ΘΕΑ ΔΗΜΗΤΡΑ - ΜΗΤΕΡΑ ΓΗ by 3 geniko lykeio galatsi

3Ο ΓΕΛ Γαλατσίου

Τάξη Α΄ Σχ. Έτος 2014-2015

ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ

ΘΕΑ ΔΗΜΗΤΡΑ - ΓΗ ΜΗΤΗΡ

Η ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΟΜΑΔΑ  Αδαμοπούλου Ελένη

 Κωστοπούλου Μαρία

 Αδάμου Φιλήμων

 Λάνης Θοδωρής

 Βλησίδης Δημήτρης

 Λαυρέντζου Νάσια

 Βουκελάτος Γεράσιμος

 Λιαροπούλου Ρένη

 Βουλγαρόπουλος Γιάννης

 Μαλλιαρού Ντίνα

 Γιαβρούτας Βασίλης

 Μαύρος Κώστας

 Εβερκιάδου Αγγελική

 Μηδιάτης Νίκος

 Ζαμπάρας Γιώργος

 Μουτζούρη Τέρψη

 Κατσίφα Μαριάννα

 Μπαριτάκη Γεωργία

 Κορρέ Χαρά

 Τσεκούρας Τάσος

 Κουτούγερα Βιβιάννα

 Φαραντούρη Μαρίνα

Υπεύθυνη καθηγήτρια

Ριμπά Δήμητρα

Περιεχόμενα ΘΕΑ ΔΗΜΗΤΡΑ - ΓΗ ΜΗΤΗΡ ...................................................................................................... 1

Η ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΟΜΑΔΑ ............................................................................................................. 2

ΕΙΣΑΓΩΓΗ ................................................................................................................................... 4

ΣΤΟΧΟΙ ....................................................................................................................................... 5

ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΙΚΗ........................................................................................................................ 6

ΠΛΑΙΣΙΟ ..................................................................................................................................... 7

ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ.......................................................................................................................... 7

Ο ΜΥΘΟΣ ................................................................................................................................... 8

Η ΑΠΟΚΡΙΑ ............................................................................................................................... 27

ΤΟ ΠΕΝΘΟΣ ........................................................................................................................ 45

ΓΟΝΕΙΣ - ΠΑΙΔΙΑ ....................................................................................................................... 66

ΕΛΕΥΣΙΝΑ............................................................................................................................. 71

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ ......................................................................................................................... 92

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

«Υπάρχει τίποτα αληθινότερο από την αλήθεια; Ναι, το παραμύθι! Αυτό δίνει νόημα αθάνατο στην εφήμερη αλήθεια»

Νίκος Καζαντζάκης, «Αναφορά στον Γκρέκο»

ΣΤΟΧΟΙ     

Ουσιαστική επαφή με την αρχαία ελληνική μυθολογία Βιωματική προσέγγιση και μελέτη των διαχρονικών προτύπων και αξιών που βρίσκουμε στην αρχαία ελληνική μυθολογία Επικαιροποίηση των μηνυμάτων αυτών και ένταξη τους στην ζωή του σύγχρονου ανθρώπου. Αναγνώριση, έκφραση και διαχείριση συναισθημάτων Ευαισθητοποίηση σε θέματα που αφορούν τη σχέση του ανθρώπου με το περιβάλλον, φυσικό και κοινωνικό.

ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΙΚΗ 



 

Mια νεαρή μητέρα, γνωστή του Αϊνστάιν, τον επισκέφθηκε για να τον συμβουλευτεί τι θα μπορούσε να κάνει για να προετοιμάσει καλύτερα για το σχολείο και τη ζωή το πεντάχρονο παιδί της. Ήρεμος και χαμογελαστός ο μεγάλος φυσικός της απάντησε: «Να του λέτε παραμύθια». «Καλά τα παραμύθια, αλλά τι άλλο;» απόρησε η νέα μητέρα. «Πολλά παραμύθια», επέμεινε ο άνθρωπος που σφράγισε τη σύγχρονη επιστήμη. Και όταν η μητέρα ρώτησε τρίτη φορά, κάπως δύσπιστα: «Καλά, εντάξει, αλλά και τι άλλο;», ο Αϊνστάιν είπε πως «δεν χρειάζεται τίποτα περισσότερο. Μονάχα κι άλλα παραμύθια. Πάρα πολλά παραμύθια». Η αρχαία ελληνική μυθολογία είναι σημαντικό μέρος του αρχαίου ελληνικού πολιτισμού, αλλά οι έλληνες μαθητές την γνωρίζουν ελάχιστα και ακόμα λιγότερο έχουν εμβαθύνει σ αυτή και μπορούν να εντάξουν τα μηνύματα της στη σημερινή ζωή. Αρχέγονες πίστες και δοξασίες μπορούν να βρουν έρεισμα στη σύγχρονη κοινωνία που κυριαρχεί ο ορθολογισμός και η επιστήμη; Πώς απαντά ο σύγχρονος άνθρωπος, που έχει απομυθοποιήσει και εκλογικεύσει τη ζωή και την κοινωνία, στο αίνιγμα της ζωής και στην αγωνία του θανάτου; Είμαστε η συνέχεια των γονιών μας, η ελπίδα δική τους και της κοινωνίας. Πώς θα ζήσουμε τη ζωή μας; Ποια είναι η σχέση μας με το περιβάλλον, το φυσικό το πολιτισμικό και το κοινωνικό;

ΠΛΑΙΣΙΟ      

Η αξία των παραμυθιών και του αρχαιοελληνικού μύθου Ο μύθος της θεάς Δήμητρας Η επιρροή αρχέγονων δοξασιών στη ζωή των παλαιότερων αλλά και των σύγχρονων ανθρώπων Ο άνθρωπος στο χώρο και το χρόνο και το περιβάλλον Διαχείριση του πένθους της απώλειας και του θανάτου Χαράζουμε τη δική μας πορεία στη ζωή

ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ 

Συνδυασμός ομαδικής, δυαδικής και ατομικής εργασίας



Βιωματικές ασκήσεις –Παιχνίδια



Καταιγισμός ιδεών



Ερωτήσεις- απαντήσεις



Συνεντεύξεις



Προσομοιώσεις



Εκπαιδευτικές επισκέψεις και αυτοψία



Προβολή ταινιών και ντοκιμαντέρ



Συλλογή υλικού και πληροφοριών από βιβλιογραφία και πλοήγηση στο διαδίκτυο

Ο ΜΥΘΟΣ Βιωματική προσέγγιση Την προσπάθεια μας να ερευνήσουμε τη λειτουργία και τη σημασία του μύθου στα παλιότερα χρόνια αλλά και στη σημερινή εποχή αρχίσαμε από μας τους ίδιους. Προσπαθήσαμε να ανακαλέσουμε στη μνήμη μας την επιρροή που είχαν σε μας οι μύθοι και τα παραμύθια των παιδικών μας χρόνων. Τα παραμύθια των παιδικών μας χρόνων Ανατρέξαμε στα παραμύθια που θυμόμαστε από όταν είμαστε μικροί. Προσπαθήσαμε να θυμηθούμε την αίσθηση που είχαμε ακούγοντάς τα. Αναλογιστήκαμε τι ήταν αυτό που μας έκανε, να αγαπήσουμε ιδιαιτέρα κάποιο παραμύθι και να το ξεχωρίσουμε από τα άλλα. Παρατηρήσαμε τις διαφορετικές προτιμήσεις ανάμεσα στα αγόρια και τα κορίτσια, αλλά και ιδιαιτερότητες ανεξαρτήτως φύλου.

Ιστορίες δικής μας κατασκευής Φέραμε στη μνήμη μας τις ιστορίες που φτιάχναμε εμείς οι ίδιοι όταν είμαστε μικροί. Μοιραστήκαμε κάποιες απ αυτές, χωρίς ωστόσο να μπορούμε να μεταφέρουμε σε ικανοποιητικό βαθμό την αίσθηση και τη μαγεία που νοιώθαμε να μας περιβάλει απ αυτό τον καταπληκτικό κόσμο που δημιουργούσε η παιδική μας φαντασία. Αναλογιστήκαμε την αίσθηση της ασφάλειας που νοιώθαμε, την παρηγοριά για τις αποτυχίες μας, πόσο δυνατοί ήμασταν μέσα στη φαντασίωση μας, τη δυνατότητα υπερπήδησης εμποδίων, καταρράκωσης αντιπάλων, δυνατών και ακατανίκητων, το πόσο διαφορετικοί και υπέροχοι αποδεικνυόμασταν στο τέλος. Φτιάχναμε ο καθένας ένα κόσμο σιγουριάς και ασφάλειας που αντιστάθμιζε τις αδυναμίες της παιδικής μας ηλικίας.

Η δική μας εκδοχή του μύθου Γράψαμε ένα σενάριο βασισμένο στο μύθο της θεάς Δήμητρας και Περσεφόνης και το δραματοποιήσαμε. Επιλέξαμε να διαμορφώσουμε την ιστορία ελεύθερα, όπως κάθε ομάδα επιθυμούσε. Παρατηρήσαμε και συγκρίναμε τις διάφορες εκδοχές.

Χαρακτηριστικά: Μια ομάδα αποτελούμενη αποκλειστικά από αγόρια θεώρησε ότι ο Πλούτωνας, αφού θρήνησε για ένα χρόνο το χωρισμό από τη γυναίκα του, στη συνέχεια βρήκε κάποια νεότερη, πιο όμορφη και πιο καλή και περνούσε φίνα! Μια ομάδα αποτελούμενη μόνο από κορίτσια έδωσε την εκδοχή πως μάνα και κόρη έστησαν παγίδα στον άρχοντα του κάτω κόσμου με σκοπό να του πάρουν την εξουσία, κάτι που κατάφεραν στο τέλος. Μια μικτή ως προς το φύλο ομάδα, είδε τον Πλούτωνα να σαγηνεύει τη θεά Δήμητρα και να προτιμά να κάνει τελικά δεσμό μαζί της, κάτι που μαθαίνει η Περσεφόνη και παθαίνει καρδιακή προσβολή!

Είναι προφανές, πέρα από το χιούμορ, ότι κάθε ομάδα έδωσε τη δική της οπτική, βάζοντας στη θέση του ισχυρού ή του ανίσχυρου τον ήρωα που ταίριαζε περισσότερο στις προσλαμβάνουσες, τις προτεραιότητες και στην ιδιοσυγκρασία των μελών της.

Μέσα από αυτές τις βιωματικές δραστηριότητες μπορέσαμε να αντιληφθούμε, πως τόσο τα παραμύθια όσο και οι μύθοι είναι σπουδαία έργα τέχνης. Μπορούν να εκφράσουν τους πόθους και τις ανησυχίες των ανθρώπων. Μπορούν να χρησιμεύσουν να καταλάβουμε καλύτερα τον κόσμο και τον εαυτό μας. Μπορούν να προβάλλουν πρότυπα και αξίες, με τρόπο πολύ πιο αποτελεσματικό από τις συμβουλές. Διαχρονικά οι μύθοι εκφράζουν τις εμπειρίες των ανθρώπων στην προσπάθειά τους να κατανοήσουν και να ερμηνεύσουν τον κόσμο που τους περιβάλλει και να οργανώσουν την κοινωνία μέσα από αξίες και πρότυπα. Μέσα από τους μύθους, τα παραμύθια και την φαντασία μας είχαμε την ευκαιρία, σαν παιδιά, να παλέψουμε με το ''τέρας'' και να το νικήσουμε, κάτι που δεν θα μπορούσαμε να κάνουμε στην πραγματικότητα. Όντας μικροί και αδύναμοι είχαμε να αντιμετωπίσουμε πλήθος τέρατα με τη μορφή των δυσκολιών της ζωής.

Το παραμύθι, επειδή είναι ένας φανταστικός κόσμος, δημιουργεί το περιθώριο στα παιδιά να αφεθούν σε κομμάτια του ψυχισμού τους που έξω από το παραμύθι μπορεί να φαντάζουν απειλητικά ή απίθανα. Το παιδί επιλέγει ήρωες του παραμυθιού με τους οποίους ταυτίζεται και έτσι εκφράζει και διαχειρίζεται ασυνείδητα κομμάτια του ψυχισμού του.

Το τέρας του μύθου ή του παραμυθιού μπορεί να είναι ένας χαρακτήρας με τον οποίο ένα θυμωμένο παιδί μπορεί να ταυτιστεί για να εκτονώσει το θυμό του. Επίσης μπορεί να χρησιμοποιήσει αυτό το χαρακτήρα για να προβάλλει επάνω του τα στοιχεία κάποιου προσώπου από την πραγματική του ζωή, που εμφανίζεται απειλητικό. 10

Στην καθομιλούμενη γλώσσα ο μύθος είναι φαντασία, κάτι που δε θεωρείται αληθινό. Οι μύθοι θεωρούνται πλασματικές ιστορίες, που περιέχουν στον πυρήνα τους βαθύτερες αλήθειες και εκφράζουν τη συλλογική στάση των ανθρώπων απέναντι στα θεμελιώδη θέματα της ζωής, του θανάτου, του θείου και της ύπαρξης. Οι καταβολές του μύθου θα πρέπει να αναζητηθούν στις προϊστορικές, τροφοσυλλεκτικες και κυνηγητικές κοινωνίες και συγκεκριμένα στη σχέση του πρωτόγονου ανθρώπου με το φυσικό του περιβάλλον. Ο μύθος αποτελεί προσπάθεια ερμηνείας της σχέσης μεταξύ πρωτόγονου ανθρώπου και φυσικών δυνάμεων. Είναι ένας συμβολικός τρόπος προσέγγισης και αντιμετώπισης των κινδύνων, αλλά ενδεχομένως και καταγραφή πρώιμων ιστορικών γεγονότων.

Για τους μελετητές της μυθολογίας, ο μύθος είναι ένα ιδιαίτερο είδος ιστορίας, που προσπαθεί να ερμηνεύσει κάποιες όψεις του κόσμου που μας περιβάλλει. Ο Τζέιμς Φρέιζερ αντιμετωπίζει το μύθο ως προεπιστημονική προσπάθεια από μέρους του ανθρώπου να ερμηνεύσει το φυσικό του περιβάλλον. Ο Μαλινόβσκι θεωρεί μάλιστα ότι είναι η επιστήμη των πρωτόγονων κοινωνιών. Ο Μιρτσέα Ελιάντε θεωρεί πως ο μύθος είναι συχνά αφήγηση της ανθρώπινης προέλευσης ή της δημιουργίας του κόσμου και την ίδια στιγμή μια ιερή εξιστόρηση. Οι μύθοι είναι γενικά ιστορίες βασισμένες στην παράδοση και το θρύλο."Ενεργοποιούν" τις πολιτισμικές δομές ή την ταυτότητα μιας φυλής, μιας πόλης, ενός έθνους, συνδέοντάς την με συμπαντικές αλήθειες. Είναι πολύ πιθανό οι μύθοι να αποτελούν μια μεταγραφή αρχαιότερων τελετουργιών-ιεροτελεστιών, οι οποίες σκοπό είχαν τον έλεγχο των φόβων για την εσωτερική και εξωτερική πραγματικότητα. Η κοινωνία που μετέχει του μύθου, θεωρεί τον μύθο αλήθεια.

Ο Robert Graves μιλώντας για τον ελληνικό μύθο, αναφέρει: "Ο αληθινός μύθος μπορεί να οριστεί ως αποτέλεσμα της τελετουργικής μίμησης που τελείτο σε δημόσιους εορτασμούς, και σε πολλές περιπτώσεις καταγράφτηκε με εικονιστικό τρόπο". Η αλληλουχία των πράξεων στις ιεροτελεστίες με τις φράσεις στο μύθο, το παραμύθι και το όνειρο ισοδυναμεί με το πέρασμα από την πράξη στο λόγο και το συμβολισμό.

Οι μύθοι διερευνούνται επίσης ως αποσπασματικές πηγές προφορικής ιστορικής αφήγησης ως ενδείξεις κοινωνικών αξιών που διαμορφώνουν τον κοινωνικό χάρτη μιας ομάδας ανθρώπων και (από τον Κλοντ Λεβί - Στρος) για τις καθολικές, συμπαντικές δομές τους. Για τον Τζόζεφ Κάμπελ ο μύθος προσανατολίζει τον άνθρωπο προς τις μεταφυσικές διαστάσεις της ύπαρξης, ερμηνεύει την προέλευση του σύμπαντος, ζωντανεύει τις κοινωνικές αξίες και ταυτόχρονα απευθύνεται στα έσχατα βάθη της ψυχής. Για τον Φρόιντ ο μύθος είναι όνειρα που πηγάζουν από τον ασυνείδητο νου. Στην πραγματικότητα είναι δυνατόν, όπως έδειξε ο Καρλ Γιουνγκ, να αποκαλύπτουν και αρχέτυπα του συλλογικού ασυνείδητου.

Για τον Ντιρκάιμ ο μύθος είναι το κλειδί για τη διάκριση ανάμεσα στο ιερό και το βέβηλο, ή ανίερο.

