ΘΡΗΣΚΕΙΑ ΚΑΙ ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΟΤΗΤΑ

3o Γ.Ε.Λ. ΓΑΛΑΤΣΙΟΥ ΣΧ. ΕΤΟΣ 2015-2016

ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ Β’ ΛΥΚΕΙΟΥ

ΘΡΗΣΚΕΙΑ ΚΑΙ ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΟΤΗΤΑ

ΣΥΜΜΕΤΕΧΟΝΤΕΣ ΜΑΘΗΤΕΣ: Α’ ΟΜΑΔΑ: Κορρέ Χαρά, Κουτούγερα Βιβιάννα, Μπαριτάκη Γεωργία, Τσάκαλη Ασπασία, Τσιάτσου Ουρανία Β’ ΟΜΑΔΑ: Γρηγοριάδης Αλέξανδρος, Κεχαγιάς Γιώργος, Κοτρωνάκη ΄Εφη, Παπαντωνίου Αντώνης

Μαθέ Χαρά,

Γ’ ΟΜΑΔΑ: Βασιλακοπούλου Παναγιώτα, Καλμέτι Τζούλια, Κουλοβασιλόπουλος Ηλίας, Κουλοβασιλοπούλου Φωτεινή, Πολίτη Βικτώρια Δ’ ΟΜΑΔΑ: Αγοραστός Γιάννης, Βουρλιώτη Αργυρώ, Διοϊλης Παναγιώτης, Θανάση Χρυσάνθη, Λιαροπούλου Ρένη

ΥΠΕΥΘΥΝΗ ΚΑΘΗΓΗΤΡΙΑ: Γ. ΙΩΣΗΦΙΔΟΥ (ΠΕ 01)

-1-

ΠΡΟΛΟΓΟΣ «Η θρησκεία είναι το εντονότερο χαρακτηριστικό που βρίσκεται στην καρδιά των πολιτισμών, είναι ταυτόχρονα το παρελθόν και το παρόν τους. Και πρώτα απ’ όλα φυσικά στην καρδιά των μη ευρωπαϊκών πολιτισμών». Απ’ την άλλη, «ο Χριστιανισμός αποτελεί θεμελιώδη πραγματικότητα της δυτικής ζωής, η οποία σημαδεύει, χωρίς πάντα να το ξέρουν ή να το αναγνωρίζουν, ακόμα και τους άθεους. Οι ηθικοί κανόνες, η στάση μπροστά στη ζωή και στο θάνατο, η αντίληψη της εργασίας, η αξία της προσπάθειας, ο ρόλος της γυναίκας και του παιδιού, όλα αυτά είναι συμπεριφορές που φαίνεται να μην έχουν πια καμιά σχέση με το χριστιανικό αίσθημα, κι όμως όλα από αυτό απορρέουν». ( F. Braudel) Στην εποχή μας με την οικονομική κρίση, τη μετανάστευση, καθώς και την ανάπτυξη της τεχνολογίας έχει γίνει εξαιρετικά εύκολο και σύνηθες να επικοινωνούμε ή να συμβιώνουμε με ανθρώπους προερχόμενους από διάφορες χώρες, άρα και από διάφορες θρησκείες - πολιτισμούς. Φαίνεται ότι οι μελλοντικές κοινωνίες θα έχουν ως βασικό χαρακτηριστικό στοιχείο τον πλουραλισμό, δηλαδή την ποικιλία σε ορισμένα ζητήματα, όπως η θρησκεία, διάφορα πολιτισμικά αγαθά κ.λπ. Ακόμη κι αν εμείς είμαστε θρησκευτικά αδιάφοροι, κουβαλάμε μέσα μας μια νοοτροπία και είμαστε φορείς ενός πολιτισμού, που σε μεγάλο βαθμό έχει επηρεαστεί από το Χριστιανισμό. Το ίδιο συμβαίνει και με τους «ξένους». Ακόμα κι αν είναι κι αυτοί θρησκευτικά αδιάφοροι, σίγουρα κουβαλούν μια νοοτροπία κι ένα τρόπο ζωής βαθειά επηρεασμένο απ’ τη θρησκεία της πατρίδας τους. Για να μπορούμε να συμβιώνουμε αρμονικά με τους άλλους, είναι απαραίτητο να γνωρίζουμε κάποια βασικά στοιχεία για τις θρησκείες στις οποίες πιστεύουν, ώστε να κατανούμε πώς σκέπτονται και πώς ενεργούν οι συνάνθρωποί μας. Οι μαθητές που συμμετείχαν σε αυτή την Ε.Ε. προσπάθησαν ν’ αναζητήσουν και να καταγράψουν ποικίλες πτυχές της καθημερινότητας, που μπορεί να επηρεάζονται από τη θρησκεία ενός ανθρώπου. ΄Ηταν μια ευκαιρία γι αυτούς να γνωρίσουν στοιχεία άλλων πολιτισμών και να συνειδητοποιήσουν, πόσο πολύ μπορεί να έχει «μπολιάσει» η θρησκεία τη ζωή, την καθημερινότητα, τον τρόπο που σκεφτόμαστε όλοι οι άνθρωποι. Στο 1ο Τετράμηνο αναζήτησαν στοιχεία που επηρεάζουν την καθημερινότητα Χριστιανών και Μουσουλμάνων. Στό 2ο Τετράμηνο ασχολήθηκαν με πιο «εξωτικούς» για μας πολιτισμούς, τον ινδικό και τον ιαπωνικό. Ας παρακολουθήσουμε, τι ανακάλυψαν. Γ. Ιωσηφίδου (Υπεύθυνη Καθηγήτρια)

-2-

ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΙΣΛΑΜ Χώρες που αναγνωρίζουν τον Χριστιανισμό ως επίσημη θρησκεία- Πολιτικό καθεστώς Ρωμαιοκαθολικισμός: Κόστα Ρίκα, Λιχτενστάιν, Μάλτα, Μονακό, Βατικανό (θεοκρατία), Αργεντινή, Ιταλία, Ισπανία, Πολωνία, Γαλλία, Χιλή, Ουρουγουάη, Φιλιππίνες Ορθόδοξος Χριστιανισμός : Ελλάδα, Ρωσία, Γεωργία, Κύπρος, Βουλγαρία, Ρουμανία, Σερβία, Μολδαβία, Ουκρανία Προτεσταντισμός: Δανία, Ισλανδία, Γερμανία, Ολλανδία Αγγλικανισμός: Αγγλία Στις παραπάνω χώρες όπου έχουμε χρησιμοποιήσει κόκκινο χρώμα, ανώτατος πολιτειακός παράγοντας είναι ο Βασιλιάς. Οι υπόλοιπες είναι Προεδρευόμενες ή Προεδρικές Δημοκρατίες.

Ποσοστό Χριστιανών ανά τον κόσμο

-3-

Χώρες που αναγνωρίζουν το Ισλάμ ως επίσημη θρησκεία- Πολιτικό καθεστώς Αφγανιστάν, Αλγερία ,Αίγυπτος, Μπαγκλαντές ,Μπαχρέιν ,Μπρουνέι Ιράν, Ιράκ, Λιβύη, Κουβέιτ, Ιορδανία , Μαλδίβες, Μαυριτανία , Μαρόκο, Ομάν, Πακιστάν, Κατάρ , Σαουδική Αραβία, Σομαλία, Υεμένη, Τυνησία, Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα. Στις παραπάνω χώρες όπου έχουμε χρησιμοποιήσει κόκκινο χρώμα, επικρατεί καθεστώς Βασιλείας. Οι υπόλοιπες χαρακτηρίζονται Δημοκρατίες.

Ποσοστό Μουσουλμάνων στην Ευρώπη Στην Ευρώπη (σύμφωνα με έρευνα του 2010) οι δύο χώρες με τον μεγαλύτερο μουσουλμανικό πληθυσμό είναι η Γαλλία και η Γερμανία. Το ποσοστό των μουσουλμάνων στην Γερμανία είναι 5,8% και φτάνουν τους 4.760.000, ενώ στην Γαλλία είναι μεγαλύτερο και αγγίζει το 7,5% του συνολικού πληθυσμο. Στην Ολλανδία ζουν 1.000.000 μουσουλμάνοι και αποτελούν το 6% του πληθυσμού και ακολουθούν το Βέλγιο και η Ελλάδα με 630.000 (5,9%) και 610.000 (5,3%) αντίστοιχα Περισσότεροι υπάρχουν σε Βρετανία (4,7%), Ισπανία και Ιταλία (3,7%).

-4-

ΑΛΛΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΩΝ ΧΩΡΩΝ ΠΟΥ ΕΠΙΚΡΑΤΟΥΝ ΤΟ ΙΣΛΑΜ Η’ Ο ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΣΜΟΣ Θεοκρατικό καθεστώς - Κοσμικό κράτος Θεοκρατία Με τον όρο θεοκρατία εννοείται εκείνο το πολιτικό σύστημα, στο οποίο η εξουσία που πηγή της θεωρείται ο Θεός ,ασκείται από τον κλήρο σύμφωνα με τους κανόνες της θρησκείας . Σύγχρονες μορφές θεοκρατίας θεωρούνται το Αφγανιστάν κατά τη διακυβέρνηση των Ταλιμπάν, η Ισλαμική Δημοκρατία του Ιράν και το Βατικανό υπό την διοίκηση του Πάπα. Κοσμικό κράτος Κοσμικό κράτος θεωρείται το κράτος που συνταγματικά δεν αναγνωρίζει κάποια επίσημη ούτε επικρατούσα θρησκεία. Τέτοια κράτη στην Ευρώπη είναι μόνο η Γαλλία και η Τουρκία, ενώ στον υπόλοιπo κόσμο είναι η Κίνα και άλλα κράτη του πρώην ανατολικού μπλοκ όπως η Αρμενία. Στα κοσμικά κράτη οι θρησκείες αναγνωρίζονται ως Νομικά Πρόσωπα Ιδιωτικού Δικαίου. Οι γάμοι , οι κηδείες και η ονοματοδοσία αναγνωρίζονται από το κράτος μόνο με πολιτικές πράξεις. Παρ’ ότι η ιδέα του διαχωρισμού θρησκείας-κράτους έχει υιοθετηθεί σε αρκετά κράτη, οι βαθμίδες διαχωρισμού διαφέρουν κι εξαρτώνται από την ισχύουσα νομική δομή και την επικρατούσα άποψη όσον αφορά τη σωστή σχέση μεταξύ θρησκείας και πολιτικής, ενίοτε υπάρχει μία σχέση στο πλαίσιο της οποίας οι δύο θεσμοί δρουν ως ανεξάρτητοι οργανισμοί. Παρόμοια τακτική, αλλά πιο αυστηρή από την ελευθεροφροσύνη εφαρμόστηκε στη Γαλλία και την Τουρκία, ενώ κάποια κράτη όπως η Δανία και το Ηνωμένο Βασίλειο διατηρούν συνταγματικά αναγνωρισμένη μία επίσημη κρατική θρησκεία. Σύμφωνα με την άποψη του Γουώλτ Γουίτμαν (Αμερικανός συγγραφέας και ποιητής) επισημαίνεται ότι σε πολλά ευρωπαϊκά κράτη, στο πέρασμα των αιώνων, το κράτος έχει αναλάβει τον κοινωνικό ρόλο της εκκλησίας οδηγώντας έτσι σε μία γενικευμένη κοσμικοποιημένη δημόσια σφαίρα. Νόμοι, θανατική ποινή, βασανισμοί, δουλεία Ισλαμικός νόμος: Είναι θρησκευτικό και πολιτικό συγχρόνως δίκαιο. Ο ιερός νόμος του Ισλάμ που αντιπροσωπεύει το θέλημα του Θεού,ονομάζεται Σαρία (=ισλαμική οδός). Σταθεροποιήθηκε κατά τον 9ο αι. μ.Χ. και βασίζεται σε τέσσερις αρχές-ρίζες: 1) Κοράνιο (αποκαλυμένος νόμος του Θεού) 2) Σούννα (ζωή και πράξη του Μωάμεθ) 3) «συναίνεση των νομοδιδασκάλων» 4) Αναλογία (αναλογική αρχή του δικαίου) Κάθε κανόνας του ισλαμικού νόμου πρέπει να προέρχεται από τις τέσσερις αυτές «αρχές» του νόμου. Η Σαρία είναι ο «γενικός» νόμος του Ισλάμ και αποτελεί το σύνολο των θρησκευτικών και πολιτικών θέσεων της ζωής του Ισλάμ. Θανατική ποινή στο Ισλάμ: Σύμφωνα με την Σαρία όποιος κατηγορηθεί για βιασμό, μοιχεία ή φόνο καταδικάζεται σε θανατική ποινή. Αυτή η ποινή εφαρμόζεται πραγματικά, μόνο σε ισλαμικές χώρες όπου επικρατεί καθεστώς θεοκρατίας και όχι γενικά όπου υπάρχουν Μουσουλμάνοι.

-5-

Θανατική ποινή και βασανιστήρια στον Χριστιανισμό: Η Εκκλησία εναντιώνεται στη θανατική ποινή, επειδή στερεί από τον άνθρωπο τη δυνατότητα να μετανοήσει και να σωθεί, βασικό δίδαγμα του Χριστιανισμού. Θα έπρεπε δε να ήταν αυτονόητο, ότι στις χώρες που επικρατεί ο Χριστιανισμός, κατ’ εξοχήν θρησκεία αγάπης- ακόμα και προς τους εχθρούς- τα βασανιστήρια θα ήταν αδιανόητα. Παρ’ όλα αυτά, στο Βυζάντιο, που υποτίθεται ότι ήταν μια χριστιανική αυτοκρατορία, πολλές φορές γίνονταν «φρικαλεότητες που δεν χωρούν στον ανθρώπινο νου». Δεν είναι επομένως περίεργο που πολλοί αυτοκράτορες χαρακτηρίζονται από Βυζαντινούς συγγραφείς αίσχιστοι, παμμίαροι, δυσσεβείς, θεοβδέλυκτοι, ωμότατοι, ανόσιοι, τρισάθλιοι, θηριώδης, αιμοχαρείς, θεομισείς, αλιτήριοι, παλαμναίοι (δηλ. δολοφόνοι, βδελυροί). «Βασάνιζε η αυτοκρατορική εξουσία, βασάνιζε και η πατριαρχική! Με την ίδια αγριότητα. Οι βασανιστές του πατριαρχείου συναγωνίζονταν τους βασανιστές του παλατιού σε σκληρότητα και εφευρετικότητα. Οι ποινές στους Βυζαντινούς χωρίζονταν σε τρεις κατηγορίες. Σε εκείνες που συνεπάγονταν θάνατο, στις σωματικές ποινές και σε εκείνες που όριζαν χρηματική αποζημίωση. Στις κεφαλικές ανήκαν αρχικά ο αποκεφαλισμός, η πυρά, η κρεμάλα, ο απαγχονισμός, ο καταποντισμός, ο λιθοβολισμός κι ακόμα η εξορία, ο περιορισμός και η δουλεία. Αργότερα θα προστεθούν στις θανατικές ποινές η εκτύφλωση, ο ακρωτηριασμός και το μεταλλισθήναι - ισόβια καταναγκαστικά έργα στα μεταλλεία. Απέραντη ποικιλία αυθαίρετων βασανισμών και μαρτυρικών θανατώσεων. Ψήσιμο στη θράκα, εκδορά, θανάτωση σε κοχλαστό νερό, βραστό λάδι ή αναλειωτή πίσσα, ανασταύρωση, παλούκωμα, κατόρυξη, πυρωμένα σίδερα, φαρμάκωμα, ακόμα και ευνουχισμός. Ο τεράστιος αριθμός των ακρωτηριασμών στο Βυζάντιο φαίνεται και από τα παρωνύμια που δίνονταν σε όσους είχαν υποστεί ρινοτομία, αποκοπή αφτιών, χεριών κλπ, Κοψόρρινος, Αργυρομύτης, Ασημομύτης, Χαλκομύτης - επειδή τα θύματα αντικαθιστούσαν την κομμένη ή πλαγιασμένη μύτη με ομοίωμα, ένα είδος θήκης από μέταλλο - Κουτσομύτης, Κουτσοχέρας, Κουτζοδάκτυλος, Δερμοκαΐτης. Οι Βυζαντινοί αναζητούσαν και θεωρητική κάλυψη των ακρωτηριασμών και των εκτυφλώσεων, που κυριαρχούσαν στον κολασμό των πολιτικών, κυρίως, εγκλημάτων, με θεολογικά επιχειρήματα και αναγωγές στα ιερά κείμενα. Επιστράτευαν λ.χ. την ίδια τη διδασκαλία του Χριστού, τα ευαγγελικά ρήματα: «Βγάλε το μάτι σου, κόψε το χέρι σου ή το πόδι σου αν σε σκανδαλίζει. Καλύτερα κουτσός ή κουλός παρά αρτιμελής και κολασμένος» «και εάν σκανδαλίζει σε η χειρ σου, απόκοψον αυτήν. καλόν σοι εστί κυλλόν εις την ζωήν εισελθείν, ή τας δύο χείρας έχοντα απελθείν εις την γέενναν, εις το πυρ το άσβεστον... και εάν ο πούς σου σκανδαλίζει σε, απόκοψον αυτόν. καλόν εστί σοι εισελθείν εις την ζωήν χωλόν, ή τους δύο πόδας έχοντα βληθήναι εις την γέενναν... και εάν ο οφθαλμός σου σκανδαλίζει σε, έκβαλε αυτόν. Καλόν σοι κλπ.». (Μάρκος, θ’, 43-47). Αλλά και στον Ματθαίο ε’, 29: «ει δε ο οφθαλμός σου ο δεξιός σκανδαλίζει σε, έξελε αυτόν και βάλε από σου. Συμφέρει γαρ ίνα απόληται εν των μελών σου, και μη όλον το σώμα σου βληθή εις γέενναν. Και ει η δεξιά σου χειρ σκανδαλίζει σε, έκκοψον αυτήν και βάλε από σου». Και μια άλλη, νομικοθεολογική αυτή τη φορά, θεμελίωση: Η εκτύφλωση και οι ακρωτηριασμοί αντικαθιστούν τη θανατική ποινή δίνοντας στον δράστη του εγκλήματος την ευκαιρία να μετανοήσει!!!. πρόκειται φυσικά για σοφιστικές προφάσεις και υποκριτικές δικαιολογίες. Οι ακρωτηριασμοί και οι εκτυφλώσεις είναι η φρικαλεότερη μορφή βασανισμού, χειρότερη ποινή κι από τον θάνατο γιατί καταδικάζει το θύμα σε ισόβια δυστυχία. (Από το βιβλίο του Κυριάκου Σιμόπουλου, «Βασανιστήρια και εξουσία. Από την ελληνορωμαϊκή αρχαιότητα, το Βυζάντιο και την Τουρκοκρατία ως την εποχή μας», εκδ.Πιρόγα, 2010)

-6-

Βασανιστήρια στο Ισλάμ Τα φρικώδη βασανιστήρια και η κρατική καταστολή στα χρόνια της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας «Σε ένα δεσποτικό κράτος όπως το Οσμανικό, είναι επόμενο τα βασανιστήρια να καταλαμβάνουν πολύ σημαντική θέση στο σύνολο των κατασταλτικών μηχανισμών που διαθέτει η εξουσία. Στη στρατοκρατούμενη οσμανική κοινωνία όπου η υπεροχή θεωρείται επακόλουθο της ωμής βίας και της ισχύος, τα βασανιστήρια νομιμοποιούνται από τη συλλογική συνείδηση και μετατρέπονται σε αποδεκτή πρακτική που έχει σχέση προς την άσκηση οποιασδήποτε εξουσίας. Με τον τρόπο αυτό εκτονώνεται και ταυτόχρονα αυξάνεται η σωρευμένη επιθετικότητα, δηλαδή δημιουργείται ένας φαύλος κύκλος στον οποίο η βία προκαλεί τη βία ή την επιβάλλει. Έτσι και η ελληνική εθνική κοινότητα, στα πλαίσια της οσμανικής πραγματικότητας δεν υπέστη μόνο βασανιστήρια, αλλά στο μέτρο που μπόρεσε τα ανταπέδωσε. Ακόμα και σήμερα όμως πολλοί χριστιανοί βιώνουν βασανιστήρια από τους μουσουλμάνους. Χαρακτηριστική είναι η παρακάτω ιστορία: Πέντε χριστιανικές οικογένειες κακοποιήθηκαν και ήταν σε καθεστώς δουλείας από τους μουσουλμάνους εργοδότες τους, ιδιοκτήτες εργαστηρίων τούβλων. Απελευθερώθηκαν χάρη στην παρέμβαση της CLAAS (Centre for Legal Aid Assistance and Settlement) σε δικαστήριο της Λαχόρης στο Πακιστάν. Μετά την απελευθέρωσή τους μια από τις οικογένειες διηγήθηκε την συγκλονιστική ιστορία της. Τα μέλη της ήταν θύματα καταναγκαστικών έργων και αντιμετωπίζονταν ως σκλάβοι για 25 περίπου χρόνια. Μια από τις γυναίκες η Safia Bibi άρχισε να εργάζεται μαζί με τον άντρα της Anwar Masih στη φάμπρικα αμέσως μετά τον γάμο τους. Έχει 9 παιδιά και όλα γεννήθηκαν στο εργαστήριο. Καθώς μεγάλωναν τα παιδιά άρχισαν κι αυτά να εργάζονται .Όλοι ζούσαν σε ένα παράπηγμα χωρίς τουαλέτα στο εσωτερικό της φάμπρικας. Συνήθως δεν τους δινόταν η παραμικρή αποζημίωση για την εργασία τους. Όσες φορές αποπειράθηκαν να εγκαταλείψουν την δουλεία, τους χτυπούσαν και τους βασάνιζαν. Τους στερούσαν την τροφή για 15 συνεχόμενες ημέρες. Το 2013 ο άντρας της Safia πέθανε από μια ασθένεια αλλά και από την αδυναμία και την κακομεταχείριση. Δεν κάλεσαν ποτέ ένα γιατρό στην καμαρούλα που έμεναν. Τα παιδιά τους δεν παρακολούθησαν την ταφή του πατέρα γιατί ήταν εξαναγκασμένα να δουλεύουν ακατάπαυστα. Δεν τους άφηναν να πηγαίνουν ποτέ στην εκκλησία ούτε τα Χριστούγεννα .Ο Nasir Saeed, διευθυντής του CLAAS δήλωσε στο πρακτορείο Fides : «είναι τουλάχιστον λυπηρό στον 21ο αι. να συνεχίζει να υπάρχει κανονική δουλεία με σκλάβους στο Πακιστάν. Οι ιδιοκτήτες των εργαστηρίων τουβλοποιείας είναι συχνά πολύ πλούσιοι και κανείς δεν τους αγγίζει. Οι εργάτες είναι ως επί το πλείστον χριστιανοί και εργάζονται υπό καθεστώς δουλείας μια ολόκληρη ζωή για να εξοφλήσουν τα χρέη προς τα αφεντικά τους, χρέη που έχουν ισχύ σε ολόκληρες γενιές. Μερικές φορές τους πουλούν από το ένα εργοστάσιο στο άλλο. Η κυβέρνηση έχει επίγνωση της κατάστασης αλλά ποτέ δεν έλαβε σοβαρά μέτρα». Οι χριστιανοί αντιπροσωπεύουν το 2% από τα 185.000.000 των κατοίκων του Πακιστάν. Δουλεία H δουλεία υπήρξε αρχαίος και διαπολιτισμικός θεσμός που νομιμοποιούσε την μετατροπή του ανθρώπου σε ιδιοκτησία. Απαγορεύτηκε σταδιακά για οικονομικούς και ηθικούς λόγους στις περισσότερες χώρες του κόσμου. Η δουλεία συνεπαγόταν όχι μόνον τον κοινωνικό θάνατο του ατόμου, αλλά του αφαιρούσε αυτή καθαυτή την ανθρώπινη υπόσταση και το υποβίβαζε στο εξής σε αντικείμενο προς ιδιοκτησία και χρήση (ιδιώτη ή κράτους).

