WERKBOEK JAARGROEP 8
DEZAKENVANZWIJSEN
dezakenvanzwijsen.nl
tijdZAKEN Digibordmethode voor geschiedenis
Digibordmethode voor geschiedenis Tijdzaken is onderdeel van de uitgaven voor kennisgebieden van Zwijsen. Verwante uitgaven binnen De Zaken van Zwijsen zijn: Digibordmethode voor aardrijkskunde
Digibordmethode voor natuur & techniek
Digibordlessen 36x per jaar een kant-en-klare digibordles gebaseerd op de actualiteit, voor een complete en altijd actuele methode
ISBN 978-90-487-1309-7
9 789048 713097
13097_tz_wb_gr8_os.indd 1
naam:
......................................... 29-04-13 09:19
Burgers en stoommachines 1800
1900
LES 1 Goedendag! Ik heet Alberta de Bont van Wijck. Een hele mond vol, hè? Vorige maand ben ik getrouwd. Ik woon nu in Breda. Een plaats vol geschiedenis. Vroeger woonden hier de prinsen van Oranje. En Napoleon is hier op bezoek geweest, vijf jaar voor de Slag bij Waterloo.
VERENIGD KONINKRIJK DER NEDERLANDEN JE LEERT
• hoe er een einde komt aan de Franse tijd; • hoe het Verenigd Koninkrijk der Nederlanden ontstaat; • wat de grondwet van 1848 in ons land verandert. BEGRIPPEN
• de Slag bij Waterloo • het Congres van Wenen • Willem I • het Verenigd Koninkrijk der Nederlanden • de Belgische Opstand • de minister WEET JE HET NOG?
C
Nederland hoort bij het Franse keizerrijk van Napoleon. Daar hebben burgers de macht.
WAT V E R A N D E R T E R ?
X
Napoleon wordt verslagen. Ons land wordt weer een koninkrijk.
Bij Waterloo wordt Napoleon verslagen.
Het einde van de Franse tijd Het keizerrijk van Napoleon wordt steeds groter. Totdat de andere landen van Europa er genoeg van hebben. Ze besluiten samen tegen hem te gaan vechten. Uiteindelijk wordt Napoleon verslagen door een leger van Engelsen, Pruisen en Nederlanders. Dit gebeurt op 18 juni 1815 in de Slag bij Waterloo. Dat is het einde van de Franse tijd. land
soldaten
doden & gewonden
Engeland & de Nederlanden
67.000
15.000
Pruisen
48.000
7000
Frankrijk
73.000
25.000
De legers van de Slag bij Waterloo.
Maak opdracht 1
opdracht 1
Wat hoort bij elkaar? Trek lijnen.
leger van Frankrijk
leger van Engeland
Prins van Oranje
leger van Nederland
Breda
Napoleon
40 13097_tz_wb_gr8_thema3_bw.indd 40
20-1-2014 14:10:07
Les 1 • Verenigd Koninkrijk der Nederlanden JE LE E RT hoe er een einde komt aan de Franse tijd.
B EG RIPPE N Slag bij Waterloo • Congres van Wenen
Terug naar vroeger? Napoleon heeft de ideeën van de Franse Revolutie over Europa verspreid. Maar de overwinnaars willen dat alles weer wordt zoals vroeger. Ze komen daarom in Wenen bij elkaar om afspraken te maken. Dat is het Congres van Wenen. De overwinnaars spreken het volgende af.
Afspraak 1: We gaan terug naar hoe het was vóór de Franse Revolutie. De koning krijgt weer de macht, net als vroeger. Ook andere verdreven koningen krijgen hun troon terug.
Lodewijk XVIII wordt koning van Frankrijk.
Afspraak 2:
Frankrijk en de buurlanden in 1815.
opdracht 2
Frankrijk mag nooit meer zo groot worden! Daarom moet het land de veroverde gebieden weer teruggeven. En we versterken de buurlanden van Frankrijk. Dan is het moeilijker voor Frankrijk om nieuwe gebieden te veroveren. Maak opdracht 2
De overwinnaars willen terug naar vroeger. Wat betekent dat? Kruis aan.
De burgers worden weer de baas. Frankrijk moet weer een keizerrijk worden. De edelen worden weer de baas. Heel Europa wordt weer één groot rijk.
