3ο ΓΕΛ ΓΑΛΑΤΣΙΟΥ - ΣΧΟΛΙΚΟ ΕΤΟΣ 2016 – 2017 ΤΑΞΗ Α΄ ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ
ΚΤΙΣΜΑΤΑ – ΤΟΠΟΙ ΜΝΗΜΗΣ ΣΤΗΝ ΠΟΛΗ ΜΑΣ
Υπεύθυνη καθηγήτρια: Κατερίνα Κουνάδη
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΓΑΛΑΤΣΙΟΥ ΚΑΙ ΤΩΝ ΤΟΥΡΚΟΒΟΥΝΙΩΝ ΤΟ ΞΕΝΟΔΟΧΕΙΟ «ΔΡΟΣΙΑ» ΤΟΠΟΣ ΚΑΙ ΜΝΗΜΗ – ΣΥΛΛΟΓΙΚΗ ΜΝΗΜΗ Η ΟΜΟΡΦΟΚΚΛΗΣΙΑ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ - ΤΟ ΕΡΓΟΣΤΑΣΙΟ ΚΛΩΝΑΡΙΔΗ ΤΑ ΑΣΒΕΣΤΟΚΑΜΙΝΑ ΠΗΓΕΣ - ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
Συμμετέχοντες μαθητές: Βενετσιάνος Τίμος, Βυθούλκα Βίκυ, Γεμελιάρη Ευη, Γέννη Ελευθερία, Γιαννακοπούλου Δέσποινα, Ζήκου Σοφία, Ζώη Αλεξάνδρα, Καλατζής Κωνσταντίνος, Κασσιανού Μαρία, Κατσούλη Πένυ, Κόλλια Έφη, Κουβαρά Άρτεμις, Μαριόλη Μαρίλια, Μεντζίνης Χρήστος, Μιγκένα Ματία.
Η ομάδα μας καταπιάστηκε με ένα δύσκολο θέμα που εμπεριέχει μια αφηρημένη έννοια, τη συλλογική μνήμη και τη σχέση της με τον τόπο, το κτισμένο περιβάλλον. Ειδικότερα στην περιοχή του Γαλατσίου υπάρχουν σημαντικά μνημεία της Βυζαντινής περιόδου και της Βιομηχανικής περιόδου της Ελλάδας στις αρχές του 20ου αιώνα. Τα μελετήσαμε και σας τα παρουσιάζουμε.
ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΓΑΛΑΤΣΙΟΥ ΚΑΙ ΤΩΝ ΤΟΥΡΚΟΒΟΥΝΙΩΝ Η περιοχή του Γαλατσίου και συγκεκριμένα τα Τουρκοβούνια κατοικούνται από τα προϊστορικά χρόνια. Συγκεκριμένα, από την 4η χιλιετηρίδα π.Χ. και μετά οι προϊστορικοί συνοικισμοί της Αθήνας επεκτάθηκαν προς τα Τουρκοβούνια (στο βόρειο άκρο), το Χαλάνδρι, τη Ραφήνα και προς άλλες κατευθύνσεις. Κατά την περίοδο των ιστορικών χρόνων, οι προϊστορικοί οικισμοί μεταβάλλονται σε οργανωμένες κοινωνίες και έτσι δημιουργούνται οι κώμες και οι (αρχαίοι) δήμοι. Τα Τουρκοβούνια υπάγονται στον αρχαίο δήμο Βατή όπου κατοικούσε η Αιγηίδα Φυλή και είχε προστάτη τον Ηρακλή. Επειδή η περιοχή γύρω από τα Τουρκοβούνια ήταν πολύ εύφορη με άφθονα νερά, τόσο οι αρχαίοι Αθηναίοι, όσο και οι μεταγενέστεροι, είχαν εκεί τα κτήματά τους και τα κοπάδια τους. Τα Τουρκοβούνια αναφέρονται πρώτη φορά με το όνομα Αγχεσμός από τον Παυσανία στα Αττικά, τονίζοντας ότι το ξόανο του θεού Δία (Διός άγαλμα Αγχεσμίου) βρίσκεται εκεί. Λέγεται ότι από εκεί ο Δίας έριχνε τους κεραυνούς. Το όνομα «Αγχεσμός» είναι σύνθετη λέξη και προέρχεται από τις λέξεις άγχη που σημαίνει πλησίον και εσμός που σημαίνει αυτός που εξορμά δυνατά. Ο Παυσανίας αναφέρει ότι το βουνό ήταν γεμάτο φυσικούς κινδύνους (κακός καιρός, άγρια ζώα κτλ), και ότι ήταν επίσης κρησφύγετο ληστών οι οποίοι κρύβονταν στις σπηλιές και κατέβαιναν και λήστευαν την πόλη. Το 1932 ανακαλύφθηκαν στο βόρειο άκρο του βουνού ίχνη αρχαίου βωμού. Στην "Ιστορία των Αθηνών" του Διονυσίου Σουρμελή αναφέρεται ότι στο βουνό βρισκόταν το Άλσος των Ευμενίδων, το μέρος δηλαδή όπου οδηγήθηκε ο Οιδίποδας από την κόρη του Αντιγόνη για να ξεπλυθεί από τα αμαρτήματα της οικογένειας των Λαβδακιδών και να δικαστεί. Το βουνό διατήρησε το αρχαίο όνομά μέχρι τον 3ο 5ο αιώνα μ.