Świat Przemysłu Kosmetycznego 4/2013 by Świat Przemysłu Kosmetycznego

ISSN: 2081-089X

nr 04/2013 (17) 16 PLN (w tym 5% VAT)

Centrum Kosmetyków Dr Piotr Koziej to laboratorium dysponujące najnowszymi technologiami, profesjonalnym sprzętem oraz długoletnim doświadczeniem lekarzy specjalistów z różnych dziedzin medycyny. Wykonujemy kompleksowe pakiety badań kosmetyków oraz wyrobów chemii gospodarczej. W naszym laboratorium sprawdzane są również produkty standardowe, specjalnego przeznaczenia, profesjonalne, sensitive oraz produkty dla dzieci.

Ocena bezpieczeństwa – ocena wpływu kosmetyku na bezpieczeństwo zdrowia ludzi zgodnie z najnowszymi wytycznymi Unii Europejskiej. Mikrobiologia zgodnie z rozporzadzeniem do ustawy o kosmetykach i zaleceniami COLIPA, badania potwierdzające działanie biobójcze kosmetyków, wyrobów chemii gospodarczej i innych wyrobów, z wykorzystaniem metod ujętych w normach polskich i europejskich. Testy konserwacji – w oparciu o aktualnie obowiązującą farmakopeę polską oraz europejską. W uzgodnieniu z klientem zależnie od potrzeb i celu badań wprowadzane są modyfikacje w metodzie badań i ustalane są indywidualne kryteria skuteczności. Dermatologia: Patch tests (otwarte, półotwarte, zamknięte) Photo patch tests – ocena fototoksyczności i fotoalergii Testy tolerancji skóry w miejscu stosowania RIPT (Repeated Insult Patch Test). Aplikacyjne: Indywidualny dobór probantów ze względu na charakterystykę oraz przeznaczenie produktu Duże grupy probantów (zależne od zleceń producenta) Ocena tolerancji skóry na produkt w miejscu stosowania Indywidualna, subiektywna ocena każdego uczestnika badania: – Ocena walorów użytkowych wyrobu – Ocena deklarowanych przez producenta efektów działania. Możliwe prowadzenie badań pod kontrolą lekarzy specjalistów z zakresu dermatologii, ginekologii, okulistyki, alergologii i innych.

Centrum Kosmetyków Dr Piotr Koziej ul. Rajska 2/14 02-654 Warszawa tel.: +48 601 869 079 www.koziejcentrum.pl

biuro@koziejcentrum.pl

Aplikacyjne aparaturowe: Obiektywna ocena wpływu badanych wyrobów na stan skóry i ocenę deklarowanych własności użytkowych preparatów. Aparatura Courage&Khazaka – badane parametry: nawilżenie, TEWL, sebum (natłuszczenie), poziom ph, pigmentacje (rumień i przebarwienia), temperatura, elastyczność. Wyniki przygotowane w formie: grafów, tabeli, opisów, zdjęć. Aparatura Miravex Antera 3D ™ oraz VisiofaceQuick – badane parametry: rozmiar i głębokość zmarszczek, koloryt (rumień i przebarwienia), wygładzenie, poziom porów, UV. Wyniki przygotowane w formie: grafów, tabeli, opisów, zdjęć. Badanie termograficzne – badanie termicznej oceny skóry świadczącej o ukrwieniu tkanki podskórnej. Najczęściej wykorzystuje się je w badaniu stopnia zaawansowania cellulitu i efektów jego leczenia. Określenie współczynnika UV (UVA i UVB): Badania współczynników UV metodą in vivo zgodnie z wytycznymi COLIPA (guideline 2007), BOOTS (2008 revision) lub FDA: – Badanie współczynnika UVB – SPF – Badanie współczynnika UVA – UVA/UVB – Badania fotostabilności – Badanie wodoodporności – Badanie fototoksyczności i fotoalergii. Szybkie i przydatne badanie w procesie recepturowania (wyniki do 3 dni). Badania współczynników UV metoda in vitro; metodologia badań oparta na procedurach COLIPA oraz norm FDA: – Badanie współczynnika UVB – SPF (in vitro) – Badanie współczynnika UVA – PPD.

Diagnostic Test ul. Nowy Świat 17/5 15-453 Białystok tel. +48 85 744 58 84 www.diagnostic-test.pl

biuro@diagnostic-test.pl

spis treści Kwartalnik Wydawnictwa FARMACOM Wodzisław Śląski 44-300 ul. 26 Marca 31/11 farmacom@farmacom.com.pl www.farmacom.com.pl Redaktor Naczelny Robert Miller tel./fax 032 455 31 61 tel. kom. 502 084 101 robert.miller@farmacom.com.pl Prenumerata i kolportaż Wydawnictwo FARMACOM Wodzisław Śląski 44-300 ul. 26 Marca 31/11 tel./fax 032 455 31 61 prenumerata@farmacom.com.pl Cena egzemplarza „ŚPF” – 16 zł Cena rocznej prenumeraty – 55 zł Nr konta: ING Bank Śląski O/Wodzisław Śląski 56 1050 1403 1000 0023 2091 8119

4 Kongres Świata Przemysłu Kosmetycznego – relacja

12 16 19

Homogenizacja wysokociśnieniowa Jak obniżyć koszty o 20% w ciągu roku Lean Management w przemyśle kosmetycznym CosmeticBusiness 2014 – wszystko dla kreacji produktów kosmetycznych

20 24 28

Badanie czystosci mikrobiologicznej środowiska produkcji w zakładach przemysłu kosmetycznego Czesc I Metody alternatywne w badaniach kosmetycznych Badania dermatologiczne produktów kosmetycznych – obowiązek czy dobrowolna troska o zdrowie konsumenta

Produkty do higieny intymnej – jeszcze lepsza praktyka

Redaktor wydania Teresa Kubsz-Miller, tel. +48 32 456 60 79 tel. kom. +48 533 533 161 Redakcja Joanna Korzonek, Maria Kubsz-Łatas, Tomasz Butyński, tel./fax 032 456 60 79 redakcja@farmacom.com.pl Skład: PROGRAFIKA.com.pl Druk: Drukarnia BIMART

Nakład: 2 500 egz.

Rada Programowa: dr n. chem. Anna Oborska – Dyrektor ds. techniczno-legislacyjnych – Polskie Stowarzyszenie Producentów Kosmetyków i Środków Czystości

Ewa Starzyk – Dyrektor Naukowy – Polski Związek Przemysłu Kosmetycznego

Kwartalnik dociera do dyrektorów zakładów produkcyjnych, szefów działów produkcji, kontroli i zapewnienia jakości, specjalistów d/s utrzymania ruchu, technologów, automatyków, szefów laboratoriów, szefów działów logistyki, zaopatrzenia oraz działów rozwoju produktów w zakładach produkcyjnych. Magazyn kierowany jest również do product managerów, dyrektorów sprzedaży i marketingu, decydentów w działach zakupów, profesorów i nauczycieli uczelni wyższych, przedstawicieli organizacji branżowych i instytutów oraz osób prywatnych.

32 Koloryzacja włosów 34 Włosy też się starzeją! Trend nr 1 w pielęgnacji włosów 40 Nowa koncepcja konserwantów Niewielka ilość – wysoka skuteczność 42 Piękno włosów ukryte w... ...SURFAKTANTACH KATIONOWYCH 46 Surowce wielofunkcyjne 50

– nieodzowne składniki efektywnych preparatów kosmetycznych Łatwo przyswajalne kompleksy mineralno-białkowe seria Acqua Biomin firmy LONZA

Redakcja zastrzega sobie prawo do zmian w tytułach i redagowania tekstów. Redakcja nie odpowiada za treść reklam. Wykorzystywanie materiałów i publikowanie reklam opracowanych przez Wydawcę wyłącznie za zgodą redakcji.

4/2013

e - w y d a ni e d o p o b r a n i a n a :

w w w.farmacom.com.pl

reklama

Wszystkim naszym Czytelnikom pragniemy złożyć najserdeczniejsze życzenia z okazji zbilżających się Świąt Bożego Narodzenia i nadchodzącego Nowego Roku. Niech świąteczny czas pozwoli Wam zregenerować siły, wzmocnić rodzinne więzi i radować się tym, co przynosi każdy dzień, a nadchodzący Nowy Rok niech upłynie w zdrowiu i spokoju, niech będzie rokiem realizacji własnych planów i dalszych sukcesów zawodowych. Redakcja

56 61 64 66

METALIZACJA. Trendy w opakowalnictwie W drodze po opakowanie idealne... Falsyfikat czy unikat? Bezpieczny produkt – priorytet w branży kosmetycznej

68 72

Zarejestrowany znak towarowy, wzór przemysłowy – jak korzystać z uzyskanej wyłączności Potęga dźwięku

e-w ydanie do pobrania na :

w w w.farmacom.com.pl

4/2013

6 |

rawie 350 przedstawicieli firm z branży kosmetycznej i farmaceutycznej wzięło udział w odbywającym się w dniach od 8 do 10 października 2013 IV Kongresie Świata Przemysłu Kosmetycznego i V Kongresie Świata Przemysłu Farmaceutycznego. Oba te wydarzenia odbyły się w sopockim hotelu Sheraton, gdzie oprócz doskonałych warunków do wymiany doświadczeń oraz spotkań biznesowych, znalazło się również miejsce na prezentację firm i ich produktów na stoiskach wystawienniczych. Przybyłych gości powitał pan Wojciech Zemła (sekretarz miasta Sopot) oraz pan Leszek Kłosiński (prezes Honorowego Gospodarza Kongresu

4/2013

– firmy Oceanic S.A.). Uroczyste otwarcie Kongresu było wstępem do szeregu prelekcji, podejmujących tematy istotne dla branży kosmetycznej.

Prawne aspekty działalności w branży kosmetycznej Spotkania i wystąpienia kongresowe podzielono na siedem bloków tematycznych, koncentrujących się na ważnych dla branży kosmetycznej zagadnieniach. Program Konferencji nie pominął jednego z najistotniejszych tematów, związanego z zagadnieniami prawnymi dotyczącymi kosmetologii. Dogłębnej analizie poddano nie tylko polskie

e - w y d a ni e d o p o b r a n i a n a :

w w w.farmacom.com.pl

rozwiązania legislacyjne, ale również przepisy i wytyczne obowiązujące w UE. Ciekawe wystąpienie pani Ewy Starzyk, dyrektor naukowej Polskiego Związku Przemysłu Kosmetycznego, zapoznało zgromadzonych ze zmianami Rozporządzenia 1223/2009/ WE oraz związanymi z tym wątpliwościami (dotyczącymi m.in. problemów definicyjnych, nanomateriałów, claimsów, identyfikacji w łańcuchu dostaw oraz SUE). Tematykę prawną kontynuowała pani Anna Oborska, Dyrektor Generalny Polskiego Stowarzyszenia Producentów Kosmetyków i Środków Czystości, rozważając sytuację na rynku kosmetyków po wdrożeniu rozporządzenia

e-w ydanie do pobrania na :

w w w.farmacom.com.pl

z 11. lipca 2013 roku. Również przedstawiciele Kancelarii Domański Zakrzewski Palinka (panowie Maciej Żelewski oraz Michał Tracz) zwracali uwagę na zagadnienia związane z wdrożeniem w Polsce ww. prawa, wskazując na obowiązki producentów i ewentualne sankcje grożące w przypadkach ich niewypełniania. Omówili oni również konkretne obszary, wymagające od producentów i dystrybutorów specjalnych zabezpieczeń prawnych.

Trendy w kosmetologii Na Kongresie nie brakło również rozważań nad trendami, które kształtują branżę

4/2013

kosmetyczną. Pan Marcin Siekierski z firmy Provital Group zwrócił uwagę na rosnące zainteresowanie konsumentów naturalnymi składnikami, przewidując, że tendencja ta będzie się nadal utrzymywała w kolejnych latach. Z kolei pani Anna Frydrych, Kierownik ds. Bezpieczeństwa i Ewaluacji Produktu w firmie Cederroth Polska S.A. skoncentrowała uwagę słuchaczy na problemie konserwantów w kosmetykach. W swoim wystąpieniu dokonała analizy poszczególnych składników, zwracając uwagę na dylematy związane z ich stosowaniem. Zaznaczyła również, że rola odpowiedzialnej komunikacji mediów oraz wszystkich producentów może mieć

8 |

kluczowe znaczenie dla przyszłości całej branży kosmetycznej. Kongresowe rozważania nie skupiały się jedynie na bieżących zagadnieniach, ale często wybiegały także w przyszłość. Ciekawe wystąpienie pani Renaty Dębowskiej (szefowej Centrum Naukowo Badawczego Dr Irena Eris) zapoznało słuchaczy z przewidywaniami odnośnie dominujących trendów na rynku kosmetycznym w przyszłości. A te, zdaniem prelegentki, wciąż się zmieniają i przeplatają, co spowodowane jest coraz bogatszą wiedzą

o starzeniu się człowieka oraz odkrywaniem nowych substancji, mogących przeciwdziałać tym procesom. Niebagatelny wpływ mają również czynniki zewnętrzne, takie jak zmiany wzorów konsumpcji lub postrzeganie produktów przez konsumentów. Duże zainteresowanie wzbudzała również kwestia estetycznego i nowoczesnego pakowania kosmetyków (ciekawe wystąpienie w tym panelu dyskusyjnym, dotyczące poszukiwania opakowań idealnych, miał pan Grzegorz Nawrot z Bech Packaging Sp. z o.o.,

4/2013

a także pani Magdalena Michalska z Chesapeake Polska Sp. z o.o., która skoncentrowała się na ich efektywnym projektowaniu).

Bezpieczeństwo produktów Dużą uwagę poświęcono również szeroko rozumianemu bezpieczeństwu kosmetyków oraz związanymi z tym badaniami i rozwojem branży. Pod kątem prawnym zanalizowała je pani Anna Gawrońska – Błaszczyk, starszy specjalista Instytutu Logistyki i Magazynowania, powołując się po raz kolejny na

e - w y d a ni e d o p o b r a n i a n a :

w w w.farmacom.com.pl

przepisy Rozporządzenia Komisji Europejskiej nr 1223/2009. Prelegentka zwróciła uwagę na pozytywny wpływ standaryzacji przepisów na praktyczne funkcjonowanie branży kosmetycznej, poprawę bezpieczeństwa produktów kosmetycznych, jak również na samo funkcjonowanie firm, a wszystko to dzięki możliwości śledzenia produktu kosmetycznego w całym łańcuchu dostaw. Przez proces poszukiwania kosmetyku idealnego poprowadziła zgromadzonych dr n. med. Elżbieta Grubska - Suchanek, specja-

e-w ydanie do pobrania na :

w w w.farmacom.com.pl

lista dermatolog - alergolog reprezentująca firmę Oceanic S.A. Zwróciła ona uwagę na wielość czynników, które decydują o wystąpieniu alergii skórnych po zastosowaniu kosmetyku. Nie zabrakło dogłębnej analizy składników preparatów, które mogą na to wpływać, jak również ciekawych uwag dotyczących organizacji produkcji oraz regularnego testowania preparatów (z wykorzystaniem m.in. testów płatkowych, aplikacyjnych oraz powtarzanej otwartej aplikacji). Równie istotnym elementem rozważań nad

4/2013

bezpieczeństwem produktów było wystąpienie pani Iwony Białas, reprezentującej firmę CosmetoSAFE Consulting. Wskazała ona na praktyczne problemy związane z oceną bezpieczeństwa kosmetyków, zwracając uwagę m.in. na pojawiający się brak informacji o ekspozycji kosmetyków w grupie dzieci najmłodszych oraz na zmieniające się podejście safety assessora wobec różnego rodzaju produktów (np. aplikowanych w okolicach podpieluszkowych lub stosowanych do usuwania owłosienia).

10 |

Efektywne zarządzanie Dwudniowe wystąpienia prelegentów zamykał blok tematyczny poświęcony optymalizacji zarządzania, rozwojowi produkcji oraz zastosowaniu nowoczesnych technologii. Pan Tomasz Barańczuk, konsultant w firmie Leanpassion Sp. z o. o., przestawił ciekawe założenia lean-management – sposobu zarządzania firmą, którego celem jest zoptymalizowanie kosztów wytwarzania produktów, przy utrzymaniu dostępności na rynku i wysokiej jakości. Uczestnicy Kongresu mogli również wysłuchać wykładu dotyczą-

cego nowoczesnych technik wytwarzania form mokrych (przeprowadzonego przez pana Andrzeja Urlińskiego, właściciela firmy Zakład Usług Technicznych Andrzej Urliński) oraz wziąć w warsztatach LeanSigma in Practice, zatytułowanych „Zrozumieć zmienność, czyli jak nie dać się nabić w balona”.

Networking, gala i zwiedzanie zakładów produkcyjnych W trakcie IV Kongresu Świata Przemysłu Kosmetycznego nie brakło również czasu na nawiązywanie interesujących i obiecujących

4/2013

kontaktów biznesowych. Uczestnicy mieli możliwość dyskutowania nad przedstawianymi w ramach prelekcji opiniami, jak również odbywania rozmów biznesowych z wybranymi firmami. Obecność wielu przedstawicieli wiodących firmy kosmetycznych (zarówno z Polski, jak i z zagranicy), znacznie ułatwiała rozbudowywanie sieci networkingowej i nawiązywanie nowych kontaktów. Wielu przedsiębiorców wykorzystało również Kongres jako okazję do wypromowania swoich produktów i marek, organizując stoiska wystawiennicze, gdzie

e - w y d a ni e d o p o b r a n i a n a :

w w w.farmacom.com.pl

prezentowano najnowsze wyroby, maszyny oraz technologie. Nie zabrakło na nich także materiałów reklamowych oraz aktualnych katalogów. Każdy uczestnik Kongresu otrzymał także prezent od organizatorów – mapę producentów kosmetyków wraz z kalendarzem na 2014 rok. Podsumowaniem Kongresu i idealnym miejscem do kontynuowania rozmów była uroczysta gala finałowa, kończąca część wykładową. Podziękowania i statuetki odebrał honorowy gospodarz Kongresu – firma Oceanic S.A. oraz sponsor

e-w ydanie do pobrania na :

w w w.farmacom.com.pl

wydarzenia – Zakład Usług Technicznych Andrzej Urliński. Wyróżnienia otrzymali również partnerzy imprezy – ABB Sp. z o.o., Chesapeake Polska Sp. z o. o. oraz TÜV Rheinland Polska Sp. z o.o. Na uczestników gali czekało mnóstwo atrakcji – od losowania nagród ufundowanych przez Oceanic S.A., salon firmowy Harley - Davidson oraz wydawnictwo Farmacom, aż po udaną zabawę przy akompaniamencie zespołu Kurcbend. Nie zabrakło także humorystycznych akcentów, kiedy na scenie pojawił się kabaret Smile.

4/2013

W ostatni dzień Kongresu honorowy gospodarz – firma Oceanic S.A. – zaprosiła uczestników do zwiedzania swojej fabryki w Trąbkach Małych. Przedstawiciele firmy zapoznawali gości z poszczególnymi wydziałami produkcyjnymi. Dzięki małym grupom, każdy odwiedzający miał możliwość dokładnego obejrzenia sposobu pracy, jak również zadawania dodatkowych pytań. . Kolejny, V Kongres Świata Przemysłu Kosmetycznego zaplanowany został na przyszły rok.

12 |

Homogenizacja wysokociśnieniowa Celem wielu podstawowych procesów technologicznych jest dokładne wymieszanie dwóch substancji, z których jedna najczęściej jest w postaci płynnej. Drugą substancją może być również ciecz, ewentualnie ciało stałe, lub jak wykazują ostatnie badania gaz. Główną zasadą Homogenizacji Wysokociśnieniowej (co jest też jej zaletą) jest mieszanie różnych substancji, połączone z redukcją rozmiarów cząstek fazy rozproszonej. Mgr inż. Grzegorz Dębski Dyrektor Pionu GEA Niro-Soavi

foto: GEA

Wprowadzenie, czyli podstawowe wiadomości Celem wielu podstawowych procesów technologicznych jest dokładne wymieszanie dwóch substancji, z których jedna najczęściej jest w postaci płynnej. Drugą substancją może być również ciecz, ewentualnie ciało stałe, lub jak wykazują ostatnie badania gaz. Główną zasadą Homogenizacji Wysokociśnieniowej (co jest też jej zaletą) jest mieszanie różnych substancji, połączone z redukcją rozmiarów cząstek fazy rozproszonej. Znanych jest wiele sposobów osiągnięcia powyższych efektów. Biorąc pod uwagę technologię homogenizacji wysokociśnieniowej, urządzenie które realizuje ten proces składa się zasadniczo z dwóch elementów - wysokociśnieniowej pompy tłokowej i specjalnego zaworu homogenizującego (mikronizującego). Produkt jest przetłaczany pod ciśnieniem przez zadaną szczelinę w zaworze homogenizującym. Wielkość ciśnienia homogenizacji zależy od poszczególnych zastosowań i z reguły mieści się w zakresie od 0 do 2000 bar (obecnie największe uzyskane ciśnienie w tego typu maszynach to nawet 4500 bar). Zbadanie zjawisk zachodzących w obrąbie zaworu homogenizującego jest bardzo trudne ze względu na minimalną wielkość szczeliny, wielkie prędkości przepływu i bardzo krótkie czasy przebywania. Teoretycznie jednak, można podać następujące zjawiska odpowiedzialne za efekt homogenizacji: • eksplozja cząsteczek na skutek efektu kawitacji podczas rozprężania produktu,

• działanie sił ścinających powodowanych przez przeciskanie płynu pomiędzy głowicą i gniazdem zaworu homogenizującego, • zderzenia cząstek stałych z pierścieniem przeciwuderzeniowym, • wibracje wysokiej częstotliwości (aż do 50 kHz w szczególnych przypadkach). W efekcie otrzymuje się rozdrobnienie cząstek fazy rozproszonej do rozmiarów submikronowych (w zależności od wielkości zastosowanego ciśnienia homogenizacji a co za tym idzie fizycznej wielkości szczeliny zaworu homogenizującego).

Homogenizacja kosmetyków, oraz produktów kosmetycznych Ze względu na bardzo dużą różnorodność produktów tej branży szczegółowe omówienie tematu w tym artykule może być niewystarczające, ale ilość dostępnej już obecnie literatury pomaga poznać główne oraz dodatkowe zastosowania. Żeby dać obraz szerokiego zastosowania homogenizacji wysokociśnieniowej w produkcji i obróbce kosmetyków, wystarczy wymienić najważniejsze efekty towarzyszce temu procesowi: • Mikronizacja zawieszonych cząstek (0,1 do 2 mikrometrów w zależności od produktu i ciśnienia) przy bardzo równomiernym rozkładzie wielkości cząsteczek. • Równomierne rozproszenie cząstek, a w rezultacie jednorodny produkt. • Wysoka stabilność otrzymanych emulsji i dyspersji. • Zwiększenie lepkości, która pociąga za sobą żądaną stabilność. (Jeśli wzrost Iepkości nie jest pożądany, można zmodyfikować konstrukcję urządzenia i dołączyć dodatkowo drugi stopnień homogenizacji lub zastosować zawór

4/2013

homogenizujący specjalnej konstrukcji, który pozwala na utrzymanie płynności produktu). • Szybkie żelowanie bez konieczności zmian temperatury produktu. Wszystkie powyższe efekty pozostają ze sobą w ścisłym związku. Ze względu na mnogość zastosowań warto wymienić tylko niektóre z najważniejszych cech wymaganych dla produktów kosmetycznych, które mogą być osiągnięte przez odpowiednie zastosowanie homogenizacji wysokociśnieniowej: • Stabilność emulsji zawierających różnego rodzaju oleje - podstawowa cecha produktu wysokiej jakości. • Mikronizacja i równomiernie rozprowadzenie cząstek - powstrzymują one koalescencję, która praktycznie dyskwalifikuje dowolny kosmetyk wpływając znacząco na jego zdolności absorpcyjne. • Wygląd produktu, jego konsystencja i przede wszystkim efektywność - znaną rzeczą jest, że czynnikiem limitującym działanie niektórych produktów kosme-

Schemat zasady działnia zaworu homogenizującego

e - w y d a ni e d o p o b r a n i a n a :

w w w.farmacom.com.pl

reklama foto: GEA

Homogenizator wysokociśnieniowy laboratoryjny NS 2000L, PANDA+

tycznych jest ich zdolność do wchłaniania przez skórę. Znaczna redukcja rozmiarów cząsteczek silnie wspomaga ten proces. Jednoczenie zjawisko wzrostu powierzchni zmikronizowanych cząstek substancji czynnej przyspiesza znacząco jej działanie. Suspensje lipozomowe ostatnio bardzo popularne wśród wiodących producentów kosmetyków jako nośniki odżywczych i farmakologicznych substancji mogą być z powodzeniem produkowane przy użyciu homogenizatorów wysokociśnieniowych. Powyższe efekty są wykorzystywane również w produkcji kosmetycznych środków oczyszczających polepszając ich własności czyszczące, nawilżające, ściągające i bakteriostatyczne. Oprócz poprawy jakości należy wziąć pod uwagę aspekt ekonomiczny - szczególnie gdy używane substancje czynne są drogie, a dzięki homogenizacji ten sam efekt osiąga się przy użyciu mniejszych ilości substancji składowych. Homogenizatory nowej generacji mogą być wyposażone w specjalne zawory homogenizujące oraz układy automatyki po to, by sprostać wymaganiom dowolnych procesów, w których wysoka jakość i aspekty ekonomiczne są stawiane na pierwszym miejscu. W przemyśIe kosmetycznym, w krajach Europy zachodniej, metoda homogenizacji wysokociśnieniowej znajduje zastosowanie od szeregu lat, co wskazuje, że jest to praktyczna droga do osiągnięcia konkretnych efektów nie znajdująca innej podobnej alternatywy. Miejsce użycia homogenizatora w linii technologicznej może być różne w zależności od rodzaju produktu i od zadanych (oczekiwanych) jego własności. Wiadomo jednak jest, że wiele firm produkujących tego typy maszyny wprowadza programy badań laboratoryjnych, dzięki którym jest w stanie współpracować z klientami w celu dopracowania najlepszych, indywidualnych warunków procesu i dobrania optymalnego urządzenia.

Przykłady zastosowań – homogenizacji wysokociśnieniowej Emulgacja Jednym z podstawowych zastosowań homogenizacji jest produkcja stabilnych emulsji (jest to również pierwsze zastosowanie homogenizacji z historycznego punktu widzenia).

e-w ydanie do pobrania na :

w w w.farmacom.com.pl

4/2013

BOCCARD, dzięki wykorzystaniu najnowszych osiągnięć technologicznych, projektuje i wykonuje kompletne instalacje procesowe oraz niezależnie działające, zintegrowane skidy procesowe. Gwarantuje to maksymalizację produktywności oraz jakości produktów wytwarzanych przez naszych Klientów. Dzięki naszej wszechstronnej wiedzy i doświadczeniu w procesach produkcji kosmetycznych płynów, proszków i maści, BOCCARD zapewnia efektywne i konkurencyjne systemy mieszania, wytwarzania i CIP, dostosowane do specyfikacji produktów. Skidy procesowe produkowane przez Boccard są całościowo przetestowane w fabryce w celu zagwarantowania wymaganych parametrów pracy. Przy ich produkcji wykorzystujemy standardowe elementy tak, aby były gotowe do użycia już w momencie dostawy do Klienta. BOCCARD angażuje się w osiągnięcie sukcesu przez swoich Klientów na każdym etapie projektu. Począwszy od projektu procesowego poprzez budowę zbiorników, montaże, automatyzację, testy w fabryce, a skończywszy na serwisowaniu. Szampony i odżywki • Podkłady i Pudry • Kremy i toniki • Perfumy • Tusze do rzęs • Szminki • Lakiery do paznokci

14 | Bardzo częstym wymaganiem jest wymieszanie dwóch składników o różnych właściwościach. Żądany efekt jest osiągany przez jednoczesne działanie dwóch procesów: mikronizacji i dyspersji. Tak otrzymana emulsja jest zawsze bardziej stabilna i z reguły o lepszych własnościach niż otrzymana przy użyciu innych dostępnych technologii. Porównanie musi oczywiście dotyczyć warunków,

• Chemiczny – przez wprowadzenie katalizatorów i powiększenie stężeń reagujących substancji. • Fizyczny – przez powiększenie powierzchni międzyfazowej (na przykład homogenizacja wysokociśnieniowa). Ciekawostka jest to, że ostatni mechanizm jest szczególnie istotny w przypadkach, gdy reakcja przebiega na granicy faz

foto: GEA

(ciecz – ciecz, ciecz – ciało stałe) Powyższe sposoby mogą być zrealizowane poprzez homogenizację mieszaniny. Ponieważ szybkość reakcji jest ściśle zależna od powierzchni międzyfazowej, w prosty sposób można określić skalę efektu.

Zawiesiny

Efekt homogenizacji wysokociśnieniowej

w których użyto takich samych ilości emulgatora, który w tej czy innej formie (naturalnej, lub jako dodatek) musi być zawarty w produkcie. Ciśnienie homogenizacji ma również pewien, złożony wpływ na stabilność emulsji. Żeby właściwie określić ten wpływ należy wziąć pod uwagę, że zwiększenie ciśnienia (a co za tym idzie skali mikronizacji) powoduje zwiększenie powierzchni międzyfazowej i w konsekwencji zwiększenie zapotrzebowania na emulgator. Ten fakt wskazuje w sposób oczywisty, że stabilność emulsji zwiększać się będzie wraz ze zwiększeniem ciśnienia homogenizacji tylko do pewnego momentu - określonego przez zawartość emulgatora. Tym niemniej, pod warunkiem odpowiedniej jego ilości, możliwe jest otrzymanie bardzo subtelnych i trwałych emulsji. W efekcie osiąga się przedłużenie czasu przechowywania, polepszenie własności organoleptycznych i w większości przypadków, aktywności produktu.

Bardzo c zęs to w y maganą for mą w wielu procesach przemysłowych jest zawiesina, czyli dyspersja, w której cząstki rozdrobnione występują w fazie stałej. W porównaniu do tradycyjnie stosowanego procesu mielenia homogenizacja wysokociśnieniowa prowadzi do otrzymania cząstek o mniejszych rozmiarach, a ponadto daje o wiele lepsze wymieszanie komponentów. Dobór odpowiedniego ciśnienia homogenizacji pozwala na otrzymanie produktu o żądanych własnościach. Dla przykładu, dzięki homogenizacji wysokociśnieniowej można doprowadzić rozpuszczalność produktu praktycznie do formy natychmiastowej. Ogólnie homogenizacja zwiększa aktywność, czas przechowywania i poprawia postać większości produktów, nawet tych, które już od dawna są obecne na rynku konsumenckim.

Obróbka wstępna – Surowców poddawanych suszeniu W przypadku suszenia jednorodność surowca ma znaczenie nie tylko dla jakości produktu, ale również ma znaczenie dla samego procesu suszenia. Istotne jest to przede wszystkim w przypadku stosowania dyszowych urządzeń rozpyłowych gdzie homogenizacja jest praktycznie jedynym sposobem na zabezpieczenie przed blokowaniem dysz mechanizmu suszarni.

zachodzą praktycznie natychmiast (powyższe zjawiska są najnowszym i chyba najmniej znanym obszarem zastosowania homogenizacji wysokociśnieniowej. Jednak nie znaczy to, że jest to zastosowanie marginalne - obserwuje się coraz większe zainteresowanie tą dziedziną).

Wytwarzanie roztworów do iniekcji Substancje używane do iniekcji muszą charakteryzować się wymiarami cząstek nie przekraczającymi rozmiarów naczyń, przez które muszą być transportowane lub błon, przez które są absorbowane. W tym przypadku powyższy wymóg jest istotny raczej z punktu widzenia jakości produktu niż ze względów ekonomicznych, chociaż homogenizacja wysokociśnieniowa poprawia oba aspekty jednoczenie.

Homogenizatory laboratoryjne – pierwszy krok do homogenizacji wysokociśnieniowej Dla specjalnych przypadków możliwe jest zaprojektowanie i wykonanie odpowiedniego urządzenia pasującego do szczególnego procesu. W takim wypadku z reguły konieczne jest przeprowadzenie testów wstępnych w laboratorium badawczym. Również w przypadkach wprowadzania korekt w technologii powinno się wypróbować różne warianty warunków procesu w skali laboratoryjnej. Idealnym rozwiązaniem powyższego problemu jest wykorzystanie homogenizatora laboratoryjnego umożliwiającego przeprowadzanie testów na niewielkich próbkach surowców (od 0,15 do kilku litrów). Przykładem takiego urządzenia może być homogenizator laboratoryjny PANDA+ (o wydajności ok. 9 I/h i ciśnieniu homogenizacji do 2000 bar). Szczegółowe parametry techniczne takiego urządzenia są dostępne na stronie producenta: http://www.niro-soavi.com/homogenizers/ laboratory-homogenizers.html Dlatego nie ma potrzeby umieszczać szczegółow ych danych technicznych w tym opracowaniu, które ma za zadanie tylko przybliżyć/zapoznać czytelników z tą ciekawą i od dłuższego już czasu wykorzystywaną technologią w Europie i na całym Świecie.

Reakcje chemiczne Reakcje chemiczne pomiędzy dwiema substancjami mogą być przyspieszone na wiele sposobów, najczęściej są to: • Termiczny – przez utrzymywanie odpowiedniej dla danej reakcji temperatury.