41 13097_tz_wb_gr8_thema3_bw.indd 41
20-1-2014 14:10:16
Burgers en stoommachines 1800
Koning Willem I.
1900
Het einde van de Republiek In 1813 wordt Napoleon uit de Republiek verdreven. De Noordelijke Nederlanden zijn weer vrij! Veel mensen willen de Oranjes terug. Net als vroeger. De zoon van de laatste stadhouder komt terug naar Nederland. Hij wordt de eerste koning van het nieuwe Nederland. Koning Willem I!
Voor mijn huwelijk was ik onderwijzeres. Geschiedenis was mijn lievelingsvak. Vooral de verhalen over koningen, prinsen en prinsessen …
De Nederlanden verenigd Na de Slag bij Waterloo kunnen de plannen van het Congres van Wenen uitgevoerd worden. De Noordelijke en Zuidelijke Nederlanden worden samengevoegd tot één land. Ons land heet voortaan: het Verenigd Koninkrijk der Nederlanden. En Willem I wordt de koning. Maak opdracht 3 1
opdracht 3 1
Er verandert veel in ons land. Wat is waar? Kleur.
Voor het eerst hebben we een koning Van Oranje-Nassau. De Zuidelijke en Noordelijke Nederlanden gaan voor het eerst samen. Het Verenigd Koninkrijk der Nederlanden is een buurland van Frankrijk. Voor het eerst is een Willem van Oranje-Nassau onze leider.
42 13097_tz_wb_gr8_thema3_bw.indd 42
20-1-2014 14:10:23
Les 1 • Verenigd Koninkrijk der Nederlanden JE LE E RT hoe het Verenigd Koninkrijk der Nederlanden ontstaat.
B EG RIPPE N Willem I • Verenigd Koninkrijk der Nederlanden
Willem I liet het Noord-Hollands Kanaal graven van Amsterdam naar Den Helder. WEET JE HET NOG?
C
In de 18e eeuw gaat het slecht met de Noordelijke Nederlanden. Zij hebben veel schulden.
Grote verschillen Het is voor Willem I moeilijk om van zijn land een eenheid te maken. Het zuiden is katholiek en Franstalig. Maar Willem is protestants en wil dat het Nederlands de belangrijkste taal wordt. Bovendien geeft Willem veel geld aan het noorden om kanalen te graven en wegen aan te leggen. Het zuiden vindt dat Willem te veel voor het noorden doet. En het zuiden moet daaraan mee betalen! Er wordt steeds meer gemopperd daar. Als dat maar goed gaat!
Het Verenigd Koninkrijk der Nederlanden.
Maak opdracht 4 2
opdracht 4 2
Waarom lukt het Willem niet om van zijn land een eenheid te maken? Leg je antwoord uit.
43 13097_tz_wb_gr8_thema3_bw.indd 43
20-1-2014 14:10:28
Burgers en stoommachines 1800
1900
De Belgische Opstand In 1830 hebben de Zuidelijke Nederlanden er genoeg van. Ze komen in opstand. Ze willen een apart land worden. Uiteindelijk lukt dat. Vanaf 1839 heten de Zuidelijke Nederlanden officieel België. De naam van Nederland wordt dan het Koninkrijk der Nederlanden.
Van alle koningen van ons land is Willem II mijn favoriet. Hij is vaak in Brabant geweest. En hij heeft meegevochten in de Slag bij Waterloo. Hij raakt er zelfs gewond! Willem II leidt de Nederlandse troepen bij die vreselijke opstand in het zuiden.
KIJK EENS OM JE HEEN
Paleis Het Loo in Apeldoorn is nu een museum. Je kunt er zien hoe de Oranjes woonden en leefden.
Willem II op een van zijn paarden.
Maak opdracht 5 1 Zet in de goede volgorde. Schrijf er 1, 2, 3 en 4 bij.
opdracht 5 1
Verenigd Koninkrijk der Nederlanden
Bataafse Republiek
Koninkrijk der Nederlanden
Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden
44 13097_tz_wb_gr8_thema3_bw.indd 44
20-1-2014 14:10:35
Les 1 • Verenigd Koninkrijk der Nederlanden JE LE E RT wat de grondwet van 1848 in ons land verandert.
