Ζωοδοτησ καρκινοσ preview book by Δημήτρης Αντωνίου

Antoniou Books ON LINE LIBRARY

Το Παρόν έγγραφο (PDF) είναι μία προεπισκόπηση του βιβλίου και περιέχει τα περιεχόμενα, καθώς επίσης και κάποιες επιλεγμένες σελίδες…

Δημήτρης Αντωνίου PhD(Hon), FRCS,Γενικός Χειρουργός, Ογκολόγος

Για την ΑΓΟΡΑ του βιβλίου, επισκεφθείτε το site

www.antonioubooks.blogspot.gr

Απαγορεύεται η

αναδημοσίευση και γενικά η αναπαραγωγή του παρόντος έργου (πλήρους

έκδοσης) με οποιοδήποτε τρόπο, τμηματικά ή περιληπτικά, στο πρωτότυπο ή σε μετάφραση, ή άλλη διασκευή, χωρίς γραπτή άδεια του εκδότη και συγγραφέα, σύμφωνα με τον ν. 2121/1993 και την Διεθνή Σύμβαση της Βέρνης (που κυρώθηκε με τον ν. 100/1975).

ÐÅÑÉÅXÏÌÅÍÁ

ÌÅÑÏÓ É:

ÃÅÍÉÊÁ ÐÅÑÉ ÊÁÑÊÉÍÏÕ ÔÉ ÅÉÍÁÉ Ï ÊÁÑÊÉÍÏÓ

DNA ÊÕÔÔÁÑÙÍ .....................................................................................................................3 ÄÉÁÖÏÑÏÐÏÉÇÓÇ ÊÕÔÔÁÑÏÕ ÊÁÉ ÊÁÑÊÉÍÏÓ .......................................................... 21

ÅÉÍÁÉ ÏÉ ÊÁÑÊÉÍÉÊÅÓ ÉÄÉÏÔÇÔÅÓ ÖÕÓÉÏËÏÃÉÊÅÓ ÔÙÍ ÁÍÔÉÓÔÏÉ×ÙÍ ÅÌÂÑÕÉÊÙÍ ÊÕÔÔÁÑÙÍ; .................................................................................................. 35

" # $ % & ' ! " # $

DNA-ÏÃÊÏÃÏÍÉÄÉÁ- ÌÅÔÁËËÁÎÅÉÓ............................................................................. 41

% & '

ÅÎÅËÉÎÇ ÔÇÓ ÆÙÇÓ ÊÁÉ ÔÙÍ ÌÅÔÁÂÏËÉÊÙÍ ÏÄÙÍ ........................................ 165

ÊÂÁÍÔÉÊÇ ÖÕÓÉÊÇ ÊÁÉ ÊÁÑÊÉÍÉÊÅÓ ÌÅÔÁËËÁÎÅÉÓ .............................................. 49 ÊËÇÑÏÍÏÌÉÊÏÓ ÊÁÑÊÉÍÏÓ.......................................................................................... 81 ÁÍÏÓÏÐÏÉÇÔÉÊÏ ÓÕÓÔÇÌÁ ÔÏÕ ÁÍÈÑÙÐÏÕ ÊÁÉ ÊÁÑÊÉÍÏÓ ........................ 89 ÊÁÑÊÉÍÏÃEÍÅÓÇ-ÊÁÑÊÉÍÏÃÏÍÁ ................................................................................... 97 ÁÊÔÉÍÏÂÏËÉÁ ................................................................................................................... 101 ÉÏÉ ......................................................................................................................................... 107 ÏÃÊÏÃÏÍÉÄÉÁ ÁÕÎÇÔÉÊÏÉ ÐÁÑÁÃÏÍÔÅÓ ÊÁÉ ÊÁÑÊÉÍÏÓ .................................. 113 ÅÌÂÑÕÏËÏÃÉÁ ÔÏÕ ÁÍÈÑÙÐÏÕ ................................................................................ 119 ÔÁÎÉÍÏÌÇÓÇ - ÏÍÏÌÁÔÏËÏÃÉÁ ÊÁÉ ÓÔÁÄÉÁ ÔÏÕ ÊÁÑÊÉÍÏÕ ..................... 125 ÈÅÑÁÐÅÉÁ ÔÏÕ ÊÁÑÊÉÍÏÕ ............................................................................................ 129 ÐÏÍÏÓ ÊÁÉ ÊÁÑÊÉÍÏÓ .................................................................................................. 143 ÊÁÑÊÉÍÏÓ ÊÁÉ ÌÅÔÁÂÏËÉÓÌÏÓ (KáñêéíéêÞ Êá÷åîßá) ÊÁÉ ÁËËÅÓ ÃÅÍÉÊÅÓ ÄÉÁÔÁÑÁ×ÅÓ ............................................................................... 147

ÄÅÑÌÁÔÏËÏÃÉÊÁ ÁÐÏÔÅËÅÓÌÁÔÁ ÔÏÕ ÊÁÑÊÉÍÏÕ ............................................ 181 ENÔÑÏÐÉÁ - ÈÅÑÌÏÄÕÍÁÌÉÊÇ ÂÁÓÉÊÅÓ ÁÑ×ÅÓ ÔÇÓ ×ÇÌÅÉÁÓ ÊÁÉ ÊÁÑÊÉÍÏÓ ................................................................................................................... 185

ÐÅÑÉÅ×ÏÌÅÍÁ

ÌÅÑÏÓ IÉ: ÅÉÄÇ ÊÁÑÊÉÍÏÕ

ÊÁÑÊÉÍÏÓ ÔÏÕ ÌÁÓÔÏÕ .............................................................................................. 211 ÊÁÑÊÉÍÏÓ ÔÏÕ ÐÍÅÕÌÏÍÁ ........................................................................................ 225 ÊÁÑÊÉÍÏÓ ÔÏÕ ÐÁ×ÅÏÓ ÅÍÔÅÑÏÕ ............................................................................ 247

! " # $ % & ' ! ! ! !! !" !#

ÊÁÊÏÇÈÅÉÓ ÏÃÊÏÉ ÔÏÕ ÍÅÖÑÏÕ .............................................................................. 261

!$ !% !& !' " " " "!

ËÅÕ×ÁÉÌÉÅÓ ....................................................................................................................... 437

ÁÄÅÍÏÊÁÑÊÉÍÏÓ ÏÕÑÏÄÏ×ÏÕ ÊÕÓÔÅÙÓ .............................................................. 281 ÊÁÑÊÉÍÏÓ ÐÁÃÊÑÅÁÔÏÓ ÊÁÉ ÇÐÁÔÏÓ ..................................................................... 287 ÊÁÑÊÉÍÏÓ ÔÏÕ ÏÉÓÏÖÁÃÏÕ ....................................................................................... 313 ÁÄÅÍÏÊÁÑÊÉÍÏÓ ÔÏÕ ÓÔÏÌÁ×ÏÕ .......................................................................... 321 ÁÄÅÍÏÊÁÑÊÉÍÙÌÁ ÔÏÕ ÐÑÏÓÔÁÔÇ ........................................................................ 329 ÊÁÑÊÉÍÏÓ ÔÏÕ ÔÑÁ×ÇËÏÕ ÔÇÓ ÌÇÔÑÁÓ .............................................................. 335 ÊÁÑÊÉÍÏÓ ÔÇÓ ÌÇÔÑÁÓ ............................................................................................... 341 ÏÃÊÏÉ ÔÏÕ ÅÃÊÅÖÁËÏÕ ................................................................................................ 349 ÁÄÅÍÏÊÁÑÊÉÍÙÌÁ ÔÙÍ ÙÏÈÇÊÙÍ ....................................................................... 399 ÊÁÑÊÉÍÏÓ ÔÙÍ ÏÑ×ÅÙÍ ÊÁÉ ÐÅÏÕÓ ....................................................................... 409 ÖÁÉÏ×ÑÙÌÏÊÕÔÔÙÌÁ APUD ÓÕÓÔÇÌÁ ÍÅÕÑÏÂËÁÓÔÙÌÁ .......................... 421 ÊÁÊÏÇÈÅÉÓ ÏÃÊÏÉ ÔÙÍ ÏÓÔÙÍ ÏÓÔÅÏÓÁÑÊÙÌÁ ×ÏÍÑÏÓÁÑÊÙÌÁ ÓÁÑÊÙÌÁ EWING ............................................................................................................ 427

ÌÅËÁÍÙÌÁ ÊÁÑÊÉÍÏÓ ÄÅÑÌÁÔÏÓ ......................................................................... 447 ÊÁÑÊÉÍÏÓ ÐÁÑÙÔÉÄÁÓ (ÊÁÑÊÉÍÏÓ ÓÉÁËÏÃÏÍÙÍ ÁÄÅÍÙÍ) ........................... 455 ×ÏÑÉÏÊÁÑÊÉÍÙÌÁ ÕÄÁÔÙÄÇÓ ÌÕËÇ .................................................................... 461 ÊÁÑÊÉÍÏÓ ÊÅÖÁËÇÓ, ÔÑÁ×ÇËÏÕ, ÖÁÑÑÕÃÃÁ ÊÁÉ ËÁÑÑÕÃÃÁ............................ 467 ÐËÁÓÔÉÊÇ ÁÐÏÊÁÔÁÓÔÁÓÇ ÔÏÕ ÌÁÓÔÏÕ ............................................................ 477 ÊÁÑÊÉÍÏÓ ÈÕÑÅÏÅÉÄÏÕÓ ÁÄÅÍÏÓ ........................................................................... 485 ÊÁÑÊÉÍÏÓ ÁÃÍÙÓÔÏÕ ÐÑÏÅËÅÕÓÇÓ ........................................................................ 497

DNA ÊÕÔÔÁÑÙÍ

Ç ëÝîç êáñêßíïò åßíáé ç åëëçíéêÞ ëÝîç ãéá ôïí êÜâïõñá, ôçí ïðïßá õéïèÝôçóáí ïé Ëáôßíïé êáé ôç ìåôáâßâáóáí óôç óçìåñéíÞ áããëéêÞ ëÝîç cancer. Oé åðåêôÜóåéò (äéçèÞóåéò) ôïõ êáñêßíïõ óôïõò ãåéôïíéêïýò éóôïýò, èýìéæå óôïõò áñ÷áßïõò ¸ëëçíåò, ôá ðüäéá ôïõ êÜâïõñá.

ÐÅÑÉÃÑÁÖÇ ÔÏÕ ÊÕÔÔÁÑÏÕ DNA ÔÙÍ ÊÕÔÔÁÑÙÍ Ôï êýôôáñï Ôï êýôôáñï åßíáé ç ìéêñüôåñç áíáôïìéêÞ ìïíÜäá æùÞò, äçë. ç ìéêñïôÝñá áíáôïìéêÜ áõôüíïìç ëåéôïõñãéêÞ ìïíÜäá, ç ïðïßá ëåéôïõñãåß óå áñíçôéêü éóïæýãéï åíôñïðßáò, óå ó÷Ýóç ìå ôï ðåñéâÜëëïí ôçò (Åéê. 1.1 êáé 1.2). Óýìöùíá ìå ôïí ïñéóìü áõôü ôçò æùÞò , ôï æüí êýôôáñï åßíáé Ýíáò ðáñáãùãüò (êáé ü÷é êáôáíáëùôÞò ) åíôñïðßáò, ôçí ïðïßá åîÜãåé óôï ðåñéâÜëëïí ôïõ, ìå áðïôÝëåóìá áõôü (ôï êýôôáñï) íá ëåéôïõñãåß ìå áñíçôéêü éóïæýãéï åíôñïðßáò óå ó÷Ýóç ìå ôï ðåñéâÜëëïí ôïõ. ÁíáôïìéêÜ-ëåéôïõñãéêÜ ôï êýôôáñï ïñßæåé ôá üñéÜ ôïõ áðü ôï ðåñéâÜëëïí ôïõ, äéá ôçò ðåñéâÜëëïõóáò ôï êõôôáñüðëáóìá êõôôáñéêÞò ìåìâñÜíçò , êõôôáñüðëáóìá êáé ôïí ðõñÞíá , ï ïðïßïò ðåñéÝ÷åé ôïí ðõñçíßóêï .

ÊÅÖÁËÁÉÏ

MÝóá óôï êõôôáñüðëáóìá õðÜñ÷ïõí åîéäåéêåõìÝíåò ëåéôïõñãéêÝò ìïíÜäåò-ó÷çìáôéóìïß, üðùò ð.÷. ç óõóêåõÞ ôïõ Golgi, ôá ìéôï÷üíäñéá, ôï åíäïðëáóìáôéêü äßêôõï êáé ôá ñéâïóþìáôá, ïé åðéìÝñïõò ëåéôïõñãßåò ôùí ïðïßùí èá ðåñéãñáöïýí áäñÜ óôéò åðüìåíåò óåëßäåò (Åéê. 1.3).

ÊõôôáñéêÞ ìåìâñÜíç ôïõ êõôôÜñïõ H êõôôáñéêÞ ìåìâñÜíç áðïôåëåßôáé áðü äýï óôñþìáôá ëéðïðñùôåúíþí, äçë. ïõóéþí ðïõ óáí êåöáëÞ öÝñïõí ìéá öùóöïñéêÞ ñßæá êáé óáí ïõñÜ Ýíá ëéðáñü ïîý (Åéê. 1.4 êáé 1.5). Ôá äýï áõôÜ ëéðïðñùôåúíéêÜ óôñþìáôá åßíáé äéáôåôáãìÝíá ìå ôñüðï þóôå ïé öùóöïñéêÝò êåöáëÝò íá åõñßóêïíôáé ç ìéá ðñïò ôçí ðëåõñÜ ôïõ åóùôåñéêïý ôïõ êõôôÜñïõ êáé ç Üëëç ðñïò ôïí åîùêõôôÜñéï ÷þñï, åíþ ôá äýï

ÅÉÊÏÍÁ 1.1 Êýôôáñá óå çëåêôñïíéêü ìéêñïóêüðéï.

Ï ÆÙÏÄÏÔÇÓ ÊÁÑÊÉÍÏÓ

EÉÊÏÍÁ 1.2 Ôï êýôôáñï óå ó÷çìáôéêÞ áðåéêüíéóç.

ëéðáñÜ ïîÝá íá åõñßóêïíôáé ôï Ýíá áðÝíáíôé ôïõ Üëëïõ. Ïé äýï öùóöïñéêÝò ñßæåò åßíáé õäñüöéëåò (äçë. ó÷çìáôßæïõí áóèåíåßò äåóìïýò ìå ôï ýäùñ), äéüôé åßíáé ðïëéêÝò (äçë. öÝñïõí çëåêôñéêü öïñôßï), åíþ ôá ëéðáñÜ ïîÝá, åßíáé õäñüöïâá, êáé ÷ùñßò çëåêôñéêü öïñôßï. Ç êõôôáñéêÞ ìåìâñÜíç åðïìÝíùò åßíáé áäéáðÝñáóôç ó÷åäüí óå üëåò ôéò ÷çìéêÝò ïõóßåò ôïõ ïñãáíéóìïý, êáèþò ìéá ïõóßá ãéá íá äéáðåñÜóåé ôç ìåìâñÜíç ðñÝðåé íá ìçí Ý÷åé çëåêôñéêü öïñôßï êáé íá åßíáé ëéðïäéáëõôÞ êáé õäñüöïâç. Ãéá íá åðéôåõ÷èåß ëïéðüí ç åßóïäïò êáé Ýîïäïò óôï êýôôáñï äéáöüñùí çëåêôñïëõôþí êáé èñåðôéêþí ïõóéþí, ëåéôïõñãïýí ïé åîÞò ìç÷áíéóìïß ôçò ìåìâñÜíçò. 1) Ç áíôëßá Ía+-Ê+ (Ía+-K+ pump), ç ïðïßá åßíáé Ýíáò ìç÷áíéóìüò áðïâïëÞò Ía+ áðü ôï åóùôåñéêü ôïõ êõôôÜñïõ ðñïò ôá Ýîù êáé ôáõôü÷ñïíç åßóïäï Ê+ óôï åóùôåñéêü ôïõ êõôôÜñïõ. Ç ìåôáêßíçóç áõôÞ ôùí Na+ êáé K+ åðéôåëåßôáé åíáíôßïí ôùí ðõêíïôÞôùí ôùí áôü-

ÅÉÊÏÍÁ 1.3 To Êýôôáñï: Êõôôáñüðëáóìá, óõóêåõÞ Golgi, åíäïðëáóìáôéêü äßêôõï, ðõñÞíáò ðõñçíßóêïò.

ÅÉÊÏÍÁ 1.4 H êõôôáñéêÞ ìåìâñÜíç, ìå ôá äýï öùóöï-ëéðéäéêÜ ôçò óôñþìáôá.

ìùí áõôþí (äçë. ôá Üôïìá Na+ ìåôáêéíïýíôáé áðü ìÝñïò ìå ìéêñÞ óõãêÝíôñùóç (åóùôåñéêü ôïõ êõôôÜñïõ), ðñïò ðåñéï÷Þ ìå ìåãáëýôåñç óõãêÝíôñùóç. Ôï ßäéï ãßíåôáé êáé ìå ôá Üôïìá Ê+. Ãéá ôï ëüãï áõôü ç ëåéôïõñãßá ôçò áíôëßáò áðáéôåß ôçí êáôáíÜëùóç åíÝñãåéáò, ðïõ ðñïóöÝñåôáé áðü ôï ÁÔÑ. Ç áíôëßá áõôÞ, êáèþò êáé Üëëåò ðáñüìïéåò óõóêåõÝò äéá ôùí ïðïßùí äéåíåñãïýíôáé áíôßóôïé÷åò ìåôáêéíÞóåéò áóâåóôßïõ ê.ëð. åßíáé ðñùôåÀíåò ðïõ åõñßóêïíôáé áãêõñïâïëçìÝíåò óôçí êõôôáñéêÞ ìåìâñÜíç. Ç äéáöïñÜ äõíáìéêïý ðïõ äçìéïõñãåßôáé ìåôáîý ôùí äýï ðëåõñþí ôçò êõôôáñéêÞò ìåìâñÜíçò, ìå áõôÝò ôéò ìåôáöïñÝò éüíôùí, åßíáé óçìáíôéêüôáôç äéüôé ð.÷. äéÜ ìÝóïõ áõôÞò åðéôõã÷Üíåôáé ç ìåôÜäïóç ôùí íåõñé-

ÅÉÊÏÍÁ 1.5 H êõôôáñéêÞ ìåìâñÜíç, ìå ôá äýï öùóöï-ëéðéäéêÜ ôçò óôñþìáôá êáé ôá ðñùôåéíéêÜ ôçò êáíÜëéá åéóüäïõ -åîüäïõ ôùí éüíôùí Ê +, Íá+ (ion channels) êáé ðñùôåúíþí.

ÄÉÁÖÏÑÏÐÏÉÇÓÇ ÊÕÔÔÁÑÏÕ ÊÁÉ ÊÁÑÊÉÍÏÓ

ÔÉ ÅÉÍÁÉ ÄÉÁÖÏÑÏÐÏÉÇÓÇ ÊÕÔÔÁÑÏÕ Äéáöïñïðïßçóç êõôôÜñïõ åßíáé ç äéáäï÷éêÞ êáé áìåôÜêëçôç áëëáãÞ ôçò ìïñöïëïãßáò êáé ëåéôïõñãßáò ôïõ (öáéíüôõðïò) êáôÜ ôç äéÜñêåéá ôçò æùÞò ôïõ. Ç ìïñöÞ ðïõ èá ðÜñåé ç äéáöïñïðïßçóç êÜèå êõôôÜñïõ Ý÷åé êùäéêïðïéçèåß óôï DNA ôïõ êõôôÜñïõ, Üñá êáèoñßæåôáé óå ìåãÜëï âáèìü áðü ôï DNA êõôôÜñïõ êáé óõãêåêñéìÝíá áðü åéäéêÜ ãïíßäá ôçò äéáöïñïðïßçóçò ðïõ ëÝãïíôáé ïìïéïôéêÜ ãïíßäéá. Óçìåéþíïõìå óå ìåãÜëï âáèìü äéüôé ôåëéêÜ ç äéáöïñïðïßçóç äåí åîáñôÜôáé ìüíï áðü ôï ãåíåôéêü ôçò ãïíéäéáêü áðïôýðùìá óôï DNÁ, áëëÜ êáé áðü ôï ÷çìéêü ðåñéâÜëëïí ôïõ êõôôÜñïõ (Üñá ç äéáöïñïðïßçóç åðçññåÜæåôáé êé áðü ôïõò ßäéïõò ðáñÜãïíôåò ðïõ åðçññåÜæïõí êáé ôçí åîÝëéîç åíüò êõôôÜñïõ Þ ïñãáíéóìïý, áëëÜ âÝâáéá ïé äýï Ýííïéåò åßíáé ôåëåßùò äéÜöïñåò, üðùò èá åêôåèåß êáôùôÝñù).

ÊÅÖÁËÁÉÏ

Áñ÷Ýãïíá êýôôáñá (stem cells) êáé äéáöïñïðïßçóç Áò ðåñéãñÜøïõìå ôç äéáöïñïðïßçóç ôùí êõôôÜñùí ëåðôïìåñÝóôåñá. Óå ïñéóìÝíá üñãáíá üëá ôá êýôôáñÜ ôùí åõñßóêïíôáé óôï ôåëéêü óôÜäéï ôçò äéáöïñïðïéÞóåþò ôùí (Þðáñ, åãêÝöáëïò), êáé ôá ïðïßá äåí ðïëëáðëáóéÜæïíôáé, áëëÜ ìðïñïýí ìüíï íá ðåèÜíïõí (áðüðôùóç). Óå Üëëá üñãáíá üìùò õðÜñ÷ïõí áñ÷Ýãïíá êýôôáñá (stem cells), ôá ïðïßá åßíáé áäéáöïñïðïßçôá êýôôáñá ðïõ ìðïñïýí íá ðïëëáðëáóéáóôïýí êáé íá äþóïõí èõãáôñéêÜ êýôôáñá ôá ïðïßá äéáöïñïðïéïýíôáé óôáäéáêÜ ìÝ÷ñé íá öèÜóïõí óôï ôåëéêü óôÜäéï äéáöïñïðïßçóçò. Ôá õøçëÞò äéáöïñïðïéÞóåùò çðáôéêÜ êýôôáñá üôáí äéáéñïýíôáé (óå åîáéñåôéêÝò óõíèÞêåò, âë. ðáñáêÜôù) ðáñÜãïõí äýï èõãáôñéêÜ êýôôáñá õøçëÞò äéáöïñïðïßçóçò, ôá ïðïßá åßíáé êáé ôá äýï ßäéá ìå ôï ãïíåúêü êýôôáñï äçë. åßíáé êé áõôÜ õøçëÞò äéáöïñïðïéÞóåùò. Tá stem cells Ý÷ïõí üìùò ìéá éäéüôçôá ç ïðïßá

Ï ÆÙÏÄÏÔÇÓ ÊÁÑÊÉÍÏÓ

åßíáé ìïíáäéêÞ: ôá äýï èõãáôñéêÜ êýôôáñá ðïõ ðáñÜãïíôáé áðü ôç äéáßñåóç åíüò ãïíåúêïý stem cell êõôôÜñïõ äåí åßíáé ßäéá ìå ôï ãïíåúêü ôùí stem cell, áëëÜ ôï Ýíá áðü áõôÜ ôá èõãáôñéêÜ êýôôáñá èá ãßíåé stem cell êáé ôï Üëëï èá äéáöïñïðïéçèåß óå þñéìï êýôôáñï ôïõ áíôéóôïß÷ïõ éóôïý. ¼óá áðü ôá èõãáôñéêÜ áõôÜ êýôôáñá äéáöïñïðïéïýíôáé äåí ìðïñïýí íá ðïëëáðëáóéáóôïýí, ìðïñïýí ìüíï íá äéáöïñïðïéçèïýí Þ íá ðåèÜíïõí. Ìüíï ôá stem cells ìðïñïýí íá ðïëëáðëáóéáóèïýí. Åßíáé óçìáíôéêü íá äéåõêñéíéóèåß åäþ üôé Ýíá êýôôáñï ìüëéò ãåííçèåß áðü ôç äéáßñåóç ôïõ ãïíåúêïý ôïõ stem cell êõôôÜñïõ, Ý÷åé äýï ðéèáíüôçôåò: á) íá åéóÝëèåé êé áõôü óôïí êõôôáñéêü êýêëï êáé íá äéáéñåèåß êáé ðÜëé â) íá îåêéíÞóåé ôï äñüìï ôçò äéáöïñïðïßçóÞò ôïõ, êáôÜ ôç äéÜñêåéá ôçò ïðïßáò ôï êýôôáñï äåí äéáéñåßôáé êáé ü÷é ìüíï áõôü áëëÜ ìåôÜ ôçí ðëÞñç ùñßìáíóç-äéáöïñïðïßçóç åíüò êõôôÜñïõ áêïëïõèåß ï èÜíáôïò áõôïý (áðüðôùóç). ÌÜëéóôá õðÜñ÷åé Ýíáò ìç÷áíéóìüò áñíçôéêÞò áõôïññõèìßóåùò (feed back) ìåôáîý ôïõ áñéèìïý ôùí êõôôÜñùí ðïõ åéóÝñ÷ïíôáé óôç äéáäéêáóßá ôçò äéáöïñïðïßçóçò êáé ôïõ ñõèìïý ðïëëáðëáóéáóìïý ôùí áñ÷åãüíùí êõôôÜñùí (stem cells), ìå ôçí Ýííïéá üôé Ýíáò áõîçìÝíïò áñéèìüò (ñõèìüò) äéáöïñïðïéçìÝíùí êõôôÜñùí, ðñïêáëåß ìå ìç÷áíéóìü áñíçôéêÞò áõôïññõèìßóåùò (negative feedback) áíáëïãéêÜ ìéêñüôåñï ñõèìü ðïëëáðëáóéáóìïý ôùí áñ÷åãüíùí êõôôÜñùí, Ýôóé þóôå íá õðÜñ÷åé ðÜíôá ìéá óôáèåñÞ áíáëïãßá ìåôáîý ôùí äýï áõôþí åéäþí êõôôÜñùí. Áñ÷Ýãïíá êýôôáñá õðÜñ÷ïõí óôï ìõåëü ôùí ïóôþí (áñ÷Ýãïíá êýôôáñá ôùí êõôôÜñùí ôïõ áßìáôïò), óôï ôïß÷ùìá ôïõ åíôÝñïõ (óôéò êñýðôåò ôïõ åíôåñéêïý âëåííïãüíïõ, áñ÷Ýãïíá êýôôáñá ôùí áäÝíùí ôïõ âëåííïãüíïõ ôïõ ðá÷Ýùò åíôÝñïõ), óôç âáóéêÞ óôéâÜäá ôçò åðéäåñìßäáò, óôá óðåñìáôéêÜ óùëçíÜñéá ôùí üñ÷åùí óáí áñ÷Ýãïíá êýôôáñá (óðåñìáôïãüíéá) ôùí óðåñìáôïæùáñßùí êëð. Tá stem cell ð.÷. ôùí áäÝíùí ôïõ ðá÷Ýùò åíôÝñïõ åõñßóêïíôáé óôï âÜèïò ôïõ âëåííïãüíïõ ôïõ åíôÝñïõ, êáé êáèþò óôáäéáêÜ äéáöïñïðïéïýíôáé ðñïò ðåñéóóüôåñï þñéìá êýôôáñá, áõôÜ ìåôáíáóôåýïõí ðñïò ôçí åðéöÜíåéá ôïõ âëåííïãüíïõ ôïõ åíôÝñïõ ìÝ÷ñé íá ðÜñïõí ôçí ïñéóôéêÞ ìïñöÞ ôùí, ëåéôïõñãéêÜ êáé ìïñöïëïãéêÜ. Áõôü åßíáé ç äéáöïñïðïßçóç ôùí strem cell ôùí áäÝíùí ôïõ âëåííïãüíïõ ôïõ ðá÷Ýùò åíôÝñïõ. Ðþò åðéôõã÷Üíåôáé áõôÞ ç óôáäéáêÞ ìåôáâïëÞ ôçò ìïñöïëïãßá êáé ôçò ëåéôïõñãßáò ôùí strem cells óå þñéìá êýôôáñá; Áõôü åðéôõã÷Üíåôáé ìå ôç óôáäéáêÞ ëåéôïõñãßá íÝùí ãïíéäßùí (ôá ïðïßá üìùò Þäç õðÜñ÷ïõí óôï DNA) óôç èÝóç ðáëáéþí ãïíéäßùí ðïõ óôáìáôïýí íá ëåéôïõñãïýí, óôá åêÜóôïôå èõãáôñéêÜ êýôôáñá (switch on - switch off of genes). Ï ÷ñüíïò ãéá íá

öèÜóåé Ýíá stem cell êýôôáño óôçí ðëÞñç ùñßìáíóÞ ôïõ ðïéêßëåé. Ôá êýôôáñá ôïõ åíôåñéêïý âëåííïãüíïõ ùñéìÜæïõí ðëÞñùò óå 3 çìÝñåò êáé ìåôÜ ðåèáßíïõí, ôá êýôôáñá ôïõ áßìáôïò óå 20 çìÝñåò, ôá çðáôéêÜ êýôôáñá ìÝ÷ñé ôçí åöçâåßá, åíþ ôá åãêåöáëéêÜ êýôôáñá Ý÷ïõí óõìðëçñþóåé ïñéóôéêÜ ôç äéáöïñïðïßçóÞ ôùí êáôÜ ôç ãÝííçóç.

Ñýèìéóç ôçò äéáöïñïðïßçóçò Ôá óôÜäéá äéáöïñïðïßçóçò êÜèå åßäïõò êõôôÜñïõ êáèïñßæïíôáé áðü ãïíßäéá-êëåéäéÜ ðïõ ëÝãïíôáé ïìïéïôéêÜ ãïíßäéá (homeotic genes), ôá ïðïßá ìå Üëëá ëüãéá êáèïñßæïõí ðüôå ôï êÜèå êýôôáñï èá åêöñÜóåé åêåßíç ôç ëåéôïõñãßá êáé ðüôå ôçí Üëëç. Ôïýôï åðéôõã÷Üíåôáé äéá ôçò åíåñãïðïéÞóåùò Þ áäñáíïðïéÞóåùò õðü ôùí ïìïéïôéêþí ãïíéäßùí, Üëëùí ôåëéêþí ãïíéäßùí õðåõèýíùí ãéá ôçí ôåëéêÞ Ýêöñáóç ôçò êÜèå åéäéêÞò ëåéôïõñãßáò (switch onswitch off of genes). Ôá ïìïéïôéêÜ üìùò ãïíßäéá åðçñåÜæïõí ôç äéáöïñïðïßçóç êáé äéá ìÝóïõ åêêñßóåùí äéáöüñùí åîùêõôôáñéêþí áõîçôéêþí ðáñáãüíôùí , ïé ïðïßïé äñïýí óå Üëëá êýôôáñá, áëëÜ êáé óôá ßäéá ôá êýôôáñá ðïõ ôïõò åêêñßíïõí, åîáóöáëéæïìÝíïõ Ýôóé åíüò ìç÷áíéóìïý áõôïåëÝã÷ïõ ôçò äéáöïñïðïßçóçò.

Äéáöïñïðïßçóç êáé ðïëëáðëáóéáóìüò ôïõ êõôôÜñïõ Ïé äýï áõôÝò ëåéôïõñãßåò åßíáé äéáöïñåôéêÝò êáé îå÷ùñéóôÝò, áëëÜ áëëçëïåîáñôüìåíåò êáé áëëçëïåðçñåáæüìåíåò. Ôá ïìïéïôéêÜ ãïíßäéá ðïõ ðñïùèïýí ôç äéáöïñïðïßçóç, ôáõôü÷ñïíá ðñïêáëïýí ôçí áíáóôïëÞ ôïõ ðïëëáðëáóéáóìïý ôùí êõôôÜñùí áõôþí, ìå áðïôÝëåóìá ïé äýï áõôÝò ëåéôïõñãßåò íá êéíïýíôáé áíôßèåôá. ¸ôóé êýôôáñá ðïëý õøçëÞò äéáöïñïðïßçóçò (íåõñéêÜ êáé çðáôéêÜ), äåí äéáéñïýíôáé óôï óôÜäéï ôçò ðëÞñïõò äéáöïñïðïéÞóåþò ôùí (óôçí þñéìç çëéêßá ôùí) (ðáñüôé ôá çðáôéêÜ äéáôçñïýí ôç äõíáôüôçôá áõôÞ). Ìðïñåß ìå áóöÜëåéá íá õðïóôçñé÷èåß üôé ôï DNA ôïõ êõôôÜñïõ êáèïñßæåé ôï åýñïò ôçò äéáöïñïðïßçóçò åíüò êõôôÜñïõ ìÝóá óôï ïðïßï óõìðåñéëáìâÜíåôáé êáé ôï åýñïò ôïõ ñõèìïý ðïëëáðëáóéáóìïý ðïõ ôï êýôôáñï áõôü ìðïñåß íá Ý÷åé. Óôç óõíÝ÷åéá ôï (÷çìéêü) ðåñéâÜëëïí ôïõ êõôôÜñïõ èá êáèïñßóåé ôïí áêñéâÞ ñõèìü ðïëëáðëáóéáóìïý ðïõ áõôü èá ðáñïõóéÜóåé êÜèå óôéãìÞ áíÜëïãá ìå ôéò áíÜãêåò ôïõ éóôïý-ïñãÜíïõ óå áñéèìü êõôôÜñùí. Ôá çðáôéêÜ êýôôáñá äåí ðïëëáðëáóéÜæïíôáé

ÅÉÍÁÉ ÏÉ ÊÁÑÊÉÍÉÊÅÓ ÉÄÉÏÔÇÔÅÓ ÖÕÓÉÏËÏÃÉÊÅÓ ÔÙÍ ÁÍÔÉÓÔÏÉ×ÙÍ ÅÌÂÑÕÉÊÙÍ ÊÕÔÔÁÑÙÍ;

ÄÉÁÖÏÑÏÐÏIÇÓÇ ÊÁÉ ÊÁÑÊIÍÏÓ Ðñéí ìðïýìå óôçí ïõóßá ôïõ óðïõäáßïõ áõôïý êåöáëáßïõ èá ðñÝðåé íá õðåíèõìßóïõìå ïñéóìÝíåò Ýííïéåò. Ãéá íá åðÝëèåé ìéá áëëáãÞ (åîáëëáãÞ) åíüò öõóéïëïãéêïý êõôôÜñïõ óå êáñêéíéêü ðñÝðåé íá ãßíåé ìéá áëëáãÞ óôï DNA ôïõ (ìåôÜëëáîç), åßôå äïìéêÞ , äçë. ìå áëëáãÞ ôçò óåéñÜò ôùí âÜóåùí ôïõ DNA, åßôå ëåéôïõñãéêÞ , äçë. áëëáãÞ ôçò öõóéïëïãéêÞò ëåéôïõñãßáò åíüò Þ ðåñéóóïôÝñùí ôìçìÜôùí ôïõ DNA (ãïíéäßùí), êÜôù áðü ôçí åðßäñáóç Üëëùí ãïíéäßùí, ðïõ äñïýí óáí åíéó÷õíôÝò (promotes) ôùí ðñþôùí. Oé ìåôáëëÜîåéò óõìâáßíïõí (ó÷åäüí) ðÜíôá óôç öÜóç ôçò ìéôþóåùò (äéáßñåóçò) ôïõ êõôôÜñïõ êáé éäéáßôåñá óôç öÜóç S äéðëáóéáóìïý ôïõ DNA. ÅðïìÝíùò ãéá íá åîáëëáãÞ Ýíá êýôôáñï óå êáñêéíéêü ðñÝðåé íá Ý÷åé ôçí éäéüôçôá íá äéáéñåßôáé (íá ðïëëáðëáóéÜæåôáé) êáé íá äßíåé èõãáôñéêÜ êýôôáñá. Ç ìåôÜëëáîç ðïõ Ý÷åé åðÝëèåé óôï ãïíåúêü êýôôáñï, èá äåßîåé ôéò áëëáãÝò ðïõ ìÝëëåé íá ðñïêáëÝóåé óôá èõãáôñéêÜ êýôôáñá, êáèþò ôá ôåëåõôáßá èá äéáöïñïðïéçèïýí êÜôù áðü ôéò ïäçãßåò

ÊÅÖÁËÁÉÏ

(êÜôù áðü ôï ãåíåôéêü ðñïãñáììáôéóìü), ôçò íÝáò ìåôÜëëáîçò êé åðïìÝíùò áõôÜ èá öáíåñþóïõí áëëáãÝò óôç ìïñöïëïãßá ôùí Þ óôç ëåéôïõñãßá ôùí (áëëáãÝò óôï öáéíüôõðü ôùí). ÓõìðåñéóìáôéêÜ ãéá íá ïëïêëçñùèåß ôï Ýñãï ìéáò êáêïÞèïõò ìåôÜëëáîçò ðñÝðåé íá ëáìâÜíåé ÷þñá á) äéáßñåóç ôïõ êõôôÜñïõ êáé â) äéáöïñïðïßçóç áõôïý. Ôüôå áíáöýåôáé åýëïãá ôï åñþôçìá, ðþò áíáðôýóóåôáé äçëáäÞ êáêïÞèåéò üãêïé óôïí åãêÝöáëï êáé óôï Þðáñ, óå äýï üñãáíá ôùí ïðïßùí ôá êýôôáñá äåí äéáéñïýíôáé. Ç áðÜíôçóç åßíáé ç åîÞò. Ïé êáêïÞèåéò üãêïé ôïõ åãêåöÜëïõ äåí ðñïÝñ÷ïíôáé áðü ôá íåõñéêÜ êýôôáñá êáèåáõôÜ, áëëÜ áðü ôá êýôôáñá ôïõ õðïóôñþìáôïò ôïõ åãêåöÜëïõ, ðïõ ëÝãåôáé íåõñïãëïßá êáé äåí åßíáé íåõñéêÞò (åîùäåñìáôéêÞò) ðñïÝëåõóçò, áëëÜ êýôôáñá ðñïåñ÷üìåíá áðü ôï ìåóÝã÷õìá, êáé ôá ïðïßá äéáôçñïýí ôçí éêáíüôçôá íá äéáéñïýíôáé. Ôá çðáôéêÜ êýôôáñá áðü ôçí Üëëç ðëåõñÜ, ðáñüëï ðïõ óå öõóéïëïãéêÝò óõíèÞêåò äåí äéáéñïýíôáé, äéáôçñïýí ôçí éêáíüôçôá ðïëëáðëáóéáóìïý ôùí êÜôù áðü åéäéêÝò óõíèÞêåò, üðùò ôñáõìáôéóìïý, ÷åéñïõñãéêÞò áöáéñÝóåùò ìÝñïõò ôïõ Þðáôïò ê.ëð. Ç áëëáãÞ áõôÞ ôçò áíáãåííçôéêÞò éäéüôçôáò ôùí çðáôéêþí êõôôÜñùí ïöåßëåôáé óôçí Ýêêñéóç áðü

Ï ÆÙÏÄÏÔÇÓ ÊÁÑÊÉÍÏÓ

áõôÜ åéäéêþí ÷çìéêþí ïõóéþí, ïé ïðïßåò ðéèáíüí íá åêêñßíïíôáé êáé óôçí åìöÜíéóç êáñêßíïõ ôïõ Þðáôïò. Ìßá ôÝôïéá ïõóßá Ý÷åé áðïäåé÷èåß üôé åßíáé ç áfetoprotein! ¼ðùò áíáöÝñáìå ðáñáðÜíù ôÝôïéá éêáíüôçôá äéáéñÝóåùò Ý÷ïõí ôá stem cell ôùí äéáöüñùí éóôþí, ôá ïðïßá äéáéñïýìåíá ðáñÜãïõí äýï èõãáôñéêÜ êýôôáñá, ôá ïðïßá åßôå ãßíïíôáé êáé ôá äýï êé áõôÜ stem cells, åßôå ôï Ýíá Þ êáé ôá äýï ðñï÷ùñïýí ôçí ïäü ôçò äéáöïñïðïéÞóåùò, áìÝóùò ìåôÜ ôç ãÝííçóÞ ôùí. Tá èõãáôñéêÜ êýôôáñá, ìüëéò ãåííéïýíôáé Ý÷ïõí äýï äõíáôüôçôåò: á) íá ìðïõí êé áõôÜ óôïí êõôôáñéêü êýêëï êáé íá äéáéñåèïýí êé áõôÜ (íá ãßíïõí äçë. êé áõôÜ stem cells) Þ â) íá äéáöïñïðïéçèïýí. Ôá äéáöïñïðïéçìÝíá êýôôáñá äåí ìðïñïýí íá äéáéñåèïýí (ðïëëáðëáóéáóèïýí), ìðïñïýí ìüíï íá ðåèÜíïõí. Óôï ðÜíù ìÝñïò ôçò åéêüíáò (Åéê. 3.1) öáßíåôáé üôé êÜèå Ýíá áðïèíÞóêïí öõóéïëïãéêü þñéìï êýôôáñï (Á4), äßíåé óÞìá óå Ýíá stem cell, ôï ïðïßï äéáéñåßôáé óå äýï èõãáôñéêÜ êýôôáñá, Ýíá åê ôùí ïðïßùí ðáñáìÝíåé ùò stem cell (A2), åíþ ôï äåýôåñï äéáöïñïðïéåßôáé óôáäéáêÜ (Á3) óå þñéìï êýôôáñï, óôç èÝóç ôïõ áðïèíÞóêïíôïò. ¸ôóé ï óõíïëéêüò áñéèìüò ôùí stem cell êáé ôùí þñéìùí êõôôÜñùí ðáñáìÝíåé ðÜíôá óôáèåñüò.

EÉÊÏÍÁ 3.1 ÓôÜäéá äéáöïñïðïßçóçò öõóéïëïãéêþí êáé êáñêéíéêþí êõôôÜñùí. Åßíáé ðñïöáíÞò ï áõôïÝëåã÷ïò ôçò äéáöïñïðïßçóçò (êáé ôïõ áñéèìïý) ôùí öõóéïëïãéêþí éóôþí êáé ç áðïõóßá áõôïý óôïõò êáñêéíéêïýò éóôïýò.

Óôï êÜôù ìÝñïò ôçò åéêüíáò (Åéê. 3.1) öáßíåôáé üôé üëá ôá áíùôÝñù áíáôñÝðïíôáé óôïí êáñêéíéêü éóôü. Ôá stem cell (Â1) äéáéñïýíôáé áíåîÝëåãêôá, áíåîÜñôçôá áðü ôïí áñéèìü ôùí áðïèíçóêüíôùí õãéþí ùñßìùí êõôôÜñùí, ôá èõãáôñéêÜ êýôôáñá (Â2 êáé Â3) äåí Ý÷ïõí ôïí ßäéï âáèìü êáé ôï ßäéï åßäïò äéáöïñïðïéÞóåùò ìå ôá áíôßóôïé÷á õãéÞ êýôôáñá (ôçò ðÜíù åéêüíáò), åõñßóêïíôáé óå äéáöïñåôéêÜ óôÜäéá äéáöïñïðïßçóçò ôï êÜèå Ýíá, êáé ôåëéêÜ ãéá êÜèå Ýíá áðïèíÞóêïí êáñêéíéêü êýôôáñï (Â4), ðáñÜãïíôáé ðïëëÜ áíþìáëá (êáñêéíéêÜ) êýôôáñá (Â5), ðïëëÜ ôùí ïðïßùí üìùò Ý÷ïõí öèÜóåé óôïí ßäéï âáèìü äéáöïñïðïßçóçò ìå ôá õãéÞ áíôßóôïé÷Ü ôùí (Á5) êé Ý÷ïõí ôïí ßäéï öáéíüôõðï ìå áõôÜ (ãé' áõôü ó÷åäéÜæïíôáé ìå ôçí ßäéï ôñüðï äçë. ìå Ýíáí ïìáëü êýêëï), áëëÜ ðáñüëá áõôÜ, öÝñïõí ôáõôü÷ñïíá êáé ôéò êáñêéíéêÝò éäéüôçôåò (äçë. á) ôïõ áíåîÝëåãêôïõ ðïëëáðëáóéáóìïý, â) ôçò äéÞèçóçò êáé ã) ôçò ìåôÜóôáóçò). Ôá èõãáôñéêÜ êýôôáñá äéáöïñïðïéïýìåíá ãßíïíôáé þñéìá êýôôáñá ôïõ óõãêåêñéìÝíïõ éóôïý ôïí ïðïßï áðïôåëïýí. Ìåôáîý ôïõ áñéèìïý ôùí ùñßìùí (äéáöïñïðïéçìÝíùí) êõôôÜñùí êáé ôïõ áñéèìïý ôùí stem cells, õðÜñ÷åé ìéá óôáèåñÞ áíáëïãéêÞ ó÷Ýóç, ìå ôçí Ýííïéá üôé üóá þñéìá êýôôáñá ðåèáßíïõí Üëëá ôüóá ãåííéïýíôáé áðü ôç äéáßñåóç ôùí stem cells. Ç ó÷Ýóç áõôÞ äéáôçñåßôáé ìå Ýíáí ÷çìéêü ìç÷áíéóìü áñíçôéêÞò áõôïñõèìßóåùò (feedback), óôçí ïðïßá óçìáíôéêü ìÝñïò ðáßæïõí åéäéêÝò ïñìüíåò , ïé ÷áëüíåò . ¸óôù ëïéðüí Ýíá öõóéïëïãéêü sten cell A1 (âë.ôï ðÜíù ìÝñïò ôçò åéêüíáò Åéê. 3.1) ôùí áäÝíùí ôïõ ðá÷Ýùò åíôÝñïõ, ôï ïðïßï äéáéñåßôáé êáé ðáñÜãåé äýï öõóéïëïãéêÜ èõãáôñéêÜ êýôôáñá Á2 êáé Á3, åê ôùí ïðïßùí ôï ðñþôï ãßíåôáé stem cell êáé ôï äåýôåñï äéáöïñïðïéåßôáé óôáäéáêÜ óå þñéìï Á5 åêêñéôéêü êýôôáñï ôïõ âëåííïãüíïõ ôïõ åíôÝñïõ, óôç èÝóç ôïõ áðïèíÞóêïíôïò ùñßìïõ êõôôÜñïõ Á4 (âëåííïãüíïò åßíáé ç åóùôåñéêÞ êõôôáñéêÞ åðÝíäõóç êÜèå êïßëïõ ïñãÜíïõ). ¸óôù ðÜëé üôé óôç öÜóç S ôçò äéáéñÝóåùò ôïõ stem cell A1 êõôôÜñïõ, óõìâáßíåé ìßá ìåôÜëáîç óôï DNA ôïõ ç ïðïßá ìåôáâéâáæïìÝíç óôá èõãáôñéêÜ êýôôáñÜ ôïõ ôá ìåôáôñÝðåé óå êáñêéíéêÜ êýôôáñá Â1 êáé Â2 (âë. êÜôù ìÝñïò ôçò åéêüíáò Åéê. 3.1). ÕðïèÝôïõìå üôé ôï Â1 ãßíåôáé êáñêéíéêü ðëÝïí stem cell (âë. êÜôù ìÝñïò ôçò åéêüíáò Åéê. 3.1) êáé ôï Â2 áñ÷ßæåé íá äéáöïñïðïéåßôáé ðñïò Ýíá þñéìï êýôôáñï ôïõ åíôåñéêïý âëåííïãüíïõ. Ôá êýôôáñá üìùò Â1 êáé Â2 åßíáé êáñêéíéêÜ ðëÝïí êé åðïìÝíùò äåí óõìðåñéöÝñïíôáé âéïëïãéêÜ üðùò ôá õãéåß ðñïãïíéêÜ ôùí êýôôáñá Á1 êáé Á2. Ôá Â1 êáé Â2 Ý÷ïõí áðïêôÞóåé ðëÝïí ôéò êáñêéíéêÝò éäéüôçôåò üëùí ôùí êáñêéíéêþí êõôôÜñùí äçë.:

DNA-ÏÃÊÏÃÏÍÉÄÉÁÌÅÔÁËËÁÎÅÉÓ

ÌÅÔÁËËÁÎÅÉÓ Ôï öáéíüìåíï ôùí ìåôáëëÜîåùí ðáßæåé óçìáíôéêü ñüëï êáé óôç ãÝíåóç ôïõ êáñêßíïõ, áëëÜ êáé ãåíéêüôåñá êáé Üëëùí áóèåíåéþí. Åßíáé åðßóçò ï ìç÷áíéóìüò äéá ôïõ ïðïßïõ ãåííþíôáé íÝá ãïíßäéá, óõìâÜëëïíôáò Ýôóé óôç ãåíåôéêÞ ðïéêéëïìïñößá ôùí æþíôùí ïñãáíéóìþí êáé óõíåðþò êáé ôçí áðïôåëåóìáôéêüôåñç äñÜóç ôçò öõóéêÞò åðéëïãÞò êáé êáôÜ óõíÝðåéá óôçí åîÝëéîç ôïõ áíèñùðßíïõ (êé ü÷é ìüíï) æùÞò. Ãé' áõôü ç êáôáíüçóÞ ôçò åßíáé áðáñáßôçôç áðü ôïí áíáãíþóôç. Óôçí ðåñéãñáöÞ ôïõ DNA áíåöÝñèç üôé ôï êÜèå ãïíßäéï áðïôåëåßôáé áðü Ýíáí (Üëëïôå Üëëï) áñéèìü âÜóåùí ðïõñßíçò êáé ðõñéìéäßíçò, äéáôåôáãìÝíùí óôç óåéñÜ êáôÜ ìÞêïò ôçò ìéáò ôùí äýï áëõóßäùí ôïõ DNA. Oé âÜóåéò ðïõñßíçò åßíáé ç èõìßíç (Ôhymine-T) êáé êõôïóßíç (Cytocine-C) êáé ïé âÜóåéò ðõñéìéäßíçò åßíáé ç áäåíßíç (Adenine-A) êáé ãïõáíßíç (G). Ôï åßäïò êáé öõóéêÜ êáé ç ëåéôïõñãßá ôçò ðñùôåÀíçò (ôïõ åíæýìïõ), ðïõ êùäéêïðïéåßôáé óå êÜèå ãïíßäéï, êáèïñßæåôáé öõóéêÜ áðü ôï åßäïò, áëëÜ êáé ôç óåéñÜ ôùí âÜóåùí, ôùí äéáôåôáãìÝíùí óôï DNA. KÜèå ôñéÜäá âÜóåùí (êùäéêüíéï-codon) êùäé-

ÊÅÖÁËÁÉÏ

êïðïéåß êáé ãéá Ýíá ïñéóìÝíï áìéíïîý êé üëåò ìáæß ôá êùäéêüíéá åíüò ãïíéäßïõ, êùäéêïðïéïýí ôçí ðáñáãùãÞ ìéáò ïñéóìÝíçò ðñùôåÀíçò (åíæýìïõ). ÅÜí áëëÜîåé ëïéðüí (ìå ôñüðïõò ðïõ èá ðåñéãñÜøïõìå óôç óõíÝ÷åéá), ôï åßäïò Þ ç óåéñÜ ôùí âÜóåùí åíüò ãïíéäßïõ, ôüôå ôï ðñïêýðôïí ãïíßäéï èá áðïôåëåß ìéá ìåôÜëëáîç ôïõ áñ÷éêïý. Ôï íÝï ìåôáëëáãìÝíï ãïíßäéï èá êùäéêïðïéåß, óýìöùíá ìå ôá áíùôÝñù ãéá Ýíá Ýíæõìï ôï ïðïßï èá Ý÷åé äéáöïñåôéêÞ ëåéôïõñãßá áðü ôï áñ÷éêü ãïíåéêü ãïíßäéï. ÁõôÞ åßíáé ç ìåôÜëëáîç. Ôï íÝï ìåôáëëáãìÝíï ãïíßäéï ìðïñåß íá äéáöÝñåé áðü ôï áñ÷éêü, ìüíï êáôÜ ìéá âÜóç ìüíï (ìå Üëëá ëüãéá, êáôÜ Ýíá êùäéêüíéï ìüíï), ðñÜãìá ðïõ óçìáßíåé üôé ôï Ýíæõìï ðïõ êùäéêïðïéåß ôï ìåôáëëáãìÝíï ãïíßäéï, äéáöÝñåé áðü ôï áñ÷éêü, óå Ýíá ìüíï áìéíïîý êé áêüìç üìùò áõôÞ ç ìéêñÞ ÷çìéêÞ äéáöïñÜ ìåôáîý ôùí äýï ãïíéäßùí êáé ôùí åíæýìùí ôùí, íá ìåôáöñÜæåôáé óå ôåëåßùò äéáöïñåôéêÞ ëåéôïõñãßá ôùí äýï åíæýìùí. Ç äéáöïñåôéêÞ áõôÞ ëåéôïõñãßá ôùí äýï åíæýìùí Ý÷åé óáí áðïôÝëåóìá ôçí áëëáãÞ ôïõ öáéíïôýðïõ ôïõ êõôôÜñïõ (Þ êáô' åðÝêôáóç üëïõ ôïõ ïñãáíéóìïý). Èõìßæïõìå üôé öáéíüôõðïò åßíáé ôá åìöáíÞ ÷áñáêôçñéóôéêÜ (ìïñöïëïãéêÜ êáé ëåéôïõñãéêÜ) êÜèå êõôôÜñïõ Þ ïñãáíéóìïý.

Ï ÆÙÏÄÏÔÇÓ ÊÁÑÊÉÍÏÓ

Êáô' áíáëïãßá ãïíüôõðï ïíïìÜæïõìå ôç ãïíéäéáêÞ óõíèåóç åíüò ïñãáíéóìïý. Ôá ÷áñáêôçñéóôéêÜ áõôÜ êáèïñßæïíôáé áðü ôéò ëåéôïõñãßåò ôùí áíôéóôïß÷ùí åíæýìùí, ðïõ êé áõôÜ ìå ôç óåéñÜ ôùí êùäéêïðïéïýíôáé áðü ôá áíôßóôïé÷á ãïíßäéá. KÜèå âÜóç ôïõ ãïíéäßïõ óôç ìßá Üëëõóï, åíþíåôáé ÷çìéêÜ ìå ìéá áíôßóôïé÷ç âÜóç ôçò áíôéèÝôïõ áëýóïõ ôïõ DNA, ìå ôñüðï þóôå ïé ÷çìéêïß áõôü äåóìïß ìåôáîý ôùí âÜóåùí íá áðïôåëïýí ôñüðïí ôéíÜ ôá óêáëïðÜôéá ôçò óêÜëáò ôïõ DNA. EëÝ÷èç åðßóçò üôé ÷çìéêïß äåóìïß ãßíïíôáé ìåôáîý ôçò áäåíßíçò (Á) êáé èõìßíçò (Ô) êáé ìåôáîý ôçò êõôïóßíçò (C) êáé ãïõáíßíçò (G). Ôá äýï óôåëÝ÷ç ôçò óêÜëáò ôïõ DNA, áðïôåëïýíôáé áðü äéáäï÷éêÜ ìüñéá ñéâüæçò (óáê÷Üñïõ) êáé ñéæþí öùóöüñïõ. KáôÜ ôç äéáäéêáóßá äéðëáóéáóìïý ôïõ DNA ç äéðëÞ Üëëõóüò ôïõ áíïßãåé (Åéê. 4.1) êáé ôï Ýíæõìï DNA-polymerase, äéáâÜæåé ôçí êÜèå áñ÷éêÞ (ìáýñç áëõóßäá óôçí åéêüíá) áëõóßäá ÷ùñéóôÜ, ç ïðïßá ÷ñçóéìåýåé óáí ðñüôõðï (Þ êáëïýðé ) êáé óõíèÝôåé ìéá áëõóßäá áíôßãñáöï (êüêêéíç áëõóßäá óôçí åéêüíá), ç ïðïßá åíþíåôáé ìå ôçí áñ÷éêÞ, åðéôõã÷áíïìÝíïõ Ýôóé ôïõ äéðëáóéáóìïý ôïõ DNA. ¢ò äïýìå ôþñá ôïí ôñüðï ðïõ ãßíïíôáé ïé ìåôáëëÜîåéò.

ÁíôéêáôÜóôáóç âÜóåùí ÊáôÜ ôç äéáäéêáóßá áõôÞ äéáâÜóìáôïò ôçò DNA-

ÅÉÊÏÍÁ 4.1 Äéðëáóéáóìüò ôïõ DNA. H ðçãÞ ôùí ìåôáëëÜîåùí êáé ôçò ãåíåôéêÞò ðïéêéëïìïñößáò ôùí æþíôùí ïñãáíéóìþí, ç ïðïßá ìå ôçí óåéñÜ ôçò áðïôåëåß ôçí âÜóç ôçò åîÝëéîçò, êõñßùò ìå ôçí öõóéêÞ åðéëïãÞ.

polymerase ôùí áíïéêôþí áëõóßäùí ôïõ DNA, ãßíïíôáé ðïëëÝò öïñÝò ëÜèç äéáâÜóìáôïò áðü ôçí DNA-polymerase, ìå óõíÝðåéá ôçí áíôéêáôÜóôáóç ìéáò ðõñßíçò áðü ìéá Üëëç âÜóç ðïõñßíçò, ç ìéáò ðõñéìéäßíçò áðü ìéá Üëëç ðõñéìéäßíç (transition). Ð.÷. óôçí áëõóßäá áíôßãñáöï ìéáò G, áðÝíáíôé ìéáò Ô (ç ïðïßá åíþíåôáé ÷çìéêÜ ìå ìéá Á) óôçí áñ÷éêÞ Üëõóï, ìå áðïôÝëåóìá ôçí áëëáãÞ ôçò óõíèÝóåùò ôïõ óõãêåêñéìÝíïõ ãïíéäßïõ. Óôïí åðüìåíï äéðëáóéáóìü ôïõ DNA, áðÝíáíôé áðü ôï G èá ôïðïèåôçèåß áðü ôçí DNA-polymerase ìéá C, ìå ôåëéêü áðïôÝëåóìá ôï áñ÷éêü æåõãÜñé âÜóåùí Ô-Á íá áíôéêáôáóôáèåß ìå ôï æåõãÜñé G-C.

