Σχ. Έτος: 2013-2014 ΣΧΟΛΙΚΗ ΜΟΝΑΔΑ: 3ο ΓΕΛ ΓΑΛΑΤΣΙΟΥ TAΞΗ Β Υπεύθυνη Καθηγήτρια : Ανδρέου Χρηστίνα ΠΕ1201
Έκθεση για την ερευνητική εργασία με τίτλο:
«Η νεοελληνική Αρχιτεκτονική»Το νεοκλασικό και το μοντέρνο
1
Κατάλογος περιεχομένων 1 Πρόλογος-προβληματική..................................................................................................................3 1.1 Η μεθοδολογία..........................................................................................................................3 1.2 Εισαγωγή..................................................................................................................................5 2 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1ο Σχεδιασμός κτηρίων..............................................................................................5 2.1 Ανθρώπινες ανάγκες.................................................................................................................5 2.2 Κατηγορίες κτηρίων..................................................................................................................6 2.3 Κτήρια και ανθρώπινες ανάγκες...............................................................................................7 2.4 Τι εννοούμε με τον όρο σχεδιασμό κτηρίων:...........................................................................8 2.5 Μερικές σχέσεις........................................................................................................................9 2.6 Προϋποθέσεις για οικοδόμηση ενός κτηρίου...........................................................................9 2.7 Δημήτρης Πικιώνης..................................................................................................................9 3 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2ο Το ιστορικό κέντρο της Αθήνας...........................................................................11 3.1 Τα όρια της περιοχής μελέτης.................................................................................................11 3.2 Ορισμοί...................................................................................................................................12 3.3 Ομαδοποίηση των κτηρίων της περιοχής μελέτης.................................................................12 3.4 Κτήρια της πρώτης ομάδας.....................................................................................................13 3.5 Νεοκλασικισμός......................................................................................................................14 3.6 Τι είναι τα νεοκλασικά;...........................................................................................................15 3.7 Ο Νεοκλασικισμός στη χώρα μας ..........................................................................................16 3.8 Κτήρια της δεύτερης ομάδας..................................................................................................16 4 Κεφάλαιο 3 Τα ρεύματα του εκλεκτικισμού, της Art Nouveu και η οργανωμένη δόμηση (Προσφυγικές Πολυκατοικίες)...........................................................................................................20 4.1 Το ερευνητικό ερώτημα: Ποιά είναι η σχέση αυτών των ρευμάτων με το νεοκλασικισμό και την επικρατούσα κατάσταση στην Ελλάδα;..................................................................................20 4.2 H κατάσταση στην Ελλάδα στο τέλος του 19ου αι. και στις αρχές του 20ου (1880-1912)...20 4.3 H κατάσταση στην Ελλάδα την δεύτερη δεκαετία του 20ου αι.............................................25 4.4 Τα διατηρητέα κτίρια..............................................................................................................26 5 Τα σχολικά κτήρια..........................................................................................................................28 5.1 Τα πρώτα σχολικά κτήρια.......................................................................................................28 5.2 Σχολεία σε εκλεκτικιστικό ρυθμό...........................................................................................31 5.3 ΤΑ ΣΧΟΛΕΙΑ ΤΟΥ 30............................................................................................................33 5.4 Σύγκριση σχολικών μονάδων.................................................................................................35 5.5 Πρόβλεψη...............................................................................................................................37 6 Συμπεράσματα................................................................................................................................37 7 Πηγές..............................................................................................................................................38
Κατάλογος εικόνων Σχεδίαση: Διτάξιο Δημοτικό Σχολείο.................................................................................................30 Σχεδίαση: Τετρατάξιο Δημοτικό Σχολείο...........................................................................................30
2
1 Πρόλογος-προβληματική Τα κτήρια σημαίνουν πολλά. Είναι τα διαχρονικά αποτελέσματα της ανθρώπινης προσπάθειας. Δεν αποτυπώνουν μόνο το τεχνολογικό επίπεδο της ανθρώπινης κοινωνίας, που τα κατσκεύασε, αλλά και τις αντιλήψεις της για την τέχνη, ακόμα και τη φιλοσοφία. Στο πέρασμα του χρόνου εξελίσσονται συνεχώς, όπως ακριβώς ο άνθρωπος και η κοινωνία. Τόσο οι χρήσεις των κτηρίων, όσο η μορφή και τα υλικά κατασκευής τους είναι ιδιαίτερα σε κάθε εποχή. Έτσι θα μπορούσαμε να πούμε ότι είναι “ Ο καθρέφτης της κοινωνίας” . Αποτελούν ζωντανά αντικείμενα μελέτης μιας ιστορικής εποχής, επειδή αρκετά από αυτά εξακολουθούν να υπάρχουν και μετά από αυτήν. Η μελέτη της μορφής και του σχεδιασμού των κτηρίων, δηλαδή της αρχιτεκτονικής τους, προσφέρεται για να κατανοήσουμε τη σχέση του δομημένου περιβάλλοντος με τις ανθρώπινες ανάγκες, έτσι όπως αυτές εκφράζονται κάθε εποχή.
Τί όμως μπορούμε να μάθουμε από την παρατήρηση της αρχιτεκτονικής των κτηρίων μιάς εποχής; Ο σκοπός της έρευνάς μας είναι η κατανόηση της σημασίας που έχει η αρχιτεκτονική των κτηρίων στη ζωή των ανθρώπων και οι παράγοντες που την διαμορφώνουν. Η ομάδα που επεξεργάστηκε το συγκεκριμένο θέμα αποτελεί τμήμα ενδιαφέροντος, αποτελούμενο από 17 μαθητές. Το κεντρικό ερευνητικό ερώτημα διατυπώθηκε ως εξής: Ποιοί παράγοντες διαμορφώνουν την αρχιτεκτονική των κτηρίων και ποιά στοιχεία της κοινωνίας εκφράζει; Η έρευνά μας περιορίζεται στην περίοδο από την ίδρυση του νεοελληνικού κράτους μέχρι το μεσοπόλεμο με κύριο ερευνητικό ερώτημα: “ Ποιές ιδιαίτερες ανάγκες της κοινωνίας εκφράζει η αρχιτεκτονική των κτηρίων και ποιοί παράγοντες τη διαμορφώνουν ;”
1.1
Η μεθοδολογία
Πρόκειται για περιγραφική έρευνα. Οι περιγραφικές έρευνες έχουν ως σκοπό τον προσδιορισμό και την εκτίμηση των χαρακτηριστικών μιας δεδομένης κατάστασης. Εφαρμόστηκε το δεύτερο ομαδοσυνεργατικό ερευνητικό σχήμα. Το τμήμα ενδιαφέροντος χωρίστηκε σε 4 ομάδες. Ο σχηματισμός των ομάδων έγινε με βάση τις επιλογές των μαθητών με αποτέλεσμα να έχουν ομοιογένεια και συνοχή. Οι ομάδες αποτελούνται από 4 άτομα και μία ομάδα από 5 .
Το θέμα επιμερίστηκε σε υποθέματα. Στην προκειμένη περίπτωση διαμορφώθηκαν 4 υποθέματα με αντίστοιχα ερευνητικά ερωτήματα. συσχέτιση λειτουργιών και γεγονότων, διατύπωση ομοιοτήτων και διαφορών. Κάθε υποθέμα εξετάζεται αυτοτελώς από μία ομάδα.
Τα υποθέματα είναι: “ Ιδιωτικές κατοικίες”: Πώς εξέφρασαν τα αρχιτεκτονικά ρεύματα, που εμφανίστηκαν στην αρχή του 20ου αιώνα, τις γενικότερες κοινωνικές και οικονομικές συνθήκες;
3
“Το ιστορικό κέντρο της Αθήνας”: Ποιοί αρχιτεκτονικοί ρυθμοί κυριαρχούν στα κτήρια του ιστορικού κέντρου και ποιά τα χαρακτηριστικά τους; “Σχεδιασμός κτηρίων ”: Γιατί τα κτήρια αποτελούν τον καθρέφτη της εποχής τους; ι «Δημόσια κτήρια »: Ποιά στοιχεία διαφοροποιούνται στα Δημόσια κτήρια στο πέρασμα των χρόνων; Αξιοποιήθηκαν πρωτογενείς και δευτερογενείς πηγές. Στις πρωτογενείς πηγές κατατάσσονται προσωπικές εμπειρίες και συναισθήματα παρατήρηση αντιπροσωπευτικών κτηρίων. οι φωτογραφίσεις και βιντεοσκοπήσεις κτηρίων η κριτική αποτίμηση κάποιων ντοκιμαντέρ και οι επί τόπου παρατηράσεις και εντυπώσεις από μια περιήγηση στο ιστορικό κέντρο και εικόνες από έντυπα και το διαδίκτυο. Κατά την προετοιμασία των ομάδων έγιναν βιωματικές ασκήσεις, τόσο γαι την κατανόηση του θέματος, όσο και για την ενδυνάμωση των ομάδων, όπως επιλογή ονόματος και εμβλήματος της ομάδας και άσκηση για ενεργητική ακρόαση. Στις δευτερογενείς συμπεριλαμβάνεται η μελέτη σχετικών κειμένων και εικόνων από έντυπα και το διαδίκτυο. Κατά την προετοιμασία των ομάδων έγιναν βιωματικές ασκήσεις, τόσο γαι την κατανόηση του θέματος, όσο και για την ενδυνάμωση των ομάδων, όπως επιλογή ονόματος και εμβλήματος της ομάδας και άσκηση για ενεργητική ακρόαση.
Τα μεθοδολογικά εργαλεία που επιλέχτηκαν και χρησιμοποιήθηκαν είναι: Εννοιολογικός χάρτης Καταιγισμός ιδεών Παίξιμο ρόλων Καταγραφή δεδομένων Ταξινόμηση Χρονολογική κατάταξη Ανάλυση στα επί μέρους στοιχεία Συσχέτιση Στη συνέχεια επιλέχθηκαν δραστηριότητες. Στις δραστηριότητες περιλαμβάνονται: αποσαφήνιση εννοιών, διατύπωση ορισμών, ταξινόμηση εικόνων, ομαδοποιήσεις και αναλύσεις των μορφών των κτηρίων. Αρκετές φορές οι ομάδες είχαν στη διάθεσή τους το Εργαστήριο Πληροφορικής του Σχολείου.