Przyspieszenie niektórych procesów Dzięki homogenizacji niektóre istotne procesy, takie jak żelatynizacja czy zmydlanie zostają przyspieszone bardzo silnie, podczas gdy inne, na przykład estryfikacja,

4/2013

Artykuł opracowano na podstawie materiałów własnych oraz przy współudziale redakcyjnym osób związanych z technologią homogenizacji wysokociśnieniowej w Polsce, od wielu lat.

e - w y d a ni e d o p o b r a n i a n a :

w w w.farmacom.com.pl

Quality Quality for forYour Your Production. Production. Quality Quality for Your for Your Production. Production.

ocza Objętość 2 do ponad od robocza 10.000 2 dolitrów ponad |10.000 Mieszalniki litrów | laboratoryjne Mieszalniki laboratoryjne | Mieszalniki | Mieszalniki homogenizacyjne homogenizacyjne | Instalacje | Instalacje procesowe procesowe | | odpremiksów odrobocza robocza|2Mieszadła 2dodo|ponad ponad 10.000 10.000 litrów | |Mieszalniki Mieszalniki laboratoryjne | |Mieszalniki Mieszalniki homogenizacyjne homogenizacyjne |Instalacje Instalacjeprocesowe procesowe sów Objętość Mieszalniki | Objętość Mieszadła cyrkulacyjne Liniowe cyrkulacyjne zespoły |litrów Liniowe mieszalników zespoły mieszalników | laboratoryjne Homogenizatory | Homogenizatory wysokich wysokich sił cięcią sił cięcią | Homogenizatory | |Homogenizatory “In-Line” “In-Line” || || cje | Mieszalniki Kwalifikacje Oprogramowanie i walidacje z | kontrolą Oprogramowanie receptur| z kontrolą Dożywotnia receptur| opieka Dożywotnia serwisowa opieka serwisowa | Instalacje | Instalacje sterylne sterylne | Instalacje | Instalacje Ex | Ex FDA, | FDA, GMP, GMP, GAMP4, GAMP4, ATEX, ATEX,…|…| Mieszalnikipremiksów premiksów| Mieszadła | Mieszadłacyrkulacyjne cyrkulacyjne| Liniowe | Liniowezespoły zespołymieszalników mieszalników| Homogenizatory | Homogenizatorywysokich wysokichsił siłcięcią cięcią| Homogenizatory | Homogenizatory“In-Line” “In-Line”

Farmacja

Kosmetyka

Chemia

Żywność

Firma VAKUMIX Rühr- und Homogenisiertechnik AG została założona Opatentowane rozwiązania firmy VAKUMIX, pozwalające klientom w 1995 roku w Niemczech. Od tamtego czasu stała się jednym z liderów osiągnąć przewagę na rynku, umocniły jej wizerunek jako innowacyjnego Mieszalnik laboratoryjny – HM 5 Instalacja procesowa – HM 500 Instalacja procesowa – HMS 2500 Mieszalnik homogenzacyjny – VHM 300 i wiarygodnego dostawcy. na światowym rynku mieszalników i homogenizatorów.

prób i oceny wydajnościVHM 300 Urządzeniom firmy VAKUMIX zufały przedsiębiorstwa z całego świata, Wszyscy klienci mają możliwość przeprowadzania Mieszalnik Mieszalnik homogenzacyjny homogenzacyjny –– VHM 300 działające w branżach farmaceutycznej, kosmetycznej, chemicznej urządzeń w bogato wyposażonym laboratorium producenta. i spożywczej. Wszystkie projektowane urządzenia są zgodne z GMP i standardami FDA. Mieszalnik Mieszalnik laboratoryjny laboratoryjny – HM – HM 5 5 Instalacja Instalacja procesowa procesowa – HM – HM 500500 Instalacja Instalacja procesowa procesowa – HMS – HMS 2500 2500 Mieszalnik Mieszalnik homogenzacyjny homogenzacyjny – VHM – VHM 300300 Oferując szeroką gamę maszyn, od małych 2-litrowych mieszalników Dodatkowo dostarczana jest pełna dokumentacja kwalifikacyjna, znacznie laboratoryjnych, po urządzenia produkcyjne o pojemności przekraczającej ułatwiająca walidację procesów, które są w pełni skalowalne. Mieszalnik homogenizacyjny – VHMS 1000 Mieszalnik premiksów – ABF 2100 Liniowy zespół mieszalników 10.000 litrów; od rozwiązań do produkcji płynów o niskiej lepkości, Homogenizator “In-line” rozmiar 4 po bardzo lepkie, półstałe produkty, firma VAKUMIX zapewnia najwyższą Technologia i jakość rozwiązań VAKUMIX pozwala na umocnienie pozycji acyjnyMieszalnik – VHMS homogenizacyjny 1000 Mieszalnik – VHMSpremiksów 1000 Mieszalnik – ABF 2100 premiksów – ABF 2100 Homogenizator Homogenizator “In-line” rozmiar “In-line” 4rozmiar 4 Liniowy Liniowy zespół zespół mieszalników mieszalników na rynku i wychodzi na przeciw przyszłym wymaganiom. jakość, jednocześnie spełniając wszystkie wymagania klientów.

jny – HM Mieszalnik 5 laboratoryjny Instalacja – HM 5 procesowaInstalacja – HM 500 procesowa – HM 500Instalacja procesowa Instalacja procesowa – HMS 2500 – HMS 2500

Dzięki nowoczesnym i wydajnym rozwiązaniom technologicznym, Żywność firma VAKUMIX stała się dostawcąKosmetyka urządzeń w wielu renomowanych Chemia Farmacja Kosmetyka Kosmetyka Chemia Żywność Żywność przedsiębiorstwach różnych Dostarczane maszyny iChemia instalacje Firma VAKUMIX zRührund branż. Homogenisiertechnik AG została założona Opatentowane rozwiązania firmy VAKUMIX, pozwalające klientom w 1995 roku w Niemczech. Od tamtego czasu stała się jednym z liderów osiągnąć przewagę na rynku, umocniły jej wizerunek jako innowacyjnego procesowe gwarantują wydajny iMieszalnik szybki proces produkcji, zapewniający Mieszalnik Mieszalnik homogenizacyjny –rynku VHMS – VHMS 1000 1000 Mieszalnik premiksów premiksów ABF – ABF 2100 2100 Homogenizator “In-line” “In-line” rozmiar rozmiar 4 4 VAKUMIX, Liniowy Liniowy zespół zespół mieszalników mieszalników iHomogenizator wiarygodnego dostawcy. na światowym mieszalników i homogenizatorów. KUMIX Rühr- homogenizacyjny und Firma Homogenisiertechnik VAKUMIX Rührund Homogenisiertechnik AG została założona AG – została Opatentowane założona Opatentowane rozwiązania rozwiązania firmy firmy VAKUMIX, pozwalające pozwalające klientom klientom osiągnąć na przewagę rynku,naumocniły rynku, umocniły jej wizerunek jej wizerunek jakojako innowacyjnego innowacyjnego ku w Niemczech. w 1995 Od tamtego roku w Niemczech. czasu stała Od tamtego się jednym czasu zstała liderów się jednymosiągnąć z liderówprzewagę wysoką jakość produktu końcowego. Specjalnie zaprojektowany system ym rynku mieszalników naUrządzeniom światowym i homogenizatorów. rynku izufały homogenizatorów. i wiarygodnego dostawcy. dostawcy. firmymieszalników VAKUMIX przedsiębiorstwa z całego świata, i wiarygodnego Wszyscy klienci mają możliwość przeprowadzania prób i oceny wydajności działające w branżach farmaceutycznej, kosmetycznej, chemicznej urządzeń w bogato wyposażonym laboratorium producenta. umożliwia krótkifirmy i dokładny proceszufały myciazprzedsiębiorstwa urządzeń. m firmy VAKUMIX Urządzeniom zufały przedsiębiorstwa VAKUMIX całego świata, z całego Wszyscy świata,klienci Wszyscy mająklienci możliwość mają możliwość przeprowadzania przeprowadzania próbprób i oceny i oceny wydajności wydajności i spożywczej. Farmacja

w ej.

Bezpieczeństwo inwestycji od samego początku

branżach działające farmaceutycznej, w branżach kosmetycznej, farmaceutycznej, chemicznej kosmetycznej, urządzeń chemicznejw bogato urządzeńwyposażonym w bogato wyposażonym laboratorium laboratorium producenta. producenta. Wszystkie projektowane urządzenia są zgodne z GMP i standardami FDA. i spożywczej. Oferując szeroką gamę maszyn, od małych 2-litrowych Wszystkie mieszalnikówprojektowane Dodatkowo dostarczana jest kwalifikacyjna, Wszystkie projektowane urządzenia urządzenia są pełna zgodne sądokumentacja zgodne z GMP z GMP i standardami i standardamiznacznie FDA. FDA. ułatwiającadostarczana walidację procesów, są w pełni skalowalne. laboratoryjnych, po urządzenia produkcyjne o2-litrowych pojemności mieszalników przekraczającej zeroką gamę Oferując maszyn, szeroką od małych gamę maszyn, 2-litrowych od małych mieszalników Dodatkowo dostarczana Dodatkowo jest pełna jestdokumentacja pełnaktóre dokumentacja kwalifikacyjna, kwalifikacyjna,znacznie znacznie 10.000produkcyjne litrów;poodurządzenia rozwiązań do produkcji płynów o przekraczającej niskiej lepkości, walidację ułatwiająca ułatwiającaprocesów, walidację procesów, które sąktóre w pełni są w pełni skalowalne. skalowalne. nych, po urządzenia laboratoryjnych, o pojemności produkcyjne przekraczającej o pojemności ów; od rozwiązań 10.000 do litrów; produkcji od rozwiązań płynów do o produkcji niskiej płynów lepkości, o zapewnia niskiej lepkości, po bardzo lepkie, półstałe produkty, firma VAKUMIX najwyższą Technologia i jakość rozwiązań VAKUMIX pozwala na umocnienie pozycji lepkie, półstałepoprodukty, bardzojednocześnie lepkie, firma półstałe VAKUMIX produkty, zapewnia firmawymagania VAKUMIX najwyższą zapewniaTechnologia najwyższą Technologia i jakość i jakość rozwiązań pozwala pozwala na umocnienie na umocnieniepozycji pozycji jakość, spełniając wszystkie klientów. na rynkurozwiązań i wychodzi naVAKUMIX przeciwVAKUMIX przyszłym wymaganiom. nocześnie spełniając jakość,wszystkie jednocześnie wymagania spełniając wszystkie klientów. wymagania klientów. na rynku i wychodzi na rynku na i wychodzi przeciw naprzyszłym przeciw przyszłym wymaganiom. wymaganiom.

VAKUMIX Farmacja Farmacja

Rühr- und Homogenisiertechnik AG Zeppelinstraße 1 28844 Weyhe-Dreye

Przedstawicielstwo w Polsce: Kosmetyka Kosmetyka

Chemia Chemia

“Trade & Consult Ltd. Sp. z o.o.” Sp. k. Nowa 6 05-500 Stara Iwiczna

Żywność Żywność

Dzięki nowoczesnym i wydajnym rozwiązaniom technologicznym, woczesnym iDzięki wydajnym nowoczesnym rozwiązaniom i wydajnymtechnologicznym, rozwiązaniom technologicznym, firma VAKUMIX stałasięsiędostawcą urządzeńw wwielu wielurenomowanych renomowanych UMIX stała się firma dostawcą VAKUMIX urządzeń stała wdostawcą wielu urządzeń renomowanych przedsiębiorstwach zróżnych różnych branż.Dostarczane Dostarczane maszyny izałożona instalacje Opatentowanerozwiązania rozwiązaniafirmy firmyVAKUMIX, VAKUMIX,pozwalające pozwalająceklientom klientom Firma FirmaVAKUMIX VAKUMIX Rührund undHomogenisiertechnik Homogenisiertechnik AG AGzostała została założona Opatentowane orstwach z różnych przedsiębiorstwach branż. Dostarczane zRührbranż. maszyny i instalacje maszyny i instalacje wydajny i szybki proces produkcji, zapewniający gwarantują wydajny procesowe i roku gwarantują szybki proces wydajny i tamtego szybki proces zapewniający produkcji, zapewniający osiągnąć przewagę przewagę na na rynku, rynku, umocniły umocniły jej jej wizerunek wizerunek jakojako innowacyjnego innowacyjnego w procesowe w 1995 1995 roku wgwarantują w Niemczech. Niemczech. Odprodukcji, Od tamtego czasu czasu stała stała sięsię jednym jednym z liderów z liderów osiągnąć wysokąjakość jakośćproduktu produktukońcowego. końcowego. Specjalniesystem zaprojektowanysystem system kość produktu wysoką końcowego. Specjalnie zaprojektowany Specjalnie zaprojektowany i wiarygodnego i wiarygodnego dostawcy. dostawcy. naproces na światowym światowym rynku mieszalników mieszalników i homogenizatorów. i homogenizatorów. krótki i dokładny umożliwia krótki mycia i rynku dokładny urządzeń. proces mycia urządzeń. umożliwia krótki i dokładny proces mycia urządzeń.

Bezpieczeństwo Bezpieczeństwo Bezpieczeństwo inwestycji inwestycji odod samego samego inwestycji od samego Urządzeniom Urządzeniomfirmy firmyVAKUMIX VAKUMIXzufały zufałyprzedsiębiorstwa przedsiębiorstwa z całegoświata, świata, Wszyscy Wszyscy klienci klienci mają mają możliwość możliwość przeprowadzania przeprowadzania prób prób i oceny i oceny wydajności wydajności początku początku Polska z całego Germany początku urządzeń urządzeń w bogato w bogato wyposażonym wyposażonym laboratorium laboratorium producenta. producenta. działające działającew wbranżach branżach farmaceutycznej, farmaceutycznej, kosmetycznej,chemicznej VAKUMIX Przedstawicielstwo Przedstawicielstwo wkosmetycznej, Polsce: w chemicznej Polsce:

Made in Germany

Tel.: +49 421 - 849 56 - 0 Tel.: +48 22 250 39 51 Fax:28844 +49 421 - 849 56 - 90 Fax:05-500 +48 22Stara 250 Iwiczna 39 50 Weyhe-Dreye Oferując Oferując szeroką szerokągamę gamęmaszyn, maszyn,ododmałych małych 2-litrowych 2-litrowych mieszalników mieszalników Dodatkowo Dodatkowodostarczana dostarczanajestjestpełna pełnadokumentacja dokumentacjakwalifikacyjna, kwalifikacyjna,znacznie znacznie Germany Polska Polska mail: mail@vakumix.de mail: info@tradeconsult.pl Made in Germany Made in Germany laboratoryjnych, laboratoryjnych, po po urządzenia urządzenia produkcyjne produkcyjne o pojemności o pojemności przekraczającej przekraczającej ułatwiająca ułatwiająca walidację walidację procesów, procesów, które które są są w pełni w pełni skalowalne. skalowalne. Tel.: +49 421 - 849 56 - 0 Tel.: +48 22 250 39 51 Tel.: +48 22 250 39 51 Germany Polska

VAKUMIX Przedstawicielstwo w Polsce: Homogenisiertechnik und AG Homogenisiertechnik “Trade AG& Consult Ltd. “Trade Sp. & z o.o.” Consult Sp. Ltd.k.Sp. z o.o.” Sp. k. iRührspożywczej. i spożywczej. Rührund Homogenisiertechnik “Trade aße 1 Zeppelinstraße 1 Nowa 6AG Nowa 6 & Consult Ltd. Sp. z o.o.” Sp. k. Wszystkie Wszystkie projektowane projektowane urządzenia urządzenia są są zgodne zgodne z GMP z GMP i standardami i standardami FDA. FDA. Zeppelinstraße 1 NowaStara 6 Iwiczna he-Dreye 28844 Weyhe-Dreye 05-500 Stara Iwiczna 05-500

1 - 849 56 - 0 1 - 849 56 - 90 @vakumix.de

mix.de

Made in Germany

Fax: +49+49 421 - 849 -rozwiązań 90-rozwiązań 250 39 50 Fax: +48+48 22o22 250 39 50 51 10.000 10.000 litrów; litrów; od56od do22 doprodukcji produkcji płynów płynów oniskiej niskiej lepkości, lepkości, Tel.: 250 39 Tel.: 421 - 849 56 0Fax: +48 mail: mail@vakumix.de mail: info@tradeconsult.pl mail: info@tradeconsult.pl Fax: +49 421 - 849półstałe 56półstałe - 90 produkty, Fax: +48zapewnia 22zapewnia 250 39najwyższą 50najwyższą Technologia Technologiai jakość i jakośćrozwiązań rozwiązańVAKUMIX VAKUMIXpozwala pozwalana naumocnienie umocnieniepozycji pozycji po po bardzo bardzo lepkie, lepkie, produkty, firma firma VAKUMIX VAKUMIX www.vakumix.de www.tradeconsult.pl mail: mail@vakumix.de mail:klientów. info@tradeconsult.pl www.vakumix.de www.tradeconsult.pl www.tradeconsult.pl jakość, jakość, jednocześnie jednocześnie spełniając spełniając wszystkie wszystkie wymagania wymagania klientów. na na rynku rynku i wychodzi i wychodzi na na przeciw przeciw przyszłym przyszłym wymaganiom. wymaganiom.

www.vakumix.de

www.tradeconsult.pl

Dzięki Dzięki nowoczesnym nowoczesnym i i wydajnym wydajnym rozwiązaniom rozwiązaniom technologicznym, technologicznym,

16 |

Jak obniżyć koszty Tomasz Barańczuk

Consultant Leanpassion Sp. z o.o.

Lean management postrzegany jest zazwyczaj z dwóch punktów widzenia. Po pierwsze jako zestaw technik i narzędzi, które wywodzą się z przemysłu motoryzacyjnego. Wśród nich mówi się najczęściej o just in time i związanym z nim systemem sterowania przepływami fizycznymi i informacyjnymi kanban, SMED (szybkie przezbrajanie poprawiające efektywność), TPM (utrzymanie maszyn w ruchu), 5S (porządek na stanowisku pracy), kaizen (jawiący się najczęściej jako system zgładzania sugestii przez pracowników). Postrzegając lean management w tym ujęciu, manager musi dokonać wyboru konkretnej techniki/narzędzia, podjąć próbę jej wdrożenia i monitorować osiągnięte efekty.

ardziej atrakcyjnym ujęciem lean management jest postrzeganie go jako koncepcji budowy specyficznej kultury organizacyjnej, którą można nazwać Kulturą Lean.

–– Wizualne Tablice – pracownicy są świadomi celów biznesowych i obrazujących je wskaźników (a zatem i swojego wpływu na realizację strategii organizacji), –– Wizualni Liderzy – menedżerowie znajdują się w procesach, a więc z miejscu gdzie tworzona jest wartość. Pozwala to precyzyjnie stwierdzić poziom realizacji zadań i występujące problemy.

Takie podejście opiera się na kilku zasadniczych filarach: • Wyraźne połączenie lean management ze strategią firmy – opisane szerzej w dalszej części artykułu • Wizualizacja procesu, która wyraża się następującymi elementami: –– Wizualne Procesy – wizualna i wystandaryzowana fabryka,

4/2013

e - w y d a ni e d o p o b r a n i a n a :

w w w.farmacom.com.pl

o 20% w ciągu roku Lean Management w przemyśle kosmetycznym

• Ciągłe doskonalenie procesów – pracownicy i menedżerowie w sposób naturalny, nie wymagający powoływania specjalnych struktur i implementacji projektów, są zdolni do identyfikacji i rozwiązywania pojawiających się problemów; przy czym identyfikacja i rozwiazywanie problemów realizowana jest za pomocą krótkich eksperymentów realizowanych w cyklu PDCA (plan, do, check, act) • Coaching – czyli umiejętność menedżerów w osiąganiu celów (stanu pożądanego/ rozwiazywania problemów) przy pełnym wykorzystaniu potencjału tkwiącego w podwładnych. To drugie podejście, znacznie bardziej kompleksowe ale i trudniejsze w implementacji można przedstawić w pewnym uproszczeniu jako umiejętność organizacji do ciągłej identyfikacji i rozwiazywania problemów (co jest równoznaczne z identyfikacją i eliminacją marnotrawstw w procesach).

interes. Uniemożliwia to prawidłowy rozwój organizacji i często powoduje, że próby usprawniania kończą się na pojedynczych zrywach bez pozytywnego wpływu na cały proces. Aby skutecznie wdrażać usprawnienia, tak aby miały realny wpływ na wskaźniki organizacji, niezbędne jest zbudowanie świadomości wspólnego celu w całym łańcuchu wartości. W idealnej sytuacji wszyscy pracownicy znają, rozumieją strategię organizacji i podążają w tym samym kierunku. Mike Rother w książce ”Toyota Kata” nazwał ten kierunek „Prawdziwą Północą”. Cele strategiczne są jak Północ na kompasie, prowadzące wszystkich do jednego miejsca. Realia są jednak takie, że niewiele osób w organizacji jest świadoma strategii, poza zarządem i najwyższym szczeblem kierowniczym. Wspólny cel i kierunek powinien motywować organizację do ciągłego podnoszenia swoich standardów, efektywności operacyjnej i sprzedażowej. A więc co dyrektor lub kierownik, lider pakowni, analityk w kontroli jakości czy planista musi robić w swojej codziennej

Budowa takiej organizacji wyraża się w znacznym stopniu w umiejętności wyznaczania wspólnych między-funkcjonalnych i międzyorganizacyjnych celów, definiowaniu wspólnych procesów oraz usuwaniu występujących w ramach tych procesów problemów (marnotrawstw). Znaczna część tych problemów tkwi na styku działów i organizacji. I tutaj umiejętność kaskadowania celów strategicznych (ustalania wspólnych celów), wizualizacja celów i procesów, tkwiąca głęboko w pracownikach, umiejętność identyfikacji i rozwiązywania problemów odgrywa zasadniczą rolę. A zatem kultura lean jawi się jako podstawowa kompetencja do integracji łańcucha wartości.

Aby skutecznie wdrażać usprawnienia niezbędne jest zbudowanie świadomości wspólnego celu w całym łańcuchu wartości pracy, żeby wynik całego procesu był zadawalający? Jak zaangażować każdego pracownika procesów wsparcia w realizację strategii? Jak pracownik, który ma stać się lider zmian, ma realizować strategię, jeśli nie zna jej lub nie rozumie? Nar zędziem pozwalając ym zbudować zaangażowanie w realizację strategii od najwyższego szczebla kierowniczego do poziomu szeregowego pracownika są Warsztaty Kaskadowania Strategii. Multifunkcjonalny zespół składający się z kluczowych osób w całym łańcuchu wartości wypracowuje cele dla swojego procesu, poszczególnych jego etapów oraz procesów wspierających. Pierwszym etapem kaskadowania jest wyjaśnienie celów strategicznych firmy (1). Znaczenie pojęć i wskaźników, a przede wszystkim wpływ na nie, może być dla pracownika niejasne. Kolejnym etapem jest się budowanie świadomość procesu (2), poprzez utworzenie mapy strumienia wartości. Mapa ta opiera się na głównych procesach realizowanych przez Łańcuch Dostaw. Następnie ustalane są cele dla całego procesu (3), które będą

Wymagania przemysłu kosmetycznym związane z efektywnością procesów ciągle rosną. Międzynarodowe koncerny doskonalą swoje procesy od wielu lat, polscy konkurenci, aby móc sprawnie konkurować muszą dążyć do optymalizacji zysków poprzez ograniczenie kosztów wytwarzania oraz zapewnienie wysokiej dostępności produktu w sprzedaży. Lean Management oferuje narzędzia pozwalające realizować powyższe cele w stosunkowo krótkim czasie, dlatego coraz więcej firm z branży kosmetycznej przekonuje się do wdrażania Lean w swojej organizacji.

Kaskadowanie strategii Częstym zjawiskiem w dużych organizacjach jest brak współpracy między poszczególnymi obszarami, niejednokrotnie każdy z nich funkcjonuje jako odrębna jednostka dbająca wyłącznie o swój

e-w ydanie do pobrania na :

w w w.farmacom.com.pl

4/2013

18 |

przybliżały organizację do realizacji ogólnej strategii. Cele te powinny skupiać się na jakości, koszcie i dostępności produktu. Kolejno określamy Krytyczne Czynniki Sukcesu (4),czyli zadania jakie musi dostarczyć poszczególny obszar, aby osiągnąć wspólne cele. Czynnik Sukcesu musi być możliwy do zmierzenia poprzez wskaźniki (5) (KPI - key performance indicator). Ostatnim etapem jest wyznaczenie odpowiednich celów (6), ambitnych, lecz możliwych do osiągnięcia.

Zarządzanie łańcuchem dostaw, stopień skomplikowania procesów oraz konieczność zapewnienia najwyższej jakości powodują, że usprawnianie procesów wymaga systemowego podejścia. Sprawne funkcjonowanie firm kosmetycznych w turbulentnym środowisku, na które wpływa wiele czynników jest dużym wyzwaniem. Ciągle zmieniające się warunki utrudniają dokładne prognozowanie sprzedaży. Niezbędne jest ciągłe zwiększanie elastyczności Łańcucha Dostaw, od działań związanych ze zwiększaniem liczby dostawców po skracanie czasów przezbrojeń i dostarczania produktu przez cały łańcuch wartości.

Wspólny cel i kierunek powinien motywować organizację do ciągłego podnoszenia swoich standardów, efektywności operacyjnej i sprzedażowej

Gdzie w tym wszystkim Lean? Lean w najprostszych słowach to identyfikacja i eliminacja marnotrawstwa. Jednak nie może być celem samym w sobie. Możemy skupić się na ograniczaniu marnotrawstwa w np. stołówce zakładowej, tylko jakie to będzie miało przełożenie na wskaźniki biznesowe? Często w organizacjach realizowane są projekty, które nie mają dużego przełożenia na wyniki organizacji. Ćwiczenie kaskadowania strategii ma na celu wyznaczenie kierunków działania, po których nadchodzi czas na Lean. Lean z definicji jest bardzo prosty, jednak częste błędy jakie spotykamy obserwując sposób jego wdrażania zainspirowały nas do zbudowania procesu kaskadowania strategii organizacji. Budowanie świadomości i zaangażowania wśród pracowników to podstawa udanego wdrożenia, a jasno wyznaczony cel to najlepszy motywator pozafinansowy. Leanpassion od wielu lat wspiera polskie firmy w zakresie funkcjonowania szeroko rozumianego Łańcucha Dostaw, zawierającego wśród funkcji podstawowych: produkcję (w tym logistykę produkcji), logistykę dystrybucji, zaopatrzenie, sprzedaż i marketing oraz operacje kontroli jakości. Stając się jednocześnie partnerem zmian i drogowskazem ku lepszemu i efektowniejszemu funkcjonowaniu organizacji, budując tym samym przewagę nad konkurentami z branży.

Mając już wyznaczone czynniki sukcesu dla każdego obszaru, pracownicy mają świadomość, co muszą dostarczyć, aby pośrednio zrealizować cele strategiczne organizacji np. pracownik Kontroli Jakości wie, że realizując wskaźnik czasu badania (L/T) (6) realizuje cel całego procesu (3), jakim jest czas dostarczenia produktu oraz OTIF, a to ma przełożenie na strategię całej organizacji w postaci przychodów. Działanie to nie jest jednorazową operacją. W związku ze zmieniającym się rynkiem, przepisami oraz rosnącymi wymaganiami klientów, należy okresowo dokonywać weryfikacji zgodnie z cyklem PDCA (plan-do-check-act). Dokonując analizy każdego procesu należy uwzględnić trzy podstawowe czynniki: jakość, koszt, dostępność. Zapewnienie wysokiego poziom jakości w przemyśle kosmetycznym jest „bezdyskusyjne”, jednak sposób jej osiągnięcia to trudna rola organizacji. Wyzwaniem jest odpowiednia interpretacja przepisów, dopasowanie rozwiązania do sytuacji, zapewnienie jakości w organizacji i wyznaczanie jasnych standardów. Wpływ na koszty ma zarówno stosowana technologia, sposób wykorzystywania zasobów, planowanie zakupów i zapasów.

4/2013

e - w y d a ni e d o p o b r a n i a n a :

w w w.farmacom.com.pl

artykuł sponsorowany

CosmeticBusiness 2014 Międzynarodowe Targi Dostawców dla Przemysłu Kosmetycznego CosmeticBusiness będą w 2014 roku jedną z wiodących imprez targowych dla branży. W dniach od 5 do 6 czerwca blisko 400 wystawców zaprezentuje aktualną ofertę surowców, opakowań, konfekcjonowania, produkcji kontraktowej i tworzenia marek własnych, a także technologii produkcyjnych i maszyn. Zainteresowanie przyszłoroczną, dziesiątą już edycją targów jest tak duże, że organizatorzy podjęli decyzję o powiększeniu powierzchni wystawienniczej.

„Targi CosmeticBusiness to impreza typu B2B dla całej branży kosmetycznej. W 2014 roku na naszych odwiedzających, czyli producentów wszystkich rodzajów kosmetyków, czeka bogata oferta wystawców z 20 krajów oraz program konferencyjny prezentujący nowe trendy w branży” , mówi Ivonne Simons, dyrektor targów CosmeticBusiness. W trakcie dwóch dni targowych każdy producent czy właściciel marki może w pełni skoncentrować się na poszukiwaniu nowych rozwiązań dla rozwoju swoich produktów, począwszy od innowacyjnych surowców, technologii produkcyjnych, po producenta kontraktowego, a skończywszy na modnym opakowaniu. ”Nasze targi są odwiedzane przez właścicieli marek kosmetyków myjących i odżywczych do twarzy, ciała i włosów, kosmetyków kolorowych oraz perfum”, uzupełnia Ivonne Simons.

siness zorganizowane zostanie francuskie stoisko narodowe, w ramach którego zaprezentują się wiodący producenci i dostawcy dla przemysłu kosmetycznego z tego kraju. „Targi CosmeticBusiness cieszą się rosnącym zainteresowaniem wystawców z Polski”, mówi Magdalena Dziemidek, Prezes Zarządu

Nowe marki i wystawcy Udział w CosmeticBusiness 2014 zgłosiło już ponad 40 nowych wystawców. W sumie zaprezentuje się blisko 400 producentów i usługodawców z 20 krajów. Będą oni prezentować najnowszą ofertę obejmującą wszystkie etapy i elementy produkcji kosmetyków. Podczas targów CosmeticBusiness po raz pierwszy obecna będzie między innymi włoska firma BARALAN oferująca ekskluzywne opakowania szklane, austriacka firma MM Packaging, prezentująca wysokiej jakości opakowania offsetowe z tektury, czy francuska firma Oriol & Fontanel oraz Molpack z Hiszpanii. Z zakresu surowców do produkcji kosmetyków po raz pierwszy zaprezentują się Mibelle ze Szwajcarii oraz Eckart z Niemiec. Jednym z filarów zakresu tematycznego targów jest produkcja na zlecenie, wśród firm oferujące swoje usługi obecne będą m.in.: artefactum z Turyngii, hiszpańska Laboratorios Cosmeticos S.A. działająca na rynku od 1978 roku, The Powder Company ze Szwajcarii oraz Passage Cosmetics Laboratory i Clarena z Polski. Po raz pierwszy podczas targów CosmeticBu-

e-w ydanie do pobrania na :

w w w.farmacom.com.pl

Rejestracja odwiedzających Już od lutego 2014 roku rozpocznie się rejestracja online dla odwiedzających. Do połowy kwietnia będzie można zamówić bezpłatną wejściówkę na drugi dzień targów. Natomiast od 14 kwietnia na stronie www.cosmetic-business.com rozpocznie się sprzedaż biletów wstępu. „Na targi CosmeticBusiness jeździ także liczna grupa odwiedzających z Polski”, mówi Magdalena Dziemidek. „W 2014 roku, we współpracy z Wrocławskim Centrum Transferu Technologii oraz Urzędem Marszałkowskim Województwa Dolnośląskiego planujemy zorganizowanie wyjazdu grupowego dla zakładów kosmetycznych z Dolnego Śląska.”

Obok oferty surowców, produkcji kontraktowej i technik produkcyjnych wystawcy prezentują szeroki wachlarz opakowań dla wszystkich rodzajów kosmetyków

firmy Targi Lipskie Polska Sp. z o.o., która jest oficjalnym przedstawicielem targów CB w Polsce. „Każdego dnia napływają do nas zapytania od firm zainteresowanych udziałem. Do tej pory na liście nowych wystawców mamy firmę Adex-Cosmetics, Novaplast, Procosmetica oraz SCF NATURAL”.

Rejestracja odwiedzających

10. Międzynarodowe Targi Dostawców dla Przemysłu Kosmetycznego CosmeticBusiness odbędą się 5 i 6 czerwca 2014 roku w Monachium na terenach targowych MOC. Szczegółowe informacje udziela polskie przedstawicielstwo:

Polski wystawca, firma Passage Cosmetics Laboratory

4/2013

Targi Lipskie Polska Sp. z o.o. tel. 22 414 44 71, info@targilipskie.pl, www.cosmetic-business.com

foto: Cosmetic Busines

– wszystko dla kreacji produktów kosmetycznych

Widok na halę wystawienniczą

20 |

Badanie czystości mikrobiologicznej środowiska produkcji w zakładach przemysłu kosmetycznego Część I Badanie mikrobiologiczne powietrza – kryteria oceny i metodyka badań Piotr Nowaczyk, Dorota Merlak Argenta Mikrobiologia Sp. z o.o. Sp. K.

