WERKBOEK JAARGROEP 5
DEZAKENVANZWIJSEN
dezakenvanzwijsen.nl
WERELDZAKEN Digibordmethode voor aardrijkskunde
Digibordmethode voor aardrijkskunde Wereldzaken is onderdeel van de uitgaven voor kennisgebieden van Zwijsen. Verwante uitgaven binnen De Zaken van Zwijsen zijn: Digibordmethode voor geschiedenis
Digibordmethode voor natuur & techniek
Digibordlessen 36x per jaar een kant-en-klare digibordles gebaseerd op de actualiteit, voor een complete en altijd actuele methode
ISBN 978-90-487-1310-3
9 789048 713103
13103_wz_wb_gr5_os.indd 1
naam:
......................................... 13-05-13 11:21
Aan het werk!
LES 1 Hoi! Ken je me nog? Ik ben Rada. Zie je die man op de foto? Dat is mijn vader. Ik ga vandaag een kijkje nemen op zijn werk. Ze maken daar vruchtensap. Ga je mee?
IN DE FABRIEK JE LEERT
• dat machines het meeste werk doen in een fabriek; • welke bedrijven en beroepen bij de industrie horen; • hoe je een stratenplan gebruikt. BEGRIPPEN
• het bedrijf • het product • het beroep • de industrie • het stratenplan • het kaartvak
Een fabriek voor vruchtensap Het bedrijf van Rada’s vader is een fabriek. Er staan grote machines in de hal. Alles draait en beweegt. In de hal werken maar een paar mensen. Zij houden de machines in de gaten. Want de machines doen het meeste werk.
Een machine spuit het sap in de flessen.
geen kopieermateriaal © Uitgeverij Zwijsen B.V., Tilburg
opdracht 1
Maak opdracht 1
Wat hoort bij het bedrijf van Rada’s vader? Kleur geel. Wat hoort niet bij het bedrijf van Rada’s vader? Kleur blauw.
40 13103_wz_wb_gr5_bw_th3.indd 40
21-1-2014 10:24:18
Les 1 • In de fabriek JE LE E RT dat machines het meeste werk doen in een fabriek.
B EG RIPPE N bedrijf • product
Een andere machine draait de doppen op de flessen.
Het bedrijf van mijn vader maakt nog veel meer producten: druivensap, tomatensap, fruitmix enzovoort.
ERGENS ANDERS
Niet overal op de wereld zijn er fabrieken met grote machines. De mensen in deze kledingfabriek doen het meeste werk zelf.
opdracht 2
Maak opdracht 2 geen kopieermateriaal © Uitgeverij Zwijsen B.V., Tilburg
Weer een andere machine plakt de etiketten. Aan het eind zet een machine de flessen in kratten.
In fabrieken werken nu minder mensen dan vroeger. Op de foto’s van de sapfabriek zie je hoe dat komt. Maak de zin af.
In fabrieken zijn minder mensen nodig, omdat
41 13103_wz_wb_gr5_bw_th3.indd 41
21-1-2014 10:24:31
Aan het werk!
Het bedrijf van mijn vader wordt n贸g groter. Kijk maar: er wordt een hele nieuwe hal gebouwd. Bij het bouwbedrijf werken mensen met verschillende beroepen. Zij hebben allemaal hun eigen werk. De metselaar.
De loodgieter.
geen kopieermateriaal 漏 Uitgeverij Zwijsen B.V., Tilburg
opdracht 3
De schilder.
De elektricien (je zegt: e-lek-trie-sjen).
De timmerman.
Maak opdracht 3
Van wie is het gereedschap? Schrijf het beroep bij de foto.
42 13103_wz_wb_gr5_bw_th3.indd 42
21-1-2014 10:24:51
Les 1 • In de fabriek JE LE E RT welke bedrijven en beroepen bij de industrie horen.