B EG RIPPE N Belgische Opstand • minister
Minder macht aan de koning
Het volk mag kijken en luisteren naar de vergadering.
Willem I beslist alles zelf. Hij geeft de ministers opdrachten. Dat staat zo in de Nederlandse grondwet. Maar veel mensen vinden dat de koning te veel macht heeft. Het volk moet de baas zijn in het land. Net als tijdens de Franse Revolutie. In 1840 wordt Willem II koning. En in 1848 krijgt Nederland een nieuwe grondwet. Daarin staat dat het volk mag kiezen wie het land besturen.
De voorzitter leidt de vergadering.
De koning heeft minder macht. Hij mag geen opdrachten meer geven aan de ministers.
Sinds 1848 wordt ons land zo bestuurd.
De kamerleden mogen vragen stellen aan de ministers.
Willem I 1800
1815
Willem II 1840
De ministers zitten in de regering. Zij besturen het land.
Willem III 1849
1890
1900
Maak opdracht 6 2
opdracht 6 2
In 1848 mogen alleen rijke mannen kiezen wie het land gaan besturen. Wie mogen er nu stemmen? Kruis aan.
Alleen rijke mannen. Alleen rijke mannen en rijke vrouwen. Alleen Nederlandse mannen. Alle Nederlanders vanaf 18 jaar.
45 13097_tz_wb_gr8_thema3_bw.indd 45
20-1-2014 14:10:40
Burgers en stoommachines 1800
LES 2
INDUSTRIËLE REVOLUTIE JE LEERT
• wat de industriële revolutie is; • waarom er wereldtentoonstellingen gehouden worden; • waarom koloniën zo belangrijk zijn.
1900
Machines nemen het werk over Eerst maken mensen alles met de hand. Dat kost veel tijd. In de 18e eeuw wordt in Engeland de stoommachine uitgevonden. Dankzij de stoommachine kunnen machines het werk van de mensen overnemen. Voor allerlei klussen worden machines bedacht, zoals voor het weven en spinnen. De machines staan in een grote fabriek. Alle fabrieken samen heten industrie. Daarom heet de periode waarin er veel fabrieken komen de industriële revolutie. Veel mensen gaan als arbeider in de fabriek werken. Zij bedienen de machines.
BEGRIPPEN
• de industriële revolutie • de massaproductie • de wereldtentoonstelling • de vooruitgang • de kolonie • het afzetgebied
De industriële revolutie begint in Engeland.
Werken onder de grond
WEET JE HET NOG?
C
De stoommachine gaat bewegen door stoom. Hij zet andere machines aan het werk.
De stoommachines in de fabriek hebben brandstof nodig. Veel fabrieken gebruiken daarvoor steenkool. Dat wordt uit de mijnen gehaald. Er werken veel kinderen in de mijnen. Ze zijn klein. Daardoor kunnen ze beter door de ondergrondse gangen kruipen. Maar het werk in de mijnen is heel gevaarlijk en ongezond. Veel kinderen sterven daarom jong.
Steenkool komt uit de mijnen.
Maak opdracht 1
opdracht 1
Werken in een mijn is gevaarlijk. Wat kan er gebeuren? Noem drie dingen.
1. 2. 3.
46 13097_tz_wb_gr8_thema3_bw.indd 46
20-1-2014 14:10:43
Les 2 • Industriële revolutie JE LE E RT wat de industriële revolutie is.
B EG RIPPE N industriële revolutie • massaproductie
Begin van de industriële revolutie.
1700
1760 Engeland
1800 België
1850
1900
Nederland
Mijn man heeft een snoepfabriek. Leuk, hè! Daar wordt chocolade, pepermunt en suikerwerk gemaakt. Hun snoep wordt overal ter wereld verkocht. Zelfs in Amerika! Sinds een paar jaar gebruiken ze in de fabriek een stoommachine. Nu kunnen ze nog meer snoep maken.
Luxe voor iedereen Machines kunnen in korte tijd veel spullen maken die precies hetzelfde zijn. Dat heet massaproductie. Door de massaproductie worden spullen goedkoper. In het begin wordt in veel fabrieken textiel gemaakt. Langzaamaan komen er ook steeds meer luxe artikelen uit de fabriek. Bijvoorbeeld snoep. Of luxe zeep … want jezelf met zeep wassen is in de 19e eeuw nog helemaal niet zo gewoon!