Konieczność stosowania zasad Dobrej Praktyki Produkcyjnej (GMP) w produkcji kosmetyków, ujęta jest w pkt. 4 Rozporządzenia Ministra Zdrowia, natomiast zasady GMP opisane są w normie PN – EN ISO 22716:2009. Dotyczą one zarówno takich czynności, jak czyszczenie i dezynfekcja pomieszczeń w każdej z wyznaczonych stref produkcyjnych, mycie i dezynfekcja urządzeń produkcyjnych, jak również działania zabezpieczajace prawidłową higienę osobistą pracowników. W tym kontekście niezbędne staje się monitorowanie stanu higienicznego środowiska produkcji kosmetyków poprzez kontrolę czystości powietrza, powierzchni produkcyjnych mających bezpośredni lub pośredni kontakt z produktem, kontrolę higieny rąk i czystości odzieży ochronnej pracowników.

ewną trudność w kontroli prawidłowości podejmowanych działań zgodnych z GMP powoduje brak w prawodawstwie polskim kryteriów czystości mikrobiologicznej dla zakładów przemysłu kosmetycznego. Niniejszy artykuł stanowi próbę przeglądu propozycji dopuszczalnych granicznych wartości zanieczyszczenia środowiska przemysłowego oraz metod badawczych wykorzystywanych do jego określania. W pierwszej części omówione zostaną metody i kryteria monitorowania czystości powietrza.

Narażenie na działanie biologicznych czynników szkodliwych obecnych w powietrzu w środowisku produkcyjnym może prowadzić nie tylko do zanieczyszczenia surowców czy gotowych produktów kosmetycznych, ale również do obniżenia efektywności mycia i dezynfekcji urządzeń i pomieszczeń, jak również do wystąpienia niekorzystnych skutków zdrowotnych dla personelu. Niezwykle istotne zagrożenie stanową czynniki biologiczne tworzące bioaerozole,

4/2013

które drogą powietrzną mogą wnikać do organizmu i powodować podrażnienia, reakcje alergiczne, infekcje czy nawet reakcje toksyczne. Czynnikami takimi mogą być drobnoustroje (bakterie, grzyby), endotoksyny bakteryjne czy enzymy pochodzenia bakteryjnego (np. streptolizyna). Bardzo istotne jest zatem monitorowanie parametrów zanieczyszczenia powietrza, zarówno na etapie produkcji kosmetyków, jak i w późniejszym okresie ich magazynowania. Wg danych University of Florida – National

e - w y d a ni e d o p o b r a n i a n a :

w w w.farmacom.com.pl

Wartości referencyjne (CFU/m3) Wartości min.

Uwagi

Wartości max. Ogólna liczba bakterii 0

brak bezpiecznego poziomu dla mikroorganizmów patogennych

≤7,5 x 102

powietrze niezanieczyszczone, jeżeli stężenie grzybów i bakterii razem nie przekracza tej wartości i wśród nich nie ma organizmów zakaźnych i alergizujących

1,0 x 107

bezpieczne stężenie w powietrzu pomieszczeń produkcyjnych (przemysłowych) Liczba bakterii Gram - ujemnych

1,0 x 10

2,0 x 10

bezpieczne stężenie w powietrzu pomieszczeń produkcyjnych wartość referencyjna dla narażenia w pomieszczeniach produkcyjnych (dla E.coli)

Liczba grzybów 0

brak bezpiecznego poziomu dla patogennych mikroorganizmów

<1,0 x 102

środowisko niezanieczyszczone; stosunek stężeń wewnątrz/zewnątrz <1 – środowisko niezanieczyszczone, jeśli występują te same rodzaje/gatunki grzybów

1,0 x 107

bezpieczne stężenie w powietrzu pomieszczeń produkcyjnych

Tab. 1. Zakres wartości referencyjnych zanieczyszczenia mikrobiologicznego powietrza czynnikami biologicznymi.

Science Foundation, głównymi źródłami zanieczyszczenia powietrza są ludzie (ok. 75%), systemy wentylacyjne (ok. 15%), materiały budowlane (ok. 5%) i wyposażenie (ok. 15%).

wrażliwość organizmu na działanie określonego czynnika biologicznego. Analiza danych literaturowych wskazuje na występowanie proponowanych zakresów wartości dopuszczalnych, które mogą być pomocne w interpretacji uzyskanych wyników. Należy jednak pamiętać, że mają one charakter względny. Taka względność polega na tym, że wartości te są określane przez indywidualnych badaczy lub grupy badawcze i nie mają odniesienia do specyficznych skutków zdrowotnych wywołanych działaniem czynników biologicznych. Wg obecnych wymagań, do badań mikrobiologicznych powietrza konieczne jest stosowanie metod wolumetrycznych, które

Kryteria oceny W odróżnieniu od czynników chemicznych i fizycznych, nie ma powszechnie akceptowanych kryteriów oceny zanieczyszczenia biologicznego powietrza. Wynika to m.in. z faktu, że brak jest danych określających relacje miedzy narażeniem na dany czynnik, a ponoszonym skutkiem zdrowotnym, wciąż niewystarczające dane dotyczące najpowszechniej występujących w środowisku bioaerozoli czy odmienna

umożliwiają pobranie mikrobiologicznej próby powietrza o określonej objętości i w danym czasie. W niektórych normach, m.in. dotyczących pomieszczeń typu „clean room” dopuszczono zastosowanie metody sedymentacyjnej i wolumetrycznej jako metod kontroli mikrobiologicznej czystości powietrza. Norma PN – EN ISO 14644:2005 klasyfikuje pomieszczenia wg ilości cząstek o różnych wielkościach. Najczęściej stosowanym wskaźnikiem liczbowym oznaczania stopnia zanieczyszczenia mikrobiologicznego powietrza są jednostki tworzące kolonie - CFU (ang. colony forming units) w 1m3 powietrza. Poszczególne zakresy wartości dla po-

Zalecane limity zanieczyszczeń mikrobiologicznych* Klasa czystości Próbka powietrza CFU/m3

Płytki używane w metodzie sedymentacyjnej (średnica 90mm) CFU/4h**

<1,0 x 100

1,0 x 10

5,0 x 100

1,0 x 102

5,0 x 101

2,0 x 10

1,0 x 102

Tab. 2. Zalecane limity monitorowania zanieczyszczeń mikrobiologicznych pomieszczeń tzw. czystych w działaniu (clean room). *-wartości średnie **- poszczególne płytki mogą być wystawione przez okres krótszy niż 4h

e-w ydanie do pobrania na :

w w w.farmacom.com.pl

4/2013

foto: chromastock

22 |

Klasa według US Fed. Std. 209E

Odpowiednik danej klasy wg EC GMP

Zalecane limity zanieczyszczeń mikrobiologicznych* Próbka powietrza CFU/m3

100

<3,0 x 10 0

10000

<2,0 x 101

100000

<1,0 x 102

nie stosuje się

Tab. 3. Zalecane limity mikrobiologiczne wg Farmakopei Amerykańskiej. * – wartości średnie

szczególnych grup drobnoustrojów wg różnych autorów zebrane są w publikacji Górnego (2004) i wybiórczo przedstawione w tabeli 1. Zalecane limit y w monitorowaniu zanieczyszczeń mikrobiologicznych pomieszczeń tzw. czystych w działaniu (clean room), wg Rozporządzenia Ministra Zdrowia w sprawie wymagań Dobrej Praktyki Wytwarzania z dnia 3 grudnia 2002 r.

Punkt pomiarowy (wg schematu badań)

(Dz.U. nr 224, poz. 1882) oraz European Commission guide to good manufacturing practice (EC GMP): Manufacturing of sterile medicinal products (Rev. to Annex 1) przedstawia tabela 2. Z kolei zalecane limity w monitorowaniu zanieczyszczeń mikrobiologicznych pomieszczeń czystych według Farmakopei Amerykańskiej (USP, chapter 1116, US Fed. 209E) przedstawia tabela 3.

Limity ostrzegawcze (alert)

Dwustopniowe war tości graniczne limitów ostrzegawczych (alert) i limitów reakcyjnych (action) wyznaczone dla stężeń mikroorganizmów otrzymanych przy zastosowaniu metody wolumetrycznej przedstawia tabela 4. Dopuszczalny stopień mikrobiologicznego zanieczyszczenia powietrza zewnętrznego (atmosferycznego) i przykładowych rodzajów pomieszczeń użytkowych metodą

Limity reakcyjne (action)

Środowisko, jednostka

numer punktu

całkowita liczba mikroorganizmów

grzyby (spory)

całkowita liczba mikroorganizmów

grzyby (spory)

Powietrze, CFU/m3

1 – 3, 5, 6 4

3,0 x 102 5,0 x 102

1,0 x 101 -

5,0 x 102 1,0 x 103

2,0 x 101 -

e - w y d a ni e d o p o b r a n i a n a :

w w w.farmacom.com.pl

Tab. 4. Limity ostrzegawcze (alert) i reakcyjne (action)

4/2013

23 Dopuszczalne wartości liczbowe mikroorganizmów w 1 m3 powietrza Typ pomieszczenia użytkowego Ogólna liczba drobnoustrojów na pożywce MPA

Liczba drobnoustrojów hemolizujących na pożywce agarowej z krwią

Ogólna liczba grzybów na podłożu Sabouraud

Powietrze zewnętrzne (atmosferyczne)

3,0 x 103

1,0 x 102

1,0 x 103

Pomieszczenia produkcyjne: - przemysł farmaceutyczny: • boksy dozowni • hale produkcyjne - przemysł spożywczy - przemysł fermentacyjny - przemysł mięsny

1,0 x 102 3,0 x 103 6,0 x 102 6,0 x 102 5,0 x 102

0 5,0 x 101 0 5,0 x 101 0

0 1,0 x 102 0 0 5,0 x 101

Tab. 5. Dopuszczalny stopień mikrobiologicznego zanieczyszczenia powietrza i pomieszczeń użytkowych.

sedymentacyjną w oparciu o pomiar ogólnej liczby drobnoustrojów, liczby drobnoustrojów hemolizujących oraz ogólnej liczby grzybów przedstawia tabela 5.

Metodyka badań Oceniając zanieczyszczenie mikrobiologiczne powietrza należy ustalić rodzaj i liczbę drobnoustrojów za pomocą odpowiednio dobranej metody poboru próby. Co ważne, taka próba powinna być reprezentatywna, tzn. by miała dokładnie znaną objętość i aby znajdowały się w niej możliwie wszystkie drobnoustroje występujące w powietrzu. Badania oceny zanieczyszczenia mikrobiologicznego powietrza obejmują m.in. metody hodowlane. Metody te polegają na wydzieleniu drobnoustrojów z powietrza i przeniesieniu ich na odpowiednią pożywkę. Próby do badań można pobierać metodą sedymentacyjną, zderzeniową lub filtracyjną. Metoda sedymentacyjna (tzw. metoda płytkowa Kocha) opiera się na grawitacyjnym osiadaniu bioaerozolu wraz z występującymi w nim drobnoustrojami na pożywkę stałą pod wpływem siły ciężkości. Przyjmuje się, że w czasie 5 minut na płytce o powierzchni 100cm2 osiada tyle drobnoustrojów, ile znajduje się w 10 dm3 powietrza. Stąd można oszacować liczbę mikroorganizmów w 1 m3 powietrza, wg wzoru:

L = a · 10000 / π · r 2 · k gdzie: L – liczba drobnoustrojów w 1m3 powietrza [jtk/m3], a – średnia liczba kolonii na płytkach (z trzech powtórzeń), π - 3,14 r – promień płytki Petriego [cm], k – współczynnik czasu ekspozycji płytki, k = t · 1/5; gdzie t – czas ekspozycji [min].

e-w ydanie do pobrania na :

w w w.farmacom.com.pl

Metoda sedymentacyjna jest prosta w wykonaniu, ale ma pewne wady – niemożliwym jest określenie pobranego powietrza oraz nie wszystkie mikroorganizmy osiadają na powierzchni płytki podczas ekspozycji. Dodatkowo, ruch powietrza wpływa znacząco na ostateczny wynik pomiaru, a współczynnik zmienności przy tej metodzie jest bardzo wysoki i wynosi aż 50%. Mimo tych ograniczeń metoda płytkowa jest często stosowana, szczególnie w badaniach wstępnych. Ma ona zastosowanie w ocenie powietrza pomieszczeń o dużym stopniu zapylenia, gdzie ułatwiona jest sedymentacja mikroorganizmów razem z cząstkami pyłów. Informacje na temat proponowanych pożywek stosowanych w metodzie sedymentacyjnej znajdują się u autorów. Metoda zderzeniowa jest metodą polegającą na zderzeniu strumienia pobranego przez próbnik powietrza razem z drobnoustrojami z powierzchnią pożywki stałej umieszczonej w głowicy urządzenia. Po pobraniu próby, płytki inkubuje się w odpowiednich warunkach wzrostowych dla danej grupy drobnoustrojów, a następnie liczy się wyrosłe na płytkach kolonie. Ponieważ urządzenie dokładnie odmierza objętość zassanego powietrza, łatwo można ustalić liczbę mikroorganizmów w 1 m3 powietrza. Zaletą tej metody jest szybkość i prostota wykonania. Informacje na temat oferowanych próbników powietrza firmy PBI dostępne są u autorów. Jeszcze inną, ale rzadziej stosowaną metodą poboru prób powietrza jest metoda filtracyjna, która polega na przepuszczeniu określonej objętości powietrza przez filtr membranowy, który następnie umieszcza się na powierzchni pożywki stałej. Filtr po

4/2013

kontakcie z wilgotną powierzchnią ulega rozpuszczeniu.

Podsumowanie Monitorowanie stanu higienicznego środowiska produkcji wyrobów kosmetycznych poprzez kontrolę czystości powietrza jest jednym z kluczowych elementów pozwalających spełnić wymogi GMP. Otrzymywanie produktów najwyższej jakości zależy nie tylko od doboru odpowiednich surowców i stosowanej technologii, ale także m.in. od kontroli czystości mikrobiologicznej powietrza w miejscu wytwarzania i magazynowania. Kluczem do sukcesu jest wprowadzenie odpowiednich kryteriów czystości powietrza. W pracy przedstawiono jedynie wybrane i sugerowane zakresy wartości referencyjnych, które powinny ułatwić interpretację otrzymanych wyników badań.

Piśmiennictwo • Górny R.L.: Biologiczne czynniki szkodliwe: normy, zalecenia i propozycje wartości dopuszczalnych. Podst. i Met. Oceny Środ. Pracy. 41, 17-39, 2004. • Libudzisz Z., Kowal K., Żakowska Z. i wsp.: Mikrobiologia techniczna. Mikroorganizmy w biotechnologii, ochronie środowiska i produkcji Żywności. Wyd. Nauk. PWN. Warszawa, 2008. • PN – EN ISO 14644:2005P. Pomieszczenia czyste i związane z nimi środowiska kontrolowane - Część 1: Klasyfikacja czystości powietrza. • PN – EN ISO 22716:2009. Kosmetyki. Dobre Praktyki Produkcji (GMP). Przewodnik Dobrych Praktyk Produkcji. • Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 3 grudnia 2002 r. w sprawie wymagań Dobrej Praktyki Wytwarzania. Dz.U. nr 224, poz. 1882.

24 |

Metody alternatywne w badaniach kosmetycznych Przemysł kosmetyczny stosunkowo niedawno zaczął interesować się wykorzystaniem hodowli in vitro komórek skóry do badania wpływu surowców kosmetycznych, a także składników chemii gospodarczej na skórę. Hodowle in vitro są uproszczonym modelem skóry i pozwalają na wstępną ocenę działania licznych substancji chemicznych, które są lub mogą być w przyszłości użyte do produkcji kosmetyków.

dr Iwona Sokołowska Dermscan Poland Sp. z o.o.

ainteresowanie kosmetologów badaniami in vitro nie wynika tylko z możliwości określania tą metodą przydatności i skuteczności działania badanego składnika. Za główną przyczynę tego zjawiska uznaje się wprowadzanie zakazów prawnych w prowadzeniu doświadczeń in vivo w kosmetologii i fakt, że od 2013 roku obowiązuje całkowity zakaz testowania gotowych produktów, jak i wszelkich substancji kosmetycznych na zwierzętach [1,2]. Z tego względu ostatnie lata w dziedzinie kosmetologii upłynęły pod hasłami Zasady 3R autorstwa W.M.S. Rusell i R.L. Burch. Zasada ta mówi o zmniejszeniu (ang. Reduce) liczby zwierząt wykorzystywanych do badań kosmetyków, udoskonaleniu (ang.

Hodowle in vitro komórek skóry są najlepszym, aktualnie dostępnym modelem i najodpowiedniejszym narzędziem do badań w dziedzinie kosmetologii

Refine) metod alternatywnych oraz zastąpieniu (ang. Replace) zwierząt modelami badawczymi in vitro, in sillico czy ex vivo. Od momentu opublikowania Zasada „3R” uzyskała wsparcie prawa europejskiego mające na celu opracowanie szeregu metod alternatywnych, które zapewnią ten sam poziom informacji na temat potencjalnych efektów toksycznych różnorodnych substancji

4/2013

i produktów chemicznych, co doświadczenia z wykorzystaniem zwierząt. Testy in vitro są wstępnym etapem badania, ale jeszcze nieudokumentowanym działaniem testowanego produktu. W przypadku uzyskania pozytywnych rezultatów w badaniach in vitro należy jednak w dalszej kolejności przeprowadzić również badanie ex-vivo i in-vivo [4,5]. Hodowle in vitro komórek skóry są najlepszym, aktualnie dostępnym modelem i- co za tym idzie – najodpowiedniejszym narzędziem do badań w dziedzinie kosmetologii, które wraz z pozostałymi testami niezbędnymi do określenia czystości produktu, dają konsumentom gwarancję innowacyjnej jakości. Podstawowymi zaletami badań in vitro są: możliwość dokładnej weryfikacji działania substancji aktywnych, brak skutków ubocznych dla innych organów, kontrolowane warunki badań oraz możliwy do osiągnięcia wysoki poziom standaryzacji badań, co skutkuje zmniejszeniem różnic w wynikach badań pomiędzy doświadczeniami. Badania na komórkach umożliwiają prowadzenie szeregu analiz wyjaśniających mechanizmy działania składników aktywnych zawartych w kosmetykach. W większości przypadków badanie wymaga użycia niewielkiej ilości materiału, a przy tym, co istotne wytwarza ograniczoną ilość toksycznych odpadów. Testy in vitro prowadzone na różnych typach hodowli, już na etapie wstępnych badań pozwalają ocenić bezpieczeństwo stosowania substancji aktywnych, czyli wyeliminować stężenia, które będą toksyczne dla komórek skóry [4,5]. Co więcej, badania in vitro wykazały wiele pozytywnych właściwości licznych substancji, które znalazły zastosowanie w produkcji kosmetyków. Między innymi potwierdziły one ochron-

e - w y d a ni e d o p o b r a n i a n a :

w w w.farmacom.com.pl

foto: chromastock

Zależnie od rodzaju prowadzonych doświadczeń w kosmetologii wykorzystuje się jednorodne hodowle in vitro komórek izolowanych m.in. ze skóry (keratynocyty, fibroblasty, melanocyty) oraz linie komórkowe (komórki modyfikowane genetycznie, w różnym stadium różnicowania), a także kokultury różnych typów komórek (keratynocyty z melanocytami, keratynocyty z komórkami układu odpornościowego). Oprócz hodowli dwuwymiarowych coraz więcej laboratoriów wykorzystuje trójwymiarowe substytuty naskórka, skóry właściwej i pełnej grubości substytuty skóry.

ne działanie melatoniny, hormonu, który może zostać zastosowany w kremach przeciwsłonecznych. Również, uznano kwas foliowy za czynnik sprzyjający regeneracji komórek, szczególnie tych, które wraz z procesem starzenia się skóry są gorzej odżywiane. Obecnie kwas foliowy jest jednym z najbardziej efektywnych i popularnych składników produktów pielęgnacyjnych. Dzięki badaniom in vitro, naukowcy odkryli korzystne właściwości koenzymu Q10, który wykorzystuje się do tworzenia kosmetyków w postaci kremów lub maści, o działaniu przeciwzmarszczkowym i odmładzającym. Obecnie najlepszym modelem skóry in vitro jest ekwiwalent pełnej grubości skóry, który charakteryzuje się dobrze zróżnicowanym naskórkiem zbudowanym z warstwy podstawnej, kolczystej i ziarnistej, oraz posiada dobrze wykształconą warstwę rogową [3]. Jak każda metoda badań, in vitro posiadają pewne ograniczenia jak np. to, że nie dają możliwości testowania interakcji między tkankami i narządami, nie można też ocenić działania ogólnoustrojowego, farmakokinetyki oraz przewlekłych skutków stosowania. Osobną kwestię stanowią ograniczenia techniczne: jak rozpuszczalność, reakcje z tworzywami sztucznymi, czy też brak właściwości bariery in vivo-podobnej. Niewątpliwie jednak prawidłowo wybrane metody in vitro w zależności od celu badania, w połączeniu z dogłębną wiedzą na temat badanego związku mogą być bardziej trafne dla niektórych obszarów niż ich odpowiedniki z udziałem żywych zwierząt. Aby zapewnić bezpieczeństwo stosowania preparatów oraz ich efektywność, każdy producent zobowiązany jest do dokładnej analizy kosmetyku przed wypuszczeniem go na rynek.

e-w ydanie do pobrania na :

w w w.farmacom.com.pl

Badanie cytotoksyczności Doskonałym wstępem do badań toksykologicznych jest test cytotoksyczności przeprowadzany zwykle w hodowlach pierwotnych in vitro lub na ustalonych liniach komórkowych, cechujących się stabilnością i wysoką powtarzalnością wyników. Stwarza to możliwość wczesnego wykluczenia danej substancji jako potencjalnie niepożądanego składnika produktu, co oszczędza czas i środki przeznaczone na rozwój preparatu. Typowe testy cytotoksyczności MTS i MTT oparte są na zdolności enzymu zawartego wyłącznie w mitochondriach żywych komórek do przekształcania bezbarwnej soli tetrazolowej do barwnego formazanu, którego poziom można łatwo oznaczyć spektrofotometrycznie [10].

Test podrażnienia oka Substancje chemiczne stosowane w kosmetykach mogą powodować podrażnienia oczu objawiające się zaczerwienieniem lub pieczeniem. We wczesnych etapach prac nad rozwojem preparatu konieczne jest wyeliminowanie tych potencjalnych efektów ubocz-

4/2013

26 |

foto: Dermscan Poland

nych. Jak dotąd do badań podrażnienia oka wykorzystywano test Draiz’a – szeroko krytykowany ze względu na jego drastyczność, a jednocześnie niepowtarzalność uzyskanych wyników. Nowe unijne rozporządzenia doprowadziły do zastąpienia tych niehumanitarnych praktyk przez testy in vitro z wykorzystaniem hodowli komórkowych nabłonka rogówki. Wykorzystanie kilku testów in vitro dokładnie obrazujących mechaniczne aspekty uszkodzenia oka, pozwoli nam ocenić faktyczne ryzyko stosowania chemikaliów przez ludzi. Do oceny stopnia podrażnienia oka pod wpływem kosmetyków, wykorzystuje się m.in. test agarozowy, który polega na pomiarze średnicy zlizowanych komórek po inkubacji z badanym preparatem lub prosty test określający przeżywalność komórek oparty o pobieranie przez nie barwnika - czerwieni neutralnej [6,7].

foto: Dermscan Poland

Rys. 1. Test czerwieni obojętnej

Kontrola pozytywna z wyraźnym polem zlizowanych komórek L929

różnych składników. Jednym z silnych stymulatorów uwalniania IL-1α przez keratynocyty jest promieniowanie UV z zakresu UVB. Możliwe więc jest także bezpośrednie określenie ochronnego działania substancji chemicznych i ich kombinacji na uszkodzenia skóry spowodowane nadmierną ekspozycją na światło słoneczne [4].

Fototoksyczność Szereg substancji chemicznych wchodzących w skład kosmetyków czy produktów chemii gospodarczej, to potencjalni „fotouczulacze”, które powodują nadwrażliwość skóry na promienie słoneczne lub sztuczne promieniowanie ultrafioletowe. Dzielą się na dwie grupy: Substancje fototoksyczne – powodują szybkie pojawienie się rumienia, który mija po około tygodniu. W miejscu na które została nałożona substancja fotouczulające mogą wystąpić przebarwienia skóry. Substancje fotoalergiczne – w powstaniu reakcji fotoalergicznej uczestniczy system immunologiczny. Reakcja taka objawia się z opóźnieniem (np. dopiero po ponownej ekspozycji na słońce), zwykle pokrzywką lub wysypką. Substancje fotouczulające same z siebie nie mają negatywnego wpływu na skórę – działają szkodliwie tylko w połączeniu z promieniowaniem słonecznym. Efekt ten łatwo zbadać w warunkach laboratoryjnych wykorzystując unieśmiertelnioną linię mysich fibroblastów (Balb/c 3T3, klon A31), do których dodaje się badany związek, naświetla nieszkodliwą dawką symulowanego światła słonecznego z zakresu UVA lub UVB, a następnie określa śmiertelność komórek w teście pobierania czerwieni neutralnej, na podstawie którego oblicza się parametr PIF (Photo-Irritation-Factor) określający fototoksyczność badanego związku [8].

Rys. 2. Test agarozowy

Testy podrażnienia skóry

Rys.32.Symulator Test agarozowy Ryc. światła słonecznego, Atlas Sunset CPS+

Hodowle keratynocytów świetnie nadają się do oceny miejscowej reakcji zapalnej komórek wierzchniej warstwy naskórka na składniki zawarte w preparatach kosmetycznych. Komórki te budują zewnętrzną żywą warstwę skóry, przez co są najbardziej narażone na działanie czynników zewnętrznych. Ponadto keratynocyty odpowiedzialne są za wywołanie miejscowego stanu zapalnego poprzez produkcję cytokin prozapalnych, takich jak IL-1α, IL-6, IL-8 czy TNFα. Pomiar poziomu cytokin, jest więc dobrym narzędziem do oszacowania potencjalnego drażniącego działania preparatów aplikowanych na skórę. Stężenie cytokiny oznacza się w pożywce keratynocytów hodowanych w obecności testowanych substancji w immunoenzymatycznym teście ELISA (Enzyme-Linked Immunosorbent Assay). Test ELISA pozwala również na ocenę potencjalnego przeciwzapalnego wpływu pojedynczych substancji lub efekt ich kombinacji

4/2013

Ocena działania drażniącego i żrącego przy zastosowaniu modeli 3D Oprócz hodowli dwuwymiarowych, wykorzystuje się również trójwymiarowe substytuty naskórka i skóry właściwej. Przypominający żywą tkankę ekwiwalenty naskórka jest bardzo użytecznym narzędziem w badaniach kosmetologicznych, zwłaszcza dzięki warstwom ułożonym i zorganizowanym tak jak w prawdziwym naskórku: podstawnej, kolczystej, ziarnistej oraz warstwy rogowej, gdzie pomiędzy komórkami znajdują się warstwy lipidowe reprezentujące lipidy naskórka. Wykorzystanie takich hodowli pozwala na zbadanie tolerancji lokalnej produktu poprzez ocenę podrażnienia kontaktowego i całościowo odzwierciedla, toczące się w skutek

e - w y d a ni e d o p o b r a n i a n a :

w w w.farmacom.com.pl

Wykorzystanie modeli 3D pozwala na zbadanie tolerancji lokalnej produktu poprzez ocenę podrażnienia kontaktowego i całościowo odzwierciedla wczesne procesy zapalne podrażnienia w warunkach in vivo, wczesne procesy zapalne. Aktualnie komercyjnie są dostępne dwa ekwiwalenty naskórka – Episkin (SkinEthic, Francja) oraz EpiDerm (MatTek Corp, Ashland, MA, USA). Metody opierają się na pomiarze żywotności komórek i pozwalają określić czy testowany związek spełnia normy Europejskiej Agencji Chemikaliów (Eu CLP) [9].

W obliczu całkowitego wyeliminowania testów in vivo na zwierzętach z procedur wdrożeniowych nowych kosmetyków bądź ich składników, w wielu laboratoriach nadal poszukuje się innowacyjnych, a zarazem wiarygodnych testów dających producentom zagranicznym i krajowym pewność, iż badany produkt spełnia wszelkie normy tolerancji skórnej. Wyniki uzyskane metodami alternatywnymi są dopełnieniem testów in vivo dając gwarancję bezpieczeństwa i skuteczności kosmetyków. Należy zaznaczyć, że są to badania bardzo kosztowne i często długotrwałe. Jednak liczący się na rynku producenci decydują się koszty te ponosić, gdyż są niezbędne do tworzenia wysokiej jakości produktów, jak również do utrzymania prestiżu, miana firmy innowacyjnej oraz zaufania klientów.

foto: chromastock

foto: Dermscan Poland

Referencje

Rys. 4 Model rekonstruowanego naskórka ludzkiego (Reconstructed Human Epidermis- RhE, SkinEthic)

Rys. 5. Model rekonstruowanego nabłonka jamy ustnej (Reconstructed Human Oral Ephitelia- RhO, SkinEthic)

Ekwiwalent skóry właściwej wykorzystuje się aktualnie w testach kosmetologicznych do obserwacji m.in. wpływu ksenobiotyków na stymulację syntezy kolagenu i innych białek budujących skórę właściwą. Są one również doskonałym modelem do badań nie tylko nad zmianami zachodzącymi w skórze właściwej w procesie starzenia, ale także nad możliwościami ich opóźniania [4].