B EG RIPPE N beroep • industrie
De industrie Er zijn veel soorten bedrijven. Ze maken allemaal hun eigen producten. Het ene bedrijf maakt vruchtensap, zoals bij Rada’s vader. Het andere bedrijf maakt fietsen. Of koekjes. Of tafels en stoelen. Of snoep. Al deze bedrijven bij elkaar noem je de industrie. Zuivelfabrieken maken melk, yoghurt of vla.
Autofabrieken maken auto’s.
opdracht 4
Maak opdracht 4 geen kopieermateriaal © Uitgeverij Zwijsen B.V., Tilburg
Koekjesfabrieken maken koekjes.
Waar wordt het gemaakt? Trek lijnen.
yoghurt
een speelgoedfabriek
een pop
een glasfabriek
een ruit
een drukkerij
een rugzak
een meubelfabriek
een boek
een zuivelfabriek
een kast
een tassenfabriek
43 13103_wz_wb_gr5_bw_th3.indd 43
21-1-2014 10:24:58
Aan het werk!
Kijk op de kaart Paul en Rada moeten naar het bedrijf FRIS B.V. Dit bedrijf ligt op een enorm terrein met heel veel andere bedrijven. Maar hoe vinden ze de weg op zo’n groot bedrijventerrein? Gelukkig staat er een groot bord bij de ingang. Op het bord staat de kaart met alle straten en alle bedrijven van het terrein. Zo’n kaart noem je een stratenplan. Een bord met het stratenplan van het bedrijventerrein.
Paul is vrachtwagenchauffeur. Hij gaat de flessen met vruchtensap wegbrengen. En ik mag mee!
Luchtfoto van het bedrijventerrein.
Zoek je de weg? Kijk dan goed om je heen. Misschien zie je deze letter: de i van ‘informatie’. Dan is er altijd een bord met een kaart in de buurt.
Maak opdracht 5 geen kopieermateriaal © Uitgeverij Zwijsen B.V., Tilburg
opdracht 5
Bedrijventerreinen liggen vaak buiten een stad. Waarom?
44 13103_wz_wb_gr5_bw_th3.indd 44
21-1-2014 10:25:12
Les 1 • In de fabriek JE LE E RT hoe je een stratenplan gebruikt.
B EG RIPPE N stratenplan • kaartvak
Zo vind je de weg op het bedrijventerrein. 3 2
Hier staan de namen van alle bedrijven op het terrein.
Op de kaart staan vakken. Elk kaartvak heeft een naam: een letter en een cijfer. FRIS B.V. vind je in kaartvak B2.
Achter elke naam zie je een letter en een cijfer.
A
B2
Honkvast Verhuisbedrijf
A3
Jongejan
A2
Kalkman Verpakkingen
C2
Keukenlijn
C3
Koetse Fietsfabriek
B1
Molenaar
B3
Nasser
B1
Nelemans
C1
Overveen
B2
Roos Tuinmeubels
B3
Sheng
A3
Stok Broodfabriek
B2
Teunissen
B3
Vissers Hengelsport
A1
Vlaar
C1
Zijlstra
A2
1
Parkweg Dwarsweg
2
Bomenweg
Bomenweg Industrielaan
Molenlaan
Molenlaan
Spoorlaan
Spoorlaan
eg
fdw
o Ho Hoofdweg
3
Industrielaan
Kapteinlaan
C2
FRIS B.V.
C
Lageweg
Elderman
Hogeweg
B1
Klinkerlaan
B2
Botter
Ku s t w eg
Aandeweg
B
Leliestraat
1
Ho
of
dw
eg
Zijlaan
Het stratenplan van het bedrijventerrein.
Hier staan Paul en Rada.
opdracht 6
geen kopieermateriaal © Uitgeverij Zwijsen B.V., Tilburg
Maak opdracht 6 Kijk naar de kaart van het bedrijventerrein. Wat is waar? Zet een rondje om het goede antwoord.
Keukenlijn vind je in kaartvak C2.
waar / niet waar
Er zijn drie bedrijven in kaartvak B1.
waar / niet waar
Het bedrijf Nasser ligt in het noorden van het bedrijventerrein.
waar / niet waar
Het bedrijf Jongejan ligt in het zuiden van het bedrijventerrein. waar / niet waar Paul en Rada zijn dichter bij FRIS B.V. dan bij Vlaar.
waar / niet waar
45 13103_wz_wb_gr5_bw_th3.indd 45
21-1-2014 10:25:17
Aan het werk!
