ผูเขารวมแลกเปลี่ยน นพ.โกมาตร จึงเสถียรทรัพย อนุสรณ ติปยานนท สกลฤทธิ์ จันทรพุม ธนา อุทัยภัตรากูร ดร.วรรณา ประยุกตวงศ
ผ.อ.สำนักวิจัยสังคมและสุขภาพ (นักสรางสรรคผาน ‘นโยบาย’) นักเขียน นักแปล ไรสังกัด (นักสรางสรรคผาน ‘ตัวอักษร’) ผูรวมกอตั้ง Ma:D Club for Change (นักสรางสรรคผาน ‘พื้นที่’) สถาปนิกสถาบันอาศรมศิลป (นักสรางสรรคผาน ‘รูปทรง’) อาจารยประจำมหาวิทยาลัยศรีนครินทรวิโรฒ (นักสรางสรรคผาน ‘นโยบาย’)
งานเวทีสาธารณะ “วาดวยความสรางสรรค: กระบวนการคิดไมติดกรอบ” เริ่มตนขึ้นดวยความสดใหมของรูปแบบการนำเสนอที่ไมเหมือน กับเวทีเสวนาทุกครั้งที่ผานมา โดยการโปรยที่มาของเหลาวิทยากรลงในแฟนเพจ www.facebook.com/benewspirit ซึ่งดูเหมือน จอมยุทธแตละทานจะมี “กลุมแฟนคลับ” ของตัวเองแนนเหนียว นอกจากนี้องคประกอบอื่นๆ ไมวาจะเปนสถานที่ที่เขาถึงงาย หัวขอที่ คลุมเคลือแตดึงดูดคนรุนใหม และชื่อของสำนักพิมพที่พอจะคุนเคยของนักอาน ทำใหเวทีเสวนาครั้งนี้คึกคักไปดวยกลุมคนหนาใหมๆ เห็นไดจากยอดผูลงทะเบียนหนางานกวา 150 คน ซึ่งเกินจากที่คาดไวเกือบเทาตัว
เวทีเสวนาครั้งนี้ตองขอแสดงความชื่นชมผูรับหนาที่ตั้งประเด็น อาจารยวรรณา ที่มีความสรางสรรคสมชื่องาน เริ่มตั้งแตการชวนวิทยากร ทุกคนมานั่งลอมวงทำความรูจักกันเล็กนอยนอกรอบ ใหเห็นที่มาที่ไปของกันและกัน เมื่อไดเวลาขึ้นเวทีจริงบรรยากาศการพูดคุยจึงผอนคลาย เปนกันเอง เหมือนเพื่อนมานั่งคุยกัน วิทยากรบางทานเลยถือโอกาสเอนเอกเขนกกับโซฟา เรียกเสียงฮาเบาๆ จากผูชม และกอนเริ่มเขาสู การเสวนา อาจารยวรรณาไดขอใหทุกคนในหองประชุมสำรวจอิริยาบถของตัวเอง และอยูกับลมหายใจครูหนึ่ง เพื่อปรับจิตใจใหผอนคลาย พรอมที่จะซึมซับและใครครวญเนื้อหาของการแลกเปลี่ยนดวยเรื่องที่ทาทายตอความเขาใจอยางยิ่ง อาจพูดไดวา เปนประเด็นที่ยอยยาก ที่สุดของโครงการฯ ก็คงไมผิดนัก...
“ผมอานหนังสือเลมนี้ดวยความงวง” นายแพทยโกมาตรเปดประเด็นสนทนาพรอมเสียงหัวเราะครืนจากผูฟง คุณหมอเลาตอวา “ผมอาศัยการเชื่อมโยงประสบการณสวนตัวเพื่อทำความเขาใจหนังสือเลมนี้ ยกตัวอยางเชน เรื่องความสรางสรรคของจักรวาล บางทีถาเราสังเกตธรรมชาติ เราจะเห็นความงามและความสรางสรรคเหลานี้ซอนตัวอยู อยางกลีบดอกไมที่เราเห็น ถาเรานับดูดีๆ มันจะ มีเลขอนุกรม 3 5 8 13 21 ... ซึ่งเลขตัวหลังจะเทากับเลขตัวหนาสองตัวบวกกันเสมอ และเมื่อนำเลขตัวแรกมาหารตัวหลังจะไดคา phi ซึ่งเปนสัดสวนความงดงามที่เราพบไดในธรรมชาติและศิลปะ แตการเรียนการสอนในโรงเรียนไมใชแบบนั้น มันไปแยกเปนสวนๆ วานี่คือ ราก นี่เกสร นี่กลีบดอก และระบุหนาที่เฉพาะใหเสร็จสรรพ เมื่อภาษาหั่นดอกไมออกเปนชิ้นๆ เราจึงมองไมเห็นความเปนองครวมของมัน เพราะฉะนั้นภาษาจึงกลายเปน ‘กรอบ’ ในการทำความเขาใจโลก” เมื่อพูดถึงภาษาในฐานะที่เปน ‘กรอบ’ คุณธนา