Zeep is een luxe artikel uit de fabriek.
Maak opdracht 2
opdracht 2
Wat is de goede volgorde? Kruis aan.
De industriële revolutie begint: eerst in Engeland, dan in België, dan in Nederland. eerst in België, dan in Engeland, dan in Nederland. eerst in Nederland, dan in België, dan in Engeland. eerst in Engeland, dan in Nederland, dan in België.
47 13097_tz_wb_gr8_thema3_bw.indd 47
20-1-2014 14:10:48
Burgers en stoommachines 1800
1900
De nieuwste snufjes In de 19e eeuw worden er veel nieuwe dingen uitgevonden, zoals de telefoon, de auto en de grammofoon. Maar hoe zorg je ervoor dat de hele wereld jouw uitvinding leert kennen? Want in die tijd is er nog geen televisie of internet! In Engeland bedenken ze een plan. Ze houden een wereldtentoonstelling. Daar kunnen alle landen hun nieuwste snufjes presenteren aan de rest van de wereld. Nieuwe uitvindingen, maar ook nieuwe producten die in hun fabrieken gemaakt worden. Iedereen mag komen kijken. In 1851 organiseert Londen de eerste wereldtentoonstelling. Er komen wel zes miljoen bezoekers!
Nieuwe uitvindingen worden aan de wereld getoond.
De eerste wereldtentoonstelling in Londen is een groot succes. Hij wordt gehouden in een prachtige hal van glas en staal: Crystal Palace.
opdracht 3 1
Maak opdracht 3 1
Het is logisch dat in Engeland de eerste wereldtentoonstelling is. Waarom?
48 13097_tz_wb_gr8_thema3_bw.indd 48
20-1-2014 14:10:55
Les 2 • Industriële revolutie JE LE E RT waarom er wereldtentoonstellingen gehouden worden.
B EG RIPPE N wereldtentoonstelling • vooruitgang
Groter, mooier, beter! Er komen meer wereldtentoonstellingen, steeds in een andere stad. De bezoekers kunnen daar de vooruitgang zien. Elke keer is er iets dat mooier, beter of groter is dan de keer ervoor. Zo wordt voor de wereldtentoonstelling van Parijs in 1889 een superhoge toegangspoort gebouwd. Op dat moment is de poort het hoogste bouwwerk van de wereld. En helemaal van staal! Dat is de Eiffeltoren: de toren van meneer Eiffel. Nog steeds hét symbool van Parijs.
De Eiffeltoren: in 1889 het hoogste bouwwerk ter wereld.
Chicago, 1893: het eerste reuzenrad.
Maak opdracht 4 2
opdracht 4 2
Voor de wereldtentoonstelling van 1958 werd het Atomium gebouwd. Ook dit gebouw bestaat nog steeds. In welke stad staat het? Kleur.
Amsterdam Brussel Londen Parijs
49 13097_tz_wb_gr8_thema3_bw.indd 49
20-1-2014 14:11:05
Burgers en stoommachines 1800
1900
Stukjes Europa over zee Vanaf de 16e eeuw reizen Europese schepen naar verre gebieden in Azië, Afrika en Amerika. Ze verdienen veel geld in de handel. Aan de kust bouwen ze forten met pakhuizen om hun handelswaar veilig te bewaren. Later gaan er mensen wonen in de verre gebieden. Ze stichten er een kolonie. Van daaruit veroveren ze nog meer land. Veel Europese landen hebben koloniën, ook Nederland. Gebieden ver weg waar wij de baas zijn! Het maakt van Nederland een belangrijk land. In de 19e eeuw heeft Nederland koloniën in West-Indië en in Oost-Indië.
Mijn man koopt cacao van de plantages in Suriname. Onder andere van de plantage Kwatta bij Paramaribo. In onze fabriek in Breda wordt van de cacao chocolade gemaakt. En die wordt weer verkocht. In Nederland, maar ook in Suriname!
