Альманах "Кальміюс" № 1 2005 by Вениамин Белявский

ÏÎÅÇ²ß Àëëè Ìàðàòîâî¿, Áîãäàíè Ìàò³ÿø, ßðîñëàâè ²â÷åíêî, Äìèòðà Ëàçóòê³íà, Þð³ÿ Çàâàäñüêîãî, Òàðàñà Ãðèãîð÷óêà, Ñåðã³ÿ Ìåêåäè, Âàëåíòèíà Òåðëåöüêîãî, Ñàøêà Óøêàëîâà

ÏÐÎÇÀ

×èñëî 1 (22) 2005

Â ÍÀÑÒÓÏÍÈÕ ×ÈÑËÀÕ ÊÀËÜÌ²ÞÑÓ

ÊÀËÜÌ²ÞÑ

Íîâ³ òâîðè Àíàòîë³ÿ Äí³ñòðîâîãî, Îëåãà Ñîëîâ ÿ, åêðàí³çîâàíèé ðîìàí Ëåîí³äà Ñêðèïíèêà ²íòåë³´åíò

ÐÅÖÅÍÇ²¯

ÊÀËÜÌ²ÞÑ

Íîâ³ ðåöåíç³¿ ªâãåíà Áàðàíà, Àííè Õàð÷åíêî, Òåòÿíè Òåáåøåâñüêî¿, Åëüçè Àéçåíøòîê, Êàòåðèíè Áîðèñåíêî, Îëåãà Ñîëîâ ÿ, Âàëüòåðà Îòòî Äðà´à

Ë²ÒÅÐÀÒÓÐÍÎ-ÌÈÑÒÅÖÜÊÈÉ ÀËÜÌÀÍÀÕ ×ÈÑËÎ 1 (22) 2005

ÊÀËÜÌ²ÞÑ Ë²ÒÅÐÀÒÓÐÍÎ-ÌÈÑÒÅÖÜÊÈÉ ÀËÜÌÀÍÀÕ ×èñëî 1 (22) 2005

ÇÌ²ÑÒ ÏÎÅÇ²ß Âàñèëü ÃÎËÎÁÎÐÎÄÜÊÎ Ç ÍÎÂÈÕ Â²ÐØ²Â ................................ 4 Âàñèëü ÑÒÀÐÓÍ Â²ÐØ² ........................................ 15 ÏÐÎÇÀ Îëåã ÇÀÂ ßÇÊ²Í ÒÐÈ ÅÒÞÄÈ .................................... Îëüãà ÄÅÐÊÀ×ÎÂÀ ÊÈËÈÌÈ ÒÀ ÌÀÏÈ ............................... ÊÎËÈ ÌÈÍÅ ÖÅÉ ÄÅÍÜ ........................... ÍÅÍÀÂÈÄÆÓ!!!!!! .............................. ÑÂ²ÒËÎ ÄËß ÒÅÁÅ .............................. Òàíÿ ÌÀËßÐ×ÓÊ Â²ÂÑßÍÅ ÏÅ×ÈÂÎ ² ¥ÐÀÍÀÒÎÂÈÉ Ñ²Ê .............. Ëþáîâ ÇÀÃÎÐÎÂÑÜÊÀ ÎÄÈÍ ÄÅÍÜ ²Ç ÁÀÃÀÒÜÎÕ ÏÎÄ²ÁÍÈÕ ............... Ìàðèíà ÏÀÂËÅÍÊÎ ÄÅ ÒÂÎ¯ Á²Ë² ÁÀÍÒÈ? .......................... Îëåã ÊÀÆÀÍ ÇÐÀÍÊÓ ÇÀÂØÅ ÕÎ×ÅÒÜÑß ÊÀÂÈ ...................

27 31 33 34 36 39 60 63 76

AD FONTES Âàðâàðà ×ÎÐÍÀ ÍÅÏ .......................................... 84 Ìàéê ÉÎÃÀÍÑÅÍ 17 ÕÂÈËÈÍ .................................... 92 ÏÅÐÅÊËÀÄÈ Åçðà ÏÀÂÍÄ Ã Þ ÑÅËÂ²Í ÌÎÁÅÐË² .......................... 114

Êàëüì³þñ

1 2005

ÐÅÖÅÍÇ²¯/ÊÐÈÒÈÊÀ Âàëüòåð Îòòî ÄÐÀ¥ ÁÀÉÊÈ Ç² ÑÊËÅÏÓ ............................. ªâãåí ÁÀÐÀÍ ÍÀÒÞÐÌÎÐÒÈ Ç ÍÎÌÅÐÀÌÈ ² ÁÅÇ ÍÈÕ ............ Ì²Æ ÑÒÎÐ²ÍÊÀÌÈ ÑÒÀÐÎ¯ ÀËÜÁÎÌÍÎ¯ Ë²ÐÈÊÈ .... ÇÀÏÎÂ²Ò ËÞÁÎÂÈ .............................. ÒÐÈÍÀÄÖßÒÜ ÐÈÒÓÀËÜÍÈÕ ÎÁÐÓ×²Â Þð³ÿ ÀÍÄÐÓÕÎÂÈ×À . ÒÐÈ ÊÎËÀ ÏÅ×ÀË² ÀÍÄÐ²ß ÌÀËÀÙÓÊÀ ............. Ó ÊÂ²ÒÀÕ Â²×ÍÈÕ ² ÏÀÕÓ×ÈÕ .................. ËÀÑÒ²ÂÊÀ, ÂÈÊÓÏÀÍÀ Ó ÕÌÀÐ² ................. ÏÎÐÒÐÅÒ ËÞÄÈÍÈ ÍÀ ÇËÀÌ² ..................... Êàòåðèíà ÁÎÐÈÑÅÍÊÎ ÊÎËÈ ÖÅ Ì²ÑÒÎ Ç ¯ÄßÒÜ .................... ßÊ ÑÒÀÒÈ ÒÐÀÂÎÞ ............................. Ëþáîâ ÇÀÃÎÐÎÂÑÜÊÀ ÊÎËÈ ÁÓÄÅ ÇÄÀÂÀÒÈÑÜ, ÙÎ ÂÑÅ ÍÀÌÀÐÍÅ ß ÏÐÈÉÄÓ ... ............................. Ò²ËÜÊÈ Á ÍÅ ÄÎÂÃÎ ÖÅÉ ÑÓÌ ÇÎÑÒÀÂÀÂÑß Â ÌÅÍ²... ............. Àííà ÕÀÐ×ÅÍÊÎ ªÄÈÍÀ Ç ÓÑ²Õ, ÀÁÎ Ä²Â×ÈÍÊÎ, ÒÈ ÙÅ ÁÎÐÅØÑß Ç² ÑÂÎ¯Ì ×ÓÄÎÂÈÑÜÊÎÌ? ....................... ÌÎÂÍÀ ÑÂÎªÐ²ÄÍ²ÑÒÜ ÏÐÎÇÈ ÑÒÅÏÀÍÀ ÏÐÎÖÞÊÀ .... Òåòÿíà ÒÅÁÅØÅÂÑÜÊÀ-ÊÀ×ÀÊ ÎÁÐÀÇ Æ²ÍÊÈ Ó ÐÎÌÀÍ² ÑÎÔ²¯ ÌÀÉÄÀÍÑÜÊÎ¯ Ä²ÒÈ Í²ÎÁÈ ................................................................. Îëüãà ÄÅÐÊÀ×ÎÂÀ ÔÎÁ²ß ÂÐÎÑÒÀÍÍß Ó ÑÂ²Ò ² ÁÐÀÊ Í²ÆÍÎÑÒ² Â²Ä ÂÀÑÈËß ÒÓËÀß ......... ØÌÀÒÎÊ ÍÅÁÀ ÍÀ ÇÅÌË² ........................ ÀÍÒÈÏÐÎÃÈÍÀÍÍß Ï²Ä ÑÂ²Ò ..................... Îëåã ÑÎËÎÂÅÉ ÔÓÒÓÐÈÇÌ ² ÂÅËÈÊÀ ÄÓËß ...................... ÀÍÎÍIÌ ÁÓËÜÊÀ Ï²Ä ÍÎÑÎÌ ............................

119 123 125 127 129 131 134 136 138 141 142 145 147 150 153 158 167 169 171 174 183

Ë²ÐÈ×ÍÈÉ ÏÎÑÒÑÊÐÈÏÒÓÌ ²âàí ÀÍÄÐÓÑßÊ. ÏÈÑÜÌÎ

ÔÐÀÍÊÎÂÈ ............. 191

ÏÐÎ ÀÂÒÎÐ²Â ................................. 192

Êàëüì³þñ

1 2005

ÏÎÅÇ²ß

Êàëüì³þñ

1 2005

Âàñèëü ÃÎËÎÁÎÐÎÄÜÊÎ Ç ÍÎÂÈÕ Â²ÐØ²Â *** Òåïåð ä³â÷àòà äëÿ ìåíå ìåòåëèêè. *** Áóäèíêè âèãíàíö³â ç³òõàþòü, ìîãèëè âèãíàíö³â ñòîãíóòü. *** Ó Òîðîíòî ñåðåä ì³ñòà âèâ³ðêè ïåðåá³ãàþòü äîðîãó. Âèâ³ðêè äóø³ ³íä³ÿí. *** Òîé, õòî ò³êàº, íå ñò³ëüêè äóìàº ïðî â³ääàëåíèé ô³í³ø, ÿê ïðî òå, íàñê³ëüêè äàëåêî ïîçàäó ëèøèâñÿ ñòàðò. *** Ë³òåðàòóðíà Óêðà¿íà ´àçåòà áåç âåñ³ëüíèõ îãîëîøåíü.

Êàëüì³þñ

*** Ó ö³é êðà¿í³ ïåð³îäè ãîëîäó ÷åðãóþòüñÿ ç ïåð³îäàìè ïðîãîëîä³. *** ² òîé, õòî ïðèá³ãàº îñòàíí³ì, ïåðåòèíàº ô³í³ø. *** ÷åðâîíèé îðà÷ ðàí³øå ñòðèãñÿ êîðîòêî, ïî-â³éñüêîâîìó, òåïåð óêðà¿í³çóâàâñÿ: â³äïóñòèâ êîçàöüê³ âóñà ³ îñåëåäö³ ïî âñ³é ãîëîâ³. *** Ñòàðèé: çóáè âèïàäàþòü íàâ³òü ³ç âñòàâíèõ ùåëåï. *** Ïòàõ òðèìàº íàä òðàâîþ íå âèùå çà ñ³ðíèêîâó êîðîáêó ó ì³öíî ñòèñíóòèõ ëàïêàõ äåðåâî. *** ßêùî áîã íå çíàº, ñê³ëüêè áóäå äâ³÷³ ïî äâà, íåõàé ïîñïèòàºòüñÿ ó ²ëë³. *** Äìå â³òåð, òðóñèòü áóäèíêàìè, ÿê äåðåâàìè: åëåêòðîëàìïî÷êè ø³ñòäåñÿòèâîëüò³âêè ³ ñîðîê³âêè ïàäàþòü ç³ ñòåë³ ãðóøêàìè.

1 2005

Êàëüì³þñ

1 2005

*** ßêáè íå áóëî øè¿ íå â³äðóáàëè á ãîëîâó. *** ßêùî ó òåáå íåìàº ïîðîõó, ùîá çàñèïàòè ðàíè, òî íå áóäå é ðàí. *** Äå òóò äî÷åêàºøñÿ âçàºìíîñò³ â³ä ø³ñòíàäöÿòèð³÷íî¿ ä³â÷èíè: âîíà ³ç çàìîæíî¿ ñ³ì ¿, à ÿ á³äíèé. *** Âîðîíå, âîðîíå, íàìàëþâàâ òåáå íàéá³äí³øèé ó÷åíü ï³ñëÿâîºííî¿ øêîëè, õëîï÷èê, ó ÿêîãî íå áóëî æîäíîãî êîëüîðîâîãî îë³âöÿ ëèøå ÷îðíèé. *** Îñíîâà ÷àñîïèñ, çàñíîâàíèé ²ëëåþ 1861 ðîêó çà ó÷àñòþ Òàðàñà Øåâ÷åíêà. *** Ñàìîãóáåöü: ãîëîâó ìàº ÷îðíèé ïåðëàìóòðîâèé ´óäçèê õîäèòü ðîçõðèñòàíèé.

Êàëüì³þñ

*** Çèìîâ³ âèøèâêè ç óçîðàìè Ñàíòà-Áàðáàðè . *** Ïîë³òèêè, ò³, õòî ï þòü êðîâ, ï³ò ³ ñëüîçè ñâîãî íàðîäó, ð³çíÿòüñÿ ì³æ ñîáîþ ëèøå êîëüîðîì ¿õí³õ ïîñóäèí: ó êîãî çåëåí³, ó êîãî æîâòî-áëàêèòí³, ó êîãî ÷åðâîí³, ð³çíÿòüñÿ ì³æ ñîáîþ ëèøå ðîçì³ðîì ¿õí³õ ïîñóäèí: ó êîãî êåëèõ, ó êîãî ñð³áíàÿ ÷àøà, ó êîãî ð³êè, òà âñå òå íàïîâíþºòüñÿ ïî â³íöÿ. *** Â ìîºìó â³ö³ íåðåàë³çîâàí³ çàäóìè ïåðåòâîðþþòüñÿ íà ðÿäêè çàïîâ³òó. *** Ó òîãî, õòî æèâå á³ëÿ òðàìâàéíî¿ êîë³¿, îäíà íîãà ³ç øïàëè. Ó òîãî, õòî æèâå á³ëÿ ñòàâêà, îäíà ðóêà ³ç ïîïëàâöÿ.

1 2005

Êàëüì³þñ

1 2005

*** Óä³ëèëà ìåí³ äîëÿ äâ³ ×åðíå÷³ ãîðè. Íàñòàíîâèëà ìåíå Ãíèëîñèðîì á³ëÿ íèõ. *** Ó ï³äë³òê³â ãåí³òàë³¿ ç ïëàñòèë³íó, òà îðãàçì ñïðàâæí³é. *** Æèâó ñàì, ÿê ³íêîëè ÷õíó, òî íåìàº í³êîãî ïîðÿä, õòî ñêàçàâ áè íà òå: Áóäü çäîðîâ! *** Í³÷í³ ãîëîñè: ñàìà òàêà, ÿê Áàáà-ÿãà, à ïîâåðåñêóº, ÿê ðóñàëîíüêà. *** Äîäîìó: çàë³çíè÷íèé êâèòîê ³ç óñì³øêîþ ìàòåð³.

Êàëüì³þñ

*** Õòî ìè: âíóêè Ñåáàñòüÿíà Áàõà, ÷è âíóêè Äàæáîãîâ³? *** ßêáè ê³ò ¿â óñå, ùî é ëþäèíà, òî â³í áóâ áè óæå íå ê³ò, à ì³ë³ö³îíåð. *** Áà÷èâ ó ñóñ³ä³â òàê³ ãàðí³ ñèí³ êâ³òè îäíà á³ëÿ îäíî¿ öâ³òóòü. Õî÷ó, ùîá ³ ó ìåíå ó äâîð³ áóëî òàê ñàìî ñèíüî. Ïîâ³øó ï³ä ñòð³õîþ ñèí³ ñïîðòèâí³ øòàíè. *** Ñèíîâ³ éîãî îäíîêëàñíèöÿ íå äóæå ãàðíà äëÿ ìåíå æ âîíà êðàñóíÿ. Ñèí äèâèòüñÿ íà íå¿ ëèøå ï ÿòíàäöÿòüìà î÷èìà, àÿ âñ³ìà ï ÿòäåñÿòüìà. *** Ò³ëüêè êîíèêè âèòîïòóþòü òðàâó íà ïîäâ³ð ¿ ñàìîòíüîãî ÷îëîâ³êà.

1 2005

Êàëüì³þñ

1 2005

*** Äîðîñëà äîíÿ òà ¿¿ ìàìà äîëîíÿ. *** Ä³â÷àòà ÷àìð³þòü â³ä ïðîãåñòåðîí³â. *** Ëþäè áîðþòüñÿ çà òåðèòîð³þ â³éíàìè, à ïòàõè ï³ñíÿìè. *** Ñåëî âèãèáàº: ñàìîãîííèö³ õîâàþòü ñâî¿õ êë³ºíò³â. *** Ðîñ³éñüêèé õðåñò â ²çìà¿ë³: ðîñ³éñüê³ ïðàâîñëàâí³ ïîïè, ÿê ñîáàêè, ì³òÿòü òåðèòîð³þ ìèíóëî¿ ³ìïåð³¿ õðåñòàìè. *** Âèùå êðîâ³: ä³â÷àòêà ñòàòåâî äîçð³ë³ ñòàþòü âèùå êðîâ³ ³ â³äìîâëÿþòüñÿ â³ä ñâî¿õ íàãóëÿíèõ ä³òåé.

Êàëüì³þñ

*** Âèøèâêà íà ãðóäÿõ ÷îëîâ³÷î¿ ÷è æ³íî÷î¿ ñîðî÷êè äóøà ó â³íî÷êó. *** Ìàëî õòî ç ïåíñ³îíåð³â äîæèâàº äî çàâåðøåííÿ ÷åðãîâîãî òåëåñåð³àëó. *** Á³ëå ëè÷êî, ÷îðíèé âóñ òàêîìó ò³ëüêè â ÑÁÓ ñëóæèòè! *** Ëþäñòâî íà óêðà¿íñüêîìó âåñ³ëë³ áóëî, ìåä-âèíî ïèëî: ïî áîðîä³ òåêëî, à â ðîò íå ïîïàäàëî êàçêè íàø³ ðîçïîâ³äàòè âì³ëî, àëå ïðî ùî, ïðî òå íå çíàëî. Öâ³òå òåðåí Ó ëóç³ òåðåí öâ³òå, ó ëóç³ êîðîâà ìóêàº. Í³, âîíà íå ìóêàº, òî âîíà ï³ñåíüêó ìóãèêàº.

1 2005

Êàëüì³þñ

1 2005

×àñ áîìáà ç ãîäèííèêîì? ãîäèííèê ç áîìáîþ! *** Ê.: ßê ÿ ñòîìèâñÿ æèòè, òà é ùî öå çà æèòòÿ, íå æèòòÿ, à ñàì³ ïîðàçêè, ÷è íå çì³íèòè ìåí³ ñòàò³? *** ëåñá³ÿíîê ë³êóþòü ñîëäàòè îêóïàö³éíèõ â³éñüê *** Ê.: ß, ÿê ïîëèøåíå ãîðîá ÿ÷å ãí³çäî, ñïîä³âàþñÿ: îñü ïðèéäå âåñíà ³ ìåí³ íàðåøò³ íàïèøå ëèñòà òà, õòî ïåðåñòàëà ïèñàòè, í³áè âèëåò³ëà ç ãîðîá ÿ÷îãî ãí³çäà íàçàâæäè .

Êàëüì³þñ

Â³äðàçà äî àáåòêè Ê.: Àæ íå õî÷åòüñÿ ïèñàòè ë³òåðàìè ò³º¿ àáåòêè, ÿêîþ êîðèñòóºøñÿ ³ òè . *** Ó áóäü-ÿêîãî áàíäèòà á³ëüøå ïèõè â³ä ñâîº¿ ïðèíàëåæíîñò³ äî áàíäè, í³æ â óêðà¿íö³â íàö³îíàëüíî¿ ãîðäîñò³ ò³ ðîçìîâëÿþòü ñâîºþ ìîâîþ ³ íàâ³òü õèçóþòüñÿ òèì! *** Ðåâîëþö³¿ â³äáóâàþòüñÿ ó ñòîëèöÿõ, à â ïðîâ³íö³ÿõ ãðîìàäÿíñüêà â³éíà. *** áàãðÿíà óêðà¿íà: ïðàïîðîíîñö³ îðäåíîíîñö³ õðåñòîíîñö³ ñòóñîíîñö³ *** Íàâåñí³ ó ä³â÷àò ³ç øóá âèïàäàº øåðñòü ³ îãîëþþòüñÿ ïóïè.

1 2005

Êàëüì³þñ

1 2005

*** Ñòàð³é ëþäèí³ âñÿêà ñèíÿ êâ³òî÷êà, í³áè áàðâ³íîê. *** Äåÿêèì ôóòáîë³ñòàì òðåíåð çàáîðîíÿº ãðàòè ãîëîâîþ ùîá, áóâà, íå ïðîáèëè ì ÿ÷à. *** ¥îí´àäçå: Ïîõîâàéòå òà âñòàâàéòå, êàéäàíè ïîðâ³òå ³ âðàæîþ, çëîþ êðîâ þ âîëþ îêðîï³òå! *** Íåìàº ÷àñó ïðî÷èòàòè â³ðø³ óñ³õ ïîåò³â. Íàâ³òü ñâî¿ âëàñí³ ÷åðåç òå íå ÷èòàþ! À äåÿê³ ïîåòè ³ íàïèøóòü, ³ ñåáå ïðî÷èòàþòü, òà ùå é íàïàì ÿòü âèâ÷àòü! *** Ä³òè õë³áîðîáè ç ñàí÷àòàìè ðàä³þòü ïåðøîìó ñí³ãîâ³.

Êàëüì³þñ

Âàñèëü ÑÒÀÐÓÍ Â²ÐØ² Ç êíèãè Ñð³áåðíèé êîðïóñ ***

Â.Ãåðàñèì þêó êë³ù³ ïðèïèñàí³ âïîäîâæ óñ³õ ÷àñ³â. ç òîáîþ äàâí³ ìè àæ ìîõ íà äóø³. ÷è ì³ñÿöü âñòàâ ç âàæêî¿ ëàâè ñ³â. ãîðòàííèé ãîëîñ ìîðÿ âæå íà ñóø³. ñë³äè áðàò³â âàæê³ ÿê øåñòîïåð. ïåðî æàð-ïòèöü óñì³õíåíå òà ïðàâå. ø³ñòü âåðøíèê³â í³õòî ç íèõ ùå íå âìåð íå âïàâ ç ã³ëëÿ êîëèøíüîãî íà òðàâè... òðèâàº ñë³ä çîðèòü ç óñ³õ áîê³â ïåðî á³æèòü ìåðåæàíèì ïðîâàëîì. õîëîíå öâ³ò ïîñð³áëåíèõ ï³äê³â òðàÿíîâèì ³ çà ñèð³òñüêèì âàëîì.

1 2005

Êàëüì³þñ

1 2005

***

².Ðèìàðóêó ë³÷èëüíèêè çàìêíåíî íàä ïàðôåíîíîì ñí³ã â Ñîô³¿ ñòîãîëîñå îäðå÷èñÿ . íà äåðåâ ÿíîìó é ïîðîæíüîìó êîí³ õîäèòè â ñâ³ò ó÷èñÿ òà ó÷èñÿ... ÷è ñòÿã ìàéíå ÷è áðÿçíå êàëèòà. êàëèíà â ëóç³ ç³áðàíà òóìàíîì. ðîçïèñàíà îðàêóëîì ïëèòà ïðèíåñåíà ñêåëåòîì ³ òóðìàíîì. íà ìàã³ñòðàëüíèõ âîäàõ ñóºòà: ïëèâóòü øàáë³ òà øàáë³ òîíóòü ñòð³ìêî. òîíêå â³êíî òà â íüîìó âæå ñâ³òà ïîðîæíÿ ³ çàâåðøåíà ñòîð³íêà. ***

Â.Ìàõíó êîðèñíèõ ñí³â ïðèñîõëà òå÷³ÿ ÷èÿ òè ñòåõî â³÷íèõ ìåëàíõîë³é. ÷èòàºòüñÿ ³ ïèøåòüñÿ ³ì ÿ â ïîðóøåíîìó é ì³÷åíîìó ïîë³ êëè÷ âîëîñíèõ ïðèíàä ïåðåáð³äà áðèäê³ ñí³ãè â îòî÷åíîìó â³òð³. ðåáðî àäàìà

Êàëüì³þñ

âèéìå äåðð³äà ³ ìóõà ãëèïíå ñîëîì íà ïþï³òð³. ñë³ä çàù³ïîê íåùèðèé îêåàí äå òüìà ñòèõ³é ³ çâàëèùà ïðèðå÷åíü. íà âñå â³êíî çàñìó÷åíèé åêðàí ç êîëîíàìè ç³íèöü ³ í³æíèõ ðå÷åíü. ***

Ì.Ñà÷åíêó ðîçïèñàíà ñîêèðîþ ìåæà ç-ïîì³æ îòàð ³ øîëóäèâèõ êîíåé çìåðåæàíèé ñí³ãàìè ì³íîòàâð íå äîòÿãòèñü êîð³ííÿìè õàðîíå... íåáåñíà ð³íü êàì³í÷èêè âèòê³. ò³êàº ñîí íà óðâèùà äàëåê³. äåñü âèùèé ñâ³ò êîëîí³¿ òåðïê³ ñïóñêàº â íåâ³äü äî ãëóõî¿ äåêè. ðÿñíèé äåêîð äå êîáðà âîäèòü õîð ãîðèçîíòàëüíèé ÷åðâ ïîâ÷à ïîêîðè: ó ñòîðîæêèé òþðåìíèé êîðèäîð íå ïîñï³øàé õàé í³÷ îêðåñëÿòü øïîðè.

1 2005

Êàëüì³þñ

1 2005

***

ª.Áàðàíó ïîñï³õ êàðòîïë³ íà áåðåç³ ìîðÿ íóæäà. íèæí³ ñâ³òè óìë³âàþòü íà õìàð³ ëåãêîãî êàì³ííÿ. íóæà íàä ñâ³÷êîþ äèìîì ò³ñíèì îñ³äà ò³ëüêè ïðîõîäèø âóçüêèì ìîâ÷àçíèì ïîêîë³ííÿì. êîëî ïîá³ëåíå òðè÷³ òðàâó îá³éäè. ï³çíÿ ë³÷áà çà êðèëîì ñòîðîï³ëîãî ïòàõà. íå ñîòâîðèòü áè ïåðîì ãîëîñíî¿ á³äè ó âîäÿí³é ãàëåðå¿ íåá³æ÷èê³â êðîìà òà áàõà... õë³á íà âåðñàäë³ ò³ñíå êðóæëÿííÿ ñâ³ò³â ò³ëüêè íàì³òêà íà ãðóäè âïàäå ñóõîçëîòà. ãð³çíå ìîâ÷àííÿ íåáåñíèõ âåðòêèõ æèâîò³â ÷è ïåðåêèíå òåáå ÷åðåç íàø³ ç³ð÷àñò³ áîëîòà? ***

Ñ.Ïðîöþêó ùå íåâ³äîìî ÿê? òè ïòàõà îá³éøîâ ³ ÷è äîðîãà ñëàëàñÿ ÷è ïíóëàñü ³ ñëàâà ñíîì-äîùàìè îáìèíóëàñü. õîëîäíèé ñâ³òå â òåáå ï³çíº

Êàëüì³þñ

ùîñü... ñêðèïèòü ïåðî ç³éøîâ ãîäèííèêàð ðóêà íåâì³ëà õèëèòüñÿ äî ë³ñó ðîá³òíèêîì âñåâèøíüîãî çàì³ñó íå òè ï³øîâ à âòðà÷åíèé ³êàð. â³äîìî âñå íà ìàï³ êðåéäÿí³é â³äîìå âñå ëÿãëî êîøëàòèì ïðàõîì îêðàñîþ íåâåëè÷àëüíèõ äí³â áóâ çøèòîê ìð³é ï³ä óðî÷èñòèì äàõîì... ùå âèòêàí³ ïîëÿ. ùå ïí³ ñë³ï³. ùîðàçó îïðîì³íåíà ïîëîâà. ñïèíàþòüñÿ ñîëîäê³ àæ òóï³. ¿ì íå äî òåáå õî÷åòüñÿ äî Ñëîâà. ***

Î.¥îðäîíó î. íåðîá áîðíåî íèòêà ç ïëå÷à ÷è ïë³òü... àðòèêóëÿö³¿ ç-ï³ä í³÷íîãî âàãîíà. ïåðîíàìè Ëüâîâà íàø ïðèâèä îñòàíí³õ ñòîë³òü âàã³òíèé ëåãêèé ÿê êîðøàê ç îðåãîíà. íà ö³ñàðñüêèõ ãîðàõ íåçàéíÿòèé ñò³ë ³ ñòèëî íåëîæíèé ñòèãìàòå ìåòðî íå äîòÿãíå þðáó. îøóêàíå ³ ïðîòåêö³éíå ñåëî ³ òîé ïîâîäèð îãëÿäàºòüñÿ âñå íà þðó.