4
1.2
Εισαγωγή
Όλες οι ανθρώπινες δραστηριότητες έχουν σαν σκοπό την ικανοποίηση κάποιων αναγκών. Οι ανάγκες είναι η κινητήρια δύναμη κάθε ανθρώπου αλλά και συνολικά της κοινωνίας. Η μελέτη της μορφής και του σχεδιασμού των κτηρίων, δηλαδή της αρχιτεκτονικής τους, προσφέρεται για να κατανοήσουμε τη σχέση του δομημένου περιβάλλοντος με τις ανθρώπινες ανάγκες, έτσι όπως αυτές εκφράζονται κάθε εποχή. Μπορούμε να κατανοήσουμε τον τρόπο ζωής, τις συμπεριφορές, τις συνήθειες και τις κοινωνικές αντιλήψεις άλλων εποχών και να τις συγκρίνουμε με αυτές της εποχής μας. Πολλά από τα παραπάνω σήμερα έχουν αλλάξει πολύ, τα κτήρια όμως στέκουν όρθια για να μας τα θυμίζουν. Μερικά έχουν τροποποιηθεί λιγότερο, περισσότερο ή και καθόλου. Τα κτήρια εξασφαλίζουν τη συνύπαρξη, την αναγκαστική ποσοτική και ποιοτική συνύπαρξη του νέου με το παλιό. Στις πόλεις οι εποχές στέκουν η μία δίπλα στην άλλη, η μία πάνω στην άλλη, η μία μέσα στην άλλη. Τα χαρακτηριστικά αρχιτεκτονικά στοιχεία που επαναλαμβάνονται από σπίτι σε σπίτι, συγκροτούν το μέτρο, έτσι ώστε να επιτυγχάνεται με τρόπο αυτονόητο η αναγκαία μετάβαση από τη μονάδα στο σύνολο. Γι’ αυτό το αρχιτεκτόνημα είναι δεμένο με το χώρο και ο χώρος αυτός διαθέτει μιαν ιστορική μνήμη που είναι σεβαστή και απ’ την οποία ο άνθρωπος διδάσκεται. Ο σκοπός της έρευνας είναι η κατανόηση της σημασίας που έχει η αρχιτεκτονική των κτηρίων στη ζωή των ανθρώπων και οι παράγοντες που την διαμορφώνουν. Οι όψεις των κτηρίων, έτσι όπως στέκονται η μια δίπλα στην άλλη, σχηματίζουν τα μέτωπα των δρόμων και οργανώνουν τα οικοδομικά τετράγωνα, που χαρακτηρίζουν με το μέγεθος και τη μορφή τους τη δομή της νεοελληνικής πόλης.
2 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1ο Σχεδιασμός κτηρίων Το ερευνητικό ερώτημα που τίθεται είναι: Γιατί τα κτήρια αποτελούν τον καθρέφτη της εποχής τους;
2.1
Ανθρώπινες ανάγκες
Ο ιδρυτής της ανθρωπιστικής ψυχολογίας Abraham Maslow ήταν εκείνος που πρώτος ασχολήθηκε με την ταξινόμηση των αναγκών του ανθρώπου. Τις ταξινόμησε σε τέσσερεις κατηγορίες, οι οποίες κατατάσσονται σε μια ιεραρχία πυραμίδας. Στη βάση της πυραμίδας βρίσκονται οι φυσιολογικές/βιολογικές ανάγκες. Σε αυτές τις ανάγκες συγκαταλέγονται οι πλέον βασικές που είναι απαραίτητες για την επιβίωση, όπως η ανάγκη για νερό, αέρα, τροφή και ύπνο. Ο Maslow θεωρούσε ότι οι συγκεκριμένες ανάγκες αποτελούν τις πιο βασικές στην ιεραρχία καθώς όλες οι ανάγκες καθίστανται δευτερευούσης σημασία αν δεν ικανοποιηθούν πρωτίστως οι συγκεκριμένες φυσιολογικές/βιολογικές ανάγκες. Αμέσως πιο πάνω βρίσκονται οι ανάγκες ασφάλειας, που αφορούν τα συναισθήματα αυτοσυντήρησης του ατόμου. Σε αυτές τις ανάγκες συμπεριλαμβάνονται η ανάγκη για ασφάλεια και προστασία. Οι ανάγκες ασφάλειας είναι σημαντικές για την επιβίωση, αν και δεν είναι τόσο «απαιτητικές» όσο οι φυσιολογικές/βιολογικές ανάγκες. Παραδείγματα των αναγκών ασφάλειας
5
συμπεριλαμβάνουν την επιθυμία για σταθερή απασχόληση, φροντίδα υγείας, ασφαλέστερες κοινότητες/γειτονιές και ικανοποιητικό επίπεδο στέγης. Στην τρίτη θέση βρίσκονται οι Κοινωνικές Ανάγκες/Ανάγκες Κοινωνικής Αποδοχής - Περιλαμβάνουν τις ανάγκες για την ικανοποίηση του αισθήματος του ανήκειν, της αγάπης και της οικειότητας/στοργής. Ο Maslow περιέγραψε αυτές τις ανάγκες ως λιγότερο βασικές από τις φυσιολογικές/βιολογικές και τις ανάγκες ασφάλειας. Σχέσεις όπως οι φιλίες, οι ρομαντικές σχέσεις, και οι οικογενειακές σχέσεις υποβοηθούν στην εκπλήρωση της ανάγκης για συντροφικότητα και αποδοχή, όπως και η συμμετοχή σε κοινωνικές, κοινοτικές ή/και θρησκευτικές ομάδες. Ακολουθούν ανάγκες αυτοεκτίμησης - Έπειτα από την ικανοποίηση των τριών πρώτων επιπέδων αναγκών, οι ανάγκες αυτοεκτίμησης καθίστανται ολοένα και πιο σημαντικές. Αυτές περιλαμβάνουν όλα τα στοιχεία που έχουν αντίκτυπο στην αυτοεκτίμηση, την προσωπική αξία, την κοινωνική αναγνώριση και το αίσθημα επιτυχίας. Στην κορυφή της πυραμίδας βρίσκονται οι Ανάγκες Αυτοπραγμάτωσης - Αυτό είναι το υψηλότερο επίπεδο στην ιεράρχηση των αναγκών κατά τον Abraham Maslow. Η αυτοπραγμάτωση οδηγεί στην αυτοαντίληψη σχετικά με τις προσωπικές δυνατότητες, στην υψηλή προτεραιότητα που τίθεται στην προσωπική ανάπτυξη και στο έντονο ενδιαφέρον για την εκπλήρωση των δυνατοτήτων και ικανοτήτων του ατόμου. Στην πορεία της αυτo-ολοκλήρωσής του, το άτομο ξεκινάει τις ανάγκες που βρίσκονται στη βάση της πυραμίδας για να φτάσει κάποια στιγμή, αν τα καταφέρει, στις υψηλότερες βαθμίδες της. Οι ανάγκες αυτές εκφράζονται τόσο σε ατομικό όσο και σε συλλογικό επίπεδο. Η πορεία αυτή του ανθρώπου, σαν κοινωνικό υποκείμενο καθρεφτίζεται και μέσα από το δομημένο περιβάλλον που δημιουργεί, δηλαδή τα κτήρια.
2.2
Κατηγορίες κτηρίων
Τα κτήρια διακρίνονται σε κατηγορίες ανάλογα με κριτήρια που βάζουμε. Τέτοια κριτήρια είναι η χρήση τους, οι όροφοι που διαθέτουν, τα δομικά υλικά που είναι κατασκευασμένα κ.λ.π. Α) Κατηγορίες κτηρίων ανάλογα με τη χρήση τους. Τα κτήρια διακρίνονται ανάλογα με τη χρήση τους σε:
•
Κατοικίες (μονοκατοικίες – διπλοκατοικίες- πολυκατοικίες)
•
Επαγγελματικούς χώρους
•
Χώρους εκπαίδευσης (π.χ Σχολεία)
•
Ναούς
•
Χώρους άθλησης
•
Χώρους ψυχαγωγίας
•
Υπηρεσίες
•
Καταστήματα
•
Γραφεία
•
Χώροι συνάθροισης κοινού
6
Β) Ανάλογα με τους ορόφους που διαθέτουν
•
Ισόγεια
•
Διώροφα
•
Τριώροφα
•
Πολυόροφα
Γ) Ανάλογα με το υλικό κατασκευής τους
•
Πέτρινα
•
Από τούβλα
•
Από οπλισμένο σκυρόδεμα
•
Σιδηρά
2.3
Κτήρια και ανθρώπινες ανάγκες
Συσχετίζοντας τις κατηγορίες των κτηρίων με τις αντίστοιχες κατηγορίες αναγκών της πυραμίδας του Maslow, βλέπουμε ότι κάθε είδος κτηρίου καλύπτει ανάγκες, που βρίσκονται στην ίδια ή και σε διαφορετικές στάθμες της πυραμίδας. Η συσχέτιση αυτή αλλάζει σε κάθε εποχή. Σήμερα με βάση τις κοινωνικές, οικονομικές και πολιτισμικές συνθήκες που επικρατούν, διαμορφώνεται οι κατωτέρω αντιστοιχίες. Αντιστοιχία των καλυπτόμενων αναγκών με τις κατηγορίες της πυραμίδας του Μάσλοου Α. Ανάγκες του ανθρώπου που καλύπτονται από την κατοικία:
1) Φυσιολογικές - Βιολογικές ανάγκες 2)Ανάγκες ασφάλειας και Προστασίας 3)Επικοινωνία με τα μέλη της οικογένειας 4)Κάλυψη πνευματικών και ψυχικών αναγκών 5)Κοινωνικές ανάγκες Β. Ανάγκες του ανθρώπου που καλύπτονται στους επαγγελματικούς χώρους: 1) Έμμεσα οι ανάγκες επιβίωσης 2) Ανάγκη για σταθερότητα 3) Το αίσθημα ότι ανήκει σε ομάδα 4) Αυτοεκτίμηση (επίτευξη στόχων)
7
Γ. Ανάγκες του ανθρώπου που καλύπτονται στους χώρους εκπαίδευσης: Αυτοεκτίμηση Αυτοπραγμάτωση Δ. Ανάγκες του ανθρώπου που καλύπτονται από τους χώρους ψυχαγωγίας: Φυσιολογικές ανάγκες (ξεκούραση) Ανάγκες ασφάλειες (απελευθέρωση από το φόβο) Το αίσθημα “ανήκειν” Αναγνώριση
2.4
Τι εννοούμε με τον όρο σχεδιασμό κτηρίων:
Σχεδιασμός κτηρίων είναι η διαδικασία κατά την οποία οργανώνονται οι χώροι του κτηρίου ανάλογα με τις ιδιαίτερες ανάγκες και τις επιθυμίες των ανθρώπων που θα το χρησιμοποιήσουν. Α.Παράγοντες που επηρεάζουν το σχεδιασμό του κτηρίου 1. Η χρήση του κτηρίου 2. Η επιφάνεια του οικοπέδου 3. Το κλίμα και το περιβάλλον 4. Οι οικονομικοί πόροι που υπάρχουν. 5. Η κοινωνική θέση των ατόμων που απευθύνεται 6. Η πολιτισμική τους ταυτότητα (π.χ Θρησκευτικές πεποιθήσεις) Β.Πως οργανώνονται οι χώροι μέσα σε μια κατοικία: Χώροι ιδιωτικοί
Χώροι κοινόχρηστοι
Εξωτερικοί χώροι
Υπνοδωμάτιο
Σαλόνι
Βεράντες
Μπάνια
Κουζίνα
Εξώστες
Χώροι εργασίας
Τραπεζαρία
Κήποι
Διάδρομοι
Ταράτσα
8
2.5
Μερικές σχέσεις
Για να οικοδομηθεί ένα κτήριο θα πρέπει να υπάρχει ένας σωστός τρόπος οργάνωσης της λειτουργίας του και στην συνέχεια της κατασκευής του. Ένα εργαλείο που βοηθά στην περίπτωση αυτή είναι ο κάναβος (είναι ένα πλέγμα που βασίζεται σε ένα σύστημα αξόνων που συνήθως τέμνονται κάθετα μεταξύ τους). Με τη βοήθεια του κάναβου μπορούμε να σχεδιάσουμε το χώρο και τα στοιχεία του(ανοίγματα, τον εξοπλισμό του, την πλακόστρωση του κτλ.) Πρέπει να τονίσουμε ότι σε καμιά περίπτωση η χρησιμοποίηση του κάναβου δεν αποτελεί υποχρέωση μας.