ÉóïìåñÞ ìüñéá ÔÝôïéåò áëëáãÝò üìùò æåõãþí âÜóåùí ìðïñïýí íá ãßíïõí êáé ìå Üëëïõò ôñüðïõò. H éïíßæïõóá ð.÷. áêôéíïâïëßá ìðïñåß íá ðñïêáëÝóåé êáñêéíïãüíï ìåôÜëëáîç ôïõ DNA, ÷ùñßò íá áëëÜîåé äïìéêÜ ôç ÷çìéêÞ äïìÞ ôùí âÜóåùí ôïõ DNA (Þ ôùí äéáöüñùí åíæýìùí ôïõ êõôôÜñïõ ðïõ åëÝã÷ïõí ôïí ðïëëáðëáóéáóìü, Þ/êáé ôç äéáöïñïðïßçóç áõôïý). ¼ôáí ç éïíßæïõóá áêôéíïâïëßá áðïññïöçèåß áðü Ýíá ìüñéï (ð.÷. ìéá âÜóç ôïõ DNA, Þ áðü Ýíá ìüñéï ôçò ôõñïóßíçò êéíÜóçò), ôüôå ôï ìüñéï áõôü ìðïñåß íá áíåâåß óå Ýíá ìåãáëýôåñï åíåñãåéáêü åðßðåäï, ìå áðïôÝëåóìá ôï ìüñéï áõôü íá ìåôáôñáðåß óôï éóïìåñÝò ôïõ. ÉóïìåñÞ ëÝãïíôáé ôá ìüñéá ðïõ áðïôåëïýíôáé áðü ôá ßäéá Üôïìá, áëëÜ ìå äéáöïñåôéêÞ äéÜôáîç. Ôá éóïìåñÞ ìüñéá Ý÷ïõí ôåëåßùò äéáöïñåôéêÝò ÷çìéêÝò êáé öõóéêÝò éäéüôçôåò, óáí íá åßíáé äýï îÝíá ìüñéá. Ôá éóïìåñÞ ìüñéá åêôüò ôçò äéáöïñåôéêÞò áôïìéêÞò äéáôÜîåùò, äéáöÝñïõí êáé óôï åíåñãåéáêü äõíáìéêü ôùí. Óôï ãåãïíüò áõôü (öáéíüìåíï Delbruck), ïöåßëåôáé êé ï ðïëõìïñöéóìüò ôùí åíæýìùí, äçë. ôï öáéíüìåíï ôá ÷çìéêþò ßäéá Ýíæõìá, íá ðáñïõóéÜæïõí äéáöïñåôéêÝò ÷çìéêÝò ëåéôïõñãßåò. Ôï öáéíüìåíï áõôü óõìâáßíåé ð.÷. óôçí Áäåíßíç (Ô), ç ïðïßá óôç óõíçèéóìÝíç ôçò Êåôï- ìïñöÞ åíþíåôáé ÷çìéêÜ ìå ôç Áäåíßíç (Á), ìå äýï äåóìïýò õäñïãüíùí. Óôç óðÜíéá Ånol- ìïñöÞ ôçò üìùò, (ç ïðïßá åßíáé éóïìåñÞò ôçò Êåôï- ìïñöÞò, ëüãù äéáöïñåôéêïý åíåñãåéáêïý äõíáìéêïý), åíþíåôáé ÷çìéêÜ ìå ôñåéò äåóìïýò õäñïãüíïõ ìå ãïõáíßíç (G). Áõôü Ý÷åé óáí áðïôÝëåóìá óôïí åðüìåíï äéðëáóéáóìü ôïõ DNA, áðÝíáíôé áðü ôçí G íá ôïðïèåôçèåß áðü ôçí DNA-polymerase ìéá êõôïóßíç (C). ¸ôóé ôåëéêÜ ôï æåõãÜñé âÜóåùí Ô-Á èá áíôéêáôáóôáèåß ìå ôï æåõãÜñé G-C.

ÊÂÁÍÔÉÊÇ ÖÕÓÉÊÇ ÊÁÉ ÊÁÑÊÉÍÉÊÅÓ ÌÅÔÁËËÁÎÅÉÓ

É. ÂÁÓÉÊEÓ ÁÑXÅÓ ÔÇÓ ÊÂÁÍÔÉÊÇÓ ÈÅÙÑÉÁÓ Ôï 1875 ï Maxwell áðÝäåéîå ôçí êõìáôéêÞ öýóç ôçò çëåêôñïìáãíçôéêÞò áêôéíïâïëßáò, Þôïé ôïõ öùôüò, åðéâåâáéþíïíôáò ôéò ðñïçãïýìåíåò èåùñßåò ðåñß ôçò êõìáôéêÞò öýóåùò ôïõ öùôüò ôoõ Huygens êáé ôùí ðåéñáìáôéêþí äåäïìÝíùí ôïõ James Young ôï 1801 ìå ôï ðåñßöçìï ðåßñáìá ôçò "äéðëÞò ó÷éóìÞò", óôï ïðïßï ó÷çìáôßæïíôáí åíáëëáêôéêÝò ãñáììÝò öùôåéíüôçôáò-óêüôïõò áðü öùôåéíÝò áêôßíåò ïé ïðïßåò äéÝñ÷ïíôáí áðü äýï ó÷éóìÝò êáé ïé ïðïßåò (åíáëëáêôéêÝò ãñáììÝò öùôåéíüôçôáò-óêüôïõò) Þôáí áðïôÝëåóìá ôïõ öáéíïìÝíïõ ôçò "äéÜèëáóçò" (diffraction) êáé "óõìâïëÞò" (interference), éäéïôÞôùí áðïêëåéóôéêÜ ôùí êõìÜôùí. Áðü ôçí Üëëç ðëåõñÜ üìùò ôï 1900 ï Max Planck, ãéá íá åîçãÞóåé ôï åêðåìðüìåíï öÜóìá óõ÷íïôÞôùí ôïõ "ìÝëáíïò óþìáôïò" (black body), åéóÞãáãå ôçí "óùìáôéäéáêÞ" öýóç ôïõ öùôüò. Óýìöùíá ìå ôçí èåùñßá ôïõ Max Planck, ôï öþò áðïññïöÜôáé êáé áêôéíïâïëåßôáé óå ìéêñÜ "ðáêÝôá-óùìáôßäéá" åíÝñãåéáò, ôá "öùôüíéá" (photons), Ýêáóôï ôùí ïðïßùí áðïôåëåßôáé áðü ôçí âáóéêÞ ðïóüôçôá åíÝñãåéáò ßóç ìå hv, üðïõ h åß-

ÊÅÖÁËÁÉÏ

íáé ç "óôáèåñÜ ôïõ Planck" êáé v ç óõ÷íüôçôá ôïõ öùôïíßïõ. Ç óùìáôéäéáêÞ öýóç ôïõ öùôüò "äéêáßùóå" ìåôÜ áðü 300 ÷ñüíéá ôçí èåùñßá ôïõ Newton ðåñß ôçò óùìáôéäéáêÞò öýóçò ôïõ öùôüò. Óôçí óõíÝ÷åéá ôo öùôïçëåêôñéêü öáéíüìåíï åîçãÞèçêå èåùñçôéêÜ áðü ôïí A. Einstein ôï 1905, õéïèåôþíôáò ôçí "óùìáôéäéáêÞ" öýóç ôïõ öùôüò. ÐåñáéôÝñù ç "åéäéêÞ èåñìüôçôá" (specific heat) ôùí óôåñåþí óå ÷áìçëÝò èåñìïêñáóßåò, ðÜëé ìå ôçí óõíäñïìÞ ôïõ Einstein êáé ôïõ Debye, ìðïñïýóå íá åîçãçèåß ìüíï õéïèåôþíôáò ôçí "óùìáôéäéáêÞ" öýóç ôïõ öùôüò. ÔÝëïò ôï 1923 ï Compton, ìåëåôþíôáò ôá áðïôåëÝóìáôá ôçò ðñüóðôùóçò çëåêôñïíßùí ðÜíù óå ãñáößôç, áðÝäåéîå ôçí óùìáôéäéáêÞ öýóç ôùí X-rays. Aðü ôá ðáñáðÜíù êáôÝóôç ðëÝïí óáöÝò üôé ìðïñïýìå íá äå÷èïýìå ôçí "äõéóôéêÞ" öýóç ôïõ öùôüò, Þôïé ìðïñïýìå íá ôï èåùñÞóïõìå ùò (óõíå÷Ýò) çëåêôñïìáãíçôéêü êýìá ìå "ìÜæá çñåìßáò" =0 (rest mass) üôáí áõôü ìåôáäßäåôáé, êáé ùò "óùìáôßäéï- quantum-photon", ìå "ó÷åôéóôéêÞ ìÜæá" (relativistic mass) >0, üôáí áõôü áêôéíïâïëåßôáé, Þ áðïññïöÜôáé. Ç èåùñßá ôïõ Planck, ïäÞãçóå ôïí de Broglie ôï 1924 íá åéóÜãåé ôçí "áíôßóôñïöç" éäÝá ôïõ "óùìáôéäßïõ-êýìáôïò" (wave-matter), ç ïðïßï èåùñïý-

Ï ÆÙÏÄÏÔÇÓ ÊÁÑÊÉÍÏÓ

óå êÜèå õëéêü óùìáôßäéï ùò Ýíá êýìá óôïí ÷þñï ìå ìÞêïò êýìáôïò ë=h/p, üðïõ p ç "ó÷åôéóôéêÞ" ïñìÞ (relativistic momentum) ôïõ óùìáôéäßïõ êáé h=óôáèåñÜ ôïõ Planck. Ç êõìáôéêÞ öýóç ôùí õëéêþí óùìáôéäßùí áðåäåß÷èç ðåéñáìáôéêÜ ôï 1927 ìå ôá ðåñßöçìá ðåéñÜìáôá ôùí Davisson êáé Germer. Ç éäÝá áõôÞ ôïõ de Broglie áðïôÝëåóå ôçí âáóéêÞ éäÝá ôçò "åîßóùóçò Schrodinger" ôçí ïðïßá åéóÞãáãå ï Schrodinger ìå ôçí óõíåñãáóßá ôïõ de Broglie (âë. ðáñáêÜôù). Áðü ôçí "óùìáôéäéïðïßçóç" ôïõ öùôüò-êýìáôïò ôïõ Ìax Planck, ðåñÜóáìå óôçí "êõìáôéêïðïßçóç" ôùí õëéêþí óùìáôéäßùí ôïõ de Broglie, ç ïðïßá áðïêëåéóôéêÜ åîçãïýóå ôï öáéíüìåíï ôçò åìöÜíéóçò åíáëëáêôéêþí ãñáììþí öùôåéíüôçôáòóêüôïõò óå Ýíá ößëì ðïõ ðñïêáëïýóáí åêðåìðüìåíá êáé äéåñ÷üìåíá ôõ÷áßá áðü äýï ðáñÜëëçëåò ó÷éóìÝò óùìáôßäéá-çëåêôñüíéá (óå ìéá ðáñáëëáãÞ ôïõ ðáñáðÜíù ðåéñÜìáôïò ôçò "äéðëÞò ó÷éóìÞò ôïõ James Young ôï 1801). H èåþñçóç ôùí óùìáôéäßùí ùò êõìÜôùí, ïäÞãçóå óôï èåùñçôéêü (êé áñãüôåñá êáé ðåéñáìáôéêü) ìïíôÝëï ôçò "êâÜíôùóçò" (äçë. ôçò áóõíÝ÷åéáò) ôùí ôéìþ ôùí åíåñãåéþí ðïõ ìðïñåß íá ðÜñåé ôï óùìáôßäéï áõôü, üôáí âñßóêåôáé ìÝóá óå Ýíá ðåäßï äõíáìéêïý (âë. ðáñáêÜôù), óå ðëÞñç áíôßèåóç ìå ôçí êëáóéêÞ öõóéêÞ ç ïðïßá ðñïâëÝðåé üôé ôï óùìáôßäéï ìÝóá óå Ýíá ðåäßï äõíáìéêïý ìðïñåß íá ðÜñåé óõíå÷åßò ôéìÝò åíåñãåéþí. Ôï 1912 ï ìåãÜëïò Äáíüò öõóéêüò Niels Bohr, ãéá íá åîçãÞóåé ôéò ôéìÝò ôùí åíåñãåéþí äéÝãåñóçò-áðïäéÝãåñóçò ôïõ õäñïãüíïõ (äçë. ôéò ãñáììÝò ôïõ öÜóìáôïò áðïññüöçóçò-åêðïìðÞò ôïõ äéåãåñìÝíïõ áåñßïõ õäñïãüíïõ), ðñþôïò åéóÞãáãå ôçí éäÝá ôùí "êâáíôïðïéçìÝíùí" (äçë. áóõíå÷þí) ôéìþí ðïõ ìðïñåß íá ðÜñåé ôï çëåêôñüíéï êéíïýìåíï ãýñù áðü ôïí ðõñÞíá êáé ìÜëéóôá õðïëüãéóå êáé ôéò ôéìÝò ôùí åðßóçò êâáíôéóìÝíùí (áóõíå÷þí) ìçêþí áêôßíùí ðåñéóôñïöÞò ôïõ çëåêôñïíßïõ ãýñù áðü ôïí ðõñÞíá ôïõ áôüìïõ. Ôï ìïíôÝëï áõôü ôïõ Bohr Þñèå íá ôï åðéâåâáéþóåé êáé íá ôï áíáëýóåé ìáèçìáôéêÜ ç éäÝá ôïõ "óùìáôéäßïõ-êýìáôïò" de Broglie êáé ç óõíåðáãïìÝíç áõôÞò åîßóùóç Schrodinger (âë. ðáñáêÜôù). ¼ðùò èá äïýìå óôçí óõíÝ÷åéá ç éäÝá ôïõ "óùìáôéäßïõ-êýìáôïò" de Broglie åéóÜãåé ôçí "êâáíôéêÞ" êõìáôïìç÷áíéêÞ, ç ïðïßá åßíáé ôåëåßùò äéÜöïñç ôçò "êëáóéêÞò" êõìáôïìç÷áíéêÞò. Óôçí óõíÝ÷åéá èá ðåñéãñÜøïõìå ôï êâáíôéêü ìïíôÝëï "óùìáôßäéï óå Ýíá (äõíáìéêü) êïõôß" (paricle in a box model) óôï ïðïßï åîçãïýíôáé o ìç÷áíéóìüò ôùí "êâáíôùìÝíùí" (áóõíå÷þí) ôéìþí åíÝñãåéáò ðïõ ìðïñåß íá ðÜñåé Ýíá êâáíôéêü óùìáôßäéï âñéóêüìåíï ìÝóá óå Ýíá äõíáìéêü ðåäßï, êáèþò êáé ç Ýííïéá ôçò "õðÝñèåóçò" ôùí êâáíôéêþí êáôáóôÜóåùí, áðáñáßôçôçò ãéá ôçí êáôáíüçóç ôïõ ìç÷áíéóìïý ôùí "êâáíôéêþí êáñêéíéêþí ìå-

ôáëÜîåùí", ðïõ åßíáé ôï êýñéï èÝìá ôïõ ðáñüíôïò êåöáëáßïõ. To êâáíôéêü ìïíôÝëï "óùìáôßäéï óå Ýíá (äõíáìéêü) êïõôß" (paricle in a box model) ÊâÜíôùóç ôùí åíåñãåéþí êáé ç Ýííïéá ôçò "õðÝñèåóçò" ôùí êâáíôéêþí êáôáóôÜóåùí ¸óôù Ýíá çëåêôñüíéï (Þ Üëëï óùìáôßäéï) ôïðïèåôåßôáé êé åãêëùâßæåôáé ìÝóá óå Ýíá "öñåÜôéï" äõíáìéêïý V. Ôçí êáôÜóôáóç áõôÞ ìðïñåß íá ôçí áíáðáñáóôÞóïõìå, óáí ôçí ôïðïèÝôçóç åíüò óùìáôéäßïõ ìÝóá óå Ýíá "öñåÜôéï" óôï ïðïßï ç äõíáìéêÞ åíÝñãåéá óôï åóùôåñéêü ôïõ åßíáé ìçäÝí, áëëÜ óôï åîùôåñéêü åßíáé Üðåéñç (Åéêüíá 1). Õð áõôÝò ôéò óõíèÞêåò ôï çëåêôñüíéï äåí Ý÷åé êáìßá åëðßäá äéáöõãÞò áðü ôï öñåÜôéï, áëëÜ åßíáé áíáãêáóìÝíï íá êéíåßôáé ïñéæüíôéá êáôÜ ìÞêïò ôïõ "öñåáôßïõ" ìÞêïõò L êáé êáôáêüñõöá ìÝ÷ñé ôï ÷åßëïò ôïõ öñåáôßïõ, áëëÜ ÷ùñßò íá ìðïñåß íá âñåèåß åêôüò áõôïý. Óýìöùíá ìå ôçí êâáíôéêÞ öõóéêÞ ôï çëåêôñüíéï ìðïñåß íá ðÜñåé äéÜöïñåò ôéìÝò ó÷åôéóôéêÞò êéíçôéêÞò åíÝñãåéáò (ó÷åôéóôéêÞò ïñìÞò p) (êáèþò êéíåßôáé êáôÜ ìÞêïò ôïõ öñåáôßïõ), ïé ïðïßåò äåí åßíáé óõíå÷åßò áëëÜ áóõíå÷åßò (êâáíôéóìÝíåò) êáé óõãêåêñéìÝíá åßíáé áêÝñáéá ðïëëáðëÜóéá ôçò ôéìÞò ôïõ Plank h, Þôïé Åï = h, Ei = 2h, Eii= 3h, Eiii= 4h....Emax êëð. Ç ðáñáðÜíù "êâÜíôùóç" ôçò êéíçôéêÞò åíÝñãåéáò ôïõ çëåêôñïíßïõ åßíáé óõíÝðåéá ôçò éäÝáò ôïõ de Broglie ôï 1923 üôé üëá ôá õëéêÜ óùìáôßäéá (áíåîáñôÞôïõ ìåãÝèïõò) ìðïñïýí íá èåùñçèïýí ùò "óùìáôßäéá-êýìáôá" ìå ìÞêïò êýìáôïò ë=h/p (üðïõ h = ç óôáèåñÜ ôïõ Planck êáé p= me u= ç "ó÷åôéóôéêÞ ïñìÞ" ôïõ óùìáôéäßïõ ìå "ó÷åôéóôéêÞ ìÜæá" me êáé ôá÷ýôçôá u, ãéá ôïõò ëüãïõò ðïõ èá áíáðôýîïõìå åí óõíôïìßá ðáñáêÜôù. Ç êâáíôéêÞ öõóéêÞ óõíåðþò ìáò ëÝåé åðßóçò üôé ôï çëåêôñüíéï óáí õëéêü óçìåßï ìå ìÜæá me ("ó÷åôéóôéêÞ ìÜæá") ìðïñåß íá ðåñéãñáöåß éóïäýíáìá óáí ìéá êõìáôéêÞ êáôáíïìÞ óôïí ÷þñï L (óáí

ÊâáíôéêÞ êáôÜóôáóç åíüò óùìáôéäßïõ ìÝóá óå Ýíá ðåäßï äõíáìéêïý (boundary conditions)

óùìáôßäéï

V=∞ 0

V(x)=0, ãéá 0<=÷<=L V(x)=∞, ãéá x<0,H ÷>L

V=∞ L

ÅÉÊÏÍÁ 5.1 Ôï êâáíôéêü ìïíôÝëï óùìáôéäßïõ åíôüò ðåäßïõ äõíáìéêïý (boundary conditions).

ÊËÇÑÏÍÏÌÉÊÏÓ ÊÁÑÊÉÍÏÓ

ÃÅÍÉÊÁ Óôï êåöÜëáéï DNA-êýôôáñï ðåñéåãñÜöç ìå ëåðôïìÝñåéåò üôé ôï DNA ôïõ áíèñþðïõ åõñßóêåôáé óôïí ðõñÞíá ôùí óùìáôéêþí êõôôÜñùí óå ìïñöÞ ôá 46 ÷ñùìïóùìÜôùí, ôá ïðïßá äéáôÜóóïíôáé áíÜ æåýãç ïìïëüãùí ÷ñùìïóùìÜôùí, êÜèå Ýíá ìÝëïò ôïõ æåýãïõò ðñïåñ÷üìåíï áðü êÜèå Ýíá ãïíÝá îå÷ùñéóôÜ. ÁíåöÝñèç åðßóçò üôé óôá ãáìåôéêÜ êýôôáñá (óðåñìáôïæùÜñéá êáé ùÜñéá), ôá ÷ñùìïóþìáôá åßíáé äéáôåôáãìÝíá ìïíÞñç (ü÷é óå æåýãç) êé åßíáé 23 ôïí áñéèìü. Ôï êÜèå Ýíá ãïíßäéï (ôìÞìá DNA), êùäéêïðïéåß ãéá ìéá ïñéóìÝíç ðñùôåÀíç (Þ ãéá ôï ßäéï ÷áñáêôçñéóôéêü ôïõ áíèñþðïõ). Ôá ãïíßäéá êÜèå æåýãïõò ïìïëüãùí ÷ñùìïóùìÜôùí, åßíáé äéáôåôáãìÝíá êé áõôÜ óå ïìüëïãá æåýãç ãïíéäßùí ôá ïðïßá êùäéêïðïéïýí ãéá äýï ðñùôåÀíåò ïé ïðïßåò êáé ïé äýï êáèïñßæïõí ôï ßäéï ÷áñáêôçñéóôéêü ôïõ êõôôôÜñïõ-ïñãáíéóìïý. Ôá ãïíßäéá êÜèå æåýãïõò ïìïëüãùí ãïíéäßùí ëÝãïíôáé áëëçëüìïñöá (alleles) ãïíßäéá. ÅÜí ôá ãïíßäéá ôïõ êÜèå ïìïëüãïõ æåýãïõò åßíáé áêñéâþò ßäéá, (ð.÷. áá), ç ãåíåôéêÞ áõôÞ óýíèåóç ëÝãåôáé ïìïæõãùôßá , åíþ åÜí åßíáé äéáöïñåôéêÜ (ð.÷. áâ), ëÝãåôáé åôåñïæõãùôßá .

ÊÅÖÁËÁÉÏ

ÅðïìÝíùò óå êÜèå æåõãÜñé ïìïëüãùí ÷ñùìïóùìÜôùí õðÜñ÷ïõí ðÜíôá äýï áëëçëüìïñöá ãïíßäéá , ðïõ åõñßóêïíôáé óôéò ßäéåò áíôßóôïé÷åò èÝóåéò (locus) ôùí ïìïëüãùí ÷ñùìïóùìÜôùí êáé êùäéêïðïéïýí ãéá ôéò ßäéåò ðñùôåÀíåò. ÂëÝðïõìå ëïéðüí üôé ãéá êÜèå ÷áñáêôçñéóôéêü ôïõ êõôôÜñïõ-ïñãáíéóìïý õðÜñ÷ïõí ðÜíôá äýï ó÷åôéêÜ ãïíßäéá. Ôá ãïíßäéá äçë. ôïõ áíèñþðïõ åßíáé äéðëáóéáóìÝíá. Ïé ïñãáíéóìïß áõôïß ðïõ Ý÷ïõí äéðëÜ ÷ñùìïóþìáôá êáé ãïíßäéá ïíïìÜæïíôáé äéðëïåéäåßò . Ôï êÜèå Ýíá ÷ñùìüóùìá ìå ôï ãïíßäéÜ ôïõ ëÝãåôáé áðëüôõðïò . ÅðïìÝíùò êÜèå áíèñþðéíï êýôôáñï Ý÷åé äýï áðëïôýðïõò . Ï óõíïëéêüò ãïíéäéáêüò ÷Üñôçò (ôï óýíïëï ôùí ãïíéäßùí) êÜèå áíèñþðïõ ëÝãåôáé ãïíüôõðïò . Ôéò èÝóåéò äýï óõãêåêñéìÝíùí áëëçëïìüñöùí ãïíéäßùí ð.÷. á êáé â, ìðïñïýí íá ôéò êáôáëÜâïõí êé Üëëá ãïíßäéá, ã, ä, å, ê.ë.ð. ôá ïðïßá åßíáé äéáöïñåôéêÜ áðü ôá á êáé â êáé êùäéêïðïéïýí ãéá ðñùôåÀíåò ïé ïðïßåò åßíáé ìåí äéáöïñåôéêÝò áðü ôéò ðñùôåÀíåò ôùí á êáé â, áëëÜ êé áõôÝò (ïé ðñùôåÀíåò ôùí ãïíéäßùí ã, ä, å, ê.ëð.) êáèïñßæïõí ôï ßäéï ÷áñáêôçñéóôéêü ôïõ êõôôÜñïõ-ïñãáíéóìïý, (üðùò ôá ïé ðñùôåÀíåò ôùí á êáé â), ìå ôç äéáöïñÜ âÝâáéá üôé ôá ÷áñáêôçñéóôéêü áõôü åßíáé äéáöïñåôéêü ôïõ ðñþôïõ.

Ï ÆÙÏÄÏÔÇÓ ÊÁÑÊÉÍÏÓ

Ôá ãïíßäéá á,â,ã,ä,å, ê.ë.ð. ïíïìÜæïíôáé ðïëëáðëÜ áëëçëüìïñöá ãïíßäéá (âë. êáôùôÝñù, ïìÜäåò áßìáôïò ).

ÕðïëåéðïìÝíç áõôïóùìáôéêÞ êëçñïíïìéêüôçôá (recessive autosomal inheritance) Aò äïýìå ìå ðáñáäåßãìáôá ôé åßíáé áëëçëüìïñöá ãïíßäéá êáé ðùò ãÝíåôáé ç êëçñïíïìéêÞ ìåôáâßâáóç ôùí ãïíéäßùí, äéüôé ôïõò éäßïõò êáíüíåò áêïëïõèåß êáé ç êëçñïíïìéêÞ ìåôáâßâáóç üóùí êáñêßíùí åßíáé êëçñïíïìéêïß. Óôçí áíùôÝñù åéêüíá (Åéê. 6.1) áðåéêïíßæåôáé Ýíá æåýãïò ÷ñùìïóùìÜôùí óôïõò áíôéóôïß÷ïõò ïìïëüãïõò ôüðïõò (homologous loci) (äçë. ôá áíôßóôïé÷á ìÝñç ôïõ æåýãïõò ôùí ÷ñùìïóùìÜôùí, óôá ïðïßá åõñßóêïíôáé ãïíßäéá ðïõ êÜíïõí ôçí ßäéá äïõëåéÜ), ôùí ïðïßùí åõñßóêïíôáé ôá áëëçëüìïñöá ãïíßäéá Í êáé Í ðïõ êùäéêïðïéïýí ãéá ôçí ðáñáãùãÞ ôùí åéäéêþí åíæýìùí (ðñùôåúíþí) ðïõ ìåôáôñÝðïõí ôçí ôõñïóßíç óå ìåëáíßíç ôïõ äÝñìáôïò (ìåëáíßíç åßíáé ç ÷ñùóôéêÞ ïõóßá ðïõ äßíåé ôï ìáýñï ÷ñþìá óôï äÝñìá ôïõ áíèñþðïõ). ¸óôù üìùò üôé óôï Ýíá ãïíßäéï Í ôïõ åíüò ÷ñùìïóþìáôïò ãßíåôáé ìéá ìåôÜëáîç êé áõôü áëëÜæåé ÷çìéêÞ óýíèåóç êáé ìåôáôñÝðåôáé óå ãïíßäéï á. Ôï ãïíßäéï á êùäéêïðïéåß êé áõôü ãéá ôçí ðáñáãùãÞ åíüò åíæýìïõ ðïõ åßíáé êé áõôü õðåýèõíï ãéá ôç ìåôáôñïðÞ ôçò ôõñïóßíçò óå ìåëáíßíç, áëëÜ ôç ëåéôïõñãßá áõôÞ áäõíáôåß íá ôçí åðéôåëÝóåé,

ÅÉÊÏÍÁ 6.1 Áëëçëüìïñöá ãïíßäéá: ÕðïëåéðïìÝíç áõôïóùìáôéêÞ êëçñïíïìéêüôçôá.

äéüôé Ý÷åé ðëÝïí áëëÜîåé ÷çìéêç óýíèåóç êáé äåí ìðïñåß íá êÜíåé ôç öõóéïëïãéêÞ ëåéôïõñãßá ôïõ õãéïýò áíôéóôïß÷ïõ ôïõ. Ôï ãïíßäéï á åßíáé áëëçëüìïñöï ôïõ õãéïýò ãïíéäßïõ Í, äéüôé êáé ôá äýï åõñßóêïíôáé óå ïìüëïãïõò ôüðïõò êáé åßíáé ðñïãñáììáôéóìÝíá íá åðéôåëïýí ôçí ßäéá ëåéôïõñãßá (ôç ìåôáôñïðÞ ôçò ôõñïóßíçò óå ìåëáíßíç). ÂëÝðïõìå ëïéðüí üôé óáí áëëçëüìïñöï ãïíßäéï ìðïñåß íá èåùñçèåß (êáé äéêáßùò) êé Ýíá ðáèïëïãéêü ãïíßäéï . Ôï Ýíæõìï ðïõ ðáñÜãåé ôï ãïíßäéï á, åßíáé âÝâáéá äéáöïñåôéêü áðü ôï öõóéïëïãêü Ýíæõìï ôïõ ãïíéäßïõ Í áðü Üðïøçò ÷çéìéêÞò óõíèÝóåùò áëëÜ (ôï êõñéüôåñï) êé áðü Üðïøçò ëåéôïõñãßáò, äéüôé ôï Ýíæõìï áõôü (ôïõ ãïíéäßïõ á), äåí ìðïñåß íá ìåôáâïëßóåé ôçí ôõñïóßíç óå ìåëáíßíç. Ç ãïíéäéáêÞ áõôÞ êáôÜóôáóç ëÝãåôáé åôåñïæõãùôßá , ðïõ óçìáßíåé üôé ôï ãåíåôéêü õëéêü (ãïíüôõðïò) ôïõ óõãêåêñéìÝíïõ áôüìïõ öÝñåé äýï äéáöïñåôéêÜ áëëçëüìïñöá ãïíßäéá ãéá ôçí ðáñáãùãÞ ôçò ßäéáò ðñùôåÀíçò-åíæýìïõ. Óôç óõãêåêñéìÝíç üìùò ðåñßðôùóç (ôçò ôõñïóßíçò), ç ðáñáãùãÞ ôïõ áíùìÜëïõ åíæýìïõ áðü ôï ãïíéäßï á äåí Ý÷åé êáììßá åðßðôùóç óôï öáéíüôõðï ôïõ áíèñþðïõ (öáéíüôõðïò åßíáé ôá åîùôåñéêÜ, ìáêñïóêïðéêÜ, åìöáíÞ ÷áñáêôçñéóôéêÜ ôïõ ïñãáíéóìïý, ðïõ ïöåßëïíôáé âÝâáéá óôç ëåéôïõñãßá áíôéóôïß÷ùí êáé åéäéêþí ãïíéäßùí óôïí ðõñÞíá ôùí êõôôÜñùí ôïõ). Ï Üíèñùðïò ðïõ Ý÷åé ôçí áíùôÝñù ãïíéäéêÞ åéêüíá åîáêïëïõèåß íá ìåôáôñÝðåé ôçí ôõñïóßíç óå ìåëáíßíç êáíïíéêÜ, åöüóïí õðÜñ÷åé ôï õãéÝò ãïíßäéï Í, ôï ïðïßï ðáñÜãåé ôï áðáñáßôçôï Ýíæõìï. Ôïýôï óõìâáßíåé äéüôé ôá ãïíßäéï á äåí ìðïñåß íá åêöñáóôåß , äåí ìðïñåß äçë. íá ðáñÜîåé ôï áíþìáëï Ýíæõìü ôïõ, åöüóïí õðÜñ÷åé ôï ãïíßäéï Í. Óôçí ðåñßðôùóç áõôÞ ôï ãïíßäéï á ëÝãåôáé õðïëåéðüìåíï (recessive) êáé ôï ãïíßäéï Í åðéêñáôüí (dominant). ÊÜôù áðü ðïéÝò óõíèÞêåò èá öáíåñùèåß ç äéáôáñá÷Þ ôïõ ìåôáâïëéóìïý ôçò ôõñïóßíçò öáíåñÜ , óôï öáéíüôõðï äçë. ôïõ áíèñþðïõ; Ôïýôï èá ãßíåé üôáí êáé óôïõò äýï ïìüëïãïõò ôüðïõò ôùí äýï ÷ñùìïóùìÜôùí õðÜñ÷ïõí äýï ãïíßäéá á. Ôüôå ôá ãïíßäéá á (ìå ôçí áðïõóßá ôùí ãïíéäßùí Í) èá ìðïñÝóïõí íá åêöñáóèïýí êáé öáéíïôõðéêÜ êáé óôïí áóèåíÞ èá ðáñïõóéáóèåß ðëÝïí ç áóèÝíåéá áëöéóìüò (albinism), ç ïðïßá óõíßóôáôáé óôçí áðïõóßá ðáñáãùãÞò ìåëáíßíçò êáé áðïõóßá ÷ñþìáôïò óôï äÝñìá (Åéê. 6.2). ¼ðùò ãßíåôáé áíôéëçðôü áðü ôçí áíùôÝñù ãåíåôéêÞ óýíèåóç ôùí ÷ñùìïóùìÜôùí, åÜí Ýíáò Üíôñáò ðïõ öÝñåé Ýíá ãïíßäéï ðáíôñåõôåß ìéá ãõíáßêá ç ïðïßá åðßóçò öÝñåé Ýíá ãïíßäéï á, ôüôå õðÜñ÷åé ìéá ðéèáíüôçôá ôá 25% ôùí ðáéäéþí ôùí

ÁÍÏÓÏÐÏÉÇÔÉÊÏ ÓÕÓÔÇÌÁ ÔÏÕ ÁÍÈÑÙÐÏÕ ÊÁÉ ÊÁÑÊÉÍÏÓ

ÃÅÍÉÊÁ Áíïóïðïéçôéêü óýóôçìá ôïõ áíèñþðïõ åßíáé ôï óýóôçìá ðñïóôáóßáò ôïõ áðü ôçí åßóïäï óôïí ïñãáíéóìü ôïõ êÜèå îÝíïõ ðñïò áõôüí åéóâïëÝá, åßôå áõôüò åßíáé ìéêñüâéï, åßôå ìåôáìïó÷åõèÝí üñãáíï (íåöñüò, êáñäéÜ, Þðáñ, ìõåëüò ôùí ïóôþí ê.ëð.), åßôå êáñêßíïò!, ìå ôçí Ýííïéá üôé ï êáñêßíïò áðïôåëåß êé áõôüò êÜôé îÝíï ðñïò ôïí ïñãáíéóìü, åöüóïí äåí áðïôåëåßôáé áðü öõóéïëïãéêÜ êýôôáñá ôïõ ïñãáíéóìïý. Ôï áíïóïðïéçôéêü óýóôçìá, ü÷é ìüíï áíáãíùñßæåé êÜèå îÝíï åéóâïëÝá, áëëÜ ôïí óêïôþíåé åðßóçò, ìå êáôÜëëçëïõò ìç÷áíéóìïýò. Ôï Ýñãï áõôü ôï åðéôåëåß ðñþôïí ìå åéäéêÜ êýôôáñá ðïõ ïíïìÜæïíôáé êõôôáñïôïîéêÜ Ô êýôôáñá êáé ìå åéäéêÝò ïõóßåò ðïõ ïíïìÜæïíôáé áíôéóþìáôá , ïé ïðïßåò ðáñÜãïíôáé áðü Ýíá Üëëï åßäïò êõôôÜñùí ôïõ áíïóïðïéçôéêïý óõóôÞìáôïò, áðü ôá Â êýôôáñá. Ôá Ô êáé Â êýôôáñá åßíáé êýôôáñá ôïõ áßìáôïò êáé áíÞêïõí óôá ëåõêÜ áéìïóöáßñéá ôïõ áßìáôïò.

ÊÅÖÁËÁÉÏ

Ï ïñãáíéóìüò ëïéðüí ôïõ áíèñþðïõ Ý÷åé Ýíáí óôñáôü áðü Ô êáé Â êýôôáñá ðïõ ôïí åîáðïëýåé åíáíôßïí êÜèå îÝíïõ åéóâïëÝá, ðåñéëáìâïíïìÝíùí êáé ôùí êáñêéíéêþí êõôôÜñùí ðïõ êÜèå ìÝñá åìöáíßæïíôáé óôïí Üíèñùðï. ÁíÜðôõîç êé åìöÜíéóç ëïéðüí ôïõ êáñêßíïõ óçìáßíåé ìéá íßêç ôïõ êáñêßíïõ óå áõôüí ôïí ðüëåìï, íßêç ðïõ ìðïñåß íá ïöåßëåôáé óôçí õðåñßó÷õóç ôùí êáñêéíéêþí êõôôÜñùí Ýíáíôé ôùí öõóéïëïãéêþí Ô êáé Â êõôôÜñùí Þ óôç ãåíåôéêÞ áäõíáìßá ôïõ áíïóïðïéçôéêïý óõóôÞìáôïò (ëüãù äçë. áäõíáìßáò ôïõ áíïóïðïéçôéêïý óõóôÞìáôïò åê ãåíåôÞò) Þ óôçí éêáíüôçôá ôùí êáñêéíéêþí êõôôÜñùí íá äéáöåýãïõí áðü ôçí áíáãíþñéóç ôùí áðü ôá Ô êáé Â êýôôáñá, ùò îÝíá , ùò êáñêéíéêÜ äçë. êýôôáñá!! Ôá êáñêéíéêÜ äçë. êýôôáñá Ý÷ïõí ôç äõíáôüôçôá íá ìáóêáñåýïíôáé êé Ýôóé íá ìçí áíáãíùñßæïíôáé áðü ôá Ô êáé Â êýôôáñá ùò êáñêéíéêÜ êýôôáñá!! Óýã÷ñïíïé ìÝèïäïé èåñáðåßáò ôïõ êáñêßíïõ óôï÷åýïõí óôçí åíßó÷õóç ôïõ áíïóïðïéçôéêïý óõóôÞìáôïò ôùí êáñêéíïðáèþí, åíáíôßïí ôùí êáñêéíéêþí êõôôÜñùí ôïõ êáñêßíïõ ôùí.

Ï ÆÙÏÄÏÔÇÓ ÊÁÑÊÉÍÏÓ

ËÅÉÔÏÕÑÃÉÅÓ Â ÊÁÉ ÔÁ ËÅÌÖÏÊÕÔÔÁÑÙÍ Â-ëåìöïêýôôáñï Tá Â ëåìöïêýôôáñá öÝñïõí óôçí êõôôáñéêÞ ôùí åðéöÜíåéá åéäéêÝò ðñùôåúíéêÝò ïõóßåò, ôéò áíïóïóöáéñßíåò-áíôéóþìáôá (antibodies) (âë. êáôùôÝñù), ïé ïðïßåò ðñïóêïëëþíôáé óôá îÝíá áíôéãüíá ðïõ åéóÝñ÷ïíôáé óôïí ïñãáíéóìü, åßôå áõôÜ åßíáé ìéêñüâéá, éïß Þ êáñêéíéêÜ áíôéãüíá. Ôá Â ëåìöïêýôôáñá ìðïñïýí íá óçìáíèïýí êáé íá äéá÷ùñéóèïýí áðü ôá Üëëá êýôôáñá ôïõ áßìáôïò ÷ñçóéìïðïéþíôáò ìïíïêëùíéêÜ áíôéóþìáôá åéäéêÜ ãéá ôá ìüñéá ôùí áíïóïóöáéñéíþí ðïõ åßíáé óõíäåäåìÝíåò óôçí êõôôáñéêÞ åðéöÜíåéá ôùí. Ç óýæåõîç áõôÞ áíïóïóöáéñéíþí-áíôéóùìÜôùí êáé áíôéãüíïõ ðñïêáëåß ôïí ðïëëáðëáóéáóìü êáé ùñßìáíóç ôùí Â ëåìöïêõôôÜñùí óå þñéìá ðëáóìáôïêýôôáñá ôá ïðïßá åêêñßíïõí ðåñéóóüôåñåò áíïóïóöáéñßíåò-áíôéóþìáôá åéäéêÝò ãéá ôï áíôéãüíï ôï ïðïßï ôéò ðñïêÜëåóå. Ïé áíïóïóöáéñßíåò-áíôéóþìáôá áõôÝò ðñïêáëïýí êáôáóôñïöÞ ôïõ îÝíïõ áíôéãüíïõ , åßôå ìüíåò ôïõò, åßôå ìå ôç âïÞèåéá åéäéêÞò ðñùôåÀíçò ôïõ ïñïý, ôïõ óõìðëçñþìáôïò. Ôá áíôéóþìáôá (Þ áíïóïóöáéñßíåò) åßíáé ðÝíôå åéäþí ïé IgA, IgM, IgD, IgG, IgE. ÊÜèå áíôßóùìá-áíïóïóöáéñßíç (Åéê. 7.1 & 7.2) áðïôåëåßôáé áðü 4 áëõóßäåò, äõï ìáêñÝò (âáñåéÝòheavy) áëõóßäåò êáé äýï êïíôÝò (åëáöñÝò-light) áëõóßäåò, ïé ïðïßåò åíþíïíôáé óå ó÷Þìá Õ ìå óïõëöõäñéëéêïýò äåóìïýò. Ôï Ýíá Üêñï ôïõ áíôéóþìáôïò, ôï Fab, åßíáé

EÉÊÏÍÁ 7.1 Áíïóïóöáéñßíç-Áíôßóùìá: Tá Fab ôìÞìáôá åßíáé ðïëýìïñöá, åéäéêÜ ãéá êÜèå ìéêñüâéï êé åíþíïíôáé ìå áõôÜ. Ôï Fc ôìÞìá äåí åßíáé ðïëýìïñöï êé åíþíåôáé ìå áíôßóôïé÷ïõò õðïäï÷åßò ôùí ìáêñïöÜãùí êõôôÜñùí. Äéáêñßíïíôáé åðßóçò ïé âáñåéÝò (heany) êáé åëáöñÝò (light), áëõóßäåò.

ÅÉÊÏÍÁ 7.2 Áíïóïóöáéñßíåò- Áíôéóþìáôá . ÂáñåéÝò (ïé ìáêñÝò) êáé åëáöñÝò (ïé êïíôÝò) áëõóßäåò. Ôï Fc (ïé êÜèåôåò äéðëÝò óôÞëåò) êáé Fab (ïé äýï äéðëÝò ëïîÝò óôÞëåò) ôìÞìáôá áõôþí.

ðïëýìïñöï ùò ðñïò ôá áìéíïîÝá ðïõ ðåñéÝ÷åé (äçë. ðïéêßëåé ùò ðñïò ôç óýíèåóç ôùí áìéíïîÝùí ôïõ) êáé Ýôóé ìðïñåß íá ðáñá÷èïýí Fab ôìÞìáôá êÜèå öïñÜ åéäéêÜ ãéá ôá áíôéãüíá ðïõ êáëïýíôáé íá åîïõäåôåñþóïõí. Ôï Fab ôìÞìá åíþíåôáé ìå ôï áíôéãüíï, åíþ ôï Üëëï Üêñï ôïõ áíôéóþìáôïò ôï Fc, ðïõ äåí Ý÷åé ôçí ðïëõìïñößá ôïõ Fab, åíþíåôáé ìå ôïõò Fc õðïäï÷åßò ôùí ðïëõìïñöïðõñÞíùí êõôôÜñùí ôá ïðïßá ìå áõôüí ôïí ôñüðï åíåñãïðïéïýíôáé íá öáãïêõôôáñþóïõí ôï îÝíï áíôéãüíï (öáãïêõôôÜñùóç Þ êõôôáñïôïîéêüôçôá ïíïìÜæåôáé ç åéäéêÞ äéáäéêáóßá êáôáóôñïöÞò ôùí îÝíùí êõôôÜñùíáíôéãüíùí áðü åéäéêÜ áíïóïëïãéêÜ êýôôáñá, üðùò ôá ðïëõìïñöïðýñçíá, ìáêñïöÜãá-ìïíïêýôôáñá, Ô8+ ëåìöïêýôôáñá, ÍÊ, LGL,TIL - âë. êáôùôÝñù). Ôá áíôéóþìáôá-áíïóïóöáéñßíåò ðñïêáëïýí êáôáóôñïöÞ ôïõ îÝíïõ áíôéãüíïõ êáé ÷ùñßò ôç ìåóïëÜâçóç ôùí ðïëõìïñöïðõñÞíùí, äéá åíåñãïðïéÞóåùò ôïõ óõìðëçñþìáôïò ìßáò ðñùôåÀíçò ôïõ áßìáôïò ç ïðïßá êáôáóôñÝöåé ôçí êõôôáñéêÞ ìåìâñÜíç ôïõ áíôéãüíïõ. Ôá åíåñãïðïéçìÝíá Â ëåìöïêýôôáñá åíåñãïðïéïýí ìå ôç óåéñÜ ôùí ôá Ô ëåìöïêýôôáñá ìå äýï ôñüðïõò. Ðñþôïí ðáñÜãïõí êé åêêñßíïõí ôéò ëõìöïêßíåò (lymphokines), ïé ïðïßåò åßíáé åéäéêÝò ðñùôåúíéêÝò ïõóßåò ðïõ åíåñãïðïéïýí ôá Ô ëåìöïêýôôáñá. Äåýôåñïí ôá áíôéóþìáôá ôùí Â ëåìöïêõôôÜñùí ðñïóêïëëþíôáé ìå ôá Fc ôìÞìáôÜ ôùí óôá ßäéá ôá Â áëëÜ êáé ôá Ô ëåìöïêýôôáñá ôá ïðïßá åíåñãïðïéïýí åðßóçò êáé ìå áõôüí ôïí ôñüðï.

ÊÁÑÊÉÍÏÃEÍÅÓÇÊÁÑÊÉÍÏÃÏÍÁ

Ç óôáäéáêÞ ìåôáôñïðÞ åíüò öõóéïëïãéêïý êõôôÜñïõ óå êáñêéíéêü êáëåßôáé êáñêéíïãÝíåóç êé áðü ôá ðñïåêôåèÝíôá óõíÜãåôáé üôé áõôÞ äåí åßíáé äéáäéêáóßá åíüò ìüíï óôáäßïõ, áëëÜ ìéá äéáäéêáóßá ðïëëþí óôáäßùí. ÐëÞñåò êáñêéíïãüíï êáëåßôáé ç ïõóßá Þ ðáñÜãïíôáò ðïõ ðñïêáëåß ôç ìåôáôñïðÞ åíüò öõóéïëïãéêïý êõôôÜñïõ óå êáñêéíéêü. ÁôåëÝò êáñêéíïãüíï åßíáé ç ïõóßá Þ ðáñÜãïíôáò ðïõ äåí ìðïñåß ìüíïò ôïõ íá ðñïêáëÝóåé ôï öõóéïëïãéêü êýôôáñï íá äéÝëèåé üëá ôá áíùôÝñù óôÜäéá êáñêéíïãÝíåóçò, áëëÜ êáèéóôÜ ôï êýôôáñï ðåñéóóüôåñï åõáßóèçôï óôç äñÜóç ìßáò äåýôåñçò ïõóßáò óôç ìåôáôñïðÞ ôïõ óå êáñêéíéêü. Ï âáóéêüò ìç÷áíéóìüò äñÜóåùò ôùí êáñêéíïãüíùí åßíáé ç ðñïêáëïýìåíç õð' áõôþí ÷çìéêÞ áëëáãÞ ôïõ DNA ôùí êõôôÜñùí.

ÅÉÄÇ ÊÁÑÊÉÍÏÃÏÍÙÍ ×ÇÌÉÊÅÓ ÅÍÙÓÅÉÓ ÏñãáíéêÝò åíþóåéò Ïé ÷çìéêÝò åíþóåéò ðïõ èá ðåñéãñÜøïõìå ùò (ðé-

ÊÅÖÁËÁÉÏ

èáíþò, Þ äõíçôêÜ) êáñêéíïãüíåò óôïí Üíèñùðï åßíáé ïé ðåñéóóüôåñåò ðñïúüíôá ôçò áíèñþðéíçò äñáóôçñéüôçôáò äçë. ðñïúüíôá ôçò âéïìç÷áíßáò êé åßíáé Ýíá áðü ôá ôéìÞìáôá ôçò âéïìç÷áíéêÞò ðñïüäïõ ðïõ êáëåßôáé íá ðëçñþóåé Üíèñùðïò. Ôï 95% ôùí åíï÷ïðïéçìÝíùí ãéá êáñêéíïãÝíåóç åíþóåùí áíÞêïõí óå ôñåßò ìåãÜëåò ÷çìéêÝò êáôçãïñßåò. 1. Ôéò áëêõëéùôéêÝò åíþóåéò (ð.÷. íéôñïæáìßíåò). 2. Ôéò áñáëêõëéùôéêÝò åíþóåéò (ð.÷. ïé ðïëõêõêëéêïß áñùìáôéêïß õäñïãïíÜíèñáêåò). 3. Ôéò áñõëïõäñïîõëáìßíåò (ð.÷. âáöÝò áíéëßíçò êáé ç 2-íáöèõëáìßíç). Ïé áíùôÝñù êáôçãïñßåò åíþóåùí, ðáñüëï ôéò äéáöïñåôéêÝò ÷çìéêÝò ôùí éäéüôçôåò, Ý÷ïõí êïéíü ôñüðï äñÜóåùò óå êõôôáñéêü åðßðåäï, ï ïðïßïò èåùñåßôáé êáé õðåýèõíïò ãéá ôçí êáñêéíïãüíï äñÜóç ôùí. Ï ôñüðïò áõôüò åßíáé ç äçìéïõñãßá óõìðëüêùí ôùí åíþóåùí áõôþí ìå ôéò âÜóåéò ôïõ DNA. Aõôü Ý÷åé ùò áðïôÝëåóìá êáôÜ ôï äéðëáóéáóìü ôïõ DNA, ç DNA-ðïëõìåñÜóç íá äéáâÜæåé ëáíèáóìÝíá ôçí ðåñéï÷Þ ôïõ óõìðëüêïõ êáé íá åíóùìáôþíåé óôçí ðåñéï÷Þ áõôÞ ìéá áêáôÜëëçëç âÜóç, ìå ôåëéêü áðïôÝëåóìá ôçí ðáñáãùãÞ åíüò áíùìÜëïõ èõãáôñéêïý DNA, ç ðáñáãùãÞ ôïõ ïðïßïõ ìðïñåß íá Ý÷åé óáí áðïôÝëåóìá ôçí áðëÞ,

Ï ÆÙÏÄÏÔÇÓ ÊÁÑÊÉÍÏÓ

÷ùñßò ëåéôïõñãéêÜ åðáêüëïõèá, ìåôÜëëáîÞ ôïõ, ìÝ÷ñé ôç ìåôÜëëáîç ðïõ ðñïêáëåß åßôå êáñêßíï, Þ èÜíáôï ôïõ êõôôÜñïõ. Ïé áíùôÝñù ôñåßò ïìÜäåò åíþóåùí äéáöÝñïõí áêñéâþò óôç ÷çìéêÞ Ýíùóç ðïõ êÜèå ìßá óõíåéóöÝñåé óôç äçìéïõñãßá ôùí óõìðëüêùí áõôþí ìå ôï DNA (âë. êáôùôÝñù). Ìßá äåýôåñç êïéíÞ éäéüôçôá ôùí åíþóåùí áõôþí åßíáé ç áíÜãêç áõôÝò íá õðïóôïýí ðñþôá âéïåîáëëáãÞ óôïí ïñãáíéóìü, äçë. ìåôáâïëéêÞ ìåôáôñïðÞ óå âéï÷çìéêÜ åíåñãÝò çëåêôñïíéüöéëåò åíþóåéò, þóôå íá êáôáóôïýí éêáíÝò íá äçìéïõñãÞóïõí ôá óýìðëïêá ìå ôéò âÜóåéò ôïõ DNA. H âéïåîáëëáãÞ ôùí ãßíåôáé åßôå ìå ïîåßäùóç, Þ ìå õäñüëõóç. Ç ïîåßäùóç ôùí åíþóåùí áõôþí åðéôõã÷Üíåôáé ìå ôç âïÞèåéá ôùí ïîåéäùôéêþí åíæýìùí ôçò ïìÜäáò P-450 (P-450 êõôôï÷ñþìáôá). ÐñÝðåé íá äéåõêñéíéóèåß ïôé ç êáñêéíïãüíïò äñÜóç ôùí åíþóåùí áõôþí Ý÷åé áðïäåé÷èåß ìå ðåéñÜìáôá óå ðåéñáìáôüæùá êáé óå êõôôáñéêÝò óåéñÝò in Vitro. Ð.÷. óôï Ames test åëÝã÷åôáé ç äõíáôüôçôá ôçò õðü åîÝôáóç ÷çìéêÞò åíþóåùò áí ðñïêáëÝóåé ìåôÜëëáîç óå êýôôáñá E. Coli Þ S. typhimurium. ÐñÝðåé ðÜíôùò íá äéåõêñéíéóèåß üôé ç äçìéïõñãßá ìåôÜëëáîçò äåí óõíåðÜãåôáé ïðùóäÞðïôå êáé êáñêéíïãÝíåóç, êáé üôé ç êáññêéíïãÝíåóç äåí ðñïûðïèÝôåé ïðùóäÞðïôå ìåôÜëëáîç. Óôïí Üíèñùðï õðÜñ÷ïõí åðéäçìéïëïãéêÝò åíäåßîåéò ïé ïðïßåò óõíçãïñïýí óôçí êáñêéíïãüíï äñÜóç ôùí åíþóåùí áõôþí. Ôçí éäéüôçôá ôçò ðñþôçò ôùí áíùôÝñù ïìÜäùí ôùí åíþóåùí, äçë. ôùí áëêõëéùôéêþí åíþóåùí, íá ó÷çìáôßæïõí óýìðëïêá ìå ôï DNA, ôçí Ý÷ïõìå ÷ñçóéìïðïéÞóåé èåñáðåõôéêÜ óôç ÷çìåéïèåñáðåßá ôùí üãêùí, ìå ôçí ðáñáóêåõÞ ÷çìåéïèåñáðåõôéêþí öáñìÜêùí ôá ïðïßá äñïýí üðùò áêñéâþò êáé ïé áíùôÝñù êáñêéíïãüíåò åíþóåéò. Ôá ÷çìåéïèåñáðåèôéêÜ üìùò öÜñìáêá ÷ïñçãïýíôáé ìå ïñéóìÝíï åëåã÷üìåíï ôñüðï ÷ïñçãÞóåùò êáé äïóïëïãßáò, ìå ôåëéêü áðïôÝëåóìá åõíïéêü ãéá ôïí áóèåíÞ. Ôïýôï åðéôõã÷Üíåôáé äéüôé ç äçìéïõñãßá óõìðëüêùí ôùí ÷çìåéïèåñáðåõôéêþí áõôþí áëêõëéùôéêþí öáñìÜêùí ìå ôï DNA, ðñïêáëåß ôÝôïéá äõóëåéôïõñãßá áõôïý ðïõ ïäçãåß óôçí ÅÊËÅÊÔÉÊÇ èáíÜôùóç ôùí êáñêéíéêþí êõôôÜñùí (êáé ëéãüôåñï ôùí õãéþí). Ç ðåñéãñáöÞ ôùí ÷çìåéïèåñáðåõôéêþí áõôþí áëêõëéùôéêþí åíþóåùí äåí èá ðåñéëçöèåß óôï ðáñüí êåöÜëáéï, áëëÜ óôï ïéêåßï êåöÜëáéï ôçò ÷çìåéïèåñáðåßáò.