1 2005

Êàëüì³þñ

1 2005

îñòàííÿ íàä³ÿ â ºâðîïó êîëåñà ç ãîðè. íà ÷îðí³é âàë³ç³ ÷îðí³øèé çà áðèëü âîðîïàé. ç âåñíè ³ äî îñåí³ òàê íå ä³æäàòè äàðè âîðîæå íàìèñòî ÿêèì ùå íå êóïëåíî êðàé ³ êàðà ³ ñí³ã ïåðåâèòèé ÷îëîì çâ³çäàðÿ äî ÿðìàðêó íàð³ä íàðîäæåíèé çàäí³ì ÷èñëîì. â³ç äàð³ÿ êîòèòü òåáå çà îñòàíí³ ìîðÿ ³ í³ìôà îäíèì ïîãàíÿ ³ â³òàº âåñëîì. ***

Â.Ãîëîáîðîäüêó â ñîëîíîìó ò³ë³ ïå÷åð ³ ïîðàä ïðèíàä ñîëîòâèíñüêèõ âèâåðøóþòü âåæó. ÷åðíå÷à õîäà ï³ä çëÿãàííÿì ïåðà ïàï³ð ïîðöåëÿíîâèé ñêðèáíî ìåðåæó. æóð³òüñÿ õîäè óìë³âàéòå âîãí³ âãèíàéòåñÿ äèõàííÿ äàâíüî¿ ñòðàòè. íà ò³ì ïåðåâàë³ òà âèðèíå ãí³ò ³ âèéìå ç î÷åé ïåðåïèëÿí³ ´ðàòè... íå ãðàéòå íà ñòðóííèõ íå äì³òü ó äóäó: äóõ íàö³¿ âïàâ ç êàì ÿíîãî îõâ³ñòÿ. ìàëåíüêó âåñíó ³ òðàâó ìîëîäó çíàéäè ó âåëèêîìó é á³äíîìó ì³ñò³.

Êàëüì³þñ

Ç êíèãè Çáèðà÷³ êàì³ííÿ (2002) *** êàïóë³ÿ ìàëåíüêà îáëàñòü. æìåíÿ ïðèíàäà æìåíÿê³â ³ ìàíäàðèí³â. ñòð³ëà çëåò³ëà ³ ÷óæà êèøåíÿ ìàíäðóþ÷³ äóäàðèêè íà ñêðèí³. ìàéñòðè ñêðèïêîâ³ ïàëåí³ äåðåâà â³òðè ãðîçîâ³ ïåðåïèøóòü ìàïó. ìàíòà÷êà â á³ë³é ïóñò³: òî ïåðåðâà êîëè ñí³æèíêè òîðîõòÿòü ïî òðàïó. *** êîëèøí³é ñàä âòðà÷àºòüñÿ ³ ãàñíå íà ïíÿõ íå âèïàäàº êàðòà ãí³â. õðåñò ïàõíå ñíîì ³ çà òîáîþ ñòðàñíå ïîõîäæåííÿ çàõîâàíèõ âîãí³â. ã³ðêèé ïðè÷³ëîê âèñíàæåí³ ñòð³õè íå âèòèñíóòè é êðàïë³ ã³ðêîòè. âìåðçàþòü â ñóùå çâàáëåí³ ãîð³õè. çèìîâà ã³ðêî ÷îì ñàìîòíÿ òè.

1 2005

Êàëüì³þñ

1 2005

*** ïîðàçêà îñåí³: ëèñò òþòþíîâèõ ïàëüï íà ïàëüöÿõ òüìà íåì³ñÿøíîãî ñêîíó. ãîð³õà òâåðäî êàì ÿíîãî ñêàëüï áåç ³ìåí³ òîé ñêàëüä â ³ì ÿ çàêîíó. *** êàðòèíà àíä³ºâñüêî¿ ò³ëà: áëèñêó÷³ ãðóø³ â ïóñò³ ïîìàðàí÷à îáìåæåíà ãîðîäàìè ëà ìàí÷à òà â³òðó çàïîçè÷åíà ì³òëà òëÿ ò³ì ÿ ò÷å âìîêàº êîð³íü çëà âñèõàº ïàã³í íà ÷óæîìó ïîë³ êàðòèíà àíä ïðèçàõ³äí³ êðàñîë³ íà ïëàùàíèö³ äíÿ. ³ ðåìåñëà. *** ãðèãîð³é ñàâè÷ ïî ñëüîò³ ëåãêèé. ïèëîê ³ êèé ³ íà êàÿë³ ñâ³÷êà. ìèíóëîñÿ... ÷åðâîíà ñåìèð³÷êà. äó ôó äèõíå íà â³òåð îò÷èõ êðèë.

Êàëüì³þñ

ñí³ã ïðîë³òàº äî âîë³. ç á³ëîãî äåðêóëà ì³äü êàðàñó â ñüîìîìó òà íå îñòàííüîìó êîë³ òè ïðîñòî íåáà ìåíå íå êîõàé: ò³ëî òàêå íåïðàâäèâå ³ äèâíå. íèòü àð³àäíà âòðà÷àº íåõàé íàøå áóòòÿ ³ ñàìîòíº ³ ð³âíå. ðâ³éíå ³ âòðà÷åíå â áîæèõ ï³ñêàõ â áîæèõ îñåëÿõ çàëèòèõ ñëüîçîþ. òîï÷åòüñÿ ñâ³ò ïî çáîë³ëèõ ê³ñòêàõ çà ð³÷êîâîþ ñïëèâàº ëîçîþ *** õâîù³ íå çáóäæóþòü âò³êàòè äî ïå÷åðè æèëîãî ôîíäó ôðîíäà ³ ôàíòîì. ìå÷åòíà ãîëèçíà òà ñ³ê êè÷åðè ôîíòàíîì á þòü ï³ä ñïèëÿíèì ìîñòîì. à ìàñòàê³â âñå á³ëüøàº ó ñâ³ò³ ìàëåíüêèì ñâ³òëî ñòàëî ³ òåïëî. òÿãòè òà ïåðåòÿãóâàòè ñ³ò³ ³ ïåñòèòè ³ ãí³âèòè ñòèëî... *** ïå÷àëèâñÿ ñí³ã âîëîñíèé íà á³äó. äîáà âîðîæêà â³ñòóâàëà ³ ñëàëà. êîëèñü âèãðàâàâ á³ëèé äåíü íà äóäó ³ ìóçèêó é õë³á íàøà ô³ë³ÿ ìàëà.

1 2005

Êàëüì³þñ

1 2005

ìîðîçÿí³ ñòðóñè ÿê âèíèêíå ñòðóã: ç äàðàìè òà ùå äàðìîâèìè âîãíÿìè. íå âòðèìàº æ³íêó ³ âîëþ ñòàðó ³ âîäó ç ïîðóøíî¿ ÿìè. *** ìîðîçÿíèé äóõ äîõîæàëå äèòÿ. áîæêè ãîìîíÿòü íîâîð³÷í³. õîäèòè çà îáð³é ³ ïåñòèòè ñòÿã îñï³âàíèé â ñåðïí³ ³ ñ³÷í³. ñòð³ëüö³ ñ³÷îâ³ õðîí³êàëüí³ êðóãè. âîíè ùå æèâ³ òà áàäüîð³. íà çàõîä³ âîä ³ ñòàðî¿ êóãè ñàìîòí³ â³òðèëà ó ìîð³... *** êðèëî ìàëî¿ àç³¿ â ñàäêó. êóäè äå ñàä ïðÿìóº ï³õòóðîþ. â çàáóòîìó øîâêîâîìó êóòêó õîëîäíó ï³õâó ïðèõèëè ãîðîþ. ðîºâà õìàðà çîâí³øí³õ îçíàê çíàéîì³ ïèñüìåíà çøèâàþòü ñóò³íü. ïî øèáö³ ñêàêîâèò³é ãåé ãîí÷àê. ³ ãàé òâ³é äóõ: â ñèëüö³ â òþðì³ òà â ñòóï³.

Êàëüì³þñ

*** ë³êàð ñòðà÷åíèõ ïàñèíê³â ïàñåðáèöü â êîëåñ³ õðåñò éîãî ðîçïàäàºòüñÿ ³çö³ëèñü ÿê ïîö³ëåíèé ì³ñÿöü ñòå÷å *** ã³ìíàñòè÷íèé ê³íü íà ãîëîìó ïîë³ ðóëàä âèïàñ á³ë³ ÿáëóêà âîä âîðóõíóòü íåîçáðîºíó ò³íü â ñåìè ì³ñòàõ äóõ îá³ðâàíöÿ òà ãîìåðà ï³äí³ìàºòüñÿ âèñîêî-âèñîêî í³áè ¿õ íå áóëî ì³æ íàìè íàñ ì³æ íèìè ³ ïîãîò³â

1 2005

Êàëüì³þñ

1 2005

ÏÐÎÇÀ

Êàëüì³þñ

1 2005

Îëåã ÇÀÂ ßÇÊ²Í ÒÐÈ ÅÒÞÄÈ Çàõ³ä ¯õí³ áóäèíêè, íåìîâ ïòàõè, íî÷óâàëè íà óçã³ð ¿. ×îðí³øàëî íåáî íèçüêå íåáî ³ç òîíêèìè ïëÿìàìè õìàð, ³ òîä³ äàõè, ´àíêè, ìàëüîâàí³ áðàìè, óñå çí³ìàëîñÿ ç ì³ñöü, áðåëî ïî êîë³íà â òóìàí³; çàì³ñòü ñåëà ëèøàëîñÿ ê³ëüêà ðîçïîðîøåíèõ æàðèí, ùî ëåäü æåâð³ëè; çîð³ëî øâèäêî; ñîíöå ÷³ïëÿëîñÿ çà ÷àãàðíèêè. Ó÷îðà êð³çü óêâ³ò÷àíå âåñíÿíå ñåëî ïðîìàðøóâàëà êîëîíà ñòð³ëüö³â, ïîëèøèâøè ìàñí³ ïëÿìè ó òðàâ³ íà óçá³÷÷³, øìàòîê æîâòóâàòî¿ âàòè, ïðîäåðòó ï³äîøâó â³ä ÷îáîòà, áåçë³÷ ïîðîøíèõ ñë³ä³â; êóðÿâà âèñ³ëà ó ïîâ³òð³ ïîâíó ãîäèíó. Êàæóòü, êîìáàòàíòè âêðàëè êóðêó, ïîäàðóâàëè Ñèìêîâ³é ä³â÷èíö³ æìåíþ çîëîòàâèõ ã³ëüç, à õëîïåöü, êîòðèé ïðàöþâàâ ó êîëèøí³é ä³äè÷åâ³é ãîñïîä³, íàòÿã íà âóõà êàïåëþøà ³ç äîâãèì êîçèðêîì òà ïîòÿã ñë³äîì çà êîëîíîþ. Ñòàð³ ìóäðóâàëè, ñêóï÷èâøèñü ï³ä êàïëè÷êîþ: ìî ãîäèíà íàñòàëà îòàêåííà, ùî ñïîê³é ìàòè çàñü? Òóïöþâàëèñÿ ïîðó÷ áàáè, òðîõè íàï³äïèòêó, ãîìîí³ëè ïðî ëþáîâ, ùî ñòàðèìè ä ÿáëàìè ï³äøåïòàíà, à âóçëèê ñ³º¿ ëþáîâè ó øèíêàðêè ï³ä ñï³äíè÷êîþ ãð³ºòüñÿ. Ïîò³ì ìîòîöèêëàìè ïðîëåò³ëà í³ì÷óðà, ðåâíî òîðîõêîò³ëè ìîòîðè; çàñìåðä³ëè âóëèöþ, õèòíóëèñÿ íà ðîç³, ïðîïàëè. Ñåëà òîãî íèí³ íå ºñòü. Îï³âíî÷³ áóäèíêè ï³øëè íà ñõ³ä, óñå íà ñõ³ä, àæ äî Àðàëó ÷è íàâ³òü ùå äàë³, äå ñâ³ò Áîæèé çàïèíàþòü ñí³ãè òà êîëüêèé äð³ò. Òî, ïåâíå, ëþäè ïðîñòóâàëè ñë³äîì, ïðîâàëþâàëèñÿ ïî ãðóäè ó ëüîäÿíó êàøó, ðÿòóâàëè ä³òåé, ï³äãàíÿëè õóäîáó; ïåâíå, õòîñü âðÿòóâàâñÿ. Ïîäåéêóþòü, õëîï÷èê, ùî éîãî ñòð³ëüö³ óçÿëè ç ñîáîþ, ìåøêàº íèí³ ó ñïðàâæí³ñ³íüêîìó Ìþíõåí³ ³ ùîðàíêó âàðèòü êàâó äëÿ í³ìêåí³, ÿêó âåëüìè êîõàº; îñü òàê ïîâíà ëîæå÷êà ïîðîøêó ³ çîâñ³ì íåáàãàòî âîäè. Òðàâíåì 2000 ð.

Êàëüì³þñ

1 2005

Ïîñò³ëü ... áî ñüîãîäí³ ÷óäîâà äíèíà äëÿ áåçñìåðòÿ. Ïàëàþòü þï³òåðè, æâàâ³ ìîëîäèêè òÿãíóòü åëåêòðè÷íèé äð³ò êóäèñü ó õèìåðí³ ÿëòèíñüê³ êóù³, ïðèºìíî ãó÷èòü ðåïðîäóêòîð Òåëîí³þñ Ìîíê, çâè÷àéíî. Ïîïåðåäó ïîëóäåíü ³ç çîëîòàâèì Ä³íöåì. Âëàñíå êàæó÷è, íàøå áåçñìåðòÿ ðîáèòüñÿ áåç íàñ. Êàìåðà íà¿æäæàº. Òðèãîëîâà ïî÷âàðà ïàðóº ïîòîì, çáèâàº ïðîñòèðàäëà, õðèïèòü ³ ïðó÷àºòüñÿ, óñå ïîêðèâàº áàðèòîíàëüíî-îáóðåíèé ïñÿ÷èé ãàâê³ò, êàäðè ðîçëÿãàþòüñÿ â³ÿëîì, äìóõàþòü çàïàëåí³ ãóáè: æ³íêà, þíêà, ÷îëîâ³ê. Ïîò³ì äèìèòü íåäîïàëîê, áóëüêîòèòü ì³íåðàëüíà ç öèòðèíîì. Âèìêíåíî ñâ³òëî, á³æàòü-á³æàòü, ïîò³ì ïëàçóþòü ï³ùàíèì ñõèëîì òîâñòóíè ó õèìåðíèõ êàïåëþøêàõ. Äåíü çéîìîê ê³í÷àºòüñÿ ìåòóøíåþ ïîì³æ íàãð³òèìè ñîíöåì âàãîí÷èêàìè ³ ïðèáåðåæíîþ ñìóãîþ, äå íàñ íàðåøò³ îìèº ìîðå; çäîõëèé äåëüô³í õèòàºòüñÿ íà âîä³, ïîðîæí³ áàíêè ç-ï³ä ïèâà, ÷è¿ñü ïðèºìíîãî ðîæåâîãî êîëüîðó êàïö³, ÷èºñü îáë³çëå â³ä çàñìàãè ÷åðåâî, äð³áíå ñì³òòÿ, ùî âæå âòðàòèëî ðå÷îâó ïðèíàëåæí³ñòü. Â÷îðà áóëà â³éíà, ÿêó, ÿê çàâæäè, óòíóëè ðîñ³ÿíè; ìåøêàíö³ ïðèìîðñüêîãî ì³ñòå÷êà êâàïèëèñÿ ñ³ð³ îáëè÷÷ÿ, î÷³ óíèç, ó ðóêàõ êëóíêè, â³éíà â³éíîþ, àëå æ òðåáà ³ íà áàçàð; ðàä³î ðåâ³ëî ïðîùàííÿ ñëîâ ÿíêè , ðàä³î áåëüêîòàëî ãîëîñîì ïðåçèäåíòà ¿õíüîãî àáî íàøîãî, àáî ãîëîñîì ì³í³ñòðà ïðîïàãàíäè, àáî ñòîãíàâ íåçíàéîìèé áëþç; ó ê³íîòåàòð³ êðóòèëè Íî÷³ Êàá³ð³¿ , çàáàãàòî ãëÿäà÷³â; õëîï÷àêè ó êàìóôëÿæ³ ñèä³ëè íà ïðèñòóïêàõ, ïîãëèíàþ÷è ïîï-êîðí, ñïðàâä³, íå áóâàº ñó÷àñíî¿ â³éíè áåç ïîïêîðíó. Óâåñü öåé Apocalypshit çíèê âðàíö³, ïîò³ì øâèäêèé ïîëóäåíü, íà ï³äëîç³ ðó¿íè îäåæ³, ³ óâåñü ÷àñ ìè â³òàºìîñÿ, í³-í³, ò³ëüêè ó âóñòà, áî æ â³éíà ñê³í÷èëàñÿ, íàâ³òü íå ïî÷àâøèñü ïîñïðàâæíüîìó; ñë³äîì íåñóòü íîâèíè íà æîâòèõ ãàçåòíèõ àðêóøàõ, ïðîñòî ó ãîëîñ³, ïðîñòî ïîñì³øêè çâ³ëüíåíèõ áðàíö³â. Ìåíå! Ìåíå ïåðøîþ! áëàãàº þíêà; ¿¿ ÷åðåâöå íàïðóæèëîñÿ, äîëîí³ çñóäîìëåí³. Æ³íêà ïîðó÷, æ³íêà ïàëèòü äåøåâó öèãàðêó, ïîçèðàº ìàéæå ñîðîì ÿçëèâî, ëåäü òðåìòèòü íåñëóõíÿíèé ì ÿç íà êðóãëÿâ³é ñ³äíèö³. ×îëîâ³ê, ñï³òí³ëèé ï³ä ãðèìîì, çàçèðàº ó êàìåðó. Çíÿòî! ãîðëàº ìåãàôîí. ßêîãî ä³äüêà òè òèöÿºø ó êàäð ñâîþ ïèêó?! Æ³íêà ï³äâîäèòüñÿ, íàêèäàº õàëàòèê ³ ïðóæíîþ õîäîþ éäå äî îá³äðàíîãî âàãîí÷èêà. ×îëîâ³ê ïàëèòü, ãðèì òå÷å ç³ ù³ê, öèãàðêà íå õî÷å çàïàëþâàòèñÿ.

Êàëüì³þñ

1 2005

ß íàñïðàâä³ çáóäèëàñÿ, øåïî÷å äî íüîãî ãîëåíüêà ñì³øíà þíêà. Õîä³ìî? Îñòàíí³ì çí³ìàëüíèé ìàéäàí÷èê çàëèøàº ïðèáëóäíèé øîëóäèâèé ïåñ. Â³í âåðòèòü âóõàòîþ ãîëîâîþ, íþõàº ïîâ³òðÿ ³ ðàïòîì çàñêèãëèâøè, ì÷èòü äî âàãîí÷èêà, äå ùîéíî çíèêëà ì ÿçèñòà æ³íêà ç â³÷íîþ öèãàðêîþ, ïðèë³ïëåíîþ äî íåäáàëî ï³äôàðáîâàíî¿ ãóáè. Òðàâåíü, 2000

Ìàëü÷èê ßêðàç óâå÷åð³ Ìàëü÷èê çðîçóì³â, ùî ëþäèíà â³í ñàìîòíÿ ³ íåùàñíà. Çãàäàâ áàòüêà ìàéñòðà îïòè÷íèõ îáëóä ê³íîîïåðàòîðà, êîòðèé ïðàöþâàâ íà óçáåðåææ³ Êðèìó; ìàò³ð âàêàíöüîâàíó äåñÿòèêëàñíèöþ, ÿêà íà òîé ÷àñ â³äïî÷èâàëà òàì-òàêè, íà çîëîòàâîìó ï³ñî÷êó. ßêîãî á³ñà, ñêèï³â Ìàëü÷èê, íå òåðï³ëîñÿ òèì ëþäÿì? ßêîãî á³ñà îòà âèïóñêíèöÿ-â³äì³ííèöÿ íå âèäðàëà ç êîð³íöÿìè éîãî, Ìàëü÷èêîâå ò³ëî ç³ ñâîãî äóðíóâàòîãî ÷åðåâöÿ? Íàðåøò³, ÿêîãî á³ñà ãð³øíèé ê³íîîïåðàòîð, ïîêèíóâøè ñâî¿ ïë³âêè ðàçîì ³ç òðèíîãàìè òà ïèÿòèêàìè íà âñþ ãóáó, ïîïåðñÿ øóêàòè çàïë³äíåíå ä³â÷à, â³äøóêàâ, îñêàíäàëèâñÿ, îæåíèâñÿ ³ âèêëàäàâ ùîñü íåçðîçóì³ëå ó Äîì³ ï³îíåð³â, àæ äî ñàìî¿ ñìåðòè, äåñü íà äîíáàñüêèõ çàäðèïàíêàõ? Ìàëü÷èê ñüîðáíóâ ã³ðêî¿ âîäè ç ôëÿæêè, ï³äâ³âñÿ. Ç ãëèáèíè ï³äâàëó ë³çëà òîñêíà ïîðèâ÷àñòà ìåëîä³ÿ õðèïê³ ñóðìè, áóáíè ÷è ùî, òðîõè àêîðäåîíó. Ó ìëÿâîìó ñÿéâ³ ëÿìïè ïîãîéäóâàëèñÿ ò³í³, ïðèäèâèøñÿ ëþäè ó áðóäíîìó êàìóôëÿæ³; ãîéäàëèñÿ ï³ä ìóçèêó, ãîéäàëèñÿ ó çàäóøëèâ³é êîíîïëÿí³é ³ìë³. Õîä³ìî íàãîðó? øòîâõíóâ Ìàëü÷èê ñâîãî íàïàðíèêà, ÿêèé ñïàâ ïîðÿä, ï³äñóíóâøè ï³ä ñêðîíþ ãîñòðîãî ë³êòÿ. Õ³áà íàøà ÷åðãà? íå ðîçïëþùóþ÷è î÷åé, ìóðêíóâ òîé ³ çíîâ çàñîï³â íîñîì. Ìàëü÷èê ñàì ïîäåðñÿ ñëèçüêèìè áåòîííèìè ñõîäàìè íàãîðó. Âæå âèë³ç íåçáàãíåííî âåëèêèé ì³ñÿöü, ç öåðàòîâèì â³äáëèñêîì, ùî éîãî âñîòóâàëî êîñòðóáàòå â³òòÿ ðîçëîæèñòèõ äåðåâ. Âàðòîâèé-÷å÷åí êèâíóâ Ìàëü÷èêîâ³ òà ãîëîñí³øå çàìóãèêàâ òîé ñàìèé ìîòèâ, ÿêèé ëóíîþ äîë³òàâ ³ç ï³äâàëó. Òðîõè äàë³, çâ³äêè áóëî âèäíî óçã³ð ÿ, ùåäðî ïîëèò³ ì³ñÿ÷íèì ñÿéâîì òðàâ ÿí³ ãîðáî÷êè, ÿêóñü ïîøìàòîâàíó áóä³âëþ, íóäèëèñÿ ó ñåêðåò³ êóëåìåòíèêè-ëàòèø³, ñõîæ³ îäèí íà îäíîãî, íåìîâ áëèçíþêè íàâ³òü âóõà â³äñòîâáóð÷åí³ îäíàêîâî. Ö³ íå

Êàëüì³þñ

1 2005

êèâàëè: ìîâ÷êè ïîäèâèëèñÿ Ìàëü÷èêîâ³ óñë³ä. Â íîãàõ áëèçíþê³â äçþðêîò³â ðàä³îïðèéìà÷. Ïðîïèùàëî ø³ñòü ðàç³â. Ìîñêîâñêîå âðåìÿ äâàäöàòü òðè ÷àñà. Âû ñëóøàåòå «Ðàäèî Ðîññèè» ² ñàìå òîä³, êîëè áðèí³â ó íàãð³òîìó ïîâ³òð³ øîñòèé ïîäîâæåíèé ñèãíàë, äåñü íàä Âåäåíî ñïóðõíóëà ³ çãàñëà ÷åðâîíà ðàêåòà... Çàõåêàíèé ñïàïëþæåíèé Ìàëü÷èê ïðîäèðàâñÿ êð³çü êîëþ÷³ õàù³, ã³ëêè ðîçäèðàëè éîìó øòàíè; ïîçàäó òîðîõêîò³ëè êîðîòê³ ÷åðãè, áàáàõêàëè ì³íîìåòí³ âèáóõè. Âàæêî ïåðåá³ãøè ñòðóìîê, ùî ïëóòàíî âèðóâàâ ³ áðèçêàâñÿ, Ìàëü÷èê ë³ã íà çåìëþ ³ çàïëþùèâ î÷³. Â³ä÷óâàëîñÿ, ÿê êîëÿº â áîö³, ÿê ó ïðàâîìó ÷îáîò³ ïëþùèòü âîäà, ÿê ðåâóòü íåâèäèì³ ãåë³êîïòåðè, ÿê òð³ùàòü êóù³, ÿê ÷èºñü ñìîð³äíå äèõàííÿ ïàëèòü îáëè÷÷ÿ, îñü í³áè êàõèêíóëî ³ äèõàº ïîâ³ëüí³øå... Ìàëü÷èê íå âòÿìèâ, ñîáàêà òî ÷è âîâê. Æîâòóâàò³, ãëèáîêî âáèò³ î÷èö³ ñòîÿëè áëèçüêî ³ äèâèëèñÿ Ìàëü÷èêîâ³ ïðîñòî ó ìîçîê. Ëþäèíêî, ëþäèíêî, àãîâ! À ÷è òè íåíàðîêîì íå âáèâàâ ïîä³áíèõ äî ìåíå? Âîâê, à ìîæå ñîáàêà, ïîñòîÿâ ùå òðîõè ³ ï³äòþïöåì ïîá³ã ó ãóùàâèíó. Òàê ë³ñîñìóãà, à äàë³ øîñå ³ á³ë³ ãîðè. Òðàâíåì, 2000 ð.

Êàëüì³þñ

1 2005

Îëüãà ÄÅÐÊÀ×ÎÂÀ ÊÈËÈÌÈ ÒÀ ÌÀÏÈ Áóëî ñòðàøåííî õîëîäíî. ßê ìåí³ ïîÿñíèëè, çèìà. Òîáòî ñí³ã, â³òåð, ãðóäåíü, ïðîòÿãè ³ â³äïîâ³äíî çàìåðçàííÿ ê³í÷èê³â ïàëüö³â, â³é, âîëîññÿ. Íå ò³ëüêè ïîÿñíèëè, à é ïåðåêîíóâàëè: íå â³ðèø ïîãëÿíü çà â³êíî. Éîãî òðåáà ìàòè, ç³òõàëà ÿ. Òîáòî òå â³êíî, ó ÿêå, ñïðàâä³, õî÷åø çàçèðàòè áåç îãèäè, ïîç³õàíü ³ ïåðñïåêòèâè ïîáà÷èòè ò³ ñàì³ óðáàí³ñòè÷í³ çàìàëüîâêè. ß íå ìàëà òàêîãî â³êíà, îòæå, íå ìàëà éîãî âçàãàë³. Òîìó òóëèëàñÿ äî õîëîäíî¿ áàòàðå¿, óÿâëÿþ÷è, ùî âîíà òåïëà, ³ â³ðèëà, ùî çà â³êíîì ñîíöå ³ ïòàõ. ²âàí íå ïåðåêîíóâàâ ìåíå, ùî öå íå òàê, ÿê ³ â òîìó, ùî ìîÿ ô³í³êîâà ê³ñòî÷êà í³êîëè íå ïðîðîñòå. À ÿ ìð³ÿëà ïðî àëåéêó ïîì³æ ô³í³êîâèõ ïàëüì, ïðî êð³ñëî-êà÷àëêó ³ ïðî ïóõíàñòó á³ëó øàëü. Í³! Á³ëó íå õî÷ó! Âîíà æ áóäå á³ëà, ÿê ñí³ã. Îé, ìåí³ âæå õîëîäíî! Õàé áóäå ïîìàðàí÷åâà. Òåïëà-òåïëà. ² ç êâ³òàìè, òàêèìè ëàïàòèìè, ÷åðâîíèìè, ÿê ìîÿ êîëèøíÿ êèòàéñüêà òðîÿíäà. ²âàí óñì³õàâñÿ ³ ìîâ÷àâ, áî íå ìîæíà çàâàæàòè ìð³ÿòè, íàâ³òü ïðî àáñóðäí³ õèìåðí³ ïîâ³òðÿí³ çàìêè. Ëèøå ïîò³ì äîäàâàâ: Òè æ öå âñå õî÷åø, êîëè ï³äåø íà ïåíñ³þ? Ïðàâäà? Íó. Òîá³ äî ïåíñ³¿ äàëåêî. Îòæå, òè ùå âñòèãíåø âèðîñòèòè ö³ëèé ô³í³êîâèé ë³ñ. Ô³í³êîâèõ ë³ñ³â íå áóâàº. À ÿê ¿õ íàçèâàþòü? Öå íå ñóòòºâî. Ãîëîâíå, ùîá ïðîðîñëà ìîÿ ê³ñòî÷êà. ²ç ñóøåíîãî ô³í³êà, êóïëåíîãî íà áàçàð³? Òè íå â³ðèø? Â³ðþ. Ó òåáå òàê³ òåïë³ ìð³¿ À ô³í³êîâå âàðåííÿ áóâàº? Òîá³ íå âñå îäíî? ß ïðîñòî ïîäóìàâ: îò äîæèâåìî ìè äî ïåíñ³¿, âèðîñòå ó íàñ êóïà ô³í³ê³â, áóäóòü âàëÿòèñÿ, ÿê ÿáëóêà, ³ ãíèòè. Ïðîäàâàòè æ ìè ¿õ íå áóäåìî.

