Μύθος ή Αλήθεια

3ο ΓΕΛ Γαλατσίου

Σχολικό έτος 2016-2017

Ερευνητική εργασία μαθητών Β' Λυκείου με τίτλο:

ΜΥΘΟΣ Η' ΑΛΗΘΕΙΑ

Μαθητές που συμμετείχαν Αλέστας Θωμάς

Σαριτζιώτη Ελευθερία

Βασιλικού Αναστασία

Σάρρας Λευτέρης

Κασκαρίκα Μαίρη

Σκαρή Μαρία

Κατσιρούμπα Αγγελική

Σκούρτη Βάσια

Λίκα Νεκταρία

Στασινούλα Κατερίνα

Ντούσια Φένια

Τουμαράς Θανάσης

Ξυδούς Μάνος

Χότζα Χριστίνα

Παπασπύρος Αντώνης

Χριστοδούλου Γιώργος

Σάμιος Κώστας

Υπεύθυνη καθηγήτρια Κατσαμάνη Αγγελική

Περιεχόμενα Εισαγωγή……………………………………………………………………………………………..

3

Κύριο μέρος (απαντήσεις στα ερευνητικά ερωτήματα) Το γάλα προκαλεί καρκίνο ή άλλες αρρώστιες;……………………………………………………….

5

Ο συνδυασμός του γάλακτος με το κακάο μειώνει την απορροφητικότητα του ασβεστίου;………....

5

Υπάρχει αντικαρκινική διατροφή;………………………………………………………………….…

6

Το κρέας μας είναι απαραίτητο; Η χορτοφαγία είναι μία ασφαλής επιλογή;…………………………

7

Τα μεταλλαγμένα τρόφιμα μας βλάπτουν;…………………………………………………………….

8

Υπάρχουν συνδυασμοί τροφίμων που πρέπει να αποφεύγουμε;……………………………………...

14

Πρέπει να αποφεύγουμε κάποια τρόφιμα λόγω ακμής;……………………………………………….

14

Να προτιμάμε τον κανονικό καφέ από τον ντεκαφεϊνέ;………………………………………………

15

Να ρίχνουμε αλάτι στο φαγητό;………………………………………………………………………. 17 Το μέλι μας κάνει καλό;……………………………………………………………………………….

18

Η ζάχαρη είναι εθιστική;………………………………………………………………………………

19

Πρέπει να πίνουμε 2 λίτρα νερό την ημέρα;…………………………………………………………..

20

Τα συμπληρώματα διατροφής είναι απαραίτητα; Εάν όχι, μάς ωφελούν τελικά;…………………….

21

Η νηστεία ωφελεί την υγεία μας;……………………………………………………………………...

22

Υπάρχει φαγητό “κατά της μοναξιάς”;………………………………………………………………..

23

Ποια είναι η επίδραση της τηλεόρασης στην κατανάλωση του φαγητού;……………………………. 23 Πρέπει να αποφεύγουμε το μπάνιο στη θάλασσα με γεματο στομάχι;………………………………..

26

Γίναμε πολύ έξυπνοι χάρη στη μαγειρική;……………………………………………………………. 27 Υπάρχουν πιθανές παρενέργειες από τη χρήση αναβολικών;………………………………………… 28 Τα parabens μας βλάπτουν;……………………………………………………………………………

30

Ποια είναι τσ οφέλη και οι παρενέργειες των εμβολίων;………….………………………………….

33

Είναι σωστό να κάνουμε αλόγιστη χρήση αντιβιοτικών;……………………………………………..

35

Γιατί να πούμε “ΟΧΙ” στα ναρκωτικά;……………………………………………………………….

39

Να κοιμόμαστε λιγότερο για να ζήσουμε περισσότερο;……………………………………………...

43

Ποιοι είναι οι παράγοντες που επηρεάζουν το προσδόκιμο ζωής;..…………………………………..

46

Πηγές………………………………………………………………………………………………….

54

2

Εισαγωγή Διάφοροι “μύθοι” που σχετίζονται άμεσα ή έμμεσα με τη βιολογία είναι ιδιαίτερα διαδεδομένοι. Είναι λοιπόν σημαντικό να διαλευκανθούν και να απορριφθούν ή να επιβεβαιωθούν από τους μαθητές ώστε να αξιοποιηθούν προς όφελός τους. Ζούμε άλλωστε στην εποχή της πληροφορίας και η αξιολόγησή της αποτελεί σημαντικό εργαλείο για τη σωστή ενημέρωσή μας. “Μύθοι και αλήθειες” βέβαια υπάρχουν για διάφορα ζητήματα, τα συγκεκριμένα επιλέχθησαν μετά από συζήτηση με τους μαθητές. Οι μαθητές λοιπόν επέλεξαν να ασχοληθούν με τα παρακάτω ερευνητικά ερωτήματα: • Το γάλα προκαλεί καρκίνο ή άλλες αρρώστιες; • Ο συνδυασμός του γάλακτος με το κακάο μειώνει την απορροφητικότητα του ασβεστίου; • Υπάρχει αντικαρκινική διατροφή; • Το κρέας μάς είναι απαραίτητο; Η χορτοφαγία είναι μία ασφαλής επιλογή; • Τα μεταλλαγμένα τρόφιμα μάς βλάπτουν; • Υπάρχουν συνδυασμοί τροφίμων που πρέπει να αποφεύγουμε; • Πρέπει να αποφεύγουμε κάποια τρόφιμα λόγω ακμής; • Να προτιμάμε τον κανονικό καφέ από τον ντεκαφεϊνέ; • Το μέλι μάς κάνει καλό; • Να ρίχνουμε αλάτι στο φαγητό; • Η ζάχαρη είναι εθιστική; • Πρέπει να πίνουμε 2 λίτρα νερό την ημέρα; • Τα συμπληρώματα διατροφής είναι απαραίτητα; Εάν όχι, μάς ωφελούν τελικά; • Η νηστεία ωφελεί την υγεία μας; • Υπάρχει φαγητό “κατά της μοναξιάς”; • Ποια είναι η επίδραση της τηλεόρασης στην κατανάλωση του φαγητού; • Πρέπει να αποφεύγουμε το μπάνιο στη θάλασσα με γεματο στομάχι; • Γίναμε πολύ έξυπνοι χάρη στη μαγειρική; • Υπάρχουν πιθανές παρενέργειες από τη χρήση αναβολικών; • Τα parabens μας βλάπτουν; • Ποιοι είναι οι παράγοντες που επηρρεάζουν το προσδόκιμο ζωής; • Οφέλη και παρενέργειες των εμβολίων (οφέλη: π.χ. εξάλειψη ασθενειών) • Είναι σωστό να κάνουμε αλόγιστη χρήση αντιβιοτικών; • Γιατί να πούμε “ΟΧΙ” στα ναρκωτικά; 3

• Να κοιμόμαστε λιγότερο για να ζήσουμε περισσότερο; Σκοποί Οι σκοποί του συγκεκριμένου project ήταν οι μαθητές να: 1. εξασκηθούν στην αναζήτηση και την εύρεση αξιόπιστων πληροφοριών που αφορούν τη βιολογία, 2. αξιολογούν τις πληροφορίες που λαμβάνουν σχετικά με το θέμα που ερευνούν, 3. ανατρέχουν σε αξιόπιστες πηγές που θα είναι, ίσως, και το σημείο αναφοράς σε μελλοντικές έρευνές τους, 4. αξιολογούν τη σπουδαιότητα ή μη μίας επιστημονικής έρευνας, 5. διαπιστώσουν τα βασικά βήματα μίας ερευνητικής πορείας, 6. ενημερωθούν σχετικά με διάφορα βιολογικά θέματα που τους ενδιαφέρουν άμεσα, 7. εφαρμόσουν τα αποτελέσματα της έρευνητικής εργασίας στην καθημερινότητά τους, 8. εξασκηθούν στη χρήση του Η/Υ, 9. εξασκηθούν στην κατανόηση και τη μετάφραση ξένων κειμένων. Μεθοδολογία Οι μαθητές χωρίστηκαν σε ομάδες 4-5 ατόμων και η κάθε ομάδα ασχολήθηκε με διαφορετικά ερευνητικά ερωτήματα. Στο 1ο τετράμηνο οι ομάδες ήταν οι: Cosmotumi, Power rangers, Χελωνονιντζάκια, Πλοκάμια του καρχαρία. Στο 2ο τετράμηνο η σύνθεση των ομάδων άλλαξε και οι καινούριες ομάδες ήταν οι: P.S., Dreamteam, Χαβαλένθια, Τα μικρά πόνυ. Οι μαθητές έγραψαν ένα αναλυτικό κείμενο με τις απαντήσεις τους στα ερευνητικά ερωτήματα. Επίσης, στο 1ο τετράμηνο δημιούργησαν ένα αντίστοιχο ppt και στο 2ο τετράμηνο μία τηλεοπτική εκπομπή που παρουσίασαν στους υπόλοιπους μαθητές της Β' τάξης.

4

Κύριο μέρος (απαντήσεις στα ερευνητικά ερωτήματα) Το γάλα προκαλεί καρκίνο ή άλλες αρρώστιες; Το ασβέστιο είναι σημαντικό, αλλά τα γαλακτοκομικά προϊόντα δεν είναι η μόνη ή έστω η καλύτερη πηγή λήψης του. Είναι ευρέως γνωστό οτι το ασβέστιο ειναι βασικό συστατικό για υγιή οστά και η λήψη αρκετού ασβεστίου από την παιδική ηλικία στην ενήλικη ζωή βοηθά στην οικοδόμηση των οστών και στη συνέχεια συμβάλλει στην απώλεια της οστικής μάζας με το πέρας των χρόνων. Ωστόσο, δεν είναι σαφές οτι χρειαζόμαστε τόσο ασβέστιο όσο συστήνεται γενικά και επιπροσθέτως, δεν είναι σαφές οτι τα γαλακτοκομικά προϊόντα (και στη συγκεκριμένη περίπτωση το γάλα) είναι η καλύτερη πηγή πρόσληψης ασβεστίου για τους περισσότερους ανθρώπους. Ενώ το ασβέστιο και τα γαλακτοκομικά μπορούν να μειώσουν τον κίνδυνο της οστεοπόρωσης και του καρκίνου του παχέος εντέρου, η υψηλή πρόσληψη μπορεί ενδεχομένως να αυξήσει τον κίνδυνο του καρκίνου του προστάτη και του καρκίνου των ωοθηκών .

Ο συνδυασμός του γάλακτος με το κακάο μειώνει την απορροφητικότητα του ασβεστίου; Σε μια μελέτη του 2005 από την πόλη της Νέας Υόρκης (NYC) το Υπουργείο Παιδείας διαπίστωσε ότι αφαιρώντας το πλήρες γάλα και αντικαθιστώντας το με σοκολατούχο γάλα με χαμηλά λιπαρά ή χωρίς λιπαρά, οι μαθητές επιδόθηκαν κατ' εκτίμηση σε 5.960 λιγότερες θερμίδες και 619 λιγότερα γραμμάρια λίπους ανά έτος . Μια μελέτη τον Απρίλιο του 2007 από το Πανεπιστήμιο του Loughborough έδειξε ότι το σοκολατούχο γάλα μπορεί να ενισχύσει την ανάκαμψη, όταν λαμβάνεται μετά από αθλητική προπόνηση. Η μελέτη διαπίστωσε ότι το γάλα ήταν ένα αποτελεσματικό ρόφημα ενυδάτωσης.

5

Το Νοέμβριο του 2009 μελέτη που διεξήχθη από επιστήμονες στη Βαρκελώνη (Ισπανία) δείχνει ότι η τακτική κατανάλωση αποβουτυρωμένου γάλακτος με κακάο πλούσιο σε φλαβονοειδή μπορούν να μειώσουν τη φλεγμονή και να επιβραδύνουν ή να εμποδίσουν την ανάπτυξη της αθηροσκλήρωσης. Ωστόσο, η μελέτη σημειώνει ότι οι επιπτώσεις της δεν είναι τόσο έντονες όπως φαίνεται στην κατανάλωση κόκκινου κρασιού. Υπάρχουν 5 mg καφεΐνης σε κάθε μίνι κουτί σοκολατούχου γάλακτος. Η σοκολάτα έχει οξαλικό οξύ, το οποίο αντιδρά με το ασβέστιο που υπάρχει στο γάλα και παράγεται οξαλικό ασβέστιο, εμποδίζοντας έτσι την απορρόφηση του ασβεστίου από το έντερο. Ωστόσο είναι παρούσα σε μικρές ποσότητες, οπότε τελικά η επίδραση του σοκολατούχου γάλακτος στην απορρόφηση του ασβεστίου είναι αμελητέα. Αφού η σοκολάτα περιέχει συγκριτικά μικρές ποσότητες οξαλικού οξέος, δεν είναι ξεκάθαρο σε ποιο βαθμό η κατανάλωσή της επηρεάζει υγιείς ανθρώπους που ακολουθούν μία δίαιτα πλούσια σε ασβέστιο. Σε αντίθεση με τη δημοφιλή πεποίθηση, σε αρκετές μελέτες έχει αποδειχθεί ότι το σοκολατούχο γάλα είναι πιο υγιεινό από το λευκό γάλα. Η ποικιλία των θρεπτικών συστατικών που παρέχονται από το σοκολατούχο γάλα υπερτερούν των θρεπτικών συστατικών του λευκού γάλακτος. Υπάρχει αντικαρκινική διατροφή;

Οι διατροφικοί παράγοντες αναγνωρίζεται ότι έχουν σημαντική επίδραση στην εμφάνιση καρκίνων. Η διατροφή, η έλλειψη σωματικής άσκησης και η παχυσαρκία μπορεί να σχετίζοναι με τους θανάτους από καρκίνο σε ποσοστό έως και 30-35%. Διατροφικές συστάσεις για την πρόληψη του 6

καρκίνου συνήθως περιλαμβάνουν τη διαχείριση βάρους και την κατανάλωση κυρίως λαχανικών, φρούτων, δημητριακών ολικής αλέσεως και ψαριών, καθώς και τη μειωμένη πρόσληψη κόκκινου κρέατος, ζωικών λιπών και ραφιναρισμένης ζάχαρης. Εργαστηριακά πειράματα έχουν δείξει επίσης ότι ο κουρκουμάς μπορεί να έχει αντικαρκινική δράση. Τέλος, μια ανασκόπηση όλων των δημοσιευμένων μελετών από την αμερικανική Υπηρεσία Τροφίμων και Φαρμάκων το 2011 κατέληξε στο συμπέρασμα ότι είναι πολύ πιθανό πως το πράσινο τσάι εμποδίζει κάθε είδος καρκίνου στον άνθρωπο. Ακολουθούν κάποιες συστάσεις για την πρόληψη του καρκίνου: 1. Παχυσαρκία: Το βάρος σας να είναι εντός του φυσιολογικού εύρους.

2. Φυσική άσκηση: Να είστε σωματικά δραστήριοι σε καθημερινή βάση. Η τακτική άσκηση και η κίνηση έχει αναφερθεί πως διατηρούν τα επίπεδα των ορμονών σε φυσιολογικά πλαίσια.

3. Τρόφιμα και ποτά που προωθούν την αύξηση του σωματικού βάρους: Αποφύγετε τα ζαχαρούχα ποτά.

4. Χορτοφαγική διατροφή: Τρώτε κυρίως τρόφιμα φυτικής προέλευσης.

5. Ζωικά τρόφιμα: Περιορίστε την πρόσληψη κόκκινου κρέατος και αποφύγετε το επεξεργασμένο κρέας. Σύμφωνα με μία έκθεση για τη μείωση των κινδύνων του καρκίνου, οι άνθρωποι πρέπει να καταναλώνουν ανά εβδομάδα όχι περισσότερο από 18 ουγγιές ή 500 γραμμάρια (μαγειρεμένο βάρος) κόκκινο κρέας.

6. Αλκοολούχα ποτά: Περιορίστε τα οινοπνευματώδη ποτά. Αν και συνίσταται πως το αλκοόλ θα πρέπει να αποφεύγεται εντελώς, θα παρατηρήσετε ότι οι πολύ μικρές ποσότητες μπορεί να έχουν ένα καλό αποτέλεσμα στη μείωση της πιθανότητας εμφάνισης της στεφανιαίας νόσου.

7. Διατήρηση, επεξεργασία και προετοιμασία τροφίμων: Έχει βρεθεί ότι τα υψηλά επίπεδα της περιεκτικότητας σε αλάτι μπορεί να αυξήσουν τον κίνδυνο καρκίνου του στομάχου.

8. Συμπληρώματα διατροφής: Πρέπει να καλύπτονται οι διατροφικές ανάγκες μόνο μέσω της διατροφής. Το κρέας μας είναι απαραίτητο; Η χορτοφαγία είναι μία ασφαλής επιλογή; Αρχικά, η χορτοφαγία είναι η πρακτική της μη κατανάλωσης κρέατος, συμπεριλαμβανομένων του βοδινού, των πουλερικών, του ψαριού και των υποπροϊόντων τους, με ή χωρίς τη χρήση γαλακτοκομικών προϊόντων ή αυγών και συμπεριλαμβανομένων των προϊόντων που προέρχονται από ζώα, όπως λαρδί, ζωικό λίπος, ζελατίνη και κοχενίλλη. Υπάρχει και η αυστηρή χορτοφαγία, η οποία είναι μια ιδιαίτερη μορφή χορτοφαγίας που αποκλείει τα γαλακτοκομικά, τα αυγά, το μέλι, και οποιαδήποτε άλλα τρόφιμα που περιέχουν αυτά ή άλλα ζωικά προϊόντα. Οι περισσότεροι άνθρωποι γίνονται χορτοφάγοι για λόγους ηθικής. Θεωρούν την εκμετάλλευση των ζώων, τη θανάτωσή τους και την κατανάλωση κρέατος ή ζωικών προϊόντων ανήθικη διαδικασία. Οι λόγοι περιλαμβάνουν την υπεράσπιση των δικαιωμάτων των ζώων και την αποστροφή στην επιβολή του πόνου ή της ζημιάς σε άλλα ζωντανά πλάσματα. Πολλοί θεωρούν ότι η μεταχείριση στην οποία τα ζώα 7

υποβάλλονται κατά την παραγωγή κρέατος και ζωικών προϊόντων τους υποχρεώνει να μη φάνε ποτέ κρέας ή να χρησιμοποιήσουν ζωικά προϊόντα (όπως ρούχα από ζωικές πρώτες ύλες, δέρμα και μαλλί αλλά και προϊόντα που έχουν πειραματιστεί πάνω σε ζώα σε εργαστήρια). Επίσης, η χορτοφαγία υιοθετείται από πολλούς εξαιτίας περιβαλλοντικών λόγων. Η περιβαλλοντική χορτοφαγία είναι η πεποίθηση ότι η παραγωγή του κρέατος και των ζωικών προϊόντων σε τρέχον και πιθανό μελλοντικό επίπεδο είναι περιβαλλοντικά απαράδεκτη. Η εκβιομηχάνιση έχει οδηγήσει σε εντατικές πρακτικές καλλιέργειας και διατροφής υψηλής σε ζωική πρωτεΐνη, πρώτιστα στα αναπτυγμένα κράτη. Έτσι, η κύρια διαμαρτυρία των περιβαλλοντικών χορτοφάγων είναι κυρίως η εντατική καλλιέργεια στα αναπτυγμένα έθνη. Ακόμη, οι διάφοροι φόβοι ασφάλειας ζωικών τροφίμων έχουν οδηγήσει πολλούς στη χορτοφαγία. Αυτές οι φοβίες έχουν περιλάβει την λεγόμενη "γρίπη των χοίρων", την λεγόμενη "νόσο των τρελών αγελάδων", την αναφερόμενη στα πτηνά "γρίπη των πουλερικών", τον αφθώδη στα πρόβατα, τη σαλμονέλα στα αυγά, PCB στον εκτρεφόμενο σολομό και τα υψηλά επίπεδα διοξινών στα ζωικά προϊόντα. Σύμφωνα με την Αμερικανική Εθνική Ακαδημία Επιστημών (National Academy of Sciences) το μεγαλύτερος μέρος του παγκόσμιου πληθυσμού καταφεύγει σε χορτοφαγία ή ημι-χορτοφαγία για λόγους που είναι οικονομικοί, φιλοσοφικοί, θρησκευτικοί, πολιτιστικοί, ή οικολογικοί. Η χορτοφαγία έχει πολλά οφέλη για την υγεία. Τα επίπεδα του κορεσμένου λίπους και της χοληστερόλης είναι χαμηλότερα, υπάρχει χαμηλότερος κίνδυνος καρδιακών και νεφρικών παθήσεων, αποφεύγονται η υπέρταση και ο διαβήτης , και τέλος, το βάρος του σώματός των χορτοφάγων είναι χαμηλότερο όπως και η πίεση του αίματος. Δυστυχώς δεν υπάρχουν μόνο πλεονεκτήματα, καθώς σύμφωνα με το Πανεπιστήμιο του Χάρβαρντ, στις χορτοφαγικές δίαιτες εκλείπουν ορισμένα θρεπτικά συστατικά όπως είναι ο σίδηρος, το ασβέστιο και η βιταμίνη Β12. Τα μεταλλαγμένα τρόφιμα μας βλάπτουν; Γενικά Τα Γενετικά Τροποποιημένα (ΓΤ) τρόφιμα ονομάζονται επίσης μεταλλαγμένα τρόφιμα. Υπάρχουν όμως μεγάλοι και συχνά όχι πλήρως κατανοητοί κινδύνοι από τις GM (Genetically Modified) τεχνολογίες για το περιβάλλον, γενικότερα, και για τη βιοποικιλότητα και τη λειτουργία των οικοσυστημάτων, ειδικότερα. Μεταξύ των μεγάλων επιτυχιών που αναφέρονται στη γενετική τροποποίηση των φυτών είναι: η εισαγωγή 1. Bt γονιδίων (που παράγουν εντομοκτόνα τοξίνη και προέρχονται από στελέχη του βακτηρίου Bacillus thuringiensis) σε καλαμπόκι, πατάτες, και βαμβάκι για να κάνουν αυτές τις καλλιέργειες ανθεκτικές σε ορισμένα έντομα και 2. γονιδίων αντοχής σε ζιζανιοκτόνα που επιτρέπουν 8

στις γενετικά τροποποιημένες καλλιέργειες να ευδοκιμήσουν παρά το γεγονός ότι εκτίθενται σε ορισμένα ζιζανιοκτόνα. Το ρύζι έχει επίσης τροποποιηθεί: 1. σε μία περίπτωση έτσι ώστε να παράγει το βκαροτένιο (μία αντι-οξειδωτική ένωση που βρέθηκε σε καρότα και άλλα κίτρινα και πορτοκαλί λαχανικά, τα οποία μπορούν να μετατραπούν στο συκώτι μας, μαζί με άλλα καροτένια, σε βιταμίνη Α) και 2. σε μία άλλη περίπτωση έτσι ώστε να μειωθούν οι συγκεντρώσεις γλουτελίνης, μιας πρωτεΐνης ρυζιού που είναι ανεπιθύμητη για λόγους ζυθοποιίας. Ωστόσο, πίσω από αυτές και άλλες επιτυχίες της γενετικής τροποποίησης, παραμονεύουν απρόβλεπτες συνέπειες και πιθανές παγίδες. Η μείωση των επιπέδων γλουτελίνης στο ρύζι, για παράδειγμα, συνδέθηκε με μια ακούσια αύξηση στα επίπεδα των ενώσεων που ονομάζονται προλαμίνες, οι οποίες μπορούν να επηρεάσουν τη διατροφική ποιότητα του ρυζιού και να αυξήσουν τις πιθανότητες να προκληθεί αλλεργική αντίδραση. Τροποποιημένοι οργανισμοί μπορεί, επιπλέον, να ξεφύγουν από τα θερμοκήπια, τα χωράφια, τα κλουβιά και τις υδατοκαλλιέργειας σε φυσικά ή σχεδόν φυσικά οικοσυστήματα και να διαταράχθεί τη βιοποικιλότητά τους.