Σε όλο τον κόσμο, σε όλες τις εποχές, και κάτω από οποιεσδήποτε περιστάσεις οι μύθοι των ανθρώπων υπήρξαν η ζωντανή έμπνευση για όλες τις δραστηριότητες του νου, των συγκινήσεων και του σώματος. Πολύ περισσότερο κάτι τέτοιο είναι αληθινό για τους Έλληνες, έναν λαό με γόνιμη μυθοπλαστική φαντασία. Κάτω από αυτές τις συνθήκες ο μύθος είναι ένα μυστικό άνοιγμα, μέσα από το οποίο ο άνθρωπος μπορεί να ρίξει μια φευγαλέα κοσμολογική ματιά στις ανεξάντλητες ενέργειες του σύμπαντος και στον τρόπο με τον οποίο αυτές οι ενέργειες μεταβάλλονται, μετουσιώνονται σε πολιτισμό. Ειδικότερα στον αρχαίο ελληνικό πολιτισμό υπήρξε συνύφανση λόγου και μύθου, που αποτελούσε κεντρική δημιουργική δύναμη στον ελληνικό στοχασμό. Ο στοχασμός αυτός, αν και βρισκόταν στην περιοχή του λόγου, μπορούσε με άνεση να επεξεργάζεται μυθικές εικόνες και παραστάσεις. Λόγος και μύθος πάντοτε είχαν έναν αδιόρατο οργανικό δεσμό στις λειτουργίες του στοχασμού. Ο μύθος όχι μόνο δεν αντιτίθεται στο λόγο αλλά αποτελεί και πηγή εξέλιξης. Για παράδειγμα ο μύθος για τη γένεση του κόσμου και των θεών παρέχει την εικόνα μιας ανελέητης μάχης ανάμεσα στις θεότητες που πρωτοστατούν. Επειδή οι θεότητες αυτές σχεδόν ταυτίζονται με τα φυσικά στοιχεία, αυτός που ακούει και αποδέχεται το μύθο σχηματίζει αμέσως την παράσταση ενός κόσμου δυναμικού σε διαρκή ζύμωση και πάλη. Πιθανόν καμιά άλλη γλώσσα δεν θα μπορούσε να πει τόσο πειστικά και αποτελεσματικά ότι ο κόσμος βρίσκεται σε μια αδιάκοπη ροή μέσα από εκρήξεις και συγκρούσεις στοιχείων και καταστάσεων. Έτσι ο φιλόσοφος είχε ήδη το γόνιμο έδαφος, για να προχωρήσει στην αντίστοιχη σύλληψη με λογικές έννοιες, με τον μύθο να αποτελεί στάδιο της εξέλιξης και βασική προϋπόθεση ώστε να κινηθεί ο λόγος.

Το παραμύθι είναι συγγενικό με το μύθο, αλλά διαφοροποιημένο εννοιολογικά. Είναι εξαρχής μια επινόηση, μια μυθιστοριογραφία, μια φαντασιακή αφήγηση. Το παραμύθι είναι μια σύντομη ιστορία που περνάει ένα μήνυμα, το οποίο μπορεί να εκφραστεί ρητά στο τέλος του, ως αξιωματική αρχή.

Η λέξη παραμύθι προέρχεται από το ρήμα παραμυθούμαι που σημαίνει δίνω θάρρος , παρηγορώ κάποιον. Το παραμύθι καθιστά σαφές ότι μιλά για κάποιους σαν εμάς. Εκτυλίσσεται σε αόριστο χρόνο και τόπο ( μια φορά κι ένα καιρό…) με πρωταγωνιστές απλούς ανθρώπους, συνήθως νεαρά άτομα που μέσα από δοκιμασίες ή δύσκολες καταστάσεις θα καταφέρουν τελικά να τελειοποιηθούν σαν χαρακτήρες ή και να αποκαταστήσουν τη χαμένη τους ευτυχία.

Κάθε μύθος είναι η ιστορία ενός ιδιαίτερου ήρωα (Θησέας, Ηρακλής) που έχει όνομα, όπως έχουν και τα μέλη της οικογένειάς του. Στην ελληνική μυθολογία υπάρχουν έξι χιλιάδες πρόσωπα, όλα με όνομα. Ακόμα και δευτερεύοντες ήρωες έχουν όνομα και ιδιαίτερη περιγραφή, με αναφορά στη γενιά τους. Η συμβολή του καθενός, φέρει την σφραγίδα του. Κάθε ένας είναι σημαντικός, κάθε γεγονός έρχεται και παίρνει τη θέση του, έχει τη δική του βαρύτητα, δεν είναι τυχαίο. Οι μυθικοί ήρωες προσφέρουν εξαιρετικές εικόνες για την ανάπτυξη του Υπερεγώ (των κανόνων, των αρχών και των ιδανικών που πρέπει να μας ακολουθούν στη ζωή)

Οι μύθοι, αναφέρονται κυρίως στις κοινωνικές απαιτήσεις, στις υποχρεώσεις, σε αυτά που οφείλουμε να κάνουμε, στους νόμους και τους κανόνες που θέτει η κοινωνία, παρά σε αυτό που θα επιθυμούσαμε, σε έναν ουτοπικό κόσμο, όπου όλα θα ήταν εφικτά. Στα παραμύθια το τέλος είναι πάντοτε ευτυχισμένο,( με ελάχιστες εξαιρέσεις, όπως στον Άντερσεν). Το παραμύθι έχει αίσιο τέλος και δίνει το αίσθημα της παρηγοριάς ανεξάρτητα από το αν περιέχει κάποια τρομακτικά ή θλιβερά στοιχεία. Το παραμύθι επιτρέπει να φαντασιωθεί κανείς, πως παρά τις αντιξοότητες και τα λάθη του, στο τέλος θα τα καταφέρει χωρίς να αφανιστεί Στους μύθους το τέλος είναι συχνά τραγικό. Η κάθαρση έρχεται συχνά μέσα από τη συντριβή του ήρωα , παρ όλο που η ύβρις που διαπράττει, φαίνεται συχνά να είναι εν αγνοία του. Στην ελληνική μυθολογία οι πράξεις έχουν συνέπειες , το κάθε τι έχει το τίμημα του, ακριβώς όπως και στην πραγματική ζωή. Οι ήρωες έχουν επιλογές, διαχειρίζονται την ελευθερία τους και πληρώνουν το τίμημα γι αυτές τις επιλογές. Ο μύθος οδηγείται στην έκβαση του, όποια κι αν είναι αυτή, από τον ήρωα και η συμμετοχή των θεών και της τύχης είναι επικουρική. Η τιμωρία των θεών δεν είναι αυθαίρετη, είναι η συνέπεια της επιλογής του ήρωα. Οι μύθοι και τα παραμύθια μας μιλούν με τη γλώσσα των συμβόλων. Απευθύνονται τόσο στο ασυνείδητο όσο και στο συνειδητό και είναι χρήσιμα και αποτελεσματικά, γιατί βοηθούν να κατανοήσουμε περίπλοκα φαινόμενα και καταστάσεις που μας απασχολούν, μέσα από τους συμβολισμούς.

Ο μύθος της θεάς Δήμητρας

Η Δήμητρα ( Δημήτηρ ), ήταν κύρια Ολύμπια θεότητα. Ήταν η ιδεατή ανθρωπόμορφη θεότητα της καλλιέργειας, δηλαδή της γεωργίας, αλλά και της ελεύθερης βλάστησης, του εδάφους και της γονιμότητας, συνέπεια των οποίων ήταν να θεωρείται και προστάτιδα του γάμου και της μητρότητας των ανθρώπων. Αποτελούσε καρπό του έρωτα των Τιτάνων, Κρόνου και Ρέας. Αδέρφια της ο Δίας, η Ήρα, η Εστία, ο Ποσειδώνας και ο Πλούτων. Ο πατέρας της, φοβούμενος την επικείμενη εκθρόνιση του αποφάσισε να καταβροχθίζει ένα-ένα τα βρέφη που γεννούσε η σύζυγος του, συμπεριλαμβανομένης και της Δήμητρας. Ο Δίας όμως με τη συνεισφορά της απελπισμένης Ρέας, κατάφερε να ξεφύγει και θανάτωσε τον πατέρα του απελευθερώνοντας τα υπόλοιπα αδέρφια του. Την πρώτη εξιστόρηση του μύθου βρίσκουμε στον Όμηρο, στον ύμνο της θεάς Δήμητρας,

Η Δήμητρα δεν ήταν γνωστή για τους έρωτες της. Ήταν απόμακρη και ακατάδεκτη, γι αυτό και οι εραστές της ήταν ολιγάριθμοι. Πρώτοι διεκδικητές της υπήρξαν τα αδέρφια της. Πρώτος ο Δίας, μεταμορφώθηκε σε ταύρο για να ζευγαρώσει μαζί της. Μετανιωμένος για την πράξη του ευνούχισε ένα κριάρι και άφησε τα όργανά του στην αγκαλιά της Δήμητρας ως ένδειξη μεταμέλειας. Εκείνη δέχτηκε τη συγγνώμη του και μερικούς μήνες μετά γέννησε τη μονάκριβη κόρη της Περσεφόνη.

Ακολούθησε ο έρωτας του Ποσειδώνα για τη θεά. Η Δήμητρα, για να γλυτώσει από την πολιορκία του, μεταμορφώθηκε σε φοράδα και κρύφτηκε ανάμεσα στα βασιλικά κοπάδια του Όκνιου, γιου του Απόλλωνα. Μόλις ο Ποσειδώνας το αντιλήφθηκε μεταμορφώθηκε σε άλογο και κατάφερε τελικά να ζευγαρώσει μαζί της. Καρποί αυτής της συνεύρεσης ήταν μία κόρη, η Δέσποινα, το όνομα της οποίας δεν έπρεπε ποτέ να προφέρεται, και ένα άλογο με φτερά και μαύρη χαίτη, ο Αρίων. Η οργή της Δήμητρας για τον βιασμό της από τον Ποσειδώνα, της έδωσε το προσωνύμιο Ερινύα. Ο Δίας για να την κατευνάσει έστειλε τις Νύμφες να την λούσουν στον ποταμό Λάδωνα, παίρνοντας έτσι το όνομα Λουσία. Η Δήμητρα ερωτεύτηκε παράφορα ένα θνητό, τον Ιασίωνα τον οποίο συναντήσει στους γάμους του Κάδμου και της Αρμονίας. Η ερωτική συνεύρεση της θεάς και του θνητού έγινε σε έναν αγρό που είχε οργωθεί τρεις φορές. Λίγο καιρό μετά η θεά γέννησε τον Πλούτο που χάριζε στους ανθρώπους πλούτη και αφθονία. Ο Δίας, οργισμένος για τη συνεύρεση θεών και ανθρώπων, κατακεραύνωσε τον Ιασίωνα.

Η Δήμητρα και η κόρη της Περσεφόνη ήταν οι κεντρικοί χαρακτήρες στα Ελευσίνια μυστήρια και πιθανότατα ήταν θεότητες που λατρεύονταν πριν από το Δωδεκάθεο. Σε αρκετές περιπτώσεις οι δύο θεότητες συγχέονται ή θεωρούνται μια θεά με δύο πρόσωπα.

Ο Πλούτωνας ερωτεύτηκε την κόρη της θεάς και ζήτησε την άδεια του Δία, να την πάρει γυναίκα του, στον κάτω κόσμο. Ο Δίας συμφώνησε και με τη βοήθεια της Γης, ο Άδης ξεγέλασε την Περσεφόνη και την άρπαξε την ώρα που εκείνη μάζευε λουλούδια με τις φίλες της. Όταν η Δήμητρα, με τη βοήθεια της Εκάτης και του ήλιου, έμαθε για την αρπαγή της κόρης, έπεσε σε μαρασμό. Εγκατέλειψε τον Όλυμπο και άρχισε να περιπλανιέται μαυροφορεμένη και βουβή ανάμεσα στους ανθρώπους. Τα νιάτα και το κάλλος της αντικατέστησαν τα γκρίζα μαλλιά και το πένθος. Στην περιπλάνησή της αυτή έφτασε στην Ελευσίνα και κάθισε κοντά στο Καλλίχωρον φρέαρ. Εκεί την βρήκαν οι τέσσερις κόρες του βασιλιά της Ελευσίνας, Κελεού. Η Δήμητρα δεν αποκάλυψε τη θεϊκή της ταυτότητα λέγοντας τους ότι ερχόταν από την Κρήτη και είχε ξεφύγει από πειρατές.

Οι κοπέλες την πληροφόρησαν πως οι γονείς τους έψαχναν τροφό να αναλάβει την ανατροφή του νεογέννητου γιου τους, Δημοφώντα. Η Δήμητρα δέχτηκε να αναλάβει εκείνη την ανατροφή του βρέφους. Φτάνοντας στο παλάτι η θεά παρουσιάστηκε στη σύζυγο του Κελεού, Μετάνειρα. Η αίθουσα φωτίστηκε από ένα δυνατό φως, γεγονός που γέμισε τη Μετάνειρα με δέος για την άγνωστη και της παραχώρησε το θρόνο της. Η Δήμητρα αρνήθηκε και κάθισε βουβή και αγέλαστη δίπλα στο θρόνο, αρνούμενη να φάει ή να πιεί οτιδήποτε άλλο από τον κυκεώνα, έναν αραιό χυλό. Μόνο τα αστεία της γριάς υπηρέτριας, της Ιάμβης, κατάφεραν να την κάνουν να γελάσει. Έτσι σύμφωνα με το μύθο δημιουργήθηκε το ιαμβικό μέτρο. Η Δήμητρα ανέλαβε το μεγάλωμα του Δημοφώντα και αποφάσισε να κάνει το παιδί αθάνατο. Του άλειφε το κορμί με αμβροσία και το βράδυ τον έβαζε μέσα σε φωτιά για να καούν τα θνητά του μέλη. Όταν η Μετάνειρα είδε τυχαία τις περίεργες μεθόδους της Δήμητρας τρόμαξε, άρπαξε το γιό της από τα χέρια της θεάς και άρχισε να απειλεί τη θεά. Η Δήμητρα τότε εξοργίστηκε και φανέρωσε την πραγματική της ταυτότητα. Διέταξε τον Κελεό να χτίσει ναό με βωμό πάνω στο Καλλίχωρον φρέαρ και απομονώθηκε εκεί θρηνώντας για την κόρη της. Η θλίψη και η οργή για την αρπαγή της Περσεφόνης, την οδήγησε στην απόφαση να μην αφήσει κανένα σπόρο να φυτρώσει πάνω στη γη. Η ανθρωπότητα άρχισε να μαστίζεται από λιμό και ο Δίας αποφάσισε πως ήταν καιρός να επέμβει.

Έτσι έστειλε στον Άδη τον Ερμή διατάζοντας τον Πλούτωνα να αφήσει ελεύθερη την Κόρη. Ο Πλούτωνας υπάκουσε αφού πρώτα έδωσε στην Περσεφόνη να φάει έξι σπυριά ροδιού, για να τη δέσει για πάντα με τον Κάτω Κόσμο.

Η Περσεφόνη γύρισε στη Δήμητρα και η θεά άφησε τη γη να βλαστήσει. Από τότε η Περσεφόνη περνούσε στον Άδη έξι μήνες και τους υπόλοιπους με τη μητέρα της στον Όλυμπο.

H αρπαγή της Περσεφόνης «εξηγεί» το φυσικό κύκλο της βλάστησης και της καρποφορίας. Ο μύθος της Περσεφόνης αποτυπώνει τη στάση των αρχαίων Ελλήνων μπροστά στο φαινόμενο της ζωής και του θανάτου.

ΣΥΓΚΡΙΤΙΚΗ ΜΥΘΟΛΟΓΙΑ Θεότητες της γονιμότητας σε άλλους πολιτισμούς Αίγυπτος Ίσις Ήταν η θεά της βλάστησης και του κάτω κόσμου. Μια θεά συνετή και κόσμια, που μαζί με τον σύζυγό της τον Οσιρι και τον μονάκριβο γιο της τον Ωρο, αποτελούν τη σημαντικότερη θεϊκή τριάδα του αιγυπτιακού πανθέου Στον οσιρικό μύθο, η Ίσιδα συμβολίζει την εύφορη γη της Αιγύπτου, την οποία γονιμοποιεί κάθε χρόνο ο πλημμυρισμένος Νείλος. Ο Όσιρις συμβολίζει τον ποταμό και ο Σετ, η καταστροφική δύναμη, την έρημο που σαφώς απειλούσε να καταπιεί τις καλλιεργημένες εκτάσεις. Ως γονιμοποιημένη Ίσιδα είναι προστάτιδα των παιδιών, με τη μορφή της Ίσιδας τροφού Όταν ο πολυαγαπημένος της σύντροφος άφησε τον μάταιο τούτο κόσμο από το χέρι του αδελφού τους Σετ, μάζεψε ένα ένα τα κομμάτια της και αυτά του συζύγου της που ο Σετ διασκόρπισε στα σημεία του ορίζοντα. Η Ίσιδα τα βρήκε όλα, εκτός από τον φαλλό, που τον καταβρόχθισε ένα ψάρι του Νείλου. Βάζοντας τα μέλη στη θέση του η Ίσιδα ανασχημάτισε το σώμα του Όσιρι, το οποίο τύλιξε με λωρίδες ο Άνουβις. Στη συνέχεια το αναζωογόνησε με τη μαγεία της και τέλεσε για πρώτη φορά το τυπικό της ταρίχευσης, δίνοντας ζωή αιώνια στον δολοφονημένο θεό. Εικονίζεται με πέπλο στο πρόσωπό της και με έναν θρόνο στο κεφάλι της, ενώ σε άλλες εικονογραφήσεις εμφανίζεται με σώμα γυναίκας και κεφάλι ή κέρατα αγελάδας, τα οποία συμβολίζουν την γονιμότητα. Ίσις σε ιερογλυφικά

Μεσοποταμία Νινχουρσάγκ

ニンフルサグ

Στη Σουμεριακή μυθολογία, η Νινχουρσάγκ ήταν η θεότητα της γης, η Θεά Μητέρα που συνήθως εμφανίζεται ως αδερφή του Ενλίλ. Το όνομά της σημαίνει Κυρά των Λόφων, αλλά είναι γνωστή και με τις ονομασίες Νιντούρ (θεά του τοκετού) και Κι, που σημαίνει Γη. Από την ένωσή της με το θεό 'Ενκι γεννήθηκε η Νινσάρ, θεά της βοσκής. Από τη Νινχουρσάγκ, ή σύμφωνα με άλλους μύθους τη Νινλίλ, και τον Ενλίλ γεννήθηκε ο Νινούρτα, θεός των ασταπών αλλά και της γεωργίας. Ναός της Νινχουρσάγκ εντοπίστηκε σε ανασκαφές στη Συρία, κοντά στα σύνορα με το Ιράκ.