Spullen van en naar de koloniën De Nederlandse fabrieken kopen grondstoffen in de koloniën. Daarmee kunnen ze heel veel producten maken. Meer dan we in Nederland nodig hebben. Ook in de koloniën is vraag naar die producten. De koloniën zijn afzetgebied voor de producten die we in Nederland maken.
Maak opdracht 5 1
Huis van een kolonist.
opdracht 5 1
Naar welke fabriek gaan deze grondstoffen? Trek lijnen.
textielfabriek
snoepfabriek
bandenfabriek
sigarenfabriek
margarinefabriek
rubber
palmolie
katoen
tabak
cacao
50 13097_tz_wb_gr8_thema3_bw.indd 50
20-1-2014 14:11:18
Les 2 • Industriële revolutie JE LE E RT waarom koloniën zo belangrijk zijn.
B EG RIPPE N kolonie • afzetgebied
Nederlands-Indië In 1798 wordt de VOC opgeheven. Oost-Indië wordt een kolonie van Nederland. Het gebied krijgt de naam Nederlands-Indië. De Indische boeren moeten suikerriet en koffie planten. Dat kunnen de Nederlanders weer duur verkopen. Zo verdient ons land veel geld in de koloniën. WEET JE HET NOG?
C
In de 18e eeuw is de VOC de baas in Oost-Indië. Batavia is hun belangrijkste stad.
In Batavia bouwt de VOC mooie gebouwen.
Max Havelaar In Nederland vertelt de koning hoe goed het gaat in Nederlands-Indië. Maar dan verschijnt in 1860 het boek Max Havelaar. Daarin lezen mensen hoe slecht de Indiërs behandeld worden. Dat ze geen eerlijke prijs krijgen voor hun producten en honger lijden. Veel mensen praten over het boek. En langzaamaan krijgen de Indiërs het iets beter. Ze krijgen meer geld voor hun harde werken. En er worden scholen en ziekenhuizen gebouwd.
Een boer in Nederlands-Indië.
Maak opdracht 6 2
opdracht 6 2
Nu hebben sommige producten in de winkel het Max Havelaar-keurmerk. Wat betekent dat keurmerk? Kruis aan.
Dat het product uit Nederlands-Indië komt. Dat de boeren een eerlijke prijs krijgen. Dat het product door veel mensen gekocht wordt. Dat het product goed voor je is.
51 13097_tz_wb_gr8_thema3_bw.indd 51
20-1-2014 14:11:25
Burgers en stoommachines 1800
1900
LES 3
GELIJKE RECHTEN JE LEERT
• hoe de arbeiders meer rechten krijgen; • waarom vrouwen in de 19e eeuw protesteren; • wanneer de slavernij afgeschaft wordt. BEGRIPPEN
• de vakbond • de staking • de emancipatie • het kiesrecht • de slavenhandel • de burgeroorlog
Werken in de fabriek In de 19e eeuw hebben arbeiders een zwaar leven. Hun werkdagen zijn lang en het werk is ongezond. Het is warm en stoffig in de fabriek en de machines maken veel lawaai. Toch zijn de lonen laag. Een arbeider verdient niet genoeg om van te leven. Maar als hij om meer loon vraagt, wordt hij ontslagen. Want er zijn genoeg andere arbeiders om zijn plaats in te nemen. En als je geen werk hebt, krijg je helemaal niets! Eén arbeider heeft weinig macht.
Elkaar helpen Veel arbeiders zijn ontevreden. Maar in je eentje kun je niet veel veranderen. Daarom gaan de arbeiders samenwerken. Ze richten een vakbond op. Ze geven allemaal een klein deel van hun loon aan die vakbond. Daarmee helpen ze een arbeider die ontslagen wordt. Dan heeft hij toch wat geld om van te leven. Arbeiders gaan samenwerken.
Maak opdracht 1
opdracht 1
Vind je het goed dat de arbeiders een vakbond oprichten? Waarom?
52 13097_tz_wb_gr8_thema3_bw.indd 52
20-1-2014 14:11:37
Les 3 • Gelijke rechten JE LE E RT hoe de arbeiders meer rechten krijgen.
