การปลูกผักระบบเกษตรอินทรีย์ by แก้วปัญญา คลังความรู้ชุมชน

กรมสงเสริมการเกษตร

คํานํา ปจจุบันกระแสความตองการผลผลิ ตทางการเกษตรในระบบเกษตรอินทรีย กําลังมีความตองการและเปนที่ยอมรับมากขึ้นเรื่อย ๆ ของผูบริโภคทั้งในและตางประเทศ เกษตรกรเองก็ อ ยากปลอดภั ย จากสารเคมี ไม มี ใ ครอยากใช ส ารเคมี เ พราะ อันตรายทั้งตนเองและผูบริโภค แตถาไมใชแลวจะใชอะไรทดแทน ปญหาในการเพาะปลูกที่ เกษตรกรพบมี 2 ประการใหญ คือ เรื่อง ดินตาย หรือความไมอุดมสมบูรณของดิน ถาไมใช ปุยเคมีแลวจะใชอะไรทดแทน และปญหาของการปองกันและกําจัดศัตรูพืช ถาไมใชสารเคมี แลวจะใชอะไรทดแทน แนวทางที่ จ ะปรั บ ปรุ ง แก ไ ขให ดิ น ตายกลั บ กลายเป น ดิ น ที่ มี ชี วิ ต สามารถ เพาะปลูกพืชใหไดผลผลิตสูง และมีคุณภาพดีไมวาจะเปนพืชอะไรก็ตามและตองเปนแนวทางที่ จะสามารถผลิตผลผลิต ที่ปลอดภัยจากสารพิษทางการเกษตร ทั้งผูผลิต และผูบริโภค ชวย รั ก ษาสิ่ ง แวดล อ ม สามารถทํ า เป น อาชี พ ได อ ย า งยั่ ง ยื น ซึ่ ง ก็ คื อ แนวทางการเกษตรที่ ไ ม ใ ช สารเคมี แตจะใหความสําคัญของดิ นเป นอั นดั บแรก ดวยการปรั บปรุง ดิ นใหมีพลังในการ เพาะปลูก เหมือนกับดินในปาที่มีความอุดมสมบูรณตามธรรมชาติ และใชหลักการปองกัน กําจัดศัตรูพืชโดยไมใชสารเคมี โดยการนําทรัพยากรธรรมชาติที่มีอยูอยางจํากัดมาใชใหเกิด ประโยชน สู ง สุ ด เป น วิ ธี ก ารที่ ไ ม ก อ ให เ กิ ด ผลเสี ย ต อ สภาพแวดล อ ม ไม เ ป น อั น ตรายต อ เกษตรกรและผูบริโภค สามารถใหผลผลิตที่มีทั้งปริมาณและคุณภาพ เปนระบบเกษตรที่มี ความยั่งยืน เปนอาชีพที่มั่นคง กลุมสื่อสงเสริมการเกษตร กรมสงเสริมการเกษตร 2547

กลุมสื่อสงเสริมการเกษตร สํานักพัฒนาการถายทอดเทคโนโลยี กรมสงเสริมการเกษตร

การปลูกผักระบบเกษตรอินทรีย

ความสมดุลตามธรรมชาติ ที่มาของเกษตรอินทรีย โดยธรรมชาติของปาไมจะมีตนไมนานาชนิดขึ้นปะปนกันอยูเต็มไปหมด มีใบไม หลนทับถมกัน สัตวปาถายมูลไวที่ผิวหนาดิน คลุกเคลากับใบไมและซากพืช มูลสัตว รวมทั้ง ซากสัตว โดยมีสัตวเล็ก ๆ เชน ไสเดือน กิ้งกือ จิ้งหรีด ฯลฯ กัดแทะเปนชิ้นเล็ก ๆ และมี จุลินทรียที่อยูในดินชวยยอยสลายจนกลายเปนฮิวมัส ซึ่งเปนแหลงธาตุอาหารพืชและใชในการ เจริญเติบโตของตนไมในปานั่นเอง ดังนั้นจึงไมจําเปนตองเอาปุยเคมีไปใสในปา ซึ่งเกษตรกร สามารถเลียนแบบปาไดโดยการใชปยุ อินทรีย เชน ปุย หมัก ปุย น้ําชีวภาพ และปุย พืชสด เปนตน ทดแทนการใชปุยเคมี นอกจากนี้ใบไมและเศษพืชที่ปกคลุมผิวดิน ก็เปนการคลุมผิวหนาดินไว ปองกันการสูญเสียความชื้นภายในดินทําใหหนาดินออนนุม สะดวกตอการไชชอนของรากพืช ไม มี ใ ครนํ า เอายาฆ า แมลงไปฉี ด พ น ให ต น ไม ใ นป า แต ต น ไม ใ นป า ก็ เ จริ ญ เติ บ โตแข็ ง แรง ตานทานโรคและแมลงไดตามธรรมชาติ ถึงแมจะมีโรคและแมลงรบกวนบางก็ไมถึงขั้นเสียหายและยังสามารถใหผลผลิต ไดตามปกติ นั่นก็คือ ตนไมที่ขึ้นอยูบนดินที่มีความอุดมสมบูรณจะสามารถตานทานโรคและ แมลงได นอกจากนี้พืชในปาก็มิไดเปนพืชชนิดเดียวกันทั้งหมด แตเปนพืชหลากหลายชนิด ทํ า ให มี ค วามหลากหลายทางชี ว ภาพ มี แ หล ง อาหารที่หลากหลายของแมลง และแมลงบางชนิด ก็ เ ป น แมลงศั ต รู ธ รรมชาติ ข องแมลงศั ต รู พื ช ดังนั้นจึงเกิดสมดุลตามธรรมชาติ โอกาสที่แมลง ศัตรูพืชจะระบาดจนเกิดความเสียหายจึงมีนอย ดังนั้น เกษตรกรจึงสามารถจําลองสภาพปาไวใน ไร – นา โดยการปลูกพืชใหหลากหลายชนิด ซึ่ง เปนที่มาของการเกษตรในระบบอินทรีย การปลูกผักแซมไมผลและปลูกเลียนแบบปาธรรมชาติ