Êàëüì³þñ

1 2005

Áóäåìî ðîçäàâàòè ñóñ³äàì, ïðèãîùàòè ä³òåé, ñóøèòè íà çèìó, ÿê àáðèêîñè, ñàäæàòè ³íø³ ïàëüìè. Ö³ëèì ì³ñòîì? Òàê. Óÿâëÿºø, ³äåø ³ âñþäè ô³í³êè. Óÿâëÿþ. Ïàäàþòü, òè ïî íèõ òîï÷åøñÿ, âîíè ãíèþòü ³ ñìåðäÿòü. Íå ïî÷èíàé. Ìîæå, âîíè âçàãàë³ íå ïàäàþòü. Íå òðåáà ìèñëèòè ÿáëó÷íèìè ñòåðåîòèïàìè. Çàïëþùóâàëà î÷³, óÿâëÿëà, ùî ãîéäàþñÿ ó ïëåòåíîìó êð³ñë³ (íà ïëå÷àõ ïîìàðàí÷åâî-÷åðâîí³ êâ³òè) ³ âèâ÷àþ â³çåðóíêè íà êèëèì³, ùî ñ³ðî-êîðè÷íåâèì âåäìåäåì ðîçêèíóâñÿ ï³ä ìî¿ìè êàïöÿìè. Äëÿ ÷îãî òîá³ òîé êèëèì? âòðó÷àºòüñÿ ²âàí. À äëÿ ÷îãî òîá³ òàêå ³ì ÿ? Ñâîÿ ð³äíà ï³äëîãà êðàùå çà áóäü-ÿêèé ÷óæî-ïåðñüêèé êèëèì. Ï³ä ï³äëîãîþ òè ðîçóì³ºø öåé îáäåðòèé ë³íîëåóì, çàë³ïëåíèé ó äåÿêèõ ì³ñöÿõ ñêîò÷åì? Àëå æ âîíà ñâîÿ. Òåáå ç íå¿ íå ç³øòîâõíóòü, íå âèñëîâëÿòü ïðåòåíç³é ùîäî ¿¿ åñòåòè÷íîãî âèãëÿäó. Ìîæå, ³ òàê, ÿ ÷àñòî ç íèì ïîãîäæóâàëàñÿ, áóäó÷è çàãàëîì íå êîíôë³êòíîþ ëþäèíîþ. Êðàùå ìîâ÷êè êèâíóòè ãîëîâîþ, àí³æ ìàðíî äîâîäèòè ñâîþ ïðàâîòó ïåðåêîíàíîìó ó òâî¿é íåïðàâîò³. Òàê-îò, íà ìåí³ ïóõíàñò³ êâ³òè, äåñü ó ê³ìíàò³ êàì³í, òàêèé, ÿê ó äåâ ÿòíàäöÿòîìó ñòîë³òò³ (òî÷íî íå çíàþ, ÿêèé, àëå ñàìå òàêèé), íà ìàðìóðîâîìó ñòîëèêó âàçà ³ç (ÿê³ á êâ³òè âèáðàòè?) òþëüïàíàìè, òàêèìè ïëÿìèñòèìè á³ëî-÷åðâîíèìè, íà ïàëüö³ òâîÿ îáðó÷êà, òî÷í³øå â³ä òåáå, àëå íå òàê, ÿê â³ä Âîðîí³íà ÷è ùå êîãîñü òàì, à ïðîñòî â³ä òåáå. Òîá³ íå ìîæíà ìåðçíóòè, ²âàí íà÷åáòî âèÿâëÿº òóðáîòó. ß íå êàæó, ùî ìåí³ á³ëüøå, àí³æ ìåðçíóòè, íå ìîæíà íå áóòè íå ²âàíîâîþ äðóæèíîþ. Çíîâó ìîâ÷êè ïîãîäæóþñü. ß òîá³ ùîñü ïðèí³ñ. Ðîçãîðòàº ìàïó Àôðèêè ç ÿêèìèñü ïàëüìàìè, ñëîíàìè, æèðàôàìè, êðîêîäèëàìè ³ òåïëîþ ñèíÿâîþ íàâêîëî. Â³øàº íà ñò³íó íàâïðîòè ìåíå. Ñòàº òåïë³øå. Êóòàþñÿ ó ñòàðó êîôòèíó, â³í ùå íå çíàº, ùî ÿ çà ê³ëüêà ì³ñÿö³â íå çìîæó ¿¿ çàùåïèòè, ³ äóìàþ, ÷è ìîæíà âàã³òíèì êàòàòèñÿ íà ñëîíàõ.

Êàëüì³þñ

1 2005

ÊÎËÈ ÌÈÍÅ ÖÅÉ ÄÅÍÜ Äèâëþñÿ, ÿê âîíà çáèðàºòüñÿ íà ðîáîòó. Ñîííà, ùå íå ÷åñàíà, âèêèäàº ç øàôè ðå÷³, øóêàþ÷è ë³ô÷èê ï³ä êîë³ð ñâåòðà. Òåëåâ³çîð ðåïåòóº ïðî â÷îðàøí³ íîâèíè. À ìîæå, öå âæå ñüîãîäí³øí³? Òàê ÷è ³íàêøå, âîíè í³÷èì íå ð³çíÿòüñÿ. Âîíà íå ñëóõàº ³ íå äèâèòüñÿ. Äëÿ ÷îãî òîä³ ùîðàíêó éîãî âìèêàº? Ùîá ñòâîðèòè ³ëþç³þ íåñàìîòíîñò³? Àëå æ îäèí áóòåðáðîä ³ êàâó íå ïîìíîæèø íà äâà. Øâèäêî ìàëþºòüñÿ, õàïàº ñóìêó, äçåíüêàþòü êëþ÷³. Êàâà ³ áóòåðáðîä ëèøàþòüñÿ íà ñòîë³. Í³÷îãî! Ìåí³ áóäóòü. Äîáèðàþñÿ äî ñòîëà, òîðêàþñÿ ïàï³ð÷èêà ç-ï³ä ¿¿ öóêåðêè. Ñîëîäêèé! Êàâó ï þ äóæå îáåðåæíî, âîíà òàêà ãëèáîêà, ùî â í³é ìîæíà âòîíóòè, ïîâåðòàþñÿ íàçàä. Êîëè âîíà ïðèéäå? Â÷îðà ï³çíî ³ çëà. Ëÿãëà, íå ðîçñòåëÿþ÷è ë³æêî, ïàëèëà, ïëàêàëà. Ïîï³ë âïàâ íà ðîçãîðíóòó êíèæêó, âîíà ïîæáóðèëà ¿¿, ëåäâå íå çà÷åïèâøè ìåíå. Ñõëèïóâàííÿ ñòàâàëè ÷èìðàç ãîëîñí³øèìè, ïî îáëè÷÷þ òåêëà áðóäíèìè ð³÷êàìè òóø, íàâ³òü êðóãë³ ñëüîçèíè çäàâàëèñÿ ÷îðíèìè. Ãóáè ïîòâîðíî êðèâèëèñÿ. Õîò³ëîñÿ ¿¿ ïîæàë³òè. Ìàáóòü, ÿ ¿¿ ëþáëþ. Ëþáîâ öå êîëè íå â³ä÷óâàºø îãèäè, íàâ³òü òîä³, êîëè, çäàâàëîñÿ á, ìóñèø, ³ ùå êîëè æ³íêà âèäàºòüñÿ êðàñèâîþ íàâ³òü çà áðóäíèìè ð³â÷àêàìè ³ ñóäîìíèìè ñõëèïóâàííÿìè. Ìàáóòü, ÿ ¿¿ ëþáëþ. Âîíà ïðî öå íå çäîãàäóºòüñÿ. Ñòàâèòüñÿ, ÿê ³ äî âñ³õ ó öüîìó ãóðòîæèòêó, í³ÿê. Æèâå, íà÷å ìåíå íå ³ñíóº, à ÿ ùîäíÿ äèâëþñÿ óñë³ä ¿¿ íåðâîâ³é õîä³ ³ êîðîòê³é ñï³äíèö³. Íå îçèðàºòüñÿ, áî â³÷íî ñï³çíþºòüñÿ ³ â³÷íî ïîñï³øàº. Êîëè âîíà çàñèíàº, à ñâ³òëî ãîðèòü, áî íåìà êîìó éîãî âèìêíóòè ³ íàêðèòè ¿¿ êîâäðîþ, äèâëþñÿ, ÿê âîíà ñïèòü, íà ¿¿ ñêóéîâäæåíå âîëîññÿ, ðîæåâó ðóêó, ùî â³äìåæîâóº ¿¿ ãîëîâó â³ä ïîäóøêè, ³ øêîäóþ, ùî ÿ í³êîëè íå çàñï³âàþ ¿é êîëèñêîâî¿. Âîíà çäðèãàºòüñÿ, êàæå êîìóñü ó ñîí: íåíàâèäæó. Öå æ íå ÿ ¿é ñíþñÿ? Ïîâåðòàºòüñÿ äî ìåíå ñïèíîþ. Ëîâëþ ó âîëîññ³ ñèâèíó. Àëå íå ñòðàøíî. Âîíà ³ òàêà êðàñèâà. ß ¿¿ ³ òàêó ëþáèòèìó. Â³ä ¿¿ ñïëÿ÷îãî ïîäèõó ó ê³ìíàò³ ñòàº çàòèøíî ³ òåïëî, â ìåí³ âîðóøèòüñÿ ÿêàñü äóðíà íàä³ÿ. Íàìàãàþñÿ äèõàòè ÿê âîíà. Ïîïàäàþ ó òàêò ³ çàñèíàþ. Ñüîãîäí³ çíîâó ïðèéøëà òàê ï³çíî, ùî ó ìî¿é óÿâ³ ïî÷àëè çðèíàòè íàéñòðàøí³ø³ êàðòèíè, ùî ¿¿ âæå íåìàº çîâñ³ì, ùî âîíà

Êàëüì³þñ

1 2005

äåñü ñàìà ëåæèòü ³ íå ìîæå âñòàòè. Êîëè ïðèéøëà, íå ïîáà÷èëà ìåíå. Çíîâó ïëàêàëà, çíîâó áàãàòî êóðèëà. Ñèä³ëà ï³ä êîâäðîþ, çàòèñíóâøè ¿¿ ê³í÷èê ó ðîò³ òàêà ñì³øíà, íà÷å ïóõíàñòèé ïåñèê. Òàê ³ çàñíóëà. Òåëåâ³çîð íå âèìêíóëà. Íàïåâíî, õîò³ëà, ùîá õòîñü ³ç íåþ ãîâîðèâ. Çðàíêó áóëà ñóáîòà. Äîâãî ëåæàëà ó ë³æêó, ãîðòàþ÷è æóðíàëè. ×åêàëà, ùî õòîñü ïðèíåñå êàâó ó ë³æêî? ×àñ â³ä ÷àñó ïîçèðàëà íà äâåð³. Íà ìåíå íóëü óâàãè. Çóïèíÿþñÿ á³ëÿ äâåðåé, òàê, ùîá çëîâèòè ¿¿ ïîãëÿä. Â³í êîâçàº ê³ìíàòîþ. Íó, äèâèñü ñþäè, ÿ òóò. Çâåðíè, âðåøò³, íà ìåíå óâàãó. Îí ìî¿ î÷³! Ìè òàêè ç³òêíóëèñÿ ïîãëÿäàìè. Ùî öå? Âîíà òàê ïîòâîðíî çìîðùèëàñÿ. ß âñå îäíî ¿¿ ëþáëþ. Êîëè ëþáèø, íåìàº ïîòâîðíîãî é îãèäíîãî. Õàïàº æóðíàë. Äëÿ ÷îãî? Ï³äë³òàº äî ìåíå ç³ ñëîâàìè, ùî ò³ëüêè òàðãàí³â ¿é áðàêóâàëî. ß íå ò³êàþ. Ëþáîâ öå êîëè â³ðèø, ùî òåáå íå âá þòü ñòàðèì æóðíàëîì, íå âá þ Âîíà òàêè ïðîìàçàëà ³ çàáóëà ïðî ìåíå.

ÍÅÍÀÂÈÄÆÓ!!!!!! Êîëè Áîã õî÷å êîãîñü ïîêàðàòè, â³í ïîñèëàº ÿíãîëà. ×è õòîñü çíàº, ÿê³ ó íüîãî êðèëà? ×è õòîñü áà÷èâ éîãî ìå÷? ×è õòîñü ÷óâ, ÿê çàõëèíàëèñÿ ó â³ä÷àéäóøíèõ êðèêàõ ïîêàðàí³? À õòî âçàãàë³ ÷óâ ùîñü ó öüîìó ãëóõî-í³ìîìó ì³ñò³?! Ìîæå, ³íø³ ì³ñòà ìàþòü âóõà, î÷³, ðóêè, ùîá ñêëàäàòè ó ìîëèòâ³, öå í³. Ëèøåíü ÿ ïðîñòÿãàþ äî íåáà ðóêè, áëàãàþ÷è, ùîáè Áîã çðîáèâ ìåíå ÿíãîëîì ç îáïàëåíèìè ðîçïóêîþ êðèëüìè. Àëå ó íåá³ ò³ëüêè ãóðê³ò ë³òàêà ³ á³ëà äîð³æêà çà íèì, ó ÿê³é ìàðíî â³äøóêóâàòè òàºìíè÷³ òèòëà. Áîã íå ñõîäèòü äî ð³âíÿ íàøîãî íåáà, áî æ ÿêèé ñåíñ, ÿêùî öå âñå îäíî íå äîâåäå éîãî åìàíàö³¿, íå ïåðåòâîðèòü áîëîòî íà çîëîòî, ùî áóëî áè äîêàçîì áîæî¿ âñþäèñóòíîñò³ äëÿ öèõ æàëþã³äíèõ øèìïàíçå, çàòÿãíóòèõ ó êàøåì³ðîâ³ ïàëüòà ³ øê³ðÿí³ êóðòêè. À âóõà ¿ì â³äòÿãàþòü ôàëüøèâ³ ïðèêðàñè, äî çåìë³ òÿãíóòü íàï³âçîëîò³ ïå÷àòêè, ëàíöþãè ÷è ïîâ³øàí³ íà øè¿ ìîá³ëêè. Äóðí³! Íà ãðóäÿõ ìîæíà íîñèòè ò³ëüêè õðåñòèêè, à íå äîñÿãíåííÿ ñóõî¿ ÍÒÐ (ðåâîëþö³¿ çàâæäè çíèùóþòü ³ ðóéíóþòü ñâî¿ êë³òèíè, ³ íå âðÿòóº æîäíèé îíêîäèñïàíñåð).

Êàëüì³þñ

1 2005

Íåíàâèäæó æ³íîê! Ùî âîíè òÿìëÿòü, ùî ìîæóòü â³ä÷óâàòè, äëÿ ÷îãî õîäÿòü äî öåðêâè? Ïîêàçàòè íîâ³ ìåøòè? Ñõèëèòèñÿ äî ïðè÷àñòÿ òàê, ùîá ÿ ïîáà÷èâ ìåðåæèâî ¿õí³õ äîðîãèõ ïàí÷îõ? Íàïàöüêàíèìè ãóáàìè ö³ëóþòü ðîçï ÿòòÿ, íå ïîì³÷àþ÷è ²ñóñîâèõ ñë³ç, ùî íàìàðíå íàìàãàþòüñÿ çìèòè ñêâåðíó. Ñòàâëÿòü ñâ³÷êè, çàëèøàþ÷è ñë³äè äîâæåëåçíèõ í³ãò³â íà âîñêîâèõ ñòîâï÷èêàõ êîëüîðó Áîãà. Ç³ ñòðàäíèöüêèìè îáëè÷÷ÿìè çàçèðàþòü íà÷åáòî â î÷³ Áîæî¿ Ìàð³¿, à ç ¿õíüîãî ëîíà òèì ÷àñîì âèò³êàº áðóäíà ñïåðìà çðàäè, çàëèøàþ÷è ñìåðäþ÷³ äîð³æêè íà, ÿê âîíè ¿õ òàì íàçèâàþòü, á³ê³í³: ßê òè, ëþáèé? ß òàêà âòîìëåíà ö³ëèé äåíü á³ãàëà, íåðâóâàëàñÿ, àæ íîãè áîëÿòü (ùå á ïàê! ñò³ëüêè ðîçñóâàòè ³ çñóâàòè ¿õ!), ³ ðóêè íèþòü (àÿêæå! äðÿïàòè ÷óæó æèðíó ñïèíó òàê âàæêî!). Íàêðóòè áóäèëüíèêà, ëþáèé, áî çàâòðà æ äî öåðêâè!.. ² çàäð³áîòÿòü íîæåíÿòà , ðîçíîñÿ÷è ñêâåðíó ïî ñâÿòèõ ì³ñöÿõ. ² âñþäè, äå òîðêíåòüñÿ òåíä³òíà ðó÷êà , çàëèøèòüñÿ ïîï³ë. ² êîæíå ìîëèòîâíå ñëîâî, çðîíåíå ç öèõ âóñòîíüîê , âïàäå êàìåíåì íà ãðóäè Ñïàñèòåëþ. ² âñþäè, äå ïðîìàéíóòü ¿¿ êó÷åð³, ëèøàòèìóòüñÿ îòðóéí³ ãàäþ÷³ ñë³äè. Íàéá³ëüøå íåíàâèäæó ¿õ! Îòèõ, ³ç ÷èñòèìè ³ ñâÿòåííèìè ëèêàìè. ß çíàþ! ß òî÷íî çíàþ, ñê³ëüêè õîâàºòüñÿ ó öèõ î÷àõ ðîçáåùåíîñò³ é îáëóäè. Äèâëþñÿ, ÿê âîíà øåïî÷å ùîñü äî ³êîíè, ³ áà÷ó, ÿê ò³ ñàì³ ãóáè ñ³ÿëè áðóä ³ ðîçïà÷, ÿê çàõîïëåíî çàõëèíàëèñÿ ó êðèêàõ ùå, ùå , ³ ïàäàëè íà ëîæå íå÷åñòèâ³ ñëîâà, ³ ïëóòàëèñÿ â ¿¿, ÿê ó ãîðãîíè, âîëîññ³, ³ êàìåíåì çàâìèðàâ òîé, ùî êîëèñü ìð³ÿâ äîð³âíÿòèñÿ äî Áîãà. ² âæå îáïëóòàâ ¿¿ ÿçèê éîãî ïàëüö³, ïîëèøàþ÷è ï³ñëÿ ñåáå êðîïèâ ÿ÷³ ðàíè, âèðàçêè â³ä÷àþ ³ ñëèçüê³ äîð³æêè. ² âæå ïðèâ ÿçàâ äî ñåáå, ïîïðè øòó÷íå â³äøòîâõóâàííÿ, îáëèçóþ÷è âóñòà, ñïðàãë³ ëþáîâ³. Âîíà ñòàâèòü ñâ³÷êó, òà çëèâàºòüñÿ ç êîëüîðîì ¿¿ ïàëüö³â, ÿê³ ìàéæå ùîéíî òàê ñàìî âïðàâíî ðîçù³áàëè çì³éêó øòàí³â. Âîíà ö³ëóº õðåñò, ÿê ùîéíî ö³ëóâàëà ÷èþñü áðóäíó ïëîòü. Âîíà çàãîðòàºòüñÿ ó öåðêîâíå ñÿéâî òàê ñàìî íàõàáíî, ÿê ùîéíî ó ñìîð³ä ³ ï³ò îñòàííüî¿ îðã³¿. Âèõîäèòü. ×èñòà, îñÿéíà, ñïîâíåíà ÷åñíîò ³ ìîðàëüíèõ íàñòàíîâ òèì, õòî çáèâñÿ ç³ øëÿõó. Éäó çà íåþ. Ãîñïîäè! Íåâæå òè íå áà÷èø, ÿê ¿¿ íîãè ëèøàþòü áðóäí³ ñë³äè. Öå íå äîù, íå áîëîòî. Öå ¿¿ âëàñíèé áðóä. Âîíà òÿãíå éîãî çà ñîáîþ, íåìîâ ÿù³ðêà ñòàðó øê³ðó.

Êàëüì³þñ

1 2005

ß ÷óþ òåáå, Ãîñïîäè! Òàê, âîíà ìàº áóòè ïîêàðàíà! ß çíàéäó ¿¿, êîëè âîíà éòèìå ââå÷åð³, ³ì³òóþ÷è âòîìó. Îñü òàê! Íå á³éñÿ, æ³íêî. Öå ïðîñòî ïîêàðà. Òîá³ ñòàíå ëåãøå. Ùå ê³ëüêà ÷åðâîíèõ äîð³æîê, ³ âîíè íàâ³÷íî â³äîêðåìëÿòü òåáå â³ä öüîãî ãð³øíîãî ñâ³òó, â³ä òâî¿õ ãð³õ³â. Í³, í³! Íå òðåáà êðè÷àòè, íå âèðèâàéñÿ, áî çà÷åïèøñÿ çà í³æ. Òâîº ëè÷êî òîä³ áóäå òàêèì íåêðàñèâèì ó òðóí³. ß íå õî÷ó. Âñå ìàº áóòè ÷èñòèì ³ ïðåêðàñíèì, êîëè òè ìèíàòèìåø öåé ñâ³ò. Îñü áà÷èø, ëþáà, à òè áîÿëàñÿ. Çâ³äêè ñò³ëüêè êðîâ³? ×îìó âîíà íà ìî¿õ ðóêàõ? ×îìó âîíà òàêà íå ÷îðíà? Ùî çà øóðõ³ò? Çàðàç, çàðàç. Îñü òàê ñâ³÷êó ó ðóêè. Öåé øóðõ³ò âñå áëèæ÷å. Íå âñòèãíó çàïàëèòè! Í³÷îãî, õòîñü ³íøèé çàïàëèòü ßê âîíà çàëèøèëàñÿ æèâîþ? Ùîñü éîãî íàëÿêàëî. Â³í ïîãðàáóâàâ? ç´âàëòóâàâ? Í³. Óñ³ ðå÷³ º, îäÿã ö³ëèé. ² âîíà âîíà ùå ä³â÷èíà. ß íå ìîæó á³ëüøå! Îòîé øóðõ³ò! ß ÷óþ éîãî ïîñò³éíî â³äòîä³. ² ùîñü ïå÷å òàì, äå ìàâïåíÿòà âèçíà÷èëè ì³ñöå çíàõîäæåííÿ ìîãî ñåðöÿ. Õòîñü ïèëüíî çà ìíîþ éäå, íå â³äïóñêàþ÷è í³ íà ìèòü. Ò³êàþ äî öåðêâè. À òàì ñâ³÷êà, ÿê ¿¿ ïàëüö³, ãîðèòü, íåìîâ íàñì³õàºòüñÿ. Ñì³éñÿ, ñì³éñÿ. ¯¿ âñå îäíî íåìà. Âîíà âæå íå îñêâåðíèòü ñâÿòå ³ì ÿ, íå òîðêíåòüñÿ áðóäíèìè ãóáàìè ðîçï ÿòòÿ. ¯¿ íåìàº!!!!! Êîãî æ ìåí³ íåíàâèä³òè?????? Ãîñïîäè! Ìîæå, ÿ äóðíà. Àëå Ïðîáà÷ éîãî, íå êàðàé. Òè æ çìîæåø, ÿêùî íàâ³òü ÿ çìîãëà Äàñè éîìó ìîþ ñâ³÷êó?