Χ. οπότε ο λόφος μετονομάστηκε σε Λυκοβούνια προφανώς από τους λύκους που υπήρχαν εκεί ή από το φως που έλουζε το βουνό (λύκος=φως). Μια άλλη εκδοχή αναφέρει ότι το όνομα το πήρε από τον Λύκο, γιο του βασιλιά της Αττικής, Ερεχθέα, στον οποίο ο πατέρας του άφησε κληρονομιά τον λόφο. Την σημερινή ονομασία Τουρκοβούνια, την πήρε τον 15ο αιώνα επειδή αποτελούσε οχυρό των Τούρκων το 1456. Κατά τα ρωμαϊκά χρόνια στην περιοχή των Τουρκοβουνίων, χτίζουν τις οικίες τους Ρωμαίοι αξιωματικοί και αξιωματούχοι, αλλά δεν υπάρχουν οργανωμένα χωριά στην περιοχή. Κατά τα βυζαντινά χρόνια η γη συγκεντρώνεται στους λίγους. Εκείνη την εποχή ο Αλέξιος ο Κομνηνός στέλνει 12 άρχοντες/αρχοντικές οικογένειες στην Αττική. Μία από αυτές τις οικογένειες ήταν και οι Μπενιζέλοι στους οποίους περιήλθε η ιδιοκτησία της περιοχής των Τουρκοβουνίων και της Ομορφοκλησιάς. Μεταξύ του 1382 και του 1402 οι Φράγκοι δίνουν την άδεια σε Αρβανίτες να εγκατασταθούν βορειοανατολικά των Τουρκοβουνίων. Οι Αρβανίτες εγκαταστάθηκαν στην περιοχή υπό την αρχηγία του Καλογρέζα, όνομα το οποίο φέρει η ομώνυμη περιοχή μέχρι και σήμερα. Κατά την περίοδο της Τουρκοκρατίας στην περιοχή της Ομορφοκλησιάς και του Αγχεσμού, μένουν μόνο βοσκοί, και κατά την διάρκεια της Επανάστασης τα Τουρκοβούνια γίνονται λημέρι Αρματολών και Κλεφτών.
Το 1840, έρχονται οι πρώτοι έποικοι στην περιοχή της Ομορφοκκλησιάς, οι οποίοι ήταν Ρουμελιώτες τσοπάνηδες από την περιοχή της Φωκίδας και ζούσαν σε καλύβες και στάνες, χωρίς να είναι οργανωμένοι σε κοινότητα. Κατά το τέλος του 19ου αιώνα ανοίγουν τα πρώτα νταμάρια και το 1910 δημιουργείται το πρώτο ασβεστοκάμινο στο Γαλάτσι, τα οποία ήταν η αιτία να φτιαχτεί ο πρώτος οργανωμένος οικισμός εργατών στην περιοχή του Γαλατσίου. Τα πρώτα σπίτια χτίζονται κοντά στην σημερινή περιοχή "Λιναρά". Η περιοχή αρχίζει ν' αναπτύσσεται με πιο γρήγορους ρυθμούς. δεν έχει μπει ακόμα στο σχέδιο και αυτό διευκολύνει αρκετούς να χτίσουν αυθαίρετα. Το 1927 δημοσιεύεται διάταγμα με το σκοπό αυτό, αλλά ανακαλείται 2 μήνες αργότερα, αφού οι περισσότεροι κάτοικοι δεν είναι δημότες Αθηνών. Μέχρι το 1925 περίπου, η περιοχή αποτελεί τόπο εξοχής για πολλούς Αθηναίους. Στη συνέχεια, η πόλη αρχίζει ν΄ αναπτύσσεται με γρηγορότερους ρυθμούς. δεν κατοικείται πια μόνο από Ναξιώτες και Στερεοελλαδίτες αλλά αρχίζουν να καταφθάνουν κάτοικοι από όλα τα μέρη της Ελλάδας. Έχουν δημιουργηθεί τα πρώτα καταστήματα που εξυπηρετούν τους κατοίκους. Το 1932 δημιουργείται και ο πρώτος σύλλογος ο οποίος ονομάζεται «Αναγέννηση» και λειτουργεί αρχικά ως αθλητικό σωματείο. Στα σκληρά χρόνια της Κατοχής πολλοί Γαλατσιώτες θα δοκιμαστούν από την πείνα και την βαριά δουλειά στα Καμίνια. Τα πεύκα των Τουρκοβουνίων διατηρούν μέχρι το 1941 την πυκνή τους βλάστηση οπότε και μεγάλο μέρος του δάσους γίνεται καυσόξυλα για να ζεσταθούν όχι μόνο οι Γαλατσιώτες αλλά και πολλοί Αθηναίοι. Τα Τουρκοβούνια φιλοξενούν μέλη αντιστασιακών οργανώσεων στον αγώνα κατά των Γερμανών. Μεταπολεμικά, ο δήμος Γαλατσίου διευρύνεται ακόμα περισσότερο. Η εσωτερική μετανάστευση φέρνει όλο και περισσότερους καινούριους κατοίκους στην περιοχή που αναπτύσσεται με ραγδαίους ρυθμούς. Το 1952 γίνεται δεύτερη απόπειρα να γίνει Κοινότητα. Η απόφαση παίρνεται τελικά το 1954. Έτσι αποσπάστηκε από το δήμο Αθηνών στις 4/2/1954 με το Β.δ - ΦΕΚ 23/4-2-1954 τ.Α' και αναγνωρίστηκε ως κοινότητα Γαλατσίου.