[1] Ustawa o kosmetykach z dnia 30 marca 2001 r. [Dz. U. 2001 Nr 42 poz. 473] wraz z późniejszymi zmianami: [Dz. U. 2003 Nr 208 poz. 2019, Dz. U. 2004 Nr 213 poz.2158]. [2] Ustawy o ochronie zwierząt z 21 sierpnia 1997 [3] K. Gojniczek, a. Garncarczyk, a. Pytel, In vitro cell culture technology in cosmetology research, Wiadomości lekarskie 2005, lviii, 1–2 [4] Kandárová, H. and Letašiová, S.(2011). Alternative Methods in Toxicology: Pre-validated and Validated Methods. Interdisciplinary Toxicology, Volume 4(3). In press. [5] European Commission (2010). Report from the Commission to the Council and the European Parliament: Sixth report on the statistics on the number of animals used for experimental and other scientifi c purposes in the Member States of the European Union. SEC (2010) 1107 [6] Official Journal of the French Republic No. 302 of December 30, 1999: Decree of 27 December 1999 on methods of analysis necessary for checking composition of cosmetic products – Appendix V pages 19817-19818 : Official Method of assessing the potential irritancy by determination of the cytotoxicity after diffusion in agarose gel. [7] Official Journal of the French Republic No. 302 of December 30, 1999: Decree of 27 December 1999 on methods of analysis necessary for checking composition of cosmetic products – Appendix VI pages 19818-19820 : Official Method of assessing the potential irritant by direct application on a monolayer of fibroblasts of rabbit cornea by the method of release of neutral red [8] OECD Guideline for testing of chemicals (432) [9] OECD Guideline for testing of chemicals (439) [10] OECD Guideline for testing of chemicals (428) [11] www.colipa.eu [12] www.ecvam.com reklama

28 |

Badania dermatologiczne produktów kosmetycznych – obowiązek czy dobrowolna troska o zdrowie konsumenta Elżbieta Wyżycka foto: chromastock

Specjalista ds. badań kosmetyków i chemii gospodarczej Safety Assessor

Zarówno obowiązująca do 11 lipca 2013 roku Ustawa o Kosmetykach z dnia 30 marca 2001 r., jak i aktualnie obowiązujące Rozporządzenie Kosmetyczne 1223/2009/WE – mają na celu zapewnienie wysokiego poziomu ochrony zdrowia ludzi stosujących produkty kosmetyczne dostępne na rynku.

ennym i ogólnie dostępnym narzędziem przeznaczonym do zag warantowania ochrony zdrowia konsumentów sektora kosmetycznego, są badania dermatologiczne. Badania te przeprowadza się w celu określenia i oceny oddziaływania kosmetyku ze skórą. Testy dermatologiczne nie są jednak tanie, a czas oczekiwania na wynik wynosi nawet kilka tygodni. Przy obecnym tempie pracy koncernów kosmetycznych i wprowadzanych w firmach oszczędnościach istnieje ryzyko, że jeśli nie zostanie wprowadzony prawny obowiązek przeprowadzania tego typu badań, niektórzy producenci mogą z nich z różnych przyczyn, głównie ekonomicznych, rezygnować. Niniejszy artykuł ma na celu przekonanie producentów z sektora kosmetycznego, iż pomimo braku jasno sprecyzowanego wymagania dotyczącego przeprowadzania badań dermatologicznych, jest to jedno z najważniejszych narzędzi mających na celu zapewnienie bezpieczeństwa konsumentów. We współczesnym świecie kosmetyki są bardzo szeroko stosowane przez

wszystkich, zarówno przez kobiety oraz mężczyzn, jak również w całym przekroju wiekowym – od noworodków po osoby starsze. Niestety poza dobroczynnymi właściwościami, kosmetyki mogą być przyczyną objawów niepożądanych, takich jak: alergiczny wyprysk kontaktowy, pokrzywka kontaktowa, wyprysk kontaktowy, z podrażnienia oraz procesy indukowane

Najsilniejsza tendencja do wywoływania reakcji patologicznych przypisywana jest konserwantom, barwnikom, a także kompozycjom zapachowym

przez promienie ultrafioletowe: reakcje fotoalergiczne i fototoksyczne. Wiele składników kosmetycznych może powodować wystąpienie wyżej wymienionych reakcji patologicznych. Najsilniejsza tendencja do ich wywoływania przypisywana jest

4/2013

syntetycznym konserwantom, barwnikom, a także kompozycjom zapachowym, zarówno naturalnym, jak otrzymywanym na drodze syntezy chemicznej. Wystąpienie objawów niepożądanych jest jednak kwestią osobniczą i w rzeczywistości przyczyną ich powstania może być każdy składnik kosmetyku. Wbrew powszechnie panującej opinii, niekorzystne oddziaływanie kosmetyku ze skórą może być na równi spowodowane przez składniki pochodzenia naturalnego, jak i syntetycznego. Badanie dermatologiczne przeprowadzane jest pod nadzorem lekarza specjalisty – dermatologa, na gotowym produkcie kosmetycznym przy udziale określonej grupy probantów. Ma ono na celu wykazanie ewentualnego negatywnego oddziaływania preparatu ze skórą. W praktyce stosowanych jest wiele metod oceny działania kosmetyków. Począwszy od stosunkowo rzadko prowadzonych na świecie badań na izolowanych komórkach (metoda in vitro z zastosowaniem hodowli komórkowych i modeli skóry), przez badania ex vivo - polegające na określeniu działania kosmetyków

e - w y d a ni e d o p o b r a n i a n a :

w w w.farmacom.com.pl

29 zależy od indywidulanej decyzji lekarza dermatologa. Zazwyczaj jest to okolica codziennego kontaktu z analizowanym preparatem kosmetycznym. Celem tej metody jest weryfikacja dodatnich testów naskórkowych, czyli upewnienie się, że dana substancja w stężeniu, w którym występuje w produkcie, jest przyczyną zapalenia skóry. Test ten wykonuje się również w przypadku, kiedy próby naskórkowe są ujemne, a wywiad i obraz kliniczny przemawiają za rozpoznaniem reakcji alergicznej.

na skórze ludzkiej, pobranej od pacjenta po zabiegu chirurgicznym, skończywszy na standardowych i najczęściej wykonywanych testach kontaktowych. Kliniki dermatologiczne oraz laboratoria badawcze w Polsce najczęściej w swojej ofercie posiadają: • testy płatkowe, które wprowadzone zostały pod koniec XIX w. i nadal pozostają podstawowym badaniem w diagnostyce działań niepożądanych kosmetyków. Czułość tej metody określa się na 70–80%. Miejscem aplikacji substancji testowych jest zazwyczaj skóra pleców. Substancje te mieszczą się w gotowych komorach aplikacyjnych lub korzysta się z systemu TRUE test (thin-layer rapid use epicutaneus), Pierwszego odczytu dokonuje się pół godziny po usunięciu testów, a kolejnego po 48 h lub 72 h. Ze względu na możliwość wystąpienia późnych odczynów, konieczna jest trzecia ocena, którą przeprowadza się po 7 dobach od założenia testów; • testy otwarte, których wykonanie zaleca się przeważnie w przypadku preparatów

e-w ydanie do pobrania na :

w w w.farmacom.com.pl

kosmetycznych dostarczonych przez konsumenta. Próby te polegają na jednorazowym naniesieniu badanej substancji na skórę, bez zastosowania opatrunku okluzyjnego. Miejscem aplikacji jest zazwyczaj skóra przedramienia. Czas odczytu i klasyfikacja odczynów jest analogiczna jak w przypadku testów płatkowych;

Niekorzystne oddziaływanie kosmetyku na skórę może być spowodowane zarówno przez składniki pochodzenia naturalnego jak i syntetycznego

• testy otwarte z powtarzaną aplikacją potencjalnego alergenu (metoda ROAT). W metodzie tej badany kosmet yk nanoszony jest bezpośrednio na skórę 1 lub 2 razy dziennie, przez okres od 1 do 2 tygodni. Wybór miejsca aplikacji

4/2013

Niestety aktualnie obowiązujące Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady ( WE) Nr 1223/20 0 9 z dnia 30 listopada 2009 r. nie podaje jasno sprecyzowanych wymagań co do obowiązku przeprowadzania badań dermatologicznych przez producentów kosmetyków. Załącznik I do w/w rozporządzenia, według którego Safety Aassessor przeprowadza ocenę bezpieczeństwa produktu kosmetycznego, wskazuje jedynie w punkcie 9, że jednym z elementów raportu bezpieczeństwa są istotne informacje o produkcie kosmetycznym np. istniejące badania z udziałem ochotników lub odpowiednio potwierdzone i uzasadnione wyniki oceny ryzyka przeprowadzonej w innych pokrewnych dziedzinach. Analizując doniesienia z rynku branżowego można wnioskować, że producenci niejednoznacznie interpretują powyższe wymagania. Dla większej części firm kosmetycznych obecnych na polskim rynku obowiązek wykonania badań dermatologicznych jest oczywisty, inni producenci kosmetyków interpretują punkt 9 jako dobrowolny wybór, i idąc tą drogą, w celu spełnienia wymagań rozporządzenia, wykonują jedynie ocenę bezpieczeństwa. W celu spełnienia wymagań Rozporządzenia 1223/2009/WE, którego nadrzędnym celem jest zapewnienie wysokiego poziomu ochrony zdrowia ludzi, producenci preparatów kosmetycznych powinni być zobowiązani do przeprowadzenia badań dermatologicznych na swoich produktach. Jest to najlepsza, wiarygodna i ogólnie dostępna metoda określenia czy preparat nie wykazuje właściwości drażniących, nie powoduje alergii lub innych efektów niepożądanych po aplikacji na skórę. Ponadto jednoznacznie określony, niewywołujący zastrzeżeń interpretacyjnych zapis powinien zostać wprowadzony do Rozporządzenia.

30 |

Produkty do higieny intymnej – jeszcze lepsza praktyka Paulina Pucher Product Manager d.s. Rozwoju Marki SORAYA, Cederroth Polska SA

Kosmetyki do higieny intymnej stanowią obecnie jedną z największych kategorii w segmencie pielęgnacji ciała. Świadomość konsumentek w zakresie stosowania do mycia okolic intymnych specjalnie dedykowanych preparatów stale rośnie, a wraz z nią rosną także ich wymagania, którym muszą sprostać producenci.

zięki stałemu poszerzaniu wiedzy na temat wpływu odpowiedniej higieny na zdrowie i komfort okolic intymnych, dla coraz większej liczby kobiet wybór specjalnego, odrębnego kosmetyku do tego celu, zamiast uniwersalnego żelu pod prysznic stał się rzeczą oczywistą. Jednak by ten wybór okazał się trafny i dawał realne korzyści, kosmetyk do higieny intymnej musi być odpowiednio zaprojektowany tzn. na każdym etapie jego tworzenia należy uwzględnić wyjątkowe wymogi tych delikatnych okolic: kobiecą anatomię, fizjologię, potrzeby pielęgnacyjne i problemy na jakie jest narażona. Opracowanie produktów staje się więc ambitnym wyzwaniem wymagającym starannych badań realizowanych m.in. przy udziale lekarzy specjalistów dermatologów, ginekologów – położników.

Równowaga to podstawa Kluczowe pojęcie w kontekście zdrowia intymnego kobiety to równowaga. Organizm zdrowej kobiety sam potrafi ją regulować i utrzymywać dzięki naturalnej mikroflorze bakteryjnej, w której skład wchodzą między innymi pałeczki kwasu mlekowego Lactobacillus sp.. To one produkują kwas mlekowy – podstawowy składnik odpowiedzialny za odczyn skóry i śluzówki okolic intymnych kobiety. Dzięki niemu strefa intymna jest kwaśnym środowiskiem o pH 3,5-4,5 i stanowi doskonałą barierę ochronną dla czynników patogennych pochodzących ze środowiska zewnętrznego. Dlaczego, więc mimo tak skutecznej naturalnej linii obrony około 75% kobiet co najmniej raz w życiu cierpi na infekcje okolic intymnych? Wynika to przede wszystkim ze szczególnej fizjologii i dużego narażenia miejsc intymnych na zakażenia i podrażnienia. Zakłócenia równowagi mikroflory i odczynu wywoływane są w szczególności przez dwa mikroorganizmy: bakterie Escherichia coli oraz drożdżaki Candida albicans. Odkwaszają one środowisko intymne, a przez to osłabiają

barierę ochronną i zwiększają podatność na liczne infekcje. Czynniki takie jak okluzja powodowana przez obcisłą bieliznę, nagromadzenie martwych komórek naskórka, potu i resztki moczu powodują niekontrolowaną proliferację bakterii. Warunki, które szczególnie sprzyjają infekcjom intymnym to menstruacja, obniżenie odporności, przyjmowanie antybiotyków, czy środków antykoncepcyjnych. Także aktywny tryb życia przekłada się na zwiększenie ryzyka wystąpienia nieprzyjemnych problemów typu świąd, pieczenie, uczucie dyskomfortu. Uprawianie sportu i przebywanie w miejscach o dużej wilgotności tj. basen, sauna, siłownia tworzą idealne warunki dla rozwoju bakterii i grzybów. Co ważne, równowaga intymna może zostać zachwiana nie tylko przez brak higieny, ale także przez mycie okolic intymnych kosmetykami o nieodpowiednim pH, naruszającym naturalną barierę ochronną. Dlatego do higieny intymnej należy wybierać preparaty specjalnie do tego celu zaprojektowane. Takie kosmetyki muszą spełniać zupełnie inne warunki niż uniwersalne produkty do mycia. Kluczowe są tutaj: fizjologiczne pH, łagodne środki powierzchniowo czynne, łatwe spłukiwanie, długotrwały efekt świeżości oraz działanie wspomagające zachowanie równowagi i zdrowia miejsc intymnych.

Wysokie wymagania Tworząc recepturę kosmetyku do higieny intymnej należy mieć na uwadze dwa podstawowe warunki jakie powinien on spełniać tzn. nie może zaburzać naturalnej mikroflory bakteryjnej okolic intymnych, a jednocześnie powinien hamować rozwój mikroorganizmów chorobotwórczych i chronić przed infekcjami, oraz ograniczać ryzyko powstawania stanów zapalnych. Dlatego do procesu projektowania trzeba podejść kompleksowo i przemyślanie już od samego początku.

4/2013

Etap formulacji jest nieco inny niż w przypadku kosmetyków do mycia ciała. Preparat do higieny intymnej powinien uwzględniać potrzeby kobiet dla których jest dedykowany, pod uwagę powinna być więc brana częstość używania, nawyki stosowania, tzw. „daily routines and activities” oraz warunki higieniczne towarzyszące chociażby uprawianiu sportów np. na basenie. Dokładne sprofilowanie potencjalnej użytkowniczki pozwala lepiej zaplanować badania wykonane w celu weryfikacji założeń. W efekcie lepiej zaspokoić oczekiwania konsumentki. Nie ulega wątpliwości, że preparat musi być delikatny dla skóry i śluzówki okolic intymnych. Nie powinien nadmiernie „odtłuszczać” i wysuszać skóry, nie może powodować odczucia dyskomfortu, powinien się także mniej pienić i łatwo spłukiwać. Dlatego w recepturze używa się mniejszej ilości środków powierzchniowo czynnych i dobiera się te najłagodniejsze dla skóry. W praktyce kosmetyk do higieny intymnej nie powinien być oparty jedynie lub w znaczącej większości na SLES (Sodium Laureth Sulfate) i SLS (Sodium Lauryl Sulfate). Najlepiej, gdy bazuje na łagodnych anionowych lub niejonowych środkach powierzchniowo czynnych. Jeśli nie można sobie na to pozwolić, dobrym układem jest MLES (Magnesium Laureth Sulfate) lub ALES (Ammonium Laureth Sulfate) jako główny spc i dodatek delikatnego surfaktanta w nieco niższym stężeniu. Co ciekawe, kwestie układu środków powierzchniowo czynnych w kosmetyku do higieny intymnej są coraz częściej wykorzystywane w komunikacji z klientem, a bardziej świadomi konsumenci zwracają uwagę na skład kosmetyku. Kolejny kluczowy punkt w recepturze to obecność kwasu mlekowego oraz uzyskanie i ustabilizowanie odpowiedniego pH kosmetyku. By nie zaburzać naturalnej równowagi strefy intymnej kobiety, powinno ono wynosić 3,5-4,5. W tym celu stosuje się rozmaite układy

e - w y d a ni e d o p o b r a n i a n a :

w w w.farmacom.com.pl

Kontrola:

Po czasie t1 kontaktu z badanym preparatem:

Po czasie t2 kontaktu z badanym preparatem:

31 buforowe, które pozwalają utrzymać stałą wartość pH także po rozcieńczeniu wodą. Dodatkowe składniki aktywne w preparacie do higieny intymnej to głównie substancje nawilżające, łagodzące np. pantenol, alanatoina oraz szeroka gama ekstraktów roślinnych. W nowoczesnych recepturach pojawiają się także czynniki antygrzybicze oraz prebiotyki. Takie podejście jest bardzo skuteczną strategią zwiększającą działanie prewencyjne kosmetyku. Prebiotyki np. inulina wspomagają rozwój naturalnej „dobrej” flory bateryjnej okolic intymnych, wzmacniając fizjologiczna barierę ochroną. Bardzo duże znaczenie ma także dobór zapachu preparatu do higieny intymnej. Na rynku można znaleźć zarówno produkty perfumowane jak i bezzapachowe. W przypadku tych pierwszych zawsze należy wybierać kompozycje bez potencjalnych alergenów, mając na uwadze wrażliwość miejsc intymnych i podatność na podrażnienia. Zapach powinien też uwzględniać upodobania różnych grup konsumenckich.

Czy to naprawdę działa?

Przykładowe fotografie ilustrujące działanie preparatu na szczep Candida albicans Kontrola:

Po czasie t1 kontaktu z badanym preparatem:

Po czasie t2 kontaktu z badanym preparatem:

e-w ydanie do pobrania na :

w w w.farmacom.com.pl

Potwierdzanie bezpieczeństwa i skuteczności kosmetyku to kolejny niezwykle ważny etap, skrupulatnie planowany w laboratoriach Cederroth. Przed opracowaniem produktów zdefiniowano kluczowe grupy docelowe, a następnie opracowano program dedykowanych badań, wśród nich badania dermatologiczne z udziałem osób ze skórą wrażliwą, oraz dwuetapowe badania skuteczności. Do udziału w badaniach kwalifikowano wyłącznie kobiety nie mające problemów ze zdrowiem intymnym. Same badania prowadzone są w warunkach domowych ze ścisłym określeniem czasu, po którym odbywa się kontrola ginekologiczna. Obiektywnej oceny wpływu stosowanego preparatu na stan okolic intymnych dokonał lekarz ginekolog, natomiast same testujące subiektywnie oceniały skuteczność i komfort stosowania kosmetyku w pytaniach ankietowych. Takie podejście, po dokładnej analizie wyników, pozwoliło uzyskać obszerną ocenę aplikacyjną badanego produktu. Nadrzędne zadanie kosmetyku do higieny intymnej, wyróżniające go spośród innych preparatów myjących, to wspomaganie i ochrona naturalnej równowagi strefy intymnej. By mieć pewność, że produkt spełnia to zadanie należy zweryfikować jego działanie w obszarze aktywności mikrobiologicznej. Tego typu badania, są źródłem niezwykle cennych, na etapie tworzenia formulacji, wskazówek i pozwalają na zoptymalizowanie działania produktu, oraz na potwierdzenie jednej z kluczowych deklaracji.

4/2013

Jedną z cech produktów, opracowanych w laboratoriach Cederroth, jest działanie bakteriostatyczne wobec większości patogennych bakterii tlenowych oraz działanie ograniczające wzrost grzybów zasiedlających okolice intymne. Aktywność wobec patogenów powinna być wysoka, a jednocześnie kosmetyk powinien charakteryzować się delikatnym działaniem w stosunku do naturalnej mikroflory miejsc intymnych. Dlatego podczas badań mikrobiologicznych ocenić należy działanie preparatu na dwa najpopularniejsze szczepy patogenne: bakterie Escherichia coli i drożdżaka Candida albicans oraz wpływ kosmetyku na mieszaninę bakterii wyizolowanych z powierzchni okolic intymnych probantów. Badania tego typu wykonano przy współpracy ze specjalistycznym laboratorium, polegały na pobraniu materiału mikrobiologicznego na drodze wymazów miejsc intymnych, a następnie odpowiednim przygotowaniu preparatów poddawanych działaniu badanego produktu w odpowiednim rozcieńczeniu.

Kosmetyk do higieny intymnej powinien bazować na łagodnych anionowych lub niejonowych środkach powierzchniowo czynnych Pobrane w zdefiniowanych odstępach czasu próbki zostały wysiane. Badanie prowadzono w obecności próby kontrolnej. Dzięki tak przeprowadzonym testom można określić działanie przeciwbakteryjne produktu w stosunku do tlenowych grup drobnoustrojów izolowanych z miejsc intymnych probantów oraz działanie w stosunku do naturalnej mikroflory bakteryjnej. Ważne, aby preparat wykazywał działanie bakteriostatyczne, a nie dezynfekujące skórę okolic intymnych. Analogiczne badania wykonuje się dla szczepów dokładnie znanych i określonych tzn. Escherichia coli i Candida albicans. Metodyka jest dokładnie taka sama. Dzięki takim wynikom (zdjęcia obok) można bez wątpliwości określić aktywność preparatu przeciw głównym mikroorganizmom chorobotwórczym odpowiedzialnym za wtórne zakażenia okolic intymnych, a tym samym potwierdzić kluczowe właściwości kosmetyku do higieny intymnej. Wszystkie tego typu działania mają na celu uzyskanie produktu, który śmiało można nazwać kosmetykiem przeznaczonym do higieny intymnej, zaawansowanym i specjalistycznym. Źródła literaturowe dostępne u autorów tekstu.

foto: Cederroth

Przykładowe fotografie ilustrujące działanie preparatu na mieszankę drobnoustrojów wyizolowanych z miejsc intymnych.

32 | surowce

Farby do włosów to jeden z najpopularniejszych kosmetyków używanych przez Klientki. Nie ma w tym nic zaskakującego, gdyż odpowiednio dobrany kolor może całkowicie odmienić nasz wizerunek. Na rynku dostępnych jest wiele produktów do koloryzacji, które generalnie dzielą się na trzy typy: farby koloryzujące, półtrwale oraz zmywalne pozostające na włosach do 8 myć. W zależności od tego, na jak długo chcemy dokonać zmiany wybieramy odpowiedni rodzaj kolorantu. Produkty do koloryzacji trwałej to zdecydowanie największy segment, z udziałami w kategorii na poziomie 90,7 proc. (wartościowo) oraz 80,5 proc. (ilościowo).

Koloryzacja

włosów Marta Stachowicz

Kierownik Działu Badawczo-Wdrożeniowego

Maja Kiżys

Brand manager Laboratorium Kosmetyczne Joanna Sp. J.

artość sprzedaży farb do włosów, według danych z okresu maj 2012/ kwiecień 2013 osiągnęła poziom prawie 0,5 mld zł. Porównując z poprzedzającym analogicznym okresem, kategoria jest stabilna zarówno pod względem wartościowym, jak i wolumenowym. Od kilku lat roczna sprzedaż zawiera się w przedziale 450‑500 mln zł, a jeszcze mniejsze rozbieżności widoczne są w ujęciu ilościowym. Może to oznaczać, że rynek jest nasycony i jedynie wzrost marży na produktach może przynieść producentom dodatkowy przychód. Oczywistym ryzykiem w tej sytuacji mogłaby być spodziewana negatywna reakcja konsumentów na wzrost ceny. Farby do włosów są produktem silnie działającym. Producent zobowiązany jest Rozporządzeniem WE 1223/2009 umieścić wszystkie wskazówki ostrzegawcze na opakowaniu i w czytelny sposób poinformować klienta o możliwości wystąpienia reakcji alergicznej. Klient każdorazowo przed rozpoczęciem koloryzacji zobowiązany jest do przeprowadzenia próby alergicznej. W tym celu powinien

zmieszać niewielką ilość farby i utleniacza i tak przygotowaną mieszankę nanieść na skórę w zgięciu łokcia. Po 45 minutach należy ją spłukać a miejsce po aplikacji pozostawić do obserwacji przez 48 godzin. Od wyniku testu powinna być uzależniona dalsza decyzja o wykonaniu koloryzacji. Na każdym opakowaniu jednostkowym produktu powinny być wymienione barwniki wchodzące w skład farby. Osoby, który wiedzą, że są uczulone na resorcinol czy parafenylenodwuaminy nie powinny używać wybranej farby czy szamponu koloryzującego, aby uniknąć niepożądanych reakcji. Produktów nie należy używać w przypadku podrażnionej czy skaleczonej skóry głowy. Największy procent rynku stanowią farby z amoniakiem, który jest składnikiem spulchniającym włókno włosa i umożliwiającym wniknięcie barwników do jego wnętrza. Amoniak jest gazem o charakterystycznym drażniącym zapachu, często wyczuwalnym w produktach koloryzujących. Farby z amoniakiem pozwalają otrzymać

4/2013

e-w ydanie do pobrania na:

www.farmacom.com.pl

na włosach bardzo intensywne kolory od jasnych blondów do rudości i czerwieni oraz brązów i czerni. Należy pamiętać, że kolory rude i czerwone są najmniej trwałymi kolorami na włosach, gdyż adhezja barwnika do powierzchni włosa jest ograniczona, przez co te kolory

uczuleń związanych z podrażnieniem skóry głowy objawiających się swędzenia czy pieczeniem. Na końcowy efekt koloryzacji bardzo ważny wpływ ma stan i kondycja włosów poddawanych zabiegowi. Powodami, dla których Polki farbują włosy, są: chęć zadbania o siebie (78 proc.), pokrycie odrostów (65 proc.) oraz siwych włosów (47 proc.) – takie wyniki dało badanie GfK Usage & Attitude zrealizowane na próbie 511 konsumentek w 2011 r. Użytkownicy produktów do koloryzacji są bardziej lojalną grupą konsumentów niż użytkownicy szamponów czy odżywek. Kierują się oni zaufaniem do marki oraz producenta, zazwyczaj niechętnie podejmując ryzyko zmiany wypróbowanego, używanego produktu na inny. Potwierdzeniem powyższego stwierdzenia jest ciągle rosnąca, bardzo wysoka sprzedaż farb do włosów Joanna Naturia color dzięki której już od pięciu lat jesteśmy vice-liderem oraz pozostałych produktów do koloryzacji istniejących w portfolio Laboratorium Kosmetycznego Joanna.

Rynek sprzedaży farb do włosów jest nasycony i jedynie wzrost marży na produktach może przynieść producentom dodatkowy przychód bardzo szybko się wypłukują tracąc przy tym swoją intensywność i połysk. Na potrzeby tych Klientów, którzy nie tolerują ostrego zapachu amoniaku wprowadzono farby, które go nie zawierają. Funkcje składnika alkalicznego pełni najczęściej monoetanolamina. Jest składnikiem bezzapachowym, łagodniejszym dla włosa, nie powoduje tak często

e-w ydanie do pobrania na:

www.farmacom.com.pl

4/2013

foto: chromastock

34 | surowce

Włosy też się starzeją! Trend nr 1 w pielęgnacji włosów

Marcin Siekierski

Provital Polska

Dzień po dniu słyszymy, że najważniejsze w kontaktach międzyludzkich jest pierwsze wrażenie. W przeciągu tylko kilku sekund możemy stworzyć sobie wyobrażenie o osobowości i charakterze danej osoby, bazując wyłącznie na jej gestach, sposobie komunikacji, ubiorze oraz innych czynnikach zewnętrznych, takich jak makijaż lub... fryzura.

ryzura i włosy praktycznie we wszystkich kulturach są bardzo istotnym elementem osobowości oraz statusu jednostki. Odgrywają one zatem kluczową rolę w odbiorze danej osoby przez innych ludzi, determinując wywierane przez nią pierwsze wrażenie i, pośrednio lub bezpośrednio, definiując piękno jednostki, pewność siebie oraz poczucie własnej wartości.

4/2013

Inspiracja nr 1 – pielęgnacja skóry! Duża troska o kondycję i wygląd włosów, przejawiana przez wielu konsumentów, sprawia, że rynek kosmetyków do pielęgnacji włosów jest bardzo rozwinięty i zarazem nasycony. Producenci kosmetyków, dążąc do wyróżnienia się na tym wymagającym rynku, poszukują różnych sposobów na innowację

e-w ydanie do pobrania na:

www.farmacom.com.pl

Doskonałym potwierdzeniem tej tendencji są kosmetyki przeciwstarzeniowe. Segment produktów anti-aging od wielu lat uznawany jest za najważniejszą i najszybciej rozwijającą się kategorię wśród kosmetyków do pielęgnacji twarzy. Wg. różnych danych, kosmetyki deklarujące działanie przeciwstarzeniowe stanowią ok. 40% sprzedaży wszystkich produktów pielęgnacyjnych (drugą co do istotności kategorią są kosmetyki nawilżające). Nie dziwi zatem fakt, że przeciwstarzeniowy trend na dobre zagościł również w kosmetykach do pielęgnacji włosów, a deklaracje anti-aging z coraz większą śmiałością pojawiają się na etykietach szamponów czy odżywek. Jest to tym bardziej logiczne, że generacja wyżu demograficznego zaczyna wkraczać w fazę dojrzałości, a jej przedstawiciele, będący niejednokrotnie konsumentami bardziej świadomymi i lepiej wyedukowanymi od swych poprzedników, często szukają alternatyw dla klasycznych metod walki ze starzeniem włosów i zachowania ich pięknego, młodego wyglądu. Rozwój trendu przeciwstarzeniowego w kosmetykach do włosów ma swoje odzwierciedlenie również na rynku surowców kosmetycznych. Pierwotnie, inspiracja wywodzącym się z pielęgnacji skóry trendem anti-aging oznaczała bezpośrednie przeniesienie surowców popularnych w tej kategorii do segmentu pielęgnacji włosów, czego przykładem może być popularność m.in. modnych olejów roślinnych, kolagenu, koenzymu Q10 czy roślinnych źródeł antyoksydantów. W odpowiedzi na trend producenci surowców rozpoczęli jednak opracowywanie specjalistycznych składników nawilżających,

e-w ydanie do pobrania na:

www.farmacom.com.pl

odżywczych, regenerujących, nadających objętość oraz połysk i chroniących przed UV, dedykowanych typowo do włosów i wykraczających poza tradycyjne, znane dotąd kondycjonery. Z punktu widzenia surowców, trend przeciwstarzeniowy to poszukiwanie rozwiązań przede wszystkim

Wyciąg z ryżu oraz ekstrakt z liści karczocha chroni włos przed działaniem wolnych rodników oraz promieni ultrafioletowych

dla włosów cienkich, słabych, łamliwych, suchych, matowych i siwiejących. Oznacza to zatem, że do problemu starzejących się włosów można podejść zarówno od strony pielęgnacji włókna włosa i poprawy jego parametrów sensorycznych (kolor, połysk, szorstkość) oraz mechanicznych (elastyczność, łamliwość), jak i od strony wpływu na kondycję mieszka włosowego (wypadanie włosów, grubość i gęstość).

Problem nr 1 – siwe włosy Jedną z najbardziej oczywistych oznak starzenia się włosa jest zmiana jego koloru, czyli siwienie. Za naturalny kolor włosa odpowiada melanina, która jest barwnikiem regulującym odcień skóry i włosów. Melanina syntetyzowana jest w wyspecjalizowanych komórkach barwnikowych zwanych melanocytami, zlokalizowanych zarówno w naskórku, jak i w okolicach mieszka włosowego. Pomimo, że melanocyty uchodzą za komórki raczej długowieczne, wraz z wiekiem dochodzi do ich stopniowej degradacji, zauważalnej szczególnie dramatycznie w obszarze mieszka włosowego. Przyjmuje się, że po ukończeniu wieku 30 lat z każdą kolejną dekadą populacja melanocytów może się zmniejszać nawet o 20%. Stopniowa utrata komórek barwnikowych włosa oraz ich zredukowana aktywność jest wynikiem zarówno naturalnego procesu apoptozy i starzenia komórek, jak również efektem nadmiernej aktywności wolnych rodników, które przyspieszają proces starzenia skóry i włosa. Klasyczną i ciągle jedną z najpopularniejszych metod walki z siwieniem jest oczywiście farbowanie. Udział produktów koloryzujących w rynku kosmetyków do

4/2013

włosów wzrósł w roku 2012 do poziomu 15%, a jedną z najczęściej pojawiających się w tym segmencie deklaracji marketingowych jest ta dotycząca długotrwałego efektu – oświadczenie takie znajdziemy na 62% produktów koloryzujących, które pojawiły się na rynku w okresie od stycznia do września 2013. Dlatego też, oprócz tradycyjnych barwników, łatwo zwalczających najbardziej rzucający się w oczy objaw starzenia włosów, na znaczeniu zaczynają przybierać również składniki chroniące i przedłużające trwałość koloru, zarówno naturalnego, jak i sztucznego. Przykładem może być obecny na rynku składnik aktywny otrzymywany z ryżu, bogaty w proteiny, cukry i przeciwutleniacze (INCI: Oryza Sativa (Rice) Seed Protein, Oryza Sativa Extract, Phytic Acid). Wśród wielu cennych właściwości, m.in. działania wzmacniającego, ochrony połysku włosa oraz ochrony przed UV, składnik ten zmniejsza wywołane działaniem promieni słonecznych blaknięcie koloru włosów, a także ogranicza wypłukiwanie barwnika z włosów farbowanych podczas mycia, przedłużając tym samym trwałość koloru. W teście przeprowadzonym na próbkach włosów farbowanych, kolor włosów po 10 myciach szamponem zawierającym zaledwie 0,5% wyciągu z ryżu był bardziej intensywny, niż w przypadku włosów mytych szamponem neutralnym oraz rynkowym szamponem przeznaczonym do włosów farbowanych.

foto: Provital Polska

oraz zbudowanie przewagi konkurencyjnej nad swymi oponentami. Jednym z najczęściej wykorzystywanych źródeł inspiracji na rynku produktów do pielęgnacji włosów są, paradoksalnie, trendy funkcjonujące na rynku kosmetyków do pielęgnacji skóry. Twórcy kosmetyków coraz częściej starają się przekonać konsumentów, że ich zwyczaje pielęgnacyjne włosów powinny być dopasowane do rutyny obowiązującej również w przypadku skóry, a czynią to poprzez adaptację nowych pojęć oraz rozszerzanie formatów na nowe kategorie produktowe. Zdaniem analityków rynku kosmetycznego, to właśnie trendy obowiązujące w innych kategoriach, takich jak pielęgnacja skóry czy kosmetyka kolorowa, będą w przyszłości motorem napędowym rozwoju produktów do pielęgnacji włosów.

Rys. 1. Włosy farbowane po 10 myciach: 1 – szamponem obojętnym z 10% SLES; 2 – szamponem z 0,5% ekstraktu z ryżu; 3 – szamponem rynkowym do włosów farbowanych

Wróg nr 1 – wolne rodniki Jak wspomniano wcześniej, skóra głowy, mieszki włosowe i włosy starzeją się tak samo, jak skóra twarzy. Chcąc skutecznie chronić je przed starzeniem powinno się zatem stosować analogiczne metody, jak w przypadku pielęgnacji twarzy. Jedną z najczęściej przywoływanych teorii związanych ze starzeniem skóry jest teoria rodnikowa. Obok promieniowania UV, wolne rodniki są czynnikiem mającym bardzo

36 | surowce istotny wpływ na przedwczesne starzenie się organizmu i stanowią jeden z kluczowych elementów tzw. procesu starzenia zewnątrzpochodnego. Korelacja między zwiększonym poziomem reaktywnych form tlenu a przyspieszonym starzeniem skóry jest dobrze znana, ale jak się okazuje stres oksydacyjny negatywnie oddziałuje również na starzenie włosów. Aktywność wolnych rodników wpływa bowiem nie tylko na przywołaną wyżej zmianę koloru włosów, ale powoduje też degradację protein (keratyna) oraz lipidów spajających łuskę włosa. Bezpośrednim skutkiem działania wolnych rodników jest spadek elastyczności i wytrzymałości włosów, zwiększona łamliwość, mniejszy połysk i większa szorstkość oraz suchość włosów, co z kolei negatywnie odbija się na ich łatwości rozczesywania, podatności na elektryzowanie, skłonności do plątania i generalnie ogólnym wyglądzie. Stres oksydacyjny ma również wpływ na nadmierne wypadanie włosów.