ÁëêõëéùôéêÝò åíþóåéò Ïé ðôçôéêÝò áõôÝò åíþóåéò ðáñÝ÷ïõí ìåèõëï-ïìÜäåò (CH 3 ), ç áéèõëï-ïìÜäåò (CH 3CH 2 ) ãéá ôï ó÷çìáôéóìü óõìðëüêùí ìå ôï êõôôáñéêü DNA. Ïé ðåñéóóüôåñï ýðïðôåò åíþóåéò ôçò ïìÜäáò áõôÞò åßíáé ïé Í-íéôñïäï åíþóåéò, åéäéêÜ ïé íéôñïæáìßíåò. Ç Â1 áöëáôïîßíç åßíáé ìßá ôïîßíç ðáñáãïìÝíç áðü ôï ìýêçôá ôçò êïéíÞò ìïý÷ëáò Aspergillus flavus, åßíáé éó÷õñü çðáôïôïîéêÞ êáé ç êáñêéíïãåíåôéêÞ ôçò éêáíüôçôá óôçí êáñêéíïãÝíåóç ôïõ êáñêßíïõ ôïõ Þðáôïò Ý÷åé ðñïôáèåß áðü åðéäçìéïëïãéêÝò Ýñåõíåò óå ðëçèõóìïýò ôçò ÁöñéêÞò ìå õøçëÞ óõ÷íüôçôá ôïõ êáñêßíïõ áõôïý, ÷ùñßò üìùò áêüìç íá Ý÷åé ôåêìçñéùèåß áíáìöéóâÞôçôá ç áéôéïëïãéêÞ áõôÞ óõó÷Ýôéóç. Íéôñïæáìßíåò ìðïñïýí íá ó÷çìáôéóèïýí áðü ôá íéôñéêÝò åíþóåéò ôùí ôñïöþí ìå ôç äñÜóç âáêôçñßùí óôï áëêáëéêü ðåñéâÜëëïí ôïõ åíôÝñïõ, Þ óôï á÷ëùñõäñéêü (áëêáëéêü) óôüìá÷ï, Þ óôïí á÷ëùñõäñéêü óôüìá÷ï áíèñþðùí ðïõ ðÜó÷ïõí áðü ìåãáëïâëáóôéêÞ áíáéìßá êáé áôñïößá ôïõ ãáóôñéêïý âëåííïãüíïõ.

ÁñáëêõëéùôéêÝò åíþóåéò Ìßá åéäéêÞ ïìÜäá ôùí åíþóåùí áõôþí åßíáé ïé ðïëõêõêëéêïß áñùìáôéêïß õäñïãïíÜíèñáêåò ðïõ åõñßóêïíôáé óå ïõóßåò åõñÝùò êáôáíåìçìÝíåò óôï ðåñéâÜëëïí ôïõ áíèñþðïõ. Áðü ôï 1775 ï ¢ããëïò ÷åéñïõñãüò Percivall Pott, óõó÷Ýôçóå ôçí áõîçìÝíç óõ÷íüôçôá êáñêßíïõ ôùí üñ÷åùí óå åðáããåëìáôßåò êáèáñéóôÝò êáìéíÜäùí, óôçí áéèÜëç (ðïõ üðùò áðåäåß÷èç ðïëý áñãüôåñá ðåñéÝ÷åé áñùìáôéêïýò õäñïãïíÜíèñáêåò). Ç éäßá åðéäçìéïëïãéêÞ óõó÷Ýôéóç ìå áõîçìÝíç åìöÜíéóç êáñêßíùí Ýãéíå êáé ìå ôçí ðßóóá, ç ïðïßá ôåëéêÜ ôï 1918 áðåäåß÷èç êáé ðåéñáìáôéêÜ óå ðåéñÜìáôá óå êïõíÝëéá ôá ïðïßá Ýäåéîáí ïôé ç åðÜëåéøç ôùí áõôéþí ôùí ìå ðßóóá ðñïêáëåß êáñêßíï áõôþí. ÔåëéêÜ ï Cook ôï 1933 áðïìüíùóå ôçí ïõóßá âåíæïðõñÝíéï (áñùìáôéêüò õäñïãïíÜíèñáêáò), ç ïðïßá áðåäåß÷èç õðåýèõíç ãéá ôç äçìéïõñãßá êáñêßíïõ óôá áõôéÜ ôùí êïõíåëéþí áðü ôçí ðßóóá. ¸êôïôå êé Üëëïé áñùìáôéêïß õäñïãïíÜíèñáêåò Ý÷ïõí óõó÷åôéóèåß åðéäçìéïëïãéêÜ ìå ôçí åìöÜíéóç äéáöüñùí êáñêßíùí óå áíèñþðïõò ðïõ åßíáé åêôåèéìÝíïé åðáããåëìáôéêÜ ìå ôéò ïõóßåò áõôÝò. ÔÝôïéá ðáñáäåßãìáôá åßíáé ôá áêüëïõèá. ÁêÜèáñôá ëÜäéá ðïõ ÷ñçóéìïðïéïýíôáé óôç âáìâáêïâéïìç÷áíßá Ý÷ïõí óõó÷åôéóèåß ìå ïó÷åú-

ÁÊÔÉÍÏÂÏËÉÁ

ÃÅÍÉÊÁ Ç ïëïÝíá êáé óõ÷íüôåñç ÷ñÞóç ôçò áôïìéêÞò åíÝñãåéáò óôç âéïìç÷áíßá (ðïëåìéêÞ êáé ìç) êáé óôçí éáôñéêÞ ãéá äéáãíùóôéêïýò êáé èåñáðåõôéêïýò óêïðïýò, Ý÷åé êáôáóôÞóåé ôç óðïõäÞ ôùí âëáâþí ðïõ áõôÞ ìðïñåß íá ðñïêáëÝóåé óôïí áíèñþðéíï ïñãáíéóìü, áðáñáßôçôç êáé ìåãÜëçò óðoõäáéüôçôáò. Ïé êßíäõíïé ðïõ ðñïÝñ÷ïíôáé áðü ôçí áêôéíïâïëßá áíáãíùñßóèçêáí ëßãï ìåôÜ ôçí áíáêÜëõøç ôùí áêôßíùí-× áðü ôïí Ronentgen ôï 1895 êáé ôï 1902 ðåñéåãñÜöç ï ðñþôïò áðïäåäåéãìÝíïò êáñêßíïò ôïõ äÝñìáôïò ïöåéëüìåíïò óôéò áêôßíåò × êáé ïé ðñþôåò ëåõ÷áéìßåò óå ðÝíôå åñãÜôåò åñãáóôçñßùí áêôéíïâïëßáò ðåñéåãñÜöçóáí ôï 1911. Áêüìç ç Marie Curie êáé ç êüñç ôçò ðéóôåýåôáé üôé ðÝèáíáí áðü ëåõ÷áéìßá ðñïêáëïõìÝíç áðü áêôéíïâïëßá. Ðþò ëïéðüí äñÜ åðéâëáâþò óôï êýôôáñï (ïñãáíéóìü) ç áêôéíïâïëßá; Óôï êåöÜëáéï áõôü ìå ôïí üñï áêôéíïâïëßá èá åííïïýìå ôç öõóéêÞ áêôéíïâïëïõìÝíç áêôéíïâïëßá áðü ôá ñáäéåíåñãÜ éóüôïðá, êáé ôçí ôå÷íçôþò ðñïêáëïõìÝíç óôïõò ðõñçíéêïýò áíôéäñáóôÞñåò, Þ óôéò Üëëåò ðçãÝò áêôéíïâïëßáò ðïõ ÷ñçóéìïðïéïýíôáé óôçí éáôñéêÞ (âë. áêôéíïèåñáðåßá).

ÊÅÖÁËÁÉÏ

Ç áêôéíïâïëßá ðáñÜãåôáé (åêðÝìðåôáé) õðü ôéò êÜôùèé ìïñöÝò, åíèõìïýìåíïé ðÜíôá ôçí åîßóùóç ìÜæáò êáé åíÝñãåéáò ôïõ Einstein: E = mc2. á-óùìÜôéá: Eßíáé ðõñÞíåò çëßïõ áðïôåëïýìåíïé áðü äýï ðñùôüíéá êáé äýï íåôñüíéá, äçë. ìå ìáæéêü áñéèìü 4 êáé èåôéêü öïñôßï 2. â-óùìÜôéá: Åßíáé çëåêôñüíéá ìå áóÞìáíôç ìÜæá êáé ìå áñíçôéêü öïñôßï 1. ã-áêôßíåò: Åßíáé çëåêôñïìáãíçôéêÞ áêôéíïâïëßá ìéêñïý ìÞêïõò êýìáôïò, ðáñüìïéåò ìå ôéò óõíçèéóìÝíåò ×-áêôßíåò. ×-áêôßíåò êáé ã-áêôßíåò: Åßíáé êé áõôÝò çëåêôñïìáãíçôéêÜ êýìáôá ìå ìåãÜëï åýñïò ìÞêïõò êýìáôïò åîáñôùìÝíïõ áðü ôçí Ýíôáóç ôïõ çëåêôñéêïý ðåäßïõ ðïõ ÷ñçóéìïðïéåßôáé ãéá ôçí ðáñáãùãÞ ôùí. ¸ôóé çëåêôñéêü ðåäßï 70 kV ðáñÜãåé áêôßíåò-× ìåãÜëïõ ìÞêïõò êýìáôïò (ë), (ìáëáêÝò áêôßíåò-×), åíþ çëåêôñéêÜ ðåäßá 1.2MeV (linear accelarators) ðáñÜãïõí áêôßíåò × ìéêñïý ë (ìåãÜëçò åíÝñãåéáò), ðïõ åßíáé ßäéåò ìå ôéò áêôßíåò ã ðïõ ðáñÜãïíôáé öõóéêÜ áðü ôï ñáäéåíåñãü êïâÜëôéï-60 êáé ðïõ ÷ñçóéìïðïéïýíôáé óôçí áêôéíïèåñáðåßá ôùí üãêùí. Ç áêôéíïâïëßá, ìå ïðïéáäÞðïôå ôùí áíùôÝñù ìoñöþí ôçò, üôáí ðñïóðÝóåé óôá êýôôáñá ôïõ ïñãáíéóìïý áðïññïöÜôáé áðü ôá Üôïìá ôùí ìïñßùí ôùí êõôôÜñùí êáé ðñïêáëåß ôç äéÝãåñóç

102

Ï ÆÙÏÄÏÔÇÓ ÊÁÑÊÉÍÏÓ

ôùí çëåêôñïíßùí ôùí áôüìùí áõôþí ôá ïðïßá äéåãåéñüìåíá áíõøþíïíôáé óå õøçëüôåñåò åðéôñåðüìåíåò åíåñãåéáêÝò êâáíôéêÝò óôéâÜäåò (óôéâÜäåò ôïõ Niels Âohr). ÊáôÜ ôçí åðéóôñïöÞ ôùí óôéò áñ÷éêÝò óôéâÜäåò ôùí åêêëýïõí ôçí áðåëåõèÝñùóç åíÝñãåéáò ç ïðïßá áðïññïöÜôáé áðü Üëëá ãåéôïíéêÜ Üôïìá ôïõ éäßïõ ç äéáöïñåôéêïý ìïñßïõ, ðñïêáëïýóá ôï ßäéï áðïôÝëåóìá. ÐïëëÝò öïñÝò ôá çëåêôñüíéá ìå ôçí áðïññüöçóç ôçò åíÝñãåéáò áõôÞò åãêáôáëåßðïõí ìüíéìá ôéò ôñï÷éÝò ôùí ãýñù áðü ôïí ðõñÞíá ôïõ áôüìïõ ôùí, äçìéïõñãþíôáò Ýôóé Ýíá èåôéêÜ éïíéóìÝíï Üôïìï, åíþ ôá ßäéá áðïññïöþíôáé áðü Üëëá Üôïìá äçìéïõñãþíôáò áíôßóôïé÷á áñíçôéêÜ éïíéóìÝíá Üôïìá. Êáèþò ëïéðüí ç éïíßæïõóá áêôéíïâïëßá äéáðåñÜ ôïõò éóôïýò ðñïêáëåß äéáäï÷éêïýò éïíéóìïýò ôùí äéáöüñùí ìïñßùí, ç ðõêíüôçôá ôùí ïðïßùí åîáñôÜôáé áðü ôï åßäïò ôçò áêôéíïâïëßáò (á, â óùìáôßäéá, Þ ã áêôßíåò), êáèüóïí Ýêáóôïí åßäïò áêôéíïâïëßáò ðñïêáëåß êáé äéáöïñåôéêÞ ðõêíüôçôá éïíéóìïý. Ç éêáíüôçôá éïíéóìïý ôùí áíùôÝñù åéäþí áêôéíïâïëßáò åîáñôÜôáé áðü äýï ðáñÜãïíôåò áõôþí, ùò åîÞò. Ç Ýíôáóç éïíéóìïý åßíáé áíÜëïãç ôïõ ôåôñáãþíïõ ôïõ öïñôßïõ ôùí êáé áíôéóôñüöùò áíÜëïãç ôçò ôá÷ýôçôáò áõôþí. Ç ôá÷ýôçôá ìå ôç óåéñÜ ôçò åîáñôÜôáé áñíçôéêÜ áðü ôï ìÝãåèïò ôïõ óùìáôßïõ . ¸ôóé ôá çëåêôñüíéá êáé ðñùôüíéá, ìå ßäéï öïñôßï 1 , (êáé ôçí ßäéá ôá÷ýôçôá) ðñïêáëïýí ôçí ßäéá ðõêíüôçôá éïíéóìïý, áëëÜ êáèþò ç ôá÷ýôçôá ôùí ìéêñáßíåé êáôÜ ôçí ðïñåßá ôùí äéá ìÝóïõ ôùí éóôþí, ç ðõêíüôçôá áõôÞ éïíéóìïý áõîÜíåé. Ôá óùìÜôéá á, ìå öïñôßï 2 êáé ìéêñüôåñç ôá÷ýôçôá (ëüãù ìåãÝèïõò), áðü ôá çëåêôñüíéá êáé ðñùôüíéá, ðñïêáëåß ìåãáëýôåñç ðõêíüôçôá éïíéóìïý. Óýìöùíá ìå ôá áíùôÝñù áêôßíåò-× êáé ã ìå ìéêñü ë, (ìåãÜëçò åíÝñãåéáò) êáé ùò åê ôïýôïõ ìåãÜëçò ôá÷ýôçôáò, ðñïêáëïýí ìéêñüôåñï éïíéóìü, áðü ôéò áêôßíåò-× Þ ã, ìåãáëõôÝñïõ ë (ìéêñüôåñçò åíÝñãåéáò). Ôá ðñïáíáöåñèÝíôá åßäç áêôéíïâïëßáò äå äéáöÝñïõí ìüíï óôï âáèìü ôïõ éïíéóìïý ðïõ ðñïêáëïýí áëëÜ êáé óôç äéåéóäõôéêÞ éêáíüôçôá áõôþí åíôüò ôùí éóôþí. Ç äéåéóäõôéêÞ éêáíüôçôá ðáñïõóéÜæåé áñíçôéêÞ óõó÷Ýôéóç ìå ôï ìÝãåèïò ôùí óùìáôßùí (äçë. ôï ìáæéêü ôùí áñéèìü) êáé ìå ôï (áñéèìçôéêü) ìÝãåèïò ôïõ öïñôßïõ ôùí. ¸ôóé ôá óùìÜôéá-á Ý÷ïõí ôç ìéêñüôåñç äéåéóäõôéêÞ éêáíüôçôá, áêïëïõèïýìåíá áðü ôá â-óùìÜôéá (çëåêôñüíéá). Ïé áêôßíåò-× êáé ã, Ý÷ïõí ôç ìåãáëýôåñç äéåéóäõôéêÞ éêáíüôçôá, äéüôé äåí Ý÷ïõí öïñôßï êáé ç

Ýííïéá ìÝãåèïò Ý÷åé ó÷Ýóåé ìå ôï ë áõôþí, ôï ìÝãåèïò ôïõ ïðïßïõ Ý÷åé áñíçôéêÞ ó÷Ýóç ìå ôç äéåéóäõôéêÞ éêáíüôçôá. Ìå ôéò óýã÷ñïíåò ðçãÝò áêôéíïâïëßáò, óôçí éáôñéêÞ êáé óôïõò ðõñçíéêïýò áíôéäñáóôÞñåò, ìðïñïýìå íá ðáñÜãïõìå êáé äýï Üëëåò ìïñöÝò áêôéíïâïëßáò. Ôá ðñùôüíéá, ôá ïðïßá åßíáé ðõñÞíåò õäñïãüíïõ ìå ìáæéêü êáé áôïìéêü áñéèìü 1 êáé èåôéêü öïñôßï 1. Ôá íåôñüíéá ôá ïðïßá Ý÷ïõí ìáæéêü áñéèìü 1 êáé öïñôßï 0 (ìçäÝí). Ôá ðñùôüíéá Ý÷ïõí äéåéóäõôéêÞ éêáíüôçôá åíäéÜìåóç ìåôáîý ôùí áêôßíùí-ã êáé ôùí óùìáôßùíâ. Ôá íåôñüíéá üìùò, ëüãù ôïõ ìçäåíéêïý ôùí öïñôßïõ Ý÷ïõí ìåãÜëç äéåéóäõôéêÞ éêáíüôçôá. Ôá íåôñüíéá üìùò, Ý÷ïõí êé Ýíá Üëëï åíäéáöÝñïí ÷áñáêôçñéóôéêü óáí ìïñöÝò åíÝñãåéáò. Ôá ìåãÜëçò ôá÷ýôçôáò íåôñüíéá ìðïñïýí íá åêäéþîïõí áðü ôïí ðõñÞíá Ýíá ðñùôüíéï (ëüãù áðïññïöÞóåùò áðü ôï ôåëåõôáßï ôçò åíÝñãåéáò ôïõ íåôñïíßïõ), ìå áðïôÝëåóìá ôçí áëëáãÞ ôïõ áôüìïõ ðïõ áðïññüöçóå ôï íåôñüíéï (åöüóïí ôþñá Üëëáîå ï áôïìéêüò ôïõ áñéèìüò). Áðü ôçí Üëëç ðëåõñÜ íåôñüíéá ìéêñÞò ôá÷ýôçôáò ìðïñïýí íá áé÷ìáëùôéóèïýí óôïí ðõñÞíá ôïõ áôüìïõ êé ùò åê ôïýôïõ íá áëëÜîïõí ôï ìáæéêü áñéèìü áõôïý (ü÷é üìùò ôïí áôïìéêü áñéèìü ôïõ), êáèéóôÜìåíï áõôü éóüôïðï ôïõ áñ÷éêïý êáé ðïëëÝò öïñÝò ñáäéåíåñãü éóüôïðï. ÌÝ÷ñé ôþñá åîåôÜóáìå ôéò äïìéêÝò áëëáãÝò ðïõ ðñïêáëåß ç áêôéíïâïëßá áðïñïöïõìÝíç áðü ôá êýôôáñá. Áò åîåôÜóïõìå ôþñá ïé äïìéêÝò áõôÝò áëëáãÝò ôé åßäïõò âéï÷çìéêÝò áëëáãÝò ðñïêáëïýí óôá êýôôáñá êáé ôéò ó÷Ýóåéò áõôþí ìå ôéò ìåôáëëÜîåéò êáé ôçí êáñêéíïãÝíåóç .

ÂÉÏXÇÌÉÊÅÓ ÅÐÉÐÔÙÓÅÉÓ ÔÏÕ ÉÏÍÉÓÌÏÕ, ÓÔÏ ÊÕÔÔÁÑÏ Ç áêôéíïâïëßá ìå ôç ìïñöÞ ôùí á, â óùìáôéäßùí êáé áêôßíùí-× ç ã-, ðñïêáëïýí éïíéóìü ôùí ìïñßùí ýäáôïò ôùí êõôôÜñùí ìå ôçí ôåëéêÞ ðáñáãùãÞ éó÷õñþí éïíéóìÝíùí êáé ïîåéäùôéêþí ñéæþí Ç2Ï+, Ç2Ï-, ÏÇ-. Ïé ñßæåò áõôÝò åßíáé åîáéñåôéêÜ áóôáèåßò ÷çìéêÝò åíþóåéò öÝñïõóåò áæåõãÜñùôá çëåêôñüíéá óôéò óôéâÜäåò ôùí êé ùò åê ôïýôïõ åîáéñåôéêÜ åíåñãÝò ÷çìéêÜ, áíôéäñþóåò ìå åõêïëßá ìå äéÜöïñá Ýíæõìá ôïõ êõôôÜñïõ êáé ìå ôï DNA áõôïý, ó÷çìáôéæïìÝíùí ÷çìéêþí óõìðëüêùí.

ÉÏÉ

ÃÅÍÉÊÁ Ôá áíèñþðéíá êáé ôá êýôôáñá ôùí ðñïêáñõïôéêþí ìéêñïâßùí (óôñåðôüêêïêïò, óôáöõëüêêïêïò, øåõäïìïíÜäá ê.ëð.), åßíáé áêñéâþò ôá ßäéá áðü ëåéôïõñãéêÞò Üðïøçò. Êáé ôá äýï áõôÜ åßäç êõôôÜñùí Ý÷ïõí ðõñÞíá, óôïí ïðïßï õðÜñ÷åé ôï DNA êáé RNA ôùí áðïôåëïýìåíá áðü ôéò ßäéåò äïìéêÝò âÜóåéò (èõìßíç, áäåíßíç, ãïõáíßíç, êõôïóßíç), åðéôåëïýí äéðëáóéáóìü ôïõ DNA êáé ðñùôåúíïóýíèåóç ìå ôïí ßäéï ôñüðï (ãéá ôéò äïìéêÝò äéáöïñÝò ôùí åõêáñõïôéêþí (áíèñùðßíùí) êáé ðñïêáñõïôéêþí êõôôÜñùí, âë. óôï ïéêåßï êåöÜëáéï). Åðßóçò ðáñÜãïõí ôçí áðáñáßôçôç åíÝñãåéá ðïõ ÷ñåéÜæïíôáé ãéá íá æÞóïõí áõôüíïìá áêïëïõèþíôáò ôïõò ßäéïõò ìåôáâïëéêïýò ïäïýò, äçë. âáóéêÜ ôç ãëõêüëõóç êáé ôïí êýêëï ôïõ Krebs. ÄéáöÝñïõí âÝâáéá óôï ðïéüí ôùí ãïíéäßùí ðïõ ðåñéÝ÷ïõí, äéáöïñÜ ðïõ áðïôõðþíåôáé óôá äéáöïñåôéêÜ ðñïéüíôá ðïõ ôá ãïíßäéá áõôÜ ðáñÜãïõí êáé ðñïóäßäïõí ôá îå÷ùñéóôÜ ÷áñáêôçñéóôéêÜ óôï êÜèå åßäïò. Óå ôé äéáöÝñïõí ôþñá ïé éïß áðü ôá áíùôÝñù êýôôáñá; Ïé éïß Ý÷ïõí ìüíï Ýíá åßäïò äåóïîõñéâïíïõêëåï-

ÊÅÖÁËÁÉÏ

íéêïý ïîÝùò äçë. ðåñéÝ÷ïõí åßôå DNA åßôå RNA êé ü÷é êáé ôá äýï ìáæß. Äåí Ý÷ïõí ðõñÞíá êáé äéêÜ ôïõò åíæõìéêÜ óõóôÞìáôá äéðëáóéáóìïý ôïõ DNA (RNA) ôùí, ïýôå äéêïýò ôùí áíåîÜñôçôïõò ìç÷áíéóìïýò ðáñáãùãÞò åíåñãåßáò ãéá ôéò áíÜãêåò ôçò æùÞò ôùí. Ãéá ôï ëüãï áõôü ïé éïß ãéá íá æÞóïõí ðñÝðåé íá åéóá÷èïýí óå Ýíá êýôôáñï ìéêñïâßïõ (ïðüôå ëÝãïíôáé âáêôçñéïöÜãïé), åßôå óôï êýôôáñï áíèñþðïõ Þ æþïõ, ôï ïðïßï ëÝãåôáé êýôôáñï-îåíéóôÞò. Åêåß ÷ñçóéìïðïéïýí ìå ôïí Ýíá Þ ôïí Üëëï ôñüðï ôïõò åíæõìáôéêïýò ìç÷áíéóìïýò ôïõ êõôôÜñïõîåíéóôÞ êáé åðéôõã÷Üíïõí ôï äéðëáóéáóìü ôïõ DNA (RNA) ôùí êáé ôç óýíèåóç ôùí ðñåôåúíþí ðïõ ðåñéâÜëëïõí ôï DNA (RNA) ôùí óáí ðåñßâëçìá êé åßíáé êé áõôÝò áðáñáßôçôåò ãéá ôç æùÞ ôùí. Ïé éïß áíÜëïãá áðü ôï ñéâïíïõêëåïíéêü ïîý áðü ôï ïðïßï áðïôåëïýíôáé äéáêñßíïíôáé óå DNA éïýò êáé RNA éïýò.

DNA IÏÉ Ïé éïß áõôïß åéóÝñ÷ïíôáé óôïí ðõñÞíá ôïõ êõôôÜñïõ-îåíéóôÞ êáé ÷ñçóéìïðïéïýí ôçí DNA êáé RNA ðïëõìåñÜóç ôïõ îåíéóôÞ ãéá íá äéðëáóéÜóïõí ôï

108

Ï ÆÙÏÄÏÔÇÓ ÊÁÑÊÉÍÏÓ

DNA ôùí, êáé íá óõíèÝóïõí ôéò ðñùôåÀíåò ôïõ ðåñéâëÞìáôüò ôùí. Ìüëéò óõìðëçñùèåß ç ðáñáãùãÞ ôùí íÝùí ïëïêëçñùìÝíùí éþí, ï ðõñÞíáò-îåíéóôÞò åêñÞãíõôáé êáé ïé éïß áðåëåõèåñþíïíôáé óôï ðåñéâÜëëïí ãéá íá áñ÷ßóåé ðÜëé Ýíáò íÝïò êýêëïò åéóüäïõ ôùí óå íÝá êýôôáñá-îåíéóôÝò. Ìå ôï áíùôÝñù ãåíéêü ôñüðï ïé éïß áõôïß ðñïêáëïýí ôá äéÜöïñá óõìðôþìáôá óôïí Üíèñùðï ðïõ ðñïóâÜëëïõí. ÐñÝðåé íá ôïíéóèåß üôé ï ôñüðïò áõôüò ôçò áíáðáñáãùãÞò ôùí DNA éþí äåí áðáéôåß ôçí åíóùìÜôùóç ôïõ DNA áõôþí óôï DNA ôùí êõôôÜñùí-îåíéóôþí. Ïé êáôçãïñßåò ôùí DNA éþí êáé ïé áóèÝíåéåò ðïõ ðñïêáëïýí åßíáé ïé áêüëïõèåò. 1. Poxviruses. Ðñïêáëïýí ôçí éëáñÜ êáé molloscum contagiosum. 2. Herpesviruses. á) Herpes Simplex. Ðñïêáëåß ôïí áðëü Ýñðçôá. â) Herpes varicella zoster virus. Ðñïêáëåß ôçí áíåìïåõëïãéÜ êáé ôïí Ýñðçôá æùóôÞñá. ã) Epstein-Barr virus, ðñïêáëåß ôç ëïéìþäç ìïíïðõñÞíùóç. 3. Adenoviruses. Ðñïêáëïýí ðõñåôü, öáñõããßôéäá, äýóðíïéá. 4. Paponaviruses á) Papilloma. Ðñïêáëïýí ôéò êïéíÝò ìõñìçããßåò êáé ôá êïíäõëþìáôá. â). Polyoma. Ðñïêáëåß ôçí ðñïïäåõôéêÞ ðïëõåóôéáêÞ åãêåöáëïðÜèåéá (progressive multifocal encephalopathy) óå áíïêáôáóôáëôéêïýò áóèåíåßò êáé ðïëëþí åéäþí üãêïõò óôá æþá. ã). Vacuolating virus in monkey. 5. Hepatitis-B virus. Ðñïêáëåß ôçí çðáôßôéäá -Â. Aðü ôá ðáñáðÜíù óõìðåñáßíåôáé üôé ôá êýôôáñá-îåíéóôÝò ãéá íá åðéôñÝøïõí ôïí ðïëëáðëáóéáóìü ôùí åíôüò áõôþí éþí ðñÝðåé ôá ßäéá íá ðåèÜíïõí. Ôá êýôôáñá-îåíéóôÝò ðïõ åðéôñÝðïõí óôïõò DNA éïýò íá ðïëëáðëáóéáóèïýí (ìå ôéìÞ ôïí äéêü ôïõò èÜíáôï), ëÝãïíôáé permissive cells êáé ôÝôïéá åßíáé ôá áíèñþðéíá êýôôáñá ðïõ ìïëýíïíôáé áðü ôïõò ðñïáíáöåñüìåíïõò éïýò. ÕðÜñ÷ïõí êáé êýôôáñá üìùò ðïõ ëÝãïíôáé nonpermissive ðïõ äåí åðéôñÝðïõí óôïõò DNA éïýò íá ðïëëáðëáóéáóèïýí åíôüò ôùí êáé óõíåðþò ôá êýôôáñá-îåíéóôÝò áõôÜ äåí ðåèáßíïõí ëüãù ôçò ðáñïõóßáò ôùí éþí áõôþí åíôüò ôùí.

Óçìáóßá ôùí DNA éþí óôçí êáñêéíïãÝíåóç ¸÷ïõí âñåèåß DNA éïß (üðùò ï áäåíïéüò SVA), ïé

ïðïßïé ðñïêáëïýí êáñêßíï óå êõôôáñéêÝò óåéñÝò óå êáëëéÝñãåéåò êáé óå åìâñõéêÜ êýôôáñá æþùí. Ôï ìåôáëëáîéïãüíï áõôü áðïôÝëåóìá ðñïêáëåßôáé áðü ôçí éêáíüôçôá ôùí DNA áõôþí éþí íá åíóùìáôþíïõí ôìÞìáôá ôïõ DNA ôùí óôï DNA ôùí êõôôÜñùí-îåíéóôþí! Ïé ôñüðïé ðïõ ç åíóùìÜôùóç áõôÞ ôìçìÜôùí DNA ôùí éþí óôï DNA ôùí îåíéóôþí ðñïêáëåß êáêïÞèç ìåôÜëëáîç áõôþí åßíáé ïé áêüëïõèïé. 1. Ôï DNA ôùí éþí êùäéêïðïéåß êáé ðáñÜãåé ðñùôåÀíåò ðïõ ðñïäßäïõí ôïí êáêïÞèç öáéíüôõðï óôï êýôôáñá-îåíéóôÞ. 2. Ôï DNA ôùí éþí åéóÝñ÷åôáé åíôüò åíüò êõôôáñéêïý-ãïíéäßïõ, áëëÜæïíôÜò ôïõ ôç ÷çìéêÞ óýíèåóç êáé óõíáêüëïõèá áëëÜæåé êáé ôç ÷çìéêÞ óýíèåóç ôïõ ðñïéüíôïò ðïõ ðáñÜãåé êáé ôï ïðïßï ìðïñåß íá åßíáé êáñêéíïãüíï. 3. Ôï DNA ôùí éþí, åéóÝñ÷åôáé óå ìßá êñßóéìç èÝóç ìÝóá óôï DNA ôïõ êõôôÜñïõ-îåíéóôÞ áðü ôçí ïðïßá ðñïêáëåß ôçí åìöÜíéóç áõîçìÝíùí áíôéãñÜöùí (amplification) ïñéóìÝíùí ðñùôï-ïãêïãïíéäßùí (proto-ongogenes), ãåãïíüò ðïõ Ý÷åé óáí ôåëéêü áðïôÝëåóìá ôçí êáêïÞèç åîáëëáãÞ ôïõ êõôôÜñïõ-îåíéóôÞ, ðéèáíþò äéá ìÝóïõ ôçò áõîÞóåùò ôïõ ðñïéüíôïò (ðñùôåúíþí) ôùí áíôéãñÜöùí áõôþí ôùí ðñùôï-ïãêïãïíéäßùí. 4. Ôï DNA ôùí éþí ðñïêáëåß áýîçóç ôïõ ñõèìïý ìåôáöñÜóåùò (transcription) ôùí öõóéïëïãéêþí ðñùôï-ïãêïãïíéäßùí óå áíôßóôïé÷á mRNA êáé óôç óõíÝ÷åéá óå ðñùôåÀíåò (÷ùñßò óõíïäü áýîçóç ôùí áíôéãñÜöùí ôùí). Ôï ôìÞìáôá áõôÜ ôùí DNA ëÝãïíôáé åíéó÷õíôÝò ôçò ìåôáöñÜóåùò (transriptional enhancers). Ãéá íá åðéôý÷åé üìùò ôï ìåôáëëáîéïãüíï áõôü áðïôÝëåóìá ï DNA éüò, ðñÝðåé ôï êýôôáñï-îåíéóôÞò íá åßíáé non-permissive þóôå íá åðéæÞóåé ôçò åéóâïëÞò ôïõ éïý êáé íá ìðïñÝóåé íá åêöñÜóåé ôïí êáêïÞèç öáéíüôõðü ôïõ. Ôá áíèñþðéíá üìùò êýôôáñá åßíáé permissive ãéá ôïõò DNA éïýò ðïõ ìïëýíïõí ôïí Üíèñùðï êáé ùò åê ôïýôïõ äåí åßíáé äõíáôüí íá åîáëëáãïýí óå êáñêéíéêÜ ëüãù ôçò äñÜóåùò ôùí éþí áõôþí. Óçìáíôéêü åßíáé íá áíáöåñèåß üôé üëá ôá ôìÞìáôá ôïõ DNA ôùí éþí áõôþí åßíáé éêáíÜ íá äçìéïõñãÞóïõí êáñêßíï (êé ü÷é Ýíá åéäéêü ôìÞìá ôïõ, üðùò óõìâáßíåé óôïõò ñåôñïúïýò). Åðßóçò ôá ôìÞìáôá ôïõ DNA ôùí éþí áõôþí ðïõ ðñïêáëïýí ôïí êáñêßíï, åßíáé ôá ßäéá ðïõ åßíáé áðáñáßôçôá êáé ãéá ôïí äéðëáóéáóìü ôïõ (äéá ìÝóïõ ôçò DNA ðïëõìåñÜóçò) (áõôü äå óõìâáßíåé óôïõò ñåôñïúïýò). ÅðïìÝíùò ïé éïß áõôïß ìðïñïýí Þ íá äéðëáóéáóèïýí (permissive cells) Þ íá ðñïêáëÝóïõí êáêïÞèç åîáëëáãÞ ôùí êõôôÜñùí-îåíéóôþí (nonpermissive cells), áëëÜ ü÷é êáé ôá äýï ìáæß (üðùò ãßíåôáé ìå ôïõò ñåôñïúïýò).

ÏÃÊÏÃÏÍÉÄÉÁ ÁÕÎÇÔÉÊÏÉ ÐÁÑÁÃÏÍÔÅÓ ÊÁÉ ÊÁÑÊÉÍÏÓ

ÃÅÍÉÊÁ Áõîçôéêïß ðáñÜãïíôåò åßíáé ðñùôåÀíåò ðïõ ðáñÜãïíôáé áðü ðïëëÜ êýôôáñá (áêüìá êáé ôá êáñêéíéêÜ), êõñßá ëåéôïõñãßá ôùí ïðïßùí åßíáé ç áýîçóç ôïõ ñõèìïý äéáéñÝóåùò ôùí êõôôÜñùí êáé ôçò äéáöïñïðïéÞóåùò áõôþí. Ïé áõîçôéêïß ðáñÜãïíôåò åßíáé ðñïúüíôá ôùí ðñùôï-ïãêïãïíéäßùí êáé ôùí ïãêïãïíäßùí ïé ïðïßïé ðñïóôéèÝìåíïé óå êáëëéÝñãåéåò êõôôÜñùí áõîÜíïõí ôï ñõèìü äéáéñÝóåùò ôùí, ãé' áõôü êé ï ñüëïò ôùí óôç ãÝííåóç ôïõ êáñêßíïõ åßíáé êñßóéìïò. Ïé áêüëïõèïé áõîçôéêïß ðáñÜãïíôåò Ý÷ïõí áðïìïíùèåß ìÝ÷ñé ôþñá. 1. Ï PDGF (Platelet Derived Growth Factor), ðáñÜãåôáé áðü ôá áéìïðåôÜëéá êáé óõíôåëåß ìåôáîý ôùí Üëëùí êáé óôçí ôá÷åßá åðïýëùóç ôùí ôñáõìÜôùí äéá ìÝóïõ ôçò áýîçóçò ôïõ ðïëëáðëáóéáóìïý ôùí éíïâëáóôþí, êáé Üëëùí êõôôÜñùí ðïõ óõíôåëïýí óôçí åðïýëùóç. 2. Ï Énsulin-like Growth Factor (IGF) ïìïéÜæåé ÷çìéêÜ (óôç óýíèåóç ôùí áìéíïîÝùí ôïõ) ìå ôçí éíóïõëßíç. 3. Ï Epidermal Growth Factror (EGF). 4. O Transforming Growth Factor-a êáé b, (TGFa,b).

ÊÅÖÁËÁÉÏ

O TGF-a åßíáé ó÷åäüí ßäéïò ìå ôïí EGF êáé ðñïêáëåß ìåôáëëáãÞ õãéþí êõôôÜñùí óå êáëëéÝñãåéá óå êýôôáñá ìå êáñêéíéêÝò éäéüôçôåò. Ïé äéÜöïñïé áéìïðïéçôéêïß áõîçôéêïß ðáñÜãïíôåò , üðùò: á) Ç åñõèñïðïéçôßíç ç ïðïßá ðñïêáëåß ðïëëáðëáóéáóìü ôùí áñ÷åãüíùí êõôôÜñùí ôùí åñõèñþí áéìïóöáéñßùí ôïõ áßìáôïò. â) Ï Colony Stimulating Factor (CSF), o oðïßïò ðñïêáëåß áýîçóç ôïõ áñéèìïý ôùí ìáêñïãÜãùí êõôôÜñùí ôïõ áßìáôïò. ã) Granulocute macrophage colony-stimulating factor (GM-CSF) Ïé ïìÜäá ôùí éíôåñëåõêéíþí É-VIII (Interlukins I-VIII), oé ïðïßåò ëÝãïíôáé êáé ëõìöïêßíåò (Lymhokines). Åéäéêüôåñá ç éíôåñëåõêßíç-2 (IL-2), åíåñãïðïéåß ôá Ô4+ êáé Ô8+ êõôôáñïôïîéêÜ ëåìöïêýôôáñá. Ï Ôumor necrosis Factor (TNF), ï ïðïßïò åêêñßíåôáé áðü ôá ìáêñïöÜãá êáé íåêñþíåé ôá êáñêéíéêÜ êýôôáñá. Åßíáé ï ßäéïò ðáñÜãïíôáò ðïõ ðñïêáëåß ôï öáéíüìåíï ôçò êáñêéíéêÞò êá÷åîßáò (cachexia),äçë. ôç ìåãÜëç áðßó÷íáóç ôùí êáñêéíïðáèþí. Ëõìöïôïîßíç (lymphotoxin), ç ïðïßá ðáñÜãåôáé áðü åíåñãïðïçìÝíá ëåìöïêýôôáñá êáé ðñïêáëåß åðßóçò íÝêñùóç ôùí êáñêéíéêþí êõôôÜñùí.

114

Ï ÆÙÏÄÏÔÇÓ ÊÁÑÊÉÍÏÓ

9. Ïé éíôåñöåñüíåò á,â, ã (interferons), ïé ïðïßåò åíåñãïðïéïýí üëá ôá áíïóïëïãéêÜ êýôôáñá (Â, Ô ëåìöoêýôôáñá, ìáêñïöÜãá) êáé áõîÜíïõí ôçí Ýêöñáóç ôùí MHC áíôéãüíùí). Ïé áõîçôéêïß ðáñÜãïíôåò (áëëÜ êáé ïé äéÜöïñåò ðïëõðåðôéäéêÝò ïñìüíåò, üðùò ç áõîçôéêÞ ïñìüíç, ç éíóïõëßíç, ç èõñïîßíç ê.ëð.), åîáóêïýí ôç äñÜóç ôùí óôá äéÜöïñá êýôôáñá ìå ôïí åîÞò ôñüðï (Åéê. 11.1). Ï áõîçôéêüò ðáñÜãïíôáò åíþíåôáé ìå ôïí åéäéêü ðñùôåúíéêü-ïñìïíéêü õðïäï÷Ýá ôïõò ôçí êõôôáñéêÞ ìåìâñÜíç. Ôï óýìðëåãìá áõôü áõîçôéêïý ðáñÜãïíôáõðïäï÷Ýá åíåñãïðïéåß Ýíá åíäïêõôôáñéêü Ýíæõìï ôçí adenyl cyclase, ôï ïðïßï ìå ôç óåéñÜ ôïõ áðïóðÜ áðü ôï ÁÔÑ äýï öùóöïñéêÝò ñßæåò, ó÷çìáôéæoìÝíïõ Ýôóé ôïõ êõêëéêïý AMP (cAMP). Ôï ôåëåõôáßï åíåñãïðïéåß Üëëá Ýíæõìá ôéò ðñùôåúíéêÝò êéíÜóåò ïé ïðïßåò ìåôáöÝñïõí öùóöïñéêÝò ñßæåò áðü ôï ÁÔÑ óå Üëëåò ðñùôåÀíåò (óôá áìéíïîÝá, óåñßíç êáé èñåïíßíç áõôþí) ìéá äéáäéêáóßá ðïõ ëÝãåôáé öùóöïñõëßùóç ôùí ðñùôåúíþí). Ïé öùóöïñõëéùìÝíåò áõôÝò ðñùôåÀíåò äñïýí óáí åíåñãïðïéçìÝíá Ýíæõìá êáé ðñïêáëïýí äéÜöïñåò ìåôáâïëéêÝò áëëáãÝò óôï êýôôáñï, ìåôáîý ôùí ïðïßùí åßíáé êáé ìåôáâïëÝò ôïõ ñõèìü äéáéñÝóåþò ôùí êáé ôïõ ôñüðïõ äéáöïñïðïéÞóåþò ôùí, ç ìåôáâïëÞ ôùí ïðïßùí ìðïñåß íá ðñïêáëÝóåé ôç ãÝííåóç ôïõ êáñêßíïõ. Ðñïêáëïýí áêüìç êáé áëëáãÞ óôïí ôñüðï åêöñÜóåùò äéáöüñùí ãïíéäßùí, ìåôáîý ôùí ïðïßùí êáé ôùí ðñùôï-ïãêïãïíéäßùí.

ÅÉÊÏÍÁ 11.1 Ìç÷áíéóìüò äñÜóçò ôïõ áõîçôéêïý ðåðôéäéêïý ðáñÜãïíôá óôç äéáßñåóç êáé äéáöïñïðïßçóç ôïõ êõôôÜñïõ. Ï ðåðôéäéêüò áõîçôéêüò ðáñÜãïíôáò äéá ôçò åíåñãïðïéÞóåùò ôçò Adenyl cyclase êáé ôïõ ATP, åíåñãïðïéåß ôåëéêÜ ôï êýôôáñï, óå äéáßñåóç, äéáöïñïðïßçóç, êõôôáñïôïîéêüôçôá ê.ëð.

ÐïëëÝò öïñÝò ïé ßäéïé ïé ìåìâñáíéêïß õðïäï÷åßò ôùí áõîçôéêþí ðáñáãüíôùí ðáßæïõí ôï ñüëï ôùí ðñùôåúíéêþí êéíáóþí, öùóöïñõëéþíïíôåò ôá áìéíïîÝá ôõñïóßíåò ôùí äéáöüñùí ðñùôåúíþí, ãé' áõôü êáé ëÝãïíôáé êéíÜóåò ôçò ôõñïóßíçò . Ðïëëïß áõîçôéêïß ðáñÜãïíôåò, áëëÜ êáé ïé õðïäï÷åßò ôùí ðÜíù óôá êýôôáñá, ðáñÜãïíôáé áìöüôåñá áðü ôá ðñùôï-ïãêïãïíßäéá ôùí öõóéïëïãéêþí êõôôÜñùí Þ áíôßóôïé÷á áðü ôï ïãêïãïíßäéá ôùí êáñêéíéêþí êõôôÜñùí. Óôçí ðåñßðôùóç âÝâáéá ôùí êáñêéíéêþí êõôôÜñùí ç ôáõôü÷ñïíç áõôÞ ðáñáãùãÞ ôùí áõîçôéêþí ðáñáãüíôùí êáé ôùí õðïäï÷Ýùí ôùí áðü ôá ïãêïãïíßäéá ôùí êáñêéíéêþí êõôôÜñùí, åßíáé áíåîÝëåãêôç, ÷ùñßò ðåñéïñéóìïýò êáé ïäçãåß óôç ãÝííåóç ôïõ êáñêßíïõ ìå Ýíá áõôïôñïöïäïôïýìåíï ìç÷áíéóìü, ðïõ ëÝãåôáé áõôïêáôáëõôéêüò ìç÷áíéóìüò ôçò êáñêéíïãÝíåóçò (autocrine carcinogenesis). Áíôßóôïé÷á ôá ðñùôï-ïãêïãïíßäéá äåí ðáñÜãïõí ìüíï ôïõò áõîçôéêïýò ðáñÜãïíôåò, áëëÜ áíôßèåôá ç Ýêöñáóç ðïëëþí ïãêïãïíéäßùí åðçññåÜæåôáé áðü áõîçôéêïýò ðáñÜãïíôåò ðïõ ðáñÜãïíôáé áðü Üëëá ãïíßäéá (ü÷é êáô' áíÜãêç ðñùôïïãêïãïíßäéá). Ãé' áõôü óå ðïëëïýò êáñêßíïõò áíé÷íåýïíôáé ìåãÜëåò ðáèïëïãéêÝò ðïóüôçôåò áõîçôéêþí ðáñáãüíôùí êáé åíåñãïðïéçìÝíá ïãêïãïíßäéá, ôá ïðïßá åêäçëþíïíôáé ìå áõîçìÝíá ðïóÜ ôùí áíôéóôïß÷ùí ôùí mRNA Þ ìå áõîçìÝíá ðïóÜ ôùí ôåëéêþí ðñùôåúíéêþí ôùí ðñïúüíôùí. Ð.÷. áíé÷íåýïíôáé áõîçìÝíåò ðïóüôçôåò ôïõ PDGF êáé ôïõ mRNA ôïõ ïãêïãïíéäßïõ myc Þ ôïõ ïãêïãïíéäßïõ c-fos. To ðñïéüí ôïõ myc (êáé ôïõ c-fos) åßíáé ìéá åíäïðõñçíéêÞ ðñùôåÀíç, ç áêñéâÞò ëåéôïõñãßá ôçò ïðïßáò åßíáé Üãíùóôç, áëëÜ ôá ðåéñáìáôéêÜ äåäïìÝíá óõíçãïñïýí éó÷õñÜ üôé ðáßæåé óçìáíôéêü ñüëï óôç äéáßñåóç êáé ôç äéáöïñïðïßçóç ôïõ êõôôÜñïõ. Áêïëïõèåß Ýíáò ðßíáêáò ìå ìåñéêÜ áðü ôá vêáé c-ïãêïãïíßäéá, êáèþò êáé ìå ôïõò áõîçôéêïýò ðáñÜãïíôåò ðïõ êùäéêïðïéïýíôáé áðü ôá ïãêïãïíßäéá áõôÜ (áõîçôéêïß ðáñÜãïíôåò åßíáé ðïëõðåðôéäéêÝò åíþóåéò, ðïõ ñõèìßæïõí ôïí ðïëëáðëáóéáóìü êáé äéáöïñïðïßçóç ôùí êõôôÜñùí (âë. DNA-ïãêïãïíßäéá, ðáñáðÜíù). Ðñùôï-ïãêïãïíßäéá , (Åéê. 11.2) üðùò ðñïåëÝ÷èç, åßíáé öõóéïëïãéêÜ ãïíßäéá ôùí áíèñùðßíùí êõôôÜñùí, ðïõ êùäéêïðïéïýí ãéá ôçí ðáñáãùãÞ äéáöüñùí ðñùôåúíþí ðïõ ðáßæïõí êáèïñéóôéêü ñüëï óôïí êõôôáñéêü ðïëëáðëáóéáóìü. Ôá ãïíßäéá áõôÜ áðïôåëïýíôáé áðü ôìÞìáôá ðïõ ìåôáãñÜöïíôáé (äçë. ôìÞìáôá ðïõ êùäéêïðïéïýí ôçí ðáñáãùãÞ ôçò áíôéóôïß÷ïõ ðñùôåÀíçò), ôá ïðïßá ëÝãïíôáé åîþíéá (exons) êé áðü ôìÞìáôá ðïõ äåí ìåôáãñÜöïíôáé (êé åðïìÝíùò äåí

ÅÌÂÑÕÏËÏÃÉÁ ÔÏÕ ÁÍÈÑÙÐÏÕ

ÊÅÖÁËÁÉÏ

ÓÕÍÏÐÔÉÊÇ ÅÌÂÑÕÏËÏÃÉÁ ÔÏÕ ÁÍÈÑÙÐÏÕ

(âë. Óçìáóßá ôçò åìâñõïëïãßáò óôçí ÷åéñïõñãéêÞ ïãêïëïãßá)

Åìâñõïëïãßá êáé êáñêßíïò 1ç ÅâäïìÜäá ôçò êõÞóåùò (Åéê. 12.1) Ç morula (óôÜäéï 16 êõôôÜñùí) åéóÝñ÷åôáé óôç ìÞôñá. Ôçí 4ç çìÝñá ó÷çìáôßæåôáé ç âëáóôïêýóôç (blastocyst) ôçò ïðïßáò ç ôñïöïâëÜóôç (ç åîùôåñéêÞ êõôôáñéêÞ óôéâÜäá) åìöõôåýåôáé óôïí åíäïìÞôñéï ôçí 6ç çìÝñá. Óôï ôÝëïò ôçò 1çò åâäïìÜäïò Ý÷ïõí ó÷çìáôéóèåß ç åðéâëÜóôç (epiblast) êáé ç õðïâëÜóôç (hypoblast), ôá ìåëëïíôéêÜ Ýîù êáé Ýóù âëáóôéêÜ äÝñìáôá áíôßóôïé÷á.

ÅÉÊÏÍÁ 12.1 1ç åâäïìÜäá êýçóçò. Ó÷çìáôéóìüò âëáóôïêýóôçò.

120

Ï ÆÙÏÄÏÔÇÓ ÊÁÑÊÉÍÏÓ

2ç ÅâäïìÜäá ôçò êõÞóåùò (Åéê. 12.2) Ó÷çìáôéóìüò ôçò áìíéïôéêÞò êïéëüôçôáò (amniotic cavity) êáé ôïõ ðñùôïãåíïýò Yolc sac (primary Yolc sac). Aêïëïõèåß ï ó÷çìáôéóìüò ôïõ extracoelemic coelom, ôïõ äåõôåñïãåíÞ Yolc sac (secondary Yolc sac) êáé ôïõ ÷ïñßïõ (chorion)

Ôï primitive streak óôáäéáêÜ õðïðëÜóóåôáé êáé åîáöáíßæåôáé, áëëÜ õðïëåßììáôÜ ôoõ óôç ìåôáåìâñõéêÞ çëéêßá åìöáíßæïíôáé óáí ôåñÜôùìá ôçò éåñÜò ìïßñáò (êüêêõãá).

3ç ÅâäïìÜäá ôçò êõÞóåùò (Åéê. 12.3-12.8) Ó÷çìáôéóìüò ôïõ primitine streak êáé primitive knot (áðü êýôôáñá ôçò åðéâëÜóôçò), ôï ïðïßï åîåëßóóåôáé óôï ìåóüäåñìá -ìåóÝã÷õìá (ìÝóù âëáóôéêü äÝñìá) (mesoderm-mesenchyme). Êýôôáñá áðü ôï primitive streak åîåëßóóïíôáé êáé ó÷çìáôßæïõí ôçí notochordal process ç ïðïßá êáèïñßæåé ôïí åðéìÞêç Üîïíá áíáðôýîåùò ôïõ åìâñýïõ. Ãýñù áðü ôçí notochordal process ó÷çìáôßæïíôáé ïé óðüíäõëïé ôçò óðïíäõëéêÞò óôÞëçò.

ÅÉÊÏÍÁ 12.3 3ç ÅâäïìÜäá. Ó÷çìáôéóìüò primitive streak and knot.

ÅÉÊÏÍÁ 12.4 3ç ÅâäïìÜäá. Ó÷çìáôéóìüò ìåóïäÝñìáôïò áðü ôï primitve streak. ôùí óùìéôþí êáé notochord (íùôï÷ïñäÞò).

ÅÉÊÏÍÅÓ 12.2

ÅÉÊÏÍÁ 12.5

2ç ÅâäïìÜäá. Åìöýôåõóç âëáóôïêýóôçò óôï åíäïìÞôñéï. Ó÷çìáôéóìüò ÷ïñßïõ.

3ç ÅâäïìÜäá. Ó÷çìáôéóìüò ôùí óùìéôþí êáé notochord (íùôï÷ïñäÞò).

ÔÁÎÉÍÏÌÇÓÇ ÏÍÏÌÁÔÏËÏÃÉÁ ÊÁÉ ÓÔÁÄÉÁ ÔÏÕ ÊÁÑÊÉÍÏÕ

ÓÔÁÄÉÁ ÊÁÉ ÐÑÏÃÍÙÓÇ ÔÏÕ ÊÁÑÊÉÍÏÕ Ç ðñüãíùóç ôïõ êáñêßíïõ êáèïñßæåôáé áðü äýï ðáñÜãïíôåò. 1. Ôï âáèìü åðåêôÜóåùò ôïõ üãêïõ. Ï êáñêßíïò åðåêôåßíåôáé óôáäéáêÜ áðü ôï áñ÷éêü üñãáíï ðñïóâïëÞò ôïõ (áñ÷éêü óôÜäéï ç óôÜäéï É), óôïõò ãåéôïíéêïýò ëåìöáäÝíåò (óôÜäéï ÉÉ), óôá ãåéôïíéêÜ üñãáíá ôïõ áñ÷éêïý ïñãÜíïõ (óôÜäéï ÉÉÉ) êáé ôÝëïò óå áðïìåìáêñõóìÝíá üñãáíá (ìåôáóôáôéêü óôÜäéï), ìå ôçí ðñüãíùóç íá âáßíåé åðéäåéíïõìÝíç ìå ôçí ðñïïäåõôéêÞ åðÝêôáóç ôùí áíùôÝñù óôáäßùí 2. Ôï âáèìü äéáöïñïðïßçóçò ôùí êáñêéíéêþí êõôôÜñùí ôïõ üãêïõ. Ôá êýôôáñá ôïõ êáñêßíïõ âáèìïðïéïýíôáé óå ôÝóóåñéò âáèìßäåò äéáöïñïðïßçóçò (âáèìüò 1 Ýùò 4), ç âáèìßäá 1 áíôéðñïóùðåýïõóá ôá ðåñéóóüôåñï äéáöïñïðïéçìÝíá êýôôáñá êáé ôç âáèìßäá 4 ôá ðëÝïí áäéáöïñïðïßçôá êýôôáñá, ôá ïðïßá âÝâáéá Ý÷ïõí êáé ôç äõóìåíÝóôåñç ðñüãíùóç.

ÊÅÖÁËÁÉÏ

ÔÁÎÉÍÏÌÇÓÇ ÌÅ ÂÁÓÇ ÔÇÍ ÅÌÂÑÕÏËÏÃÉÊÇ ÐÑÏÅËÅÕÓÇ

Ïé êáêïÞèåéò üãêïé ôáîéíïìïýíôáé êáé ðáßñíïõí ôçí áíôßóôïé÷ç ïíïìáóßá ôùí, óýìöùíá ìå ôï âëáóôéêü åìâñõéêü äÝñìá áðü ôï ïðïßï ðñïÝñ÷åôáé ôï üñãáíï áíÜðôõîçò ôïõ êáñêßíïõ. ¼ëá ôá üñãáíá ôïõ áíèñþðïõ ðñïÝñ÷ïíôáé áðü ôá ôñßá âëáóôéêÜ äÝñìáôá ôïõ åìâñýïõ. ÂëáóôéêÜ äÝñìáôá ôïõ åìâñýïõ åßíáé äéáêñéôÝò êõôôáñéêÝò óôéâÜäåò óôéò ïðïßåò äéáìïñöþíïíôáé áðü ôá 64 êýôôáñá ôçò âëáóôïêýóôçò êáé ÷ùñßæïíôáé, óå Ýîù, Ýóù êáé ìÝóï âëáóôéêü äÝñìá. 1. Áðü ôï Ýîù âëáóôéêü äÝñìá áíáðôýóóïíôáé ôá êÜôùèé üñãáíá. Íåõñéêü óýóôçìá. Ìõåëüò ôùí åðéíåöñéäßùí. Ìåëáíïêýôôáñá. ÄÝñìá (ôï êáëõðôéêü åðéèÞëéï). Ìáóôüò. Ðáñùôßäá. ÈõñåïåéäÞò áäÝíáò. 2. Áðü ôï Ýóù âëáóôéêü äÝñìá áíáðôýóóïíôáé ôá êÜôùèé üñãáíá.