ΤΟ ΞΕΝΟΔΟΧΕΙΟ «ΔΡΟΣΙΑ» Μέχρι το 1925 περίπου, η περιοχή αποτελεί τόπο εξοχής για πολλούς Αθηναίους. Ήδη από τα τέλη του περασμένου αιώνα το παλάτι διοργάνωνε κυνήγι αλεπούς στα Τουρκοβούνια, όπως έπαιρναν μέρος έφφιπες κυρίες. Όταν μάλιστα το Πάσχα συνέπιπτε με τη γιορτή του Αγ. Γεωργίου (Ομορφοκκλησιά) τότε γινόταν τριήμερο γλέντι, όπου οι βοσκοί πρόσφεραν δωρεάν κρέας και γάλα στους εκδρομείς. Την ίδια εποχή περίπου (το πρώτο τέταρτο του αιώνα) χτίζεται απέναντι από το ναό της Αγ. Γλυκερίας το ξενοδοχείο "Δροσιά" ιδιοκτησίας Λιασκοβίτη. Το ξενοδοχείο φιλοξενεί κατά καιρούς μεγάλα ονόματα της πολιτικής, οικονομικής και καλλιτεχνικής ζωής του τόπου. Λέγεται μάλιστα ότι σ΄ αυτό κρύφτηκε ο Νικόλαος Πλαστήρας από τον ιδιοκτήτη του ξενοδοχείου που ήταν συγχωριανός του, όταν των κυνηγούσαν πράκτορες των Μεγάλων Δυνάμεων για να ανακαλέσει την καταδικαστική απόφαση της "Δίκης των Έξι". Αργότερα δημιουργείται δίπλα στο ξενοδοχείο και το νυχτερινό κέντρο "Δροσιά" γνωστό ως "Μοστρού". Λειτουργεί πολλά χρόνια και αφήνει εποχή στη νυχτερινή ζωή της Αθήνας για τους χορούς και τα ονόματα που φιλοξενεί.
Το 1931 καταγράφηκε εκεί μια κοινωνική ιστορία με τραγικό τέλος. Εκείνο το χρόνο το ένα μετά το άλλο, νεαρά ζευγάρια αυτοκτονούσαν προκαλώντας από τη μία ανθρώπινες τραγωδίες και από την άλλη πλημμυρίζοντας τις εφημερίδες με ατελείωτα ανθρώπινα και ευαίσθητα κείμενα. Μάλιστα σε διάστημα ενός και μόνον μηνός (Απρίλιος 1931) αυτοκτόνησαν τρία ζευγάρια! Ένας έγγαμος υποδηματοποιός με τη φτωχή ρελιάστρα ερωμένη του, ένα ζευγάρι ανήλικων μαθητών στην Καλλιθέα και, τέλος, ένας ανθυπολοχαγός με την αγαπημένη του Λιλή. Το τελευταίο αυτό ζευγάρι προκάλεσε και τη μεγαλύτερη εντύπωση αφυπνίζοντας τις Αρχές να πάρουν μέτρα για να ανακοπεί το φαινόμενο των ερωτικών
αυτοκτονιών. Ο 27χρονος αξιωματικός Βασίλειος Γ., γόνος στρατιωτικής οικογένειας, αγαπούσε την 20χρονη καλλονή Λιλή Α. Προσπαθούσε δε να ενταχθεί στους κόλπους τη νεοσύστατης Αεροπορίας, ώστε να εισπράττει μεγαλύτερο μισθό και να αντεπεξέλθει στις ανάγκες ενός γάμου. Ωστόσο, η οικογένειά του δεν έβλεπε με καλό μάτι την επιλογή του, δεδομένης της κακής οικονομικής κατάστασης της αγαπημένης του. Ο πατέρας του, απόστρατος αξιωματικός, φρόντισε ώστε να απορριφθεί ο γιος του, οπότε το ζευγάρι βρέθηκε σε αδιέξοδο. Αποφάσισαν λοιπόν να πάνε για περίπατο στην εξοχή του Γαλατσίου. Εκεί, αφού απόλαυσαν τους μεζέδες της ταβέρνας του «Μοστρού», ήπιαν τα σχετικά καραφάκια τους και σε ευθυμία κατευθύνθηκαν απέναντι στο εξοχικό ξενοδοχείο «Δροσιά». Εκεί παρήγγειλαν εκ νέου ούζο και, αφού κένωσαν το καραφάκι τους, ο αξιωματικός πυροβόλησε την αγαπημένη του και μετά αυτοπυροβολήθηκε.