Γενετικά τροποποιημένα τρόφιμα μπορεί επίσης να βλάψουν τη βιοποικιλότητα, για παράδειγμα, με την προώθηση της μεγαλύτερης χρήσης ορισμένων φυτοφαρμάκων που σχετίζονται με γενετικά τροποποιημένες καλλιέργειες που είναι ιδιαίτερα τοξικά για πολλά είδη, και με την εισαγωγή ξένων γονιδίων και οργανισμών στο περιβάλλον μπορεί να διαταραχθούν οι φυσικές φυτοκοινωνίες και άλλα οικοσυστήματα. Άλλοι υποστηρίζουν ότι τα προβλήματα της παραγωγής τροφίμων δεν είναι εν γένει βιολογικής προέλευσης, αλλά, αντίθετα, βρίσκονται σε τομείς όπως: η έλλειψη πρόσβασης στην αγορά, τα βάρη των χρεών αναπτυσσόμενων χωρών ή η ανεπαρκώς ανεπτυγμένη υποδομή επεξεργασίας και μεταφοράς τροφίμων, που δε σχετίζονται με τις τεχνολογίες της γενετικής μηχανικής. Επιπλέον, πιστεύεται ότι στις περισσότερες καλλιέργειες θα μπορούσαν να δημιουργηθούν πολλά ακόμα υβρίδια με φυσικό τρόπο χωρίς περαιτέρω γενετική τροποποίηση, και υπάρχουν ανησυχίες ότι οι τεχνολογίες της γενετικής μηχανικής θα μειώσουν τα κίνητρα για την ανάπτυξη τέτοιων υβριδίων.

9

Θα πειράξουν οι ΓΤΟ το σώμα μου; Οι ανησυχίες του κοινού και πώς τις αντιμετωπίζουν οι επιστήμονες Καθώς η επικράτηση των γενετικά τροποποιημένων οργανισμών (ΓΤΟ) συνεχίζει να αυξάνεται, έχει υπάρξει μια αύξηση του δημόσιου ενδιαφέροντος για πληροφορίες σχετικά με την ασφάλεια των εν λόγω προϊόντων. Οι ανησυχίες επικεντρώνονται γενικά για το πώς ο ΓΤΟ μπορεί να επηρεάσει το περιβάλλον ή πώς μπορεί να επηρεάσει τον καταναλωτή. Μια συγκεκριμένη ανησυχία είναι η δυνατότητα για τους ΓΤΟ να επηρεάσουν αρνητικά την υγεία του ανθρώπου. Αυτό θα μπορούσε να οδηγήσει σε διαφορές στη διατροφική αξία, αλλεργική απόκριση ή ανεπιθύμητες παρενέργειες όπως τοξικότητα, βλάβη οργάνου, είτε μεταφορά γονιδίων. Για την αντιμετώπιση των προβλημάτων αυτών, υπήρξαν πάνω από 100 ερευνητικές μελέτες που συγκρίνουν την επίδραση των παραδοσιακών τροφίμων με τα γενετικώς τροποποιημένα τρόφιμα, τα αποτελέσματα των οποίων έχουν αναθεωρηθεί σε διάφορα περιοδικά. Πώς αυτά τα αποτελέσματα επηρεάζουν τους σχετικούς κανονισμούς για τα τρόφιμα, μπορεί να βρεθεί μέσω του Κέντρου για τη Μελέτη Περιβαλλοντικών Κινδύνων (The Center for Environmental Risk Assessment), το οποίο φιλοξενεί μια βάση δεδομένων των καλλιεργειών ΓΤΟ. Αυτή η βάση δεδομένων μπορεί να αναζητηθεί από το κοινό για να βρεθεί η ιστορία των καλλιεργειών ΓΤΟ, το στυλ της τροποποίησης και οι σχετικοί κανονισμοί σε όλο τον κόσμο. Σχετικά με αυτό το θέμα υπάρχει μια συνεχής μάχη, μεγάλες ομάδες που ασχολούνται με την υγεία μας, συμπεριλαμβανομένης της Αμερικανικής Ιατρικής Ένωσης και του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας, έχουν καταλήξει στο συμπέρασμα (από την έρευνα των ανεξάρτητων ομάδων σε όλο τον κόσμο) ότι τα γενετικώς τροποποιημένα τρόφιμα είναι ασφαλή για τους καταναλωτές. Όσον αφορά την τοξικότητα, αυτή περιλαμβάνει τυχόν κινδύνους που σχετίζονται με την υγεία των οργάνων, τις μεταλλάξεις, την εγκυμοσύνη και τους απογόνους, αλλά και τη δυνατότητα μεταφοράς των γονιδίων στον καταναλωτή. Τοξικότητα ΓΤΟ: οι φόβοι και η επιστημονική ανάλυση Από τότε που τα γενετικά τροποποιημένα τρόφιμα εισήχθησαν στις Ηνωμένες Πολιτείες πριν από μερικές δεκαετίες, υπήρχαν ανεξάρτητες αναφορές σχετικά με τις τοξικές επιδράσεις των ΓΤΟ. Ένα παράδειγμα είναι μια ομάδα υπεράσπισης αντι-ΓΤΟ που ονομάζεται Ινστιτούτο Υπεύθυνης Τεχνολογίας (IRT), η οποία ανέφερε ότι σε αρουραίους που τρέφονταν με ΓΤ (Γενετικά Τροποποιημένη) πατάτα, σχεδόν κάθε οργανικό σύστημα επηρεάστηκε αρνητικά μετά από μόλις δέκα ημέρες από την κατανάλωση της. Το IRT δήλωσε ότι η τοξικότητα ήταν το αποτέλεσμα των τεχνικών γενετικής τροποποίησης και όχι μια ειδική περίπτωση για τη συγκεκριμένη πατάτα. Ισχυρίστηκαν ότι η διαδικασία δημιουργίας της ΓΤ πατάτας προκάλεσε την τοξικότητα και έτσι κατέληξε στο συμπέρασμα ότι όλοι οι ΓΤΟ ήταν υψηλού κινδύνου για τοξικότητα. Επιστήμονες από τις ΗΠΑ και τον υπόλοιπο κόσμο έχουν προσπαθήσει να κάνουν αυστηρό έλεγχο όσον αφορά τους ισχυρισμούς του IRT και άλλοι ερευνητές να αποκαλύψουν οποιαδήποτε πιθανή 10

τοξικότητα που προκαλείται από ΓΤΟ. Για το σκοπό αυτό, έχουν δοκιμαστει πολλά διαφορετικά είδη τροποποιήσεων σε διάφορες καλλιέργειες και οι μελέτες δεν έχουν βρει κάποια απόδειξη ότι οι ΓΤΟ προκαλούν τοξικότητα στα όργανα ή άλλες δυσμενείς επιπτώσεις στην υγεία. Ένα παράδειγμα αυτής της έρευνας είναι η μελέτη που διεξήχθη σε ένα είδος πατάτας που είχε τροποποιηθεί γενετικά για να περιέχει το γονίδιο bar. Το προϊόν του γονιδίου bar είναι ένα ένζυμο που μπορεί να αποτοξινώσει τα ζιζανιοκτόνα και έτσι προστατεύει την ΓΤ πατάτα από αυτά. Για να δούμε αν αυτή η ΓΤ πατάτα έχει δυσμενείς επιπτώσεις στην υγεία των καταναλωτών, όπως αυτές που επικαλείται το IRT, μια ομάδα επιστημόνων στο Εθνικό Ινστιτούτο των Τοξικολογικών Ερευνών (National Institute of Toxicological Research) στη Σεούλ της Κορέας, έτρεφαν αρουραίους με δίαιτες που περιείχαν είτε ΓΤ πατάτες ή μη ΓΤ πατάτες. Για κάθε δίαιτα παρακολούθησαν αρσενικούς και θηλυκούς αρουραίους και για να αναλύσουν προσεκτικά την υγεία τους, μια ιστοπαθολογική εξέταση των ιστών και οργάνων διεξήχθη μετά τον θάνατο των αρουραίων. Ιστοπαθολογική εξέταση είναι η εξέταση των οργάνων για τη νόσο σε μικροσκοπικό επίπεδο (είναι μία εξέταση αντίστοιχη της βιοψίας). Ιστοπαθολογικές εξετάσεις των αναπαραγωγικών οργάνων, του συκωτιού, των νεφρών και της σπλήνας δεν έδειξαν διαφορές μεταξύ των αρουραίων που ακολούθησαν ΓΤ διατροφή και εκείνων που ακολούθησαν μη ΓΤ. Τρία χρόνια νωρίτερα, μια διαφορετική ομάδα είχε βρει τα ίδια αποτελέσματα για μια ΓΤ ντομάτα και μια ΓΤ γλυκιά πιπεριά. Αυτοί οι ερευνητές είχαν χωρίσει αρουραίους σε τέσσερις ομάδες με διατροφή: μη-ΓΤ ντομάτα, ΓΤ ντομάτα, μη-ΓΤ γλυκό πιπέρι, και ΓΤ γλυκό πιπέρι. Έτρεφαν τα ποντίκια με ποσότητες που ξεπερνούσαν κατά 7.000 φορές τη μέση ημερήσια ανθρώπινη κατανάλωση είτε με ΓΤ είτε με μη ΓΤ ντομάτα ή γλυκό πιπέρι για 30 ημέρες και παρακολούθησαν τη γενική υγεία τους. Τέλος, πραγματοποιήθηκε ιστοπαθολογία και πάλι δε βρέθηκαν διαφορές στο στομάχι, το ήπαρ, την καρδιά, τα νεφρά, τη σπλήνα, ή τα αναπαραγωγικά όργανα των αρουραίων που τρέφονταν με ΓΤΟ έναντι εκείνων που τρέφονταν με μη ΓΤΟ. Παρά τη μαζική πρόσληψη ΓΤ πατάτας, ντομάτας ή πιπεριάς, αυτές οι μελέτες δεν έδειξαν κάποια διαφορά στη ζωτικότητα ή την υγεία των ζώων, ακόμη και σε μικροσκοπικό επίπεδο. Πειράματα όπως αυτά στον άνθρωπο θα ήταν εντελώς ανήθικα. Ευτυχώς, πριν από αυτές τις μελέτες, εργασίες χρόνων έχουν αποδείξει ότι τα τρωκτικά, όπως ποντίκια και αρουραίοι, είναι αποδεκτά μοντέλα για τον άνθρωπο. Αυτό σημαίνει ότι οι αποκρίσεις τρωκτικών σε φάρμακα, χημικές ουσίες, και τρόφιμα μπορούν να προβλέψουν την ανθρώπινη αντίδραση. Οι μελέτες διατροφής αρουραίων όπως αυτές, στις οποίες οι αρουραίοι τρέφονται με ένα δυνητικά τοξικό στοιχείο και παρακολουθήθηκαν για πιθανές παρενέργειες, θεωρούνται ειδικές και ευαίσθητες για την παρακολούθηση της τοξικότητας των τροφίμων και χρησιμοποιούνται ευρέως για τη θέσπιση κανονισμών όσον αφορά τα τρόφιμα.

11

Η δοκιμασία του χρόνου: ΓΤΟ και οι επιπτώσεις τους στους απογόνους μας Αν και οι επιστήμονες ήταν σε θέση να αποδείξουν ότι οι ΓΤΟ δεν είναι τοξικοί για τα ζώα που τα τρώνε, όπως περιγράφεται παραπάνω και αλλού, τι γίνεται με τις παρενέργειες που μετακυλίονται στους επόμενες γενιές μας; Για να διακρίνουμε αν καλλιέργειες ΓΤΟ επηρεάζουν τη γονιμότητα ή τα έμβρυα κατά τη διάρκεια της κύησης, μια ομάδα από τη Νότια Ντακότα (State University) και πάλι γύρισε σε μελέτες σε αρουραίους. Στην περίπτωση αυτή, οι αρουραίοι τρώγανε ένα είδος ΓΤ καλαμποκιού, ευρύτερα γνωστό ως Bt καλαμπόκι. Bt σημαίνει Bacillus thuringiensis, ένα μικρόβιο που παράγει εντομοκτόνες ενδοτοξίνες και έχει χρησιμοποιηθεί ως εντομοκτόνο από το 1961. Για να επιτρέψουν στο καλαμπόκι να παράξει απευθείας αυτή την ενδοτοξίνη, οι επιστήμονες εισήγαγαν ένα γονίδιο από το Bt στο γενετικό υλικό (DNA) του καλαμποκιού. Για την αξιολογήσουν τη συσσώρευση της τοξικότητας με την πάροδο του χρόνου, αυτή η ομάδα παρακολούθησε τους αρουραίους που τρώγανε ΓΤ καλαμπόκι όχι μόνο για τη διάρκεια ζωής της μιας γενιάς, αλλά και για τρεις επιπλέον γενιές. Για κάθε γενιά, η ομάδα παρακολούθησε τη γονιμότητα των γονέων και συνέκρινε την υγεία των εμβρύων γονέων που έτρωγαν Bt καλαμπόκι σε σχέση με εκείνων που οι γονείς τους έτρωγαν μη ΓΤ καλαμπόκι. Τοξικές επιδράσεις μπορούν να προκύψουν σε πολλά σημεία του σώματος και με πολλούς τρόπους, αλλά ορισμένα όργανα είναι περισσότερο ευαίσθητα στις βλάβες από τα άλλα. Οι όρχεις θεωρούνται ένα ιδιαίτερα ευαίσθητο όργανο για δοκιμές τοξικότητας λόγω του υψηλού βαθμού κυτταρικών διαιρέσεων και επομένως λόγω της υψηλής ευαισθησίας σε κυτταρικες ή μοριακες τοξίνες. Για να εξετάσουν την επίδραση του Bt καλαμποκιού στους όρχεις, οι ερευνητές παρακολούθησαν την ανάπτυξη των όρχεων σε εμβρυϊκό και μεταγεννητικό στάδιο σε έφηβους και ενήλικους αρουραίους για τέσσερις γενιές. Η ομάδα δε βρήκε καμία αλλαγή στη δομή και λειτουργία των όρχεων. Ομοίως, η κατανάλωση Bt καλαμποκιού από έγκυες μητέρες δεν είχε καμία επίδραση στην εμβρυϊκή, μεταγεννητική, εφηβική ή ενήλικη ανάπτυξη των όρχεων των απογόνων. Άλλες ομάδες έχουν παρακολουθήσει την τοξικότητα με την πάροδο του χρόνου. Για παράδειγμα, η ομάδα που μελέτησε τη ΓΤ πατάτα, στην οποία είχε ενσωματωθεί το γονίδιο bar, ήθελε επίσης να δει αν τα όργανα και η γονιμότητα ήταν ευαίσθητα στους ΓΤΟ μετά από μεγάλο χρονικό διάστημα έκθεσης. Για να το κάνει αυτό, εξέτασε τις περιόδους γονιμότητας και την κύηση μανάδων που τρέφονταν με ΓΤ πατάτα σε σχέση με εκείνων που τρέφονταν με μη ΓΤ για πέντε γενιές. Παρακολούθησε το βάρος του σώματος, των οστών, των ματιών, την ανάπτυξη του θυμού αδένα, αλλά και γενικά την κατάσταση των ζώων. Όπως και οι μελέτες για το Bt καλαμπόκι, σε όλες τις περιπτώσεις, δε διαπιστώθηκαν σημαντικές διαφορές μεταξύ της διατροφής με ΓΤ πατάτες και μη ΓΤ πατάτες. Αυτό υποδηλώνει ότι δεν υπάρχει συσσώρευση ή κληρονομιά της τοξικότητας, ακόμη και μετά από πολλές γενιές.

12

Μπορούν οι ΓΤΟ να αλλάξουν τα γονίδιά μας; Υπάρχει μία ανησυχία ότι το γενετικά τροποποιημένο DNA είναι ασταθές, προκαλώντας βλάβη (μέσω “ακούσιας” μετάλλαξης) όχι μόνο στην καλλιέργεια, αλλά και σε όποιον θα το καταναλώσει. Οι μεταλλάξεις στο DNA είναι στενά συνδεδεμένες με τον καρκίνο και άλλες ασθένειες, και ως εκ τούτου μεταλλαξιογόνες ουσίες μπορούν να έχουν τρομερές επιπτώσεις στην ανθρώπινη υγεία. Η δημιουργία μεταλλάξεων, που ονομάζεται μεταλλαξογένεση, μπορεί να μετρηθεί και να συγκριθεί με γνωστούς παράγοντες μετάλλαξης που προκαλούν γνωστές ασφαλείς ενώσεις, επιτρέποντας στους ερευνητές να καθορίσουν αν φάρμακα, χημικές ουσίες, και τροφές προκαλούν αυξημένα ποσοστά μετάλλαξης. Υπάρχουν διάφοροι τρόποι για τη μέτρηση της μεταλλαξογένεσης, αλλά η πιο παραδοσιακή μέθοδος είναι μια διαδικασία που άρχισε με τον Bruce Ames στο Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνια στο Μπέρκλεϊ. Η μέθοδός του, που σήμερα ονομάζεται Ames τεστ προς τιμήν του, είναι σε θέση να παρακολουθεί αυξημένα ποσοστά μεταλλάξεων σε ένα ζωντανό ον ως απάντηση σε κάποια ουσία. Για να δοκιμάσει άμεσα την ικανότητα των ΓΤΟ να προκαλέσουν μεταλλάξεις, μια ερευνητική ομάδα από το Εθνικό Εργαστήριο Μηχανικής Πρωτεϊνών και Γενετικής Μηχανικής Φυτών (National Laboratory of Protein Engineering and Plant Genetic Engineering) στο Πεκίνο (Κίνα) εφάρμοσε το τεστ Ames σε Γ.Τ. ντομάτα και καλαμπόκι. Οι Γ.Τ. ντομάτες και το καλαμπόκι εκφράζουν την ιική πρωτεΐνη περιβλήματος του ιού μωσαϊκού του αγγουριού (CMV). Η έκφραση αυτής της πρωτεΐνης προσδίδει ανθεκτικότητα σε περίπτωση προσβολής από τον ιό αυτόν, ο οποίος είναι ο πιο ευρέως μολυσματικός ιός από οποιοδήποτε άλλο γνωστό φυτικό ιό. Πιστεύεται ότι έχουν μολυνθεί πάνω από 1.200 είδη φυτών σε καλλιέργειες κηπευτικών και διακοσμητικών φυτών. Τα αποτελέσματα της δοκιμής Ames δεν έδειξαν καμία σχέση μεταξύ Γ.Τ. ντομάτας ή καλαμποκιού και μεταλλάξεων. Οι ερευνητές επανέλαβαν την ανάλυσή τους με τη χρήση δύο επιπλέον μεθόδων για την ανάλυση μεταλλαξογένεσης σε ποντίκια και πήραν το ίδιο αποτέλεσμα, που τους επιτρέπει να φτάσουν στο συμπέρασμα ότι το γενετικά τροποποιημένο DNA δεν προκάλεσε μεταλλάξεις στους καταναλωτές. Το τροποποιημένο DNA, όπως το μη τροποποιημένο DNA, δεν είναι μεταλλαξογόνο. Εκτός από τις μεταλλαξογενέσεις, υπάρχουν επίσης ανησυχίες γύρω από την ικανότητα του τροποποιημένου DNA να μεταφερθεί στο DNA όποιου τρώει ή να έχει άλλες τοξικές παρενέργειες. Ανάλογα με το βαθμό της επεξεργασίας των τροφίμων ένα άτομο μπορεί να καταναλώσει μεταξύ 0,1 και 1 g DNA κάθε μέρα. Ως εκ τούτου, το DNA θεωρείται ασφαλές από το FDA. Για να προσδιοριστεί αν το DNA από τις καλλιέργειες ΓΤΟ είναι τόσο ασφαλές να καταναλωθεί όσο το DNA από τις παραδοσιακές πηγές τροφίμων, το Διεθνές Ινστιτούτο Επιστημών της Ζωής (International Life Sciences Institute) έλεγξε τα χημικά χαρακτηριστικά, την ευαισθησία στη διάσπαση, τη μεταβολική πορεία και τα αλλεργιογόνα του DNΑ ΓΤΟ . Διαπίστωσε ότι, σε όλες τις περιπτώσεις, το DNA ΓΤΟ δεν παρουσίαζε διαφορές από το παραδοσιακό DNA, και ως εκ τούτου δεν είναι περισσότερο πιθανό να μεταφέρει ή να είναι τοξικό για τον άνθρωπο. Οι ερευνητές προσπάθησαν να απομονώσουν το γονίδιο bar από τους 13

αρουραίους που τρώγανε τη ΓΤ πατάτα. Όμως, παρά την έκθεση πέντε γενεών στη ΓΤ πατάτα, οι ερευνητές δεν κατάφεραν να εντοπίσουν το γονίδιο στο DNA των αρουραίων. Ισχυρό επιχείρημα για ΓΤΟ και την ασφάλεια της υγείας Μετά από 20 χρόνια παρακολούθησης από χώρες και ερευνητές από όλο τον κόσμο, υποψίες γύρω από τις επιπτώσεις των ΓΤΟ στην υγεία των οργάνων, των απογόνων μας και του DNA μας έχουν αντιμετωπιστεί και ελεγχθεί. Στα δεδομένα που αναφέρθηκαν παραπάνω, παράλληλα με πολλές μελέτες που δεν αναφέρονται εδώ, έχει βρεθεί ότι οι ΓΤΟ δε δείχνουν να είναι τοξικοί, σε μία γενεά ή σε πολλές. Αν και για κάθε νέο προϊόν θα απαιτείται προσεκτική ανάλυση και αξιολόγηση της ασφάλειας, φαίνεται ότι οι ΓΤΟ δεν είναι πιο πιθανό να είναι επιβλαβείς από ό,τι οι μη γενετικά τροποποιημένοι οργανισμοί.