H Νινχουρσάγκ με το πνεύμα των δασών δίπλα στο κοσμικό Δέντρο της Ζωής. Λεπτομέρεια από τοιχογραφία στα Σούσα.

Φοίνικες Αστάρτη Η Αστάρτη ήταν θεά των σημιτικών λαών. Ήταν κόρη της Σιν, της Σελήνης και δίδυμη αδερφή του Σαμάς, του Ήλιου και της θεάς του Άδη Ερεσκιγκάλ. Τη θεωρούσαν θεά μητέρα και ήταν θεά του Ουρανού, της ομορφιάς, του έρωτα, της μητρότητας, της καρποφορίας και της ευφορίας της γης. Ακόμη ήταν θεά του πολέμου και από τους Ασσύριους θεωρούνταν πάρεδρος του Ασσούρ. Ακόμη θεωρούνταν πάρεδρος του Ανούμ, θεού του Ουρανού. Στην Ουρούκ, ως θεά του έρωτα, υπήρξε αντικείμενο ακόλαστης λατρείας. Η λατρεία της συνδέεται με σεξουαλικά όργια. Η σκοτεινή πλευρά της Αστάρτης συνδέεται με τον Κάτω Κόσμο και την μεταθανάτια κατάσταση. Η λατρεία της ήταν διαδομένη σε όλη την Ανατολή, ιδιαίτερα στις περιοχές της Τύρου και της Σιδώνας, απ' όπου την πήραν και οι Κύπριοι. Η λατρεία της ήταν διαδομένη επίσης στους Φιλισταίους, στους Ασσύριους, στους Βαβυλώνιους κλπ. Οι Φοίνικες είχαν στα πλοία τους το ξύλινο ομοίωμά της. Αναφέρεται με διάφορα ονόματα, όπως Ασταρώθ, Αθάρ, Βααλίς κ.ά. Αντιστοιχούσε με την Ιστάρ των Βαβυλωνίων, την Ιννίνα των Σουμερίων, με την Αστορέθ των Χαναναίων κλπ. Οι Έλληνες την ταύτισαν με την Αφροδίτη, γιατί η Αστάρτη, όπως και η Αφροδίτη, αναδύθηκε από τον αφρό της θάλασσας. Άλλοτε ταυτιζόταν με την Ήρα και τη Σελήνη. Η Αστάρτη αναφέρεται σε πολλούς βαβυλωνιακούς μύθους, όπως στο έπος του Γιλγαμές, η κάθοδός της στον Άδη κλπ. Η Αγία Γραφή την αναφέρει μαζί με το Βάαλ.

Παλαιστίνη Δάγων Δάγων: Ο Δαγών ήταν αγροτική θεότητα της περιοχής της Παλαιστίνης και αρχικά ήταν θεός της γονιμότητας. Η λατρεία του Δαγών ξεκίνησε από τους Αμοραίους της Ασίας και από τους κατοίκους των πόλεων της Έμπλα και Ουγκαρίτ στη Συρία. Αργότερα διαδόθηκε και σε άλλους λαούς και έγινε η σπουδαιότερη θεότητα των Φιλισταίων. Ήταν ο θεός της θάλασσας. Ήταν μισός ψάρι και μισός άνθρωπος και αντιστοιχούσε στον ελληνικό θεό Ποσειδώνα. Οι Φιλισταίοι άλλωστε ζούσαν κοντά στην θάλασσα, ήταν ψαράδες και ναυτικοί, είχαν πλοία και φυσικά ήταν επόμενο να λατρεύουν έναν θαλασσινό θεό.

Οι Φοίνικες τον λάτρευαν ως θεό της αλιείας. Στη Χαναάν τον λάτρευαν ως πατέρα του Βάαλ. Ο Δαγών, γενικά, λατρευόταν ως προστάτης της γεωργίας και της καλλιέργειας του σιταριού. Σ' αυτόν αποδιδόταν και η εφεύρεση της άμαξας. Το όνομα Δαγών στα Ουγκαριτικά σημαίνει κόκκος (πιθανόν σιταριού ή άλλου δημητριακού) και στα Εβραϊκά το dagan, στα Σαμαριτικά digan, έχουν κοινή ερμηνεία και σημαίνουν κόκκος σιταριού ή σιτάρι. Σ' ένα Ασσυριακό ποίημα, ο Δαγών εμφανίζεται δίπλα στον Νεργκάλ και Μισαρού ως δικαστής των νεκρών. Ένα μεταγενέστερο βαβυλωνιακό κείμενο τον καθιστά ως δεσμοφύλακα του κάτω κόσμου των επτά παιδιών του θεού Εμεσάρα. Τ' όνομα Δαγών μερικές φορές χρησιμοποιούνταν και ως δεύτερο συνθετικό σε βασιλικά ονόματα.

Επισημάνσεις - Συμπεράσματα Όλοι οι λαοί, από την αρχή του πολιτισμού τους, έχουν θεότητες γονιμότητας και θεότητες για την καρποφορία της γης. Αυτό είναι αναμενόμενο γιατί οι θεότητες αυτές έχουν να κάνουν με παράγοντες, που συνδέονται άμεσα με τη συνέχεια της ζωής της κοινότητας. Τόσο η γέννηση παιδιών όσο και η καρποφορία της γης είναι απολύτως απαραίτητες προϋποθέσεις για τη συνέχιση της ζωής. Παρατηρούμε ότι οι περισσότερες γονιμικές θεότητες είναι γυναικείες. Με δεδομένο ότι ο κόσμος της αρχαιότητας που γνωρίζουμε είναι ανδροκρατούμενος, κάτι τέτοιο δεν μας φάνηκε αναμενόμενο. Αυτό θα μπορούσε να εξηγηθεί με βάση τη γέννα. Το δέος της γέννησης μιας καινούργιας ζωής, μέσα από το γυναικείο σώμα. Οι γυναίκες γενούν, άρα και η γη που γεννά δεν μπορεί παρά να είναι γυναίκα, όπως και οι θεότητες που την εκπροσωπούν. Άλλη εξήγηση ίσως έχει να κάνει με την πιθανότητα, της ανδροκρατίας να προηγήθηκε γυναικοκρατία όπως υποστηρίζουν κάποιοι, και αφού οι θεότητες της γης και της γονιμότητας θα πρέπει να είναι από τις πρώτες θεότητες, είναι αναμενόμενο να αναφέρονται στο κυρίαρχο φύλο, που ενδεχομένως αρχικά ήταν οι γυναίκες.

Κάτι άλλο που μας εντυπωσίασε είναι ότι οι θεότητες που έχουν να κάνουν με τη γονιμότητα, είναι οι ίδιες που έχουν να κάνουν και με το θάνατο. Γέννηση – θάνατος σε κοινή αναφορά. Ο κύκλος της ζωής είναι ένας κοινός τόπος στις αρχαίες μυθολογίες και μας δίνει μια ένδειξη της κοσμοθεωρίας των πρώτων πολιτισμών. Ο κύκλος της ζωής στη μυθολογία περικλείει αδιαχώριστα τη ζωή και το θάνατο. Όπως η μέρα διαδέχεται τη νύχτα, όπως οι εποχές του χρόνου διαδέχονται η μια την άλλη. Ένας αέναος κύκλος που περιλαμβάνει μαζί τη ζωή και το θάνατο. Ο σπόρος του σταριού για να βλαστήσει πέφτει στη γη θάβεται και αποσυντίθεται και μόνο έτσι δίνει καρπούς. Παρατηρούμε τη στενή συσχέτιση και την ένταξη του ανθρώπου μέσα στη φύση. Ο φόβος και ο σεβασμός του πρωτόγονου ανθρώπου, που στις μέρες μας έχει αντικατασταθεί από την αλαζονεία και την προσπάθεια κυριαρχίας πάνω στη φύση. Ο πρωτόγονος άνθρωπος έχει σαφή αντίληψη του πεπερασμένου της παρουσίας του πάνω στη γη, καθώς και του ότι αποτελεί ένα μόνο μέρος του όλου. Πολύ συχνά σήμερα φερόμαστε σαν όλα να περιστρέφονται γύρω από τον κυρίαρχο εαυτό μας, χωρίς να υπολογίζουμε το περιβάλλον μας, φυσικό και ανθρώπινο. Ζούμε καταναλώνοντας σαν να μην υπάρχει αύριο και προγραμματίζουμε τη ζωή μας σαν να μπορούμε να ζήσουμε αιώνια! Η αίσθηση του χρόνου στη μυθολογία είναι κι αυτή κυκλική και αυτό δίνει μια παρηγορητική διάσταση. Αντίθετα στη βιαστική εποχή μας μοιάζει μια ευθεία γραμμή, όπου η πιάνεις την ευκαιρία ή την χάνεις για πάντα!

Η ΑΠΟΚΡΙΑ Στα προεαρινά έθιμα και τελετουργίες της παραδοσιακής αποκριάς συνυφαίνονται αρχέγονες δοξασίες, δεισιδαιμονίες, αρχαία ήθη και δρώμενα σχετικά με την πίστη στον ατέρμονο κύκλο της γέννησης και του θανάτου, το μύθο της Ανόδου και της Καθόδου και της αιώνιας επιστροφής, συνδυάζοντας τη γιορτή των υλικών απολαύσεων με τη γιορτή των νεκρών. Βιωματική προσέγγιση Προσπαθήσαμε να προσεγγίσουμε την αίσθηση που ενδεχομένως είχαν οι παλιότεροι άνθρωποι όταν στη διάρκεια της αγροτικής αποκριάς μεταμφιέζονταν και υποδύονταν ιερούς δαίμονες προκειμένου να συμβάλουν στην καρποφορία της γης. Μασκαρέματα των παιδικών μας χρόνων Ανακαλέσαμε στη μνήμη μας τις μεταμφιέσεις των παιδικών μας χρόνων. Την αλλαγή που νοιώθαμε να μας συμβαίνει φορώντας μια κάπα του Ζορό ή τη στολή της πριγκίπισσας. Δεν ήταν απλά ένα κουστούμι, ήταν ένας νέος εαυτός. Ήμασταν παντοδύναμοι, νοιώθαμε να ξεπερνάμε τον μικρό αδύναμο εαυτό μας. Μεταμφίεση σήμερα Αναρωτηθήκαμε σε τι θα θέλαμε σήμερα να μεταμορφωθούμε και συζητήσαμε στην τάξη. Ουσιαστικά μιλήσαμε για αυτά που μας υπερβαίνουν και γι αυτά από τα οποία θα θέλαμε να ξεφύγουμε! Συστάσεις Επιχειρήσαμε να συστηθούμε μέσα από ένα αντικείμενο της τάξης. Πχ είμαι το καλοριφέρ γιατί είμαι… φέτες και προσφέρω ζεστασιά γύρω μου, αλλά είμαι και σκληρός και αμετακίνητος στη θέση μου. Αποκριάτικο ξεφάντωμα στο σχολείο Οργανώσαμε ένα αποκριάτικο χορό στο σχολείο. Ήταν μια μέρα ανατροπής. Μασκαρευτήκαμε, τραγουδήσαμε, χορέψαμε και περάσαμε μια διαφορετική μέρα σατιρίζοντας τους καθηγητές, τους εαυτούς μας, όλους και όλα…

ΑΓΡΟΤΙΚΗ ΑΠΟΚΡΙΑ Η αρχή του τέλους του χειμώνα ήταν πάντα μια κρίσιμη καμπή του χρόνου. Αναμενόταν να οδηγήσει στις κοσμογονικές αλλαγές της άνοιξης. Η Περσεφόνη ετοιμαζόταν να ανέβει από τον κάτω κόσμο και η θεά Δήμητρα να επιτρέψει στη γη να ανθίσει. Οι άνθρωποι των αγροτικών κοινωνιών, δεμένοι με τη γη και προσκολλημένοι στις αρχέγονες δοξασίες τους, ένιωθαν την ανάγκη να βοηθήσουν τη φύση στο αναγεννητικό έργο της με τις δικές τους μαγικές ιερουργίες.

Στα προεαρινά έθιμα και τελετουργίες της παραδοσιακής αποκριάς συνυφαίνονται αρχέγονες δοξασίες, δεισιδαιμονίες, αρχαία ήθη και δρώμενα σχετικά με την πίστη στον ατέρμονο κύκλο της γέννησης και του θανάτου, το μύθο της Ανόδου και της Καθόδου και της αιώνιας επιστροφής, συνδυάζοντας τη γιορτή των υλικών απολαύσεων με τη γιορτή των νεκρών. Πρόκειται για μια γιορτή με ζωογόνο χαρακτήρα και εκπληκτική μακροβιότητα. Μια αγροτική γιορτή της φύσης, που αποσκοπούσε στην αναγέννηση της ύλης μέσα στον κύκλο των εποχών, τη γονιμότητα της γης, των ζώων και των ανθρώπων, ουσιαστικά τη διαιώνιση της ίδιας της ζωής.

Μέσα απ' αυτές τις τελετές καλούσαν τελετουργικά τις υπερφυσικές δυνάμεις, επουράνιες και καταχθόνιες, να εξασφαλίσουν την υγεία, τη γονιμότητα και την αφθονία για όλες τις ψυχές που ζουν πάνω στη γη και για ότι βλασταίνει από αυτήν, ενιαία και αδιαχώριστα.

Πιστεύοντας πως η απαράβατη τέλεση τους αφορά την ίδια τη συνέχιση της ζωής, διατήρησαν στο πέρασμα των αιώνων, ανέπαφες από τον ορθολογισμό μιας άλλου είδους γνώσης, αυτές τις παγανιστικές γιορτές κι έτσι, ακόμα και σήμερα, συναντούμε ανάλογες τελετές σε όλους τους πολιτισμούς.

Οι ιεροτελεστίες αυτές γίνονται αυτήν ακριβώς τη στιγμή του χρόνου για να πανηγυρίσουν προεξαγγελτικά, μ' ένα ξέφρενο ξέσπασμα, την ετήσια αναγέννηση του κόσμου μέσα από την αδιάκοπη εναλλαγή των εποχών.

Στις ιεροτελεστίες αυτές ανήκει και η νεοελληνική αγροτική Αποκριά, η μόνη καθαρά εξωεκκλησιατική λατρευτική γιορτή, μια κορυφαία στιγμή χαράς και ανανέωσης, ένα πρόσκαιρο σταμάτημα της αμείλικτης περιστροφής του χρόνου. Στο τυπικό της περιλαμβάνει μια πλούσια σειρά από τελετουργικά θεατρικά στοιχεία με καθαρά μαγικό χαρακτήρα: φαγοπότια και μεθύσια, οργιαστικούς χορούς, μεταμφιέσεις και αλλαγές φύλων, μιμικές παραστάσεις με παρωδίες γάμου ή νεκρανάστασης, καθαρτήριες φωτιές, πρόκληση εκκωφαντικών θορύβων με κουδούνια ή άλλα ηχηρά όργανα, αισχρολογία, χρήση γονιμικών ομοιωμάτων, αναπαραστάσεις της γενετήσιας πράξης κτλ

Μέσα στο γενικά χαοτικό κλίμα που επικρατεί στην αποκριά τα «αλλιώτικα» αντικαθιστούν τα καθημερινά «δεδομένα»: η κατάχρηση αντικαθιστά τη λιτότητα, η ελαφρότητα τη σοβαρότητα, ο αισθησιασμός την εγκράτεια, η προκλητικότητα τη σεμνοτυφία, η αταξία την τάξη.

Κυρίαρχο στοιχείο της αποκριάς είναι η μεταμφίεση, με επίκεντρο τη μάσκα. Η μάσκα διαφοροποιεί ουσιαστικά και απόλυτα το πραγματικό «είναι» από το «φαίνεσθαι», μεταβάλλοντας το πρόσωπο του συμμετέχοντα στην εκστατική γιορτή. Αυτή αποκρύπτει αλλά και αποκαλύπτει, μιμείται ένα πρόσωπο ή ένα χαρακτήρα αποτελώντας το μέσον για τη ενσάρκωση του διαφορετικού, για την οικειοποίηση του έτερου. Δαιμονολογεί, τρομάζει αλλά και προστατεύει τον χρήστη. Καταργεί την ταυτότητα μέσα από το ψέμα και την απόκρυψη, αλλά ταυτόχρονα προβάλει την ανθρώπινη ελευθερία μέσα από τη μεταμόρφωση και την αλήθεια. Προκαλεί το φόβο, το γέλιο, το θάρρος, τον εντυπωσιασμό, τη σκέψη, το δέος.