ΓΙΑ ΤΑ ΤΟΥΡΚΟΒΟΥΝΙΑ, ΚΑΙ ΤΟ ΞΕΝΟΔΟΧΕΙΟ «ΔΡΟΣΙΑ» ΔΟΥΛΕΨΑΝ Η ΔΕΣΠΟΙΝΑ ΓΙΑΝΝΑΚΟΠΟΥΛΟΥ ΚΑΙ Η ΣΟΦΙΑ ΖΗΚΟΥ
ΤΟΠΟΣ ΚΑΙ ΜΝΗΜΗ – ΣΥΛΛΟΓΙΚΗ ΜΝΗΜΗ Διάφορα μέρη, πολλές φορές θυμίζουν παλιές αναμνήσεις είτε καλές είτε κακές στον καθένα, όπως για παράδειγμα η πλατεία ενός χωριού, στην οποία συναντιέται κάποιος με τους φίλους που έχει να δει εδώ και πολύ καιρό, ή ένας τόπος όπου κάτι άσχημο συνέβη. Η μνήμη συνδέεται με διάφορους τόπους και τρόπους για τον κάθε άνθρωπο, καθώς όταν σκεφτούμε το παρελθόν θα συσχετίσουμε την σκέψη αυτή με τον τόπο όπου την αποκτήσαμε. Η μνήμη, συμμετέχει με πρωταγωνιστικό ρόλο στη διαδικασία συγκρότησης διαφορετικών προσωπικών και πολιτισμικών ταυτοτήτων, στήνοντας έτσι όλο και περισσότερους τόπους μνήμης ή συσχετίζοντας ήδη υπαρκτούς με αυτή. « Τα θεμέλια μου στα βουνά και τα βουνά σηκώνουν οι λαοί στον ώμο τους και πάνω τους η μνήμη καίει άκαυτη βάτος Μνήμη του λαού μου σε λένε Πίνδο και σε λένε Άθω» Οδυσσέας Ελύτης Το Άξιον Εστί Οι στίχοι αυτοί αναφέρονται με άμεσο τρόπο στη μνήμη και ο ποιητής επιδιώκει να αναδείξει τη σημασία της για την ελληνική ιστορία συνδέοντας την με τον τόπο. «Hachiko: Η ιστορία ενός σκύλου»: Η ταινία είναι βασισμένη σε αληθινή ιστορία ενός άνδρα ο οποίος βρίσκει ένα εγκαταλελειμμένο κουτάβι σε έναν σιδηροδρομικό σταθμό και το παίρνει στο σπίτι του με την πρόθεση να το επιστρέψει στον ιδιοκτήτη του. Καθώς, κανείς δεν το αναζητεί η οικογένεια του αποφασίζει να το κρατήσει και ο πλέον ιδιοκτήτης του τον ονομάζει Χάτσικο. Το σκυλάκι δείχνει μια ακλόνητη εμπιστοσύνη στον ιδιοκτήτη του με έναν ασυνήθιστο τρόπο, ακολουθώντας τον στον σταθμό και τον περιμένει εκεί μέχρι να γυρίσει απ’ τη δουλειά του γιατί δεν μπορεί να τον αποχωριστεί. Μια μέρα, ο ιδιοκτήτης του πέθανε στην δουλειά του, όμως το Χάτσικο συνέχισε να περιμένει στο ίδιο σημείο για εννιά χρόνια μέχρι που πέθανε και αυτό. Στο σημείο που περίμενε ο Χάτσι έστησαν ένα μνημείο το οποίο τον απεικόνιζε να περιμένει.
Σε αυτή την ιστορία η μνήμη του αγαπημένου ανθρώπου συνδέεται με το σταθμό του τρένου όπου καθημερινά ο σκύλος τον αποχαιρετούσε. Ακόμα και όταν ο άνθρωπος δεν ξαναγύρισε, ο σκύλος τον περίμενε εκεί, στο ίδιο σημείο. Το μέρος αυτό έγινε και τόπος μνήμης αυτής της μικρής ιστορίας και στήθηκε ένα μνημείο για να την θυμούνται όλοι, έγινε δηλαδή μέρος της συλλογικής μνήμης.