LES 2
IN HET PRETPARK JE LEERT
• wat de afkorting ‘horeca’ betekent; • wat een dienst is; • hoe je een kaart gebruikt. BEGRIPPEN
• het pretpark • de horeca • de ambtenaar • de dienst • de coördinaten • het pictogram
Hoi, ik ben Tim, weet je nog? Gaaf hè, de achtbaan, de wildwaterbaan, de draaimolen! Ik vind pretparken helemaal te gek. En zal ik nog eens wat zeggen? Mijn moeder werkt in een pretpark! Dat zou ik ook wel willen.
Maak opdracht 1 geen kopieermateriaal © Uitgeverij Zwijsen B.V., Tilburg
Waarover praat Tim? Zet de cijfers in de goede hokjes onder de foto’s.
opdracht 1
1
Dit vind ik een beetje saai. Maar bovenin kun je heel ver kijken!
2
Langzaam naar boven en dan in een vliegende vaart naar beneden. Jihaaaa!
3
Dit vind ik het leukste: supersnel over de kop gaan!
46 13103_wz_wb_gr5_bw_th3.indd 46
21-1-2014 10:25:28
Les 2 • In het pretpark JE LE E RT wat de afkorting ‘horeca’ betekent.
B EG RIPPE N pretpark • horeca
Mijn moeder werkt in het restaurant. Het is er vaak heel druk. Want van al die spannende dingen in het park krijgen de mensen honger en dorst. En dan komen ze een hapje eten in het restaurant ...
Kunnen ze geen genoeg krijgen van het pretpark? Dan kunnen ze zelfs blijven slapen in het hotel.
… of ze gaan iets drinken in het café.
2+2+2= Neem de eerste twee letters van het woord ‘hotel’. Neem dan de eerste twee letters van het woord ‘restaurant’. Neem daarna de eerste twee letters van het woord ‘café’. Plak ze achter elkaar. Welk woord krijg je dan? Juist: horeca. Dit zijn alle hotels, restaurants en cafés bij elkaar. ho
+
re
+
ca
=
horeca
opdracht 2
geen kopieermateriaal © Uitgeverij Zwijsen B.V., Tilburg
Maak opdracht 2 Wat is waar? Zet een rondje om het goede antwoord.
In een restaurant kun je blijven slapen.
waar / niet waar
In een café kun je alleen koffie, thee en frisdrank kopen.
waar / niet waar
In een hotel kun je ’s ochtends meestal ook eten.
waar / niet waar
Er is altijd een restaurant of café in een pretpark.
waar / niet waar
Er is altijd een hotel in een pretpark.
waar / niet waar
47 13103_wz_wb_gr5_bw_th3.indd 47
21-1-2014 10:25:38
Aan het werk!
Vandaag is het n贸g spannender in het pretpark! De brandweer is er. En een helikopter. En een ziekenwagen. Wat zou er gebeurd zijn?
Voor ons allemaal De mensen van de politie, de brandweer en de ziekenwagen zijn er voor ons allemaal. Zij krijgen elke maand geld van de overheid. Dat is de regering van een stad of van een land. Mensen die bij de overheid werken, noemen we ambtenaren. De moeder van Tim is geen ambtenaar. Zij krijgt elke maand geld van de baas van het pretpark. En niet van de overheid.
Gelukkig was het maar een oefening van de politie, de brandweer en de ziekenwagens. Niks aan de hand dus! Maak opdracht 3 geen kopieermateriaal 漏 Uitgeverij Zwijsen B.V., Tilburg
opdracht 3
In geval van nood kun je de politie, de brandweer of de ziekenwagen bellen. Welk telefoonnummer moet je dan bellen?
48 13103_wz_wb_gr5_bw_th3.indd 48
21-1-2014 10:25:47
Les 2 • In het pretpark JE LE E RT wat een dienst is.