-7-

Η δουλεία εξακολουθεί να παρατηρείται και σήμερα με διάφορες μορφές, κυρίως σε βάρος γυναικών (εξαναγκαστική πορνεία), παιδιών (επαιτεία, κακοποίηση, εργασία) και σπανιότερα ανδρών (εκμετάλλευση αιχμαλώτων πολέμου σε μερικά αφρικανικά κράτη. Δουλεία και Χριστιανοί Ο Χριστιανισμός διακηρύσσει την ισότητα των ανθρώπων («οὐκ ἔνι Ἰουδαῖος οὐδὲ Ἕλλην, οὐκ ἔνι δοῦλος οὐδὲ ἐλεύθερος, οὐκ ἔνι ἄρσεν καὶ θῆλυ· πάντες γὰρ ὑμεῖς εἷς ἐστε ἐν Χριστῷ Ἰησοῦ», Γαλάτας, 3.28) και άρα, καταδικάζει το θεσμό της δουλείας. Σε χώρες όπου επικράτησε ο Χριστιανισμός η νομοθεσία επηρεάστηκε ανάλογα και σιγά- σιγά ο θεσμός της δουλείας περιορίστηκε ή εξαφανίστηκε. Δυστυχώς δεν λείπουν και σε αυτή την περίπτωση οι εξαιρέσεις (π.χ. κακομεταχείρηση και υποδούλωση των νέγρων από Ευρωπαίους ή Αμερικάνους «Χριστιανούς»). Η δουλεία στο Βυζάντιο Στο Βυζάντιο γινόταν η εφαρμογή ολοένα ηπιότερης πολιτικής προς τους δούλους που είχε ξεκινήσει στους πρώτους μεταχριστιανικούς αιώνες. Με διατάγματα του Ιουστινιανού και άλλων αυτοκρατόρων ο δούλος έπαψε να είναι νομικά τουλάχιστον πράγμα. Η πιο σημαντική Εισήγηση του Ιουστινιανού ήταν εκείνη που για πρώτη φορά όριζε με νόμο πως ο δούλος είναι άνθρωπος. Επίσης όριζε να δίνεται αυτομάτως το δικαίωμα του Ρωμαίου πολίτη στους δούλους που ελευθερώνονταν ενώ μέχρι τότε οι κοινωνικές διακρίσεις συνεχίζονταν μέχρι και τους απογόνους τρίτης γενεάς του πρώην δούλου. Οι Βυζαντινοί κρατούσαν και βιβλία («Βίβλο Αλλαγίων» όπως αναφέρεται), με τα στοιχεία των αιχμαλώτων που είχαν συλλάβει όπως και των Βυζαντινών που είχαν αντιστρόφως συλληφθεί από τον εχθρό. Με βάση αυτά τα έγγραφα προχωρούσαν συχνά σε ανταλλαγή αιχμαλώτων ή σε εξαγορά της ελευθερίας των Βυζαντινών δούλων με καταβολή λύτρων. Σε πολλές περιπτώσεις, όταν οι αιχμάλωτοι Βυζαντινοί πιάνονταν από Σαρακηνούς, πιέζονταν τόσο πολύ να αλλαξοπιστήσουν, που βγήκε η φράση «μου άλλαξες την πίστη. Σύμφωνα με τα ιερατικά έθιμα του Βυζαντίου, όσοι ξαναγυρνούσαν στην πατρίδα τους απελευθερωμένοι αλλά είχαν στο μεταξύ αλλαξοπιστήσει, έπρεπε να απέχουν από την κοινωνία 8 χρόνια. Όμως αντίστοιχη μεταχείριση πρέπει να είχαν και οι δούλοι των Βυζαντινών, γιατί πολλά ιεραρχικά κείμενα προέτρεπαν τους Βυζαντινούς να βλέπουν τους δούλους τους σαν ανθρώπους. Επειδή πάντως πιάνονταν πολλοί Βυζαντινοί αιχμάλωτοι, η Εκκλησία καθημερινά στη λειτουργία της είχε και προσευχή «υπέρ των αιχμαλώτων και της σωτηρίας αυτών». Γίνονταν μάλιστα συχνά έρανοι από την εκκλησία ή τους συγγενείς του αιχμαλώτου για να συγκεντρωθεί το αναγκαίο για την εξαγορά του ποσό. Συνηθιζόταν μάλιστα στις διαθήκες τους (όπως και στη Δυτική Ευρώπη την ίδια εποχή) πολλοί να αφήνουν την περιουσία τους στην Εκκλησία ή στο κράτος, με την εντολή να δοθεί για εξαγορά αιχμαλώτων, επειδή αυτή η πράξη θεωρείτο θεάρεστη. Πολλοί δανείζονταν για να ελευθερώσουν τους συγγενείς τους από τα εχθρικά στρατεύματα και επειδή οι τόκοι ήταν βαρείς, αναγκάζονταν να συμφωνήσουν με τον δανειστή να μείνουν δούλοι του, συνήθως για 4 χρόνια. Πιθανόν η τιμή εξαγοράς του αιχμαλώτου να ισοδυναμούσε με μισθούς δύο ετών και τα επιπλέον δύο χρόνια να ήταν οι τόκοι του δανείου. Στο Βυζάντιο η κατάσταση των δούλων χειροτέρεψε όταν εμφανίστηκαν και σταδιακά κυριάρχησαν οι Οθωμανοί. Στην Οθωμανική αυτοκρατορία, οι δούλοι πολλαπλασιάστηκαν και οι συνθήκες ζωής για όλους τους υποταγμένους λαούς ήταν εξαιρετικά δύσκολες, ειδικά στον αγροτικό τομέα. Δουλεία και Μουσουλμάνοι Το καθεστώς της δουλείας αναγνωρίζεται στο Κοράνι και συνδέεται με τον «ιερό πόλεμο». Κατά την επίσημη ισλαμική νομοθεσία, δούλος είναι ο αιχμάλωτος πολέμου, ο «άπιστος», ο συλληφθείς στην

-8-

επιδρομή εναντίον εχθρικής χώρας, τα παιδιά μιας δούλας - εφόσον ο πατέρας τους είναι δούλος ή δεν είναι ο νόμιμος κάτοχος της δούλας ή, αν είναι ο κάτοχος της , δεν θέλει να αναγνωρίσει το παιδί του. Με αυτόν τον τρόπο η τάξη αυτή αυξανόταν όχι μόνο με τον πόλεμο , άλλα και με τις γεννήσεις. Οι δούλοι , όπως και άλλες μορφές ιδιοκτησίας, είναι κατά την κλασική ισλαμική νομοθεσία μεταβιβάσιμοι. Ένας μουσουλμάνος δικαιούται να πουλήσει ή να χαρίσει μια δούλα παλλακίδα του. Βεβαίως δεν είναι αποκλειστικότητα του μωαμεθανικού νόμου αυτά τα θεσπίσματα. Στην τάξη των δούλων παραμένουν μόνο οι μη μουσουλμάνοι , ο ομόπιστος είναι αδερφός. Πρόκειται για βασική αρχή της ισλαμικής άποψης περί ''θρησκευτικής ελευθερίας'' και αυτό αποτελεί ένα ακόμη κίνητρο του ρεύματος εξισλαμισμού. Ο Μωάμεθ βρήκε το θεσμό της δουλειάς βαθειά ριζωμένο στην αραβική πραγματικότητα και δεν είναι σίγουρο εάν μπορούσε να τον καταργήσει. Προνόησε να μειώσει την απάνθρωπη σκληρότητα στη μεταχείριση των δούλων και να δώσει στο θεσμό αυτό μια ηπιότητα. Επίσης παρακίνησε τους μουσουλμάνους να απελευθερώνουν τους δούλους τους , εφόσον εκείνοι δείξουν την πρέπουσα συμπεριφορά. Η απελευθέρωση γίνεται με γραπτή δήλωση , ή και με προφορική ενώπιον δύο μαρτύρων. Ενίοτε γίνεται σαφής συμφωνία ως προς τους όρους απονομής της ελευθερίας. Υπό την πίεση των διεθνών διακηρύξεων για την ελευθερία του ατόμου οι νομοθετικοί κώδικες πολλών ισλαμικών κρατών αναθεωρούν τις κορανικές διατάξεις και παραδόσεις για την δουλεία. Μέχρι πρόσφατα πάντως, η δουλεία εξακολουθούσε να διατηρείται ως επίσημος θεσμός. Μόλις το 1962 η Σαουδική Αραβία κατήργησε τη δουλεία, καθ' υπέρβαση του ισλαμικού κανονικού δικαίου. Οικονομική κατάσταση Οικονομία στις Ισλαμικές χώρες •

Η οικονομία βασίζεται και ελέγχεται σε μεγάλο βαθμό από το κράτος.

•

Το πετρέλαιο αποτελεί το σημαντικότερο πόρο.

•

Ασχολία με την πετροχημική βιομηχανία, τη βιομηχανία τροφίμων, τη σιδηρουργία χάλυβα.

•

Ιδιαίτερα ανεπτυγμένοι είναι οι τομείς της γεωργίας και της κτηνοτροφίας. Αφού η ισλαμική θρησκεία, όμως, απαγορεύει τη βρώση χοιρινού κρέατος και τη χρήση αλκοόλ, οπωσδήποτε επηρεάζεται αναλόγως η παραγωγή κάποιων συγκεκριμένων ειδών γεωργίας ή κτηνοτροφίας.

•

Όχι ιδιαίτερη εκμετάλλευση των δασών και της αλιείας.

•

Κατοχή αποθεμάτων φυσικού αερίου και ορυκτών ανθράκων.

•

Η ισλαμική θρησκεία θεωρεί πολύ σημαντικό η προσευχή να γίνεται σε καθαρό χώρο. Γι αυτό, τόσο στα τεμένη όσο και στις οικίες είναι απολύτως απαραίτητη η χρήση χαλιών. Ο κάθε πιστός έχει το ατομικό χαλάκι προσευχής στο σπίτι του. Το γεγονός αυτό προφανώς έχει επίπτωση στην ιδιαίτερη ανάπτυξη του σχετικού κλάδου της υφαντουργίας. Τα χαλιά που κατασκευάζονται στις χώρες αυτές είναι παγκοσμίως γνωστά για την ποιότητα, τα σχέδια και τα χρώματα τους.

•

Η παραγωγή είναι πολύ κατώτερη σε σχέση με τις δυνατότητες (αρκετά πρωτόγονα μέσα).

•

Περιορισμός εξαγωγών σε αργό πετρέλαιο και σε γεωργικά-κτηνοτροφικά προϊόντα.

•

Κάποια κοιτάσματα πολύτιμων μετάλλων όπως χρυσού και λευκόχρυσου.

•

ΤΡΑΠΕΖΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ: Λειτουργεί σε διαφορετική βάση απ’ ό,τι στη Δύση, αφού το Κοράνι απαγορεύει την είσπραξη τόκων από οικονομικές συναλλαγές. ΄Ετσι, οι άνθρωποι αναγκάζονται να επενδύουν σε επιχειρήσεις, χρηματιστηριακά προϊόντα (μετοχές, ομόλογα και

-9-

παράγωγα) και υπηρεσίες για να αποκομίσουν κέρδη από τα χρήματά τους, αφού δεν μπορούν να λάβουν τόκο από αποταμίευση. Όμως, τα τελευταία χρόνια η οικονομία πολλών Ισλαμικών κρατών έχει εξουθενωθεί και εκατομμύρια άνθρωποι έχουν μεταναστεύσει. Οικονομία στις Χριστιανικές χώρες Η οικονομία αυτών των χωρών βασίζεται τόσο πάνω στη γεωργία, όσο και στην βιομηχανία. Στη γεωργική παραγωγή, σημαντική θέση κατέχει το σιτάρι, η σίκαλη, το κριθάρι και η βρώμη ενώ σημαντική είναι η καλλιέργεια της πατάτας και του βαμβακιού. Χαρακτηριστικό της γεωργίας είναι η μεγάλη απόδοση που έρχεται ως αποτέλεσμα της εφαρμογής καινοτόμων μέσων.

•

Μεγάλες εκτάσεις δασών και ανεπτυγμένη η υλοτομία.

•

Σημαντικό ρόλο στην εθνική οικονομία παίζει ο τουρισμός.

•

Μεγάλος αριθμός εξαγωγών με κυριάρχες τις εξαγωγές σε μηχανήματα - εργαλεία, πλαστικά, ελαστικά και προϊόντα άμεσης κατανάλωσης.

•

Όχι ιδιαίτερα αξιόλογος ορυκτός πλούτος.

•

Κατοχή σημαντικής ενέργειας από υδροηλεκτρικούς και πυρηνικούς σταθμούς.

Εκπαίδευση Εκπαίδευση στη Δύση Στην εποχή μας σε όλες τις χώρες η βασική εκπαίδευση (6-16 περίπου ετών) είναι υποχρεωτική για άνδρες και γυναίκες, πλούσιους και φτωχούς. Σε παλαιότερες εποχές, παρά την υποτιθέμενη χριστιανική νοοτροπία, δεν έλειπαν κι εδώ οι διακρίσεις. Π. χ. στην Ελλάδα μας «ως το τέλος του 19ου αιώνα τα ποσοστά φοίτησης των μαθητριών στην πρωτοβάθμια εκπαίδευση παρέμειναν σε πολύ χαμηλά επίπεδα, αν και η δημοτική εκπαίδευση ήταν υποχρεωτική από το 1834. Σύμφωνα με την απογραφή του 1879, ο αναλφαβητισμός των γυναικών ανερχόταν στο 93% και υπήρχαν αρκετοί δήμοι της χώρας στους οποίους καμία γυναίκα δεν ήξερε γράμματα....... Με τη μεταρρύθμιση του Βενιζέλου το 1929 ικανοποιήθηκε, μετά από έναν αιώνα προβληματισμού και συζητήσεων, το αίτημα για την ισότητα στις εκπαιδευτικές ευκαιρίες των δύο φύλων, καθώς καθιερώθηκε η εξάχρονη υποχρεωτική φοίτηση σε μικτά Δημοτικά σχολεία και η ισότιμη και ομοιόμορφη δευτεροβάθμια εκπαίδευση για τους μαθητές και τις μαθήτριες». (http://tvxs.gr/news) Κοινός στόχος όλων των δυτικών εκπαιδευτικών συστημάτων είναι: 1. Να εφοδιάσουν τους ανθρώπους με τις βασικές δεξιότητες (π.χ. ανάγνωση, γραφή, αριθμητική) που τους χρειάζονται: α )για να πάρουν τη θέση τους στην κοινωνία και β) να αναζητήσουν περισσότερη γνώση.

2. Να παρέχουν στους ανθρώπους επαγγελματική κατάρτιση που θα τους βοηθήσει να εξασφαλίσουν τα απαραίτητα αγαθά της ζωής.

- 10 -

3. Να ξυπνήσουν στους ανθρώπους το ενδιαφέρον και την αγάπη για τη γνώση. Σπουδαία εκπαιδευτικά συστήματα είναι αυτά της Σκανδιναβίας, της Αγγλίας και της Αμερικής τα οποία επιζητούν την ανάπτυξη της παιδείας. Εκπαίδευση στις ισλαμικές χώρες Όσον αφορά την εκπαίδευση του Ιράκ η πολιτική αλλαγή το 2003 ανανέωσε σημαντικά το εκπαιδευτικό σύστημα. Σκοπός της ήταν η βελτίωση της ποιότητας του εκπαιδευτικού συστήματος σε καλύτερες υποδομές και με υποχρεωτικό χαρακτήρα, ώστε να μην παρατηρείται το φαινόμενο της παιδικής εργασίας λόγω των οικονομικών δυσκολιών που αντιμετωπίζουν οι οικογένειες. Νέα σχολεία χτίστηκαν και άλλα επισκευάστηκαν, πολλά εργαστήρια δημιουργήθηκαν, δόθηκαν αυξήσεις στους μισθούς των εκπαιδευτικών, αναθεωρήθηκε η διδακτέα ύλη. Ενδεικτικό είναι ότι το 2000 αναλφάβητοι ήταν το 45% του ανδρικού πληθυσμού και το 77% του γυναικείου. H εκπαίδευση στο Ιράκ είναι δωρεάν και είναι απαραίτητα τα έξι έτη της πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης. Η εκπαίδευση στο Ιράν είναι υποχρεωτική μεταξύ των ηλικιών 6 και 10. Το 2003 ο αναλφαβητισμός ήταν 79,4%. Η πρωτοβάθμια, δευτεροβάθμια και τριτοβάθμια εκπαίδευση είναι δωρεάν. Οι παιδικοί σταθμοί είναι μεικτοί ενώ η πλειοψηφία της πρωτοβάθμιας και δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης είναι διαχωρισμένη σε αρρένων και θηλέων. Αντίθετα τα πανεπιστήμια είναι μεικτής εκπαίδευσης και η είσοδος σε αυτά είναι πολύ ανταγωνιστική. Η εκπαίδευση στην Ιορδανία έχει κάνει αρκετά σημαντικά βήματα ανάπτυξης κατά τις τελευταίες δεκαετίες, παρά την εισροή των εκατοντάδων χιλιάδων προσφύγων και του πολύ μεγάλου μεριδίου του εθνικού προϋπολογισμού που ορίζεται στις ένοπλες δυνάμεις. Η δημόσια εκπαίδευση είναι ελεύθερη και υποχρεωτική μεταξύ των ηλικιών 6 και 15. Στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση, περίπου το 80 % των αγοριών και το 78 % των κοριτσιών πηγαίνουν στο σχολείο. Η χώρα έχει δύο σημαντικά πανεπιστήμια. Το εκπαιδευτικό σύστημα στα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα περιλαμβάνει σχολεία πρωτοβάθμιας ,δευτεροβάθμιας και τριτοβάθμιας εκπαίδευσης. Τα δημόσια σχολεία χρηματοδοτούνται από το κράτος. Το πρόγραμμα μαθημάτων των σχολείων προσαρμόζεται έτσι ώστε να ταιριάζει στους αναπτυξιακούς στόχους των Ηνωμένων Αραβικών Εμιράτων. Η γλώσσα εργασίας στα δημόσια σχολεία είναι τα Αραβικά και δίνεται έμφαση στα Αγγλικά ως δεύτερη γλώσσα. Υπάρχουν πολλά ιδιωτικά σχολεία τα οποία αναγνωρίζονται διεθνώς. Το ποσοστό του εγγράμματου πληθυσμού είναι το 90%.Τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα θέλουν να βελτιώσουν τους τομείς της εκπαίδευσης και της έρευνας, με την εγκαθίδρυση πολλών ιδρυμάτων. Η εκπαίδευση στη Συρία είναι υποχρεωτική από τα 6 μέχρι τα 12 χρόνια. Το ποσοστό του εγγράμματου πληθυσμού της Συρίας από 15 ετών και άνω είναι για τους άνδρες 90,7% και για τις γυναίκες 82,2%. Υπάρχουν αρκετά πανεπιστήμια και ανώτερα ιδρύματα. Ωστόσο, με την θρησκευτική κρίση που υφίστανται οι ισλαμικές χώρες, έχουν παρουσιαστεί και σοβαρά πλήγματα στην εκπαίδευση. Στο Αφγανιστάν για παράδειγμα, απαγορεύτηκε η εκπαίδευση των γυναικών με την απειλή της ποινής του ραβδισμού και του λιθοβολισμού, σχολεία έχουν δεχθεί επιθέσεις με πυροβόλα όπλα, εμπρησμούς κτλ, ενώ δάσκαλοι έχουν δολοφονηθεί και μαθήτριες έχουν υποστεί επιθέσεις με χημικό οξύ, γεγονότα που οδήγησαν στην οργάνωση σχολείων για γυναίκες που λειτουργούσαν κρυφά σε σπίτια από οργανώσεις όπως η μυστική οργάνωση «Revolutionary Association of