Για να κατανοήσουμε τη σημασία της μνήμης και τη σχέση της με τον τόπο οι μαθητές της ομάδας μας καταγράψαμε με ποιητικό λόγο ή και εικόνα σημαντικές εμπειρίες που συνδέσαμε με συγκεκριμένα μέρη: Το καλοκαίρι αυτό Σε ένα μέρος μαγικό Η θάλασσα έσκαγε στο βράχο Κάθε μέρα, κάθε νύχτα Μια νέα περιπέτεια Κρέπα και παγωτό Κάτω από έναν καταγάλανο ουρανό
Ο ήλιος καίει και πολλά μας λέει. Σχολεία κλειστά μα καρδιές και μυαλά ανοιχτά έγνοιες μακριά ..… Το καλοκαίρι ξεκινά ! * Παρέες, πλατείες, μπάνια στις παραλίες λέμε ναι σε όλες τις επιθυμίες. Τα «όχι» και τα «μη» μακριά μας, γιατί τώρα ήρθε η σειρά μας
ΓΙΑ ΤΗ ΜΝΗΜΗ ΚΑΙ ΤΗ ΣΥΛΛΟΓΙΚΗ ΜΝΗΜΗ ΔΟΥΛΕΨΑΝ Η ΒΙΚΗ ΒΥΘΟΥΛΚΑ ΚΑΙ Η ΕΥΗ ΓΕΜΕΛΙΑΡΗ
Η ΟΜΟΡΦΟΚΚΛΗΣΙΑ
Ο ναός βρίσκεται στο Γαλάτσι, στη λεωφόρο Βεΐκου. Είναι γνωστός με την ονομασία Ομορφοκκλησιά λόγω της χάρης και της κομψότητάς του. Πρόκειται για έναν δίστυλο σταυροειδή εγγεγραμμένο ναό, με παρεκκλήσιο στη νότια πλευρά. Έτσι, στην ανατολική της όψη προβάλλουν δύο αψίδες, των Ιερών του κυρίως ναού και του παρεκκλησίου. Ο τρούλος του ναού είναι αθηναϊκός και το σύστημα τοιχοδομίας πλινθοπερίκλειστο. Ο Ορλάνδος χρονολόγησε το μνημείο στο τρίτο τέταρτο του 12ου αι., ακριβώς όπως και ο Megaw το 1931. Ο καθηγητής Μπούρας το τοποθετεί στον ίδιο αιώνα, με μια οψιμότερη απόκλιση, που, ίσως δικαιολογεί τα νεοφανή δυτικά στοιχεία επίδρασης που εμφανίζονται τόσο στο παρεκκλήσιο όσο και στον κυρίως ναό. Θεωρεί δε ότι ο κυρίως ναός είναι σύγχρονος με το παρεκκλήσιο.
κάτοψη
τομή
Ο ναός κοσμείται με τοιχογραφίες, εξαιρετικό δείγμα τέχνης του τελευταίου τετάρτου του 13ου αι. Οι τοιχογραφίες καλύπτουν με αρμονική πολυχρωμία όλες τις εσωτερικές επιφάνειες. Βέβαια, ο χρόνος, ο φανατισμός των αλλόδοξων αλλά και οι βαρβαρότητες των ανθρώπων έχουν καταστρέψει σημαντικό μέρος τους, ιδιαίτερα στα χαμηλά και ευκολότερα προσβάσιμα μέρη. Το ίδιο σημαντικό για τις τοιχογραφίες του είναι και το παρεκκλήσιο.
Μερικές από τις τοιχογραφίες είναι: στο νάρθηκα του ναού, όπου διακρίνονται σκηνές από το μαρτύριο του Αγίου Γεωργίου, στο όνομα του οποίου τιμάται η εκκλησία. Στον κυρίως ναό, άγιοι, ασκητές, οι κορυφαίοι των Αποστόλων Πέτρος και Παύλος, Ιεράρχες, η Παναγία με αρχαγγέλους, ο Παλαιός των Ημερών, ο Ματθαίος από τους ευαγγελιστές (ο μόνος που διατηρείται άθικτος), Προφήτες, και βέβαια ο Παντοκράτωρ του τρούλου. Ο Παντοκράτωρ της Ομορφοκκλησιάς όμως δεν χαρακτηρίζεται από την κλασικότητα εκείνου στο Δαφνί, αλλά από μια δύναμη που πηγάζει από τα χαρακτηριστικά του προσώπου του. Ακόμα, στον κυρίως ναό αναπτύσσονται συνθέσεις όπως η Μεταμόρφωση, η Έγερση του Λαζάρου, η Βαϊοφόρος κ.ά. Συνθέσεις ωστόσο υπάρχουν και στο παρεκκλήσιο, όπως ο Μυστικός Δείπνος, η Φιλοξενία του Αβραάμ ή ο Αναπεσών (φωτό), κ.ά. Και τα τρία μέρη της Ομορφοκκλησιάς (νάρθηκας, ναός και παρεκκλήσιο) έχουν ζωγραφιστεί από ομάδες ζωγράφων που η καθεμιά ερμηνεύει στα μέτρα της ρεύματα της μεγάλης σύγχρονης τέχνης. Επειδή δεν είναι δυνατό στο κείμενο αυτό να αναλυθούν περαιτέρω οι τοιχογραφίες, παρατίθεται η επισήμανση της Αγάπης Βασιλάκη-Καρακατσάνη στο τέλος του βιβλίου της σχετικά με την Όμορφη Εκκλησιά και την ανάλυση των τοιχογραφιών της (βλ. βιβλιογραφία):
"Αλλά το σημαντικότερο στοιχείο που φέρνει η Όμορφη Εκκλησιά είναι η απόδειξη, ότι στο δεύτερο μισό του 13ου αιώνα, η μεγάλη τέχνη έβρισκε δρόμους να φθάσει και σε ταπενές επαρχίες, όπου υπήρχαν άνθρωποι ικανοί και πρόθυμοι να την υιοθετήσουν...είναι σημάδια κάποιας πνευματικής και καλλιτεχνικής ευρωστίας και αναγεννήσεως που εκαλλιεργείτο - αυτό είναι το σημαντικότερο - όχι από τους μεγάλους άρχοντες, εκκλησιαστικούς ή πολιτικούς, αλλά από τον απλό λαό..."