126

Ï ÆÙÏÄÏÔÇÓ ÊÁÑÊÉÍÏÓ

Ôï åðéèÞëéï ôïõ âëåííïãüíïõ ãáóôñåíôåñéêïý óõóôÞìáôïò (ü÷é ôï ìõéêü ôïß÷ùìá). Ôï åðéèÞëéï ôïõ âëåííïãüíïõ ïõñïðïéçôéêïý óõóôÞìáôïò (åêôüò íåöñþí) (ü÷é ôï ìõéêü ôïß÷ùìá). Áíáðíåõóôéêü óýóôçìá. ¹ðáñ. ÐÜãêñåáò. 3. Áðü ôï ìÝóï âëáóôéêü äÝñìá (ìåóÝã÷õìá) áíáðôýóóïíôáé ôá êÜôùèé üñãáíá. ÏóôÜ-×üíäñïé. Ìýò. Óõíäåôéêüò éóôüò. Ôï ìõéêü ôïß÷ùìá ôïõ ãáóôñåíôåñéêïý êáé ïõñïðïéçôéêïý óõóôÞìáôïò. Ôï åðéèÞëéï êáé ôï ìõéêü ôïß÷ùìá ôçò ìÞôñáò êáé ôùí óáëðßããùí. Áããåßá-ÁéìïðïéçôéêÜ êýôôáñá. Íåöñïß. Õðåæùêüôáò (ç ìåìâñÜíç ðïõ ðåñéâÜëëåé ôïõ ðíåýìïíåò). Ðåñéôüíáéï (ç ìåìâñÜíç ðïõ ðåñéâÜëëåé ôá êïéëéáêÜ üñãáíá). ÅðéèÞëéï åßíáé ôï åîùôåñéêü (ôï äÝñìá) Þ åóùôåñéêü êÜëõììá ôïõ ãáóôñåíôåñéêïý, áíáðíåõóôéêïý êáé ïõñïðïéçôéêïý óõóôÞìáôïò, áðïôåëïýìåíï áðü êýôôáñá ôïðïèåôçìÝíá óå ðïëëÝò óôéâÜäåò êáé ðïõ óôá áíùôÝñù óõóôÞìáôá, åêôüò ôïõ äÝñìáôïò ïíïìÜæïíôáé âëåííïãüíïò.

ÅÉÊÏÍÁ 13.1 Ðëáêþäåò åðéèÞëéï (ïéóïöÜãïò).

ÅÉÊÏÍÁ 13.2 Êõëéíäñéêü åðéèÞëéï (ôñá÷åßá).

ÅÉÊÏÍÁ 13.3 Ìåôáâáôéêü åðéèÞëéï (ïõñïäü÷ïò êýóôç).

ÅÉÊÏÍÁ 13.4 Áäåíéêü åðéèÞëéï (ðáñùôßäá).

Ôï åðéèÞëéï ÷ùñßæåôáé óå ôÝóóåñéò êáôçãïñßåò áíÜëïãá ôçò ìïñöÞò ôùí êõôôÜñùí ðïõ ôï áðïôåëïýí Þôïé. 1. Ðëáêþäåò (äÝñìá, ïéóïöÜãïò) (Åéê. 13.1). 2. Êõëéíäñéêü (áíáðíåõóôéêü, ãáóôñåíôåñéêü óýóôçìá) (Åéê. 13.2). 3. Ìåôáâáôéêü (ïõñïðïéçôéêü óýóôçìá) (Åéê. 13.3). 4. Áäåíéêü (êýôôáñá óå ìïñöÞ áäÝíïò, ð.÷. ìáóôüò, ðáñùôßäá, áäÝíåò ôïé÷þìáôïò åíôÝñïõ ê.ëð.) (Åéê. 13.4). Ôá äéÜöïñá åßäç åðéèçëßùí ðñïÝñ÷ïíôáé åìâñõïëïãéêÜ áðü ôï Ýîù êáé Ýóù âëáóôéêü äÝñìá ôïõ åìâñýïõ. Ïé êáêïÞèåéò üãêïé ðïõ áíáðôýóóïíôáé óôá êýôôáñá ôùí äéáöüñùí åðéèçëßùí ïíïìÜæïíôáé êáñêßíïé êáé åéäéêüôåñá ïé üãêïé áðü ôï ðëáêþäåò åðéèÞëéï êáëïýíôáé åðéäåñìïåéäåßò , áðü ôï áäåíéêü åðéèÞëéï áäåíïêáñêßíïé ê.ëð. Ï êáñêßíïò ôïõ äÝñìáôïò åßíáé åðéäåñìïåéäÞò êáñêßíïò êáé äéáéñåßôáé óå áêáíèïêõôôáñéêü êáé âáóéêïêõôôáñéêü , áíôßóôïé÷á áðü ôá êåñáôéíïðïéçôéêÜ êýôôáñá ôçò åðéöáíåéáêÞò óôéâÜäáò Þ ôá êýôôáñá ôçò åí ôù âÜèåé âáóéêÞò óôéâÜäáò ôïõ. Ïé áíôßóôïé÷ïé êáëïÞèåéò üãêïé ôùí êáêïÞèùí üãêùí-êáñêßíùí ôïõ åðéèçëßïõ ôùí Ýîù êáé Ýóù âëáóôéêþí äåñìÜôùí ïíïìÜæïíôáé áäåíþìáôá . ÓçìáíôéêÞ åîáßñåóç Ïé ìåìâñÜíåò õðåæùêüôáò êáé ðåñéôüíáéï ðñïÝñ÷ïíôáé áðü ôï ìÝóï âëáóôéêü äÝñìá êáé áðïôåëïýíôáé áðü ìßá óôéâÜäá ìåóåã÷õìáôéêþí êõôôÜñùí. Ôá êýôôáñá áõôÜ ôùí áíùôÝñù ìåìâñáíþí

ÈÅÑÁÐÅÉÁ ÔÏÕ ÊÁÑÊÉÍÏÕ

ÊÅÖÁËÁÉÏ

×ÅÉÑÏÕÑÃÉÊÇ ×åéñïõñãéêÞ èåñáðåßá ôïõ êáñêßíïõ åßíáé ç ÷åéñïõñãéêÞ áöáßñåóç ôïõ êáêïÞèïõò üãêïõ (êáñêßíïõ), åßôå áõôü áðáéôåß ôçí áöáßñåóç ôïõ üãêïõ ìüíï åßôå ôçí áöáßñåóç üëïõ ôïõ ïñãÜíïõ ðïõ ðåñéÝ÷åé ôïí êáñêßíï (Åéê. 14.1). Ç ÷åéñïõñãéêÞ èåñáðåßá èåùñåßôáé ñéæéêÞ üôáí ï üãêïò åßíáé ðåñéïñéóìÝíïò óôï üñãáíï ðïõ áíáðôý÷èçêå êáé äåí Ý÷åé åðåêôáèåß óôá ãåéôïíéêÜ üñãáíá (åßíáé äçë. óôï óôÜäéï 1) êáé åßíáé ùò åê ôïýôïõ äõíáôÞ ç ñéæéêÞ áöáßñåóç ôïõ üãêïõ, ìáæß üìùò ìå ôçí ðåñéï÷Þ ôçò ëåìöéêÞò áðï÷Ýôåõóçò ôïõ üãêïõ, óôçí ïðïßá ôïýôïò Ý÷åé åìöáíþò Þ áöáíþò äþóåé ìåôáóôÜóåéò. ¼ôáí ï üãêïò Ý÷åé åðåêôáèåß óôá ãåéôïíéêÜ üñãáíá, åßíáé âÝâáéá ôå÷íéêÜ äõíáôüí íá áöáéñåß ï üãêïò, áëëÜ ç ÷åéñïõñãéêÞ èåñáðåßá äåí èåùñåßôáé ñéæéêÞ, áëëÜ ðáñçãïñçôéêÞ, äéüôé äåí åßíáé äõíáôüí íá áöáéñåèåß óôçí ïõóßá üëïò ï üãêïò, üóï êé áí ôïýôï öáßíåôáé üôé åðéôõã÷Üíåôáé ïðôéêÜ, ìå ãõìíü ïöèáëìü. ÐáñçãïñçôéêÞ ÷åéñïõñãéêÞ èåñáðåßá åðé÷åéñåßôáé ãéá íá áíáêïõößóïõìå ôïí Üññùóôï áðü ôá ôïðéêÜ öáéíüìåíá ðïõ åíäå÷ïìÝíùò ðñïêáëåß Ýíáò ìåãÜëïò üãêïò, üðùò áðïöñÜîåéò ïñãÜíùí, áéìïññáãßåò ê.ëð.

ÅÉÊÏÍÁ 14.1

ÃåíéêÜ ç ÷åéñïõñãéêÞ èåñáðåßá åßíáé ìßá ôïðéêÞ èåñáðåßá ôïõ êáñêßíïõ (üðùò åßíáé êáé ç áêôéíïèåñáðåßá) êáé áðïóêïðåß óôçí áöáßñåóç ôçò ôïðéêÞò, åìöáíïýò íüóïõ, åíþ âÝâáéá äåí Ý÷åé êáíÝíá áðïôÝëåóìá óôá êáñêéíéêÜ êýôôáñá ðïõ åßíáé åîáðëùìÝíá óå üëïí ôïí ïñãáíéóìü êáé ðñïöáíþò äåí Ý÷åé ïõäåìßá èÝóç óôç èåñáðåßá ôïõ ìåôáóôáôéêïý êáñêßíïõ (åêôüò åëá÷ßóôùí åîáéñÝóåùí).

130

Ï ÆÙÏÄÏÔÇÓ ÊÁÑÊÉÍÏÓ

ÅðåéäÞ ï êáñêßíïò óÞìåñá äåí èåùñåßôáé ðëÝïí ùò ôïðéêÞ íüóïò, êáé üôáí áêüìç Ýôóé öáßíåôáé ìå ãõìíü ïöèáëìü Þ ìå ôéò êáôÜëëçëåò éáôñéêÝò åîåôÜóåéò, áëëÜ ðÜíôá äéáóðáñìÝíïò óå üëïí ôïí ïñãáíéóìü êáôÜ ôï óôÜäéï ôçò äéáãíþóåþò ôïõ, ãé' áõôü ç ÷åéñïõñãéêÞ èåñáðåßá ðñÝðåé ðÜíôïôå íá óõìðëçñþíåôáé ìå óõóôçìáôéêÞ èåñáðåßá (ð.÷. ÷çìåéïèåñáðåßá) ç ïðïßá êáôåõèýíåôáé åíáíôßïí üëùí ôùí êõôôÜñùí ðïõ åßíáé äéáóêïñðéóìÝíá, áöáíþò, óå üëïí ôïí ïñãáíéóìü.

ÁÊÔÉÍÏÈÅÑÁÐÅÉÁ Ç áêôéíïèåñáðåßá åßíáé áíôéêáñêéíéêÞ èåñáðåßá ðïõ óõíßóôáôáé óôç ÷ïñÞãçóç óôïí áóèåíÞ áêôßíùí-×, ìå åéäéêü ìç÷Üíçìá, ïé ïðïßåò ðñïêáëïýí ôç äéÝãåñóç ôùí áôüìùí ôùí êõôôÜñùí êáé ôçí áðïâïëÞ áðü áõôÜ çëåêôñïíßùí. Ïé áêôßíåò-× áðïññïöþíôáé áðü ôá êáñêéíéêÜ êýôôáñá, áëëÜ êáé áðü ôá öõóéïëïãéêÜ êýôôáñá, áíôéäñïýí ÷çìéêÜ ìå ôï ïîõãüíï ôïõ ýäáôïò ôùí êõôôÜñùí áõôþí, ìå áðïôÝëåóìá íá ðáñÜãïíôáé åëåýèåñåò ñßæåò ïîõãüíïõ , (Ï2-, Ç2Ï2) äçë. ÷çìéêÜ ðáñÜãùãá ôïõ ïîõãüíïõ ôá ïðïßá ìå ôç óåéñÜ ôùí áíôéäñïýí ìå ôï DNA ôùí êõôôÜñùí ðñïêáëþíôáò óå áõôü áíåðáíüñèùôåò âëÜâåò. Ïé âëÜâåò áõôÝò ôïõ DNA åÜí äåí ðñïëÜâïõí íá åðéäéïñèùèïýí áðü ôïõò åéäéêïýò åðéäéïñèùôéêïýò ìç÷áíéóìïýò ðïõ äéáèÝôåé ôï êÜèå êýôôáñï, ôüôå ç âëÜâç áõôÞ ìåôáâéâÜæåôáé óôï èõãáôñéêü êýôôáñï êáôÜ ôï äéðëáóéáóìü ôïõ ìçôñéêïý êõôôÜñïõ, ôï ïðïßï öõóéêÜ ðåèáßíåé. Áðü ôï ìç÷áíéóìü ðïõ ìüëéò ðåñéåãñÜöç, óõìðåñáßíåôáé üôé ç áðïôåëåóìáôéêüôçôá ôçò áêôéíïèåñáðåßáò ðñïûðïèÝôåé áö' åíüò êáñêéíéêÜ êýôôáñá ðïõ íá Ý÷ïõí êáëÞ áéìÜôùóç (êáëÞ ðáñï÷Þ áßìáôïò), þóôå íá õðÜñ÷åé éêáíÞ ðïóüôçôá ïîõãüíïõ êáé áö' åôÝñïõ êáñêéíéêÜ êýôôáñá ðïõ íá ðïëëáðëáóéÜæïíôáé, íá åõñßóêïíôáé äçë. óå öÜóç äéðëáóéáóìïý ôïõ DNA ôùí êáé äéáéñÝóåùò ôïõ êõôôÜñïõ. ¸íáò äåýôåñïò ôñüðïò ðïõ ç áêôéíïâïëßá ðñïêáëåß êõôôáñéêÞ âëÜâç åßíáé ï áðåõèåßáò éïíéóìüò ôïõ DNA ðñïêáëþíôáò ñÞîç ôçò äéðëÞò ÝëéêÜò ôïõ êáé cross links ôùí äýï áëõóßäùí ôïõ, ìå áðïôÝëåóìá ìüíéìç âëÜâç ôïõ êõôôÜñïõ Ç áêôéíïèåñáðåßá åßíáé üðùò êáé ç ÷åéñïõñãéêÞ èåñáðåßá, ôïðéêÞ èåñáðåßá ìå ôçí Ýííïéá üôé èåñáðåýåé ôïðéêÜ ôïí üãêï, ÷ùñßò íá Ý÷åé êáíÝíá áðïôÝëåóìá óå áðïìåìáêñõóìÝíåò ìåôáóôÜóåéò ôïõ üãêïõ. Ïé áêôßíåò-× üìùò óôçí ðïñåßá ôùí ðñïò ôï óôü÷ï ôïõò, ôïí êáñêßíï äçë. äéÝñ÷ïíôáé äéá ìÝóïõ êáé öõóéïëïãéêþí éóôþí-ïñãÜíùí, ðñïêáëïýóåò êáé óôá êýôôáñá áõôþí ôéò ßäéåò âëÜâåò ìå ôá êáñêéíéêÜ êýôôáñá, áí êáé óå ìéêñüôåñï âáèìü,

äåäïìÝíïõ üôé ôá êáñêéíéêÜ êýôôáñá ðïëëáðëáóéÜæïíôáé ìå ìåãáëýôåñï ñõèìü áðü ôá öõóéïëïãéêÜ êýôôáñá. Ç áêôéíïèåñáðåßá, ìå Üëëá ëüãéá äåí åßíáé èåñáðåßá åéäéêÞ ìüíï ôùí êáñêéíéêþí êõôôÜñùí, äéüôé ðñïêáëåß ôéò ßäéåò âëÜâåò êá óôá öõóéïëïãéêÜ êýôôáñá, ìå áðïôÝëåóìá íá ðáñïõóéÜæïíôáé ðïëëÝò ðáñåíÝñãåéåò (äçë. áíåðéèýìçôá áðïôåëÝóìáôá), üðùò áðüðôùóç ôñé÷þí, ßíùóç ðíåõìüíùí, óõãêüëëçóç ôùí åíôÝñùí ìåôáîý ôùí êáé áðüöñáîç áõôþí ê.ëð. Ãéá ôçí êáôÜ ôï äõíáôüí ìåãáëõôÝñá ðñïóôáóßá ôùí õãéþí éóôþí êáôÜ ôç äéÜñêåéá ôçò áêôéíïâïëßáò åíüò êáêïÞèïõò üãêïõ, Ý÷ïõí áíáðôõ÷èåß ìÝèïäïé êáèïñéóìïý ôùí áíáôïìéêþí ðåäßùí áêôéíïâïëßáò, þóôå áõôÜ íá ðåñéëáìâÜíïõí üóïí ôï äõíáôüí ìéêñüôåñï áñéèìü õãéþí éóôþí-ïñãÜíùí (Åéê. 14.2). ÐïëëÝò öïñÝò åðåéäÞ ôá êáñêéíéêÜ êýôôáñá ôùí üãêùí äåí Ý÷ïõí êáëÞ áéìÜôùóç êáé ùò åê ôïýôïõ áñêåôü ïîõãüíï (áðáñáßôçôï ãéá ôçí áðïôåëåóìáôéêüôçôá ôçò áêôéíïèåñáðåßáò), ç áêôéíïèåñáðåßá äåí Ý÷åé ôá åðéèõìçôÜ áðïôåëÝóìáôá, ãé' áõôü ðïëëÝò öïñÝò ÷ñçóéìïðïéïýìå ôå÷íçôÞ áýîçóç ôçò ïîõãïíþóåùò ôïõ ïñãáíéóìïý, þóôå íá áõîçèåß ç áðïôåëåóìáôéêüôçôá ôçò áêôéíïèåñáðåßáò ç åéäéêÝò ïõóßåò üðùò ç metronidazole, ïé ïðïßåò ìéìïýíôáé ôçí ðáñïõóßá ïîõãüíïõ êáé êáèéóôïýí ôïõò éóôïýò ðåñéóóüôåñï áêôéíïåõáßóèçôïõò. ÃåíéêÜ ç âéïëïãéêÞ äñÜóç ôçò áêôéíïâïëßáò êáé ïé ðáñÜãïíôåò ðïõ åðçñåÜæïõí ôçí áðïôåëåóìáôéêüôçôÜ ôçò åßíáé ßäéåò ìå áõôÝò ðïõ áíáöÝñïíôáé óôï êåöÜëáéï ôçò ÷çìåéïèåñáðåßáò. Ç éïíßæïõóá áêôéíïâïëßá åêðÝìðåôáé áðü åéäéêÜ ìç÷áíÞìáôá ðïõ ðåñéÝ÷ïõí ìÝôáëëá ðïõ Ý÷ïõí ôç öõóéêÞ éäéüôçôá íá åêðÝìðïõí áêôéíïâïëßá (éïíßæïíôá ìÝôáëëá). Ï âáèìüò äéåéóäýóåùò ôçò áêôéíïâïëßáò (ôï âÜèïò äéåéóäýóåùò) ôçò áêôéíïâïëßáò åîáñôÜôáé áðü ôçí åíÝñãåéá ôçò äÝóìçò áêôéíïâïëßáò (ç ïðoßá ìåôñéÝôáé óå çëåêôñïíéïâüëô (eV) ðïõ åêðÝìðåé ôï êÜèå Ýíá óõãêåêñéìÝíï ìç÷Üíçìá.

EÉÊÏÍÁ 14.2 Êáèïñéóìüò ôùí ðåäßùí áêôéíïâïëßáò ãéá íá ìçí âëáâïýí õãéåß-åõáßóèçôá üñãáíá.

ÐÏÍÏÓ ÊÁÉ ÊÁÑÊÉÍÏÓ

Ç áíôéìåôþðéóç ôïõ ðüíïõ óôïõò êáñêéíïðáèåßò ãßíåôáé ìå ôïõò áêüëïõèïõò ôñüðïõò. 1. ÊáôÜëëçëç èåñáðåßá ôïõ ðñùôïðáèïýò üãêïõ. 2. ×ïñÞãçóç áíáëãçôéêþí öáñìÜêùí. á) Áíôéöëåãìïíþäç (êïñôéæïíïý÷á êáé ìç êïñôéæïíïý÷á) â) Ïðéïý÷á (öõóéêÜ ç óõíèåôéêÜ). Ç ÷ïñÞãçóç ôùí öáñìÜêùí áõôþí ãßíåôáé áðü ôïõ óôüìáôïò, õðïäïñßùò, åíäïìõéêþò, äéá ôïõ ïñèïý êáé åéäéêÜ ôá ïðïéïý÷á öÜñìáêá êáé äéá åðéóêëçñéäßïõ åã÷ýóåùò (âë. êáôùôÝñù). 3. Ìå ÷åéñïõñãéêÝò åðåìâÜóåéò ðïõ áðïóêïðïýí óôçí äéáêïðÞ ôùí íåõñéêþí ïäþí ìåôáâéâÜóåùò ôïõ ðüíïõ óôïí íùôéáßï ìõåëü êáé ôïí åãêÝöáëï.

ÁÍÁËÃÇÔÉÊÁ ÖÁÑÌÁÊÁ Ôá áíôéöëåãìïíþäç öÜñìáêá (êïñôéæïíïý÷á êáé ìç êïñôéæïíïý÷á, üðùò ç áóðéñßíç), åßíáé ôá êáôáëëçëüôåñá ãéá ôçí áíôéìåôþðéóç ôïõ ðüíïõ ôùí ïóôéêþí ìåôáóôÜóåùí. Ôá ïðéïý÷á åßíáé ðñïôéìüôåñá ãéá ôïí ðüíï ùí åóùôåñéêþí åíäïêïéëéáêþí ïñãÜíùí.

ÊÅÖÁËÁÉÏ

Ôá ïðéïý÷á (åêôüò ôçò åðéóêëçñéäßïõ ìåèüäïõ, âë.êáôùôÝñù), ÷ïñçãïýíôáé êáé ìå óõíå÷Þ ñïÞ õðïäïñßùò, ìå ôçí âïÞèåéá åéäéêÞò óýññéããáò-óõóêåÞò ç ïðïßá ñõèìßæåôáé íá åëåõèåñþíåé ôï öÜñìáêï óå ïñéóìÝíï ñõèìü.

ÅÐÉÓÊËÇÑÉÄÉÏÓ ÁÍÁËÃÇÓÉÁ ÏóöõéêÞ Óôçí ïóöõéêÞ åðéóêëçñßäéï áíáëãçóßá åéóÜãïõìå óôïí åðéóêëçñßäéï ÷þñï (âë. êåö. üãêïé ôïõ åãêåöÜëïõ - áíáôïì. íùôéáßïõ ìõåëïý), ìåôáîý ôïõ 3ïõ-4ïõ ïóöõéêïý óðïíäýëïõ (L3-L4), Ýíáí óôåíü ðëáóôéêü óùëÞíá ôïí ïðïßï åí óõíå÷åßá óôçñßæïõìå óôï äÝñìá êáé ôï åîùôåñéêü Üêñï ôïõ åöáñìüæïõìå óýñéããá äéá ìÝóïõ ôçò ïðïßáò ï ßäéïò ï áóèåíÞò ìðïñåß íá åã÷Ýåé êáôÜ ïñéóìÝíá ÷ñïíéêÜ äéáóôÞìáôá ðñïêáèïñéóìÝíç ðïóüôçôá ïðéïý÷ùí öáñìÜêùí ç ôïðéêþí áíáéóèçôéêþí öáñìÜêùí (bupivacaine 0.5%) (Åéê. 15.1 & 15.2). Ìå ôç ìÝèïäï áõôÞ åðéôõã÷Üíïõìå áíáëãçóßá óôï êÜôù Þìéóõ ôïõ óþìáôïò (áðü ôïí ïìöáëü êáé êÜôù) Þ êáé õøçëüôåñá.

144

Ï ÆÙÏÄÏÔÇÓ ÊÁÑÊÉÍÏÓ ÅÉÊÏÍÁ 15.1 Áíáôïìßá åðéóêëçñéäßïõ ÷þñïõ êáé åßóïäïò ôçò âåëüíçò.

ÈùñáêéêÞ Ìå ôïí ßäéï ôñüðï åêôåëåßôáé ç èùñáêéêÞ åðéóêëçñßäéïò áíáëãçóßá ãéá ôçí åðßôåõîç áíáëãçóßáò óå õøçëüôåñï åðßðåäï. ÂÝâáéá ôá ïéðéïý÷á ôá ÷ïñçãïýìåíá ìå ôçí åðéóêëçñßäéï ìÝèïäï, åîáóêïýí êáé ãåíéêåõìÝíç áíáëãçôéêÞ äñÜóç êé ü÷é ìüíï ôïðéêÞ. Óôçí ðåñßðôùóç ôÝëïò ðïõ ìåôÜóôáóç óôïõò óðïíäýëïõò ðñïêáëÝóåé ïîåßá óõìðßåóç ôïõ íùôéáßïõ ìõåëïý ìå ðüíï êáé íåõñïëïãéêÜ óõìðôþìáôá ðñïâáßíïõìå áìÝóùò óå áðïóõìðßåóç ôïõ íùôéáßïõ ìõåëïý ìå ëáìéíåêôïìÞ (åêôïìÞ ôïõ ôüîïõ ôùí óðïíäýëùí).

ÍÅÕÑÉÊÏÓ ÁÐÏÊËÅÉÓÌÏÓ (BLOCK) ÔÏÕ ÊÏÉËÉÁÊÏÕ ÐËÅÃÌÁÔÏÓ Êïéëéáêü ðëÝãìá åßíáé ôï äßêôõï ôùí óõìðáèçôéêþí êáé ðáñáóõìðáèçôéêþí íåõñéêþí éíþí (âë. Áõôüíïìï Íåõñéêü Óýóôçìá), óôçí êïéëéáêÞ ÷þñá, ðßóù áðü ôï ðÜãêñåáò êáé ìðñïóôÜ áðü ôïõò È12 êáé L1 óðïíäýëïõò. Ïé óõìðáèçôéêÝò áõôÝò ßíåò ìåôáöÝñïõí êáé ôï

áßóèçìá ôïõ ðüíïõ áðü ôá åíäïêïéëéáêÜ üñãáíá. Ìå ôïí ôñüðï ðïõ öáßíåôáé óôçí åéêüíá ìðïñïýìå íá äéçèÞóïõìå äéáäåñìéêÜ ôï êïéëéáêü ðëÝãìá ìå áëêïüëç 95% êáé íá åðéôý÷ïõìå ìüíéìç íÝêñùóç ôùí íåõñéêþí éíþí ôïõ êáß ôáõôü÷ñïíá áíáêïýöéóç áðü ôïí ðüíï ôùí åíäïêïéëéáêþí ïñãÜíùí êáé éäéáßôåñá ôïõ ðáãêñÝáôïò. Ôï block ôïõ êïéëéáêïý ðëÝãìáôïò ìðïñåß íá óõäõáóèåß êáé ìå åðéóêëçñßäéï áíáëãçóßá.

ÅÍÄÏÐËÅÕÑÉÊÇ ÅÃXÕÓÇ ÁÍÁËÃÇÔÉÊÙÍ ÅéóÜãïõìå Ýíáí ðëáóôéêü óùëÞíá óôïí õðåæùêüôá (óôï ÷þñï ãýñù áðü ôïõò ðíåýìïíåò) êáé åã÷ýïõìå äéá ìÝóïõ áõôïý ïðéïý÷á ç ôïðéêÜ áíáéóèçôéêÜ. Ç ìÝèïäïò áõôÞ åßíáé ÷ñÞóéìç óôïí êáñêßíï ôïõ ðíåýìïíá. Ãéá ôçí áíôéìåôþðéóç ôïõ ðüíïõ óôïí êáñêßíï ôïõ ðíåýìïíá ìå äéÞèçóç óôïí õðåæùêüôá (ôïé÷ùìáôéêü) ç óôéò ðëåõñÝò, ìðïñïýìå íá ðñïêáëÝóïõìå ìüíéìç íÝêñùóç ôùí ìåóïðëåõñßùí íåýñùí äéçèþíôáò ôá ìå áëêïüëç 95%. Ôïí ðüíï ôÝëïò ôçò êåöáëÞò êáé ôïõ ôñá÷Þëïõ, åêìåôáëëåõüìáóôå ôçí ãåíéêåõìÝíç áíáëãçôéêÞ

ÅÉÊÏÍÁ 15.2 Åðéóêëçñßäéïò ôïðïèÝôçóç óùëÞíá óõíå÷ïýò áíáëãçóßáò.

ÊÁÑÊÉÍÏÓ ÊÁÉ ÌÅÔÁÂÏËÉÓÌÏÓ (KáñêéíéêÞ Êá÷åîßá) ÊÁÉ ÁËËÅÓ ÃÅÍÉÊÅÓ ÄÉÁÔÁÑÁ×ÅÓ

ÌÅÔÁÂÏËÉÓÌÏÓ ÔÏÕ ÁÍÈÑÙÐÏÕÏÑÃÁÍÉÊÅÓ ÏÕÓÉÅÓ OñãáíéêÝò åßíáé ïé åíþóåéò ðïõ ðåñéÝ÷ïõí óôï ìüñéü ôùí ÷çìéêïýò äåóìïýò ìåôáîý áôüìùí Üíèñáêïò (-C-C-C-), ç ìåôáîý áôüìùí Üíèñáêá êáé áôüìùí Ç (-C-H), ç ñéæþí õäñïîõëßïõ (C-ÏÇ). Oé äåóìïß áõôïß ðåñéÝ÷ïõí ìåãÜëá ðïóÜ åíÝñãåéáò óå ìïñöÞ çëåêôñïóôáôéêïý ðåäßïõ ìåôáîý ôùí çëåêôñïíéêþí óôéâÜäùí ôùí áôüìùí ðïõ óõíéóôïýí ôï ìüñéü ôùí êáé ëÝãïíôáé covalent bonds. Ïé äåóìïß áõôïß ìåãÜëçò åíÝñãåéáò ÷çìéêþí äåóìþí åßíáé áóôáèåßò êáé åîáéñåôéêÜ ÷çìéêÜ åíåñãåßò êáé ôåßíïõí íá ìåôáôñáðïýí äéá ìÝóïõ êáôáëëÞëùí ÷çìéêþí áíôéäñÜóåùí, üðùò ç ïîåßäùóç, óå åíþóåéò ïé ïðïßåò áíôß ãéá äåóìïýò ìåôáîý áôüìùí áíèñÜêùí íá ðåñéÝ÷ïõí ÷çìéêïýò ìåôáîý áíèñÜêùí êáé Üëëùí áôüìùí (üðùò ð.÷. ïîõãüíïõ, -C=O), ìå ìéêñüôåñç çëåêôñïóôáôéêÞ åíÝñãåéá, åðïìÝíùò åßíáé ðåñéóóüôåñï åõóôáèåßò êáé ðåñéóóüôåñï áäñáíåßò. Ïîåßäùóç óçìáßíåé ôç ÷çìéêÞ áíôßäñáóç êáôÜ ôçí ïðïßá áöáéñåßôáé Ýíá æåýãïò áôüìùí Ç áðü

ÊÅÖÁËÁÉÏ

ìéá ïõóßá, ç ðñïóôßèåôáé Ýíá æåýãïò çëåêôñïíßùí óå áõôÞ (Åéê. 16.1). Ç ïîåßäùóç ìéáò ïõóßáò ðÜíôá óõíïäåýåôáé áðü ìéá ïõóßá ðïõ áíÜãåôáé äçë. áðü ôçí ïõóßá ðïõ åßíáé ï äÝêôçò ôùí áôüìùí Ç ðïõ áðïâÜëëåé ç ïîåéäùìÝíç ïõóßá, (Þ ç ïõóßá ðïõ äßíåé ôï æåýãïò çëåêôñïíßùí óôçí ïîåéäùìÝíç ïõóßá). ÐïëëÝò öïñÝò ï äÝêôçò ôùí áôüìùí Ç åßíáé ôï ïîõãüíï ôçò áíáðíïÞò (ôïõ áÝñá äçë.), ïðüôå ìéëÜìå ãéá áåñüâéï ïîåßäùóç , Üëëåò öïñÝò üìùò ï

ÅÉÊÏÍÁ 16.1 Ïîåßäùóç. Ç áðïâïëÞ äýï áôüìùí õäñïãüíïõ, Þ (ôï éóïäýíáìï), ç áðïäï÷Þ äýï çëåêôñïíßùí.

148

Ï ÆÙÏÄÏÔÇÓ ÊÁÑÊÉÍÏÓ

äÝêôçò ôùí áôüìùí Ç åßíáé Üëëåò ïõóßåò, üðùò ôá Ýíæõìá ÍÁD+, NADP+ FAD+ êáé ôüôå ìéëÜìå ãéá áíáåñüâéï ïîåßäùóç Þ fermentation . ÊáôÜ ôçí ïîåßäùóç-ìåôáôñïðÞ ìéáò ïñãáíéêÞò åíþóåùò Á ìå ìåãÜëç çëåêôñïóôáôéêÞ åíÝñãåéá óôïõò äåóìïýò ôçò ìåôáîý ôùí áôüìùí Üíèñáêá, óå Üëëç Ýíùóç Â ìå ìéêñüôåñç åíÝñãåéá ôùí äåóìþí ôçò, áðåëåõèåñþíåôáé Ýíá ðïóü åíÝñãåéáò, ôï ïðïßï Þôáí áðïèçêåõìÝíï óôçí ïñãáíéêÞ Ýíùóç Á ìå ôç ìïñöÞ äéáèÝóéìçò åíÝñãåéáò . Ç äéáèÝóéìç áõôÞ åíÝñãåéá ôçò åíþóåùò Á ðïõ áðåëåõèåñþíåôáé ïíïìÜæåôáé åëåýèåñç åíÝñãåéá êáé ç öõóéêÞ ôçò Ýííïéá åßíáé üôé åßíáé ç åíÝñãåéá ðïõ Þôáí äéáèÝóéìç óôçí Ýíùóç Á ãéá íá åðéôåëÝóåé Ýñãï . ÅðïìÝíùò ç Ýíùóç Â ðïõ ðåñéÝ÷åé ìéêñüôåñç ðïóüôçôá åëåýèåñçò åíÝñãåéáò áðü ôçí Á, ãé' áõôü åßíáé êáé óôáèåñüôåñç áõôÞò, äçë. åßíáé áäñáíÝóôåñç ôçò Á. ¼óï ìÜëéóôá ìåãáëýôåñç åßíáé ç äéáöïñÜ ìåôáîý ôùí åëåýèåñùí åíåñãåéþí ôùí åíþóåùí Á êáé Â, ôüóï ìåãáëýôåñç åßíáé ç öõóéêÞ ôÜóç ôçò åíþóåùò Á íá ìåôáôñáðåß óå Ýíùóç Â, ð.÷. äéá ôçò ïîåéäþóåùò. Ç õäñüëõóç åßíáé Ýíá Üëëï åßäïò äéÜóðáóçò ÷çìéêþí äåóìþí (ü÷é ìåôáîý áôüìùí Üíèñáêá), ï ïðïßïò åðéôåëåßôáé ìå ôçí ôáõôü÷ñïíç Ýíùóç åíüò ìïñßïõ ýäáôïò. Ç äéÜóðáóç ôùí ðåðôéäéêþí äåóìþí ìåôáîý ôùí áìéíïîÝùí ôùí ðñùôåéíþí åðéôåëåßôáé ìå ôçí õäñüëõóç. Ç åëåýèåñç åíÝñãåéá ðïõ áðåëåõèåñþíåôáé ÷ñçóéìïðïéåßôáé, Þ óôçí ðáñáãùãÞ Ýñãïõ (Þ óôçí -éóïäýíáìç ôïõ Ýñãïõ- åíÝñãåéá óå ìïñöÞ èåñìüôçôáò) Þ óôçí áýîçóç ôçò åíôñïðßáò ôçò åíþóåùò Â (ãéá ôçí Ýííïéá ôçò åíôñïðßáò âë. êáôùôÝñù). Áõôü áêñéâþò ëÝãåé ï Äåýôåñïò Íüìïò ôçò ÈåñìïäõíáìéêÞò. Ìéá ÷çìéêÞ Ýíùóç Á ôåßíåé íá ìåôáôñáðåß áõôüìáôá óå ìéá ÷çìéêÞ Ýíùóç Â ìéêñüôåñçò åëåýèåñçò åíÝñãåéáò , áëëÜ ìåãáëýôåñçò åíôñïðßáò. Ï ßäéïò íüìïò öõóéêÜ éó÷ýåé êáé ãéá ìéá óåéñÜ ÷çìéêþí áíôéäñÜóåùí ðïõ áðïôåëïýí üëåò ìáæß ìéá ïëïêëçñùìÝíç ìåôáâïëéêÞ ïäü, üðùò ð.÷. ï êýêëïò ôïõ Krebs. Ìå Üëëá ëüãéá ìéá óåéñÜ áðü äéáäï÷éêÝò ÷çìéêÝò áíôéäñÜóåéò ðïõ üëåò ìáæß áðïôåëïýí ìéá åíéáßá ìåôáâïëéêÞ ïäü (ð.÷. êýêëïò ôïõ Krebs), ÷áñáêôçñßæåôáé áðü óõíå÷Þ ìåßùóç ôçò åëåýèåñçò åíÝñãåéáò ôùí ðñïúüíôùí ôçò. Ìðïñïýìå íá ðáñïìïéÜóïõìå ôç ìåôáâïëéêÞ ïäü, óáí ìéá êáôéïýóá êëßìáêá, ôï êÜèå åðüìåíï óêáëïðÜôé ôçò ïðïßáò åßíáé êáé ìéá ÷çìéêÞ Ýíùóç ÷áìçëüôåñçò åëåýèåñçò åíÝñãåéáò ôçò ðñïçãïõìÝíçò. Ç ìåôáâïëéêÞ ïäüò êáôåâáßíåé ðÜíôá ôçò êëßìáêá! äåí ìðïñåß íá ôçí áíÝâåé! (ìçí âéÜæåóôå íá åêðëáãåßôå...âë. ðáñáêÜôù).

ÅÜí ôá áíùôÝñù ôá ìåôáöÝñïõìå óôïí áíèñþðéíï ïñãáíéóìü, êáôáëÞãïõìå óôá åîÞò áíáëïãéêÜ óõìðåñÜóìáôá: Ï Üíèñùðïò ëáìâÜíåé áðü ôï ðåñéâÜëëïí ôïõ ïñãáíéêÝò ïõóßåò ìå ìåãÜëåò åëåýèåñåò åíÝñãåéåò , ôéò ïîåéäþíåé, ìå áðïôÝëåóìá ôçí áðåëåõèÝñùóç ôùí åëåõèÝñùí áõôþí åíåñãåéþí , ïé ïðïßåò áðïèçêåýïíôáé óáí åíÝñãåéá óôïõò ÷çìéêïýò äåóìïýò ôùí öùóöïñéêþí ñéæþí ôçò ÷çìéêÞò åíþóåùò ÁÔÑ ôùí êõôôÜñùí. Áêïëïýèùò ç åíÝñãåéá áõôÞ ÷ñçóéìïðïéåßôáé áðü ôá êýôôáñá (áðü ôïí Üíèñùðï) ãéá ôçí åêôÝëåóç Ýñãïõ êéíçôéêÞò åíÝñãåéáò-êßíçóç ê.ëð. (êáé ôåëéêÜ óå èåñìüôçôá), êáé ãéá ôç óýíèåóç Üëëùí ÷çìéêþí ïñãáíéêþí! åíþóåùí, üðùò ôùí ìïñßùí DNA, RNA, ðñùôåúíþí, ïñìïíþí ê.ëð., ãéá ôç óýíèåóç ôùí ïðïßùí ÷ñåéÜæåôáé êáôáíÜëùóç åíÝñãåéáò (ãéá ôï ñüëï ôçò ìåôáâïëÞò ôçò åíôñïðßáò óôïí Üíèñùðï âë. ðáñáêÜôù, áëëÜ ðñïóèÝôïõìå åäþ, üôé ç åíôñïðßá óôïí áíèñþðéíï ïñãáíéóìü ìåéþíåôáé!!, ãåãïíüò ðïý áðü ðñþôç Üðïøç áíôéâáßíåé ìå ôïí Äåýôåñï íüìï ôçò èåñìïäõíáìéêÞò, áëëÜ ôïýôï äåí åßíáé áëçèÝò üðùò èá äïýìå ðáñáêÜôù). Ôï óýíïëï ôùí ÷çìéêþí áíôéäñÜóåùí ðïõ ìåôáôñÝðïõí ôçí åíÝñãåéá ðïõ åßíáé áðïèçêåõìÝíç óôéò ïñãáíéêÝò åíþóåéò ôùí ôñïöþí, óå ìïñöÝò åíÝñãåéáò ÷ñçóôéêÝò áðü ôá áíèñþðéíá êýôôáñá ãéá ôç äéáôÞñçóç ôçò æùÞò ëÝãåôáé ìåôáâïëéóìüò ôïõ ïñãáíéóìïý. Áðü ôá áíùôÝñù êáèßóôáôáé óáöÝò üôé ï ìåôáâïëéóìüò áðïôåëåßôáé áðü äýï ìåãÜëåò êáôçãïñßåò ÷çìéêþí áíôéäñÜóåùí: á) Ôïí êáôáâïëéóìü, ðïõ ðåñéëáìâÜíåé ôç äéÜóðáóç-ïîåßäùóç ôùí ïñãáíéêþí åíþóåùí ôùí ôñïöþí, ìå ôåëéêü áðïôÝëåóìá ôçí áðåëåõèÝñùóç åíÝñãåéáò êáé áðëïýóôåñùí ÷çìéêþí åíþóåùí (ìå ìéêñüôåñç åëåýèåñç åíÝñãåéá ). â) Ôïí áíáâïëéóìü, ðïõ ðåñéëáìâÜíåé ôç óýíèåóç ôùí áðáñáéôÞôùí ìáêñïìïñéáêþí ïñãáíéêþí!! åíþóåùí ôïõ ïñãáíéóìïý, ðïõ åßíáé áðáñáßôçôåò ãéá ôç æùÞ, üðùò ôï ÁÔÑ, DNA, RNA, ôéò ðñùôåÀíåò-Ýíæõìá, ôéò ïñìüíåò ê.ëð. Ç óýíèåóç ôùí åíþóåùí áõôþí áðáéôåß êáôáíÜëùóç åíÝñãåéáò ôçí ïðïßá ï ïñãáíéóìüò ðñïìçèåýåôáé áðü ôïí êáôáâïëéóìü. Ãéá ôç óýíèåóç áõôþí ôùí ìáêñïìïñéáêþí åíþóåùí ï ïñãáíéóìüò ÷ñçóéìïðïéåß åðßóçò óáí äïìéêÜ õëéêÜ, ôá ðñïúüíôá äéáóðÜóåùò-ïîåßäùóçò ôùí ïñãáíéêþí åíþóåùí ôùí ôñïöþí (êáôáâïëéóìïý). Åíþ ï êáôáâïëéóìüò åìöáíþò åõñßóêåôáé óå óõìöùíßá ìå ôïí 2o Èåñìïäõíáìéêü íüìï, êáèþò ïé ÷çìéêÝò áíôéäñÜóåéò ðïõ ôïí åðéôåëïýí ðáñÜãïõí ðÜíôá åíþóåéò ìå óõíå÷þò ìéêñüôåñç åëåýèåñç åíÝñãåéá ( êáôåâáßíïõí ôçí êëßìáêá), ï áíáâïëéóìüò öáßíåôáé åê ðñþôçò üøåùò íá Ýñ÷åôáé óå áíôßèåóç ìå ôï Äåýôåñï Íüìï ôçò Èåñìï-

ÅÎÅËÉÎÇ ÔÇÓ ÆÙÇÓ ÊÁÉ ÔÙÍ ÌÅÔÁÂÏËÉÊÙÍ ÏÄÙÍ

ÃÅÍÉÊÁ Ôé åßíáé Ýíá æùíôáíü êýôôáñï-ïñãáíéóìüò . Ôé åßíáé æùÞ; Óôá åñùôÞìáôá áõôÜ ìðïñïýìå íá äþóïõìå ôçí åîÞò áðÜíôçóç. Æùíôáíü ìüñéï åßíáé áõôü ðïõ ìðïñåß íá ðáñïõóéÜæåé ôéò åîÞò äýï éäéüôçôåò. á) íá áõôïäéðëáóéÜæåôáé, ìå ôçí Ýííïéá íá äßíåé äýï êáôÜ ðñïóÝããéóç áêñéâÞ áíôßãñáöá ôïõ åáõôïý ôïõ. â) íá åîåëßóóåôáé . Åßíáé áðáñáßôçôï íá äéåõêñéíÞóïõìå ôçí Ýííïéá åîÝëéîç .

ÅÎÅËÉÎÇ ÊáôÜ ôïí áõôïäéðëáóéáóìü ôïõ æùíôáíïý ìïñßïõ , ðïõ óôï äéêü ìáò êüóìï åßíáé ôï DNA, ôá èõãáôñéêÜ DNA ðïõ ðáñÜãïíôáé ðïôÝ ó÷åäüí äåí åßíáé áðïëýôùò ßäéá ìå ôï ãïíåúêü ôùí DNA, áëëÜ ðáñïõóéÜæïõí äéáöïñÝò óôç óåéñÜ ôùí âÜóåþí ôùí Á,Ô,G, C (ìåôáëëÜîåéò).

ÊÅÖÁËÁÉÏ

EðïìÝíùò ôá èõãáôñéêÜ æþíôá ìüñéá DNA ìðïñåß íá Ý÷ïõí ãåíåôéêü ðëåïíÝêôçìá, Þ ãåíåôéêü ìåéïíÝêôçìá, óõãêñéôéêÜ ìå ôï ãïíåúêü ôùí DNA, á) ùò ðñïò ôçí éêáíüôçôÜ ôùí íá åðéâéþóïõí Þ ü÷é êáé â) íá áõôïäéðëáóéáóèïýí ðéï ãñÞãïñá Þ ü÷é. Ôï åÜí ç ãåíåôéêÞ áõôÞ áëëáãÞ (ìåôÜëëáîç) ôùí èõãáôñéêþí DNA áðïäåé÷èåß íá åßíáé ðëåïíÝêôçìá Þ ìåéïíÝêôçìá, åîáñôÜôáé áðü ôéò ðåñéâáëëïíôïëïãéêÝò óõíèÞêåò ðïõ êáëïýíôáé íá áíôéìåôùðßóïõí ôá èõãáôñéêÜ DNA. ÊáôÜ ôçí åîÝëéîç äåí ðáñÜãïíôáé ðïéïôéêÜ êáëýôåñá, ç ÷åéñüôåñá æþíôá ìüñéá (ìå ôçí Ýííïéá ôçò ðïéüôçôáò), áëëÜ ðåñéóóüôåñï ðñïóáñìïóôéêÜ óôéò ðåñéâáëëïíôïëïãéêÝò óõíèÞêåò ìüñéá, ç ëéãüôåñï ðñïóáñìïóôéêÜ. ÅÜí âÝâáéá ôá èõãáôñéêÜ DNA ãåííçèïýí ìåéïíåêôéêüôåñá ôùí ãïíåúêþí ôùí, ìå ôçí ðñïáíáöåñüìåíç óçìáóßá ôçò ìåéïíåîßáò, ôá èõãáôñéêÜ áõôÜ DNA äåí èá åðéâéþóïõí. ÅÜí üìùò ôá èõãáôñéêÜ DNA ãåííçèïýí ðëåïíåêôéêüôåñá ôùí ãïíåúêþí ôùí, ùò ðñïò ôéò áíùôÝñù äýï éäéüôçôÝò ôùí, ü÷é ìüíï èá åðéâéþóïõí, áëëÜ óôáäéáêÜ èá áðïôåëÝóïõí ôï ìïíáäéêü æþíôá êýôôáñï, áíôéêáèéóôþíôáò ðëÞñùò ôá ãïíåúêÜ êýôôáñÜ ôùí. ÁõôÞ ç äéáäéêáóßá ëÝãåôáé åîÝëéîç, ôï ôåëéêü áðïôÝëåóìá ôçò ïðïßáò åßíáé ç åðéêñÜôçóç íÝùí

166

Ï ÆÙÏÄÏÔÇÓ ÊÁÑÊÉÍÏÓ

ìïñöþí æùÞò ðåñéóóüôåñï éêáíÞò íá æÞóåé êáé íá áõôïäéðëáóéáóèåß. Êáèßóôáôáé óáöÝò üôé ôï ôåëéêü áðïôÝëåóìá ôçò åîÝëéîçò (äçë. ðïéÜ èõãáôñéêÜ êýôôáñá èá åðéæÞóïõí êáé åðéêñáôÞóïõí) åßíáé áðïôÝëåóìá äýï äõíÜìåùí. Ôïõ ãåíåôéêïý õëéêïý ôùí èõãáôñéêþí DNA êáé ôïõ ðåñéâÜëëïíôïò åíôüò ôïõ ïðïßïõ êáëïýíôáé ôá èõãáôñéêÜ áõôÜ DNA íá æÞóïõí. Ôá æùíôáíÜ ìüñéá DNA, ôåëéêÜ ðåñé÷áñáêþèçêáí áðü ôï ðåñéâÜëëïí ìå ìéá ìåìâñÜíç , ç ïðïßá ðåñéÝêëåéóå êáé Üëëá ìüñéá, ôá ïðïßá âïçèïýóáí óôïí áõôïäéðëáóéáóìü ôïõ DNA ê.ëð. êáé Ýôóé ðñïÞëèå æùíôáíü êýôôáñï . Ç ãïíéìïðïßçóç äýï êõôôÜñùí-ãáìåôþí, êáôÜ ôçí ïðïßá ëáìâÜíåé ÷þñá ìßîç äýï äéáöïñåôéêþí DNA êáé ìåôÜ áõôïäéðëáóéáóìüò áõôþí ìå ôç ìßôùóç, êáôÜ ôçí ïðïßá ãßíïíôáé êáé Üëëåò áëëáãÝòìåôáëëÜîåéò óôï DNA ôùí (üðùò óõìâáßíåé óôïí Üíèñùðï), åßíáé Ýíáò ðëåïíåêôéêüò ôñüðïò åîÝëéîçò ôïõ áíèñùðßíïõ åßäïõò, äéüôé ìå ôïí ôñüðï áõîÜíåôáé ç ðïéêéëüôçôá ôùí íÝùí DNA. ÅðïìÝíùò ôï Ýñãï ôçò ðñïóáñìïãÞò ü÷é ìüíï åßíáé åõêïëüôåñï, ìéáò êáé ìðïñåß íá äéáëÝîåé ìåôáîý ðïëëþí äéáöïñåôéêþí DNA, áëëÜ êáé ôï ôåëéêü áðïôÝëåóìá èá åßíáé ç áíåýñåóç ôïõ ðåñéóóüôåñï ðñïóáñìïóôéêïý êáé Üñá ðëåïíåêôéêüôåñïõ (ðñïóáñìïóôéêÜ) DNA. ÌåãÜëåò áèñïßóåéò êõôôÜñùí áðåôÝëåóáí ôåëéêÜ ôïõ áíþôåñïõò åõêáñõïôéêïýò ïñãáíéóìïýò, ôïí Üíèñùðï, æþá êáé öõôÜ. Ôá áñ÷éêü æùíôáíü êýôôáñï ãéá íá åðéôåëÝóåé ôïí áõôïäéðëáóéáóìü ôïõ DNA å÷ñåéÜæåôï åíÝñãåéá, äéüôé ç ÷çìéêÞ óýíèåóç ôùí ðñïäñüìùí ôïõ DNA åßíáé áíáâïëéóìüò êáé áðáéôåß åíÝñãåéá. Áñãüôåñá âÝâáéá êáèþò ôá êýôôáñá ïñãáíþèçêáí óå ðïëýðëïêïõò ïñãáíéóìïýò, üðùò ï Üíèñùðïò, ôá êýôôáñá äåí ÷ñåéÜæïíôáé åíÝñãåéá ìüíï ãéá ôïí áõôïäéðëáóéáóìü ôïõ DNA, áëëÜ êáé ãéá ôéò Üëëåò ëåéôïõñãßåò ôïõ æþíôá ïñãáíéóìïý, üðùò ðåñéãñÜöïíôáé áìÝóùò êáôùôÝñù. ÅðïìÝíùò óôáäéáêÜ áðü ôçí ïíôüôçôá æùíôáíü êýôôáñï, ðåñíÜìå óôçí ïíôüôçôá æùíôáíüò ïñãáíéóìüò , ðïõ åßíáé áõôüò ðïõ åßíáé éêáíüò íá ðñïóëáìâÜíåé ìç æùíôáíÜ" õëéêÜ (áíüñãáíá ç ïñãáíéêÜ) áðü ôï ðåñéâÜëëïí ôïõ êáé íá ôá ÷ñçóéìïðïéåß ãéá íá áõîÞóåé ôï ìÝãåèüò ôïõ êáé ôçí ðïëõðëïêüôçôÜ ôïõ (áíÜðôõîç ôïõ ïñãáíéóìïý), íá åðéäéïñèþíåé ôïõò éóôïýò ôïõ êáé íá ðáñÜãåé íÝïõò áíåîÜñôçôïõò ïñãáíéóìïýò ðïõ öÝñïõí ôá ßäéá ÷áñáêôçñéóôéêÜ ìå áõôüí (áíáðáñáãùãÞ). Ï áíùôÝñù ïñéóìüò ïñßæåé üôé ãéá íá èåùñçèåß Ýíáò ïñãáíéóìüò æùíôáíüò , ðñÝðåé íá Ý÷åé ôçí éäéüôçôá ôçò ÷ñçóéìïðïéÞóåùò åíÝñãåéáò , þóôå íá åðéôý÷åé ôéò áíùôÝñù ëåéôïõñãßåò ôïõ. Ôï æùíôáíü êýôôáñï åßíáé ìßá áíáôïìéêÞ ìïíÜäá (ïñéæïìÝíç áðü ôçí êõôôáñéêÞ ôïõ ìåìâñÜíç), ç ïðïßá Ý÷åé ôçí éêáíüôçôá áíôáëëáãÞò åíÝñãåéáò ìå ôï ðåñéâÜëëïí ôçò.

Ôçí åíÝñãåéá áõôÞ ôç ÷ñçóéìïðïéåß ãéá íá áíáðôýîåé êáé äéáôçñÞóåé ôá áêüëïõèá ÷áñáêôçñéóôéêÜ ôïõ ðïõ ôï ÷áñáêôçñßæïõí ùò æùíôáíü êýôôáñï-æùÞ . á) ìõéêÞ óýóðáóç êáé êßíçóç â) Ýêêñéóç ôùí åîùêñéíþí êáé åíäïêñéíþí áäÝíùí ã) äçìéïõñãßá êáé äéáôÞñçóç ôïõ çëåêôñéêïý äõíáìéêïý óôéò êõôôáñéêÝò ìåìâñÜíåò ôùí íåõñéêþí êáé ìõéêþí êõôôÜñùí , ðïõ äéáóöáëßæåé ôçí ëåéôïõñãßá ôùí ä) óýíèåóç ôùí åíæýìùí (ðñùôåúíþí), ïñìïíþí êáé Üëëùí ïõóéþí óôá êýôôáñá å) áðïññüöçóç ôùí ôñïöþí áðü ôï ôïß÷ùìá ôïõ åíôÝñïõ óô) ðïëëÝò Üëëåò ëåéôïõñãßåò. ÂÝâáéá ðáñÜ ôçí èåôéêÞ áõôÞ ñïÞ åíÝñãåéáò áðü ôï ðåñéâÜëëïí ðñïò ôï æùíôáíü ïñãáíéóìü, ôï Üèñïéóìá ôçò óõíïëéêÞò åíÝñãåéáò ôïõ óõóôÞìáôïò æþí ïñãáíéóìüò-ðåñéâÜëëïí äéáôçñåßôáé óôáèåñü, üðùò ïñßæåé Üëëùóôå êáé ðñþôïò íüìïò ôçò èåñìïäõíáìéêÞò. Ï ðñþôïò íüìïò ôçò èåñìïäõíáìéêÞò ðïõ ïñßæåé ôç äéáôÞñçóç ôçò åíÝñãåéáò (ìç áðþëåéÜ ôçò), äéáôçñåß ôçí éó÷ý ôïõ óôï äßäõìï æùíôáíü êýôôáñïðåñéâÜëëïí äéüôé óôï ôÝëïò ç åíÝñãåéá ðïõ Ý÷åé óõóóùñåõèåß óôï æþíôá ïñãáíéóìü äåí áðüëëõôáé, áëëÜ ãõñßæåé ðßóù óôï ðåñéâÜëëïí åßôå óáí Ýñãï ôïõ æþíôïò ïñãáíéóìïý , åßôå óáí èåñìüôçôá. Áðü ôçí Üðïøç áõôÞ ôç æùÞ äåí ðñÝðåé íá ôç âëÝðïõìå óáí êÜôé îå÷ùñéóôü êáé Üó÷åôï ìå ôï ðåñéâÜëëïí, áëëÜ ðñÝðåé íá èåùñïýíôáé êáé ôá äýï óáí Ýíá áäéÜóðáóôï äßäõìï, ôï Ýíá üíôïò óõìðëÞñùìá êáé ðñïûðüèåóç ôïõ Üëëïõ. Õðü ðïßáí ìïñöÞ ç åíÝñãåéá ôïõ ðåñéâÜëëïíôáò áðïññïöÜôáé êáé áðïèçêåýåôáé óôï æþíôá ïñãáíéóìü; , þóôå íá åðéôåõ÷èåß ç èåôéêÞ ñïÞ åíÝñãåéáò áðü ôï ðåñéâÜëëïí ðñïò ôïí ïñãáíéóìü; Ç åíÝñãåéá áõôÞ åßíáé åíÝñãåéá áðïèçêåõìÝíç óôïõò ÷çìéêïýò äåóìïýò ôùí óôïé÷åßùí ôùí ïñãáíéêþí åíþóåùí ôùí ôñïöþí ðïõ ï Üíèñùðïò ðáßñíåé áðü ôï ðåñéâÜëëïí Ýôïéìåò, óáí õäáôÜíèñáêåò, ëßðç, êáé ðñùôåÀíåò. Ç åíÝñãåéá ðÜëé ôùí ôñïöþí áõôþí ðñïÝñ÷åôáé áðü ôçí çëéáêÞ åíÝñãåéá ç ïðïßá Ý÷åé áé÷ìáëùôéóèåß óôïýò ÷çìéêïýò äåóìïý ôùí ôñïöþí ìå ôçí öùôïóýíèåóç ôçò ÷ëùñïöýëëçò ôùí áíùôÝñùí öõôþí. ×çìéêüò äåóìüò ìåôáîý ÷çìéêþí óôïé÷åßùí, ïíïìÜæïíôáé ïé åëêôéêÝò äõíÜìåéò ðïõ áíáðôýóóïíôáé ìåôáîý ôùí åîùôåñéêþí çëåêôñéêþí óôéâÜäùí ôùí óôïé÷åßùí áõôþí êáé ïé ïðïßåò óõãêñáôïýí ôá óôïé÷åßá áõôÜ óôçí ìïñöÞ ÷çìéêþí åíþóåùí. Ïé ÷çìéêïß äåóìïß Ý÷ïõí áðïèçêåõìÝíç åíôüò ôùí åíÝñãåéá. Éäéáßôåñá ìåãÜëç åßíáé ç åíÝñãåéá ðïõ áðïèçêåýåôáé óôïõò ÷çìéêïýò äåóìïýò ôïõ Üíèñáêá (C) êáé ôïõ õäñïãüíïõ (Ç), ïé ÷çìéêÝò åíþóåéò ôùí

ÄÅÑÌÁÔÏËÏÃÉÊÁ ÁÐÏÔÅËÅÓÌÁÔÁ ÔÏÕ ÊÁÑÊÉÍÏÕ

ÃÅÍÉÊÁ Ï êáñêßíïò üðùò Ý÷ïõìå åðáíçëåéììÝíá áíáöÝñåé äåí åßíáé ìßá ôïðéêÞ íüóï, åðçññåÜæïõóá ìüíï ôï üñãáíï óôï ïðïßï áíáðôýóóåôáé, áëëÜ ìßá ãåíéêåõìÝíç íüóï, ðïõ åðçññåÜæåé üëïí ôï ïñãáíéóìü ìå ÷áñáêôçñéóôéêüôåñï ðáñÜäåéãìá ôçí áðßó÷íáóç ðïõ ðñïêáëåß óôïí áóèåíÞ, êáèþò êáé ôéò Üëëåò ãåíéêÝò äéáôáñá÷Ýò ðïõ ðåñéåãñÜöçóáí óôï ïéêåßï êåöÜëáéï. Ïé äåñìáôïëïãéêÝò åêöÜíóåéò ôïõ êáñêßíïõ ðïõ èá ðåñéãñÜøïõìå åäþ, åßíáé êé áõôÝò ìÝóá óôï öÜóìá ôùí ãåíéêþí äõóëåéôïõñãéþí êáé äéáôáñá÷þí ðïõ ï êáñêßíïò ðñïêáëåß óôïí ïñãáíéóìü. Ãéá ôï ëüãï áõôü óôï êåöÜëáéï áõôü äåí ðåñéëáìâÜíïõìå ôïõò êáñêßíïõò ôïõ äÝñìáôïò êáèáõôïý (êáé ïé ïðïßïé ðåñéãñÜöïíôáé óôï ïéêåßï êåöÜëáéï).