Βαθιά αντιφατική, η μάσκα εμπλέκει το σοβαρό και το τρομακτικό της παγωμένης μορφής του θανάτου με το αστείο και το εύωχο, αποδεσμεύοντας το χρήστη από τη φυσιογνωμία του και δίνοντάς του τη δυνατότητα να αποσβέσει την προσωπικότητά του ανατρέποντας την «καθωσπρέπει» κοινωνικά αποδεκτή συμπεριφορά. (Λίπα Βάσω)

Το προσωπείο μπρος από το πρόσωπό μας σημαδεύει το τέλος του χειμώνα, την αρχή της άνοιξης, την ανάγκη του ανθρώπου να διώξει τη νέκρα και την παγωμάρα και να ζήσει και πάλι τη ζωή. Η προσδοκία για την αλλαγή, για το νέο, για την ανάσταση της φύσης, των νεκρών και των σπερμάτων που κρύβονται στο εσωτερικό της μητρικής γης αποκαλύπτει την απάρνηση του πραγματικού, τη διείσδυση στο έτερον, την αμφισβήτηση της ύπαρξης, την αποδοχή του διαφορετικού, του παράξενου, του ακατάληπτου και του ανατρεπτικού. Γι' αυτό και διαπερνά το χρόνο, τελικά.

Στην παραδοσιακή αποκριά της Κρήτης η σιβιανή μάσκα και οι ξύλινες μάσκες της Μεσαράς είναι από τις πιο εντυπωσιακές του ελληνικού και ευρύτερα μεσογειακού κόσμου. Η μάσκα του Σίβα κατασκευαζόταν μέχρι και τα τέλη της δεκαετίας του 1960 από τη ρίζα του φυτού Αγαύη, που στην Κρήτη ονομάζεται Αθάνατος. Αφού ολοκληρωνόταν η επεξεργασία της ρίζας, πρόσθεταν δέρμα μαύρου προβάτου και μαλλιά για να γίνει πιο τερατόμορφη η όψη της. Προσάρμοζαν στην κορυφή κέρατα τράγου ή κριού και κρεμούσαν κουδούνια. Οι ξύλινες μάσκες της Μεσαράς κατασκευάζονταν από φλοιούς ξερών ελαιοδέντρων και άλλες από κορμό φοίνικα. Φαίνεται πως οι κρητικές αυτές παραδοσιακές μάσκες εμπεριείχαν χθόνιο συμβολισμό και συνδέονταν με τις δοξασίες των κατοίκων σχετικά με το θάνατο και την αναγέννηση (Ψιλάκης Ν. 2005, 102-5) .

Το προσωπείο ήταν και είναι η συμβολική έκφραση του υπερφυσικού, το υποκατάστατο ενός «όντος» διαφορετικού από τον άνθρωπο, ενός θεού, ενός δαίμονα ή ενός νεκρού και μέσον επαφής του ανθρώπου με δυνάμεις που πιστεύει ότι υπάρχουν πέραν του ιδίου. Είναι η «εμπειρία του απολύτως ετέρου», του θανάτου -μέσω του νεκρικού προσωπείου, αυτού που είναι μακριά από το αισθητικό και πολιτικό ανθρώπινο ιδεώδες -μέσω του αποτροπαϊκού προσωπείου, αυτό που με την ακινησία του θυμίζει στον άνθρωπο τη θνητότητά του -μέσω του θεατρικού προσωπείου. (Jean-Pierre Vernant 1992. Οι απαρχές της ελληνικής σκέψης. Αθήνα, 34).

Δεν είναι χωρίς σημασία ότι η ανοιξιάτικη αυτή γιορτή των υλικών απολαύσεων συμπίπτει χρονικά με μια περίοδο μνήμης και τιμής των νεκρών, νεκρολατρεία που πάντα εντεινόταν τη μεταβατική αυτή εποχή, συνδεδεμένη επίσης με το μύθο της αιώνιας επιστροφής

Τα εκχριστιανισμένα Ψυχοσάββατα, που διαπλέκονται με το Καρναβάλι, μπορεί να αφορούν δικούς μας νεκρούς, δεν είναι όμως ίσως άσχετα με τις παραδοσιακές αποκριάτικες μεταμφιέσεις των κτηνοτρόφων-αγροτών, με τις προβιές, τα κουδούνια και τα μουτζαλωμένα τρομακτικά πρόσωπα, που θεωρούνται ότι αναπαριστάνουν δαιμονοποιημένες ψυχές νεκρών. Κρατούν σταθερά στο επίκεντρο και αναπλάθουν συνεχώς σε πολλές παραλλαγές το θέμα «θάνατος- ανάσταση».

Η ιδέα του θανάτου που συναντάμε σ' όλη την αποκριάτικη λατρευτική δράση.

Οι περισσότερες εκδηλώσεις, με αποκορύφωμα την έξοδο της Καθαροδευτέρας, διεξάγονταν στο ύπαιθρο και πάνω στο νωπό χώμα, αναδεικνύει συμβολικά τη διπλή ιδιότητα της ίδιας της γης ως υποδοχέα των νεκρών σωμάτων αλλά και ως μήτρας και τροφοδότριας κάθε μορφής ζωής.

Η ταύτιση της γονιμότητας της γης με τη γυναικεία γονιμότητα δίνει τη βάση για μια σειρά κωμικών ευρημάτων με το διφορούμενο μοτίβο όργωμα-συνουσία.

Υνί και φαλλός, ταυτόσημα, γίνονται πρωταγωνιστικά στοιχεία του ελληνικού αγροτικού καρναβαλιού, τόσο ως θεατρικά εξαρτήματα των μεταμφιεσμένων όσο και ως μεταφορά στα τραγούδια, μια υπόσχεση αφθαρσίας και αιωνιότητας και για τους ανθρώπους όπως και στη φύση.

Η ζωή αναδεικνύεται δύναμη ισχυρότερη αφού το φοβερό και μη αναστρέψιμο φαινόμενο του θανάτου αποκτά μια όψη λυτρωτική, καθώς συνδέεται με το ενδεχόμενο μιας «ανάστασης». Ο θάνατος δεν είναι παρά η άλλη όψη της ζωής, αφού τίποτε δεν πεθαίνει πραγματικά αλλά επιστρέφει στην πρωταρχική ύλη, διατηρώντας αιώνια, όπως ο θαμμένος σπόρος, τη γενεσιουργό του δύναμη.

Μια τέτοια συμφιλίωση με την ιδέα του θανάτου δίνει στους ανθρώπους την υπαρξιακή ελευθερία που οδηγεί στη συνειδητοποίηση της πανανθρώπινης ισότητας μπροστά στη νομοτέλεια του κόσμου, άρα και του παράλογου κάθε κοινωνικής διάκρισης. Αποκαλύπτει τις αντιφάσεις του κοινωνικού συστήματος, βλέπει τη σχετικότητα και την κωμικότητα των πάντων.

Εδώ πηγάζει το ανατρεπτικό πνεύμα της Αποκριάς. Ο Γιάννης Κιουρτσάκης γράφει, το καρναβάλι λέει στους ανθρώπους ότι το «πάνω» κινδυνεύει συνεχώς να νεκρωθεί, αν δεν αναβαπτίζεται περιοδικά στο «κάτω», που είναι η πρωταρχική πηγή του. Και μπορούμε να δώσουμε στους όρους «πάνω» και «κάτω» τις πιο ποικίλες σημασίες: ότι το πνεύμα μας δεν μπορεί να ζήσει χωρίς το σώμα, ότι ο πολιτισμός μας δεν μπορεί να μην καταστραφεί αν αποκόψει τις ρίζες του από τη φύση που τον γέννησε, ότι η εξουσία δεν μπορεί να αποκοπεί ατιμώρητα από το λαό που με τον ένα ή τον άλλο τρόπο τ η θεμελιώνει.

Πίσω απ τις μάσκες των μεταμφιέσεων και με το πρόσχημα της διακωμώδησης, διατυμπανίζουν τις κρυμμένες αλήθειες της ζωής στην αλογόκριτη γλώσσα του σώματος, μέσα από τον αποκαλυπτικό, τολμηρό λόγο των αποκριάτικων τραγουδιών.

Ο αγέραστος εφήμερος νόμος του καρναβαλιού τα ορίζει όλα απ την αρχή: ανάποδα

Σε επίπεδο «εικόνας» η ανατροπή συντελείται μέσα από την αλλαγή των μορφών, τους αήθεις τρόπους των μασκαρεμένων και τις αναπάντεχες συμπεριφορές τους, ακόμη και στο πιο αυστηρό τελεστικό πλαίσιο.

Τα άτομα δεν μπορούν να καθοριστούν ούτε από το φύλο ούτε από την ηλικία, ούτε καν από το ζωικό είδος τους. Οι άνδρες γίνονται γυναίκες, οι νέοι γέροι, οι λιπόσαρκοι χοντροί, οι φτωχοί βασιλιάδες, οι άνθρωποι ζώα, οι παπάδες σάτυροι και οι ιερουργίες φάρσες.

Σ' αυτόν τον ανεστραμμένο κόσμο νομιμοποιείται η ελευθεροστομία, η ιερή βωμολοχία, η παραβίαση των πιο ισχυρών ταμπού, η βεβήλωση της ιεροσύνης, η επίδειξη της απαγορευμένης σεξουαλικότητας.

Ο κωμικός λόγος των τραγουδιών ολοκληρώνει την ανατροπή κάθε αξίας και κοινωνικής σύμβασης. Μέσα από τη θεματολογία τους αναδύεται μια πληθώρα ανθρώπινων τύπων, αδυναμιών και ελαττωμάτων, όλοι και όλα διακωμωδούνται καταλυτικά, χωρίς ωστόσο να χάνεται η βαθύτερη συμπάθεια και αποδοχή. Τα παράλογα εμφανίζονται ως λογικά, το ψέμα καταργεί την αλήθεια, τα αντίθετα συμβιβάζονται, οι κοινωνικοί κανόνες υποτάσσονται σε αγνοημένους φυσικούς νόμους. Άνθρωποι που δεν είναι αυτό που δείχνουν τραγουδούν τραγούδια που δεν εννοούν αυτό που λένε. Γιατί μέσα από το παραπλανητικό μπέρδεμα του εύθυμου, ανάλαφρου, περιπαικτικού, αθυρόστομου λόγου αναζητούν τον διφορούμενο τρόπο με τον οποίο θα εκφράσουν εύστοχα την κριτική και τη διαμαρτυρία τους για τα κακώς κείμενα, θα δηλώσουν την εφήμερη έστω εξέγερση τους ενάντια σε κάθε καταπίεση, θα ξεσκεπάσουν και θα ομολογήσουν όλα εκείνα μπροστά στα οποία η καθημερινή ηθική εθελοτυφλεί.

Όλο το νόημα του καρναβαλιού συμπυκνώνει ο ποιητής λαός στο παραδοσιακό τραγούδι που τραγουδιέται … τούτες τις μέρες. Τούτες οι μέρες το `χουνε τούτες οι εβδομάδες για να χορεύουν τα παιδιά να χαίροντ’ οι μανάδες

Χαρείτε νιοί, χαρείτε νιές χαρείτε παλληκάρια κι εγώ του Χάρου του’ βαλα σίδερα στα ποδάρια

Δώστε του χορού να πάει τούτ’ η γη θα μας εφάει τούτ’ η γη που την πατούμε όλοι μέσα θε να μπούμε

Χορέψετε, χορέψετε τα νιάτα να χαρείτε γιατί σε τούτο τον ντουνιά δε θα τα ξαναβρείτε

Χορέψετε, χορέψετε παπούτσια μη λυπάστε μα κείνα ξεκουράζονται τη νύχτα που κοιμάστε

Τούτ’ η γη με τα χορτάρια τρώει νιες και παλληκάρια τούτ’ η γη με τα λουλούδια τρώει νιές και κοπελούδια

Βάρ’ τε τη με το ποδάρι τούτ’ η γη θα μας εφάει

ΤΟ ΠΕΝΘΟΣ

Βιωματική προσέγγιση Με αφορμή το μύθο και τα συναισθήματα της θεάς Δήμητρας για το χαμό της κόρης της, αποφασίσαμε να μιλήσαμε για δικές μας ανάλογες εμπειρίες, παρ όλο που αρχικά μας φάνηκε λίγο άκαιρη η ενασχόληση με το πένθος στην ηλικία μας. Έχουμε τη ζωή μπροστά μας και αυτό που μας απασχολεί είναι να γνωρίσουμε τον κόσμο και να ζήσουμε. Το πένθος ταιριάζει κυρίως στους γέρους, που βρίσκονται κοντά στο θάνατο και έχουν χάσει ή χάνουν φίλους και συνομήλικους. Κάποιοι συμμαθητές μας μίλησαν για το πώς βίωσαν το θάνατο κοντινών τους προσώπων. Πρόκειται για έναν συναθλητή, μια συμμαθήτρια, τον ξάδελφο και τους παππούδες δυο συμμαθητών μας. Ήταν μια φορτισμένη κουβέντα. Τα παιδιά ξεδίπλωναν τα συναισθήματα τους και οι υπόλοιποι ήμασταν σκεπτικοί και αμήχανοι απέναντι στο φοβερό και ανεξήγητο μυστήριο του θανάτου. Νοιώσαμε πόσο φοβερό είναι να αποχωρίζεσαι για πάντα ένα τόσο αγαπημένο σου πρόσωπο, τόσο ανεξήγητα και να πρέπει να συνεχίσεις τη ζωή σου, με την αίσθηση της έλλειψης του. Κάποια από τα παιδιά δεν μπόρεσαν να συγκρατήσουν τα δάκρυα τους και έδειχναν να βιώνουν έντονα συναισθήματα, ακόμα και αρκετό καιρό μετά το γεγονός του θανάτου. Όλοι είπαν πώς στην αρχή δεν πίστευαν πως είναι αλήθεια. Αφού συνειδητοποίησαν την αλήθεια ένοιωσαν μουδιασμένοι, μια τεράστια λύπη, ακόμα και ένα μεγάλο κι ανεξέλεγκτο θυμό. Κάποιοι είπαν πώς ένοιωθαν τύψεις, που δεν έκαναν κάτι να αποτρέψουν με τον ένα τρόπο ή τον άλλο το θάνατο των αγαπημένων τους προσώπων. Από τις αφηγήσεις τους ήταν προφανές σε μας, ότι δεν είχαν καμιά εύθηνη, ούτε μπορούσαν να κάνουν κάτι, παρ όλα αυτά, αυτή ήταν η δική τους αίσθηση. 45

Ανατρέξαμε στη βιβλιογραφία και μελετήσαμε τον τρόπο που κάποιος άνθρωπος βιώνει το πένθος. Φαίνεται η ψυχολογία να συμμερίζεται απόλυτα τα συναισθήματα των συμμαθητών μας. To πένθος είναι ο τρόπος που αντιδρούμε στο θάνατο ενός αγαπημένου προσώπου. Πρόκειται για μια δύσκολη συναισθηματική διαδικασία, στην οποία μπαίνουμε ύστερα από μια σημαντική απώλεια. Όταν καλούμαστε, δηλαδή, να αποχωριστούμε από εκείνον που πέθανε και να προσαρμοστούμε σε έναν κόσμο από τον οποίον εκείνος θα λείπει. Είναι η αντίδραση απέναντι στην απώλεια κάποιας σημαντικής σχέσης. Πενθούμε, θρηνούμε δηλαδή, την απώλεια αγαπημένων προσώπων, τη διακοπή σημαντικών σχέσεων. Όσο πιο σημαντική η απώλεια, τόσο πιο έντονο και βαρύ είναι και το πένθος. Έχει μία εσωτερική διάσταση, αυτή της εσωτερικής διεργασίας για την αποδοχή της απώλειας, αλλά και μία κοινωνική διάσταση, αυτή της πενθοφορίας. Είναι όλες αυτές οι εσωτερικές και εξωτερικές διεργασίες που οδηγούν στην αποδοχή της πραγματικότητας και επιτρέπει στον πενθούντα να αγαπήσει ξανά και να επαναδραστηριοποιηθεί στη ζωή. Το πένθος, είναι μία διαφορετική εμπειρία για τον κάθε άνθρωπο. ‘Αλλος μπορεί να πενθεί ανοιχτά και να εκφράζεται, ενώ άλλος όχι. Για άλλους το πένθος είναι μία σύντομη διεργασία και για άλλους μπορεί να διαρκεί πολύ καιρό. Η ένταση και η βαρύτητα των συναισθημάτων εξαρτάται από πολλούς παράγοντες. Μία ξαφνική απώλεια είναι συνήθως πιο δύσκολη από μία αναμενόμενη απώλεια. Όσο πιο σημαντικό ήταν το πρόσωπο για τη ζωή του πενθούντα, τόσο πιο δύσκολη η διεργασία του πένθους. Επιπλέον ο τρόπος που θα βιώσει ο καθένας το πένθος του εξαρτάται από τη σχέση που είχε, από την προσωπικότητά του, από την ύπαρξη υποστηρικτικού περιβάλλοντος, τις συνθήκες που ζει, αλλά ακόμα και από τυχαία γεγονότα στη ζωή του. Το μόνο που είναι σίγουρό είναι ότι χρειάζεται χρόνο, και η αποδοχή έρχεται σταδιακά.