Ο σπουδαίος αγιογράφος κυρ. Φώτης Κόντογλου έγραψε για τον Παντοκράτορα της Ομορφοεκκλησιάς: «Από τον Παντοκράτορα της Ομορφοεκκλησιάς, θ’ αρχίσεις να μαθαίνεις. Πρέπει να πας να τον αντιγράψεις. Δεν θα τα καταφέρεις γιατί δεν αντιγράφεται, τόσο άπιαστο έργο είναι. Και γω δοκίμασα πολλές φορές. Μα έχει ένα μυστήριο, λες και δεν το ‘κανε χέρι ανθρώπου. ….Μα τούτο το έργο δεν πλησιάζεται. Από 30 χρόνια πηγαίνω εκεί πέρα και Τον βλέπω. Εκείνη η χερούκλα Του είναι σαν όλα μαζί τα χέρια όλου του κόσμου. Σαν να ετοιμάζεται να σου πετάξει το ευαγγέλιο στο κεφάλι! Πολλοί δοκίμασαν να Τον αντιγράψουν μα δεν είναι εύκολο σου λέω! ….Ας έρθει όποιος θέλει απ’ το Πολυτεχνείο να κάνει ένα τέτοιο έργο, αν του βαστάει… Είναι ο πιο σπουδαίος Παντοκράτορας σ’ όλη την Ανατολή, μα ποιος το ξέρει αυτό το πράμα..». Πρόταση: H Ομορφοκκλησία θα μπορούσε να αναδειχθεί με τον κατάλληλο φωτισμό και φύλαξη, να παραμένει ανοικτή ώστε να αποτελέσει πόλο έλξης για τους κατοίκους της περιοχής και άλλους επισκέπτες.
ΓΙΑ ΤΗΝ ΟΜΟΡΦΟΚΚΛΗΣΙΑ ΔΟΥΛΕΨΑΝ Η ΑΛΕΞΑΝΔΡΑ ΖΩΗ, Η ΠΕΝΥ ΚΑΤΣΟΥΛΗ, Η ΕΦΗ ΚΟΛΛΙΑ ΚΑΙ Η ΜΙΓΚΕΝΑ ΜΑΤΙΑ
ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ - ΤΟ ΕΡΓΟΣΤΑΣΙΟ ΚΛΩΝΑΡΙΔΗ
Το εργοστάσιο Ζυθοποιίας και Παγοποιίας Κλωναρίδη αποτελεί κομμάτι της βιομηχανικής ιστορίας της χώρας μας η οποία ξεκινά δειλά μετά την απελευθέρωση από τους Οθωμανούς. Το 1846 ιδρύεται στον Πειραιά το πρώτο ατμοκίνητο μεταξοκλωστήριο χωρίς όμως να ευδοκιμήσει. Από το 1860 αρχίζει κάποια ζωηρότερη κίνηση. Μέχρι το 1867 λειτουργούν 22 μηχανοκίνητα εργοστάσια. Το 1875 λειτουργούν 95 ατμοκίνητα εργοστάσια με 7.500 εργάτες. Η πτώχευση του κράτους το 1895 και ο πόλεμος του 1897 ανακόπτουν τη βιομηχανική ανάπτυξη και φτάνουμε στο 1900 για να αρχίσει η ίδρυση νέων βιομηχανιών.
Ο Ερρίκος Κλωναρίδης καταγόταν από παλαιά και πλούσια αθηναϊκή οικογένεια, η καταγωγή της οποίας ήταν από τη Μικρά Ασία. Μαζί με τον αδελφό του Μιλτιάδη και τον γόνο της ιθακήσιας εφοπλιστικής οικογένειας Ε. Δρακούλη, το 1904 δημιούργησε την εταιρεία Ζυθοποιίας & Παγοποιίας Μ. & Ε. Κλωναρίδου στην περιοχή των Πατησίων. Ο «πόλεμος» μεταξύ Φιξ και Κλωναρίδη στην αγορά της Αθήνας έχει αφήσει εποχή. Τελικώς το 1930 η εταιρεία περνά στα χέρια του Φιξ και οι πρώην ιδιοκτήτες της γίνονται μέτοχοι της Φιξ. Το εργοστάσιο στα Πατήσια χρησιμοποιείται αρχικά ως αποθήκη και μετά ως παγοποιείο. Επί δημαρχίας Δ. Αβραμόπουλου το εργοστάσιο κατεδαφίστηκε και διαμορφώθηκε ένας μεγάλος χώρος πρασίνου στο οικόπεδό του.