- 11 -

the Women of Afganistan». Την κρυφή εκπαίδευση στο Αφγανιστάν παρακολουθούν και αγόρια. Βάσει στοιχείων της κυβέρνησης, τα παιδιά που παρακολουθούσαν κρυφά μαθήματα το 2001 ήταν περίπου 1 εκατομμύριο (εκ των οποίων οι 100.000 κορίτσια), ενώ το 2010 ήταν 7 εκατομμύρια. Η UNICEF εκτιμά ότι στο Νότιο Αφγανιστάν, όπου κυριαρχούσαν οι Ταλιμπάν, τουλάχιστον τα μισά σχολεία υποχρεώθηκαν να κλείσουν μεταξύ 2008 και 2010. Οι εξτρεμιστές χρησιμοποιούν τα όπλα τους για να πολεμήσουν άμεσα στα πεδία της μάχης. Αλλά ταυτόχρονα, για να αυξήσουν την επιρροή τους, πολεμούν τη Δυτική μόρφωση και τη χειραφέτηση των γυναικών. Γνωρίζουν ότι το χαμηλό μορφωτικό επίπεδο όπως επίσης και η καταπίεση των γυναικών δημιουργούν τις κατάλληλες συνθήκες για να ανθίσει ο εξτρεμισμός. ΘΡΗΣΚΕΙΑ ΚΑΙ ΛΟΓΟΚΡΙΣΙΑ Με το τέλος του B’ Παγκοσμίου πολέμου, τα Ηνωμένα έθνη υιοθέτησαν την Παγκόσμια Διακήρυξη Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων, το άρθρο 19 της οποίας αναφέρει πως «καθένας έχει το δικαίωμα της ελευθερίας της γνώμης και της έκφρασης, που σημαίνει το δικαίωμα να μην υφίσταται δυσμενείς συνέπειες για τις γνώμες του και το δικαίωμα να αναζητά, να παίρνει και να διαδίδει πληροφορίες και ιδέες, με οποιοδήποτε μέσο έκφρασης και από όλο τον κόσμο». Ακόμα όμως και μετά τον B’ Παγκόσμιο Πόλεμο ο σκοταδισμός, ο συντηρητισμός και ο πουριτανισμός δεν υποχώρησαν και η διάδοση ιδεών μέσω των βιβλίων κυνηγήθηκε άγρια ακόμη και στις νεότερες δεκαετίες. Οι περιπτώσεις βιβλίων που διώχτηκαν, τόσο στην Ελλάδα όσο και σ’ ολόκληρο τον κόσμο είναι εκατοντάδες. Οι λόγοι της λογοκρισίας των συγγραφέων και των έργων τους υπήρξαν άλλοτε πολιτικοί,άλλοτε θρησκευτικοί ακόμα και οικονομικοί. Ενδεικτικά αναφέρουμε κάποια παραδείγματα λογοκρισίας για θρησκευτικούς λόγους στα βιβλία και όχι μόνο: 1) Η Ρωμαιοκαθολική εκκλησία απαγορεύει την κυκλοφορία των βιβλίων του Μαρτίνου Λούθηρου και τα ρίχνει στην πυρά.

2) Ως ανήθικο χαρακτηρίστηκε το βιβλίο «Χίλιες και μία νύχτες της Αραβίας» το 1985,στην Αίγυπτο. Κατασχέθηκαν όλα τα αντίτυπα του βιβλίου στην πόλη του Καίρου, με την αιτιολογία πως το βιβλίο αποτελούσε «απειλή για τον ηθικό ιστό της χώρας» και ευθυνόταν για το κύμα βιασμών που σάρωνε εκείνη την εποχή το Κάιρο.

3) Το 1989 ξεσπά σε σκάνδαλο με τους «Σατανικούς Στίχους» του Σαλμάν Ρουσντί. Ο συγγραφέας επικηρύσσεται από τον Ιρανό θρησκευτικό ηγέτη Αγιατολάχ Χομεϊνί επειδή θεωρήθηκε ότι βλασφήμησε το κοράνι με το μυθιστόρημά του. Αναγκάζεται μάλιστα να ζήσει κρυπτόμενος καθώς οι ισλαμιστές εξέδωσαν φετφά (θρησκευτικό διάταγμα) για την δολοφονία του.

4) CHILDREN OF OUR ALLEY (Αίγυπτος και όλη τη Μέση Ανατολή). Το αμφιλεγόμενο μυθιστόρημα εκδόθηκε για πρώτη φορά το 1959 στην κρατική εφημερίδα Al-Ahram. Όταν εμφανίστηκε σε μορφή

- 12 -

βιβλίου το επόμενο έτος, απαγορεύτηκε για το θρησκευτικό του περιεχόμενο( ο Mahfouz μαχαιρώθηκε στο λαιμό από δύο θρησκευτικούς εξτρεμιστές το 1994,αλλά επέζησε). Το βιβλίο παρέμεινε απαγορευμένο στην Αίγυπτο για σχεδόν 50 χρόνια και τελικά ανατυπώθηκε το 2008.

5) Στην σύγχρονη ελληνική ιστορία, νωπές παραμένουν και οι μνήμες από την καύση αντιτύπων του βιβλίου του Μίμη Ανδρουλάκη «Μ εις τη νιοστή» όπου περιγράφονται μεταξύ των άλλων υποθετικές ερωτικές εμπειρίες του Χριστού. Κατά την επίσημη παρουσίαση του βιβλίου σε βιβλιοπωλείο της συμπρωτεύουσας οι εκδηλώσεις διαμαρτυρίας φανατικών πιστών υπήρξαν επεισοδιακές. Πιστοί κρατώντας σταυρούς και εικόνες εκσφενδόνισαν αυγά στην βιτρίνα του βιβλιοπωλείου, έκαψαν το βιβλίο και προπηλάκισαν όσους πήραν μέρος στην εκδήλωση. Λογοκρισία στην 7η Τέχνη και στις γελοιογραφίες •

Ο τελευταίος κινηματογραφικός ... πειρασμός Το 1988 το μυθιστόρημα του Νίκου Καζαντζάκη , «Ο τελευταίος πειρασμός» μεταφέρεται στον κινηματογράφο από τον σκηνοθέτη Μάρτιν Σκορτζέζε ξεσηκώνοντας θύελλα διαμαρτυριών στο « χριστεπώνυμο» πλήθος, αλλά και στους εκκλησιαστικούς κύκλους της χώρας μας. Με επίσημη επιστολή του προς την Πολιτεία, ο τότε αρχιεπίσκοπος Σεραφείμ ζητά τον Αύγουστο εκείνου του έτους την απαγόρευση της ταινίας.Τα επεισόδια που εκδηλώνονται εκτός, αλλά και εντός κινηματογραφικών αιθουσών, είναι αμέτρητα και το Μονομελές Πρωτοδικείο αποφασίζει τελικώς να την θέσει εκτός κυκλοφορίας. Στο μεταξύ είχε προλάβει να κόψει περί τα 160.000 εισιτήρια.

•

Το κόμικ με τον Ιησού στην Ελλάδα (2003) Απαγορεύθηκε η κυκλοφορία σκίτσων του Αυστριακού Γκέρχαρντ Χάντερερ για την «Ζωή του Ιησού». Τα ελληνικά δικαστήρια καταδίκασαν τον Αυστριακό γελοιογράφο σε εξάμηνη φυλάκιση.

•

Οι «300» απαγορεύθηκαν, πριν από τρία χρόνια, στο Ιράν για την απεικόνιση των Περσών ως βαρβάρων και του Ξέρξη ως γκέι.

•

Το «Μπόρατ» απαγορεύθηκε λόγω υπερβολικής γύμνιας σε σχεδόν όλες τις χώρες της Ασίας και της Μέσης Ανατολής.

•

Γελοιογραφία με τον Μωάμεθ Ο Δανός γελοιογράφος Kurt Westergaard το 2006, σκιτσάρισε μια γελοιογραφία για την δανέζικη εφημερίδα Jyllands-Posten, που απεικονίζει τον Μωάμεθ με μια βόμβα στο τουρμπάνι του. Οι μουσουλμάνοι όμως δεν το είδαν ως αστείο και η γελοιογραφία πυροδότησε κάθε είδους διαμαρτυρίες παγκοσμίως. Από τότε, ζει δεχόμενος απειλές θανάτου, του έχουν επιτεθεί Ισλαμιστές εξτρεμιστές στο σπίτι του και εξακολουθεί να βρίσκεται υπό συνεχή αστυνομική προστασία.

Λογοκρισία στο διαδίκτυο Περισσότεροι από 100 άνθρωποι είναι αυτή την στιγμή στην φυλακή γιατί εξέφρασαν απόψεις που ενόχλησαν την κυβέρνησή τους στο διαδίκτυο .Δώδεκα χώρες παγκοσμίως λογοκρίνουν το ίντερνετ και στερούν από τους πολίτες τους το δικαίωμα στην έκφραση και την ενημέρωση. Οι «εχθροί του ίντερνετ» είναι οι συνήθεις ύποπτοι που λογοκρίνουν επίσης βιβλία, ταινίες και εκπομπές μεταξύ άλλων. Οι παρακάτω χώρες περιορίζουν την πρόσβαση των πολιτών τους στο διαδίκτυο. Κίνα, Ιράν, Συρία, Σαουδική Αραβία, Κούβα,

- 13 -

Βιετνάμ, Αίγυπτος, Τυνησία, Τουρκμπεκιστάν, Βιρμανία και Βόρεια Κορέα. Στις περισσότερες περιπτώσεις οι λόγοι είναι πολιτικοί και δεν θα μας απασχολήσουν εδώ. Θα αναφέρουμε μόνο κάποιες περιπτώσεις που μπορεί να συντρέχουν και θρησκευτικοί λόγοι: Στο Ιράν το θεοκρατικό καθεστώς τρέχει ασθμαίνοντας πίσω από τις τεχνολογικές εξελίξεις, ποινικοποιώντας ακόμη και τη χρήση της δημοφιλούς υπηρεσίας ηλεκτρονικής αλληλογραφίας g mail.com. Συγκεκριμένα οι όροι που δεν επιστρέφουν αποτέλεσμα στις ιρανικές οθόνες περιλαμβάνουν λέξεις όπως «γυναίκα», «βασανισμοί» και «βιασμός». Το Ιράν διαθέτει ένα από τα πλέον προηγμένα αυτοματοποιημένα συστήματα λογοκρισίας του ίντερνετ ,ενώ ταυτόχρονα παρέχει στους πολίτες συνδέσεις που ανέρχονται στα 128 kbs σε «ήσυχες» περιόδους κι ακόμα χαμηλότερες όταν η κυβέρνηση κρίνει πως η κατάσταση το απαιτεί. Όλα τα social networks, όπως επίσης και όλα τα ξένα ειδησεογραφικά sites είναι μπλοκαρισμένα , τουλάχιστον για τους χρήστες που δε χρησιμοποιούν μεθόδους παράκαμψης του εθνικού firewall. Ένα ειδικό τμήμα των «Φρουρών της επανάστασης», της αστυνομικής ομάδας που είναι υπεύθυνη για την εφαρμογή των ισλαμικών νόμων, παρακολουθεί σε μόνιμη βάση όλη τη διαδικτυακή κίνηση της χώρας email , downloading, επισκέψεις ιστοσελίδων κλπ. Η λογοκρισία για θρησκευτικούς λόγους είναι επίσης φανερή και στις διαφημίσεις ισλαμικών χωρών. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελούν οι διαφημίσεις σαμπουάν, όπου παρατηρεί κανείς μια γυναικεία παρέα απλά να συζητά για το συγκεκριμένο προϊόν και τα οφέλη του, ενώ στις ευρωπαϊκές διαφημίσεις το μοντέλο δε διστάζει να δοκιμάσει το προϊόν. Στη Σαουδική Αραβία η κοπέλλα που διαφημίζει το σαμπουάν, έχει λυτά ελεύθερα τα μαλλιά της όταν βλέπουμε το πίσω μέρος του κεφαλιού της. ΄Οταν κυττά πάλι προς την κάμερα, «ως δια μαγείας» φορά μαντίλα!

ΘΡΗΣΚΕΙΑ ΚΑΙ ΔΙΑΤΡΟΦΗ Η διατροφή κάθε ανθρώπου εξαρτάται άμεσα από τη θρησκεία του. Στον Χριστιανισμό υπάρχουν περίοδοι νηστείας όπου οι πιστοί πρέπει να αποφεύγουν κάποια τρόφιμα. Αντίστοιχα, οι Μουσουλμάνοι έχουν την περίοδο του Ραμαζανιού κατά την οποία απαγορεύεται η κατάλυση τροφής από την ανατολή έως τη δύση του ηλίου. Χριστιανισμός: Ο Χριστιανισμός θεωρείται η θρησκεία με τις λιγότερες απαγορεύσεις, καθώς δεν έχει την πληθώρα των διατροφικών περιορισμών που χαρακτηρίζουν άλλες θρησκείες, με εξαίρεση την περίοδο των νηστειών. Νηστείες ονομάζονται οι ημέρες κατά τις οποίες οι πιστοί οφείλουν να απέχουν από την κατανάλωση ορισμένων τροφών και ποτών. Τέτοιες τροφές είναι: το κρέας, τα αυγά, τα γαλακτοκομικά προϊόντα, τα ψάρια και το λάδι. Έτσι λοιπόν, παρατηρούμε ότι οι αλυσίδες εστιατορίων κατά τις νηστείες εισάγουν στο menu τους νηστήσιμα τρόφιμα ή φτιάχνουν διάφορες παραλλαγές για να αντικαταστήσουν το κρέας. Επίσης τις περιόδους της νηστείας (π.χ. Μ. Σαρακοστή) οι διάφορες εκπομπές μαγειρικής προτείνουν συχνά συνταγές για νηστήσιμα φαγητά και γλυκά.

- 14 -

Ακόμα συνηθισμένο φαινόμενο είναι να ανεβαίνει η τιμή των λαχανικών τις περιόδους αυτές λόγω της αυξημένης ζήτησης. Ισλαμισμός: Το Κοράνι ορίζει ποιες τροφές είναι απαγορευμένες και ποιες επιτρέπονται. Οι κυριότεροι περιορισμοί αφορούν την κατανάλωση χοιρινού και αλκοολούχων ποτών. Κύρια υποχρέωση των πιστών αποτελεί η νηστεία του Ράμανταν η οποία είναι ένας από τους «πέντε στύλους» της Ισλαμικής πίστης. Η νηστεία του Ράμανταν διαρκεί 30 ημέρες. Προβλέπει την αποχή από την τροφή, το νερό, την χρήση καπνού και την σεξουαλική επαφή από την ανατολή έως τη δύση του ηλίου. Με δεδομένο τα παραπάνω, από τότε που η είσοδος μουσουλμάνων στην Ελλάδα έγινε πιο έντονη, τα σουβλατζίδικα που παραδοσιακά πουλούσαν μόνο χοιρινό, πρόσθεσαν το κοτόπουλο και το μοσχάρι. Ακόμα, τώρα που στη χώρα μας έχουμε μουσουλμάνους πρόσφυγες, προσέχουμε τα τρόφιμα που τους προσφέρουμε να μη θίγουν τις θρησκευτικές τους επιλογές (όχι χοιρινό). ΘΡΗΣΚΕΙΑ ΚΑΙ ΕΝΔΥΣΗ Η ενδυμασία του κάθε ανθρώπου επηρεάζεται σε μεγάλο βαθμό από τη θρησκεία του καθώς κάθε μία επιβάλλει τους δικούς της ενδυματολογικούς κανόνες. Χριστιανισμός: Όπως αναφέρθηκε και προηγουμένως ο Χριστιανισμός θεωρείται η θρησκεία με τις λιγότερες απαγορεύσεις. Έτσι λοιπόν, δεν επιβάλλει στους πιστούς ένα συγκεκριμένο τρόπο ένδυσης. Μόνη εξαίρεση αποτελεί η ώρα που οι πιστοί βρίσκονται στους ιερούς χώρους όπου πρέπει να ντύνονται με ευπρέπεια. Μάλιστα στις εκκλησίες των Ρωμαιοκαθολικών αλλά και των Ορθοδόξων στην Ρωσία οι πιστές φορούν κάλυμμα - μαντήλι στο κεφάλι σύμφωνα με την προτροπή του απόστολου Παύλου. Ισλαμισμός: Το Κοράνι προτείνει στις γυναίκες να καλύπτουν το πρόσωπο και το σώμα τους. Αυτό εντάσσεται στα πλαίσια παλαιότερων από τον Μωάμεθ παραδόσεων των κοινωνιών της Αραβίας και θεωρείται ένδειξη υποταγής των γυναικών. Έχει υπαγορευθεί έτσι ώστε να αναγνωρίζεται η σεμνότητα τους και να προφυλάσσονται από την κακοποίηση. Σήμερα πολλές γυναίκες δηλώνουν ότι είναι δική τους ελεύθερη επιλογή η χρήση της μαντίλας. Τέλος το εάν θα καλύπτουν ολόκληρο ή ένα μέρος του προσώπου τους σχετίζεται με την συντηρητικότητα της κάθε κοινωνίας και όχι από το Ισλάμ.

- 15 -

ΘΡΗΣΚΕΙΑ ΚΑΙ ΔΙΑΣΚΕΔΑΣΗ Οι περιορισμοί και οι ελευθερίες που έχει κάθε θρησκεία έχουν αντίκτυπο ακόμα και στον τρόπο με τον οποίο διασκεδάζουν οι πιστοί της. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η συνήθεια των Χριστιανών να καταναλώνουν σε καθημερινή βάση ή σε διάφορες γιορτές, κόκκινο κρασί ή άλλων ειδών αλκοολούχων ποτών, κάτι που στο Ισλάμ απαγορεύεται ρητά. Επιπλέον οι γυναίκες στο χριστιανικό κόσμο έχουν την δυνατότητα να πηγαίνουν στο θέατρο ή στο σινεμά, να γίνονται ηθοποιοί, να διασκεδάζουν και να περνάνε ευχάριστα την ώρα τους σε διάφορα κέντρα διασκέδασης το οποίο θεωρείται αδιανόητο στις αυστηρές μουσουλμανικές κοινωνίες. Για να είμαστε δίκαιοι, αυτό ίσχυε για αιώνες και σε συντηρητικές χριστιανικές κοινωνίες. Αναφέρουμε για παράδειγμα ως μια αυστηρά μουσουλμανική χώρα τη Σαουδική Αραβία. Εκεί, μέχρι πρόσφατα, ο κινηματογράφος γενικά ήταν απαγορευμένος, πολύ περισσότερο για τις γυναίκες. Γι’ αυτόν ακριβώς το λόγο αξιοσημείωτη είναι και η ταινία Wadjda («Το απαγορευμένο ποδήλατο») καθώς εισάγει τον θεατή στον τρόπο ζωής της χώρας, όπου για τις γυναίκες απαγορευόταν ακόμα και να κάνουν ποδήλατο! Παρ’ όλα αυτά είναι η πρώτη ταινία που γυρίστηκε εξολοκλήρου στη Σαουδική Αραβία και μάλιστα έχει σκηνοθετηθεί από γυναίκα!

ΘΡΗΣΚΕΙΑ ΚΑΙ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑΚΕΣ ΣΧΕΣΕΙΣ – ΣΧΕΣΕΙΣ ΔΥΟ ΦΥΛΛΩΝ Οι οικογενειακές σχέσεις στο Ισλάμ Στην ισλαμική οικογένεια δεσπόζει η γνώμη του άντρα, ενώ η ιδανική γυναίκα είναι υποταγμένη συνετή και σιωπηλή. Η ανατροφή των παιδιών αποτελεί δικαίωμα του πατέρα. Ακόμα και αν η μητέρα ανήκει σε άλλη θρησκεία, τα παιδιά πρέπει να ανατραφούν σύμφωνα με την ισλαμική θρησκεία. Στην ισλαμική οικογένεια δεσπόζει η γνώμη του άντρα, ενώ η ιδανική γυναίκα είναι υποταγμένη συνετή και σιωπηλή. Η ανατροφή των παιδιών αποτελεί δικαίωμα του πατέρα. Ακόμα και αν η μητέρα ανήκει σε άλλη θρησκεία, τα παιδιά πρέπει να ανατραφούν σύμφωνα με την ισλαμική θρησκεία. Σχέσεις νέων – ηλικιωμένων Στην ισλαμική κοινωνία υπάρχουν ελάχιστοι οίκοι ευγηρίας. Αυτό συμβαίνει επειδή η φροντίδα των ηλικιωμένων θεωρείται ευλογία και ευκαιρία για πνευματική ανάπτυξη. Επιπλέον υποστηρίζεται ότι δεν είναι αρκετές οι προσευχές για αυτούς, αλλά πρέπει να αντιμετωπίζονται με στοργή και συμπόνια, επειδή αντίστοιχα δρούσαν και αυτοί προς τα παιδιά τους, όταν αυτά βρίσκονταν σε νεαρή ηλικία. Κηδεία και Ταφή Η κηδεία και η ταφή είναι καλό να γίνονται σύντομα μετά τον θάνατο του νεκρού. Εκτελούνται τα ακόλουθα βήματα.