การปลูกผักระบบเกษตรอินทรีย

หลักการผลิตผักอินทรีย เป น หลั ก การที่ เ ลี ย นแบบมาจากป า ที่ ส มบู ร ณ นั่ น เอง ซึ่ ง จะ ประกอบด ว ยหลั ก ทางการเกษตรที่ คํ า นึ ง ถึ ง ดิ น พื ช แมลงและ สภาพแวดลอมควบคูกันไปทุกดาน

1. หลักการปรับปรุงดินใหมีความอุดมสมบูรณ ซึ่งสามารถทําไดโดย 1.1 การใชปุยอินทรียและปุยชีวภาพ : ปุยอินทรีย ไดแก ปุยหมัก ปุยน้ําชีวภาพ และปุยพืชสด สวนปุยจุลินทรียชีวภาพ ไดแก ไรโซเบียม , เชื้อรา ฯลฯ ไมโคไรซา ปุยและ จุลินทรียเหลานี้จะใหทั้งธาตุหลักและธาตุอาหารรองแกพืชอยางครบถวน จึงใชทดแทนปุยเคมี

การผลิตปุยชีวภาพไวใชเองในแปลงผัก

1.2 การคลุมดิน : ทํ าไดโดยใชเศษพืช ตาง ๆ จากไร – นา เช น ฟางหญาแห ง ตนถั่ว ใบไม ขุยมะพราว เศษเหลือทิ้งจากไรนา หรือกระดาษหนังสือพิมพ พลาสติกคลุมดิน หรือการปลูกพืชคลุมดิน การคลุมดินมีประโยชนหลายประการ คือ ชวยปองกันการชะลางของ หนาดิน และรักษาความชุมชื้นของดินเปนการอนุรักษดินและน้ํา ชวยทําใหหนาดินออนนุม สะดวกตอการไชชอนของรากพืช ซึ่งประโยชนตาง ๆ ของการคลุมดินดังกลาวมานี้จะชวย สงเสริมใหพืชเจริญเติบโตและใหผลผลิตดี 1.3 การปลูกพืชหมุนเวียน : เนื่องจากพืชแตละชนิดตองการธาตุอาหารแตกตางกัน ทั้งชนิดและปริมาณ อีกทั้งระบบรากยังมีความแตกตางกันทั้งในดานการแผกวางและหยั่งลึก ถามีการจัดระบบการปลูกพืชอยางเหมาะสมแลว จะทําใหการใชธาตุอาหารมีทั้งที่ถูกใชและ สะสมสลับกันไปทําใหดินไมขาดธาตุอาหารธาตุใดธาตุหนึ่ง กลุมสื่อสงเสริมการเกษตร สํานักพัฒนาการถายทอดเทคโนโลยี กรมสงเสริมการเกษตร

การปลูกผักระบบเกษตรอินทรีย

2. หลักการปลูกพืชหลายชนิด เปนการจัดสภาพแวดลอมในไร – นา ซึ่งจะชวยลดการระบาดของโรคและแมลง ศั ต รู พื ช ได เนื่ อ งจากการปลู ก พื ช หลายชนิ ด จะทํ า ให มี ค วามหลากหลายทางชี ว ภาพ มีแหลงอาหารที่หลากหลายของแมลง จึงมีแมลงหลายชนิดมาอาศัยอยูรวมกัน ในจํานวน แมลงเหลานี้ จะมีทั้งแมลงที่เปนศัตรูพืชและแมลงที่เปน ประโยชนที่จะชวยควบคุมแมลงศัตรูพืชใหคลายคลึงกับ ธรรมชาติในปาที่อุดมสมบูรณนั่นเอง มีหลายวิธีไดแก 2.1 การปลูกพืชหมุนเวียน : เปนการไมปลูกพืช ชนิดเดียวกันหรือตระกูลเดียวกัน ติดตอกันบนพื้นที่เดิม การปลู กพืชหมุนเวียนจะชวยหลีกเลี่ยงการระบาดของ ปลูกดาวเรืองเพื่อไลไสเดือนฝอยในดิน