Δεν υπάρχει σωστός τρόπος να πενθήσει κανείς αλλά κάποια συναισθήματα, ανεξάρτητα από τον τρόπο που εκφράζονται, φαίνεται να είναι κοινά σε όλους όσους πενθούν.

Τα στάδια του πένθους είναι μία γνωστή έκφραση σε πολλούς αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι τα στάδια είναι σαφή «βήματα» που πρέπει κάθε ένας να κάνει. Σε πολλές περιπτώσεις κάποια στάδια εμφανίζονται ταυτόχρονα, σε άλλους ανθρώπους αυτές οι διεργασίες διαδέχονται η μία την άλλη γρήγορα, σε άλλους ανθρώπους αυτή η διεργασία μπορεί να γίνει αργά ενώ σε άλλες περιπτώσεις μπορεί να μην προκύψει η ολοκλήρωση των σταδίων και ενδεχομένως να μην καταλήξει το άτομο στην αποδοχή της νέας πραγματικότητας.

Τα 5 Στάδια του Πένθους Η Elisabeth Kübler-Ross περιέγραψε πέντε φάσεις, από τις οποίες περνάει ο άνθρωπος για να αποδεχτεί τελικά τον θάνατο σε οποιαδήποτε μορφή, γνωστές ως τα πέντε στάδια του πένθους.

Ποια είναι λοιπόν αυτά τα πέντε στάδια και με ποια σειρά εκδηλώνονται συνήθως; 1ο στάδιο : Άρνηση «Δε μπορεί να συμβαίνει αυτό σε εμένα»

Όταν κάποιος έρχεται αντιμέτωπος με το θάνατο του αγαπημένου προσώπου, απλά δεν μπορεί να πιστέψει ότι όντως έχει πεθάνει. Η άρνηση τις περισσότερες φορές δεν είναι ουσιαστική. Δηλαδή ο συγγενής δεν χάνει την επαφή με την πραγματικότητα, νομίζοντας ότι ο αποθανών είναι ζωντανός. Η άρνηση είναι ένας αμυντικός μηχανισμός ο οποίος λειτουργεί ασυνείδητα και προστατεύει το άτομο από την συναισθηματική καταράκωση. Οι περισσότεροι άνθρωποι χρησιμοποιούν την άρνηση με σκοπό να διαχειριστούν μία αλήθεια που δεν αντέχουν. Το πρώτο στάδιο του πένθους βοηθά το άτομο να μειώσει την ένταση της απώλειας. Στο στάδιο αυτό, η ζωή δεν έχει κανένα νόημα και το άτομο είναι μουδιασμένο. Αναρωτιέται αν και με ποιο τρόπο μπορεί να προχωρήσει τη ζωή του. Η άρνηση βοηθά το άτομο να διαχειριστεί μόνο τόσες πληροφορίες, όσες αντέχει. Καθώς αποδέχεται την πραγματικότητα της απώλειας, αρχίζει να μπαίνει στη θεραπευτική διαδικασία. Ο άνθρωπος δυναμώνει ψυχικά και η άρνηση εξαφανίζεται.

2ο στάδιο : Θυμός «Γιατί συμβαίνει αυτό σε εμένα;»

Μετά το πρώτο σοκ, ο πόνος του θανάτου μετατρέπεται σε θυμό και επιθετικότητα, στρεφόμενη κατά δικαίων και αδίκων. Ο θυμός είναι συναίσθημα προκαλούμενο συνήθως από την ταραχή της αναγνώρισης της απώλειας, όταν πια το άτομο έχει αποβάλλει το αίσθημα της άρνησης. Σε αυτή τη φάση ο πενθών προσπαθεί να βρει κάποια υπαιτιότητα πίσω από τον θάνατο, κάτι για να ρίξει το βάρος της ευθύνης. Το στάδιο αυτό είναι ιδιαίτερα συναισθηματικά φορτισμένο και οι συναισθηματικές εκρήξεις είναι κάτι περισσότερο από αναμενόμενες. Το άτομο νιώθει εγκαταλελειμμένο και αδύναμο. Ο θυμός μπορεί να μην στρέφεται αποκλειστικά εναντίον κάποιου προσώπου (π.χ. τον οδηγό που έκανε το ατύχημα, το κράτος για την ανεπαρκή συντήρηση του οδοστρώματος, αυτόν που φόρτισε συναισθηματικά τον αποθανώντα με αποτέλεσμα την αυτοκτονία κτλ). Μπορεί να στρέψει το θυμό του απέναντι στην οικογένεια, τους φίλους, το πρόσωπο που χάθηκε αλλά και σε ανώτερες δυνάμεις, όπως είναι ο Θεός. Ο θυμός κρύβει πόνο που οφείλεται στην απώλεια και δείχνει την ένταση της αγάπης.

3ο στάδιο : Διαπραγμάτευση «Αν όμως ….»

Σε αυτή τη φάση το άτομο αρχίζει να συνειδητοποιεί τον θάνατο, ο οποίος αυτός καθαυτός γίνεται αντικείμενο γνωστικής επεξεργασίας. Είναι το στάδιο της σκέψης και της ανάλυσης, διαδικασία επίπονη όταν σχετίζεται με τον θάνατο και την απώλεια. Περιλαμβάνει επίμονες σκέψεις που κάνει το άτομο για όλα αυτά που θα μπορούσαν να γίνουν με διαφορετικό τρόπο για να αποφευχθεί η απώλεια. Συχνά νοιώθει τύψεις και των ενοχές για αυτά που θα μπορούσε να κάνει διαφορετικά στο παρελθόν και δεν έκανε. Κάποιος που διαπραγματεύεται την μη αντιστρεψιμότητα του θανάτου για πρώτη φορά αρχίζει να συνειδητοποιεί πως δεν υπάρχει κάτι που μπορεί να κάνει για να αλλάξει αυτή την κατάσταση και πως σε αυτή τη χρονική στιγμή δεν έχει ιδιαίτερο νόημα να ψάχνει για το ποιος ευθύνεται. Αυτές οι δύσκολες στιγμές οδηγούν σταδιακά το άτομο στο προ-τελευταίο επίπεδο του πένθους, αυτό της κατάθλιψης. «Εγώ φταίω για όλα».

4ο στάδιο : Κατάθλιψη «Δεν έχω όρεξη να κάνω τίποτα»

Το στάδιο αυτό επέρχεται όταν το άτομο συνειδητοποιήσει το πραγματικό μέγεθος της απώλειας. Αποσύρεται από αγαπημένες δραστηριότητες, είναι λυπημένο, έχει προβλήματα στον ύπνο (αϋπνία ή υπερυπνία), διαταραχές της όρεξης και προβλήματα συγκέντρωσης και μνήμης. Η κατάθλιψη αποτελεί φυσιολογική αντίδραση στη συνειδητοποίηση ότι το αντικείμενο της απώλειας χάθηκε οριστικά. Έχοντας ξεσπάσει συναισθηματικά και αφού έχει συνηδειτοποιήσει την σκληρή πραγματικότητα η οποία δεν αλλάζει, ο πενθών νιώθει αδύναμος να επέμβει στο οτιδήποτε. Η φάση της κατάθλιψης μπορεί να διαρκέσει από λίγες ώρες/ημέρες, έως και μερικούς μήνες. Πρόκειται φυσικά για μια ψυχοφθόρα διαδικασία η οποία όμως είναι ιδιαίτερα σημαντική στη βίωση του πένθους. Για όσο χρονικό διάστημα κρατάει αυτό το στάδιο το άτομο βρίσκει το χρόνο να πενθήσει για το θάνατο του κοντινού του ανθρώπου και για όλα όσα δεν θα μπορέσει να μοιραστεί πλέον μαζί του. Η μορφές που μπορεί να πάρει η κατάθλιψη είναι πολλές, αλλά η πιο συνηθισμένη είναι η κατατονία, η απόσυρση από τις κοινωνικές εκδηλώσεις και το κλείσιμο στον εσωτερικό κόσμο για όσο καιρό χρειαστεί.

5ο στάδιο : Αποδοχή «Η ζωή συνεχίζεται» Όπως στο τέλος κάθε αρχαιοελληνικής τραγωδίας υπάρχει η λύτρωση, έτσι και η διαδικασία του πένθους -όταν κινηθεί σε φυσιολογικά επίπεδα- καταλήγει στην αποδοχή του θανάτου. Στο στάδιο αυτό το άτομο προσαρμόζεται στην νέα πραγματικότητα. Μαθαίνει να ζει χωρίς το αντικείμενο της απώλειας και αντιλαμβάνεται ότι πρέπει να συνεχίσει τη ζωή του. Να φτιάξει καινούριες φιλίες και να επενδύσει σε νέες σχέσεις και γενικότερα στην ζωή. Φυσικά το ότι αποδέχομαι ότι κάποιος έχει φύγει από την ζωή σε καμμία περίτπωση δεν σημαίνει ότι αυτόματα σβήνω κάθε συναίσθημα για τον θάνατό του ή ότι σβύνω όλα όσα έχουμε ζήσει μαζί. Απλά, σε αυτό το στάδιο ο θάνατός ως γεγονός έχει περάσει από επεξεργασία και έχει γίνει κτήμα μας. Μπορούμε να συνεχίσουμε να πενθούμε το αγαπημένο μας πρόσωπο, αλλά έχοντας αποδεχτεί τον θάνατό του και έχοντας ρίξει τα συναισθηματκά τείχη που μας εμπόδιζαν από το να βιώσουμε το γεγονός στην ολότητά του.

Το πένθος στο μύθο της θεάς Δήμητρας

Τα πέντε στάδια του πένθους, που δέχεται η σύγχρονη ψυχολογία, τα συναντάμε στο μύθο της αρπαγής της Περσεφόνης από τον Πλούτωνα και στο πένθος που βιώνει η θεά Δήμητρα κατά τον αποχωρισμό της από την κόρη.

Βλέπουμε την άρνηση όταν η θεά, που έχει τη δύναμη να κάνει τη γη να μην καρποφορεί, ψάχνει εναγωνίως την κόρη χωρίς να μπορεί ή μήπως … χωρίς να θέλει να παραδεχτεί ότι την έχασε οριστικά.

Θυμώνει και στρέφεται επί δικαίων και αδίκων. Αποφασίζει να ξεκληρίσει το ανθρώπινο γένος μην αφήνοντας τη γη να καρπίσει.

Διαπραγματεύεται έντονα με το Δία προσπαθώντας να μετριάσει την απώλεια.

Στο στάδιο της κατάθλιψης, λύνει τα μαλλιά της, φοράει μαύρη μαντήλα και περιφέρεται αφρόντιστη και αγνώριστη. Κλασική ελληνική φιγούρα μιας γυναίκας με βαρύ πένθος. Δεν θέλει να φάει ή να πιει. Αποσύρεται και μοιάζει με μια γριά, αυτή η λαμπρή θεά, η κυρίαρχη της γης.

Δε φαίνεται να καταφέρνει τελικά να αποδεχτεί την απώλεια και έτσι κι αυτή και η κόρη βρίσκονται εγκλωβισμένες σ έναν αέναο κύκλο ανάμεσα στο θάνατο και τη ζωή. Όλη της η ζωή περιορίζεται σ αυτή την επανάληψη. Δεν φαίνεται να μπορεί να ξεπεράσει την απώλεια και να προχωρήσει πέρα από αυτή.

Το πένθος στην ελληνική παράδοση.

Σε όλες τις κοινωνίες του κόσμου, από τις πιο “πρωτόγονες” έως τις πιο “ανεπτυγμένες”, ο θάνατος είναι ένα σημαντικό γεγονός στο οποίο καλείται να συμμετέχει ολόκληρο το κοινωνικό περιβάλλον της οικογένειας που έχασε τον άνθρωπό της.

Ανέκαθεν και σε όλους τους πολιτισμούς το πένθος τείναμε να το διαχειριζόμαστε μέσα από την τέλεση θρησκευτικών τελετουργικών και καθηκόντων, και το εκφράζαμε μέσα από τη θλίψη, τα «μοιρολόγια» και τα συναισθηματικά ξεσπάσματα. Ο δρόμος του πένθους είναι μοναχικός και επίπονος στις σύγχρονες κοινωνίες όπου οι παραδοσιακές τελετουργίες τείνουν να εξαλειφθούν και τα συναισθηματικά ξεσπάσματα τείνουν να θεωρηθούν ακατάλληλα και παλεύουμε να τα καταπνίξουμε. Το πένθος κατέχει μια σημαντική θέση στην ελληνική παράδοση και κουλτούρα. Χιλιάδες τραγούδια, μύθοι, ποιήματα και μοιρολόγια προσπάθησαν ανά τους αιώνες να προσεγγίσουν το μυστήριο του θανάτου και να βοηθήσουν τους ανθρώπους να διαχειριστούν το βάρος της απώλειας.

Στην ελληνική παράδοση, ο νεκρός αφού πλυθεί με κρασί και ντυθεί από τους συγγενείς και φίλους, μένει μια νύχτα στο σπίτι του, προτού μεταβεί στην αιώνια κατοικία του. Με αυτόν τον τρόπο, οι άνθρωποι που τον αγαπούσαν μπορούν μετά το πρώτο σοκ να κατανοήσουν ως ένα βαθμό την κατάσταση. Κατά τη διάρκεια αυτής της νύχτας έχουν την ευκαιρία να διαπραγματευτούν αρχικά με τον εαυτό τους και τελικά ν αρχίσουν ν αποδέχονται την αλήθεια. Στις σύγχρονες κοινωνίες ο άνθρωπος μοιάζει να μετατρέπεται από τη μια στιγμή στην άλλη σε πράγμα, όταν πάψει να ζει. Καλύπτεται το πρόσωπο του νεκρού, για να μην έρχονται οι ζωντανοί σε επαφή με το σκληρό πρόσωπο του θανάτου και συνήθως μεταφέρεται σε κάποιο ψυγείο. Επαγγελματίες τον φροντίζουν, μακιγιάροντας τον, ώστε να ξεγελάει και να μοιάζει με ζωντανός και έτσι παρουσιάζεται στην τελευταία τελετή πάνω στη γη. Ίσως είναι μια προσπάθεια να απαλύνουμε τον πόνο, όμως στην πραγματικότητα χάνεται απότομα κάθε μεταβατικό στάδιο που θα μπορούσε να βοηθήσει στη συναισθηματική μετάβαση των οικίων του από τη μια κατάσταση στην άλλη. Τις πρώτες σαράντα μέρες οι οικείοι και φίλοι επισκέπτονται καθημερινά τον τάφο και ανάβουν το καντήλι. Είναι μια ιδιότυπη συντροφιά με το νεκρό, ένας σταδιακός αποχωρισμός. Το έθιμο των μνημόσυνων έχει τον ίδιο ρόλο. Αρχικά στις τρεις, στις εννιά και τις σαράντα μέρες, έπειτα στους τρεις μήνες και αργότερα στον ένα χρόνο. Δίνουν χρόνο στους συγγενείς και τους φίλους ν αποδεχτούν την απώλεια. Τα κόλλυβα και άλλες προσφορές που συνοδεύουν αυτές τις επετειακές υπομνήσεις, επιτρέπουν στους πενθούντες να προσφέρουν κάτι στον νεκρό, να είναι σε μια επαφή μαζί του, να μην αποχωριστούν βίαια, μέχρι να συνειδητοποίησαν το αμετάκλητο του θανάτου.