• • • •

Πλένεται το σώμα του νεκρού με νερό. Περιβάλλεται το σώμα με λευκό πανί. Ακολουθούν προσευχές για τον νεκρό. Ταφή του νεκρού σώματος σε τέτοια θέση ώστε το κεφάλι του εκλειπόντος να είναι στραμμένο προς την Μέκκα.

Στην κηδεία παρόντες είναι μόνο οι άντρες της οικογένειας.

- 16 -

ΣΧΕΣΕΙΣ ΔΥΟ ΦΥΛΛΩΝ ΣΤΟ ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΣΜΟ Η θεωρία του Χριστιανισμού περί ισότητος μεταξύ των ανθρώπων και μεταξύ των 2 φύλλων («ουκ ένι άρσεν και θήλυ») σίγουρα δίνει στη γυναίκα καλύτερη μεταχείρηση σε όλους τους τομείς. Στην πράξη όμως αυτή η θεωρία δεν εφαρμόζεται πάντα. ΄Ετσι, λοιπόν, όπως συνέβη με την εκπαίδευση και τη διασκέδαση, και στις οικογενειακές σχέσεις για αιώνες ο πατέρας ή ο σύζυγος ήταν σαφώς «ανώτερος» και είχε τον πρώτο λόγο. Αλλά και στο θέμα της ψήφου των γυναικών ο χριστιανικός κόσμος άργησε να δικαιώσει της περί ισότητας των φύλλων διακηρυγμένες αντιλήψεις του. Η Φιλανδία είναι η πρώτη χώρα που έδωσε ψήφο στις γυναίκες το 1906, ακολούθησε η Αγγλία το 1928, η Ελλάδα το 1952, ενώ η Γαλλία και η Ιταλία το 1954 . Ουσιαστικά, το γυναικείο κίνηµα οργανώθηκε µετά το 2ο παγκόσµιο πόλεµο και την Παγκόσµια ∆ιακήρυξη των ∆ικαιωµάτων του Ανθρώπου.

ΤΕΧΝΗ ΣΤΟ ΙΣΛΑΜ ΚΑΙ ΣΤΟΝ ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΣΜΟ Η τέχνη του Ισλάμ, που αναπτύχθηκε στις γειτονικές μας χώρες γεννήθηκε το 622, όταν ο Μωάμεθ μετανάστευσε στη Μεδίνα. Τα μνημεία της εκτείνονται από την Ασία, τη Βόρεια Αφρική και φτάνουν μέχρι την Ισπανία. Η «ανάγνωσή» της δεν είναι εύκολη για όσους έχουν συνηθίσει να οριοθετούν την τέχνη στα «Δυτικά» πρότυπα. Ενώ εύκολα διακρίνεται ο διακοσμητικός της χαρακτήρας, στο βάθος της βρίσκεται μια δημιουργική δύναμη, που καταφέρνει να λύσει τα προβλήματα που βάζουν οι περιορισμοί του θρησκευτικού περιεχομένου της. Τα πρώτα βήματα Η Ισλαμική τέχνη έκανε τα πρώτα βήματά της χωρίς ιδιαίτερες φιλοδοξίες. Οι Μωαμεθανοί κατακτητές αξιοποιούσαν πρακτικά όποιο χώρο λατρείας έβρισκαν μπροστά τους, ανεξάρτητα από τη θρησκευτική του προέλευση. Κάλυπταν συνήθως με στρώση χρώματος τις τοιχογραφίες και τα μωσαϊκά όπου περιείχαν εικόνες με αλλόθρησκο περιεχόμενο, έσκαβαν ένα μιχράμπ στον τοίχο, που έβλεπε προς τη Μέκκα και με τα μάτια στραμμένα προς το μέρος της προσεύχονταν. Όταν έβρισκαν στα αιγυπτιακά ή ελληνικά ή ρωμαϊκά ερείπια αρχαίους κίονες τους συναρμολογούσαν όπως-όπως και χρησιμοποιούσαν συχνά το κυανό χρώμα για να οριοθετήσουν το χώρο της προσευχής τους. Με την πάροδο όμως του χρόνου, άρχισαν να αναζητούν τη δική τους ταυτότητα και καλλιτεχνικά χαρακτηριστικά που να τους ταιριάζουν. Οι Μωαμεθανοί ηγεμόνες αρχικά χρησιμοποιούσαν τεχνίτες από τους λαούς που κατακτούσαν. Μερικοί μάλιστα θεωρούσαν ότι είχαν ιστορικό καθήκον να αφήσουν πίσω τους ένα καλλιτεχνικό έργο που να αντανακλά την αίγλη τους. Η εξέλιξη της Ισλαμικής τέχνης Στην ιστορία φαίνεται καθαρά ότι καμία μορφή τέχνης δεν προέρχεται από παρθενογένεση. Βασίζεται στην πείρα που υπάρχει στη γειτονιά της, και αφού αφομοιώσει τα στοιχεία που έχει ανάγκη εξελίσσει τη δική της υπόσταση.

- 17 -

Η απαγόρευση της απεικόνισης του Θεού είχε σαν αποτέλεσμα να απουσιάζουν θέματα παρόμοια με τα Χριστιανικά. Από τον 11ο ήδη αιώνα οι μουσουλμάνοι θεολόγοι καταδίκασαν κατηγορηματικά τις απεικονίσεις ανθρώπων και ζώων, χωρίς όμως αυτή η απαγόρευση να έχει ισχύ νόμου. Η θρησκευτική αυτή απαγόρευση επηρέασε τη θεματολογία και την καλλιτεχνική πορεία της τέχνης των Μουσουλμάνων. Η απαγόρευση όμως αυτή κάθε άλλο παρά σημαίνει και την παραίτηση της θρησκευτικής ηγεσίας από τη χρησιμοποίηση της τέχνης σαν μέσο διάδοσης του ισλαμισμού, κάτι που έκαναν όλες ανεξαιρέτως οι θρησκείες. Η αξία της Ισλαμικής Τέχνης Αξίζει να σημειωθεί ότι την εποχή που η Αναγέννηση στη Δύση δίνει τους ώριμους καρπούς της στην Περσία έχουμε μια ιδιαίτερη ανάπτυξη της Τέχνης, όπου οι Περσικές μινιατούρες έφτασαν σε σημαντικά καλλιτεχνικά ύψη. Μέσα από λαμπερά χρώματα, πανέμορφα τοπία αναπτύσσεται η Κατακόρυφη Προοπτική, όπου οι φιγούρες τοποθετούνται η μία πάνω από την άλλη και ο ορίζοντας υποδηλώνεται από μια ξαφνική πτώση στο τοπίο. Οι φιγούρες στο βάθος μοιάζουν να αναρριχώνται σε λόφους και τα κεφάλια και οι ώμοι τους βρίσκονται πάνω από το φανταστικό ορίζοντα. Στα μεγάλα περσικά κέντρα αναπτύσσονται σχολές όπου μεγάλοι ζωγράφοι λαμπρύνουν την τέχνη. Πελεκάνοι, ελάφια, χαλάσματα, λουλούδια και ρυάκια έχουν τη λαμπρότητα της λεπτομέρειας ενός Βερμέερ, ενώ αναδύουν μια χάρη και μια φαντασία ουσιαστικά Περσική. Μέχρι το 17ο αιώνα, που σημαδεύει και το τέλος της η Ισλαμική τέχνη αποδείχνει ότι αξίζει το θαυμασμό και τη μελέτη. Ανέπτυξε ένα στυλ αντίθετο από τον ελληνιστικό νατουραλισμό και ενώ οι ρίζες της ποτίζονται από την Ελληνιστική, Βυζαντινή και Περσική Σασσανική καλλιτεχνική δύναμη, έχει τη λάμψη, που χαρίζει η μείξη όλων των επιρροών, με τρόπο ώστε να αποκτήσει τη δική της ιδιαίτερη φυσιογνωμία. Τέχνη και αρχιτεκτονική Η ανάγκη της προσευχής της Παρασκευής, οδηγεί κάθε κοινότητα να έχει τον ανάλογο αριθμό τζαμιών. Η αρχιτεκτονική, λοιπόν, αναπτύσσεται μαζί με τη νέα θρησκεία. Κι είναι η τέχνη που το Ισλάμ αναδεικνύει σε κυρίαρχη, χαρίζοντας στην ανθρωπότητα θησαυρούς, μνημεία μοναδικού κάλλους, που σήμερα δε διδάσκονται μόνο στις σχολές αρχιτεκτονικής, αλλά -λόγω της μοναδικής τους διακόσμησηςκαι ως υποδείγματα μαθηματικών και γεωμετρικών σχέσεων. Ο αδάμας της ισλαμικής τέχνης, είναι το αξεπέραστο αρχιτεκτονικό κόσμημα της Αλάμπρα, ένα χτιστό ποίημα, ένας ουτοπικός τόπος, που απεικονίζει όσο τίποτε άλλο την ευαισθησία της αραβικής ψυχής και συνοψίζει τις μοναδικές επιστημονικές μεθόδους και γνώσεις των μουσουλμάνων Αράβων. Τα επαναλαμβανόμενα στοιχεία που κατορθώνουν να μη γίνονται ποτέ μονότονα, σε ένα ατέρμονο παιγνίδι με το φως και τη σκιά, οι τόσο μοναδικά κατασκευασμένες μαθηματικές σχέσεις των διάτρητων διακοσμήσεων, η χρήση κι η ανάδειξη των ταπεινών υλικών -όπως ο γύψος-, περικυκλωμένα από κήπους απόλυτης αρμονίας, με σκέπη τον ουρανό -μνήμη των χρόνων των καταυλισμών στην έρημο- αποτελούν ένα αυστηρό και πειστικό μάθημα ιστορίας για όποιον αναζητεί την αραβική προσφορά στον πολιτισμό.

- 18 -

Η αραβική επιρροή, που μεταφέρεται, λόγω του χατζίζ, σε κάθε άκρη του ισλαμικού κόσμου, είναι η βασικότερη στην αρχιτεκτονική και των μη αραβικών ισλαμικών λαών. Μια άλλη σημαντική επιρροή, με τον εξισλαμισμό της Αιγύπτου και της Συρίας, είναι η χρήση ελληνιστικών και χριστιανικών στοιχείων (χαρακτηριστικά: ο Θόλος του Βράχου στην Ιερουσαλήμ, κτισμένος το 691 μ.Χ., κοσμείται με ψηφιδωτά βυζαντινής τεχνοτροπίας, ενώ το τέμενος Αλ Ακτσά, επίσης στην Ιερουσαλήμ, χτίζεται το 705 με σαφείς επιδράσεις από τις ορθόδοξες βασιλικές). Στην Περσία η τέχνη της υφαντουργίας, παραδοσιακή στους λαούς του Ισλάμ που επηρεάζονται εδώ από τον άλλο γείτονά τους μέγα πολιτισμό, τον σινικό, αναπτύσσεται και μεγαλουργεί. Στο σημερινό Ιράν υπήρχαν πάντα ταπητουργοί -προ ισλαμισμού, δηλαδή- αλλά η ανεικονική ισλαμική παράδοση δίνει βήμα στην φαντασία και την δημιουργικότητά τους, ώστε μετατρέπουν τους τάπητες σε έργα τέχνης. Τα έργα αρχιτεκτονικής και μηχανικής είναι πολλά και λαμπρά, πέρα από τα τεμένη: υδραγωγεία, δεξαμενές, παλάτια, με λαμπρότατα παραδείγματα τα έργα των αράβων της Ιβηρικής, την Αλάμπρα, το Αλκαζάρ, το τέμενος της Κόρδοβας, και τις ακροπόλεις τους, τα τείχη, τους κήπους και τα σπίτια τους. Από τα τρία μεγαλύτερα αριστουργήματα αρχιτεκτονικής της Ευρώπης -τον Παρθενώνα, την Αγία Σοφία και την Αλάμπρα- κανένα δεν δημιουργήθηκε από την Δύση. Η αραβική λογοτεχνία Ο Αραβικός λαός είχε πλούσια λογοτεχνική, κυρίως ποιητική, παράδοση, πριν ασπασθεί το Ισλάμ. Ο Ίμρου αλ Καίς, ο Λαμπίντ, ο Αντάρα, είναι προ-ισλαμικοί ποιητές των οποίων τα ονόματα και το έργο δεν έχει ξεχάσει ποτέ η Αραβία. Και μετά τον ερχομό του Ισλάμ, η ποίηση παραμένει κυρίαρχη τέχνη. Μόνο που, τώρα γεννιέται στις αυλές και τα πλούσια σπίτια των εμπόρων, που θεωρούν τιμή τους να συντηρούν τους ποιητές, να τους πληρώνουν αδρά, μόνο και μόνο για να έχουν τη χαρά να ακούσουν πρώτοι τα έργα τους. Η Πεζογραφία, δε μένει πίσω. Το Κοράνι είναι αυτό καθ’ αυτό ένα λογοτεχνικό έργο, που, μάλιστα, αγαπά ιδιαιτέρως τις ομοιοκαταληξίες -γινόμενο ευκολότερο για απομνημόνευση. Η λαϊκή πεζογραφία, ωστόσο, είναι εκείνη που μαγεύει όποιον έρθει σε επαφή μαζί της. Οι θρυλικές «Χίλιες και Μία Νύχτες», καταγραφή μύθων και θρύλων που παντρεύονται την ιστορία και τον έρωτα, αποτελούν ακόμη και σήμερα το σημαντικότερο σύμβολο του λαϊκού προφορικού πολιτισμού του αραβικού κόσμου. Χριστιανική Τέχνη Με την επικράτηση του Χριστιανισμού την εδραίωση της χριστιανικής αυτοκρατορικής εξουσίας στη Βυζαντινή αυτοκρατορία, η χριστιανική τέχνη έγινε το κατεξοχήν μέσο για την οπτικοποίηση του υπερβατικού κόσμου και τη διάδοση των μηνυμάτων της νέας θρησκείας και της νέας κοινωνικοπολιτικής ιδεολογίας. Για τον σκοπό αυτό, η χριστιανική τέχνη συνέχισε, αφενός, την αρχαία ελληνική παράδοση της ιδιαίτερης προτίμησης στην ανθρώπινη μορφή και στράφηκε, αφετέρου, προς τον μυστικισμό και την εσωτερικότητα της Ανατολής. Τελικά όμως δημιούργησε τη δική της, ιδιαίτερη φυσιογνωμία που της επέτρεψε να κυριαρχήσει στην ορθόδοξη χριστιανική Ανατολή για σχεδόν μιάμιση

- 19 -

χιλιετία. Η ίδια χριστιανική (ή βυζαντινή) τέχνη, με μικρές παραλλαγές χαρακτηρίζει την ορθόδοξη εκκλησία μέχρι και σήμερα. Βυζαντινή Αρχιτεκτονική Ο τύπος ναού που κυριαρχεί στις μεγαλύτερες εκκλησίες ως τον 6ο αιώνα είναι η βασιλική, που κατάγεται από ένα ευρύχωρο ελληνιστικό και ρωμαϊκό κτίριο για δημόσιες συγκεντρώσεις. Τα κύρια χαρακτηριστικά της την διαφοροποιούν από τα πρότυπά της. Πρόκειται για μια μεγάλη μακρόστενη, ορθογώνια αίθουσα, χωρισμένη με κιονοστοιχίες σε τρία ή πέντε κλίτη από τα οποία το μεσαίο είναι ευρύτερο και ψηλότερο από τα άλλα. Η αίθουσα καταλήγει ανατολικά σε μια μεγάλη εξέχουσα ημικυκλική αψίδα, όπου βρίσκεται η Τράπεζα, το σύνθρονο και ο επισκοπικός θρόνος. Τον 4ο αιώνα δημιουργείται μπροστά στο ιερό ένα εγκάρσιο κλίτος, που συνδέεται με το μεσαίο κλίτος με μεγάλο θριαμβευτικό τόξο. Η Αγία Τράπεζα στις βασιλικές, βρίσκεται στο σημείο της διασταυρώσεως των αξόνων των κλιτών. Το ιερό χωρίζεται από τον ναό με ένα κιγκλίδωμα με μαρμάρινες κολόνες και θωράκια. Το κεντρικό κλίτος, το ψηλότερο και φωτεινότερο τμήμα, με διακόσμηση οροφής και δαπέδου, όπου βρίσκεται και ο άμβωνας, προορίζεται μόνο για τους επίσημους και τους εκκλησιαστικούς, ενώ τα πλάγια κλίτη που χωρίζονται από το μεσαίο με θωράκια, προορίζονται για τους πιστούς λαϊκούς, ο νάρθηκας για τους κατηχούμενους και η συνεχόμενη προς αυτόν πρόθεση για την απόθεση των προσφορών. Από τα μεγαλύτερα αρχιτεκτονικά επιτεύγματα βασιλικού τύπου είναι η Αγία Σοφία της Κωνσταντινούπολης. Ανήκει στις κορυφαίες δημιουργίες της βυζαντινής ναοδομίας, πρωτοποριακού σχεδιασμού, και υπήρξε σύμβολο της πόλης, τόσο κατά τη βυζαντινή όσο και κατά την οθωμανική περίοδο. Το παρόν κτίσμα ανεγέρθηκε τον 6ο αιώνα, επί βασιλείας του Ιουστινιανού Α’, από τους μηχανικούς Ανθέμιο από τις Τράλλεις (σημ. Αϊδίνιο) και Ισίδωρο από τη Μίλητο. Μετά την Άλωση της Κωνσταντινουπόλεως και ως τον 19ο αιώνα, σημαντικά θρησκευτικά κτίρια και δημόσια θα ανεγερθούν προ πάντων στα μοναστήρια, στο Άγιο Όρος, στα Μετέωρα και αλλού, σύμφωνα με τις παραδόσεις, τις τεχνικές και τις βασικές αντιλήψεις της βυζαντινής αρχιτεκτονικής. Δεν αναγνωρίζει κανείς τις νέες δημιουργίες στα έργα αυτά, αλλά δεν παύουν για αυτό το λόγο να είναι έργα αξιόλογα μιας καλλιτεχνικής παράδοσης που κυριάρχησε επί πολλούς αιώνες σε όλη τη χριστιανική ανατολή. Ψηφιδωτό Στη βυζαντινή τέχνη, το ψηφιδωτό φθάνει στη μεγαλύτερη ακμή του. Η λαμπρότητα, η αντοχή του στην υγρασία και τον χρόνο και το υψηλό κόστος των υλικών και της εκτέλεσής του θεωρήθηκαν ότι εξασφάλιζαν την ποιότητα που άρμοζε στη μνημειακή τέχνη της θριαμβεύουσας αυτοκρατορίας και της εκκλησίας της. Τα σημαντικότερα μνημειακά σύνολα εντοίχιων ψηφιδωτών του 5ου και 6ου αι., της εποχής ακμής της Παλαιοχριστιανικής ψηφιδογραφίας, σώζονται στη Ρώμη, τη Ραβέννα και τη Θεσσαλονίκη. Εικόνες Η εικονογραφία είναι βασικό χαρακτηριστικό της ορθόδοξης πίστης που συναντούμε και στην εποχή μας και κόσμημα κάθε εκκλησίας. Ο στόχος της εικόνας είναι να αποκαλύψει στους ανθρώπους το υπερκόσμιο, αυτό που βρίσκεται έξω από το φυσικό μας κόσμο. Η ορθόδοξη εικονογραφία δεν ενδιαφέρεται για τον φθαρτό κόσμο αλλά μόνο για τον καινούριο κόσμο που θα έρθει με τη βασιλεία των ουρανών.

- 20 -

Ένα βασικό χαρακτηριστικό της εικόνας είναι η σχηματοποίηση. Τα χαρακτηριστικά του προσώπου, τα σώματα, τα βουνά, οι πτυχώσεις των ενδυμάτων, είναι όλα σχηματοποιημένα και οι φωτισμένες επιφάνειες έχουν καθαρά γεωμετρικά σχήματα. Η σχηματοποίηση προσδίδει στο έργο κάτι το εξώκοσμο και υπερφυσικό. Στόχος της σχηματοποίησης είναι η αλλαγή των φυσικών σχημάτων και χρωμάτων και η μετατροπή τους από υλικά σε πνευματικά, από εφήμερα σε αιώνια Η λιτότητα είναι ένα άλλο βασικό χαρακτηριστικό. Στην βυζαντινή εικόνα όλα παρουσιάζονται λιτά και χρησιμοποιούνται μόνο τα απαραίτητα. Ο λόγος είναι για να ταιριάζει με το όλο πνεύμα της ορθοδοξίας που χαρακτηρίζεται από την ολιγάρκεια και την εγκράτεια. Ένας άλλος σημαντικός λόγος είναι για να επικεντρώνει την προσοχή στο κεντρικό θέμα της εικόνας και στο μήνυμα που θέλει να στείλει στον πιστό.