โรคและแมลง และเปนประโยชนในการปรับปรุงดิน 2.2 การปลู ก พื ช แซม : การเลื อ กพื ช มาปลู ก รวมกันหรือแซมกันนั้น พืชที่เลือกมานั้นตองเกื้อกูลกัน เช น ชว ยป อ งกั น แมลงศั ต รู พืช ช วยเพิ่ม ธาตุ อ าหารให อี ก ชนิดหนึ่ง ชวยคลุมดิน ชวยเพิ่มรายไดกอนเก็บเกี่ยว

ปลูกผักหลายชนิด

พืชหลัก เปนตน

การปลูกผักระบบเกษตรอินทรีย

3. หลักการปองกันและกําจัดโรคและแมลงศัตรูผักโดยไมใชสารเคมี 3.1 การปองกันและกําจัดโดยวิธีกล โดยไมใชสารเคมี เชน การใชมือจับแมลง มาทําลาย การใชมุงตาขาย การใชกับดักแสงไฟ การใชกับดักกาวเหนียว เปนตน 3.1.1 การใชตาขายไนลอนสีขาว หรือสีฟาคลุมแปลงผัก เพื่อปองกันผีเสื้อกลางคืนมาวางไขที่ใบพืชผักสามารถปองกันแมลงประเภท หนอนใยผัก หนอนกระทู และหนอนผีเสื้ออื่นๆ ได แตดวงหมัดผักกาดและเพลี้ยออนยังเขาไป ทําลายพืชผักได ใหใชสารควบคุมแมลงจากดอกไพรีทรินฉีดพน การปลูกผักในมุง มีขอ เสียตรงทีไ่ มมตี น ไมบงั ลม เมือ่ มีลมพายุขนาดยอมพัดมา อยางรุนแรงในฤดูแลง มุง ไนลอนซึง่ ใหญมากจะถูกลมตีแตกเสียหายทัง้ หลัง การใชมงุ ตาขายครอบ แปลงขนาดเล็ก หรือขนาดเทาผาคลุมแปลงเพาะกลาจะไมเกิดปญหามุง แตกเพราะลมแตอยางใด

ปลูกผักในมุงตาขาย

ภาพแสดงตัวอยางการใชตาขายไนลอนกันแมลง

การปลูกผักระบบเกษตรอินทรีย

3.1.2 การใชกับดักแมลงสีเหลืองเคลือบวัสดุเหนียว แมลงศัต รู พืชจะชอบบินเขาหาวัตถุสีเหลืองมากที่สุด หากใช วัสดุที่ มี ลักษณะขนเหนียวไปทาเคลือบวัสดุสีเหลือง เชน แกลลอนน้ํามันเครื่องสีเหลือง ถังพลาสติก สีเหลือง แผนพลาสติกสีเหลือง แผนไมทาสีเหลือง หรือแผนสังกะสีทาสีเหลือง วางติดตัง้ บนหลักไม ใหอยูเ หนือตนพืชเล็กนอย หรือติดตัง้ ในแปลงปลูกผักหางกันทุก 3 ตารางเมตร ใหแผนสีเหลือง สูงประมาณ 1 เมตร ขนาดของแผนสีเหลืองควรมีขนาด 1 ตารางฟุต ก็จะลดอัตราการทําลายของแมลง กับพืชผักของเราไดอยางมาก แมลงศัตรูพชื ทีเ่ ขามาติดกับดักสีเหลืองไดแก แมลงวันหนอนชอนใบ ผีเสื้อกลางคืนของหนอนกระทูหลอดหอม ผีเสื้อกลางคืนของหนอนใยผัก ผีเสื้อกลางคืนของ หนอนกระทูผัก ผีเสื้อกลางคืนของหนอนคืบกะหล่ํา แมลงวันทอง แมลงหวี่ขาว เพลี้ยไฟ เพลีย้ จักจัน่ และ เพลีย้ ออน กาวเหนียวทีม่ ขี ายในทองตลาดมีชอื่ วา “ อพอลโล ” หรือ “ คันริว ” ปายกาวเหนียวครัง้ หนึง่ จะอยูท นไดนาน 10 – 15 วัน สวนผสมของกาวเหนียวทีก่ รมวิชาการเกษตร ทํารวมกับผูเชี่ยวชาญญี่ปุนและใชไดผลดีในประเทศไทยคือ น้ํามันละหุง 150 ซีซี ผงยางสน 100 กรัม ไขคารนาบัว 10 – 12 กรัม อุน ใหรอ น กวนใหเขากัน ตัง้ ทิง้ ใหเย็น แลวนําไปใชไดเลย