B EG RIPPE N vakbond • staking
Samen sta je sterk! Soms organiseert de vakbond een staking. Alle arbeiders stoppen dan met werken. Een staking is een ramp voor de fabrikant. Want als de arbeiders niet werken, staan de machines stil. En dan worden er geen producten gemaakt. Dus verdient de fabrikant geen geld! Met een staking wil de vakbond iets verbeteren voor de arbeiders. Bijvoorbeeld dat ze een hoger loon krijgen. Of dat ze wat langer mogen pauzeren. Soms helpt een staking. Dan belooft de fabrikant verandering. Als de arbeiders maar snel weer aan het werk gaan. Met een staking proberen arbeiders samen iets te verbeteren.
Maak opdracht 2 Op de spandoeken bij een staking kun je lezen waarom mensen protesteren. Waarvoor staken deze mensen? Trek lijnen. Voor een gezondere Voor hogere lonen. Voor langere pauzes. werkomgeving.
opdracht 2
Zonder rust wordt er niet geklust!
Niet ziek = harder werken!
Ook ik heb dagelijks brood nodig!
53 13097_tz_wb_gr8_thema3_bw.indd 53
20-1-2014 14:11:49
Burgers en stoommachines 1800
1900
Ik wil graag als onderwijzeres werken. Net als voor mijn huwelijk. Maar mijn man zegt: een fabrikantenvrouw werkt niet. Ik verdien toch genoeg geld voor ons beiden?
Rechten voor vrouwen In de 19e eeuw mag een rijke vrouw niet werken. Mensen zeggen: een dame hoort thuis te zijn. Vrouwen mogen ook niet studeren. Maar Aletta Jacobs wil dat wel. En ze houdt vol! In 1878 is ze de eerste Nederlandse vrouw die afstudeert aan de universiteit. Aletta wordt dokter. Ze houdt gratis spreekuur voor arme mensen. En ze strijdt voor de emancipatie van de vrouw. Want ze vindt dat vrouwen zelf mogen kiezen wat ze willen worden. En het lukt. Steeds meer vrouwen gaan studeren. 900 800 700 600 500 400 300 200 100 0
Aletta Jacobs.
1895
1900
opdracht 3 1
1905
1910
1915
Na 1900 gaan steeds meer vrouwen studeren.
Maak opdracht 3 1
Ook in de 20e eeuw komen vrouwen op voor hun rechten. Wat willen de vrouwen op de foto? Kleur.
Ze willen kunnen kiezen voor een mannenberoep. Ze willen zelf hun studie kiezen. Ze willen zelf beslissen of ze kinderen krijgen. Ze willen zelf bepalen wat ze eten.
54 13097_tz_wb_gr8_thema3_bw.indd 54
20-1-2014 14:11:55
Les 3 • Gelijke rechten JE LE E RT waarom vrouwen in de 19e eeuw protesteren.
B EG RIPPE N emancipatie • kiesrecht
Iedereen mag stemmen?
Suze Groeneweg.
In de grondwet van 1848 staat dat het volk de bestuurders van het land kiest. Toch mag niet iedereen gaan stemmen. Alleen rijke mannen hebben kiesrecht. Want zij betalen belasting. Vanaf 1917 mogen alle mannen stemmen. De vrouwen krijgen pas kiesrecht in 1922. Maar weet je wat zo raar is? Bij de verkiezingen in 1918 mogen de mannen wel stemmen op een vrouw. En dat doen ze! Suze Groeneweg wordt in 1918 de eerste vrouw in de Tweede Kamer. Ze mag het land mee gaan besturen. Maar ze mag niet stemmen.
1800
1848 rijke mannen
1917 alle mannen
1922
1950
vrouwen
Gelijke lonen en vrije tijd Arme vrouwen moeten wel werken. Anders verdient het gezin niet genoeg om van te leven. Maar voor hetzelfde werk krijgt ze minder betaald dan een man. En als ze na twaalf uur werken thuiskomt, moet ze nog het huishouden doen. Terwijl haar man vrij is als hij thuiskomt. Hoe gelijk is dat?
Arme vrouwen hebben geen vrije tijd.
opdracht 4 2
Vrouwen willen gelijke rechten.
Maak opdracht 4 2
Wie zegt dit: de rijke vrouw, de arme vrouw of beiden? Kruis aan.
rijke vrouw
arme vrouw
Ik wil een eerlijk loon. Ik heb te veel vrije tijd. In 1922 krijg ik kiesrecht. Ik wil meer vrije tijd. Ik wil graag studeren.