WEET JE HET NOG?
B EG RIPPE N ambtenaar • dienst
In het gemeentehuis
C
Alle bedrijven die iets maken, horen bij de industrie.
Ben je in jouw woonplaats weleens in het gemeentehuis geweest? Daar werken heel veel ambtenaren. Heb je een nieuw paspoort nodig? Ga je op een ander adres wonen? De ambtenaren bij het gemeentehuis helpen je hierbij.
De burgemeester is de belangrijkste ambtenaar van een gemeente.
Heb je het papier goed ingevuld? Anders krijg je geen nieuw paspoort.
‘Tot uw dienst!’ De mensen van het pretpark, de brandweer, de vuilnisman … Zij maken niets, zoals de mensen in de industrie, maar ze doen iets voor iemand anders. Je kunt ook zeggen: ze verlenen een dienst. Voor veel diensten moet je betalen, bijvoorbeeld voor al die spannende dingen in het pretpark. Voor andere diensten hoef je niet te betalen. Denk maar aan de brandweer of de ziekenwagen.
opdracht 4
geen kopieermateriaal © Uitgeverij Zwijsen B.V., Tilburg
Maak opdracht 4
Het ophalen van het vuilnis is een dienst.
Wat kun je doen op het gemeentehuis? Kruis aan.
Geld op je spaarrekening zetten.
Trouwen.
Postzegels kopen.
Geboorte van een kind melden.
Paspoort ophalen.
49 13103_wz_wb_gr5_bw_th3.indd 49
21-1-2014 10:25:55
Aan het werk!
Ik mag van mijn moeder helemaal alleen door het pretpark lopen. Tof, hè! Ik heb een kaart van het park bij me. Zo kan ik niet verdwalen.
Letters en cijfers De naam van elk kaartvak bestaat uit een letter en een cijfer. Dat zijn de coördinaten van het kaartvak. De B en de 4 zijn de coördinaten van het kaartvak B4.
Maak opdracht 5 geen kopieermateriaal © Uitgeverij Zwijsen B.V., Tilburg
opdracht 5
Kijk naar de kaart van het pretpark. Schrijf het juiste kaartvak achter elke naam.
nummer
naam
1
stoommachine
2
kaartvak
nummer
naam
9
luchtschip
superschommel
10
de storm
3
achtbaan
11
theater
4
vliegtuigjes
12
luchtkussen
5
gillende draaimolen
13
droommachine
6
minitrein
14
zwembad
7
maxitrein
15
roeivijver
8
golf
B4
kaartvak
50 13103_wz_wb_gr5_bw_th3.indd 50
21-1-2014 10:26:05
Les 2 • In het pretpark JE LE E RT hoe je een kaart gebruikt.
B EG RIPPE N coördinaten • pictogram
WEET JE HET NOG?
C
Een symbool is een kleur of een teken op een kaart.
Zeg het met een tekening Stel, je ziet dit symbool op een kaart. Weet jij wat het betekent? Je hoeft daar vast niet lang over na te denken: een speeltuin. Zo’n symbool heet een pictogram. De tekening op een pictogram is meestal heel eenvoudig. Toch snap je vaak meteen wat het betekent. Nog een paar voorbeelden:
hotel
restaurant
café
opdracht 6
geen kopieermateriaal © Uitgeverij Zwijsen B.V., Tilburg
Maak opdracht 6 Wat betekenen deze pictogrammen? Trek lijnen.
ijs
wc
fotograaf
ingang/uitgang
friet
EHBO
51 13103_wz_wb_gr5_bw_th3.indd 51
21-1-2014 10:26:14
Aan het werk!
LES 3 Hoi, ik ben Veerle en dit zijn mijn twee beste vriendinnen: Berta en Dinie. Ze wonen op de boerderij van mijn opa en oma. Samen met heel veel andere koeien.