ไดแลกเปลี่ยนแงมุมที่นาสนใจเกี่ยวกับขอจำกัดทางภาษาในการถายทอดความจริงผาน ประโยคที่เปนหัวใจวา “สภาวะจริงแทบางอยางมันก็ใชภาษาอธิบายไมไดครับ” และถึงจะใชภาษามาอธิบายก็ตองใชอยางระมัดระวัง เพราะความ “แบน” ของภาษาอาจทำใหผูพูดไมสามารถถายทอดภาพไดครบถวน ขณะเดียวกันผูฟงเองก็อาจเขาใจผิดวาทั้งหมดมีเทานั้น และในการทำความเขาใจความจริงนั้น ตองอาศัยการสังเกตตัวเองมากๆ วาเรากำลังติดกับกรอบของภาษาอยูหรือเปลา และอีกกรอบ หนึ่งที่ธนาไดฝากไวในเวทีเสวนาคือ กรอบของวิชาชีพทั้งหลาย สุดทายแลวกลายเปนเสนแบงความสามารถของคนออกเปนสวนๆ แมในมีสาขาวิชาชีพที่คลายกัน เชน วิศวกร ชางฝมือ สถาปนิก ก็ติดอยูที่เสนแบงนี้ เมื่อพูดถึง “กรอบ” อาจารยวรรณาไดจังหวะโยนประเด็นตอไปยังคนทำงานสรางสรรคนอกกรอบของ “พื้นที่” คุณสกลฤทธิ์ ผูรวมกอตั้ง Ma:D Hub for Change ซึ่งเปน Share space ใหคนรุนใหมที่สนใจทำงานเพื่อสังคมไดมาพบปะ แลกเปลี่ยนไอเดียกันนอกกรอบ สถานที่ที่ทุกคนเรียกกันวา “ออฟฟศ” สกลฤทธิ์ ไดยกตัวอยางที่นาสนใจเกี่ยวกับการสรางสรรควาเปนสวนหนึ่งของกระบวนการเรียนรู “ถาเราเปดประสาทสัมผัสและใหเวลากับอะไรมากพอ เราจะรูเองโดยอัตโนมัติวาเราจะทำอะไรกับสิ่งนั้นๆ ไดบาง” สกลฤทธิ์พูด อยางใครครวญกอนที่แบงปนประสบการณ “การสัมผัสละครปดตา” ซึ่งทำใหเขาเปดประสาทสัมผัสสวนอื่นอยางเต็มที่ แมผูชมละคร จะมองไมเห็น แตภาพ กลิ่น เสียง สัมผัส กลับชัดเจนในมโนสำนึก และเนื้อเรื่องก็ไมไดขาดตกบกพรอง เสียงรถไฟเคลากลิ่นไกยาง กลิ่นเขมาดินปน เสียงพูดคุย ทำให “สุสานหิ่งหอย” ในรูปแบบเปดอนุทวารนี้เรียกน้ำตาจากผูชมไดตั้งแต 5 นาทีแรก สำหรับคุณอนุสรณ ซึ่งเปนแฟนพันธุแทของ เดวิด โบหม และอุนเครื่องรอจนไดที่แลว เมื่อไดรับเชิญใหแสดงมุมมองเกี่ยวกับหนังสือ เขาจึงพรั่งพรูปูภาพในประวัติศาสตร ผานเรื่องเลาเกี่ยวกับนักวิทยาศาสตรตั้งแตสมัยนิวตัน มาไอนไสตน ไฮเซนแบรก จนถึงเดวิด โบหม คนตนเรื่องที่ทำใหเกิดเวทีในครั้งนี้ ทำใหผูฟงไดรวมสำรวจความเหมือนและความตางของแนวคิดทางวิทยาศาสตรแตละคาย ดูเหมือน อนุสรณจะลงไปเลนกับเนื้อหาที่อยูในหนังสือไดลึกเปนพิเศษ ไมวาจะเปนการพูดถึงความพิลึกพิลั่นของทฤษฎีควอนตัม ที่บอกวาการวัด ทำใหความจริงเกี่ยวกับสิ่งที่ถูกวัดเปลี่ยนแปลง ซึ่งคำกลาวขางตนถือเปน “หมุดตอกอก” สำนักวิทยาศาสตรบริสุทธิ์ ที่รับไมไดกับการ “แปดเปอน” ระหวางเครื่องมือวัด และวัตถุที่ใชในการศึกษา อนุสรณวิจารณหนังสือยางตรงไปตรงมาวา “โบหมวิเคราะหเรื่องความคิดไดลึก คำอธิบายหลายๆ อยางสอดคลองกับแกนของพุทธ โบหมกลาววาความคิดคือตัวปญหา หลายๆ ครั้งเราคิดวาเราใชความคิด แตในความเปนจริง ความคิดตางหากกำลังใชเราอยูโดยที่เรา ไมรูตัว แตเมื่อถูกถามลึกลงไปวาเราจะรูไดยังไงวาเรากำลังคิด โบหมยังหาคำตอบไมไดและมันทำใหหนังสือเลมนี้ของเขายังมีจุดออน