łany wcześniej wyciąg z ryżu, ale również ekstrakt z liści karczocha (INCI: Cynara Scolymus Leaf Extract), bogaty w znany ze swego przeciwutleniającego działania kwas hydroksycynamonowy. Oba surowce ograniczają indukowaną promieniami UV degradację keratyny włosa, jednego z jej podstawowych aminokwasów tryptofanu oraz lipidów cementu łuski włosa. W badaniu przeprowadzonym na naturalnych,

Potwierdzony związek między stresem oksydacyjnym a starzeniem włosów oraz przybierający na znaczeniu trend ochrony włosów przed starzeniem prowadzi do wzrostu zainteresowania surowcami kosmetycznymi, które będą w stanie chronić włos przed działaniem wolnych rodników oraz promieni ultrafioletowych. Do tego typu składników należy przywo-

ciemnobrązowych włosach poddanych działaniu promieni UV, aplikacja serum zawierającego 5% składnika aktywnego z liści karczocha zredukowała peroksydację lipidów włosa i uwalnianie wolnych rodników o 69%, przy jednoczesnej redukcji degradacji keratyny nawet o 90%. Ochrona keratyny oraz cementu włosa przed promieniowaniem i reaktywnymi formami

foto: Provital Polska

Przedłużona penetracja substancji czynnej, uwalnianej stopniowo z matrycy kukurydzianej do głębszych warstw włosa, poprawia jej dystrybucję i skuteczność kosmetyczną

Rys. 2. Zdjęcia włosów spod mikroskopu SEM: UT – włosy kontrolne; UT-UV – włosy po naświetleniu promieniami UV; UTP-UV – włosy po naświetleniu UV i użyciu placebo; UTKC-UV – włosy po naświetleniu UV i użyciu serum z ekstraktem z liści karczocha

4/2013

tlenu skutkowała z kolei zauważalnym zwiększeniem połysku włosa, większą tr wałością koloru oraz poprawioną strukturą, kondycją i wyglądem włosa.

Zasada nr 1 – nawilżenie to podstawa Badania naukowe dowodzą, że starzejący się włos jest bardziej szorstki, niesforny, matowy, wysuszony i łamliwy. Warto pamiętać, że stan ten dodatkowo pogarszać może najprostsza metoda walki ze starzeniem włosów, czyli farbowanie – proces silnie oddziałujący na strukturę włosa. Analogicznie jak w przypadku skóry, gdzie odpowiednie nawilżenie stanowi podstawę skuteczności praktycznie każdej kuracji kosmetycznej, zwłaszcza tej związanej z problemem starzenia, tak też dla włosów kluczowe staje się zabezpieczenie właściwego poziomu nawilżenia, które jest niezbędne do zachowania plastyczności i elastyczności włosa oraz wpływa na jego łamliwość. Z pomocą mogą przyjść tutaj zarówno klasyczne substancje kondycjonujące włosy, takie jak d-pantenol, ale również popularne w pielęgnacji skóry emolienty i oleje, jak choćby święcący triumfy olej arganowy (INCI: Argania Spinosa Kernel Oil), masło shea (INCI: Butyrospermum Parkii Butter), olej makadamia (INCI: Macadamia Integrifolia Seed Oil) czy olej kokosowy (INCI: Cocos Nucifera Oil). Na uwagę zasługują także nowoczesne substancje aktywne oparte na technologii matrycowej i wykorzystujące mechanizm sekwencyjnego uwalniania. Dzięki użyciu naturalnej matrycy otrzymywanej ze skrobi kukurydzianej, która po aplikacji wiąże się z włosem i pokrywa go cienkim, uszczelniającym filmem, są one w stanie ograniczać utratę wody z włosa, ale przede wszystkim umożliwiają lepsze osadzanie składnika na włosach i przedłużają czas kontaktu substancji czynnej z włosem, co jest szczególnie istotne w przypadku produktów spłukiwanych. Przedłużona penetracja substancji czynnej, uwalnianej stopniowo z matr yc y do głębszych warstw włosa, poprawia jej dystrybucję i skuteczność kosmetyczną. W badaniach przeprowadzonych z użyciem tego typu składników potwierdzono, że surowiec oparty na matrycy kukurydzianej oraz oligopeptydach z drzewa karob (INCI: Hydrolyzed Ceratonia Siliqua Seed Extract, Zea Mays Starch) zmniejsza łamliwość włosów zniszczonych o 40% oraz redukuje porowatość włosów, ograniczając tym samym odpa-

e-w ydanie do pobrania na:

www.farmacom.com.pl

foto: Provital Polska

foto: chromastock

38 | surowce

rowanie wody. Z kolei składnik, w którym w matr yc y z amk nię to sulfonowane polisacharydy z alg brązowych (INCI: Cystoseira Compressa Extract, Zea Mays Starch) wyraźnie poprawił nawilżenie i połysk włosów naturalnych oraz farbowanych, a tak że w zmocnił w łosy i chronił je przed wysuszeniem wywołanym działaniem wysokiej temperatury. W obu przypadkach mierzono efekty po 10 dniach stosowania serum z 5% odpowiedniej substancji czynnej.

jącego się z trzech etapów. Faza anagenowa, czyli etap szybkiego wzrostu i wytwarzania łodygi włosa, trwa ok. 2 do 8 lat. W fazie tej znajduje się ok. 85-90% mieszków włosowych. Po niej następuje etap regresji (faza katagenowa), trwający 2 - 3 tygodnie. Cykl życia włosa kończy faza telogenowa – trwający 2 - 4 miesiące etap spoczynku mieszka włosowego, podczas którego trzon włosa przekształca się w dojrzały i całkowicie zrogowaciały włos,

czas trwania poszczególnych faz cyklu wzrostu włosa. Wraz z wiekiem skraca się bowiem faza anagenowa, a wydłuża faza telogenowa, co prowadzi do zaburzenia naturalnej równowagi między wzrostem nowych, a wypadaniem dojrzałych włosów. Miarodajnym wskaźnikiem tej równowagi jest współczynnik A/T, określający ilość włosów znajdujących się w fazie anagenowej, przypadających na ilość włosów w

A co z mieszkiem? Powyższe metody walki z procesem starzenia włosa sprowadzają się głównie do oddział y wania na jego zewnętrzną, martwą część. To właśnie kondycja włókna włosa odpowiada za wygląd, połysk, łatwość rozczesywania i układania, miękkość, elastyczność oraz łamliwość – czyli najbardziej zauważalne parametry sensoryczne i mechaniczne włosów, które można poprawić w relatywnie krótkim czasie i w łatwy sposób. Nie należy jednak zapominać o kondycji mieszka włosowego, czyli żywej, rozrostowej części włosa, w której powstaje i z której wyrasta włos. Aktywność komórek mieszka włosowego bezpośrednio warunkuje gęstość włosów oraz ich skłonność do wypadania. Każdy mieszek włosowy bierze nieprzerwany udział w cyklu wzrostu włosa, składa-

Rys. 3. Zdjęcie włosów przed i po 6 miesiącach stosowania lotionu z kompleksem kiełków soi i pszenicy oraz baikaliny

odłączający się od mieszka zwykle podczas mycia lub czesania. Przeciętny człowiek gubi od 50 do 150 włosów dziennie, a za gęstość fryzury, długość włosów oraz ich tendencję do w ypadania bezpośrednio odpowiada

4/2013

fazie telogenowej. W zdrowej skórze głowy współczynnik A/T rzadko kiedy przekracza wartość 6. Przyjmuje się, że równowaga między wypadaniem a wzrostem włosów, świadcząca o normalnej kondycji mieszków, jest zachowana przy A/T ≥ 4.

e-w ydanie do pobrania na:

www.farmacom.com.pl

Nadmiernie wypadające włosy i mała objętość fryzury to jeden z częściej spot ykanych problemów kosmet ycznych związanych ze skórą głowy i starzeniem. Uzasadniona zatem staje się duża popularność składników zapobiegających wypadaniu, zwiększających gęstość oraz stymulujących wzrost włosa – i to nie tylko dedykowanych na, wydawać by się mogło, typowo męski problem łysienia, ale również skierowanych dla pań. Jedną z najnowszych tego typu propozycji na rynku surowców kosmetycznych jest kompleks składający się z baikaliny oraz kiełków soi i pszenicy (INCI: Glycine Soja Germ Extract, Triticum Vulgare Germ Extract, Scutellaria Baicalensis Root Extract), który działa niezależnie od płci. Baikalina – naturalny flawonoid z korzenia tarczycy bajkalskiej pobudza aktywność enzymu telomerazy, dzięki czemu stymuluje uśpione komórki macierzyste mieszka włosowego, opóźnia starzenie komórkowe oraz chroni mitochondria mieszka włosowego przed stresem oksydacyjnym i aktywnością wolnych rodników. Kiełki stanowią z

kolei bogate źródło substancji odżywczych dla mieszka włosowego, aktywują jego metabolizm i zwiększają poziom energii (ATP) produkowanej w mitochondriach. Połączenie tych składników sprawia, że mieszki włosowe są bardziej aktywne i żywotne, a w wyniku wydłużenia fazy anagenowej i skrócenia fazy telogenowej równowaga pomiędzy poszczególnymi fazami cyklu zostaje łagodnie przesunięta w kierunku wzrostu włosa. W badaniu przeprowadzonym z wykorzystaniem 3% kompleksu, aplikowanego na skórę głowy w formie wodno-alkoholowego lotionu, ilość wypadających włosów zmniejszyła się o 60% po trzech miesiącach stosowania. Po sześciu miesiącach aplikacji, gęstość włosów wzrosła średnio o 18%, a współczynnik A/T wzrósł z początkowej wartości 3,5 do średniego poziomu 5,9.

Trend nr 1 – czy na pewno nowy? Przeciwstarzeniowy trend zadomowił się w kosme t y k ach do piel ęg nacji włosów. Dociekliwy czytelnik zapewne

zauważył, że trend ten w wielu przypadkach sprowadza się do wykorzystywania nowych pojęć i deklaracji, służących do opisania efektów kosmetycznych oraz sposobów działania, które w zasadzie funkcjonują na rynku kosmetyków do włosów od lat. Współczesny konsument – w yedukowany, w ymagający, świadomy, ale też starzejący się i chcący zachować na długo młody i piękny wygląd skóry i włosów, wymaga jednak nowego podejścia. Proste deklaracje, takie jak „wzmacniający”, „regenerujący” czy „ziołowy” mogą już nie być wystarczające. Konsumenci oczekują produktów wielofunkcyjnych, innowacyjnych, skutecznych i dopasowanych do ich potrzeb, a ponieważ otwarcie mówi się już o „społeczeństwie siwych włosów”, należy spodziewać się, że trend przeciwstarzeniowy w kosmetykach do włosów pozostanie z nami na dłużej. Jeśli zatem chcemy być numerem 1, musimy się z nim bliżej zaprzyjaźnić...

reklama

Radosnych Świąt Bożego Narodzenia oraz pomyślności w Nowym Roku wraz z podziękowaniami za dotychczasową współpracę składa zespół firmy

40 | surowce

artykuł sponsorowany

Nowa koncepcja konserwantów

Niewielka ilość – wysoka skuteczność

Nie wszystkie wielkie zmiany są spektakularne. Czasami dokonywane są w zaciszu laboratoriów i nie są nagłaśniane. Dotyczy to aktualnej zamiany stosowanych dotychczas w przemyśle kosmetycznych konserwantów. Wiele z dotąd stosowanych na skalę globalną, z różnych przyczyn zaczęło być postrzeganych jako niepożądane. Dotyczy to zarówno donorów formaldehydów, pochodnych halogenowych jak i najbardziej rozpowszechnionych i coraz rzadziej stosowanych parabenów.

ż 40% konsumentów poszukuje kosmetyków, które nie zawierają parabenów. Plany Unii Europejskiej polegają na całkowitym zakazie stosowania izoparabenów oraz ograniczenie propyl i butyl parabenu. Jednak ze względu na ich skuteczność zamiana parabenów na inne konserwanty nie jest łatwym zadaniem.

źródeł odnawialnych składniku, który wzmacnia działanie konserwantów. Został on połączony (w różnych kombinacjach) z kwasem benzoesowym, metylizotiazolinonem oraz fenoksyetanolem tworząc nową jakość konserwantów.

Testy Skuteczność nowych mieszanin została przebadana za pomocą testów obciążeniowych przeprowadzonych wg wymagań Farmakopei Europejskiej. Kryteria A, B oraz F są pokazane za pomocą systemu świateł ulicznych: A jest reprezentowane przez kolor zielony, B – żółty a F, jako negatywny wynik testu, jest pokazany w kolorze czerwonym. Nasze nowe produkty były testowane dla różnych wartości pH i rodzajów formulacji. Poza typowymi szczepami (Pseudomonas aeruginosa (Pa), Staphylococcus aureus (Sa), Candida albicans (Ca) and Aspergillus brasiliensis (Ab)) analizowaliśmy również ich działanie w przypadku bakterii gram-ujemnych - Escherichia coli (Ec).

Nowoczesny konserwant powinien posiadać następujące cechy: • być bezpieczny dla użytkownika • charakteryzować się szerokim spektrum działania • powinien być płynny i łatwy w użyciu w zakresie szerokiego pH • nie powinien wpływać na wygląd produktu finalnego (zapach, lepkość itp.) • być ekonomiczny. Chcąc spełnić powyższe kryteria opracowaliśmy 4 nowe konserwanty. Te łatwe w stosowaniu, płynne produkty bazują na Velsanie SC (INCI: Sorbitan Caprylate) – wielofunkcyjnym, pochodzącym ze

4/2013

e-w ydanie do pobrania na:

www.farmacom.com.pl

Wyniki Nipaguard SCE Spośród kwasów organicznych najbardziej rozpowszechnionym jest kwas benzoesowy ( INCI:Benzoic Acid). Powodem jest jego doskonałe działanie w niskim pH oraz stabilność. Chociaż w produktach pozostających na skórze dozwolona zawartość w recepturze wynosi 0,6%, zwykle nie stosuje się go powyżej 0,3%, ponieważ ma on tendencje do krystalizacji w wyższym stężeniu. W celu poprawy skuteczności często miesza się składniki podobne do środków powierzchniowo-czynnych o dzia ł aniu kons er w ując y m z k wa s ami or g anic zny mi. W przypadku Nipaguardu SCE kwas benzoesow y został połączony z Velsanem SC (Sorbitan Caprylate). Działanie tej mieszaniny zostało przebadane w porównaniu z czystym kwasem benzoesowym, mieszaniną benzoesanu sodu i sorbinianu potasu oraz standardową mieszaniną zawierającą fenoksyetanol oraz 5 różnych parabenów. W przedstawionej tabelce zostały pokazane przykładowe wyniki testu obciążeniowego. Niezakonserwowany krem nie przeszedł

wyniki uzyskaliśmy dla konkurencyjnych mieszanin konserwujących, które przy 2,0 % koncentracji wykazują skuteczne działanie w niskim pH ale nie sprawdzają się w pH 6,5. Z kolei tradycyjnie używana mieszanina parabenów i fenoksyetanolu jest w stanie zakonserwować formulację dając generalnie wynik A dla w/w wartości pH, ale należy zastosować 1% w produkcie finalnym. Nipaguard SCE wykazuje bardzo wysoką skuteczność dla obydwu wartości pH (pH 5.0 i 6.5) przy dozie 1.0 %. Okazało się, że nasz produkt jest lepszy od czystego kwasu benzoesowego oraz innych zawierających go mieszanin. Jako równie skuteczny w porównaniu z mieszaniną parabenów i fenoksyetanolu Nipaguard SCE jest realną alternatywą dla parabenów. Niewielkie stężenie, zaledwie 0,15% kwasu benzoesowego w 1% Nipaguardu SC, pokazuje prawdziwy synergizm połączenia kwasu organicznego z Velsanem SC (INCI: Sorbitan Caprylate). Ponieważ obydwa składniki oraz solubilizator w postaci propanediolu są zaakceptowane przez Ecocert, proponowany

Test obciążeniowy wg Farmakopei Europejskiej

pozytywnie testów dla Escherichia coli oraz 2 rodzajów zakażeń grzybami (obydwie wartości pH). Czysty kwas benzoesowy dał wynik A w przypadku pH 5.0 przy stężeniu 0,15 % i 0,3%. Jednakże dla pH 6.5 nie przechodzi testów w przypadku Candida albicans przy stężeniu 0,15% i daje umiarkowane wyniki przy stężeniu 0.3%. Podobne

konserwant nadaje się również do zabezpieczenia naturalnych produktów kosmetycznych.

Podsumowanie Potrzeba rynku, aby pojawiły się konserwanty, które nie zawierają donorów formaldehydów, pochodnych halogenowych oraz parabenów mogą zostać zaspokojone niedawno opracowanymi konserwantami bazującymi na Velsanie SC. Tylko jeden z czterech konserwantów został tutaj zaprezentowany, ale każdy z nich charakteryzuje się podobną skutecznością zarówno w produktach myjących jak i tych pozostających na skórze. Zapraszamy do bliższego zapoznania się z nimi. Jesteśmy w stanie zaproponować skuteczne rozwiązania zarówno z technologicznego jak i ekonomicznego punktu widzenia.

Clariant Polska Sp. z o. o. Katarzyna Kaszyńska katarzyna.kaszynska@clariant.com www.personalcare.clariant.com

Receptura testowanego kremu

e-w ydanie do pobrania na:

www.farmacom.com.pl

4/2013

42 | surowce

Piękno włosów ukryte w...

...SURFAKTANTACH KATIONOWYCH Ze względu na szeroki wachlarz swoich właściwości i zastosowań w przemyśle gospodarczym, surfaktanty dzielą się na kilka grup. Największe znaczenie w kosmetologii mają surfaktanty kationowe, które na wielką skalę wykorzystywane są w preparatach do pielęgnacji włosów. Jednak z uwagi na małą biodegradowalność nie były chętnie stosowane przez producentów. Aż do dnia dzisiejszego...

Aleksandra Zielińska

Stockmeier Chemia Sp. z o.o. i S.K.

foto: Stockmeier Chemia

urfaktanty, określane również mianem związków powierzchniowo czynnych oraz tenzydów czy detergentów, to grupa substancji powszechnie występująca w wielu produktach gospodarstwa domowego m.in. mydłach, szamponach, odżywkach do włosów, płynach do mycia naczyń, proszkach do prania, płynach do płukania, jak również w farbach, klejach, woskach narciarskich czy biocydach. Dzięki unikalnej budowie chemicznej, związki te zyskały niezwykłą popularność a ich częstotliwość zastosowań w wielu gałęziach przemysłu znacznie wzrosła. Specyficzna struktura pojedynczej cząsteczki surfaktantu powoduje występowanie wielu różnorodnych właściwości użytkowych. Na świecie istnieje ogromne zapotrzebowanie na związki powierzchniowo czynne, czego dowodem są corocznie publikowane dane na temat podaży i zużycia tych substancji. Od 2010 roku zapotrzebowanie na te produkty szacuje się w granicach 14,3 mln ton/rok i ciągle wzrasta. Według najnowszych światowych prognoz przewiduje się, że zużycie surfaktantów będzie zwiększane średnio o 3% rocznie, osiągając tym samym w 2015 roku poziom 17,8 mln ton rocznie.

Rys. 1. Budowa cząsteczki związku powierzchniowo czynnego i mechanizm działania. Opracowanie własne na podstawie danych źródłowych: http://www.pristinecleaningkv.com/understanding-surfactants/

Budowa i działanie Surfaktanty (ang. surface active agents) wyróżnia szczególna budowa chemiczna. W skład każdej cząsteczki związku powierzchniowo czynnego wchodzą dwie części

o zupełnie odmiennych właściwościach w stosunku do wody: hydrofilowa i hydrofobowa (rys. 1). Część hydrofilowa tzw. głowa odznacza się dobrą rozpuszczalnością

4/2013

w wodzie oraz we wszystkich cieczach polarnych. Ugrupowanie polarne stanowi najczęściej grupa kwasowa lub zasadowa. Z kolei część hydrofobowa to tzw. ogon,

e-w ydanie do pobrania na:

www.farmacom.com.pl

43 który charakteryzuje się wysokim powinowactwem względem olejów oraz pozostałych cieczy niepolarnych. Ten lipofilowy fragment stanowi najczęściej alifatyczny łańcuch węglowodorowy, składający się z 8 do nawet 18 atomów węgla. Dzięki swojej osobliwej strukturze surfaktanty potrafią zmniejszać napięcie na granicy faz. Oprócz tego, ich szczególną cechą jest zdolność skupiania się pojedynczych cząsteczek ZPC w większe aglomeraty, tworząc wówczas tzw. micelę (rys. 2). Dzieje się to podczas procesu usuwania zanieczyszczeń, kiedy to łańcuchy węglowodorowe surfaktantów przyczepiają się do cząsteczki np. tłustego osadu, wytwarzając tym samym granicę faz między wodą a brudem. Następnie tworzy się nierozpuszczalna emulsja, którą z łatwością można usunąć podczas płukania w wodzie (rys. 1).

Sulfosuccinates, Dodecylbenzene Sulfonic Acid, Alkyl Ether Carboxylic Acid, Sodium Cumenesulfonate, Sodium Dodecylbenzene Sulfonate, 2-Ethylhexylsuflate, Sodium Xylenesulfonate, Sodium C14-16 Olefin Sulfonate), • kationowe – obdarzone ładunkiem dodatnim (m.in. Behentrimonium Chloride (BTAC), Cetrimonium Chloride (CTAC), Steatrimonium Chloride (STAC), Behentrimonium Methosulfate (BTMS), Behentrimonium Methosulfate & Cetearyl Alcohol), • amfoteryczne – mogące posiadać oba ładunki (m.in. Cocamidopropyl Betaine, Amphoacetates, di-Amphoacetates). Do pozostałej grupy należą związki niejonowe, których części hydrofilowe nie

Znaczenie w kosmetologii Każda z wymienionych grup surfaktantów posiada szczególne właściwości, dzięki którym związki te mogą cieszyć się dużą popularnością wśród producentów środków użytkowych na całym świecie. W branży kosmetycznej coraz uważniej zaczęto przyglądać się surfaktantom obdarzonym ładunkiem dodatnim, ponieważ to właśnie one używane są najczęściej w preparatach do pielęgnacji włosów, mając dzięki temu wpływ na ich odpowiednią strukturę i wygląd. Kationowe związki powierzchniowo czynne (KZPC) stanowią zaledwie 5-6% całkowitej produkcji wszystkich środków powierzchniowo czynnych. W przeciwieństwie do pozostałych detergentów, zaledwie w niewielkim stopniu sprawdzają się jako środki pianotwórcze i myjące.

Odżywki, zawierające w swym składzie surfaktanty kationowe, posiadają pH <7, aby móc dostarczyć włosom po kąpieli „spłukane” jony wodorowe Rys. 2. Tworzenie miceli. Opracowanie własne na podstawie danych źródłowych: http://www.scielo.br/scielo.php?pid=S0104-66322004000400003&script=sci_arttext

Klasyfikacja W zależności od wybranych kryteriów istnieje wiele podziałów surfaktanów. Przykładowo, ze względu na funkcję, jaką spełniają one w recepturze danego produktu można wymienić następujące grupy: emulgatory – substancje emulgujące, antyemulgatory, solubilizatory, środki pieniące i antypieniące, środki myjące, piorące oraz czyszczące, jak również środki zwilżające, dyspergujące czy antyzbrylające. Taka klasyfikacja uwzględnia jedynie zastosowanie związków powierzchniowo czynnych, nie obrazuje natomiast w żadnym stopniu ich budowy chemicznej. Dlatego w literaturze znacznie częściej spotyka się podział oparty na zdolności części polarnej surfaktantu do dysocjacji w roztworach wodnych (rys. 3). Na tej podstawie wyodrębniono dwie obszerne grupy związków powierzchniowo czynnych. Pierwszą z nich stanowią związki jonowe, do których zalicza się surfaktanty: • anionowe – posiadające ładunek ujemny w aktywnej powierzchniowo części cząsteczki (m.in. Sodium Lauroyl Sarcosinate, Sodium Lauryl Ether Sulfate, Sodium Lauryl Sulfate, Laureth-7 Citrate,

e-w ydanie do pobrania na:

www.farmacom.com.pl

tworzą soli i tym samym nie posiadają żadnego widocznego ładunku. Przykładem tego typu związków są m.in. Octyl/ Decylpolyglucoside, Cocopolyglucoside, Laurylopolyglucoside, Cocamide DEA, Cocamide MEA, Cocamidopropylamine Oxide, Caprylyl Glucoside, Amine (C12-C18) Oxide, Trideceth-9, Lauramine Oxide, C12-C18 Alcohol Alcoxylate, Polyethylene Glycol.

Sur fak tant y kationowe posiadają w swej budowie jon dodatni, będący aktywną częścią cząsteczki. Występująca w tych związkach grupa kationowa połączona jest z łańcuchem hydrofobowym za pomocą wiązań kowalencyjnych. Jej zasadowy charakter ułatwia zarówno tworzenie soli, jak również rozpuszczanie surfaktantu kationowego w rozpuszczalniku polarnym

Rys. 3. Schemat podziału surfaktantów ze względu na budowę chemiczną cząsteczki. Opracowanie własne na podstawie danych źródłowych: http://www.inkline.gr/inkjet/newtech/tech/dispersion/

4/2013

44 | surowce dorowych, jonowych i dwusiarczkowych, występujących między łańcuchami białkowymi. Wiązania wodorowe i jonowe są nietrwałe, a ich reorganizacja następuje na skutek zmiany zawartości wody we wnętrzu włosa. Przy niedostatecznym nawilżeniu ilość wiązań może być ograniczona. Odpowiednia ilość atomów wodoru, a tym samym wiązań wodorowych

Surfaktanty kationowe zapobiegają gromadzeniu się elektryczności statycznej

nadaje włosom elastyczność. Z tego powodu odżywki, zawierające w swym składzie surfaktanty kationowe, posiadają pH <7, aby móc dostarczyć włosom po kąpieli „spłukane” jony wodorowe. Za sprawą anionowych związków powierzchniowo czynnych, zawar t ych w mydłach bądź szamponach, dochodzi do usuwania zanieczyszczeń. Jednak związki te redukują przy okazji wystę-

Toksyczność Badania naukowe dowiodły, że najwyższą toksyczność dla środowiska spośród wszystkich surfaktantów wykazują surfaktanty kationowe. Jednak co ciekawe, związki te nie stwarzają większego zagrożenia ekologicznego, ponieważ ich udział w globalnej masie produkowanych surfaktantów nie przekracza 7%. Poza tym, trafiając do ścieków, tworzą kompleksy z występującymi tam w znacznie większym stężeniu anionowymi związkami powierzchniowo czynnymi. Dowiedziono, że takie połączenia w ykazują kilkadziesiąt razy mniejszą toksyczność niż czyste związki kationowe. Co najważniejsze, gdy suma atomów węgla w kompleksie przekroczy 22, surfaktanty ulegają całkowitemu wytrąceniu.

Podsumowanie Surfaktanty są dzisiaj nieodłącznych składnikiem wielu produktów użytkowych, w t ym kosmet yków. Ze w zględu na swoją budowę są nieocenione w usuwaniu zanieczyszczeń jak również dezynfekcji czy nawet konserwacji produktów. Szczególne uznanie wśród kosmetologów i technologów zyskały surfaktanty kationowe, coraz

foto: Stockmeier Chemia

(np. wodzie). Do najczęściej występujących związków tego rodzaju należą zasady azotowe, w których łańcuch alkilowy związany jest bezpośrednio z atomem azotu (III- lub IV-rzędowym) lub pośrednio przez grupę amidową, estrową lub eterową. Dodatni ładunek tej grupy związków poz wala na absorbcję ujemnie naładowanych substratów, dzięki czemu powstają najbardziej stabilne układy przy obojętnym pH. Dzięki temu powstaje działanie antystatyczne, które umożliwia surfaktantom kationowym zmiękczanie tkanin oraz włosów w trakcie spłukiwania. Ponadto ładunek dodatni pozwala tym związkom działać jako zbieracze flotacyjne, inhibitory korozji czy dyspergatory cząstek. KZPC mogą występować również jako emulgatory w emulsjach asfaltowych czy tuszach. Oprócz tego, wiele surfaktantów kationowych stosowanych jest jako środki bakteriobójcze. Są one używane także w preparatach do cz yszczenia i odkażania spr zętu chirurgicznego oraz wszelkich środkach służących do dezynfekcji czy sterylizacji kontenerów, butelek i innych opakowań stosowanych w przemyśle kosmetycznym.

Rys. 4. Wpływ kationowych środków powierzchniowo czynnych na włosy. Opracowanie własne na podstawie danych źródłowych: http://www.milionkobiet.pl/uroda/twoje-wlosy-odzyskaja-swoj-urok,7966,1,a.html

Właściwości antystatyczne surfaktantów kationowych związane są głównie z ich powinowactwem do keratyny włosa. To dzięki temu zostaje w y t worzona warstwa hydrofilowa, na której możliwe jest odprowadzanie ładunków dodatnich powstających podczas pocierania. Dlaczego więc tak ważne jest stosowanie odpowiednich odżywek, które mają zapewnić włosom połysk i należną objętość? Należy pamiętać, że najważniejsze jest utrzymanie odpowiedniego pH. Trzon włosa zbudowany jest z keratyny a jego kształt zależny jest od wiązań wo-

pujące na włosach naturalne tłuszcze i ładunki dodatnie. To właśnie dlatego warto pamiętać o nałożeniu odżywki, gdyż zawarte w niej surfaktanty kationowe przeciwdziałają temu efektowi, zapobiegając przy okazji gromadzeniu się elektryczności statycznej. Podczas suszenia włosów, ładunki dodatnie KZPC łączą się z ładunkami ujemnymi, które są pozostałością po myciu szamponem. W rezultacie, po całkowitym wyschnięciu włosy stają się gładsze i łatwiejsze do rozczesania, ułożenia, a ponadto nie elektryzują się (rys. 4).

4/2013

szerzej stosowane w wielu preparatach do pielęgnacji włosów. Najchętniej związki te używane są jako składniki odżywek do włosów, w których ładunki dodatnie potrafią zapewnić odpowiednią statyczność elektryczną. Dzięki temu włosy stają się gładkie i lśniące oraz nie elektryzują się podczas ich rozczesywania. Wszystko to przekłada się również na samopoczucie przyszłego Konsumenta – piękne i zadbane włosy sprawiają, że czujemy się bardziej atrakcyjni nie tylko dla świata, ale przede wszystkim dla samych siebie. Literatura i materiały źródłowe dostępne u autora.

e-w ydanie do pobrania na:

www.farmacom.com.pl

46 | surowce

Surowce wielofunkcyjne – nieodzowne składniki efektywnych preparatów kosmetycznych Przemysł kosmetyczny stoi przed kolejnym wyzwaniem. Konsumenci coraz częściej szukają bowiem preparatów, które nie tylko gwarantują odpowiednie efekty kosmetyczne w stosunku do skóry czy włosów, ale zapewniają także przyjemne odczucia sensoryczne. Ważne staje się także źródło wykorzystywanych w nich surowców, jak również ich profil bezpieczeństwa.

Opracowanie

dr inż. Magdalena Sikora

Politechnika Łódzka

szystko to powoduje, że producenci zainteresowani są surowcjonowanie w dużej mierze zależą bowiem od obecności płaszcza cami gwarantującymi wielokierunkowe działanie, które są przy tłuszczowego znajdującego się na jej powierzchni. tym stosunkowo łatwe w recepturowaniu. Wychodząc naprzeciw Po zastosowaniu emolientów, dzięki odpowiedniemu nawilżeniu, potrzebom zarówno potencjalnych klientów, jak również wytwórców następuje powiększenie, pęcznienie komórek warstwy rogowej, preparatów kosmetycznych ich oferta jest systematycznie poszerzaw wyniku czego osiąga się wizualne spłycenie zmarszczek oraz na o nowe wielofunkcyjne komponenty. Pojawia się szeroka gama wyraźne wygładzenie skóry, która staje się miękka i gładka. nowoczesnych surowców przeznaczonych zarówno do wytwarzania Odpowiednio dobrane emolienty nie tylko w znaczący sposób produktów do pielęgnacji ciała, włosów, jak i paznokci, które są w poprawiają właściwości sensoryczne skóry, ale ich dodatek często stanie spełnić takie oczekiwania. wpływa także korzystnie na jakość i walory użytkowe produktu, np. Jeden z nieodzownych celów, realizowanych przy pomocy poprzez ułatwienie jego rozprowadzania podczas aplikacji. preparatów kosmetycznych, stanowi prawidłowe nawilżenie skóry. Na rynku kosmetycznym pojawiła się szeroka oferta nowoczeEfektywnym sposobem jego urzeczywistnienia staje się stosowanie snych, wielofunkcyjnych związków zaliczanych do tego segmentu, wyrobów zawierających pośród składników tzw. emolienty. Komktóre pozyskiwane są między innymi w wyniku ukierunkowanej ponenty te są bowiem nieodzowne dla zapewnienia prawidłowej estryfikacji lub transestryfikacji wyselekcjonowanych kwasów funkcji barierowej naskórka i likwidowania objawów suchej tłuszczowych, alkoholi tłuszczowych, uwodornionych triglicerydów, skóry. W literaturze można spotkać różne definicje dotyczące tej czy gliceryny, odpowiednio dobranymi kwasami lub alkoholami. W grupy surowców. W medycynie emollientia to środki zmiękczające, efekcie tego typu działań pojawia się szeroka oferta innowacyjnych uspokajające. Nazwa ich wywodzi się od łacińskiego słowa emolliare, substancji, każda o własnych specyficznych właściwościach oznaczającego właśnie zmiękczanie. fizycznych i chemicznych, determinujących jej wielokierunkowe Emolienty w leczeniu suchej, działanie w preparatach kosmetycznych. łuszczącej się skóry stosowane są Są to wysokiej jakości komponenty od ponad 2000 lat. Teoretycznie ich praktycznie nietoksyczne, niedrażniące, Najważniejszym działaniem funkcjonowanie można rozpatrywać biodegradowalne, przyjazne dla środoemolientów jest tworzenie na na różnych poziomach. Najważniejsze wiska, zapewniające jego zrównoważony zewnętrznej powierzchni naskórka ich działanie związane jest jednak rozwój. Wiele z nich pozyskiwanych jest pół-okluzyjnego filmu, który z tworzeniem na zewnętrznej pona bazie naturalnych olejów roślinnych, zabezpiecza uszkodzoną barierę wierzchni naskórka pół-okluzyjnego takich jak: olej palmowy, kokosowy, lipidową skóry filmu, który zabezpiecza uszkodzoną słonecznikowy czy rycynowy. barierę lipidową skóry. Ogranicza on Właściwości pojedynczego emowspółczynnik TEWL (poprzeznaskórlientu zależą od takich jego charaktekowy ubytek wody), a także zmniejsza utratę innych składników rystycznych cech jak: struktura chemiczna, ciężar cząsteczkowy, podstawowych z jej głębszych warstw. Stanowi on również konsystencja, polarność, stabilność chemiczna, właściwości przeszkodę dla szkodliwych substancji zewnętrznych. reologiczne i sensoryczne, współdziałanie z powierzchnią skóry itp. Ze względu na sposób działania emolienty definiowane bywają Przedstawione surowce cechują się odpowiednimi właściwościatakże jako substancje zwiększające zawartość lipidów w wierzchnich mi fizykochemicznymi, takimi jak: niska lepkość, przekładająca się warstwach skóry, co czyni je cenionymi surowcami wielu receptur. na lekkie odczucia, dobre rozprzestrzenianie i szybkie wchłanianie 8 42 290 82 61, e-mail: surchem@surchem.pl Własności barierowe skóry i związane z tym prawidłowe jej funkwyrobów. Posiadają one doskonały profil sensoryczny i zdolność

cznych surowców i dodatków chemicznych armacja, chemia gospodarcza, tworzywa

ON CHEMIE A.G. działającej od ponad becnie rozwijającej swoją działalność y się, aby nasza oferta dostosowana była

esie projektowania nowych wyrobów poprzez dobór odpowiednich surowców ym zapleczem sprzedażowym, doradczym rowców chemicznych i obsługi klientów na Zapraszamy do współpracy, Surchem Sp. z o. o.