Οι γυναίκες μετά την κηδεία κλείνονται στο σπίτι, καλύπτουν το κεφάλι και βάφουν όλα τα ρούχα τους με μαύρη μπογιά. Απέχουν από την εργασία. Ούτε καν μαγειρεύουν. Οι συγγενείς και φίλοι συμμετέχοντας στο πένθος φέρνουν φαγητό και τρώνε όλοι μαζί, στα δείπνα της παρηγοριάς. Για ένα διάστημα δεν βγαίνουν από το σπίτι αν δεν είναι απολύτως απαραίτητο, ούτε συμμετέχουν σε χαρές και διασκεδάσεις για όσο διαρκεί το πένθος. Οι άντρες ντύνονται κι αυτοί στα μαύρα, μένουν αξύριστοι και φορούν μαύρο περιβραχιόνιο σαν ένδειξη του πόνου τους. Ακόμα και το σπίτι ντύνεται πένθιμα. Οι καθρέπτες και οι κορνίζες ντύνονται με μαύρα πέπλα, τα πατζούρια παραμένουν όσο το δυνατόν περισσότερο κλειστά. Όλα αυτά υποδεικνύουν την ιδιαίτερη θέση στην οποία βρίσκεται ένας άνθρωπος που βιώνει μια τόσο σημαντική απώλεια και καλούν την κοινωνία να έχει μια εξίσου ιδιαίτερη αντιμετώπιση απέναντι του. Στη βιαστική ζωή μας, δεν χωράνε τέτοιες πολυτέλειες. Κανένας θόρυβος. Μόλις μια μέρα απουσίας από τη δουλειά και η ζωή οφείλει να ξαναβρεί το ρυθμό της. Αν η ταφή των νεκρών είναι ένα στοιχείο πολιτισμού, μιας και μόνο ο άνθρωπος από όλα τα ζωντανά όντα θάβει τους νεκρούς μήπως όσο περνάει ο καιρός απομακρυνόμαστε από τον πολιτισμό;

Ένας τρόπος έκφρασης και συμμετοχής στο πένθος είναι τα μοιρολόγια. Τα μοιρολόγια φυσικά δεν αποκλειστικά ελληνικό φαινόμενο, καθώς τα συναντάμε σε πολλές κοινωνίες, κυρίως στις ανατολικές και αφρικανικές κουλτούρες. Βοηθάνε τον άνθρωπο να βγάλει από μέσα του το πρώτο κύμα πόνου και απόγνωσης που τον πνίγει, αφού συνήθως συνοδεύονται από γόους, οιμωγές και πολλές φορές αυτοτραυματισμούς στο πρόσωπο και τράβηγμα των μαλλιών. Οι δυτικές κοινωνίες δεν έχουν τόσο έντονα τα στοιχεία συμμετοχικής συναισθηματικής εκτόνωσης στις κηδείες, κάτι το οποίο αποτελεί επέκταση του ατομικιστικού στοιχείου που έχει κυριαρχήσει τους τελευταίους αιώνες. Το μοιρολόι, παίζει έναν διπλό ρόλο: αυτόν της συναισθηματικής εκτόνωσης, αλλά και αυτόν της πνευματικής εμβάθυνσης. Για την ακρίβεια, θα μπορούσαμε να πούμε πως είναι ένας συνδετικός κρίκος μεταξύ του θρησκευτικού και του λαϊκού στοιχείου των κοινωνιών. Η ομάδα πενθεί το μέλος που χάθηκε, προσφέρει υποστήριξη στην οικογένεια, προετοιμάζει το έδαφος για την κηδεία και θέτει τα υπαρξιακά ερωτήματα που θα ακολουθήσουν. Τα μοιρολόγια αποτελούν αναπόσπαστο κομμάτι της ελληνικής παράδοσης. Τα θέματα που διαπραγματεύονται είναι ιστορίες για αδέρφια που χάνουν τα αδέρφια τους, γυναίκες που στερούνται βίαια τους άντρες τους, μάνες που αποχωρίζονται για πάντα τα παιδιά τους. Μιλάνε για τον ξεριζωμό, την απώλεια και το θάνατο, προσωποποιώντας τον με το Χάρο. Με αυτόν τον τρόπο οι απλοί και τις περισσότερες φορές αμόρφωτοι άνθρωποι κατάφερναν να προσεγγίσουν το θάνατο, να τον αντικρύσουν, να μπορέσουν να εκφράσουν τα ποικίλα συναισθήματα με τα οποία βρίσκονταν αντιμέτωποι και αφού θάψουν το νεκρό, κυριολεκτικά και συναισθηματικά, να συνεχίσουν τη ζωή, χωρίς να τους στοιχειώνουν τα ανομολόγητα ερωτήματα, πάθη και συμπλέγματα του σύγχρονου ανθρώπου.

Οι γυναίκες κυρίως, κυρίαρχες αυτές στις τελετές της αρχής και του τέλους της ζωής, με θρήνους και οιμωγές παρακαλούν το θάνατο να προσπεράσει το σπιτικό τους. Μέσα από τα μοιρολόγια βιώνουν την άρνηση, εφόσον δεν αντέχουν την αλήθεια της αιωνιότητας που κουβαλά μαζί του ο θάνατος και ταυτόχρονα εκφράζουν τον θυμό και την οργή για όσα τους επεφύλαξε η μοίρα. Τα συναισθήματα εξωτερικεύονται, με όλο το μένος που βρίσκεται στην ψυχή των ανθρώπων για το θάνατο ενός αγαπημένου προσώπου. Κατηγορίες αλλά και ανάληψη ευθυνών κυριαρχούν στα λόγια των φίλων και συγγενών καθώς ο καθένας προσπαθεί να καταλάβει ποιος φταίει για την τραγική απώλεια. Κάποιοι κατηγορούν τους άλλους, κάποιοι τον ίδιο τους τον εαυτό, ενώ άλλοι δεν διστάζουν να ρίξουν τις ευθύνες στον ίδιο το Θεό. Στα μοιρολόγια η προσωποποίηση του Χάρου βοηθάει τους ανθρώπους κατηγορήσουν κάποιον για τα δεινά τους, χωρίς όμως να διαπράξουν ύβρη. Η διαπραγμάτευση είναι φανερή στις νεκραναστάσεις που βρίσκουμε στα μοιρολόγια και την πίστη στην ύπαρξη ζωής στον κάτω κόσμο. Μέσα από το μοιρολόι διαπραγματεύονται ακόμα και την ύστατη ώρα με την ιδέα του θανάτου.

Σημαντικό στοιχείο στο ελληνικό πένθος είναι η συμμετοχή της κοινότητας που βοηθάει σημαντικά σ αυτή τη δύσκολη περίσταση. Στο μύθο της θεάς Δήμητρας, ευαισθητοποιείται

Εκάτη

και προθυμοποιείται να βοηθήσει τη θεά να βρει την χαμένη κόρη. Τη βοηθάει να αντικρύσει την απώλεια. Χωρίς τη βοήθεια της, η θεά θα εξακολουθούσε να αγωνιά μέχρι να τρελαθεί. Στην ελληνική παράδοση για σαράντα μέρες τουλάχιστον, συγγενείς και φίλοι παραστέκονται με επισκέψεις στο σπίτι αυτών που έχουν το πένθος με τα δείπνα της παρηγοριάς. Όλοι χρειαζόμαστε τους άλλους ανθρώπους να μας στηρίξουν, να μας συμπαρασταθούν, να μας βοηθήσουν να ξαναμπούμε στη ζωή. Στην παράδοση, η λήξη της περιόδου του πένθους σηματοδοτείται από την επιστροφή στα εγκόσμια. Οι πενθούντες πετούν από πάνω τους τα μαύρα πέπλα του θανάτου και επιστρέφουν στον κόσμο των ζωντανών. Παρόλα αυτά δεν ξεχνούν τους νεκρούς τους και τους τιμούν μέχρι το τέλος της ζωής τους. Αν και μαθαίνουν να ζουν χωρίς το αυτόν που έφυγε, τον κρατούν για πάντα ζωντανό στην καρδιά τους.

Μικροί «θάνατοι» και τα αντίστοιχα πένθη , που όλοι βιώνουμε στη ζωή μας Αν και το πένθος έχει συνδεθεί με την απώλεια λόγω θανάτου, πενθούμε και όταν χωρίζουμε, όταν χάνουμε την υγεία μας ή όταν ένα δικό μας πρόσωπο νοσεί, όταν χάνουμε μία σημαντική για εμάς δουλειά, όταν χάνουμε μία φιλία, ένα κατοικίδιο ζώο ακόμα και όταν μία σημαντική φάση της ζωής μας τελειώνει π.χ. όταν μετακομίζουμε, όταν συνταξιοδοτούμαστε κ.α. Η δημιουργία και η ζωή περιλαμβάνει την απώλεια όλων αυτών που πρέπει ν' αφήσουμε για να προχωρήσουμε.

Το νεογέννητο παιδί, όταν εγκαταλείπει τη ζεστή σιγουριά της μήτρας και βγαίνει στον κόσμο, κλαίει και οδύρεται εγκαταλείποντας τον παράδεισο, ενώ όλοι οι άλλοι γύρω του είναι γεμάτοι χαρά. Αναλογιστήκαμε πώς ήταν η ζωή όλων μας όταν ήμασταν μικρά παιδιά! Αθωότητα! Δεν χρειαζόταν να διαβάζουμε. Όλο παιχνίδι και μπράβο. Ποιος δεν αναπολεί αυτή την περίοδο της ζωής του; Η παιδική ηλικία δεν γνωρίζει ούτε τον χρόνο ούτε τον θάνατο.

Κι όμως έπρεπε να επιτρέψουμε σ αυτό το παιδί να φύγει, για να μεγαλώσουμε και να ενηλικιωθούμε. Αλλιώς θα μέναμε εγκλωβισμένοι σε μια θέση που δεν θα ήταν ούτε η θέση του παιδιού ούτε η θέση του μεγάλου.

Η ενηλικίωση είναι η απώλεια των παιδικών θέσεων και παιδικών αντικειμένων αγάπης.

Η εφηβεία που βρισκόμαστε είναι ένα τέτοιο στάδιο, μετάβασης και αντίστοιχου πένθους. Εγκαταλείπουμε το παιδί που υπήρξαμε. Τα στάδια του πένθους είναι τα χαρακτηριστικά της εφηβείας. Έχει και άρνηση και θυμό και διαπραγμάτευση με τους μεγάλους και κατάθλιψη. Τα αντισταθμιστικά οφέλη που κερδίζει ο έφηβος, που βαδίζει προς την ενηλικίωση, είναι ελευθερία, ρίσκο, έρωτας, ομορφιά, ταυτότητα, χαρά, ανεξαρτησία …τη ζωή.

Την ίδια στιγμή οι γονείς μας και οι καθηγητές βρίσκονται λίγο πολύ στο στάδιο που μιλάμε για κρίση ηλικίας. Τέλος τα νεανικά χρόνια. Μια ακόμα μετάβαση ένα ακόμα πένθος με τα χαρακτηριστικά στάδια να είναι γνωστά λίγο πολύ σε όλους μας. Άρνηση: Η εποχή μας δεν αντέχει τα γηρατειά. Τα τόσα λίφτινγκ, το νεανικό λουκ σε μεγάλες ηλικίες, είναι δηλωτικά της άρνησης.

Μια νεότερη συντροφιά είναι υποκατάστατο που δίνει την ψευδαίσθηση μιας αιώνιας νεότητας.

Θυμός: Πολλοί καυγάδες στο σπίτι. Χαράμισα τα καλύτερα μου χρόνια… η φράση κλισέ που κάθε παιδί έχει ακούσει κάποια στιγμή.

Πολύ συχνά στην εποχή μας κατάληξη όλων αυτών είναι το διαζύγιο των γονιών.

Ένας τρομερός μικρός θάνατος, που πολλοί από μας σήμερα βιώνουμε. Οι άνθρωποι που μας αγαπούν και αποτελούν το στήριγμα μας να γίνονται από τη μια μέρα στην άλλη εχθροί. Όλα ανατρέπονται. Και ενώ το σπίτι μας γκρεμίζεται και νοιώθουμε όλο το θυμό κι όλη την απελπισία του κόσμου, έχουμε και τον καθηγητή να μιλάει για τον πελοποννησιακό πόλεμο και τις απόλυτες τιμές των πραγματικών αριθμών. Κι εμείς μετράμε τις απώλειες να συσσωρεύονται με γεωμετρική πρόοδο. Πόσοι από μας νοιώθουμε ένοχοι και πόσες φορές τα βάζουμε με τον εαυτό μας! Πόσους από μας δεν έχουμε δει να χρησιμοποιούν σαν υποκατάστατα το αλκοόλ ή τα ναρκωτικά!

Απώλεια βιώνουμε των ελλείψεων μας. Δεν είμαι τέλειος!

και με την αποδοχή

Όσο κι αν είναι αυτονόητο δεν είναι καθόλου εύκολο να το παραδεχτούμε, γι αυτό και οι περισσότεροι αρνούμαστε να δούμε την πραγματικότητα.

Θυμώνουμε με όποιον μας δείχνει τα λάθη μας. Συχνά προσπαθούμε να μειώσουμε τον άλλο, για να βρεθούμε στο μέσο όρο.

Στενοχωριόμαστε, αλλά μόνο όταν έρθουμε αντιμέτωποι με τα πραγματικά μας όρια, έχουμε ελπίδα να πάμε πιο πέρα.

ΓΟΝΕΙΣ - ΠΑΙΔΙΑ

Μας φάνηκε πολύ … μυστήριος ο συμβιβασμός, να μένει η Περσεφόνη κάποιους μήνες με τη μητέρα της και κάποιους με τον άνδρα της.

Από δω η μητέρα μου, από κει το αίσθημα μου! Αναρωτηθήκαμε ποιος μπορεί να ήταν ο λόγος, που η θεά δεν δεχόταν, σε καμία περίπτωση, τον αποχωρισμό από την κόρη της. Σκεφτήκαμε να μελετήσουμε πιο προσεκτικά τη σχέση μάνας και κόρης, στο μύθο και να τη συγκρίνουμε με δικά μας βιώματα και παρατηρήσεις από τους ανθρώπους γύρω μας.

Η θεά Δήμητρα δεν είχε σύζυγο ή εραστές όπως οι άλλοι θεοί. Δεν αγάπησε κανένα, εκτός από το θνητό Ιασίωνα, τον οποίο όμως ο Δίας σκότωσε. Η Περσεφόνη ήταν η μόνη ουσιαστική σχέση της θεάς Δήμητρας Μην έχοντας προσωπική ζωή η Δήμητρα έχει αφοσιωθεί στην κόρη της και περιμένει απ αυτή χαρά και απ αυτήν αντλεί νόημα στη ζωή. Κι αν τη χάσει; Τότε η ζωή της δεν θα έχει κανένα σκοπό, καμιά χαρά.

Αναμενόμενο είναι να μην της επιτρέπει να έχει προσωπική ζωή. Την υποχρεώνει με την υπερβολική προσκόλληση, να ζει για να καλύπτει τις ανάγκες της μητέρας της.

Παρατηρούμε πολλούς γονείς γύρω μας, που μόνο εκείνοι αγαπάνε τα παιδιά τους και τα παιδιά τους μόνο εκείνους πρέπει να ακούνε και να εμπιστεύονται. Με λίγα λόγια τα παιδιά πρέπει να ζουν μόνο κάτω από τη σκιά των γονιών τους και να μην απομακρύνονται από την οικογένεια ποτέ. Η προσκόλληση αυτή δε μοιάζει να προστατεύει τόσο τα παιδιά όσο τους γονείς, που δεν μπορούν να βρουν άλλο σκοπό και ρόλο στη ζωή τους από τη σχέση τους με τα παιδιά τους. Παρατηρήσαμε όσο λιγότερη προσωπική ζωή έχουν οι γονείς, τόσο μεγαλύτερη προσκόλληση στις … ανάγκες των παιδιών τους δείχνουν.

Στο μύθο η θεά αναλαμβάνει την ανατροφή του γιου του βασιλιά της Ελευσίνας. Μεγαλώνει το παιδί όχι σαν θνητό που είναι, αλλά σαν να ήταν η κόρη της. Μοιάζει να χρησιμοποιεί το μωρό σαν υποκατάστατο για να καλύψει το κενό της κόρης της. Θέλει να το κάνει αθάνατο, για να μη χρειαστεί να ζήσει την απώλεια, που είναι τόσο κυρίαρχη στη ζωή της θεάς. Πόσες φορές οι γονείς μας, μας υποβάλουν τις δικές τους ανάγκες; Θέλουν, μέσα από μας, να ζήσουν τα δικά τους ανεκπλήρωτα όνειρα.

Η Περσεφόνη, θέλοντας να ευχαριστήσει και τη μητέρα της και τον σύζυγο της, ανεβοκατεβαίνει από τον ένα κόσμο στον άλλο, χωρίς να ανήκει ουσιαστικά πουθενά. Δεν έχει δικά της θέλω. Δεν έχει δική της προσωπικότητα. Δε μοιάζει ευτυχισμένη πουθενά. Το να ακούμε και να σεβόμαστε τους γονείς μας, δεν σημαίνει άρνηση της δικής μας προσωπικότητας!

Η μητρική αγάπη θεωρείται αυτονόητο συναίσθημα αλλά ίσως να μην είναι. Όπως τα παιδιά δεν είναι τα ιδανικά παιδιά της φαντασίας μας, έτσι και οι μητέρες δεν μοιάζουν μ αυτές που περιγράφουν τα ποιήματα. Μοιάζει να υπάρχει μια συλλογική πεποίθηση ότι όταν μια γυναίκα γίνεται μητέρα, κατευθείαν μεταμορφώνεται σε καθαγιασμένο πλάσμα. Η σχέση του γονιού με το παιδί είναι μαγική. Ο ενήλικος άνθρωπος, φαινομενικά, έχει τη δυνατότητα να δημιουργήσει την ιδανική σχέση, να πλάσει τον ιδανικό άνθρωπο, όπως τον έχει στο μυαλό του. Αυτό όμως το πρότυπο, πολύ συχνά μέσα στο εικοσιτετράωρο, συγκρούεται με την πραγματικότητα, τη σημερινή του παιδιού και κείνη μέσα στην οποία κοινωνικοποιήθηκαν εκείνοι σαν παιδιά. Προσπαθώντας οι γονείς να φτιάξουν αυτό που φαντάζονται, πολύ συχνά, πετυχαίνουν μόνο την εικόνα του και ξεγελούν τον κοινωνικό περίγυρο και τον εαυτό τους.

Ο μόνος που δεν ξεγελιέται είναι το παιδί. Το οποίο παραμένει ο μοναδικός αξιόπιστος μάρτυρας της αλήθειας κάθε οικογένειας. Μπορεί να κακοποιηθεί συναισθηματικά ένα παιδί, με το να αναγκαστεί να χωρέσει στην εικόνα που έχουν οι γονείς, να ανταποκριθεί στις προσδοκίες τους, να γίνει αυτό που εκείνοι θέλουν. Όμως πάντα θα υπάρχει κάτι που αργά η γρήγορα θα εμφανισθεί ως αδυναμία, ασθένεια, επιθετικότητα, απάθεια και δεν θα μπορεί να το εξηγήσει κανείς.