ÊÅÖÁËÁÉÏ

Ôéò äåñìáôïëïãéêÝò åêöÜíóåéò ôï êáñêßíïõ áðïöáóßóáìå íá ôéò ðåñéëÜâïõìå óå îå÷ùñéóôü êåöÜëáéï äéüôé ðéóôåýïõìå üôé åßíáé ðïëý óçìáíôéêÝò, êáèüóïí ðïëëÝò öïñÝò åßíáé ïé ðñþôåò åìöáíåßò åíäåßîåéò åíüò åí ôù âÜèåé êáñêßíïõ (ð.÷. ôïõ ðáãêñÝáôïò), êáé ç ïé ïðïßåò äåí áîéïëïãïýíôáé êáôÜëëçëá áðü ôïõò éáôñïýò, ïé ïðïßïé ôéò èåùñïýí óáí áðëþò äåñìáôéêÝò ðáèÞóåéò. Óôçí óåëßäá áõôÞ èá ðáñáèÝóïõìå êõñßùò åéêüíåò ôùí äåñìáôéêþí áëëïéþóåùí ðïõ ðñïêáëåß ï êáñêßíïò êáé èá ðáñáèÝôïõìå ëßãá ëüãéá ãéá ôá åßäç ôùí êáñêßíùí ðïõ ðñïêáëïýí ôéò áëëïéþóåéò áõôÝò (Åéê. 18.1-18.15). Ï áíáãíþóôçò ðïõ èÝëåé íá Ý÷åé ðåñéóóüôåñåò ëåðôïìÝñåéåò ãéá ôïí êÜèå êáñêßíï, ðñÝðåé íá áíáôñÝîåé óôá ïéêåßá êåöÜëáéï ôçò Æùçäïóßáò .

182

Ï ÆÙÏÄÏÔÇÓ ÊÁÑÊÉÍÏÓ ÅÉÊÏÍÁ 18.1 ÄéÜöïñåò äåñìáôïëïãéêÝò åêöÜíóåéò êáñêßíùí åóùôåñéêþí ïñãÜíùí.

Ákanthosis Íigricans Åßíáé Ýíäåéîç êáñêßíïõ ôïõ ïñèïý

Ôoxic Årythema Åßíáé Ýíäåéîç ëåìöþìáôïò Hodgkin

Livedo Reticularis Åßíáé Ýíäåéîç êáñêßíïõ ôïõ ðíåýìïíá

ÅÉÊÏÍÁ 18.2 Erythema Multiforme. Åßíáé Ýíäåéîç ëåõ÷áéìéþí êáé äéáöüñùí êáñêßíùí.

ÅÉÊÏÍÁ 18.3

ÅÉÊÏÍÁ 18.4

Neurofibrimatosis (Von Recklinghausen s disease) (ð.÷.íåõñïâëÜóôùìá).

ÅñõèñÜ ÷Ýñéá ôçò çðáôéêÞò áíåðÜñêåéáò, ðñùôïðáèoýò êáñêßíïõ ôïõ Þðáôïò, Þ êßññùóçò ôïõ Þðáôïò.

ÅÉÊÏÍÁ 18.5

ÅÉÊÏÍÁ 18.6

Kaposi sarcoma.

Ìåôáóôáôéêü êáñêßíùìá.

ENÔÑÏÐÉÁ ÈÅÑÌÏÄÕÍÁÌÉÊÇ ÂÁÓÉÊÅÓ ÁÑ×ÅÓ ÔÇÓ ×ÇÌÅÉÁÓ ÊÁÉ ÊÁÑÊÉÍÏÓ

ÅÍÔÑÏÐÉÁ ÊÁÉ ÅËÅÕÈÅÑÇ ÅÍÅÑÃÅÉÁ - ÄG ÅíÝñãåéá åßíáé ìéá áöçñçìÝíç Ýííïéá, ðïõ äåß÷íåé ôçí éêáíüôçôá ôçò ýëçò íá ðñïêáëåß ìåôáâïëÝò (öáéíüìåíá), óôï ðåñéâÜëëïí ôçò (êáé óå áõôÞí ôçí ßäéá), åðéäñþíôáò ðÜíù óå Üëëá õëéêÜ óþìáôá.

ÌïñöÝò åíÝñãåéáò ôçò ýëçò ÄõíáìéêÞ åíÝñãåéá Åßíáé ç åíÝñãåéá ðïõ Ý÷ïõí ôá äéÜöïñá ìüñéá ìéáò ïõóßáò ëüãù ôùí åðéäñÜóåùí ðÜíù óå áõôÜ äõíÜìåùí áðü âáñõôéêÜ, ìáãíçôéêÜ, êáé çëåêôñéêÜ ðåäßá ìÝóá óôï ìüñéï ôçò ïõóßáò.

ÊéíçôéêÞ åíÝñãåéá Åßíáé ç åíÝñãåéá ðïõ Ý÷ïõí ôá ìüñéá ëüãù ôùí êéíÞóåþò ôùí ìÝóá óôá üñéá ôçò ÷çìéêÞò ïõóßáò ôçí ïðïßá áðïôåëïýí.

ÊÅÖÁËÁÉÏ

×çìéêÞ åíÝñãåéá Åßíáé ç åíÝñãåáé ðïõ Ý÷åé áðïèçêåõèåß ìÝóá óôïõò ÷çìéêïýò äåóìïýò ôùí äéáöüñùí áôüìùí ìåôáîý ôùí (âë. áíùôÝñù).

ÐõñçíéêÞ åíÝñãåéá Åßíáé ç åíÝñãåéá ðïõ åßíáé áðïèçêåõìÝíç óôïí ðõñÞíá êÜèå áôüìïõ êáé ïöåßëåôáé óôéò ðõñçíéêÝò äõíÜìåéò ðïõ áóêïýíôáé ìåôáîý ôùí äéáöüñùí ðõñçíéêþí óùìáôßùí, üðùò ðñùôïíßùí êáé íåôñïíßùí. Ôï óýíïëï ôùí ìïñöþí áõôþí åíÝñãåéáò êáëåßôáé åóùôåñéêÞ åíÝñãåéá ôïõ ìïñßïõ êáé êáô åðÝêôáóç ôçò ÷çìéêÞò ïõóßáò. O ðñþôïò íüìïò ôçò èåñìïäõíáìéêÞò ïñßæåé üôé ôï ðïóüí ôçò åíÝñãåéáò ôïõ óýìðáíôïò åßíáé óôáèåñü. Áõôü óçìáßíåé, üðùò èá äïýìå ðáñáêÜôù, üôé ç åíÝñãåéá ìðïñåß íá áëëÜæåé ìïñöÞ êáé íá ìåôáôñÝðåôáé áðü ôçí ìéá ìïñöÞ óôçí Üëëç, áëëÜ ôï óõíïëéêü ðïóüí ôçò ðáñáìÝíåé óôáèåñü.

Èåñìüôçôá Áðü ôïí ðñïçãïýìåíï êáôÜëïãï ôùí äéáöüñùí

186

Ï ÆÙÏÄÏÔÇÓ ÊÁÑÊÉÍÏÓ

åéäþí ôùí åíåñãåéþí ôïõ ìïñßïõ, áðïõóéÜæåé ôï üíïìá ôçò èåñìüôçôáò. Êé üìùò èåñìüçôçôá õðÜñ÷åé! êáé ìÜëéóôá åêäçëþíåôáé êáôÜ ôéò ÷çìéêÝò áíôéäñÜóåòé ôùí ìïñßùí ìåôáîý ôùí! ÅðåéäÞ âÝâáéá ç èåñìüôçôá óáí åíÝñãåéá äåí ìðïñåß íá ãåííçèåß åê ôïõ ìçäåíüò, Ýéìáóôå õðï÷ñåùìÝíïé íá äå÷èïýìå üôé ç èåñìüôçôá åßíáé Ýíá ìÝñïò áðü ôçí åóùôåñéêÞ åíÝñãåéá ôïõ ìïñßïõ. Ç åóùôåñéêÞ åíÝñãåéá êáôÜ ôéò ïéðïéåóäÞðïôå ìåôáâïëÝò ôçò-üðùò óõìâáßíåé óôéò ÷çìéêÝò áíôéäñÜóåéò-ìåôáôñÝðåôáé êáôÜ Ýíá ìÝñïò- Þ åî ïëïêëÞñïõ- óå èåñìüôçôá. Óôéò ÷çìéêÝò áíôéäñÜóåéò óõìâáßíïõí ìåôáâïëÝò ôùí åóùôåñéêþí åíåñãåéþí ôùí áñ÷éêþí ïõóéþí (ìå áðïôÝëåóìá íá ðáñÜãïíôáé ïé äéáöïñåôéêÝò ïõóßåò-ôá ðñïéüíôá äçë.). ÊáôÜ ôç ìåôáâïëÞ áõôÞ ôçò åóùôåñéêÞò åíÝñãåéáò ôùí áñ÷éêþí ïõóéþí, Ýíá ìÝñïò áõôÞò ìåôáôñÝðåôáé óå èåñìüôçôá, ìå áðïôÝëåóìá ôï Üèñïéóìá ôùí åóùôåñéêþí åíåñãåéþí ôùí ðñïéïüíôùí êáé ôçò èåñìüôçôáò íá éóïýíôáé ìå ôéò åóùôåñéêÝò åíÝñãåéåò ôùí áñ÷éêþí ïõóéþí, åîáóöáëéæïìÝíïõ Ýôóé ôïõ ðñþôïõ íüìïõ ôçò èåìñïäõíáìéêÞò, ï ïðïßïò ïñßæåé üôé ôï óõíïëéêü ðïóü ôçò åíÝñãåéáò ôïõ óýìðáíôïò åßíáé óôáèåñü. Ç èåñìüôçôá åßíáé ôï ôßìçìá ðïõ ðëçñþíåé ç åóùôåñéêÞ åíÝñãåéá ãéá íá åðéôý÷åé ôéò äéÜöïñåò ìåôáâïëÝò ôçò óôá äéÜöïñá öõóéêÜ êáé ÷çìéêÜ öáéíüìåíá (ðïéÜ åßíáé ç áéôßá ðïõ åðéâÜëåé áõôÝò ôéò ìåôáâïëÝò ôùí åóùôåñéêþí åíåñãåéþí èá ôï áðïêáëýøïõìå ðáñáêÜôù). Ç èåñìüôçôá ðïõ áðåëåõèåñþíåôáé êáôÜ ôéò öõóéêï-÷çìéêÝò áíôéäñÜóåéò ÷ñçóéìïðïéåßôáé êáôÜ äýï ôñüðïõò. á) ¸íá ìÝñïò ôçò- ç åî ïëïêëÞñïõ - ÷ñçóéìïðïéåßôáé ãéá ôçí áíýøùóç ôçò èåñìïêñáóßáò ôïõ öõóéêï-÷çìéêïý ðåñéâÜëëïíôïò óôï ïðïßï ëáìâÜíåé ÷þñá ç öõóéêï-÷çìéêÞ áíôßäñáóç. â) ¸íá ìÝñïò ôçò- ç åî ïëïêëÞñïõ- ÷ñçóéìïðïéåßôáé ãéá ôçí ìåãéóôïðïßçóç ôçò åíôñïðßáò, ôçò áôáîßáò äçë. ôïõ öõóéêï-÷çìéêïý ðåñéâÜëëïíôïò (ðåñß åíôñïðßáò âë. ðáñáêÜôù). Ôï ðïóü ôçò èåñìüôçôáò ðïõ ÷ñçóéìïðïéåßôáé ãéá ôçí áýîçóç ôçò åíôñïðßáò äåí óõììåôÜóåé óôçí áýîçóç ôçò èåñìïêñáóßáò êáé ôï áíôßèåôï. ÅðïìÝíùò åÜí ãéá ôç ìåãéóôïðïßçóç ôçò åíôñïðßáò åíüò óõóôÞìáôïò áðáéôåßôáé üëï ôï ðïóüí ôçò áðåëåõèåñïõìÝíçò åíÝñãåéáò, ôüôå ç èåñìïêñáóßá ôïõ óõóôÞìáôïò äåí èá áõîçèåß. ¼ôáí ëïéðüí åðÝñ÷åôáé áýîçóç ôçò åíôñïðßáò åíüò öõóéêï-÷çìéêïý ðåñéâÜëëïíôïò, Ýíá ìÝñïò ôçò èåñìüçôçôáò åãêëùâßæåôáé óôçí åðßôåõîç áõôÞò ôçò åíôñïðßáò êáé êáèßóôáôáé áíåíåñãü , ìå ôçí Ýííïéá üôé ôï ðïóü áõôü äåí ìðïñåß íá äþóåé ÷ñÞóéìï Ýñãï, üðùò ìðïñåß ôï ðïóü ôçò èåñìüôçôáò ðïõ áõîÜíåé ôçí èåñìïêñáóßá (âë. ðáñáêÜôù ôçí Ýííïéá ôçò åëåýèåñçò åíÝñãåéáò).

Ìðïñïõìå ëïéðüí íá ðïýìå üôé èåñìüôçôá äåí ðåñéÝ÷åôáé óôá óþìáôá, áëëÜ üôé ç èåñìüôçôá åßíáé ìéá ìïñöÞ åíÝñãåéáò ðïõ öáíåñþíåôáé êáôÜ ôç ìåôáöïñÜ åíÝñãåéáò áðü ôï Ýíá óþìá óôï Üëëï (ðïéüò åßíáé ï óêïðüò áõôÞò ôçò ìåôáïñÜ åíÝñãåéáò, èá ôï áðïêáëýøïõìå ðáñáêÜôù). Áðü ôá ðáñáðÜíù óõìðåñáßíïõìå üôé ç èåñìüôçôá Ý÷åé Üìåóç ó÷Ýóç ìå ôçí êéíçôéêÞ (êõñßùò) åíÝñãåéá ôùí ìïñßùí êáé êáô åðÝêôáóç ôùí çëåêôñïíßùí ôùí áôüìùí áðï ôá ïðïßá áðïôåëïýíôáé ôá ìüñéá. Ç ó÷Ýóç áõôÞ üìùò äåí åßíáé áìößäñïìç. ¸íá óþìá ìðïñåß íá áðïññïöÞóåé èåñìüôçôá êáé íá ìçí áõîÞóåé ôçí êéíçôéêÞ åíÝñãåéá ôùí ìïñßùí ôïõ (íá ìçí áõîçèåß ç èåñìïêñáóßá ôïõ, üðùò èá äïýìå áìÝóùò ðáñáêÜôù), üôáí ç èåñìüôçôá áõôÞ ÷ñçóéìïðïéçèåß åî ïëïêëÞñïõ óôçí áýîçóç ôçò åíôñïðßáò ôïõ óþìáôïò. Áõôü óõìâáßíåé ð.÷. êáôÜ ôçí ôÞîç ôïõ ðÜãïõ óå õãñü ýäùñ (âë. ðáñáêÜôù). Ç áýîçóç ôçò èåñìüôçôáò åíüò óþìáôïò äåí óõíåðÜãåôáé õðï÷ñåùôéêÜ êáé ôçí áýîçóç ôçò êéíçôéêÞòåíÝñãåéáò (êáé óõíåðþò êáé ôçò èåñìïêñáóßáò ôïõ). Áðü ôçí Üëëç ðëåõñÜ ìéá åëÜôôùóç ôçò èåñìüôçôáò åíüò óþìáôïò, ðÜíôá óõíåðÜãåôáé ôçí ìåßùóç ôçò êéíçôéêÞò åíÝñãåéáò êáé ôçò èåììïêôñáóßáò åíüò óþìáôïò!

ÌåôáöïñÜ ôçò èåñìüôçôáò Ç èåñìüôçôá ìåôáöÝñåôáé áðü ôï Ýíá óþìá óôï Üëëï ìå ôñåßò ôñüðïõò. á) Äéá åðáöÞò (conduction), åßíáé ç ìåôáöïñÜ ðïõ ãßíåôáé áðü ôï Ýíá óþìá óôï Üëëï, üôáí ôá äýï óþìáôá åõñåèïýí óå åðáöÞ. â) ÄéÜ ìåôáöïñÜò (convection) åßíáé ç ìåôáöïñÜ èåñìüôçôáò ìåôáîý äýï óùìÜôùí åõñéóêïðìÝíùí óå áðüóôáóç, äéá ìÝóïõ ñåýìáôïò áÝñá (äéáöïñÜò ðßåóçò óôçí áôìüóöáéñá ìåôáîý ôùí äõï óùìÜôùí). ã) Äéá áêôéíïâïëßáò, åßíáé ç ìåôáöïñÜ èåñìüôçôáò (åíÝñãåéáò) óýìöùíá ìå ôïõ íüìïõò ôçò ìåôáöïñÜò ôïõ çëåêôñïìáãíçôñéêïý êýììáôïò, ðïõí Ýèåóå ï Maxwell (Åéê. 19.1).

ÅÉÊÏÍÁ 19.1 Ç äé' áêôéíïâïëßáò ìåôáöïñÜ ôçò èåñìüôçôáò.

ÊÁÑÊÉÍÏÓ ÔÏÕ ÌÁÓÔÏÕ

ÁÍÁÔÏÌÉÁ-ÖÕÓÉÏËÏÃÉÁ Áíáôïìßá Ï ìáóôüò åßíáé Ýíáò åîùêñéíÞò áäÝíáò ðïõ ðåñéâÜëëåôáé óôçí ðñïóèßá ôïõ åðéöÜíåéá ìå äÝñìá êáé ç ïðéóèßá ôïõ åðéöÜíåéá åöÜðôåôáé êáé ðñïóêïëÜôáé óôï ìåßæïíá èùñáêéêü ìý ôïõ èþñáêá (Åéê. 20.1-20.2).

ÅÉÊÏÍÁ 20.1 Öõóéïëïãéêïß ìáóôïß.

ÊÅÖÁËÁÉÏ

Ç åðüìåíç óôéâÜäá ðïõ ôïí ðåñéâÜëëåé åßíáé ëßðïò (õðïäüñåéï ëßðïò) êáé ôÝëïò ìéá ìåìâñÜíç ç ïðïßá ðåñéâÜëëåé üëïí ôï ìáóôü êõêëéêÜ êáé äéá ôçò ïðïßáò êáèçëïýôáé óôï ìåßæïíá èùñáêéêü ìý ôïõ èþñáêïò. Ï êáè' áõôüò ìáóôüò áðïôåëåßôáé áðü 15-20 îå÷ùñéóôÜ ôìÞìáôá, ôïõò ëïâïýò, ÷ùñéæüìåíïé ìåôáîý ôùí áðü åðåêôÜóåéò ôçò ðåñéêëåßïõóáò áõôüí ìåìâñÜíçò. ÊÜèå ëïâüò êáôáëÞãåé ó' Ýíáí ðüñï (ìéêñü óùëÞíá) óôïí ïðïßï åêêñßíåé ôï ãÜëá êáé ðïõ ïíïìÜæåôáé ãáëáêôïöüñïò ðüñïò. Ïé 15-20 ðüñïé ôùí ëïâþí óõãêëßíïõí üëïé ðñïò ôç èçëÞ ôïõ ìáóôïý óôçí ïðïßá åêâÜëëïõí (Åéê. 20.3). Ï ìáóôüò ìðïñåß äçë. íá ðáñïìïéáóôåß óáí Ýíá ôóáìðß óôáöõëéïý ôïõ ïðïßïõ ïé ñüãåò åßíáé ïé ëïâïß. ÊÜèå Ýíáò áðü ôïõò ëïâïýò ôþñá áðïôåëåßôáé áðü óõíáèñïßóåéò êõôôÜñùí ðïõ ó÷çìáôßæïõí ðïëõÜñéèìïõò ìéêñïýò áäåíéêïýò ó÷çìáôéóìïýò, ôá ëïâßäéá, êÜèå Ýíá ôùí ïðïßùí åêâÜëëåé óå Ýíáí ìéêñüôåñï ðüñï. Ïé ðüñïé áõôïß ôùí ëïâéäßùí êÜèå ëïâïý, óõíåíþíïíôáé êáé ó÷çìáôßæïõí ôïí ðüñï ôïõ êÜèå ëïâïý ï ïðïßïò åêâÜëëåé ôåëéêÜ óôç èçëÞ. Ï êÜèå ëïâüò äçë. ìðïñåß ìå ôç óåéñÜ ôïõ íá

212

Ï ÆÙÏÄÏÔÇÓ ÊÁÑÊÉÍÏÓ

ÅÉÊÏÍÁ 20.2 Ìåßæùí èùñáêéêüò ìýò êáé ðñüóèéïò ïäïíôùôüò ìýò. Ðñüóöõóç åð' áõôþí ôïõ ìáóôïý.

èåùñçèåß óáí Ýíá ôóáìðß óôáöõëéïý ôïõ ïðïßïõ ïé ñüãåò åßíáé ôá ëïâßäéá.

ËåìöéêÞ áðï÷åýôåõóç ôïõ ìáóôïý H ëåìöéêÞ áðï÷Ýôåõóç ôïõ ìáóôïý Ý÷åé ôåñáóôßá óçìáóßá, ôüóï óôçí ðñüãíùóç, üóï êáé óôç èåñáðåßá ôïõ êáñêßíïõ ôïõ ìáóôïý. Ç ëÝìöïò ôïõ Ýîù çìßóåùò ôïõ ìáóôïý åêâÜëåé óôïõò ëåìöáäÝíåò ìåôáîý ôïõ ìåßæïíïò êáé åëÜóóïíïò èùñáêéêïý ìõüò , ïé ïðïßïé ìå ôç óåéñÜ ôùí åêâÜëïõí óôïõò ìáó÷áëéáßïõò ëåìöáäÝíåò , ïé ïðïßïé åõñßóêïíôáé óôï ðëáôý ìÝñïò ôçò êùíéêÞò ìáó÷áëéáßáò êïéëüôçôáò. Ïé ìáó÷áëéáßïé áõôïß áäÝíåò áêïëïýèùò åêâÜëïõí óôïõò êïñõöáßïõò ìáó÷áëéáßïõò ëåìöáäÝíåò ôçò êïñõöÞò ôçò ìáó÷Üëçò, êÜôùèåí ôïõ åëÜóóïíïò èùñáêéêïý ìõüò. Ïé êïñõöáßïé ìáó÷áëéáßïé ëåìöáäÝíåò óôç óõíÝ÷åéá åêâÜëïõí óôïõò õðïêëåéäßïõò ëåìöáäÝíåò, Ýóùèåí ôïõ åëÜóóïíïò èùñáêéêïý ìõüò, óôçí õðïêëåßäéï ðëÝïí ÷þñá êáé êáôÜ

ìÞêïò ôçò ðñþôçò ìïßñáò ôçò õðïêëåéäßïõ öëÝâáò. Óôïõò êïñõöáßïõò ìáó÷áëéáßïõò ëåìöáäÝíåò åêâÜëåé êáé ôï Üíù ôìÞìá ôïõ ìáóôïý, äéá ìÝóïõ ëåìöáããåßùí äéáôñå÷üíôùí ôï ìåßæïíá èùñáêéêü ìý (Åéê. 20.4). Ôï Ýóù ôìÞìá ôïõ ìáóôïý åêâÜëåé áð' åõèåßáò óôïõò Ýóù åóù-èùñáêéêïýò ëåìöáäÝíåò, ïé ïðïßïé åõñßóêïíôáé êáôÜ ìÞêïò ôçò Ýóù ìáóôéêÞò áñôçñßáò êáé öëåâüò. Ïé Ýóù èùñáêéêïß ëåìöáäÝíåò, äéá ìÝóïõ ôùí ëåìöáäÝíùí ôïõ ìåóïèùñáêßïõ, åðéêïéíùíïýí ìå ôïõò Ýóù ìáóôéêïýò ëåìöáäÝíåò ôïõ áíôéèÝôïõ ìáóôïý êáé êáô' åðÝêôáóç êáé óôïí áíôßèåôï ìáóôü. Ôá ëåìöáããåßá ôçò èçëÞò ôïõ ìáóôïý, áðï÷åôåýïíôáé óå üëåò ôéò ðáñáðÜíù ïìÜäåò ëåìöáäÝíùí. ÔÝëïò ìéá áêüìá ïìÜäá ëåìöáäÝíùí êåßíôáé êáôÜ ìÞêïò ôïõ ðñïóèßïõ ïäïíôùôïý ìõüò, êáôÜ ìÞêïò ôïõ ìåßæïíïò èùñáêéêïý íåýñïõ. ¼ëåò ôéò áíùôÝñù ëåìöáäåíéêÝò ïìÜäåò åðé÷åéñïýìå íá áöáéñÝóïõìå ÷åéñïõñãéêÜ êáôÜ ôçí áðëÞ (Þ ñéæéêÞ) ìáóôåêôïìÞ.

Öõóéïëïãßá

ÅÉÊÏÍÁ 20.3 Ëïâßäéá ôïõ ìáóôïý.

Ôá ëïâßäéá õðåñôñÝöïíôáé êáé õðåñðëÜóóïíôáé (ôá áäåíéêÜ ôùí äçë. êýôôáñá ãßíïíôáé ðåñéóóüôåñá êáé ìåãáëýôåñá ðñïïäåôéêÜ áðü ôçí åöçâåßá êáé ìåôÜ, êÜôù áðü ôçí åðßäñáóç êõñßùò ôùí ïéóôñïãüíùí (êáé äåõôåñåõüíùò) ôùí ðñïãåóôåñåíïåéäþí ïñìïíþí ôçò ãõíáßêáò (ïñìüíåò ôùí ùïèçêþí ðïõ ñõèìßæïõí êáé ôçí ðåñßïäï), ïé ïðïßåò ôñÝöïõí ôá ëïâßäéá (Åéê. 20.5). Ôá ëïâßäéá õößóôáíôáé êáé áõôÜ ôçí êõêëéêÞ ðåñéïäéêÞ åðßäñáóç ôùí ïéóôñïãüíùí (êáé ðñïãåóôåñüíçò), êáèþò áõôÜ áõîÜíïõí êáôÜ ôç äéÜñ-

ÊÁÑÊÉÍÏÓ ÔÏÕ ÐÍÅÕÌÏÍÁ

ÁÍÁÔÏÌÉÁ-ÖÕÓÉÏËÏÃÉÁ Ôï áíáðíåõóôéêü óýóôçìá ôïõ áíèñþðïõ (ñéíïöÜñõããáò, ëÜñõããáò, ôñá÷åßá, âñüã÷ïé êáé ðíåýìïíåò) åßíáé ôï Ýíá ìÝëïò ôïõ æåýãïõò ôï ïðïßï ìáæß ìå ôçí êáñäéÜ áðïôåëåß ôï êáñäéáíáðíåõóôéêü óýóôçìá (Åéê. 21.1-21.2). Ç áíáðíåõóôéêÞ ïäüò ôïõ áíèñþðïõ îåêéíÜåé áðü ôï óôüìá, óõíå÷ßæåôáé óôï ëÜñõããá êáé ôçí ôñá÷åßá.

ÊÅÖÁËÁÉÏ

ÄéáêëÜäùóç âñüã÷ùí Ïé äéáäï÷éêÜ áõôïß äéáêëáäéæüìåíïé âñüã÷ïé ïíïìÜæïíôáé ôìçìáôéêïß âñüã÷ïé, âñüã÷ïé 1çò, 2çò, 3çò ôÜîåùò êáé ôÝëïò âñïã÷éüëéá, ôï ïðïßá åßíáé ïé óôåíüôåñïé áåñáãùãïß.

Ôñá÷åßá êáé ïé ó÷Ýóåéò áõôÞò ìå ôïí ïéóïöÜãï (üðéóèåí) êáé ôçí áïñôÞ Ç ôñá÷åßá åßíáé Ýíáò ìåãÜëïò óùëÞíáò, äéáìÝôñïõ 3 åê. ï ïðïßïò êáôÝñ÷åôáé óôï êÝíôñï ôïõ èþñáêá, ðßóù áðü ôï óôÝñíï, êáé óå êÜðïéï óçìåßï ðñéí ôåëåéþóåé ôï óôÝñíï, äéáêëáäßæåôáé óå äýï êõñßïõò óùëÞíåò ôïõò âñüã÷ïõò (Åéê. 21.3). Ôï ìÝñïò ôçò äéáêëáäþóåùò ôçò ôñá÷åßáò ëÝãåôáé êáñßíá. Ï êÜèå âñüã÷ïò åí óõíå÷åßá äéáêëáäßæåôáé äéáäï÷éêÜ óå üëï êáé óôåíüôåñïõò âñüã÷ïõò, óáí ôç äéáêëÜäùóç åíüò äÝíôñïõ (Åéê. 21.4).

ÅÉÊÏÍÁ 21.1 Ôñá÷åßá êáé ïé ôìçìáôéêïß âñüã÷ïé.

226

Ï ÆÙÏÄÏÔÇÓ ÊÁÑÊÉÍÏÓ

ÅÉÊÏÍÁ 21.4 ÅÉÊÏÍÁ 21.2 Êáñäéïáíáðíåõóôéêü óýóôçìá.

Ôï êÜèå âñïã÷éüëéï ôÝëïò êáôáëÞãåé óå ðïëëÝò ìéêñÝò öïõóêÜëåò (ðïõ öõóéêÜ üëåò áðï÷åôåýïíôáé óôï âñïã÷éüëéï áðü ôï ïðïßï ðñïÝñ÷ïíôáé) êáé ðïõ ïíïìÜæïíôáé êõøåëßäåò. Ôï êÜèå âñïã÷éüëéï äçë. ìðïñåß íá ðáñïìïéáóèåß óáí Ýíá ôóáìðß óôáöõëéïý, ôïõ ïðïßïõ ïé ñüãåò åßíáé ïé êõøåëßäåò. ÐÜíù óôéò êõøåëßäåò õðÜñ÷ïõí ìéêñÜ áããåßá áßìáôïò, ôá ôñé÷ïåéäÞ. Ï áÝñáò ëïéðüí ðïõ öèÜíåé ìå ôçí åéóðíïÞ áðü ôï ðåñéâÜëëïí ðëïýóéïò óå ïîõãüíï, öèÜíåéò ôéò êõøåëßäåò êáé Ýñ÷åôáé óå åðéêïéíùíßá ìå ôï áßìá ôùí ôñé÷ïåéäþí. ÁíôáëëáãÞ áåñßùí (Ï2, CO2), ìåôáîý ôùí åñõèñþí áéìïóöáéñßùí êáé ôùí ðíåõìïíéêþí êõøåëßäùí. Åêåß ãßíåôáé ðëÝïí ïé áíôáëëáãÞ áåñßùí ìåôáîý ôïõ áßìáôïò ôùí ôñé÷ïåéäþí êáé ôïõ áÝñá ôùí êõøåëßäùí, ìå ôçí Ýííïéá üôé ïîõãüíï áðïññïöÜ-

ÄéáêëÜäùóç âñüã÷ùí.

ôáé áðü ôá åñõèñÜ áéìïóöáßñéá ôïõ áßìáôïò ôùí ôñé÷ïåéäþí êáé áíôßóôñïöá ôï öëåâéêü áßìá ôùí ôñé÷ïåéäþí áðïâÜëåé ôï äéïîåßäéï ôïõ Üíèñáêá êáé ôï Üæùôï óôéò êõøåëßäåò ôá ïðïßá ìå ôçí åêðíïÞ áðïâÜëëïíôáé ðñïò ôï ðåñéâÜëëïí (Åéê. 21.5). Ç ó÷Ýóç ìåôáîý ôçò ðíåõìïíéêÞò êõêëïöïñßáò (Þôïé ôçò êõêëïöïñßáò ôïõ áßìáôïò ìåôáîý ðíåýìïíïò êáé êáñäßáò) êáé ôçò óõóôçìáôéêÞò êõêëïöïñßáò (Þôïé ôçò êõêëïöïñßáò ìåôáîý ôùí õðïëïßðùí áíáôïìéêþí ïñãÜíùí ôïõ óþìáôïò êáé ôçò êáñäßáò) áðåéêïíßæïíôáé óôéò ðáñáêÜôù åéêüíåò (Åéê. 21.6-21.9).

ÅÉÊÏÍÁ 21.3

ÅÉÊÏÍÁ 21.5

Ôñá÷åßá êáé ïé ó÷Ýóåéò áõôÞò ìå ôïí ïéóïöÜãï (üðéóèåí) êáé ôçí áïñôÞ.

ÁíôáëëáãÞ áåñßùí (Ï2, CO 2), ìåôáîý ôùí åñõèñþí áéìïóöáéñßùí êáé ôùí ðíåõìïíéêþí êõøåëßäùí.

ÊÁÑÊÉÍÏÓ ÔÏÕ ÐÁ×ÅÏÓ ÅÍÔÅÑÏÕ

ÁÍÁÔÏÌÉÁ Ôï ðá÷ý Ýíôåñï åßíáé Ýíá üñãáíï ôïõ ãáóôñåíôåñéêïý óõóôÞìáôïò, ôï ïðïßï êåßôáé ùò Ýíá áíïé-

ÊÅÖÁËÁÉÏ

÷ôü ôåôñÜãùíï ãýñù áðü ôá Üëëá üñãáíá ôçò êïéëßáò (Åéê. 22.1, 22.2). Ôï ðá÷ý Ýíôåñï ÷ùñßæåôáé óôá åîÞò áíáôïìéêÜ ìÝñç: (Eéê. 22.3-22.6). Á) Â) Ã) Ä) Å)

Ôï Ôï Ôï Ôï Ôï

äåîéü êüëïí Þ áíéüí êüëïí. åãêÜñóéï êüëïí. áñéóôåñü êüëïí Þ êáôéüí êüëïí. óéãìïåéäÝò êüëïí. ïñèüí êüëïí.

ÅÉÊÏÍÁ 22.1

ÅÉÊÏÍÁ 22.2

Ôï ãáóôñåíôåñéêü óýóôçìá.

Ôï ðá÷ý Ýíôåñï.

248

Ï ÆÙÏÄÏÔÇÓ ÊÁÑÊÉÍÏÓ

Ôï ïñèüí (Åéê. 22.4-22.6)

EÉÊÏÍÁ 22.3 AC: Aíéüí êüëïí. EC: ÅãêÜñóéï êüëïí. H: ¹ðáñ. S: Óôüìá÷ïò. D: 12äÜêôõëïí. KC: Êáôéüí êüëïí. SC: ÓéãìïåéäÝò êüëïí. O: Ïñèüí, A: SMV: ¢íù ìåóåíôÝñéïò öëÝâá êé áñôçñßá. Ôï ðá÷ý Ýíôåñï óáí óôåöÜíé , ãýñù áðü ôçí êïéëéáêÞ ÷þñá, êáé ç áéìÜôùóÞ ôïõ áðü ôéò ¢íù êáé ÊÜôù ÌåóåíôÝñéåò Áñôçñßåò êáé ç öëåâéêÞ áðï÷Ýôåõóç ôïõ ìå ôéò áíôßóôïé÷åò öëÝâåò ôçò ðõëáßáò êõêëïöïñßáò.

Óðïõäáßåò áíáôïìéêÝò ó÷Ýóåéò Áíéüí êüëïí (Åéê. 22.3) Ôï áíéüí êüëïí óôï ðßóù ìÝñïò ôïõ åöÜðôåôáé áðü êÜôù ðñïò ôá ðÜíù áðü: á) Ôï äåîéü ïõñçôÞñá êáé äåîéü íåöñü. â) Ôç 2ç ìïßñá (êÜèåôç) ôïõ 12äáêôýëïõ êáé ôçí êåöáëÞ ôïõ ðáãêñÝáôïò. ã). Ôï Þðáñ (ìå ôçí áñéóôåñÜ êïëéêÞ ôïõ êáìðÞ äçë. ôç ãùíßá ðïõ ó÷çìáôßæåé ãéá íá óõíå÷ßóåé óáí åãêÜñóéï êüëïí).

Óôïí Üíäñá (Åéê. 22.4) ç ðñïóèßá ôïõ åðéöÜíåéá åöÜðôåôáé ìå ôïí ðñïóôÜôç, åíþ óôç ãõíáßêá (Åéê. 22.5-22.6) ç ðñïóèßá ôïõ åðéöÜíåéá åöÜðôåôáé ìå ôç ìÞôñá êáé ôïí êüëðï. Êáé óôïí Üíäñá êáé óôç ãõíáßêá, ôï ïñèüí óôï ôåëåõôáßï ôïõ ôìÞìá, åöÜðôåôáé óôéò äýï ðëåõñÝò ôïõ (äåîéÜ êáé áñéóôåñÜ), ìå ôïõò äýï áíôßóôïé÷ïõò ïõñçôÞñåò ëßãï ðñéí áõôïß åéóÝëèïõí óôçí ïõñïäü÷ï êýóôç. Ôï ïñèüí êüëïí êáôáëÞãåé óå áðüóôáóç 5 åê. ðåñßðïõ åóùôåñéêÜ ôïõ äáêôõëßïõ. Óôï óçìåßï áõôü ôçò êáôáëÞîåþò ôïõ åíþíåôáé ìå ìßá åóï÷Þ ôïõ äÝñìáôïò ôïõ ðåñéíÝïõ, ç ïðïßá Ýôóé åíþíåé ôï ôåëéêü ôìÞìá ôïõ ïñèïý ìå ôï äáêôýëéï. Ç åóï÷Þ áõôÞ ôïõ äÝñìáôïò ôùí ãëïõôþí, ìÞêïõò 5 åê. ðïõ åíþíåôáé ìå ôï ïñèüí ïíïìÜæåôáé ðñùêôéêüò óùëÞíáò. ÅðåéäÞ áêñéâþò ï ðñùêôéêüò óùëÞíáò åßíáé Ýíá üñãáíï ôåëåßùò äéáöïñåôéêü áíáôïìéêÜ áëëÜ êáé åìâñõïëïãéêÜ, ï êáñêßíïò ðïõ áíáðôýóóåôáé óôá êýôôáñÜ ôïõ Ý÷åé ôåëåßùò äéáöïñåôéêÞ âéïëïãéêÞ óõìðåñéöïñÜ, ðñüãíùóç êáé èåñáðåßá, áðü ôïí êáñêßíï ðïõ áíáðôýóóåôáé óôï õðüëïéðï ðá÷ý Ýíôåñï, üðùò èá ðåñéãñáöåß ðáñáêÜôù. Ôï ðá÷ý Ýíôåñï ðñïÝñ÷åôáé åìâñõïëïãéêÜ áðü ôï Ýóù âëáóôéêü äÝñìá, åíþ ï ðñùêôéêüò óùëÞíáò áðü ôï Ýîù âëáóôéêü äÝñìá (âë. óçìáóßá åìâñõïëïãßáò óôç ÷åéñïõñãéêÞ ïãêïëïãßá). Ôï áíéüí êüëïí êáé ôï åãêÜñóéïí êüëïí êáé ç áñéóôåñÞ êïëéêÞ êáìðÞ áéìáôþíïíôáé áðü ôçí Üíù êïßëç áñôçñßá, åíþ ôï êáôéüí êüëïí, ôï óéãìïåéäÝò êáé ôï ïñèüí áéìáôþíïíôáé áðü ôçí êÜôù ìåóåíôÝñéï áñôçñßá. Ç öëåâéêÞ áðï÷åýôåõóç åðéôåëåßôáé ìå ôéò áíôßóôïé÷åò ôùí áñôçñéþí öëÝâåò (âë. ðõëáßá êõêëïöïñßá).

Ôï åãêÜñóéï êüëïí (Åéê. 22.3) Óôï ðßóù ìÝñïò ôïõ åöÜðôåôáé ìå ôï óþìá ôïõ ðáãêñÝáôïò êáé óôï ðÜíù ìÝñïò ôïõ ìå ôï êÜôù ìÝñïò ôïõ óþìáôïò ôïõ óôïìÜ÷ïõ.

Ôï áñéóôåñü êüëïí (Åéê. 22.3) Áðü ðÜíù ðñïò ôá êÜôù åöÜðôåôáé ìå: á) Ôï óðëÞíá (ìå ôçí áñéóôåñÜ êïëéêÞ ôïõ êáìðÞ, äçë. ôç ãùíßá ðïõ ó÷çìáôßæåé ãéá íá óõíå÷ßóåé áðü ôï åãêÜñóéï êüëïí óôï áñéóôåñü êüëïí). â) Ôïí áñéóôåñü íåöñü êáé ïõñçôÞñá.

Ôï óéãìïåéäÝò (Åéê. 22.3)

EÉÊÏÍÁ 22.4

Óôï ïðßóèéï êáé êÜôù ìÝñïò ôïõ åöÜðôåôáé ìå ôïí áñéóôåñü ïõñçôÞñá.

UB: Ïõñïäü÷ïò êýóôç. P: ÐñïóôÜôçò. RE: Ïñèüí. U: ÏõñÞèñá. TE: ¼ñ÷çò.

ÊÁÊÏÇÈÅÉÓ ÏÃÊÏÉ ÔÏÕ ÍÅÖÑÏÕ

ÁÍÁÔÏÌÉÁ Ïé äýï íåöñïß åõñßóêïíôáé óôïí ïðéóèïðåñéôïíáúêü ÷þñï, åöáðôüìåíïé óôï ïðßóèéï êïéëéáêü ôïß÷ùìá êáé óõãêåêñéìÝíá óôï äéÜöñáãìá, ôïí åãêÜñóéï êïéëáêü ìý, ôïí ôåôñÜãùíï ïóöõéêü ìý êáé ôïí éëéïøïßôç ìý (Åéê. 23.1-23.5). Óôïí Üíù ðüëï ôùí åõñßóêïíôáé óáí óêïõöß ôá åðéíåöñßäéá. ÁíÜìåóá áðü ôïõò äýï íåöñïýò ðåñíïýí ôá äýï ìåãÜëá áããåßá ôçò êïéëßáò, ç áïñôÞ êáé äåîéÜ áõôÞò, ç êÜôù êïßëç öëÝâá. Ïé íåöñïß áéìáôþíïíôáé áðü ôéò íåöñéêÝò áñôçñßåò ðïõ åßíáé êëÜäïé ôçò êïéëéáêÞò áïñôÞò êáé ïé ïðïßåò óôçí ðïñåßá ôùí ðñïò ôïõò íåöñïýò åõñßóêïíôáé ðßóù áðü ôéò íåöñéêÝò öëÝâåò, ìå ôéò ïðïßåò ôï öëåâéêü áßìá ôùí íåöñþí áðï÷åôåýåôáé óôçí êÜôù êïßëç öëÝâá (Åéê. 23.1-23.4). ÌÜëéóôá ç áñéóôåñÞ íåöñéêÞ öëÝâá äÝ÷åôáé êáé ôçí áñéóôåñÞ Üíù óðåñìáôéêÞ öëÝâá, ðïõ áðï÷åôåýåé öëåâéêü Üéìá áðü ôïí áñéóôåñü üñ÷ç (Þ ôçí áñéóôåñÞ ùïèÞêç) (Åéê. 23.1-23.4 & 23.6). Ôïýôï Ý÷åé óçìáóßá óôç ìåôÜóôáóç ôïõ êáñêßíïõ ôïõ áñéóôåñïý üñ÷åùò, ï ïðïßïò ìåèßóôáôáé ðñþôá óôïí áñéóôåñü íåöñü, ìÝóù ôçò áñéóôåñÜò íåöñéêÞò öëÝâáò (ï äåîéüò üñ÷çò áðï÷åôåýåé

ÊÅÖÁËÁÉÏ

ôï öëåâéêü ôïõ áßìá êáô' åõèåßáí óôçí êÜôù êïßëç öëÝâá ìå ôç äåîéÜ Üíù óðåñìáôéêÞ öëÝâá).

ÁíáôïìéêÝò ó÷Ýóåéò ôùí íåöñþí (Åéê. 23.6) Ï äåîéüò íåöñüò óôçí ðñïóèßá ôïõ åðéöÜíåéá, êáé áðü ðÜíù ðñïò ôá êÜôù Ýñ÷åôáé óå åðáöÞ ìå ôá êÜôùèé êïéëéáêÜ üñãáíá: ï Üíù ðüëïò ìå ôçí ïðéóèßá åðéöÜíåéá ôïõ äåîéïý ëïâïý ôïõ Þðáôïò. Óôï ìÝóïí êáé Ýóù ôìÞìá ôïõ (ðýëåò ôïõ íåöñïý), ìå ôç 2ç ìïßñá ôïõ 12äáêôýëïõ (ðßóù áðü ôï óôüìéï ôïõ åðéðëïéêïý èýëáêïò (omental bursa). Ï êÜôù ðüëïò ôïõ ìå ôï áíéüí (äåîéü) êüëïí. Ç ðñïóèßá åðéöÜíåéá ôïõ áñéóôåñïý íåöñïý áíôßóôïé÷á Ýñ÷åôáé óå åðáöÞ ìå ôá êÜôùèé üñãáíá: ï Üíù ðüëïò ôïõ ìå ôçí ïðéóèßá åðéöÜíåéá ôïõ óôïìÜ÷ïõ êáé ôïõ óðëçíüò (óðëçíïíåöñéêüò óýíäåóìïò), êáé ìÜëéóôá ðßóù áðü ôï åðéðëïéêü èýëáêï (omental bursa). Ôï ìÝóïí ôïõ (ðýëåò) ìå ôçí ïðéóèßá åðéöÜíåéá ôçò ïõñÜò ôïõ ðáãêñÝáôïò. Ï êÜôù ðüëïò ôïõ ìå ôçí áñéóôåñÞ êïëéêÞ êáìðÞ êáé ôï êáôéüí (áñéóôåñü) êüëïí (Åéê. 23.6). Áðü ôïõò äýï íåöñïýò îåêéíïýí ïé äýï ïõñçôÞñåò, ðïõ åßíáé óùëÞíåò áðï÷åôåýóåùò ôùí ïýñùí óôçí ïõñïäü÷ï êýóôç êáé áðü åêåß äéá ìÝóïõ ôçò ïõñÞèñáò áðïâÜëëïíôáé ðñïò ôá Ýîù.

262

Ï ÆÙÏÄÏÔÇÓ ÊÁÑÊÉÍÏÓ

ÅÉÊÏÍÁ 23.1 & 23.2 Ïé äýï íåöñïß ìå ôá áíôßóôïé÷á åðéíåöñßäéá, óôïí ïðéóèïðåñéôïíáéêü ÷þñï.

Ïé äýï ïõñçôÞñåò óôçí ðïñåßá ôùí ðñïò ôçí ïõñïäü÷ï êýóôç ðïñåýïíôáé ðßóù áðü ôï äåîéü (áíéüí) êáé áñéóôåñü (êáôéüí) êüëïí áíôßóôïé÷á (Åéê. 23.1-23.2). Óôçí ðýåëï ï áñéóôåñüò ïõñçôÞñáò ðïñåýåôáé ðñïò ôçí ïõñïäü÷ï êýóôç ðåñíþíôáò êÜôù áðü

ôï óéãìïåéäÝò êüëïí êáé ìå äéåýèõíóç áðü Ýîù (áðü ôá ðõåëéêÜ ôïé÷þìáôá) ðñïò ôá Ýóù. ÅíäéáöÝñïí áðï ÷åéñïõñãéêÞò ðëåõñÜ Ý÷ïõí ïé ó÷Ýóåéò ôùí äýï ïõñçôÞñùí óôç ãõíáßêá, êáôÜ ôçí ðïñåßá ôùí ðñïò ôçí ïõñïäü÷ï êýóôç. Ëßãï ðñéí êáôáëÞîïõí óôçí ïõñïäü÷ï êýóôç, ïé ïõñçôÞñåò ðåñíïýí êÜôù áðü êáé óå óôåíÞ åðáöÞ ìå ôéò ìçôñéáßåò áñôçñßåò ðïõ áéìáôþíïõí ôç ìÞôñá êáé óå óôåíÞ åðáöÞ ìå ôá ðëÜãéá ôïé÷þìáôá ôïõ ôñá÷Þëïõ ôçò ìÞôñáò.

ÅÉÊÏÍÁ 23.3

ÅÉÊÏÍÁ 23.4

Á: ÁïñôÞ. IVC: ÊÜôù êïßëç öëÝâá. E: Åðéíåöñßäéï. LK: Áñéóôåñüò íåöñüò.

IVC: ÊÜôù êïßëç öëÝâá. AO: ÁïñôÞ. KI: Íåöñüò. ÍåöñÜ óôïí ïðéóèïðåñéôïíáéêü ÷þñï.

ÁÄÅÍÏÊÁÑÊÉÍÏÓ ÏÕÑÏÄÏ×ÏÕ ÊÕÓÔÅÙÓ

ÁÍÁÔÏÌÉÁ-ÅÌÂÑÕÏËÏÃÉÁ Ç ïõñïäü÷ïò êýóôç óôïí Üíäñá óôï ðßóù ìÝñïò ôçò åöÜðôåôáé ìå ôïõ óðåñìáôïäü÷ïõò ëçêýèïõò êáé óðåñìáôïäü÷ïõò êýóôåéò (âë. áíáôïìßá ðÝïõò). ¼ëá ôÝëïò ôá üñãáíá áõôÜ óôï ðßóù ìÝñïò ôùí åöÜðôïíôáé ôïõ ïñèïý (ôåëéêü ôìÞìá ôïõ ðá÷Ýùò åíôÝñïõ), åíþ óôç ãõíáßêá ìåôáîý ôçò ïõñïäü÷ïõ êýóôåùò êáé ôïõ ïñèïý ðáñåìâÜëëåôáé ç ìÞôñá. Óôïí Üíäñá ç ïõñïäü÷ïò êýóôç, óôï êÜôù ìÝñïò ôçò åöÜðôåôáé ôïõ ðñïóôÜôç, äéá ìÝóïõ ôïõ ïðïßïõ ðåñíÜ ç óõíÝ÷åéá ôïõ áõëïý ôçò ïõñïäü÷ïõ êýóôåùò, ùò ðñïóôáôéêÞ ïõñÞèñá. Ç ïõñÞèñá ôïõ Üíäñá îåêéíÜåé áðü ôïí áõ÷Ýíá ôçò ïõñïäü÷ïõ, óõíå÷ßæåé óáí ðñïóôáôéêÞ ïõñÞèñá ìÝóá óôïí ðñïóôÜôç êáé ôåëéêÜ åéóÝñ÷åôáé óôï ðÝïò, êáôáëáìâÜíïõóá óõíïëéêÜ ìÞêïò 15 cm. Óôç ãõíáßêá ç ïõñÞèñá Ý÷åé ìÞêïò ìüíï 3-4 cm, êáé áðü ôïí áõ÷Ýíá ôçò ïõñïäü÷ïõ åîÝñ÷åôáé óôï áéäåßï, êÜôù áðü ôçí êëåéôïñßäá. Óôç ìéêñÞ áõôÞ ôçò äéáäñïìÞ ç ãõíáéêåßá ïõñÞèñá åöÜðôåôáé óôï ðßóù ìÝñïò ôçò ìå ôïí êüëðï. Áêñéâþò óôïí áõ÷Ýíá ôçò ïõñïäü÷ïõ áðü üðïõ îåêéíÜ ç ïõñÞèñá ãéá íá åéóÝëèåé óôïí ðñïóôÜôç õðÜñ÷ïõí äýï ìõéêïß óöéãêôÞñåò, ðïõ åëÝã÷ïõí ôç óõãêñÜôçóç ôïí ïýñùí (åãêñÜôåéá).

ÊÅÖÁËÁÉÏ

Ï Ýíáò óöéãêôÞñáò ëÝãåôáé Ýóù óöéãêôÞñáò, áðïôåëåß ôïí áõ÷Ýíá ôçò ïõñïäü÷ïõ êýóôåùò êáé íåõñþíåôáé áðü ôï áõôüíïìï íåõñéêü óýóôçìá êáé äñÜ áõôüìáôá (áíôáíáêëáóôéêÜ - ÷ùñßò ôçí åêïýóéá èÝëçóÞ ìáò), åîáóöáëßæïíôáò ôçí åãêñÜôåéá ôùí ïýñùí (Åéê. 24.7). ÓõãêåêñéìÝíá ï Ýóù óöéãêôÞñáò íåõñþíåôáé áðü ôçí éåñÜ ìïßñá ôïõ óõìðáèçôéêïý óõóôÞìáôïò (L2), óõìðáèçôéêÜ íåý-

ÅÉÊÏÍÁ 24.1 ÁíôñéêÞ ïõñÞèñá Ýìðñïóèåí ôïõ ïñèïý.Eéê.1. UB: Ïõñïäü÷ïò êýóôç. P: ÐñïóôÜôçò. RE: Ïñèüí. U: ÏõñÞèñá. TE: ¼ñ÷çò. (Netter).

282

Ï ÆÙÏÄÏÔÇÓ ÊÁÑÊÉÍÏÓ

ÅÉÊÏÍÁ 24.4-24.5

EÉÊÏÍÁ 24.2 RE: Ïñèüí. U: ÌÞôñá. OV: ÙïèÞêç. B: Ïõñïäü÷ïò êýóôç. Ãõíáéêåßá ïõñÞèñá Ýìðñïóèåí ôïõ êüëðïõ (Netter).