4/2013

e-w ydanie do pobrania na:

www.farmacom.com.pl

foto: Surchem

„odłuszczania’ wyrobów. Zapewniają one wrażenie lekkości, ale także odpowiednią stabilność chemiczną. Przedstawione związki charakteryzują się stosunkowo niską masą cząsteczkową, lekkimi i suchymi odczuciami na skórze oraz szybkim wchłanianiem. Cechuje je także wysoka polarność (Harkin), a zatem dobre rozprzestrzenianie, jak również niski kąt zwilżania, co zapewnia dobrą zdolność zwilżania. Na ogół są bezzapachowe i bezbarwne, co w znaczący sposób ułatwia recepturowanie. Emolienty zapewniają kremom i balsamom lekką i nietłustą konsystencję. Komponenty te mogą częściowo lub nawet całkowicie zastąpić w recepturach kremów i balsamów oleje roślinne i mineralne. Ich obecność ogranicza ryzyko tłustości i poprawia stabilność preparatów kosmetycznych. Związki te są bardzo kompatybilne i mogą być stosowane w większości wytwarzanych wyrobów, takich jak kremy, balsamy, olejki do kąpieli, olejki do opalania, odżywki do włosów, kremy do golenia czy preparaty do makijażu.

Surowiec ten zaliczany jest do wyjątkowych komponentów rozpuszczalnych w dimetikonie. Stanowi on idealny składnik kosmetyków o wysokiej wartości współczynnika SPF lub dużej zwartości witamin. Efektywnie dysperguje składniki stałe: ditlenek tytanu, sole aluminium, pigmenty. Rozprasza środki promieniochronne łatwiej, niż olej rycynowy, czy syntetyczne emolienty, takie jak benzoesan alkilu (INCI: C12 – C15 Alkyl Benzoate). Prowadzone badania potwierdzają, że do uzyskania stabilnej ich dyspersji niezbędna jest znacznie mniejsza jego ilość niż innych surowców. Ze względu na swoje właściwości posiada szerokie możliwości wykorzystania. Można go znaleźć pośród składników, takich produktów jak: preparaty słoneczne, kosmetyki dla dzieci, olejki do kąpieli, zmywacze do makijażu, aerozole. Stanowi on także efektywny komponent w pielęgnacji włosów. Jest również wykorzystywany jako środek do usuwania wodoodpornego makijażu bez podrażniania oczu. Zalecane stężenia laurynianu izoamylu w dużej mierze zależą od wyrobu, do którego jest wprowadzany. W ilości od 4% do 80% komponent ten wykorzystywany jest, jako podstawowy składnik bazy tłuszczowej. Przy zawartości 30-80% stanowi składnik różnego rodzaju olejków do ciała, czy też olejków do kąpieli. W kremach, oferowanych zarówno w postaci emulsji O/W, jak i W/O, pojawia się w ilości 5-20%, w chusteczkach nawilżających: 0,5-2%, zaś w naturalnych produktach do pielęgnacji włosów 1-5%.

Laurynian izoamylu Na szczególną uwagę zasługuje laurynian izoamylu (INCI: Isoamyl Laurate). Jest to emolient o unikalnych właściwościach. Związek ten pozyskiwany jest na bazie roślinnych, odnawialnych źródeł, zgodnie z zasadami zielonej chemii, co stanowi gwarancję poszanowania środowiska naturalnego Surowiec ten pełni funkcję efektywnego rozpuszczalnika. Skutecznie zastępuje on lotne silikony, stanowiąc zamiennik między innymi dla cyklometikonu i PPG-15 Stearyl Ether. W odróżnieniu od nich może być stosowany w certyfikowanych kosmetykach naturalnych. Związek ten skutecznie niweluje efekt bielenia emulsji zawierających duże ilości wosków, czy alkoholi tłuszczowych. W spektakularny sposób poprawia on rozprowadzanie kosmetyków o dużej zawartości olejów roślinnych, maseł oraz wosków. Powoduje całkowite wyeliminowanie kleistości preparatów emulsyjnych. Łatwo przekształca emulsje W/O do lekkich układów o właściwościach aplikacyjnych charakterystycznych dla emulsji O/W. Ułatwia łączenie niemieszających się składników oraz zapobiega separacji olejów.

e-w ydanie do pobrania na:

www.farmacom.com.pl

(Isoamyl Laurate)

Porównanie objętości [ml] różnych mediów do zdyspergowania takiej samej ilości naważki TiO2

4/2013

48 | surowce Kwas izostearynowy

połysk. Stanowi dobrą alternatywę dla oleju rycynowego. Może być wykorzystany w preparatach słonecznych, ciekłych fluidach, pomadkach. Triisostearin emolient, zapewniający skórze doskonałe odczucia sensoryczne. Efektywny środek kondycjonujący do skóry zaliczany do układów substantywnych i bogatych, o nie lepkiej teksturze. Dyspergator o dobrych właściwościach rozpraszających dla barwników. Solubilizator, środek zwiększający przyczepność pigmentów. Modyfikator temperatury topnienia. Doskonały ko-emulgator emulsji O/W i emulgator emulsji W/O, rozpuszczalnik, środek regulujący lepkość. Zalecany dla zimnego procesu. W połączeniu z lekkimi emolientami zapewnia efekt długotrwałego rozprowadzenia, ogranicza proces spływania. Surowiec stabilny z punktu widzenia procesów oksydacyjnych. Związek zmiękczający wykorzystywany w produktach do pielęgnacji skóry, innych kosmetykach i kolorowych wyrobach dekoracyjnych. Nadaje się do trwałych szminek (Long lasting). Trimethylolpropane Triisostearate środek substantywny, o silnych właściwościach okluzyjnych. Emolient, komponent kondycjonujący, pielęgnujący. Surowiec wpływający korzystnie na stabilność emulsji i zapewniający jej lekkie, nietłuste odczucia sensoryczne. Dyspergant składników stałych. Środek nabłyszczający i plastyfikator w preparatach do pielęgnacji włosów. Efektywny zamiennik oleju mineralnego. Potencjalny wzmacniacz SPF w środkach promeniochronnych. Stosowany najczęściej w formułach kosmetyków kolorowych, zwłaszcza fluidów i błyszczyków, preparatach dla dzieci i produktach słonecznych, preparatach do golenia, depilatorach ze względu na nie-lepkie, właściwości nawilżające. Isopropyl Isostearate emolient tzw. suchy, o lekkiej teksturze, wykorzystywany, jako środek redukujący lepkość, o dobrej penetracji i wysokim współczynniku rozprzestrzeniania. Działa jak smar na powierzchni skóry, nadając jej miękki i jedwabisty wygląd. Środek kondycjonujący, zmiękczający, wygładzający skórę. Składnik nabłyszczający o niskiej okluzji, małej pozostałości na skórze. Efektywny rozpuszczalnik, dyspergator, środek wiążący. Unikalny składnik wielu preparatów do twarzy i makijażu oczu. Isostearyl Alcohol stanowi alkoholowy analog kwasu izostearynowego. Jest to środek filmotwórczy, charakteryzujący się wysokim współczynnikiem rozprzestrzeniania. Zaliczany jest do wyjątkowo efektywnych emolientów, zapewniających po aplikacji przyjemne odczucia sensoryczne. Z tego też powodu jest szeroko wykorzystywany w produktach do pielęgnacji cery i ciała. Znajduje zastosowanie w kosmetykach kolorowych, dezodorantach i produktach higieny osobistej.

Bardzo interesującą ofertę surowcową stanowi kwas izostearynowy (INCI: Isostearic Acid) i jego pochodne, które mogą pełnić w preparacie kosmetycznym wielorakie funkcje. Związek macierzysty, w odróżnieniu od powszechnie wykorzysty wanego w kosmetyce kwasu stear ynowego, jest rozgałęzionym, ciekłym komponentem pozyskiwanym na bazie naturalnych surowców – oleju rzepakowego. Znajduje on zastosowanie w aplikacjach, które wymagają płynnego komponenta tłuszczowego o wyjątkowej stabilności. Ze względu bowiem na to, że jest to związek nasycony jest on odporny chemicznie i nie wymaga stosowania antyoksydantów. Surowiec ten działa jako środek zmiękczający skórę, zapewniający bogate odczucia w dotyku. Może być stosowany, jako emulgator O/W, ko-emulgator i specyfik oczyszczający. Po zmydleniu może być wykorzystany, jako substancja pianotwórcza, stabilizująca i poprawiająca jakość piany w mieszaninie z anionowymi substancjami powierzchniowo czynnymi. W preparatach myjących opartych na anionowych ZPC, dzięki tworzeniu tzw. mieszanych miceli, pełni

Odpowiednio dobrane emolienty poprawiają właściwości sensoryczne skóry oraz korzystnie wpływają na jakość i walory użytkowe produktu

funkcję modyfikatora reologii, poprawia ich konsystencję. Może być wykorzystywany, jako solubilizator, który ułatwia wprowadzanie do roztworu wodnego substancji w nim trudno lub w ogóle nierozpuszczalnych, np. kompozycji zapachowych, czy też innych komponentów hydrofobowych. Znajduje także zastosowanie, jako substancja wiążąca składniki kosmetyku. Dzięki rozgałęzionej strukturze kwas izostearynowy, zaliczany jest do wyjątkowo efektywnych środków dyspergujących. Z tego też powodu znajduje on zastosowanie w wyrobach kosmetycznych i przemysłowych w celu stabilizacji pigmentów i cząstek mineralnych w olejach i rozpuszczalnikach. Na uwagę zasługują także jego pochodne, które zapewniają efekt doskonałego zmiękczania, nietłuste odczucia. Tworzą one na powierzchni skóry wyjątkowo substantywną warstwę lipidową. Nadają wyrobom efektowny połysk.

Ważny segment surowców kosmetycznych zaliczanych do tej grupy związków stanowią także emulgatory.

Poniżej przedstawiono charakterystykę wybranych związków zaliczanych do tego segmentu. Neopentyl Glycol Diisostearate emolient środek okluzyjny, kondycjonujący skórę. Zapewnia jedwabiste, bogate odczucia na skórze. Czynnik zwiększający lepkość, niewodny, o właściwościach emulgujących. Znajduje zastosowanie w nawilżających kremach i lotionach, kosmetykach słonecznych, wyrobach ochronnych, produktach do golenia, wyrobach pielęgnacyjnych dla dzieci, olejkach do kąpieli, produktach typu make up do makijażu, szminkach. Pentaerythrityl Tetraisostearate środek okluzyjny, zmiękczający, kondycjonujący do skóry. Tworzy na powierzchni skóry trwały, trudny do starcia film. W preparacie pełni funkcję czynnika wiążącego (spoiwo), zagęszczającego, zwiększającego lepkość, surfaktanta o właściwościach emulgujących. Wykazuje działanie dyspergujące. Wodoodporny komponent perłowy. Zapewnia wyrobom wysoki

Sorbitan Isostearate – ester stabilny oksydacyjnie, o rozgałęzionym, nasyconym łańcuchu. Stabilny pod względem koloru i zapachu. Środek zwilżający i dyspergujący, emulgator W/O, o HLB = 4,7. Składnik efektywny w pielęgnacji i ochronie skóry dzieci. Chętnie wykorzystywany w przypadku kosmetyków zmiękczających skórę takich jak kremy, środki dekoracyjne, produkty promieniochronne. Polyglyceryl-3 Polyricinoleate & Sorbitan Isostearate emulgator W/O o HLB 4,2 pozyskiwany na bazie surowców naturalnych. Zapewnia tworzenie emulsji z efektownym połyskiem. Dopasowany zarówno do wysokiej, jak również niskiej zawartości fazy wewnętrznej. Nie wymaga obecności ko-emulgatora. Pełni swoją funkcję

4/2013

e-w ydanie do pobrania na:

www.farmacom.com.pl

49 przy niskiej zawartości (<1%). Przy dozowaniu max. 4% uzyskujemy graniczne wartości 18% fazy hydrofobowej i 82 % hydrofilowej. Zwiększając fazę tłuszczową, można obniżyć jego ilość. Może być on wykorzystywany w procesie wytwarzania emulsji na zimno. Tworzy trwałe układy przy dużej zawartości fazy wodnej, z wykorzystaniem emolientów o wyższej lepkości. Zapewnia tworzenie bogatych, spójnych i stabilnych kremów. Surowiec ten poprawia rozprowadzanie preparatu, a także sprzyja penetracji zawartych substancji czynnych. Zapewnia także długotrwałe nawilżenie i ochronę skóry. Wykazuje podobieństwo do naturalnej bariery ochronnej skóry. Pozwala na zmniejszenie stężenia środków konserwujących. Może być wykorzystywany w mleczkach promieniochronnych, kremach ochronnych dla dzieci, mleczkach do masażu, balsamach i kremach adresowanych dla skóry suchej i wrażliwej, do pielęgnacji rąk i stóp, kremach na noc.

Polyglyceryl-3 Polyricinoleate naturalny emulgator emulsji W/O, pozyskany na bazie glicerolu i kwasów tłuszczowych oleju rycynowego (rącznika pospolitego) o HLB= 4. Żółtawa, lepka ciecz. Posiada silne właściwości nawilżające, może być stosowany w preparatach dla dzieci i niemowląt. Wykorzystywany jest także w przemyśle spożywczym (E 476). Efektywny komponent przy niskich stężeniach (poniżej 1%). Może także znaleźć zastosowanie, jako środek zmniejszający lepkość, jak również czynnik inhibitujący wypadanie osadów w fazie olejowej. Zapobiega zmętnieniu olejów roślinnych Polyglyceryl-3 Stearate niejonowy emulgator oparty na poliglicerolu, o HLB 9, przeznaczony do wytwarzania emulsji O/W. Zapewnia dobre, ciekłokrystaliczne właściwości. Gwarantuje doskonałą stabilizację produktów emulsyjnych. Literatura dostępna u Autora

e-w ydanie do pobrania na:

www.farmacom.com.pl

4/2013

50 | surowce

artykuł sponsorowany

Łatwo przyswajalne kompleksy mineralno-białkowe seria Acqua Biomin firmy LONZA Minerały są niezbędne do prawidłowego funkcjonowania ludzkiego organizmu. Dotyczy to również największego organu ludzkiego – skóry. W przemyśle farmaceutycznym i kosmetycznym powszechnie stosuje się witaminy i enzymy, aby zapewnić skórze kompleksową pielęgnację od wewnątrz i na zewnątrz. Doskonałe uzupełnienie tej pielęgnacji stanowią minerały.

Cornelius Polska Sp. z o.o.

inerały mają kluczowe znaczenie dla zdrowia ludzkiego organizmu. Stanowią niezbędny element tysięcy reakcji biochemicznych zachodzących w komórkach naszego ciała. Wspierają układ immunologiczny i ułatwiają produkcję hormonów oraz enzymów. Co ważne, organizm ludzki nie potrafi syntetyzować minerałów, dlatego należy dostarczać je ze źródła zewnętrznego. Powszechnie wiadomo, że niewystarczający poziom niektórych minerałów może prowadzić do różnego rodzaju zaburzeń. I tak niedobór jodu może wywoływać problemy skórne związane z nieprawidłowym funkcjonowaniem tarczycy. Z kolei zbyt niski poziom cynku może prowadzić do takich chorób skóry jak egzema czy łuszczyca1. Minerały są tak samo potrzebne naszej skórze, jak całemu organizmowi. Lonza poświęciła ostatnie 15 lat na pracę nad substancjami aktywnymi powstającymi w procesie fermentacji żywych komórek drożdży. W ten sposób powstała gama kompleksów mineralno-białkowych, jakości kosmetycznej – Acqua BiominTM. Gama Acqua BiominTM obejmuje następujące produkty: • BiominTM Marine 10% Solution • BiominTM Acquacinque Liquid PF • Acqua BiominTM Calcium Y3 • Acqua BiominTM Copper Y3 PF • Acqua BiominTM Iron Y3 PF

• Acqua BiominTM Magnesium Y3 PF • Acqua BiominTM Potassium Y3 PF • Acqua BiominTM Silicon Y3 PF • Acqua BiominTM Zinc Y3 PF

Klasyfikacja minerałów Minerałów, w przeciwieńst wie do witamin i aminokwasów, nie dzieli się na niezbędne i nie niezbędne. Wyróżniamy makro- i mikroelementy, zależnie od ilości, jaka jest konieczna do prawidłowego funkcjonowania naszego organizmu. Makroelementy (takie jak wapń, fosfor, sód, potas, chlor, magnez i siarka) są potrzebne naszemu organizmowi w dużych ilościach, minimum 100 mg dziennie, z kolei mikroelementy (takie jak żelazo, miedź, kobalt, jod, selen, molibden, krzem, mangan, fluor, cynk) - w ilościach śladowych. W większych ilościach stają się one toksyczne. Kompleksy drożdżowo-białkowo-mineralne Lonzy, to doskonały sposób na włączenie ważnych minerałów do formulacji kosmetycznych, ponieważ są one biodostępne i łatwo przenikają przez błonę komórkową. Minerały odgrywają ważną rolę w wielu reakcjach chemicznych. Każdy minerał pełni specyficzną funkcję w procesach biochemicznych, w których bierze udział. Poniżej krótki opis niektórych z nich.

4/2013

e-w ydanie do pobrania na:

www.farmacom.com.pl

Cynk Cynk to ważny antyoksydant, który ma znaczenie dla procesu gojenia i rozwoju nowych komórek. Działa on jako kofaktor w wielu reakcjach enzymatycznych, takich jak synteza białek z udziałem polimerazy DNA i RNA czy konwersja dwutlenku węgla do kwasu węglowego przy udziale anhydrazy węglanowej. Cynk uczestniczy też w reakcjach biochemicznych w macierzy zewnątrzkomórkowej. Odgrywa istotną rolę w procesie odnowy skóry właściwej, zwłaszcza w procesie gojenia. Utrzymuje równowagę zasadową w organizmie i wspomaga prawidłowe funkcjonowanie tkanek. Jego niedobór może spowalniać proces gojenia się ran, przyczyniać się do powstania rozstępów, białych plam na paznokciach i zwiększać podatność na infekcje. Cynk jest włączany w złożone struktury białkowe poprzez wiązania wodorowe i oddziaływania Van der Waalsa, aby zapewnić sztywność struktur biologicznych. Obecnie obserwuje się w kosmetyce duże zainteresowanie mechanizmami naturalnej obrony antyoksydacyjnej komórek skóry. Dlatego warto pamiętać, że cynk stanowi również istotny element struktury dysmutazy nadtlenkowej, niezbędnego przeciwutleniacza biorącego udział w naturalnym systemie obrony komórek.

Miedź Miedź, kolejny śladowy minerał, jako kofaktor w niektórych enzymach utleniających (np. dysmutazie nadtlenkowej), odgrywa kluczową rolę we wchłanianiu i wykorzystaniu żelaza. Bierze udział w procesie utleniania witaminy C i produkcji elastyny w skórze. Odgrywa również istotną rolę w budowaniu mostków dwusiarczkowych w procesie keratynizacji, stymulując tym samym wzrost włosów2. Miedź bierze również udział w produkcji tyrozynazy, niezbędnej z kolei dla aktywacji melanocytów i produkcji melaniny. Tym samym wpływa na proces opalania, a następnie utrzymywania opalenizny. Niedobory miedzi prowadzą do ogólnego osłabienia organizmu i chorób skóry.

Wapń Wapń jest najbardziej znanym ze wszystkich minerałów. W naszym ciele obecny jest w dość dużych ilościach. Najwięcej wapnia znajduje się w kościach i zębach, najczęściej w postaci fosforanu wapnia. Wapń wpływa na funkcje nerwowo-mięśniowe, kardiologiczne i przenikalność błony komórkowej. Bierze udział w regulacji

e-w ydanie do pobrania na:

www.farmacom.com.pl

4/2013

foto: chromastock

52 | surowce transportu substancji odżywczych przez ściany komórkowe. Wapń działa też jako istotny kation w płynach wewnątrz- i zewnątrzkomórkowych oraz jako kofaktor dla enzymów odpowiedzialnych za metabolizm tłuszczów i białek. 47% wapnia zawartego w osoczu związane jest z białkami.

Potas Potas, podstawowy elektrolit w naszym organizmie, odgrywa znaczącą rolę w równowadze k wasowo -zasadowej i wodnej komórek. Razem z sodem reguluje gradienty stężeń roztworów, a co za tym idzie potencjał błonowy. Potas odpowiada również za transport substancji odżywczych przez błony komórkowe, który to słabnie wraz z wiekiem. Potas bierze udział w dostarczaniu tlenu do mózgu, zapewnia odpowiednią zasadowość płynów ciała i stymuluje nerki do usuwania toksyn z organizmu.

Magnez

wiązania wody we włosach i w skórze, a zawarte w nim niezbędne minerały wykazują maksymalną substantywność. W ofercie dostępny jest również BiominTM Acquacinque Liquid GB, oparty na glicerolu. Powinien zainteresować osoby szukające surowców zgodnych z wymogami Ecocert. BiominTM Acquacinque Liquid PF zawiera minerały w ilościach optymalnych dla organizmu ludzkiego: • Krzem 0.4 – 0.5% • Cynk 0.3 – 0.4% • Miedź 0.7 – 0.8% • Żelazo 0.8 – 0.9% • Magnez 2.2 – 2.8%

Dane nt. skuteczności Badanie penetracji przez skórę Penetrację kompleksu mineralno-białkowego przez skórę mierzono przy użyciu adhezyjnych plastrów u 10 osób. Uczestnicy badania otrzymali balsam zawierający Acqua BiominTM Zinc Y3 (0,75 mg cynku) i drugi - zawierający siarczan cynku (0,75

mg cynku). Badani stosowali każdy produkt na obszarze 2,5 cm2 skóry przedramienia. Następnie miejsca aplikacji przykryto na 60 minut folią aluminiową. Po upływie 60 minut pozostałości produktu zostały usunięte ze skóry za pomocą alkoholu; następnie odczekano, aż skóra wyschnie. Na miejsce aplikacji nałożono, a następnie usunięto plaster. Czynność tę powtórzono 15 razy z każdej strony, aby usunąć całą warstwę zrogowaciałego naskórka. Następnie plastry zanurzono w 50% roztworze metanolu w wodzie. Odczekano, aż roztwór odparuje, a pozostałości oceniono pod względem zawartości cynku metodą absorbcyjnej spek trometrii atomowej. Wykazano, że około 10 razy więcej cynku zostało przyswojonych z kompleksu białkowego w porównaniu z ZnSO4 (ryc.1).

Badanie poziomu nawilżenia skóry Poziom nawilżenia skóry w wyniku zastosowania białkowego kompleksu cynku oceniano w grupie 20 osób; produkt był aplikowany 2 razy dziennie

Żelazo, chociaż uznawane za mikroelement/minerał śladowy, jest niezwykle ważne dla organizmu ludzkiego. Ma kluczowe znaczenie dla prawidłowego natlenienia tkanek, a co za tym idzie podtrzymywania podstawowych funkcji życiowych. Żelazo zapobiega zmęczeniu i poprawia koloryt skóry. Jest niezbędne w procesie dojrzewania komórek, tworzenia białek oraz jako nośnik tlenu w organizmie.

Krzem Krzem to ważny minerał, który wspomaga przyswajanie wapnia i tym samym bierze udział w budowie kości. Uczestniczy w produkcji kolagenu i jest budulcem tkanek łącznych, włosów, skóry i paznokci.

BiominTM Acquacinque Liquid PF BiominTM Acquacinque Liquid PF to unikalny, łatwo przyswajalny przez skórę kompleks zawierający magnez, żelazo, cynk i krzem. W wyniku procesu bioinżynieryjnego minerały zostały związane wiązaniami kowalencyjnymi z substratem białkowym. Ponieważ kompleks ten nie zawiera wolnych jonów metali, komórki z łatwością przyswajają BiominTM Acquacinque Liquid PF. Kompleks ten wykazuje większą zdolność

Kontrola siarczan cynku

Acqua-BiominTM Zn

Ilość wchłonięta Ryc. 1. Badanie penetracji

Pojemność elektryczna

Żelazo

Mg Cynk

M a g n e z o d g r y w a zna c z ą c ą r o l ę w reakcjach enzymatycznych węglowodanów i białek, w metabolizmie energetycznym, a także w utrzymywaniu funkcji oraz integralności strukturalnej tkanek.

Glikol butylenowy

Acqua-BiominTM Zinc Y3 Nawilżenie

Ryc. 2. Badanie poziomu nawilżenia skóry

4/2013

e-w ydanie do pobrania na:

www.farmacom.com.pl

foto: archiwum Cornelius

włosów. Zastosowano też metodę spektrometrii dyspersji energii (EDAX), aby określić skład chemiczny włosa. Badanie EDAX potwierdziło penetrację magnezu i krzemu. Na skanie z badania EDAX (ryc. 3) pasma kontrolne oznaczono kolorem czerwonym, a pasma, na które aplikowano BiominTM

Ryc. 3.

przez 3 dni. Oceniano 10% roztwór Acqua BiominTM Zinc Y3 w gikolu butylenowym w porównaniu z grupą kontrolną, w której stosowano sam glikol butylenowy, w celu wykazania silniejszych właściwości nawilżających produktu. Badanie elektroprzewodności wykazało nawilżenie na poziomie 121,5 w przypadku grupy kontrolnej i 150,8 w przypadku produktu z cynkiem, co świadczy o 24% wzroście poziomu nawilżenia skóry po 3 dniach

e-w ydanie do pobrania na:

www.farmacom.com.pl

(ryc. 2) w przypadku zastosowania Acqua BiominTM Zinc Y3.

Acquacinque jako czarne linie. Pasma blond włosów pochodzenia europejskiego najpierw dwukrotnie utleniono, a następnie wydłużono o 30-50%, aby wywołać chemiczne i fizyczne uszkodzenia. Trzy pasma przecięto na pół, uzyskując sześć pasm, z których trzy posłużyły jako grupa testowa, a trzy jako grupa kontrolna. Na trzy uszkodzone pasma testowe zaaplikowano 100% BiominTM Acquacinque i pozostawiono do wyschnięcia. Analiza SEM tych pasm (ryc. 4) wykazała wygładzenie kutykuli włosa, bez nagromadzenia produktu na powierzchni.

Biodostępność minerałów Badanie przenikania do wnętrza włosa i poziomu nawilżenia Skuteczność BiominTM Acquacinque, kompleksu mineralno-białkowego zawierającego magnez, żelazo, cynk, miedź i krzem, w pielęgnacji włosów badano za pomocą elektronowego mikroskopu skaningowego (SEM), oceniając strukturę powierzchni

4/2013

Biodostępność minerałów zależy od postaci, w jakiej są spożywane, np. węglany są lepiej dostępne niż tlenki minerałów. Minerał y z wiązaniami organicznymi – minerały związane z białkami i węglowodanami - to najlepiej biodostępna postać minerałów. Japońscy naukowcy wykazali, że retencja i absorpcja minerałów była wyższa

54 | surowce foto: archiwum Cornelius

Zalety dla recepturowania Wysokie stężenie elektrolitów to często pojawiający się problem podczas stosowania soli mineralnych w formulacjach kosmetycznych. Wiążące się z tym problemy ze stabilnością zniechęcają technologów do włączania takich substancji do formulacji. Tymczasem zastosowanie w formulacjach kosmetycznych minerałów związanych z nośnikami naturalnymi (np. drożdżami) może poprawić stabilność, równocześnie zapewniając trwałą dostępność minerałów dla skóry6. Ryc. 4. Zdjęcia SEM – przed

Podsumowanie Znaczenie minerałów dla zdrowia skóry i włosów jest oczywiste. Konsumenci stają się coraz bardziej świadomi ich znaczenia biologicznego, dlatego producenci kosmetyków starają się teraz wychodzić na przeciw potrzebom klientów, opracowując kosmetyki zawierające minerały. Lonza Personal Care dostarcza minerały w postaci bezpiecznych, łatwych w użyciu, skutecznych kompleksów – Acqua BiominTM, które mogą być włączane do formulacji kosmetycznych.

Piśmiennictwo 1. DF Kirby, S. Misra, micronutrient and

Ryc. 4. Zdjęcia SEM – po

trace element monitoring in adult nutrition support. Nutrition in Clinical Practice 15(3)

u szczurów, kiedy podawano im kazeinę lub białka sojowe. Badania te sugerują, że białka zwiększają biodostępność minerałów3. W badaniu prowadzonym przez Kansai University w Osace, Japonia, wykazano, że biodostępność selenu w postaci drożdży selenowych była od 135% do 165% większa niż jako seleninu sodu4. Inne badanie, przeprowadzone na Swedish University of Agricultural Sciences w Uppsali, Szwecja, wykazało, że biodostępność drożdży selenowych była znacząco większa niż seleninu sodu i selenianiu sodu5. Skąd jednak wniosek, że dostarczenie tych jonów metali do komórek drożdży doprowadzi do powstania kompleksów mineralno-białkow ych o zwiększonej biodostępności? Badaliśmy wpływ minerałów w układach biologicznych i ich funkcjonowanie. I tak np. w organizmie ludzkim jony żelaza są związane z hemem jako hemoglobina. Dopiero w tej postaci erytrocyty mogą przyswajać tlen. Jak wspomniano wcześniej, cynk pomaga stabilizować strukturę błon biologicznych i metabolizm błon komórkowych. Wiązania wodorowe i oddziaływania Van der Waalsa nadają komórkom i organellum strukturę,

wiążąc cynk w pofałdowane struktury białka. Mając takie dane, zaczęliśmy szukać układu mikrobiologicznego, który mógłby zostać wykorzystywany in situ, aby odtworzyć ten rodzaj kompleksów białkowych. Ponieważ drożdże wykazują procesy biologiczne wyższych eukariontów, wybraliśmy Saccharomyces cerevisiae.

120-126 (2000) 2. JJR Frausto da Silva, RJP Williams, the Biological Chemistry of the Elements, Oxford University Press 1991. 3. M Kamao, N Tsugawa, K Nakagawa, Y Kawamoto, K Fukui, K Takamatsu, G Kuwata, M Imai, T Okano. Absorption of calcium, magnesium, phosphorus, iron and zinc in growing male rats fed diets conta-

Metoda produkcji

ining wither phyate-free soybean protein or

Zawiesina żywych komórek drożdży w odpowiednim medium jest przygotowywana w powleczonym szkłem naczyniu reakcyjnym; nadano jej pełną przeżywalność. Jony metali są wprowadzane do układu. Reakcja jest monitorowana metodą HPLC (wysokosprawnej chromatografii cieczowej). Fermentacja trwa do momentu stwierdzenia, że mieszanina nie zawiera już wolnych substancji nieorganicznych. Komórki drożdży są wtedy poddawane lizie przy udziale enzymu proteolitycznego. Ściany komórkowe usuwa się za pomocą filtracji; płyn zostaje poddany koncentracji, a następnie oczyszczony, aby ustandaryzować zawartość minerału. Produkty z linii Acqua BiominTM mają postać roztworów wodnych.

soybean protein isolate or casein, J of Nutr

4/2013

Sci Vitaminol (Tokyo) 46(1) 34-41 (2000) 4. M Yoshida, K Fukunaga, H Tsuchita, K Yasumoto. An evaluation of the bioavailability of selenium in high-selenium yeast, J of NutrSci Vitaminol (Tokyo) 45(1) 1 19-28 (1999) 5. K Ortman, R Andersson, H Holst, The influence of supplements of selenite, selenate and selenium yeast on the selenium status of dairy heifers, Acta Vet Scand (40(1) 23-34 (1999) 6. Z Ma’Or, G Meshulam-Simon, S Yehuda, JA Gavrieli, Antiwrinkle and skin-moisturizing effects of a mineral-algal-botanical complex, Journal of cosmetic Science, 51 27-36 (2000) 7. Materiały własne Lonza Personal Care.

e-w ydanie do pobrania na:

www.farmacom.com.pl

Cornelius Polska Sp. z o.o.