การใชกาวเหนียว

การปลูกผักระบบเกษตรอินทรีย

3.1.3 การใชกับดักแสงไฟ ในอดี ต จนถึ ง ป จ จุ บั น ชาวบ า นยั ง นิ ย มใช ห ลอดแบลคไลท ม าล อ แมลงดานา เพื่อจับไปกินและขาย นักวิชาการก็ใชแสงไฟลอแมลง เพื่อตองการทราบขอมูล การเปลี่ ย นแปลงประชากรแมลงศั ต รู พื ช แต ใ นทางการเกษตรแล ว กั บ ดั ก แสงไฟใช ลอแมลงศัตรูพืชเพื่อลดประชากรของแมลงทําลายพืชผักลงไดมาก

การใชกับดักแสงไฟ

3.2 การปองกันและกําจัดโดยวิธีเขตกรรม เชน 1) การดูแลรักษาแปลงใหสะอาด , การไถพลิกหนาดินตากแดดไว 2) การหาระยะเวลาที่เหมาะสมในการปลูกพืช 3) การเก็บเกี่ยวพืชเพื่อหลีกเลี่ยงการทําลายของโรคและแมลง 4) การใชระบบการปลูกพืช เชน การปลูกพืชหมุนเวียน การปลูกพืชแซม 5) การจัดระบบการใหน้ํา 6) การใสปยุ ใหเหมาะสมกับความตองการของพืช เพือ่ ลดการทําลายของโรคและแมลง

การปลูกผักระบบเกษตรอินทรีย

3.3 การปองกันและกําจัดศัตรูพืชโดยชีววิธี เปนการใชเชื้อแบคทีเรีย เชื้อไวรัส และไสเดือนฝอย ปองกันกําจัดแมลงในกลุม Lepidoptera ที่เปนศัตรูพืชผัก โดยเชื้อดังกลาวจะ ทําใหแมลงศัตรูผักเปนโรคแลวตายไปเองในที่สุด ไดแก 1) การปองกันกําจัดแมลงศัตรูพชื ดวยเชือ้ แบคทีเรีย (B.T. หรือเชือ้ Bacillus thuringiensis) ทํ า ให เ กิ ด เป น โรคกั บ หนอนของแมลงศั ต รู พื ช ที่ สํ า คั ญ กั บ พื ช ใน วงศ Cruciferae เช น คะน า กะหล่ํ า ปลี กะหล่ํ า ดอก ผั ก กาดขาวปลี ผั ก กาดหั ว ฯลฯ วงศ Solanaceae อันไดแก มะเขือเทศ พริก ฯลฯ วงศ Graminea อันไดแก ขาวโพดหวาน ขาวโพดคัว่ ขาวโพดฝกออน และวงศ Alliaceae อันไดแก หอมหัวใหญ หอมแดง และหอมแบง แมลงศั ต รู พื ช เหล า นี้ ไ ด แ ก หนอนเจาะสมอฝ า ย หนอนกระทู ห ลอดหอม หนอนใยผั ก หนอนคื บ กะหล่ํ า ด ว งหมั ด ผั ก กาด เป น ต น นอกจากนั้ น เชื้ อ B.T. ยั ง ไม ทํ า อั น ตราย แมลงศั ต รู ธ รรมชาติ ที่ เ ป น ประโยชน ได แ ก ผึ้ ง ตั ว ห้ํ า ตั ว เบี ย น เชื้ อ B.T. ออกฤทธิ์ ช า ทํ าใหม องไมเห็ นว าศั ต รู พื ช ถูก ทํ าลายทันตาเห็น แตมีเ กษตรกรที่สามารถควบคุ ม ศั ต รู พื ช ไดผลดีมาแลว โดยฉีดพนเชือ้ นีต้ ามฉลากทีก่ ําหนดไวอยางตอเนือ่ งเปนเวลา 10 วัน แลวจึงฉีดพน ตอสัปดาหละครัง้ ควรผสมยาจับใบทุกครัง้ ทีม่ กี ารฉีดพน ก็ทําใหตน พืชผักปลอดจากการทําลาย ของแมลงศัตรูพชื ดังกลาวไดอยางสมบูรณ โดยไมตอ งใชสารเคมีแตอยางใด

การใชเชื้อ BT , NPV กลุมสื่อสงเสริมการเกษตร สํานักพัฒนาการถายทอดเทคโนโลยี กรมสงเสริมการเกษตร