Η κακοποίηση των παιδιών δεν είναι μόνο οι ακραίες ιστορίες που βγαίνουν στις ειδήσεις. Συμβαίνει καθημερινά από ανύποπτους γονείς. Συμβαίνει μ ένα απλανές βλέμμα, με μια επιτιμητική ματιά, με προσβλητικά λόγια, με θυμό που εγκλωβίζεται σ ένα κλειστό στόμα. Συμβαίνει όταν οι γονείς εστιάζουν στα επιτεύγματα και όχι στο ίδιο το παιδί. Συμβαίνει, όχι γιατί αυτό που κάνει ή δεν κάνει ένας γονιός, είναι από μόνο του τόσο φοβερό, αλλά γιατί το μικρό παιδί είναι τόσο εύθραυστο και εξαρτημένο απ αυτούς. Είναι φτιαγμένο έτσι ώστε να αντιλαμβάνεται στο κέντρο της ύπαρξης του, την κάθε δόνηση που νοιώθει το πλάσμα που του δίνει ζωή. Οι μητέρες και οι πατέρες είναι πριν απ όλα άνθρωποι. Μπορεί να έχουν πληγές ανοιχτές, κρυμμένα μυστικά, καταπιεσμένα συναισθήματα και παιδικά τραύματα που βγαίνουν στην επιφάνεια, όταν έρχεται το παιδί στη ζωή τους και τους φέρνει αντιμέτωπους με το παρελθόν. Το να είσαι γονιός σου δίνει την ευκαιρία να αντικρίσεις τις πληγές, τις στρεβλώσεις, τα κενά και να τα αντιμετωπίσεις. Μπορείς βέβαια να αποστρέψεις το βλέμμα, αλλά όχι χωρίς τίμημα. Οι γονείς που νοιάζονται, το πιο σημαντικό που μπορούν να κάνουν, για να προστατεύσουν τα παιδιά τους, είναι να φροντίσουν τον εαυτό τους. Μόνο έτσι θα επιτρέψουν στην αγάπη τους να εκδηλωθεί αβίαστα και ευεργετικά.

ΕΛΕΥΣΙΝΑ

Βιωματική προσέγγιση: Παρακολούθηση του ντοκιμαντέρ «Αγέλαστος πέτρα» Επίσκεψη στον αρχαιολογικό χώρο, τον Άγιο Ζαχαρία αλλά και την πόλη της Ελευσίνας

Επισκεφτήκαμε την Ελευσίνα μια ανοιξιάτικη μέρα. Είχαμε μελετήσει τον αρχαιολογικό χώρο βιβλιογραφικά και ήταν ενδιαφέρον να ανακαλύπτουμε τα ίχνη της αρχαίας λατρείας στα ερείπια της ιστορίας. Περιδιαβήκαμε τους ίδιους δρόμους και αναλογιστήκαμε το δέος των ανθρώπων εκείνης της εποχής όταν έκαναν την ίδια πορεία.

Διασχίσαμε τη ρωμαϊκή πλακόστρωτη αυλή όπου βρίσκονται ο ναός της Προπυλαίας Αρτέμιδος, η Εσχάρα, τα λείψανα μιας κρήνης και δύο θριαμβικών αψίδων.

Σταθήκαμε στα μεγάλα προπύλαια.

Από δω και πέρα δεν επιτρεπόταν η είσοδος σε όλους. Αγγίξαμε τα αρχαία γκράφιτι πάνω στα μάρμαρα των μεγάλων προπυλαίων. Ήταν χαραγμένες τρίλιζες για να περνούν το χρόνο τους οι οδηγοί και οι δούλοι περιμένοντας έξω τους μυημένους. Πόσο ανάλογα σκοτώνουμε κι εμείς τον βαρετό χρόνο κάποιες φορές στο σχολείο!

Δίπλα από τα μεγάλα προπύλαια το «καλλίχωρον φρέαρ». Ένα καλοφτιαγμένο πηγάδι, όπου σύμφωνα με το μύθο οι κόρες του Κελεού συνάντησαν τη θεά Δήμητρα. Είδαμε τις περίτεχνες ρωμαϊκές δεξαμενές και τα απομεινάρια από τις κρήνες, που ξεδιψούσαν οι διψασμένοι πεζοπόροι, φτάνοντας στο ιερό από την Αθήνα, μέσα από την Ιερά οδό. Στα μικρά προπύλαια ανιχνεύσαμε τα αυλάκια της βαριάς ξύλινης πόρτας που άνοιγε μόνο για τους μυημένους. Φτάσαμε στη σπηλιά που περιβαλλόταν από τόσο μυστήριο, μια και θεωρούνταν η πύλη του κάτω κόσμου. Το όριο του νου ανάμεσα στη ζωή και το θάνατο!

Πόσο ενδιαφέρον μας φάνηκε στο σημείο αυτό, το χριστιανικό εκκλησάκι πάνω από το σπήλαιο, όπου και σήμερα οι άνθρωποι εναποθέτουν τις ελπίδες τους και τις προσευχές τους για τη ζωή και για το θάνατο. Τόσα χρόνια τώρα, τούτος ο τόπος προσφέρει στους ανθρώπους που προσφεύγουν εδώ παρηγοριά και ανακούφιση στα μεγάλα ερωτήματα της ύπαρξης.

Προχωρώντας σκοντάψαμε στην πέτρα που εξέχει, στο κατά τα άλλα περιποιημένο αρχαίο πλακόστρωτο. Γιατί άφησαν τούτη την πέτρα να εξέχει; Ήταν μήπως αυτή η αγέλαστος πέτρα, πάνω στην οποία έκατσε να ξεκουραστεί η θεά Δήμητρα όταν έφτασε εδώ, ψάχνοντας την Κόρη; Μπήκαμε στο τελεστήριο όπου οι μυημένοι μετείχαν των μυστηρίων. Τα δικά μας βήματα ήταν ανέμελα και κάπως βαριεστημένα από την κούραση της περιήγησης. Αναλογιστήκαμε ωστόσο τι σήμαινε η παρουσία σ αυτό το χώρο για κείνους τους ανθρώπους που είχαν την τύχη να μετέχουν σ όλο αυτό. Γύρω μας η φύση ξυπνούσε από το χειμώνα και οι κατακόκκινες παπαρούνες ξεπρόβαλαν με περισσό θράσος μέσα από τις αρχαίες πέτρες. Η ζωή ξεχείλιζε ασυγκράτητη σε τούτο το χώρο όπου σε κάθε πέτρα υπήρχε η υπόμνηση του θανάτου. Θυμηθήκαμε το Σολομό: Μάγεμα η φύσις κι όνειρο στην ομορφιά και χάρι η μαύρη πέτρα ολόχρυση και το ξερό χορτάρι με χίλιες βρύσες χύνεται, με χίλιες γλώσσες κρένει …

Μπορέσαμε να καταλάβουμε γιατί οι αρχαίοι Έλληνες κάτω από αυτό το γαλανό ουρανό και τον ζωοδότη ήλιο αγάπησαν και υπηρέτησαν τη ζωή και τον άνθρωπο.

Στο τέλος του αρχαιολογικού χώρου ανηφορήσαμε ως το μικρό και κάπως παραμελημένο μουσείο που φιλοξενεί τα αρχαιολογικά ευρήματα του τόπου. Το ίδιο το μουσείο είναι ένα απλό οίκημα όπου πολλά από τα αρχαία αγάλματα είναι τοποθετημένα στην αυλή, σαν ένοικοι που βγήκαν να χαρούν τον ήλιο. Πίσω τους προβάλλουν απειλητικές οι καμινάδες ενός εργοστασίου. Πλησιάζοντας στην άκρη της αυλής διαπιστώνεις ότι και αυτό το εργοστάσιο, που ορθώθηκε με τόση αναίδεια δίπλα και μέσα στον ιερό χώρο, είναι πια κομμάτι της ιστορίας. Ανέτειλε, μεσουράνησε και έδυσε, σαν το ιερό της Δήμητρας. Τώρα πια το παλιό ελαιουργείο είναι ένα κουφάρι, που με τις κατάλληλες τροποποιήσεις υπηρετεί κι αυτό, τον πολιτισμό. Οι παλιές μεγάλες αίθουσες φιλοξενούν εκθέσεις. Ένα θεατράκι φιλοξενεί συναυλίες και θεατρικές παραστάσεις στη γενέτειρα του Αισχύλου. Οι άνθρωποι έρχονται πια εδώ, όχι για το μόχθο του επιούσιου, αλλά να ψυχαγωγηθούν, να χαλαρώσουν, να ερωτευτούν. Η ζωή συνεχίζεται…

Έξω από τον αρχαιολογικό χώρο επισκεφτήκαμε το εκκλησάκι του Άγιου Ζαχαρία. Ένα υπέροχο μεταβυζαντινό εκκλησάκι φτιαγμένο στο μεγαλύτερο μέρος του από τα σπόλια, τα σπαράγματα του αρχαίου ιερού. Οι γενιές που ακολούθησαν την αρχαιότητα, με την καινούρια θρησκεία, παίρνουν τα δομικά στοιχεία του παρελθόντος, υλικά από ειδωλολατρικούς ναούς και στεγάζουν την ελπίδα τους, στους νέους χριστιανικούς ναούς.

Εδώ ταιριάζουν και υπηρετούν μαζί το παρελθόν και το μέλλον. Κάνουν προσφορές για τους αγαπημένους νεκρούς και δέονται για την καινούρια σοδειά. Αυτά τα ίδια μάρμαρα υπηρετούν διαχρονικά την ίδια ανάγκη για τους ανθρώπους που έζησαν και ζουν σ αυτό τον τόπο. Έξω η αυλή του ναού σπαρμένη κι αυτή αρχαία μάρμαρα. Πάνω σ αυτά ξεκουράζονται και σήμερα οι πιστοί που έρχονται να προσευχηθούν κι αυτοί όπως και οι πρόγονοί τους. Στον τόπο τούτο οι άνθρωποι προσπαθούν να ξορκίσουν το φόβο του θανάτου, υπηρετώντας το μυστήριο της ζωής.

Στη συνέχεια τριγυρίσαμε στην καινούρια πόλη της Ελευσίνας..

Μια πόλη με πληθυσμό 30.000 κατοίκους και σε απόσταση 20 χιλιόμετρα από την Αθήνα, γνωστή για την αρχαία αλλά και τη σύγχρονη ιστορία της. Είναι πολύ ενδιαφέρον το γειτόνεμα των σπιτιών των απλών ανθρώπων με τον αρχαιολογικό χώρο. Τα ονόματα των δρόμων μιλάνε για την αρχαία δόξα της σημερινής εργατούπολης. Η θάλασσα ορίζει το τοπίο και γλυκαίνει τον τόπο Στην αρχαιότητα υπήρξε για 2000 χρόνια (1600 πχ-400 μΧ) μια από τις πέντε ιερές πόλεις, με τα Ελευσίνια Μυστήρια να προσελκύουν προσκυνητές από όλο τον τότε γνωστό κόσμο. Το όνομα της πόλης γίνεται σημαντικότερο χάρη στον μεγάλο τραγικό ποιητή Αισχύλο. Ιδρύθηκε περί το 2000 π.Χ., στις πλαγιές του ανατολικού λόφου μιας χαμηλής λοφοσειράς στη Ν.Δ. γωνία του Θριάσιου πεδίου, κοντά στον Ελευσινιακό κόλπο και αναπτύχθηκε κατά τη Μυκηναϊκή Εποχή σε ισχυρά οχυρωμένη πόλη. Την εποχή αυτή χτίστηκε το μυκηναϊκό μέγαρο, που ταυτίσθηκε με τον πρώτο ναό της Δήμητρας, Β.Α. του Τελεστηρίου των κλασικών χρόνων.

Στη Γεωμετρική Περίοδο τη θέση των ιδιωτικών οικιών καταλαμβάνει ο χώρος του ιερού. Την ίδια εποχή, στα μέσα του 8ου αι. π.Χ., η λατρεία της θεάς από τοπική, αγροτική εορτή αποκτά πανελλήνιο χαρακτήρα.

Το ιερό της Ελευσίνας υπήρξε ένα από τα σπουδαιότερα λατρευτικά κέντρα του αρχαίου κόσμου, όπου από τη Μυκηναϊκή Εποχή έως το τέλος του 4ου αι. μ.Χ. λατρευόταν συνεχώς η θεά Δήμητρα, θεά της ανανέωσης της φύσης και της βλάστησης των σιτηρών, που δίδαξε στους Ελευσίνιους την καλλιέργεια της γης και τις ιερές τελετές, τα πάνσεπτα μυστήρια, για τα οποία αξίωσε απόλυτη μυστικότητα. Στα χρόνια του Σόλωνα (αρχές 6ου αι. π. Χ.) η Ελευσίνα προσαρτάται οριστικά στην Αθήνα και τα Ελευσίνια Μυστήρια καθιερώνονται ως αθηναϊκή εορτή. Την εποχή του Πεισίστρατου (550-510 π. Χ.) το ιερό και η πόλη, δυτικά του λόφου, περιβάλλονται από ισχυρό τείχος με πύργους. Μετά την καταστροφή του, από τους Πέρσες (480 π. Χ.) το ιερό ανακαινίζεται με την ανέγερση νέων κτηρίων, όπως του νέου μεγάλου Τελεστηρίου και της Στοάς του Φίλωνα, που χτίστηκε στην ανατολική πλευρά του Τελεστηρίου έναν αιώνα αργότερα.

Η τελευταία περίοδος ακμής του ιερού τοποθετείται στα Ρωμαϊκά χρόνια, όταν ρωμαίοι αυτοκράτορες στολίζουν το ιερό με νέα λαμπρά οικοδομήματα όπως τα Μεγάλα Προπύλαια, τις Θριαμβικές Αψίδες, την Κρήνη, ναούς και βωμούς.

Στο τέλος του 4ου αι. π. Χ. τα Μυστήρια παρακμάζουν, ενώ με την εισβολή των Βησιγότθων του Αλάριχου το ιερό μετατρέπεται σε ερείπια και η λατρεία εγκαταλείπεται.

Ακολούθησαν 14 αιώνες στη διάρκεια των οποίων η Ελευσίνα περιέπεσε σε αφάνεια.

Το 1827 μετά την απελευθέρωση από την Τουρκική κατοχή και τη δημιουργία του πρώτου Ελληνικού κράτους, η Ελευσίνα ήταν μία μικρή πόλη των 250 κατοίκων, αρβανίτικης καταγωγής.

Τη δεκαετία του 1860 η Ελευσίνα άρχισε να αλλάζει όψη με την ανέγερση νέων κατοικιών και με την εγκατάσταση περιστασιακών εμπόρων. Την αργόσυρτη πορεία της επιτάχυναν η κατασκευή της σιδηροδρομικής γραμμής (1884) και η τομή του Ισθμού της Κορίνθου. Καθοριστική είναι η δεκαετία του 1880, όπου αρχίζει η βιομηχανική ανάπτυξη.

Ιδρύεται το Σαπωνοποιείο ΧΑΡΙΛΑΟΥ(1875), η βιομηχανία τσιμέντου ΤΙΤΑΝ (1902), τα οινοπνευματοποιεία ΒΟΤΡΥΣ (1906) και ΚΡΟΝΟΣ (1922).

Τον 11ο αιώνα π.Χ. κάτοικοι από την Ελευσίνα είχαν μεταφέρει στη γη της Ιωνίας τη λατρεία της θεάς Δήμητρας. Το 1922, 2000 πρόσφυγες από την Μικρά Ασία φθάνουν καταδιωγμένοι στην Ελευσίνα, διπλασιάζοντας τον πληθυσμό της

1923 η πρώτη συζήτηση στο Κοινοτικό Συμβούλιο για την εγκατάσταση ηλεκτρικών λαμπτήρων φωτισμού σε δρόμους και πλατείες. 1924 τοποθετείται το ρολόι στο λόφο των Αρχαιοτήτων 1936 Δημιουργία στρατιωτικού αεροδρομίου. Τον Απρίλιο του 1941 αρχίζει η Γερμανική κατοχή. Το αεροδρόμιο καταλαμβάνεται από τους Γερμανούς. Στην πόλη περιπολούν Ιταλοί στρατιώτες. Από τον Οκτώβριο του 1941 αρχίζουν οι θάνατοι από την πείνα. Στη διάρκεια της γερμανικής κατοχής (1941-1945) αναπτύχθηκε ισχυρή αντίσταση μέσα στην πόλη, στα εργοστάσια και το στρατιωτικό αεροδρόμιο. Η οργάνωση του Ε. Α. Μ. με προμήθεια ιματισμού, υπόδησης, τροφίμων αλλά και με πληροφορίες για τις κινήσεις του εχθρού, προσέφερε πολύτιμη βοήθεια στο λαό αλλά και στα ένοπλα αντάρτικα τμήματα. Τον Αύγουστο του 1942 στα Δερβενοχώρια οργανώθηκε η πρώτη αντάρτικη ομάδα, που η δράση της απλώθηκε σε όλη την Αττική και τη Βοιωτία.

Μετά τον 2ο Παγκόσμιο Πόλεμο ήρθαν στην πόλη εργαζόμενοι από όλα τα μέρη της Ελλάδας για να εργαστούν στις βιομηχανίες της περιοχής. Η βιομηχανική δραστηριότητα όμως αναπτύχθηκε άναρχα πάνω στις αρχαιότητες και δίπλα στην περιοχή κατοικίας. Η ρύπανση του περιβάλλοντος πήρε μεγάλες διαστάσεις.