OP HET PLATTELAND JE LEERT
• welke dieren gehouden worden voor de veeteelt; • wat het verschil tussen akkerbouw en tuinbouw is; • hoe je een register in een atlas gebruikt. BEGRIPPEN
• de landbouw • de veeteelt • de akkerbouw • de tuinbouw • de atlas • het register
Op het land Rond een boerderij ligt vaak een groot stuk land. Boeren gebruiken het land. Ze verbouwen er bijvoorbeeld graan of aardappels. Of ze laten er hun koeien grazen. Dit noem je landbouw.
Opa en oma wonen op het platteland. In de vakanties ga ik altijd naar hen toe. Ik mag dan Berta en Dinie melken. Vroeger molk opa al zijn koeien zelf. Maar nu doen machines het voor hem. Maak opdracht 1 geen kopieermateriaal © Uitgeverij Zwijsen B.V., Tilburg
opdracht 1
Wat zie je op de foto? Kruis aan.
weilanden bossen akkers
52 13103_wz_wb_gr5_bw_th3.indd 52
21-1-2014 10:26:20
Les 3 • Op het platteland JE LE E RT welke dieren gehouden worden voor de veeteelt.
B EG RIPPE N landbouw • veeteelt
Beestenboel Het houden van dieren heet veeteelt.. Voorbeelden van vee zijn koeien, varkens, schapen en kippen. Boeren kunnen op allerlei manieren geld verdienen met hun vee. Kippen hebben veren. Een ander woord voor ‘veer’ is ‘pluim’. Daarom worden kippen ‘pluimvee’ genoemd. Boeren houden pluimvee voor de eieren en het vlees.
Boeren verdienen geld met het vlees van varkens.
We gebruiken schapen voor van alles en nog wat: voor wol, voor melk, voor vlees.
Koeien geven melk. Maar we gebruiken ook het vlees van koeien.
opdracht 2
geen kopieermateriaal © Uitgeverij Zwijsen B.V., Tilburg
Maak opdracht 2 Wat gebruiken we van deze dieren? Kleur. eieren eieren
melk
melk
vlees
vlees
wol
wol eieren
eieren
melk
melk
vlees
vlees
wol
wol
53 13103_wz_wb_gr5_bw_th3.indd 53
21-1-2014 10:26:35
Aan het werk!
Dit is mijn opa. Hij heeft niet alleen koeien. Hij verbouwt ook groenten, zoals aardappels, suikerbieten en maïs. Hij gaat vandaag de maïs van het land halen. ‘Oogsten’ noem je dat. En ik mag met opa mee.
Suikerbiet.
Boeren oogsten de maïs. Aardappels.
Hallo hallo, wat stinkt daar zo? Koeienpoep met stro!
Maïs.
Eten voor mens en dier Veel boeren verbouwen groenten op hun land. Dit heet akkerbouw. Er zijn dus twee soorten boeren: veeboeren en bouwboeren. Sommige boeren zijn het allebei. Dat kan best handig zijn. Vaak verbouwen zij maïs op hun akkers. Dat kunnen ze gebruiken als voer voor hun vee. En de mest van hun vee gooien ze over de akkers. Dat is goed voor de grond. geen kopieermateriaal © Uitgeverij Zwijsen B.V., Tilburg
opdracht 3
Mest is poep van het vee, vermengd met stro.
Maak opdracht 3
Lees bladzijde 54 en 55. Wat hoort bij akkerbouw? Wat hoort bij tuinbouw? Trek lijnen. akkerbouw
kersen
aardappels
tomaten
tuinbouw
appels
maïs
peren
54 13103_wz_wb_gr5_bw_th3.indd 54
21-1-2014 10:27:17
Les 3 • Op het platteland JE LE E RT wat het verschil tussen akkerbouw en tuinbouw is.
B EG RIPPE N akkerbouw • tuinbouw
Buiten en binnen De buurman van Veerles opa is een tuinder. Hij heeft geen akker, maar een stuk land met heel veel appelbomen. Het verbouwen van fruit noem je tuinbouw. Veel tuinders verbouwen ook groenten of bloemen. Dat doen ze niet buiten, maar binnen: in een glazen kas. Daar is het altijd lekker warm.