Niezależny europejski dystrybutor specjalistycznych surowców chemicznych

Doing Distribution Better

Szeroka gama kwasów hialuronowych do zastosowań kosmetycznych Również bez parabenów

• Hialuronian sodu 1% żel • Hialuronian sodu 1,5% żel: unikalna mieszanina różnych wielkości cząsteczek • Hialuronian sodu proszek: mała, średnia i duża cząsteczka • miniHA - ultraniskocząsteczkowa sól sodowa uzyskana metodą degradacji enzymatycznej, jako jedyna łatwo rozpuszczalna w wodzie w wysokich stężeniach • OligoHA - ultraniskocząsteczkowy KWAS HIALURONOWY, proszek NOWOŚĆ: HyaColor - 30% pasta mikronizowanej soli sodowej HA w oleju rycynowym, do fazy tłuszczowej

www.cornelius.co.uk tel: +44 (0) 1279 714 300

www.corneliusfrance.fr tel: +33 (0) 4 67 36 26 67

www.corneliuspolska.pl tel: +48 (0) 583 554 100

www.corneliusrussia.ru tel: +7 (495) 247 58 50

www.corneliusnordic.dk tel: +45 29 64 11 22

METALIZACJA

Trendy w opakowalnictwie

sposobem na uszlachetnienie opakowań – luksus w lśniącym pudełeczku

Joanna Jakubowska-Stokowska – Inżynier ds. Opakowań, Jacek Niećko – Inżynier ds. Opakowań Laboratorium Kosmetyczne Dr Irena Eris

Joanna Piechota-Flinik – Specjalista ds. Reklamy i Public Relations, Damian Marks – Project Manager POLITECH Sp. z o.o.

Bardzo szeroka oferta kosmetyków dostępnych na wyciągnięcie ręki w każdym ze sklepów wielkopowierzchniowych jak również w specjalistycznych drogeriach oszołamia swą różnorodnością. Jak w tej ilości skłonić klienta po wyciągnięcie swej ręki po kosmetyk naszej firmy? Jak zatrzymać na trochę dłużej niż przelotną chwilę wzrok na naszym opakowaniu. Odpowiedź wydaje się w zasadzie oczywista- należy kształtować wizerunek opakowania w taki sposób by wykorzystać do maksimum dostępne w chwili obecnej techniki ich zdobienia oraz geniusz projektantów, których poczucie estetyki, wyobraźnia plastyczna są nieocenioną wartością i niewyczerpanym źródłem nowych idei.

śród feerii kolorów, błysków, lakierów efektowych ich wzajemnych zestawień i kolaży istnieje również bardzo silny nurt budowania wartości kosmetyku, podniesienia jego klasy i prestiżu oraz zaufania klienta przez wykorzystanie minimalnych technik graficznych wręcz ascetyczności formy. Jednym z takich elementów, któr y znakomicie uszlachetnia opakowanie i podnosi jego splendor jest wykorzystanie elementów srebrzonych bądź złoconych wykonywanych w postaci odcisku srebrnej folii odwzorowującego gorący stempel czyli hot stamping bądź tłoczenie na zimno czyli cold stamping. Kolejnym sposobem zdobień całopowierzchniowych srebrzonych jest wykonywanie ich metodą galwaniczną lub metodą metalizacji próżniowej. W niniejszym artykule chcielibyśmy się skupić właśnie na tej ostatniej technice polegającej w uproszczeniu na pokryciu metaliczną warstwą powierzchni opakowania w warunkach podciśnienia.

Przygotowanie opakowań Zdobienie tą techniką jest bardzo wygodnym sposobem na uzyskanie jednolitych niemal zwierciadlanych powierzchni na podlegających procesowi opakowaniach. Jest to duża zaleta, gdy w jednym procesie można ozdobić w sposób jednorodny wszystkie

eksponowane powierzchnie. W niektórych przypadkach może to być również swego rodzaju ograniczenie – nie można wykonać w ten sposób zdobień częściowych na elemencie lub też zdobień w postaci wzorów. Aby otrzymany efekt powierzchniowy był jak najlepszy, oddawał jednorodny blask i odbicie i nie był zniekształcany czy wręcz karykaturalny, niczym krzywe lustra w lunaparku, bezwzględnie konieczne jest , aby opakowania poddawane temu procesowi zdobienia miały powierzchnię jak najbardziej doskonałą jeszcze przed rozpoczęciem całego procesu. Niestety każde wady powierzchni nawet nieznacznie dostrzegalne przed naniesieniem powłoki metalicznej z całą pewnością będą zauważalne a często

4/2013

nawet podkreślone załamaniem odbitego światła od lustrzanej powierzchni. Dlatego gładkość ścianek, odpowiednie przejścia pomiędzy płaszczyznami ścianek, brak rys technologicznych i zapadów występujących w trakcie lub po procesie wtryskiwania opakowań znacznie podnoszą jakość zdobienia objawiającą się w nieskazitelnym odbiciu światła. W przypadku opakowań o powierzchni lekko porowatej bardziej wskazana może być metalizacja z wykończeniem matowym. Bardzo istotne jest zachowanie odpowiedniej czystości mechanicznej – brak tłustych plam, kurzu, przylgniętych pod wpływem elektryzowania się plastiku drobinek pochodzących od opakowań

e - w y d a ni e d o p o b r a n i a n a :

w w w.farmacom.com.pl

transportowych ułatwiają przeprowadzenie procesu metalizacji oraz ograniczają ilość elementów brakowych i odpadowych po tym procesie. Im czystsze warunki produkcji detali opakowaniowych, im wyższa kultura ich przygotowywania, pakowania i transportu tym mniejsze koszty związane z detalami, które zostały zakwalifikowane jako niepełnowartościowe. Proces ten łatwiejszy jest do monitorowania i nadzoru,

e-w ydanie do pobrania na :

w w w.farmacom.com.pl

gdy opakowania lub jego elementy są produkowane na zamówienie firmy zlecającej potem metalizację. Znacznie bardziej ryzykowne jest poddawanie metalizacji elementów kupowanych ze stocku od firm dostarczających opakowania dla szerokiego spektrum odbiorców. Opakowania takie nie dają gwarancji, że w jednej partii skierowanej do metalizacji będziemy mieli opakowania jednorodne co do parametrów wytworzenia, składu surowcowego, trwającego starzenia się plastiku itp. Ponadto często w wypadku kupowania opakowań wieloelementowych otrzymujemy produkty

4/2013

złożone, które muszą być poddawane w całości metalizacji. Wymusza to odpowiednie zabezpieczenie powierzchni mających kontakt z kosmetykiem przed osadzaniem się warstwy metalicznej. Tylko w niewielkim zakresie możemy rozłożyć na elementy opakowanie przekazując jego część do zdobienia jak to ma miejsce np. przy nasadkach osłaniających pompki.

Ogólne zasady doboru surowców Przed rozpoczęciem procesu metalizacji próżniowej i lakierowania UV pracownik działu zdobień dokonuje analizy detali, które mają być poddane procesowi metalizacji. Detale weryfikowane są pod kątem zanieczyszczeń, zabrudzeń i zatłuszczeń, a także pod kątem występowania dodatkowych krawędzi. Następnie sprawdza się, czy są one zgodne z rysunkiem technicznym. W celu doboru odpowiedniego rodzaju lakieru sprawdza się rodzaj tworzywa, które zostało użyte przy produkcji detalu. Bardzo ważny dla procesu metalizacji jest dobór komponentów. Lakier musi być dedykowany do wysokiej próżni. Zarówno lakier, jak i t wor z y wo nie może odgazow y wać związków lotnych w procesie metalizacji w dużej ilości, ponieważ może to powodować zakłócenia w procesie.

58 Testy wstępne metalizacji Przed rozpoczęciem właściwego procesu metalizacji wykonywane są próby technologiczne. Operator linii lakierniczej ustawia linię lakierniczą, w oparciu o kartę technologiczną wpisywane są parametry, a następne wykonuje się pierwsze serie próbne lakierowania. W celu analizy pod kątem przyczepności powłoki lakieru do powierzchni wykonuje się test siatki nacięć. Jeżeli wszystkie parametry są prawidłowe i powłoka uzyskuje pożądaną przyczepność przystępuje się do właściwego procesu.

Proces metalizacji Każdy proces produkcyjny można podzielić na następujące fazy: I. przygotowanie powierzchni tworzywa sztucznego przed pokryciem go powłoką dekoracyjną – jest to proces niezbędny, który polega na poddaniu powierzchni tworzywa działaniu zjonizowanego powietrza i opalaniu jej płomieniem pal-

nika gazowego lub jonizacji plazmowej przeprowadzanej w komorze próżniowej; obróbka ta poprawia zwilżalność i przyczepność lakieru do podłoża; II. metalizacja próżniowa – powleczenie powierzchni cienką warstwą aluminium; naparowywanie w próżni mikrocząsteczek metalu zapewnia uzyskanie powłoki bardzo cienkiej i wiernie odtwarzającej kształt przedmiotu; III. malowanie – przebiega w dwóch etapach: 1. nanoszenie lakieru podkładowego przed metalizacją próźniową 2. nanoszenie lakieru nawierzchniowego zabezpieczającego powłokę aluminiową przed utlenianiem oraz nadającego ostateczny efekt dekoracyjny i estetyczny; wykorzystuje się tu materiał malarski transparentny, jak również pigmentowany; dzięki temu produkt może występować w szerokiej gamie kolorystycznej; IV. suszenie powłoki malarskiej – z wykorzystaniem lamp IR; odparowany

4/2013

rozpuszczalnik poprzez układ wentylacji kabiny IR wydalany jest do atmosfery; V. utwardzenie powłoki malarskiej – przebiega w komorze wyposażonej w lampy UV emitującej promienie ultrafioletowe o odpowiedniej długości fali dobranej pod kątem stosowanych lakierów UV; otrzymana powierzchnia nabywa w ten sposób wysokich właściwości mechanicznych i odporności chemicznej; VI. opróżnianie linii technologicznej i pakowanie gotowych wyrobów – odbywa się na stanowiskach rozładunku linii; wyroby są zdejmowane z uchwytów, wkładane do kartonów, ważone w celu odliczenia odpowiedniej ilości i zamykane.

Proces zabezpieczenia metalizacji próżniowej Praktycznie każdy rodzaj tworzywa może być poddany procesowi metalizacji próżniowej i lakierowania UV – PP, ABS, PC,PS,PCTA, a także Surlyn. Do każdego

e - w y d a ni e d o p o b r a n i a n a :

w w w.farmacom.com.pl

tworzywa należy dostosować odpowiedni lakier, który będzie miał dobrą przyczepność z danym tworzywem. Zdarzają się również lakiery uniwersalne, które są dedykowane do wielu grup tworzyw sztucznych. Proces zabezpieczenia metalizacji próżniowej odbywa się przy użyciu lakieru nawierzchniowego. Lakier ten nie tylko zabezpiecza, ale również daje możliwość uzyskania odpowiedniego koloru na detal, jak również nadania efektu matu lub połysku. Na rynku dostępne są także lakiery nawierzchniowe, które mogą nadać detalowi dodatkowe właściwości takie jak efekt dotyku w postaci zamszu lub śliskości detalu.

Kontrola jakości wewnątrz procesu W takcie trwania procesu jak i po jego zakończeniu sprawdzany jest wygląd uzyskanego detalu, pod kątem wykluczenia ewentualnych wtrąceń oraz równomiernego napylenia na całej metalizowanej powierzchni. Możemy wyróżnić trzy rodzaje kontroli końcowej procesu metalizacji i lakierowania UV: • mechaniczna kontrola właściwości – w trakcie tego procesu sprawdzana jest przyczepność powłoki lakieru metodą siatki nacięć, która służy weryfikacji przyczepności powłoki lakierniczej do podłoża. Testowana jest odporność chemiczna na medium, dla którego detal jest przeznaczony. W kolejnym etapie detale poddawane są testom chemicznym na odporność na media lub związki chemiczne. Testuje się powłokę końcową, czyli już polakierowaną lakierem UV, ponieważ to lakier chroni powłokę aluminiową przed oksydacją i uszkodzeniami. • próba termiczna, która wykonywana jest w szczególnych przypadkach, gdzie sprawdzana jest odporność chemiczna powłoki w podwyższonej temperaturze, • kontrola optyczna, która polega na porównaniu detali z wzorcem kolorystycznym. Kontroli koloru dokonuje się w specjalnej komorze świetlnej oraz przy użyciu kolorometru. W trakcie kontroli optycznej porównuje się uzyskane detale z tablicą jakościową w celu określenia i eliminacji ewentualnych wad jakościowych.

Kwalifikowanie jakości wykonania zdobienia Na podstawie wykonanej pierwszej produkcji uzgadniana jest pomiędzy wykonawcą zdobienia i zlecającym plansza wad jakościowych. Na jej podstawie dokonuje się wizualnej kontroli elementów po zakończe-

e-w ydanie do pobrania na :

w w w.farmacom.com.pl

niu procesu metalizacji. O ile pewne badania trwałości naniesienia warstwy metalicznej mogą być inwazyjne i niszczące, o tyle pozostała ocena dotycząca ewentualnych wad wizualnych opiera się głównie na kontroli pobranych statystycznie próbek z szarży produkcyjnej bez ingerowania mechanicznego lub niszczącego w poddane procesowi elementy. Ponadto przed nałożeniem ostatniej warstwy lakieru nawierzchniowego pracownicy na linii zdobniczej są w stanie wyłapać podstawowe wady niewłaściwego lub niedokładnego nakładania warstwy metalicznej takie jak: • miejscowe braki pokrycie powierzchni • zamglenia, wtopienia i niejednorodność warstwy metalicznej, • widoczne skazy powierzchniowe podkreślone niejednorodnością odbijanego światła, • brak ostrości przejścia i zalewanie istotnych elementów opakowania jak np. tłoczone w elemencie logo, • pęcherzyki ich ilość i rozkład, • przypadkowe odciski i inne niepożądane ślady na powierzchni, • skupiska pęcherzyków itp.

Trwałość powłok nanoszonych metalizacją próżniową Z uwagi na to, iż technika zdobienia opakowań za pomocą warstw metalicznych wykorzystywana jest w szczególności dla podkreślenia wyjątkowej wartości i prestiżu kosmetyku, ważnym elementem projektowania opakowania jest weryfikacja tego jak naniesiona warstwa metaliczna reaguje z kosmetykiem, który jest zapakowany w takie opakowanie. Oczywiście projektując zdobienie odrzucamy możliwość, by warstwa metaliczna była w stałym kontakcie z masą kosmetyczną. Jednak nie jest możliwe całkowite wyeliminowanie takiego zjawiska. Sposób nanoszenia kosmetyku a także posługiwania się opakowaniem

4/2013

(jego otwieranie, zamykanie, utrzymywanie w dłoni) powodują, że w końcu masa jest w sposób całkowicie przypadkowy nanoszona na ozdobione powierzchnie. Sprawdzeniu i ocenie oddziaływania podlegają zatem wszystkie elementy, które są przewidziane do napełnienia opakowań, których elementy zostały ozdobione za pomocą metalizacji próżniowej. Oczywiście wynikiem oczekiwanym jest brak wpływu masy kosmetycznej na wykonane zdobienie. Kontrola trwałości wykonywana jest przez naniesienie warstwy kosmetyku bezpośrednio na powierzchnię zdobioną, a jeśli kosmetyk ma formę płynną, to najczęściej element taki jest poddawany kąpieli w zlewce wypełnionej odpowiednim płynem. Tak spreparowane opakowania odstawiane są do komór cieplarkowych, w których przechowywane są przez okres 7 dni. Po tym okresie opakowania są wyjmowane i oczyszczane delikatnie z resztek kosmetyku. Ocena trwałości dokonywana jest poprzez pocieranie ręką o opakowanie oraz pocieranie papierowym ręcznikiem. Test uznajemy za pozytywny jeśli nie są widoczne na opakowaniu żadne uszczerbki metalizacji oraz na ręczniku lub na dłoniach nie jest dostrzegalny srebrny pyłek, który osadził się na nich podczas pocierania opakowania. Istotne jest by zwrócić również uwagę na to czy lakier powierzchniowy, który zabezpiecza warstwę metaliczną nie łuszczy się czy też nie odpada całymi płatkami. Nieakceptowane są również zmiany powierzchniowe samej warstwy metalicznej (lub lakieru powierzchniowego) objawiające się zmętnieniem, osłabieniem blasku czy wręcz zamgleniem powierzchni.

Trwałość mechaniczna powłok Oprócz odporności powłoki metalicznej na konkretny wyrób istotne jest by opakowanie ozdobione tą techniką miało odpowiednio wysoką wytrzymałość mechaniczną,

dzięki której proces napełniania i zamykania opakowania przez producenta kosmetyków będzie odbywał się bez wad powstałych w wyniku naruszenia mechanicznego struktury naniesionej warstwy aluminium lub lakieru. Szczególnie istotne są próby maszynowe by określić czy opakowanie nie rysuje się od prowadnic, kubków transportowych elementów zakręcających jak pazur y, pierścienie czy pasy. Wszelkiego rodzaju problemy powstające z rysowaniem czy wyszczerbianiem powłoki metalicznej należy kompensować działaniami polegającymi na wprowadzeniu odpowiednio regulacji i luzów na maszynach, które ograniczą mechaniczne tarcie powierzchni. Oczywiście można tego dokonać tylko w pewnych granicach, które nie naruszają i nie zaburzają płynności procesu technologicznego i jego ekonomiki. O ile jest to możliwe, należy również wprowadzić dodatkowe lepiej dopasowane okładziny, usunąć ostre krawędzie i zadziory na maszynach. Zalecane jest również wprowadzenie dodatkowych wykładzin

teflonowych czy filcowych. Pewne trudności może nastręczać proces automatycznego lub półautomatycznego zakręcania opakowań, podczas którego przenoszone są momenty. Szczególnie krytyczne są chwile gdy głowica (chwytak, obejma itp.) zaczyna działać w poślizgu względem zakrętki lub całego opakowania. Nawet jeśli nie dochodzi do mechanicznego zarysowania powierzchni, to przy miękkich okładzinach mogą one pozostawiać na srebrnej powierzchni brudny ślad startego materiału wymagającego potem dodatkowej operacji usunięcia, np. przez zmywanie. Należy również zwrócić uwagę, że wszelkie operacje manualne mogą powodować pozostawienie odcisków palców na lustrzanych gładkich powierzchniach opakowania. Z całą pewnością szokujące byłoby dla klienta gdyby po wypakowaniu drogiego produktu z kartonika otrzymywał dodatkowo „w prezencie” pozostawione odciski linii papilarnych. Dlatego bezwzględnie konieczne jest w wypadku operacji technologicznych

4/2013

i pomocniczych wykonywanych manualnie, by ręce były zabezpieczone rękawiczkami z materiału, który jednocześnie zapewnia pewność manipulowania opakowaniem, a z drugiej strony nie pozostawia na opakowaniu dodatkow ych zabrudzeń. Ze względów higienicznych ważne jest by takie rękawiczki nie pyliły, co w wypadku tworzyw podatnych na elektryzowanie powoduje przyleganie włókienek czy innych osadów. Długotrwała praca w rękawiczkach jest uciążliwa, jednak ze względów estetycznych jest to łatwiejsze zabezpieczenie przed niepożądanymi śladami niż potem dodatkowe operacje ich usuwania. Weryfikacji trwałości powłoki należy dokonać również w wypadku elementów opakowania, które ze względu na swoja funkcjonalność są przesuwane lub nasuwane względem siebie takich jak np. nasadki pompek. Rozważmy dwa przypadki – w pier wszym nasadka jest osadzona na metalizowanym korpusie pompki, a w drugim na pompkę nasadzana jest srebrzona nasadka. W obydwu wypadkach zasadniczą kwestią funkcjonalną jest by nasadka była na tyle ściśle spasowana z korpusem pompki, by nie dochodziło do lekkiego jej usunięcia, a w szczególności niekontrolowanego samoistnego odpadnięcia przy manipulowaniu produktem. Trwałość osadzenia zapewniają odpowiednie elementy nasadki w postaci wypustów, pierścieni i ich fragmentów, które zaciskają się na korpusie pompki. Szczególnie silne spasowanie w połączeniu z nieodpowiednio naniesioną warstwą metalizacji będzie niestety skutkowało zdrapywaniem fragmentów metalicznych, szczególnie w okolicach załamań krawędzi czy przejść pomiędzy płaszczyznami tworzącymi korpus pompki. Inne ryzyko może dotyczyć nasadki, która w trakcie procesu metalizacji jest poddawana działaniu czynników termicznych i chemicznych. Wypadkowe działanie poszczególnych etapów wykonywania omawianego zdobienia może skutkować zmianami strukturalnymi tworzywa prowadząc np. do jego kruchości, zmian wymiarowych (w tym późniejszego pasowania do innych elementów opakowania) itp. Pomimo występowania ryzyka należy jednak zwrócić uwagę, że uzyskiwane efekty wyjątkowo gładkiej jednorodnej powierzchni niemal zwierciadlanej, nie są osiągalne do tej pory żadnymi innymi metodami. Bardzo dobrej jakości metalizacja jest możliwa i wykonywana na rynku polskim, a jej efekty są widoczne na wysokiej jakości produktach kosmetycznych.

e - w y d a ni e d o p o b r a n i a n a :

w w w.farmacom.com.pl

W drodze

po opakowanie idealne... Rozmowa z Tomaszem Gabrysiak, Kierownikiem ds. Kluczowych Klientów firmy MPS International, odpowiedzialnym między innymi za wdrożenia opakowań w MPS-ie.

• Panie Tomaszu, jest Pan wieloletnim pracownikiem firmy MPS International i zajmuje się Pan sprzedażą opakowań. Co Pana zdaniem jest najciekawsze w tej pracy? Moja praca to ciągły kontakt z Klientem, praca twórcza nad znalezieniem produktu, który w oczach Klienta byłby idealny, który zapewni Mu przewagę konkurencyjną. To wielka odpowiedzialność, ale też wspaniała przygoda. Uważam, że wykonuję najciekawszą pracę z możliwych. • Czy wdrażając nowe opakowania udało się Państwu zaprojektować, a następnie wyprodukować opakowanie idealne? Tworząc i realizując kolejne projekty w opakowaniach na przestrzeni 13 lat uczestniczyłem w realizacji blisko 150-u projektów związanych z opakowaniami. Za każdym razem towarzyszyła mi idea, że będzie to opakowanie idealne. Weryfikacja tej wizji leży po stronie Klienta, poza tym każde następne opakowanie jest kolejnym „dzieckiem”, które zawsze powinno spełniać kryteria „idealne”.

foto: MPS International

• Dlaczego tak trudno stworzyć idealne opakowanie? Nie wiem, czy w ogóle jest to możliwe, ale świadomość, że opakowanie, które w danej chwili tworzymy powinno być najlepsze, niepowtarzalne, jedyne, determinuje nasze myślenie i sprawia, że opakowanie takie właśnie będzie. Każde nowo projektowane opakowanie odpowiada na inne potrzeby Klienta, a jednocześnie jest swego rodzaju dziełem sztuki użytkowej, ma za zadanie spełnić marketingowe i praktyczne założenia względem produktu. Opakowanie idealne ma być nowoczesne w swojej formie, jedyne i niepowtarzalne, miłe w dotyku, kolorowe, musi posiadać odpowiednią wielkość, właściwą pojemność i co najważniejsze musi być funkcjonalne. Inne wymagania stawia natomiast dział wdrożeń, technolog czy wydział produkcji. Zwykle oczekują opakowania o stabilnej podstawie, odpowiedniej wadze i z właściwego materiału. Dużą wagę przywiązują również do zamknięcia, ułatwiającego zamykanie produktu w trakcie napełniania. Nie bez znaczenia jest również średnica otworu do napełniania, która wpływa na wydajność oraz łatwość procesu napełniania oraz duża powierzchnia do zdobienia, czy też łatwość aplikacji etykiet. Więc jest sporo tych wymagań, którym należy sprostać.

e-w ydanie do pobrania na :

w w w.farmacom.com.pl

4/2013

62 | chce stworzyć do nowego wyrobu, należy zastanowić się jakim cechami i właściwościami winno się ono charakteryzować. Jeżeli zachowamy pewną hierarchie w odniesieniu do opakowania, to niemal każde opakowanie może okazać się idealne dla danego produktu i spełniać określone cechy tego wyrobu.

• Czy wszystkie wymienione przez Pana aspekty bierze Pan również pod uwagę tworząc nowe opakowanie? Tak, wszystkie te cechy biorę pod uwagę na etapie procesu projektowania. I to właśnie kształt i dobór materiału jest dla nas producentów największym wyzwaniem. Proces projektowania opakowania powinien uwzględniać wszystkie dotychczas wymienione cechy, a warunkiem nadrzędnym jest możliwość wykonania tego, co zostało zaprojektowane, czyli dopasowanie do technologii i dostępnego parku maszynowego. Kolejnymi aspektami, które są bardzo istotne, a być może nie są elementami mającymi wpływ bezpośrednio na decyzję ostatecznego klienta, są obszary zdobienia, a następnie efektywne wykorzystanie opakowania w procesie nalewania i pakowania.

• Czy są opakowania, z których jest Pan szczególnie dumny? Każde nowe opakowanie i zadowolenie Klienta, to powód do dumy. Ale są oczywiście takie, które stawiam ponad wszystkimi: to są opakowania do produktu Carex – dwie bajkowe postacie Chlip i Chlap. Założeniem tego opakowania, poza jego podstawową funkcją, jest rola zabawki. Zastosowano więc nadruk bezpośrednio na butelce. W przypadku takiej koncepcji opakowania etykieta nie spełnia swojej roli, ponieważ ulegnie zniszczeniu w procesie użytkowania. Natomiast wykonanie nadruku na tak skomplikowanym kształcie wymagało dużego kunsztu projektowego, dotyczy to adaptacji projektu do możliwości technologicznych. Po wykorzystaniu płynu z butelki dziecko, bo to produkt dla dzieci, może zamienić opakowanie na zabawkę. Uważam, że idea „drugiego życia opakowania” jest bardzo ciekawa i przyszłościowa. Klient, w tym wypadku dziecko, szybciej akceptuje zawartość opakowania znając historię postaci, którą to opakowanie przedstawia. Poza tym to znaczna oszczędność kosztów dla klienta ostatecznego, trudno też nie wspomnieć o ochronie środowiska naturalnego.

• Czy jest jeszcze coś, czego Pan nie wymienił, a stanowi o sukcesie ? Tak, waga butelki… • Waga? Przecież im lżejsze opakowanie tym mniej materiału do jego produkcji, a dzięki temu jest tańsze, dostarcza mniej masy do ponownego przetworzenia. Tak, zgadzam się z Panią Redaktor, lecz pamiętajmy, że mniejsza waga, to nie tylko same plusy ale również minusy. Waga ma znaczenia nie tylko dla ceny, wiadomo im niższa waga opakowania, tym niższa cena, a zatem idealna dla kosztów produktu końcowego. Pamiętajmy przy tym, że opakowanie z gotowym produktem będzie musiało „przejść” gęste sito prób na kolejnych etapach w dziale wdrożeń, rozwoju produktu, zdobienia, konfekcjonowania a w nim m.in. test na zamykanie czy etykietowanie. A zatem przejdzie mnóstwo badań i testów. I o tym zapominamy lub traktujemy jako cechy drugorzędne, popełniając tym samym błąd, który w konsekwencji będzie miał lub może mieć wpływ na wynik końcowy, czyli sukces.

Założeniem tego opakowania, poza jego podstawową funkcją, jest rola zabawki

foto: MPS International

A co dokładnie wiąże się z wagą? …czy produkt zostanie w ogóle dopuszczony do sprzedaży, czy osiągniemy sukces czy porażkę. Pamiętajmy waga pakowania to grubość ścianki, plastyczność, poziom ugięcia opakowania w trakcie dozowania np. balsam do ciała w bardzo sztywnej butelce, której próba ściskania jest bardzo trudna i na dodatek aplikacja odbywa się za pomocą zwykłej nakrętki typu Flip Top, ze względów użytkowych staje się niepraktyczny i nieprzydatny. A odwrotnie niska waga opakowania, to zapadnięte ścianki, zniekształcona powierzchnia etykietowania, deformująca się w trakcie napełniania i zamykania . Grubość ścianek ma również znaczenie przy wyborze zdobienia przy użyciu technologii takich jak: etykietowanie na produkcie , drukowanie UV, sleeve , hot stamping, czy tampodruk. Testy statyczne i dynamiczne, próba transportowa oraz test spadków swobodnych z gotowym wyrobem „obnażą” całą prawdę co do wyboru wagi opakowania. Każdy dział w fabryce powinien na początku zdefiniować indywidualne cechy dla opakowania, które

4/2013

e - w y d a ni e d o p o b r a n i a n a :

w w w.farmacom.com.pl

63 • Czy na przestrzeni tych kilkunastu lat mocno zmienił się proces produkcji opakowań? Czy jest coś co pozostaje niezmienne? Oczywiście bardzo zmieniła się technologia, posiadamy nowoczesny park maszynowy, wszystko jest skomputeryzowane, ogromnie ważne są zasady związane z ochroną środowiska naturalnego. Zmienił się również sposób komunikacji z Klientem, teraz dominującą formą komunikacji są Internet oraz telekonferencje. Zmieniają się wreszcie gusta Klientów. Dawniej im więcej chemii tym lepiej, obecnie jest moda na produkty „EKO”. Jest jednak w tym wszystkim element stały, niezawodny – to człowiek. Wszystko co wychodzi z naszej fabryki jest stworzone przez człowieka. Od jego inwencji i zaangażowania zależy sukces produktu finalnego. Najważniejsza w tym wszystkim jest pasja tworzenia nowego produktu u wszystkich uczestników procesu produkcji oraz właściwa komunikacja między tymi uczestnikami. A to nie jest łatwe, bo nie łatwo jest być i twórcą i rzemieślnikiem jednocześnie. W naszej firmie to się bardzo często udaje i dlatego rozwijamy się ku zadowoleniu własnym, i naszych Klientów. To jest moją największą satysfakcją, która pokonuje wszelkie bariery. • Dziękuję Panu za rozmowę oraz poświęcony czas. Ja również dziękuję. Cieszę się, że mogłem podzielić się z Panią i Czytelnikami moją wiedzą, zdobytą przez te kilkanaście lat pracy w MPS International. Przy okazji pragnę Wszystkim złożyć najserdeczniejsze życzenia z okazji zbliżających się Świąt Bożego Narodzenia oraz szczęśliwego Nowego Roku. Rozmawiała Teresa Miller

foto: MPS International

Drugim opakowaniem, które sprawia mi szczególną radość to opakowanie produktów do opalania dla firmy Dax Cosmetics. Zarówno kształt jak i kolor są bardzo przyjazne dla Klienta, sugerują relaks, odpoczynek, przyjemność – opakowanie nawiązuje więc do emocji Klienta, a to z kolei jest głównym motywem zakupu. Opakowanie o tak wielu zaletach nie było łatwe do wyprodukowania. Dzięki dużemu zaangażowaniu i wielkiej determinacji zespołu projektowo – wdrożeniowego uzyskaliśmy efekt, który sami możecie Państwo ocenić na półce sklepowej.

reklama

64 | Grzegorz Nawrot kierownik Działu Projektowego firmy Bech Packaging z Nowego Tomyśla; wykładowca na Wydziale Architektury i Wzornictwa Uniwersytetu Artystycznego w Poznaniu

Falsyfikat unikat

czy foto: Bech Packaging

wdrażanie opakowań idealnych Jak powinno wyglądać opakowanie szamponu do włosów, sosu czekoladowego lub płynu do mycia naczyń? Czy powinno być niepowtarzalne czy raczej naśladujące? Jak tworzyć opakowania idealne?

ojęcia falsyfikat i unikat jako antonimy występują równolegle, dlatego oparcie strategii wdrażania nowych wyrobów na kopiowaniu albo innowacyjności może przynieść zakładane korzyści. Niemniej stosunek falsyfikatu do unikatu maleje wraz z dojrzewaniem i uprzemysłowieniem gospodarek. Maszynę może mieć każdy. Konkurencyjność podnoszą idee. Opakowanie sosów

Niniejszy artykuł jest podsumowaniem wykładu, o tym samym tytule, wygłoszonego w ramach 4. Kongresu Świata Przemysłu Kosmetycznego.

Opakowanie suplementu diety Opakowanie gum do żucia

4/2013

e - w y d a ni e d o p o b r a n i a n a :

w w w.farmacom.com.pl

65 Jak zaprojektować niepowtarzalne opakowanie idealne. Krok po kroku. • Poznaj konsumenta. Spójrz jego oczyma. Zdefiniuj go.