ÑÂ²ÒËÎ ÄËß ÒÅÁÅ Õî÷åø, ÿ ïîäàðóþ òîá³ øìàòî÷îê ñâ³òëà? Òè ñì³ºøñÿ, íåäîâ³ðëèâèé ïåñèì³ñòå, êàæåø, ùî ñâ³òëî íå ðîçð³çàºòüñÿ íà øìàòêè. À ÿ ³ íå áóäó í³÷îãî ð³çàòè ÷è â³äðèâàòè. ß ïðîñòî â³çüìó éîãî, ÿê øìàòîê ³ìåííèíîãî òîðòà, çàãîðíó ó ÿñêðàâó îáãîðòêó, ùîá ëþäè â àâòîáóñ³ íå áà÷èëè, ùî â ìåíå ó ðóêàõ, ³ íå ïèòàëè, äå ÿ öå êóïèëà. Í³! Êðàùå ï³äó äî òåáå ï³øêè, áî õòî æ ç³ ñâ³òëîì ïõàºòüñÿ ó òàêèé ïåðåïîâíåíèé òðàíñïîðò? Ùå ðîç³á þòü. Ìè ïîñòàâèìî ñâ³òëî ó ñëî¿ê, íà÷å êâ³òêó. Òè íå ìàºø âàçè, áî êàæåø, ùî òðèìàòè âäîìà ïîê³éíèê³â (çð³çàí³ êâ³òè ³ º íèìè)

Êàëüì³þñ

1 2005

áëþçí³ðñòâî. Âñå, ìîâ÷ó, ìîâ÷ó. Íå ìîæíà äóìàòè ïðî ùîñü òåìíå, êîëè íåñåø ó ðóêàõ ñâ³òëî. Îòæå, ïîñòàâèìî ó ñëî¿ê ³ áóäåìî äèâèòèñÿ íà íüîãî. Òè ïèñàòèìåø ó ùîäåííèêó, ùî ñëî¿êîâå ñâ³òëî íàáàãàòî êðàñèâ³øå çà ëàìïî÷íå. Ùå á ïàê! Âîíî æ ìîº! Ó ìåíå íå ìîæå áóòè íåêðàñèâîãî ñâ³òëà. Ïîò³ì ÿ ïîêëàäó éîãî ó òâî¿ ñêëàäåí³ ÷îâíèêîì äîëîí³. ßêùî â³ðèòèìåø, ùî íå ïîïå÷åøñÿ, òî é, ñïðàâä³, îï³ê³â íå áóäå. ² ö³ëóâàòèìó òåáå, òâî¿ ðóêè, à òè äóìàòèìåø, ùî ñïðàâà ò³ëüêè ó ñâ³òë³. Çàíóðþñÿ ó òâî¿ äîëîí³, ö³ëóâàòèìó êîæåí ïàëü÷èê. Îé, ïðîáà÷, ùî ÿ òàê ïðî òâî¿ âåëèê³ ðóêè. Àëå ÿêùî ö³ëóþòü ðóêè æ³íêàì áåç áðèäëèâîñò³, ÷àñòî ïîñëóãîâóþ÷èñü ò³ëüêè åòèêåòîì (æ³íêè ïðî òàêèõ ÷îëîâ³ê³â ãîâîðÿòü, ùî âîíè ñòðàøåííî âèõîâàí³, áî çàâæäè-çàâæäè ö³ëóþòü ¿ì ðóêè, ³ ìàëî õòî çíàº, ùî òîé, õòî ùîéíî òàê ñèïàâ êîìïë³ìåíòàìè, çàðàç ëàº ñâîþ äðóæèíó òàê, ùî... Àëå ÿ íå çíàþ òàêèõ ñë³â), òî ÷îìó ÿ íå ìîæó,ö³ëóþ÷è òåáå âñüîãî, ïîö³ëóâàòè ³ òâî¿ ðóêè? Õî÷à á ³ç âäÿ÷íîñò³, ùî âîíè òðèìàþòü ìåíå íà öüîìó ñâ³ò³. Õî÷à á òîìó, ùî í³÷îãî ð³äí³øîãî á³ëüøå íå ìàþ. Òðèìàºø ó äîëîíÿõ ñâ³òëî. ß ðîçäÿãàþñÿ ñàìà. Íå îáòÿæóâàòèìó òâî¿ çàêëîïîòàí³ ðóêè. Ñòðèáàþ ï³ä êîâäðó. Õòî òîá³ á³ëüøå ïîäîáàºòüñÿ: ÿ ÷è ñâ³òëî? Óñì³õàºøñÿ, âïë³òàºø ñâ³òëî ó ìîº âîëîññÿ, íàêàçóþ÷è ïèëüíóâàòè éîãî. Âîëîññÿ íà çíàê çãîäè ñïë³òàºòüñÿ ó êîñó. ×åêàé! Íå ïîñï³øàé! ß íåäîö³ëóâàëà òåáå. Í³! Íå ïîò³ì! Çàðàç. Íó ³ ùî, ùî òè ñêó÷èâ! ß òåæ. Àëå ÿ íå õî÷ó, ùîá ÿêàñü òâîÿ êë³òèíêà îáðàæàëàñÿ íà ìåíå, êîëè ÿ ï³äó (äóðíèêó! íå íàçàâæäè íà ðîáîòó) ãåòü. Òåïåð ìîæíà. Íå äðàæíèñÿ. Òàê, ñòðàøåííî õî÷ó. Íó, áóäüëàñêà. Ëÿæó, ÿê òè çàõî÷åø. Íå çëè ìåíå, áî ç ¿ì éîãî, ÿê âîâê ÷åðâîíó øàïî÷êó. Çëÿêàâñÿ? Ó êîãî ÿ á³ëüøå çàêîõàíà â òåáå ÷è â íüîãî? Ìåí³ áàéäóæå, ùî â³í ÷àñòèíà òåáå. À º ùîñü êðàùå ³ ùàñëèâ³øå, í³æ îäíî÷àñíèé îðãàçì, êîëè òàê äîáðå, ùî... Êàæåø, ùî ÿ çíîâó êðè÷àëà. Íó ³ ùî? Áî¿øñÿ, ùî õòîñü ïî÷óâ ³ çàçäðèòèìå íàì? Êèäàºø ìåí³ ðóùíèêà. Íå áóäó ÿ âèòèðàòèñÿ. Õàé òàê. Â³ä êîãî ìåí³ õîâàòèñÿ? Îáëèçóþ éîãî. Â³í ñîëîíóâàòèé ³ ùå ãàðÿ÷èé. Íå âñòàíå, êàæåø. Âñòàíå, âñòàíå. Îí âæå ÿê çäðèãºòüñÿ, íà÷å ×è öå òè áî¿øñÿ, ùî ÿ âêóøó éîãî? Í³, ÿ îáåðåæíî. Ò³ëüêè ñàìèìè ãóáàìè.

Êàëüì³þñ

1 2005

Îñü òàê ëåãåñåíüêî-ëåãåñåíüêî. Í³, âèáà÷, ëåãåñåíüêî íå áóäå, â³í íå õî÷å ³ ÿ íå õî÷ó. Òàê ùî òåðïè, ðîçñëàáñÿ ³...çàê³í÷óé. Ä³ëþñÿ ç òîáîþ òâîºþ ñïåðìîþ. Òè í³êîëè íå ïðîáóâàâ òàê? Ñì³øíèé! Öå æ êëàñíî. ß áðóäíà? Âèëèçóé! Õ³áà ìè ã³ðø³ çà òâàðèí? Ùå òàì. Íå äèâèñü, íà÷å òè íå çíàºø, äå. Íèæ÷å, íèæ÷å. Òàê. Ïèëüíóþ ÿ òâîº ñâ³òëî, íå õâèëþéñÿ. À òè ïèëüíóé ìîãî ìåòåëèêà, ùîá íå âèïóðõíóâ ç òâîãî ðîòà. Òåïåð ìè îáîº ÷èñò³. Âèïë³òàºø ñâ³òëî, êàæåø äî çàâòðà, âîíî ãàñíå... Ïðàâäà, ÿêùî òàê áóäå, òî áóäå êëàñíî? Àëå ïîêè ùî ÿ éäó âóëèöåþ. Éäó äî òåáå. Íåñó øìàòîê ñâ³òëà, çàãîðíóòèé ó êâ³ò÷àñòèé ïàï³ð. Ïðèêîëüíî! Íàâêîëî îãîëåí³ äåðåâà, õîëîä, à ó ìåíå ìàéæå êâ³òè!.. Ðàïòîì ïîâç ìåíå ç øóðõîòîì ïðîêîòèâñÿ äèòÿ÷èé â³çîê (ö³ çàðàíî ìàìè íàâ³òü â³çîê íå ìîæóòü íîðìàëüíî ïîñòàâèòè), àâòîìàòè÷íî êèäàþ çãîðòîê, ëîâëþ â³çîê ìàéæå íà äîðîç³. Çàçèðàþ âñåðåäèíó òàì äèòèíà! Âèë³òàº íàëÿêàíà ìàìà (¿é õî÷ ø³ñòíàäöÿòü º?), äÿêóº. À ÿ äèâëþñÿ, ÿê ïî âóëèö³, íà÷å ðòóòí³ øàðèêè ÷è ñîëîäêå äðàæå, ðîçêî÷óºòüñÿ ñâ³òëî äëÿ òåáå. Âîíî, âèÿâëÿºòüñÿ, á ºòüñÿ. ß íå çíàëà. Ïðîáà÷, çíîâó ïðèéäó íà äåíü íàðîäæåííÿ áåç ïîäàðóíêà. ß á³ëüøå íå ìàþ. Öå áóâ îñòàíí³é øìàòîê. Ï³äí³ìàþ ³ç çåìë³ ìàëåñåíüêó ñâ³òëó ñêàëî÷êó. Êëàäó ó â³çîê. Ìàëþêîâ³ ïîêè ùî éîãî âèñòà÷èòü, áî â³í ñàì ÿê ñâ³òëÿ÷îê. À ìîæå, òîá³ âèñòà÷èòü ìåíå ³ êâ³òêè ó âàçîí³?

Êàëüì³þñ

1 2005

Òàíÿ ÌÀËßÐ×ÓÊ Â²ÂÑßÍÅ ÏÅ×ÈÂÎ ² ¥ÐÀÍÀÒÎÂÈÉ Ñ²Ê Ì³ñòî öå ìåðåæà êàíàë³çàö³é. Çíàéîì³ éîãî ìåøêàíö³ ÷è í³ ¿õí³ åêñêðåìåíòè îäíàêîâî òåêòèìóòü ºäèíèì ðóñëîì. ª ì³ñòà, æèòåë³ ÿêîãî öå çðîçóì³ëè, ³ íàøå ì³ñòî íàëåæèòü äî òàêèõ. Ìè çíàºìî, ùî ìè âñå îäíî ðàçîì. Íàñ îá ºäíóº ì³ñüêà ³ñòîð³ÿ ³ àðõ³òåêòóðà, â íàñ ïîä³áí³ îáëè÷÷ÿ ³ êîíñòèòóö³ÿ ò³ëà, ìè ãîâîðèì îäíèì ä³àëåêòîì ³ îäíèì æàðãîíîì, â íàñ ñï³ëüíà ïîë³ö³ÿ ³ ñï³ëüíà ìàô³ÿ, òîìó êîæåí ç íàñ çíàº, ùî ì³ñòî öå ìè. Ìè íå ³ñíóºìî ïîçà ì³ñòîì, õî÷à âîíî ³ñíóº ïîçà íàìè. Ì³ñòî íàäáóäîâà íàä íàøèìè ò³ëàìè, óçàãàëüíåííÿ íàñ, ìè ðîçóì³ºìî éîãî íå ô³çè÷íî, à ìåòàôîðè÷íî. Äåõòî ç íàñ äóìàº, ùî ì³ñòî ò³ëüêè äîðîãè ³ òðîëåéáóñí³ øëÿõè, àáî ãîðèçîíòàëüíà òåðèòîð³ÿ, ïîìíîæåíà íà âåðòèêàëü áàãàòîïîâåðõîâèõ áóäèíê³â, àáî ÿ ïëþñ ðîäè÷³, çíàéîì³ ³ ñóñ³äè, àáî àñôàëüò ì³íóñ ê³ëüêà äåðåâ. ² öå ïðàâäà, àëå ÷àñòêîâî. Ñï³ëüíèé ïëèí åêñêðåìåíò³â íàéìåíøå, ùî íàñ ãóðòóº. Äóõîâíèé çâ ÿçîê ì³æ íàìè, òîáòî òðàäèö³¿, åòèêà ³ ìîðàëü, âèùèé çà áóäü-ÿê³ âèä³ëåííÿ. Ìè â³ä÷óâàºìî îáîâ ÿçîê çâè÷àþ áóòè ìåøêàíöÿìè ñàìå íàøîãî ì³ñòà. Àðèñòîòåëü íàçâàâ öå åòîñîì, ³ ìè éîìó â³ðèìî. Òàêèé òåîðèòè÷íèé âñòóï ìè ðîáèìî íå äëÿ òîãî, ùîá êîãîñü ó ÷îìóñü ïåðåêîíàòè ÷è ùîñü äîâåñòè. Ìè íå ìàºìî íà ìåò³ îáìàíþâàòè ÷óæèíö³â, ùî îäíàêîâèé òþëü íà â³êíàõ ³ îäíàêîâèé íàá³ð ñàëàò³â, ÿê³ çàêðó÷óþòüñÿ íà çèìó, íàñë³äîê íàøî¿ ì³ñüêî¿ ñï³ëüíîñò³. Çîâñ³ì í³. ² ìè íå ïðàãíåìî òàêèì äåøåâèì ñïîñîáîì âèïðàâäàòè òå, ùî çà íàøîãî â³äîìà ñòàëîñÿ â íàøîìó ì³ñò³. Ïðîñòî òðåáà áóëî ÿêîñü ïî÷àòè. Îñü ÿê âîíè ç ÿâèëèñü. Áóâ âå÷³ð. Ìè ñèä³ëè ³ â³äïî÷èâàëè ó ñêâåðèêó ï³ñëÿ ðîáîòè. Õòîñü ãðàâ ó øàõè, õòîñü âèãóëþâàâ ñîáàê ³ ä³òåé, õòîñü âèéøîâ ïðîïîâ³äóâàòè ªâàíãåë³º ³ â³éíó, õòîñü ìîâ÷àâ ³ âñå ñëóõàâ, çàãàëîì áóëî äóæå ïðèºìíî. ßêùî äåñü ³ñíóº ³äèë³ÿ,

Êàëüì³þñ

1 2005

òî ñàìå â íàøèõ ñêâåðèêàõ: ë³òî, ñïåêà, ìóõè, çàïàõ çì³øàíèõ îã³ðê³â ³ ïîì³äîð³â, ïîòó ñâîãî ³ ÷óæîãî, ñâîÿ ³ ÷óæà ñàìîòí³ñòü, ó ñêâåðèêàõ ìè â³ääàºìîñü ëåãêîìó ñòàð³ííþ, ÿêå í³êîëè íå âèêëèêàº íîñòàëüã³¿. ² îò íåñïîä³âàíî ç ïåðåäí³õ íà çàäí³ ëàâêè ïðîêîòèâñÿ øåï³ò çäèâóâàííÿ, ãó÷í³ ñóïåðå÷êè íà ìèòü ïðèòèõëè, ó â³êíàõ áóäèíê³â ç ÿâèëèñü ö³êàâ³ ãîëîâè. Ìè ñïî÷àòêó ïèëüíî ðîççèðíóëèñü äîâêîëà, à ïîò³ì çðîáèëè âèãëÿä, ùî íàñ í³÷îãî íå ñòîñóºòüñÿ ³ ïîçà íàøèìè ðîäèíàìè íàñ í³÷îãî íå ö³êàâèòü. Äîðîãîþ ïðîñòî äî íàñ éøëè äâ³ æ³íêè. Îäíà âèãëÿäàëà ñòàðøîþ, ðîê³â íà ñîðîê, ³íøà çîâñ³ì þíà, äóæå õóäà ³ áë³äà. Ìè çàñâèñò³ëè ñîá³ ï³ä í³ñ ³ ãó÷íî îäíå äî îäíîãî çàñì³ÿëèñü, áî ìè ëþáèìî, êîëè äî íàñ çâåðòàþòüñÿ çíåíàöüêà, ëþá ÿçíî ïåðåïðîøóþ÷è, ùî ïîòóðáóâàëè. Ñòàðøà æ³íêà áóëà îäÿãíåíà â ñóêåíêó ïåðñèêîâîãî êîëüîðó, ÿêà ¿é, áåç ñóìí³âó, ëè÷èëà äî ñìàãëÿâî¿, í³áè ç ò³ííþ, øê³ðè. Ìè â³äðàçó âï³çíàëè â í³é òó, ÿêà çàâæäè óñì³õàºòüñÿ ³ âîëîä³º íàøèìè ñåðöÿìè. Òàê³, ÿê âîíà, âñ³ì äîïîìàãàþòü áóòè ùàñëèâèìè, àëå ñàì³ í³êîëè ùàñëèâèìè íå áóâàþòü. Ó ä³â÷èíè, ÿêà éøëà ïîðó÷, òðîõè òðóñèëèñü ðóêè, âèäíî, ùî âîíà ïî÷óâàëà ñåáå ðîçãóáëåíî â îòî÷åíí³ íåçíàéîìèõ ëþäåé, áàãàòî ç ÷îãî êîìïëåêñóâàëà, àëå öå, çðåøòîþ, íå áóëî àíîìàë³ºþ, ç îãëÿäó íà ¿¿ þíèé â³ê. Âèáà÷òå, ùî ïîòóðáóâàëè, çâåðíóëàñü äî íàñ ñòàðøà æ³íêà, ³ ìè ï³äíÿëè íà íå¿ ñâ³é ç³ð ³ çàãàëüíó óâàãó òàê, í³áè ùîéíî. ß ³ ìîÿ äîíüêà ïåðåñåëþºìîñü ó âàøå ì³ñòî ³ õîò³ëè á â³äðåêîìåíäóâàòèñü. ß ïåäàãîã, ìåí³ ñîðîê ðîê³â, îäðóæåíà, øëþá íå ñêëàâñÿ, àëå íå ðîçëó÷åíà. Áóëà â Áîëãàð³¿, Ãðåö³¿ ³ Ô³íëÿíä³¿. Êîñìîïîë³òêà. Ëþáëþ ìàðìåëàä ³ ÷èòàòè àíòè÷íó ë³òåðàòóðó, çîêðåìà Ìåòàìîðôîçè Îâ³ä³ÿ. Îñü ìîÿ äîíüêà. ¯é ìàéæå äåâ ÿòíàäöÿòü, âîíà ñòóäåíòêà, âèâ÷àº àñòðîíîì³þ, òàê ùî, êîëè âèíèêíóòü ÿê³ñü çàïèòàííÿ çâåðòàéòåñü. Òâàðèí íå ìàºìî, âîäó âèêîðèñòîâóºìî ìàëî, ñïàòè ëÿãàºìî á³ëÿ äåñÿòî¿, ìóçèêó ãó÷íî íàìàãàòèìåìîñÿ íå âìèêàòè. Ìè ´ðå÷íî ïðèöìîêíóëè ãóáàìè, ìîâëÿâ, íàì íå øêîäà âàì íàøîãî ì³ñòà, ÿêùî õî÷åòå, æèâ³òü â íüîìó íà çäîðîâ ÿ, ëþá³ ïàíÿíêè, ãîëîâíå, ùîá íå âèêîðèñòîâóâàëè áàãàòî åëåêòðîåíåðã³¿ ³ âîäè, ùîá íå âìèêàëè ãó÷íî ìóçèêó ³ íå âîäèëè íàøèõ ÷îëîâ³ê³â. Îõ, ìè íå íàçâàëèñü, âæå â³äõîäÿ÷è ñêàçàëà ñòàðøà ç æ³íîê.

Êàëüì³þñ

1 2005

Áóäü ëàñêà, çàñïîêî¿ëè ìè ¿¿, íå ñì³ø³òü, ïðî öå ä³çíàòèñü íàéëåãøå. Òàê â³äáóëàñÿ íàøà ïåðøà çóñòð³÷ ç ÷óæèíêàìè, ³ ìè ¿õ âïóñòèëè â íàøå òèõå ì³ñüêå æèòòÿ ç â³äêðèòèìè îá³éìàìè, õî÷ äîáðå çíàëè, ùî íåçíàéîìà æ³íêà íàéá³ëüøå çáî÷åííÿ, ÿêå ò³ëüêè ³ñíóº íà ñâ³ò³. Ìàêñèì Ãîëåíüêèé ñêàçàâ, ùî ñòàðøó æ³íêó çâàòè Ðà¿äîþ, à ¿¿ äîíüêó Êàòåðèíîþ. Çàìåøêàëè âîíè íà âóëèö³ Ïîëüîâ³é 10 â îäíîê³ìíàòí³é êâàðòèð³ íà ï ÿòîìó ïîâåðñ³. Ìàêñèì çàïèñóâàâ ¿õí³ äàí³ â áóäèíêîâèé æóðíàë. Â³í òàêîæ ïîâ³äîìèâ, ùî æ³íêè ïðèâåçëè ç ñîáîþ äóæå ìàëî ðå÷åé, ëèøå ê³ëüêà âàë³ç ç îäÿãîì ³ òåëåñêîï, àëå, ñêàçàâ â³í, öå ùå í³÷îãî íå ï³äòâåðäæóº. ×îìó âîíè ïðè¿õàëè â íàøå ì³ñòî? Ìîæå, â³ä êîãîñü õîâàþòüñÿ àáî ùîñü ïðèõîâóþòü? Ìè íå âòðó÷àºìîñü â æèòòÿ íàøèõ ìåøêàíö³â ³ íå ï³äãëÿäàºì çà íèìè ó øïàðè. Àëå æ³íêè íàñ çà³íòðè´óâàëè. Ïàí³ Ãð³øåâà ³ ïàí³ Ãð³õîâà â³äðàçó ñêëàëè ñïèñîê íåâ³äïîâ³äíîñòåé, ÿê³ òðåáà áóëî ç ÿñóâàòè. ×îìó æ³íêè âèíàéíÿëè îäíîê³ìíàòíó êâàðòèðó? Ìè çíàºìî, ÿê³ íà Ïîëüîâ³é îäíîê³ìíàòêè ñòàº ì³ñöÿ ò³ëüêè íà îäíå ë³æêî, ³íàêøå â ê³ìíàò³ íàâ³òü íå ï³ä³éäåø äî â³êíà. Íåâæå æ³íêè ñïàòèìóòü íà îäíîìó ë³æêó? Çâè÷àéíî ìàòè ³ äîíüêà, íåìà ÷îãî ñîðîìèòèñü îäÿãàòè í³÷íó ñîðî÷êó, àëå äîíüêà âæå ìàéæå äîðîñëà, õî÷å ìàòè ñâ³é êóòîê, õî÷å áóòè íåçàëåæíîþ... Äåõòî âèñëîâèâ äóìêó, ùî, ìîæëèâî, ó æ³íîê íå òàê áàãàòî ãðîøåé, ùîá âèíàéíÿòè äâ³ ê³ìíàòè, àëå âîíè ìàþòü òåëåñêîï, ìîæóòü éîãî ïðîäàòè, òèì á³ëüøå Ìàêñèì çàñâ³ä÷èâ, ùî íàéá³ëüøà ¿õíÿ âàë³çà çàïîâíåíà äîðîãîþ êîñìåòèêîþ, áåç ÿêî¿ ëåãêî ìîæíà îá³éòèñü, à êîëãîòè íà îáîõ òàê áëèñòÿòü, ùî ìàëîéìîâ³ðíî, ùîá âîíè êîøòóâàëè ìåíøå äâàäöÿòè ãðèâåíü. Òàêèõ êíèã, ÿê³ ïðèéøëè ïîøòîþ íà äåíü ï³çí³øå, â íàøîìó ì³ñò³ ùå í³õòî íå áà÷èâ, õî÷ íàøå ì³ñòî ïðîâ³íö³éíèì ³ çàòóðêàíèì íàçâàòè íå ìîæíà. Îòæå, ï³äáèëà ï³äñóìîê ïàí³ Ãð³øåâà, öþ ïðîáëåìó òðåáà ðîç ÿñíèòè. Äðóãà çàãàäêà: Êàòåðèíà ÿêàñü äóæå õóäà ³ áë³äà. Äåõòî áîæèâñÿ, ùî â íå¿ íåìà áð³â, à âîëîññÿ çëèâàºòüñÿ ç ò³ëîì, àëå Ìàêñèì, êîòðèé ºäèíèé ïîêè ùî áà÷èâ ¿¿ çáëèçüêà, ñòâåðäæóâàâ, ùî º, àëå íàäçâè÷àéíî ñâ³òë³. Öå í³êîãî íå çàñïîêî¿ëî, áî ïî ä³â÷èí³ âñå îäíî âèäíî çàòàºíó òðèâîãó, ùî êèäàº ï³äîçð³ííÿ ³ íà ¿¿ ìàò³ð. Â íå¿ íå ïðîáèò³ âóõà, äîäàëà ïàí³ Ãð³õîâà, ³ âîíà

Êàëüì³þñ

1 2005

ñëóõàº Ðà¿äó íå òàê, ÿê â íàñ äîíüêè ñëóõàþòü ñâî¿õ ìàòåð³â. Âëàñíèê ïðîäóêòîâî¿ êðàìíèö³ ïîâ³äîìèâ, ùî Êàòåðèíà ó âå÷³ð ïðè¿çäó êóïóâàëà äëÿ Ðà¿äè ãðàíàòîâèé ñ³ê (ÿêèé, çàóâàæòå, ó ì³ñò³ ìàéæå í³õòî íå êóïóº) ³ ÷îòèðíàäöÿòü ïåðñèê³â, à äå âè áà÷èëè, ùîá êîòðàñü ç ì³ñüêèõ äîíüîê êóïóâàëà ñâî¿é ìàòåð³ ïåðñèêè. Òðåòº: ñâî¿ äâà â³êíà æ³íêè íå çàâ³ñèëè ô³ðàíêàìè, í³áè îñü, äèâ³òüñÿ ìè í³÷îãî íå ïðèõîâóºìî. Ìóäðà òàêòèêà, ñêàçàëà ïàí³ Ãð³øåâà, àëå öå ùå í³÷îãî íå îçíà÷àº. Â áóäèíêó íàâïðîòè îäíàêîâî òðåáà âëàøòóâàòè ïóíêò ñïîñòåðåæåííÿ. ², ñòèøåíèì ãîëîñîì ñêàçàëà íàîñòàíîê ïàí³ Ãð³õîâà, ÿêùî âè ïîì³òèëè, Ðà¿äà ³ Êàòåðèíà íàäòî ñõîæ³ ì³æ ñîáîþ çîâí³ (íå âðàõîâóþ÷è õóä³ñòü ³ á³ëÿâ³ñòü Êàòåðèíè), à äå âè áà÷èëè àæ òàêó ñõîæ³ñòü ì³æ ìàò³ð þ ³ äîíüêîþ? Íó ùî Âè, ïàí³ Ãð³õîâà, â÷àñíî âòðóòèâñÿ â ðîçìîâó õòîñü ç íàñ, íåâæå Âè äóìàºòå, ùî âñå àæ òàê ñåðéîçíî? Íàø³ îáëè÷÷ÿ ïàø³ëè â³ä ñîðîìó, à Ãð³õîâà ñêðóøíî çàê³í÷èëà, ùî äàñòü Áîã, ³ âîíà ïîìèëèëàñü. Ìèíóâ òèæäåíü, ³ ï³äîçð³ííÿ íàø³ ò³ëüêè çðîñëè. Ðà¿äà âëàøòóâàëàñü â óí³âåðñèòåò âèêëàäà÷åì, à Êàòåðèíó çàðàõóâàëè íà äðóãèé êóðñ ô³çèêî-ìàòåìàòè÷íîãî ôàêóëüòåòó, õî÷à åêçàìåíàòîðè ïîâ³äîìèëè, ùî çíàííÿ ¿¿ íå äóæå ãëèáîê³ ³ êîæíå íàñòóïíå Êàòåðèíèíå ðå÷åííÿ öå ñóìí³â ùîäî ïîïåðåäíüî âèñëîâëåíîãî. Âçàãàë³, ñêàçàëè åêçàìåíàòîðè, Êàòåðèíà ÿêàñü óïîâ³ëüíåíà ³ äóæå ´ðàö³éíà, ïåðåä òèì, ÿê ùîñü ñêàçàòè, âîíà äèâèòüñÿ íà ñâî¿ ðóêè ³ ìèìîâîë³ ïðèñóòí³ òàêîæ íà íèõ äèâëÿòüñÿ. Ãîëîâà êîì³ñ³¿ ïåðåêîíàíèé, ùî òàê ñåáå ïîâîäÿòü âæå íå öíîòëèâ³ ä³â÷àòà. Äî Ðà¿äè âåñü âèêëàäàöüêèé ñêëàä ïîñòàâèâñÿ äóæå ëþá ÿçíî. Ñòóäåíòè â³äðàçó ¿¿ ïîëþáèëè. Ðà¿äà âèÿâèëàñü ÷óäîâèì ïåäàãîãîì, àëå öå ùå í³÷îãî íå îçíà÷àº, ïîâòîðþâàëà ïàí³ Ãð³õîâà. Ó áóäèíîê íàïðîòè ïåðåñåëèâñÿ â³ääàíèé íàø³é ñïðàâ³ äåòåêòèâ Ðîäæåðñ (³ì ÿ, çâè÷àéíî, âèãàäàíå). Î äåñÿò³é êîæíîãî ðàíêó â³í ðàïîðòóâàâ íàì ïðî ñòàí ñïðàâ ó êâàðòèð³ Ðà¿äè ³ Êàòåðèíè. Í³÷îãî òàêîãî. Ð³âíî î äåñÿò³é âå÷îðà æ³íêè âèìèêàþòü ñâ³òëî. Âèäíî, ÿê Ðà¿äà äîïîìàãàº Êàòåðèí³ îäÿãàòè í³÷íó ñîðî÷êó (äî ðå÷³, ñêàçàëà ïàí³ Àðîíåöü, òðåáà âçíàòè, ÿê Ðà¿äà çâåðòàºòüñÿ äî Êàòåðèíè: Êàòåðèíêî, Êàòþ, Êàñþ, äîíþ ÷è ùå ÿêîñü?). Ïîò³ì îáèäâ³ æ³íêè ëÿãàþòü ñïàòè íà îäíå ë³æêî (ë³æêî çàñòóïàº òåëåñêîï), âñòàþòü î ñüîì³é, ï þòü ÷àé ³ ìàñòÿòüñÿ êðå-