ñá áðü ôçí ïðïßá ðåñíïýí ðñþôá áðü ôç óõìðáèçôéêÜ Üëõóï êáé êáôáëÞãïõí óôï ôïß÷ùìá ôçò ïõñïäü÷ïõ êáé óôïí Ýóù óöéãêôÞñá. Óôï ôïß÷ùìá ôçò ïõñïäü÷ïõ ôï óõìðáèçôéêü ðñïêáëåß ÷áëÜñùóç áõôïý (êáé ùò åê ôïýôïõ áýîçóç ôçò ÷ùñçôéêüôçôáò ôçò ïõñïäü÷ïõ óå ïýñá), åíþ ðñïêáëåß óýóðáóç ôïõ Ýóù óöéãêôÞñá. Ôá ðáñáóõìðáèçôéêÜ íåýñá ðïñåýïíôáé óôçí ïõñïäü÷ï êýóôç ìå ôá ðõåëéêÜ íåýñá êáé ðñïêáëïýí óôï ôïß÷ùìá ôçò ïõñïäü÷ïõ êáé ôïõ Ýóù óöéêôÞñá, áêñéâþò ôéò áíôßèåôåò åíÝñãåéåò áðü ôá óõìðáèçôéêÜ íåýñá. Ï Ýîù óöéêôÞñáò åßíáé ï ìýò ðïõ åõñßóêåôáé óôï ðõåëéêü äéÜöñáãìá êé åßíáé ãñáììùôüò ìýò, äçë. åßíáé ìýò ðïõ õðáêïýåé óôéò åêïýóéåò åðéèõìßåò ìáò íåõñþíåôáé åðïìÝíùò áðü ôï êáíïíéêü (åêïýóéï) ðõñáìéäéêü íåõñéêü óýóôçìá, äéá

E: Âïëâïïõñçèñéêïß áäÝíåò. PR: ÐñïóôÜôçò. U: ÏõñÞèñá. UB: Ïõñïäü÷ïò êýóôç. SA: Óðåñìáôïäü÷ïé ëÞêõèïé. SV: Óðåñìáôïäü÷ïé êýóôåéò. ÁíôñéêÞ ïõñÞèñá åê ôùí üðéóèåí. Äéáêñßíïíôáé ï ðñïóôÜôçò, ïé óðåñìáôïäü÷ïé ëýêçèïé êáé êýóôåéò.Åðßóçò ôï ôåëåõôáßï ôìÞìá ôùí ïõñçôÞñùí.

ìÝóïõ ôïõ êÜôù áéäïééêïý íåýñïõ ôçò éåñÜò ìïßñáò ôïõ íùôéáßïõ ìõåëïý (âë. áíáôïìßá åãêåöÜëïõ) êáé åëÝã÷åé ôá ïýñá åêïýóéá. Ãé' áõôü âëÜâåò ôïõ íùôéáßïõ ìõåëïý óôçí éåñÜ ôïõ ìïßñá, êáèþò êáé öÜñìáêá ðïõ åðçñåÜæïõí ôï áõôüíïìï íåõñéêü óýóôçìá ðñïêáëïýí äéáôáñá÷Ýò óôçí ïýñçóç. Ôï ßäéï óõìâáßíåé êáé ìå ôïõò äéáâçôéêïýò, óôïõò ïðïßïõò ç ßäéá ç ðÜèçóÞ ôùí ðñïêáëåß âëÜâåò óôï áõôüíïìï íåõñéêü óýóôçìá.

ÅÌÂÑÕÏËÏÃÉÁ ÏÕÑÏÄÏXÏÕ ÊÕÓÔÅÙÓ ÅìâñõïëïãéêÜ ôï ìõéêü ôïß÷ùìá ôçò ïõñïäü÷ïõ ðñïÝñ÷åôáé áðü ôï ìÝóï âëáóôéêü äÝñìá óôçí

ÅÉÊÏÍÁ 24.3 CA B: Óçññáããþäåò óþìá. SP: ÇâéêÞ óýìöçóç UB: Ïõñïäü÷ïò êýóôç. PC: ÐåñéôïíáéêÞ êïéëüôçôá. P: ÐñïóôÜôçò. RE: Ïñèüí T: ¼ñ÷çò.

ÅÉÊÏÍÁ 24.6 Eóùôåñéêü ôçò êýóôåùò.

ÊÁÑÊÉÍÏÓ ÐÁÃÊÑÅÁÔÏÓ ÊÁÉ ÇÐÁÔÏÓ

ÁÍÁÔÏÌÉÁ-ÖÕÓÉÏËÏÃÉÁ Ôï ðÜãêñåáò åßíáé Ýíáò ìéêôüò áäÝíáò äçë. åîùêñéíÞò êáé åíäïêñéíÞò. Ôï åíäïêñéíéêü ôïõ ôìÞìá åêêñßíåé ôçí éíóïõëßíç ç ïðïßá ñõèìßæåé ôï óÜê÷áñï ôïõ áßìáôïò êáé üôáí áõôÞ åëëåßðåé, ôüôå áíáðôýóóåôáé ï óáê÷áñþäçò äéáâÞôçò. Ç éíóïõëßíç åêêñßíåôáé áðü ôá íçóßäéá ôïõ Langerhans, ðïõ åßíáé áèñïßóåéò â-êõôôÜñùí, ìåôáîý ôùí áäåíéêþí êõôôÜñùí ôçò åîùêñéíïýò ìïßñáò ôïõ (Åéê. 25.3). Ç åîùêñéíÞò ôïõ ìïßñá åêêñßíåé ôá Ýíæõìá ëéðÜóåò, ðïõ åßíáé áðáñáßôçôá ìáæß ìå ôá ÷ïëéêÜ Üëáôá ôïõ Þðáôïò óôçí ðÝøç ôùí ëéðþí. Åêêñßíåé åðßóçò êáé äéÜöïñá ðñùôåúíïëõôéêÜ Ýíæõìá (ðñùôåÜóåò), üðùò ôç èñõøßíç êáé ÷õìïèñõøßíç ãéá ôçí ðÝøç ôùí ðñùôåúíþí. Åðßóçò åêêñßíåé ôï Ýíæõìá äéáóôÜóç êáé áìõëÜóç ðïõ åßíáé áðáñáßôçôá ãéá ôçí ðÝøç ôùí õäáôáíèñÜêùí. Ôï ðÜãêñåáò åõñßóêåôáé óôï ìÝóïí ôçò Üíù êïéëßáò, ðßóù áðü ôï óôïìÜ÷é, åöÜðôåôáé ôçò óðïíäõëéêÞò óôÞëçò êáé êåßôáé óå ïñéæïíôßá èÝóç, êÜèåôç äçë. ðñïò ôïí åðéìÞêç Üîïíá ôïõ óþìáôïò áðü ôï êåöÜëé ðñïò ôá ðüäéá (Åéê. 25.1-25.2).

ÊÅÖÁËÁÉÏ

¸÷åé ó÷Þìá åðßìçêåò, ìå Ýíá ðëáôýôåñï êåöÜëé ðñïò ôá äåîéÜ êáé Ýíá ðñïïäåõôéêÜ óôåíþôåñï óþìá ôï ïðïßï êáôáëÞãåé óå áêüìç ìéá óôåíþôåñç ïõñÜ ðñïò ôá áñéóôåñÜ. ÐåñéâÜëëåôáé áðü ôï 12äÜêôõëï ôïõ ëåðôïý åíôÝñïõ äßêçí óôåöÜíçò. Ôá ðåðôéêÜ Ýíæõìá ôïõ ðáãêñÝáôïò åêêñßíï-

ÅÉÊÏÍÁ 25.1 D: 12äÜêôõëï. GB: ×ïëçäü÷ïò êýóôç. H: ¹ðáñ. S: ÓðëÞíáò. SMV: ¢íù ìåóåíôÝñéïò öëÝâá êé áñôçñßá

288

Ï ÆÙÏÄÏÔÇÓ ÊÁÑÊÉÍÏÓ

ÅÉÊÏÍÁ 25.2 Ôï ðÜãêñåáò óôïí Üíù ïðéóèïðåñéôïíáéêü ÷þñï. Eéê. ÊÜôù êïßëç öëÝâá, ÊïéëéáêÞ ÁïñôÞ, ÁñéóôåñÞ íåöñéêÞ öëÝâá, êáé ÍåöñéêÞ Áñôçñßá. Ôï ðÜãêñåáò óôçí èÝóç ôïõ áõôÞ, êåßôáé ðÜíù óôï ôìÞìá ôçò êïéëéáêÞò áïñôÞò, ìåôáîý ôçò åêöýóåùò åî áõôÞò äýï ìåãÜëùí áñôçñéþí.

íôáé õðü ôç ìïñöÞ ðáãêñåáôéêïý õãñïý äéá ìÝóïõ åíüò ìéêñïý óùëÞíá, ôïõ ðáãêñåáôéêïý ðüñïõ óôï 12äÜêôõëï. Ï ðáãêñåáôéêüò ðüñïò ðñï ôçò åêâïëÞò ôïõ óôï 12äÜêôõëï åíþíåôáé óå Ýíáí êïéíü ðüñï ìå ôïí êïéíü ÷ïëçäü÷ï ðüñï ðïõ Þðáôïò, ï ïðïßïò ìåôáöÝñåé ôç ÷ïëÞ ôïõ Þðáôïò (êáé ôçò ÷ïëçäü÷ïõ êýóôåùò) óôï 12äÜêôõëï, ãéá ôçí áðü êïéíïý ìå ôï ðáãêñåáôéêü õãñü ðÝøç ôùí ëéðþí. O êïéíüò ðüñïò ðïõ ó÷çìáôßæåôáé ìå ôçí Ýíùóç ôïõ ðáãêñåáôéêïý êáé ôïõ êïéíïý ÷ïëçäü÷ïõ ðüñïõ, ïíïìÜæåôáé êïéíüò ðáãêñåáôéêüò ðüñïò êáé

ÅÉÊÏÍÁ 25.3 ÉóôïëïãéêÞ åéêüíá ôïõ ðáãêñÝáôïò. Äéáêñßíïíôáé ôá íçóßäéá ôïõ Langerans (åíäïêñéíÞò ìïßñá -åêêñßíïõí ôçí éíóïõëßíç) êáé ôá êáèáõôü áäåíéêÜ êýôôáñá, (åîùêñéíÞò ìïßñá-åêêñßíïõí ðñùôåÜóåò, ëéðÜóåò, áìõëÜóåò).

åêâÜëåé óôç 2ç ìïßñá ôïõ 12äáêôýëïõ, óôï öýìá ôïõ Vater (Åéê. 25.4-25.5). ¼ôáí áíáðôýóóåôáé êáñêßíïò óôï êåöÜëé ôïõ ðáãêñÝáôïò Þ óôï öýìá ôïõ Vater, áðïöñÜóóåôáé ï êïéíüò çðáôéêüò ðüñïò, ìå áðïôÝëåóìá ç ÷ïëÞ íá óõëëÝãåôáé óôï Þðáñ êáé áêïëïýèùò íá ìðáßíåé óôï áßìá êáé íá ðáñïõóéÜæåôáé ï ßêôåñïò ôùí áóèåíþí áõôþí (êßôñéíï ÷ñþìá ôùí ìáôéþí êáé ôïõ äÝñìáôüò ôùí). Ëüãù åðßóçò ôçò áðïöñÜîåùò ôçò ñïÞò ôçò ÷ïëÞò óôï Ýíôåñï, ôá êüðñáíá ôùí áóèåíþí áõ-

ÅÉÊOÍÁ 25.4 Ôï ðÜãêñåáò, ï ìåßæùí ðáãêñåáôéêüò ðüñïò (Üóðñï ÷ñþìá), ç óõíÝíùóÞ ôïõ ìå ôï ÷ïëçäü÷ï ðüñï (ðñÜóéíï ÷ñþìá) êáé ç êïéíÞ åêâïëÞ ôùí óôï öýìá ôïõ Vater óôï äùäåêáäÜêôõëï.

ÊÁÑÊÉÍÏÓ ÔÏÕ ÏÉÓÏÖÁÃÏÕ

ÁÍÁÔÏÌÉÁ Ï ïéóïöÜãïò åßíáé ï óùëÞíáò äéá ôïõ ïðïßïõ ç ôñïöÞ áðü ôï óôüìá ïäçãåßôáé óôï óôïìÜ÷é. ÎåêéíÜåé áðü ôï ôÝëïò ôïõ õðïöÜññõããá, óôï ðßóù ìÝñïò ôïõ êñéêïåéäïýò ÷üíäñïõ (ï êñéêïåéäÞò ÷üíäñïò åßíáé ï ÷üíäñïò ðïõ øçëáöÜôáé áêñéâþò êÜôù áðü ôï èõñåïåéäÞ ÷üíäñï äçë. ôï ìÞëï ôïõ ÁäÜì ) (âë. áíáôïìßá õðïöÜñõããá) (Åéê. 26.126.3). Åêåß, óôçí áñ÷Þ ôïõ ïéóïöÜãïõ, õðÜñ÷åé Ýíáò ìõéêüò óöéãêôÞñáò ðïõ îåêéíÜåé áðü ôïí êñéêïåéäÞ ÷üíäñï êáé ðåñéöÝñåôáé êõêëïôåñþò ãýñù áðü ôï óôüìéï ôïõ ïéóïöÜãïõ ôï ïðïßï êáé ïõóéáóôéêÜ êñáôÜåé êëåéóôü, åðéôñÝðïíôÜò ôï íá áíïßîåé ìüíï êáôÜ ôçí êáôÜðïóç (Åéê. 26.3). Óôç óõíÝ÷åéá ï ïéóïöÜãïò êáôåâáßíåé óôïí ôñÜ÷çëï (ôñá÷çëéêüò ïéóïöÜãïò) (Åéê. 26.2-26.4), ìÝóá óôï êÝíôñï ôïõ èþñáêá ðßóù áêñéâþò áðü ôï óôÝñíï (èùñáêéêüò ïéóïöÜãïò), êáé êáôáëÞãåé óôçí êáñäßá ôïõ óôïìÜ÷ïõ óôïìÜ÷ïõ (êïéëéáêüò ïéóïöÜãïò). Óôçí åíäïèùñáêéêÞ áõôÞ ðïñåßá ôïõ, åöÜðôåôáé ìå ôçí áíéïýóá áïñôÞ êáé ôï áïñôéêü ôüîï, óôçí áñéóôåñÞ ðëåõñÜ ôïõ (Åéê. 26.2-26.4). Êáèþò êáôÝñ÷åôáé óôï èþñáêá ç áïñôÞ åöÜ-

ÊÅÖÁËÁÉÏ

ðôåôáé óôçí áñéóôåñÞ ðëåõñÜ ôïõ ïéóïöÜãïõ ðñïïäåõôéêÜ üìùò ç áïñôÞ áðïêëßíåé ðñïò ôá äåîéÜ, Ýôóé þóôå ôåëéêÜ óôï êÜôù ôñéôçìüñéï ôïõ ïéóïöÜãïõ ç áïñôÞ åöÜðôåôáé óôç ïðéóèßá åðéöÜíåéÜ ôïõ (Åéê. 26.5).

ÅÉÊÏÍÁ 26.1 ÃåíéêÞ ó÷çìáôéêÞ Üðïøç ôïõ ïéóïöÜãïõ.

314

Ï ÆÙÏÄÏÔÇÓ ÊÁÑÊÉÍÏÓ

ÅÉÊÏÍÁ 26.2 ÏéóïöÜãïò êáé ïé ó÷Ýóåéò áõôïý ìå ôçí ôñá÷åßá (Ýìðñïóèåí) êáé ôçí áïñôÞ áñéóôåñÜ êáé üðéóèåí.

Óôçí åíäïèùñáêéêÞ áõôÞ ðïñåßá ôïõ ï ïéóïöÜãïò åöÜðôåôáé óôçí ðñïóèßá åðéöÜíåéá ôïõ Üíù ôñéôçìïñßïõ ôïõ ìå ôçí ïðßóèéá åðéöÜíåéá (éíþäåò ìÝñïò) ôçò ôñá÷åßáò (Åéê. 26.2-26.4). Óôï êÜôù (ôåëåõôáßï) ôñéôçìüñéü ôïõ ï ïéóïöÜãïò (åêåß ðïõ ç áïñôÞ åõñßóêåôáé ðßóù ôïõ ), ç ðñïóèßá åðéöÜíåéá ôïõ åöÜðôåôáé ôçò ïðéóèßáò åðéöÜíåéáò ôïõ áñéóôåñïý êüëðïõ ôçò êáñäßáò. Ï ïéóïöÜãïò åéóÝñ÷åôáé óôçí êïéëßá áðü ôï ïéóïöÜãåéï ôñÞìá ôïõ äéáöñÜãìáôïò (âë. êáôùôÝñù), ìðñïóôÜ áðü ôï È12 óðüíäõëï.

ÅÉÊÏÍÁ 26.3 ÏéóïöÜãïò: Ðëáãßùò, åê äåîéþí Åéê. AO: ÁïñôÞ. ES: ÏéóïöÜãïò. HY: ÕïåéäÝò ïóôïýí. TH: ÈõñåïåéäÞò ÷üíäñïò. TR: Ôñá÷åßá.

ÅÉÊÏÍÁ 26.4 ÏéóïöÜãïò: ¸ìðñïóèåí INA: Áíþíõìïò áñôçñßá. RSUB: ÄåîéÜ õðïêëåßäéïò áñôçñßá. CA: ÁñéóôåñÞ êáñùôßäá áñôçñßá. ST: Óôüìá÷ïò.

ÁìÝóùò ìå ôçí åßóïäü ôïõ óôçí êïéëßá, åéóÝñ÷åôáé óôïí óôüìá÷ï (Åéê. 26.4). Óôï óçìåßï ôçò åéóüäïõ ôïõ óôï óôüìá÷ï ó÷çìáôßæåôáé ìéá ìõéêÞ âáëâßäá áðï ôá ìõéêÜ óêÝëç ôïõ äéáöñÜãìáôïò, ç ïðïßá åìðïäßæåé ôçí ðáëéíäñüìéóç ôùí ôñïöþí áðü ôï óôüìá÷ï ðßóù óôïí ïéóïöÜãï. Ï ïéóïöÜãïò áêïëïõèåßôáé óå üëç áõôÞ ôïõ ôçí ðïñåßá áðü ôá äýï ðíåõìïíïãáóôñéêÜ íåýñá, óôç ìáêñÜ ðïñåßá ôùí íåýñùí áõôþí áðü ôïí åãêÝöáëï óôçí êïéëßá. Ôá íåýñá áõôÜ ðïñåýïíôáé åöáðôüìåíá óôéò äýï ðëÜãéåò åðéöÜíåéåò ôïõ ïéóïöÜãïõ áðï ôçí áñ÷Þ ôçò åäïèùñáêéêÞò ìïßñáò ôïõ êáé åéóÝñ÷ïíôáé óôçí êïéëßá ìáæß ôïõ áðü ôï ïéóïöÜãåéï ôñÞìá ôïõ äéáöñÜãìáôïò. Êáëýðôåôáé óôá Üíù äýï ôñßôá áðü âëåííïãüíï áðïôåëïýìåíï áðü ðëáêþäåò åðéèÞëéï (squamous cell) êáé óôï êÜôù ôñéôçìüñéï áðü êýôôáñá êõëéíäñéêÜ (columnar cell), üìïéá áõôþí ôïõ âëåííïãüíïõ ôïõ óôïìÜ÷ïõ (âë. lamina propria). Áéìáôïýôáé êõñßùò áðü ôçí áñéóôåñÞ ãáóôñéêÞ áñôçñßá êáé áðï÷åõôåýåé ôï áßìá ôïõ óôçí ðõëáßá êõêëïöïñßá áðï ôá äýï êÜôù ôñéôçìüñéÜ ôïõ. Ôï Üíù ôñéôçìüñéï áðï÷åôåýåé ôï öëåâéêü áßìá óôçí Üæõãï öëÝâá êáé áðü åêåß óôçí Üíù êïßëç öëÝâá. ÅìâñõïëïãéêÜ ï ìõéêüò ôïõ ÷éôþíá ðñïÝñ÷åôáé áðï ôï åìâñõéêü foregut, åíþ ï âëåííïãüíïò ôïõ ðñïÝñ÷åôáé áðü ôï Ýóù âëáóôéêü äÝñìá.

ÁÄÅÍÏÊÁÑÊÉÍÏÓ ÔÏÕ ÓÔÏÌÁ×ÏÕ

ÁÍÁÔÏÌÉÁ-ÖÕÓÉÏËÏÃÉÁ Áíáôïìßá Ï óôüìá÷ïò åßíáé ç óõíÝ÷åéá ôïõ ïéóïöÜãïõ, áìÝóùò ìåôÜ ôçí åßóïäï áõôïý óôï ïéóïöÜãåéï ôñÞìá ôïõ äéáöñÜãìáôïò, óôï ýøïò ôïõ 12ïõ èùñáêéêïý óðïíäýëïõ (Åéê. 27.1-27.2). Ï óôüìá÷ïò Ý÷åé ìéá êÜèåôç-ëïîÞ ðïñåßá óôï Üíù êåíôñéêü ìÝñïò ôçò êïéëßáò (áìÝóùò êÜôù áðü ôï óôÝñíï), ìå ôïí åðéìÞêç ôïõ Üîïíá íá åðåêôåßíåôáé áðü Üíù áñéóôåñÜ ðñïò ôá êÜôù êáé äåîéÜ ó÷çìáôßæïíôáò óôï ìÝóïí ôïõ ìßá ãùíßá. Óôï óçìåßï ôçò åéóüäïõ ôïõ ïéóïöÜãïõ óôï óôüìá÷ï õðÜñ÷åé Ýíáò ìõéêüò áíáôïìéêüò êáé ëåéôïõñãéêüò óöéãêôÞñáò, ï ïðïßïò åìðïäßæåé ôçí ðáëéíäñüìéóç ôùí ôñïöþí áðü ôï óôüìá÷ï êáé áíïßãåé ìüíï êáôÜ ôçí êáôÜðïóç. Ôï ðñþôï ôìÞìá ôïõ óôïìÜ÷ïõ, ìåôÜ ôïí ïéóïöÜãåéï óöéêôÞñá ïíïìÜæåôáé êáñäßá, ôï åðüìåíï ôìÞìá ôïõ èüëïò, ôï áìÝóùò åðüìåíï ïíïìÜæåôáé óþìá (åßíáé ôï ìÝñïò ðáñáãùãÞò ôùí ðñùôåúíïëõôéêþí åíæýìùí, ôçò ëéðÜóçò, ôïõ åíäïãåíïýò ðáñÜãïíôá êáé ôïõ õäñï÷ëùñéêïý ïîÝùò-HCL) êáé ôï ôåëåõôáßï ïíïìÜæåôáé Üíôñï (åßíáé ôï ìÝñïò

ÊÅÖÁËÁÉÏ

ôçò ðáñáãùãÞò ôçò ãáóôñßíçò), ôï ïðïßï ó÷çìáôßæåé ãùíßá ìå ôï óþìá (Åéê. 27.3-27.4). Ôï Üíôñï ôïõ óôïìÜ÷ïõ ôåëåéþíåé ìå Ýíáí Üëëï ìõéêü óöéêôÞñá (ôïí ðõëùñéêü óöéãêôÞñá -óù-

ÅÉÊÏÍÁ 27.1 ¹ðáñ, ïéóïöÜãïò, óôüìá÷ïò, ðÜãêñåáò, ÷ïëçäü÷ïò êýóôç, ëåðôü Ýíôåñï.

322

Ï ÆÙÏÄÏÔÇÓ ÊÁÑÊÉÍÏÓ

ÅÉÊÏÍÁ 27.4 ÅÉÊÏÍÁ 27.2 D: 12äÜêôõëï. GB: ×ïëçäü÷ïò êýóôç. H: ¹ðáñ. S: ÓðëÞíáò. SMV: ¢íù ìåóåíôÝñéïò öëÝâá êáé áñôçñßá

ëÞíá), ìÞêïõò 2-3 cm, ï ïðïßïò áðïôåëåß ôï ôåëåõôáßï ìÝñïò ôïõ óôïìÜ÷ïõ êáé ïäçãåß óôï 12äÜêôõëï, ôï ðñþôï ìÝñïò ôïõ ëåðôïý åíôÝñïõ. Ôï åóùôåñéêü ôïõ óôïìÜ÷ïõ êáëýðôåôáé áðü ðá÷ý âëåííïãüíï, áäåíéêïý ôýðïõ, ï ïðïßïò ó÷çìáôßæåé åðéìÞêåéò âëåííïãüíåéåò ðôõ÷þóåéò (Åéê. 27.5-27.6). Ï óôüìá÷ïò óôçí Üíù êáé äåîéÜ åðéöÜíåéÜ ôïõ (óôç ãùíßá ôïõ óþìáôüò ôïõ) åöÜðôåôáé ôïõ Þðáôïò, óôçí áñéóôåñÞ ðëåõñÜ ôïõ åöÜðôåôáé ôïõ óðëÞíá êáé óôçí êÜôù åðéöÜíåéá åöÜðôåôáé ìå ôï åãêÜñóéï êüëïí ôïõ ðá÷Ýùò åíôÝñïõ. Ìåôáîý ôçò ïðéóèßáò åðéöáíåßáò ôïõ óþìáôüò ôïõ êáé ôïõ ðáãêñÝáôïò, ðáñåìâÜëëåôáé Ýíáò

2ND: Äåýôåñç ìïßñá ôïõ 12äáêôýëïõ. DUO: 1ç ìïßñá ôïõ 12äáêôýëïõ. ST-ANTR: ¢íôñï ôïõ óôïìÜ÷ïõ. ST-BO: Óþìá ôïõ óôïìÜ÷ïõ. OS: ÏéóïöÜãïò. ST-TH: Èüëïò ôïõ óôïìÜ÷ïõ.

óÜêêïò (ï åðéðëïéêüò èýëáêáò), ï ïðïßïò üìùò åßíáé óôçí ïõóßá äõíçôéêüò óÜêêïò , äéüôé óôçí ðñáãìáôéêüôçôá ï óÜêêïò áõôüò åßíáé áðïðåðëáôõóìÝíïò, åðéôñÝðïíôáò óôï óôüìá÷ï íá åöÜðôåôáé ôïõ ðáãêñÝáôïò (Åéê. 27.7-27.8). Ï óôüìá÷ïò áéìáôþíåôáé áðü ôçí êïéëéáêÞ áñôçñßá (ðïõ îåêéíÜ êáôåõèåßáí áðü ôçí êïéëéáêÞ áïñôÞ) êáé åêöýåôáé ðßóù áðü ôï ðÜãêñåáò óôï ýøïò ôùí È12 êáé Ï1 óðïíäýëùí êáé ðñïâÜëåé ðÜíù áðü ôç ãùíßá ôïõ óþìáôïò ôïõ óôïìÜ÷ïõ (âë.ðõëáßá êõêëïöïñßá) êáé ôïõ Üíù ïñßïõ ôïõ óþìáôïò ôïõ ðáãêñÝáôïò (Åéê. 27.9). Ç êïéëéáêÞ áñôçñßá áìÝóùò ìåôÜ ôçí ÝêöõóÞ ôçò áðü ôçí êïéëéáêÞ áïñôÞ, äßäåé ôïõ åîÞò êëÜäïõò: á) áñéóôåñÜ ôç óðëçíéêÞ áñôçñßá, ç ïðïßá ðïñåýåôáé ðñïò ôá áñéóôåñÜ óôá Üíù üñéï ôïõ óþìáôïò êáé ôçò ïõñÜò ôïõ ðáãêñÝáôïò, êáôáëÞãïõóá óôï óðëÞíá,

ÅÉÊÏÍÁ 27.3 TH: Èüëïò. S-B: Óþìá ôïõ óôïìÜ÷ïõ. S-A: ¢íôñïí ôïõ ÓôïìÜ÷ïõ. D: 12äÜêôõëï

ÅÉÊÏÍÁ 27.5 Åóùôåñéêü ôïõ óôïìÜ÷ïõ.

ÁÄÅÍÏÊÁÑÊÉÍÙÌÁ ÔÏÕ ÐÑÏÓÔÁÔÇ

ÁÍÁÔÏÌÉÁ - ËÅÉÔÏÕÑÃÉÁ Ï ðñïóôÜôçò åßíáé Ýíá åê ôùí ïñãÜíùí ôïõ áíôñéêïý ïõñïãåííçôéêïý óõóôÞìáôïò. Åßíáé Ýíáò åîùêñéíÞò áäÝíáò, ðïõ ðáñÜãåé ôï óðÝñìá (åêôüò ôùí óðåñìáôïæùáñßùí ðïõ ðáñÜãïíôáé óôïõò üñ÷åéò) êáé äéá ìÝóïõ ôïõ ïðïßïõ äéÝñ÷åôáé ç ðñïóôáôéêÞ ìïßñá ôçò ïõñÞèñáò (Åéê. 28.1-28.4). Åõñßóêåôáé óôç âÜóç ôçò ïõñïäü÷ïõ êýóôåùò êáé óå óôåíÞ óõíÜöåéá ìå áõôÞí, êáèþò åðßóçò êáé ìå ôï ïñèüí (ôåëéêü ôìÞìá ôïõ ðá÷Ýùò åíôÝ-

ÊÅÖÁËÁÉÏ

ñïõ) ðñïò ôá ðßóù, äéá ìÝóïõ ôïõ ïðïßïõ ìðïñåß åýêïëá íá øçëáöçèåß ìå äáêôõëéêÞ åîÝôáóç. Ç ïõñÞèñá ôïõ áíäñüò, îåêéíÜ áðü ôçí êýóôç, äéáó÷ßæåé ôïí ðñïóôÜôç (ðñïóôáôéêÞ ïõñÞèñá) êáé óõíå÷ßæåé ôçí ðïñåßá ôçò óôï ðÝïò. Ï ðñïóôÜôçò åêêñßíåé ôï ëåõêü õãñü ôïõ óðÝñìáôïò ôï ïðïßï áðïèçêåýåôáé óôéò óðåñìáôïäü÷ïõò êýóôåéò ðïõ åõñßóêïíôáé ðßóù áðü ôïí ðñïóôÜôç êáé ôçí ïõñïäü÷ï êýóôç. Óôéò óðåñìáôïäü÷ïõò êýóôåéò ìåôáöÝñïíôáé êáé áðïèçêåýïíôáé åðßóçò ôá óðåñìáôïæùÜñéá áðü ôïõò üñ÷åéò êáé ôçí þñá ôçò åêóðåñìáôßóåùò åêêñßíïíôáé ùò óðÝñìá áðü ôéò óðåñìáôïäü÷ïõò

EÉÊÏÍÁ 28.1 SL: ÊñåìáóôÞñáò óýíäåóìïò. UB: Ïõñïäü÷ïò êýóôç. P: ÐñïóôÜôçò. RE: Ïñèüí TE: ¼ñ÷çò.

330

Ï ÆÙÏÄÏÔÇÓ ÊÁÑÊÉÍÏÓ

EÉÊÏÍÁ 28.2

ÅÉÊÏÍÁ 28.4

CA B: Óçññáããþäåò óþìá. SP: ÇâéêÞ óýìöçóç UB: Ïõñïäü÷ïò êýóôç. PC: ÐåñéôïíáúêÞ êïéëüôçôá. P: ÐñïóôÜôçò. RE: Ïñèüí T: ¼ñ÷çò.

Áíôñéêü ïõñïãåííçôéêü óýóôçìá êáé áíáôïìéêÞ ôïõ ó÷Ýóç ìå ôï ïñèüí.

êýóôåéò óôçí ðñïóôáôéêÞ ïõñÞèñá êáé áðü åêåß åîÝñ÷ïíôáé áðü ôï ðÝïò. ÌÜëéóôá ïé óðåñìáôïäü÷ïé êýóôåéò åêêñßíïõí ôï óðÝñìá ìå åéäéêü ìéêñü óðåñìáôéêü ðüñï ï ïðïßïò åêâÜëåé óôï ðñïóôáôéêü ëïößäéï (ìéá ìéêñÞ ðñïðÝôåéá åíôüò ôçò ðñïóôáôéêÞò ïõñÞèñáò) (veromantanum), ôï ïðïßï åßíáé ôï åìâñõïëïãéêü õðüëåéììá ôçò ìÞôñáò ôïõ åìâñýïõ, ðñéí ôç äéáöïñïðïßçóç ôùí Ýóù ãåííçôéêþí ïñãÜíùí ôïõ åìâñýïõ. Ï ðñïóôÜôçò åõñßóêåôáé õðü ôçí éó÷õñÞ èåôéêÞ åðßäñáóç ôùí áíäñïãüíùí ïñìïíþí ôïõ áíäñüò, ðïõ åêêñßíïíôáé áðü ôïõò üñ÷åéò, ãé' áõôü Ýíáò áðü ôïõò óçìáíôéêüôåñïõò ôñüðïõò èåñáðåßáò ôïõ êáñêßíïõ ôïõ ðñïóôÜôç åßíáé ç áíôéáíäñïãïíéêÞ èåñáðåßá.

Eìâñõïëïãßá ÅìâñõïëïãéêÜ ï ðñïóôÜôçò (ôï áäåíéêü ôïõ ìÝñïò), ðñïÝñ÷åôáé áðü ôï Ýóù âëáóôéêü äÝñìá ôçò cloaca (cloaca åßíáé ôï ôåëéêü ôìÞìá ôïõ åìâñõéêïý ãáóôñåíôåñéêïý óùëÞíá) (âë. áíáôïìßá ïõñïäü÷ïõ êýóôåùò). ¸÷åé äçë. êïéíÞ åìâñõïëïãéêÞ êáôáãùãÞ ìå ôçí ïõñïäü÷ï êýóôç êáé ôï âëåííïãüíï ôçò ïõñÞèñáò. Ïé óðåñìáôïäü÷ïé êýóôåéò êáé ëÞêõèïé, ç åðéäõäéìßäá êáé ïé óðåñìáôéêïß ðüñïé ðñïÝñ÷ïíôáé áðü ôï ìåóüíåöñï (Wolfian Duct) (Åéê. 28.5).

ÅÉÊÏÍÁ 28.5

ÅÉÊÏÍÁ 28.3 Áíôñéêü ïõñïãåííçôéêü óýóôçìá.

Ôï áäåíéêü ôìÞìá ôïõ ðñïóôÜôç ðñïÝñ÷åôáé áðü ôï Ýóù âëáóôéêü äÝñìá ôçò cloaca (êßôñéíï ÷ñþìá), ç ïðïßá ÷ùñßæåôáé óôçí ïõñïäü÷ï êýóôç êáé ôï ïñèüí. Äéáêñßíïíôáé ç åðéäõäéìßäá, óðåñìáôéêüò ðüñïò, óðåñìáôïäü÷ïé êýóôåéò êáé ëýêçèïé, ðñïåñ÷üìåíá áðü ôï ìåóüíåöñï (ðüñï ôïõ Wolf - êüêêéíï ÷ñþìá). Äéáêñßíåôáé åðßóçò ïé ïõñçôÞñåò, ðñïåñ÷üìåíïé áðü ôï metanephric diverticulum (êüêêéíï ÷ñþìá) êáé ï íåöñüò ðñïåñ÷üìåíïò áðü ôï ìåôáíåöñéêü êÜëõììá (metanephric cup).

ÊÁÑÊÉÍÏÓ ÔÏÕ ÔÑÁ×ÇËÏÕ ÔÇÓ ÌÇÔÑÁÓ

ÁÍÁÔÏÌÉÁ Ï ôñÜ÷çëïò åßíáé ôï óôåíü ôìÞìá åðßìçêåò ôìÞìá ôçò ìÞôñáò, ôï óþìá ôçò ïðïßáò åÜí ôï ðáñïìïéÜóïõìå ìå á÷ëÜäé , ï ôñÜ÷çëïò ìðïñåß íá ðáñïìïéáóèåß óáí ç ïõñÜ ôïõ á÷ëáäéïý (Åéê. 29.129.4). Ï ôñÜ÷çëïò ðñïâÜëëåé ìÝóá óôï Üíù Ýíá ôñßôï ôïõ êüëðïõ, ï ïðïßïò ôïí ðåñéâÜëåé. Ç åðéöÜíåéá ôïõ ôñá÷Þëïõ ðïõ âëÝðåé ôï åóù-

ÊÅÖÁËÁÉÏ

ôåñéêü ôïõ êüëðïõ êáëýðôåôáé áðü ðëáêþäåò åðéèÞëéï, ôï ïðïßï óôáäéáêÜ, ìåôáôñÝðåôáé óå êõëéíäñéêü åðéèÞëéï, êáôÜ ìÞêïò ôçò åóùôåñéêÞò êõëéíäñéêÞò åðéöáíåßáò ôïõ ôñá÷Þëïõ, ðïõ ïäçãåß óôï åóùôåñéêü ôçò ìÞôñáò. Ôï ìÝñïò ôïõ âëåííïãüíïõ ôïõ ôñá÷Þëïõ ðïõ ãßíåôáé áõôÞ ç óôáäéáêÞ ìåôáôñïðÞ ôïõ åðéèçëßïõ áðü ðëáêþäåò óå êõëéíäñéêü êáëåßôáé ìåôáâáôéêÞ æþíç êáé åßíáé ôï óõíçèÝóôåñï ìÝñïò áíáðôýîåùò êáñêßíïõ ôïõ ôñá÷Þëïõ (åðéäåñìïåéäÞò êáñêßíïò).

EÉÊÏÍÁ 29.1 RE: Ïñèüí. U: ÌÞôñá. OV: ÙïèÞêç. B: Ïõñïäü÷ïò êýóôç (Netter).

336

Ï ÆÙÏÄÏÔÇÓ ÊÁÑÊÉÍÏÓ

EÉÊÏÍÁ 29.2

ÅÉÊÏÍÁ 29.4

RE: Ïñèüí. UÔ: ÌÞôñá. S: ÓÜëðéããá. OV: ÙïèÞêç. UB: Ïõñïäü÷ïò êýóôç. ÌÞôñá êáé ôñÜ÷çëïò ìåôáîý ïõñÞèñáò êáé ïñèïý. ÌÞôñá êáé êüëðïò Ýìðñïóèåí ôïõ ïñèïý. Äéáêñßíåôáé ç ðïñåßá ôùí ïõñçôÞñùí (Netter).

¸îù ãåííçôéêÜ üñãáíá ôçò ãõíáßêáò.

ÅÌÂÑÕÏËÏÃÉÁ ÃÅÍÍÇÔÉÊÏÕ ÓÕÓÔÇÌÁÔÏÓ ÔÇÓ ÃÕÍÁÉÊÁÓ ÌÝ÷ñé ôçí 8ç åâäïìÜäá ôçò åìâñõéêÞò æùÞò ôá Ýóù ãåííçôéêÜ üñãáíá ôùí äýï öýëëùí åßíáé ßäéá. Ïé áíôñéêïß ãåííçôéêïß óùëÞíåò (åðéäõäéìßäá, óðåñìáôéêïß ðüñïé, óðåñìáôéêïß ëÞêõèïé êáé óðåñìáôïäü÷ïé êýóôåéò), ðñïÝñ÷ïíôáé áðü ôïí åìâñõéêü ìåóüíåöñï (Wollfian duct). Ôáõôüã÷ñïíá ïé åìâñõéêïß áõôïß üñ÷åéò åêêñßíïõí ìßá ïõóßá (mullerian inhibiting substance) ç ïðïßá áíáóôÝëåé ôçí áíÜðôõîç ôùí ðáñáìåóïíåöñéêþí éóôþí (mullerian ducts), áðü ôïõò ïðïßïõò ðñïÝñ÷ïíôáé ôá Ýóù ãåííçôéêÜ üñãáíá ôçò ãõíáßêáò (ç ìÞôñá, ïé óÜëðéããåò êáé ï êüëðïò) (Åéê. 29.5-29.7). ÅÜí ôï Ýìâñõï åßíáé èÞëõ (äåí Ý÷åé äçë. ôï Õ

EÉÊÏÍÁ 29.3 VA: Êüëðïò. CER: ÔñÜ÷çëïò ìÞôñáò. US-L: Ìçôñïéåñüò óýíäåóìïò. RL: Óôñïããýëïò óýíäåóìïò. UÔ: ÌÞôñá. S: ÓÜëðéããá. OV: ÙïèÞêç. P: Ðëáôýò óýíäåóìïò. ÄéáôïìÞ ôçò ìÞôñáò êáé ôïõ ôñá÷Þëïõ. Äéáêñßíåôáé ç åéóâïëÞ ôïõ ôñá÷Þëïõ óôïí êüëðï.

÷ñùìüóùìá), ôüôå ïé ðáñáìåóïíåöñéêïß éóôïß áíáðôýóóïíôáé êáé ó÷çìáôßæïõí ôç ìÞôñá, ôéò óÜëðéããåò, ôïí ôñÜ÷çëï êáé ôá Üíù äýï ôñßôá ôïõ êüëðïõ, ôá ïðïßá ùò åê ôïýôïõ Ý÷ïõí êïéíÞ åìâñõïëïãéêÞ êáôáãùãÞ, åßíáé ìðïñïýìå íá ðïýìå Ýíá åíéáßï üñãáíï (Mullerian ducts) (Åéê. 29.5-29.7). Ïé äéçèçôéêïß êáñêßíïé óå áõôÜ ôá üñãáíá åðåêôåßíïíôáé ðñþôá óôïõò ðõåëéêïýò ëåìöáäÝíåò êáé ôåëåõôáßá óôïõò âïõâùíéêïýò. Ôï êÜôù ôñéôçìüñéï ôïõ êüëðïõ üìùò Ý÷åé äéáöïñåôéêÞ åìâñõïëïãéêÞ êáôáãùãÞ. ÐñïÝñ÷åôáé áðü ôï ïõñïãåííçôéêü êüëðï , áðü ôïí ïðïßï ó÷çìáôßæåôáé êáé ç ïõñïäü÷ïò êýóôçò êáé ç ïõñÞèñá óôç ãõíáßêá, ãé' áõôü êáé ï äéçèçôéêüò êáñêßíïò ôïõ êÜôù ôñéôçìïñßïõ ôïõ êüëðïõ, åðåêôåßíåôáé ðñþôá óôïõò âïõâùíéêïýò ëåìöáäÝíåò. ÌÝ÷ñé ôþñá áíáöåñüìáóôå óôçí åìâõéêÞ êáôáãùãÞ ôïõ ìõéêïý ôïé÷þìáôïò ôùí Ýóù ãõíáéêåßùí ãåííçôéêþí ïñãÜíùí. Ôï åðéèÞëéï ôïõ âëåííïãüíïõ ôùí (ðïõ êáëýðôåé äçë. ôï åóùôåñéêü ôïß÷ùìá ôïõ êüëðïõ, ôïõ ôñá÷Þëïõ, ôçò ìÞôñáò êáé ôùí óáëðßããùí) ðñïÝñ÷åôáé åî ïëïêëÞñïõ áðü ôï Ýóù âëáóôéêü äÝñìá ôïõ ïõñïãåííçôéêïý êüëðïõ (Åéê. 29.5-29.7). ÔÝëïò ïé ùïèÞêåò, Ý÷ïõí ôåëåßùò äéáöïñåôéêÞ åìâñõïëïãéêÞ êáôáãùãÞ (áðü ôï ìÝóï âëáóôéêü äÝñìá ôùí primary sex cords êáé ôá Germ cells ôïõ Yolc sac) (âë. êáñêßíïò ùïèçêþí). O êáñêßíïò áõôþí ðñïÝñ÷åôáé áðü ôï ðåñéôïíáúêü êÜëõììá ôçò åðéöáíåßáò ôùí, ãé' áõôü åðåêôåßíåôáé ðñþôá óôïõò êïéëéáêïýò (ïðéóèïðåñéôïíáúêïýò) ëåìöáäÝíåò, ôï ðåñéôüíáéï êáé ôïí õðåæùêüôá.

ÃÅÍÉÊÁ ÐÅÑÉ ÊÁÑÊÉÍÏÕ ÔÏÕ ÔÑÁXÇËÏÕ Åßíáé Ýíáò êáñêßíïò ðïõ Ý÷åé åðéäçìéïëïãéêÞ èåôé-

ÊÁÑÊÉÍÏÓ ÔÇÓ ÌÇÔÑÁÓ

ÃÅÍÉÊÁ Áíáôïìßá Ç ìÞôñá åßíáé Ýíá êïßëï üñãáíï, ìå ðá÷Þ ìõéêÜ ôïé÷þìáôá êáé ìéá ó÷éóìïåéäÞ êïéëüôçôá (óå óôÜäéá åêôüò åãêõìïóýíçò), ç ïðïßá êáëýðôåôáé áðü áäåíéêü âëåííïãüíï ôïõ ïðïßïõ ôï ðÜ÷ïò óõíáñôÜôáé ìå ôç öÜóç ôïõ áíáðáñáãùãéêïý êýêëïõ. Ç ìÞôñá åõñßóêåôáé óôç ìéêñÜ ðýåëï ôçò ãõíáßêáò ìåôáîý ôçò ïõñïäü÷ïõ êýóôåùò ìðñïóôÜ êáé ôïõ ïñèïý (Ýíôåñï), ðßóù ôçò (Åéê. 30.1-30.4). ¸÷åé ó÷Þìá á÷ëáäéïý ôï êýñéï óþìá ôïõ ïðïßïõ áðïôåëåß ôï ôñãùíéêïý ó÷Þìáôïò óþìá ôçò ìÞôñáò êáé ôï óôåíü ìÝñïò ôïõ (ç ïõñÜ ), ôçí áðïôåëåß ï ôñÜ÷çëïò ôçò ìÞôñáò , ï ïðïßïò áðïôåëåß ôï ôåëåõôáßï ôìÞìá ôçò êáé ï ïðïßïò åéóÝñ÷åôáé êáé ðñïâÜëåé ìÝóá óôïí êüëðï (Åéê. 30.430.7). Óôéò äýï Üíù ãùíßåò ôïõ óþìáôüò ôçò åëâÜëëïõí Ýíèåí êáé Ýíèåí ïé äýï áíôßóôïé÷åò óÜëðéããåò . ¼ðéóèåí áêñéâþò ôùí åêâïëþí ôùí áíôéóôïß÷ùí óáëðßããùí, åõñßóêåôáé ç áñ÷Þ ôïõ ùïèçêéêïý óõíäÝóìïõ , äéá ôïõ ïðïßïõ ç åêÜóôç ùïèÞêç êñÝììáôáé ôïõ óþìáôïò ôçò ìÞôñáò.

ÊÅÖÁËÁÉÏ

Óýíäåóìïé ôçò ìÞôñáò Ç ìÞôñá óôåñåïýôáé óôï êïéëéáêü ôïß÷ùìá ìå ôïõò ðáñáêÜôù ðåñéôïíáúêïýò óõíäÝóìïõò. 1) Ðëáôýò óýíäåóìïò: To ðñüóèéï ôïé÷ùìáôéêü ðåñéôüíáéï áíáêÜìðôïí áðü ôï ðñüóèéï êïéëéáêü ôïß÷ùìá, êáëýðôåé ôï Üíù êáé ïðßóèéï ìÝñïò ôçò ïõñïäü÷ïõ êýóôåùò, áíáêÜìðôåé êáé ðÜëé êáëýðôïí åê ôùí Ýìðñïóèåí, Üíù êáé üðéóèåí ôï óþìá ôçò ìÞôñáò. Ôï ðåñéôüíáéï áõôü ôÝëïò áíáêÜìðôïí êáé ðÜëé óôï ïðßóèéï ìÝñïò ôçò ìÞôñáò êáé óôï üñéï ôçò áñ÷Þò ôïõ ôñá÷Þëïõ, êáëýðôåé ôï ðñüóèéï ìÝñïò ôïõ ïñèïý. Ïé áíùôÝñù äýï áíáêÜìøåéò ôïõ ðåñéôïíáßïõ, Þôïé ìåôáîý ôçò ïõñïäü÷ïõ êýóôåùò êáé ôçò ìÞôñáò êáé ìåôáîý ôçò ìÞôñáò êáé ôïõ ïñèïý, ëÝãïíôáé áíôßóôïé÷á ðñüóèéïò êáé ïðßóèéïò äïõãëÜóóåéïò ÷þñïò. Ôá äýï ìÝñç ôïõ óðëá÷íéêïý ðåñéôïíáßïõ ôá êáëýðôïíôá áíôßóôïé÷á ôçí ðñïóèßá êáé ïðéóèßá åðéöÜíåéá ôïõ óþìáôïò ôçò ìÞôñáò, åíþíïíôáé óôá äýï ðëÜãéá Üêñá ôïõ óþìáôïò ôçò ìÞôñáò êáé óáí Ýíáò äßöõëëïò êÜèåôïò óôïí åðéìÞêç Üîïíá ôïõ óþìáôïò ðëÝïí ðåñéôïíáúêüò óýíäåóìïò åöÜðôåôáé ôïõ ðëáãßïõ ðõåëéêïý ôïé÷þìáôïò. Ï äéðëüò áõôüò ðåñéôïíáúêüò

342

Ï ÆÙÏÄÏÔÇÓ ÊÁÑÊÉÍÏÓ

ÅÉÊÏÍÁ 30.3 EÉÊÏÍÁ 30.1 RE: Ïñèüí. U: ÌÞôñá. OV: ÙïèÞêç. B: Ïõñïäü÷ïò êýóôç. Ïé ùïèÞêåò êáé ç ìÞôñá ìåôáîý ôïõ ïñèïý (üðéóèåí) êáé ôçò ïñïäü÷ïõ êýóôåùò Ýìðñïóèåí.

óýíäåóìïò åßíáé ï ðëáôýò óýíäåóìïò ôçò ìÞôñáò. Óôï ðÜíù Üêñïí ôïõ ðåñéëáìâÜíåé ìåôáîý ôùí äýï öýëëùí ôïõ ôéò óÜëðéããåò êáé åðåêôåßíåôáé ðñïò ôçí êïéëßá óáí êñåìáóôÞñáò óýíäåóìïò , ìÝóá óôïí ïðïßï êáôÝñ÷ïíôáé ôá ùïèçêéêÜ áããåßá (êñåìáóôÞñéá áããåßá) ôá ïðïßá áéìáôþíïõí ôéò äýï ùïèÞêåò (Åéê. 30.4 & 30.7). ÌÝóá óôá äýï öýëëá ôï ðëáôÝùò óõíäÝóìïõ åõñßóêïíôáé: óõíäåôéêüò éóôüò êáé ëßðïò, ïé óÜëðéããåò, ïé óôñïããýëëïé óýíäåóìïé, ïé êñåìáóôÞñåò óýíäåóìïé, ôï ðáñáìÞôñéï, ôï åðüùöïñïí, ðáñáüöùñïí (åîáñôÞìáôá ôùí âïèçêþí) êáé ï ðüñïò ôïõ Gartner. 2) ÐëÜãéïé óýíäåóìïé: Ï ðëáôýò óýíäåóìïò óôï êÜôù ìÝñïò ôçò êáèÝôïõ ðïñåßáò ôïõ êáôáëÞãåé óôïõò åîùðåñéôïíáéêïý ðëáãßïõò óõíäÝóìïõò (cardinal, or Mackenrodt ligamnets), oé ïðïßïé åßíáé ðá÷ýíóåéò ôçò åíäïðõåëéêÞò ðåñé-

ËáðáñïóêïðéêÞ åéêüíá ôçò ìÞôñáò, ôùí ùïèçêþí êáé ôùí óáëðßããùí.

ôïíßáò (ç ïðïßá ðåñéâÜëåé üëá ôá åíäïðõåëéêÜ üñãáíá) êáé åêôåßíïíôáé áðü ôïí ôñÜ÷çëï ôçò ìÞôñáò óôá ðëÜãéá ðõåëéêÜ ôïé÷þìáôá, óôï ýøïò ôïõ èõñåïåéäïýò ðüñïõ êáé ôñÞìáôïò . Äéá ìÝóïõ ôùí ðëáãßùí óõíäÝóìùí ðïñåýåôáé ôï ðõåëéêü ôìÞìá ôùí ïõñçôÞñùí, óå ìéá ðïñåßá ìå öïñÜ áðü Üíù êáé üðéóèåí ðñïò ôá êÜôù êáé Ýìðñïóèåí, åöáðôüìåíïé ôùí ðëáãßùí ôïé÷ùìÜôùí ôïõ ôñá÷Þëïõ ôçò ìÞôñáò, óôçí ðïñåßá ôùí ðñïò ôçí ïõñïäü÷ï êýóôç. Ôï ôìÞìá áõôü ôùí ïõñçôÞñùí, ðïõ ðïñåýåôáé åöáðôüìåíï ôïõ ôñá÷Þëïõ, ÷éÜæåôáé åê ôùí Üíù áðü ôçí áíôßóôïé÷ç äåîéÜ êáé áñéóôåñÜ ìçôñéáßá áñôçñßá (ç ïðïßá äßäåé ôçí êïëðéêÞ áñôçñßá , ç ïðïßá ÷éÜæåôáé åê ôùí êÜôùèåí ìå ôïí ïõñçôÞñá ). Áêñéâþò óôï óçìåßï áõôü ôñáõìáôßæïíôáé ðïëëÝò öïñÝò ïé ïõñçôÞñåò êáôÜ ôçí áðïëßíùóç ôçò ìçôñéáßáò áñôçñßáò óôéò åã÷åéñÞóåéò õóôåñåêôïìÞò. Ãé' áõôü ç áðïëßíùóç ôùí ìçôñéáßùí áñôçñéþí ãßíåôáé ðÜíôá, ôï äõíáôüí ðëçóéÝóôåñá óôï ôïß÷ùìá ôïõ ôñá÷Þëïõ.

ÅÉÊÏÍÅÓ 30.2 Ç ìÞôñá ìå ôçí ï õ ñ ï ä ü ÷ ï Ýìðñïóèåí áõôÞò êáé ôï ïñèüí üðéóèåí.

ÏÃÊÏÉ ÔÏÕ ÅÃÊÅÖÁËÏÕ

ÁÍÁÔÏÌÉÁ ÊÑÁÍÉÏÕ Ôï êñáíßï áðïôåëåßôáé áðü ôç óõíÝíùóç 24 îå÷ùñéóôþí ïóôþí (ðåñéëáìâáíïìÝíïõ êáé ôïõ õïåéäïýò ïóôïý ôïõ ôñá÷Þëïõ), ôá ïðïßá óõííåíïýìåíá ó÷çìáôßæïõí ôçí ïóôéêÞ êïéëüôçôá ôïõ êñáíßïõ. Ç êïéëüôçôá ôïõ êñáíßïõ áðïôåëåßôáé áðü ôï èüëï ôçò ðïõ ôç ó÷çìáôßæïõí ôá äýï ìåãÜëá âñåãìáôéêÜ ïóôÜ êáé áðü ôç âÜóç ôçò (Åéê. 31.1-31.2). Ç âÜóç ôïõ êñáíßïõ ó÷çìáôßæåé ôïí ðñüóèéï ìåôùðéáßï âüèñï, ôïõò äýï ìÝóïõò âüèñïõò êáé ôïí ïðßóèéï âüèño, ï êáèÝíáò ôùí áíùôÝñù åõñéóêüìåíïò óå êáôþôåñï åðßðåäï ôïõ ðñïçãïõìÝíïõ (Åéê. 31.3). O ïðßóèéïò âüèñïò ÷ùñßæåôáé áðü ôï ìÝóï âüèñï ìå ìßá óêëçñÞ ìåìâñÜíç ôï óêçíßäéï, ôï ïðïßï êáëýðôåé åê ôùí Üíù ôïí ïðßóèéï âüèñï êáé ôçí åíôüò áõôïý ðáñåãêåöáëßäá óáí óêÝðáóôñï. Ç êïéëüôçôá ôïõ êñáíßïõ äåí åßíáé âÝâáéá êëåéóôÞ, áëëÜ õðÜñ÷ïõí ðïëëÜ ìåãÜëá êáé ìéêñÜ áíïßãìáôá (ôñÞìáôá) áðü ôá ïðïßá åîÝñ÷ïíôáé ôá 12 åãêåöáëéêÜ íåýñá, ï íùôéáßïò ìõåëüò êáé ôá ôñÞìáôá åéóüäïõ ôùí êáñùôßäùí áñôçñéþí êáé åîüäïõ ôùí Ýóù óöáãéôßäùí öëåâþí (âë. ðáñáêÜôù).

ÊÅÖÁËÁÉÏ

ÁÍÁÔÏÌÉÁ ÍÙÔÉÁÉÏÕ (ÓÐÏÍÄÕËÉÊÏÕ) ÓÙËÇÍÁ Ïé óðüíäõëïé åßíáé 29 ïóôÜ ôá ïðïßá áðïôåëïýíôáé áðü Ýíá óõìðáãÝò óþìá ðñïò ôá åìðñüò óôï ïðïßï óõãêïëëÜôáé Ýíá çìéêõêëéêü ïóôéêü ôüîï ðïõ

ÅÉÊÏÍÁ 31.1 Êñáíßïí.

350

Ï ÆÙÏÄÏÔÇÓ ÊÁÑÊÉÍÏÓ ÅÉÊÏÍÁ 31.2 Êñáíßïí ìéêñïý ðáéäéïý êáé åíÞëéêïò.

ïíïìÜæåôáé ôüîï, Ýôóé þóôå íá ó÷çìáôßæåôáé Ýíáò êåíüò ÷þñïò ìåôáîý ôïõ óþìáôïò êáé ôïõ ôüîïõ (Åéê. 31.4). Êáèþò ëïéðüí ïé óðüíäõëïé êÜèïíôáé ï Ýíáò ðÜíù óôïí Üëëï, áñ÷ßæïíôáò áðü ôï éíéáêü ôñÞìá, ó÷çìáôßæåôáé Ýíáò óõíå÷Þò ïóôéêüò óùëÞíáò ðïõ ïíïìÜæåôáé íùôéáßïò (óðïíäõëéêüò) óùëÞíáò êáé ðåñéÝ÷åé ôï íùôéáßï ìõåëü (Åéê. 31.5).