Το διπλανό οίκημα που διατηρείται ακόμα έχει μείνει να αποκαλείται «Βίλα Κλωναρίδου» γιατί αποτελούσε την οικία του ιδιοκτήτη του πρώτου εργοστασίου. Μέσα στη βίλα Κλωναρίδη έζησε η οικογένειά μέχρι το 1977.
Ο Κλωναρίδης είχε δύο κόρες, την Ασπασία και τη Τζούλια, από τις οποίες η μια παντρεύτηκε, αλλά έχασε νωρίς τον σύζυγό της, ενώ η άλλη έμεινε ανύπαντρη και μόνη της μέσα στη βίλλα. Το 1987 ο Δήμος Αθηναίων της έκοψε το ρεύμα και για περίπου δώδεκα χρόνια έζησε μέσα στο σπίτι χωρίς ρεύμα. Το 1999 ο Δήμος της έκοψε και το νερό. Αυτό ήταν και το τελειωτικό χτύπημα για την παρουσία της εκεί.
ΓΙΑ ΤΗ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ ΚΑΙ ΤΟ ΕΡΓΟΣΤΑΣΙΟ ΚΛΩΝΑΡΙΔΗ ΔΟΥΛΕΨΑΝ Ο ΤΙΜΟΣ ΒΕΝΕΤΣΙΑΝΟΣ, Η ΜΑΡΙΛΙΑ ΜΑΡΙΟΛΗ ΚΑΙ Ο ΧΡΗΣΤΟΣ ΜΕΝΤΖΙΝΗΣ
ΤΑ ΑΣΒΕΣΤΟΚΑΜΙΝΑ
Από το δεύτερο μισό του 19ου αιώνα στην ευρύτερη περιοχή του Γαλατσίου, ως κάτω στην οδό Ταϋγέτου, λειτουργούσαν κατά καιρούς σε διάφορα σημεία υποτυπώδη, πρωτόγονα λατομεία και ασβεστοκάμινα που κάλυπταν πρόσκαιρες, περιστασιακές ανάγκες μικρών έργων. Από τις πρώτες δεκαετίες του 20ού αιώνα όμως, όταν άρχισε σταδιακά η κατασκευή των βασικών αστικών υποδομών και η βελτίωση των συνθηκών στέγασης στο συγκρότημα της πρωτεύουσας, η ζήτηση δομικών υλικών-προϊόντων επεξεργασίας της πέτρας, αυξάνονταν με ρυθμούς που μόνο με την παραγωγή τους σε οργανωμένη βιομηχανική βάση μπορούσε να καλυφθεί. Το Γαλάτσι διέθετε, για το σκοπό αυτόν, δύο πολύ σημαντικά πλεονεκτήματα. Πλούσια αποθέματα πέτρας καλής ποιότητας και εγγύτητα στα σημεία ζήτησης. Μέχρι τα μέσα της δεκαετίας του 1930 στήθηκαν στην περιοχή δεκάδες μικρά και μεγάλα νταμάρια, καθώς και μερικά ασβεστοκάμινα, μεταξύ των οποίων το Καμίνι και Λατομείο Λεβεντάκη στα Τουρκοβούνια και το Καμίνι της οδού Καραϊσκάκη. Το Καμίνι είναι τύπου Hoffman και ιδιοκτήτες του ήταν δυο Έλληνες από την Κρήτη, ονομαζόμενοι Τσιδάκης και Μιχαλάκης. Κατασκευάστηκε το 1933 από Γερμανό μηχανικό και Έλληνες τεχνίτες από την Δράμα.