ตรงที่ไมสามารถนำเรื่อง “สติ” มาอธิบายการตระหนักรูถึงการกอตัวของความคิดได ซึ่งคำอธิบายทางพุทธศาสนาไปไดไกลกวานั้น” อีกประเด็นที่นาสนใจในวงแลกเปลี่ยนครั้งนี้ คือเรื่องของคำวา “ความจริง” หรือ “TRUTH” ที่มีรากมาจากคำวา “Together” “ดวยกัน รวมกัน” ซึ่งเกิดจากการบูรณาการของความจริง ความงาม และความดี ฉะนั้นสิ่งที่เปนจริงตองไมเพียงแคจริง แตตองมี ความสอดคลองกับความงามและความดี ทำใหความจริงกลายสิ่งที่เรียบงายแตสมบูรณลงตัว คุณหมอโกมาตรไดยกตัวอยางอาจารย อังคาร ที่วาดเพียรภาพตนไมซ้ำแลวซ้ำ ดวยเหตุเพราะภาพตนไมทิพยที่ถายทอดออกมานั้น เปนคนละตนกับตนไมทิพยที่อยูในใจ คุณหมอย้ำสิ่งที่โบหมไดกลาวไวในหนังสือวา “ความคิด” กับ “กระบวนการคิด” เปนคนละสวนกัน และการพัฒนากระบวนการคิดนั้น ตองผานการปฏิบัติ ตองลงมือทำ และใหโอกาสมันในการ “ปงแวบ” ฉะนั้นการจะลุกขึ้นมาบอกวา “เหย! ไปนอกกรอบกัน” มันจึงไมไดชวยใหคนคิดนอกกรอบ เราจะคิดนอกกรอบไดก็ตอเมื่อ เรากาวขามการคิดแบบ Reactive (อัตโนมัติ) ไปสูการคิดแบบ Reflexive (ใตรตรอง) โดยระวังไมไปตกรองวิธีคิดเดิม ซึ่งจะนำไปสู Intelligent (สติปญญา) ในที่สุด ตอประเด็นนี้อาจารยวรรณาได
กลาวเสริมอยางนาสนใจ วาการทำใหการคิดแบบใตรตรองกลายเปนนิสัยเปนสิ่งที่จำเปนมาก เหมือนสมการ E=MC 2 หมายความวา พลังงานงานนั้นมาจากความเรงเปนสำคัญ การจะกอใหเกิดพลังงานนั้นตองทำไปจนถึงจุด C 2 ใหได ตองเรง ตองทำใหถี่ การภิปรายแลกเปลี่ยนไดเดินทางมาถึงโคงสุดทาย อาจารยวรรณาเชื้อเชิญใหอนุสรณแลกเปลี่ยนถึงการทำงานในฐานะนักเขียนนักแปล กับความสรางสรรค (ทำใหนอกจากวันนี้ผูเขารวมกิจกรรมจะไดความหมายของความสรางสรรคแลว ยังไดเทคนิคการรักษา ‘สภาวะที่สรางสรรค’ จากนักเขียนทานนี้ดวย) อนุสรณกลาววา การทำงานเขียนตองเผชิญกับความคิด ความรูสึก ที่มีตองานชิ้นเกาหรือ งานที่เพิ่งจบลง ไมวาจะเปนความชอบความชัง ซึ่งมักกลายเปนขยะในใจเรา เทคนิคของอนุสรณคือ สลัดความคิดเกาออกไปใหเร็วที่สุด ยิ่งสลัดไดเร็วเทาไร การเริ่มตนงานชิ้นใหมอยางสดใหมยิ่งทำไดเร็วเทานั้น อีกประการคือ อยาคิดวาความสรางสรรคตองขบถ หรือ นอกกรอบแบบที่เรียกวาหลุดโลกจนทิ้งแกนหรือหัวใจของสิ่งที่เราทำ Basic หรือพื้นฐานของสิ่งนั้นๆ เราตองแมน เมื่อเราจับแกนของมัน ไดมั่นแลว ที่เหลือก็จะเปนพื้นที่ของความสรางสรรค ผมนั่งฟงเวทีเสวนาครั้งนี้ดวยใจระทึก ทุกครั้งที่ความสงสัยใครรูไดรับการคลี่คลาย ผมรูสึกราวกับวาไดคนพบบานประตูที่ซอนอยูหลัง กำแพง การอานหนังสือเพียงลำพังอาจทำใหเราติด ‘กำแพง’ ที่ไมอาจกาวขาม แตเมื่อมีเหลากัลยาณมิตร นักคิด นักอาน มารวมพูดรวมฟง ผมจึงพบวากำแพงที่เคยลอมรอบกลับมีบานประตูแหงความเปนไปไดซอนอยูนับอนันต...ขอขอบคุณทุกชีวิตที่มีสวน ชวยใหเวทีครั้งนี้ผานไปอยางงดงามและสรางสรรคยิ่ง ทีมงาน New Spirit