Êàëüì³þñ

1 2005

ìàìè, Ðà¿äà çà÷³ñóº Êàòåðèíó (ïîâ³ëüíî ÷è íàøâèäêîðó÷, çàïèòóº Ãð³õîâà, àëå Ðîäæåðñ íå çâåðíóâ óâàãè), ðàçîì éäóòü â óí³âåðñèòåò ³ ïîâåðòàþòüñÿ äåñü àæ î ï ÿò³é, ùîñü ¿äÿòü (Ðîäæåðñ íå ì³ã ðîç³áðàòè, ùî ñàìå, àëå ìè éîãî çàñïîêî¿ëè, ùî öèõ ôàêò³â â³ä íüîãî íå ïîòðåáóºìî âëàñíèê ïðîäóêòîâî¿ êðàìíè÷êè çâ³òóº îêðåìî), ïåðåä âå÷îðîì îáîâ ÿçêîâî ïðîãóëþþòüñÿ íàáåðåæíîþ, à êîëè äîù òî ç ïàðàñîëüêîþ, âçÿâøèñü ïîï³ä ðóêè; ç âîñüìî¿ äî äåñÿòî¿ Êàòåðèíà ñèäèòü çà òåëåñêîïîì, à Ðà¿äà ÷èòàº. Í³÷îãî òàêîãî, çàê³í÷óº Ðîäæåðñ. Íó, öå òîá³ òàê çäàºòüñÿ, Ðîäæåðñå êàæå ñòàðåíüêèé ïîëÿê Â³òîëüä, à ìè â³ääàºìî íàëåæíå éîãî äóìö³, ïðîòå òè ñâîº çàâäàííÿ âèêîíóºø äîáðå, òàê ³ ïðîäîâæóé. Âàõòåðêà â óí³âåðñèòåò³ äîíåñëà, ùî íà ïåðøîìó ïîâåðñ³ óí³âåðñèòåòó ïåðåä òèì, ÿê ðîçëó÷èòèñü, æ³íêè çàâæäè ö³ëóþòüñÿ â ù³÷êó, âîíà æ, âàõòåðêà, íå â³ðèòü â òàêó í³æíó ìàòåðèíñüêó ëþáîâ, âëàñíå, âîíà æîäíîãî ðàçó ïðîùàþ÷èñü íå ö³ëóâàëàñü ç³ ñâîºþ äîíüêîþ. À íàïðèê³íö³ òèæíÿ ñòàëàñü âçàãàë³ ö³êàâà ïîä³ÿ. Ðà¿äà ÷èòàëà ëåêö³þ íà ïåðøîìó êóðñ³ ôàêóëüòåòó ³íîçåìíèõ ìîâ. Âîíà ìàº çâè÷êó ïðîãóëþâàòèñü âçäîâæ ³ âïîïåðåê àâäèòîð³¿. ² îò, ï³ä³éøîâøè äî â³êíà, Ðà¿äà ðàïòîì çóïèíèëàñü íàï³âñëîâ³, í³áè ïîáà÷èëà ó â³êí³ ùîñü äóæå ñòðàøíå, íà ìèòü çàâìåðëà, à ïîò³ì ð³çêî îáåðíóëàñü ³ ïðîäîâæèëà ëåêö³þ çîâñ³ì íå òàì, äå ïåðåðâàëàñü. Ñòóäåíòè, çàëó÷åí³ äî íàøî¿ ñïðàâè, çàñâ³ä÷èëè âñ³ ÿê îäèí, ùî ó â³êí³ Ðà¿äà ïîáà÷èëà Êàòåðèíó, ÿêà ñèä³ëà íà áóðäþð³ ï³ä óí³âåðñèòåòîì ³ äèâèëàñü ÷è òî â íåáî, ÷è òî ó â³êíà ¿õíüî¿ àâäèòîð³¿. Äèâíî, çàóâàæèëà Ãð³õîâà ³ çâåë³ëà ï³äêðåñëèòè öåé ôàêò ó òèæíåâîìó çâ³ò³. Ïðîòÿãîì äåÿêîãî ÷àñó æèòòÿ â íàøîìó ì³ñò³ Ðà¿äà ³ Êàòåðèíà íå çàâåëè æîäíîãî áëèæ÷îãî çíàéîìñòâà, í³æ òîãî âèìàãàº ñóñï³ëüíà ïðèñòîéí³ñòü. Âèãëÿäàëî, í³áè ¿ì á³ëüøå í³êîãî íå òðåáà, êð³ì íèõ ñàìèõ. Ñïî÷àòêó ìè ïðèéìàëè öå íîðìàëüíî, ãàäàþ÷è, ùî æ³íêè ùå íå âñòèãëè îáæèòèñü íà íîâîìó ì³ñö³, àëå ìèíàâ ÷àñ ³ í³÷îãî íå çì³íèëîñü. ¯õíÿ äîáðîâ³ëüíà ³çîëÿö³ÿ ò³ëüêè ï³äâèùóâàëà íàø ³íòåðåñ. Ìè ÷åêàëè íà ¿õíþ ïîìèëêó, íà ÿêóñü íåîáåðåæí³ñòü, õî÷à á íà ïîðóøåííÿ ì³ñüêèõ ïðàâèë, ùîá íàáëèçèòèñü äî âåëèêî¿ òàºìíèö³, ó ³ñíóâàíí³ ÿêî¿ í³õòî íå ñóìí³âàâñÿ. Äëÿ öüîãî ìè ïî÷àëè ïèëüí³øå íàãëÿäàòè çà òèì, ÿê Ðà¿äà ³ Êàòåðèíà ïðîâîäÿòü âèõ³äí³ äí³.

Êàëüì³þñ

1 2005

Çíîâó í³÷îãî òàêîãî. Äîâøå ñïëÿòü, äîâøå ï þòü ÷àé, ãîâîðÿòü, ¿äÿòü ïåðñèêè ³ â³âñÿíå ïå÷èâî (âëàñíèê êðàìíè÷êè çàïåâíÿº, ùî â³âñÿíå ïå÷èâî êóïóþòü ìàéæå ùîäíÿ), ïðîãóëþþòüñÿ ì³ñòîì, ÷àñòî íàâ³äóþòüñÿ â çîîìàãàçèí Ï³òîí (ùî á öå ìàëî îçíà÷àòè?), ðàçîì ãîòóþþòü ñóïè ³ ñàëàòè, ðàçîì âèâ³øóþòü ó äâîð³ ïîïðàí³ ïðîñòèðàäëà, ââå÷åð³ ðàçîì äèâëÿòüñÿ ó â³êíî ³ â òåëåñêîï, òàê ùî Ðîäæåðñ áî¿òüñÿ ïîòðàïèòè ó éîãî îá ºêòèâ. Çàâæäè ðàçîì. ßê ìîæíà òàê äîâãî íå îáðèäàòè îäíà îäí³é? äèâóâóâàëèñü ìè. Îäíîãî ðàçó æ³íêè áóëè â ïàðêó íàä îçåðîì. Éøëè äóæå ïîâ³ëüíî, ÷àñòî çóïèíÿëèñü ³ äèâèëèñü îäíà îäí³é â î÷³, ñïîñòåð³ãàëè çà êà÷êàìè ³ ëåáåäÿìè, àëå íå ãîäóâàëè ¿õ. Ìîæå, êèäàëè â îçåðî êðèõòè â³âñÿíîãî ïå÷èâà? äîïîòóâàëàñü Ãð³õîâà. ß á ñêàçàâ, ÿêáè òàê áóëî, îáðàæàâñÿ Ðîäæåðñ. Òî á³ëüøå í³÷îãî òàêîãî? Ãóëÿëè ïàðêîì, äîêè íå ñìåðêëîñÿ, ÿ âæå ìàëî ì³ã ðîç³áðàòè, àëå, çäàºòüñÿ, Ðà¿äà ùå ñèä³ëà íà ãîéäàëö³. Ïðîñòî ñèä³ëà? Í³, ãîéäàëàñü. Ñàìà ãîéäàëàñü? Í³, Êàòåðèíà ¿¿ ãîéäàëà. Òî÷íî Êàòåðèíà ãîéäàëà Ðà¿äó ÷è, ìîæå, íàâïàêè? Ìåí³ áóëî ïîãàíî âèäíî, àëå, çäàºòüñÿ, Êàòåðèíà Ðà¿äó. Ãì, ìè áóëè âðàæåí³, òðåáà á ä³çíàòèñü, ïðî ùî âîíè ðîçìîâëÿþòü. Ï³äñëóõîâóþ÷èé àïàðàò äîðó÷èëè ï³äêëàñòè â ïîìåøêàííÿ ï³äîçðþâàíèõ ïàí³ Çàãíèá³ä³ Ðà¿äèí³é êîëåç³ ïî ðîáîò³. Âîíà ïîâèííà áóëà çàéòè äî Ðà¿äè ó ÿê³éñü ñïðàâ³ ³ íåïîì³òíî ï³äêëàñòè æó÷êè ï³ä ñò³ë ó êóõí³ ³ ï³ä ë³æêî ó ñïàëüí³. À äåíü ïåðåä òèì íàì äîâåëîñÿ ë³êâ³äóâàòè Ðîäæåðñà. Ñòàëî â³äîìî, ùî â³í íåñóìë³ííî âèêîíóâàâ ñâî¿ îáîâ ÿçêè. ßêîñü âíî÷³ ìè íàíåñëè Ðîäæåðñó íåñïîä³âàíèé â³çèò ³ çàñòàëè éîãî çà ñïàííÿì. Âèÿâèëîñü, ùî öå íå âïåðøå, ³, çà âåëèêèì ðàõóíêîì, ìè íå ìîæåìî áóòè ïåâí³ ó ïðàâäèâîñò³ âñ³õ éîãî äîòåïåð³øí³õ ñâ³ä÷åíü, îñîáëèâî ðàïîðòóâàííÿ í³÷íîãî ñïîñòåðåæåííÿ. Ìè áóëè îáâåäåí³ íàâêîëî ïàëüöÿ, àäæå íàéá³ëüøå, ùî íàñ ö³êàâèëî ÷è Ðà¿äà ³ Êàòåðèíà ñïðàâä³ ñïëÿòü âíî÷³ çàëèøàëîñü íåâèÿñíåíèì. Ìè çâèíóâàòèëè Ðîäæåðñà ó òàºìí³é ñï³âïðàö³ ç

Êàëüì³þñ

1 2005

æ³íêàìè, ìîæëèâî, â³í çàêîõàâñÿ â îäíó ç íèõ àáî áðàâ çà ìîâ÷àííÿ ãðîø³, àëå Ðîäæåðñ òàê í³ â ÷îìó ³ íå ç³çíàâñÿ. Ìè áóëè çìóøåí³ ïî÷èíàòè âñå ç ïî÷àòêó. ² ùå îäíà äåòàëü, ÿêó âàðòî òóò çãàäàòè. Ïðèáèðàëüíèöÿ çîîìàãàçèíó Ï³òîí äîíåñëà äî íàøîãî â³äîìà, ùî Ðà¿äà êóïèëà àêâàð³óì ç äâîìà ðèáêàìè-òåëåñêîïàìè, à Ãàðîëüä (íàñòóïíèê Ðîäæåðñà) (³ì ÿ, çâ³ñíî âèãàäàíå) ïîâ³äîìèâ, ùî àêâàð³óì ñïðàâä³ ñòî¿òü ó ñïàëüí³ íà ï³äëîç³ ³ ùî ó ñïàëüí³ êð³ì ë³æêà, àêâàð³óìà ³ âñþäè ðîçêèäàíèõ êíèæîê á³ëüøå í³÷îãî íåìà. Ìè æ ¿ì êàçàëè í³ÿêèõ òâàðèí! êðè÷àëà ïàí³ Àðîíåöü. Ãàðîëüäå, äèâèñü äîáðå, ìîæå, âîíè ùå é ñâ³òëî ïàëÿòü ï³ñëÿ äåñÿòî¿! Ïàí³ Çàãíèá³äà âèêîíàëà ñâîº çàâäàííÿ áëèñêó÷å. Í³ Ðà¿äà, í³ Êàòåðèíà íå çäîãàäàëèñü, ùî ¿õíÿ êâàðòèðà â³äòåïåð ïðîñëóõîâóºòüñÿ. Ãàðîëüä â³äðàïîðòóâàâ íîâ³ ö³êàâ³ äð³áíèö³. ²íîä³ ñåðåä íî÷³, ñêàçàâ â³í, ó â³êí³ ï³äîçðþâàíèõ çàñâ³÷óºòüñÿ ñëàáåíüêèé âîãíèê ³ â³äáèâàº íà ñò³íó ìèãîòëèâ³ ò³í³, í³áè õòîñü ç æ³íîê íå ìîæå ñïàòè ³ õîäèòü âçàä-âïåðåä ñïàëüíåþ, Ãàðîëüäîâ³ ÿêîñü íàâ³òü áóëî âèäíî Êàòåðèíó, ÿêà ñèä³ëà íà ë³æêó, ³ í³÷íó ïòàøêó, ÿêà íåíàðîêîì çàëåò³ëà ó ïðî÷èíåíó êâàòèðêó. ßêà ñàìå ïòàøêà çàëåò³ëà ó êâàòèðêó? ßêàñü í³÷íà. Õ³áà áóâàþòü í³÷í³ ïòàøêè? Íå çíàþ, àëå ìåí³ çäàëîñü, í³áè ó êâàòèðêó çàëåò³ëà í³÷íà ïòàøêà. Ï³äñëóõàíà ðîçìîâà ¹ 1 ×îìó òè íå ñïèø âíî÷³? ß áîþñü, ùî ðèáêè â³ä íàñ âòå÷óòü. Âîíè íå ìîæóòü âòåêòè, ¿ì çàâàæàòèìóòü î÷³. Ó òåëåñêîï³â äóæå âåëèê³ î÷³. Ðèáêè ìîæóòü âèïëèñòè ç àêâàð³óìó ³ âòåêòè ÷åðåç êâàòèðêó. Òî çà÷èíè êâàòèðêó. ß áîþñÿ, ùî ìè çàäèõíåìîñü. Àëå ÷åðåç êâàòèðêó â÷îðà â ê³ìíàòó çàëåò³â êàæàí. Ãàðîëüä ñêàçàâ, ùî òî í³÷íà ïòàøêà. Íå áóâàº í³÷íèõ ïòàøîê.

Êàëüì³þñ

1 2005

À ñîâè? Íå çíàþ, àëå ìåí³ çäàºòüñÿ, ùî ñîâè íå í³÷í³ ïòàõè. Â íèõ ïðîñòî âåëèê³ î÷³, à âñå, ùî ìàº âåëèê³ î÷³, ìè íàçèâàºì í³÷íèì. Íàø³ ðèáêè ìàþòü âåëèê³ î÷³, îòæå, âîíè í³÷í³ ðèáêè. ² ÿ áîþñü, ùî âíî÷³ âîíè â³ä íàñ âòå÷óòü. Ìåí³ çäàºòüñÿ, ùî âîíè ìåíå íå ëþáëÿòü. Àáî ëþáëÿòü ò³ëüêè çàðàç, à êîëè áóäå íàãîäà âòåêòè, âîíè âòå÷óòü ³ çàáóäóòü, ùî ëþáèëè ìåíå. Íàùî, ùîá òåáå ëþáèëè ÷îðí³ ³ áàíüêàò³ ðèáêè? Áî ÿ ¿õ ëþáëþ. À íàùî òè ëþáèø ÷îðíèõ ³ áàíüêàòèõ ðèáîê? ß ¿õ ëþáëþ íå òîìó, ùî âîíè ÷îðí³ ³ áàíüêàò³, à òîìó, ùî ÿ ¿õ ëþáëþ ³ âîíè æèâóòü â àêâàð³óì³. ßêáè âîíè ëþáèëè ìåíå ³ òîä³, êîëè âòå÷óòü, ÿ á äîçâîëèëà ¿ì âòåêòè. Íåõàé ò³êàþòü, àáè ò³ëüêè çàâæäè ìåíå ëþáèëè. ß äóìàþ, âîíè òåáå ëþáëÿòü, áî íå âì³þòü âèáèðàòè ì³æ ëþáîâ þ ³ íåëþáîâ þ. Ðèáêè ïåðåáóâàþòü â îäíîìó ñòàí³ ó ñòàí³ ñïîêîþ, ³ òè ìîæåø ¿õí³é ñïîê³é íàçâàòè ëþáîâ þ äî ñåáå. Òè òåæ ñïîê³éíà, àëå ÿ òâ³é ñïîê³é íå ìîæó íàçâàòè ëþáîâ þ äî ñåáå. Áî â ëþäåé âñå ³íàêøå. Êîëè ëþäèíà ñïîê³éíà òî çíà÷èòü í³êîãî íå ëþáèòü àáî äóæå ðîçóìíà ³ çíàº, ùî íàéêðàùå í³êîãî íå ëþáèòè. ß âèð³øèëà, ùî íà í³÷ ïðèêðèâàòèìó àêâàð³óì ðåøåòîì. ² ðèáêè íå âòå÷óòü, ³ ìè íå çàäèõíåìîñü. Àëå ñïàòè âñå îäíî íå áóäó. Áî ÿ íå ñïîê³éíà. Ìè òðîõè ñïîëîøèëèñü. Ñòàëî çðîçóì³ëî, ùî æ³íêè çäîãàäàëèñü, ùî çà íèìè âåäåòüñÿ ïèëüíèé íàãëÿä. Âîíè íàâ³òü çíàþòü ïðî Ãàðîëüäà ³ êàæàíà, ÿêîãî öåé áîâäóð ñïëóòàâ ç ïòàøêîþ. Êàæàíè ë³òàþòü íå òàê, ÿê ïòàõè, ïîÿñíþâàëà Ãàðîëüäîâ³ îäíà íàøà çíàþ÷à ñï³âðîá³òíèöÿ-îðí³òîëîã, êàæàíàì ïîë³ò äàºòüñÿ âàæêî, àäæå âîíè íå ñïðàâæí³ ïòàõè, êðèëàìè êàæàí ìàõàº ÷àñò³øå, ³ çäàºòüñÿ, ùî éîìó îò-îò íå ñòàíå ñèëè îïèðàòèñü çåìíîìó òÿæ³ííþ. Àëå ñïðàâ³ öå íå çàðàäèëî. Ìè íå çíàëè, ÿê äàë³ ïîâîäèòèñü ç Ðà¿äîþ ³ Êàòåðèíîþ, ÷è ïðè çóñòð³÷³ í³ÿêîâ³òè ³ îïóñêàòè â³ä ñîðîìó î÷³, ÷è íàâïàêè ïîâîäèòèñü çóõâàë³øå, ìîâëÿâ, ìè âñå îäíî íå çãîðíåìî ñòåæåííÿ (áî ìè òàêè íå çãîðíåìî), ÷è íàìàãàòèñü óíèêàòè çóñòð³÷åé ³ ðåîðãàí³çóâàòè íàøó ä³ÿëüí³ñòü â ãëèáîêå ï³äï³ëëÿ. Ùî ðîáèòè?

Êàëüì³þñ

1 2005

Òèì á³ëüøå, ùî çàïèñàíà íà ïë³âêó ðîçìîâà Ðà¿äè ³ Êàòåðèíè áàãàòüîõ ç íàñ çáèëà ç ïàíòåëèêó. Ìè íå çíàéøëèñÿ, íà ùî âîíà ïîä³áíà. Õòîñü êèíóâ ³äåþ, ùî æ³íêè ðîçìîâëÿëè íåçðîçóì³ëèì ìîâíèì øèôðîì, éìîâ³ðíî, âîíè çäîãàäàëèñü ïðî æó÷êè ³ ïåðåäàþòü ³íôîðìàö³þ îäíà îäí³é ÷åðåç ñèìâîëè ³ çíàêè. Âèêëèêàëè ïàí³ Çàãíèá³äó, àëå í³÷îãî ïóòíüîãî â³ä íå¿ íå ä³çíàëèñü, êð³ì òîãî, ùî âîíà ñâîº çàâäàííÿ âèêîíàëà ñòàðàííî. Ñòàðèé ïîëÿê Â³òîëüä ñêàçàâ, ùî ïðîòÿãîì ñâîãî äîâãîãî æèòòÿ â³í çóñòð³÷àâ äèâàê³â, ÿê³ ùèðî ³ ñåðéîçíî ãîâîðèëè ïðî ðèáîê, ïðàâäà öå áóëî äóæå äàâíî, êîëè ùå æèâ ¥îìáðîâè÷ ³ íàøå ì³ñòî íàëåæàëî äî ºäèíîãî äåðæàâíîãî óòâîðåííÿ ç Âåíåö³ºþ òà Â³ºííîþ. Îòæå, ï³äñóìóâàâ Â³òîëüä, ÿêùî ïðèéíÿòè ðîçìîâó Ðà¿äè ³ Êàòåðèíè çà àâòåíòè÷íó, òî öèõ æ³íîê ñë³ä çàðàõóâàòè äî êàòåãîð³¿ äèâà÷îê, ç ÿêèìè ìàòè ñïðàâó íàáàãàòî âàæ÷å, í³æ ìè ñîá³ äóìàºìî. Îá´ðóíòóâàòè ¿õí³ ä³¿ òåïåð áóäå íå òàê ïðîñòî, òðåáà çàñòîñîâóâàòè ³íøó ìåòîäèêó òà ³íø³ çàñîáè ñë³äêóâàííÿ. Òåïåð (ñêðóøíî ïîõèòàâ ãîëîâîþ Â³òîëüä) äîâåäåòüñÿ àíàë³çóâàòè êîæåí ¿õí³é ðóõ, ìîðî÷èòèñÿ ç êîæíîþ ¿õíüîþ ôðàçîþ. ² º äâ³ àëüòåðíàòèâè: àáî ìè í³÷îãî íå çðîçóì³ºì, àáî çðîçóì³ºì âñå. Ñåðåäèíè ó äèâàê³â íå áóâàº. Â³òîëüä çàïðîïîíóâàâ çâåñòè Êàòåðèíó ç êèìñü ç³ ñòóäåíò³â. Îò Çàâàäñüêèé äîñèòü ñèìïàòè÷íèé õëîï÷èíà, ñêàçàâ â³í, íåõàé ñïðîáóº âòåðòèñÿ äî Êàòåðèíè â äîâ³ð ÿ, à ÿêùî âäàñòüñÿ, íàâ³òü çàêîõàòè ¿¿ â ñåáå. Çàêîõàí³ ïåðåñòàþòü áóòè íåáåçïå÷íèìè. Ìè ïîãîäèëèñü ç Â³òîëüäîì, ùî ó ñèòóàö³¿, ÿêà ñêëàëàñü, òàêà ñòðåòåã³ÿ íàéá³ëüø îïòèìàëüíà. Íåõàé Çàâàäñüêèé ÿêîñü çà÷åïèòü Êàòåðèíó, çàïðîïîíóº ï³òè ïîãóëÿòè (íà Íàáåðåæíó, ï³äêàçóâàëà ïàí³ Ãð³õîâà, àäæå âèäíî, ùî ãóëÿòè Íàáåðåæíîþ Êàòåðèíà ëþáèòü), íåõàé çàïðîñèòü â ê³íî, íà ìîðîçèâî, (âñ³ âèòðàòè ìè, çâè÷àéíî áåðåìî íà ñåáå), îáîâ ÿçêîâî äîòÿãóâàòè çóñòð³÷ äî âå÷îðà, êîëè æ³íêà ïî÷óâàº ñåáå íåçàõèùåíîþ ³ ¿é õî÷åòüñÿ ÷îëîâ³÷îãî ïëå÷à; ìè, ÿêùî òðåáà, âêëþ÷èìî â öåíòð³ ì³ñòà ôîíòàíè ³ ë³õòàð³, ïóñòèìî ê³ëüêà çàêîõàíèõ ïàð, ùîá Êàòåðèíà â³ä÷óëà ëåãêó çàçäð³ñòü, à âæå á³ëÿ äîìó íåõàé Çàâàäñüêèé îáîâ ÿçêîâî ïðèçíà÷èòü íîâó çóñòð³÷ ³, ÿêùî âäàñòüñÿ, íåõàé ñïðîáóº Êàòåðèíó ïîö³ëóâàòè. Ìè âñ³ îäíîãîëîñíî çàòâåðäèëè Â³òîëüä³â ïëàí ³ íàçâàëè éîãî Äàôíà . Òîãî æ äíÿ ìè äàëè çíàòè Çàâàäñüêîìó, ùî ì³ñòî ïîòðåáóº éîãî äîïîìîãè ³ ÿê ñàìå. Çàâàäñüêèé í³÷îãî íå ìàâ ïðîòè,

Êàëüì³þñ

1 2005

õî÷à âèãëÿäàâ òðîõè íàëÿêàíî, à îò éîãî ìàòè âïàëà â ³ñòåðèêó, ïî÷àëà çàëàìóâàòè ðóêè ³ ïëàêàòè, ùî öå â íå¿ ºäèíèé ñèí, ùî íà íüîãî â íå¿ âñÿ íàä³ÿ ³ ùî âîíà äîñ³ æèâå ò³ëüêè çàðàäè íüîãî. Ìè çàñïîêî¿ëè ïàí³ Çàâàäñüêó, ùî ¿¿ ñèí áóäå ï³ä íàøèì ïðèêðèòòÿì ³ ùî â³í ìàéæå í³÷èì íå ðèçèêóº, âñ³ âèòðàòè ìè áåðåìî íà ñåáå, à â ðàç³ óñï³øíîãî çàâåðøåííÿ íàâ³òü îá³öÿºìî íåâåëèêó âèíàãîðîäó. Ïàí³ Çàâàäñüêà, âèÿâèëîñü, òóðáóâàëàñü çà ïñèõ³÷íèé ñòàí ñâîãî ñèíà, ÿêèé çìàëêó áóâ íåéìîâ³ðíî âðàçëèâèé ³ äî äåñÿòè ðîê³â ïàí³÷íî áîÿâñÿ ñîáàê. Àëå ÿ ðîçóì³þ, ùî òàê òðåáà, âîñòàííº ñõëèïíóëà Çàâàäñüêà ³ ìè äîìîâèëèñü, ùî çàâòðà ðîçïî÷èíàºìî. Ï³äñëóõàíà ðîçìîâà ¹ 2 Çàâàäñüêèé ãàðíèé õëîïåöü. Òàê. Íå â³äìîâëÿéñÿ, êîëè â³í çàïðîñèòü òåáå íà ïðîãóëÿíêó. Òàê. ß íå ïðèìóøóþ òåáå, ïðîñòî êàæó, ÿê òè ìîãëà á çðîáèòè. Òàê. ß áóäó ñïîê³éíà, ÿêùî òè áóäåø ç íèì. À ÿêùî íå áóäó ç íèì, òè áóäåø çáåíòåæåíà? Òàê. ßê öå âèãëÿäàòèìå? Âèãëÿäàòèìå, í³áè ÿ ñïîê³éíà. Ðèáêè ö³º¿ íî÷³ áèëèñü â ðåøåòî. Âîíè õî÷óòü âòåêòè. Àëå âîíè òåáå âñå îäíî áóäóòü ëþáèòè. ßê ÿ çíàòèìó? Òè íå çíàòèìåø. Òîä³ íåõàé ðèáêè çàëèøàþòüñÿ â àêâàð³óì³ ùî âîíè ìåíå ëþáëÿòü, ÿ çíàòèìó íàïåâíî. Òè íå çíàòèìåø. Äðóãà ï³äñëóõàíà ðîçìîâà Ðà¿äè ³ Êàòåðèíè äîäàëà íàì íàä³¿, àäæå Êàòåðèíà ìàéæå ïîãîäèëàñü íà çàëèöÿííÿ Çàâàäñüêîãî. Òåïåð çàëèøàëîñü ò³ëüêè ï³äøòîâõíóòè ¿õ îäèí äî îäíîãî. Àëå öÿ ðîçìîâà ³ íàñòîðîæèëà íàñ, áî Ðà¿äà òàê ãîâîðèëà ïðî Çàâàäñüêîãî, í³áè çíàëà ïðî íàø ïëàí. Çàêðàäàëàñü ï³äîçðà, ùî ó íàøîìó òàáîð³ ïðè÷à¿âñÿ ï³äñòóïíèé çðàäíèê, ÿêèé ³íôîðìóº æ³íîê ïðî âñ³ íàø³ ä³¿. Ìè ïî÷àëè ïèëüíî ïðèãëÿäàòèñü äî ñâîãî îòî÷åííÿ, çâóçèëè êîëî çàéíÿòèõ, àëå ðåçóëüòàò íàñ íå çàäîâ³ëüíèâ. Ñïðàâà ïîòðåáóâàëà ðåòåëüíî¿ ÷èñòêè.