Υπάρχουν συνδυασμοί τροφίμων που πρέπει να αποφεύγουμε; Τελικά ο συνδυασμός τροφίμων αποδείχτηκε ότι είναι μύθος, καθώς μετά από έρευνα μας σε ιστοσελίδες γνωστών και έγκυρων πηγών δε βρέθηκαν συγκεκριμένες και σαφείς πληροφορίες. Πρέπει να αποφεύγουμε κάποια τρόφιμα λόγω ακμής; Η σχέση μεταξύ διατροφής και ακμής δεν είναι ξεκάθαρη καθώς δεν υπάρχουν υψηλής ποιότητας αποδείξεις που να δείχνουν οποιαδήποτε οριστική σύνδεση. Η διατροφή με υψηλό γλυκαιμικό φορτίο έχει δείξει ότι έχει διαφορετικό βαθμό επίδρασης στην σοβαρότητα της ακμής. Πολλές τυχαίες ελεγχόμενες δοκιμές και μη τυχαίες μελέτες δείχνουν ότι το χαμηλό γλυκαιμικό φορτίο είναι 14

αποτελεσματικό στην μείωση της ακμής. Επιπλέον, υπάρχουν αποδείξεις που είναι ακόμη υπό διερεύνηση οι οποίες αποδεικνύουν ότι η κατανάλωση γαλακτοκομικών συνδέεται με υψηλή συχνότητα και σοβαρότητα εμφάνισης ακμής.

Αποτελέσματα από άλλους διατροφικούς παράγοντες που συμβάλλουν δυνητικά όπως η κατανάλωση σοκολάτας και αλατιού δεν έχουν αποδεδειχθεί . Η σοκολάτα περιέχει αρκετή ποσότητα ζάχαρης, η οποία μπορεί να οδηγήσει σε υψηλό γλυκαιμικό φορτίο. Μπορεί να υπάρχει σύνδεση μεταξύ ακμής και μεταβολισμού της ινσουλίνης και με μια δοκιμή βρέθηκε ότι υπάρχει σχέση μεταξύ ακμής και παχυσαρκίας. Η βιταμίνη Β μπορεί να οδηγήσει σε επιδημικές εκκρίσεις του δέρματος παρόμοιες με την ακμή ή να επιδεινώσουν την υπάρχουσα ακμή, όταν λαμβάνεται σε δόσεις που υπερβαίνουν την συνιστώμενη καθημερινή δόση. Η διατροφή που είναι χαμηλή σε ποσότητα απλών σακχάρων συστήνεται για τη βελτίωση της ακμής. Το 2014 όμως αποδείχτηκε ότι ο περιορισμός στην κατανάλωση γάλακτος δε βοηθά. Να προτιμάμε τον κανονικό καφέ από τον ντεκαφεϊνέ; Ο καφές είναι ένα από τα ποτά με μεγάλη κατανάλωση και από τα πιο δημοφιλή στον κόσμο. Ο ντεκαφεϊνέ (χωρίς καφεΐνη) δημιουργήθηκε για ανθρώπους που θέλουν να περιορίσουν την καφεΐνη για κάποιο λόγο. Είναι όπως είναι ο κανονικός καφές αλλά έχει αφαιρεθεί η καφεΐνη. Παρακάτω θα αναφέρουμε κάποια στοιχεία για τον ντεκαφεϊνέ καφέ: • Πριν αρχίσει το ψήσιμο, οι κόκκοι καφέ πλένονται σε ειδικά διαλύματα έτσι ώστε να απομακρυνθεί το 97% της καφεΐνης. Παρόλα αυτά η θρεπτική αξία του ντεκαφεϊνέ παραμένει σχεδόν ίδια με αυτή του

15

κανονικού καφέ.

• Ο ντεκαφεϊνέ έχει παρόμοιες ποσότητες αντιοξειδωτικών με τον κανονικό καφέ.

• Ο ντεκαφεϊνέ μπορεί να μειώσει τον κίνδυνο εμφάνισης του διαβήτη τύπου 2, καθώς και ασθενειών, όπως το Αλτσχάιμερ και το Πάρκινσον.

Πλεονεκτήματα του κανονικού καφέ έναντι του ντεκαφεϊνέ • Βελτιώνει την μνήμη, την διάθεση και τονώνει τη νοητική λειτουργία.

• Αυξάνει τον μεταβολικό ρυθμό και συνεισφέρει στην καύση λίπους.

• Δρα σαν αντικαταθλιπτικό.

• Ελαχιστοποιεί τον κίνδυνο κίρρωσης του ήπατος. Ποιοι πρέπει να επιλέγουν ντεκαφεϊνέ καφέ; Η υπερβολική κατανάλωση καφεΐνης μπορεί να προκαλέσει νευρικότητα, άγχος, καρδιακή αρρυθμία, δυσκολία στον ύπνο και να βλάψει το κεντρικό νευρικό σύστημα. Επίσης, άτομα με ορισμένες ιατρικές παθήσεις πρέπει να περιορίζουν την καφεΐνη καθώς και οι έγκυες και θηλάζουσες γυναίκες και τα παιδιά.

16

Να ρίχνουμε αλάτι στο φαγητό; Το μέτριο αλάτι στο φαγητό είναι πιο υγιεινό από το λίγο αλάτι, αντίθετα με τη γνώμη πως δεν πρέπει να τρώει κανείς αλάτι. Μια νέα διεθνής επιστημονική έρευνα κατέληξε στο συμπέρασμα ότι η διατροφή με λιγοστό αλάτι μπορεί να μην κάνει καλό στην υγεία, εκτός από όσους έχουν υπέρταση. Αντίθετα, το να τρώτε πολύ λίγο αλάτι μπορεί να αυξήσει τον κίνδυνο για καρδιαγγειακό επεισόδιο και πρόωρο θάνατο. Αμέσως ξεσηκώθηκαν αντιδράσεις για τη νέα μελέτη.

Ο καθηγητής Φραντσέσκο Καπούκιο, επικεφαλής του Κέντρου Διατροφής του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας, επέκρινε τόσο την μεθοδολογία της μελέτης (επειδή μέτρησε την ποσότητα του νατρίου μόνο στα πρωϊνά ούρα), όσο και το περιοδικό “Lancet” που τη δημοσίευσε. «Δεν μπορώ να πιστέψω ότι θα διαβάζαμε τόσο κακή επιστήμη δημοσιευμένη στο Lancet", δήλωσε. Οι ερευνητές, με επικεφαλής τον αναπληρωτή καθηγητή κλινικής βιοστατιστικής 'Αντριου Μέντε της Ιατρικής Σχολής του Πανεπιστημίου ΜακΜάστερ του Καναδά, ανέλυσαν στοιχεία για περισσότερους από 133.000 ανθρώπους με μέση ηλικία 55 ετών σε 49 χώρες, εκ των οποίων οι 63.550 με υπέρταση. Οι επιστήμονες συσχέτισαν την ποσότητα κατανάλωσης αλατιού

με την πιθανότητα

καρδιοπάθειας, εγκεφαλικού και πρόωρου θανάτου. Συμπέραναν ότι οι μόνοι τελικά που πρέπει να ανησυχούν για το αλάτι στο φαγητό τους, είναι όσοι ήδη έχουν υψηλή αρτηριακή πίεση

17

Η απρόσμενη διαπίστωσή τους είναι ότι, άσχετα αν κανείς έχει υπέρταση ή όχι, η χαμηλή κατανάλωση αλατιού σχετίζεται με περισσότερα εμφράγματα, εγκεφαλικά και πρόωρους θανάτους, σε σχέση με την μέτρια κατανάλωση. Όσοι δεν έχουν υπέρταση και τρώνε λίγο αλάτι, έχουν 11% μεγαλύτερο κίνδυνο σοβαρού καρδιαγγειακού επεισοδίου. Ο Μέντε δήλωσε πως «παρόλο που τα δεδομένα δείχνουν τη σημασία της μείωσης της υψηλής κατανάλωσης αλατιού από όσους έχουν υπέρταση, δεν υποστηρίζουν ότι η μείωση αυτή πρέπει να πέσει σε πολύ χαμηλά επίπεδα». Με άλλα λόγια, ακόμη και για τους υπερτασικούς αρκεί μια μείωση του αλατιού σε μέτρια επίπεδα (4 έως 5 γραμμάρια τη μέρα), αλλά όχι κατ' ανάγκη σε χαμηλά.. Συνοπτικά, η έρευνα δείχνει ότι αφενός υπάρχει ένα όριο κάτω από το οποίο η μείωση στην κατανάλωση του αλατιού γίνεται επισφαλής και δυνητικά επικίνδυνη, ενώ αφετέρου ότι ο κίνδυνος της υψηλής κατανάλωσης περιορίζεται μόνο στους υπερτασικούς Σύμφωνα με τη μελέτη, αυτός ο συνδυασμός -υπέρταση και μεγάλη κατανάλωση αλατιού- αφορά μόνο έναν στους δέκα ανθρώπους (10%) παγκοσμίως. Ο Μέντε υποστήριξε ότι οι περισσότεροι άνθρωποι στον κόσμο καταναλώνουν τη σωστή ποσότητα αλατιού και δεν χρειάζεται να ανησυχούν υπερβολικά. Οι γιατροί συνήθως συστήνουν ότι η συνολική κατανάλωση νατρίου δεν πρέπει να ξεπερνά τα 2,3 γραμμάρια τη μέρα. Η μεγαλύτερη κατανάλωση αλατιού γίνεται μέσω του νατρίου που περιέχουν τα επεξεργασμένα τρόφιμα. Σε συνοδευτικό σχόλιο της επίμαχης μελέτης, επίσης στο Lancet, ο Ιρλανδός καθηγητής μοριακής φαρμακολογίας Εόιν Ο΄Μπράιεν του University College του Δουβλίνου φαίνεται να προβλέπει την αντίδραση που θα ξεσηκωνόταν, καθώς αναφέρει ότι «όταν αμφισβητείται το προφανές δόγμα, δεν θα έπρεπε να μιλάμε για διαμάχη, αλλά μάλλον να αποδεχθούμε την επιστημονική αβεβαιότητα». Όσον αφορά την μεθοδολογία, θεωρεί «βάσιμη» τη μέτρηση του νατρίου με βάση τα πρωινά μόνο ούρα. Το μέλι μας κάνει καλό; Το μέλι είναι μια ζαχαρούχα ουσία τροφίμων που παράγεται και αποθηκεύεται από ορισμένα ιπτάμενα έντομα. Για το χρόνιο οξύ βήχα, μια ανασκόπηση δεν βρήκε ισχυρές ενδείξεις υπέρ ή κατά της χρήσης του μελιού. Για τη θεραπεία των παιδιών, η μελέτη κατέληξε στο συμπέρασμα ότι το μέλι ενδεχομένως βοηθά περισσότερο από ό,τι η έλλειψη θεραπείας. Στο Ηνωμένο Βασίλειο ο Ρυθμιστικός Οργανισμός Φαρμάκων και Προϊόντων Υγείας συνιστά την αποφυγή χορήγησης μελιού σε παιδιά κάτω των έξι ετών δίνοντας για το βήχα και το κρυολόγημα φαρμακευτική αγωγή. Επίσης, προτείνει: «ένα σπιτικό φάρμακο που περιέχει μέλι και λεμόνι είναι πιθανό να είναι εξίσου χρήσιμο και ασφαλέστερο να ληφθεί», αλλά προειδοποιεί ότι το μέλι δεν πρέπει να χορηγείται σε βρέφη, λόγω του κινδύνου της βρεφικής αλλαντίασης. Το μέλι περιέχει ίχνη των ενώσεων που εμπλέκονται σε προκαταρκτικές μελέτες ότι έχουν ιδιότητες επούλωσης πληγών, όπως 18

υπεροξείδιο του υδρογόνου και μεθυγλυοξάλη. Μερικοί κίνδυνοι για την υγεία είναι άγχος, αϋπνία, ή υπερκινητικότητα σε περίπου 10% των παιδιών, σύμφωνα με μια μελέτη. Η κατανάλωση μελιού μπορεί να αλληλεπιδράσει αρνητικά με τις υπάρχουσες αλλεργίες, τα υψηλά επίπεδα σακχάρου στο αίμα (όπως στο διαβήτη), ή με αντιπηκτικά που χρησιμοποιούνται για τον έλεγχο της αιμορραγίας, μεταξύ άλλων κλινικών περιπτώσεων. Οι άνθρωποι επίσης που έχουν εξασθενημένο ανοσοποιητικό σύστημα δεν πρέπει να τρώνε το μέλι λόγω του κινδύνου βακτηριακών ή μυκητιακών λοιμώξεων. Η ζάχαρη είναι εθιστική;

Οι μελέτες σε ζώα δείχνουν εξάρτηση από τη ζάχαρη. Το πανεπιστήμιο του Princeton παρουσιάζει νέα στοιχεία που σήμερα αποδεικνύουν ότι η ζάχαρη μπορεί να είναι μια εθιστική ουσία. Ο καθηγητής Bart Hoebel και η ομάδα του στο Τμήμα Ψυχολογίας και στο Ινστιτούτο Νευροεπιστημών του Princeton έχουν μελετήσει τα σημάδια του εθισμού στη ζάχαρη σε αρουραίους για χρόνια. Έχουν αποδείξει ένα πρότυπο συμπεριφοράς της αυξημένης πρόσληψης και στη συνέχεια έδειξαν σημάδια στέρησης. "Αν η υπερκατανάλωση ζάχαρης είναι πραγματικά μια μορφή εθισμού, θα πρέπει να υπάρχουν μακροχρόνιες επιπτώσεις στους εγκεφάλους των εθισμένων καταναλωτών» δήλωσε ο Ηοebel. Η υπερκατανάλωση ζάχαρης υποβάλει τον εγκέφαλο σε νευροχημικές αλλαγές που φαίνεται να μιμούνται εκείνες που παράγονται από την κατάχρηση ουσιών, συμπεριλαμβανομένης της κοκαίνης, της μορφίνης και της νικοτίνης. Η ζάχαρη προκαλεί μεγάλες αλλαγές στη συμπεριφορά. "Σε ορισμένα μοντέλα, η υπερκατανάλωση ζάχαρης προκαλεί μακροχρόνιες επιπτώσεις στον εγκέφαλο και αυξάνει την τάση να λαμβάνει άλλα φάρμακα κατάχρησης, όπως το αλκοόλ", δήλωσε ο Hoebel. O Hoebel και η ομάδα του έχουν επίσης βρει ότι μια χημική ουσία γνωστή ως ντοπαμίνη απελευθερώνεται σε μια περιοχή του εγκεφάλου που είναι γνωστή ως επικλινής πυρήνας, όταν οι αρουραίοι πίνουν ένα διάλυμα ζάχαρης. Η ντοπαμίνη όμως είναι ένα χημικό το οποίο ενεργοποιεί τον εθισμό.

19

Πρέπει να πίνουμε 2 λίτρα νερό την ημέρα; Από που προήλθε ο κανόνας των 8 ποτηριών νερού που όλοι γνωρίζουμε σήμερα; Ο κανόνας 8 × 8 πιθανόν προήλθε από μια εσφαλμένη ερμηνεία μιας ξεπερασμένης άποψης από το 1945, όταν το Συμβούλιο Τροφίμων και Διατροφής - τώρα μέρος του Ινστιτούτου Ιατρικής (ΙΟΜ) - πρότεινε ότι ένα άτομο καταναλώνει ένα χιλιοστόλιτρο (ml) νερού ανά κάθε θερμίδα στα τρόφιμα που καταναλώνονται. Έτσι, μια μέση δίαιτα των 1900 θερμίδων ανά ημέρα θα απαιτεί μία πρόσληψη 1.900 ml (περίπου 64 ουγγιές) νερού. Ωστόσο, οι άνθρωποι ερμήνευσαν αυτό ως μια σύσταση για να πιει 1.900 ml καθαρού νερού, ξεχνώντας το γεγονός ότι το νερό βρίσκεται επίσης σε αφθονία στα άλλα υγρά και τροφές που καταναλώνουμε. Άλλη μια πιθανή εξήγηση είναι ότι προέρχεται από το στρατό. Επειδή το νερό είναι βαρύ και δύσκολο στην μεταφορά για έναν στρατιώτη, ήταν σημαντικό να γνωρίζει πόσο ακριβώς είναι απαραίτητο. Η εκτίμηση ήταν περίπου οκτώ ποτήρια νερό ανά ημέρα. Ωστόσο, η εκτίμηση εφαρμόζεται σε έναν ενεργό στρατιώτη που μεταφέρει βαριά πακέτα και δεν περιελάμβανε το νερό που περιέχεται στα τρόφιμα (η οποία μπορεί να είναι μια μεγάλη συμβολή, π.χ. τα καρότα και το μπρόκολο είναι σχεδόν 90% νερό). Πόσο νερό πρέπει να καταναλώνω τελικά; Σήμερα, συνίσταται ακόμη μεγαλύτερος όγκος της συνολικής ημερήσιας πρόσληψης νερού: 3,7 λίτρα (15 ποτήρια) για το μέσο ενήλικο αρσενικό και 2,7 λίτρων (11 ποτήρια) για το μέσο ενήλικο θηλυκό. Αν αυτοί οι αριθμοί φαίνονται απλησίαστοι, μην ανησυχείτε. Λάβετε υπόψη σας ότι οι ανάγκες του νερού διαφέρουν παρά πολύ από άτομο σε άτομο, και εξαρτώνται από πολλούς παράγοντες, όπως το επίπεδο δραστηριότητας, τη γεωγραφική θέση, και τη θερμοκρασία. Στην πραγματικότητα, οι περισσότεροι άνθρωποι ενυδατώνονται επαρκώς σε επίπεδα πολύ χαμηλότερα από τις συνιστώμενες ποσότητες. Ωστόσο,αν σας αρέσει να πίνετε μικρές ποσότητες νερού όλη την ημέρα, είναι απίθανο να προκληθεί κάποια βλάβη. Αλλά μπορεί να είναι μια σπατάλη χρημάτων και προσπάθειας και μια προβλέψιμη παρενέργεια είναι η συχνή ούρηση. Αν πίνετε περισσότερο από ότι χρειάζεστε, τα νεφρά σας θα κάνουν ακριβώς αυτό που υποτίθεται ότι πρέπει να κάνουν, να απαλλαγούν από την περίσσεια υγρού. Ρωτήστε το γιατρό σας εάν υπάρχει κάποιος λόγος που θα πρέπει να δώσετε ιδιαίτερη προσοχή στην πρόσληψη νερού. Υπάρχουν όμως στην πραγματικότητα οφέλη για την υγεία όταν καταναλώνουμε τόσο νερό; Όχι, σύμφωνα με τελευταία έρευνα. Μια μελέτη του 2002 που δημοσιεύθηκε στο American Journal of Physiology και μια μελέτη του 2008 από το περιοδικό της Αμερικανικής Εταιρείας Νεφρολογίας δεν έδειξαν σημαντικά οφέλη για την υγεία του κανόνα 8 × 8. Ωστόσο, η επαρκής πρόσληψη νερού εξακολουθεί να είναι αναγκαία για τη διατήρηση των σωματικών λειτουργιών. Πώς ξέρετε αν το σώμα σας είναι σωστά ενυδατωμένο; Αντί να καταγράφετε ευλαβικά κάθε πρόσληψη υγρού, καλό είναι να πίνετε νερό ή άλλο ρόφημα με τα γεύματα σας και να βεβαιωθείτε ότι 20

έχετε προσέξει τις ανάγκες του σώματός σας για νερό όταν διψάτε. Έτσι, στις περισσότερες των περιπτώσεων, θα καλύψετε την καθημερινή ανάγκη για ενυδάτωση, ακολουθώντας αυτές τις απλές συμβουλές. Τώρα, αν το ποτό της επιλογής σας είναι μια υγιής επιλογή είναι άλλη συζήτηση. Τα συμπληρώματα διατροφής είναι απαραίτητα; Εάν όχι, μάς ωφελούν τελικά; Είναι γεγονός ότι οι άνθρωποι στις μέρες μας παίρνουν συμπληρώματα διατροφής για πολλούς λόγους. Ορισμένοι από αυτούς είναι η αύξηση της πρόσληψης θρεπτικών συστατικών, η βελτίωση της υγείας, καθώς και η πρόληψη χρόνιων ασθενειών.

Όσον αφορά στο θέμα της ασφαλείας είναι σαφές ότι οι καπνιστές, και ενδεχομένως οι πρώην καπνιστές, πρέπει να αποφεύγουν τα συμπληρώματα διατροφής διότι παρέχουν μεγάλες ποσότητες βκαροτένιου και βιταμίνης Α, καθώς δύο μελέτες έχουν συνδέσει αυτές τις θρεπτικές ουσίες με αυξημένο κίνδυνο εμφάνισης καρκίνου του πνεύμονα. Επίσης, η περίσσεια βιταμίνης Α που περιέχεται στα συμπληρώματα διατροφής κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης μπορεί να αυξήσει τον κίνδυνο γενετικών ανωμαλιών στα βρέφη. Καθίσταται σαφές , λοιπόν , ότι οι διατροφικές ανάγκες πρέπει να καλυφθούν κατά κύριο λόγο από τα τρόφιμα. Παρόλα αυτά, τα συμπληρώματα διατροφής μπορεί να είναι χρήσιμα στην παροχή ενός ή περισσοτέρων θρεπτικών συστατικών που διαφορετικά μπορεί να καταναλώνονται σε λιγότερο από τις συνιστώμενες ποσότητες. Τα συμπληρώματα διατροφής είναι χρήσιμα μόνο σε αυτούς των οποίων οι δίαιτες τους στερούν συγκεκριμένες θρεπτικές ουσίες, ενώ σε καλοαναθρεμμένους συμμετέχοντες μπορεί να μην έχει κανένα αποτέλεσμα. Ομοίως, οι άνθρωποι που καπνίζουν μπορεί να έχουν μεγαλύτερη ανάγκη για ορισμένες βιταμίνες, έτσι μια μελέτη που διεξήχθη σε καπνιστές θα μπορούσε να έχει 21