2.6
Προϋποθέσεις για οικοδόμηση ενός κτηρίου
1. Οικονομικές δυνατότητες 2. Σχέδια του οικοδομήματος 3. Κατοχή κατάλληλων πρώτων υλών 4. Κατοχή κατάλληλων τεχνολογιών 5. Το νομικό πλαίσιο για την οικοδόμηση, που ισχύει στην περιοχή 6. Ο ρόλος του ειδικού 7. Στο παρελθόν τα κτήρια σχεδιάζονταν από τους ιδιοκτήτες 8. Αργότερα από τους τεχνίτες 9. Σήμερα είναι απαραίτητος ο ειδικός, δηλαδή ο αρχιτέκτονας. Μερικοί αρχιτέκτονες υπήρξαν πολύ σημαντικοί για το έργο τους. Ένας από αυτούς είναι ο Δημήτρης Πικιώνης, ο οποίος γονιμοποίησε τα αισθητικά ρεύματα του μοντερνισμού και του σουρεαλισμού με στοιχεία της ελληνικής παράδοσης.
2.7
Δημήτρης Πικιώνης
Ο Δημήτρης Πικιώνης (1887-1968) ήταν έλληνας αρχιτέκτονας και ακαδημαϊκός, με πλούσιο ζωγραφικό, ποιητικό και συγγραφικό έργο. To έργο του συνδυάζει καλλιτεχνική δημιουργία και φιλοσοφικό στοχασμό. Ενδιαφέρθηκε βαθιά για το νεοελληνικό πολιτισμό. Η διαμόρφωση της περιοχής γύρω από την Ακρόπολη, τα πεζοδρόμια, η μικρή εκκλησούλα του Αϊ-Γιώργη Λομπαρδιάρη, είναι ένα από τα πιο ευαίσθητα δώρα του σε μας!... απλό και διαχρονικό. Τοποθέτησε κάθε πετρούλα με περισσή φροντίδα. Στα έργα του η παράδοση συνυπάρχουν αιφνιδιαστικά με μοντέρνα στοιχεία, αναστρέφοντας την προβεβλημένη ιδιοσυγκρασία του αρχιτέκτονα.
9
ΕΡΓΑ ΤΟΥ ΠΙΚΙΩΝΗ Διαμόρφωση του αρχαιολογικού περί την Ακρόπολη χώρου και του λόφου Φιλοπάππου, Αθήνα, 1954-1957 Το έργο περιλαμβάνει δύο κύριες σπειροειδείς διαδρομές, που ξεκινούν σχεδόν αντικριστά στη συμβολή Διονυσίου Αρεοπαγίτου και Αποστόλου Παύλου. Η μία ανεβαίνει βόρεια το λόφο της Ακρόπολης ως το ιερό της Αθηνάς. Παιδικός κήπος στη Φιλοθέη 1961-1965 Η παιδική χαρά της Φιλοθέης ανήκει στα έργα εκείνα του Δημήτρη Πικιώνη που εκφράζουν την αντίληψη, ότι όλες οι κουλτούρες έχουν μια κοινή και αιώνια βάση: τα πάντα είναι διαφορετικές εκφάνσεις του ίδιου. Δημοτικό σχολείο στα Πευκάκια Λυκαβηττού (1932)
ΣΥΜΜΕΤΕΧΟΝΤΕΣ: ΒΑΣΙΛΟΠΟΥΛΟΣ ΓΡΗΓΟΡΗΣ, ΚΑΛΟΥΔΗ ΜΑΡΙΝΑ, ΚΟΡΡΕΣ ΦΑΝΗΣ, ΜΑΝΟΥΣΕΛΗ ΑΓΑΠΗ.
10
3 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2ο Το ιστορικό κέντρο της Αθήνας Το ερευνητικό ερώτημα του υποθέματος: Ποιοί αρχιτεκτονικοί ρυθμοί κυριαρχούν στα κτήρια του ιστορικού κέντρου και ποιά τα χαρακτηριστικά τους; Ο σκοπός της έρευνάς μας είναι να εντοπίσουμε τους αρχιτεκτονικούς ρυθμούς που κυριαρχούν στα κτήρια του ιστορικού κέντρου και να αναδείξουμε τα χαρακτηριστικά τους. Επιλέξαμε αυτή την περιοχή επειδή αποτελεί το παλαιότερο τμήμα της Αθήνας.
Εργαστήκαμε ως εξής: •
Ορίσαμε τα γεωγραφικά όρια της περιοχής.
•
Συλλέξαμε πληροφορίεςις (διαδίκτυο, φωτογραφικά λευκώματα, ντοκιμαντέρ)
από επιτόπια πη και φωτογράφιση της περιοχής (πραγματοποιήσαμε εκπαιδευτική επίσκεψη) •
Επεξεργαστήκαμε τις πληροφορίες Τα κατατάξαμε χρονολογικά. Σ΄αυτό μας βοήθησαν οι θεωρητικές γνώσεις που αποκτήσαμε για τον ικισμό και οι πληροφορίες για τα νεότερα εία ων Αθηνών.
•
Οδηγηθήκαμε στα συμπεράσματά μας
3.1
Τα όρια της περιοχής μελέτης
Το ιστορικό κέντρο της Αθήνας περιλαμβάνει το Θησείο, το Μοναστηράκι και την Πλάκα, δηλαδή τις πιο παλιές συνοικίες. Το Θησείο είναι μια συνοικία της Αθήνας που βρίσκεται βορειοδυτικά της Ακρόπολης, κοντά στο Αστεροσκοπείο. Σημαντικά μνημεία του Θησείου είναι το "Θησείο", πιο σωστά το "Ηφαίστειο", ο ναός του Ηφαίστου που λανθασμένα θεωρούνταν ναός στην μνήμη του Θησέα, από τις ανάγλυφες παραστάσεις των άθλων του στις μετόπες του, καθώς και η Στοά της Αττάλου, όπου υπογράφηκε και η συνθήκη διεύρυνσης της Ε.Ε. Σήμερα η περιοχή είναι γνωστή ως χώρος αναψυχής με πολλές καφετέριες και ταβέρνες. Το Μοναστηράκι είναι μια συνοικία της Αθήνας που πήρε το όνομά της από μια Εκκλησία στην συμβολή της Ερμού και Αθηνάς, ενώ στην περιοχή υπάρχει και τζαμί από την τουρκοκρατία. Η περιοχή είναι γνωστή για τα πολλά παλαιοπωλεία και άλλα εμπορικά καταστήματά της. Η Πλάκα είναι η πιο ιστορική συνοικία της Αθήνας που διασώζεται μέχρι σήμερα. Τα κτήρια της Πλάκας διακηρύχθηκαν διατηρητέα μετά τον Β' παγκόσμιο πόλεμο και σήμερα στην περιοχή λειτουργούν πολλά καταστήματα, ταβέρνες, καφετέριες, μουσεία, γκαλερί και σπίτια ιστορικών αθηναϊκών οικογενειών. Εκεί είναι και τα Αναφιώτικα, περιοχή που
11
χτίστηκε από Αναφιώτες μετανάστες σε κυκλαδίτικο ρυθμό.
3.2
Ορισμοί
Αρχιτεκτονική: είναι τόσο η τέχνη όσο και η επιστήμη του σχεδιασμού (μελέτης, όχι σχεδίασης) και της υλοποίησης κτιρίων. Ρυθμός (στιλ) :Το σύνολο των στοιχείων που επαναλαμβάνονται Νεοελληνική Αρχιτεκτονική: είναι η αρχιτεκτονική που διαμορφώθηκε στην Ελλάδα από τη δημιουργία του νεοελληνικού κράτους μέχρι σήμερα. Αρχικά, αμέσως μετά την απελευθέρωση, παρατηρούνται κτήρια με πιο απλή και λιτή αρχιτεκτονική. Αργότερα στα τέλη του 19 ου αιώνα παρατηρείται εξέλιξη στα κτήρια, τα οποία γίνονται πιο σύνθετα και αποκτούν στοιχεία από τους αρχιτεκτονικούς ρυθμούς της κλασσικής αρχαιότητας, όπως κίονες, κιονόκρανα, αετώματα και επιστύλια. Για τη στήριξη των μπαλκονιών χρησιμοποιούνται μαρμάρινα στηρίγματα (φουρούσια) διακοσμημένα με αρχαία μοτίβα. Στην έρευνά μας εξετάζεται η αρχιτεκτονική τα πρώτα χρόνια της ανεξαρτησίας, η κλασικιστική μορφολογία στον ελλαδικό χώρο, όπως αυτή διαμορφώθηκε μετά την Ανεξαρτησία και την έλευση του Όθωνα. Παρουσιάζονται τα δημιουργήματα του 19ου αιώνα στην Αθήνα, αλλά και στις πόλεις της ελεύθερης Ελλάδας. Παρουσιάζεται η αρχιτεκτονική της περιόδου στις περιοχές, που δεν αποτέλεσαν αμέσως τμήμα του νεοελληνικού κράτους. Μελετώνται οι αλλαγές στις αρχές του 20ού αιώνα.