Êàëüì³þñ

1 2005

² çðîá³òü ùîñü ç òèìè ðèáàìè, êðè÷àëà ïàí³ Àðîíåöü, íåâæå ç íèìè í³÷îãî íå ìîæíà çðîáèòè? Îïåðàö³ÿ Äàôíà ïî÷èíàëàñü óñï³øíî. Êàòåðèíà ñàìà çà÷åïèëà Çàâàäñüêîãî, ³, êîëè òîé çàïðîïîíóâàâ çóñòð³òèñü ââå÷åð³, â³äðàçó ïîãîäèëàñü. Ìè ïèëüíóâàëè çà ¿õí³ì ãóëÿííÿì, ùîá íå ñòàëîñü íåïåðäáà÷óâàíîãî, ìè âçàãàë³ ëþáèìî, êîëè âñå éäå ÷³òêî çà ïëàíîì ³ íå âèõîäèòü ç-ï³ä íàøîãî êîíòðîëþ. Çàâàäñüêèé ïîâ³â Êàòåðèíó â ê³íî, êóïèâ ¿é ìîðîçèâî çà 95 êîï. ³ ïèð³æîê ç ïîâèäëîì çà 50 êîï., äåõòî íàâ³òü çàïðèì³òèâ, ùî âîíè ê³ëüêà õâèëèí òðèìàëèñü çà ðóêè, àëå çàðàç ìè íå áóäåìî ñòâåðäæóâàòè ïðî öå ÿê ïðî áåçñóìí³âíèé ôàêò. Êîëè ñìåðêëîñü, ãîëóá ÿòà ùå ïðîéøëèñü äîâêîëà ôîíòàí³â ³ ïîâåðíóëèñü íà Ïîëüîâó 10. Á³ëÿ ï³ä ¿çäó âîíè ïîïðîùàëèñü ³ ðîç³éøëèñü. Ìè ïî÷àëè äîêîðÿòè Çàâàäñüêîìó çà éîãî íåñì³ëèâ³ñòü çà òå, ùî â³í íå ïîö³ëóâàâ Êàòåðèíó á³ëÿ ï³ä ¿çäó àëå õëîïåöü çí³òèâñÿ ³ ñêàçàâ, ùî íàñòóïíîãî ðàçó ñïðîáóº. Çâè÷àéíî, íàñòóïíîãî ðàçó â íüîãî çíîâó í³÷îãî íå âèéøëî. Ìè íå ðîçóì³ºìî Âàñ, ïàíå Çàâàäñüêèé, ñóâîðèì òîíîì ïðîâàäèëà ïàí³ Ãð³øåâà, ê³íåöü ê³íöåì Âè ìóæ÷èíà ÷è í³! Íåâæå ïîö³ëóâàòè Êàòåðèíó òàêà âåëèêà ñêëàäí³ñòü. Ä³â÷èíà íå íàñò³ëüêè ïîòâîðíà, ùîá íåþ ãèäóâàòè, ÿêáè íå ï³äîçð³ë³ îáñòàâèíè, ìè ìîãëè á çàðàõóâàòè Êàòåðèíó äî ïðèâàáëèâèõ! Âè ìóñèòå ¿¿ ïîö³ëóâàòè! Êàòåðèíà íå áóäå ïðîòè! Õ³áà Âè íå áà÷èòå, ùî âîíà àæ ïèùèòü ïåðåéòè ìåæó äðóæáè! Ìè ñïîä³âàºìîñü, ùî Âè íàðåøò³ ñõàìåíåòèñÿ. Çàâàäñüêèé ìîâ÷àâ, ñõèëèâøè ãîëîâó. Âèäíî áóëî, ùî â³í ÷îãîñü áî¿òüñÿ. Ìè ïî÷àëè äîìèñëþâàòè, ùî â³í áî¿òüñÿ ñâîº¿ ìàòåð³, ìîæëèâî, âîíà ùå äîñ³ á º éîãî, àáî çíóùàºòüñÿ ç ñèíà ïñèõîëîã³÷íî. Áàòüêî Çàâàäñüêîãî ïîîá³öÿâ âñå âèÿñíèòè. Äåÿê³ óí³âåðñèòåòüñüê³ âèêëàäà÷³ ñêàçàëè, ùî Çàâàäñüêèé äóæå çì³íèâñÿ, ñòàâ ìîâ÷àçëèâèì ³ çàìêíóòèì â ñîá³, íà âåëèê³é ïåðåðâ³ íå éäå ç òîâàðèøàìè ïèòè ïèâî, íà ñåì³íàðè íå ãîòóºòüñÿ, çàâæäè ðîçãóáëåíèé ³ áåç ãàëñòóêà. Õòîñü ÷óâ, ÿê Çàâàäñüêèé çà¿êàâñÿ, à äîñ³ çà íèì òàêîãî íå ïðîñòåæóâàëîñü. Ìè íàëÿêàëèñü, ùîá õëîïåöü ä³ñíî íå çàêîõàâñÿ â Êàòåðèíó, ³ âèð³øèëè îñòàíí³é ðàç âëàøòóâàòè ïîáà÷åííÿ ³ íà äåÿêèé ÷àñ ïðèçóïèíèòè îïåðàö³þ. Ïàì ÿòàé, ùî òè ìàºø çðîáèòè! íàãàäàëè ìè éîìó. ß ïàì ÿòàþ, â³äïîâ³â Çàâàäñüêèé.

Êàëüì³þñ

1 2005

Àëå îñòàííº ðàíäåâó çàê³í÷èëîñü ôàòàëüíî. Ìè áà÷èëè, ÿê Çàâàäñüêèé äîâ³â Êàòåðèíó äîäîìó, ÿê âîíè òðîõè ïîñòîÿëè á³ëÿ ï³ä ¿çäó, ÿê Çàâàäñüêèé ñõîïèâ ä³â÷èíó â îá³éìè ³ ïî÷àâ ö³ëóâàòè, ÿê âîíà çàâìåðëà, çö³ïèâøè ãóáè, ³ òàê ñòîÿëà, ïîêè Çàâàäñüêèé íå âïàâ íà êîë³íà ³ íå ïî÷àâ ðåâ³òè, à ïîò³ì çàéøëà â áóäèíîê, ³ á³ëüøå ¿¿ í³õòî íå áà÷èâ. Ìè ï³äá³ãëè äî ïàðóá³éêà, ï³äíÿëè éîãî ç êîë³í ³ â³äâåëè â íàøó êðè¿âêó, ùîá âèÿñíèòè, ùî òðàïèëîñü. Çàâàäñüêèì òðóñèëî, ç éîãî ðîòà éøëà ï³íà, òàê ùî ìè çàï³äîçð³ëè õëîïöÿ â åï³ëåïñ³¿. Â³í ñòîãíàâ, ùî íåíàâèäèòü ñåáå, ùî â³ä ñüîãîäí³ â³í íåíàâèäèòü ñåáå, ³ âñ³õ, ³ ì³ñòî, ùî äàë³ ïðîäîâæóâàòè æèòè â³í íå ìîæå, áî çðàäíèêè íå ìàþòü íà öå ïðàâà, ïàïëþæèâ äîáðå ³ì ÿ ñâîº¿ ìàòåð³, ÿêà, ÿê âèÿâèëîñü ï³çí³øå, ñïðàâä³ éîãî áåçìåæíî ëþáèëà ³ í³êîëè íå òå ùî íå âäàðèëà ñèíà, à é íå ñêàçàëà éîìó ïîãàíîãî ñëîâà. Ïîëÿê Â³òîëüä áóáîí³â ñîá³ ï³ä í³ñ, ùî ç äèâíèìè ëþäüìè òàê ïîâîäèòèñü, ÿê ìè öå çðîáèëè, íå ìîæíà, ùî âîíè íå òåðïëÿòü ´âàëòó íàä ñîáîþ, àäæå ïñèõ³êà ¿õíÿ äóæå õèñòêà ³ äåêîðàòèâíà, ³ òåïåð, ïîñï³øèâøèñü, ìè âòðàòèëè âñ³ çäîáóòêè, ÿê³ ïðèí³ñ éîãî, Â³òîëüä³â, ïëàí. Õòîñü ç ìåäñåñòåð äàâ Çàâàäñüêîìó çàñïîê³éëèâå. Ïàí³ Ãð³õîâà âçÿëàñü äî âèïèòóâàííÿ. Õëîï÷å, ïðî ùî âè ñüîãîäí³ ãîâîðèëè ç Êàòåðèíîþ? Ïðî á³ëèé êîë³ð. ?? Âîíà ñêàçàëà, ùî ìåëàíõîë³ÿ á³ëîãî êîëüîðó. Àãà, òî â íå¿ ìåëàíõîë³ÿ? Í³, â íå¿ á³ëà ñóêåíêà. Ùå ïðî ùî ãîâîðèëè? Ïðî ä³òåé. Î ãîñïîäè, âîíà âàã³òíà? Í³, âîíà ðîçïîâ³äàëà ïðî ì³ñòî, ç ÿêîãî ä³òè âèãíàëè ñâî¿õ áàòüê³â. Âîíà íàçâàëà, â ÿêîìó ñàìå ì³ñò³ òàêå ñòàëîñü? Í³, âîíà ò³ëüêè ñêàçàëà, ùî ö³ ä³òè, âèð³ñøè ³ ñòàâøè áàòüêàìè, âèãíàëè ç ì³ñòà ñàìèõ ñåáå. Êàòåðèíà òî÷íî íå ñêàçàëà, ÿê íàçèâàºòüñÿ ì³ñòî? Í³, ìåí³ çäàºòüñÿ, ùî òàêîãî ì³ñòà íå ³ñíóº. Ïàíå Çàâàäñüêèé, íàñ íå ö³êàâèòü òå, ÷îãî íå ³ñíóº. Âè ãîâîðèëè ùå ïðî ùîñü?

Êàëüì³þñ

1 2005

Ãîâîðèëè ïðî çàìåò³ëü ñí³æèíîê, ïåðåì³øàíèõ ç ñèãàðåòíèì ïîïåëîì. Î, ìè òàê ³ çíàëè, ùî Êàòåðèíà êóðèòü! Ïî í³é â³äðàçó âèäíî! ßê ìè íå çäîãàäàëèñü ðàí³øå! Ïàíå Çàâàäñüêèé, âè ìîæåòå ïîÿñíèòè, ÷îìó Êàòåðèíà â³äìîâèëàñü ç Âàìè ïîö³ëóâàòèñü? Áî âîíà çàêîõàíà â êîãîñü ³íøîãî. Öå í³÷îãî íå îçíà÷àº: ìîæíà êîõàòè îäíîãî, à ö³ëóâàòèñü ç ³íøèì. Âè íå çíàºòå, â êîãî âîíà çàêîõàíà? Íå çíàþ. ×îãî Âè òàê áîë³ñíî â³äðåàãóâàëè íà Êàòåðèíèíó â³äìîâó Âàñ ïîö³ëóâàòè? Íåâæå Âè çàêîõàëèñü â öþ íåïåâíó ä³â÷èíó? ß íå çàêîõàâñÿ â íå¿. ß êîõàþ ³íøîãî ³ çðàäèâ éîãî. Íà öüîìó ìè äîïèò çàâáà÷ëèâî ïåðåðâàëè, áî ñêàçàíå âæå íå ñòîñóâàëîñÿ íàøî¿ ñïðàâè. Íåñïîä³âàíå ç³çíàííÿ Çàâàäñüêîãî ìè âçàãàë³ âèð³øèëè íå ðîçãîëîøóâàòè. Ç ð³çíèõ ïðè÷èí. Ïî-ïåðøå, öå ìîãëî á ïîñëóæèòè øê³äëèâèì ïðèêëàäîì äëÿ ³íøèõ ñòóäåíò³â, ïî-äðóãå, ìè íå õîò³ëè ïðèâñåëþäíî ãàíüáèòè ÷åñòü ðîäèíè Çàâàäñüêèõ, ïî-òðåòº, ìè íå õîò³ëè, ùîá ïðî öå ä³çíàëàñü Êàòåðèíà, áî, ìîæëèâî, îïåðàö³þ Äàôíà ùå ìîæíà áóëî âðÿòóâàòè. Áàòüêè çàáðàëè âèñíàæåíîãî ñèíà äîäîìó, à ìè çíîâó çàëèøèëèñü í³ ç ÷èì. Íàðàíîê ñòàëî â³äîìî, ùî Êàòåðèíà íå ç ÿâèëàñü â óí³âåðñèòåò³. Çáåíòåæåíà âèêëàäà÷êà ç ÿäåðíî¿ ô³çèêè ïðèá³ãëà äî íàñ âæå ï³ñëÿ ïåðøî¿ ïàðè. Ìè âèð³øèëè, ùî ãîâîðèòè ïðî çíèêíåííÿ Êàòåðèíè ùå çàðàíî, àäæå âîíà ìîãëà ïåðøó ïàðó ïðîñïàòè, àáî íå âñòèãíóòè íà àâòîáóñ, àáî ïðîñòî íå çàõîò³òè ïðèéòè â óí³âåðñèòåò. Ìîæå, âîíà ñîðîìèëàñü ïîäèâèòèñü Çàâàäñüêîìó â î÷³, ìîæå, øêîäóâàëà ïðî òå, ùî òàê íåãàðíî ç íèì ïîâåëàñü. Çàâàäñüêèé â óí³âåðñèòåò³ òåæ íå ç ÿâèâñÿ. Ìè çäîãàäàëèñü, ùî â³í ñåáå ïîãàíî ïî÷óâàº. Àëå òîãî äíÿ Êàòåðèíó òàê í³õòî ³ íå áà÷èâ. Íàéã³ðøå, ùî Ðà¿äà òåæ íå ïðèéøëà â óí³âåðñèòåò, îäíàê âëàñíèê ïðîäóêòîâî¿ êðàìíè÷êè íà Ïîëüîâ³é çàñâ³ä÷èâ, ùî Ðà¿äà ïðèõîäèëà êóïóâàòè â³âñÿíå ïå÷èâî. Ìè âèð³øèëè íàíåñòè æ³íêàì â³çèò. Ìè ùå í³ ðàçó íå áóëè â íèõ âäîìà, òîìó â³ä÷óâàëè, ùî òåïåð, ç îãëÿäó íà âñå, ìàºìî íà öå ïðàâî. Â³ä÷èíèëà äâåð³ Ðà¿äà. Êàòåðèíè í³ãäå íå áóëî âèäíî. Ìè âèáà÷èëèñü ïåðåä Ðà¿äîþ çà ï³çí³é â³çèò ³ ñêàçàëè, ùî íàñ òóð-

Êàëüì³þñ

1 2005

áóº Êàòåðèíèíà â³äñóòí³ñòü â óí³âåðñèòåò³, ÿêùî âîíà çàõâîð³ëà, òî, ñêàçàëè ìè, íàì ïîòð³áíî ïðî öå çíàòè, ùîá âèïèñàòè ¿é äîâ³äêó. ¯¿ íåìà, â³äïîâ³ëà Ðà¿äà ³ çàïðîñèëà íàñ âñåðåäèíó. Ïàí³ Ðà¿äî, ãð³çíî ìîâèëà Àðîíåöü, ùî Âè çðîáèëè ç³ ñâîºþ äîíüêîþ? Öå âàñ íå ñòîñóºòüñÿ, Ðà¿äà âèãëÿäàëà ñòîìëåíîþ, àëå ÿêùî õî÷åòå çíàòè, âîíà ïî¿õàëà íà ìîðå ëîâèòè àêâàð³óìí³ ðèáêè. Ïðîñèìî íå ïóäðèòè íàì ì³çêè, ïàí³ Ðà¿äî, ðîç³çëèëèñü ìè, êîìåä³ºþ ç ðèáêàìè íàñ âæå íå çàäóðèòè! ß á³ëüøå í³÷îãî íå ìîæó âàì ñêàçàòè. Íà öüîìó íàøà ç Ðà¿äîþ áåñ³äà çàê³í÷èëàñü. Ìè äàëè íàêàç íå ñïóñêàòè ç íå¿ î÷åé, ùîá æ³íêà ÷àñîì íå âòåêëà ç ì³ñòà; ìè â³ä÷óâàëè, ùî îò-îò ðîçïëóòàºìî ñòðàøíèé êëóáîê êðèì³íàëó, êîäëî áëþçí³ðñòâà ³ áðåõí³, ÿêå çàæèëî â íàøîìó ì³ñò³ ³ ñêîìïðîìåòóâàëî éîãî, çàëèøàëîñü ò³ëüêè çíàéòè Êàòåðèíó àáî òîãî, â êîãî âîíà çàêîõàíà. Ìè âæå ÷óëè çàïàõ ïåðåìîãè. Òîä³ æ ïðèéøîâ áàòüêî Çàâàäñüêîãî ³ ñêàçàâ, ùî éîãî ñèí ïîê³í÷èâ æèòòÿ ñàìîãóáñòâîì. Ïîâ³ñèâñÿ íà âëàñíîìó ðåìåí³. Íàì í³áè õòîñü äàâ ëÿïàñà. Äâà òðóïè, à íàòîì³ñòü í³÷îãî êîíêðåòíîãî. Äåõòî êàçàâ, ùî ñìåðòü Çàâàäñüêîãî íå ëåæèòü íà íàø³é ñîâ³ñò³, áî ìè íå ìîãëè çíàòè, ùî â íüîãî òàêà âðàçëèâà ïñèõ³êà, äî òîãî æ ëþäèíà íå â³äâàæóºòüñÿ íà ñàìîãóáñòâî çà îäèí äåíü, ëèõà äóìêà ïîâèííà âèçð³âàòè â í³é ïðîòÿãîì òðèâàëîãî ÷àñó. Õòîñü ³íøèé äîäàâàâ, ùî Çàâàäñüêèé ðàíî ÷è ï³çíî âñå îäíî çðîáèâ áè òå, ùî çðîáèâ, ïîòÿã äî ñàìîãóáñòâà áóâ â íüîãî â êðîâ³ (ïðî ïîòÿã Çàâàäñüêîãî äî ãîìîñåêñóàë³çìó ìè ìàéñòåðíî íå ç³çíàëèñü íàâ³òü ñàìèì ñîá³), à ïîòåíö³éí³ ñàìîãóáö³ (ÿê, çðåøòîþ, ³ ïîòåíö³éí³ ´å¿) í³÷îãî êîðèñíîãî ì³ñòîâ³ íå ïðèíåñóòü. Âñ³ ìè áóëè íà ïîõîðîí³ ³ íàìàãàëèñü âò³øèòè ïàí³ Çàâàäñüêó. Ïîõîðîí äëÿ íàñ ÿê îáîâ ÿçîê. Íà ïîõîðîí³ ìè äàºìî çðîçóì³òè ëþäÿì, ÿê³ çàëèøàþòüñÿ æèòè, ùî âîíè íå ñàì³ ³ ùî ì³ñòî íèìè îï³êóºòüñÿ. Ïàí³ Çàâàäñüêà íå äîð³êíóëà íàì æîäíèì ñëîâîì. Ôàêò, ùî ¿¿ ñèí ïîê³í÷èâ ç ñîáîþ, ìè íå ðîçãîëîñèëè çàãàëó ïîâ³äîìèëè, ùî õëîïåöü âñüîãî ëèø çàñíóâ ó âàíí³é. Äåõòî ñêàçàâ, ùî, ìîæëèâî, òàê áóëî íàñïðàâä³. ²íîä³ áðåõíÿ ìèëîñåðäí³øà çà ïðàâäó, äîäàâàëè ³íø³.

Êàëüì³þñ

1 2005

Ìè íàìàãàëèñü ï³äòðèìóâàòè â ñîá³ áîéîâèé äóõ, àëå òå, ùî ñòàëîñü, êèíóëî â íàø³ äóø³ çåðíî ðîç÷àðóâàííÿ. Ìè ï³ääàëèñü ëåãêîìó äåêàäàíñó. Âïåðøå ïî÷àëè ëóíàòè íåñì³ëèâ³ äîêîðè ùîäî äîö³ëüíîñò³ íàøî¿ ä³ÿëüíîñò³, õòîñü êàçàâ, ùî, ìîæëèâî, ì³ñòî íå ïîòðåáóº òàêèõ æåðòâ, ìîæëèâî, âîíî ³ñíóº ò³ëüêè äëÿ òîãî, ùîá â íüîìó ³ñíóâàëè ìè, àäæå ùî òàêå ì³ñòî ìåðåæà êàíàë³çàö³é, ãîðèçîíòàëüíà òåðèòîð³ÿ, ïîìíîæåíà íà âåðèêàëü áàãàòîïîâåðõîâèõ áóäèíê³â. ²íø³ â³äïîâ³äàëè: à ÿê æå ñóñï³ëüñòâî? ÿê éîãî æèòòºñòâåðäíà ìîðàëü? íåâæå ùàñëèâå ìàéáóòíº íàøèõ ä³òåé íå çàñëóãîâóº íà íåâåëèê³ æåðòâè? Òîä³ ï³äâîäèâñÿ ñòàðèé ïîëÿê Â³òîëüä ³ êàçàâ, ùî äàâíî, êîëè Ãàëè÷èíà íàëåæàëà äî ºäèíîãî äåðæàâíîãî óòâîðåííÿ ç Âåíåö³ºþ ³ Â³ºííîþ, â íüîãî áóëè áàòüêè, ÿê³ éøëè íà âåëèê³ æåðòâè, ò³ëüêè àáè çàáåçïå÷èòè éîìó, Â³òîëüäîâ³, ùàñëèâå ìàéáóòíº. ² ùî ç òîãî, ï³äâèùóâàâ ãîëîñ Â³òîëüä, õ³áà ÿ ùàñëèâèé? õ³áà ÿ ìîæó çàðàç ïîäèâèòèñü áàòüêàì â î÷³ ³ ùèðî çàïåâíèòè ¿õ â òîìó, ùî ¿õí³ æåðòâè áóëè íå äàðåìíèìè? Íå ìîæó! ìàéæå êðè÷àâ Â³òîëüä áî ¿õí³ æåðòâè áóëè äàðåìí³! Áàòüêè çðîáèëè íåùàñëèâèìè ³ ñåáå, ³ ìåíå, áî ÿ ïàì ÿòàþ, ùî íà ö³ æåðâè éøëîñÿ çàðàäè ìåíå! À çàðàç ÿ ìó÷óñü ï³äîçð³ííÿì, ùî áàòüêè ñïåö³àëüíî òàê ðîáèëè, ùîá ïîò³ì ÿ ìó÷èâñÿ äîêîðàìè ñóìë³ííÿ. Âîíè í³áè çðîáèëè ìåíå âèííèì ó ñâîºìó íåùàñòþ, õî÷à, äóìàþ ÿ òåïåð, âîíè âñå îäíî áóëè á íåùàñíèìè. Òàêèì ÷èíîì (Â³òîëüä ñòðàøåííî ðîçõâèëþâàâñÿ) âîíè ñêèíóëè âèíó çà ñâîº íåùàñòÿ ç ñåáå íà ìåíå. Ãîñïîäè, ñêðóøíî ïîõèòóâàâ ãîëîâîþ Ìàêñèì Ãîëåíüêèé, íåâæå ìè ïîìèëèëèñü? Íåâæå îñîáèñò³ñòü ïîâèííà ö³íóâàòèñü âèùå çà êîëåêòèâ? Íåâæå ³íòåðåñè îñîáèñòîñò³ ïðåâàëþþòü íàä ³íòåðåñàìè ñóñï³ëüñòâà, à ¿õí³ äèâàöòâà íàä ñóñï³ëüíîþ åòèêîþ ³ ìîðàëëþ? Íåâæå ïðàâèëüí³øå çàëèøèòè â ñïîêîþ Ðà¿äó ³ Êàòåðèíó? Äåõòî â³äïîâ³äàâ: Àëå æ, ìîæëèâî, ÿêùî ìè íå âòðóòèìîñü, ñòàíåòüñÿ ùîñü íàáàãàòî ñòðàøí³øå, í³æ äâà òðóïè? Çàëèøàòèñü ó íåçíàíí³ îçíà÷àº ï³ääàòè íåáåçïåö³ âñå ì³ñòî! Äî òîãî æ, âëàäíèì òîíîì ïðîäîâæèëà ïàí³ Ãð³õîâà, ÍÀÌ Ö²ÊÀÂÎ! Êàòåðèíè íå áóëî âæå ñ³ì äí³â. Ïîêè ùî ìè íå ìîãëè ä³ÿòè, áî ìè íå çíàëè, ÿê òðåáà ä³ÿòè. Ìè áîÿëèñü çíîâó âòíóòè äóðíèöþ, òîìó âçÿëè çà êðàùå âè÷³êóâàòè ³, òèì÷àñîì, çàâåðøèëè ê³ëüêà äð³áíèõ ñïðàâ.

Êàëüì³þñ

1 2005

Ìè ùå ðàç íàíåñëè Ðà¿ä³ â³çèò. Ìè ñêàçàëè ¿é, ùî Êàòåðèíà â êîãîñü çàêîõàíà, ³ öå ÿêîñü ìîãëî ñïðè÷èíèòèñü äî ¿¿ çíèêíåííÿ. Ìîæëèâî, âîíà âòåêëà ç ö³ºþ ëþäèíîþ, ìîæëèâî, Ðà¿äà íå ñõâàëþâàëà Êàòåðèíåíîãî çàõîïëåííÿ, ³, ÿêùî Ðà¿äà çíàº, ïðî êîãî éäå ìîâà, íåõàé êðàùå ñêàæå íàì. Ìè çìîæåìî äîïîìîãòè ÷è ïðèíàéìí³ âèçíà÷èòè, äå Êàòåðèíà ïåðåõîâóºòüñÿ. Çâ³äêè âè âçÿëè, ùî Êàòåðèíà â êîãîñü çàêîõàíà? ñïèòàëà íàñ Ðà¿äà. Òåïåð öå âæå íåâàæëèâî, ìè ñïðàâä³ òàê äóìàëè. ß ïåðåêîíàíà, ùî âè ïîìèëÿºòåñü. Â äåâ ÿòíàäöÿòü ðîê³â ä³â÷àòà í³êîãî íå êîõàþòü. Ðà¿äà áëåôóâàëà ìè çðîçóì³ëè ÿñíî, àëå äî ñèëè âäàâàòèñü íå íàâàæèëèñü. Âæå íà ïîðîç³ Ðà¿äà íàì ñêàçàëà: Âîíà ñêîðî ïîâåðíåòüñÿ, íàëîâèòü â ìîð³ àêâàð³óìíèõ ðèáîê ³ ïîâåðíåòüñÿ. Ùî æ, âèð³øèëè ìè, à çîêðåìà ïàí³ Àðîíåöü òðåáà ðîáèòè òå, ÷îãî â³ä íàñ âèìàãàþòü îáñòàâèíè. Îïåðàö³þ íàçâàëè Íåïòóí . ¯¿ âèêîíàííÿ äîðó÷èëè Ãàðîëüäîâ³. Ïàí³ Çàãíèá³äà íà äîâøå çàòðèìàëà Ðà¿äó â óí³âåðñèòåò³, ³ Ãàðîëüä ÷åðåç áàëêîí òàºìíî ïðîáðàâñÿ â ¿¿ ç Êàòåðèíîþ êâàðòèðó. Ðåòåëüíî îãëÿíóâ ïîìåøêàííÿ, âèëó÷èâ âñå, ùî, íà éîãî äóìêó, áóëî ï³äîçð³ëèì, ïåðåõîâàâ æó÷êè â ³íòèìí³ø³ ì³ñöÿ ³ ÷åðåç ï³âãîäèíè ïîâåðíóâñÿ äî íàñ. Ãàðîëüäå, ùî òè ìàâ çðîáèòè â êâàðòèð³ Ðà¿äè ³ Êàòåðèíè? äîïèòóâàëàñü ïàí³ Àðîíåöü. Ìàâ ðåòåëüíî îãëÿíóòè ïîìåøêàííÿ, âèëó÷èòè âñå, ùî ìåí³ çäàñòüñÿ ï³äîçð³ëèì, ïåðåõîâàòè æó÷êè ³ ïîâåðíóòèñÿ äî âàñ. Äîáðå, ïðîäîâæóâàëà Àðîíåöü, à ùî òîá³ ìàëî âèäàòèñü ï³äîçð³ëèì? Àêâàð³óì ç ðèáêàìè-òåëåñêîïàìè. Ãàðîëüä ïî÷àâ òðîõè íåðâóâàòè. ² òè ïðèí³ñ àêâàð³óì ç ðèáêàìè? Ïðèí³ñ àêâàð³óì. Àêâàð³óì ìè áà÷èìî. Àëå â³í ïîðîæí³é. Ðèáîê íåìà. Íåìà. À äå âîíè ä³ëèñü? Âîíè âèïëèëè ç àêâàð³óìà ³ âòåêëè ÷åðåç êâàòèðêó. Òè áà÷èâ, ÿê âîíè öå çðîáèëè?