การปลูกผักระบบเกษตรอินทรีย

2) การปองกันกําจัดแมลงศัตรูพชื ดวยเชือ้ ไวรัสนิวเคลียร ( NPV หรือ Nuclear Polyhedrosis Virus ) เป น เชื้ อ ไวรั ส ที่ ทํ า ให ห นอนของแมลงศั ต รู พื ช เป น โรคตาย ได แ ก หนอนกระทูห ลอดหอม และ หนอนเจาะสมอฝาย โดยไมมผี ลกระทบตอผึง้ ตอ แตน มนุษย พืช และสั ต ว เชื้ อ ไวรั ส นิ ว เคลี ย ร นี้ ยั ง ไม มี จํ า หน า ยในท อ งตลาด แต อ าจขอหั ว เชื้ อ ได จ าก กองกีฏและสัตววิทยา กรมวิชาการเกษตร และสามารถทําเองได โดยนําตัวหนอนที่ตายดวย เชือ้ ไวรัสขนาดลําตัวยาวกวา 2 เซนติเมตร จํานวน 20 ตัว มาผสมน้ํา 20 ลิตร ผสมยาจับใบแลว นําไปฉีดพนแปลงหอม และแปลงมะเขือเทศ ก็จะสามารถควบคุมหนอนหลอดหอมและหนอน เจาะผลมะเขือเทศได แตจะไมเห็นผลทันตา อาจตองมีการพนยาอยางตอเนื่องไปเรื่อย ๆ ก็จะสามารถควบคุมแมลงศัตรูพชื เหลานีไ้ ด 3) การปองกันกําจัดแมลงศัตรูพืชดวยไสเดือนฝอยที่เปนประโยชน ( Nematodes ) ในตางประเทศไดมีการทดลองใชไสเดือนฝอยที่เปนประโยชน ผสมน้ํา ฉีดพนไปยังพืชหลายชนิดเพื่อควบคุมหนอนแมลงในกลุม Lepidoptera ไสเดือนฝอยที่ใชกัน มากคื อ Steinermema carpocapsae และ S.feltiae อั ต ราการใช คื อ 500 ตั ว ต อ พื้ น ที่ 1 ตารางนิ้ว

การปลูกผักระบบเกษตรอินทรีย

3.4 การอนุรักษแมลงที่มีประโยชน เปนการใชประโยชน จากแมลงศัตรูธรรมชาติ ไดแก ตัวเบียน สวนใหญหมายถึง แมลงเบียนที่อาศัยแมลง ศัตรูพืชเพื่อการดํารงชีวิตและการสืบพันธุ ซึ่งทําใหแมลงศัตรูพืชตายใน ระหวางการเจริญเติบโต ตัวห้ํา ได แก สิ่ ง มีชี วิต ที่ ดํ ารงชี วิต โดยการกิน แมลง แตนเบียน (ตัวเบียน) หนอนผีเสื้อ ศัตรูพืชเปนอาหารเพื่อการเจริญเติบโตจนครบวงจรชีวิต ตัวห้ําพวกนี้ ได แ ก สั ต ว ที่ มี ก ระดู ก สั น หลั ง ได แ ก สั ต ว ป ก เช น นก สั ต ว เ ลื้ อ ยคลาน เช น งู กิ้ ง ก า สัตวครึ่งบกครึ่งน้ํา เชน กบ

มวนเพชฌฆาตดูดกินน้ําเลี้ยงในตัวดวง , แมลงตาง ๆ (แมลงตัวห้ํา)

ดวงเตาทั้งตัวออนและแกกินเพลี้ยออน (แมลงตัวห้ํา)

ตั ว ห้ํ า ส ว นใหญ ที่ มี ค วามสํ า คั ญ ในการควบคุ ม แมลงและไรศั ต รู พื ช ได แ ก สัตวไมมีกระดูก สันหลัง เชน แมงมุม ไรตั วห้ํา และตัวห้ํ าสวนใหญไดแก แมลงห้ํา ซึง มี มากชนิดและมีการขยายพันธุไดรวดเร็ว การอนุรักษแมลงที่มีประโยชนสามารถทําไดโดย 1) การไมใชสารเคมี เนื่องจากสารเคมีทําลายทั้งแมลงศัตรูพืชและแมลงศัตรู ธรรมชาติที่มีประโยชนดวย 2) ปลู ก ดอกไม สี ส ด ๆ เช น บานชื่ น ทานตะวั น บานไมรูโรย ดาวเรือง ดาวกระจาย เปนตน โดยปลูกไวรอบแปลง หรือ ปลูกแซมลงในแปลงเพาะปลูก สีของดอกไมจะดึงดูดแมลงนานาชาติ และ ในจํานวนนั้นก็มีแมลงศัตรูธรรมชาติดวย จึงเปนการเพิ่มจํานวนแมลง ศัตรูธรรมชาติในแปลงเพาะปลูก ซึ่งจะชวยควบคุมแมลงศัตรูพืชใหแก เกษตรกร 3) ปลู ก พื ช เลี ย นแบบสภาพป า ธรรมชาติ ปลู ก ให หลากหลายชนิดทําใหเกิดการควบคุม โรค – แมลงศัตรู ขึ้นเอง ในสภาพ ตามธรรมชาติ พืชสมุนไพรไลแมลง (ตนตะไครหอม) กลุมสื่อสงเสริมการเกษตร สํานักพัฒนาการถายทอดเทคโนโลยี กรมสงเสริมการเกษตร