ÁÍÁÔÏÌÉÁ ÅÃÊÅÖÁËÏÕ Ïé ëïâïß ôïõ åãêåöÜëïõ Ï åãêÝöáëïò áðïôåëåßôáé áðü ôïõò åîÞò ëïâïýò (Åéê. 31.6-31.8).

ÅÉÊÏÍÁ 31.3 Åóùôåñéêüí ôïõ êñáíßïõ. ÂÜóç ôïõ êñáíßïõ. PF: Ïðßóèéïò âüèñïò. MF: ÌÝóïò âüèñïò. AF: Ðñüóèéïò âüèñïò. OF: Éíéáêüí ôñÞìá.

1. Ôï ìåôùðéáßï ëïâü ðïõ åðéêÜèçôáé óôï ìåôùðéáßï âüèñï ôçò âÜóåùò ôïõ êñáíßïõ. 2. Ôïõò äýï âñåãìáôéêïýò ëïâïýò õðïêåßìåíïé åêÜóôïõ ôùí âñåãìáôéêþí ïóôþí, ôïõ èüëïõ ôïõ êñáíßïõ. 3. Ôïõò äýï êñïôáöéêïýò ëïâïýò, Ýêáóôïí êÜôù áðü ôïí êÜèå Ýíá âñåãìáôéêü ëïâü, ðïõ åðéêÜèçíôáé Ýêáóôïò óôïí áíôßóôïé÷ï ìÝóï âüèñï ôçò âÜóåùò ôïõ êñáíßïõ. 4. Ôïí éíéáêü ëïâü ðïõ åðéêÜèçôáé óôïí ðÜíù ìÝñïò ôïõ ïðéóèßïõ âüèñïõ ôçò âÜóåùò ôïõ êñáíßïõ. 5. Ôçí ðáñåãêåöáëßäá ðïõ åðéêÜèçôáé óôïí ïðßóèéï âüèñï ôçò âÜóåùò ôïõ êñáíßïõ. 6. Ôï óôÝëå÷ïò ôïõ åãêåöÜëïõ ðïõ åßíáé ç ðñïò ôá ðÜíù äßêçí ñÜâäïõ óõíÝ÷åéá ôïõ íùôéáßïõ ìõåëïý. Ôï åãêåöáëéêü óôÝëå÷ïò åõñßóêåôáé óôç âÜóç ôïõ åãêåöÜëïõ áêñéâþò ðÜíù áðü ôï éíéáêü ôñÞìá êáé ðÜíù ôïõ åðéêÜèçíôáé ïé ëïéðïß åãêåöáëéêïß ëïâïß ðïõ ôï ðåñéâÜëëïõí áðü üëåò ôéò ðëåõñÝò åêôüò ôçò êÜôù-êïéëéáêÞò ðëåõñÜò ôïõ.

ÅÉÊÏÍÁ 31.4 Óðüíäõëïé, ìå ôï óþìá Ýìðñïóèåí êáé ôï ôüîï üðéóèåí. SP: ÓðïíäõëéêÞ Üêáíèá. AF: ¢íù áñèñéêÞ åðéöÜíåéá. BOBY: Óþìá ôïõ óðïíäýëïõ. FT: Óðïíäõëéêü ôñÞìá. A: Ôüîïí. FV: Óðïíäõëéêüò óùëÞíáò.

ÁÄÅÍÏÊÁÑÊÉÍÙÌÁ ÔÙÍ ÙÏÈÇÊÙÍ

ÁÍÁÔÏÌÉÁ ÖÕÓÉÏËÏÃÉÁ Áíáôïìßá Ïé ùïèÞêåò åßíáé äýï åíäïêñéíåßò áäÝíåò óå ìÝãåèïò êáñõäéïý óôçí ðýåëï ôçò ãõíáßêáò óå óôåíÞ åðáöÞ ç êÜèå ìßá ìå ôïõò êñïóóïýò ôçò êÜèå óÜëðéããáò, óôçí ïðïßá áðïâÜëåé êÜèå ìÞíá êaé Ýíá ùÜñéï åëðßæïíôáò óôç ãïíéìïðïßçóÞ ôïõ áðü ôï óðåñìáôïæùÜñéï ðïõ áíÝñ÷åôáé óôç óÜëðéããá áðü ôç ìÞôñá (Eéê. 32.1-32.3). Ïé ùïèÞêåò áéìáôþíïíôáé áðü ôá Ýóù óðåñìáôéêÜ áããåßá ôá ïðïßá îåêéíïýí øçëÜ áðü ôçí êïéëéáêÞ áïñôÞ (áðü äåîéÜ êaé áñéóôåñÜ ôïõ ôïé÷þìáôüò ôçò) êáé êáôåâáßíïõí ðñï ôá êÜôù, åîåñ÷üìåíá ôçò êïéëßáò ðñïò ôïõò üñ÷åéò áðü ôïõò âïõâùíéêïýò ðüñïõò (åêåß ðïõ ãßíåôáé ç ãíùóôÞ âïõâùíïêÞëç). Ôçí ßäéá ðïñåßá áêïëïõèïýí ôá ßäéá áããåßá ãéá ôçí áéìÜôùóç ôùí üñ÷åùí. Ç öëåâéêÞ áðï÷Ýôåõóç ôïõ äåîéÜò ùïèÞêçò (êáé ôïõ äåîéïý üñ÷åùò) ãßíåôáé êáô' åõèåßáí óôçí êÜôù êïßëç öëÝâá, åíþ áõôÞ ôçò áñéóôåñÞò ùïèÞêçò (êáé ôïõ áñéóôåñïý üñ÷åùò) ãßíåôáé óôçí áñéóôåñÞ íåöñéêÞ öëÝâá.

ÊÅÖÁËÁÉÏ

Ãé' áõôü êáñêßíïé ôïõ áñéóôåñÞò ùïèÞêçò (êáé ôïõ áñéóôåñïý üñ÷åùò), ìåèßóôáíôáé óõíÞèùò óôçí áñéóôåñÞ íåöñéêÞ öëÝâá êáé íåöñü. Ç ëåìöéêÞ áðï÷Ýôåõóç ôùí üñ÷åùí êáé ôùí ùïèçêþí ãßíåôáé óôïõò ëåìöéêïýò áäÝíåò ôçò áïñôÞò (ðáñáïñôéêïýò). Ãé' áõôü êáé ïé êáñêßíïé ôùí ùïèçêþí (êáé üñ÷åùí) ìåèßóôáíôáé óôïõò ðáñáïñôéêïýò ëåìöáäÝíåò.

ÅÉÊÏÍÁ 32.1 ÌÞôñá, ùïèÞêåò & óÜëðéããåò óôçí ðýåëï.

400

Ï ÆÙÏÄÏÔÇÓ ÊÁÑÊÉÍÏÓ

ÅÉÊÏÍÁ 32.2 VA: Êüëðïò. UT: ÌÞôñá. CE: ÔñÜ÷çëïò ôçò ìÞôñáò. OV: ÙïèÞêç. S: ÓÜëðéããá

ÅÉÊÏÍÁ 32.4

Öõóéïëïãßá-éóôïëïãéêÞ åéêüíá Ôï ùÜñéï ðïõ ùñéìÜæåé êÜèå ìÞíá åõñßóêåôáé ìÝóá óå Ýíá èõëÜêéï ìå õãñü, ðåñéâáëëüìåíï áðü Ýíá Üèñïéóìá êõôôÜñùí ôá èõëáêéþäç êýôôáñá (Åéê. 32.4-32.6). Ôá èõëáêéþäç êýôôáñá, óôï ðñþôï 15íèÞìåñï ôïõ ìçíéáßïõ êýêëïõ åêêñßíïõí ôéò ïñìüíåò ïéóôñïãüíá ìÝ÷ñéò üôïõ ôï ùÜñéï áðïâëçèåß óôç óÜëðéããá (ùïññçîßá). ÌåôÜ ôçí áðïâïëÞ ôïõ ùáñßïõ óôç óÜëðéããá ôá èõëáêéþäç êýôôáñá ìåôáôñÝðïíôáé óå êýôôáñá ôïõ ù÷ñïý óùìáôßïõ êáé åêêñßíïõí ôçí ïñìüíç ðñïãåóôåñüíç ôéò õðüëïéðåò 15 çìÝñåò ôïõ êýêëïõ ìÝ÷ñé ôçí åðïìÝíç Ýììçíï ñýóç (Åéê. 32.432.6).

ÐáíïñáìéêÞ Üðïøç ôçò ïùèÞêçò

ÏñìïíéêÞ ëåéôïõñãßá ôùí ùïèçêþí Ôá ïéóôñïãüíá ðñïêáëïýí õðåñôñïößá óôï âëåííïãüíï ôçò ìÞôñáò ðñïåôïéìÜæïíôáò ôçí, ìáæß ìå ôçí ðñïãåóôåñüíç ãéá ìéá ðéèáíÞ õðïäï÷Þ åíüò ãïíéìïðïéçìÝíïõ ùáñßïõ (åãêõìïóýíç). ÅÜí ôïýôï äåí óõìâåß, ôüôå ïé äýï áõôÝò ïñìüíåò ðÝöôïõí óôï áßìá êáé ôï õðåñôñïöéêüò âëåííïãüíïò ôçò ìÞôñáò áðïâÜëëåôáé óáí áßìá ðåñéüäïõ . ÅÜí ôï ùÜñéï ãïíéìïðïéçèåß êáé åìöõôåõèåß óôï âëåííïãüíï ôçò ìÞôñáò, ôï ù÷ñü óùìÜôéï åîáêïëïõèåß íá åêêñßíåé ðñïãåóôåñüíç ãéá ôñåßò ìÞíåò, ìÝ÷ñéò üôïõ íá áíáðôõ÷èåß ðëÞñùò ï ðëáêïýíôáò ï ïðïßïò áíáëáìâÜíåé ðëÝïí áõôüò íá åêêñßíåé ôçí ðñïãåóôåñüíç, ç ïðïßá åßíáé áðáñáßôçôç ãéá ôç äéáôÞñçóç ôïõ õðåñôñïöéêïý âëåííïãüíïõ ôçò ìÞôñáò êáé ôç äéáôÞñçóç ôïõ åìâñýïõ.

ÅÉÊÏÍÁ 32.3

ÅÉÊÏÍÁ 32.5

Ùïññçîßá êáé åéóáãùãÞ ôïõ ùáñßïõ óôïõò êñïóóïýò ôçò óÜëðéããáò.

FC: Èçëáêéþäç êýôôáñá. OC: Ùïêýôôáñï. ÙÜñéï ìÝóá óå èõëáêéþäç êýôôáñá

ÊÁÑÊÉÍÏÓ ÔÙÍ ÏÑ×ÅÙÍ ÊÁÉ ÐÅÏÕÓ

ÁÍÁÔÏÌÉÁ- ÅÌÂÑÕÏËÏÃÉÁ ÔÙÍ ÏÑ×ÅÙÍ

ÊÅÖÁËÁÉÏ

Ç ëåìöéêÞ áðï÷Ýôåõóç ôùí üñ÷åùí êáé ôùí ùïèçêþí ãßíåôáé óôïõò ëåìöéêïýò áäÝíåò ôçò áïñôÞò (ðáñáïñôéêïýò). Ãé' áõôü êáé ïé êáñêßíïé ôùí üñ÷åùí (êáé ùïèç-

Áíáôïìßá Ïé üñ÷åéò åßíáé ïé áíôñéêïß ãåííçôéêïß áäÝíåò, áíôßóôïé÷ïé ôùí ùïèçêþí ôùí ãõíáéêþí. Ç áíáôïìéêÞ ôùí åéêüíá êáé ïé óðïõäáéüôåñåò áíáôïìéêÝò ó÷Ýóåéò áðåéêïíßæïíôáé óôéò åéêüíåò 12 (Åéê. 33.1-33.2). Ïé üñ÷åéò áéìáôþíïíôáé áðü ôá Ýóù óðåñìáôéêÜ áããåßá ôá ïðïßá îåêéíïýí øçëÜ áðü ôçí êïéëéáêÞ áïñôÞ (áðü äåîéÜ êáé áñéóôåñÜ ôïõ ôïé÷þìáôüò ôçò) êáé êáôåâáßíïõí ðñï ôá êÜôù, åîåñ÷üìåíá ôçò êïéëßáò ðñïò ôïõò üñ÷åéò áðü ôïõò âïõâùíéêïýò ðüñïõò (åêåß ðïõ ãßíåôáé ç ãíùóôÞ âïõâùíïêÞëç). Ôçí ßäéá ðïñåßá áêïëïõèïýí ôá ßäéá áããåßá ãéá ôçí áéìÜôùóç ôùí ùïèçêþí. Ç öëåâéêÞ áðï÷Ýôåõóç ôïõ äåîéïý üñ÷åùò (êáé ùïèÞêçò) ãßíåôáé êáô' åõèåßáí óôçí êÜôù êïßëç öëÝâá, åíþ áõôÞ ôïõ áñéóôåñïý üñ÷åùò (êáé ôçò áñéóôåñÜò ùïèÞêçò) ãßíåôáé óôç íåöñéêÞ öëÝâá. Ãé' áõôü êáñêßíïé ôïõ áñéóôåñïý üñ÷åùò (êáé ôçò áñéóôåñÞò ùïèÞêçò), ìåèßóôáíôáé óõíÞèùò óôçí áñéóôåñÞ íåöñéêÞ öëÝâá êáé íåöñü.

ÅÉÊÏÍÁ 33.1 Ôï ïõñïãåííçôêü óýóôçìá ôïõ áíôñüò.

410

Ï ÆÙÏÄÏÔÇÓ ÊÁÑÊÉÍÏÓ

ÅÉÊÏÍÁ 33.2 ¼ñ÷çò, êáëýììáôá áõôïý êáé åðéäéäõìßäá Å: Åðéäõäéìßäá. TE: ¼ñ÷çò. HE: ÊåöáëÞ ôçò åðéäõäéìßäáò.

êþí) ìåèßóôáíôáé óôïõò ðáñáïñôéêïýò ëåìöáäÝíåò. Ç êáôáíüçóç ôçò åìâñõïëïãéêÞò ôùí ðñïÝëåõóçò åßíáé óçìáíôéêÞ ãéá ôçí êáôáíüçóç ôùí äéáöüñùí åéäþí üãêùí ðïõ áíáðôýóóïíôáé óå áõôïýò (âë. åìâñõïëïãßá íåöñþí, åìâñõïëïãßá áíèñþðïõ).

Åìâõïëïãßá Tçí 5ç åìâñõéêÞ åâäïìÜäá ôï åíäéÜìåóï ìåóüäåñìá ðïõ åõñßóêåôáé äßðëá óôïõò óùìßôåò, äéá÷ùñßæåôáé áðü áõôïýò êáé ó÷çìáôßæåé äýï ðáñáëëÞëïõò, åöáðôüìåíåò åðéìÞêåéò ðá÷ýíóåéò êáôÜ ìÞêïò ôïõ ïðéóèßïõ êïéëéáêïý ôïé÷þìáôïò. Ç üðéóèåí (êáé åðéìçêåóôÝñá) ëÝãåôáé 1) íåöñïãåíÞò áêñïëïößá (nephrofenic ridge) êáé ç Ýìðñïóèåí åõñéóêïìÝíç ïíïìÜæåôáé 2) ãåííçôéêÞ áêñïëïößá (genital ridge) (Åéê. 33.3-33.4). 1) Ç íåöñïãåíÞò áêñïëïößá ÷ùñßæåôáé ìå ôçí óåéñÜ ôçò óå äýï êëÜäïõò.

ÅÉÊÏÍÁ 33.4 ÅìâñõïëïãéêÞ êáôáãùãÞ ôùí üñ÷åùí (êáé ùïèçêþí) áðü ôïõò primary sex cords êáé ôá Germ cells ôïõ Õolc sac.

1á) O ìåôÜíåöñïò (metanephros), áðü ôïí ïðïßï èá ðñïÝëèåé ï íåöñüò êáé ïé ïõñçôÞñåò (âë. åìâñõïëïãßá íåöñïý). 1â) O ìåóüíåöñïò (mesonephros), ï ïðïßïò ðåñéÝ÷åé ôïõò Wollfian êáé Mullerian ducts, áðü ôïõò ïðïßïõò èá ðñïêýøïõí ôá Ý÷ù ãåííçôéêÜ üñãáíá ôïõ Üññåíïò êáé èÞëåùò áíôßóôïé÷á (âë. êáôùôÝñù). 2) Áðü ôç ãåííçôéêÞ áêñïëïößá (genital ridge), ðñïÝñ÷ïíôáé ïé ãïíÜäåò êáé ôùí äýï öýëùí, ùò áêïëïýèùò (Åéê. 33.4-33.6). Ïé ãïíÜäåò áìöïôÝñùí ôùí öýëùí (ùïèÞêåò êáé üñ÷åéò), ðñïÝñ÷ïíôáé áðü ôï åíäéÜìåóï ìåóüäåñìá (intermediate mesoderm), ôï ïðïßï åõñßóêåôáé äßðëá óôïõò óùìßôåò . Ôçí 4ç åìâñõéêÞ åâäïìÜäá ôï åíäéÜìåóï ìåóüäåñìá, áðïêïëëÜôáé áðü ôïõò óùìßôåò êáé ìåôáêéíåßôáé óôéò ü÷èåò ôçò åìâñõéêÞò ðåñéôïíáúêÞò êïéëüôçôáò (êïéëßáò) êáé óôï ðßóù ìÝñïò áõôÞò

ÅÉÊÏÍÁ 33.3 Ó÷çìáôéóìüò ôçò ãåíåôéêÞò áêñïëïößáò (genital ridge) óôï ïðßóèéï êïéëéáêü ôïß÷ùìá ôïõ åìâñýïõ.

ÖÁÉÏ×ÑÙÌÏÊÕÔÔÙÌÁ APUD ÓÕÓÔÇÌÁ ÍÅÕÑÏÂËÁÓÔÙÌÁ

APUD ÓÕÓÔÇÌÁ APUD óýóôçìá åßíáé Ýíá óýíïëï êõôôÜñùí êïéíÞò íåõñéêÞò ðñïÝëåõóçò, ôá ïðïßá åßíáé äéáóðáñìÝíá óå äéÜöïñá üñãáíá, óôá ïðïßá ðáñÜãïõí åéäéêÝò ãéá ôï êÜèå üñãáíï ïñìüíåò ,ðïõ Ý÷ïõí âÝâáéá ç êÜèå ìßá äéáöïñåôéêÞ ÷çìéêÞ óýóôáóç êáé äñÜóç, áëëÜ Ý÷ïõí äýï êïéíÜ ãíùñßóìáôá ðïõ èõìßæïõí ôçí êïéíÞ êáôáãùãÞ ôùí. 1. Åßíáé üëåò ðïëõðåðôéäéêÝò (ðñùôåúíéêÝò) ïñìüíåò. 2. ÐñïÝñ÷ïíôáé üëåò áðü ðñïäñüìïõò ÷çìéêÝò ïõóßåò ôùí áìéíþí, áðü ôéò ïðïßåò áöáéñåßôáé ç êáñâïîõëéêÞ ïìÜäá (- COOH ). ÁõôÞ åßíáé áêñéâþò ç êïéíÞ ëåéôïõñãßá ôùí APUD êõôôÜñùí ôá ïðïßá ðñïóëáìâÜíïõí ðñïäñüìïõò ôùí áìéíþí ïõóßåò ôéò áðïêáñâïîõëéþíïõí êáé äßíïõí ùò ôåëéêÜ ðñïéüíôá ôéò äéáöïñåôéêÝò åêÜóôïôå ïñìüíåò, ôéò åéäéêÝò ãéá ôï êÜèå üñãáíï. Áðü ôç ëåéôïõñãßá ôùí áõôÞ Ý÷ïõí ðÜñåé êáé ôï üíïìÜ ôùí. Amines Precursors Uptake Decarboxylation. Tá APUD êýôôáñá åõñßóêïíôáé óôá êÜôùèé üñãáíá êáé ðáñÜãïõí ôéò åîÞò ïñìüíåò.

ÊÅÖÁËÁÉÏ

ÕðïèÜëáìïò: ùêõôïêßíç, áíôéäéïõñçôéêÞ ïñìüíç, TRF, ACTH-RF, SRF, óùìáôïóôáôßíç. Õðüöõóç: ÁCTH, MSH, óùìáôïôñïðßíç, ðñïëáêôßíç. ÐÜíãêñåáò: éíóïõëßíç, ãëõêáãüíï, ãáóôñßíç. Óôüìá÷ïò: ãáóôñßíç, ïõóßá P. ¸íôåñï: ìïôéëßíç, ïõóßá P, óåêñåôßíç, GIP, VIP. ÈõñåïåéäÞò áäÝíáò: êáëóéôïíßíç. Ðáñáèõñåïåéäåßò áäÝíåò: ðáñáèïñìüíç (PTH). Ìõåëüò åðéíåöñéäßùí: êáôå÷ïëáìßíåò (áäñåíåëßíç êáé íïñáäñåíáëßíç).

Áêüìç õðÜñ÷ïõí APUD êýôôáñá óôïõò ðíåýìïíåò, óôï ïõñïãåííçôéêü óýóôçìá, óôï êáñùôéäéêü óùìÜôéï, êáé óôá ãÜããëéá ôïõ áõôïíüìïõ íåõñéêïý óõóôÞìáôïò óôçí êïéëßá (üñãáíá Zuke) êáé óôá ãÜããëéá ôïõ ìåóïèùñáêßïõ.

ÁÍÁÔÏÌÉÁ - ËÅÉÔÏÕÑÃÉÁ ÔÙÍ ÅÐÉÍÅÖÑÉÄÉÙÍ Åðéíåöñßäéá åßíáé äýï åíäïêñéíåßò áäÝíåò ðïõ åðéêÜèçíôáé äßêçí êáðÝëëïõ óôïí ðÜíù ðüëï êÜèå íåöñïý (Åéê. 34.1-34.2). Åßíáé ìéêôÞò åìâñõïëïãéêÞò êáôáãùãÞò, ï öëïéüò

422

Ï ÆÙÏÄÏÔÇÓ ÊÁÑÊÉÍÏÓ

Öëïéüò åðéíåöñéäßïõ

Ìõåëüò åðéíåöñéäßïõ

ÅÉÊÏÍÁ 34.3 ÅÉÊÏÍÁ 34.1 IVC: ÊÜôù êïßëç öëÝâá. AO: ÁïñôÞ. KI: Íåöñüò. ÍåöñÜ óôïí ïðéóèïðåñéôïíáéêü ÷þñï.

ôùí ðñïÝñ÷åôáé áðü ôï Ýóù âëáóôéêü äÝñìá êáé ï ìõåëüò ôùí ðñïÝñ÷åôáé áðü ôï íåõñéêü éóôü (Ýîù âëáóôéêü äÝñìá). ÉóôïëïãéêÜ ôá åðéíåöñßäéá áðïôåëïýíôáé áðü äýï äéáöïñåôéêÜ êõôôáñéêÜ óôñþìáôá, ôá ïðïßá Ý÷ïõí äéáöïñåôéêÞ åìâñõïëïãéêÞ ðñïÝëåõóç êáé öõóéêÜ êáé äéáöïñåôéêÞ ëåéôïõñãßá (Åéê. 34.3). Ï öëïéüò ðáñÜãåé ôñéþí åéäþí ïñìüíåò ïñìüíåò. 1. Ôçí êïñôéæüíç, ç ïðïßá ñõèìßæåé ôçí êáýóç ôùí õäáôáíèñÜêùí êáé ôùí ëéðþí êáé ùò åê ôïýôïõ ðáßæåé óçìáíôéêü ñüëï óôç ñýèìéóç ôïõ ìåôáâïëéóìïý (ôçò ðáñáãùãÞò åíÝñãåéáò óôïí ïñãáíéóìü) êáé óôç ñýèìéóç ôïõ óáê÷Üñïõ ôïõ áßìáôïò, ìáæß ìå ôçí éíóïõëßíç ôïõ ðáãêñÝáôïò êáé Üëëåò ïñìüíåò. Óå ðåñéðôþóåéò õðåñðáñáãùãÞò

ÅÉÊÏÍÁ 34.2 Åðéíåöñßäéá ðÜíù áðü ôïõò íåöñïýò.

IóôïëïãéêÞ åéêüíá ôïõ öëïéïý êáé ìõåëïý ôùí åðéíåöñéäßùí.

ôçò êïñôéæüíçò ð.÷. áðü Ýíá áäÝíùìá ôïõ öëïéïý áíáðôýóóåôáé ôï óýíäñïìï Cushing. Ç Ýêêñéóç ôçò êïñôéæüíçò åõñßóêåôáé õðü ôïí Ýëåã÷ï ôçò õðïöõóéáêÞò ðåðôéäéêÞò ïñìüíçò ACTH, ç ïðïßá åðßóçò ìå ôç óåéñÜ ôçò åêêñßíåôáé õðü ôçí åðßäñáóç ôïõ ðåðôéäéêÞò õðïèáëáìéêÞò ïñìüíçò ACTH-RF. Ìåôáîý ôùí åðéðÝäùí ôçò êïñôéæüíçò êáé ôçò ACTH ëåéôïõñãåß Ýíáò ìç÷áíéóìüò áõôïññõèìßóåþò ôùí (feed back), üðùò åðßóçò ëåéôïõñãåß êáé ìåôáîý ôçò ACTH êáé ôïõ ACTH-RF (Eéê. 34.4). Ôá ìåôáâïëéêÜ áðïôåëÝóìáôá ôçò êïñôéæüíçò

ÅÉÊÏÍÁ 34.4 ÏñìïíéêÞ ñýèìéóç Ýêêñéóçò ôùí åðéíåöñéäßùí. ÕðïèÜëáìï-õðïöõóéáêü-åðéíåöñéäéêüò Üîïíáò.

ÊÁÊÏÇÈÅÉÓ ÏÃÊÏÉ ÔÙÍ ÏÓÔÙÍ ÏÓÔÅÏÓÁÑÊÙÌÁ ×ÏÍÑÏÓÁÑÊÙÌÁ ÓÁÑÊÙÌÁ EWING

ÁÍÁÔÏÌÉÁ ÏÓÔÙÍ Ôá ïóôÜ óõíáðïôåëïýí ôïí áíèñþðéíï óêåëåôü (Åéê. 35.1). Ôá ïóôÜ ðñïÝñ÷ïíôáé áðü ôï ìåóüäåñìá êáé ç äçìéïõñãßá ôùí ðåñíÜ áðü Ýíá åê ôùí äýï êáôùôÝñù óôáäßùí:

ÊÅÖÁËÁÉÏ

Ôá ðëáôÝá ïóôÜ (óôÝñíï, ïé ðëåõñÝò, ç ðýåëïò, ïé óðüíäõëïß, ôá ïóôÜ ôçò êåöáëÞò, ðôÝñíç) äçë. ôá ïóôÜ ðïõ äåí åßíáé ìáêñÜ, áðïôåëïýíôáé áðü Ýíá åóùôåñéêü êáé Ýíá åîùôåñéêü óôñþìá óõìðáãïýò ïóôïý , óôï ìÝóïí ôïõ ïðïßïõ õðÜñ÷åé Ýíá óôñþìá óðïããþäïõò ïóôïý (Åéê. 35.4).

1. Ôïõ ìåâñáíþäïõò ïóôïý, êáôÜ ôï ïðïßï ó÷çìáôßæåôáé ôï ïóôïýí êáô' åõèåßáí áðü ôï ìåóåã÷õìáôéêü éóôü, ï ïðïßïò áíôéêáèßóôáôáé óôáäéáêÜ áðü ïóôåïåéäÝò, ôï ïðïßï áóâåóôïðïéïýìåíï ó÷çìáôßæåé ôï ïóôïýí. ÔÝôïéá åßíáé ôá ïóôÜ ôçò êåöáëÞò êáé ôïõ ðñïóþðïõ. 2. Ôïõ ÷ïíäñïåéäïýò ïóôïýí, êáôÜ ôï ïðïßï, ó÷çìáôßæåôáé ðñþôá Ýíá åêìáãåßï ôïõ ïóôïý áðü ÷üíäñï, ï ïðïßïò óôáäéáêÜ áíôéêáèßóôáôáé áðü ïóôåïåéäÝò ôï ïðïßï ôåëéêÜ áóâåóôïðïéåßôáé êáé ãßíåôáé ïóôïýí. ÔÝôïéá åßíáé ôá ìáêñÜ ïóôÜ (ìçñéáßá, âñá÷éüíéá, êíÞìç, ðåñüíç), ïé óðüíäõëïé, ïé ðëåõñÝò, ôï óôÝñíï, ç ùìïðëÜôç (Åéê. 35.2). Ôá ÷ïíäñïåéäÞ ìáêñÜ ïóôÜ áðïôåëïýíôáé áðü Ýíá óõìðáãÝò ìÝñïò åîùôåñéêÜ êáé áðü Ýíá äïêéäþäåò óðïããþäåò ìÝñïò åóùôåñéêÜ (Åéê. 35.2 & 35.3).

EÉÊÏÍÁ 35.1 Áíèñþðéíïò óêåëåôüò.

428

Ï ÆÙÏÄÏÔÇÓ ÊÁÑÊÉÍÏÓ

ÅÉÊÏÍÁ 35.4 ÐôÝñíç. ¸íá ðëáôý ïóôïýí. ÅÉÊÏÍÁ 35.2 Äïêßäåò ôïõ óðïããéþäïõò ïóôïý åóùôåñéêÜ êáé ôïõ óõìðáãïýò ïóôïý åîùôåñéêÜ, ôïõ éó÷ßïõ.

Ç éóôïëïãéêÞ äéáöïñÜ ìåôáîý óõìðáãïýò êáé óðïããþäïõò ìÝñïõò ôùí ïóôþí åßíáé ôá haversian óõóôÞìáôá áðü ôá ïðïßá áðïôåëåßôáé ôï óõìðáãÝò ïóôïýí (âë. ðáñáêÜôù). Ðñéí ðåñéãñÜøïõìå ôçí éóôïëïãéêÞ åéêüíá ôùí ïóôþí, áò ðåñéãñÜøïõìå Ýíá ìáêñü ïóôïýí. Ôï ìáêñüí ïóôïýí áðïôåëåßôáé áðü ôï ìáêñý åõèý ôìÞìá ôïõ, ôï óþìá ôïõ , ôï ïðïßï ðñïò ôéò äýï Üêñåò ôïõ ðëáôáßíåé êáé êáôáëÞãåé óôéò áðïðåðëáôõóìÝíåò äéáöýóåéò (Åéê. 35.5-35.6). Ïé äéáöýóåéò, ÷ùñßæïíôáé áðü ôç ãñáììÞ ôçò åðßöõóçò , óôçí êõñßùò ìåôÜöõóç ðïõ åßíáé ç óõíÝ÷åéá ôïõ óþìáôïò êáé óôçí åðßöõóç ôï ðåñéöåñéêü ôìÞìá ôçò äéÜöõóçò, ðñïò ôçí áíôßóôïé÷ï Üñèñùóç. Ç ãñáììÞ ôçò åðßöõóçò áðïôåëåßôáé áðü ÷üíäñï. Ôï óþìá ôïõ ïóôïý, áðïôåëåßôáé áðü Ýóù ðñïò ôá Ýîù, áðü ôï ÷þñï ôïõ ìõåëïý ôùí ïóôþí, áðü ìéá ìåìâñÜíç óõíäåôéêïý éóôïý, ôï åíäüóôåï, áðü ôï óõìðáãÝò ïóôïýí ôïõ óþìáôïò êáé áðü ìéá åîùôåñéêÞ óôéâÜäá óõíäåôéêïý éóôïý ôï ðåñéüóôåï. Ç ìåôÜöõóç êáé åðßöõóç ôïõ ìáêñïý ïóôïý, áðïôåëïýíôáé áðü Ýóù ðñïò ôï Ýîù, áðü óðïããþäåò ïóôïýí, ðåñéâáëëüìåíï åîùôåñéêÜ áðü ìéá ëåðôÞ óôéâÜäá óõìðáãïýò ïóôïý. Ï ó÷çìáôéóìüò ôùí äéáöýóåùí ôùí ïóôþí (áðü

ÅÉÊÏÍÁ 35.3 á/á áñéóôåñïý éó÷ßïõ.

ôï ìåâñáíþäåò Þ ôï ÷ïíäñïåéäÝò óôÜäéï), áñ÷ßæåé áðü ôá ðñùôïãåíÞ êÝíôñá ïóôåüóåùò ôá ïðïßá êáôÜ ôçí åìâñõéêÞ (åíäïìÞôñéï) æùÞ åõñßóêïíôáé óôéò äéáöýóåéò ôùí ïóôþí êáé êáôÜ ôç ãÝííçóç åßíáé áêôéíïãñáöéêÜ åìöáíÞ óå üëåò ôéò äéáöýóåéò ôùí ìáêñþí ïóôþí (Åéê. 35.7). ÕðÜñ÷ïõí üìùò êáé ôá äåõôåñïãåíÞ êÝíôñá ïóôåüóåùò ðïõ åõñßóêïíôáé óôéò åðéöýóåéò ôùí ïóôþí, ôá êÝíôñá üìùò áõôÜ áíáðôýóóïíôáé óôáäéáêÜ ìåôÜ ôç ãÝííçóç (åêôüò ôùí êÝíôñùí ôùí åðéöýóåùí ôïõ êÜôù ìÝñïõò ôïõ ìçñéáßïõ ïóôïý êáé ôçò êíÞìçò ðïõ åßíáé ðáñüíôá êáôÜ ôç ãÝííçóç), ôï êáèÝíá óå áõóôçñÜ êáèïñéæüìåíç çëéêßá. Ôï ìÞêïò ôïõ ïóôïý åíüò åíÞëéêá, áõîÜíåé óå ìÞêïò áðü ôï ÷üíäñï ôçò åðéöõóéáêÞò ãñáììÞò , ìå ôñüðï ÷ïíäñïåéäÞ êáé óå ðÜ÷ïò áðü ôï ðåñéüóôåï ôçò äéáöýóåùò ìå ôñüðï ìåìâñáíþäç. Ôï âáóéêü óõóôáôéêü ôïõ ïóôïý (ôïõ óõìðáãïýò êáé ôïõ óðïããþäïõò), åßíáé ç ïñãáíéêÞ ïõóßá ôïõ õðïóôñþìáôïò ðïõ ëÝãåôáé ïóôåïåéäÝò êáé áðïôåëåßôáé êáôÜ 90% áðü êïëëáãüíåò ßíåò ôýðïõ É êáé áðü ôïí õäñïîõáðáôßôç, ìßá áíüñãáíï ïõóßá ðïõ áðïôåëåßôáé áðü áóâÝóôéï, öüóöùñï êáé carbonate êáé ç ïðïßá åíáðïôßèåôáé óôéò êïëëáãüíåò ßíåò. Óôïí õäñïîõáðáôßôç ïöåßëåôáé ç óêëçñüôçôá ôïõ ïóôïý. Ôï ïóôåïåéäÝò ðáñÜãåôáé áðü åéäéêÜ êýôôáñá ôïõò ïóôåïâëÜóôåò . ¼ôáí óôï ïóôåïåéäÝò åíáðïôåèåß ï õäñïîõá-

ÅÉÊÏÍÁ 35.5 1) ÓõìðáãÝò ïóôïý. 2) Óðïããþäåò ïóôïý. 3) ÅðéöõóéáêÞ ãñáììÞ. 4) Åðßöõóç.

ËÅÕ×ÁÉÌÉÅÓ

ÌÕÅËÏÓ ÔÙÍ ÏÓÔÙÍ Áñ÷Ýãïíá áéìïðïéçôéêÜ êýôôáñá (Stem cells), áðü ôï ìåóÝã÷õìá ôïõ Yolc sac ôïõ åìâñýïõ, ìåôáíáóôåýïõí óôï Þðáñ êáé óôï óðëÞíá üðïõ åðéôåëïýí ôç áéìïðoéçôéêÞ ôùí äñÜóç êáôÜ ôçí åìâñõéêÞ æùÞ (ðáñáãùãÞ áéìïóöáéñßíçò F), åíþ êáôÜ ôç ìåôáåìâñõéêÞ æùÞ ôá áéìïðïéçôéêÜ áõôÜ áñ÷Ýãïíá êýôôáñá ðïëëáðëáóéÜæïíôáé êáé äéáöïñïðïéïýíôáé ìüíï óôï ìõåëü ôùí ïóôþí. Ôï áñ÷Ýãïíï áéìïðïéçôéêü êýôôáñï (áéìïêõôôïâëÜóôç) äéáöïñïðïéåßôáé óôï ìõåëü ôùí ïóôþí óå ôÝóóåñéò ðñïäñüìïõò ôåóóÜñùí äéáöïñåôéêþí áéìáôéêþí êõôôáñéêþí óåéñþí (Åéê. 36.1). 1. ÐñïåñõèñïâëÜóôç, ðñüäñïìï ôùí åñõèñþí áéìïóöáéñßùí. 2. ÌåãáêáñõïâëÜóôç, ðñüäñïìï ôùí áéìïðåôáëßùí. 3. ÌõåëïâëÜóôç, ðñüäñïìï ôùí ëåõêþí áéìïóöáéñßùí. 4. ÌïíïâëÜóôç, ðñüäñïìï ôùí ìïíïêõôôÜñùí. Ç ëåìöïâëÜóôç, ðñüäñïìïò ôùí ëåìöïêõôôÜñùí ðïõ åðßóçò õðÜñ÷åé óôï ìõåëü ôùí ïóôþí, äåí ðñïÝñ÷åôáé áðü ôï ßäéï áñ÷Ýãïíï êýôôáñï (áéìïêõôôïâëÜóôç) áëëÜ áðü Üëëï áñ÷Ýãïíï êýôôáñï üðùò èá ðåñéãñáöåß êáôùôÝñù).

ÊÅÖÁËÁÉÏ

ÊÜèå ìßá áðü ôéò áíùôÝñù âëÜóôåò äéáöïñïðïéåßôáé êáé ôï ôåëéêü ðñïéüí ôçò äéáöïñïðïéÞóåùò êõêëïöïñåß óôï áßìá, åíþ óôï ìõåëü ôùí ïóôþí õðÜñ÷ïõí üëåò ïé ìïñöÝò äéáöïñïðïéÞóåùò ôùí âëáóôþí . ¸ôóé óôï ìõåëü õðÜñ÷ïõí ïé áêüëïõèåò âëÜóôåò . 1. ÐñïåñõèñïâëÜóôç, âáóåüöéëïò åñõèñïâëÜóôç, ðïëõ÷ñùìáôéêÞ åñõèñïâëÜóôç, ïñèï÷ñùìáôéêÞ åñõèñïâëÜóôç, äéêôõïêýôôáñï êáé ôï þñéìï åñõèñü áéìïóöáßñéï óôï áßìá ôï ïðïßï äåí Ý÷åé ðõñÞíá (åí áíôéèÝóåé ìå ôéò ðñüäñïìåò ìïñöÝò ôïõ) (Åéê. 36.2). Ôï åñõèñü áéìïóöáßñéï äéá ôçò áéìïóöáéñßíçò ôïõ äåóìåýåé ïîõãüíï áðü ôïõò ðíåýìïíåò êáé ôï ìåôáöÝñåé óôïõò éóôïýò ãéá ôéò êáýóåéò ôïõ óþìáôïò. Ï ÷ñüíïò æùÞò ôùí åñõèñþí áéìïóöáéñßùí óôï áßìá åßíáé 120 çìÝñåò. 2. ÌåãáêáñõïâëÜóôç, ðñïìåãáêáñõïêýôôáñï, ìåãáêáñõïêýôôáñï êáé ôï þñéìï áéìïðåôÜëéï óôï áßìá ôï ïðïßï ÷ñçóéìåýåé ãéá ôçí öõóéïëïãéêÞ áéìüóôáóç. 3. ÐñïåñõèñïâëÜóôç, ìõåëïâëÜóôç, ðñïìõåëïêýôôáñï, ìõåëïêýôôáñï, ìåôáìõåëïêýôôáñï, þñéìï ðïëõìïñöïðýñçíï êýôôáñï óôï áßìá ôï ïðïßï óõììåôÝ÷åé óôçí Üìõíá ôïõ ïñãáíéóìïý åíáíôßïí îÝíùí ïõóéþí (áíôéãüíùí), üðùò ìéêñïâßùí éþí ê.ëð. (Åéê. 36.3).

438

Ï ÆÙÏÄÏÔÇÓ ÊÁÑÊÉÍÏÓ EÉÊÏÍÁ 36.1 Êýôôáñá ôïõ ìõåëïý ôùí ïóôþí.

Ôá ðïëõìïñöïðýñçíá ëåõêÜ áéìïóöáßñéá Ý÷ïõí ëïâùôü ðõñÞíá êáé ðïëëÝò granules ìå ðñùôåÀíïëõôéêÝò ïõóßåò ðïõ âïçèïýí óôçí ðÝøç ôùí îÝíùí áíôéãüíùí ðïõ öáãïêõôôáñþíïõí ôá êýôôáñá áõôÜ. Ï ÷ñüíïò æùÞò ôùí êõôôÜñùí áõôþí óôï áßìá åßíáé 8 ðåñßðïõ þñåò. 4. ÌïíïâëÜóôç, ðñïìïíïêýôôáñï, þñéìï ìïíïêýôôáñï, ôï ïðïßï åíåñãåß áêñéâþò üðùò ôï ðïëõìïñöïðýñçíï ëåõêü áéìïóöáßñéï, ìüíï ðïõ äåí Ý÷åé ëïâùôü ðõñÞíá êáé granules (Åéê. 36.4).

ËÅÌÖÏÊÕÔÔÁÑÁËÅÌÖÉÊÏ ÓÕÓÔÇÌÁ Ôá ëåìöïêýôôáñá ðñïÝñ÷ïíôáé áðü ôá ìåóåã÷õìáôéêÜ êýôôáñá ôïõ Yolc sac ôïõ åìâñýïõ ôá ïðïßá áöïý ìåôáíáóôåýóïõí óôï Þðáñ êáé óðëÞíá êáôÜ ôçí åìâñõéêÞ æùÞ, ìåôÜ ôïí ôïêåôü åõñßóêïíôáé ùò áñ÷Ýãïíá ëåìöïêýôôáñá (stem cells) óôïí ìõåëü ôùí ïóôþí (Åéê. 36.5). Áðü åêåß ìéá ïìÜäá áñ÷åãüíùí êõôôÜñùí ìå-

ôáíáóôåýïõí óôï èýìï áäÝíá (Åéê. 36.6 & 36.7), üðïõ äéáöïñïðïéïýíôáé ðåñáéôÝñù êáé åðáíÝñ÷ïíôáé óôçí êõêëïöïñßá ùò Ô ðëÝïí ëåìöïêýôôáñá ôá ïðïßá ôá ðåñéóóüôåñá åîÝñ÷ïíôáé ôçò êõêëïöïñßáò êáé áðïèçêåýïíôáé óôïõò ðåñéöåñéêïýò ëåìöéêïýò éóôïýò üðùò óôïõò ëåìöáäÝíåò, ôéò áìõãäáëÝò, ôçò ðëÜêåò ôïõ Payer óôï Ýíôåñï, óôï ëåõêü ðïëöü ôïõ óðëÞíá êáé ãýñù áðü ôá germinal centers ôùí ëåìöáäÝíùí êáé óôïí ìõåëü ôùí ïóôþí. Óå üëá ôá áíùôÝñù ðåñéöåñéêÜ üñãáíá ôá ëåìöïêýôôáñá ïñãáíþíïíôáé óå êõêëïôåñåßò ó÷çìáôéóìïýò ðïõ ïíïìÜæïíôáé óôï óðëÞíá óðëçíéêÝò corpuscles , óôï Ýíôåñï ðëÜêåò ôïõ Payer, óôïõò ëåìöáäÝíåò ëåìöéêÜ ïæßäéá (Åéê. 36.8-36.12). Ôï êÝíôñï ôùí ó÷çìáôéóìþí áõôþí ïíïìÜæåôáé germinal center êáé áðïôåëåßôáé áðü Â ëåìöïêýôôáñá, åíþ ç ðåñéöÝñåéÜ ôïõ ïíïìÜæåôáé öëïéüò êáé áðïôåëåßôáé áðü Ô ëåìöïêýôôáñá. Ëåõêüò ðïëöüò ôïõ óðëÞíá ëÝãåôáé ôï óýíïëï ôùí óðëçíéêþí corpuscles , åíþ ôï õðüëïéðï ïíïìÜæåôáé åñõèñüò ðïëöüò (Åéê. 36.9). Áðü ôá ëåìöéêÜ áõôÜ üñãáíá, äéá ìÝóïõ ôçò ëÝìöïõ êáé ôïõ ìåßæïíïò ëåìöéêïý ðüñïõ ôá Ô ëåìöïêýôôáñá åðáíÝñ÷ïíôáé óôçí êõêëïöïñßá üðïôå ÷ñåéáóôåß (Åéê. 36.13-36.15).

ÅÉÊÏÍÁ 36.2

ÅÉÊÏÍÁ 36.3

Åñõèñïêýôôáñá óôï ðåñéöåñéêü áßìá.

Ðïëõìïñöïðýñçíï ëåõêü áéìïóöáßñéï.

ÌÅËÁÍÙÌÁ ÊÁÑÊÉÍÏÓ ÄÅÑÌÁÔÏÓ

ÁÍÁÔÏÌÉÁ ÄÅÑÌÁÔÏÓ Ôï äÝñìá áðïôåëåßôáé áðü äýï óôéâÜäåò: á) ôç åí ôù âÜèåé óôéâÜäá ðïõ ïíïìÜæåôáé dermis êáé â) ôçí åðéöáíåéáêÞ óôéâÜäá, ôçí åðéäåñìßäá (Åéê. 37.1). Ç åðéäåñìßäá áðïôåëåßôáé ìå ôç óåéñÜ ôçò áðü ðïëëÝò óôéâÜäåò êõôôÜñùí åê ùí ïðïßùí ç âáóéêÞ óôéâÜäá áðïôåëåßôáé áðü ìåãÜëá (áñ÷Ýãïíá) êýôôáñá áðü ôá ïðïßá ðñïÝñ÷ïíôáé ôá êýôôáñá ôùí åðïìÝíùí ðåñéóóüôåñï åðéöáíåéáêþí êõôôÜñùí. Ôá ôåëåõôáßá åðéöáíåéáêÜ êýôôáñá ðïõ ðáñÜãïõí ôçí êåñáôßíç ïõóßá ôïõ äÝñìáôïò ëÝãïíôáé êåñáôéíïêýôôáñá êáé äåí Ý÷ïõí ðõñÞíá. Ç âáóéêÞ óôéâÜäá ôïõ äÝñìáôïò ðñïóåêâÜëåé óôçí dermis ìå èçëþäåéò ðñïåêôÜóåéò (êÜôù áðü ôçí dermis õðÜñ÷åé ôï õðïäüñåéï ëßðïò êáé áêïëïõèåß ï õðïêåßìåíïò ìýò). Ôï üñéï ìåôáîý ôùí èçëùäþí ðñïåêôÜóåùí ôçò âáóéêÞò óôéâÜäïò êáé ôçò dermis ïíïìÜæåôáé åðéöÜíåéá-æþíç åðáöÞò (junctional zone) êáé óôç æþíç áõôÞ ìåôáíáóôåýïõí ôá ìåëáíïêýôôáñá óôçí åìâñõéêÞ çëéêßá, áíåñ÷üìåíá óôáäéáêÜ áðü ôçí dermis óôç æþíç åðáöÞò.

ÊÅÖÁËÁÉÏ

Åêåß ôá ìåëáíïêýôôáñá ó÷çìáôßæïõí ìßá óôéâÜäá îå÷ùñéóôþí êõôôÜñùí ðïõ ðáñÜãïõí ìåëáíßíç óôçí ïðïßá ïöåßëïõìå ôï ìáýñéóìá ôï êáëïêáßñé, áëëÜ óôçí õðåñðáñáãùãÞ áõôÞò ïöåßëåôáé êáé ôï ìáýñï ÷ñþìá ôùí ìáýñùí (Åéê. 37.2). Ôá öõóéïëïãéêÜ üìùò áõôÜ ìåëáíïêýôôáñá äåí åßíáé åìöáíÞ üðùò óõìâáßíåé üôáí áõôÜ áèñïßæïíôáé óå ïìÜäåò óõóóùñåõìÝíùí ìåëáíïêõôôÜñùí äçìéïõñãïõìÝíùí Ýôóé ôùí óðßëùí (moles), ôéò êïéíÝò åëéÝò . Ôá ìåëáíïêýôôáñá ðïõ Ý÷ïõí åíáðïôåèåß óôç æþíç åðáöÞò óå ìéá óåéñÜ îå÷ùñéóôþí êõôôÜñùí

ÅÉÊÏÍÁ 37.1 ÓôéâÜäåò ôïõ äÝñìáôïò. BC: ÂáóéêÞ óôéâÜäá. KE: Êåñáôßíç óôéâÜäá.

448

Ï ÆÙÏÄÏÔÇÓ ÊÁÑÊÉÍÏÓ

ÅÉÊÏÍÁ 37.2

ÅÉÊÏÍÁ 37.3

Äéáâáèìßóåéò ìåëáíßíçò ÷ñùóôéêÞò nïrmal:êáíïíéêÞ, freckle: öáêßäá lentigo: lentigo.

ÓôÜäéá áíáðôýîåùò åíüò êáëïÞèïõò óðßëïõ. junctional: junctional, compound: compound, intradermal: åíäïäåñìéêüò, blue: ìðëÝ

áõîÜíïíôáé óå áñéèìü êáé óõóóùñåýïíôáé óå ïìÜäåò, ïé ïðïßåò óõíéóôïýí ôþñá ôï óðßëï ôçò æþíçò åðáöÞò (junctional naevus), ï ïðïßïò äåí Ý÷åé åðçñìÝíá ôï üñéÜ ôïõ (Eéê. 37.3). ÓôáäéáêÜ ôá ìåëáíïêýôôáñá åìâõèßæïíôáé ðñïò ôçí dermis, åîáêïëïõèþíôáò üìùò íá åßíáé óõíäåäåìÝíá ìå ôç æþíç åðáöÞò, äçìéïõñãþíôáò ôþñá ôïí compound naevus. Óôç óõíÝ÷åéá ôá ìåëáíïêýôôáñá ôá åìâõèéóìÝíá óôç dermis áðïêüðôùíôáé áðü ôá ìåëáíïêýôôáñá ôçò æþíçò åðáöÞò (intradermal naevus) êáé ç ïìÜäá áõôÞ ôùí ìåëáíïêõôôÜñùí óôçí dermis åßíáé ïé êïéíïß óðßëïé (åëéÝò) Þ åíäïäåìéêïß óðßëïé (Eéê. 37.3). Èåùñåßôáé üôé ìüíï ïé óðßëïé ôçò æþíçò åðáöÞò (junctional naevus), Ý÷ïõí ôç äõíáôüôçôá íá åîáëëáãïýí óôï êáêüçèåò ìåëÜíùìá.

ÅÉÄÇ (ÊÁËÏÇÈÙÍ) ÓÐÉËÙÍ ÓõíÞèåéò óðßëïé ÊáôÜ ôç ãÝííçóç õðÜñ÷ïõí ðïëëïß ëßãïé óðßëïé, áëëÜ ìåôÜ ôçí åöçâåßá ï áñéèìüò ùí áõîÜíåé êáé öèÜíåé ôïõò 20-30 ìÝ÷ñé ôçí çëéêßá ôùí 35 åôþí (Åéê. 37.4). Óðßëïò ðïõ åìöáíßæåôáé ìåôÜ ôçí çëéêßá áõôÞ ðñÝðåé íá èåùñåßôáé ýðïðôïò. Ïé êáëïÞèåéò áõôïß óðßëïé Ý÷ïõí ìÝãéóôç äéÜìåôñï 3-4 mm. Óðßëïò ìå äéÜìåôñï ìåãáëýôåñç ôùí 6 mm ðñÝðåé íá èåùñåßôáé ýðïðôïò. Êáèþò ï êÜèå íåïåìöáíéæüìåíïò óðßëïò ùñéìÜæåé êáé ãßíåôáé åíäïäåñìéêüò , åìöáíßæåôáé ìå óáöÞ åðçñìÝíá üñéá, áðïêôþíôáò ïæþäç åìöÜíéóç. Ïé óðßëïé ôçò æþíçò åðáöÞò (junctional naevi) Ý÷ïõí åðßðåäç åðéöÜíåéá ìå óáöÞ üñéá êáé äåí ðáñïõóéÜæïõí ôçí ïæþäç åìöÜíéóç ôùí åíäïäåñìéêþí óðßëùí .

Óõããåíåßò óðßëïé Åßíáé óðßëïé ðïõ åßíáé Þäç ìåãÜëïé êáôÜ ôç ãÝííçóç êáé åîáêïëïõèïýí íá ìåãáëþíïõí ðáñÜëëçëá ìå ôçí áýîçóç ôïõ óþìáôïò ìÝ÷ñé ôçí åöçâåßá êáé áêüìç íá åßíáé öõóéïëïãéêïß (Åéê. 37.5). Ìüíï åÜí åîáêïëïõèÞóïõí íá ìåãáëþíïõí ðåñáéôÝñù ìåôÜ ôçí åöçâåßá êáèßóôáíôáé ýðïðôïé.

Ïé ìðëÝ óðßëïé ¸÷ïõí ìðëÝ áðü÷ñùóç êáé ðñïÝñ÷ïíôáé áðü óðßëïõò ðïõ äåí ïëïêëçñþíïõí ôç ìåôáíÜóôåõóÞ ôùí óôç æþíç åðáöÞò, áðü ôçí áñ÷éêÞ ôùí ôïðïèåóßá óôç dermis êáôÜ ôçí åìâñõéêÞ æùÞ êáé åßíáé áðïëýôùò öõóéïëïãéêïß óðßëïé (Åéê. 37.6).

Äõóðëáóôéêïß óðßëïé Ïé äõóðëáóôéêïß óðßëïé Ý÷ïõí äéÜìåôñï ìåãáëýôåñç ôùí 7 mm ìå áóáöÞ üñéá, åìöáíßæïíôáé ìåôÜ ôçí åöçâåßá êáé Ý÷ïõí áíïìïéüìïñöï ÷ñùìáôéóìü, óôçí éóôïëïãéêÞ äå åîÝôáóç ðáñïõóéÜæïõí

ÅÉÊÏÍÁ 37.4 ÓõíÞèçò óðßëïò.

ÊÁÑÊÉÍÏÓ ÐÁÑÙÔÉÄÁÓ (ÊÁÑÊÉÍÏÓ ÓÉÁËÏÃÏÍÙÍ ÁÄÅÍÙÍ)

Óéáëïãüíïé áäÝíåò åßíáé åîùêñéíåßò áäÝíåò ðïõ åõñßóêïíôáé ãýñù êáé ìÝóá óôï óôüìá êáé ïé ïðïßïé ðáñÜãïõí ôï óßåëï (ôï óÜëéï), ôá ïðïßï âïçèÜ óôçí ðÝøç ôùí ôñïöþí êáèüóïí ðåñéÝ÷åé ðñùôåïëõôéêÜ Ýíæõìá. Ç ðáñáãùãÞ ôïõ óéÝëïõ åðéôõã÷Üíåôáé ìå áíôáíáêëáóôéêü ôñüðï, äéá ôïõ áõôïíüìïõ íåõñéêïý óõóôÞìáôïò êáé éäéáßôåñá ôïõ ðáñáóõìðáèçôéêïý. Ôá áíôáíáêëáóôéêÜ áõôÜ åßíáé åîáñôçìÝíá êáé ìç êáé ïëïêëçñþíïíôáé äéá ìÝóïõ ðïëõðëüêùí íåõñéêþí óõíäÝóåùí, ìå áíÜìíçóç ôçò ôñïöÞò. Ïé äýï ìåãáëýôåñïé óéáëïãüíïé áäÝíåò åßíáé ç ðáñùôßäá êáé ï õðïãíÜèéïò áäÝíáò.