ΣΧΕΣΕΙΣ ΙΣΛΑΜ - ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΣΜΟΥ «Με τη δύναμη του Θεού στο πλευρό μας, θα θριαμβεύσουμε στο Ιράκ», διακήρυττε ο Τζορτζ Μπους, πριν τον πόλεμο... «Πολεμήστε, σαν να σας έδωσε εντολή ο Θεός», καλούσε στο αντίπαλο στρατόπεδο τους Ιρακινούς ο Σαντάμ Χουσεΐν... Ηγέτες που επικαλούνται τον Θεό για να δικαιολογήσουν τις επεκτατικές τους βλέψεις... Στρατοί που επικαλούμενοι τη βοήθεια του Θεού ξεκινούν εκστρατείες και εξαπολύουν επιδρομές... ; Σχεδόν όλοι οι θρησκευτικοί πόλεμοι κρύβουν πίσω τους πολιτικά και οικονομικά συμφέροντα και εδαφικές διεκδικήσεις, υποστηρίζουν στον «΄Ελεγχο Πολέμου» ερευνητές του Τμήματος Ειρηνευτικών Μελετών στο Πανεπιστήμιο του Μπράντφορντ. Όπως αναφέρει η έρευνα, οι ένοπλες συγκρούσεις σπανίως, εάν όχι ποτέ, δεν αφορούν αποκλειστικά τη θρησκεία. Αν και γίνονται στο όνομα μιας ανώτερης δύναμης, οι ρίζες τους εντοπίζονται σε παράγοντες περισσότερο... ευτελείς: Οικονομία, πολιτική, φυσικές πηγές, εδαφικά δικαιώματα, εθνικότητα, ταυτότητα. Εάν επιχειρήσει κανείς να ξεχωρίσει τους αυθεντικά θρησκευτικούς πολέμους - αυτούς που συνδέονται κυρίως με θρησκευτικές πεποιθήσεις, παρά πολιτικούς σκοπούς - πρέπει να ανατρέξει αιώνες πίσω: Στην ισλαμική επέκταση τον 7ο αιώνα, όταν ο πόλεμος αποτέλεσε καθοριστικό παράγοντα διάδοσης της νέας θρησκείας. Στις Σταυροφορίες που ξεκίνησαν τον 11ο αιώνα και αποτέλεσαν μία από τις πλέον αιματηρές περιόδους στην ιστορία του Ευρωπαϊκού Χριστιανισμού. Στους πολέμους της περιόδου της μεταρρύθμισης που ξεκίνησαν τον 16ο αιώνα, με την εξάπλωση της κυριαρχίας της Χριστιανικής Εκκλησίας στην Ευρώπη.

Σχέσεις Ισλάμ-Χριστιανισμού στην ιστορία Ιστορικό πλαίσιο των σταυροφοριών: Βυζάντιο και Εγγύς Ανατολή Μετά το 636, όταν οι Μουσουλμανικές δυνάμεις νίκησαν τους Βυζαντινούς στη Μάχη του Γιαρμούκ, ο έλεγχος της Παλαιστίνης πέρασε στη Δυναστεία των Ομεϋαδών, στη Δυναστεία των Αββασιδών και στους Φατιμίδες. Η ανεκτικότητα, το εμπόριο και οι πολιτικές σχέσεις μεταξύ των Αράβων και των Χριστιανικών

- 21 -

κρατών της Ευρώπης αυξομειώνονταν μέχρι το 1072, οπότε οι Φατιμίδες απώλεσαν τον έλεγχο της Παλαιστίνης, που πέρασε στην ταχέως επεκτεινόμενη Μεγάλη Αυτοκρατορία των Σελτζούκων. Για παράδειγμα, ο Φατιμίδης Χαλίφης Αλ-Χακίμ μπι-Αμρ Αλάχ διέταξε την καταστροφή του Ναού του Παναγίου Τάφου, αλλά ο διάδοχός του επέτρεψε στη Βυζαντινή Αυτοκρατορία να τον ξαναχτίσει. Οι Μουσουλμάνοι ηγέτες επέτρεπαν προσκυνήματα των Χριστιανών στους Αγίους Τόπους. Οι Χριστιανοί κάτοικοι θεωρούντο λαοί της Γραφής και οι γάμοι αλλοθρήσκων δεν ήταν ασυνήθιστοι. Πολιτισμοί και θρησκείες συνυπήρχαν ανταγωνιστικά, αλλά οι συνθήκες στα σύνορα δεν ήταν ευνοϊκές για τους Λατίνους Χριστιανούς προσκυνητές και εμπόρους. Η κατάργηση των προσκυνηματικών ταξιδιών από τους κατακτητές Σελτζούκους Τούρκους οδήγησε στην υποστήριξη των Σταυροφοριών στη Δυτική Ευρώπη. Η Βυζαντινή Αυτοκρατορία είχε ανακάμψει από το τέλος του 10ου αιώνα, με το Βασίλειο Β´ περνώντας το μεγαλύτερο μέρος της 50χρονης βασιλείας του σε εκστρατείες, καταλαμβάνοντας πολλά εδάφη.

Σταυροφορίες Οι Σταυροφορίες ήταν στρατιωτικές επιχειρήσεις με την επιδοκιμασία της Λατινικής Ρωμαιοκαθολικής εκκλησίας κατά το Μέσο και ύστερο . Ξεκίνησαν ως η ιδέα μίας ιερής εκστρατείας από μέρους των Δυτικών Χριστιανών με σκοπό την απελευθέρωση των Αγίων Τόπων από τους Μουσουλμάνους. Ο σκοπός των Σταυροφοριών ήταν η κατάκτηση των Αγίων Τόπων και η συντριβή του Ισλάμ. Αφορμές για τις Σταυροφορίες αποτέλεσαν η κακομεταχείριση των προσκυνητών που επισκέπτονταν την Ιερουσαλήμ και η έκκληση του Βυζαντινού αυτοκράτορα ο οποίος δεχόταν ισχυρή πίεση από τους Τούρκους. Πολλοί ιστορικοί και μερικοί από όσους την εποχή εκείνη συμμετείχαν αποδίδουν την ίδια σημασία σε επικυρωμένες από τον πάπα στρατιωτικές επιχειρήσεις, που πραγματοποιήθηκαν για διάφορους θρησκευτικούς, οικονομικούς και πολιτικούς λόγους. Για 200 χρόνια οι Άγιοι Τόποι έγιναν πεδίο μαχών αλλά και εμπορίου και πολιτισμικής επαφής. Οι Άραβες και οι Τούρκοι βελτίωσαν τις τακτικές τους, έμαθαν καινούρια γι' αυτούς όπλα από τους σταυροφόρους και εφηύραν νέα δικά τους. Οι Άραβες στην Ισπανία Επί της Χαλιφείας του Ουαλίντ Α' ή Βαλίντ Α' (705-715) συνέβη ένα από τα σημαντικότερα γεγονότα στην Ιστορία όχι μόνο των Αράβων αλλά και της Ευρώπης και μάλιστα με τα δεδομένα της εποχής ίσως και παγκόσμια. Ο νόμιμα διεκδικών τον ισπανικό Θρόνο Ακύλλας εκάλεσε τους Άραβες για να τον βοηθήσουν εναντίον του σφετεριστή βασιλέως των Βησιγότθων του Ροδρίγου (ή Ροδερίχου). Έτσι οι Άραβες εισέβαλαν στην

- 22 -

Ισπανία καταλαμβάνοντας το Γιβραλτάρ. Αφού νίκησαν τους Βησιγότθους έγιναν κύριοι πολλών περιοχών. Συνέχισαν όμως τις εκστρατείες τους και εντός των Γαλλικών εδαφών φθάνοντας μέχρι την Ναρμπόν. Γρήγορα όμως εκδιώχθηκαν μετά την ήττα που υπέστησαν στη μάχη της Πουατιέ. Παρά ταύτα στην Ισπανία εδραιώθηκαν πολύ καιρό, επηρεάζοντας τον τοπικό πολιτισμό και τη τέχνη έντονα. Όλα τα μνημεία αυτής της περιόδου σήμερα στη Ισπανία αποτελούν πόλο έλξης ιδιαίτερου θαυμασμού. Επίσης μέσω των Αράβων έφτασε στην Ευρώπη το σκάκι. Παιδομάζωμα Το παιδομάζωμα ήταν Οθωμανική πρακτική απαγωγής νέων αγοριών, κυρίως χριστιανών των Βαλκανίων, με σκοπό την ανατροφή τους ως στρατιωτών ή τη στελέχωση υπηρεσιών του σουλτάνου. Λεγόταν και «παιδολόγι» ή «γενιτσαριά». Στρατολογούνταν νεαρά αγόρια από χριστιανικές οικογένειες του οθωμανικού κράτους, τα οποία εξισλαμίζονταν και εκπαιδεύονταν ώστε να στελεχώσουν διάφορες κρατικές υπηρεσίες. Αναφέρεται και ως «φόρος αίματος» σε αντιπαραβολή με τον κεφαλικό φόρο. Συγκρούσεις στην νεότερη ιστορία Αναφέρουμε επιγραμματικά:   

Οι διωγμοί του Μικρασιατικού Ελληνισμού Η σφαγή της Σμύρνης Γενοκτονία των Αρμένιων

Τζιχάντ Ο διεθνής σήμερα όρος Τζιχάντ είναι αραβική λέξη που σημαίνει γενικά αγώνας, προσπάθεια το να μοχθεί κανείς με όλες του τις δυνάμεις ή να αντιμάχεται οποιοδήποτε αντικείμενο αποδοκιμασίας, το κίνημα του αγώνα αυτού ονομάζεται Τζιχαντισμός. Όταν συνοδεύεται από τη φράση «φι σαμπίλ Αλλάχ» η οποία αποδίδεται "για το δρόμο του Θεού", αποκτά ιδιαίτερο νόημα και σημαίνει τον αγώνα για το Θεό. Αποτελεί ένα από τα κεντρικά δόγματα του Ισλάμ και αναφέρεται ορισμένες φορές ως ο έκτος πυλώνας του, χωρίς όμως να κατέχει πραγματικά μία τέτοια θέση. Ως θρησκευτικό καθήκον, η τζιχάντ θεωρείται πως ενισχύει την πίστη και αποτελεί ανάλογο της αφοσίωσης του μοναχού στην υπηρεσία του Θεού, όπως ισχύει στον Χριστιανισμό. Σε ορισμένα χαντίθ αναφέρεται ως «μοναχισμός του Ισλάμ», «πράξη αγνής αφοσίωσης», καθώς και μία από τις «πύλες του παραδείσου». Παλαιότερα στον όρο τζιχάντ αποδίδονταν ο πόλεμος προσηλυτισμού για την εξάπλωση του Ισλαμισμού αν και η πλειονότητα των ερμηνευτών του Κορανίου δεν ασπάζονται την συναφή ερμηνεία ότι δηλαδή οι (ορθόδοξοι) μουσουλμάνοι θα πρέπει να διάγουν ολόκληρο το βίο τους διεξάγοντας συνεχείς ιερούς πολέμους. Όσο παρεξηγημένη κι αν είναι αυτή η λέξη, γεγονός είναι ότι έχει προκαλέσει τρομοκρατικές επιθέσεις: Επιθέσεις της 11ης Σεπτεμβρίου 2001 Τις επιθέσεις πραγματοποίησαν ισλαμιστές τρομοκράτες, οργανωμένοι από την οργάνωση Αλ Κάιντα και τον

- 23 -

αρχηγό της Οσάμα Μπιν Λάντεν. Εκτός των 19 αεροπειρατών, συνολικά από τις επιθέσεις, 2.973 άνθρωποι έχασαν την ζωή τους και 24 μένουν αγνοούμενοι. Επιθέσεις της 13ης Νοεμβρίου 2015 στο Παρίσι Tο απόγευμα της 13ης Νοεμβρίου 2015, σημειώθηκε σειρά από βίαιες επιθέσεις στο 10ο και 11ο διαμέρισμα του Παρισιού, στη Γαλλία, και στο προάστιο του ΣαινΝτενί. Σκοτώθηκαν 129 άνθρωποι Επιπρόσθετα, περισσότεροι από 200 άνθρωποι τραυματίστηκαν.

Προσπάθειες γεφύρωσης του χάσματος των δύο θρησκειών Μεταξύ Χριστιανισμού και Ισλάμ παρατηρείται σήμερα μια προσπάθεια διαλόγου, ο οποίος σκοπεύει στην αλληλογνωριμία και την άρση των εκατέρωθεν παρανοήσεων και δημιουργεί τις βασικές προϋποθέσεις για αλληλοσεβασμό και ειρηνική των λαών συνύπαρξη. Το Πατριαρχείο Αλεξανδρείας συμμετέχει ενεργώς στον διάλογο αυτό αξιοποιώντας την εμπειρία των δεκατεσσάρων αιώνων συνύπαρξης και συμβίωσης με το Ισλάμ. Τον δρόμο για τον σύγχρονο διάλογο άνοιξε ο πατριάρχης Παρθένιος Γ΄, τον συνέχισε με σοβαρά βήματα ο Πέτρος Ζ ́ και δεν υφίσταται της προσπάθειας αυτής ο σημερινός Πατριάρχης Θεόδωρος Β ́. Η σχέση χριστιανισμού και Ισλάμ δεν ήταν μόνο κόσμος πολεμικών συγκρούσεων και αντιπαραθέσεων αλλά και κόσμος με τον οποίο αναπτύχθηκαν μακραίωνες επικοινωνίες και σχέσεις. Οι κοινές ρίζες των θρησκευτικών παραδόσεων μεταξύ Χριστιανισμού και Ισλάμ, διδάσκουν ότι η επικοινωνία τους σήμερα δεν είναι μονάχα ανάγκη ενός αλλοτριωμένου κόσμου, ο οποίος μέσα στην δραματική πορεία και κακοήθεια του ιστορικού χρόνου αναζητεί και πάλι τις χαμένες ρίζες του, αλλά κάτι πιο ουσιώδες: είναι ανάγκη ειρήνης, σωτηρία και επιβίωσης του ανθρώπινου γένους.

Δεοντολογία και συνύπαρξη Δεοντολογία των δύο θρησκειών και πώς αυτές θα έπρεπε να συνυπάρχουν Μεταξύ των δύο θρησκειών υφίστανται βασικές και ουσιώδεις διαφορές, που δεν μπορούμε να τις παραθεωρήσουμε, αλλά ταυτόχρονα βρίσκουμε πολλά κοινά στοιχεία επί των οποίων μπορούμε να συζητήσουμε. Θέματα όπως περί του ανθρώπου και του κόσμου, και κυρίως ζητήματα της πρακτικής και καθημερινής ζωής, δύνανται να πλαισιώσουν άριστα τον διάλογο μεταξύ Χριστιανισμού και Ισλάμ Η συνύπαρξη, εξ άλλου, των δύο θρησκειών στον ίδιο γεωγραφικό χώρο από τον 7 ο μ.Χ. αιώνα, όπως στην Μέση Ανατολή και Β. Αφρική, θα πρέπει να εμπνέει τον αλληλοσεβασμό και την ειρηνική αποδοχή των θρησκευτικών πεποιθήσεων από τους πιστούς εκάστης θρησκείας. Ο Χριστιανισμός μέσα από τον διάλογο αποβλέπει στο να γνωρίσει το Ισλάμ, την διδασκαλία, την ιστορία και τις παραδόσεις του, κάτω πάντοτε από το πρίσμα της αλήθειας, της ειλικρινούς αγάπης και του σεβασμού. Σήμερα, περισσότερο από κάθε άλλη εποχή, η κάθε θρησκεία αισθάνεται την εσωτερική ανάγκη για την ανάδειξη της αυθεντικής αυτοσυνειδησίας της μέσα από το σύγχρονο κόσμο. Η διαθρησκειακή συνεννόηση και συνεργασία συμβάλλει ουσιαστικά πρώτον, στην απάλειψη του θρησκευτικού φανατισμού, που είναι μια νοσηρά κατάσταση του θρησκεύοντος ατόμου. Και δεύτερον, στη συμφιλίωση των λαών και στην επικράτηση των ιδεωδών της ελευθερίας και της ειρήνης στο

- 24 -

σύγχρονο κόσμο. Η συνεργασία των δύο θρησκειών στα σύγχρονα προβλήματα του ανθρώπου βοηθάει στην ειρηνική συνύπαρξη και την αμοιβαία κατανόηση. Οι διάφορες φυλετικές και θρησκευτικές διακρίσεις σε βάρος της μιας ή της άλλης θρησκευτικής κοινότητας, δυστυχώς, ερεθίζουν πολλές φορές τα πνεύματα και επαναφέρουν τις οδυνηρές αναμνήσεις του παρελθόντος με αποτέλεσμα αμφότεροι να διαπνέονται από σοβαρές επιφυλάξεις ως προς τη δυνατότητα προσέγγισης ή ειρηνικής συμβίωσης χριστιανών και μουσουλμάνων. Ο θρησκευτικός φανατισμός, μόνον επιπρόσθετα κοινωνικά και θρησκευτικά προβλήματα μπορεί να προξενήσει σ’ ένα λαό που κυριαρχείται από αυτόν. Οι θρησκευτικές αντιπαραθέσεις και συγκρούσεις είναι καρποί αυτού του νοσηρού θρησκευτικού φαινομένου. Με την επίγνωση της κοινής ευθύνης, χριστιανοί και μουσουλμάνοι έχουν υποχρέωση να σεβαστούν απόλυτα τις θρησκευτικές πεποιθήσεις εκάστης και να ξεπεράσουν την αντιπαλότητά τους. Οφείλουν να επιδιώκουν τη μεταξύ τους αλληλεγγύη και να συμβάλλουν στη λύση των προβλημάτων του κόσμου. Από τους έφηβους που παρατηρούν τον κόσμο: Όταν ήρθε η στιγμή να σκεφτούμε τι πραγματικά λείπει από τις δύο αυτές θρησκείες, που τις καθιστά εχθρικές και απόμακρες τη μία από την άλλη, το μυαλό μας αυτόματα και άθελά μας έτρεξε στα γεγονότα που έχουν συγκλονίσει, ταράξει και πολλές φορές τρομοκρατήσει τις ζωές μας. Ξέρουμε πως πολλοί θα βιαστούν να κατηγορήσουν την «αντίπαλη» θρησκεία ως υπαίτια πολλών κακών. Ξεχνούν όμως πως υπάρχει μεγάλη διαφορά ανάμεσα στην θρησκεία και στους θρησκευόμενους. Οι ανθρώπινες πράξεις, όπως είναι εύκολα κατανοητό, δεν έχουν να κάνουν με τις διαδόσεις μιας θρησκείας. Ναι, ο χριστιανισμός και το Ισλάμ έχουν πολλές διαφορές όσον αφορά την ιδεολογία, τα ήθη και τα έθιμα που πρεσβεύουν και εμπνέουν αντίστοιχα. Όμως , ποτέ δεν πρέπει να ξεχνάμε μία σημαντική λεπτομέρεια: όσο μεγάλο και αν προσπαθήσουμε να κάνουμε τον διαχωρισμό ανάμεσα σε Θεό και Αλλάχ, Βίβλο και Κοράνι, χριστιανούς και μουσουλμάνους, οι θρησκείες αυτές καθ’ αυτές, παρόλο που η καθεμία αναπτύσσεται σε εντελώς διαφορετικά κοινωνικά και πολιτικά πλαίσια, διδάσκουν την αγάπη, τον σεβασμό, την αλληλεγγύη και την αδελφικότητα, όπως άλλωστε όλες οι θρησκείες. Η καταπάτηση μίας θρησκείας φαινομενικά αντίθετης προς την δικιά μας, λοιπόν, δεν είναι παρά καταπάτηση της ίδιας της θρησκείας μας. Ως έφηβοι, που μεγαλώνουν σε ένα περιβάλλον συνεχών συγκρούσεων και πολέμων εξ αιτίας της θρησκείας θέλουμε να θυμίσουμε, πως οι πράξεις των πιστών και μάλιστα μίας αρκετά μικρής ομάδας αυτών, δεν καθορίζουν το κοινωνικό και το θρησκευτικό σύνολο. Πως η καλοσύνη δεν είναι περισσότερη ή λιγότερη σε συγκεκριμένες θρησκευτικές ομάδες. Και τέλος, «η ελεημοσύνη αγαλλιάζει τα πάντα» (Κοράνι, 7:156) “Και οι υπάκουοι δούλοι του Ελεήμονα είναι εκείνοι που περπατούν πάνω στη γη με ταπεινοφροσύνη και όταν τους προσφωνούν οι αμαθείς, λένε: «Ειρήνη σε σας».” (Κοράνι, 25:63) “ἔκκλινον ἀπὸ κακοῦ καὶ ποίησον ἀγαθόν ζήτησον εἰρήνην καὶ δίωξον αὐτήν.” (Ψαλμοί, 34:14)

- 25 -

ΙΝΔΙΚΟΣ –ΙΑΠΩΝΙΚΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ Αντίθετα με τη Δύση, η οποία διαχωρίζει με σαφήνεια το ανθρώπινο από το θείο, η ΄Απω Ανατολή αγνοεί τελείως αυτό το διαχωρισμό. Στην Ινδία π.χ. κάθε πράξη αντλεί μορφή και λόγο ύπαρξης από τη θρησκευτική ζωή και δεν είναι αποτέλεσμα λογικής διεργασίας. Αυτό ήταν γνωστό ακόμα και στους αρχαίους ΄Ελληνες. Αναφέρεται κάπου μια ιστορία που λέει περίπου τα εξής: κάποιος Ινδός σοφός συνάντησε κάποτε το Σωκράτη στην Αθήνα και του ζήτησε να ορίσει τη φιλοσοφία του. «Είναι η μελέτη της ανθρώπινης πραγματικότητας», απάντησε ο Σωκράτης. Και τότε ο Ινδός ξέσπασε σε γέλια: «πώς είναι δυνατόν ένας άνθρωπος να μελετά την ανθρώπινη πραγματικότητα, αναφώνησε, όταν αγνοεί τη θεία πραγματικότητα!» Στην Ανατολή το θρησκευτικό στοιχείο βρίσκεται διάχυτο σε όλες τις εκφάνσεις της ανθρώπινης ζωής: το κράτος είναι θρησκεία, η φιλοσοφία είναι θρησκεία, οι κοινωνικές σχέσεις είναι θρησκεία, η ηθική είναι θρησκεία. ΄Ολες αυτές οι ανθρώπινες εκδηλώσεις μετέχουν πλήρως του θείου. Και ασφαλώς από αυτό αντλούν την τάση τους να παραμένουν αμετακίνητες ανά τους αιώνες.