3.3
Ομαδοποίηση των κτηρίων της περιοχής μελέτης
Τα κτήρια της περιοχής μελέτης κατατάσσονται σε τρείς κυρίως κατηγορίες, ανάλογα με το χρόνο κατασκευής τους. Οι ομάδες αυτές παρουσιάζουν κοινά χαρακτηριστικά. Πρώτη ομάδα κτηρίων •
Τα κτήρια αυτά παρουσιάζουν
•
Απλότητα στη μορφή
•
Αρκετά παραδοσιακά στοιχεία
•
Έχουν συμμετρία στην όψη τους
•
Τα υλικά κατασκευής τους δεν είναι πολυτελή Δεύτερη ομάδα κτηρίων
Τα κτήρια αυτά βρίσκονται στα Αναφιώτικα, μια περιοχή της Πλάκας, που χτίστηκε από Αναφιώτες μετανάστες μάστορες σε κυκλαδίτικο ρυθμό. •
Είναι μέσα στον αρχαιολογικό χώρο
•
Είναι δείγματα λαϊκής αρχιτεκτονικής
•
Τα υλικά κατασκευής τους συχνά είναι πολύ απλά
•
Έχουν ελεύθερη διάταξη χωρίς την τήρηση αυστηρών κανόνω
12
Τρίτη ομάδα κτηρίων Τα κτήρια αυτά είναι πιο σύνθετα, αποκτούν περισσότερες λεπτομέρειες και θυμίζουν αρχαίους ναούς επειδή έχουν:
•
Κίονες
•
Κιονόκρανα
•
Αετώματα
•
περιστύλια
•
Επιστύλια
•
Μαρμάρινα στηρίγματα στα μπαλκόνια (φουρούσια) διακοσμημένα με έλικες
3.4
Κτήρια της πρώτης ομάδας
Παρουσιάζουν απλότητα στη μορφή και αρκετά παραδοσιακά στοιχεία που κυριάρχησαν από την περίοδο της Τουρκοκρατίας. Παρόλα αυτά έχουν συμμετρία στην όψη τους και αναλογίες παρόμοιες με τα νεοκλασικά.
13
3.5
Νεοκλασικισμός
Νεοκλασικισμός είναι ένα πολιτιστικό κίνημα που έκανε την εμφάνισή του στην Ευρώπη στα μέσα του 18ου αι. και στις αρχές του 19ου αι. Χαρακτηρίζεται από την τάση αναβίωσης του κλασικισμού σε διάφορες μορφές της τέχνης. Βάση του αποτελεί1η αναζήτηση συμμετρίας και αρμονίας των μορφών καθώς επίσης και η επιδίωξη ισόρροπων και σταθερών συνθέσεων. Πρωτεργάτες του είναι ο Γερμανός ερευνητής και καλλιτέχνης Γιόχαν Ιωακείμ Βίνκελμαν με το έργο «Ιστορία της Τέχνης της Αρχαιότητας» (1764). Βασικές αρχές του νεοκλασικισμού Σύμφωνα με τον Βίνκελμαν, η ελληνική τέχνη απέδωσε με τρόπο τέλειο την ιδέα του αιώνιου και ιδανικού «ωραίου» με την τελειότητα και το υψηλό πνεύμα των μορφών και την αρμονία στις αναλογίες των αρχιτεκτονικών μνημείων. Σύμφωνα με τον Τόμας Τζέφερσον, το νεοκλασικό ιδεώδες εκφράζει μια προρομαντική διάθεση, μια νοσταλγία αγαπημένων και ανεπανάληπτων γεγονότων. Το Μπαρόκ και Ροκοκό επηρέασαν έντονα τη νεοκλασική τέχνη. Στόχος του νεοκλασικισμού είναι η προσπάθεια απεικόνισης του ιδανικού κάλους. Πυλώνες αυτής της προσπάθειας είναι η απλότητα, η ηρεμία, η στάση (σημάδι του διαχρονικού μεγαλείου) έναντι της κίνησης (στοιχείο δυναμισμού) και ο ανεπαίσθητος πρόσκαιρος χρωματισμός. Κύρια Γνωρίσματα Προϋποθέσεις για την απεικόνιση της ιδανικής ομορφιάς «ωραίο συνειρμό ωραίων τμημάτων» αποτελούσαν η απλότητα στους όγκους, στη διακόσμηση και ο σεβασμός της φύσης των υλικών. Αυτές οι προϋπάρχουσες αρχές, με την συμβολή του νεοκλασικισμού, συνδυάστηκαν με τις καθαρές μορφές, αναγκαίους όγκους και αρμονικές αναλογίες. Οι κανόνες, εφαρμοζόμενοι στους ελληνικούς και ρωμαϊκούς ρυθμούς, δεν αφορούν μόνο τη διακόσμηση αλλά ουσιαστικά τον ίδιο το σκελετό των κατασκευών. Σκοπός είναι η συνοχή, τελειότητα των κτιρίων καθώς και η εναρμόνιση τους με το περιβάλλοντα χώρο. Συμβολή στη σύγχρονη αρχιτεκτονική Ο νεοκλασικισμός συνέβαλε στη καθιέρωση νέων κανόνων στη νεότερη αρχιτεκτονική. • Πραγματοποιεί μια ριζική επανάσταση στις διατάξεις των εσωτερικών χώρων για να καλύψει τις ανάγκες των νέων κτιρίων. Εφαρμόστηκε σε δημόσια κτήρια, όπως βιβλιοθήκες, μουσεία, ακαδημίες, κοινοβούλια κλπ. • Αντικαθιστά τα παλαιά υλικά με νέα ώστε αυτά να ανταποκρίνονται στα νέα προβλήματα κατασκευής. • Προτείνει νέα λαμπρά δείγματα διαρρύθμισης πόλεων. Η εντονότατη νεοκλασική επιρροή καθίσταται εμφανής σε σημεία του Παρισιού, της Ρώμης αλλά και στη δημιουργία νεοκλασικών πόλεων όπως Μπαθ, Πετρούπολη, Μόσχα και Ουάσινγκτον.
14
3.6
Τι είναι τα νεοκλασικά;
Ως νεοκλασικά χαρακτηρίζονται τα κτήρια που η μορφή τους έχει πολλά στοιχεία από τους κλασικούς αρχιτεκτονικούς ρυθμούς της κλασικής εποχής. Στην Αθήνα έφεραν τον νεοκλασικισμό το 1830 οι Βαυαροί και τον επέλεξαν ως επίσημο αρχιτεκτονικό ρυθμό για τα δημόσια κτήρια. Έτσι κατά το 19ο αιώνα αλλά και στις αρχές του 20ου, κτίστηκαν στην Αθήνα πολλά νεοκλασικά κτήρια.
2.Εικόνα: Βουλή 1. Εικόνα: Παλιά Βουλή
4. Εικόνα: Κτήριο Τράπεζας Ελλάδος Χίος 3. Εικόνα: Φιλοσοφική Σχολή ΑΠΘ
5. Εικόνα: Διοικητήριο, Θεσσαλονίκη
6. Εικόνα: Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο
15
3.7
Ο Νεοκλασικισμός στη χώρα μας
Ο νεοκλασικισμός καθιερώθηκε και κυριάρχησε στην Ελλάδα στον 19οαι. και στις αρχές του 20ου αι. Είναι απόρροια της πνευματικής ανάγκης του έθνους να επανασυνδεθεί με τις ρίζες του, την ιστορία του. Με άλλα λόγια, το νεοκλασικό κίνημα συνδέθηκε άρρηκτα με τον αγώνα της μικρής και φτωχικής Ελλάδας να αναγεννηθεί, σαν το πουλί του φοίνικα, από τις στάχτες της. Αναντίρρητα, πλέον, η ελληνική αρχαιότητα είναι ζωντανή και συνδέεται αμφίδρομα με την καινούρια Ελλάδα. Με την ίδρυση του ελληνικού κράτους (1830), οι Βαυαροί βασιλείς ενστερνίζονται το νεοκλασικισμό ως επίσημη μορφολογική επιλογή. Ως νοοτροπία δέχεται έντονες επιρροές από το γερμανικό κλασικισμό. Το κίνημα αναβίωσης του αρχαιοελληνικού μεγαλείου είναι στη βάση του ρομαντικό. Εκείνη την εποχή ο ρομαντισμός υιοθετήθηκε και οδήγησε στην κατασκευή πλήθους αρχιτεκτονικών έργων σε ένα πλαίσιο καλλιτεχνικής ακμής.
7. Εικόνα: Νεοκλασικό στο Αγρίνιο
8. Εικόνα: Παπάφειο Ορφανοτροφείο Θεσσαλονίκη
Σε αντίθεση με τον υπόλοιπο κόσμο ο ελληνικός νεοκλασικισμός στην αρχιτεκτονική δεν περιορίστηκε στα δημόσια κτήρια αλλά σταδιακά επεκτάθηκε και σε κτήρια κατοικιών. Παρόλο που αντιπροσωπεύει τη λόγια αρχιτεκτονική, παρουσιάζει ορισμένα νεωτεριστικά στοιχεία όσον αφορά: •
Τον τύπο και τη λειτουργική οργάνωση
•
Τη μορφή
•
Τον τρόπο κατασκευής
•
Τον ορθολογισμό που επικρατεί στην κτιριακή σύνθεση
3.8
Κτήρια της δεύτερης ομάδας
Τα κτήρια της δεύτερης ομάδας είναι νεοκλασικά. Παρουσιάζουν δηλαδή τα μορφολογικά στοιχεία, άλλα περισσότερο και άλλα λιγότερο, που χαρακτηρίζουν αυτό το ρυθμό. Η επανάληψη και η συχνότητα των στοιχείων αυτών συνιστούν ένα πρότυπο, το πρότυπο του Αθηναϊκού Νεοκλασικισμού. Η ανάλυση του προτύπου γίνεται τόσο στον τρόπο οργάνωσης των χώρων όσο και στην εξωτερική εμφάνιση των κτηρίων. Στην ερευνά μας περιοριστήκαμε στην ταυτοποίηση των ορατών εξωτερικών στοιχείων (ανοίγματα και διακοσμητικά μέρη), γιατί δεν είχαμε τη δυνατότητα να εξετάσουμε το εσωτερικό τους. Από αυτά όμως τα στοιχεία μπορούμε να συμπεράνουμε κατά κάποιο τρόπο και την εσωτερική διαρύθμισή τους. Για την μορφή της κάτοψης
16
ανατρέξαμε σε παλιά αρχιτεκτονικά σχέδια, τα οποία επεξεργαστήκαμε.