διαφορετικά αποτελέσματα από ότι αν πραγματοποιούταν σε άτομα που δεν είχαν καπνίσει ποτέ ή που έχουν κόψει αυτή τη συνήθεια. Ένα συμπλήρωμα μπορεί να είναι ευεργετικό σε ένα στάδιο μιας ασθένειας ή κατάστασης ενώ σε ένα άλλο όχι, έτσι μελέτες που έγιναν σε διαφορετικά στάδια μπορεί να έχουν διαφορετικά αποτελέσματα. Τα συμπληρώματα έχουν κινδύνους καθώς και οφέλη. Μια σειρά μελετών έδειξε ότι η βιταμίνης D αμύνεται ενάντια σε ένα μακρύ κατάλογο ασθενειών, συμπεριλαμβανομένου του καρκίνου, του διαβήτη και της κατάθλιψης. Επιπλέον, περιέχουν ωμέγα-3 λιπαρά οξέα που είναι υπεύθυνα για την αποτροπή εγκεφαλικών επεισοδίων και άλλων καρδιαγγειακών συμβάντων, αντιοξειδωτικά, όπως οι βιταμίνες C και E και βήτα καροτίνη που είχαν θεωρηθεί ως βιταμίνες κατά των καρδιακών παθήσεων, του καρκίνου, ακόμη και της νόσου Αλτσχάιμερ. Μερικά συμπληρώματα που βρέθηκαν να έχουν οφέλη για την υγεία σε μελέτες παρατήρησης αποδείχθηκε, με πιο αυστηρό έλεγχο, όχι μόνο ότι είναι αναποτελεσματικά, αλλά και επικίνδυνα. Η βιταμίνη Ε, η οποία αρχικά θεωρούταν ότι προστάτευε την καρδιά, ανακαλύφθηκε αργότερα ότι αυξάνει τον κίνδυνο για εγκεφαλικά επεισόδια. Το φυλλικό οξύ , και άλλες βιταμίνες του συμπλέγματος Β , στην πραγματικότητα εγείρουν ανησυχίες καθώς μπορεί να αυξήσουν τον κίνδυνο εμφάνισης καρκίνου. Η νηστεία ωφελεί την υγεία μας; Ο μήνας του Ραμαζανιού είναι ένας χρόνος της νηστείας και της προσευχής για τους κατ 'εκτίμηση 8.000.000 Αμερικανούς Μουσουλμάνους και 1,6 δισεκατομμύρια μουσουλμάνους σε όλο τον κόσμο. Για τριάντα ημέρες, οι πιστοί προσπερνούν τα τρόφιμα και το νερό από την αυγή μέχρι και το σούρουπο. Οι Χριστιανοί νηστεύουν τη Σαρακοστή δυο φορές το χρόνο, από σαράντα και πενήντα ημέρες αντίστοιχα. Τη νύχτα πριν από το Γιομ Κιπούρ κάθε χρόνο, οι Εβραίοι ξεκινούν μια περίοδο 25 ωρών νηστείας και προσευχής. Για τις περισσότερες θρησκείες, η θυσία των τροφίμων και του νερού - για ώρες, ημέρες ή εβδομάδες - είναι κατανοητό να είναι μια έντονα πνευματική πρακτική που επιτρέπει τον ασκητισμό. Όμως, ενώ η πνευματική σημασία της νηστείας είναι ευρέως γνωστή, οι σωματικές επιπτώσεις της στο σώμα είναι λιγότερο σαφείς. Πώς το ανθρώπινο σώμα αρχίζει να αλλάζει όταν έχει συστηματικά στερηθεί τις τροφές και το νερό; Εδώ είναι μερικές απαντήσεις. Σε μια μελέτη το 2008 που διεξήχθη στη Γιούτα των ΗΠΑ διαπιστώθηκε ότι οι άνθρωποι που νηστεύουν τακτικά μειώνουν τον κίνδυνο προσβολής από στεφανιαία νόσο. Το 2014, μια άλλη μελέτη διαπίστωσε ότι η νηστεία υποκινεί τις αλλαγές του μεταβολισμού και μειώνει τα «κακά» επίπεδα χοληστερόλης, η οποία με τη σειρά της μπορεί να μειώσει την πιθανότητα των καρδιακών παθήσεων σε ποσοστό 58%. Η μελέτη έδειξε επίσης μια μείωση στα επίπεδα σακχάρου στο αίμα. Ακόμα βοηθάει και στην απώλεια βάρους. Μόλις το σώμα χρησιμοποιήσει τα αποθεματικά της γλυκόζης, καίγεται το λίπος 22

για την ενέργεια, η οποία μπορεί να οδηγήσει σε κάποια απώλεια βάρους. Οι διατροφολόγοι προειδοποιούν, ωστόσο, ότι η υπερβολική νηστεία μπορεί να οδηγήσει σε λιμό και θα πρέπει να αποφευχθεί με κάθε κόστος. "Η συμμετοχή σε νηστεία μπορεί να φέρει τις οικογένειες και τις κοινωνικές ομάδες πιο κοντά", δήλωσε ο ψυχολόγος Susan Jones. "Αυτό βοηθά συχνά τα άτομα που πάσχουν από κατάθλιψη και τη μοναξιά, διαβεβαιώνοντας τους ότι δεν είναι μόνοι.’’ Υπάρχουν κάποιες προκαταρκτικές ενδείξεις ότι η νηστεία μπορεί να έχει οφέλη για τους ασθενείς που έλαβαν χημειοθεραπεία. Η νηστεία για 5 ημέρες ακολουθούμενη από μια κανονική διατροφή έχει τη δυνατότητα να μεταφραστεί σε αποτελεσματική μέθοδο κλινικών παρεμβάσεων για την προστασία των ασθενών που υποβάλλονται σε θεραπεία του καρκίνου. Υπάρχει φαγητό “κατά της μοναξιάς”; Όπως δημοσιεύεται στο επιστημονικό έντυπο «Psychological Science» οι ερευνητές του Πανεπιστημίου του Μπάφαλο διαπίστωσαν ότι συγκεκριμένες τροφές μπορούν να καταπολεμήσουν τη μοναξιά. Οι επιστήμονες υποστηρίζουν ότι αυτό συμβαίνει γιατί όποτε περνάμε δυσκολίες τείνουμε να επιλέγουμε τροφές που μας «ταξιδεύουν» στο κλίμα χαρούμενων οικογενειακών στιγμών που είχαμε βιώσει ως παιδιά. Η ανάκληση έστω και υποσυνείδητα αυτών των αναμνήσεων, βελτιώνει την ψυχική διάθεση και διώχνει τη μοναξιά. Επιπρόσθετα, ειδικοί διαπίστωσαν ότι τα άτομα που ένιωθαν ασφάλεια στις οικογενειακές και στις φιλικές τους σχέσεις, καταπολεμούσαν τη μοναξιά τους καταναλώνοντας φαγητά της παρηγοριάς όπως είναι π. χ. ο πουρές πατάτας, τα μακαρόνια με τυρί, η κοτόσουπα, το ρολό κιμά, τα λουκάνικα, τα σάντουιτς με μπέικον, τα παγωτά, οι σοκολάτες κ.ά. Ποια είναι η επίδραση της τηλεόρασης στην κατανάλωση του φαγητού; Τα τελευταία χρόνια οι ώρες που περνάμε μπροστά στην τηλεόραση έχουν αυξηθεί κατά 30% και αυτό ξεκινάει από την παιδική μας ηλικία. Η τηλεόραση έχει όντως διεισδύσει μόνιμα στη ζωή μας, εξουσιάζοντας ένα μεγάλο κομμάτι από τον ελεύθερο χρόνο μας. Αυτή η «αθώα» συνήθεια μπορεί όμως να είναι επιβλαβής για τις διατροφικές μας συνήθειες. Η τηλεόραση έχει ασφαλώς τη θετική της συμβολή, γιατί διευρύνει τις γνώσεις μας, τον ορίζοντα μας, μας ψυχαγωγεί. Όμως, μπορεί να μας επηρεάσει και αρνητικά, ειδικά, όσον αφορά τις διατροφικές μας συνήθειες, αφού ενοχοποιείται, μεταξύ άλλων, για τα αυξανόμενα ποσοστά παχυσαρκίας που παρατηρούμε γύρω μας. Οι διατροφικές μας συνήθειες έχουν διαφοροποιηθεί σημαντικά τα τελευταία χρόνια. Οι έντονοι ρυθμοί της καθημερινότητας και ο ελλιπής ελεύθερος χρόνος, μας έχουν οδηγήσει στην υιοθέτηση κακών συνηθειών, όπως το να τρώμε τα γεύματα μας μπροστά στην τηλεόραση, ενώ το οικογενειακό τραπέζι, ένας από τους πιο παλιούς και παραδοσιακούς θεσμούς της οικογένειας, τείνει 23

πλέον να εκλείψει. Το αποτέλεσμα είναι να καταναλώνουμε συχνά ασυνείδητα και εν τάχει μεγαλύτερη ποσότητα φαγητού από ό,τι θα καταναλώναμε αν τρώγαμε κανονικά στο τραπέζι, ενώ παράλληλα τσιμπολογάμε ασυναίσθητα παχυντικές τροφές πλούσιες σε λιπαρά και ζάχαρη. Η πιο έντονη, όμως, επιρροή της τηλεόρασης όσον αφορά τις διατροφικές μας συνήθειες, πραγματοποιείται μέσω των συνεχών διαφημίσεων, που προβάλλουν συχνά αντιφατικά μηνύματα, προκαλώντας σύγχυση στο καταναλωτικό κοινό, ιδιαίτερα στη νεολαία. Βομβαρδιζόμαστε από εκπομπές, διαφημίσεις και μηνύματα που προβάλλουν με ελκυστικό και θελκτικό τρόπο τροφές ιδιαίτερα ανθυγιεινές και παχυντικές, ενώ την ίδια στιγμή τονίζεται εμφατικά ως πρότυπο ομορφιάς το ιδιαίτερα λεπτό και συχνά ανορεξικό σώμα. Η διεισδυτικότητα των μηνυμάτων αυτών, συχνά οδηγεί σε συμπεριφορές, όπως υπερφαγικά επεισόδια, βουλιμικές κρίσεις ή στερητικές δίαιτες, που συχνά αποτελούν το κατώφλι για την ανάπτυξη σοβαρών διαταραχών διατροφής όπως η ψυχογενής βουλιμία και η ανορεξία. Διαπιστώθηκε ότι το φαγητό μπροστά στην τηλεόραση οδηγεί σε απουσία επικοινωνίας μεταξύ των μελών της οικογένειας, σε κατανάλωση μεγαλύτερης ποσότητας φαγητού, με τρόπο μηχανικό, και σε καθιστική ζωή αφού το άτομο δε δραστηριοποιείται σωματικά. Οι έρευνες υποστηρίζουν πως η νέα γενιά των παιδιών της Ευρώπης βρίσκεται λιγότερο εκτεθειμένη σε τηλεοπτικές διαφημίσεις τροφίμων σε σύγκριση με το παρελθόν, σύμφωνα με νέα έκθεση που ήρθε στο φως της δημοσιότητας. Η 5η ετήσια έκθεση δεδομένων ελέγχου της πρωτοβουλίας EU Pledge, της εθελοντικής πρωτοβουλίας αυτοδέσμευσης 20 κορυφαίων εταιρειών τροφίμων και ποτών να αλλάξουν τον τρόπο που προσεγγίζουν επικοινωνιακά τα παιδιά ηλικίας κάτω των 12 ετών και το πώς διαφημίζουν τα προϊόντα τους στην τηλεόραση και στο διαδίκτυο στην Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΕ), καταδεικνύει ότι οι συμμετέχουσες εταιρίες έχουν μειώσει σημαντικά τον αριθμό των διαφημίσεων προϊόντων διατροφής σε παιδιά από το 2005. Συγκεκριμένα, τα στοιχεία δείχνουν ότι σήμερα τα παιδιά στην ΕΕ είναι εκτεθειμένα κατά μέσο όρο σε 31% λιγότερες διαφημίσεις προϊόντων διατροφής σε όλα τα τηλεοπτικά προγράμματα. Διαπιστώνεται μείωση κατά 47% των διαφημίσεων προϊόντων που δεν πληρούν τα κριτήρια διατροφής σε όλα τα τηλεοπτικά προγράμματα, ενώ κατά τη διάρκεια παιδικών προγραμμάτων σημειώνεται μείωση κατά 82% των διαφημίσεων προϊόντων που δεν πληρούν τα διατροφικά κριτήρια που έθεσε το 2007 η ΕΕ. Τα αποτελέσματα που καταγράφονται είναι ιδιαιτέρως σημαντικά, αν αναλογιστεί κανείς ότι σύμφωνα με μία άλλη έκθεση της Eurodata TV Worldwide, ο χρόνος που περνούν τα παιδιά στην ΕΕ μπροστά σε οθόνες τηλεόρασης, ηλεκτρονικού υπολογιστή και κονσόλες συνολικά βαίνει αυξανόμενος τα τελευταία 5 χρόνια, αν και από το 2012 παρατηρείται μείωση του χρόνου μπροστά στην οθόνη της τηλεόρασης. Τα αποτελέσματα αυτής της συνήθειας παρατηρούνται με γυμνό μάτι και αποδεικνύονται από την ένδειξη της ζυγαριάς.

24

Την αυξητική συχνότητα της παιδικής παχυσαρκίας στην Ελλάδα της οικονομικής κρίσης επιβεβαιώνει και η πιο πρόσφατη πανελλήνια μελέτη (2013) της Ελληνικής Ιατρικής Εταιρείας Παχυσαρκίας σε παιδιά ηλικίας 8 και 10 ετών, στο πλαίσιο της πανευρωπαϊκής προσπάθειας του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας για τον προσδιορισμό και τον περιορισμό της παιδικής παχυσαρκίας. Τα ευρήματα κατέδειξαν σημαντική αυξητική τάση των ποσοστών παχυσαρκίας και σωματικού βάρους άνω του φυσιολογικού, κατά 50% σε βάθος δεκαετίας. Το ποσοστό εθελοντικής συμμόρφωσης των εταιριών μελών του EU Pledge, σύμφωνα με την 5η έκθεση δεδομένων ελέγχου ανέρχεται σε 98,1% σε ότι αφορά στις τηλεοπτικές διαφημίσεις και 94% στο διαδίκτυο. Τα παιδιά μπορεί να περνούν περισσότερο χρόνο μπροστά σε μια οθόνη, ωστόσο η έκθεσή τους σε τηλεοπτικές διαφημίσεις τροφίμων έχει περιοριστεί. Επιπλέον , η παρακολούθηση τηλεόρασης όταν συγκρίνεται με άλλες καθιστικές δραστηριότητες παρουσιάζει

επιπρόσθετα

μειονεκτήματα.

Ο

μεταβολικός

ρυθμός

είναι

χαμηλότερος

όταν

παρακολουθούμε τηλεόραση σε σύγκριση το διάβασμα , τη ζωγραφική ή το οδήγημα του αυτοκινήτου. Στα παιδιά έχει τεκμηριωθεί από επιδημιολογικές έρευνες ότι η παρατεταμένη παρακολούθηση της τηλεόρασης οδηγεί σε παχυσαρκία. Αυτό έχει επίσης φανεί σε έρευνες που αφορούσαν τους άνδρες. Γιατροί από τη Σχολή Δημόσιας Υγείας του πανεπιστημίου του Χάρβαρντ, εξέτασαν τα δεδομένα από το 1992 έως το 1998 για 50,277 γυναίκες με ΔΜΣ μικρότερο από 30. Οι γυναίκες αυτές στην αρχή της έρευνας δεν έπασχαν από διαβήτη, καρδιακές ασθένειες ή καρκίνο. Αναλύθηκαν τα στοιχεία που προέκυψαν από ερωτηματολόγια και που αφορούσαν τη σωματική τους εξάσκηση, το είδος των καθιστικών δραστηριοτήτων τους και το χρόνο που αφιέρωναν σε αυτές. Τα αποτελέσματα τους έφεραν στην επιφάνεια πολύ ενδιαφέρουσες πληροφορίες: 1. Οι καθιστικές δραστηριότητες αλλά ιδιαίτερα η παρακολούθηση της τηλεόρασης, συσχετιζόταν με σημαντικά αυξημένο κίνδυνο για παχυσαρκία και πρόκληση διαβήτη τύπου 2.

2. Για κάθε 2 ώρες τηλεόρασης που παρακολουθούσαν καθημερινά οι γυναίκες, ο κίνδυνος τους για να παρουσιάσουν διαβήτη, αυξανόταν κατά 14%.

3. Ο κίνδυνος για να γίνουν παχύσαρκες (ΔΜΣ>30) αυξανόταν κατά 23% για κάθε 2 ώρες καθημερινής παρακολούθησης της τηλεόρασης.

4. Η σωματική άσκηση ακόμη και σε μικρό βαθμό, όπως 30 λεπτά γρήγορα περπάτημα κάθε μέρα, βοηθούσε σημαντικά και μείωνε τον κίνδυνο για διαβήτη και παχυσαρκία. Το συμπέρασμα των ερευνητών είναι ότι η μείωση του χρόνου παρακολούθησης της τηλεόρασης μπορεί να μειώσει ουσιαστικά τον κίνδυνο για διαβήτη και παχυσαρκία. Άρα κίνηση = υγεία. Για παράδειγμα, δεν είναι ανάγκη να παίρνουμε πάντοτε το ασανσέρ για να βγούμε σε κάποιο όροφο. Ας περπατήσουμε για το δικό μας καλό. Εάν πρέπει να πάμε για ψώνια, δουλειά ή επίσκεψη, ας παρκάρουμε πιο μακριά και ας περπατήσουμε λίγο. Αυτού του είδους τα απλά μέτρα, μπορούν να γίνουν συνήθειες και μακροπρόθεσμα η απόδοση τους θα μας είναι ευεργετική.

25

Πρέπει να αποφεύγουμε το μπάνιο στη θάλασσα με γεμάτο στομάχι; Πώς να ξεχάσουμε την ανυπομονησία που είχαμε όλοι σαν παιδιά όταν περιμέναμε να περάσουν οι ώρες από το φαγητό για να βουτήξουμε στη θάλασσα; Όταν ρωτούσαμε, μας έλεγαν πάντα πως το κολύμπι με γεμάτο στομάχι μπορεί να προκαλέσει κράμπες, που θα μας καθιστούσαν ανήμπορους να κολυμπήσουμε και κατά συνέπεια θα πνιγόμασταν. Ισχύει όμως αυτό; Οι αιτίες της κράμπας δεν έχουν εξηγηθεί πλήρως. Ενώ δεν υπάρχουν στοιχεία που να αποδεικνύουν πως η σωματική άσκηση μετά το φαγητό προκαλεί κράμπα, είναι γνωστό πως η έντονη άσκηση απομακρύνει το αίμα από την χώνεψη και το στέλνει στο δέρμα, τους μύες και τα άκρα. Επομένως, αν το φαγητό δεν έχει χωνευτεί πλήρως, η άσκηση μπορεί να προκαλέσει ναυτία. Ο φόβος που μας ανακατεύει το στομάχι οφείλεται στην ίδια αιτία. Καταστάσεις έντασης ή κινδύνου κάνουν το σώμα μας να βάζει τη χώνεψη σε δεύτερη μοίρα και στέλνει το αίμα στους μύες, προκειμένου να υπερασπιστούμε αποτελεσματικότερα τον εαυτό μας ή να τρέξουμε πιο γρήγορα από ποτέ. Ωστόσο, οι έρευνες για την κράμπα αφορούσαν σε αθλητές που έτρεχαν μεγάλες αποστάσεις και έντονες προπονήσεις – ασχολίες σαφώς εντονότερες από το πλατσούρισμα στα ρηχά που κάνουν οι περισσότεροι κολυμβητές. Οι επαγγελματίες κολυμβητές προσέχουν να μην αγωνίζονται με γεμάτο στομάχι, αλλά τρώνε αρκετά προκειμένου να έχουν «καύσιμα» για την επίτευξη μέγιστης απόδοσης. Όταν οι αθλητές κολύμβησης διανύουν μεγάλες αποστάσεις καταναλώνουν φαγητό ακόμα και κατά τη διάρκεια του αγώνα. Αν πάθουν κράμπα, οφείλεται περισσότερο στην υπερβολική καταπόνηση· δε μοιάζει να οφείλεται στο φαγητό. Οπότε, τι θα λέγατε για ένα σφάχτη; Αν και μοιάζει με κράμπα στην αίσθηση, οι ερευνητές τα διαχωρίζουν με σαφήνεια. Αν και τους έχει δοθεί το όνομα «παροδικός κοιλιακός πόνος που οφείλεται στην άσκηση», οι σφάχτες δεν έχουν εξηγηθεί πλήρως ακόμη. Στην Αυστραλία, ο φυσιοθεραπευτής Darren Morton έχει αφιερώσει την καριέρα του στους σφάχτες. Έχει ανακαλύψει πως είναι πιθανότερο να πάθουν σφάχτες οι επαγγελματίες κολυμβητές παρά οι δρομείς. Αν κάποιος είχε καταναλώσει ένα μεγάλο γεύμα μια με δύο ώρες πριν έναν αγώνα, ήταν πιο πιθανό να πάθει σφάχτη, ακόμα κι αν περίμεναν να περάσει η απαραίτητη μια ώρα πριν την άσκηση. Πάντως, το καλό της υπόθεσης είναι ότι όσο μεγαλύτερος είναι κανείς, τόσο σπανιότεροι είναι οι σφάχτες που παθαίνει. Ο Morton παρατήρησε πως οι περισσότεροι σφάχτες συνέβαιναν σε δρομείς που μόλις είχαν ενυδατωθεί με υγρά κατά τη διάρκεια ενός αγώνα. Υπέθεσε πως τα υγρά (χυμοί, νερά και τα συναφή) κάνουν το στομάχι να πρήζεται και αυτό με τη σειρά του πιέζει τους κοιλιακούς μύες με αποτέλεσμα να εμφανίζεται ο σφάχτης. Και αν τα υγρά που φουσκώνουν το στομάχι μπορούν να κάνουν τη ζημιά, σίγουρα μπορεί και το φαγητό. Τώρα, όσον αφορά τη θάλασσα. Αν πάθουμε σφάχτη ή κράμπα, υπάρχει κάποια ένδειξη πως το συμβάν θα μας οδηγήσει σε πνιγμό; Αν ένα παιδί βρίσκεται στα ρηχά όταν το πάθει, μπορεί να σταθεί όρθιο και να διαφύγει τον κίνδυνο. Ακόμα, ο σφάχτης δεν μπορεί να μας εμποδίσει να επιπλεύσουμε 26

ανάσκελα. Ένα παιδί θα κινδύνευε μόνο εάν βρισκόταν στα βαθιά, μακριά από οτιδήποτε που θα μπορούσε να χρησιμοποιήσει σα στήριγμα και αν ήταν ανίκανο να κολυμπήσει – αλλά σε τέτοια περίπτωση, καλό θα ήταν να αποφεύγει το κολύμπι, είτε έχει φάει είτε όχι! Αν συμβουλευτούμε τα στατιστικά, πολλά παιδιά όντως πνίγονται κάθε χρόνο. Στην Κίνα είναι η κύρια αιτία παιδικού θανάτου. Ωστόσο, δε φαίνεται πουθενά σαν αιτία το φαγητό. Τα κέντρα ελέγχου ασθενειών των ΗΠΑ, για παράδειγμα, αναφέρουν σαν κύριες αιτίες πνιγμού την έλλειψη γνώσεων κολύμβησης και την ανυπαρξία μέτρων ασφαλείας στις πισίνες. Στους ενήλικες, ένας άλλος σημαντικός παράγοντας είναι η κατανάλωση αλκοόλ πριν τη θάλασσα. Ανεξάρτητα από όλα αυτά, υπάρχουν κι άλλοι σοβαροί λόγοι να μην κολυμπάτε αμέσως μετά το φαγητό – η αποφυγή της ναυτίας και των ισχυρών ηλιακών ακτινών του μεσημεριού, για παράδειγμα. Οπότε, λέγοντας στα παιδιά πως ίσως πνιγούν επειδή μόλις έφαγαν είναι ένας καλός τρόπος να τα κάνετε να σας ακούν. Αλλά, βάσει ενδείξεων, η επιστήμη δε ρίχνει το φταίξιμο στο φαγητό. Είναι όμως σημαντικό να μην ξεχνάτε το εξής: το περιεχόμενο του άρθρου αυτού είναι πληροφοριακού χαρακτήρα και σε καμία περίπτωση δεν υποκαθιστά τις πολύτιμες συμβουλές του γιατρού ή του φαρμακοποιού σας. Ο γιατρός μας ξέρει τι είναι καλύτερο για μας. Γίναμε πολύ έξυπνοι χάρη στη μαγειρική;

Γενικά Μαγειρική είναι η διαδικασία της προετοιμασίας τροφίμων με τη χρήση της θερμότητας. Οι τεχνικές μαγειρέματος και τα συστατικά ποικίλλουν ευρέως σε όλο τον κόσμο, γεγονός που αντανακλά τις μοναδικές περιβαλλοντικές, οικονομικές, και πολιτιστικές παραδόσεις. Τελος, οι άνθρωποι λόγω της ανάγκης επιβίωσης και θρεπτικού μαγειρεμένου φαγητού, ανακάλυψαν την φωτιά με αποτέλεσμα να γίνουν εξυπνότεροι. Νέα ερευνητικά δεδομένα δείχνουν να επιβεβαιώνουν τη σχετικά νέα θεωρία ότι ο άνθρωπος έγινε το εξυπνότερο ζώο χάρη στη μαγειρική: αν κάποιος ήθελε να αρκεστεί στο ωμό, μη επεξεργασμένο φαγητό, θα έπρεπε να μασάει ασταμάτητα για εννέα ώρες την ημέρα προκειμένου να θρέψει τον ενεργοβόρο, έξυπνο εγκέφαλό του.