ΙΝΔΟΥΙΣΤΙΚΗ ΘΡΗΣΚΕΙΑ ΚΑΙ ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΟΤΗΤΑ Χώρες στις οποίες επικρατεί ο Ινδουισμός Ο Ινδουισμός έχει πάνω από ένα δισεκατομμύριο πιστούς παγκοσμίως με το 95% αυτών να ζει στην Ινδία. Θεωρείται η τρίτη μεγαλύτερη θρησκεία μετά τον Χριστιανισμό και τον Ισλαμισμό. Το μεγαλύτερο ποσοστό Ινδουιστών εντοπίζεται σε Ασιατικές χώρες όπως η Ινδία, το Νεπάλ, το Μπαγκλαντές, η Ινδονησία, το Πακιστάν, η Σρι Λάνκα και η Μαλαισία ενώ σε μικρότερα ποσοστά εντοπίζονται στις Ηνωμένες πολιτείες, στο Ηνωμένο Βασίλειο, στην Νότια Αφρική, στα νησιά Φίτζι και στον Καναδά.

- 26 -

Οι Κάστες Με τον όρο κάστα περιγράφεται ο θεμελιώδης θεσμός της κοινωνικής οργάνωσης και διάρθρωσης της Ινδίας. Ο όρος προέρχεται από τη λατινική λέξη "castus", που σημαίνει καθαρός, αμόλυντος, χωρίς αναμείξεις. Στην απλούστερη μορφή του , ο όρος ταυτίζεται με το χρώμα του δέρματος, που αποτελεί και το βασικό στοιχείο της ινδικής κοινωνικής ταξινόμησης. Το σύστημα στην πληρέστερη ανάπτυξή του απαντάται στον ινδουισμό, αν και ανάλογες μορφές υπάρχουν στον ισλαμισμό, τους Σιχ και άλλες θρησκευτικές ομάδες στην Ν. Ασία. Είναι αρχαίος θεσμός-πυρήνας της ινδουιστικής κοινωνίας. «Ο Θεός γέννησε πρώτα τους Βραχμάνους από το στόμα του, μετά ο Θεός γέννησε από τα μπράτσα του τους Κσατρίγιε τους πολεμιστές για να προστατεύουν τους Βραχμάνους. Μετά έβγαλε από την κοιλιά του τους Βαϊσιας, για να κάνουν εμπόριο και τέλος έβγαλε τους Σούντρ από τα πόδια του για να υπηρετούν όλους τους από πάνω.» (Ριγκ Βέδα Χ, 90) : Το θρησκευτικό αυτό κείμενο δικαιολογεί τη διάκριση των ανθρώπων σε κάστες. Πάνε περίπου 3000 χρόνια από τότε που ο Ινδουισμός χώρισε τους Ινδούς σε αυτές τις τέσσερις κάστες και δημιούργησε το αρχαιότερο σύστημα κοινωνικής ιεραρχίας, καταδικάζοντας εκατομμύρια από αυτούς σε μια ανείπωτη σκλαβιά. Επί δύο χιλιετίες αναπτύχθηκαν όχι μόνο περίπλοκα συστήματα και πρακτικές, αλλά και μία περίπλοκη θεωρία που τις ερμηνεύει και τις αιτιολογεί. Στην εποχή μας το θεωρητικό υπόβαθρο έχει απολέσει την αρχική του σημασία και δύναμη, ωστόσο πολλές από τις πρακτικές του ισχύουν έως και σήμερα. Τα δύο είδη των καστών Στην ινδική κοινωνία οι κάστες διαιρούνται σε εκείνες που βασίζονται στην κοινωνική τάξη γνωστές ως Βάρνα και σε εκείνες που βασίζονται στην γέννηση και αναφέρονται στα οικογενειακά επαγγέλματα που είναι γνωστές ως Τζατί . Ωστόσο οι δεύτερες συνδέονται με τις κοινωνικές τάξεις. Οι υπάρχουσες κάστες είναι αποτέλεσμα των κοινωνικών αλλαγών που ξεκίνησαν στα μέσα του 19ου αιώνα και ενισχύθηκαν από την βρετανική αποικιοκρατία που είχε δώσει ορισμένα προνόμια σε συγκεκριμένες κοινωνικές ομάδες. ΒΑΡΝΑ Η λέξη Βάρνα σημαίνει χρώμα. Το σύστημα βασίζεται στην αρχαία ινδουιστική φιλοσοφία και κατηγοριοποιεί τους Ινδούς σε 4 βασικές κοινωνικές τάξεις.

- Οι Βραχμάνοι που είναι κληρικοί ή δάσκαλοι με καθήκοντα την ανάγνωση και την διδασκαλία των ιερών βιβλίων.

- Οι Ξατρίγιας που είναι οι πολεμιστές και αριστοκράτες.

- Οι Βαϊσιας που ήταν καλλιεργητές, σήμερα εργάτες, υπάλληλοι, καλλιτέχνες.

- Οι Σούντρα που είναι εργάτες χειρώνακτες και παλαιότερα δούλοι. ΤΖΑΤΙ Κάποιοι κοινωνιολόγοι θεωρούν ότι η διαφοροποίηση με γνώμονα το επάγγελμα οδήγησε στην δημιουργία μικρότερων καστών . Η λέξη Τζατί σημαίνει γέννηση. Σε αυτές τις κάστες η κοινωνική ανέλιξη είναι εφικτή, αν και στην αρχαία Ινδία υπήρχαν αυστηρά μέτρα όπως οι οικογενειακοί περιορισμοί που δύσκολα κανείς μπορούσε να ξεπεράσει. Ανάλογα με την κοινωνική εξέλιξη διαμορφώθηκαν και οι κάστες Τζατί.

- 27 -

Ποια είναι η επίδραση του συστήματος των καστών Το σύστημα των καστών καθορίζει την αλληλεπίδραση μεταξύ των μελών της κοινωνίας σε ό,τι αφορά τις διαφορετικές θέσεις που καταλαμβάνουν στην κοινωνική ιεραρχία. Ωστόσο υπάρχουν περιορισμοί .

- Κοινωνικοί δεσμοί: Οι ανώτερες κάστες δεν μπορούσαν να έχουν επαφή με τις χαμηλότερες.

- Γεωγραφικοί διαχωρισμοί : Οι ανώτερες κάστες ζουν στα αστικά κέντρα, ενώ οι χαμηλότερες στην περιφέρεια. Οι πλούσιες και ανώτερες ομάδες εκμεταλλεύονται τις φτωχές. Η Ινδία βιώνει συχνά το φαινόμενο της κοινωνικής βίας που συνδέεται με τις κάστες. Το Σύνταγμα της χώρας προβλέπει πως οι διακρίσεις που στρέφονται ενάντια στις χαμηλές κάστες είναι παράνομες. Μετά την ανεξαρτησία της Ινδίας υπήρξαν αρκετές κινήσεις από την κυβέρνηση προκειμένου να καταρριφθούν οι διακρίσεις μεταξύ των καστών. Σε αυτές συμπεριλαμβάνονται κάποια προνόμια που δόθηκαν σε χαμηλότερες κάστες και αφορούν θέσεις εργασίας στο δημόσιο και την πρόσβαση στην εκπαίδευση για ανθρώπους που ανήκουν σε χαμηλότερες κάστες. 68 χρόνια μετά την κήρυξη της ανεξαρτησίας της, η πατρίδα ενός δισεκατομμυρίου ανθρώπων και μία από τις πυρηνικές δυνάμεις του πλανήτη κρατεί καλά κρυμμένο ένα «μικρό μυστικό». Ανέγγιχτοι - Ντάλιτ Υπάρχουν 16 εκατομμύρια άνθρωποι που ζουν σήμερα στην Ινδία και έχουν γεννηθεί έξω από κάθε κάστα. Τους αποκαλούν Ανέγγιχτους. Πρόκειται για αυτούς που θεωρούνται τόσο μιαροί ώστε δεν επιτρέπεται ούτε καν να τους αγγίξει κανείς. Οι ίδιοι αποκαλούν τους εαυτούς τους Ντάλιτ, «οι θρυμματισμένοι», λόγω της εκμετάλλευσης, της καταστολής και της καταπίεσης που δέχονται από τις άλλες κάστες. Θεωρούνται κοινωνικά µολυσµένοι, ακάθαρτοι και υπάνθρωποι και αυτό προδιαγράφει όλη τους η ζωή, µια και είναι αναγκασμένοι να κάνουν τις πιο βρώµικες δουλειές που υπάρχουν, υποχρεωμένοι πολλές φορές από μέλη των ανώτερων καστών να καθαρίζουν περιττώματα ανθρώπων και ζώων με τα χέρια. Αυτό έχει ως αποτέλεσµα οι Ντάλιτ να πέφτουν θύµατα κοινωνικού αποκλεισµού, εκμετάλλευσης, βίας και αδικίας. Σύμφωνα με έκθεση του Ο.Η.Ε. υπήρξαν περισσότερες από 31 χιλιάδες πράξεις βίας με θύματα Ντάλιτ, ανθρώπους που βρίσκονται στο κοινωνικό περιθώριο το 1996. Οι Ντάλιτ έχουν επίσης περιορισμένη πρόσβαση σε εδάφη, στην εργασία, την εκπαίδευση και την ιατρική περίθαλψη. Δεν έχουν καμία περιουσία και τα παιδιά τους, αν πηγαίνουν σχολείο, κάθονται στις πίσω σειρές χωριστά από τα υπόλοιπα. Ολόκληρες κοινότητες Ντάλιτ συχνά γίνονται στόχος εκκαθαρίσεων από παρακρατικούς και οι γυναίκες συχνά είναι θύµατα βιασµού από άντρες των ανώτερων καστών.

- 28 -

Οι Ντάλιτ ζουν με τον καθημερινό φόβο του δημοσίου εξευτελισμού. Ακόμα και το να περάσουν από μια γειτονιά ανώτερης κάστας θα μπορούσε να βάλει σε κίνδυνο τη ζωή τους. Υπολογίζεται πως κάθε μέρα δύο Ντάλιτ δολοφονούνται, τρείς γυναίκες Ντάλιτ βιάζονται και δύο σπίτια τυλίγονται στις φλόγες από τα μέλη ανώτερων καστών. Στην επαρχία Μπιχάρ ολόκληρα χωριά Ντάλιτ αφανίζονται από ακροδεξιούς παραστρατιωτικούς των ανώτερων καστών σε ένα είδος ''κοινωνικής εκκαθάρισης''. Για τους Ινδούς βέβαια, αυτό το σύστημα δεν φαντάζει άνισο, ούτε άδικο. Είναι η δική τους πραγματικότητα, το ατομικό τους πλαίσιο αναφοράς. Δεν μπορούν να διανοηθούν να αλλάξουν τη ζωή τους, ούτε να τη βγάλουν εκτός κάστας. Αν και έπρεπε να την προσαρμόσουν στα νέα δεδομένα, στα νέα επαγγέλματα και να συνειδητοποιήσουν ότι δεν μπορούν συνέχεια να δημιουργούνται νέες κάστες κάθε φορά που νέα επαγγέλματα προκύπτουν. Σχέσεις των δύο φύλλων στον Ινδουισμό Πριν από δύο χρόνια, ένας ομαδικός βιασμός μέσα σε λεωφορείο στο Νέο Δελχί οδηγεί μία 23χρονη κοπέλα στο θάνατο, υποκινώντας τον λαό σε εντεταμένες μαζικές διαδηλώσεις για την ενίσχυση νόμων κατά των σεξουαλικών επιθέσεων. Δύο χρόνια μετά, μία 20χρονη κοπέλα βιάζεται και πάλι, ομαδικά κατόπιν εντολής ενός αυτοσχέδιου δικαστηρίου, με την αιτιολογία ότι ερωτεύτηκε άνδρα από άλλη φυλή. Το γεγονός θέτει περισσότερο από ποτέ, στο επίκεντρο της δημόσιας συζήτησης την θέση της γυναίκας στην Ινδία, επανεξετάζοντας τις παραδόσεις και τις πολιτισμικές αξίες της χώρας. Αν το υπερηχογράφημα μαρτυρήσει πως ένα παιδί που ετοιμάζεται να έρθει στον κόσμο είναι γυναικείου φύλου, ο δρόμος για την άμβλωση δεν είναι μακρύς σε μία χώρα, όπως η Ινδία. Εάν τελικά, έρθει στον κόσμο, κινδυνεύει να θαφτεί ζωντανό, αμέσως μετά την γέννησή του. Τα αμέσως, επόμενα πιθανά σενάρια για ένα κορίτσι που γεννιέται στην δεύτερη μεγαλύτερη χώρα παγκοσμίως σε πληθυσμό, είναι η σωματική κακοποίηση, ένας πιθανός βιασμός, ένας πρόωρος γάμος. Ορισμένες πρακτικές που ορίζουν την μοίρα μίας κοπέλας, που είναι γεννημένη στην Ινδία, έχουν καταργηθεί. Άλλες εφαρμόζονται μέχρι σήμερα, ενδυναμώνοντας την άποψη πως η Ινδία είναι μία από τις πιο επικίνδυνες χώρες στον πλανήτη για να ζει μία γυναίκα. Η νομική κατοχύρωση θεμελιωδών δικαιωμάτων υποκύπτει συχνά, μπροστά σε παραδοσιακούς κανόνες, οι οποίοι αναδύουν πρακτικές που θεωρούνται ξεπερασμένες. Γάμος μικρών παιδιών, θανάτωση της νύφης, κάψιμο στην πυρά, σωματική ή σεξουαλική κακοποίηση είναι μερικές παραδόσεις που έχουν κάνει κατά καιρούς, πολυσυζητημένο τον ρόλο της γυναίκας σε αυτή την χώρα. Ο Μαχάτμα Γκάντι, ο μεγάλος ηγέτης της ινδικής ανεξαρτησίας, ήταν ο πρώτος που είχε θέσει τις βάσεις αλλαγής νοοτροπίας για τα δικαιώματα των γυναικών και τον τρόπο που αντιμετωπίζονται από την κοινωνία. «Η γυναίκα δεν είναι σκλάβα του άντρα, αλλά σύντροφός του και βοηθός του και ισότιμη συνεργάτης σε όλες του τις χαρές και τις λύπες, το ίδιο ελεύθερη όσο και αυτός να επιλέξει το δικό της μονοπάτι». Η κάλυψη ενός βιασμού από τον εγχώριο τύπο είναι συνήθως, μικρή γιατί θεωρείται κοινό φαινόμενο, ενώ η αναφορά επικεντρώνεται περισσότερο, στο θύμα και το αίσθημα ντροπής που νιώθει, παρά στο ίδιο το γεγονός και τον δράστη. Με αφορμή τον ομαδικό βιασμό της 23χρονης κοπέλας το 2012, η επικεφαλής του κυβερνώντος κόμματος του Κογκρέσου, Σόνια Γκάντι, αναφέρεται στο μείζον ζήτημα σε διάσκεψη του κόμματος της. Ο λόγος της σήμερα, πιο επίκαιρος από ποτέ: «Οι διακρίσεις σε βάρος των γυναικών συνεχίζονται. Η βία κατά των γυναικών στην επαρχία και στις πόλεις είναι ντροπή για την Ινδία. Η βία κατά των γυναικών είναι ντροπή. Ο τρόπος που αντιμετωπίζουμε τις χήρες, η στοχευμένη αποβολή θηλυκών εμβρύων ακόμη και σε ευημερούσες περιοχές, το εμπόριο γυναικών και παιδιών και η

- 29 -

αδιάντροπη σεξουαλική κακοποίηση γυναικών προκαλούν τεράστια ανησυχία. Όλα αυτά θα πρέπει να μας αφυπνίσουν». ΠΑΙΔΙΚΟΙ ΓΑΜΟΙ Με βάση τον νόμο, ο γάμος απαγορεύεται στα κορίτσια, που είναι κάτω των 18 χρονών, και στα αγόρια που δεν έχουν συμπληρώσει το 21ο έτος της ηλικίας τους. Πολλοί γονείς μέχρι και σήμερα, υιοθετούν ωστόσο, και ακολουθούν πιστά αρχαίες παραδόσεις, σύμφωνα με τις οποίες ο παιδικός γάμος θεωρείται πρώτιστο μέλημα, δεδομένου ότι εξασφαλίζει την προίκα. Ενστερνίζοντας αυτή την λογική, δεν προκαλεί εντύπωση το γεγονός πως η Ινδία φιλοξενεί από μόνη της, το 1/3 του συνόλου του γυναικείου φύλου που παντρεύεται πρόωρα. Παρόλο που η ινδική νομοθεσία ορίζει πλέον, πως ο παιδικός γάμος είναι παράνομος, πραγματοποιείται πολύ συχνά σε ορισμένες αγροτικές περιοχές, όπως οι Madhya Pradesh, Uttar Pradesh, Rajasthan, Chhattisgar, Bihar και Andhra Pradesh. Η ινδική πολιτεία του Μπιχάρ έχει το υψηλότερο ποσοστό παιδικών γάμων που ανέρχεται στο 69%, αψηφώντας τους νόμους της κυβέρνησης. Οι γάμοι συχνά, πραγματοποιούνται για οικονομικά συμφέροντα. Η προίκα μπορεί να χρησιμοποιηθεί για εξόφληση παλαιών χρεών ή για το άνοιγμα μίας ιδιωτικής επιχείρησης του συζύγου. Πέρα από την προίκα, ο παιδικός γάμος θεωρείται πως προστατεύει τα κορίτσια από σεξουαλικές κτηνωδίες, όπως ο βιασμός. Ανεξάρτητα από τους λόγους που γίνονται, οι περισσότεροι γάμοι φαίνεται πως αποτελούν μέρος μίας ευρύτερης κοινωνικής κατασκευής, που γίνεται αποδεκτή και δεν χαρακτηρίζεται ως προβληματική, από την κοινωνία. Τα κορίτσια μπαίνουν στον έγγαμο βίο χωρίς να ξέρουν τι σημαίνει γάμος. Όπως περιγράφει μία ανήλικη σε σχετικό ντοκιμαντέρ: «Το να πλένεις το δικό σου πιάτο σε μικρή ηλικία μοιάζει μεγάλη υπόθεση. Πώς λοιπόν, ορισμένα κορίτσια πρέπει να μάθουμε να φροντίζουμε παράλληλα, και σύζυγο και παιδιά;» Σε μια ηλικία που κάθε παιδί δικαιούται να παίζει, πολλές κοπέλες έρχονται αντιμέτωπες με μία πρόωρη ωρίμανση, αδυνατώντας να βρουν τον τρόπο για να διαχειριστούν σωματικά η συναισθηματικά προβλήματα. Όπως όμως, δηλώνει ένας πατέρας που αποφάσισε να παντρέψει την κόρη του σε ηλικία εννιά χρονών: «Εάν περίμενα να μεγαλώσει για να παντρευτεί, θα έπρεπε να δώσω μεγαλύτερη προίκα». ΙΝΔΙΚΟΣ ΓΑΜΟΣ Οι ινδικοί γάμοι είναι γεμάτοι ιδιαίτερα τελετουργικά. Ένα από αυτά και ιδιαίτερα σημαντικό είναι το επονομαζόμενο Mehndi-ki-raat, που λαμβάνει χώρα μια ημέρα πριν από το γάμο. Στη γιορτή αυτή τα πόδια και τα χέρια του γαμπρού και τη νύφης φιλοτεχνούνται από ειδικούς της πρακτικής Mehndi με henna. Η νύφη συνηθίζεται να φοράει μια σειρά από κόκκινα βραχιόλια ελεφαντοστού, τα οποία της τα έχει προσφέρει ο αδερφός της μητέρας της. Τα βραχιόλια αυτά, θεωρούνται καλός οιωνός, τόσο για την νύφη όσο και για το νέο σπιτικό Ένα τελετουργικό που συναντάται σε κάθε γάμο είναι η

- 30 -

είσοδος των νεόνυμφων στο σπίτι τους. Όταν το ζευγάρι φτάσει στο σπίτι του, συνηθίζεται οι αδερφές του γαμπρού να φράζουν την πόρτα του σπιτιού και να ζητούν χρήματα, προκειμένου να αφήσουν το ζευγάρι να μπει στο σπίτι. Δεν είναι λίγες οι κοινότητες που συνηθίζουν να καλύπτουν τα χέρια των νεόνυμφων με ένα ιερό ύφασμα, το οποίο θεωρείται ότι ξορκίζει το κακό και το κακό μάτι. Τέλος, σε πολλές κοινότητες της ινδικής θρησκείας, υπάρχει ένα έθιμο, κατά το οποίο οι κουνιάδες κρύβουν τα παπούτσια του γαμπρού ή της νύφης τους, και τα επιστρέφουν μόνο με αντάλλαγμα κάποιο χρηματικό ποσό. Θεωρείται ιδιαίτερα διασκεδαστικό και ξεχωριστό ενώ γεμίζει το γάμο με μια πιο παιχνιδιάρικη ατμόσφαιρα... Χήρες στην Ινδία: Σε περίπτωση χηρείας, η κοπέλα είναι «χωρίς ταυτότητα», θεωρείται σύμβολο κακοτυχίας και είναι συνήθως, ανεπιθύμητη στην κοινωνία. Η πιο αποτρόπαια πρακτική, που εφαρμοζόταν στις χήρες κυρίως, μέχρι το 1829, προέρχεται από την Garuda Purana, ένα ιερό κείμενο του Ινδουισμού, που αναφέρει ότι όλες οι γυναίκες οφείλουν να καούν ζωντανές μετά το θάνατο του συζύγου. Το έθιμο αυτό ονομάζεται ‘’sati’’. Εξαιρέσεις αποτελούν οι έγκυες και οι μητέρες μικρών παιδιών όχι όμως πάντα. Αν δεν το κάνουν, πιστεύεται ότι θα τιμωρηθούν και θα ξαναγεννιούνται ως γυναίκες ώσπου να το κάνουν. Αυτό το έθιμο, που στη συνέχεια έγινε νόμος, καταργήθηκε αλλά η Ινδή χήρα αν και δεν καίγεται μαζί με τον άντρα της, ζει κάτω από πολλούς περιορισμούς. Παρά την απαγόρευση του εθίμου, Ινδές χήρες ακόμη και σήμερα, είτε δολοφονούνται από συγγενείς, είτε περιβρέχονται με βενζίνη για να βρουν τραγικό θάνατο μέσα στις φλόγες. Η ινδική παράδοση απαγορεύει σε μία χήρα να ξαναπαντρευτεί, ενώ πολύ συχνή είναι η μαζική απομόνωση αυτών των γυναικών σε σπίτια. Η πόλη Βρινταβάν, λίγες ώρες από το Νέο Δελχί, είναι γνωστή ως η «πόλη των χηρών». Ο πληθυσμός των χηρών στην Ινδία είναι περίπου 40 εκατομμύρια, δηλαδή το 10% του γυναικείου πληθυσμού της χώρας. Παραδοσιακά, όταν ένας άνδρας πεθάνει, η χήρα του θεωρείται πως οφείλει να εγκαταλείψει όλες τις γήινες απολαύσεις. Έτσι, οι Ινδές χήρες δεν πρέπει πλέον να φαίνονται ελκυστικές και θεωρείται δεδομένο το να φορούν απλά άσπρα σάρι για την υπόλοιπη ζωή τους. Όταν μαθαίνουν για τον θάνατο του ανδρός τους ξυρίζουν το κεφάλι τους, σπάνε τα βραχιόλια τους και δεν μπορούν να βάζουν ούτε κοσμήματα ούτε το σημάδι που βάζουν οι γυναίκες με κόκκινη πούδρα στο μέτωπο τους για να δηλώσουν το ότι είναι παντρεμένες. Εκτός της εξωτερικής τους εμφάνισης, πρέπει να αλλάξουν και την διατροφή τους διότι δεν τους επιτρέπεται να τρέφονται με κρέας, ψάρια, αυγά και με οτιδήποτε έχουν αγγίξει χέρια μουσουλμάνων.