Opakowanie dżemu dla dzieci

• Nazwij jego potrzeby i oczekiwania. • Określ siebie, producenta. Postaw cele przed wdrażanym produktem. • Opisz charakter marki i walory formulacji w relacji do użytkowników. • Rozpoznaj konkurencję bezpośrednią. • Uwzględnij sposób ekspozycji. Miejsce. • Przeanalizuj wszystkie możliwe skojarzenia. • Pomysły od początku przekładaj na szkice. • Wybraną koncepcję rozwijaj w skali 1 do 1. • Myśl twórczo docelowym materiałem, technologią. Nie traktuj ich jako ograniczenia. • Nie ulegaj rozwiązaniom pośrednim. Nie idź na skróty. • Modelując bryłę opakowania na bieżąco

Opakowanie chemii motoryzacyjnej

weryfikuj technologiczność. • Analizuj poprawność krzywych i powierzchni tworzących geometrię. • Myśl ergonomicznie, ekologicznie i ekonomicznie. • Nie wywarzaj otwartych drzwi. Wyciągaj wnioski z rozwiązań dostępnych na rynku. • Wykonaj wstępny prototyp. • Oceń stopień realizacji założeń projektowych. • Zasymuluj napełnianie, zamykanie, etykietowanie, ekspozycję i użytkowanie. • Porównaj prototyp z produktami konkurencyjnymi. • Sprawdź czy kształt wpłynie na wadliwość produktu wynikającą z konstrukcji narzędzia.

Opakowanie męskich kosmetyków

• Myśl o wszystkich użytkownikach w ramach cyklu życia produktu. Dobry projekt usprawnia powiązane procesy. • Zbierz maksymalną ilość konstruktywnych wniosków. • W razie potrzeby popraw geometrię 3d. Modyfikacje początkowe kosztują najmniej. • Wykonaj ostateczny prototyp. • Stwórz dokumentację techniczną jako podstawę do oceny zgodności gotowego opakowania z projektem. • Uwzględnij możliwy rozwój - różne wielkości, sposoby dozowania, materiały, technologie, użytkownicy. • W ramach rodziny produktów każdą formę opracowuj indywidualnie i grupowo. • Po wdrożeniu monitoruj produkt na rynku.

Opakowanie szamponu do włosów

• Czas obserwacji uzasadniających poprawność wdrożenia ustal w relacji do zabiegów promocyjnych.

e-w ydanie do pobrania na :

w w w.farmacom.com.pl

4/2013

foto: chromastock

Bezpieczny produkt

– priorytet w branży kosmetycznej Coraz częściej docierają do konsumentów niepokojące komunikaty o zagrożeniach, wynikających ze stosowania, spożywania lub użytkowania wybranych produktów. Zagrożeń jest bardzo wiele i dotyczą one praktycznie wszystkich branż, najczęściej produktów spożywczych, kosmetycznych czy farmaceutycznych.

Anna Gawrońska-Błaszczyk Instytut Logistyki i Magazynowania, GS1 Polska

2012 roku Polska zgłosiła 17 powiadomień w ramach systemu RAPEX1 oraz 118 powiadomień w ramach systemu RASFF2. Szacuje się, że liczba „cichych wycofań” z rynku, bez powiadamiania RASFF, może dotyczyć nawet kilkuset produktów w ciągu roku. W trosce o dobre

imię przedsiębiorstwa oraz wizerunek marki budowany od lat, bardzo często firmy nie informują o zagrożeniach, wynikających ze stosowania ich produktów. W związku z tym najbardziej alarmujące sygnały docierają do konsumentów w skrajnych wypadkach – w sytuacjach, gdy już doszło do utraty

4/2013

zdrowia lub życia konsumenta. Zazwyczaj bowiem okazuje się, że funkcjonujące w firmach systemy zapewnienia identyfikowalności produktów sprawdzają się wewnątrz, natomiast nie spełniają funkcji na zewnątrz, w całym łańcuchu dostaw. Z tego powodu coraz częściej firmy obligowane są

e - w y d a ni e d o p o b r a n i a n a :

w w w.farmacom.com.pl

67 na mocy aktów prawnych do zapewnienia pełnej identyfikowalności swoich produktów po to, aby szybko, skutecznie i bezpiecznie wycofać je z rynku w sytuacji, gdy takie działanie będzie konieczne. Rozporządzenie WE 1223/2009, obowiązujące od 11 lipca 2013, nakłada na firmy z branży kosmetycznej obowiązek zapewnienia pełnej identyfikowalności produktów w oparciu o numer partii produkcyjnej. Głównym celem tego aktu prawnego jest „zapewnienie wysokiego stopnia bezpieczeństwa kosmetyków wprowadzanych do obrotu na terenie Unii Europejskiej, jak również sprawne funkcjonowanie rynku wewnętrznego oraz rozwoju konkurencyjności i innowacyjności branży kosmetycznej”3. Dodatkowo rozporządzenie ma na celu zapewnienie możliwości śledzenia produktu kosmetycznego w całym łańcuchu, a także identyfikację podmiotów gospodarczych”. Zgodnie z artykułem 7 „na wniosek właściwych organów: • osoby odpowiedzialne wskazują dystrybutorów, którym dostarczają dany produkt kosmetyczny; • dystrybutor wskazuje dystrybutora lub osobę odpowiedzialną, która dostarczyła mu produkt kosmetyczny, oraz dystrybutorów, którym dostarczono dany produkt kosmetyczny.” W praktyce oznacza to, że każda firma z branży kosmetycznej musi umieć identyfikować do kogo i co wysłano oraz od kogo, co otrzymano. Dodatkowo rozporządzenie dotyka zagadnień związanych z danymi koniecznymi do zamieszczenia na produktach, a także wycofywaniem produktów z rynku. O ile opakowania jednostkowe są z zasady oznakowane numerem identyfikacyjnym w postaci kodu kreskowego i uwzględniają numer partii produkcyjnej, wyzwaniem dla logistyki są niejednolite praktyki w zakresie znakowania opakowań zbiorczych i logistycznych. Odpowiedzią na sprostanie wymogom nowego aktu prawnego są standardy

systemu GS1 i bazujące na nich rozwiązania, od 40 lat z powodzeniem usprawniające logistykę. Standardy GS1 w zakresie identyfikacji, gromadzenia i współdzielenia

Każda firma z branży kosmetycznej musi umieć identyfikować do kogo i co wysłano oraz od kogo i co otrzymano danych – o produktach, lokalizacjach, itp. – umożliwiają firmom stosowanie jednego języka i prowadzenie efektywnej współpracy. Podstawę tych standardów stanowią globalne numery identyfikacyjne, które mogą być przedstawiane w postaci uzgodnionych kodów kreskow ych lub znaczników radiowych. Pozwalają one na identyfikację produktów, niezależnie od ich formy opakowaniowej. Są one również wykorzystywane jako identyfikatory opakowań, surowców i półproduktów. W ramach standardów GS1 wyróżniamy także specjalne identyfikatory służące oznaczaniu numerów partii produkcyjnej, daty ważności i wszystkich innych danych istotnych z punktu widzenia zapewnienia bezpieczeństwa produktów oraz sprawnej logistyki. Wsparcie w zakresie efektywnego przekazywania

Logika systemu GS1 pozwala na jednorazowe oznaczenie produktów detalicznych i gwarantuje, że raz nadany numer nie powtórzy się nigdzie więcej na świecie pozyskanych danych pomiędzy partnerami handlowymi stanowi tzw. Elektroniczna Wymiana Danych. Wykorzystanie standardowych komunikatów elektronicznych typu faktura, czy awizo dostawy, pozwala

Typ opakowania

Kodowane dane

Dane opcjonalne

Symbolika kodowa

Jednostka logistyczna

numer produktu numer palety numer partii produkcyjnej numer nadawcy

data ilość

GS1-128

Opakowanie zbiorcze

numer produktu numer partii produkcyjnej

data ilość

GS1-128

w w w.farmacom.com.pl

Rys. 1. Przykład kodu kreskowego GS1-128 przedstawiającego dane obowiązkowe w przypadku znakowania opakowania zbiorczego

Standardy GS1, proponowane do wdrożenia przez firmy kosmetyczne, umożliwiają realizację zasad identyfikowalności i są odpowiedzią na wymogi prawne. Dodatkowo ich wykorzystanie wspomaga procesy logistyczne w firmach, ponieważ standardy te stanowią element automatycznej identyfikacji i wymiany dokumentów elektronicznych. Rozwiązania GS1 przyczyniają się również do wzrostu bezpieczeństwa produktów i uzyskania efektu przejrzystości w łańcuchu dostaw, gdyż są rozwiązaniami unikalnymi, pewnymi i sprawdzonymi. Zastosowanie standardów GS1 zapewnia pełną identyfikację produktów i umożliwia wyodrębnienia konkretnej partii produkcyjnej, co wpływa na redukcję kosztów związanych z koniecznością wycofania wadliwych produktów z rynku.

System RAPEX – głównym i bezpośrednim celem funkcjonowania systemu jest zapewnienie szybkiej wymiany informacji między państwami członkowskimi i Komisją Europejską na temat produktów stwarzających zagrożenie oraz środków podjętych w danym kraju, by wykluczyć lub ograniczyć ich wprowadzanie na rynek, a także ewentualnie użytkowanie. 2 System RASFF – europejski system ostrzegania o niebezpiecznych produktach żywnościowych obowiązujący we wszystkich krajach Unii Europejskiej. 3 Rozporządzenie WE 1223/2009. 1

Tab. 1. Standardy GS1 na rzecz nowych wymogów prawnych w przypadku firmy produkcyjnej

e-w ydanie do pobrania na :

na bezpieczną i skuteczną wymianę danych o produktach i kontrahentach w łańcuchu dostaw, zmniejszając koszty związane z pomyłkami i ręcznym wprowadzaniem danych do systemów informatycznych, a także zmniejszając czas realizacji wybranych procesów logistycznych. Logika systemu GS1 pozwala na jednorazowe oznaczenie produktów detalicznych i gwarantuje, że raz nadany numer nie powtórzy się nigdzie więcej na świecie. W sytuacji, gdy partnerzy handlowi posługują się globalnym językiem biznesu, jakim jest GS1, możliwe jest współdzielenie jednolitych danych w całym łańcuchem dostaw. Eliminowana jest wówczas potrzeba ponownego oznaczania produktów i wielokrotnego wprowadzania danych do systemów informatycznych.

4/2013

68 |

Zarejestrowany znak towarowy, wzór przemysłowy – jak korzystać z uzyskanej wyłączności Zarejestrowałeś znak towarowy lub wzór przemysłowy, otrzymałeś świadectwo potwierdzające uzyskaną wyłączność i uważasz, że teraz możesz być spokojny bo zadbałeś o ochronę interesów firmy. Czy na pewno? Czy samo zarejestrowanie znaku towarowego lub wzoru przemysłowego wystarczy?

Joanna Piłka Rzecznik Patentowy Patpol

dpowiedź na tak postawione pytania brzmi „W zasadzie tak, ale…”. Prawda jest taka, że rejestracja sama w sobie niczego nam nie da, poza piękną laurką w postaci świadectwa rejestracji do powieszenia na ścianie oraz pozornym poczuciem bezpieczeństwa. Warto pamiętać, że rejestracja nie jest celem samym w sobie ale środkiem do celu, którym jest ochrona interesów firmy. W jaki sposób należy wobec tego wykorzystać rejestrację znaku towarowego lub wzoru przemysłowego do realizacji celu jakim jest ochrona interesów przedsiębiorstwa? Otóż poprzez taką rejestrację otrzymujemy szereg narzędzi, które zależnie od sytuacji i potrzeb możemy wykorzystać aby zapewnić skuteczną ochronę naszych interesów.

których może dojść do naruszenia naszego prawa wyłącznego Do działań tych zalicza się wytwarzanie, używanie, oferowanie, wprowadzanie do obrotu lub importowanie, bez naszej zgody, produktów wchodzących w zakres ochrony, wynikającej z uzyskanej przez nas rejestracji. Dodatkowo w przypadku rejestracji znaku towarowego mamy możliwość zakazania umieszczania go na dokumentach związanych z wprowadzaniem towarów do obrotu lub związanych ze świadczeniem usług a także posługiwania się nim w celu reklamy. Jak widać rejestracja znaku towarowego lub wzoru przemysłowego daje nam dość szeroką ochronę, jednakże należy pamiętać, że egzekwowanie przestrzegania naszych praw przez osoby trzecie leży wyłącznie w naszej gestii. Dlatego należy obserwować rynek i podejmować działania przeciwko osobom, które naruszają nasze prawa.

Jakie uprawnienia daje rejestracja? Rejestracja znaku towarowego lub wzoru przemysłowego daje nam prawo wyłącznego korzystania ze znaku lub wzoru w sposób zarobkowy lub zawodowy na określonym terytorium. Uzyskując rejestrację dostajemy zatem możliwość zakazywania osobom trzecim podejmowania szeregu działań, w wyniku

Co zrobić gdy ktoś narusza moje prawa? Gdy stwierdzimy, że dochodzi do naruszenia naszych praw, w wyniku podjęcia przez osobę trzecią któregokolwiek z wymienio-

4/2013

e - w y d a ni e d o p o b r a n i a n a :

w w w.farmacom.com.pl

foto: chromastock

wycofania bezprawnie oznaczonych naszym znakiem towarowym lub wytworzonych według naszego wzoru przemysłowego produktów z obrotu, przyznania ich nam na poczet zasądzonej na naszą rzecz sumy pieniężnej albo ich zniszczenia. Możemy również żądać wydania bezpodstawnie uzyskanych korzyści, naprawienia wyrządzonej szkody, zapłaty odszkodowania czy też opublikowania w prasie wydanego przez sąd orzeczenia lub przeprosin. To z których z tych roszczeń skorzystamy, będzie zależeć od przyjętej strategii i konkretnych okoliczności sprawy. Warto pamiętać, że opisanych powyżej roszczeń możemy dochodzić za okres rozpoczynający się po dniu publikacji informacji o zgłoszeniu znaku towarowego lub rejestracji wzoru przemysłowego. Jeżeli jednak powiadomimy osobę naruszającą nasze prawo o dokonanym zgłoszeniu znaku towarowego lub wzoru przemysłowego przed ich publikacją, to będziemy mogli dochodzić roszczeń już od daty tego powiadomienia. Nie warto też zwlekać z roszczeniami z tytułu naruszenia rejestracji wzoru przemysłowego ponieważ ulegają one przedawnieniu z upływem 3 lat od dnia w którym dowiedzieliśmy się o naruszeniu

nych wcześniej działań, możemy dochodzić swoich praw na drodze sądowej w trybie postępowania cywilnego, tj. wystąpić wobec takiej osoby z powództwem cywilnym. Ponadto, w przypadku gdy ktoś narusza nasze prawa do znaku towarowego możemy również skorzystać z przepisów karnych. Warto też pamiętać o możliwości ustanowienia dla naszego zarejestrowanego znaku towarowego lub wzoru przemysłowego ochrony celnej na granicy. Wszystkie te narzędzia umożliwiają zależnie od przyjętej strategii oraz konkretnego przypadku, podjęcie skutecznej obrony przed działaniami naruszającymi nasze prawa. Każde z tych narzędzi zostanie dalej omówione bardziej szczegółowo.

Czego można żądać w postępowaniu cywilnym? W ramach powództwa o naruszenie prawa wynikającego z rejestracji znaku towarowego lub wzoru przemysłowego, możemy przede wszystkim żądać od osoby naruszającej nasze prawa zaprzestania działań grożących naruszeniem, czyli np. zaprzestania wytwarzania oraz wprowadzania do obrotu towarów naruszających nasze prawa. Ponadto, możemy również żądać

e-w ydanie do pobrania na :

w w w.farmacom.com.pl

4/2013

foto: chromastock

70 |

Należy przy tym pamiętać, że największą wartość dowodową, mają te materiały co do których możliwe jest precyzyjne określenie daty ich publikacji lub udostępnienia.

i osobie która się jego dopuszcza ale nie później niż 5 lat od daty w której naruszenie nastąpiło. Z tego względu nie warto biernie przyglądać się naruszaniu naszych praw, licząc na to że naruszyciel z własnej woli ich zaprzestanie, ponieważ w pewnym momencie może okazać się, że wystąpiliśmy z roszczeniami zbyt późno.

Jakie inne narzędzia są dostępne w postępowaniu cywilnym?

Jakie dowody należy zbierać?

Poza możliwością wszczęcia powództwa o naruszenie naszych praw na drodze cywilnej, mamy również możliwość równoczesnego lub nawet przed wszczęciem takiego powództwa, wystąpienia do sądu z wnioskiem o zabezpieczenie dowodów lub roszczeń. Dzięki temu mamy możliwość uzyskania tymczasowej ochrony na czas postępowania w postaci zabezpieczenia na dobrach naruszyciela, np. poprzez zakazanie wytwarzania i wprowadzania do obrotu czy też zajęcie towarów przez komornika. Dodatkowo mamy możliwość zabezpieczenia dowodów, które są w posiadaniu naruszyciela a które są istotne z punktu widzenia postępowania o naruszenie naszych praw. Ponadto, we wniosku o zabezpieczenie możemy domagać się zabezpieczenia roszczeń przez zobowiązanie naruszającego lub innej niż naruszający

Przede wszystkim, już na etapie opracowywania znaku towarowego czy projektowania wzoru przemysłowego, warto zbierać wszelkie dokumenty pokazujące jak przebiegały prace, czyli takie dokumenty jak umowy o nabyciu lub przekazaniu praw do projektu znaku lub wzoru oraz korespondencja dotyczącą tego etapu prac. W przypadku wzorów przemysłowych warto jest przechowywać projekty i prototypy. Dodatkowo już na etapie wprowadzania na rynek produktu oznaczonego znakiem towarowym czy wytworzonego według wzoru przemysłowego należy gromadzić oferty handlowe, katalogi, korespondencję handlową oraz wszelkie materiały promocyjne i reklamowe. Ponadto, dobrze jest też na bieżąco śledzić rynek i gromadzić informacje o ofercie konkurencyjnych firm oraz prasę branżową.

4/2013

e - w y d a ni e d o p o b r a n i a n a :

w w w.farmacom.com.pl

reklama

osoby, do udzielenia informacji o pochodzeniu i sieciach dystrybucji towarów naruszających nasze prawa.

Kiedy odpowiedzialność karna za naruszenie? Jeżeli osoba trzecia w celu wprowadzenia do obrotu, oznacza towary podrobionym znakiem towarowym, zarejestrowanym znakiem towarowym, którego nie ma prawa używać lub dokonuje obrotu towarami oznaczonymi takimi znakami, to popełnia przestępstwo i podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2. Przy czym jeżeli taka osoba uczyniła sobie z popełnienia tego przestępstwa stałe źródło dochodu albo dopuszcza się tego przestępstwa w stosunku do towaru o znacznej wartości, podlega karze pozbawienia wolności od 6 miesięcy do lat 5. Warto przy tym także pamiętać, że działanie polegające na wprowadzeniu do obrotu towarów oznaczonych znakiem towarowym z wyróżnikiem mającym wywołać mylne mniemanie, że przedmioty te korzystają z ochrony, czyli np. takim jak ®, jest także przestępstwem podlegającym odpowiedzialności karnej. Działanie takie podlega karze grzywny.

Jak zapobiegać importowi naruszających produktów? Kolejnym narzędziem, które jest dostępne w przypadku gdy posiadamy zarejestrowany znak towarowy lub wzór przemysłowy, to ochrona przed importem produktów naruszających nasze prawa przewidziana w Rozporządzeniu Rady (WE) 1383/2003. W ramach tej procedury możliwe jest ustanowienie ochrony celnej na granicy dla zarejestrowanego znaku towarowego lub wzoru przemysłowego. Po ustanowieniu ochrony, organy celne z urzędu będą zobowiązane zatrzymywać towary podejrzane o naruszenie naszych praw. Przy czym o zatrzymaniu takich towarów będą nas każdorazowo informować i to od nas zależeć będzie jakie zostaną podjęte dalsze kroki, tj. czy wystąpimy na drogę sądową czy też zawrzemy z naruszycielem ugodę. Korzystanie z ochrony celnej jest o tyle wygodne, że wystarczy złożyć wniosek o podjęcie działań przez organy celne, wskazując jakie prawo ma być objęte tymi działaniami a organy celne z urzędu będą zatrzymywać podejrzane towary. Taki wniosek zwykle daje nam ochronę na okres 1 roku, przy czym okres ten może być następnie na wniosek przedłużony. Co istotne ustanowienie ochrony celnej dla naszych praw nic nie kosztuje, ponieważ od wniosku nie jest wymagana żadna opłata. Przedstawione w artykule narzędzia, pozwalające na skuteczne egzekwowanie naszych praw, umożliwiają realizację celu jaki przyświeca każdemu przedsiębiorcy decydującemu się na rejestrację, tj. ochronę interesów firmy. Korzystając z tych narzędzi i nie poprzestając na samej rejestracji, wzmacniamy pozycję firmy na rynku. Dbając o swoje prawa dajemy sygnał, że prowadzimy świadomą, aktywną politykę ochrony tych praw, przez co stajemy się wiarygodnym i atrakcyjnym partnerem biznesowym. Dodatkowo wykazujemy się dbałością o klientów, którzy oczekują, że kupując produkt oznaczony naszym znakiem towarowym i/lub wytworzony według naszego wzoru przemysłowego, kupują produkt oryginalny i o określonej jakości. Warto więc nie tylko rejestrować ale również egzekwować swoje prawa, sięgając po przewidziane prawem, sprawdzone i skuteczne narzędzia.

e-w ydanie do pobrania na :

w w w.farmacom.com.pl

4/2013

72 |

Potęga

dźwięku foto: chromastock

foto

Jak ważna dla przemysłu kosmetycznego jest dobrze rozpoznawalna marka wie każdy producent produktów kosmetycznych. Znak towarowy w postaci logo, nazwy produktu, ale też kolorystyki lub kształtu opakowania jest potężnym narzędziem pozwalającym przyciągnąć klientów i trwale zapisać się w ich pamięci. Firmy prześcigają się w opracowywaniu chwytliwych sloganów reklamowych i wyróżniających się opakowań. Tylko nieliczni zdają sobie sprawę z potęgi dźwięku. Melodia równie mocno jak obraz może identyfikować produkt i budzić odpowiednie skojarzenia z marką. Marta Krzyśków-Szymkowicz

Rzecznik patentowy, JWP Rzecznicy Patentowi

łuch jest jednym z najwcześniej rozwijających się zmysłów. Dźwięki bardzo silnie oddziałują na ludzki mózg budząc zarówno pozytywne jak i negatywne skojarzenia. Doskonale wiedząc o tym specjaliści od reklamy i marketingu dobierają podkłady muzyczne do spotów czy muzykę towarzyszącą konsumentom podczas zakupów w sklepach. Z badań firmy Millward Brown wynika, że 94% przekazów reklamowych odwołuje się do słuchu. Dźwięk czyni wyjątkowymi nie tylko sklepy ale też produkty. Melodia startowa systemu Windows czy najbardziej rozpoznawalny dzwonek telefonu w historii, Nokia Tune, identyfikują produkty

równie silnie jak logo. Zarejestrowanie dźwięku jako znaku towarowego nie jest więc ani żartem ani kaprysem ale po prostu jeszcze jednym atutem, który firma może wykorzystać z powodzeniem do budowania marki.

Groszkowa melodia Można postawić pytanie, czy warto chronić dźwięki jako znaki towarowe dla takich towarów jak kosmetyki. Przecież nie wydają one dźwięku przy otwieraniu ani w trakcie używania. Dźwięk pozostaje jednak w pamięci ludzkiej na bardzo długo. Zasłyszana

4/2013

e - w y d a ni e d o p o b r a n i a n a :

w w w.farmacom.com.pl

Zgodnie z definicją ustawową znakiem towarowym może być każde oznaczenie, które można przedstawić w sposób graficzny – w szczególności wyraz, rysunek, ornament, kompozycja kolorystyczna, forma przestrzenna, w tym forma towaru lub opakowania, a także melodia lub inny sygnał dźwiękowy. Prekursorem w zakresie rejestracji znaków dźwiękowych były kraje anglosaskie, zwłaszcza USA gdzie dźwięki, tony, melodie i brzmienia są stosowane od lat dwudziestych w reklamach jako tzw. dżingle. Ta forma prezentacji znaku towarowego jest uważana za jedną z najlepszych metod reklamowania produktu. Ryk lwa z Metro-Goldwyn-Mayer od 1986 roku jest zarejestrowanym znakiem towarowym. Z kolei w Polsce możliwość rejestrowania dźwiękowych znaków towarowych wprowadzono w 1985 r. w ustawie o znakach towarowych. W praktyce jednak zgłoszenia dźwięków jako znaków towarowych zaczęły się pojawiać po wejściu Polski do Unii Europejskiej w 2004 r. i dostosowaniu przepisów do unijnej „dyrektywy znakowej” (Dyrektywa 89/104/EWG). W Unii Europejskiej znaki towarowe dźwiękowe są akceptowane i chociaż początkowo rzadko była uzyskiwana na nie ochrona, obecnie są rejestrowane coraz częściej. Unijny Urząd Harmonizacji Rynku Wewnętrznego (OHIM) dopiero w marcu 2008 zarejestrował pierwszy znak dźwiękowy, do którego oprócz zapisu nutowego dołączono plik mp3. Obecnie w OHIM dokonano 207 zgłoszeń znaków towarowych dźwiękowych, z czego tylko 9 dotyczyło kosmetyków, a jedynie 5 z nich jest obecnie zarejestrowanych.

Melodia równie mocno jak obraz może identyfikować produkt i budzić odpowiednie skojarzenia z marką podczas reklamy melodia jest identyfikowana wielokrotnie z danym produktem. Dla dzisiejszych dzieci Frank Sinatra jest postacią zupełnie nieznaną, ale jego piosenka, „Singing in the rain”, jest doskonale rozpoznawalna, tyle że nucona jako „przebojowe warzywa Bounduelle”. Firma ta konsekwentnie promowała swoje towary z towarzyszeniem tej właśnie melodii. W efekcie, kiedy przeprowadzano badania konsumenckie, podczas których klientom pokazywano czystą, nieopatrzoną żadnymi naklejkami, zwykłą puszkę metalową, a w tle puszczany był dżingiel firmy Bounduelle, znaczna większość wskazała, że puszka ta zawiera produkty Bonduelle. Podobnie ryk lwa jest utożsamiany z legendarnym Metro-Goldwyn-Mayer Studios Inc. I konsekwentnie pojawia się w czołówkach filmów produkowanych przez wytwórnię.

W Urzędzie Patentowym RP zgłoszonych znaków dźwiękowych jest 37 z czego do tej pory tylko 19 zostało zarejestrowanych. Dla kosmetyków w Polsce nie został zarejestrowany żaden znak towarowy. W niektórych krajach niedozwolona jest rejestracja dźwiękowych znaków towarowych.

Ściśle określone warunki A by uz yskać ochronę na dź więkowe znak i towarowe, należy spełnić kilka, ściśle określonych warunków. Europejski Trybunał Sprawiedliwości wielokrotnie dokonywał wykładni przepisów dotyczących wspólnotowego prawa znaków towarowych, a dotyczących możliwości i przesłanek zgłaszania do rejestracji znaków dźwiękowych, zwanych także znakami sensorycznymi czy „zmysłowymi”. W wyniku działania Trybunału została wypracowana jedna, przestrzegana przez OHIM oraz krajowe Urzędy Patentowe, praktyka rejestrowania dźwiękowych znaków towarowych. Najbardziej doniosłym orzeczeniem Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości (ETS) w sprawie zdolność odróżniającej znaków towarow ych dźwiękow ych był w yrok z dnia 27 listopada 2003 r. w sprawie C-283/01, dotyczący Shield Mark BV. Orzeczenie to miało wpływ na późniejszą praktykę urzędów dokonujących reje-

Dźwięk jako znak towarowy Prawie wszystko można zastrzec jako znak towarowy, pod warunkiem, że da się to przedstawić w sposób graficzny oraz można to wykorzystać do odróżniania towarów jednego przedsiębiorstwa od towarów drugiego przedsiębiorstwa. Istotne jest to, by klient sięgając po produkt dzięki umieszczonym na nim oznaczeniom wiedział, od jakiego producenta pochodzi towar.

e-w ydanie do pobrania na :

w w w.farmacom.com.pl

4/2013

foto: sxc.hu

74 |

ten nie wspomina wprost o oznaczeniach, które nie mogą być same w sobie postrzegane wizualnie (tak jak np. dźwięki), nie można także wykluczyć na jego podstawie ich zastosowania jako znaków towarowych. Warunkiem jest jednakże, by określone oznaczenie dźwiękowe posiadało zdolność odróżniania określonych produktów od innych. Dyrektywa nie wyklucza rejestracji oznaczenia dźwiękowego jako znaku towarowego a zatem, jak stwierdził ETS, także Państwa Członkowskie nie mogą odmówić, co do zasady, takiej rejestracji. Jednakże samo tylko wskazanie melodii (np. że jest to fragment utworu „Dla Elizy”) lub onomatopeiczne wskazanie odgłosów zwierzęcych (wskazanie, że jest to pianie koguta, czy warkot silnika) nie posiada precyzji oraz jasności pozwalającej na określenie zakresu żądanej ochrony prawnej. W innym w yroku ETS orzekł, że znak towarow y może składać się z oznaczenia, które samo w sobie nie jest dostrzegalne wizualnie pod warunkiem jednak , że może być ono przedstawione graf icznie, w szczególności za pomocą obrazów, linii, symboli oraz przy spełnieniu warunków, że prezentacja znaku jest jasna precyzyjna, zwarta, łatwo dostępna, zrozumiała, trwała i obiektywna. W rezultacie, w oparciu o powyższe wyroki, została wypracowana praktyka, że do podania o rejestrację znaku towarowego dźwiękowego należy dołączyć zapis nutowy znaku (pięciolinię, podzieloną na takty, przedstawiającą w szczególności klucz, nuty i pozostałe elementy wskazujące na wartość rytmiczną) oraz nośnik elektroniczny zawierającej nagranie dźwięku (płyta CD lub MP3). stracji dźwiękowych znaków towarowych, a także sądów, orzekających w tym przedmiocie. Sprawa dotyczyła Agencji Shield Mark, wytwarzającej oprogramowanie software’owe dla prawników i specjalistów od marketingu. Agencja ta posiadała 14 znaków towarowych zarejestrowanych w Beneluksie, z czego 11 dotyczyło motywu muzycznego zaczerpniętego z utworu „Dla Elizy” Ludwiga van Beethovena, (Für Elise), 3 zaś pozostałe odnosiły się do odgłosu piania koguta (KukelekU). Znaki te przedstawione były w zapisie literowym. Konkurent Shield Mark rozpoczął kampanię reklamową, używając tych samych dźwięków i tych samych technik co firma Shield Mark. Z uwagi na doniosłość problemu, sprawa w Sądzie Beneluxu została zwieszona i zwrócono się do Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości z pytaniem, czy dopuszczalna jest rejestracja dźwięków i odgłosów jako znaków towarowych oraz jakie wymagania muszą zostać spełnione, by znak został uznany jako dający się przedstawić graficznie, tzn. w jaki sposób dźwięk lub odgłos powinien zostać zarejestrowany (na jakim nośniku lub jak zapisany) aby mógł być przyjęty przez Urząd do rejestracji. ETS zwrócił w pierwszym rzędzie uwagę, iż przepisy Dyrektywy odnoszą się wprost wyłącznie do znaków, które mogą być postrzegane wizualnie, są dwu- lub trójwymiarowe, a zatem mogą być przedstawione za pomocą liter lub innych oznaczeń pisemnych lub za pomocą rysunku, czyli innymi słowy są postrzegane wizualnie. Jednakże, jak stwierdził Trybunał, lista oznaczeń, które mogą stanowić znak towarowy zawarta w tym przepisie nie ma charakteru enumeratywnego (zamkniętego). W rezultacie, pomimo iż przepis

Dobrze dobrana i konsekwentnie stosowana melodia może w momencie usłyszenia jej wydobyć z pamięci konsumenta całą paletę pozytywnych wrażeń W obecnej chwili wiele podmiotów rejestruje swoje dźwiękowe znaki towarowe, jak np. firmy produkujące słodycze (Haribo, Nestle) wykorzystują jingle dla reklam słodkości. Samsung i Nokia rejestrują dźwięki wydawane przez urządzenia np. podczas ich włączania, a np. Fiat i Renault dla dźwięku silnika ich samochodów. Dźwięk jako znak towarowy doskonale nadaje się do wykorzystania w identyfikacji produktów kosmetycznych. W ich przypadku stanowi idealne dopełnienie, wspomagając utrwalenie wrażenia wywołanego postrzeganiem przez inne zmysły, szczególnie wzroku i węchu. Dobrze dobrana i konsekwentnie stosowana melodia może w momencie usłyszenia jej wydobyć z pamięci konsumenta całą paletę pozytywnych wrażeń – obraz pięknej osoby zapamiętanej ze spotu reklamowego, zapach perfum, miłe uczucie z chwili korzystania z kosmetyku, np. aksamitny dotyk szminki, ulgę na skórze po zastosowaniu kremu, zadowolenie z własnego wyglądu i wiele innych. Dlatego właśnie warto rozważyć włączenie dźwiękowych znaków towarowych do portfolio zarejestrowanych przez firmę oznaczeń.

4/2013

e - w y d a ni e d o p o b r a n i a n a :

w w w.farmacom.com.pl