ÁÍÁÔÏÌÉÁ ÐÁÑÙÔÉÄÁÓ Ç ðáñùôßäá åõñßóêåôáé êÜôù áðü ôï äÝñìá ôçò êÜèå ðáñåéÜò (ìÜãïõëïõ), êÜôù êáé Ýìðñïóèåí êÜèå áöôéïý. ¸÷åé ó÷Þìá U ìå ôï Ýíá óêÝëïò ôïõ U íá áíôéðñïóùðåýåé ôïí åðéðïëÞò (åðéöáíåéáêü) ëïâü êáé ôï Üëëï ôïí åí ôù âÜèåé ëïâü (Åéê. 38.1-38.3). Ï åðéðïëÞò ëïâüò êáëýðôåéò ôçí ðåñéï÷Þ ôçò ðáñåéÜò ôï ìáóçôÞñá ìýí êáé ôçí ðñïóèßá åðéöÜíåéá ôïõ êáèÝôïõ êëÜäïõ ôçò êÜôù ãíÜèïõ, ðåñéóôñÝöåôáé ãýñù áðü ôï ïðßóèéï Üêñï áõôÞò

ÊÅÖÁËÁÉÏ

(ôï êïßëï ìÝñïò ôïõ U) êáé óõíå÷ßæåé óáí åí ôù âÜèåé êëÜäïò óôçí åóùôåñéêÞ åðéöÜíåéá ôïõ êáèÝôïõ êëÜäïõ ôçò êÜôù óéáãüíïò. ¸ìðñïóèåí ôïõ ìáóçôÞñïò ìõüò, áñ÷ßæåé ï ðüñïò ôçò ðáñùôßäáò ï ïðïßïò ôñõðÜ ôï âëåííïãüíï ôïõ óôüìáôïò êáé áðï÷åôåýåé ôï óßåëï ðÜíù áðü ôïí 2ï ãïìößï (Åéê. 38.2-38.3). Óôï ìÝñïò ðïõ áíáêÜìðôåé ç ðáñùôßäá óôï ïðßóèéï Üêñï ôïõ êáèÝôïõ êëÜäïõ ôçò êÜôù ãíÜèïõ, åéóÝñ÷åôáé óå áõôÞí ôï ðñïóùðéêü íåýñï, åîåñ÷üìåíï ôïõ êñáíßïõ áðü ôï óôõëïìáóôïåéäÝò ôñÞìá. Ôï ðñïóùðéêü íåýñï ðïñåýåôáé ìåôáîý ôïõ åðéðïëÞò ëïâïý êáé ôïõ ìáóçôÞñïò ìõüò, äéáêëáäïýìåíï óõíå÷þò, äßíïíôáò íåýèñùóç óôïõò ìýò ôïõ ðñïóþðïõ (ü÷é óôï ìáóçôÞñá, ïýôå óôçí ðáñùôßäá), ìå ôïõò ïðïßïõò êÜíïõìå ôéò äéÜöïñåò ãêñéìÜôóåò (ð.÷. óöõñßæïõìå) (Åéê. 38.1).

ÕÐÏÃÍÁÈÉÏÓ ÁÄÅÍÁÓ Áíáôïìßá Ï áäÝíáò áõôüò åõñßóêåôáé óôï äéãáóôïñéêü ôñßãùíï (äçë. êÜôù êáé ðëáãßùò ôïõ óáãïíéïý) ðåñé-

456

Ï ÆÙÏÄÏÔÇÓ ÊÁÑÊÉÍÏÓ ÅÉÊÏÍÁ 38.1 Ðáñùôßäá & ðñïóùðéêü íåýñï.

âÜëëïíôáò äßêçí U ôï ìõëïåéäÞ ìõ êáé åðéêáèÞìåíïò ôïõ ãëùóóïõïåéäïýò ìõüò. Ï ðüñïò ôïõ (Wharthon) åêâÜëëåé óôï Ýäáöïò ôïõ óôüìáôïò, ðßóù áðü ôïõò êÜôù êïðôÞñåò, áêñéâþò êÜôù áðü ôçí êïñõöÞ ôçò ãëþóóáò (Åéê. 38.3 & 38.4). Ãýñù áðü ôïí ðüñï ôïõ ðåñéôõëëßóåôáé ôï ãëùóóéêü íåýñï, ìå ôï ïðïßï êéíïýìå ôç ãëþóóá ìáò. Ïé áíáöåñüìåíïé êáôùôÝñù êáëïÞèåéò êáé êáêïÞèåéò üãêïé ôçò ðáñùôßäïò åßíáé ïé ßäéïé êáé óôïõò Üëëïõò óéáëïãüíïõò áäÝíåò.

ÕÐÏÃËÙÓÓÉÏÓ ÁÄÅÍÁÓ O õðïãëþóóéïò áäÝíáò åßíáé ï ìéêñüôåñïò ôùí óéáëïãüíùí áäÝíùí êáé åõñßóêåôáé óôï Ýäáöïò ôïõ óôüìáôïò óôï ìÝóïí áêñéâþò, Ý÷ïíôáò óôçí êÜôù åðéöÜíåéÜ ôïõ ôçí Üíù åðéöÜíåéá ôïõ ìõëïåéäÞ áäÝíá êáé ðßóù ôïõ ôï åí ôù âÜèåé ôìÞìá ôïõ õðïãíáèåßïõ áäÝíá, ðïõ åõñßóêåôáé êáé áõôüò

ÅÉÊÏÍÁ 38.2 Ðáñùôßäá, õðïãëþóóéïò êáé õðïãíÜèéïò áäÝíåò.

ðÜíù óôï Üíù ôìÞìá ôïõ ìõëïåéäïýò ìõüò. Ç êÜôù åðéöÜíåéá ôïõ õðïãëùóóßïõ áäÝíá åõñßóêåôáé óå åðáöÞ ìå ôï ãëùóóéêü íåýñï, ôï ïðïßï åõñßóêåôáé ìåôáîý áõôïý êáé ôïõ ìõëïåéäïýò ìõüò (Åéê. 38.2 & 38.5). Ï õðïãëþóóéïò áäÝíáò Ý÷åé 8-20 åêêñéôéêïýò ðüñïõò ðïõ åêâÜëëïõí óôï ìÝóïí ôïõ åäÜöïõò ôïõ óôüìáôïò, óôçí õðïãëþóóéá ðôõ÷Þ, åíþ ìåñéêïß åî áõôþí åêâÜëëïõí óôïí ðüñï ôïõ õðïãíáèåßïõ áäÝíá.

ÊÁËÏÇÈÅÉÓ ÏÃÊÏÉ ÔÇÓ ÐÁÑÙÔÉÄÁÓ Ìéêôüò üãêïò (pleomorhic adenoma) Ï üãêïò áõôüò áíáðôýóóåôáé áñãÜ êáé öèÜíåé óå ðïëý ìåãÜëï ìÝãåèïò, ëÝãåôáé äå ìéêôüò äéüôé éóôï-

ÅÉÊÏÍÁ 38.3 SUB:Õðïãëþóéïò áäÝíáò. mas: ÌáóçôÞñáò ìýò. parot: Ðáñùôßäá. Fascial art.: ÐñïóùðéêÞ áñôçñßá.

×ÏÑÉÏÊÁÑÊÉÍÙÌÁ ÕÄÁÔÙÄÇÓ ÌÕËÇ

ÅÌÂÑÕÏËÏÃÉÁ Ôçí 6ç çìÝñá ìåôÜ ôç ãïíéìïðïßçóç ç âëáóôïêýóôç åìöõôåýåôáé óôï åíäïìÞôñéï (ï âëåííïãüíïò ôçò ìÞôñáò) êáé ç åîùôåñéêÞ óôéâÜäá ôùí åîùäåñìéêþí êõôôÜñùí ôçò äéáöïñïðïéåßôáé óå äýï óôéâÜäåò ôçí åóùôåñéêÞ (êõôôáñïôñïöïâëÜóôç) êáé ôçí åîùôåñéêÞ (óõãêõôéïôñïöïâëÜóôç) ïé ïðïßåò äéçèïýí ôï åíäïìÞôñéï êáé ôá ìçôñéêÜ áããåßá ôïõ äçìéïõñãþíôáò Ýôóé Ýíáí áñ÷Ýãïíï ðëáêïýíôá. Ïé äýï áíùôÝñù êõôôáñéêÝò óôéâÜäåò ðïõ áðïôåëïýí ïìïý ôï ÷üñéïí ôïõ åìâñõéêïý äßóêïõ êáé óôáäéáêÜ ðñïâÜëëïõí ìÝóá óôï åíäïìÞôñéï äçìéïõñãþíôáò ôéò ÷ïñéáêÝò ëÜ÷íåò , ïé ïðïßåò óáí øåõäïðüäéá äéçèïýí ôï åíäïìÞôñéï êáé ôç ìçôñéêÞ êõêëïöïñßá, äçìéïõñãþíôáò Ýôóé ìéá ðñùôüãïíç êõêëïöïñßá óôï Ýìâñõï äéá ìÝóïõ ôçò ïðïßáò ôïýôï ðáßñíåé ïîõãüíï áðü ôï áñôçñéáêü áßìá ôçò ìçôÝñáò êáé áðïâÜëëåé óôï öëåâéêü áßìá ôçò ìçôÝñáò äéïîåßäéï ôïõ Üíèñáêá (Åéê. 39.1-39.2). Ôá êýôôáñá ôçò êõôôáñïôñïöïâëÜóôçò óôï ôÝëïò ôçò 3çò åâäïìÜäáò äéçèïýí ôç óôéâÜäá ôçò óõãêõôéïôñïöïâëÜóôçò êáé äçìéïõñãïýí ìéá äåýôåñç óôéâÜäá áðü ôá êýôôáñá ôçò, áðü ôï åîùôåñéêü ìÝñïò ôçò óõãêõôéïôñïöïâëÜóôçò. Ïé ÷ïñéáêÝò ëÜ÷íåò ôþñá ëÝãïíôáé anchoring villi (Åéê. 39.2 & 39.5).

ÊÅÖÁËÁÉÏ

Ôï åíäïìÞôñéï ðïõ êáëýðôåé ôï åìöõôåõìÝíï Ýìâñõï ÷ùñßæåôáé óå ôñßá ìÝñç. Ôï ìÝñïò ôïõ åíäïìçôñßïõ ðïõ åõñßóêåôáé ìåôáîý ôçò âëáóôoêýóôçò êáé ôïõ ìõïìçôñßïõ (ôïõ ìõéêïý ÷éôþíá ôçò ìÞôñáò) ëÝãåôáé Decidua basalis, ôï ìÝñïò ðïõ êáëýðôåé ôï Ýìâñõï êáé äéá÷ùñßæåé áõôü áðü ôçí õðüëïéðç êïéëüôçôá ôçò ìÞôñáò ëÝãåôáé deciduas capsularis êáé ôï õðüëïéðï ìÝñïò ëÝãåôáé deciduas parietalis (Åéê. 39.4 & 39.6). ÌÝ÷ñé ôçí 8ç åâäïìÜäá ïé ÷ïñéáêÝò ëÜ÷íåò ðåñéâÜëëïõí üëï ôï Ýìâñõï êáé äéçèïýí üëá ôá ðñïáíáöåñüìåíá ìÝñç ôïõ åíäïìçôñßïõ (Åéê. 39.5). ÓôáäéáêÜ üìùò êáé ìÝ÷ñé ôïí 4ïí ìÞíá ôçò êõÞóåùò ïé ÷ïñéáêÝò ëÜ÷íåò áôñïöïýí áðü ôá äýï ôåëåõôáßá ìÝñç ôïõ åíäïìçôñßïõ êáé ìÝíïõí ìüíï óôçí deciduas basalis, ó÷çìáôßæïõóåò ôï ëá÷íùôü ÷üñéï (åí áíôéèÝóåé ìå ôï õðüëïéðï ëåßï ÷üñéï ) (Åéê. 39.4 & 39.6). Ôï ëá÷íùôü áõôü ÷üñéï åîåëßóóåôáé ìÝ÷ñé ôï ôÝëïò ôïõ 3ïõ ìçíüò óôïí ðëáêïýíôá ï ïðïßïò åßíáé ïõóéáóôéêÜ ôï ëá÷íùôü ÷üñéï ôï ïðïßï Ý÷åé äéçèÞóåé ôá ìçôñéêÜ áããåßá ôïõ ìõïìçôñßïõ áðü ôçí ìßá ðëåõñÜ (ðñïò ôç ìçôñéêÞ ðëåõñÜ) êáé ôá ïðïßá (ìçôñéêÜ áããåßá) åðéêïéíùíïýí ìÝóá óôï ëá÷íùôü ÷üñéï ìå ôá åìâñõéêÜ áããåßá ôïõ ïìöáëßïõ ëþñïõ ôïõ åìâñýïõ, ôá ïðïßá åéóÝñ÷ïíôáé óôï ëá÷íùôü ÷üñéï áðü ôçí ðëåõñÜ ôïõ åìâñýïõ (Åéê. 39.3, 39.4 & 39.6).

462

Ï ÆÙÏÄÏÔÇÓ ÊÁÑÊÉÍÏÓ

ÅÉÊÏÍÁ 39.1 ÔÝëïò 2çò åâäïìÜäáò. Ó÷çìáôéóìüò ÷ïñßïõ.

Ôá áããåßá ôïõ ïìöáëßïõ ëþñïõ åéóÝñ÷ïíôáé óôï óþìá ôïõ åìâñýïõ áðü ôçí ðåñéï÷Þ ôïõ ïìöáëïý ôïõ êáé óõíå÷ßæïõí óôá ìåãÜëá áããåßá ôïõ åìâñýïõ (Åéê. 39.4 & 39.6). Êáèüëç ôç äéÜñêåéá ôçò åãêõìïóýíçò ôá êýôôáñá ôïõ ÷ïñßïõ ôïõ ðëáêoýíôá åêêñßíïõí ÷ïñéáêÞ ãïíáäïôñïðßíç (HCG) ç ïðïßá áóêåß äñÜóç ïìïßá ôçò LH ïñìüíçò ôçò õðïöýóåùò êáé ðñïêáëåß ôéò ùïèÞêåò óôçí Ýêêñéóç êõñßùò ðñïãåóôåñüíçò, ðïõ åßíáé áðáñáßôçôç ãéá ôç äéáôÞñçóç ôïõ åìâñýïõ áðü ôç ìÞôñá. ÊáôÜ ôç äéÜñêåéá ôçò êõÞóåùò üìùò, ìåñéêÝò öïñÝò ôá êýôôáñá ôïõ ëá÷íùôïý ÷ïñßïõ (êýôôáñá ôçò êõôôáñïôñïöïâëÜóôçò êáé ôçò óõãêõôéïôñïöïâëÜóôçò) õößóôáíôáé êõóôéêÞ åêöýëéóç äçë. äçìéïñãïýíôáé êýóôåéò ìå õãñü åíôüò áõôþí ìå áðïôÝëåóìá ôçí áôñïößá ôïõ ÷ïñßïõ êáé ôçí áíáðüöåõêôç áõôüìáôç äéáêïðÞ ôçò êõÞóåùò êáé áðïâïëÞ ôïõ åìâñýïõ. ÊáôÜ ôçí áðïâïëÞ ôïõ åìâñýïõ ôï ÷üñéï ôïõ áðïâëçèÝíôïò ðëáêïýíôá Ý÷åé ôçí åéêüíá åíüò

ÅÉÊÏÍÁ 39.2 ÔÝëïò 2çò åâäïìÜäáò. Ó÷çìáôéóìüò ÷ïñßïõ.

EÉÊÏÍÁ 39.3 ÓôÜäéá áíáðôýîåùò ôïõ ðëÞñïõò ðëáêïýíôá áðü ôçí 4ç åâäïìÜäá ìÝ÷ñé ôï ôÝëïò ôçò êõÞóåùò.

óôáöõëéïý ôïõ ïðïßïõ ïé ñüãåò åßíáé ïé êõóôéêÜ ðáñáìïñöùìÝíåò ÷ïñéáêÝò ëÜ÷íåò, ëüãù ôéò áíáðôýîåùò åíôüò áõôþí êýóôåùí ìå õãñü (åî ïõ êáé ôï üíïìá õäáôþäçò ìýëç). ÁõôÞ åßíáé ç õäáôþäçò ìýëç ôçò êõÞóåùò. ÌåôÜ áðü ìßá áðïôõ÷çìÝíç êýçóç ëüãù õäá-

EÉÊÏÍÁ 39.4 ÓôÜäéá áíáðôýîåùò ôïõ ðëÞñïõò ðëáêïýíôá áðü ôçí 4ç åâäïìÜäá ìÝ÷ñé ôï ôÝëïò ôçò êõÞóåùò.

ÊÁÑÊÉÍÏÓ ÊÅÖÁËÇÓ, ÔÑÁ×ÇËÏÕ, ÖÁÑÑÕÃÃÁ ÊÁÉ ËÁÑÑÕÃÃÁ

AÍÁÔÏÌÉÁ ÑéíïöÜñõããáò (Åéê. 40.1) åßíáé Ýíáò áíáôïìéêüò áõëüò ðïõ áñ÷ßæåé áðü ôï ïðßóèéï Üêñï ôùí ñéíéêþí ÷ïáíþí (ñïõèïýíéá), áêñéâþò êÜôù áðü ôï éíéáêü ôñÞìá ôïõ êñáíßïõ, Ý÷ïíôáò óáí ïðßóèéï ìõéêü ôïß÷ùìá ôïí Üíù óöéãêôÞñá ôïõ öÜñõããá (ï ïðïßïò åõñßóêåôáé óôçí ðñïóèßá åðéöÜíåéá ôïõ Üôëáíôá êáé ôïõ Üîïíá). Óôï ñéíïöÜñõããá ôåñìáôßæåôáé ç åõóôá÷éáíÞ óÜëðããá, ðïõ îåêéíÜ áðü ôï Ýóù ïýò, Ï ñéíïöÜñõããáò áêïëïõèåß ìéá êáôéïýóá êÜèåôç ðïñåßá, ôï êÜôù üñéï ôçò ïðïßáò ïñßæåôáé áðü ôç ìáëèáêÞ õðåñþá ôïõ ïñüöïõ ôïõ óôüìáôïò. Áðü ôï óçìåßï áõôü êáé êÜôù ï ñéíïöÜñõããáò óõíå÷ßæåé ðëÝïí óáí ïñïöÜññõããáò. Ï ïñïöÜññõããáò (Åéê. 40.1) Ý÷åé óáí ïðßóèéï ôïß÷ùìá ôï ìÝóï óöéãêôÞñá ôïõ öÜñõããá (ï ïðïßïò åõñßóêåôáé ìðñïóôÜ áðü ôá óþìáôá ôïõ Üîïíá) êáé óáí åìðñüóèéï ôïß÷ùìá ôï ðßóù ìÝñïò ôçò ãëþóóáò êáé ôïõ óôüìáôïò. Ï ïñïöÜññõããáò óõíå÷ßæåé áêïëïýèùò óáí õðïöÜñõããáò ôçí êáèïäéêÞ ôïõ ðïñåßá. Ï õðïöÜñõããáò (Åéê. 40.1 & 40.2) áñ÷ßæåé áðü ôï ýøïò ôïõ ðñþôïõ áõ÷åíéêïý óðïíäýëïõ, Ý÷ïíôáò óáí ïðßóèéï ôïß÷ùìÜ ôïõ ôï ìÝóï êáé ôïí

ÊÅÖÁËÁÉÏ

êÜôù óöéãêôÞñá ôïõ öÜñõããá. ÁìÝóùò ìåôÜ ôçí áñ÷Þ ôïõ ï õðïöÜñõããáò ÷ùñßæåôáé óå äýï áíáôïìéêïýò áõëïýò. ¸ìðñïóèåí áñ÷ßæåé ï ëÜñõããáò êáé ï ßäéïò ï õðïöÜñõããáò óõíå÷ßæåé ôçí ðïñåßá ôïõ óáí ëáñõããéêüò õðïöÜñõããáò . Ï ëáñõããéêüò õðïöÜñõããáò Ý÷åé óáí ðñüóèéï ôïß÷ùìá ôïí ëÜñõããá ðëÝïí, äçë. ôï âëåííïãüíï ðïõ êáëýðôåé ôï ïðßóèéï ôïß÷ùìá ôïõ óþìáôïò ôïõ êñéêïåéäïýò ÷üíäñïõ. Óáí ðëÜãéá ôïé÷þìáôÜ ôïõ ó÷çìáôßæïíôáé ïé áðéïåéäåßò âüèñïé (piriform sinuses) êáé ôéò áñåôõíïåðéãëùôéäéêÝò ðôõ÷Ýò êáé óáí ïðßóèéï ôïß÷ùìá Ý÷åé ôï ìõ êÜôù óöéãêôÞñá ôïõ öÜñõããá (Åéê. 40.1-40.2). Ç ðïñåßá ôïõ óõíå÷ßæåé ìÝ÷ñé ôïí 4ïí áõ÷åíéêü óðüíäõëï (óôï êÜôù üñéï ôïõ êñéêïåéäïýò ÷üíäñïõ), áð' üðïõ óõíå÷ßæåé ðëÝïí óáí ïéóïöÜãïò êáé êáôáëÞãåé óôï óôüìá÷ï. Ï ëÜññõãáò åßíáé Ýíáò áíáôïìéêüò áõëüò ðïõ ó÷çìáôßæåôáé áðü ôçí êÜèåôç äéÜôáîç äýï äáêôõëéïåéäþí ÷üíäñùí ïé ïðïßïé åðéêáèÞìåíïé ï Ýíáò ðÜíù óôïí Üëëï, äçìéïõñãïýí Ýíá áõëü, ðïõ åßíáé ï ëÜñõããáò. Ï åðÜíù ÷üíäñïò ïíïìÜæåôáé èõñåïåéäÞò ÷üíäñïò êáé ï êÜôù êñéêïåéäÞò ÷üíäñïò . Ï èõñåïåéäÞò ÷üíäñïò åßíáé ôï ãíùóôü ìÞëï ôïõ áäÜì (Åéê. 40.3). ÐÜíù áðü ôï èõñåïåéäÞ ÷üíäñï åõñßóêåôáé Ýíá çìéóåëçíïåéäÝò ïóôïýí, áíïéêôü ðñïò ôá ðßóù, ôï õïåéäÝò ïóôïý, ôïõ ïðïßïõ ôá óêÝëç åíþíïíôáé ìå

468

Ï ÆÙÏÄÏÔÇÓ ÊÁÑÊÉÍÏÓ ÅÉÊÏÍÁ 40.1 Ñßíï-, ïñï-, õðï- öÜñõããáò êáé óôïìáôéêÞ êïéëüôçôá.

ôïí êñéêïåéäÞ ÷üíäñï ìå ìßá ìåìâñÜíç, ó÷çìáôéæïìÝíïõ Ýôóé ôçò åéóüäïõ ôïõ ëÜñõããá . ÌåôÜ ôïí êñéêïåéäÞ ÷üíäñï ï ëÜñõããáò óõíå÷ßæåé ðëÝïí ìå ôïõ êñßêïõò ôçò ôñá÷åßáò, óáí ôñá÷åßá ðëÝïí ôçí ðïñåßá ôïõ ðñïò ôïõò ðíåýìïíåò. Ç åßóïäïò ôïõ ëÜñõããá ðñïöõëÜóóåôáé áðü ôçí åßóïäï ôñïöþí óå áõôþí (êáèþò áõôÝò êáôåâáßíïõí ðñïò ôá êÜôù áðü ôïí ïñïöÜñõããá óôïí õðïöÜñõããá), ìå ôçí åðéãëùôôßäá. Ç åðéãëùôôßäá åßíáé êáé áõôÞ Ýíáò áðïðåðëáôõóìÝíïò ÷üíäñïò, óå ó÷Þìá á÷ëáäéïý êïììÝíïõ êáôÜ ìÞêïò ôïõ åðéìÞêïõò ÜîïíÜ ôïõ), ï ïðïßïò îåêéíÜ áðü ôï ìÝóïí ôçò åóùôåñéêÞò åðéöÜíåéáò ôïõ ðñïóèßïõ ôüîïõ ôïõ èõñåïåéäïýò ÷üíäñïõ êáé åðåêôåßíåôáé ðñïò ôá ðÜíù, ðñïò ôï õïåéäÝò ïóôïýí, áðü ôï ïðïßï ðñïåîÝ÷åé ðñïò ôá ðÜíù, Ý÷ïõóá üìùò ìéá êëÞóç ðñïò ôá ðßóù, Ýôóé þóôå íá êëåßíåé óáí êáðÜêé ôçí åßóïäï ôïõ ëÜñõããá êáôÜ ôçí êáôÜðïóç ôùí ôñïöþí (Åéê. 40.3). ÊáôÜ ôçí êáôÜðïóç ôùí ôñïöþí, ç åðéãëùôôßäá ìÝíåé áêßíçôç, áëëÜ üëïò ï ëÜñõããáò êéíåßôáé ðñïò ôá ðÜíù

êáé Ýôóé ç åðéãëùôôßäá êëåßíåé ôçí åßóïäï ôïõ ëÜñõããá êáé åìðïäßæåé ôéò ôñïöÝò íá åéóÝëèïõí óå áõôüí. Ôï åóùôåñéêü ôïõ áõëïý ðïõ ó÷çìáôßæåôáé áðü ôïõ äýï ÷üíäñïõò (èõñåïåéäÞ êáé êñéêïåéäÞ) êáëýðôåôáé áðü ðá÷ý âëåííïãüíï ìå êõëéíäñéêü åðéèÞëéï. Óôï ýøïò ôïõ Üíù ïñßïõ ôïõ óþìáôïò ôïõ êñéêïåéäÞ ÷üíäñïõ (êáé ðßóù áêñéâþò áðü ôï ìÝóïí ôïõ ðñïóèßïõ ôüîïõ ôïõ èõñåïåéäïýò ÷üíäñïõ) ï âëåííïãüíïò áõôüò ðá÷áßíåé ðïëý êáé áöÞíåé ìéá óôåíÞ ó÷éóìÞ áíïé÷ôÞ. Ç ó÷éóìÞ áõôÞ Ý÷åé ó÷Þìá ôñéãùíéêü ìå ôçí êïñõöÞ ðñïò ôá åìðñüò êáé ëÝãåôáé ëáñõããéêÞ ó÷éóìÞ . Ôá äýï åðéìÞêç ÷åßëç ôïõ ðåðá÷çììÝíïõ âëåííïãüíïõ ðïõ ó÷çìáôßæïõí ôç ó÷éóìÞ áõôÞ, ëÝãïíôáé öùíçôéêÝò ÷ïñäÝò (Åéê. 40.3 & 40.9). Åßíáé ïé ÷ïñäÝò áõôÝò ðïõ ðÜëëïíôáé êáôÜëëçëá êáôÜ ôçí Ýîïäï ôïõ áÝñá áðü ôïõò ðíåýìïíåò êáé ðáñÜãïõí ôïõò äéáöüñïõò Þ÷ïõò, ïé ïðïßïé óôç

ÅÉÊÏÍÁ 40.3

EÉÊÏÍÁ 40.2 Ïðßóèéïé ìýåò ôïõ õðïöÜñõããá.

ËÜññõãáò, åê ôùí üðéóèåí (áñéóôåñÜ), êáé åê ôïõ ðëáãßïõ (äåîéÜ). CR: ÊñéêïåéäÞò ÷üíäñïò. CrT: Êñéêï-èõñåïåéäÞò ìýò. EPI: Åðéãëùôßäá. H: ÕïåéäÝò ïóôïýí. TH: ÈõñåïåéäÞò ÷üíäñïò. TR: Ôñá÷åßá. MEM: Èõñåï-õïåéäÞò ìåâñÜíç.

ÐËÁÓÔÉÊÇ ÁÐÏÊÁÔÁÓÔÁÓÇ ÔÏÕ ÌÁÓÔÏÕ

ÃÅÍÉÊÁ Ç ðëáóôéêÞ áðïêáôÜóôáóç ôïõ ìáóôïý ìðïñåß íá ãßíåé áìÝóùò ìåôÜ ôç ìáóôåêôïìÞ, áêüìç êáé êáôÜ ôçí ßäéá åã÷åßñçóç, ÷ùñßò áõôü íá åðçñåÜóåé ôçí áðïôåëåóìáôéêüôçôá ôïõ follow up. Ãéá íá ãßíïõí ðåñéóóüôåñï êáôáíïçôÝò ïé ìÝèïäïé ðëáóôéêÞò áðïêáôÜóôáóçò ôïõ ìáóôïý ðñÝðåé íá äéåõêñéíéóèïýí ôá áêüëïõèá. á) Óôçí ìåñéêÞ ìáóôåêôïìÞ (Þ ôìçìáôåêôïìÞ) áöáéñåßôáé Ýíá ìÝñïò ìüíï ôïõ ìáóôïý (ï ìáæéêüò áäÝíáò äçë. ðïõ ðåñéÝ÷åé ôïí üãêï) ìáæß ìå Ýíá ôìÞìá ôïõ õðåñêåéìÝíïõ äÝñìáôïò. â) Óôçí áðëÞ ìáóôåêôïìÞ áöáéñåßôáé üëïò ï ìáóôüò (ï ìáæéêüò áäÝíáò ðïõ ðåñéÝ÷åé ôïí üãêï) ìáæß ìå Ýíá ìåãÜëï ôìÞìá ôïõ õðåñêåéìÝíïõ äÝñìáôïò ôïõ áöáéñåèÝíôïò ìáóôïý. ã) Óôç ñéæéêÞ ìáóôåêôïìÞ (ðïõ óÞìåñá ðïëý óðÜíéá åêôåëåßôáé), áöáéñïýíôáé üëïò ï ìáóôüò (ï ìáæéêüò áäÝíáò ðïõ ðåñéÝ÷åé ôïí üãêï) êáé ï ìåßæùí êáé åëÜóóùí èùñáêéêïß ìýåò (ìáæß ìå ôïõò ìáó÷áëéáßïõò ëåìöáäÝíåò).

ÊÅÖÁËÁÉÏ

ÔÏÐÏÈÅÔÇÓÇ ÁÐËÇÓ PROTHESIS ÁÐÏ ÓÉËÉÊÏÍÇ Óôéò ðåñéðôþóåéò ôìçìáôåêôïìÞò êáé áðëÞò ìáóôåêôïìÞò áñêåß ç åìöýôåõóç åíüò ìéêñïý áóêïý áðü óéëéêüíç (prothesis) êÜôù áðü ôï ìåßæïíá èùñáêéêü ìý êáé ç óôåñÝùóÞ ôïõ óôç èÝóç áõôÞ, ìå ôç óõññáöÞ ôïõ ìåßæïíá èùñáêéêïý ìý óôïõò ãýñù éóôïýò êáé êõñßùò óôïí anterior serratus ìý. Ç ðñüóèåóç üìùò ôçò prothesis, áðáéôåß íá õðÜñ÷åé áñêåôü åíáðïìåßíáí äÝñìá (ìåôÜ ôï áöáéñåèÝí ôìÞìá êáôÜ ôç ìáóôåêôïìÞ). ÅÜí áõôü äåí óõìâáßíåé, ôïðïèåôïýìå óôçí áñ÷Þ ìßá ìéêñÞ ðñïóùñéíÞ prothesis, äçìéïõñãþíôáò ìßá ôóÝðç êÜôù áðü ôï ìåßæïíá èùñáêéêü ìý (äéá ìßá ìéêñÞò ôïìÞò óôï Ýîù üñéï ôïõ ìåßæïíá èñáêéêïý ìõüò), ç ïðïßá (prothesis) åßíáé óõíäåäåìÝíç ìå ìßá âáëâßäá, ç ïðïßá ôïðïèåôåßôáé õðïäüñéá (êÜôù áðü ôï äÝñìá) êáé äéá ìÝóïõ ôçò ïðïßáò åã÷ýïõìå 3-5 ml öõóéïëïãéêïý ïñïý êÜèå 2-3 çìÝñåò, åðéôõã÷Üíïíôáò Ýôóé ôç äéáóôïëÞ ôï äÝñìáôïò, ôï ïðïßï óå 2-3 åâäïìÜäåò èá åßíáé Ýôïéìï íá äå÷èåß ôç ìüíéìç prothesis, áðü ôçí ßäéá ôïìÞ êáé ìå ôï ßäéï ôñüðï (Åéê. 41.1 & 41.2).

478

Ï ÆÙÏÄÏÔÇÓ ÊÁÑÊÉÍÏÓ ÅÉÊÏÍÁ 41.1 ÔÇ: Måßæùí èùñáêéêüò ìýò.

ÅÉÊÏÍÁ 41.2 ÓôÜäéá ôïðïèÝôçóçò prothesis óéëéêüíçò êÜôù áðü ôïí ìåßæïíá èùñáêéêü ìý, ìåôÜ áðü áðëÞ ìáóôåêôïìÞ.

ÊÁÑÊÉÍÏÓ ÈÕÑÅÏÅÉÄÏÕÓ ÁÄÅÍÏÓ

ÁÍÁÔÏÌÉÁ Ï èõñåïåéäÞò åõñßóêåôáé óôïí ôñÜ÷çëï, Ýìðñïóèåí êé åðß ôçò ôñá÷åßáò áðü ôïí 4ïí-7ïí ôñá÷åéáêü äáêôýëéï. Ðßóù áðü ôçí ôñá÷åßá ðïñåýåôáé ï ïéóïöÜãïò åöáðôüìåíïò ôçò ôñá÷åßáò (Åéê. 42.1-42.3á). Ìåôáîý ôçò áýëáêáò ðïõ ó÷çìáôßæåôáé ìåôáîý ôçò ôñá÷åßáò êáé ôïõ ïéóïöÜãïõ êáé óôéò äýï ðëåõñÝò ðïñåýïíôáé áðü êÜôù ðñïò ôá ðÜíù ôï äåîéü êáé áñéóôåñü ðáëßíäñïìá íåýñá (Åéê. 42.3â).

ÊÅÖÁËÁÉÏ

ìïíïãáóôñéêÜ íåýñá ðïñåýïíôáé ðëÝïí ìåôáîý ôçò ðñþôçò ìïßñáò ôùí õðïêëåéäßùí áñôçñéþí (üðéóèåí) êáé ôùí áíôéóôïß÷ùí (äåîéÜ êáé áñéóôåñÜò) âñá÷éïêåöáëéêþí öëåâþí (Ýìðñïóèåí), Ýóùèåí ôùí ðñïóèßùí óêáëçíþí ìõþí. Óôç èÝóç áõôÞ ôá ðíåõìïíïãáóôñéêÜ êåßíôáé Ýìðñïóèåí êáé Ýóùèåí ôïõ öñåíéêïý íåýñïõ, ôï ïðïßï ðïñåýåôáé ðÜíù óôçí ðñïóèßá åðéöÜíåéá ôïõ ðñïóèßïõ óêáëçíïý ìõüò (ï ïðïßïò ÷ùñßæåé ôçí õðïêëåßäéï öëÝâá -Ýìðñïóèåí -áðü ôçí õðï-

Ðïñåßá ðíåõìïíïãñáôñéêþí, Üíù êáé êÜôù ëáñõããéêþí íåýñùí Ôá ðíåõìïíïãáóôñéêÜ, áìÝóùò ìåôÜ ôçí Ýîïäü ôùí áðü ôï êñáíßï äéá ôïõ óöáãéôéäéêïý ôñÞìáôïò, êáôÝñ÷ïíôáé óôïí ôñÜ÷çëï, ìåôáîý ôçò Ýóù êáñùôßäáò-êïéíÞò êáñùôßäáò êáé Ýóù óöáãßôéäáò öëåâüò, ðåñéêëåéüìåíá êáé áõôÜ ìáæß ìå ôá ðñïçãïýìåíá áããåßá óôï êïéíü Ýëõôñü ôùí (ðßóù êáé Ýîù áðü ôï Ýëõôñï áõôü áíÝñ÷åôáé ç áõ÷åíéêÞ óõìðáèçôéêÞ Üëëõóïò). Óôï ýøïò ôçò âÜóåùò ôïõ ôñá÷Þëïõ êáé óôçí Ýîïäï ôïõ èþñáêá (êáé üðéóèåí ôïõ Ýóù ôñéôçìïñßïõ ôçò êëåéäüò) ôá ðíåõ-

ÅÉÊÏÍÁ 42.1 ÅðéöáíåéáêÜ óçìåßá ôïõ èõñåïåéäïýò áäÝíá.

486

Ï ÆÙÏÄÏÔÇÓ ÊÁÑÊÉÍÏÓ

ÅÉÊÏÍÁ 42.2 ÁíáôïìéêÞ èÝóç ôïõ èõñåïåéäïýò áäÝíá.

êëåßäéá áñôçñßá-üðéóèåí êáé ïñßæåé ôá üñéá ôçò 1çò êáé 2çò ìïßñáò ôçò õðïêëåéäßïõ áñôçñßáò). Áðü ôï óçìåßï áõôü, ôá äýï ðíåõìïíïãáóôñéêÜ áêïëïõèïýí äéáöïñåôéêÝò ðïñåßåò, Þôïé: Ôï äåîéü ðíåõìïíïãáóôñéêü íåýñï, äßíåé ôï äåîéü ðáëßíäñïìï íåýñï óôï êÜôù üñéï ôçò äåîéÜò õðïêëåéäßïõ áñôçñßáò, ôï ïðïßï óôç óõíÝ÷åéá áíáêÜìðôåé ðñïò ôá ðÜíù óôçí êÜôù êáé ïðßóèéá åðéöÜíåéá ôçò 1çò ìïßñáò ôçò äåîéÜò õðïêëåéäßïõ áñôçñßáò -Ýóùèåí ôçò åêöýóåùò ôùí áñôçñéáêþí êëÜäùí ôçò 1çò ìïßñá ôçò õðïêëåéäßïõ áñôçñßáò (âë. ðáñáêÜôù) - êáé áíÝñ÷åôáé óôïí ôñÜ÷çëï, óôçí äåîéÜ ôñá÷åéï-ïéóáöáãéêÞ áýëáêá. ÐñÝðåé åäþ íá óçìåéþóïõìå üôé ôï äåîéü ðáëßíäñïìï íåýñï, óôçí áñ÷Þ ôçò áíéïýóáò ðïñåßáò ôïõ (ìåôÜ ôçí áíÜêáìøÞ ôïõ óôçí êÜôù êáé ïðßóèéá ðëåõñÜ ôçò ðñþôçò ìïßñáò ôçò õðïêëåéäßïõ áñôçñßáò), åöÜðôåôáé ôçò ðñïóèßáò êáé Ýóù åðéöÜíåéáò ôçò êïñõöÞò ôïõ ðíåýìïíá ðïõ ðñïåîÝ-

÷åé ôïõ èþñáêá óôï óçìåßï áõôü, åõñéóêüìåíç üðéóèåí ôçò ðñþôçò ìïßñáò ôçò õðïêëåéäßïõ áñôçñßáò (âë. êáé áíáôïìßá ðíåýìïíïò) (äçë. ç áñ÷Þ ôïõ ðáëéíäñüìïõ íåýñïõ åõñßóêåôáé ìåôáîý ôçò êïñõöÞò ôïõ ðíåýìïíá (üðéóèåí êáé Ýîù) êáé ôçò ðñþôçò ìïßñáò ôçò õðïêëåéäßïõ áñôçñßáò (Ýìðñïóèåí êáé Ýóù). Ôï äåîéü ðíåõìïíïãáóôñéêü óôç óõíÝ÷åéá óõãêëßíåé ðñïò ôá Ýóù, óôçí ïðéóèßá åðéöÜíåéá ôïõ ïéóïöÜãïõ, åéóåñ÷üìåíï ðëÝïí óôçí êïéëßá äéá ôïõ ïéóïöáãåßïõ ôñÞìáôïò. Ôï áñéóôåñü ðíåõìïíïãáóôñéêü íåýñï, êáôÝñ÷åôáé âáèýôåñá óôï èþñáêá, ðïñåýåôáé Ýìðñïóèåí ôïõ áïñôéêïý ôüîïõ êáé óôï êÜôù üñéï áõôïý äßíåé ôï áñéóôåñü ðáëßíäñïìï íåýñï, ôï ïðïßï áíáêÜìðôåé ðñïò ôïí ôñÜ÷çëï óôçí êÜôù êáé ðñïóèßá-êÜôù êáé ïðéóèßá åðéöÜíåéá ôïõ áïñôéêïý ôüîïõ, áíåñ÷üìåíï ðëÝïí óôçí áñéóôåñÞ ôñá÷åéïïéóáöáãéêÞ áýëáêá ðñïò ôïí ôñÜ÷çëï (âë. ðáñáêÜôù). Óôï óçìåßï ôçò åîüäïõ ôïõ áðü ôï èþñáêá, ïé ó÷Ýóåéò ôïõ áñéóôåñïý ðáëéíäñüìïõ ëáñõããéêïý íåýñïõ ìå ôçí êïñõöÞ ôïõ áñéóôåñïý ðíåýìïíá, åßíáé üðùò êáé ïé ó÷Ýóåéò ôïõ äåîéïý ðáëéíäñüìïõ íåýñïõ, ðïõ ðåñéåãñÜöçóáí ðáñáðÜíù. Ôï áñéóôåñü ðíåõìïíïãáóôñéêü íåýñï, ðëçóéÜæåé ïìïßùò ìåôÜ ôïõ äåîéïý, ôçí ðñïóèßá åðéöÜíåéá ôïõ ïéóïöÜãïõ, åéóåñ÷üìåíï ìåô áõôïý óôçí êïéëßá. Óôçí êïéëßá ôá äýï ðíåõìïíïãáóôñéêÜ ó÷çìáôßæïõí, üðéóèåí ôïõ ðáãêñÝáôïò, ôï êïéëéáêü ðëÝãìá, äéá ôïõ ïðïßïé ïé ßíåò ôùí äéáíÝìïíôáé óå üëá ôá åíäïêïéëéáêÜ üñãáíá (ìáæß ìå ßíåò ôïõ êïéëéáêïý óõìðáèçôéêïý) äéá ôùí êïéëéáêþí áããåßùí. Ôá ðáëßíäñïìá íåýñá, áíåñ÷üìåíá óôéò ôñá÷åéïïéóïöáãéêÝò áýëáêåò, åõñßóêïíôáé áêñéâþò ðßóù

á ÅÉÊÏÍÁ 42.3 Ç ðïñåßá ôïõ áñéóôåñïý ðáëéíäñüìïõ ëáñõããéêïý íåýñïõ.

ÊÁÑÊÉÍÏÓ ÁÃÍÙÓÔÏÕ ÐÑÏÅËÅÕÓÇÓ

ÃÅÍÉÊÁ ÐïëëÝò öïñÝò ïé éáôñüò åõñßóêåôáé ìðñïóôÜ óôç äýóêïëç èÝóç åíüò áóèåíïýò ï ïðïßïò ðáñïõóéÜæåé ìïíÞñç ìåôÜóôáóç Þ ðïëëáðëÝò ìåôáóôÜóåéò óôïí åãêÝöáëï, Þðáñ, ðíåýìïíá, ïóôÜ, ëåìöáäÝíåò, áëëÜ íá ìçí åßíáé äõíáôüí íá áíåõñåèåß ç áñ÷éêÞ (ðñùôïðáèÞò) åóôßá ôïõ êáñêßíïõ áõôïý. Ìðïñåß âÝâáéá êÜðïéïò íá ñùôÞóåé óå ôé èá ÷ñçóéìåýóåé ç äéáðßóôùóç ôçò ðñùôïðáèïýò åóôßáò, åöüóïí åõñéóêüìåèá ìðñïóôÜ óå ìåôáóôáôéêü êáñêßíï êáé åðïìÝíùò äåí ðñüêåéôáé íá åðÝìâïõìå èåñáðåõôéêÜ óôçí ôïðéêÞ èåñáðåßá ôçò ðñùôïðáèïýò åóôßáò. Ôï ìüíï ðïõ ÷ñåéáæüìáóôå åßíáé íá ðñïóäéïñéóôåß åßíáé ôï åßäïò ôçò íåïðëáóßáò ðïõ áíôéìåôùðßæïõìå äçë. åÜí åßíáé êáñêßíïò, ëÝìöùìá, ìåëÜíùìá Þ óÜñêùìá. Ç áðÜíôçóç åßíáé üôé ï ðñïóäéïñéóìüò ôçò ðñùôïðáèïýò åóôßáò åßíáé áðáñáßôçôïò ãéá ôïõò åîÞò ëüãïõò: á) ìðïñïýìå íá ðáñáêïëïõèïýìå ôçí ðïñåßá ôïõ üãêïõ êáé íá åðÝìâïõìå ðáñçãïñçôéêÜ åÜí ÷ñåéáóôåß óå ðåñéðôþóåéò áðïöñÜîåùò êïßëùí ïñãÜíùí, áéìïññáãßáò ê.ëð. â) ðïëëÝò öïñÝò üôáí õðÜñ÷åé ìïíÞñçò ìåôÜóôá-

ÊÅÖÁËÁÉÏ

óç Þ ÷åéñïõñãéêÞ áöáßñåóç ôçò ðñùôïðáèïýò åóôßáò, åîáöáíßæåé êáé ôç ìåôÜóôáóç ã) ìåñéêÝò öïñÝò ç èåñáðåßá áñéóôïðïéåßôáé ìüíï åÜí ãíùñßæïõìå ôçí ðñùôïðáèÞ åóôßá êáé äåí áíáãêáæüìáóôå íá ÷ïñçãÞóïõìå ôõöëÞ ÷çìåéïèåñáðåßá ìå âÜóç ôï cis-platin, üðùò ãßíåôáé óôéò ðåñéðôþóåéò ðïõ äåí êáèßóôáôáé äõíáôÞ ç áíåýñåóç ôçò ðñùôïðáèïýò åóôßáò (âë. óôç óõíÝ÷åéá). ÂÝâáéá ï éáôñüò èá ðñïâåß óôéò áêüëïõèåò åíÝñãåéåò êáô' áñ÷Üò, ïé ïðïßåò ðïëëÝò öïñÝò, Ýóôù êáé áíÝëðéóôá ðñïóäéïñßæïõí ôçí áñ÷éêÞ åóôßá. ËáìâÜíåôáé Ýíá êáëü êáé ëåðôïìåñÝò éóôïñéêü áðü ôïí áóèåíÞ, êëéíéêÞ åîÝôáóç, ãßíïíôáé á/á èþñáêïò, áîïíéêÞ ôïìïãñáößá èþñáêá êáé êïéëßáò, óðéíèçñïãñÜöçìá èõñåïåéäïýò êáé ðñïóäéïñßæïíôáé äéÜöïñïé êáñêéíéêïß äåßêôåò óôï áßìá. Ð.÷. ìåôñþíôáé ôï PSA (äåßêôçò êáñêßíïõ ôïõ ðñïóôÜôç), CA-19 (äåßêôçò êáñêßíïõ ôùí ùïèçêþí), CEA (êáñêßíïò êõñßùò ôïõ ðá÷Ýùò åíôÝñïõ, áëëÜ êáé ôïõ ðíåýìïíá, êáé óôïìÜ÷ïõ), HCG (äåßêôçò êáñêßíïõ ôùí üñ÷åùí ç ùïèçêþí, ç Germ cell tumor, óôï ìåóïèùñÜêéï), á-fetoprotein (äåßêôçò êáñêßíïõ ôïõ Þðáôïò). ÔÝëïò åðß õðÜñîåùò üìùò ó÷åôéêþí óõìðôùìÜôùí (êáé ü÷é óáí ñïõôßíá), ðñïâáßíïõìå óå åíäïóêïðéêü Ýëåã÷ï ôïõ áóèåíïýò (ãáóôñïóêüðçóç, êïëïíïóêüðçóç, âñïã÷ïóêüðçóç).

498

Ï ÆÙÏÄÏÔÇÓ ÊÁÑÊÉÍÏÓ

ÐïëëÝò öïñÝò ï ìåôáóôáôéêüò êáñêßíïò åìöáíßæåôáé óôïõò ôñá÷çëéêïýò ëåìöáäÝíåò. Óôéò ðåñéðôþóåéò áõôÝò ç áíáôïìéêÞ ðåñéï÷Þ ôùí ëåìöáäÝíùí ðïõ Ý÷åé ðñïóâëçèåß, áðïôåëåß Ýíáí ðïëý êáëü ïäçãü ãéá ôçí ðéèáíÞ áñ÷éêÞ åóôßá, ðñïò ôçí ïðïßá èá ðñÝðåé íá óôñáöåß ç Ýñåõíá ôïõ éáôñïý. Ï áíáãíþóôçò èá ðñÝðåé íá íá áíáôñÝîåé óôï ïéêåßï êåöÜëáéï ôçò ëåìöéêÞò áðï÷Ýôåõóçò ôïõ ôñá÷Þëïõ, ãéá íá èõìçèåß ôéò áðáñáßôçôåò Ýñåõíåò ðïõ ðñÝðåé íá ãßíïõí óôéò ðåñéðôþóåéò áõôÝò. Ðïëý óýíôïìá áíáöÝñïõìå üôé ìåôÜóôáóç óôçí Üíù ïìÜäá ôùí ôñá÷çëéêþí áäÝíùí õðïäåéêíýåé ðéèáíÞ áñ÷éêÞ åóôßá óôï ñéíïöÜññõããá Þ óôçí ðáñùôßäá. Óôç ìÝóç ëåìöéêÞ ïìÜäá, äåéêíýåé ðéèáíÞ åóôßá óôï óôüìá, ôï ïñïöÜññõããá Þ ôï èõñåïéäÞ áäÝíá. Óôçí êÜôù ïìÜäá, áñ÷éêÞ åóôßá áðü ôïí õðïöÜññõããá, ôïí ïéóïöÜãï Þ ôïí ðíåýìïíá. ÔÝëïò ìåôÜóôáóç óå ëåìöáäÝíá ôçò õðåñêëåéäßïõ ÷þñáò äåéêíýåé ôéò ðåñéóóüôåñåò öïñÝò áñ÷éêÞ åóôßá óôï ãáóôñåíôåñéêü óýóôçìá (ëåìöáäÝíáò ôïõ Virchov). ÐñÝðåé íá ôïíéóèåß ç áîßá ôçò ãíþóçò ôçò áíáôïìéêÞ áðï÷Ýôåõóçò êÜèå ïñãÜíïõ äéüôé áõôü èá ìáò âïçèÞóåé óôçí áíåýñåóç ôçò áñ÷éêÞò åóôßáò ðïëëÝò öïñÝò. Ìéá ìåôÜóôáóç óôïõò âïõâùíéêïýò ëåìöáäÝíåò ðïôÝ äåí ðñïÝñ÷åôáé áðü êáñêßíï ôùí üñ÷åùí, áëëÜ áðü êáñêßíï ôïõ ðñùêôéêïý óùëÞíá, ðÝïõò Þ êüëðïõ. ÌåôÜóôáóç óôïõò åíäïêïéëéáêïýò (ðáñáïñôéêïýò), ëåìöáäÝíåò, ðñïÝñ÷åôáé ðïëëÝò öïñÝò áðü êáñêßíï ôùí üñ÷åùí. ÌåôÜóôáóç óôïõò ìáó÷áëéáßïõò ëåìöáäÝíåò ðñïÝñ÷åôáé ó÷åäüí ðÜíôá áðü ôï ìáóôü. ÌåôáóôÜóåéò óôá ïóôÜ óôïí Üíäñá, ôéò ðåñéóóüôåñåò öïñÝò ðñïÝñ÷åôáé áðü êáñêßíï ôïõ ðñïóôÜôç. ¼ëá ôá áíùôÝñù áíáöÝñïíôáé ãéá íá äåßîïõìå üôé ôï êáëü éóôïñéêü êáé ç êáëÞ êëéíéêÞ åîÝôáóç ðïëëÝò öïñÝò áðïêáëýðôåé ôçí áñ÷éêÞ åóôßá, ðáñüëï ðïõ óôçí áñ÷Þ áõôü öáéíüôáí áäýíáôï. ¼ìùò õðÜñ÷ïõí êáé öïñÝò ðïõ ðáñüëåò ôéò êëéíéêÝò, åñãáóôçñéáêÝ, êáé áêôéíïëïãéêÝò åîåôÜóåéò, äåí åßíáé äõíáôüí íá åõñåèåß ç áñ÷éêÞ åóôßá. Ôüôå áíáãêáæüìáóôá íá ðñïâïýìå óôç âéïøßá ôçò ìåôÜóôáóçò, ç ïðïßá ðñÝðåé íá ãßíåôáé ìå ôïí åõêïëüôåñï ôñüðï êáé ëéãüôåñï ôñáõìáôéêü ãéá ôïí áóèåíÞ. Ôïýôï óçìáßíåé üôé èá ðñÝðåé íá áðïöåýãåôáé êáôÜ ôï äõíáôüí ç áíïé÷ôÞ âéïøßá (ç âéïøßá ðïõ ëáìâÜíåôáé ìå ÷åéñïõñãéêÞ áðïêÜëõøç ôçò ìåôáóôáôéêÞò åóôßáò). Ç ÷ñÞóç ôïõ áîïíéêïý ôïìïãñÜöïõ êáé ôùí õðåñÞ÷ùí êáèéóôïýí äõíáôÞ óÞìåñá ôç ëÞøç âéïøéþí áíáßìáêôá, äéáäåñìéêÜ êáé ôùí ðëÝïí åí ôù âÜèåé üãêùí (ð.÷. Þðáôïò, ðáãêñÝáôïò, ðáñáïñôéêþí ëåìöáäÝíùí). Ç âéïøßá ëáìâÜíåôáé åßôå ìå ôç ìïñöÞ êïììáôéïý ôïõ üãêïõ (core biopsy) Þ óáí áíáññïöçèÝ-

íôá êýôôáñá ìå âåëüíç, ãéá êõôôáñïëïãéêÞ åîÝôáóç. ÐñÝðåé íá ôïíéóèåß ç ëÜèïò éáôñéêÞ åíÝñãåéá íá áöáéñåßôáé ÷åéñïõñãéêÜ ìå åõêïëßá Ýíáò ôñá÷çëéêüò ëåìöáäÝíáò ãéá äéáãíùóôéêïýò ëüãïõò, äéüôé äå ðåñßðôùóç ðïõ áðïäåé÷èåß êáñêßíïò, ôüôå èá Ý÷ïõìå êáôáóôñÝøåé óå ìåãÜëï âáèìü ôéò ðéèáíüôçôåò èåñáðåßáò ôçò ðñùôïðáèïýò åóôßáò. Óôéò ðåñéðôþóåéò ýðïðôùí ôñá÷çëéêþí ëåìöáäÝíùí ðáßñíïõìå ðÜíôá âéïøßá äéá âåëüíçò. ÊáôÜ ôç äéÜñêåéá ôçò íüóïõ ôùí áóèåíþí áõôþí, ìüíï óå 15-20% ôùí ðåñéðôþóåùí ôåëéêÜ êáèßóôáôáé äõíáôÞ ç áíáêÜëõøç ôçò ðñùôïðáèïýò åóôßáò. Áêüìç êáé íåêñïôïìÞ ôùí áóèåíþí áõôþí óå 20-30% ôùí ðåñéðôþóåùí äåí áðïêáëýðôåé ôçí ðñùôïðáèÞ åóôßá. Ïé óõ÷íüôåñá áðïêáëõöèåßóåò ôåëéêÜ ðñùôïðáèåßò åóôßåò åßíáé ïé êáñêßíïé ôï ðáãêñÝáôïò êáé ôïõ ðíåýìïíá. Ç âéïøßá ðïõ èá ðÜñïõìå èá ìáò äåßîåé ôéò áêüëïõèåò ðéèáíÝò äéáãíþóåéò. 1. Áäéáöïñïðïßçôïò üãêïò (íåïðëáóßá). Óôçí ðåñßðôùóç áõôÞ ïöåßëïõìå íá áðáíôÞóïõìå óå äýï åñùôÞìáôá. á) ôé åßäïõò åßíáé áêñéâþò ï üãêïò (åßíáé äçë. áäåíïêáñêßíïò, åðéäåñìïåéäÞò êáñêßíïò, ëÝìöùìá, ç óÜñêùìá ?) êáé â) ôçí ðéèáíÞ ðñùôïðáèÞ åóôßá ôïõ. ÂÝâáéá ç áðÜíôçóç óôï ðñþôï åñþôçìá èá âïçèÞóåé ôçí ðéèáíïëüãçóç ôçò ðñùôïðáèïýò åóôßáò êáé èá åðßóçò óôçí åðéëïãÞ ôïõ åßäïõò ôçò ðñïôåéíüìåíçò èåñáðåßáò. 2. Áäéáöïñïðïßçôï êáñêßíùìá. Åäþ ìðïñïýìå íá äéáêñßíïõìå éóôïëïãéêÜ ÷áñáêôçñéóôéêÜ êáñêßíïõ (êáé ü÷é ëåìöþìáôïò Þ óáñêþìáôïò ð.÷.), áëëÜ ïöåßëïõìå üìùò íá áðáíôÞóïõìå óôá êÜôùèé åñùôÞìáôá. á) ôé åßäïõò êáñêßíùìá åßíáé; áäåíïêáñêßíùìá; åðéäåñìïåéäÞò êáñêßíïò;, íåõñïêáñêßíïò; Ç áðÜíôçóç óôï åñþôçìá áõôü èá ìáò âïçèÞóåé íá áðáíôÞóïõìå ßóùò óôï äåýôåñï åñþôçìá ðïõ áíáöýåôáé â) ðïßá åßíáé ç ðñùôïðáèÞò åóôßá êáé ã) èá âïçèÞóåé óôï åßäïò ôçò ðñïôåéíüìåíçò èåñáðåßáò. 3. Áäéáöïñïðïßçôïò íåõñïêáñêßíïò. Êáé åäþ ôá åñùôÞìáôá ðïõ ðñÝðåé íá áðáíôçèïýí åßíáé. á) ôé åßäïõò íåõñïêáñêßíïò åßíáé;: ìéêñïêõôôáñéêüò êáñêßíïò ôïõ ðíåýìïíá , êáñêéíïåéäÝò, öáéï÷ñùìïêýôôùìá, islet cell carcinoma (âë. APUD óýóôçìá). Ç áðÜíôçóç óôï åñþôçìá áõôü èá âïçèÞóåé ðéèáíüí êáé óôçí áðÜíôçóç ôïõ äåýôåñïõ åñùôÞìáôïò äçë. â) ðïéÜ åßíáé ç ðñùôïðáèÞò åóôßá, äéüôé åßíáé ðñïöáíÝò üôé óå Ýíá öáéï-