- 31 -

Βλέπουμε λοιπόν, ότι η καθημερινότητα τους επηρεάζεται άμεσα από την θρησκεία, αφού μια Ινδή γυναίκα εάν πεθάνει ο άντρας της, πρέπει να αλλάξει τελείως την καθημερινότητα της, όπως της επιβάλει η θρησκεία της. Διατροφή O Ινδουισμός, όπως και ο Βουδισμός,συνδέονται σε μεγάλο βαθμό με την παράδοση της φυτοφαγίας, χωρίς ωστόσο να την επιβάλλουν. H διάδοση μίας διατροφής που δεν περιέχει κρέας σε αυτή την θρησκεία προκύπτει από δύο βασικές θρησκευτικές αρχές: α) Tην αρχή της μετενσάρκωσης, σύμφωνα με την οποία οι ψυχές δεν καταστρέφονται, απλώς αλλάζουν μορφή. Πρόκειται για μία θρησκευτική αρχή που πρεσβεύει τη διατήρηση της ζωής. β) Tην αχίμσα («μη βία»), που ισχύει για όλα τα έμβια όντα. Mε αυτό το πνεύμα πολλοί πιστοί αντιτίθενται στη θανάτωση των ζώων.

Oι κυριότεροι κανόνες του ινδουισμού είναι η σύσταση στους πιστούς να αποφεύγουν το κρέας και το αλκοόλ, η απαγόρευση της κατανάλωσης χοιρινού και. η απαγόρευση της θανάτωσης της «ιερής αγελάδας» Είναι γνωστός ο σεβασμός των Ινδών στις αγελάδες. Κανείς δεν μπορεί να θανατώσει ούτε καν να ενοχλήσει αυτά τα ζώα. Αποτέλεσμα; Κυκλοφορούν ανενόχλητα στους δρόμους παρεμποδίζοντας την κυκλοφορία των οχημάτων, βόσκουν ελεύθερα όπου θέλουν, υπάρχουν ειδικά ιδρύματα στην Ινδία για την περίθαλψή τους! Τη χρονιά που πέρασε έγινε χαμός στο Κοινοβούλιο της χώρας, γιατί βουλευτής τόλμησε να παραθέσει σε κάποιους δείπνο με βοδινό κρέας!

Tα ιερά κείμενα των ινδουιστών, ωστόσο, περιέχουν πληθώρα οδηγιών για το πότε η τροφή επιτρέπεται να καταναλωθεί. Aνάμεσα στους διαιτητικούς κανόνες περιλαμβάνονται: η απαγόρευση της κατανάλωσης αρπακτικών πουλιών και θαλασσινών, επειδή θεωρούνται «ακάθαρτα», καθώς και φυτών που μεγαλώνουν σε σκιερά μέρη, όπως το κρεμμύδι και το σκόρδο.H συγγραφή του Nτάρμα Σούτρα και του Kώδικα του Mανού, των κειμένων που περιέχουν τους κανόνες διατροφής των ινδουιστών, συμπίπτει χρονικά με την περίοδο συγγραφής της Tορά και του Tαλμούδ.

H διατροφική αξία μίας δίαιτας που περιέχει σε πολύ μικρό ποσοστό κρέας, ή και καθόλου, εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από τη σύνθεση και την ποσότητα των υπόλοιπων τροφίμων που καταναλώνονται από αυτούς τους πληθυσμούς. Oι διατροφικοί κανόνες των διαφόρων ανατολικών θρησκειών διαφέρουν μεταξύ τους. Tο ρύζι, ωστόσο, είναι βασικό χαρακτηριστικό της ασιατικής κουζίνας και συνήθως καταναλώνεται σε κάθε γεύμα. Tο ρύζι σύμφωνα με τους ειδικούς- είναι σημαντική πηγή όχι μόνο υδατανθράκων, αλλά και πρωτεϊνών H αποχή από το κρέας συνήθως συνδυάζεται με αποχή από το αλκοόλ ή και το κάπνισμα, γεγονός που έχει πολλαπλά οφέλη για την υγεία. Από την άλλη πλευρά, οι διατροφικές ακρότητες ορισμένων κατηγοριών χορτοφάγων (vegans), οι οποίοι απέχουν όχι μόνο από το κρέας, αλλά και από τα γαλακτοκομικά προϊόντα και τα αυγά, έχει διαπιστωθεί ότι συνδέονται με διατροφικές ελλείψεις (ανεπαρκής πρόσληψη πρωτεϊνών, βιταμινών).

- 32 -

Εκπαίδευση Στους αρχαίους καιρούς, η Ινδία είχε το σύστημα εκπαίδευσης Gurukula, στο οποίο όποιος ήθελε να σπουδάσει πήγαινε στο σπίτι ενός δασκάλου (Guru) και του ζητούσε να τον/την διδάξει. Αν γινόταν δεκτός σαν μαθητής από τον δάσκαλο, τότε θα έμενε στο σπίτι του και θα βοηθούσε σε όλες τις δραστηριότητες του σπιτιού. Αυτό δεν δημιουργούσε μόνον έναν ισχυρό δεσμό ανάμεσα στον δάσκαλο και τον μαθητή, αλλά δίδασκε και στον μαθητή τα πάντα γύρω από τη διαχείριση ενός σπιτιού. Ο δάσκαλος δίδασκε όλα όσα ήθελε να μάθει το παιδί, από τα Σανσκριτικά μέχρι τις ιερές γραφές, κι από τα Μαθηματικά μέχρι τη Μεταφυσική. Ο μαθητής έμενε για όσο ήθελε, ή μέχρι ο δάσκαλος να αισθανθεί πως του είχε διδάξει όλα όσα ο ίδιος μπορούσε να του μάθει. Όλη η μάθηση ήταν στενά συνδεδεμένη με τη φύση και τη ζωή, και όχι περιορισμένη στην απομνημόνευση κάποιων πληροφοριών. Το σύγχρονο σχολικό σύστημα εισήχθηκε στην Ινδία στη δεκαετία του 1830. Το σχολικό σύστημα στην Ινδία προβλέπει τέσσερα επίπεδα: το κατώτερο πρωτοβάθμιο (ηλικίες 6 ως 10), το ανώτερο πρωτοβάθμιο (11 και 12 ετών), το δευτεροβάθμιο (13 ως 15 ετών) και το ανώτερο δευτεροβάθμιο (17 και 18 ετών). Οι μαθητές πρέπει να μάθουν, επί το πλείστον, ένα κοινό πρόγραμμα μέχρι το τέλος του δευτεροβάθμιου σχολείου. Προβλέπεται ένας κάποιος βαθμός εξειδίκευσης στο ανώτερο δευτεροβάθμιο επίπεδο. Οι μαθητές σε όλη τη χώρα πρέπει να μάθουν τρεις γλώσσες . Σημαντικό στοιχείο της εκπαίδευσης αποτελεί ότι πολλά παιδιά σε αγροτικές περιοχές της Ινδίας σταματούν το σχολείο εξαιτίας του στερεότυπου οι γονείς να παντρεύουν τα παιδιά τους από πολύ μικρή ηλικία. Αξιοσημείωτο είναι, όμως, ότι αρκετές φορές οι δάσκαλοι των παιδιών πείθουν τους γονείς να μην παντρέψουν το παιδί τους και να το αφήσουν να συνεχίσει τις σπουδές του, όπως είναι γνωστό από διάφορες μαρτυρίες. Επιπλέον, ένας νόμος ορόσημο που καθιστά την εκπαίδευση θεμελιώδες δικαίωμα για τα παιδιά, τέθηκε σε ισχύ στην Ινδία πριν από 6 χρόνια. Τώρα είναι νομικά δεσμευτικό για κάθε παιδί ηλικίας μεταξύ 6 και 14 ετών, να απαιτεί δωρεάν πρωτοβάθμια εκπαίδευση, καθώς εκτιμάται ότι οκτώ εκατομμύρια παιδιά ηλικίας μεταξύ 6 και 14 ετών δεν πηγαίνουν στο σχολείο σήμερα στην Ινδία. ΓΙΟΓΚΑ Με το όνομα Γιόγκα νοείται ένα από τα έξι συστήματα της ινδικής φιλοσοφίας. Πρεσβεύει την ένωση της ψυχής με τον Θεό, μέσω συγκεκριμένων μεθόδων, κύρια του διαλογισμού. Η σανσκριτική λέξη γιόγκα έχει διάφορες ερμηνείες και προέρχεται από την σανσκριτική ρίζα yuj που σημαίνει ελέγχω, δεσμεύω, ενώνω. Έτσι λοιπόν γιόγκα (Joga) σημαίνει συνένωση, συνύπαρξη, ένωση. Αυτός που εξασκείται πάνω στη γιόγκα ονομάζεται Γιόγκι (Jogi) ή Γιογκίνι (Yogini) (για τη γυναίκα). Ένας από τους μεγαλύτερους σύγχρονους

- 33 -

Γιόγκι ήταν ο Παραμαχάνσα Γιογκανάντα, που γεννήθηκε στην Ινδία στα τέλη του 19ου αιώνα. Μαθητής του Σρι Γουκτεσβάρ, διέδωσε το μήνυμα της Γιόγκα στην Αμερική και από εκεί σε ολόκληρο τον κόσμο. Το όνομα της Γιόγκα που δίδασκε ονομάζεται Κρίγια Γιόγκα και ασκείται σήμερα από εκατομμύρια ανθρώπους σε όλο τον κόσμο. Mια σύγχρονη τεχνική είναι η Σαχάτζα Γιόγκα, την οποία ίδρυσε η Σρι Μάτατζι Νίρμαλα Ντέβι το 1970. Το σύστημα περιλαμβάνει την αφύπνιση του Κουνταλίνι με μια διαδικασία που ονομάζεται Αυτογνωσία. Τα πιο γνωστά παραδοσιακά συστήματα της γιόγκα είναι τα εξής:  Ράτζα Γιόγκα (γιόγκα του νοητικού ελέγχου)  Μπάκτι Γιόγκα (γιόγκα της θρησκευτικής αφοσίωσης και της προσευχής)  Κάρμα Γιόγκα (γιόγκα της συνέπειας στην εργασία και στις πράξεις μας, χωρίς προσκόλληση στο αποτέλεσμα) Βλέπουμε ότι ο Ινδός δεν ενδιαφέρεται για τα επιμέρους ή για τον μάταιο αυτό κόσμο, αλλά για το Όλον, το Ένα (ολιστική-ενιστική θρησκεία). Βλέπουμε επίσης ότι δεν τον ενδιαφέρει η αλλαγή, η καλυτέρευση, η ανακαίνιση του κόσμου αλλά η φυγή από αυτόν. Φυσικά όμως δεν κάνουν όλοι οι Ινδοί γιόγκα. Πολλοί προσκολλώνται- αφοσιώνονται σε μια θεότητα του Βισνού, ή του Σίβα ή σε άλλες θεότητες και προσπαθούν με την αγάπη τους σε αυτούς τους θεούς να ενωθούν με αυτούς. Άλλος τρόπος σωτηρίας με αργότερους όμως ρυθμούς είναι η προσπάθεια τήρησης των νόμων της κάστας. Έτσι μετενσαρκώνεται κάθε φορά σε καλύτερες μορφές ζωής (αφού εκπληρώνει το κάρμα του) και κάποτε φτάνει και αυτός στη μόξα.

ΙΝΔΙΚΗ ΤΕΧΝΗ Αρχιτεκτονική Πρώιμη Ινδική Ινδουιστική Αρχιτεκτονική (320 μ.Χ. - 700 μ.Χ.) Αν και η Ινδουιστική θρησκεία είναι από τις αρχαιότερες, αναγνωρίσιμα σωζόμενα έργα Ινδουιστικής αρχιτεκτονικής έχουμε μόνο από την έναρξη της δυναστείας των Γκούπτα (320 μ.Χ.). Προφανώς, μέχρι τότε υπήρχαν μόνο κτίρια κατασκευασμένα από υλικά δασικής προέλευσης, που καταστράφηκαν χωρίς να αφήσουν ίχνη. Η Ινδουιστική αρχιτεκτονική εμφορείται από έντονη πνευματικότηατα, όπου η θρησκευτική προσέγγιση διαλύει τις γεωμετρικές γραμμές, αναδεικνύοντας μια εξπρεσιονιστική γλυπτική έκφραση. Κάποιοι ινδουιστικοί ναοί ονομάζονται «σικάρα». Με τον όγκο τους τα τεμένη αυτά παριστάνουν το βουνό Μερού, όπου ζουν οι θεοί.

- 34 -

Ο Ινδουιστικός ναός (Μαντίρ) συμβολίζει τις 2 αρχές από τις οποίες αποτελείται το σύμπαν: την ύλη και τις αναρίθμητες άυλες πνευματικές ουσίες. Οι πιστοί μπαίνουν μέσα στο μαντίρ χωρίς τα παπούτσια τους, γιατί δεν θεωρείται απλά χώρος λατρείας, αλλά το ίδιο είναι αντικείμενο λατρείας.

Ώριμη Ινδική Ινδουιστική Αρχιτεκτονική. (700 μ.Χ. - 1858 μ.Χ.) Τον 8ο αιώνα, υπήρξε μεγάλη διάδοση του Ινδουισμού, που αναδείχθηκε ως η κυρίαρχη θρησκεία των Ινδιών, και η Ινδουϊστική αρχιτεκτονική εισήλθε στην ώριμη φάση της. Συνεχίσθηκε να εξελίσσεται η λαξευτή αρχιτεκτονική της πρώιμης Ινδουιστικής περιόδου. Μάλιστα στο ναό Καϊλασχνάθ, στην Ελόρα, συνυπάρχουν τα δύο είδη λαξευτής αρχιτεκτονικής. Αυτός ο μονολιθικός ναός λαξεύθηκε μέσα στην πλαγιά βραχώδους εδάφους, αλλά καταλήγει σε έναν πυραμιδοειδή πύργο, ο οποίος προκύπτει από τη σμίλευση ενός βράχου που εξέχει πάνω από το έδαφος. Όμως το έργο που σηματοδότησε την είσοδο στην ώριμη περίοδο της Ινδουιστικής αρχιτεκτονικής, είναι ο Ναός της Ακτής στο Mahabalipuram, όπου αρχίζει η μετάβαση από την αρχιτεκτονική της λάξευσης, στην αρχιτεκτονική της δόμησης, καθώς επενδύθηκε με πλάκες γρανίτη. Στην περαιτέρω εξέλιξή της, η Ινδουιστική αρχιτεκτονική δημιούργησε τεράστιο πλήθος ναών και ράθα, σε πλήθος παραλλαγές, από τόπο σε τόπο, που δεν μπορεί να περιληφθούν μέσα στα όρια αυτής της παρουσίασης. Επί βασιλείας του Ινδομογγόλου Aurangreb (1653-1707) υπήρξε διωγμός Ινδουιστών. Έτσι δημιουργήθηκε μια συνομοσπονδία μικρών αυτόνομων Ινδουιστικών βασιλείων, στη νότια Ινδία (Madurai, Tanjore, Gingee, Ikkeri), όπου κατέφυγαν τεχνίτες και αρχιτέκτονες των Ινδουιστικών ιερών και δημιούργησαν την τελευταία κορύφωση της Ινδουιστικής Αρχιτεκτονικής. Σε αυτήν την αρχιτεκτονική, οι εξωτερικές επιφάνειες των ναών καλύπτονται από χιλιάδες πολύχρωμα αγαλματίδια, έτσι που στους δυτικούς μοιάζουν με τεράστια παιδικά παιχνίδια που αποτελούνται από φανταχτερά κουκλάκια. Επίσης, σε μια θρησκεία που διαθέτει ιερό κείμενο για τον έρωτα, δεν λείπουν και οι ναοί με ανάγλυφες σχετικές παραστάσεις. Η Ινδική Ινδουιστική αρχιτεκτονική συνεχίζεται μέχρι σήμερα, αλλά το τέλος της πρωτότυπης δημιουργίας της τοποθετείται στο μέσο του 19ου αιώνα, όταν οι Βρετανοί κατέλαβαν τις Ινδίες.

- 35 -

Αρχιτεκτονική Ινδικού Ταντρισμού, Ζαϊνισμού & Σιχισμού. (850 μ.Χ. - 1858 μ.Χ.) Ο Βουδισμός, ο Ινδουισμός και ο Ισλαμισμός, δεν είναι οι μοναδικές θρησκείες στις Ινδίες. Υπήρξαν και υπάρχουν και αρκετές άλλες. Από αυτές σημαντικότερες, με κριτήριο την αρχιτεκτονική δημιουργία, είναι ο Ταντρισμός, ο Ζαϊνισμός και ο Σιχισμός. Ο Ταντρισμός προκύπτει από την αρχαία ανιμιστική λατρεία της γυναικείας γονιμότητας. Βασική δοξασία του Ταντρισμού είναι ότι η γυναίκα διαθέτει μεγαλύτερη πνευματική ενέργεια από τον άνδρα και επομένως ο άνδρας μπορεί να βιώσει τη θέωση, μόνο μέσα από την συναισθηματική και σεξουαλική ένωση με μια γυναίκα. Ο Ταντρισμός και ο Ζαϊνισμός κυριάρχησαν από κοινού στο βασίλειο της δυναστείας Τσαντέλα Ραζπούτ (Chandela Rajput). Το βασίλειο αυτό είχε κέντρο το Κχατζουράχο, στην κεντρική Ινδία, και διήρκησε από τον 10ο μέχρι τον 13ο αιώνα. Ο Ταντρισμός είναι παρών στους περισσότερους Ζαϊνιστικούς ναούς, στις ερωτικές ανάγλυφες παραστάσεις που τους κοσμούν.

Τατζ Μαχάλ Αν και προέρχεται από Μουσουλμάνους στην Ινδία, δεν μπορούμε να μην αναφέρουμε κάτι για το Τατζ Μαχάλ Χτίστηκε από τον Μογγόλο Αυτοκράτορα (Σάχη) Τζαχάν προκειμένου να τιμήσει τη πολυαγαπημένη του σύζυγο Μουμτάζ Μαχάλ που πέθανε το 1631. Είναι το πιο γνωστό παράδειγμα Μουγκάλ αρχιτεκτονικής κι ένα από τα πιο γνωστά μνημεία της Ινδίας. . Η κύρια ιδέα και τα θέματα των μαυσωλείων είχαν ήδη επινοηθεί από προγενέστερους Μουγκάλ αυτοκράτορες αλλά το Τατζ Μαχάλ είναι το αποκορύφωμα όλων αυτών. Το Τατζ Μαχάλ είναι ένα τετράγωνο λευκό μαυσωλείο με 4 μιναρέδες σε κάθε γωνία, με ένα κήπο και μια πισίνα νερού όπου γίνεται αντικατοπτρισμός του μνημείου. ΜΟΥΣΙΚΗ Για τους Ινδούς η μουσική έχει θεϊκή καταγωγή. Ο Βράχμα, ο υπέρτατος θεός στον Ινδουϊσμό, θεωρείται – μεταξύ όλων των άλλων- δημιουργός της μουσικής. Επίσης ο Σίβα θεωρείται προστάτης όλων των τεχνών. Οι μουσικοί ήχοι της Ινδίας μιμούνται τους ήχους της φύσης: το ρυάκι που ρέει, το θρόισμα των φύλλων, τον ήχο της βροχής κλπ. Ο ακροατής ενώνεται με τη φύση, φτάνει στην πηγή της ζωής. Αυτό οδηγεί στην ηρεμία της ψυχής και στην ανάταση προς το θείο.