การปลูกผักระบบเกษตรอินทรีย

4. หลักการปองกันและกําจัดวัชพืชโดยไมใชสารเคมี 4.1 ใชวิธีการถอนดวยมือ ใชจอบถาง ใชวิธีการไถพรวนพลิกดินตากแดดไว 4.2 ใชวัสดุคลุมดิน ซึ่งเปนการปกคลุมผิวดินชวยอนุรักษดินและน้ําและเปนการ เพิ่มอินทรียวัตถุใหกับดินอีกดวย โดยสวนใหญมักใชวัสดุตามธรรมชาติ ไดแก เศษซากพืชหรือ วัสดุเหลือใชใ นการเกษตร เชน ฟางข าว ตอซัง พืช หญาแห ง ตนถั่ว ขุ ยมะพราว กากอ อ ย แกลบ เปนตน นอกจากนี้ยังมีพลาสติกที่ผลิตขึ้นสําหรับการคลุมดินโดยเฉพาะ ซึ่งสามารถ นํามาใชไดเชนกัน 4.3 ปลูกพืชคลุมดิน เชน การปลูกพืชตระกูลถั่วคลุมดิน เปนตน 5. หลักการควบคุมแมลงศัตรูพืชผักโดยใชสารสกัดจากพืชในธรรมชาติ 5.1 นิ โ คติ น ( Nicotine ) เป น สารเคมี ธ รรมชาติ ที่ พ บในใบยาสู บ ใช ป อ งกั น กําจัดแมลงพวกปากดูด เชน เพลี้ย มวน ฯลฯ และใชเปนยารมกําจัดแมลงในเรือนเพาะชํา 5.2 โรทีโนน ( Rotenone ) เปนสารเคมีในธรรมชาติสกัดมาจากตนใตดิน และ รากของตนหางไหล หรือโลติ้น หรืออวดน้ํา นอกจากนั้นยังสามารถสกัดไดจากรากและตนของ ตนหนอนตายอยาก ( Stemona ) และจากใบและเมล็ดของมันแกว มนุษยใชสารโรทีโนนจาก โล ติ้ น เป น ยาเบื่ อ ปลามาตั้ ง แต ส มั ย โบราณ มี พิ ษ น อ ยต อ สั ต ว เ ลื อ ดอุ น รากป น แห ง ของ ตนหนอนตายอยาก สามารถกําจัดแมลงในบาน ไดแก เรือด หมัด ลูกน้ํายุง และหนอนแมลงวัน และกํ า จั ด แมลงศั ต รู พื ช ได แ ก ด ว งเจาะเมล็ ด ถั่ ว หนอนกระทู ผั ก หนอนเจาะสมอฝ า ย หนอนใยผัก แมลงวันแตง เพลี้ยออนฝาย หนอนกะหล่ํา หนอนแตง เปนตน สารโรทีโนนนี้เปน สารที่มีพิษตอระบบหายใจของสิ่งมีชีวิต แมลงที่ถูกสารนี้จะมีอาการขาดออกซิเจน เปนอัมพาต และตายในที่สุด

การปลูกผักระบบเกษตรอินทรีย

5.3 ไพรี ท ริ น ( Pyrethrin ) เป น สารเคมี ธ รรมชาติ ที่ ม นุ ษ ย ส กั ด ได จ าก ดอกแหง ของไพรีท รั ม ( Pyrethrum ) ซึ่ ง มี สีข าวอยูใ นวงศ compositae ( ตระกู ล เก ก ฮวย , เบญจมาศ ) ชอบขึ้นและเจริญเติบโตไดดีในที่ที่มีอากาศเย็น สารไพรีทริน เปนสารฆาแมลง ประเภทถูกตัวตาย ซึ่งเปนพิษตอระบบประสาทของแมลง โดยเขาไปสกัดประจุโซเดียมบนผิว ของเสนประสาท ทําใหระบบไฟฟาของเสนประสาทหยุดชะงัก ทําใหแมลงสลบโดยทันทีและ ตายในที่สุด ไพรีทรินมีอันตรายตอมนุษย และสัตว เลือดอุนน อยมาก เนื่องจากสลายตัวได รวดเร็วในรางกายคนและสัตวเลี้ยง คนที่แพอาจมีอาการคลายคนเปนโรคหอบหืด ไมมีพิษ ตกคาง สลายตัวไดดีในสิ่งแวดลอม สารเคมีสังเคราะหคลายพวกไพรีทรินมีหลายชนิด ที่มี คุณสมบัติในการกําจัดแมลงศัตรูพืชคื อ เพลี้ยออน หมัดกระโดด ตั๊กแตน หนอนผีเสื้ อ กะหล่ํา หนอนกะหล่ําใหญ เพลีย้ จัก๊ จัน่ ฝาย หนอนเจาะมะเขือ และหนอนแมลงวันเจาะตนถัว่ 5.4 สะเดา (Azadirachta indica) สารฆ า แมลงมี ใ นทุ ก ส ว นของต น สะเดา แตจะมีมากที่สุดในเมล็ด แมลงที่สารสะเดาสามารถควบคุมและกําจัดไดคือ ดวงงวงขาวโพด หนอนเจาะสมอฝาย เพลี้ยออนทั่วไป เพลี้ยกระโดดสีน้ําตาล หนอนใยผัก หนอนกระทู ด ว งหมั ด เพลี้ ย จั๊ ก จั่ น สี เ ขี ย ว หนอนแมลงวั น ชอนใบ ไรทั่ ว ไป เพลี้ ย กระโดดหลั ง ขาว แมลงหวี่ขาว เตามะเขือ หนอนเจาะยอดกะหล่ํา เปนตน สารออกฤทธิ์ของสะเดาไดแก azadirachtin , Salannin , Meliantriol และ Nimbin ซึ่งจะหมดฤทธิ์ในสภาพที่มีแดด ซึ่งมีรังสีอัลตราไวโอเล็ต จึงควรใชสารสะเดากับพืชเวลาเย็น หรือตอนกลางคืน สารสะเดาไมเปนอันตรายตอแมลงพวกตอ แตน ผึ้ง สัตวเลือดอุน และมนุษย การใช บดเมล็ดสะเดาใหละเอียด หอดวยผาขาวบาง แชน้ํา 1 คืน ดวยอัตรา การใชผงสะเดา 25 – 30 กรัม/ลิตร หรือเมล็ดสะเดาบด 1 กิโลกรัม ผสมน้ํา 20 ลิตร แชน้ํา เปนเวลา 1 – 2 คืน แลวกรองเอากากออก ใชฉีดพนปองกันกําจัดแมลงได โดยนําไปฉีดพน เพื่อควบคุมแมลงศัตรูพืชไดเลย ควรผสมยาจับใบทุกครั้งที่มีการฉีดพน กลุมสื่อสงเสริมการเกษตร สํานักพัฒนาการถายทอดเทคโนโลยี กรมสงเสริมการเกษตร