Το Θριάσιο Πεδίο και ο κόλπος της Ελευσίνας είναι από τις πιο υποβαθμισμένες περιβαλλοντικά περιοχές της χώρας. Μέχρι την πρόσφατη οικονομική κρίση, λειτουργούσαν στην περιοχή 1.623 βιομηχανικές μονάδες, δύο διυλιστήρια, δύο χαλυβουργεία, δύο εργοστάσια τσιμέντου, δύο ναυπηγεία και μια βιομηχανία πυρομαχικών. Το Θριάσιο «φιλοξενεί» το 40% της εθνικής βιομηχανίας.

Στις 16 προβλήτες της ακτής διακινούνται εμπορεύματα από 5.500 πλοία. Στον κόλπο της Ελευσίνας, εκτός από τα χιλιάδες διακινούμενα πλοία, κυρίως πετρελαιοφόρα, παραμένουν μόνιμα περίπου 50 παροπλισμένα πλοία. Και στο βυθό υπάρχουν 10 ναυάγια..

Η πόλη έχει 13 χιλιόμετρα μέτωπο στη θάλασσα, χωρίς να έχει παραλία. Ο Οργανισμός Λιμένος αποκλείει στους πολίτες την ελεύθερη πρόσβαση στην ακτή, και διάφορες βιομηχανίες μπαζώνουν με τσιμέντο και σκουριά τη θάλασσα. Στην Ελευσίνα είναι επικίνδυνο να αναπνέεις πόσο μάλλον να κολυμπάς! Έτσι, οι κάτοικοι της Ελευσίνας, της Μάνδρας και του Ασπρόπυργου, βιώνουν καθημερινά το μαρτύριο του Ταντάλου. Βλέπουν μια θάλασσα λαχταριστή, αλλά δεν μπορούν να την πλησιάσουν, γιατί το κολύμπι απαγορεύεται. «Μια θάλασσα … νεκρή είναι το καλοκαίρι τους».

Οι ελαιώνες και οι γεωργικές εκτάσεις της περιοχής αποψιλώνονται συστηματικά, η περιοχή ερημοποιείται, τα υπόγεια νερά μολύνονται, ο υδροφόρος ορίζοντας πέφτει. Οι ελάχιστοι αγρότες ντρέπονται να πουν ότι τα ζαρζαβατικά τους είναι από το Θριάσιο. Αποθήκες δεκάδων στρεμμάτων, μεταφορικές εταιρείες, βιοτεχνίες, βυρσοδεψεία μεταφέρονται από όλη την Αττική στους πέντε δήμους της περιοχής. Κι όμως, ο πληθυσμός αυξάνεται. Μόνον ο Ασπρόπυργος αύξησε τους κατοίκους του κατά 20.000 την περασμένη δεκαετία. Οι περισσότεροι νέοι κάτοικοι είναι παλιννοστούντες από τη Σοβιετική Ένωση και οικονομικοί μετανάστες. Τσιγγάνοι με τα παιδάκια τους, μετανάστες από το πρώην ανατολικό μπλοκ, φορτηγατζήδες που σταματάνε για λίγες ώρες, ντόπιοι: τα Σαββατοκύριακα η παραλία είναι ένα πανηγύρι ανθρώπων και χρωμάτων.

Οι κάτοικοί του αποκαλούν το Θριάσιο, «πίσω αυλή» του Λεκανοπεδίου, εκεί όπου η Αττική ξεφορτώνεται λύματα και τοξικά. Η περιοχή δεν επιλέχθηκε καθόλου τυχαία: απέχει 20 χλμ. από την πρωτεύουσα και διαθέτει πρόσβαση στη θάλασσα, οδικό και σιδηροδρομικό δίκτυο. Τα έξοδα για τους επιχειρηματίες περιορίζονται και τα κέρδη αυξάνονται.

Η ρύπανση από τα ναυπηγεία, τα διυλιστήρια, τη χαλυβουργική και τις δεξαμενές πετρελαίου είναι εμφανής, όπως και η ανεργία και η ύφεση στην περιοχή. Με πόση ελπίδα θα έβλεπαν οι κάτοικοι τις επενδύσεις στη βαριά βιομηχανία που γίνονταν στον τόπο τους. Τότε δεν έβλεπαν τη ρύπανση αλλά τις θέσεις εργασίας. Αργότερα ήρθε η υποβάθμιση του περιβάλλοντος και της ζωής των κατοίκων και στο τέλος χάθηκαν και οι θέσεις εργασίας, γιατί τα εργοστάσια μεταφέρθηκαν σε άλλες χώρες, αναζητώντας φθηνότερα χέρια εργασίας.

Πώς θα ήταν άραγε σήμερα ή Ελευσίνα αν η κοινωνία και το κράτος είχαν σεβαστεί τον αρχαιολογικό πλούτο και τη φυσική της ομορφιά; Δε θα μπορούσε να είναι ένας σπουδαίος τουριστικός προορισμός; Κοντά στην Αθήνα, με τη θάλασσα στα πόδια της και τον αρχαιολογικό της πλούτο!

Στον 21ο αιώνα, με την ελπίδα της βιώσιμης ανάπτυξης, η αρχαιολογική ιστορία και η πρόσφατη βιομηχανική διαμορφώνουν την εικόνα της σύγχρονης Ελευσίνας. Οι πολίτες αγωνίζονται να μειωθεί η ρύπανση.

Ο Δήμος προσπαθεί να ανακτήσει τις ανενεργά εργοστάσια, όπου θα στεγαστεί η σύγχρονη βιομηχανική και τεχνολογική ιστορία. Τα ΑΙΣΧΥΛΕΙΑ, προς τιμή του Αισχύλου, από το 1975 είναι η κορυφαία πολιτιστική εκδήλωση της Ελευσίνας και πραγματοποιείται τον Σεπτέμβριο, την ίδια περίοδο που κατά την Αρχαιότητα πραγματοποιούνταν τα Ελευσίνια Μυστήρια.

Στην έρευνα μας για τον τόπο της λατρείας της θεάς Δήμητρας, της μητέρας γης τον τόπο, είχαμε ιχνηλάτη και οδηγό τον Φ. Κουτσαφτή και το φιλμ «Αγέλαστος πέτρα» Επί 12 χρόνια γύριζε την «Αγέλαστο Πέτρα» ο Φ. Κουτσαφτής. Επισκέψεις καθημερινές στην αιώνια καθημερινότητα της Ελευσίνας. Μιας πόλης γεμάτης με ιστορία και πρόσωπα ...ιστορικά αδιάφορα. Το κυρίως θέμα του ντοκιμαντέρ είναι η εκβιομηχάνιση μιας περιοχής με την πλουσιότερη ίσως ιστορία στην Αττική, που ξεκινά απ’ τ’ αρχαία χρόνια και που πασχίζει να ψιθυρίσει κάτι στα σημερινά. «Γιατί η μόνη μας περιουσία είναι η μνήμη». Πρωταγωνιστές στο φιλμ, η Περσεφόνη, Ο Απόλλων, στρατιώτες Θηβαίοι σε σαρκοφάγους, μερικά παιδιά απ’ τα σχολεία της πόλης, ο Π. Φαρμάκης – ένας ιστορικός ρακοσυλλέκτης, η Κούλα, οι τύποι στο καφενείο και τα πλαστικά πρόσωπα στις τεράστιες αφίσες, που χαιρετούν τους περαστικούς στην Λεωφόρο Καβάλας, αναβλύζοντας μελαγχολία, με φόντο φουγάρα και μυρωδιές καμένου. Γιατί η Ιστορία συνεχίζει να γράφεται πάντα. Από μόνη της. Σχεδόν βίαια... Γιατί Ιστορία δεν σημαίνει μια αρχαία πέτρα που πάνω της στρογγυλοκάθεται σήμερα ένα εργοστάσιο και δέκα εργάτες. Ιστορία είναι αυτοί οι εργάτες, οι γυναίκες και τα παιδιά τους, αυτή η μετάλλαξη της πόλη μέσα σε λίγα χρόνια, που αντικατοπτρίζεται στα μάτια τους, όταν κάθονται στην πλατεία με τ’ άγαλμα ή στο καφενείο απέναντι απ’ τις ανασκαφές.

Στο υπέροχο φιλμ του Φ. Κουτσάφτη, ο Παναγιώτης Φαρμάκης, ο «τρελός», που μόνος αυτός ανάμεσα σε τόσους γνωστικούς περιβάλλει τα αρχαία αντικείμενα με στοργή, όταν ο σκηνοθέτης τον ρωτά «που μένεις» αυτός απαντά « πάνω στη Γη και κάτω από τα σύννεφα»

Στην έρευνα μας αυτή για τη μάνα γη, μελετώντας την Ελευσίνα σαν τόπο σύμβολο της σχέσης της σύγχρονης Ελλάδας και του σύγχρονου ανθρώπου με τη γη, δε βρήκαμε άλλον να σέβεται και να απολαμβάνει χωρίς καμιά διάθεση ιδιοκτησίας και κυριαρχίας πάνω στη γη και τους ανθρώπους. Η Ελευσίνα που εμείς μελετήσαμε είναι το πρόσωπο της θεάς Δήμητρας που βάζει τα κλάματα με αυτά που αντικρίζει. Είναι η μνήμη των ελευσίνιων μυστηρίων, μια τελετή ελπίδας και γαληνής, ώστε οι μυημένοι να ενωθούν με τη ροη της ζωής και να αντιμετωπίσουν τον ερχομό του θανάτου. Είναι ένας κύκλος ζωής και εξιλέωσης όπου ενώνονται προσωπικές ιστορίες και μνήμες ανθρώπων διαφορετικών, από μακρινές μεταξύ τους εποχές.

Είναι ένα κομμάτι της ψυχής μας κατεστραμμένο ανεπανόρθωτα από μια ανάπτυξη χωρίς προσανατολισμό, από μια ψευδαίσθηση ευημερίας που τη σκεπάζουν οι φλόγες των διυλιστηρίων και οι μυρωδιές των πετρελαίων, από μια έλλειψη παιδείας απόλυτα καταστροφική καθώς δεν πρόκειται ποτέ να δούμε τη διαδρομήπορεία που έκαναν οι μύστες, ώστε να επικοινωνήσουν με την ουσία της ψυχής, με τις ρίζες του πολιτισμού. Είναι οι ευθύνες που έχουμε όλοι μας γιατί χωρίς ντροπή, χωρίς ένοχες και γεμάτοι αλαζονεία αφήνουμε καθημερινά τους «άξεστους» να ασελγήσουν πάνω στον χρόνο, πάνω στη μνήμη, πάνω στη καρδιά ενός λάου.

Τα δάση της Ελλάδας καίγονται συστηματικά. Τα ποτάμια και τα ρέματα μολύνθηκαν και θάφτηκαν αθόρυβα. Κι εμείς ονειρευόμαστε μια δουλειά που θα μας επιτρέψει να κατέχουμε ένα καλό διαμέρισμα ή μάλλον μια ευρύχωρη μεζονέτα, ακόμα καλύτερα μια μεζονέτα με κήπο και πισίνα.

Αναζητήσαμε τον καθαρό αέρα για τον εαυτό μας. Να έχουμε ένα σπίτι στο δάσος, στη θάλασσα, στην εξοχή. Να έχουμε την ιδιωτική μας παραλία, το δικό μας δάσος όπου να μην έχουν πρόσβαση οι πολλοί οι «άλλοι». Να έχουμε την ησυχία μας και την βολή μας. Όμως δεν υπάρχει μεγαλύτερη ματαιότητα από την προσπάθεια οικειοποίησης της γης, του αέρα και της θάλασσας. Γιατί είναι πολύ ευρύτερα από αυτό που μπορούμε να κατέχουμε , όχι τόσο σε μέγεθος αλλά στην ουσία τους. Η αδυναμία να πάρουμε ευχαρίστηση από την φύση, χωρίς να μας ανήκει, οδηγεί στην καταστροφή της. Η ιδέα ότι προστατεύουμε μόνο την ιδιοκτησία μας, άρα ο αέρας που δεν φαίνεται να ανήκει σε κάποιον συγκεκριμένα, δεν έχει υποστηρικτές το ίδιο και τα βουνά και οι θάλασσες και οι δημόσιοι χώροι , έχει οδηγήσει σε μια ξέφρενη κούρσα απαξίωσης του περιβάλλοντος κόσμου μας, άρα και της ιδιοκτησίας μας. Ταυτόχρονα φαίνεται να μην υπάρχει μηχανισμός υπεράσπισης του λεγόμενου « δημόσιου συμφέροντος», στη συγκεκριμένη περίπτωση της δημόσιας γης. Κανείς δεν μπορεί να είναι σίγουρος προστατεύοντας μόνο τον εαυτό του, γιατί είμαστε μέρος του κόσμου και όση πολυτέλεια και αν καταναλώσουμε δεν αποφεύγουμε ν’ αρρωσταίνουμε ψυχικά και σωματικά. Χάνουμε την ενέργεια μας και την ζωντάνια μας γιατί ζούμε όλο και περισσότερο αποκομμένοι, όλο και περισσότερο ανασφαλείς.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Γιατί Ελλάδα, του PEDRO OLALLA https://www.youtube.com/watch?v=81qD7Yiroi4 Οχτώ λόγοι για να διαβάζετε παραμύθια - Ακόμη και τα πιο τρομακτικά http://www.letsfamily.gr/el/articles/oxto-logoi-gia-na-diavazeteparamythia-akomi-kai-ta-pio-tromaktika Ψυχολογία και Παιδιά http://pentalia.blogspot.gr/2014/01/blog-post_4519.html Ο Ομηρικός ύμνος στη θεά Δήμητρα https://eleysis69.wordpress.com/%CE%B8%CE%B5%CF%8E%CE%BD%CF%8D%CE%BC%CE%BD%CE%BF%CE%B9/%CE%B5%CE%B9%CF%82%CE%B4%CE%AE%CE%BC%CE%B7%CF%84%CF%81%CE%B1%CE%BD%CE%BF%CE%BC%CE%AE%CF%81%CE%BF%CF%85/

Ελευσίνα: Ο Αρχαιολογικός Χώρος και το Μουσείο http://www.latsis-foundation.org/gr/elibrary/1/6/book.html Τα εκκλησάκια της Ελευσίνας http://www.elefsina.gr/files/%CE%95%CE%BA%CE%BA%CE%BB %CE%B7%CF%83%CE%AC%CE%BA%CE%B9%CE%B1_%CE%95 %CE%BB%CE%B5%CF%85%CF%83%CE%AF%CE%BD%CE%B1 %CF%82.pdf Όσο κρατήσει η ζωή κρατεί κι ο θάνατος. http://www.stixoi.info/stixoi.php?info=Lyrics&act=details&song_id= 12452 Κ Καζαμιάκης Αρχαιολογικός Χώρος Ελευσίνας Ιστορία Μύθος https://www.youtube.com/watch?v=_Yaads3kEY0 Μάσκες, μασκαράδες, πρόσωπα και προσωπεία http://www.goodnet.gr/politiki-kai-oikonomia/articles/maskesmaskarades-prosopa-kai-prosopeia.html

Ελευσίνα http://odysseus.culture.gr/h/3/gh351.jsp?obj_id=2373 Μπάνιο στη δυτική ακτή! http://www.enet.gr/?i=news.el.article&id=58253 Είμαστε και φτωχοί και ένοχοι https://iphigeneiapanetsou.wordpress.com/2014/11/04/%ce%b5% ce%af%ce%bc%ce%b1%cf%83%cf%84%ce%b5%ce%ba%ce%b1%ce%b9%cf%86%cf%84%cf%89%cf%87%ce%bf%ce%af%ce%ba%ce%b1%ce%b9%ce%ad%ce%bd%ce%bf%cf%87%ce%bf%ce%b9/ Κηδεία και Πένθος: Από το αρχικό σοκ έως την αποδοχή http://psychologein.dagorastos.net/2010/02/04/murning/ Πένθος και Ψυχική Υγεία http://www.ypostirixi.net/el/papers/web/?nid=753 Κηδεία και Πένθος: Από το αρχικό σοκ έως την αποδοχή http://psychologein.dagorastos.net/2010/02/04/murning/ On Death and Dying, Elisabeth Kübler-Ross Γιατί οι γονείς πληγώνουν τόσο βαθειά;

https://iphigeneiapanetsou.wordpress.com/2014/07/11/%CE%B3% CE%B9%CE%B1%CF%84%CE%AF-%CE%BF%CE%B9%CE%B3%CE%BF%CE%BD%CE%B5%CE%AF%CF%82%CF%80%CE%BB%CE%B7%CE%B3%CF%8E%CE%BD%CE%BF %CF%85%CE%BD-%CF%84%CF%8C%CF%83%CE%BF%CE%B2%CE%B1%CE%B8%CE%B5%CE%B9%CE%AC/ Η μάσκα http://www.goodnet.gr/politiki-kai-oikonomia/articles/maskesmaskarades-prosopa-kai-prosopeia.html) ΤΟ ΠΕΝΘΟΣ,ορθόδοξη, λαογραφική π. Φιλόθεος Φάρος, εκδόσεις ΑΚΡΙΤΑΣ

και

ψυχολογική

θεώρηση,

Η προσβολή στη γη και το παρελθόν είναι ύβρις απέναντι στον άνθρωπο και δεν μπορεί να είναι σε όφελος της κοινωνίας, ακόμα κι αν πρόσκαιρα μοιάζει να αποφέρει εύκολο κέρδος.

Κανείς δεν μπορεί να είναι σίγουρος προστατεύοντας μόνο τον εαυτό του