27

Οφέλη σύμφωνα με έρευνες • Το τεμαχισμένο και μαγειρεμένο φαγητό επιτρέπει στο ανθρώπινο πεπτικό σύστημα να αντλεί περισσότερη ενέργεια.

• Το μαγείρεμα διασπά τα συστατικά των τροφών και περιορίζει έτσι την ενεργειακή δαπάνη της πέψης.

• Τα ενεργειακά οφέλη της μαγειρικής είναι μάλιστα τόσο μεγάλα ώστε έχουν οδηγήσει ορισμένους ανθρωπολόγους στο συμπέρασμα ότι οι πρόγονοί μας απέκτησαν μεγαλύτερο εγκέφαλο όταν ανακάλυψαν τις χρήσεις της φωτιάς. Ενδείξεις • Οι αρχαιότερες ενδείξεις για τη χρήση φωτιάς, οι οποίες χρονολογούνται γύρω στο ένα εκατομμύριο χρόνια, σχεδόν συμπίπτουν χρονικά με την εμφάνιση ενός μεγάλου εγκεφάλου στον πρόγονό μας Homo erectus, πριν από περίπου ενάμισι εκατομμύριο χρόνια.

• Οι ερευνητές του Ομοσπονδιακού Πανεπιστημίου του Ρίο ντε Τζανέιρο υπολογίζουν ότι η διατροφή θέτει ένα απαράβατο όριο στην ποσότητα ενέργειας που μπορεί να προσλάβει σε ημερήσια βάση ένα θηλαστικό. Μελέτη (I) Οι ερευνητές μέτρησαν τους νευρώνες και την ενεργειακή κατανάλωση στους εγκεφάλους 13 ειδών πρωτευόντων και ακόμα 30 θηλαστικών. (ii) Yπολόγισαν πόσες ώρες την ημέρα θα έπρεπε να μασουλά κάθε ζώο προκειμένου να καλύψει τις ανάγκες του εγκεφάλου του. Αποτελέσματα Ο μέσος γορίλας χρειάζεται 8,8 ώρες την ημέρα, ένας ουραγκοτάγκος 7,8 ώρες, ένας χιμπατζής 7,3 ώρες και ένας άνθρωπος 9,3 ώρες. «Αν κανείς καταναλώνει μόνο ωμό φαγητό, οι ώρες της ημέρας δεν φτάνουν για να προσλάβει αρκετές θερμίδες και να αναπτύξει έναν τόσο μεγάλο εγκέφαλο» σχολιάζει η Σουζάνα Ηερκουλάνο-Χάουζελ, μέλος της ερευνητικής ομάδας. «Η μαγειρική μας επέτρεψε να παρακάμψουμε τον περιορισμό του πόση τροφή μπορούμε να καταναλώσαμε σε μία ημέρα» καταλήγει. Υπάρχουν πιθανές παρενέργειες από τη χρήση αναβολικών; Τι είναι τα Αναβολικά Ανδρογόνα Στεροειδή; Τα αναβολικά ανδρογόνα στεροειδή είναι φυσικές ή τεχνητές ενώσεις που δρουν με τρόπο παρόμοιο με την ορμόνη τεστοστερόνη. Η τεστοστερόνη προκαλεί την ανάπτυξη των ανδρικών 28

χαρακτηριστικών του φύλου (ανδρογόνος δράση) και τη σταδιακή αύξηση του μυϊκού ιστού (αναβολική δράση). Γενικά Κίνδυνοι για την υγεία μπορούν να παραχθούν από μακροχρόνια χρήση ή υπερβολικές δόσεις (αναβολικά-ανδρογόνα στεροειδή) ΑΑΣ. Αυτά τα αποτελέσματα περιλαμβάνουν επιβλαβείς αλλαγές στα επίπεδα χοληστερόλης (αυξημένη λιποπρωτεΐνη χαμηλής πυκνότητας και μειωμένη λιποπρωτεΐνη υψηλής πυκνότητας), ακμή, υψηλή πίεση του αίματος, ηπατική βλάβη και επικίνδυνες αλλαγές στη δομή της αριστερής κοιλίας της καρδιάς. Προβλήματα που σχετίζονται με ορμονικές ανισορροπίες, όπως η γυναικομαστία και η μείωση του μεγέθους των όρχεων μπορεί επίσης να προκληθεί από τα ΑΑΣ.

Ειδικά (παρενέργειες αναβολικών) • Στους άνδρες: Ακμή, αυξημένη επιθετικότητα και σεξουαλική διάθεση. Χρήση για μεγάλο διάστημα μπορεί να προκαλέσει στειρότητα και ανικανότητα, αναστολή της σπερματογένεσης, συρρίκνωση και σκλήρυνση των όρχεων, νεφρική βλάβη, γυναικομαστία, αλωπεκία, υπερτροφία προστάτη, μειωμένη παραγωγή ενδογενούς τεστοστερόνης και γοναδοτροπινών.

• Στις γυναίκες: Ακμή, ανάπτυξη ανδρικών χαρακτηριστικών, μεταξύ αυτών τριχοφυΐα στο πρόσωπο και στο σώμα, βάθυνση του τόνου της φωνής, διαταραχές εμμήνου ρύσεως (περιόδου), αυξημένη επιθετικότητα και σεξουαλική διάθεση, υπερτροφία κλειτορίδας, συρρίκνωση του στήθους, αλωπεκία ανδρικού τύπου, πολύ αυξημένα επίπεδα τεστοστερόνης, μειωμένα επίπεδα ωοθυλακιοτρόπου ορμόνης.

• Στους εφήβους: Σοβαρή ακμή στο πρόσωπο και στο σώμα, ανδρογενής σωματοκατασκευή στις κοπέλες, αναστολή της σωματικής ανάπτυξης εξαιτίας της πρώιμης σύγκλισης των επιφύσεων των οστών*. * Οι παρενέργειες αυτές μπορεί να είναι μόνιμες.

29

• Καρδιαγγειακές βλάβες: Σχηματισμός θρόμβων, αυξημένη πίεση αίματος, υπέρταση, ταχυκαρδία, καρδιακή προσβολή, υπερινσουλιναιμία.

• Ενδοκρινικές βιοχημικές διαταραχές: Μειωμένη ανοχή στη γλυκόζη, αλλαγές στο λιποπρωτεϊνικό προφίλ (αλλαγές στο ισοζύγιο HDL / LDL), αυξημένα επίπεδα τριγλυκεριδίων.

• Ηπατικές βλάβες: Ηπατίτιδα, καρκίνος, ίκτερος, ηπατοκυτταρικό αδένωμα.

• Άλλες βλάβες: Νανισμός (πολύ μικρό ύψος).

• Ψυχολογικές παρενέργειες: Κατάθλιψη, ερεθιστικότητα, αδυναμία συγκέντρωσης, επιθετικότητα, βιαιότητα, παράνοια, υπερδιέγερση. Τα Parabens μας βλάπτουν; Τα parabens είναι μία κατηγορία ευρέως χρησιμοποιούμενων συντηρητικών στα καλλυντικά και φαρμακευτικά προϊόντα. Στον κλάδο της χημείας όμως είναι μια σειρά από παραϋδροξυβενζοϊκά ή εστέρες του παραϋδροξυβενζοϊκού οξέος (επίσης γνωστού ως 4-υδροξυβενζοϊκού οξέος). Αυτές οι ενώσεις και τα άλατά τους, χρησιμοποιούνται κυρίως για τις βακτηριοκτόνες και μυκητοκτόνες ιδιότητες τους. Μπορούν να βρεθούν σε σαμπουάν, εμπορικές κρέμες, τζελ ξυρίσματος, τα προσωπικά λιπαντικά, φαρμακευτικά προϊόντα, σπρέι μαυρίσματος, μακιγιάζ και οδοντόκρεμες Χρησιμοποιούνται επίσης ως πρόσθετα τροφίμων. Η αποτελεσματικότητά τους ως συντηρητικά, σε συνδυασμό με το χαμηλό κόστος τους, τη μακρά ιστορία της χρήσης τους και η αναποτελεσματικότητα ορισμένων φυσικών εναλλακτικών λύσεων, όπως εκχύλισμα σπόρων γκρέιπφρουτ, εξηγεί γιατί τα parabens είναι τόσο δημοφιλή. Ο τρόπος δράσης των parabens είναι δραστικός έναντι ενός ευρέος φάσματος μικροοργανισμών. Ωστόσο, ο αντιβακτηριακός τρόπος δράσης τους δεν είναι καλά κατανοητός. Πιστεύεται ότι δρουν διαταράσσοντας τις διαδικασίες μεταφοράς μεμβράνης ή αναστέλλοντας τη σύνθεση του DNA και του RNA ή μερικών βασικών ενζύμων σε ορισμένα βακτηριακά είδη. Η ισχυρότερη αντιβακτηριακή δράση του προπυλοπαραβενίου μπορεί να οφείλεται στη μεγαλύτερη διαλυτότητα του στην βακτηριακή μεμβράνη, η οποία μπορεί να του επιτρέψει να φθάσει το κυτταροπλασματικό στόχο σε μεγαλύτερες συγκεντρώσεις. Σύνθεση Όλα τα χρησιμοποιούμενα εμπορικά parabens παράγονται συνθετικά, αν και μερικα είναι ίδια με εκείνα που βρίσκονται στη φύση. Παράγονται με εστεροποίηση παρα- υδροξυβενζοϊκού οξέος με την κατάλληλη αλκοόλη, όπως μεθανόλη, αιθανόλη ή η-προπανόλη. Το παρα-υδροξυβενζοϊκό οξύ με τη σειρά του παράγεται βιομηχανικά από τροποποίηση της αντίδρασης Kolbe-Schmitt, χρησιμοποιώντας φαινοξειδικό κάλιο και διοξείδιο του άνθρακα.

30

Τοξικότητα Τα περισσότερα διαθέσιμα δεδομένα για την τοξικότητα των parabens, έχουν προκύψει από singleexposure έρευνες, δηλαδή έρευνες όπου έχει χρησιμοποιηθεί ένας τύπος paraben από έναν τύπο προϊόντος. Σύμφωνα με την έρευνα αυτή είναι σχετικά ασφαλής η χρήση των parabens, θέτοντας μόνο αμελητέο κίνδυνο για το ενδοκρινικό σύστημα. Ωστόσο, δεδομένου ότι πολλοί τύποι parabens χρησιμοποιούνται συχνά σε πολλά είδη προϊόντων, χρειάζεται περαιτέρω αξιολόγηση του κινδύνου υψηλής έκθεσης σε αυτά. Συνεπώς γίνεται κατανοητό πως δεν έχει αποδειχθεί ακόμα ότι τα parabens προκαλούν ή συμβάλλουν στην εκδήλωση κάποιων ασθενειών. Αλλεργικές αντιδράσεις Σε άτομα με κανονικό δέρμα τα parabens ως επί το πλείστον είναι μη ερεθιστικά. Τα parabens , ωστόσο, μπορούν να προκαλέσουν ερεθισμό του δέρματος και δερματίτιδα εξ' επαφής σε άτομα με αλλεργίες στα parabens, που είναι ένα μικρό ποσοστό του γενικού πληθυσμού. Ο καρκίνος του μαστού Δεν υπάρχουν αποδείξεις ότι η εφαρμογή των καταναλωτικών προϊόντων που περιέχουν parabens προκαλούν καρκίνο. Έρευνες που πραγματοποιήθηκαν από την Αμερικανική Αντικαρκινική Εταιρεία και το FDA διαπίστωσαν ότι τα σημερινά επίπεδα parabens σε καταναλωτικά προϊόντα δεν ήταν επικίνδυνα. Μια ανασκόπηση του 2005 κατέληξε στο συμπέρασμα ότι είναι βιολογικά απίθανο τα parabens να μπορούν να αυξήσoυν τον κίνδυνο εμφάνισης καρκίνου του ανδρικού αναπαραγωγικού συστήματος ή του στήθους και ότι η χειρότερη περίπτωση από την καθημερινή έκθεση σε parabens θα παρουσιάζε σημαντικά μικρότερο κίνδυνο σε σχέση με την έκθεση σε φυσικά ενδοκρινή ενεργά χημικά που περιλαμβάνονται στη διατροφή μας. Οιστρογονική δραστηριότητα Τα πειράματα σε ζώα έχουν δείξει ότι τα parabens έχουν ασθενή οιστρογονική δράση, ενεργώντας

31

ως ξενοοιστρογόνα. Σε μια in vivo μελέτη, η επίδραση του βουτυλοπαραβένιου προσδιορίστηκε να είναι περίπου 100.000 φορές ασθενέστερη από εκείνη της οιστραδιόλης και παρατηρήθηκε μόνο σε ένα επίπεδο δόσης περίπου 25.000 φορές υψηλότερη από το επίπεδο που χρησιμοποιείται συνήθως για τη διατήρηση των προϊόντων. Η μελέτη διαπίστωσε επίσης ότι η in vivo οιστρογονική δραστηριότητα των parabens μειώνεται κατά περίπου τρεις τάξεις μεγέθους σε σύγκριση με in vitro δράση. Η οιστρογονική δράση των parabens αυξάνει με το μήκος της αλκυλικής ομάδας. Η έκθεση στον ήλιο Οι μελέτες δείχνουν ότι όταν το μεθυλο-παραμπεν εφαρμόζεται στο δέρμα μπορεί να αντιδράσει με UVB που οδηγεί σε αυξημένη γήρανση του δέρματος και βλάβες του DNA. Κανονισμός Η Ευρωπαϊκή Επιστημονική Επιτροπή για τα καταναλωτικά προϊόντα (ΕΕΚΠ) δήλωσε το 2006 ότι τα διαθέσιμα στοιχεία σχετικά με τα parabens δεν επιτρέπουν την αποφασιστική απάντηση στο ερώτημα του κατά πόσον το προπυλο-, το βουτυλο- και το ισοβουτυλο- paraben μπορεί να χρησιμοποιηθεί με ασφάλεια σε καλλυντικά προϊόντα σε επιμέρους συγκεντρώσεις μέχρι 0,4% , που είναι το επιτρεπόμενο όριο στην ΕΕ. Διαμάχη Ένα έγγραφο του 2004 οδήγησε σε συζητήσεις για πιθανή καρκινογένεση και οιστρογονικά αποτελέσματα που προκύπτουν από τη συνεχιζόμενη χρήση των parabens ως συντηρητικά. Η κύρια βιομηχανία καλλυντικών πιστεύει ότι τα parabens, όπως και τα περισσότερα συστατικά των καλλυντικών, είναι ασφαλή με βάση την μακροχρόνια χρήση τους και καταγράφουν την ασφάλεια από τις πρόσφατες επιστημονικές μελέτες. Οι οργανισμοί δημοσίου συμφέροντος, οι οποίοι ευαισθητοποιούν σχετικά με τα συστατικά των καλλυντικών πιστεύουν ότι απαιτείται περαιτέρω έρευνα για να προσδιοριστεί η ασφάλεια των parabens, σύμφωνα με την αρχή της προφύλαξης. Οι ανησυχίες σχετικά με τις ενδοκρινικές διαταραχές έχουν οδηγήσει τους καταναλωτές και τις επιχειρήσεις να ψάξουν για paraben-free λύσεις. Εκχύλισμα σπόρων γκρέιπφρουτ χρησιμοποιείται ως ένα φυσικό συντηρητικό, αλλά σε μια μελέτη, πέντε από τα έξι εμπορικα προϊόντα που έχουν δοκιμαστεί βρέθηκαν να περιέχουν τεχνητά συντηρητικά όπως μεθυλο-παραμπεν.

32

Ποια είναι τα οφέλη και οι παρενέργειες των εμβολίων;

Ποια είναι τα πλεονεκτήματα των εμβολίων; Τα εμβόλια είναι ιστορικά το πιο αποτελεσματικό μέσο για την καταπολέμηση και την εξάλειψη των μολυσματικών ασθενειών. Μερικές φορές, η προστασία αποτυγχάνει, επειδή το ανοσοποιητικό σύστημα του ξενιστή απλά δεν ανταποκρίνεται επαρκώς ή και καθόλου. Έλλειψη ανταπόκρισης συνήθως προκύπτει από κλινικούς παράγοντες όπως ο διαβήτης, χρήση στεροειδών, λοίμωξη από HIV ή την ηλικία. Η δυνατότητα του εμβολιασμού θεωρείται ένα από τα μεγαλύτερα επιτεύγματα της δημόσιας υγείας του 20ου αιώνα για το ρόλο του στον έλεγχο της πολιομυελίτιδας, ιλαράς, ερυθράς, και άλλων μολυσματικών ασθενειών στις Ηνωμένες Πολιτείες. Παρά την αποτελεσματικότητά του στην πρόληψη και την εξάλειψη νόσων, η πρόσληψη του εμβολίου της παιδικής ηλικίας παραμένει κάτω του βέλτιστου. Η αποτελεσματικότητα ή η απόδοση του εμβολίου εξαρτάται από έναν αριθμό παραγόντων: η ίδια η ασθένεια (για κάποιες ασθένειες ο εμβολιασμός αποδίδει καλύτερα από ότι για άλλες),το στέλεχος του εμβολίου (μερικά εμβόλια είναι ειδικά ή τουλάχιστον πιο αποτελεσματικά για συγκεκριμένα στελέχη της ασθένειας), η (μη) τήρηση του προγράμματος εμβολιασμού. Σε μερικά άτομα, ο οργανισμός τους δεν αντιδρά σε ορισμένα εμβόλια, που σημαίνει ότι δεν παράγουν αντισώματα ακόμη και μετά τον εμβολιασμό. Μερικά οφέλη για την υγεία είναι η μείωση της νοσηρότητας και της θνησιμότητας μέσω του εμβολιασμού. Εξοικονομούνται ιατρικές δαπάνες γιατί ο εμβολιασμός προλαμβάνει ασθένειες και άλλα πολλά. Επίσης εξοικονομείται παραγωγικός χρόνος των γονέων επειδή με τον εμβολιασμό αποφεύγεται η ανάγκη για τη φροντίδα ενός άρρωστου παιδιού. Τα αποτελέσματα σχετίζονται με την αύξηση της παραγωγικότητας λόγω εμβολιασμού αφού βελτιώνεται η γνωστική λειτουργία, η σωματική δύναμη κ.ά. Οφέλη που σχετίζονται με την αύξηση της παραγωγικότητας προκύπτουν λόγω εμβολιασμών επειδή βελτιώνεται η υγεία του παιδιού και αυξάνονται οι πιθανότητες επιβίωσής του. Ποια είναι τα μειονεκτήματα των εμβολίων; Ο εμβολιασμός έχει αποδειχθεί γενικά ασφαλής. Όμως 33

κάποιες πιθανές παρενέργειες μπορεί να είναι ο πυρετός, ο πόνος γύρω απο την περιοχή που έγινε το εμβόλιο και οι μυικοί πόνοι, οι οποίες υποχωρούν μέσα σε λίγα λεπτά έως και κάποιες ώρες. Μπορεί να παρατηρηθούν ζαλάδες και αδυναμία κυρίως από αλλεργικά άτομα γι' αυτο απαραίτητο ειναι να γνωρίζει ο γιατρός το ιστορικό μας. Σοβαρές παρενέργειες είναι πολύ σπάνιες. Τα εμβόλια, όπως κάθε φάρμακο, μπορεί να προκαλέσουν κάποιες παρενέργειες όμως είναι αδύνατον ένα άτομο να νοσεί απο αυτά και σίγουρα οι παρενέργειες αυτές δεν είναι τόσο επικίνδυνες όσο μπορεί να είναι η κάθε ασθένεια που το εμβόλιο καλείται να μας προφυλάξει απο αυτή. Ακολουθούν δύο παραδείγματα εμβολίων: • MMR: Ο εμβολιασμός χορηγείται κατά τη διάρκεια της παιδικής ηλικίας και είναι γενικά ασφαλής. Δυσμενείς επιπτώσεις εάν υπάρχουν είναι γενικά ήπιες. Μερικές συχνές ανεπιθύμητες ενέργειες περιλαμβάνουν πυρετό, πόνο γύρω από το σημείο της ένεσης και μυϊκούς πόνους. Τα επίπεδα του συνδρόμου Guillian-Barre, του αυτισμού και της φλεγμονώδους νόσου του εντέρου δεν φαίνεται να αυξάνονται μετά από τον εμβολιασμό. Έτσι τα επιστημονικά στοιχεία δεν υποστηρίζουν την υπόθεση ότι το MMR παίζει ρόλο στην πρόκληση αυτισμού.

• HPV: Τόσο το Gardasil όσο και το Cervarix είναι ασφαλή. Έρευνα έχει επίσης δείξει ότι λιγότεροι έφηβοι που έχουν εμβολιαστεί εγκαίρως προσβάλλονται από τα κονδυλώματα. Οι άνθρωποι που έχουν ήδη HPV μπορούν να προστατευθούν για τους άλλους τύπους του HPV που καλύπτονται από τα εμβόλια. Η χορήγηση των εμβολίων αποφεύγεται σε εγκύους. Σύμφωνα με τον παιδίατρο-λοιμωξιολόγο κ. Κωνσταντίνο Καρύδη: ένα εκατομμύριο άτομα αρνούνται να εμβολιαστούν (το λεγόμενο αντιεμβολιαστικό κίνημα), οπότε νοσήματα που θα μπορούσαν να προληφθούν προκαλούν ασθένεια, αναπηρία ή ακόμη και απώλεια ζωής. Επιπλέον αναφέρει πως ο μεγάλος αριθμός των εμβολίων που ανακαλύφθηκαν τα τελευταία χρόνια κάνει κάποιους να σκέφτονται ότι κάποια είναι περιττά ή κρύβουν εμπορική σκοπιμότητα. Η άγνοια ορισμένων για λοιμώδη νοσήματα τα οποία δεν βίωσαν οι ίδιοι, αλλά σήμερα προλαμβάνονται, τους στρέφει εύκολα κατά των εμβολίων, φοβούμενοι ανεπιθύμητες ενέργειές τους. Άλλοι δυσπιστούν από την επιβολή εμβολιασμών από τα κράτη που ενίοτε κάνουν κακούς χειρισμούς. Εξάλλου το κακό νέο ελκύει πάντα περισσότερο όπως και η άποψη του γονέα που μπορεί να βρεί τα πάντα στο Διαδίκτυο. Ωστόσο δεν γίνεται να έχουν άποψη όλοι οι επαγγελματίες υγείας για όλα τα νεότερα εμβόλια. Όμως είναι συνήθεια πολλών στον τόπο μας να απευθύνονται στους μη ειδικούς επειδή πλέον στην εποχή του διαδικτύου η σύγχυση και η παραπληροφόρηση έχουν μεγεθυνθεί. Υποστηρίζει πως οι εμβολιασμοί αποτελούν ένα από τα μεγαλύτερα επιτεύγματα στο πεδίο της δημόσιας υγείας.