Η τριμερής συμμετρική κάτοψη Κάτοψη είναι το σχέδιο του κτηρίου, σε οριζόντια τομή. Στα νεοκλασικά παρατηρείται συμμετρία στην οργάνωση της κάτοψης ως προς ένα κεντρικό κατακόρυφο επίπεδο. • Τριμερής Κάτοψη: χωρίζεται σε 3 χώρους (προθάλαμος και δυο χώρους δεξιά και αριστερά του). • Κεντρικό Κλιμακοστάσιο: κοινός χώρος όπου βρίσκεται η σκάλα.
Το πρότυπο του αθηναϊκού νεοκλασικισμού
Η τριμερής συμμετρική κάτοψη Κεντρικός προθάλαμος Συμμετρική διάταξη χώρων -δωματίων Κεντρικό κλιμακοστάσιο
17
Αρχές Οργάνωσης των Όψεων Όψη: η όψη χωρίζεται, όπως και η κάτοψη σε τρεις περιοχές με δύο τρόπους. Ο πρώτος τρόπος αφορά τη διαίρεση της όψης κατά την οριζόντια διευθυνση. • Οριζόντιος Διαχωρισμός σε βάση, κορμό και στέψη. • Συμμετρία: η διάταξη των μερών του κτηρίου με τρόπο που να αντιστοιχεί το κάθε τμήμα στο ομόλογό του όσον αφορά τη μορφή, τις διαστάσεις κλπ ώστε να επιτευχθεί η αρμονική αναλογία. • Αξονικότητα: κτήρια υπολογισμένα και χωρισμένα με βάση τον άξονα. •Επανάληψη στο ρυθμό: Τα στοιχεία του νεοκλασικισμού προσεγγίζουν τους αρχαίους ρυθμούς με μια διακριτική αφαιρετικότητα. Εντοπίζεται προτίμηση στον ιωνικό ρυθμό.
Τριμερής διαχωρισμός της όψης
Βάση
κορμός
στέψη
Τριμερής διαχωρισμός της όψης Ζώνη του ρυθμού : κορμός και στέψη
Συμμετρία Αξονικότητα (άξονες ανοιγμάτων) 18
Με το δεύτερο τρόπο διαχωρίζεται το κτήριο σε κατακόρυφα τμήματα (ζώνες). Το μεσαίο τμήμα συνήθως προεξέχει. Σε λίγες περιπτώσεις εισέχει.
Πως ξεχωρίζουν τα νεοκλασικά; Από τα στοιχεία του ρυθμού που είναι: Ακροκέραμα Αετώματα Κολώνες με ιωνικά κιονόκρανα Γείσο Ελικοειδή στηρίγματα μπαλκονιών Ομάδα: «Τρεις κι ο κούκος» Αθανασία Δόση Μάρα Αργυροπούλου Παναγιώτα Βλάχου Χρήστος Παπακωνσταντίνου
19
4 Κεφάλαιο 3 Τα ρεύματα του εκλεκτικισμού, της Art Nouveu και η οργανωμένη δόμηση (Προσφυγικές Πολυκατοικίες). 4.1 Το ερευνητικό ερώτημα: Ποιά είναι η σχέση αυτών των ρευμάτων με το νεοκλασικισμό και την επικρατούσα κατάσταση στην Ελλάδα;
“Ιστορικό δεν είναι μόνο το σπίτι όπου γεννήθηκε ένας σπουδαίος ποιητής, αλλά και τα κτίρια –τα σπίτια- που μπορούν, συνολικά θεωρούμενα, να μας διδάξουν για κάποια συγκεκριμένη περίοδο της ιστορίας του πολιτισμού, θεωρούμενης και αυτής ως συνολικής εθνικής ιστορίας.” (Ζήβας 1997) Στην έρευνά μας προσπαθήσαμε να αποδείξουμε τον παραπάνω ισχυρισμό για την περίοδο 1880-1930. Εργαστήκαμε ως εξής: -Στην αρχή καταγράψαμε την κατάσταση στην Ελλάδα την περίοδο 1880-1930. -Στη συνέχεια παρατηρήσαμε και συγκρίναμε μερικά αξιόλογα κτήρια της Αθήνας αυτής της περιόδου. -Καταγράψαμε τα αποτελέσματα. -Τέλος προσπαθήσαμε να συσχετίσουμε τα αποτελέσματα των παρατηρήσεών μας με τις επικρατούσες συνθήκες στην κοινωνία. -Διατυπώσαμε τα συμπεράσματά μας
4.2 H κατάσταση στην Ελλάδα στο τέλος του 19ου αι. και στις αρχές του 20ου (1880-1912) Στις 27 Απριλίου 1875, ο Χαρίλαος Τρικούπης γίνεται για πρώτη φορά πρωθυπουργός. Τα επόμενα 20 χρόνια θα είναι ο κυρίαρχος στο πολιτικό σκηνικό, εκπροσωπώντας την ανερχόμενη αστική τάξη. Ο Τρικούπης εφάρμοσε ένα μεγάλο μεταρρυθμιστικό - αναπτυξιακό πρόγραμμα έργων υποδομής, το οποίο περιελάμβανε, μεταξύ άλλων, τη δημιουργία σιδηροδρομικού δικτύου και τη διάνοιξη της διώρυγας της Κορίνθου. Η Αθήνα αποκτά κύρος και γίνεται πόλος έλξης περιηγητών, εμπόρων, επιστημόνων, διπλωματών και καλλιτεχνών. Πλούσιοι έλληνες του εξωτερικού εγκαθίστανται μόνιμα στην πρωτεύουσα και οι περισσότεροι από αυτούς αναδεικνύονται σε εθνικούς ευεργέτες. Είναι μια μικρή μεν πρωτεύουσα της Ευρώπης που δεν είχε όμως να ζηλέψει τίποτα από τις άλλες πρωτεύουσες
20
Η ζωή στην Αθήνα προόδευε Πιο συγκεκριμένα:
-Το 1903 άνοιξαν οι πρώτες κινηματογραφικές αίθουσες “Βαριετέ” και “Πανόραμα” -Το 1904 είχε αρχίσει ο ηλεκτροφωτισμός και έγινε ηλεκτροκίνητος ο σιδηρόδρομος Αθήνα
Πειραιάς-
-Το 1905 ασφαλτοστρώθηκαν οι κεντρικοί δρόμοι της Αθήνας (Αιόλου, Σταδίου, Αθηνάς, Πανεπιστημίου) και οι πλατείες Ομονοίας και Συντάγματος. -Μπήκαν τα πρώτα ηλεκτρικά ρολόγια σε τοίχους και εκκλησίες -Ήρθαν τα πρώτα αυτοκίνητα -Το 1908 στήνεται το πρώτο τηλεφωνικό κέντρο -Το μπετόν χρησιμοποιήθηκε για πρώτη φορά στα δάπεδα της Σχολής Ευελπίδων και 15 χρόνια μετά πέρασε στην οικοδομή.
4.2.1
Αξιόλογα Μέγαρα της περιόδου
Η περιοχή μελέτης περιορίζεται σε τρείς οδικούς άξονες, στη λεωφόρο Βασιλίσσης Σοφίας, την οδό Πατησίων και την οδό Διονυσίου του Αρεοπαγίτου. Ο πρώτος αποτελούσε τον αριστοκρατικό οδικό άξονα της τότε λεωφόρου Κηφισίας (σήμερα Λεωφόρου Βασιλίσσης Σοφίας) και χαρακτηρίζεται από εντυπωσιακά μέγαρα, ιδιωτικές κατοικίες πλούσιων προσωπικοτήτων της εποχής. Η οδός Πατησίων οδηγούσε στα Πατήσια, που τον 19ο αιώνα ήταν χωριό της Αττικής. Στις αρχές του 20 ου αιώνα χτίστηκαν και εκεί σταδιακά αρκετά κτήρια και μέγαρα, που είχαν σχέση με την εκπαίδευση και τον πολιτισμό. Αντιπροσωπευτικότερα είναι το Αρχαιολογικό μουσείο και το Πολυτεχνείο. Άξονας Βασιλίσσης Σοφίας Το Μέγαρο Στέφανου Ψύχα, όπου στεγάζεται σήμερα η Ιταλική Πρεσβεία, βρίσκεται στη γωνία της λεωφόρου Βασιλίσσης Σοφίας και της οδού Σέκερη 2 στην Αθήνα. Αποτελεί ένα από τα ωραιότερα αστικά μέγαρα που άρχισαν να κτίζονται από τα μέσα της δεκαετίας του 1870. Ανάμεσα στις ιδιωτικές κατοικίες, που βρίσκονταν στην ίδια περιοχή ξεχωρίζουν το Μέγαρο Νικολάου Ψύχα (Αιγυπτιακή Πρεσβεία), το Μέγαρο Καρόλου Μέρλιν (Γαλλική Πρεσβεία), το Μέγαρο Ανδρέα Συγγρού (Υπουργείο Εξωτερικών), το Μέγαρο Ράλλη-Σκαραμαγκά (κατεδαφισμένο, όπου βρίσκεται σήμερα το Υπουργείο Εσωτερικών, Αποκέντρωσης και Ηλεκτρονικής Διακυβέρνησης), το Μέγαρο Χαροκόπου (Μουσείο Μπενάκη) και άλλα. Άξονας οδού Πατησίων
21
4.2.2
Σύγκριση αξιόλογων κτηρίων
9. Εικόνα: Μέγαρο Σταθάτου
10. Εικόνα: Μέγαρο Ψύχα
11. Εικόνα: Το κτήριο της ΓΣΕΕ
22
Από τη σύγκριση των κτηρίων παρατηρούμε ότι: •
Και τα 3 κτήρια παρουσιάζουν συμμετρία στην όψη
•
Επανάληψη στα διακοσμητικά στοιχεία της όψης
Το κτήριο της ΓΣΕΕ και το μέγαρο Σταθάτου παρουσιάζουν μεγαλύτερη ελευθερία και ποικιλία στα διακοσμητικά στοιχεία από το μέγαρο Ψύχα.(π.χ τα υπέρθυρα αλλάζουν σε κάθε όροφο) Στο μέγαρο Σταθάτου τα ανοίγματα του ισογείου καταλήγουν σε τόξα, ενώ στον όροφο τα υπέρθυρα είναι καμπύλα Στο μέγαρο Ψύχα τα δομικά στοιχεία και τα διακοσμητικά μοτίβα είναι καθαρά νεοκλασικά σε αντίθεση με τα 2 άλλα κτήρια που τα νεοκλασικά συνυπάρχουν με στοιχεία μπαρόκ.