- 36 -

ΙΑΠΩΝΙΚΗ ΘΡΗΣΚΕΙΑ ΚΑΙ ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΟΤΗΤΑ Αν μπορούμε να σκεφτούμε κάτι που διακρίνει ιδιαζόντως τον παραδοσιακό σινοϊαπωνικό πολιτισμό, είναι μάλλον μια ιδιότυπη τελετουργικοποίηση του βίου. Για τον Ευρωπαίο αυτό σημαίνει ότι οι άνθρωποι αυτοί είναι προσκολλημένοι σε μια τελετουργική τυπολατρία. Για όσους τηρούν όμως, αυτές τις τελετουργίες, αυτό σημαίνει ότι συμμμορφώνονται προς την θεία τάξη, που διέπει όλα τα ανθρώπινα. ΄Οτι ζουν σύμφωνα με τη θρησκεία τους.

Oι Γιαπωνέζοι συμπεριφέρονται κρατώντας τον έλεγχο του εαυτού τους μπροστά στα μάτια του κόσμου, ενώ οι δυτικοί μπροστά στο Θεό. Στην Ιαπωνία πολλοί ζουν σύμφωνα με όσα επιτάσσει ο ιαπωνικός «κώδικας ευγένειας». Σύμφωνα με αυτόν κάθε αγόρι, κάθε κορίτσι, από την πιο τρυφερή τους ηλικία, βρίσκονται μέσα στον κλοιό μιας αρραγούς αγωγής. Κυριολεκτικά εκγυμνάζονται να τηρούν έναν υποχρεωτικό κώδικα που τους ορίζει πώς θα τρώνε, πώς θα μιλούν, πώς θα κάθονται, που ορίζει ακόμη και τη στάση τους όταν κοιμούνται, οπότε πρέπει να παραμένουν ακίνητοι με το κεφάλι ακουμπισμένο πάνω σ’ ένα ξύλινο μαξιλαράκι! Το ζητούμενο είναι «να μη χάνει κανείς ποτέ τον έλεγχο του πνεύματος ή του σώματός του», χάρη σε μία εκπαίδευση που προσπαθεί να θέσει υπό έλεγχο τα πιο φυσιολογικά αντανακλαστικά του ανθρώπου, όπως στο μικροσκοπικό κήπο, ελέγχεται η φυσιλογική ανάπτυξη των φυτών και των δένδρων. Η παραδοσιακή θρησκεία του ιαπωνικού λαού επικρατεί κυρίως στην Ιαπωνία, αλλά και σε μέρη όπου υπάρχουν μεγάλες κοινότητες Ιαπώνων. Φέρει στοιχεία από το Τάο τα οποία μπορούν να βρεθούν διάσπαρτα στο Σίντο αλλά και γενικά στην ιαπωνική σκέψη και ζωή. Είναι σύνθετη και αποτελείται από τρεις επιμέρους θρησκείες, η κάθε μία από τις οποίες παίζει διαφορετικό ρόλο στην καθημερινότητα των ανθρώπων: Σίντο: Έχει αναλάβει γενικά την ζωή, την οποία βελτιώνουν και προστατεύουν οι θεότητες του. Κομφουκιανισμός: Καθορίζει την διάρθρωση και την λειτουργία της κοινωνίας. Μαχαγυάνα Βουδισμός: Σχετίζεται με την μεταθανάτια ζωή. ΄Ενα βασικό παρακλάδι του Βουδισμού που επηρεάζει πολλούς τομείς της καθημερινότητας στην Ιαπωνία είναι ο Ζεν Βουδισμός.

Οικογενειακές σχέσεις και εκδηλώσεις.  Γάμος Σύμφωνα με την παράδοση, οι γάμοι τελούνταν κατ' οίκον και το κεντρικό γαμήλιο έθιμο περιελάμβανε την τελετουργική ανταλλαγή του sake (κρασιού από ρύζι) ανάμεσα στη νύφη και στον γαμπρό. Σε αρκετές περιπτώσεις, ο γάμος τελούνταν μπροστά στο butsudan (= οικιακή εστία, βωμός) ή τουλάχιστον ανακοινωνόταν στους προγόνους που είχαν τη θέση τους στο butsudan. Είναι χαρακτηριστικό ότι σ' αυτού του είδους τον παραδοσιακό γάμο δεν ήταν απαραίτητη η παρουσία ιερέα. Κατ' ουσίαν επρόκειτο για μία συμφωνία ανάμεσα σε δύο οικογένειες. Στα νεότερα χρόνια έχουν σημειωθεί αρκετές αλλαγές και οι γάμοι είναι πλέον πιο επίσημοι και πιο ακριβοί.

- 37 -

Συγκεκριμένα, κατά τη διάρκεια του περασμένου αιώνα έκανε την εμφάνισή του ένα έθιμο που είναι γνωστό ως «γάμος ενώπιον των kami (= θεοτήτων)». Με άλλα λόγια, αυτό σημαίνει πως ο γάμος άρχισε να τελείται στα σιντοϊστικά ιερά. Στην ιαπωνική εκδοχή του γάμου απαιτείται ιδιαίτερα επίσημη ενδυμασία, όπως είναι για παράδειγμα το περίφημο kimono. Αξίζει να σημειωθεί ότι στην Ιαπωνία ο γάμος δεν είναι μόνο η τελετουργική ένωση δύο ζωών αλλά πολύ περισσότερο η ένωση δύο οικογενειών· κάτι που δεν έχει αλλάξει αισθητά, παρ' όλη την εκκοσμίκευση της σύγχρονης ιαπωνικής κοινωνίας.  Γέννηση Στην Ιαπωνία τα νοσοκομεία δίνουν στους γονείς ένα ξύλινο κουτί που περιέχει μια μικρή κούκλα η οποία κοιμάται φορώντας κιμονό. Μέσα στο κιμονό τοποθετείται ο ομφάλιος λώρος του μωρού. Με αυτό τον τρόπο θεωρείται ότι εξασφαλίζεται η καλή σχέση του μωρού με τη μητέρα του.  Ονοματοδοσία Στην Ιαπωνία κάθε παιδί παίρνει το δικό του όνομα και αυτό εξαρτάται συνήθως από την έμπνευση της στιγμής. Τα ονόματα σχετίζονται συνήθως από κάποια σημαντική αρετή του χαρακτήρα ή θέση που εύχονται οι γονείς να έχει το παιδί τους στη ζωή και την κοινωνία (κουμφουκιανισμός) ή μπορεί επίσης να αντικατοπτρίζει τις καιρικές συνθήκες κατά τη γέννηση ή κάποιο φυσικό στοιχείο (σιντοϊσμός). Στο μωρό δίνεται και επισήμως το όνομα του περίπου 7 ημέρες μετά την γέννηση του με μια λιτή τελετή η οποία ονομάζεται shichiya (7η νύχτα).  Θάνατος Σήμερα το 91% των κηδειών γίνονται με Βουδιστικές τελετές. Μια ιαπωνική κηδεία περιλαμβάνει τα εξής στάδια: ίχνη, αποτέφρωση, ενταφιασμό σε οικογενειακό τάφο και μια περιοδική επιμνημόσυνη δέηση. Οι περισσότεροι νεκροί θάβονται αλλά τα τελευταία χρόνια η διασπορά των τεφρών γίνεται όλο και πιο διαδεδομένη (βουδισμός). Ίχνη Στα ίχνη όλοι οι περευρισκόμενοι φορούσαν λευκά τα προηγούμενα χρόνια αλλά σήμερα συνηθίζεται οι άντρες να φορούν μαύρο κοστούμι με μαύρο πουκάμισο και οι γυναίκες μαύρο φόρεμα ή κιμονό. Ο ιερέας βουδιστής απαγγέλει ένα τμήμα από το sutra και τα ίχνη τελειώνουν μόλις το ολοκληρώσει. Μάλιστα οι συγγενείς μπορούν να μείνουν όλη τη νύχτα στο ίδιο δωμάτιο με τον πεθαμένο. Κηδεία Η κηδεία γίνεται μια μέρα μετά από τα ίχνη, όπου ο νεκρός λαμβάνει ένα νέο βουδιστικό όνομα. Αυτό γίνεται έτσι ώστε να αποτρέπεται η επιστροφή του νεκρού όταν καλείται το όνομά του. Το μήκος του ονόματος εξαρτάται από τη διάρκεια ζωής του και το μέγεθος της προσφοράς του στο ναό. Αποτέφρωση Το φέρετρο τοποθετείται στο κρεματόριο. Στη συνέχεια, αφού ολοκληρωθεί η διαδικάσια οι συγγενέις συγκεντρώνουν τα κόκκαλα από τις τέφρες και τα τοποθετούν σε ένα δοχείο πρώτα αυτά των ποδιών και ύστερα του κεφαλιού.

- 38 -

Πολιτικό καθεστώς Σύμφωνα με το Σύνταγμα που τέθηκε σε ισχύ το 1947, το πολίτευμα της Ιαπωνίας είναι η Συνταγματική Μοναρχία. Αρχηγός του κράτους είναι ο αυτοκράτορας, ο οποίος αποτελεί το σύμβολο της ενότητας του έθνους. Ο Aυτοκράτορας της Ιαπωνίας είναι η κεφαλή του κράτους, επικεφαλής της ιαπωνικής αυτοκρατορικής οικογένειας και η ανώτατη αρχή της θρησκείας Σίντο. Λέγεται ότι ο αυτοκράτορας ήταν αυτός που δημιούργησε την αυτοκρατορία της Ιαπωνίας και σύμφωνα με την παράδοση είχε θεϊκή καταγωγή. Καταγόταν από τη θεά του ήλιου, Αματεράσου. Αυτό πιστευόταν μέχρι και το Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο! Μετά την ήττα του 1945 ο Ιάπωνας αυτοκράτορας, υποκύπτοντας στις πιέσεις των Αμερικανών, αναγνώρισε επισήμως ότι δεν έχει θεϊκή προέλευση. Πάντως τα γενέθλια του τιμούνται ως εθνική εορτή. Ωστόσο, στην εποχή μας δεν είναι πηγή της εξουσίας. Η εξουσία ανήκει στο λαό και ο αυτοκράτορας δεν έχει εκτελεστικές αρμοδιότητες, αλλά αρμοδιότητες τυπικού και συμβολικού χαρακτήρα. Διορίζει τον πρωθυπουργό, διορίζει τον πρόεδρο του Ανώτατου Δικαστηρίου, δημοσιεύει νόμους και συνθήκες κ.ά., όλα μετά από την εισήγηση και την έγκριση της κυβέρνησης. Αξιοσημείωτο είναι το κύρος και η δημοτικότητα που διατηρεί ο αυτοκρατορικός θεσμός στην ιαπωνική κοινή γνώμη, προφανώς από την επίδραση στης σιντοϊστικής θρησκείας. Εντολή σχηματισμού κυβέρνησης δίνει ο αυτοκράτορας στον αρχηγό του κόμματος που διαθέτει την κοινοβουλευτική πλειοψηφία. Η κυβέρνηση έχει την πλήρη ευθύνη για την εσωτερική και την εξωτερική πολιτική της χώρας. Ένα ανεξάρτητο σώμα, το Ελεγκτικό Συμβούλιο, είναι αρμόδιο για τον έλεγχο των δημόσιων οικονομικών. Φορέας της νομοθετικής εξουσίας είναι το Κοινοβούλιο (Κοκάι), που αποτελείται από δύο σώματα: την Κάτω Βουλή ή Βουλή των Αντιπροσώπων και την Άνω Βουλή ή Γερουσία. Ντύσιμο Το καθημερινό τους ντύσιμο δε διαφέρει από το δικό μας. Αρκετοί όμως, ιδιαίτερα οι ηλικιωμένοι, φορούν τα παραδοσιακά κιμονό και στα πόδια ψάθινα σανδάλια ή τσόκαρα. Κατά τη διάρκεια των γιορτών, όλοι σχεδόν οι Ιάπωνες ντύνονται με τις πατροπαράδοτές τους ενδυμασίες.  Κιμονό Το κιμονό είναι ένα παραδοσιακό γιαπωνέζικο ένδυμα, συνήθως μια μακριά ρόμπα με φαρδιά μανίκια και διακοσμητικά σχέδια. Μάλιστα, παρόλο που στα Ιαπωνικά η έννοια της λέξης κιμονό είναι γενική, καθώς σημαίνει “κάτι για να φορέσεις”, τελικά η χρήση της ταυτίστηκε με την παραδοσιακή ενδυμασία της Ιαπωνίας. Σήμερα όμως η έννοια του κιμονό έχει διευρυνθεί ή ίσως και διαφοροποιηθεί λίγο. Τα παραδοσιακά κιμονό φοριούνται στην Ιαπωνία μόνο από γυναίκες σε ειδικές περιπτώσεις ή από επαγγελματίες αθλητές του σούμο, οι οποίοι πρέπει να φορούν υποχρεωτικά παραδοσιακή ενδυμασία στις δημόσιες εμφανίσεις τους.

- 39 -

 Σαμουράι Ήταν μια τάξη άφοβων και βίαιων πολεμιστών, που ουσιαστικά κυριάρχησε στην Ιαπωνία για περισσότερα από 600 χρόνια από τα μέσα του 12ου αιώνα. Απέκτησαν παγκόσμια φήμη για τις ικανότητες τους στο χειρισμό των όπλων, ιδιαίτερα στο ξίφος και τα κατορθώματα τους έγιναν θρύλοι της ενδοχώρας. Το βασικό στοιχείο ενδυμασίας για τους Σαμουράι ήταν το κιμονό το οποίο για τους άνδρες αποτελείται συνήθως από ένα εσωτερικό και εξωτερικό ένδυμα. 

Γκέισες Γκέισα ονομάζεται στην Ιαπωνία η μορφωμένη γυναίκα, η οποία έχει παρακολουθήσει ειδικές σπουδές, φοράει κιμονό με εντυπωσιακά σχέδια και χρώματα και χορεύει τους παραδοσιακούς χορούς της Ιαπωνίας. Οι Γκέισες φορούν πάντοτε κιμονό. Αποτελούν επίσης σημάδι για την οικονομική ευρωστία των σπιτιών, καθώς μια Γκέισα δεν πρέπει να φοράει ένα κιμονό πάνω από μια φορά.

ΒΟΥΔΙΣΜΟΣ ΖΕΝ ΚΑΙ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΚΗΠΩΝ Όπως αναφέραμε και νωρίτερα, ένα βασικό παρακλάδι του Βουδισμού που επηρεάζει πολλούς τομείς της καθημερινότητας στην Ιαπωνία είναι ο Ζεν Βουδισμός. Το Ζεν αποτυπώνεται σε μια σειρά παραδοσιακών ιαπωνικών τεχνών: στην ποίηση, στη ζωγραφική, στην καλλιγραφία, στην αρχιτεκτονική των κήπων, στην ανθοδετική, στην κατασκευή κεραμικών, οικιακών σκευών και εργαλείων, και στο θέατρο Νο. Στην εργασία μας αυτή θα αναφερθούμε λίγο στην αρχιτεκτονική των ιαπωνικών κήπων. Η λέξη-κλειδί για το Ζεν είναι η απλότητα, η κενότητα. Οι Ιάπωνες καλλιτέχνες είναι εκείνοι που πραγματικά γνωρίζουν τι πρέπει να παραλείψουν, τι να βάλουν στην άκρη, πώς να χειριστούν την έννοια του άδειου, της κενότητας και της σιωπής. Η τέχνη της διάταξης των λουλουδιών, η τελετουργία του τσαγιού, η κομψή αρχιτεκτονική των κήπων και των εσωτερικών των κατοικιών, το ακριβές διάστημα από κάθε πέτρα και δέντρο, όλα συνδέονται με τη νοοτροπία του Ζεν Βουδισμού. Ένας κήπος ζεν αποτελεί σμίκρυνση του φυσικού τοπίου και ο σχεδιασμός του καθώς και η διατήρηση αυτού συνιστά μέρος μιας διαδικασίας διαλογισμού. Παρά τη χρήση πολλών τεχνητών δομικών στοιχείων (γέφυρες, τεχνητές λίμνες ή λόφοι), ο ιαπωνικός κήπος δημιουργήθηκε για να αντικατοπτρίζει τη φύση στην πιο καθαρή μορφή της.

- 40 -

Ψηλή και χαμηλή βλάστηση, μικροί και μεγάλοι βράχοι, χαμηλά κομμένο γρασίδι και συνάμα το υγρό στοιχείο (στην πραγματική του μορφή ή μέσω συμβολικής αναπαράστασης) συνδυάζονται σε ένα αποτέλεσμα που ξεκουράζει το μάτι και το μυαλό, με την αρμονία και την τελειότητά του. Οι φαινομενικά τυχαία τοποθετημένοι βράχοι και οι ακανόνιστες πέτρες θυμίζουν τα νησιά της Ιαπωνίας που περιβάλλονται από νερό, το οποίο ρέει με τη μορφή της άμμου ή αμμοχάλικου. Οι πέτρες χρησιμοποιούνται ως σημεία εστίασης, κατά μήκος των διαβάσεων, που συμβολίζουν τις σημαντικές πτυχές στο ταξίδι της ζωής. Το αμμοχάλικο και η άμμος "χτενίζονται" από τις τσουγκράνες σε ρευστές (κυκλικές και παράλληλες) κινήσεις δίνοντας την ψευδαίσθηση του νερού. Ο κήπος μετατρέπεται σε χώρο στοχασμού και γαλήνης με την επιλογή των δένδρων και των φυτών να γίνεται πολύ προσεκτικά, έτσι ώστε να παραπέμπει στον κύκλο των τεσσάρων εποχών και την απεικόνιση των διαθέσεων. Η θέα και ο ήχος του τρεχούμενου νερού υπενθυμίζουν τη διάβαση του χρόνου, ενώ παράλληλα η κάθε γέφυρα έχει τη δύναμη ενός περάσματος σε μία νέα σφαίρα. Δέντρα, θάμνοι, πέτρες, άμμος, λόφοι, λίμνες, γέφυρες, φανάρια, περιφράξεις και φράκτες είναι κώδικες συμβόλων και μεταφορών που αφηγούνται με έναν ιδιαίτερο τρόπο, μια δική τους ιστορία.

- 41 -

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ -ΠΗΓΕΣ Σχολικά εγχειρίδια: Θρησκευτικά (B’ Λυκείου) Γιαννουλάτου Αναστασίου, «ΙΣΛΑΜ, Θρησκειολογική Επισκόπησης», Αθήνα 1983 «ΟΙ ΘΡΗΣΚΕΙΕΣ», Εκδοτική Αθηνών Pascal Buresi, «Ο ΚΟΣΜΟΣ ΤΟΥ ΙΣΛΑΜ, μια πίστη, πολλοί πολιτισμοί», LAROUSSE F. BRAUDEL, «ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΗ ΤΩΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΩΝ», ΜΙΕΤ Διάφορες σελίδες διαδικτύου: http://repository.edulll.gr/edulll/retrieve/5409/1480_01_H_gunaika_sto_Islam.pdfwww.iefimerida.gr www.wikipedia.org www.pentapostagma.gr www.livepedia.gr www.thetoc.gr www.users.uom.gr www.greek-language.gr «ψαλιδίζοντας τον ιστό» www.in2life.gr «λογοκρισία βιβλίων» www.andreaskandreou.blogspot.com «τα απαγορευμένα βιβλία» www.tovima.gr www.ecclesia.gr/greek/HolySynod/commitees/europe/ziakas_ www.diakrisis.gr/articles.php?Ing=gr https://sites.google.com/site/ellhnasethnikos/home/basanisteria-sto-byzantio http://www.islam.gr http://dioti.gr/index.php/2014-09-16-19-36-48/36-17-2 http://www.artmag.gr/art-history/art-history/item/1480-byzantine-architecture http://galaxy.hua.gr/~hp228304/symvolismoi.htm http://www.istoria.gr/nov01/4.htm http://oodegr.co/oode/thriskies/genika/8rhsk_polemoi_1.htm http://www.orthodoxia.gr/printer_friendly.cfm?id=1115 http://blogs.auth.gr/ziaka/files/2013/03/ISLAM.pdf http://www.myriobiblos.gr/texts/greek/petros.html http://www.trakyaninsesi.com/kose-yazisi/328/.html http://www.pare-dose.net/4186 http://www.tovima.gr/culture/article/?aid=119301 http://www.iefimerida.gr/news/141702/%CE%BF%CE%BA%CF%84% http://www.spiritworks.gr http://www.pathfinder.gr/stories/3394369/an-gennhtheis-gynaika-sthn-india http://www.thebest.gr/news/index/viewStory/12494 http://www.gnu.org/education/edu-system-india.el.html http://gr.euronews.com/2013/02/08/doha-s-wise-awards-recognise-top-educationalhttps://el.wikipedia.org/wiki/%CE%9A%CE%AC%CF%83%CF%84%CE%B1 http://oipolloi.espivblogs.net/archives/568 http://my.aegean.gr/web/article2887.html www.exandasdocumentaries.com www.noctoc-noctoc.blogspot.com/untouchable-dalits www.euronews.com/delhi-water (-protests-expose -indias-ever present-caste -system ) http://orthodox-world.pblogs.gr/2008/01/apokalypsh-kaine-tis-hhres-ston-indoyismo-ethimo-sati.html https://www.rnw.org/archive/life-ashes-story-indias-widows http://4myhouse.gr

- 42 -