34

Είναι σωστό να κάνουμε αλόγιστη χρήση αντιβιοτικών;

Tι είναι τα αντιβιοτικά; Τα αντιβιοτικά είναι τα χημειοθεραπευτικά φάρμακα τα οποία χρησιμοποιούνται για τη θεραπεία ή την πρόληψη βακτηριακών λοιμώξεων. Μπορεί είτε να σκοτώνουν είτε να αναστέλλουν την ανάπτυξη των βακτηρίων. Τα αντιβιοτικά μπορούν επίσης να έχουν αποτέλεσμα ενάντια σε άλλες κατηγορίες μικροοργανισμών, όπως οι μύκητες και τα παράσιτα αλλά δεν είναι αποτελεσματικά ενάντια στους ιούς. Τα αντιβιοτικά χρησιμοποιήθηκαν για πρώτη φορά στη δεκαετία του 1940. Αποτελούν χωρίς καμία αμφιβολία έναν από τους μεγαλύτερους σταθμούς της ιατρικής. Ωστόσο, η ανθεκτικότητα των βακτηρίων στα αντιβιοτικά μπορεί να σημάνει το τέλος της σύγχρονης ιατρικής, καθώς διανύουμε μια εποχή που χαρακτηρίζεται από υπερβολική κατανάλωση και κατ’επέκταση κατάχρηση των αντιβιοτικών. Πώς φτάσαμε ως εδώ; Tα μικρόβια υπήρχαν δισεκατομμύρια χρόνια πριν από την ανθρώπινη ύπαρξη και πιθανότατα μετά από αυτήν. Έχουν την ικανότητα να αναπτύσσουν πολύ ευφυείς μηχανισμούς για να προσαρμόζονται στις αλλαγές του περιβάλλοντός. Αυτή η ευελιξία τους και η άσκοπη χρήση αντιβιοτικών, που εν τέλει τα ισχυροποιεί, αποτελεί εκρηκτικό συνδυασμό. Από τη μια λοιπόν έχουμε τη δημιουργία υπερμικροβίων και από την άλλη, η διεθνούς φαρμακοβιομηχανία αδυνατεί να δημιουργήσει περισσότερο αποτελεσματικά προϊόντα· από τα τέλη της δεκαετίας του ’80 δεν έχει υπάρξει νέα μεγάλη κατηγορία αντιβιοτικών, κυρίως, λόγω των μειωμένων οικονομικών κινήτρων και των κανονιστικών διατάξεων.

35

Η ταχεία εμφάνιση ανθεκτικών βακτηριδίων συμβαίνει σε όλο τον κόσμο, θέτοντας σε κίνδυνο την αποτελεσματικότητα των αντιβιοτικών, τα οποία έχουν σώσει εκατομμύρια ζωές. Πολλές δεκαετίες αργότερα απ’ όταν οι πρώτοι ασθενείς υποβλήθηκαν σε θεραπείες με αντιβιοτικά, οι βακτηριακές λοιμώξεις έχουν γίνει και πάλι απειλή. Στις μέρες μας οποιοδήποτε αντιβιοτικό κινδυνεύει να καταστεί άχρηστο, μεταξύ αυτών φάρμακα που έφεραν επανάσταση στην αντιμετώπιση ασθενειών όπως η φυματίωση, η ελονοσία αλλά και όσα χρησιμοποιούνται για τη θεραπεία απλών περιπτώσεων. Ποια είναι τα οφέλη και ποιοι οι κίνδυνοι της χρήσης των αντιβιοτικών; Μας είναι πραγματικά απαραίτητα; Τα αντιβιοτικά δεν έχουν σώσει μόνο εκατομμύρια ζωές, αλλά έχουν επίσης διαδραματίσει καίριο ρόλο στην επίτευξη σημαντικής προόδου στην ιατρική και στη χειρουργική. Έχουν προλάβει ή θεραπεύσει με επιτυχία μολύνσεις σε ασθενείς που υποβλήθηκαν σε χημειοθεραπεία, οι οποίοι έπασχαν από χρόνιες παθήσεις όπως ο διαβήτης, τελικού σταδίου νεφρική νόσος, ρευματοειδής αρθρίτιδα ή που είχαν υποβληθεί σε πολύπλοκες χειρουργικές επεμβάσεις, όπως μεταμοσχεύσεις οργάνων και αντικαταστάσεις αρθρώσεων. Ακόμη ,τα αντιβιοτικά έχουν βοηθήσει στην επέκταση της διάρκειας ζωής, αλλάζοντας την έκβαση των βακτηριακών λοιμώξεων. Το 1920, οι άνθρωποι στις ΗΠΑ είχαν μέσο όρο διάρκειας ζωής μόνο 56,4 χρόνια ενώ σήμερα έχει σημειωθεί μία γεωμετρική αύξηση του προσδόκιμου ζωής , το οποίο αγγίζει τα 80 χρόνια. Τα αντιβιοτικά έχουν παρόμοια ευεργετικά αποτελέσματα σε όλο τον κόσμο. Στις αναπτυσσόμενες χώρες, ειδικότερα, μειώνουν τη νοσηρότητα και τη θνησιμότητα που προκαλείται από τρόφιμα άλλα και από λοιμώξεις, λόγω του χαμηλού βιοτικού επιπέδου. Όμως , τα αντιβιοτικά έχουν και παρενέργειες. Η κατανάλωση των αντιβιοτικών συνδέεται άμεσα με τη δημιουργία της μικροβιακής αντοχής. Επιδημιολογικές μελέτες έχουν δείξει άμεση σχέση μεταξύ της κατανάλωσης αντιβιοτικών και της εμφάνιση αλλά και της διάδοσης των ανθεκτικών βακτηρίων. Η επίδραση των αντιβιοτικών στις φυσιολογικές χλωρίδες του ανθρώπινου οργανισμού έχει ως αποτέλεσμα την δημιουργία αλλά και επικράτηση για μακρό χρονικό διάστημα ανθεκτικών μικροβίων. Οι ασθενείς που λαμβάνουν αντιβιοτικά είναι ευάλωτοι στο να αποικιστούν ή να εμφανίσουν λοίμωξη από ανθεκτικά παθογόνα. Επίσης αποτελούν την «δεξαμενή» από την οποία πιθανότατα θα μεταδοθούν ανθεκτικά μικρόβια στο οικείο περιβάλλον ή στους συν-νοσηλευόμενους με αυτούς ασθενείς. Στο νοσοκομείο, η χρήση των αντιβιοτικών και η μικροβιακή αντοχή συνιστούν έναν φαύλο κύκλο που οδηγεί στη δημιουργία ακόμη πιο ανθεκτικών μικροβίων και κατ’ επέκταση στην χρήση ακόμη πιο προωθημένων αντιβιοτικών. Αυτός ο φαύλος κύκλος δεν πρόκειται να κλείσει ποτέ, εάν δεν υπάρξει κοινή συνείδηση ότι η αιτία της δημιουργίας και της επικράτησης των ανθεκτικών μικροβίων είναι η μη ορθή χρήση των αντιβιοτικών, ενώ η αιτία της διασποράς τους είναι η ανεπαρκής εφαρμογή των κανόνων υγιεινής .

36

Δεδομένα που αποδεικνύουν το μέγεθος του προβλήματος που αντιμετωπίζει η χώρα μας προκύπτουν τόσο από τα συστήματα επιτήρησης της μικροβιακής αντοχής όσο και από σημαντικές πολυκεντρικές μελέτες. Τα σημαντικότερα από αυτά τα δεδομένα είναι τα ακόλουθα: • Το μεγαλύτερο ποσοστό (>50%) των μικροοργανισμών που αποτελούν τα συχνότερα αίτια νοσοκομειακών λοιμώξεων στην χώρα μας είναι ανθεκτικά στις καρβαπενέμες, που είναι τα πολυτιμότερα αντιβιοτικά για την θεραπεία σοβαρών μικροβιακών λοιμώξεων.

• Η χώρα μας συγκαταλέγεται στις χώρες με τα υψηλότερα επίπεδα μικροβιακής αντοχής όχι μόνο για τα ανωτέρω μικρόβια αλλά και για τα υπόλοιπα νοσοκομειακά παθογόνα όπως ο χρυσίζων σταφυλόκοκκος, ο εντερόκοκκος και τα εντεροβακτήρια.

• Η κατανάλωση των πλέον προωθημένων αντιβιοτικών στα ελληνικά νοσοκομεία είναι η υψηλότερη στην Ευρώπη.

• Μελέτες έχουν αποδείξει ότι 1 στους 2 Έλληνες παίρνει κάθε χρόνο τουλάχιστον μία φορά αντιβιοτικά, και μάλιστα από τα προηγμένα· 1 στους 4 μόνος του από το φαρμακείο· 9 στους 10 γιατί έχουν συνάχι ή πυρετό. Έτσι, έχουν καταστεί αναποτελεσματικά αρκετά αντιβιοτικά. Έρευνα της κοινής γνώμης που πραγματοποιήθηκε από το ΚΕΕΛΠΝΟ στα τέλη Οκτωβρίου του 2013 ανέδειξε αύξηση του ποσοστού των πολιτών που λαμβάνουν από τα φαρμακεία αντιβιοτικά χωρίς ιατρική συνταγή (από 10% το 2007 σε 15,6% το 2013). Επίσης ανέδειξε την ύπαρξη αντιβιοτικών στο σπίτι «για ώρα ανάγκης» (36%) και της αύξηση της αναφερόμενης συχνότητας παρενεργειών (από 15 σε 26%). Οι πολίτες θα πρέπει να ενημερωθούν ότι τα αντιβιοτικά δεν είναι ακίνδυνα φάρμακα αλλά χαρακτηρίζονται πολλές φορές και σοβαρές ανεπιθύμητες ενέργειες. Τα αντιβιοτικά συνταγογραφούνται κάθε φορά για ένα συγκεκριμένο επεισόδιο λοίμωξης και για ένα συγκεκριμένο χρονικό διάστημα. Μερικές από τις παρενέργειες των αντιβιοτικών είναι : • εξάνθημα, • πονόλαιμος, • αναπνευστικές δυσκολίες, • ναυτία, • εμετός, • διάρροια, • πόνος στο στομάχι, • οίδημα των αρθρώσεων, • σύνδρομο Stevens-Johnson (μια σπάνια διαταραχή του δέρματος), • αποκόλληση του αμφιβληστροειδούς, • θέτουν σε κίνδυνο τη λειτουργία των νεφρών 37

• τενοντίτιδα • αίσθημα ταχυκαρδίας • μυϊκοί σπασμοί • θέτουν σε κίνδυνο την υγεία του εντέρου (που σχετίζεται με την επαναλαμβανόμενη χρήση των αντιβιοτικών που προβλέπονται για καταπολέμηση της εντερικής λοίμωξης ή λοιμώξεων του ουροποιητικού συστήματος) Πότε είναι απαραίτητα τα αντιβιοτικά; Τα αντιβιοτικά είναι απαραίτητα και αναντικατάστατα στις σοβαρές μικροβιακές λοιμώξεις, αυτές που μπορούν να είναι επικίνδυνες για την υγεία ή και τη ζωή του ασθενούς. Όταν πρόκειται για σοβαρές μικροβιακές λοιμώξεις, τα αντιβιοτικά εμποδίζουν τον πολλαπλασιασμό των μικροβίων, επιτρέποντας έτσι στον οργανισμό μας να έχει τον χρόνο να οργανώσει την άμυνά του (δηλαδή να παρασκευάσει αντισώματα και κύτταρα άμυνας για να καταστρέψει όλα τα μικρόβια). Στην ουσία, δηλαδή, τα αντιβιοτικά, σε αυτές τις περιπτώσεις, δίνουν τον απαραίτητο χρόνο στην άμυνά μας για να αντιμετωπίσει με επιτυχία την λοίμωξη. Μόνο ο γιατρός είναι σε θέση να κρίνει πότε μια λοίμωξη είναι σοβαρή και θα πρέπει να δοθεί το αντιβιοτικό. Έχει μεγάλη σημασία να λαμβάνουμε το αντιβιοτικό μόνο μετά από σύσταση γιατρού, δηλαδή ιατρική συνταγή, στη δοσολογία που ο γιατρός μας συστήνει και να τηρούμε αυστηρά και χωρίς παρεκκλίσεις και αυθαίρετες ερμηνείες το χρονοδιάγραμμα της θεραπείας. Επιπλέον, οφείλουμε να γνωρίζουμε το μηχανισμό μέσω του οποίου «βγαίνει εκτός λειτουργίας» ένα αντιβιοτικό. Το αντιβιοτικό που χορηγείται σε έναν ασθενή για τη θεραπεία μιας λοίμωξης έχει σκοπό να σκοτώσει τα μικρόβια που την προκαλούν. Δυστυχώς, δεν σκοτώνει μόνο αυτά, αλλά και όλα τα άλλα που είναι ευαίσθητα απέναντι στο συγκεκριμένο αντιβιοτικό, συμπεριλαμβανομένων των λεγόμενων «καλών μικροβίων» τα οποία χρειαζόμαστε. Από την άλλη πλευρά, δεν μπορεί να εξουδετερώσει τα μικρόβια που φέρουν τη γενετική πληροφορία η οποία τα καθιστά ανθεκτικά στη δράση του φαρμάκου. Αυτή η γενετική πληροφορία μεταδίδεται από αυτά που επιβιώνουν και σε άλλα μικρόβια και έτσι η ανθεκτικότητα εξαπλώνεται. Είναι αναπόφευκτο: κάθε φορά που παίρνουμε ένα αντιβιοτικό, συμβάλλουμε στη δημιουργία πιο ανθεκτικών μικροβίων. Όταν το επίπεδο προστασίας που μας παρέχει ένα αντιβιοτικό πέφτει σε πολύ χαμηλό επίπεδο, οι γιατροί σταματούν να το χρησιμοποιούν και αναζητούν κάποιο πιο αποτελεσματικό. Αυτό προϋποθέτει ότι νέα αντιβιοτικά θα έχουν βγει στην αγορά. Αλλά δυστυχώς, την τελευταία δεκαετία, σχεδόν κανένα δεν έχει παραχθεί (ή βρίσκεται στο στάδιο της παραγωγής). Η άμυνα του οργανισμού μας είναι επαρκής για την ίαση της πλειοψηφίας των απλών λοιμώξεων που συχνά μας ταλαιπωρούν. Όταν πρόκειται για σοβαρές μικροβιακές λοιμώξεις, τα αντιβιοτικά εμποδίζουν τον πολλαπλασιασμό των μικροβίων επιτρέποντας έτσι στον οργανισμό μας να έχει χρόνο να οργανώσει την φυσική του άμυνα (δηλαδή να παράγει αντισώματα και κύτταρα άμυνας ικανά να 38

καταστρέψουν όλα τα μικρόβια). Τα αντιβιοτικά ,όμως ,όπως όλα τα φάρμακα έχουν και παρενέργειες: γιατί λοιπόν να φορτώνουμε τον οργανισμό μας με τις παρενέργειες ενός φαρμάκου, στις περιπτώσεις που αυτό δεν είναι απαραίτητο για να γίνουμε καλά; Είναι ευθύνη όλων μας να διαφυλάξουμε την πιο πολύτιμη ανακάλυψη του 20ου αιώνα: τα αντιβιοτικά! Γιατί να πούμε “ΟΧΙ” στα ναρκωτικά; Κάνναβη (χασίς)

Γενικά Λεξιλόγιο "πιάτσας": χόρτο, γκρας, μαύρο/η, φούντα, λιβάνι κ.ά. Η κάνναβη είναι ένα θαμνώδες φυτό που διακρίνεται για τη μεγάλη του ικανότητα προσαρμογής σε διαφορετικές κλιματολογικές συνθήκες. Η μαριχουάνα/χασίς επηρεάζει τη μνήμη, την κρίση και την αντίληψη. Διάφορες μελέτες δείχνουν ότι η συστηματική και χρόνια χρήση επιδρά σε διάφορες εγκεφαλικές λειτουργίες. Δημιουργεί παρόμοιες μεταβολές με αυτές της χρήσης ηρωίνη, κοκαΐνης και οινοπνεύματος. Επίσης, διάφορες μελέτες δείχνουν ότι η χρήση μαριχουάνας/χασίς ίσως σχετίζεται με κάποια είδη καρκίνου και με διαταραχές στο αναπνευστικό, ανοσοποιητικό και γεννητικό σύστημα. Έχει αποδειχθεί πως κάποιος που κάνει 5 τσιγάρα μαριχουάνα/χασίς την εβδομάδα προσλαμβάνει τόσα καρκινογόνα χημικά συστατικά όσα κάποιος που καπνίζει 20 τσιγάρα καπνού την ημέρα. Μελέτες σε ζώα έχουν δείξει πως η χρήση της κάνναβης καταστρέφει κύτταρα και ιστούς που σχετίζονται με την άμυνα του οργανισμού απέναντι στις διάφορες ασθένειες. Μπορείς να εξαρτηθείς από τη μαριχουάνα/χασίς; Η εξάρτηση ξεκινάει όταν το άτομο αναζητά ενεργά την ουσία και τη χρησιμοποιεί συστηματικά. Η συστηματική χρήση χασίς μπορεί να οδηγήσει στην ανάπτυξη ανοχής, δηλαδή την ανάγκη για λήψη όλο και μεγαλύτερης ποσότητας από την ουσία για να αισθανθεί την επίδραση που ένιωθε προηγουμένως με μικρότερες ποσότητες. Έτσι είναι περισσότερο πιθανό να οδηγηθεί ο χρήστης κάνναβης και στη χρήση άλλων εξαρτησιογόνων ουσιών.

39

Ορισμένοι αμφισβητούν σήμερα το κατά πόσο είναι βλαβερή η χρήση της μαριχουάνας και του χασίς. Ποια είναι η αλήθεια; Eίναι γεγονός ότι υπάρχει μια κίνηση αμφισβήτησης της επικινδυνότητας της κάνναβης (μαριχουάνα, χασίς). Μάλιστα αρκετοί υποστηρίζουν την υιοθέτηση αντιαπαγορευτικής πολιτικής απέναντι στην ουσία αυτή. Ένα από τα βασικά επιχειρήματα αυτής της τοποθέτησης είναι ότι το αλκοόλ, που είναι νόμιμη και κοινωνικά αποδεκτή ουσία, είναι πιο επικίνδυνο και δημιουργεί περισσότερα προβλήματα στους χρήστες από ό,τι η κάνναβη. Η αντίληψη αυτή για την κάνναβη έχει διαδοθεί ευρέως στη νεολαία μέσω της άμεσης και έμμεσης διαφήμισης που γίνεται από τα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης, με αποτέλεσμα τη σημαντική εξάπλωση της χρήσης της, όπως τεκμηριώνεται από τις πανελλήνιες έρευνες στη χώρα μας. Η πραγματικότητα είναι ότι η μαριχουάνα και το χασίς είναι ψυχοτρόπες ουσίες που παράγονται από το φυτό της ινδικής κάνναβης και επιδρούν στο Κεντρικό Νευρικό Σύστημα. Από την πλευρά της φαρμακολογικής τοξικότητας η κάνναβη είναι πράγματι λιγότερο τοξική ουσία από το αλκοόλ. Το κριτήριο της τοξικότητας δεν είναι όμως το μόνο κριτήριο, βάσει του οποίου η χρήση μιας ουσίας κρίνεται ως επικίνδυνη. Πρόσφατα υπάρχει αυξανόμενος αριθμός επιστημονικών μελετών που δείχνουν ότι η χρήση της κάνναβης δεν είναι ακίνδυνη, ιδιαίτερα σε άτομα εφηβικής ηλικίας. Αντίθετα μπορεί να δημιουργήσει, κάτω από ορισμένες συνθήκες και σε ορισμένα άτομα, σοβαρά προβλήματα. Για το λόγο αυτό άλλωστε όλες οι χώρες που ακολουθούσαν μια πιο ανεκτική πολιτική στο θέμα της χρήσης της κάνναβης, συμπεριλαμβανομένης και της Ολλανδίας, αναθεωρούν την πολιτική τους. Ειδικές μελέτες δείχνουν ότι για ένα χρονικό διάστημα μιάμισης περίπου ώρας από τη λήψη της ουσίας παρατηρούνται σημαντικές επιπτώσεις στις λειτουργίες του ατόμου, όπως μείωση των αντανακλαστικών, διαταραχή στην αντίληψη του χρόνου, διαταραχή στην προσοχή και στη μνημονική λειτουργία. Aν και δεν υπάρχει σαφώς τεκμηριωμένη φυσική εξάρτηση από την ουσία, εντούτοις η χρήση της μαριχουάνας και του χασίς δημιουργεί ψυχολογική εξάρτηση, που σε πολλές περιπτώσεις οδηγεί σε μια σχεδόν καταναγκαστικά επαναλαμβανόμενη συχνή χρήση. Αυτή με τη σειρά της οδηγεί το άτομο σε κατάσταση μειωμένης δραστηριότητας και κινήτρων για την επιδίωξη στόχων. Από την κλινική πείρα έχει φανεί ότι σε νεαρά άτομα με ιδιοσυστασιακή προδιάθεση στην ψυχική διαταραχή, η χρήση της κάνναβης μπορεί να αποτελέσει εκλυτικό παράγοντα στην εκδήλωση ψυχωσικών επεισοδίων, καθώς και αυξημένο κίνδυνο υποτροπής της ψυχικής διαταραχής μετά την αποδρομή του επεισοδίου. Τέλος, η χρήση της κάνναβης φέρνει το νέο άτομο σε ευκολότερη επαφή και με άλλες παράνομες ουσίες, αυξάνοντας την πιθανότητα εμπλοκής με αυτές. Σε καμία αναπτυγμένη χώρα δεν προβλέπεται από τη νομοθεσία η ελεύθερη χρήση της κάνναβης. Σε ορισμένες ευρωπαϊκές χώρες προβλέπεται νομικά η διαφοροποίηση της ποινής, αναλόγως της ποσότητας, καθώς και της χρήσης από το ίδιο το άτομο ή όχι. Σε ελάχιστες χώρες δεν διώκεται ποινικά η

40

υπό σαφείς και καθορισμένους όρους χρήση της κάνναβης, όπως σε συγκεκριμένους χώρους, έως συγκεκριμένη ποσότητα κ.λπ. Κοκαϊνη

Μπορείς να εξαρτηθείς από την κοκαΐνη; Η κοκαΐνη είναι μια ουσία με χαμηλή τοξικότητα. Η υπερβολική δόση είναι πολύ σπάνια. Θανατηφόρα περιστατικά χρήσης έχουν αναφερθεί, αλλά συνήθως οφείλονται σε συνδυασμό ουσιών (π.χ. ηρωίνη-κοκαΐνη, κοκαΐνη-αλκοόλ, κ.ά.). Ο θάνατος προκαλείται από αναπνευστική ή καρδιακή ανακοπή. Δεν υπάρχουν πληροφορίες για σωματική εξάρτηση, αλλά είναι σίγουρο ότι η ουσία αυτή προκαλεί ισχυρή ψυχική εξάρτηση. Σε χρόνια χρήση αναπτύσσεται το φαινόμενο της «αντίστροφης ανοχής»: πρόκειται για το φαινόμενο στο οποίο -αντίθετα από ότι συμβαίνει στην περίπτωση της ανοχής- ο οργανισμός καθίσταται ολοένα πιο ευαίσθητος στη δράση της ουσίας. Ακόμα και μια μικρή δόση, που υπό κανονικές συνθήκες θα προκαλούσε απλώς ευφορία, στην περίπτωση της «αντίστροφης ανοχής» μπορεί να προκαλέσει ψυχωσική αντίδραση. Η ψυχωσική κατάσταση γίνεται όλο και πιο έντονη και ενοχλητική, πλησιάζοντας προς μια κατάσταση συνδρόμου στέρησης, που όμως μοιάζει πολύ με την κατάθλιψη. Τα κύρια συμπτώματα είναι: άγχος, ατονία, ανησυχία, ευερεθιστότητα, έλλειψη σεξουαλικού ενδιαφέροντος κ.ά. Έντονη είναι επίσης η ανάγκη εξεύρεσης και χρήσης της ουσίας (craving). Μετά από δόσεις σχετικά μεγάλες ή από συνεχή χρήση μέτριων ή μικρών δόσεων μπορεί να εμφανιστεί παραληρηματική κατάσταση η οποία θα καταλήξει σε αντίδραση. Η κατάσταση αυτή χαρακτηρίζεται από την παρουσία παραληρήματος και παραισθήσεων (οπτικών, οσφρητικών και ακουστικών), οι οποίες όμως αναγνωρίζονται από το άτομο και κρίνονται ως ξένες από αυτό. Το επόμενο στάδιο είναι αυτό της ψύχωσης με καταδιωκτικό παραλήρημα και παραισθήσεις. Στο στάδιο αυτό, το άτομο καθίσταται πολύ επιθετικό και υπό την επήρεια του παραληρήματος και των παραισθήσεων, μπορεί να φτάσει στο σημείο να κάνει κακό στον εαυτό του ή στους άλλους.