Êàëüì³þñ

1 2005

Áà÷èâ, ó í³÷ ïåðåä òèì, ÿê çíèêëà Êàòåðèíà. À õòî çíÿâ ç àêâàð³óìà ðåøåòî? Ðà¿äà. Íàâ³ùî? Âîíà äóìàº, ùî ðèáêàì ïîòð³áíà ñâîáîäà. À õ³áà íå ïîòð³áíà? Ðèáêàì? Ïîòð³áíà. À ÿê òè, Ãàðîëüäå, ðîçãëåä³â â òåìðÿâ³, ùî ÷åðåç êâàòèðêó ò³êàëè ñàìå ðèáêè? Ìåí³ çäàëîñü, ùî òî áóëè ðèáêè. À òåïåð áà÷ó àêâàð³óì ïîðîæí³é. Îò ÿ ³ âèð³øèâ. ×îìó æ òè íå ñêàçàâ íàì ðàí³øå? Áî ÿ íå âì³þ ñåðéîçíî ³ ùèðî ãîâîðèòè ïðî ðèáîê. Îñü ùî íàì äîíåñëè Ðà¿äèí³ ñòóäåíòè. Ðà¿äà ÷èòàëà ¿ì â àêâàð³óì³ ëåêö³þ (òàê ñòóäåíòè íàçèâàþòü 21-ó àâäèòîð³þ). Ðà¿äà âòîìëåíîþ íå âèãëÿäàëà, àëå, ÿê ñòàëî â³äîìî ï³çí³øå âîíà ïðîñòî íàêëàëà íà îáëè÷÷ÿ áàãàòî ïóäðè. Ðîçïîâ³äàëà ïðî ïðåðîãàòèâó ôàë³÷íîãî íàä íåôàë³÷íèì â ãðåöüê³é ì³ôîëîã³¿ ³ ïðî òå, ùî â ãðåöüê³é ì³ôîëîã³¿ áåçë³÷ âèïàäê³â êîõàííÿ ì³æ ÷îëîâ³êàìè. Àïîëîí â³äîìèé á³ñåêñóàë, â³í ì³ã êîõàòè ³ Äàôíó, ³ Êèïàðèñà, à äåÿê³ ãåðî¿, êàçàëà Ðà¿äà, â³äâåðòî ãèäóþòü êîõàííÿì æ³íêè, íàïðèêëàä, Äàôí³ñ, Ãåðìàôðîäèò, Íàðöèñ. Ïðîòå êîõàííÿ ì³æ æ³íêàìè ãðåê³â íå ö³êàâèëî. Âîíè áîÿëèñü éîãî, òîìó, ÿêùî ³ çîáðàæàëè ùîñü ïîä³áíå, òî â íàéíåïðèâàáëèâ³øèõ ôàðáàõ. Ì³ô ïðî Ñê³ëëó ³ Õàðèáäó îäíå ç òàêèõ çîáðàæåíü. Ñòóäåíòè äîñë³âíî ïîâòîðèëè òå, ùî ñêàçàëà Ðà¿äà. Ñê³ëëà áóëà âðîäëèâîþ í³ìôîþ, â ÿêó çàêîõàâñÿ ìîðñüêèé áîã Ãëàâê ³ ÿêà íå ïðèéìàëà êîõàííÿ ÿê éîãî, òàê ³ ³íøèõ æåíèõ³â. ×àð³âíèöÿ Ê³ðêà, çàêîõàíà â Ãëàâêà, ïåðåòâîðèëà Ñê³ëëó íà ìîðñüêå ÷óäîâèñüêî ç ø³ñòüìà ñîáà÷èìè ãîëîâàìè, òðüîìà ðÿäàìè ãîñòðèõ çóá³â â êîæí³é ïàùåö³ ³ äâàíàäöÿòüìà íîãàìè. Ñê³ëëà îñåëèëàñü â ïå÷åð³ íàä ïðîòîêîþ ì³æ ²òàë³ºþ ³ Ñèöèë³ºþ. À íàâïðîòè æèëà Õàðèáäà ÷óäîâèñüêî ó âèãëÿä³ ñòðàøíîãî êîëîâîðîòó, ÿêå òðè÷³ íà äåíü êîâòàëî ³ âèâåðãàëî âîäó ïðîòîêè. Êîõàííÿ äâîõ æ³íî÷èõ íà÷àë âò³ëèëîñü ó êîõàííÿ äâîõ ÷óäîâèñüê, ³ âîíî ñòàëî äëÿ ìîðÿê³â íàéá³ëüøèì æàõîì. Îñòàíí³ ñëîâà Ðà¿äà ïðîìîâëÿëà á³ëÿ â³êíà. Íà ê³ëüêà õâèëèí âîíà çàâìåðëà, äàë³ îáåðíóëàñü ³ çàê³í÷èëà: Ãðåêè ñïðèéìàëè æ³íî÷å êîõàííÿ ÿê çàãðîçó ñóñï³ëüñòâó, ÿê àêò äåñòðóêö³¿ ³

Êàëüì³þñ

1 2005

âèðîäæåííÿ. Ñê³ëëà ³ Õàðèáäà ³çîëüîâàí³ â³ä ñâ³òó ïðåêðàñíîãî, ºäèíà âò³õà äëÿ íèõ íå ðîçóì³òè ìàñøòàáè ñâîº¿ ïîòâîðíîñò³. Àëå ãðåêè ìèëîñåðäí³. Âîíè âèïðàâäàëè áóäü-ÿêå êîõàííÿ. Âîíè ïðèäóìàëè ôàòóì . Ó â³êí³ çàïåâíèëè ñòóäåíòè Ðà¿äà ïîáà÷èëà Êàòåðèíó, ÿêà ñèä³ëà íà áóðäþð³ ï³ä óí³âåðñèòåòîì ³ êóðèëà. Ïðîøó, êðèêíóëà ïàí³ Ãð³õîâà, à ÿ íå êàçàëà? Âîíè íàì íå ñïîäîáàëèñü â³ä ñàìîãî ïî÷àòêó. Äëÿ ÷óæèíö³â íàì íå øêîäà àí³ ì³ñòà, àí³ éîãî ðåñóðñ³â, àëå ö³ äâ³ æ³íêè, ÿê³ ó â³ëüíèé ÷àñ ðîçìîâëÿþòü ïðî ðèáîê, ¿äÿòü â³âñÿíå ïå÷èâî, çíèêàþòü áîçíà-êóäè, à òèì á³ëüøå íàõàáíî êóðÿòü ï³ä óí³âåðñèòåòîì, íàì íå ïî äóø³. Îêðåìî ïðîòè Ðà¿äè ìè í³÷îãî íå ìàëè, íàì ïîòð³áí³ êâàë³ô³êîâàí³ âèêëàäà÷³. Ïðîòè Êàòåðèíè òåæ. Àëå ðàçîì âîíè ñòàíîâèëè ÿêóñü íåáåçïåêó, ùîñü ó ¿õíüîìó ñîþç³ áóëî íåïðèðîäíèì. Îòæå, àíàë³çóâàëè ìè, Êàòåðèíà ïîâåðíóëàñü. Äàíèõ ïðî òå, äå âîíà áóëà, ó íàñ íåìà. Äîïèòóâàòèñü â ñàìî¿ Êàòåðèíè íåêóëüòóðíî, òà é, ñóìí³âíî, ùîá âîíà ñêàçàëà ïðàâäó. Ìè çíîâó çàëèøèëèñü ç íîñîì. Àëå öå ùå í³÷îãî íå îçíà÷àº. Ñëîâî âçÿâ ïàí Ãàâðèëþê, ëþäèíà äóæå îñâ³÷åíà ³ ìóäðà, ìè íàâ³òü çäèâóâàëèñü, ÷îìó â³í äîñ³ ìîâ÷àâ. Ãàâðèëþê âçàãàë³ ìàâ ì ÿêó âäà÷ó ³ ïîñòóïëèâèé õàðàêòåð, áàãàòî õòî ï³äîçðþâàâ, ùî â³í â³ðèâ â ëþäñüêó äîáðîòó, áî çàâæäè ïðàãíóâ âèïðàâäàòè ÷è¿ñü çë³ â÷èíêè, á³ëüøå âèíóâàòèâ íå ñàìó ëþäèíó, à ñóñï³ëüñòâî, ÿêå çðîáèëî ¿¿ òàêîþ ( À-à-à-à, öå íàéëåãøå, ïàíå Ãàâðèëþê . çàïåðå÷óâàëà Ãð³õîâà). Òàê ³ òåïåð. Ãàâðèëþê ñêàçàâ: Ìåí³ çäàºòüñÿ, øàíîâíå òîâàðèñòâî, ùî íàø³ ä³¿ íàäòî à´ðåñèâí³ ñòîñîâíî Ðà¿äè ³ Êàòåðèíè. Ìè ÷îìóñü â³ä ñàìîãî ïî÷àòêó áóëè äî íèõ çë³. Àëå õòî ç íàñ ñïðîáóâàâ äîïîìîãòè æ³íêàì, ïîäàòè ¿ì ó ñêðóòíèé ìîìåíò ðóêó äîïîìîãè? Í³õòî. Ìè øâèäåíüêî îñóäèëè ¿õ, àëå ç ëþäèíîþ íå âñå òàê ïðîñòî. Íà ìîþ äóìêó, òðåáà ïîñïðèÿòè òîìó, ùîá Ðà¿äà ³ Êàòåðèíà ñòàëè òàêèìè, ÿê ìè. Òðåáà ¿ì äîâ³ðèòèñü, ïîêàçàòè ¿ì, ùî âîíè îòî÷åí³ òóðáîòîþ, ùî ìè çàâæäè ãîòîâ³ âñå çðîçóì³òè ³ âèáà÷èòè. Õòî ç íàñ íå çáèâàâñÿ ç äîáðîãî øëÿõó íàìàí³âö³? Ìè âèçíàëè, ùî Ãàâðèëþê ìàº ðàö³þ, ³ íàøâèäêîðó÷ âèðîáèëè ïëàí ä³é. Îïåðàö³þ íàçâàëè Ñóç³ð ÿ Îð³îíà . Çã³äíî ïëàíó ìè çàâ³òàëè äî Ðà¿äè ³ Êàòåðèíè â ñóáîòó ââå÷åð³. Æ³íêè ñàìå çáèðàëèñü ëÿãàòè ñïàòè. Âîëîññÿ ó Êàòåðè-

Êàëüì³þñ

1 2005

íè áóëî ðîçïëåòåíå ³ ñêóéîâäæåíå, à âèãëÿäàëà âîíà ùå õóäøîþ ³ áë³ä³øîþ, í³æ äî çíèêíåííÿ. Ç ïîâåðíåííÿì, çâåðíóëèñü ìè äî Êàòåðèíè, ãàðíî â³äïî÷èëè íà ìîð³? ß íå áóëà íà ìîð³. â³äïîâ³ëà Êàòåðèíà. Äèâíî, Âàøà ìàòè êàçàëà íàì, ùî Âè íà ìîð³. Âîíà çáðåõàëà. Ìè í³ÿêîâî ïîòîâêëèñÿ â êîðèäîð³, ìè â³ä÷óâàëè ñåáå òðîõè íåçðó÷íî, áî ÿêå íàì ä³ëî äî òîãî, äå áóëà Êàòåðèíà? Âëàñíå, ìè ïðèéøëè ç ³íøî¿ ïðè÷èíè, ñêàçàâ æ³íêàì ïàí Ãàâðèëþê. Éîãî ëèöå ñÿÿëî íåï³äðîáëåíîþ ùèð³ñòþ ³ äîáðîòîþ. Ìè ïðèéøëè ïðîñèòè âàñ ïðîäàòè äëÿ óí³âåðñèòåòó òåëåñêîï. Óí³âåðñèòåò äàâíî âèä³ëèâ íà íüîãî êîøòè, îò ìè ³ âèð³øèëè ñïî÷àòêó ñïèòàòè âàñ, ìîæå, òåëåñêîï âàì íå äóæå ïîòð³áåí, çàéìàº â êâàðòèð³ áàãàòî ì³ñöÿ, à âàñ äâîº, ìàéæå äîðîñëà äîíüêà, ÿêà õî÷å ñâîáîäè ³ íåçàëåæíîñò³, áóäå á³ëüøå ïðîñòîðó, äî òîãî æ çà âèðó÷åí³ ãðîø³ âè çìîæåòå ïðèäáàòè ìåíøèé òåëåñêîï ³ âèíàéíÿòè êâàðòèðó ç á³ëüøîþ æèëîþ ïëîùåþ. Â³ä ïðîäàæó ³ âè áóäåòå çàäîâîëåí³, ³ ìè. Ç êîðèäîðó ìè çàãëÿíóëè â ê³ìíàòó. Âîíà ñïðàâä³ í³÷îãî, êð³ì îäíîãî ë³æêà ³ òåëåñêîïà, íå ìîãëà ïîì³ñòèòè. Âèáà÷òå, àëå òåëåñêîï ìè íå ïðîäàºìî, ñêàçàëà Ðà¿äà. Î, çàõâèëþâàâñÿ Ãàâðèëþê, âè íå äóìàéòå, ìè äàºìî äîáð³ ãðîø³, ö³íà íà òåëåñêîïè òðîõè âïàëà, àëå ìè öüîãî íå âðàõóâàëè íà âàøó êîðèñòü, í³õòî çà òåëåñêîï âàì á³ëüøå íå äàñòü. Àëå ìè òåëåñêîï íå ïðîäàºìî, ïîâòîðèëà Ðà¿äà, ³ Ãàâðèëþê ìàëî íå çàïëàêàâ. Ìè âàñ äóæå ïðîñèìî, íàì íàäçâè÷àéíî òåëåñêîï ïîòð³áåí, ìè õî÷åìî ÷åðåç äâà äí³ â³äêðèâàòè ôàêóëüòåò Àñòðîíîì³¿ ³ âèâ÷åííÿ íåáà , à áåç òåëåñêîïà ÿêèé ìîæå áóòè ôàêóëüòåò! Íàñ çàñì³þòü! Çãëÿíüòåñü íàä íàìè! Ñõîæèé òåëåñêîï ÿ áà÷èëà â Áóäèíêó òåõí³êè íà ïðîñïåêò³ Ìèðó, êóï³òü òàì. Òàê, àëå ÿê âè íå ðîçóì³ºòå, ïîñòîãíóâàâ ÃàâðèëþêÄîáðå-Ñåðöå, ìè õî÷åìî âàì äîïîìîãòè! Îòðèìàºòå ãðîø³, âèíàéìåòå ³íøó, íå òàêó ò³ñíó, êâàðòèðó, ç äâîìà ê³ìíàòàìè, îäíà áóäå Âàøà, ïàí³ Ðà¿äî, ³íøà Âàøî¿ äîíüêè, íàâ³ùî òîâêòèñü â îäí³é ê³ìíàò³ ³ íà îäíîìó ë³æêó? Êóïèòå ô³ðàíêè, ùîá í³õòî íå çàçèðàâ ó â³êíà, ³ æèòèìåòå ñîá³ äîâãî ³ ùàñëèâî, ÿê ðåøòà ëþäåé.

Êàëüì³þñ

1 2005

Âàøà ïðîïîçèö³ÿ íàñ íå ö³êàâèòü, ñóâîðî ïîâòîðèëà Ðà¿äà, ³ ìè îñòàòî÷íî ïåðåêîíàëèñü, ùî í³÷îãî ç òîãî íå áóäå. Ö³ æ³íêè íå ïîòðåáóâàëè íàøî¿ äîïîìîãè. Ãàâðèëþê ïîìèëèâñÿ. Àëå æèòè â òàê³é ò³ñí³é ê³ìíàò³ äâîì æ³íêàì âêðàé íåçðó÷íî! íå ì³ã çìèðèòèñÿ ç ïîðàçêîþ Ãàâðèëþê. Õ³áà âè íå ñîðîìèòåñü îäíà ïðè îäí³é ïåðåîäÿãàòè á³ëèçíó? Ó äâîõ ê³ìíàòàõ æèòè íàáàãàòî êðàùå! ßêùî íå õî÷åòå ïðîäàâàòè òåëåñêîï, òî â³çüì³òü ãðîø³ òàê, âèíàéìåòå á³ëüøó êâàðòèðó, çàâ³ñèòå â³êíà ô³ðàíêàìè! Ëþäÿíîñò³ Ãàâðèëþêà íå áóëî ìåæ. Â³í ìàëî íå íà êîë³íàõ ïðîñèâ Ðà¿äó ïðèéíÿòè ãðîø³, àëå çðîçóì³ëî, ùî âîíà ¿õ íå âçÿëà. Ìè ïîïðîùàëèñü ç æ³íêàìè ³ âèéøëè. Ãàâðèëþê í³ÿê íå ì³ã â³ä³éòè. Éîãî ì³çêè ïðàöþâàëè â ºäèíîìó ðóñë³: òðåáà âðÿòóâàòè ¿õ! ¿õ ùå ìîæíà âðÿòóâàòè! Àëå ìè ñòîÿëè íà ³íø³é äóìö³. ×åñíî êàæó÷è, ìè ³ íå ñóìí³âàëèñü, ùî âñå çàê³í÷èòüñÿ ñàìå òàê ³ ùî çóñèëëÿ íàø³ âèÿâëÿòüñÿ ìàðíèìè. Ïàíå Ãàâðèëþê, Âè íå âèíí³, çàñïîêîþâàëà Ãð³õîâà äîí ê³õîòà, Âè íàìàãàëèñü äîïîìîãòè, Âè çðîáèëè âñå, ùî â Âàøèõ ñèëàõ, àëå ç íèìè ïî-ëþäñüêè íå âèõîäèòü. Ìè ñàì³ ñïàêóâàëè ¿õí³ ðå÷³. Íå öåðåìîíèëèñü. Âäåíü çàéøëè â ¿õíþ êâàðòèðó (êëþ÷ ï³ä³áðàâ Ìàêñèì Ãîëåíüêèé), ñïàêóâàëè âàë³çè ç êîñìåòèêîþ ³ îäÿãîì, ïîâ ÿçàëè â ñòîñè êíèæêè (ìè á ¿õ â³äðàçó â³äïðàâèëè ïîøòîþ, àëå íå çíàëè, êóäè æ³íêè ïîäàäóòüñÿ), îáãîðíóëè òåëåñêîï öåëîôàíîì ³ ñ³ëè â êîðèäîð³ ÷åêàòè. Ïàí³ Àðîíåöü øàëåí³ëà. Ùî âè äóìàºòå? êðè÷àëà âîíà. Ðèáè ç ÿâèëèñü çíîâó! Âèíåñëà ç ê³ìíàòè íîâèé àêâàð³óì. Öå æ òðåáà ìàòè òàêå íàõàáñòâî! Ìè ¿ì îäíå, à âîíè íàì äðóãå! Íå äîâãî äóìàþ÷è, ñïóñòèëà ðèáîê â òóàëåò. Ðà¿äà ³ Êàòåðèíà ïîâåðíóëèñü ç óí³âåðñèòåòó î ï ÿò³é. Ùîá àæ íàäòî, òî çäèâîâàíèìè âîíè íå âèãëÿäàëè. Íàïåâíå, â³ä÷óâàëè çà ñîáîþ âèíó. Àäæå, ÿêáè âàñ õòîñü ñèëîì³öü âèñåëÿâ ç ì³ñòà, âè á ñïðîáóâàëè îïèðàòèñü? Ìè îô³ö³éíî äîâîäèìî äî âàøîãî â³äîìà, øàíîâí³ æ³íêè, òàê ðîçïî÷àëà ñâîþ ïðîìîâó ïàí³ Ãð³õîâà, ùî äàë³ çàëèøàòèñü â íàøîìó ì³ñò³ âè íå ìîæåòå. Öå ñóïóðå÷èòü çàêîíàì íå ò³ëüêè íàøîãî ì³ñòà, à é ëþäñüêî¿ ìîðàë³ çàãàëîì. Ìè íå

Êàëüì³þñ

1 2005

áóäåìî ðîçãîëîøóâàòè ïðè÷èíó âàøîãî â³ä ¿çäó, áî, ïî-ïåðøå, íå õî÷åìî äóðíî¿ ñëàâè, ïî-äðóãå, áî¿ìîñÿ ïîäàòè äóðíèé ïðèêëàä ìîëîä³, ÿêà äèâèëàñü íà Âàñ, ïàí³ Ðà¿äî, ÿê íà àâòîðèòåò. Ãîä³ áóäü-ùî çàïåðå÷óâàòè ìè âñå çíàºìî. Ñïîä³âàºìîñü, øàíîâí³ æ³íêè, âè îö³íåòå íàøó òàêòîâí³ñòü ³ ïîáëàæëèâ³ñòü, àäæå ìè ìîãëè âàñ ³ çààðåøòóâàòè. Àëå çíîâó æ òàêè íå õî÷åìî ðîçãîëîñó. Ó öüîìó êîíâåðò³, Ðà¿äî, Âàøà çàðïëàòíÿ ³ ñòèïåíä³ÿ Êàòåðèíè. Ó ïàêåò³ â³âñÿíå ïå÷èâî ³ ê³ëüêà ïëÿøîê ãðàíàòîâîãî ñîêó. Íà äåíü äîðîãè âèñòà÷èòü. Ðèáêè ïàí³ Àðîíåöü íå ñòðèìàëàñü ³ ç³ çëîñò³ ñïóñòèëà â òóàëåò, òîìó ìè â³äøêîäóºì ¿õ âàì ó ãðîøîâîìó åêâ³âàëåíò³. Êíèãè ìè ïîøòîþ ùå íå âèñëàëè, áî íå çíàºìî, êóäè âè ìàºòå íàì³ð ïîäàòèñü. Îäíàê êóäè á âè íå ïîäàëèñü ïàì ÿòàéòå, ùî âñ³ ì³ñòà ïîä³áí³ íà íàøå, öå êîïèö³ ñ³íà, â ÿêèõ íå ñõîâàºòüñÿ æîäíà ãîëêà. ² ï³ñëÿ òîãî ìè á³ëüøå í³êîëè íå áà÷èëè Ðà¿äó ³ Êàòåðèíó. Âîíè çàáðàëè ñâî¿ ðå÷³ ³ ïî¿õàëè â íåâ³äîìîìó íàïðÿìêó. Äåõòî êàçàâ, ùî âîíè âñå îäíî âèãëÿäàëè ùàñëèâèìè, í³áè çîâñ³ì íå ÷óëè çà ñîáîþ âèíè, ñïîê³éíî ñ³ëè â ïîòÿã ³ äîâãî ðàçîì ñïîñòåð³ãàëè ç â³êíà, ÿê íàøå ì³ñòî ïîâîë³ â³ä íèõ â³ääàëÿëîñü. Äåõòî íàð³êàâ, ùî òåïåð â ì³ñò³ íóäíî æèòè. Äåõòî ïîáîþâàâñÿ, ùî, ìîæëèâî, íàø³ ï³äîçðè áóëè ïîìèëêîâèìè. Àëå á³ëüø³ñòü òàê íå äóìàº.

Êàëüì³þñ

1 2005

Ëþáîâ ÇÀÃÎÐÎÂÑÜÊÀ ÎÄÈÍ ÄÅÍÜ ²Ç ÁÀÃÀÒÜÎÕ ÏÎÄ²ÁÍÈÕ Ùî ³ùå òðåáà çðîáèòè? Àãà! Äîáðå, ùî íå çàáóëà êóïèòè õë³á, à òî äîâåëîñÿ á âåðòàòèñÿ ç äîìó. Íàáðèäëà âæå öÿ ³ñòîð³ÿ. Äâà çäîðîâ³ ëîáóðÿêè â õàò³, à õë³áà êóïèòè í³êîìó. Öåé â³÷íèé ñì³òíèê... Êóäè æåê äèâèòüñÿ? Òàêå âðàæåííÿ, ùî ñì³òòÿ çâ³äñè í³êîëè íå âèâåçóòü. Îòî á çàâåñòè ñþäè ÿêîãîñü ³íòóðèñòà. À òî çâèêëè: ïðèâåçóòü, ïîêàæóòü öåíòð â³äðåñòàâðîâàíîãî ì³ñòà, ïîñèäÿòü ó ðåñòîðàíàõ ³ ¿äóòü äîäîìó. Ðîçïîâ³äàþòü òàì áàéêè ïðî êðà¿íè, ÿê³ ðóõàþòüñÿ íàðåøò³ äî íîðìàëüíîãî æèòòÿ. À òðåáà íàâïàêè. Ïîêàçàòè ¿ì íàøå íîðìàëüíå æèòòÿ ³ç ãîðàìè íåâèâåçåíîãî ñì³òòÿ, ðîêàìè íåçààñôàëüòîâàíèõ á³÷íèõ âóëè÷îê. Êâàðòèðè, äå òðóáè â³÷íî ïðîò³êàþòü. Ï³ä ¿çäè ³ç çàïàõîì ñîáà÷èõ íåïðèºìíîñòåé. ² îáîâ ÿçêîâî ìàãàçèíè, ³ç ãàäþ÷îþ ââ³÷ëèâ³ñòþ ïðîäàâö³â ÷èñòî òàê, ÿê çà êîðäîíîì. Íîðìàëüíå æèòòÿ ! Ö³êàâî, öå õòîñü ïðèäóìàâ äëÿ ñì³õó, ÷è öå âèïàäêîâå ñëîâîñïîëó÷åííÿ? ßê çàâæäè. Ë³ôò íå ïðàöþº. Ñòàá³ëüíå ÿâèùå. À ùî òàêå äëÿ íàøî¿ ëþäèíè øîñòèé ïîâåðõ? Ëèøå íàãîäà çðîáèòè çàðÿäêó. Äîáðîãî äíÿ! Ùå é öÿ áàáöÿ ç ¿¿ äóðíîþ ïñèíîþ. Çàäîâáàëà òèì ââ³÷ëèâèì â³òàííÿì. À ïîò³ì ö³ ââ³÷ëèâ³ áàáö³ çáåðóòüñÿ ó äâîð³ ³ øåïî÷óòüñÿ, ïë³òêè ïóñêàþòü. Ðîáèòè ¿ì í³÷îãî. Òàê, êâàðòèðà çàìêíåíà, êëþ÷ ó çàìêó. Õòî æ âäîìà? ×îëîâ³ê ÷è ñèí? Ïðèâ³ò, ìàìî! Çäîðîâ! Îöå òî òàê! Ñïðîì³ãñÿ íàâ³òü âèéòè ç ñâîº¿ ê³ìíàòè ³ ïðèâ³òàòèñÿ. Ïåâíî, ùîñü ïîòð³áíî. À ñóìêó ç ðóê âçÿòè? Òà äå. Îé, âèõîâàëà æ òè ñèíî÷êà íà ñâîþ ãîëîâó. Òðåáà áóëî àáîðò ùå òîä³ çðîáèòè. À òè ùå ò³øèëàñÿ, ùî íå äî÷êà. Ìîâëÿâ, íàâ³ùî áàáíîòó ðîçâîäèòè. Õàé áóäå õëîïåöü. ² ìàºø. Îí ó ñóñ³äêè ìàëèé âñå äîïîìàãàº ðîáèòè. À òâ³é?