Η λειτουργία του Καμινιού χωρίζεται σε δυο περιόδους,σε σχέση με το είδος της πρώτης ύλης της καύσης. Στη πρώτη περίοδο χρησιμοποιούσαν κάρβουνο,το οποίο οι θερμαστές έριχναν από το δώμα μέσω των οπών τροφοδοσίας (φουγαράκια). Η κατανάλωση σε κάρβουνο αντιστοιχούσε σε τέσσερα καρότσια ανά τρύπα. Μετά το 1958 το κάρβουνο αντικαταστάθηκε από το πετρέλαιο. Έτσι τα «δωμάτια» στα οποία γίνονταν τροφοδοτούνταν με καυτό πετρέλαιο μέσω σωλήνων που εισχωρούσαν στις τρύπες. Η τροφοδότηση γινόταν με καυστήρες με μπεκ. Η λειτουργία του «ασβεστάδικου», όπως το αποκαλούσαν, ανεστάλη στη διάρκεια της κατοχής. Στο κτηριακό συγκρότημα εγκαταστάθηκε ιταλική στρατιωτική μονάδα και οι Ιταλοί στρατιώτες μετέτρεψαν τον ελεύθερο χώρο σε λαχανόκηπο και ποδοσφαιρική αλάνα. Στη συνέχεια, μετά την αποχώρηση των στρατευμάτων κατοχής και για το χρονικό διάστημα που κράτησαν οι συγκρούσεις, που έμειναν στην ιστορία ως «Δεκεμβριανά», ο ΕΛΑΣ στάβλιζε στο χώρο μικρό αριθμό αλόγων που χρησιμοποιούσε για τη μεταφορά εφοδίων στις μονάδες του. Κατά τις συγκρούσεις αυτές οβίδα των αγγλικών στρατευμάτων που ρίχθηκε από τον Λυκαβηττό κατέστρεψε μέρος της κορυφής της καμινάδας του (Μαρτυρίες: Γιάννη Πατέλη, Γιάννη Ψιλόπουλου). Μετά τον πόλεμο και τις εμφύλιες συγκρούσεις, με τη σταδιακή σταθεροποίηση της πολιτικής κατάστασης, άρχισε και η επαναλειτουργία του Καμινιού, που κράτησε μέχρι τα πρώτα χρόνια της δεκαετίας του 1970. Για μια εικοσιπενταετία σχεδόν δούλευε νυχθημερόν παράγοντας το πολύτιμο οικοδομικό υλικό, μέχρι το τέλος της λειτουργίας του. Στα τέλη της δεκαετίας του '70 το καμίνι έπαψε να λειτουργεί. Σήμερα λειτουργεί ως πολιτιστικό κέντρο του Δήμου Γαλατσίου. Θα μπορούσε όμως να αναδειχθεί ως βιομηχανικό μνημείο και το Καμίνι Λεβεντάκη στα Τουρκοβούνια. ΓΙΑ ΤΑ ΑΣΒΕΣΤΟΚΑΜΙΝΑ ΔΟΥΛΕΨΑΝ Η ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ ΓΕΝΝΗ, Ο ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΚΑΛΑΤΖΗΣ, Η ΜΑΡΙΑ ΚΑΣΣΙΑΝΟΥ ΚΑΙ Η ΑΡΤΕΜΙΣ ΚΟΥΒΑΡΑ
ΠΗΓΕΣ – ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Αρκαλάκη, Ρ., Γαλάτσι, Ασβεστοκάμινα, Νταμάρια, FM Records Βυζαντινά Μνημεία Αττικής http://www.eie.gr/byzantineattica/view.asp?cgpk=490&lg=el&obpk=470&xsl=detail Βυζαντινή Αθήνα http://www.byzantineathens.com/alphagammaiotaomicronsigmagammaepsilonomegarhogammaiotaomicronsigmaomicronmuomicronrhophiomicronepsilonkappakappalambdaetasigmaiotaalpha.htm lΕλευθεροτυπία, Επτά, Κυριακή 17 Φεβρουαρίου 2013, Ένα κόσμημα στα Πατήσια http://www.enet.gr/?i=news.el.article&id=344278 Ελύτης, Ο., Άξιον Εστί, Τα Πάθη Ε’, Ίκαρος Θεολόγου Κώστα, Η Αξία της Μνήμης για μια Κοινωνία, intellectum 2007 - 2008, τεύχος 3 http://www.intellectum.org/articles/issues/intellectum3/ITL03P053069_H_aksia_tis _mnimis.pdf Ιστοσελίδα Δήμου Γαλατσίου http://www.galatsi.gov.gr/web/guest/city Ιστοσελίδα Μικρός Ρωμηός http://mikros-romios.gr/aytoktonies/ Ιστοσελίδα Το Γαλάτσι Χτες και Σήμερα http://www.galatsinet.gr/1900-gennisi/ Κώνστα, Α., Η εξέλιξη της βιομηχανίας στην Ελλάδα http://jupiter.chem.uoa.gr/thanost/konstas/Arxim_(1978)24.pdf Μπάδα Κ., Ματσούκη Ε., Προσεγγίσεις στην υλική μνήμη και στους μνημονικούς τόπους http://users.uoi.gr/gramisar/prosopiko/bada/Mnimeia_Agalmata.pdf http://mlp-blo-g-spot.blogspot.gr/2014/09/Klwnaridh.html Το Βήμα, Έριδες και πάθη για την μπίρα http://www.tovima.gr/finance/article/?aid=483236 http://pisostapalia.blogspot.gr/2010/10/blog-post_1720.html http://pisostapalia.blogspot.gr/2011/03/blog-post_31.html http://akrokerama.blogspot.gr/2012/07/blog-post_29.html http://www.nooz.gr/entertainment/i-viomixaniki-klironomia-tis-elladas Το Γαλάτσι σήμερα και χτες http://www.galatsinet.gr/ta-asvestokamina/ http://www.tokamini.gr/index.php/2015-10-21-07-53-17/2015-10-21-07-53-58