41

Τα συμπτώματα γενικά περιορίζονται στο χρόνο που η κοκαΐνη κυκλοφορεί στο αίμα. Μπορεί παρόλα αυτά να παραμείνουν κάποια ψυχιατρικά συμπτώματα όπως: κρίσεις πανικού, κατάθλιψη ή συμπτωματολογία ψυχωσικού τύπου. Η εισπνοή από τη μύτη προκαλεί χρόνια φλεγμονή, που μπορεί να προκαλέσει διάτρηση του ρινικού διαφράγματος. Κρακ

Γενικά Το κρακ είναι μια μορφή free-base κοκαΐνης που η διαδικασία παραγωγής του είναι σχετικά εύκολη. Αυτό κάνει την ουσία αρκετά φθηνή στην παράνομη αγορά, άρα και πιο προσιτή. Κυκλοφορεί σε μορφή κομματιών συμπυκνωμένης άσπρης σκόνης με ακαθόριστο σχήμα, που στην «αργκό» ονομάζονται βραχάκια (rocks). Το κρακ ονομάστηκε έτσι από το θόρυβο που κάνει το «βραχάκι» της ουσίας όταν ζεσταίνεται. Καπνίζεται σε ειδικές γυάλινες πίπες ή ανακατεμένο με καπνό. Είναι πολύ πιο δυνατό από την κοκαΐνη και πολύ πιο φθηνό. Προκαλεί πιο έντονη ευφορία αλλά διαρκεί πολύ λίγο και αυτό το καθιστά εξαιρετικά εθιστικό, εφόσον ο χρήστης αισθάνεται συνεχώς την ανάγκη για επανάληψη της δόσης. Η χρήση του δημιουργεί ταχύτατα ανοχή. Προκαλεί σχεδόν τα ίδια συμπτώματα με την κοκαΐνη, αλλά λόγω του τρόπου χρήσης μπορεί να προκαλέσει σοβαρά αναπνευστικά προβλήματα. Σε αντίθεση με το κρακ, η κοκαΐνη έχει συνδεθεί με το γόητρο και την κοινωνική επιτυχία. Σύμφωνα με πρόσφατα στοιχεία του Ευρωπαϊκού Παρατηρητηρίου οι χρήστες κοκαΐνης είναι συνήθως κοινωνικά ενσωματωμένοι νέοι ενήλικες (20-40 ετών) με ανώτερο του μέσου μορφωτικό ή/ και επαγγελματικό επίπεδο. Παραισθησιογόνα (LSD, Magic Mushrooms, Peyote, P.C.P.) Οι παραισθησιογόνες ουσίες διαταράσσουν τον ψυχικό κόσμο του ατόμου και προκαλούν αντιληπτικές διαταραχές, όπως οπτικές και ακουστικές παραισθήσεις. Οι ουσίες αυτές διακρίνονται σε δύο κατηγορίες τις φυσικές («μαγικά μανιτάρια») και τις χημικές (LSD). Η πρώτη επίδραση του LSD ξεκινά μετά απο μία ώρα, ενώ κορυφώνεται μετά απο δύο έως τρείς ώρες. Επίσης, η διάρκεια του 42

κυμαίνεται απο δώδεκα έως δεκαπέντε ώρες. Απο την άλλη πλευρά όμως, τα αποτελέσματα της χρήσης της ναρκωτικής αυτής ουσίας δεν είναι δυνατόν να προβλεφθούν, διότι εξαρτάται απο την προσωπικότητα και τις εμπειρίες του χρήστη, καθώς και απο το περιβάλλον που ο τοξικομανής κάνει χρήση. Βέβαια, ορισμένες κοινές παρενέργειες που παρατηρούνται στους χρήστες είναι η αλλοίωση των αντιλήψεων, καθώς και η διαστρέβλωση των εικόνων. Ακόμα, τα χρώματα που αντιλαμβάνεται ο χρήστης αλλάζουν και γίνονται πιο έντονα καθώς έχει και συχνές φαντασιώσεις και παραισθήσεις.

Συχνές είναι και οι αλλοιώσεις στην ακοή και την αίσθηση του χώρου και του χρόνου. Σημαντικές επίσης επιδράσεις, που προκαλεί η χρηση του LSD, είναι η συστολή της κόρης του οφθαλμού και η έντονη εφίδρωση. Η πίεση του σώματος αυξάνεται, όπως ακριβώς ο ρυθμός της καρδιάς και η θερμοκρασία του σώματος. Γνωστό πλέον είναι ότι υπάρχουν και έντονα ψυχικά συμπτώματα, τα οποία παρομοιάζονται με αυτά της σχιζοφρένειας, εφόσον η εναλλαγή των αντιλήψεων και συναισθημάτων του χρήστη είναι ραγδαία και χωρίς καμιά λογική και συνοχή. Να κοιμόμαστε λιγότερο για να ζήσουμε περισσότερο;

43

Οι ειδικοί θεωρούν πλέον ότι ο ύπνος εξασφαλίζει την «επαναφορά» του εγκεφάλου επιτρέποντάς του να τακτοποιήσει τις νέες γνώσεις και αναμνήσεις που έχει αποκτήσει κατά τη διάρκεια της ημέρας ώστε να είναι έτοιμος να δεχθεί καινούριες την επομένη, κάτι το οποίο είναι ζωτικής σημασίας για τη μάθηση και τη μνήμη. Οπως εξηγούν στο σχετικό άρθρο τους που δημοσιεύθηκε στην επιθεώρηση «Nature Communications», οι συνάψεις ανάμεσα στους νευρώνες γίνονται όλο και πιο ισχυρές και τεταμένες όσο είμαστε ξύπνιοι και όσο περισσότερες ώρες περνάμε σε εγρήγορση η ισχύς τους ενισχύεται όλο και περισσότερο. «Υστερα από παρατεταμένη εγρήγορση ή στέρηση του ύπνου φθάνουν τελικά σε ένα σημείο κορεσμού», εξήγησε ο κ. Νίσεν. Οταν η συνδεσιμότητα του εγκεφάλου φθάνει σε ένα τέτοιο σημείο κορεσμού, οι νευρώνες δεν είναι πλέον σε θέση να λειτουργήσουν κανονικά. Για τον λόγο αυτόν ο ύπνος έρχεται να «χαλαρώσει» την κατάσταση και να αποφορτίσει τους νευρώνες αποδυναμώνοντας τις συνάψεις τους - ουσιαστικά, δηλαδή, «σβήνοντας» ένα μέρος των δεδομένων που έχουν συγκεντρωθεί εκεί. «Χωρίς αυτή τη μείωση της έντασης των συνάψεων ο εγκέφαλος χάνει την ικανότητά του να σχηματίζει καινούργιες συνδέσεις, γεγονός το οποίο εμποδίζει την κωδικοποίηση καινούργιων αναμνήσεων», ανέφερε ο καθηγητής. Συμπερασματικά ο καθηγητής Νίσεν υπογραμμίζει ότι «Εξακολουθούμε να μη γνωρίζουμε πραγματικά γιατί περνάμε τόσο μεγάλο μέρος της ζωής μας σε αυτή την αδρανή κατάσταση, κάτι το οποίο μας λέει ότι ο ύπνος θα πρέπει να έχει μια πολύ σημαντική λειτουργία, αλλιώς θα πρόκειται για ένα τεράστιο λάθος που έκανε η εξέλιξη». Επιπροσθέτει, «Η μελέτη μας αναδεικνύει τη σημασία του ύπνου και την ιδέα ότι ο ύπνος είναι μια εξαιρετικά ενεργή εγκεφαλική δραστηριότητα και όχι χάσιμο χρόνου». Εν κατακλείδι, δεν μπορούμε να ήμαστε απολύτως σίγουροι γιατί περνάμε ένα τόσο μεγάλο χρονικό διάστημα στην κατάσταση του ύπνου, αυτό όμως που μπορούμε να πούμε είναι ότι ο ύπνος δεν είναι χάσιμο χρόνου κάτι το οποίο εξακριβώνουν και σχετικές μελέτες. Πόσες ώρες ύπνου είναι απαραίτητες; Η πλειοψηφία των υγιών ενηλίκων απαιτεί μεταξύ 7,5 και 8,5 ώρες ανά περίοδο 24 ωρών. Αυτό ισχύει από την αρχή της ενηλικίωσης μέχρι και αργά στη ζωή, αν και πολλοί ηλικιωμένοι έχουν δυσκολία μια συγκεκριμένη ώρα κάθε βράδυ. Σε γενικές γραμμές, ο ύπνος θα πρέπει κατά τη διάρκεια μιας περιόδου 24 ωρών να ακολουθεί αυτό το πρότυπο: • Τα νεογνά (1 έως 2 μήνες) - 10,5 έως 18 ώρες • Βρέφη (3 έως 11 μήνες) - 10 έως 14 ώρες • Τα μικρά παιδιά (1 έως 3 ετών) - 12 έως 14 ώρες • Παιδιά προσχολικής ηλικίας (από 3 έως 5 ετών) - 11 - 13 ώρες • Παιδιά σχολικής ηλικίας (5 μέχρι 12 ετών) - 10 και 11 ώρες 44

• Έφηβοι (12 έως 18 ετών) - 8.5 έως 9.5 ώρες • Ενήλικες (18 ετών έως το τέλος της ζωής) - 7,5 έως 8,5 ώρες Μεσημεριανός Ύπνος

Είδη • Προγραμματισμένος μεσημεριανός ύπνος, περιλαμβάνει την λήψη ύπνου χωρίς να αισθανθεί το άτομο υπνηλία. Μπορείτε να χρησιμοποιήσετε αυτήν την τεχνική, όταν ξέρετε ότι θα κοιμηθήτε αργότερα απο την κανονική ώρα ύπνου σας ή ως μηχανισμό για να μην κουρασείτε νωρίτερα.

• Ύπνος έκτακτης ανάγκης, συμβαίνει όταν είστε ξαφνικά πολύ κουρασμένος και δεν μπορείτε να συνεχίσετε με τη δραστηριότητα με την οποία αρχικά ασχολούσασταν. Αυτό το είδος ύπνου μπορεί να χρησιμοποιηθεί για την καταπολέμηση της υπνηλίας στην οδήγηση ή την κόπωση κατά τη χρήση βαρέων και επικίνδυνων μηχανημάτων.

• Συνήθης ύπνος, ασκείται όταν ένα άτομο παίρνει έναν ύπνο κατά την ίδια ώρα κάθε μέρα. Τα μικρά παιδιά μπορεί να κοιμηθούν περίπου την ίδια ώρα κάθε απόγευμα ή ένας ενήλικας θα μπορούσε να λάβει ένα σύντομο ύπνο μετά το μεσημεριανό γεύμα κάθε μέρα. Οφέλη • Μπορεί να αποκαταστήσει την εγρήγορση, να βελτίωση τις επιδόσεις, και να μειώσει τα λάθη και ατυχήματα. Μια μελέτη από τη NASA για την υπνηλία των στρατιωτικών πιλότων και αστροναυτών διαπίστωσε ότι ένας μεσημεριανός ύπνος 40 λεπτών βελτιώνει την απόδοση κατά 34% και την εγρήγορση 100%.

• Μπορεί να αυξήσει την εγρήγορση κατά την περίοδο αμέσως μετά τον μεσημεριανό ύπνο και μπορεί να παρατείνει την εγρήγορση λίγες ώρες αργότερα μέσα στην ημέρα.

45

• Ο προγραματησμένος μεσημεριανός ύπνος επίσης συνταγογραφείται για εκείνους που επηρεάζονται από ναρκοληψία.

• Ο μεσημεριανός ύπνος έχει επίσης ψυχολογικά οφέλη. Μπορεί τέλος να είναι μια ευχάριστη πολυτέλεια και να προσφέρει έναν εύκολο τρόπο για να πάρετε κάποια χαλάρωση και αναζωογόνηση. Γενικά, ο μεσημεριανός ύπνος έχει σωματικά και ψυχολογικά οφέλη. Ένας ύπνος για 20 λεπτά μπορεί να σας βοηθήσει να ανανεώσετε το μυαλό σας, να βελτίωσει τη συνολική εγρήγορση, να ενισχύσει τη διάθεση και να αυξήσει την παραγωγικότητα. Ο ύπνος μπορεί να ωφελήσει την καρδιά. Σε μια μελέτη διάρκειας έξι ετών με Έλληνες ενήλικες, οι ερευνητές διαπίστωσαν ότι οι άνδρες που πέρνουν ένα μεσημεριανό ύπνο τουλάχιστον τρεις φορές την εβδομάδα είχαν 37 τοις εκατό χαμηλότερο κίνδυνο θανάτου από καρδιακή προσβολή. Οι επιστήμονες έχουν ερευνήσει τα οφέλη του μεσημεριανού ύπνου για χρόνια: ενός μεσημεριανού ύπνου 20 λεπτών, καθώς και διάρκειας 1-2 ώρες. Μελέτες δείχνουν ότι οι μεσημεριανοί ύπνοι είναι τόσο καλοί όσο ο βραδινός ύπνος για ορισμένους τύπους εργασιών της μνήμης. Μια μελέτη της NASA με επικεφαλής τον David F. Dinges, καθηγητή στο Πανεπιστήμιο της Πενσυλβάνιας στην Ιατρική Σχολή, διαπίστωσε ότι ο μεσημεριανός ύπνος μπορεί να βελτιώσει ορισμένες λειτουργίες της μνήμης και ότι ο μεσημεριανός ύπνος για μεγαλύτερο χρονικό διάστημα είναι πιο αποτελεσματικός από οτι ο ύπνος σύντομης διάρκειας. Στην εν λόγω μελέτη της NASA, οι εθελοντές πέρασαν αρκετές ημέρες που ζουσαν σε ένα από τα 18 διαφορετικά προγράμματα ύπνου, όλα σε ένα εργαστήριο. Για τη μέτρηση της αποτελεσματικότητας των μεσημεριανών ύπνων, χρησιμοποιήθηκαν δοκιμές σχετικά με την μνήμη, την εγρήγορση, τον χρόνο απόκρισης, και άλλες γνωστικές δεξιότητες. Ποιοι είναι οι παράγοντες που επηρεάζουν το προσδόκιμο ζωής; Το χαμηλό κοινωνικό - οικονομικό επίπεδο ενός ανθρώπου συνδέεται με σημαντικά μικρότερο προσδόκιμο ζωής (κατά περίπου δύο χρόνια). Διαπιστώθηκε ότι οι άνθρωποι με χαμηλό κοινωνικό οικονομικό επίπεδο είναι πιθανότερο να πεθάνουν πριν τα 85 τους, σε σχέση με τους ανθρώπους υψηλού κοινωνικού - οικονομικού επιπέδου. Η θνησιμότητα είναι μεγαλύτερη από αυτή που επιφέρει το κάπνισμα με μείωση 4,8 χρόνια, ο διαβήτης με 3,9 χρόνια, η παχυσαρκία με 0,7 χρόνια και το πολύ αλκοόλ με 0,5 χρόνια. Πώς θα μπορούσε να αυξηθεί το προσδόκιμο ζωής; Η μείωση της φτώχειας, η αναβάθμιση της εκπαίδευσης και η δημιουργία ασφαλών συνθηκών στέγασης, μόρφωσης και εργασίας είναι κεντρικές για το ξεπέρασμα των επιπτώσεων λόγω της κοινωνικής - οικονομικής στέρησης. Βελτιώνοντας το κοινωνικό - οικονομικό στάτους των ανθρώπων, θα βελτιωθεί και η υγεία τους.

46

Ενθαρρυντικό είναι το γεγονός ότι μειώθηκε η θνησιμότητα που συνδέεται με τον καρκίνο σε σχέση με το 2014 ενώ οι θάνατοι εξαιτίας της γρίπης και της πνευμονίας παραμένουν σταθεροί. Για τους άνδρες το προσδόκιμο ζωής ήταν το 2015: 76,3 χρόνια και 81,2 για τις γυναίκες. Ακολουθεί ένας πίνακας που αναγράφει το προσδόκιμο ζωής σε διάφορες χώρες σύμφωνα με το CIA World Factbook (εκτιμήσεις 2015): Θέση

Χώρα

Ολικό Προσδόκιμο ζωής προσδόκιμο ζωής ανδρών

Προσδόκιμο ζωής γυναικών

1

Μονακό

89,52

85,63

93,58

2

Ιαπωνία

84,74

81,4

88,26

3

Σιγκαπούρη

84,68

82,06

87,5

Μακάου

84,51

81,55

87,61

4

Άγιος Μαρίνος

83,24

80,69

86,01

5

Ισλανδία

82,97

80,81

85,22

Χονγκ Κονγκ

82,86

80,24

85,78

6

Ανδόρρα

82,72

80,56

85,02

7

Ελβετία

82,50

80,22

84,92

Γκέρνσεϊ

82,47

79,79

85,29

Ισραήλ Λουξεμβούργο Αυστραλία

82,27 82,17 82,15 82,12 81,98 81,77 81,76

80,43 79,73 79,7 79,48 80,09 79,6 79,3

84,21 84,76 84,74 84,92 83,99 84,5 84,37

8 9 10 11 12 13

Ιταλία Σουηδία Λιχτενστάιν Τζέρσεϊ

47

Θέση 14 15

Καναδάς Γαλλία

Ολικό Προσδόκιμο ζωής Προσδόκιμο ζωής προσδόκιμο ζωής ανδρών γυναικών 81,76 79,15 84,52 81,75 78,65 85,01

16

Νορβηγία

81,7

79,7

83,81

17

Ισπανία

81,57

78,57

84,77

18

Αυστρία Ανγκουίλα

19

Ολλανδία Βερμούδες Κέιμαν Νήσοι Νήσος του Μαν Νέα Ζηλανδία

81,39 81,31 81,23 81,15 81,13 81,09 81,05

78,76 78,71 79,11 77,94 78,43 79,41 78,97

84,15 83,98 83,47 84,42 83,88 82,9 83,22

80,88

78,3

83,58

Ελλάδα

80,77 80,68 80,57 80,54 80,43

77,82 78,39 78,26 78,37 77,83

83,86 83,11 83 82,83 83,2

Σαιν Πιερ και Μικελόν

80,39

78,06

82,85

Μάλτα

80,25

77,92

82,71

Νήσοι Φερόες

80,24

77,73

82,93

28

Νότια Κορέα

80,04

76,95

83,34

29

Ταϊβάν

79,98

76,85

83,33

Αμερικανικές Παρθένοι Νήσοι 79,89 Νήσοι Τερκς και Κέικος 79,69 Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής 79,68 79,57 Ουαλίς και Φουτουνά Αγία Ελένη, Ασενσιόν και 79,36 Τριστάν ντα Κούνια Γιβραλτάρ 79,28

76,84 76,94 77,32 76,58 76,42

83,11 82,57 81,97 82,7 82,44

76,43

82,34

Δανία

79,25

76,54

81,47

Πουέρτο Ρίκο

79,25

76,82

81,81

Πορτογαλία Γκουάμ Μπαχρέιν

Κύπρος

79,16 78,98 78,73 78,61 78,59 78,51

75,92 75,94 76,53 75,58 76,58 75,7

82,62 82,21 80,98 81,76 80,65 81,46

37

Τσεχία

78,48

75,5

81,62

38

Παναμάς

78,47

75,67

81,39

20 21 22 23 24 25 26 27

30

31 32 33 34 35 36

Χώρα

Βέλγιο Φινλανδία Ιρλανδία Γερμανία Ηνωμένο Βασίλειο

Χιλή Κατάρ

48

Θέση

39 40 41 42

Χώρα

Ολικό προσδόκιμο ζωής 78,46 78,4 78,39 78,13 78,01 77,98

Προσδόκιμο ζωής ανδρών 77,12 75,75 76,08 75,49 74,4 75,9

Προσδόκιμο ζωής γυναικών 79,87 81,19 80,84 81,04 81,86 80,6

Αλγερία

77,97 77,82 77,82 77,69 77,60 77,50 77,40 77,40 77,29 77 76,99 76,98 76,97 76,88 76,79 76,71 76,61 76,59

75,76 76,51 75,15 74,46 74,87 73,49 76,18 73,53 74,67 73,86 74,34 74,72 74,64 73,3 73,82 73,64 73,02 75,29

80,28 79,19 80,65 81,09 80,47 81,71 78,69 81,5 80,04 80,26 79,77 79,36 79,41 80,71 79,91 79,94 80,4 77,96

Ισημερινός

76,56

73,6

79,67

73,5 73,06 73,54 71,64 74,23 74,54 74,53 73,44 71,85 73,79 73,79 71,96 72,88 73,09

79,68 80,19 79,77 81,53 78,53 78,06 77,59 78,79 80,36 78,17 78,14 79,62 78,55 77,99