Στα επόμενα κτήρια παρατηρούμε ότι τα κατακόρυφα στοιχεία δεν διακόπτονται στο ύψος των ορόφων, τονίζοντας με αυτό τον τρόπο το ύψος του κτηρίου :
23
4.2.3
Το στιλ του εκλεκτικισμού
Ο εκλεκτικισμός είναι το ρεύμα που εμφανίστηκε στην Ευρώπη ( κυρίως στη Γαλλία) στο β’ μισό του 19ου αι. σαν μια προσπάθεια ανανέωσης με ανάμειξη στοιχείων από προηγούμενες αρχιτεκτονικές εκφράσεις, ακόμα και από το μεσαίωνα. Αμφισβήτησε το απόλυτα ωραίο του νεοκλασικισμού . Η Art Nouveau(αρτ νουβό) υπήρξε κίνημα κυρίως της τελευταίας δεκαετίας του 19ου αιώνα και της πρώτη δεκαετίας του 20ου.Στόχος της ήταν να δημιουργήσει έργα υψηλής αισθητικής και καλλιτεχνικής ποιότητας. Είναι ένα σύντομο καλλιτεχνικό κίνημα που βοήθησε στη μετάβαση προς το μοντέρνο κίνημα. Χαρακτηριστικά της Art Nouveau
•
Δομικός ορθολογισμός και ειλικρίνεια στην κατασκευή
•
Απάρνηση του διάκοσμου των ιστορικών ρυθμών
•
Μίμηση φυτικών, ζωϊκών μοτίβων
•
Έμφαση στην καμπύλη, την έλλειψη και τις ελεύθερες ασύμμετρες γραμμές
•
Επιτήδευση της μορφής, κυρίως για στοιχεία που αντλούνται από τη φύση καθώς και η στενή συσχέτιση του με το κίνημα του συμβολισμού
Δείγματα Art Nouveau
24
Από τα παραπάνω γίνεται φανερό ότι τα αρχιτεκτονικά στιλ, που εμφανίζονται αυτή την περίοδο εκφράζουν -την μετάβαση της ελληνικής κοινωνίας από την αγροτική στην αστική της φάση και -τον κοσμοπολιτισμό που έφεραν οι πλούσιοι έλληνες των παροικιών.
4.3
H κατάσταση στην Ελλάδα την δεύτερη δεκαετία του 20ου αι.
Η δεκαετία 1910-1920 περιλαμβάνει για την Ελλάδα μια μακροχρόνια εμπόλεμη κατάσταση(1912-18). Είναι η περίοδος διεξαγωγής δύο βαλκανικών πολέμων με στόχο την εθνική ολοκλήρωση και της εμπλοκής της χώρας στον Α΄ Παγκόσμιο. Ταυτόχρονα η χώρα δέχεται το πρώτο μεγάλο κύμα προσφύγων με την ανταλλαγή των πληθυσμών, μετά το τέλος των Βαλκανικών Πολέμων. Είναι όμως και περίοδος σημαντικών πολιτικών αλλαγών. Πρωταγωνιστής της πολιτικής σκηνής είναι ο Ελευθέριος Βενιζέλος Η ελληνική οικονομία αυτή την περίοδο θα κινηθεί ανοδικά . Ο λαός βίωσε τις οδυνηρές περιπέτειες του εθνικού διχασμού και αργότερα της μικρασιατικής καταστροφής και της υποδοχής των προσφύγων.
4.3.1
Το προσφυγικό ζήτημα (μικρασιατική καταστροφή)
Στο μεσοπόλεμο υπήρξε μεγάλη εισροή προσφυγικών πληθυσμών στα μεγάλα αστικά κέντρα της χώρας, χαρακτηρισμένη ως η «μεγαλύτερη μετακίνηση πληθυσμών στην ιστορία». Η αθρόα εισροή προσφύγων στην ελληνική επικράτεια, απότοκη της λεγόμενης Μικρασιατικής Καταστροφής, προκάλεσε μια σειρά ανακατατάξεων σε δημογραφικό και οικονομικό επίπεδο, τα οποία κλήθηκε να αντιμετωπίσει η Ελλάδα εν τω μέσω των ήδη διαμορφωμένων αρνητικών κοινωνικών και οικονομικών συνθηκών. Τα προβλήματα αυτά ήταν η στέγαση, οι υποδομές υποδοχής και εγκατάστασης, η δημόσια υγεία και η επαγγελματική αποκατάσταση των προσφύγων. Σε 1.500.000 υπολογίζονται οι πρόσφυγες, ένα αρκετά σημαντικό νούμερο που γίνεταο σημαντικότερο σε σχέση με τον πληθυσμό της Ελλάδας τότε.
4.3.2
Προσφυγικές Πολυκατοικίες
Με την ευκαιρία της στέγασης των προσφύγων εφαρμόστηκε για πρώτη φορά από το κράτος ο μηχανισμός οργανωμένης δόμησης , που πρόσφερε στέγαση αρχικά σε πρόσφυγες και μεταπολεμικά σε εργατικές οικογένειες. Περιλαμβάνουν κατοικίες ενός και δυο δωματίων ,μέσου εμβαδού 30τμ καθώς και κοινόχρηστα πλυντήρια σε ταράτσες ή ημιϋπόγεια που συχνά μετατρέπονται σε κατοικίες καθώς τα διαμερίσματα δεν επαρκούν. Το συγκρότημα των προσφυγικών πολυκατοικιών της λεωφόρου Αλεξάνδρας οικοδομήθηκε μεταξύ των ετών 1933-1935 ,κτίστηκε βάσει σχεδίων των αρχιτεκτόνων Κίμωνα Λάσκαρη (1905-
25
1978) και Δημήτριου Κυριακού (1881-1971). Είναι και αυτό αποτέλεσμα της οργανωμένης δόμησης , που όπως προαναφέρθηκε συστάθηκε για πρώτη φορά , στο πλαίσιο ενός ευρύτερου σχεδίου προκειμένου να στεγαστούν οι μυριάδες προσφύγων από τη Μικρά Ασία ,που είχαν κατακλύσει το λεκανοπέδιο της Αθήνας (αλλά και όλη την Ελλάδα). Ο Νεοκλασικισμός και το Αρτ Ντεκό εγκαταλείπονται ως διακοσμητικά, ανεπαρκή, αναχρονιστικά και ξενόφερτα στυλ, και αγκαλιάζεται ο Μοντερνισμός με την τυποποίηση, την απλότητα και την αναγνωσιμότητα των κτηρίων. Τα κτήρια αυτά είναι πολύ λιτά. Η μόνη διακόσμηση που συλλαμβάνει σήμερα ο φακός είναι προϊόν της έκτοτε ιστορικής διαδρομής του τόπου: Τα ίχνη από τις σφαίρες των Δεκεμβριανών του 1944 στους τοίχους και τα πολύχρωμα υφάσματα απλωμένα στους μικρούς πανομοιότυπους εξώστες.
4.4 Τα διατηρητέα κτίρια 4.4.1 Ορισμοί Διατηρητέο χαρακτηρίζεται ένα κτήριο που ανοίκει στην πολιτιστική μας κληρονομιά και πρέπει να προστατευτεί ως μνημείο. Είναι ως επί το πλείστον καλαίσθητα κτίρια που έχουν συνδράμει στην εξέλιξη της ιστορίας μας ή κτίσματα με ιδιαίτερη αρχιτεκτονική. Διατηρητέο χαρακτηρίζεται το κτίριο καθώς και τα στοιχεία του περιβάλλοντος αυτού χώρου (μάνδρες, αυλόθυρες, καμινάδες κτλ), ο αξιόλογος εξοπλισμός των παλιών εργοστασίων όπως και οι εναρμονιζόμενες με το αρχικό κτίριο μεταγενέστερες προσθήκες, όχι όμως και τα πάσης φύσεως καθ’ ύψος ή κατ’επέκταση υπάρχοντα προσκτίσματα που αλλοιώνουν το αρχικό κτίριο. Ο καθορισμός των προσκτισμάτων ή των στοιχείων που αλλοιώνουν το αρχικό κτίριο, πραγματοποιείται από την Επιτροπή Πολεοδομικού και Αρχιτεκτονικού Ελέγχου(Ε.Π.Α.Ε), η οποία εξετάζει και τη διατήρηση ή όχι του υπάρχοντος βιομηχανικού εξοπλισμού Προστασία μνημείων ονομάζονται δραστηριότητες σχετικά με την συντήρηση και αποκατάσταση ιστορικών κτιρίων και συνόλων. Τα σχετικά κτίρια ονομάζονται "διατηρητέα" και η εργασία σε αυτά ως αποκατάσταση. Η συντήρηση και αποκατάσταση αποτελεί πολλές φορες ειδικές γνώσεις σχετικά με παλιές τεχνολογίες και την γνώση ιστορικών οικοδομικών υλικών. Σχετικά με την προστασία
26
μνημείων ασχολούνται υπηρεσίες, αρχιτέκτονες και μηχανικοί.
4.4.2
Προστασία των διατηρητέων κτηρίων
Υπάρχει ένα νομοθετικό πλαίσιο που προστατεύει τα διατηρητέα κτήρια. Σύμφωνα με αυτό: •
Επιτρέπεται η επισκευή, ο εκσυγχρονισμός των εγκαταστάσεων, η στατική ενίσχυση και η εσωτερική διαρρύθμιση των χαρακτηριζόμενων ως διατηρητέων κτιρίων εφόσον δεν αλλοιώνεται ο γενικός χαρακτήρας αρχιτεκτονικός χαρακτήρας του κτιρίου και δεν θίγονται τα διατηρητέα στοιχειά του.
•
Στην περίπτωση αποκατάστασης του κτιρίου που έχει υποστεί μεγάλες αλλοιώσεις και δεν υπάρχουν επαρκή στοιχεία για το ίδιο κτίριο, πρέπει να λαμβάνεται υπόψη η βασική αρχιτεκτονική σύνθεση και η συγγενής μορφολογία και τεχνολογία των όψεων των κτιρίων της περιοχής.
•
Δεν επιτρέπεται η τοποθέτηση φωτεινών επιγράφων και διαφημίσεων στα χαρακτηριζόμενα ως διατηρητέα κτίρια.
•
Κατ’ εξαίρεση επιτρέπεται η τοποθέτηση φωτεινών επιγραφών στο ισόγειο καταστημάτων που αναφέρονται αποκλειστικέ στο όνομα και στο αντικείμενο των εργασιών
•
Για οποιαδήποτε επέμβαση στο εξωτερικό ή στο εσωτερικό των διατηρητέων κτιρίων και στο χώρο που τα περιβάλλει καθώς και για την τοποθέτηση επιγραφών, απαιτείται η έγκριση της Επιτροπής Πολεοδομικού και Αρχιτεκτονικού Έλεγχου (Ε.Π.Α.Ε )
Μέλη ομάδας: Κυριάκος Γιαννιχρόνης Γιώργος Τζιούτης Βάγια Νόγκα Κατερίνα Παυλάκη Θεοδώρα Επταημέρου
27
5 Τα σχολικά κτήρια Τα σχολικά κτήρια , ως δημόσιοι χώροι διαμορφώθηκαν μέσα στην διάρκεια των χρόνων και προσαρμόστηκαν στα ειδικά διαμορφωμένα ρεύματα της αρχιτεκτονικής. Στην αρχή τα σχολεία, όπως και τα άλλα δημόσια κτίρια σχεδιάζονται με τις επιρροές του γερμανικού νεοκλασικισμού, που συνδύαζε το αίτημα του εκσυγχρονισμού και παράλληλα το αίτημα της ανάδειξης της εθνικής ταυτότητας.