การปลูกผักระบบเกษตรอินทรีย

6. ขั้นตอนการปลูกผักระบบเกษตรอินทรีย 6.1 การไถพรวนและเตรียมแปลง ตองทําการไถพรวนใหพื้นที่ในแปลงโลงแจง พรอมที่จะทําการวางรูปแบบแปลง ในการวางรูปแบบแปลงจะตองวางไปตามตะวัน เนื่องจาก พืชใชแสงแดดปรุงอาหารและแสงแดดฆาเชื้อโรค แปลงที่จะปลูกพืชผักนั้นความกวางไมควร เกิน 1 เมตร สวนความยาวตามความเหมาะสมของพื้นที่ สวนพื้นที่ที่ยังทําแปลงปลูกพืชไมทัน ใหเอาพืชตระกูลถั่ว เชน ถั่วเขียวหรือถั่วมะแฮะมาหวานคลุมดินเพื่อทําเปนปุยพืชสด เปนการ ปรับปรุงบํารุงดินไปพรอมกับการปองกันแมลงที่จะมาวางไขในพงหญาดวย 6.2 ปลูกพืชสมุนไพรไลแมลง ใหปลูกกอนที่จะปลูกพืชหลัก คือ พืชผักตาง ๆ ( เสริมกับการปองกัน ) พืชสมุนไพรที่กันแมลงรอบนอก เชน สะเดา ชะอม ตะไคร หอม ขา ปลู ก หางกัน 2 เมตร โดยรอบพื้นที่ ส วนต นดานในกันแมลงในระดั บต่ํ า โดยปลูก พืช สมุนไพรเตี้ยลงมา เชน ดาวเรือง กระเพรา โหระพา ตะไครหอม พริกตาง ๆ ปลูกหางกัน 1 เมตร และที่จะลืมไมไดเลยก็คือจะตองปลูกตะไครหอมทุก ๆ 3 เมตร แซมโดยรอบพื้นที่ ดานในดวย 6.3 การยกแปลงปลูก ยกแปลงเพื่อปลูกพืชผัก แตกอนที่จะปลูกจะตองมีการ ปรับสภาพดินในแปลงปลูก โดยการใสปุยคอกจากมูลสัตวที่ตากแหงแลว จะใสมากนอยขึ้นอยู กับความอุดมสมบูรณของดินที่จะทําแปลงปลูกพืชอินทรีย ( หามใชมูลสัตวสด ) ทําการพรวน คลุกดินใหทั่ว ทิ้งไว 7 วัน กอนปลูก 6.4 ปลูกพืชสมุนไพรกันแมลง ใหปลูกที่ขอบแปลงกอน เชน กุยฉาย คื่นฉาย และระหวางแปลงก็ทําการปลูกกระเพรา โหระพา พริกตาง ๆ เพื่อปองกันแมลงกอนที่จะทํา การปลูกพืชผัก พอครบกําหนด 7 วัน พรวนดินอีกครั้ง แลวนําเมล็ดพันธุพืชมาหวานแตเมล็ด พันธุพืชสวนใหญเปนเมล็ดพันธุที่คลุกสารเคมี จึงตองนําเอาเมล็ดพันธุผักมาลาง โดยการนําน้ํา ที่มีความรอน ( 50 – 55 องศาเซลเซียส ) วัดไดดวยความรูสึกของตัวเราเองคือเอานิ้วมือจุม ลงไปถาทนความรอนไดก็ใหนําเมล็ดพันธุพืชแชลงไป นาน 30 นาที แลวจึงนําขึ้นมาคลุกกับ กากสะเดา หรือสะเดาผงแลวนําไปหวานลงแปลงที่เตรียมไวคลุมฟางและรดน้ํา กลุมสื่อสงเสริมการเกษตร สํานักพัฒนาการถายทอดเทคโนโลยี กรมสงเสริมการเกษตร