72,34

78,8

Βρετανικές Παρθένοι Νήσοι Κόστα Ρίκα Κούβα Αλβανία Σλοβενία Κουρασάο

43 44 45 46 47 48 49 50 51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71

Δομινικανή Δημοκρατία Κουβέιτ Βόρειες Μαριάνες Νήσοι Αργεντινή Αγία Λουκία Νέα Καληδονία Λίβανος Πολωνία Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα Ουρουγουάη Παραγουάη Γαλλική Πολυνησία Μπρουνέι Σλοβακία Δομινίκα Μαρόκο Κροατία

76,56 76,56 76,55 76,47 Αντίγκουα και Μπαρμπούντα 76,33 Λιβύη 76,26 Τόνγκα 76,04 ΠΓΔΜ 76,02 75,95 Γεωργία Παλαιστινιακή Αρχή 75,91 75,89 Τυνησία Ουγγαρία 75,69 75,65 Μεξικό Άγιος Χριστόφορος και Νέβις 75,52 75,48 Κολομβία Αρούμπα Σρι Λάνκα Βοσνία-Ερζεγοβίνη Εσθονία

49

Θέση 72

Κίνα

Ολικό Προσδόκιμο ζωής Προσδόκιμο ζωής προσδόκιμο ζωής ανδρών γυναικών 75,41 73,38 77,73

73

Μαυρίκιος

75,40

71,94

79,03

74

Μαλδίβες

75,37

73,06

77,8

75 76 77

Σερβία Ομάν

75,26 75,21 75,18 75,14 75,12

72,39 73,29 72,82 72,18 72,49

78,31 77,23 77,56 78,28 77,88

75,09

73,11

77,13

78 79

Χώρα

Μπαρμπάντος Αμερικανική Σαμόα Νήσοι Σολομώντα Άγιος Βικέντιος και Γρεναδίνες

80

Σαουδική Αραβία

75,05

73

77,2

81

Ρουμανία

74,92

71,46

78,59

82 83 84 85

Ιράκ Μαλαισία Λιθουανία Συρία

74,85 74,75 74,69 74,69

72,62 71,97 69,24 72,31

77,19 77,73 80,46 77,21

86

Τουρκία

74,57

72,26

77

87 88 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99

Βενεζουέλα Σεϋχέλλες

74,54 74,49 74,43 74,42 74,39 74,37 74,35 74,23 74,05 73,70 73,55 73,55 73,53

71,4 69,92 71,24 71,14 71,05 71,13 73 69,62 71,47 71,06 71,93 70,5 69,99

77,83 79,2 77,78 77,86 77,93 78,03 75,78 79,07 76,88 76,47 75,24 76,78 77,25

100 101 102 103 104 105 106

Περού Σαμόα

73,48 73,46 73,16 73,06 72,98 72,87 72,84

71,45 70,58 70,69 71,47 70,81 69,69 70,67

75,6 76,48 75,9 74,72 75,26 76,23 75,13

72,62

70,59

74,75

72,59

69,69

75,56

107 108

Ταϊλάνδη Ελ Σαλβαδόρ Βουλγαρία Αρμενία Ιορδανία Λετονία Γρενάδα Αίγυπτος Τζαμάικα Ουζμπεκιστάν Βραζιλία

Βιετνάμ Βανουάτου Νικαράγουα Παλάου Νήσοι Μάρσαλ Ομόσπονδες Πολιτείες της Μικρονησίας Τρινιντάντ και Τομπάγκο

50

Θέση 109 110 111 112 113 114 115 116 117 118 119 120 121 122 123 124 125 126

Χώρα Λευκορωσία Ινδονησία Φίτζι Μπαχάμες Αζερμπαϊτζάν Γροιλανδία Γουατεμάλα Σουρινάμ Πράσινο Ακρωτήριο Ουκρανία Ιράν Ονδούρα Μπανγκλαντές Καζακστάν Ρωσία Μολδαβία Κιργιστάν Βόρεια Κορέα Τουρκμενιστάν

Ολικό προσδόκιμο ζωής 72,48 72,45 72,43 72,20 72,20 72,10 72,02 71,97 71,85 71,57 71,15 71 70,94 70,55 70,47 70,42 70,36 70,11 69,78

Προσδόκιμο ζωής ανδρών 66,91 69,85 69,79 69,77 69,19 69,41 70,07 69,57 69,58 66,81 69,56 69,34 69,02 65,3 64,7 66,55 66,19 66,26 66,77

Προσδόκιμο ζωής γυναικών 78,38 75,17 75,2 74,7 75,54 74,92 74,06 74,48 74,19 76,63 72,82 72,74 72,94 75,46 76,57 74,54 74,8 74,16 72,93

68,56 65,04 65,47 66,08

70,51 73,76 72,62 71,78

127 128 129 130

Μπουτάν Μογγολία Φιλιππίνες Βολιβία

69,51 69,29 68,96 68,86

131

Μπελίζ

68,59

67,01

70,25

132 133 134

Ινδία Γουιάνα Ανατολικό Τιμόρ

68,13 68,09 67,72

66,97 65,1 66,17

69,42 71,24 69,37

135

Νεπάλ

67,52

66,18

68,92

136 137

Πακιστάν Τατζικιστάν

67,39 67,39

65,47 64,28

69,4 70,66

138

Παπούα Νέα Γουινέα Ναουρού

67,03

64,81

69,36

66,75 66,29

62,64 63,89

70,19 68,82

63,76 64,01 63,36 64,09

68,66 68,41 68,39 67,05

139 140

Μιανμάρ

141 142 143 144

Γκάνα Τουβαλού Κιριμπάτι Μαδαγασκάρη

66,18 66,16 65,81 65,55

145

Υεμένη

65,18

63,05

67,41

146

Γκάμπια

64,60

62,27

67 51

Θέση

Χώρα

Ολικό προσδόκιμο ζωής 64,58 64,51 64,14 63,88 63,85 63,85 63,81 63,77 63,68 63,51 62,79

Προσδόκιμο ζωής ανδρών 63,27 61,91 61,69 61,88 61,57 62,76 61,65 62,3 61,61 62,07 60,28

Προσδόκιμο ζωής γυναικών 65,92 67,17 66,7 65,95 66,19 64,97 66,03 65,26 65,85 64,95 65,37

62,65 62,64 62,34

60,35 60,35 60,83

65,02 65,02 63,87

60,34 59,11 60,11

63,13 63,93 62,9

147 148 149 150 151 152 153 154 155 156 157

Σάο Τομέ και Πρίνσιπε Τόγκο Καμπότζη

158 159 160

Μαυριτανία Δυτική Σαχάρα

161 162 163

Τανζανία Αιθιοπία Μπενίν

61,71 61,48 61,47

164

Σενεγάλη

61,32

59,29

63,42

165 166 167

Μαλάουι Μπουρούντι Γουινέα

60,66 60,09 60,08

58,67 58,45 58,55

62,69 61,78 61,66

168

Ρουάντα

59,67

58,11

61,27

169 170 171

Δημοκρατία του Κονγκό Λιβερία Ακτή Ελεφαντοστού

58,79 58,60 58,34

57,64 56,94 57,21

59,98 60,32 59,51

172

Καμερούν

57,93

56,62

59,28

173 174

Σιέρα Λεόνε Ζιμπάμπουε

57,79 57,05

55,23 56,54

60,42 57,57

56,93

55,39

58,51

175

Λάος Κομόρες Ισημερινή Γουινέα Ερυθραία Κένυα Σουδάν Αϊτή Τζιμπουτί

Νότια Αφρική

Λαϊκή Δημοκρατία του Κονγκό

176

Ανγκόλα

55,63

54,49

56,84

177

Μάλι

55,34

53,48

57,25

178

Νίγηρας

55,13

53,9

56,39

179

Μπουρκίνα Φάσο

55,12

53,1

57,21

180

Ουγκάντα

54,93

53,54

56,36

181 182 183

Μποτσουάνα Νιγηρία Μοζαμβίκη

54,18 53,02 52,94

55,97 52 52,18

52,33 54,1 53,72

184

Λεσότο

52,86

52,76

52,97 52

Θέση 185

Ζάμπια

Ολικό Προσδόκιμο ζωής Προσδόκιμο ζωής προσδόκιμο ζωής ανδρών γυναικών 52,15 50,54 53,81

186

Γκαμπόν

52,04

51,56

52,53

187

Σομαλία

51,96

49,93

54,06

51,81

50,5

53,16

188

Χώρα

Κεντροαφρικανική Δημοκρατία

189

Ναμίμπια

51,62

52,05

51,18

190

Σουαζιλάνδη

51,05

51,6

50,5

191 192 193

Αφγανιστάν Γουινέα-Μπισάου

50,87 50,23 49,81 68,7

49,52 48,21 48,64 66,7

52,29 52,31 51,03 70,8

Τσαντ Κόσμος

53

Πηγές • http://www.thestival.gr/media/k2/items/cache/e6e254adeb3e9ece207b0ca5e068028d_XL.jpg • http://www.ygeiaonline.gr/images/stories/Diatrofi/diatrofi_astheneia/comiendo_blisters_04.jpg •

http://wwwbioathens.com/gala_-ke-karkinos

•

http://wwwmotherjones.com/environment/2015/dairy-industry-milk-federal-dietary-guideines

• https://en.wikipedia.org/wiki/Anabolic_steroid • http://www.ifet.gr/doping/sub_4.htm • https://www.princeton.edu/ • https://en.wikipedia.org/wiki/Nap • http://www.tovima.gr/science/article/?aid=825466 • http://healthysleep.med.harvard.edu/need-sleep/what-can-you-do/assess-needs • https://www.google.gr/?gfe_rd=cr&ei=N1vAWL30Kars8wetkYHIDg#q=translate&* • https://en.wikipedia.org/wiki/Nap#Benefits • https://ods.od.nih.gov/factsheets/MVMS-HealthProfessional/ • https://www.hsph.harvard.edu/nutritionsource/supplement-studies/ • http://www.health.harvard.edu/staying-healthy/dietary-supplements-do-they-help-or-hurt • http://www.tovima.gr/science/article/?aid=857283 • http://www.tovima.gr/science/medicine-biology/article/?aid=448945 • https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC4378521/ • http://www.kathimerini.gr/893860/article/epikairothta/ygeia/zoyme-hdh-to-telos-twn-antiviotikwn • https://cdn1.sph.harvard.edu/wp-content/uploads/sites/1288/2013/10/PGDA_WP_39.pdf • http://pediatrics.aappublications.org/content/134/2/325 • https://en.wikipedia.org/wiki/Vaccine#cite_note-Mag2014-16 • https://en.m.wikipedia.org/wiki/Vaccine • https://www.cdc.gov/flu/about/qa/flushot.htm • https://www.cdc.gov/vaccines/vac-gen/side-effects.htm • http://pediatrics.aappublications.org/content/134/2/325 • https://en.m.wikipedia.org/wiki/HPV_vaccines • https://www.cdc.gov/std/hpv/stdfact-hpv-vaccine-hcp.htm • http://www.besthealthmag.ca/best-looks/beauty/parabens-what-are-they-and-are-they-really-that-bad/ • https://en.wikipedia.org/wiki/Paraben

54

• http://antikleidi.com/2013/12/06/the-art-of-cooking/ • https://news12.gr/ta-emvolia-sozoun-zoes/ • http://www.liddell.net/2016/11/08/the-pervasive-use-of-parabens/ • https://ipop.gr/themata/frontizw/mikra-ke-exipna-tips-gia-magirema/ • http://www.health.harvard.edu/newsletter_article/The_skinny_on_popular_diets • https://en.wikipedia.org/wiki/Food_combining • http://www.nbcnews.com/news/asian-america/how-does-fasting-affect-human-body-n162186 • http://www.onemedical.com/blog/live-well/daily-water-intake/ • http://www.health.harvard.edu/blog/water-water-everywhere-2016110310577 • https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/2507689 https://en.wikipedia.org/wiki/Fasting~~V • https://en.wikipedia.org/wiki/Raw_foodism • http://chgeharvard.org/topic/genetically-modified-foods • http://sitn.hms.harvard.edu/flash/2015/will-gmos-hurt-my-body/ • https://en.wikipedia.org/wiki/Acne_vulgaris • http://www.ifet.gr/doping/sub_4.htm • www.okana.gr/ • www.tovima.gr/science/ • www.harvard.edu • https://en.wikipedia.org/ • http://www.iatropedia.gr/diatrofi/kafes-ntekafeine-kalos-i-kakos-telika/41881/ • https://en.m.wikipedia.org/wiki/Honey • http://www.bbc.com/future/story/20130401-can-you-swim-just-after-eating • https://en.wikipedia.org/wiki/Chocolate_milk • http://www.health.harvard.edu/alternative-and-complementary-medicine/the-arguments-againstdietary-supplements • http://contentmcdn.ethnos.gr/filesystem/images/20141218/low/newego_LARGE_t_1101_54439191.JPG • https://el.m.wikipedia.org/wiki/%CE%95%CE%BC%CE%B2%CF%8C%CE%BB%CE%B9%CE %BF_%CE%B9%CE%BB%CE%B1%CF%81%CE%AC%CF%82 • http://www.iefimerida.gr/news/306099/oi-amerikanoi-syndeoyn-ti-meiosi-toy-prosdokimoy-zois-mealtshaimer#ixzz4Yw5222zN • http://news.harvard.edu/gazette/story/2009/06/invention-of-cooking-drove-evolution-of-the-humanspecies-new-book-argues/ 55

• http://www.kathimerini.gr/793980/article/epikairothta/ellada/antiemvoliastiko-kinhma-prokaleiparenergeies • https://el.m.wikipedia.org/wiki/%CE%95%CE%BC%CE%B2%CF%8C%CE%BB%CE%B9%CE %BF • http://www.iatropedia.gr/diatrofi/anatreptiki-erevna-gia-alati-sto-fagito-poso-epitrepetai-na-trote-kathemera/58202/ • http://www.newsbomb.gr/bombplus/blogs/story/305672/kindynoi-kai-mythoi-gia-to-mpanio-meta-tofagito • https://www.google.gr/url? sa=i&rct=j&q=&esrc=s&source=images&cd=&cad=rja&uact=8&ved=0ahUKEwjTtpWy6cbTAhVEPhQ KHfweCk4QjRwIBw&url=http%3A%2F%2Fgimnastirio.gr%2F13855%2Fanavolika-kai-arnitikesepiptoseis-antres-gynaikes %2F&psig=AFQjCNGd4qvBRBNY7x_RZ98AWFxd1i5dqQ&ust=1493457630766662 • https://www.google.gr/url? sa=i&rct=j&q=&esrc=s&source=images&cd=&cad=rja&uact=8&ved=0ahUKEwiRs_Dn6MbTAhWGw xQKHVsfAv8QjRwIBw&url=http%3A%2F%2Fwww.ypervasinews.gr%2Fnews%2F%3Fp %3D331702&psig=AFQjCNEfVyaBPdrO6TQQeKEZ4-oDBupp1A&ust=1493457459262469 • https://www.google.gr/url? sa=i&rct=j&q=&esrc=s&source=images&cd=&cad=rja&uact=8&ved=0ahUKEwiRwJfe6cbTAhVJsBQ KHeaMA3oQjRwIBw&url=http%3A%2F%2Fwww.diaitologia.gr%2Fipnos-diatrofi %2F&psig=AFQjCNHp_mtUTUXUt8fLzBEDZtyUNIvI6g&ust=1493457718675273 • https://www.google.gr/url? sa=i&rct=j&q=&esrc=s&source=images&cd=&cad=rja&uact=8&ved=0ahUKEwjhiujy6cbTAhVH7RQ KHQ5SBW0QjRwIBw&url=http%3A%2F%2Fwww.iefimerida.gr%2Fnews%2F151866%2F%25CE %25B1%25CE%25BD%25CE%25B1%25CF%2584%25CF%2581%25CE%25BF%25CF%2580%25CE %25AE-%25CF%2584%25CE%25B7%25CF%2582-%25CE%25B1%25CE%25B3%25CE %25B1%25CF%2580%25CE%25B7%25CE%25BC%25CE%25AD%25CE%25BD%25CE %25B7%25CF%2582-%25CF%2583%25CF%2585%25CE%25BD%25CE%25B7%25CE %25B8%25CE%25B5%25CE%25B9%25CE%25B1%25CF%2582-%25E2%2580%2593-%25CE %25BF-%25CE%25BC%25CE%25B5%25CF%2583%25CE%25B7%25CE%25BC%25CE %25B5%25CF%2581%25CE%25B9%25CE%25B1%25CE%25BD%25CF%258C%25CF%2582%25CF%258D%25CF%2580%25CE%25BD%25CE%25BF%25CF%2582-%25CE%25BA%25CF %258C%25CE%25B2%25CE%25B5%25CE%25B9-%25CF%2587%25CF%2581%25CF%258C %25CE%25BD%25CE%25B9%25CE%25B1-%25CE%25B6%25CF%2589%25CE%25AE%25CF %2582&psig=AFQjCNHgTAGD7oS3x6sRqsCPSR6T6zP7DA&ust=1493457771505855 56

• https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%9A%CE%B1%CF%84%CE%AC%CE%BB%CE%BF%CE %B3%CE%BF%CF%82_%CF%87%CF%89%CF%81%CF%8E%CE%BD_%CE%B1%CE%BD%CE %AC_%CE%B4%CE%B5%CE%AF%CE%BA%CF%84%CE%B7_%CF%80%CF%81%CE%BF%CF %83%CE%B4%CF%8C%CE%BA%CE%B9%CE%BC%CE%BF%CF%85_%CE%B6%CF%89%CE %AE%CF%82 •

https://www.google.gr/url?

sa=i&rct=j&q=&esrc=s&source=images&cd=&cad=rja&uact=8&ved=0ahUKEwjf3LKW6MbTAhVFth QKHW9rCZwQjRwIBw&url=http%3A%2F%2Fwww.candianews.gr%2F2014%2F03%2F08%2F %25CE%25BA%25CF%2581%25CE%25B7%25CF%2584%25CE%25B9%25CE%25BA%25CF %258C%25CF%2582-%25CF%2580%25CE%25AD%25CE%25B8%25CE%25B1%25CE%25BD %25CE%25B5-%25CE%25B1%25CF%2580%25CF%258C-%25CF%2584%25CE%25BF-%25CE %25BD%25CE%25AD%25CE%25BF-%25CE%25B8%25CE%25B1%25CE%25BD%25CE %25B1%25CF%2584%25CE%25B7%25CF%2586%25CF%258C%25CF%2581%25CE%25BF %2F&psig=AFQjCNHw-fQmQY31s0pCOdveh1hXrdTNlQ&ust=1493457222452780 •

https://www.google.gr/url?

sa=i&rct=j&q=&esrc=s&source=images&cd=&cad=rja&uact=8&ved=0ahUKEwjf3LKW6MbTAhVFth QKHW9rCZwQjRwIBw&url=http%3A%2F%2F • www.candianews.gr%2F2014%2F03%2F08%2F%25CE%25BA%25CF%2581%25CE%25B7%25CF %2584%25CE%25B9%25CE%25BA%25CF%258C%25CF%2582-%25CF%2580%25CE%25AD %25CE%25B8%25CE%25B1%25CE%25BD%25CE%25B5-%25CE%25B1%25CF%2580%25CF %258C-%25CF%2584%25CE%25BF-%25CE%25BD%25CE%25AD%25CE%25BF-%25CE %25B8%25CE%25B1%25CE%25BD%25CE%25B1%25CF%2584%25CE%25B7%25CF %2586%25CF%258C%25CF%2581%25CE%25BF%2F&psig=AFQjCNHwfQmQY31s0pCOdveh1hXrdTNlQ&ust=1493457222452780 •

https://www.google.gr/url?

sa=i&rct=j&q=&esrc=s&source=images&cd=&cad=rja&uact=8&ved=0ahUKEwi9j8bL58bTAhUB0RQ KHZ0fACYQjRwIBw&url=http%3A%2F%2Fwww.protothema.gr%2Fugeia%2Farticle %2F569539%2Fpos-moiazei-o-a-egefalos-epeita-apo-hrisi-lsd%2F&psig=AFQjCNHJ1xhBYnTvfCrkVVCgBHCIModaGQ&ust=1493457061596193 •

https://www.google.gr/url?

sa=i&rct=j&q=&esrc=s&source=images&cd=&cad=rja&uact=8&ved=0ahUKEwiJwcbB5sbTAhXBShQ KHVbxAKEQjRwIBw&url=%2Furl%3Fsa%3Di%26rct%3Dj%26q%3D%26esrc%3Ds%26source %3Dimages%26cd%3D%26ved%3D0ahUKEwjqg8G45sbTAhXGNxQKHfPACIcQjRwIBw%26url %3Dhttp%253A%252F%252Fwww.clickatlife.gr%252Fyour-life%252Fstory%252F42399%252Fta-10ofeli-tou-galaktos-gia-tin-ugeia-mas%26psig%3DAFQjCNHNvugljwUgxVrnM46v5sCP2Ox1kQ%26ust 57

%3D1493456842495650&psig=AFQjCNHNvugljwUgxVrnM46v5sCP2Ox1kQ&ust=149345684249565 0 • https://www.google.gr/url? sa=i&rct=j&q=&esrc=s&source=images&cd=&cad=rja&uact=8&ved=0ahUKEwi324H_6MbTAhWJvxQKHXE5BkUQjRwI Bw&url=http%3A%2F%2Fwww.eprovoli.com%2Fme-75-sakoulakia-kokaini-sto-stomachi-tou-eftase-sto-aerodromio-pafou %2F&psig=AFQjCNEProzNrHupVS09Z9yohRuSqrguqA&ust=1493457462831789 •

https://www.google.gr/url?

sa=i&rct=j&q=&esrc=s&source=images&cd=&cad=rja&uact=8&ved=0ahUKEwj0msWE58bTAhVJUB QKHU9bCE8QjRwIBw&url=

http%3A%2F%2Fnews.youropia.gr%2Fpost.php%3Fid

%3D56440&psig=AFQjCNGF3TIYiFipikpgQV6bqQLj0hzrLg&ust=1493456991889968 • https://translate.google.gr/translate? hl=e l & sl=e n&u=https://en.wikipedia.org/wiki/Diet_and_cancer&prev=searchhttps://translate.google.gr/translate? hl=el&sl=en&u=https://en.wikipedia.org/wiki/Diet_and_cancer&HYPERLINK "https://translate.google.gr/translate? hl=el&sl=en&u=https://en.wikipedia.org/wiki/Diet_and_cancer&prev=searchhttps://translate.google.gr/tr anslate?hl=el&sl=en&u=https://en.wikipedia.org/wiki/Diet_and_cancer&prev=search"prev=search • https://www.google.gr/url? sa=i&rct=j&q=&esrc=s&source=images&cd=&cad=rja&uact=8&ved=0ahUKEwjhrfqlhODUAhUEaRQ KHWmxD8IQjRwIBw&url=http%3A%2F%2Fwww.zarpanews.gr%2Ftag%2F%25CE%259A%25CE %259F%25CE%259A%25CE%2591%25CE%2599%25CE%259D%25CE %2597%2F&psig=AFQjCNHL06xvE0RsbqgJP_dgLOh6PlHoxw&ust=1498721861945545

58