Το Ερευνητικό ερώτημα: Ποιά στοιχεία διαφοροποιούνται στα Δημόσια σχολικά κτήρια στο πέρασμα των χρόνων;
• • • •
Για να απαντήσουμε σ΄αυτό το ερώτημα εργαστήκαμε ως εξής: Αναζητήσαμε πληροφορίες, σχέδια και φωτογραφίες από διάφορα σχολικά κτήρια Εντοπίσαμε ομοιότητες και διαφορές στο σχεδιασμό των σχολικών κτηρίων, αιθουσών και εξοπλισμού στις διαφορετικές χρονικές περιόδους Συγκρίναμε με το σχολείο μας Διατυπώσαμε τα συμπεράσματα μας.
5.1
Τα πρώτα σχολικά κτήρια
Το 1894 ξεκινά η συστηματική μελέτη του σχολικού κτιρίου στον ελληνικό χώρο, με βάση συγκεκριμένες οδηγίες σχετικές με το απαιτούμενο μέγεθος και τη θέση του οικοπέδου και κτιριολογικές προδιαγραφές για το κτίριο: Τα στοιχεία που θα παρατηρήσουμε και θα συγκρίνουμε Αφορούν: •
Τις διαστάσεις των αιθουσών διδασκαλίας,
•
Τον Εξοπλισμό,
•
Τον τρόπος φωτισμού – ηλιασμού - αερισμού,
•
Τα υλικά κατασκευής του κτιρίου,
•
Τον αύλειο χώρο.
Στα πρώτα αυτά σχολεία οι αίθουσες είναι μεγάλες και προορίζονται για τάξεις 50 μαθητών περίπου. Οι αίθουσες φωτίζονταν και αερίζονταν με φυσικό τρόπο, από μεγάλα παράθυρα. Ο εξοπλισμός τους περιελάμβανε : •
Την έδρα του δασκάλου
•
Το έδρανο πάνω στο οποίο ήταν τοποθετημένη η έδρα
•
Θρανία . Τα θρανία σύνηθως ήταν ένα / δύο μαθητές
•
Μαυροπίνακα
Τα υλικά κατασκευής ήταν πέτρινοι τοίχοι με επικάλυψη στέγη με κεραμίδια Διέθεταν μεγάλο αύλειο χώρο. Ως προς τη μορφή χαρακτηρίζονται ως νεοκλασικά
28
29
Πρώτοι τύποι σχολικών κτιρίων
1. Σχεδίαση: Διτάξιο Δημοτικό Σχολείο
2. Σχεδίαση: Τετρατάξιο Δημοτικό Σχολείο
30
Περιοχή: οδός Αδριανού 106-108 Έτος: 1875-1876 Περιγραφή: Το κτίριο της "Δημοτικής Σχολής" στην Πλάκα, οικοδομήθηκε μεταξύ των ετών 18751876, βάσει σχεδίων του αρχιτέκτονα Παναγιώτη Κάλκου (1810-1878). Το μνημειακό πρόπυλο με τους δωρικούς κίονες και το κλασικό αέτωμα, συνιστά μια αξιοσημείωτη αντίθεση με τη μικρή σχετικά κλίμακα του οικοδομήματος, στο οποίο στεγάζεται σήμερα το 74ο Δημοτικό Σχολείο.
1. Εικόνα: Το κτίριο της "Δημοτικής Σχολής"
5.2
Σχολεία σε εκλεκτικιστικό ρυθμό
Με την πάροδο του χρόνου τα νεοκλασικά στοιχεία των κτηρίων εμπλουτίζονται και συνυπάρχουν με στοιχεία άλλων ιστορικών ρυθμών, δημιουργώντας ένα νέο ρυθμό τον εκλεκτικισμό. Οι επόμενες εικόνες δείχνουν τέτοια σχολεία 53ο Δημοτικό Σχολείο Αθηνών Περιοχή: οδός Αλκαμένους 75 & Ταρσού (Αχαρνών) Έτος: 1904 Τ ο σχολείο της οδού Αλκαμένους οικοδομήθηκε το 1904, βάσει σχεδίων του αρχιτέκτονα Θ. Μιχαλόπουλου. Πρόκειται για χαρακτηριστικό δείγμα του ύστερου κλασικισμού στο οποίο, επέρχεται αλλοίωση του κλασικού ρυθμού, με τη μετάθεση των ρυθμολογικών στοιχείων από την κανονική τους διάταξη. 60o Γυμνάσιο και Λύκειο Αθηνών Περιοχή: οδός Κυψέλης 46 & Παξών Έτος: 1900-1920 Περιγραφή: Το κτίριο στη συμβολή των οδών Κυψέλης και Παξών κτίστηκε στις πρώτες δεκαετίες
31
του 20ού αιώνα. Αν και ενδιαφέρον αρχιτεκτονικά, έχει χαρακτηριστεί "πομπώδες" με εμφανείς ιταλικές επιδράσεις. Προπολεμικά στέγαζε την Ιταλική Σχολή (Casa d'Italia) και στη συνέχεια το Νοσοκομείο της Πολεμικής Αεροπορίας. Σήμερα στεγάζει το 60o Γυμνάσιο και Λύκειο Αθηνών.
2. Εικόνα: 53ο Δημοτικό Σχολείο Αθηνών
3. Εικόνα: 60o Γυμνάσιο και Λύκειο Αθηνών
32
5.3
ΤΑ ΣΧΟΛΕΙΑ ΤΟΥ 30
Γύρω στο 1930 εμφανίζονται και στην χώρα μας οι ιδέες του μοντέρνου κινήματος στην Αρχιτεκτονική που είχαν ξεκινήσει στην Ευρώπη λίγο νωρίτερα (Le Corbusier, Mies). Το μοντέρνο ανταποκρίνεται στο νέο ιδεολογικό ρεύμα του εκσυγχρονισμού και παράλληλα της λειτουργικότητας, οικονομίας, ταχύτητας της κατασκευής και αξιοποίησης των νέων τεχνικών δυνατοτήτων. Την εποχή αυτή ξεκινά ένα νέο πρόγραμμα κατασκευής σχολικών κτιρίων από το Υπ.Παιδείας (σχολεία Παπανδρέου) Τα σχολεία του 30 είναι αντιπροσωπευτικά του μοντέρνου κινήματος στην Ελλάδα. Οι Π.Καραντινός, Ν.Μητσάκης, Κ.Δεσποτόπουλος, Κ.Παναγιωτάκος, Θ.Βαλεντής, αποτελούν την αρχιτεκτονική πρωτοπορία
4. Εικόνα: 26ο Γενικό Λύκειο Αθηνών. Περιοχή: οδός Μαρασλή 6 & Σουηδίας Έτος: 1929 Το Γυμνάσιο Θηλέων "Αριστοτέλης" στη γωνία των οδών Μαρασλή και Σουηδίας, δίπλα στο Μαράσλειο, οικοδομήθηκε το 1929 βάσει σχεδίων του αρχιτέκτονα Νικόλαου Μητσάκη (18991941). Είναι ένα πρωτοποριακό κτήριο, όπου τα κλασικίζοντα στοιχεία συνδυάζονται με τους καθαρούς όγκους της "μοντέρνας" αρχιτεκτονικής. Δημοτικό Σχολείο στα Πευκάκια 1931 - 32 Δ. ΠΙΚΙΩΝΗΣ Οι καθαροί μοντέρνοι όγκοι, που φιλοξενούν τις κλειστές λειτουργίες, και ο κεντρικός υπαίθριος χώρος ακολουθούν την κλίση διαμορφώνοντας επίπεδα. Έτσι, η αυλή του σχολείου αποκτά κλίμακα και θεατρικότητα και δύναται να φιλοξενήσει πολλαπλές δραστηριότητες -που αφορούν στην κάθε αίθουσα διδασκαλίας χωριστά ή στο σύνολο των παιδιών του σχολείου-.
33
5. Εικόνα: Δημοτικό Σχολείο στα Πευκάκια
6. Εικόνα: Στο σχολείο αυτό κάθε αίθουσα διαθέτει και ιδιαίτερη αυλή, εκτός από την κοινή
ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ Λιοσίων και Μ. Βόδα Κ. ΠΑΝΑΓΙΩΤΑΚΟΥ ΣΤΗΝ ΑΘΗΝΑ Για το σχολείο αυτό ο μεγάλος ελβετός αρχιτέκτονας Λε κορμπιζιέ εξέφρασε το θαυμασμό του και έδωσε συγχαρητήρια.
34
7. Εικόνα: ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ Λιοσίων και Μ. Βόδα
5.4
Σύγκριση σχολικών μονάδων
Θα αποπειραθούμε μια σύγκριση μεταξύ ενός σχολείου της πρώτης περιόδου και ενός σύγχρονου σχολείου, προκειμένου να καταδειχθούν οι διαφορετικές εποχές, όπως αποτυπώνονται τόσο στη μορφή, τα υλικά, το μέγεθος, όσο και στη λειτουργία του σχολείου. Συγκεκριμένα όσον αφορά το σχολικό κτήριο , ως εξωτερική εικόνα , οι πέτρινοι τοίχοι αντικαταστάθηκαν από τσιμεντένιους, ενώ οι τριγωνικές και κεραμιδόχτιστες σκεπές από επίπεδες. Τα παράθυρα ενδεχομένως να διαμορφώθηκαν από ξύλινη σε αλουμινένια επένδυση
Σύγκριση εσωτερικών χώρων Οι αίθουσες στα παλαιότερα σχολικά κτήρια ήταν κατά ένα βαθμό μεγαλύτερες καθώς ο αριθμός των μαθητών ήταν πολύ μεγαλύτερος. Τα θρανία και οι καρέκλες ήταν ενωμένα σε ένα ενιαίο σύνολο, αποτελώντας ένα ξύλινο έπιπλο. Επιπροσθέτως, κάτω και δίπλα από την έδρα ήταν τοποθετημένη μια υπερυψωμένη ξύλινη εξέδρα, όπου μέσω της χρήσης της επιτυγχανόταν η επιτήρηση των μαθητών.