55 13097_tz_wb_gr8_thema3_bw.indd 55
20-1-2014 14:12:02
Burgers en stoommachines 1800
1900
Gelijke rechten, ook voor slaven! Enkele Europese landen verdienen veel geld aan de slavenhandel. Maar er komt steeds meer verzet. Voor iedereen gelijke rechten, maar niet voor de slaven. Dat klopt toch niet? In Engeland protesteren mensen tegen de slavernij. En met succes! In 1807 wordt de handel in slaven verboden. En in 1834 de slavernij. Andere landen volgen, ook Nederland. Koning Willem I verbiedt in 1814 de slavenhandel. Daardoor kunnen de plantages geen nieuwe slaven meer kopen. En in 1863 wordt de slavernij afgeschaft. Ineens hebben de plantages geen werkkrachten meer. Een ramp! Daarom wordt er een plan bedacht. Alle slaven moeten nog 10 jaar op dezelfde plantage blijven werken. Maar nu krijgen ze ervoor betaald.
land
einde slavernij
Engeland
1834
Frankrijk
1848
Nederland
1863
Portugal
1869
Spanje
1886
Dit monument herdenkt de slavernij in West-IndiĂŤ.
WEET JE HET NOG?
C
In de 18e eeuw willen steeds meer mensen de slavernij afschaffen.
Maak opdracht 5 1
opdracht 5 1
De afschaffing van de slavernij past bij de woorden van de Franse Revolutie: vrijheid, gelijkheid en broederschap. Leg je antwoord uit.
56 13097_tz_wb_gr8_thema3_bw.indd 56
20-1-2014 14:12:07
Les 3 • Gelijke rechten JE LE E RT wanneer de slavernij afgeschaft wordt.
B EG RIPPE N slavenhandel • burgeroorlog
Oorlog tussen noord en zuid Ook in de Verenigde Staten wordt gepraat over afschaffing van de slavernij. Het leidt zelfs tot een oorlog! Dat komt zo. In het noorden willen veel mensen de slavernij afschaffen. Maar in het zuiden werken nog veel slaven op de plantages. De zuidelijke staten willen dat graag zo houden. In 1861 begint de burgeroorlog. De oorlog duurt vier jaar. Dan winnen de noordelijke staten. In 1865 wordt in de Verenigde Staten de slavernij afgeschaft. Een plantage in het zuiden van de Verenigde Staten.
President vermoord Abraham Lincoln is tijdens de burgeroorlog president van de Verenigde Staten. Ook hij wil de slavernij afschaffen. In 1865 wordt Lincoln doodgeschoten. De moordenaar is tegen afschaffing van de slavernij. Lincoln is de eerste president van Amerika die vermoord wordt. Iedereen is geschokt. Ook de mensen in het zuiden.
President Lincoln.
De Amerikaanse burgeroorlog.
Maak opdracht 6 2
opdracht 6 2
Maak de puzzel. Welk woord staat in de rechthoek?
1. Na de Franse tijd wordt Willem I onze …
1
2. Hij wordt bij Waterloo verslagen.
2 3
3. In de 19e eeuw is Nederlands-Indië onze … 4. Nederland schaft dit af in 1863. 5. Hierin werken arbeiders samen.
4 5
57 13097_tz_wb_gr8_thema3_bw.indd 57
20-1-2014 14:12:44
WERKBOEK JAARGROEP 8
DEZAKENVANZWIJSEN
dezakenvanzwijsen.nl
tijdZAKEN Digibordmethode voor geschiedenis
Digibordmethode voor geschiedenis Tijdzaken is onderdeel van de uitgaven voor kennisgebieden van Zwijsen. Verwante uitgaven binnen De Zaken van Zwijsen zijn: Digibordmethode voor aardrijkskunde
Digibordmethode voor natuur & techniek
Digibordlessen 36x per jaar een kant-en-klare digibordles gebaseerd op de actualiteit, voor een complete en altijd actuele methode
ISBN 978-90-487-1309-7
9 789048 713097
13097_tz_wb_gr8_os.indd 1
naam:
......................................... 29-04-13 09:19