การปลูกผักระบบเกษตรอินทรีย

6.5 การเตรียมน้ําสมุนไพรไลแมลง กอนรดน้ําทุกวันควรขยําขยี้ใบตะไครหอม แลวใชไมเล็ก ๆ ตีใบกระเพรา โหระพา ขา ฯลฯ เพือ่ ใหเกิดกลิ่นจากพืชสมุนไพรออกไลแมลง ควรพนสารสะเดาอยางตอเนื่อง ทุก ๆ 3 – 7 วัน กันกอนแก ถาปลอยใหโรคแมลงมาแลว จะแกไขไมทัน เพราะวาไมใชสารเคมี ควรดูแลเอาใจใสอยางใกลชิด 6.6 การเก็บเกี่ยว เมื่อถึงอายุควรเก็บเกี่ยวทันที ถาทิ้งไวจะสิ้นเปลืองสารสมุนไพร ในการปลูกพืชอินทรียในระยะแรก ผลผลิตจะไดนอยกวาพืชเคมี ประมาณ 30 – 40 % แต ราคานั้นมากกวาพืชเคมี 20 – 50 % ผลดี คือทําใหสุขภาพของผูผลิตดีขึ้นไมตองเสียคายา ( รักษาคน ) สิ่งแวดลอมก็ดีดวย รายไดก็เพิ่มกวาพืชเคมี หากทําอยางยั่งยืนอยางตอเนื่อง ผลผลิตจะไมตางกับการปลูกพืชโดยใชสารเคมีเลย 6.7 ปลูกพืชหมุนเวียน หลังจากที่ทําการเก็บเกี่ยวพืชแรกไปแลว ไมควรปลูกพืช ชนิดเดียวกับพืชแรก เชน ในแปลงที่ 1 ปลูกผักกาดเขียวปลีไดผลผลิตดี หลังเก็บผลผลิตไป แลวปลูกซ้ําอีก จะไมไดผลเลย ควรปลูกสลับชนิดกัน เชน ปลูกผักกาดเขียวปลี แลวตามดวย ผั ก บุ ง จี น เก็ บ ผั ก บุ ง จี น แล ว ตามด ว ยผั ก กาดหั ว เก็ บ ผั ก กากหั ว แล ว ตามด ว ยผั ก ปวยเล ง เก็บปวยเลงแลวตามดวยตั้งโอ ทําเชนนี้ทุก ๆ แปลงที่ปลูกแลวจะไดผลผลิตดี 6.8 การปลู ก พื ช อิ น ทรี ย ปลู ก ได ทั้ ง แนวตั้ ง และแนวนอนแต จ ะต อ งปลู ก พื ช สมุนไพรกอนและตอเนื่อง แลวตองปลูกพืชสมุนไพรสลับลงไปในแปลงพืชผักเสมอ แลวตอง ทําใหพืชสมุนไพรตาง ๆ เกิดการช้ํา จะไดมีกลิ่น ไมใชปลูกเอาไวเฉย ๆ การปลูกพืชแนวตั้งคือ พืชที่ขึ้นคาง เชน ถั่วฝกยาว มะระจีน ฯลฯ และแนวนอน คือ พืชผักตาง ๆ คะนา กะหล่ําปลี ปวยเลง ตั้งโอ ฯลฯ ทุกพืชที่ปลูกในแปลงเกษตรอินทรีย 6.9 การปลูกพืชสมุนไพรในแปลงเพื่อไลแมลง ยังสามารถนําเอาพืชสมุนไพร เหลานี้ไปขายเพิ่มรายไดอีกทางหนึ่งดวย หลังจากทําการเก็บเกี่ยวพืชผักแลว ควรรีบทําความ สะอาดแปลงไมควรทิ้งเศษพืชที่มีโรคแมลงไวในแปลง ใหรีบนําไปทําลายนอกแปลง สวน เศษพืชที่ไมมีโรคแมลงก็สับลงแปลงเปนปุยตอไป กลุมสื่อสงเสริมการเกษตร สํานักพัฒนาการถายทอดเทคโนโลยี กรมสงเสริมการเกษตร

การปลูกผักระบบเกษตรอินทรีย

ที่มา เอกสารคําแนะนํา : การปลูกผักระบบเกษตรอินทรีย. กรมสงเสริมการเกษตร. 2547 ขอมูล : กฤษณ พุมคชา วิเชียร เพชรพิสิฐ บรรณาธิการเนื้อหา-ออกแบบรูปเลมและปก : เกตุอร ทองเครือ

กรมวิชาการเกษตร กรมวิชาการเกษตร กรมสงเสริมการเกษตร

จัดทําและเผยแพรทางเว็บไซต กลุมสื่อสงเสริมการเกษตร สํานักพัฒนาการถายทอดเทคโนโลยี กรมสงเสริมการเกษตร