Στα σύγχρονα σχολεία τέλος, διαμορφώθηκαν •
ειδικά εργαστήρια φυσικών επιστημών πλήρως εξοπλισμένα,
•
Αίθουσες Η/Υ με καλό εξοπλισμό
•
Γυμναστήρια,
•
Αίθουσες εκδηλώσεων μέσω των οποίων ενισχύονται οι καλλιτεχνικές προσπάθειες των μαθητών
35
8. Εικόνα: Το εργαστήριο Η/Υ του σχολείου μας
36
5.5
Πρόβλεψη
Σύμφωνα με την έρευνα που κάναμε σχετικά με την εξέλιξη των σχολικών κτηρίων, διαπιστώνουμε πως με την εξέλιξη της τεχνολογίας αλλάζουν το δομικά υλικά. Θεωρούμε ότι στο μέλλον το σχολείο θα δομηθεί με πυρίμαχα και αντισεισμικά υλικά, προκειμένου να γίνει πιο ασφαλές. Επίσης με την πάροδο του χρόνου και την άνοδο του βιοτικού επιπέδου τα σχολεία εξοπλίζονται καλύτερα. Σ΄αυτό συντελεί και η αλματώδης εξέλιξη της τεχνολογίας. Οι τάξεις αποκτούν λιγότερους μαθητές, γεγονός που απαιτείται από τις νέες διδακτικές μεθόδους και πρακτικές. Έτσι η διάταξη των θρανίων στις αίθουσες πιθανολογείται ότι θα αλλάξει, για να διευκολύνει την ομαδική εργασία και ο αριθμός των μαθητών θα περιοριστεί ακόμη περισσότερο. Ίσως τα θρανία να αντικατασταθούν με τραπέζια συσκέψεων, όπου η κάθε ομάδα θα διαθέτει δικό της υπολογιστή και εκτυπωτή. Ομάδα εργασίας «Ανώνυμοι» Από τους μαθητές Νίκος Μητάνης Γιώργος Μπιωτάκης Τάσος Κωνσταντίνου Σωτήρης Μπαλαούρας
6 Συμπεράσματα Κάθε ομάδα κατέληξε στα επί μέρους συμπεράσματά της. Στο κεφάλαιο αυτό τα συμπεράσματα παρουσιάζονται ενοποιημένα, έτσι ώστε να αποτελέσουν το σόνολο των συμπερασμάτων της ερευνητικής μας εργασίας. • Διαχρονικά ο σχεδιασμός των κτηρίων γίνεται με βάση τις ανάγκες των ανθρώπων Διαφοροποιείται ανάλογα με την εποχή • Παλιότερα οι κατοικίες σχεδιάζονταν και οικοδομούνταν από τους ίδιους τους κατοίκους – ιδιοκτήτες. Σήμερα όμως τα σπίτια σχεδιάζονται από τους αρχιτέκτονες, που έχουν εξειδικευμένες γνώσεις. •
Στην εποχή μας προβάλλεται έντονα το καταναλωτικό πρότυπο, με αποτέλεσμα να δημιουργούνται πλασματικές ανάγκες στους ανθρώπους. Αυτό συμβαίνει και στην κατοικία.
•
Οι άνθρωποι αξιολογούνται κάποιες φορές με βάση τα σπίτια που κατοικούν και όχι με βάση τα χαρίσματα και την προσωπικότητά τους. Από την άλλη, οι ίδιοι άνθρωποι νοιώθουν παραμελημένοι από το κοινωνικό σύνολο και μπαίνουν στο περιθώριο, όταν δεν μπορούν να ανταποκριθούν στα πρότυπα που προβάλλονται, επειδή δεν διαθέτουν ανάλογο οικονομικό επίπεδο (σχετική φτώχεια)
•
Η περιοχή του ιστορικού κέντρου της Αθήνας διαφέρει αισθητά από περιοχές όπως το Γαλάτσι ή η Κυψέλη καθώς δεν είναι τόσο πυκνοκατοικημένη και αποτελείται από διατηρητέα κτήρια υψηλής αρχιτεκτονικής αξίας που έχουν αισθητά γνωρίσματα νεοκλασικισμού.
•
Ιδιαίτερα στην περιοχή του Θησείου, της Πλάκας και στο Μοναστηράκι τα περισσότερα κτήρια είναι κατασκευασμένα στα τέλη του 19ου αι. και στις αρχές του 20ου.
37
Κυρίως είναι διώροφα. Υπάρχουν όμως αρκετά ισόγεια και λιγότερα τριώροφα. Απουσιάζουν οι μεγάλης έκτασης οικοδομές και οι πολυκατοικίες. Από άποψη μορφής τα κτήρια κατατάσσονται σε 3 κυρίως κατηγορίες. 1) Τα προ των νεοκλασικών 2) Τα νεοκλασικά 3) Τα παραδοσιακά (στα Αναφιώτικα) Τα κτήρια της πρώτης κατηγορίας είναι τα παλαιότερα, έχουν αναλογίες παρόμοιες με των νεοκλασικών και παρουσιάζουν συμμετρία στην όψη. Είναι όμως πιο απλά και απέριττα. Τα νεοκλασικά χρησιμοποιούν το μάρμαρο, κυρίως στα δάπεδα των μπαλκονιών και στα φουρούσια και έχουν πολλά διακοσμητικά στοιχεία στις όψεις τους. Στην τρίτη κατηγορία απουσιάζει η συμμετρία και οι κανόνες. Αυτά είναι της ίδιας περιόδου με τα νεοκλασικά. Είναι δείγματα λαϊκής αρχιτεκτονικής • Η Πλάκα είναι η πιο ιστορική συνοικία της Αθήνας που διασώζεται μέχρι σήμερα και έχει κρατήσει το χρώμα της επειδή τα κτήριά της ανακηρύχθηκαν διατηρητέα μετά τον Β' παγκόσμιο πόλεμο. • Η αρχιτεκτονική επηρεάζεται από πολιτιστικά κινήματα, όπως ήταν ο νεοκλασικισμός. • Στην Ελλάδα ο Νεοκλασικισμός δεν περιορίστηκε στα μνημειακά έργα αλλά διαδόθηκε και εξαπλώθηκε σε όλα τα κοινωνικά στρώματα γιατί ικανοποιούσε την πνευματική ανάγκη του έθνους, να επανασυνδεθεί με τις ρίζες του, την ιστορία του. • Με άλλα λόγια, το νεοκλασικό κίνημα συνδέθηκε άρρηκτα με τον αγώνα της μικρής και φτωχικής Ελλάδας να αναγεννηθεί και να βρεί την ταυτότητά της. • Από την άλλη αποτελεί μια έκφραση της πολιτικής της “Μεγάλης Ιδέας”. • Το ρεύμα του εκλεκτικισμού εμπλούτισε το νεοκλασικισμό με στοιχεία από άλλους ιστορικούς ρυθμούς και δείχνει την προσπάθεια της Ελλάδας να ανοιχτεί προς την Ευρώπη. • Στη συνέχεια η ανάπτυξη της βιομηχανικής παραγωγής, τα νέα υλικά (π.χ χάλυβας) και η οικονομική ανάπτυξη οδήγησε στην αντίδραση στους ιστορικούς ρυθμούς (νεοκλασικισμόεκλεκτικισμό). • Ο πρώιμος μοντερνισμός (art nouveau) και ο μοντερνισμός στη συνέχεια συνέπεσαν με την εμφάνιση της πολυκατοικίας. • Οι ανάγκες για μαζική στέγαση στις πόλεις των προσφύγων ανάγκασε το κράτος να χτίσει με οργανωμένο τρόπο. • Ο τρόπος δόμησης και η ανάπτυξη της τεχνολογίας είναι ένας σπουδαίος παράγοντας που επηρεάζει την αρχιτεκτονική. • Το σχολικό κτίριο σαν κέλυφος της εκπαιδευτικής λειτουργίας σχεδιάζεται για να εξυπηρετήσει ένα συγκεκριμένο κάθε φορά εκπαιδευτικό πρόγραμμα. • Παράλληλα εκφράζει το ιδεολογικό πλαίσιο της κάθε εποχής: κοινωνικό, πολιτικό, οικονομικό. • Και βέβαια, εκφράζει και τις απόψεις της κάθε εποχής για την Αρχιτεκτονική. • Μελετώντας την νεοελληνική αρχιτεκτονική καταλάβαμε πως η αρχιτεκτονική αλλάζει όταν αλλάζουν οι κοινωνικές και οικονομικές συνθήκες. • • •
7 Πηγές • • • • • •
http://www.greekarchitects.gr/gr/αφιερώματα/δημήτρης-πικιώνης Το ιστορικό ντοκιμαντέρ «Αιδ' εις Αθήναι ...η πριν πόλις»(Γραμματικόπουλος, Τσαρούχης, Βασιλείου), http://vimeo.com/41519608 H ελληνική μεταπολεμική αρχιτεκτονική, Γεώργιος Kων. Γιαννίτσαρης, APXAIOΛOΓIA & TEXNEΣ τχ. 106 http://www.archaiologia.gr/wp-content/uploads/2011/07/106-9.pdf, el.wikipedia.org/wiki/Δημήτρης_Πικιώνης http://el.wikipedia.org/wiki/ morfologia.arch.duth.gr/3o_etos/3o_exam_VI/eklektikismos
38
• • •
• • • Βιβλία • • • •
el.wikipedia Δημήτρης Πικιώνης και Άρης Κωνσταντινίδης: ο ελληνικός μοντερνισμός και το αίτημα της “ελληνικότητας’’, Μάνος Σκούφογλου ,http://blogs.sch.gr/14dimath/ http://news.kathimerini.gr/4Dcgi/4Dcgi/_w_articles_columns_2_23/11/2008_292923 www.ellet.gr/sites/default/files/4ptyxo%20EE.pdf Τα ξεχασμένα διαμάντια του Μεσοπολέμου, Δημήτρη Ρηγόπουλου, http://news.kathimerini.gr/4Dcgi/4Dcgi/_w_articles_columns_2_23/11/2008_292923 courses.arch.ntua.gr/fsr/115852/arxitektoniki_toy. ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ Ε. ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΤΟΥ ΣΧΟΛΙΚΟΥ ΚΤΙΡΙΟΥ, ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ Ε. ΜΑΙΣΤΡΟΥ Στην Αθήνα της “Μπελ εποκ”, Γιάννης Σπανδώνης Σχεδιασμός Εσωτερικών Χώρων, Β΄Τάξη 1ου κύκλου ΤΕΕ Ιστορία των Τεχνών –Έργα και Δημιουργοί, Κεφ.22, Β’ Τάξη 1ου κύκλου ΤΕΕ Αρχιτεκτονική του μοντέρνου κινήματος της δεκαετίας του 1930 στην Αθήνα,
39