Appelbomen in de lente …
… en aan het eind van de zomer. Tomaten groeien goed in een glazen kas. ERGENS ANDERS
In veel warme landen verbouwen boeren rijst. Rijstplantjes houden van een kletsnatte grond. Daarom staan veel rijstvelden onder water. Deze vorm van akkerbouw kom je in ons land niet tegen. Het is hier veel te koud voor de rijstplantjes. Ze zouden wel in een kas kunnen groeien. Maar ja, zó veel water in een kas? Dat is natuurlijk niet echt handig ...
Een boer stopt rijstplantjes in de grond.
geen kopieermateriaal © Uitgeverij Zwijsen B.V., Tilburg
opdracht 4
Maak opdracht 4
Maak de puzzel. Welk woord staat in de rechthoek?
1. Het verbouwen van groenten op het land.
1
2. Hotels + cafés + restaurants. 3. Alle bedrijven die iets maken.
2 3
4. Dit maakt een bedrijf.
4
5. Het houden van vee.
5
6. Park met spannende attracties.
6
55 13103_wz_wb_gr5_bw_th3.indd 55
21-1-2014 10:27:27
Aan het werk!
Kaarten kijken Wil je weten waar een stad of een rivier ligt? Of zoek je de kaart van een land? Dan kun je het beste in een atlas kijken. Een atlas is een boek met allerlei kaarten. Van ons land en van andere landen. Op de kaarten staan bijvoorbeeld grote en kleine steden, rivieren, zeeën en belangrijke wegen.
Ik wil weten waar Amsterdam ligt. Maar hoe vind ik Amsterdam in dat dikke boek?
Begin achterin Achterin elke atlas staat een lange lijst met namen. Dat is het register. De namen in het register staan op alfabet. Achter elke naam staan cijfers en letters. Het eerste cijfer is het nummer van de kaart. Daarachter staan de coördinaten van het kaartvak. Dus waar vind je Amsterdam? In kaartvak C3 van kaart 3.
Een stukje van een register.
Maak opdracht 5 geen kopieermateriaal © Uitgeverij Zwijsen B.V., Tilburg
opdracht 5
Kijk naar het register. Welke namen staan op dezelfde kaart als Amsterdam? Kleur.
Alkmaar
Amersfoort
Groningen (stad)
Alphen aan den Rijn
Bergen op Zoom
Gouda
Betuwe
Amstelveen
Breda
56 13103_wz_wb_gr5_bw_th3.indd 56
21-1-2014 10:27:36
Les 3 • Op het platteland JE LE E RT hoe je een register in een atlas gebruikt.
B EG RIPPE N atlas • register
Kaart 3 Dit is ons land vanuit de lucht.
WEET JE HET NOG?
C
Als je een kaart wilt maken, maak je eerst een luchtfoto of een satellietfoto.
Dit is Amsterdam op de grond. Niks voor Berta en Dinie!
opdracht 6
geen kopieermateriaal © Uitgeverij Zwijsen B.V., Tilburg
Maak opdracht 6 Neem een atlas en kijk in het register. Zoek jouw woonplaats of provincie.
Welk kaartnummer of welke pagina?
Welke coördinaten?
57 13103_wz_wb_gr5_bw_th3.indd 57
21-1-2014 10:27:52
WERKBOEK JAARGROEP 5
DEZAKENVANZWIJSEN
dezakenvanzwijsen.nl
WERELDZAKEN Digibordmethode voor aardrijkskunde
Digibordmethode voor aardrijkskunde Wereldzaken is onderdeel van de uitgaven voor kennisgebieden van Zwijsen. Verwante uitgaven binnen De Zaken van Zwijsen zijn: Digibordmethode voor geschiedenis
Digibordmethode voor natuur & techniek
Digibordlessen 36x per jaar een kant-en-klare digibordles gebaseerd op de actualiteit, voor een complete en altijd actuele methode
ISBN 978-90-487-1310-3
9 789048 713103
13103_wz_wb_gr5_os.indd 1
naam:
......................................... 13-05-13 11:21