Êàëüì³þñ

1 2005

Â³÷íî ö³ éîãî øêàðïåòêè âàëÿþòüñÿ. Íåâæå òàê âàæêî íà ì³ñöå ïîñòàâèòè? Íó é çàïàõ! Â³í ùî, íå â³ä÷óâàº? Õî÷ áè ó âàííó âêèíóâ. ×îëîâ³ê º ÷îëîâ³êîì. ² íå ñóòòºâî, ñê³ëüêè éîìó ðîê³â. Òè ùîñü ¿â? Í³, íå áóëî ùî. Ïåâíî, â³í áè ç ãîëîäó ïîìåð á³ëÿ ïîâíîãî õîëîäèëüíèêà. Ùî çà ïîêîë³ííÿ? Íàâ÷èëèñÿ âñå â ïàêåòèêàõ ³ ïëÿøå÷êàõ îòðèìóâàòè. Ãîòîâå ³ çàïàêîâàíå. Êðèøå÷êó çíÿâ ³ ¿æ. Ñêîðî é êàñòðóë³ ïîâèêèäàþòü ç õàòè. À ÷îãî ñóï íå ðîç³ãð³â? À ÿ éîãî íå áà÷èâ. Òè âçàãàë³ õî÷ êîëèñü ó õîëîäèëüíèê äèâèøñÿ? À ÿêáè ÿ çàòðèìàëàñÿ íà ðîáîò³? ß á ï³öó êóïèâ. Òåæ ìåí³, ï³öó. Âèòð³ùèâ ñâî¿ î÷³. ² òà äóðíà ìóçèêà ö³ëèé äåíü. Ò³ëüêè ³ âì³þòü, ùî âàëÿòèñÿ íà äèâàí³ ³ ïåðåìèêàòè ðàä³îñòàíö³¿. Âæå ÿê ðåôëåêñ: ïðîêèíóâñÿ ³ äî ìàãí³òîôîíà. Çàòî ÿê çóáè ÷èñòèòè, òî íàãàäóâàòè òðåáà ùîäíÿ. ² òàê âæå 16 ðîê³â. Çäóð³òè ìîæíà. Éäè ¿ñòè. Ñ³â. Ëèøå ãëÿíóòè. Çãîðáèëîñÿ íàä òàð³ëêîþ. Íå ïëÿìêàé. ² ñÿäü ð³âíî. Í³áè é íå äèòèíà âæå. À òàêå ÿêåñü ìåðçåííå. Ìàâ áè âæå ðîçóì³òè, ÿê ñåáå ïîâîäèòè. Íó îò. Âñòàâ ³ ï³øîâ. Í³ òîá³ äÿêóþ . Ì³ã áè é òàð³ëêó çà ñîáîþ ïðèáðàòè. Ùî çà äèòèíà? Î, äðóãå ïðèéøëî. Ùå îäèí ä³òâàê, ç òîþ ð³çíèöåþ, ùî âæå çà ï ÿòäåñÿò ðîê³â. Äîáðå, ùî ÷åðåâöå â³äïóñòèâ. Ñê³ëüêè ðàç³â êàçàòè: ïðèéøîâ ïîìèé ìåøòè, ïîñòàâ íà ì³ñöå, íåõàé ÷èñò³ áóäóòü. Àãà! Â³í òåáå ïîñëóõàºòüñÿ. Ñêàæå â³÷íå: Äîáðå, äîáðå ³ âñå. ² çíîâó âàðè, ïåðè, ïðèáèðàé... Êîëè âñå öå ñê³í÷èòüñÿ? Ïåâíî, àæ íà ò³ì ñâ³ò³ ÿêèéñü ñïîê³é áóäå. Âèíåñè ñì³òòÿ! Íå õî÷ó! Ùî çíà÷èòü Íå õî÷ó! ? ß êîìó ñêàçàëà! ² òî âæå, áåç ïîò³ì ! Ä³ñòàëà! Ï³øîâ. Ùå é äâåðèìà õðÿñíóâ. Îòî äèòèíà. Òè á ïîãîâîðèâ ç íèì. Í³êîãî õëîïåöü íå ñëóõàº. À ìåíå ïîñëóõàº? Íàñì³øèëà.

Êàëüì³þñ

1 2005

Òàê, çâ³ñíî, òî íå éîãî äèòèíà. Àëå æ öå íå ïðèâ³ä â³äøòîâõóâàòè â³ä ñåáå ìàëîãî. Òè ïîäóìàëà ñàìà, ùî ìåëåø? Ìàëîãî... Ó õëîïöÿ âóñà ñêîãî ç ÿâëÿòüñÿ. À òè... í³áè â³í äèòèíà. Òà òî é òàêè äèòèíà. Áåç ìàìè âìåð áè çà äåíü. Í³, ëèøó ¿õ ³ íåõàé ðîáëÿòü, ùî õî÷óòü. Ïî¿äó äåñü íà òèæäåíü. ² âñå. À ùî áóäå? Ìàëèé òèæäåíü ï³öó ¿ñòèìå, íå íî÷óâàòèìå âäîìà, áî ç ÷îëîâ³êîì ãðèçóòüñÿ â³÷íî. Ç õàòè çðîáëÿòü ùå á³ëüøèé ñì³òíèê, í³æ îòîé, ùî íà âóëèö³. Íåìàº âèõîäó. Òðåáà æèòè òàê. Î, ïðèéøëè äðóç³ . Ê³ëüêà õëîïö³â áàâëÿòüñÿ â äîðîñëèõ òàê, àáè áàòüêè íå çíàëè. Àëå ÷îìó â íàøîìó äîì³? Óìîâó ïîñòàâèâ: Ïîêè â ìåíå äðóç³, äî ê³ìíàòè íå çàõîäèòè. ² æèâè ñîá³ ç êèì õî÷åø . Â³í äóìàº, ùî âæå äîð³ñ äî òîãî â³êó, àáè ìåí³ óìîâè ñòàâèòè. Õëîïö³, âàì ÷àþ çðîáèòè? Íå â³ðþ î÷àì ñâî¿ì. Â³í âæå é êóðèòè ïî÷àâ. Öèãàðêà â çóáàõ. Òè ùî öå ðîáèø? ² î÷³ òàê³ çëÿêàí³. Íó, íåõàé õëîïö³ ï³äóòü, ÿ òîá³ òîä³... Ðîáëþ, ùî õî÷ó! Òè âïåâíåíèé? Çâ³äêè â íüîãî òàêà àãðåñ³ÿ? Òè ìåí³ òóò íå áóäåø âêàçóâàòè! Òà òè ùî? ß æ òâîÿ ìàòè ³ çíàþ, ùî äëÿ òåáå êðàùå. Ùî ÿ ìåëþ, ÿê³ ñåíòåíö³¿... Ìàòè? Íàðîäèëà ìåíå ³ äÿêóþ. À â÷èòè, ÿê æèòè, íå áóäåø. Òè ÿê äî ìåíå ãîâîðèø? Îò áàòüêîâ³ ñêàæó. Öå íå ì³é áàòüêî ³ òè öå çíàºø. Íå ñïàëà á ç êèì ïîïàëî, îò ³ áóâ áè â ìåíå áàòüêî! Ëÿñü! Ëÿñü! Ùî ÿ ðîáëþ! ß íàäàâàëà éîìó ëÿïàñ³â íà î÷àõ â éîãî äðóç³â. ßêà ºõèäíà ïîñì³øêà â òîãî õëîï÷èíè. À ìàëèé ì³é çáë³ä. Í³, àëå ÿêà íàõàáà. Ãîäóé éîãî, äîãëÿäàé, à ïîò³ì òàêà âäÿ÷í³ñòü. Ï³øëè âñ³ ³ äîáðå. Ìàëèé çàêðèâñÿ â ê³ìíàò³, íå âèõîäèòü. Í³÷îãî, ìèíåòüñÿ. Íå âïåðøå ñâàðèìîñÿ. ßêèé äîâãèé äåíü. À òàê ñêîðî çíîâó ðàíîê... 2004 ð. ì. ²âàíî-Ôðàíê³âñüê

Êàëüì³þñ

1 2005

Ìàðèíà ÏÀÂËÅÍÊÎ ÄÅ ÒÂÎ¯ Á²Ë² ÁÀÍÒÈ?

(Ùîäåííèê ïðàâèëüíî¿ òðåòüîêëàñíèö³) 29 æîâòíÿ 1982 ðîêó Ñüîãîäí³øíº ÷èñëî â ìîºìó æèòò³ äóæå âàæëèâå. À ïî÷èíàëîñü, ÿê çàâæäè. ßê çàâæäè, ïåðøèì óðîêîì áóëî ðîñ³éñüêå ÷èòàííÿ. ², ÿê çàâæäè, â÷èòåëüêà Íàä³ÿ Àíäð³¿âíà ïîïðîñèëà ìåíå ÷èòàòè âãîëîñ. Îö³íêó ìåí³ íå ñòàâèëè. Ùå ìè çàâåëè êëàñíó á³áë³îòåêó. Ïðèíåñëè äëÿ íå¿ äîìàøí³ êíèæêè, ìåíå é Îëåíêó îáðàëè á³áë³îòåêàðÿìè. ß çàïèñóâàëà. Îëåíêà ïðèïðîøóâàëà: Áåð³òü! Áåð³òü ïîá³ëüøå! Ïîò³ì çàïèñóâàëà Îëåíêà, ÿ æ ïðèêàçóâàëà: Ðîçáèðàéòå! Âñ³ ðîçáèðàëè íàââèïåðåäêè. Â ¿äàëüí³ ìåí³ â áîðù óïàëà ìóõà. ß â³äñòàâèëà òàð³ëêó íåòîðêàíîþ. Àíòîí³íà Ôåäîð³âíà (âîíà â íàñ íà ãðóï³ ïðîäîâæåíîãî äíÿ) íàñâàðèëà ìåíå, ùî ÿ áåç á³ëèõ áàíò³â. Ïðîñòî ï³çíî ìàì³ çà íèõ íàãàäàëà , êàæó. ² âñå æ ãîëîâíà ïîä³ÿ â³äáóëàñÿ: íàñ ïðèéíÿëè â ï³îíåðè! Ãàëñòóêà ìåí³ ïîâ ÿçàëà Ñâ³òëàíà Ïåðåñ³äëà. Â ÿçàëà äîâãî, àëå òàêè ñïðàâèëàñÿ. Íàø çàã³í ìàòèìå ³ì ÿ Àðêàä³ÿ Ïåòðîâè÷à Ãàéäàðà. Í³êîëè íå çàáóäó öüîãî äíÿ! 30 æîâòíÿ Í³õòî ç õëîïö³â, êîòð³ â÷îðà íàáðàëè êíèæîê ó á³áë³îòåö³, íå ïðèí³ñ ¿õ, ùîá ïîâåðíóòè. Ïàë³ºí÷èõî, òè âñþ á³áë³îòåêó ðîçòðèíüêàºø! çàêðè÷àâ Óñàòåíêî. ß âèãàíÿþ òåáå ç ïîñàäè á³áë³îòåêàðÿ!

Îò ³ äîáðå! ñêàçàëà ÿ. Íàòå âàì âàø³ êíèæêè, à ìåí³ â³ääàéòå ìî¿! Ìåíå ï³äòðèìàëà Îëåíêà, à òîä³ é ³íø³ ä³â÷àòà. Íåõàé òîé ïîãàíèé Óñàòåíêî íå äóìàº, ùî êîëè â³í ó÷èòåëü÷èí îíóê, òî í³ÿê³ çàêîíè éîìó íå ïèñàíî! ×åòâåðòèì óðîêîì áóëà ïðàöÿ. Ìè ïðèáèðàëè êîëî ïàì ÿòíèêà Âîëîäèìèðîâ³ ²ëë³÷åâ³ Ëåí³íîâ³. Óñàòåíêî çâè÷íî êîìàíäóâàâ õëîïöÿìè, ÿê êîïàòè. Íàä³ÿ Àíäð³¿âíà çàãóáèëà â êóï³ ëèñòÿ ñâîãî ´óäçèêà. Ëåäâå ãóðòîì çíàéøëè éîãî! Õòîñü íàáðåõàâ Óñàòåíêîâ³, í³áè ÿ õî÷ó, ùîá â³í çàõâîð³â íà Áîòê³íà. Óñàòåíêî, íå ðîçäóìóþ÷è, ï³ä³éøîâ äî ìåíå, ïîâåðíóâ çà êîñè ³ âäàðèâ êóëàêîì ó ïëå÷å. À òîä³ â³äðàçó ùåç ó êîðèäîð³. Í³, â³í òàêè íåñòåðïíèé! Íåâæå öå Îëåíêà ïîñòàðàëàñü ? Íàä³ÿ Àíäð³¿âíà ñêàçàëà, ùî ç òàêèìè îö³íêàìè, ÿê ó äåêîãî ç íàñ, ò³ëüêè äî êîëãîñïó é â³çüìóòü íà ðîáîòó. ß íà ôåðìó íå ï³äó! æóðèëàñÿ Ç³íà. Õî÷ ³ â÷óñÿ ïîãàíî! ß òåæ! ï³äòðèìàëà Ëþäà. Òàì ïðîñìåðäèøñÿ, ÿê íå çíàòè õòî! À ÿê íà ìåíå, òî â êîëãîñï³ íå òàê ³ ïîãàíî. Ìè íåäàâíî õîäèëè òóäè íà åêñêóðñ³þ. Îçíàéîìëþâàëèñü ³ç òðóäîâèì ïðîöåñîì. Ùå é êóêóðóäçó ëóùèëè, ïåðåêèäàëè êà÷àíè ç êóïè íà êóïó. Ìåí³ ïîäîáàëîñü, ³ ÿ äóæå ñòàðàëàñÿ. Íàä³ÿ Àíäð³¿âíà, ÿê öå ç íåþ íå ÷àñòî áóâàº, íàâ³òü æàðòóâàëà. Ðîçïîâ³äàëà ïðî âñ³ëÿê³ ñìåð÷³. Êîëè ç íåáà æàáè ñèïëþòüñÿ. À ëþäè æ òîä³ íåîñâ³÷åí³ áóëè, íåðîçóìí³, ñì³ºòüñÿ. Äèâëÿòüñÿ íà íåáî ³ õðåñòÿòüñÿ! Íàä³ÿ Àíäð³¿âíà ãëóçëèâî îñ³íèëà ñåáå õðåñòîì , êîëè öå ðàïòîì Ïðîñòî ç íåáà ¿é íà ãîëîâó ãóïíóâ äîáðÿ÷èé îïåöüêóâàòèé êà÷àíåöü! Ìè àæ ðîòè ïîðîççÿâëÿëè ç òàêîãî äèâà. Ò³ëüêè Òêà÷óê Âàñüêî îñü âîíî â ÷îìó ð³÷!.. ñèëüíî ïîõíþïèâñÿ. ² ïî÷åðâîí³â-ïî÷åðâîí³â!.. Íàä³ÿ Àíäð³¿âíà ïî÷åðâîí³ëà ùå äóæ÷å! Ìàðø çâ³äñè! ïðîøèï³ëà íà Òêà÷óêà. Ïðîáà÷òå ìåí³, ÿ íå õî Ãåòü!!!

Êàëüì³þñ

1 2005

Òêà÷óê âèíóâàòî ïîïë³âñÿ ãåòü . À ì³ã áè é äèâèòèñÿ ïåðøå, í³æ êèäàòè! 1 ëèñòîïàäà Íàäâîð³ òàê ãàðíî! Äåðåâà îçäîáèâ ³í³é. ²ííà êàæå: Íóìî çëèçóâàòè éîãî, ÿê êîëèñü! Àëå áóëî íàäòî õîëîäíî. Ìè á³ãàëè é ëîâèëè îäíà îäíó. Öèì ³ ç³ãð³âàëèñü. ²ç ðîñ³éñüêîãî ÷èòàííÿ íàì äàëè äîäîìó ïðèäóìàòè óñíå îïîâ³äàííÿ ïðî ñâÿòî ñüîìîãî ëèñòîïàäà. Îá³äàòè íå õîäèëà, áî çãàäàëà ìóõó. 2 ëèñòîïàäà Ñüîãîäí³ äåðåâà çíîâó áóëè ³í³ºâèìè . Ï³äõîäèìî äî øêîëè é áà÷èìî: Ïîë³ùóê ¿õ ñòðóøóº. Íàùî òè êàçêó ñòðóøóºø? íàïàëèñü íà íüîãî. Ñåáå êðàùå ñòðóñè! Áåçñîâ³ñíèé! Òà ÿ ùî? çí³òèâñÿ Ïîë³ùóê. ß ò³ëüêè ïàëüöåì äî ñòîâáóðà òîðêíóâñÿ, à âîíî ñàìî ñèïëåòüñÿ! Ìè ùå òðîõè ïîñâàðèëèñü ³ ï³øëè íà óðîêè. Íà ïåðåðâ³, ÿê ³ â÷îðà, á³ãàëè ï³ä äåðåâàìè. Ðàïòîì Îêñàíà ñïîõîïèëàñü: Îé, ãàëñòóêà çãóáèëà! Òà îñü æå â³í ï³ä ãîðîáèíîþ! ß çàâ ÿçàëà Îêñàí³ ãàëñòóêà é ïîðàäèëà íàäàë³ áóòè îáà÷í³øîþ. Çà îïîâ³äàííÿ Íàø ïðàçäí³ê (ïðî ñüîìå ëèñòîïàäà) îòðèìàëà ï ÿò³ðêó . 12 ëèñòîïàäà Çàì³ñòü ñï³â³â ïîñòàâèëè ðîñ³éñüêå ïèñàííÿ. Ïîìåð Ëåîí³ä ²ëë³÷ Áðåæíºâ. Óñ³ ñòðèâîæåí³, ñóìí³. Á³ëÿ ïîðòðåòà ç òðàóðíîþ ñòð³÷êîþ âæå ç þðìèëèñü ó÷í³. Àíó, ò³êàé çâ³äñè! çàãóêàëà â÷èòåëüêà íà ×îðíîãî Ñàøêà. Æîäíî¿ ïîâàãè: çàð³ñ, ÿê âîâêóëàêà, ðóêè â êèøåíÿõ! Ìàðø! Ñàøêî ï³øîâ êóäèñü. Íàâ³òü íå áóâ ç íàìè íà ì³òèíãó. 13 ëèñòîïàäà Ó íàñ íîâåíüêèé Ìèêîëêà. Ãîëîñ ó íüîãî òàêèé áàñîâèòèé, êîëè ÷èòàâ íà óðîö³. Íà ïåðåðâ³ ä³â÷àòà ëîâèëè õëîïö³â, ³ ìè ç Îêñàíîþ â³äðàçó Ìèêîëêó ñï³éìàëè.

Êàëüì³þñ

1 2005

Íà àñôàëüò³ ÿ çíàéøëà ìåòåëèêà. Áóëî õîëîäíî, òîìó â³í ëåò³òè íå ì³ã. À ãàðíèé, áàðâèñòèé! ²ííà ïîíåñëà éîãî â äîëîíÿõ ïîêàçàòè â÷èòåëüö³. Ìåòåëèêè âñ³ øê³äëèâ³! ò³ëüêè é ñêàçàëà Íàä³ÿ Àíäð³¿âíà. Ìè çàëèøèëè ìåòåëèêà â³ä³ãð³âàòèñÿ êîëî áàòàðå¿. À êîëè ïîâåðíóëèñÿ, òî ïîáà÷èëè éîãî ïðîêîëîòèì øïèëüêîþ. Áóäå äëÿ êîëåêö³¿, êîëè âèñîõíå! ïîÿñíèëà â÷èòåëüêà. Ï³ñëÿ óðîê³â ïðèáèðàëè â êëàñ³. Ëèø Ìèêîëêà ñèä³â á³ëÿ êàá³íåòó òåõïðàö³âíèö³: âîíà éîìó ÿêàñü ðîäè÷êà. Ìè òóäè á³ãàëè ïî ñîäó, ìèòè ðóêè. Àëå æ òðåáà: äâ³÷³ ç Îêñàíîþ âèíîñèëè ñì³òòÿ ³ äâ³÷³ ðîçñèïàëè éîãî â êîðèäîð³! ß íå ï³äí³ìàëà î÷åé íà íîâåíüêîãî: óÿâëÿþ, ùî â³í ïðî ìåíå äóìàº! 16 ëèñòîïàäà Ò³ëüêè-íî äîõîäèëà äî øêîëè, ÿê ìåíå ïåðåïèíèëè îäíîêëàñíèö³: Î, éäè! Ïîáà÷èø, ùî â êëàñ³ Òêà÷óê íàðîáèâ! Íå êàæè, Ä³íî, õàé ñàìà ïîáà÷èòü! Çàõîäæó äî êëàñó, à íà â÷èòåëüñüêîìó ñòîë³ ðîçáèòèé ïîðòðåò Áðåæíºâà! Â³í (Òêà÷óê) ëàçèâ íà äîøêó, ùîá ä³ñòàòè ìåòðà. À ïîðòðåò óïàâ ³ ðîçáèâñÿ! ïîÿñíþâàëè âñ³ íàâïåðåá³é. À ìåí³ ùî? îáîðîíÿâñÿ íåùàñíèé âèíóâàòåöü. Â³í áóâ òàê ñàìî ÷åðâîíèé, ÿê ³ òîä³, êîëè âö³ëèâ êà÷àíîì ïî Íàä³¿ Àíäð³¿âí³. Ñÿäó ñîá³ òèõåíüêî âîíà é ïîäóìàº, ùî ÿ í³÷îãî íå ðîáèâ Ìè íåòåðïëÿ÷å æäàëè â÷èòåëüêè: ùî òî áóäå Âàñüêîâ³? Àëå Íàä³ÿ Àíäð³¿âíà ò³ëüêè âåë³ëà éîìó âçÿòè ïîðòðåòà äîäîìó çàñêëèòè. Íà âåëèê³é ïåðåðâ³ ìè ç Îëåíêîþ ïðèéìàëè â æîâòåíÿòà ï ÿòüîõ ïåðøîêëàñíèê³â, ÿê³ ìèíóëîãî ðàçó íå áóëè â øêîë³. Ï³ñëÿ óðîê³â ãîòóâàëèñÿ äî äíÿ íàðîäæåííÿ Ãàéäàðà. 29 ëèñòîïàäà Íà ðîñ³éñüêîìó ÷èòàíí³ âèâ÷àëè â³ðø Ìàÿêîâñüêîãî Åòà êí³æå÷êà ìîÿ ïðî ìîðÿ ³ ïðî ìàÿê . Ó÷èòåëüêà ãîâîðèëà ïðî òå, ùî ìàÿêîì ìîæå áóòè ëþäèíà, ÿêà ãàðíî ïðàöþº ³ ç ÿêî¿ âñ³ áåðóòü ïðèêëàä. Îò ó íàøîìó êëàñ³ õòî ìîæå áóòè ìàÿêîì?

Êàëüì³þñ

1 2005

Äàðèíà! Äàðèíà! ïî÷óëîñÿ çâ³äóñ³ëü íåñì³ëèâå. Ìåí³ çðîáèëîñÿ äóæå ñîðîìíî. 9 ãðóäíÿ Ñàøêî ×îðíèé íå ç ÿâèâñÿ äî øêîëè. Âñ³ çíàëè, ÷îìó. Àäæå â÷îðà â³í ïèñàâ ó çîøèò³ â êîñó ë³í³þ, íà÷å ïåðøà÷îê. Àíó, áóçóâ³ðå, éäè â ïåðøèé êëàñ! êðè÷àëà â÷èòåëüêà. Äîêè ìàþ òåðï³òè!? Ñàøêî ï³øîâ äîäîìó. Ðîçäÿãíåíèé. Îò õëîïöåâà ìàòè é ïîñòàâèëà óìîâó: ï³äå ñèí äî øêîëè ò³ëüêè òîä³, êîëè Íàä³ÿ Àíäð³¿âíà ñàìà ïðèíåñå éîìó ïàëüòî. Ùå é ãðîçèëàñÿ êîñè ¿é ïîðîçïë³òàòè. Ïðèíåñó ¿é ïàëüòî, êîëè àæ íà ïåíñ³þ ï³äó! Íå ä³æäåòüñÿ! ñåðäèëàñü ó÷èòåëüêà. Ìàìà â íüîãî òàêà, ÿê ³ â³í! Äî ñóäó ïîäàì! 15 ãðóäíÿ Îëåíêà ïåðåæèâàëà, ùî ç êîíòðîëüíî¿ â íå¿ íå 5 . Òî÷íî¿ îö³íêè íå çíàëà, áî â÷èòåëüêà ëèø òèõ íàçâàëà, â êîãî ï ÿò³ðêè òà äâ³éêè . Ïîãàíà â íàñ Íàä³ÿ Àíäð³¿âíà, áóðìîò³ëà Îëåíêà. ß òîá³ ùå é íå òàêå ïðî íå¿ ðîçêàæó, ò³ëüêè òè æ í³êîìó: âîíà ñâîºìó îíóêîâ³, Óñàòåíêîâ³, ãîòîâó êîíòðîëüíó äàëà íà àðêóøèêó! ß ñèäæó ç òèì Óñàòåíêîì çà îäí³ºþ ïàðòîþ ³ áàãàòî äå÷îãî áà÷ó! Ìåí³ òåæ, êîëè îòðèìóþ ç êîíòðîëüíî¿ ÷åòâ³ðêó , ñâ³ò íåìèëèé. Í³÷îãî òîä³ íå õî÷åòüñÿ, ³ ëþäè ëèõ³. Îëåã çàáðàâ ó Ä³íè õóñòêó é íå â³ääàâàâ. Ä³íà ÿê óæå íå áèëàñÿ, ÿê íå âèäèðàëà â íüîãî ç ðóê, íà÷å ç ãóñêè âîäà! Ìóñèëà ³ ÿ âòðóòèòèñü. Â³ääàé Ä³í³ õóñòêó! Íå â³ääàì! À òè õ³áà íå çíàºø, ùî â íå¿ (òóò ÿ ëèøå ãóáàìè ïîêàçàëà) âîø³?!? Îëåã íåãàéíî ïîâåðíóâ õóñòêó. ² á³ëüøå íå çà÷³ïàâ. Êîðèñíî ³íîä³ ïðèôàíòàçóâàòè! 17 ãðóäíÿ Ï³ñëÿ óðîê³â ìè âèñòóïàëè â Áóäèíêó êóëüòóðè íà ë³í³éö³, ïðèñâÿ÷åí³é 60-ð³÷÷þ ÑÐÑÐ. Â³ääàþ÷è ðàïîðò, ÿ ÷îìóñü çáèâàëàñÿ. Ïåðåïàäå æ ìåí³!

Êàëüì³þñ

1 2005

20 ãðóäíÿ Â÷îðà â Óñàòåíêà áóâ äåíü íàðîäæåííÿ. Òî ñüîãîäí³ â³í ïðèéøîâ ç íîâèì ïîðòôåëåì ³ â íîâ³é êåïö³. Íà ðóö³ íîâèé ãîäèííèê. Îëåíêà â³òàëà éîãî ³ ïðèìîâëÿëà: Òè íå ã³ðøèé â³ä ³íøèõ. Öå ò³ëüêè Äàðèíà òåáå çíåíàâèä³ëà! Íå äèâî, ùî âæå íàñòóïíî¿ ïåðåðâè òîé êëÿòèé Óñàòåíêî ïðèñêî÷èâ äî ìåíå: ß ÷óâ, Ïàë³ºí÷èõî, ÿê òè áî÷êó íà ìåíå êîòèø! Óñåâñå ÷óâ! 24 ãðóäíÿ Íàøà ëàíêà íàçáèðàëà ç êîíòðîëüíî¿ íàéá³ëüøå äâ³éîê . Íàä³ÿ Àíäð³¿âíà äóæå ñâàðèëàñü. À êîëè âèéøëà, ìè ñòàëè ïðîáóâàòè ñòóêàòè ïî ñòîë³, ÿê âîíà. Ó íå¿ âèõîäèëî òàê ãîëîñíî é äçâ³íêî! Í³, êóäè íàì áðàòèñÿ! 15 ñ³÷íÿ Íàä³ÿ Àíäð³¿âíà ïîñòàâèëà Îêñàíó ïåðåä êëàñîì. Òè, ñòàð÷èõî íåùàñíà! êðè÷àëà. Ñîðîìó íàðîáèëà íà âñþ øêîëó! Ùî, íåìàº âäîìà ÷îãî ¿ñòè? Õîäèø ïîï³ä äâîðè òà æåáðàºø! Ùåäð³âêè , êîëÿäêè ! Ïîíàâäÿãàþòüñÿ ³ òèíÿþòüñÿ ïî ñåëó! Ùîá ìåí³ öå îñòàíí³é ðàç! À íà ïåðåðâ³ äî ìåíå: Äàðèíî, òè â³äòåïåð âåñòèìåø êàëåíäàð ïðèðîäè! Áî ÿ áóäó â ñàíàòîð³¿. Ñëóõàòèìåø ïî ðàä³î òåìïåðàòóðó ïîâ³òðÿ. Ìàºòå ðàä³î? Íå ìàºìî. Íó, òî Óñàòåíêî òîá³ êàçàòèìå ùîðàíêó! Ìåíå â æàð êèíóëî: ùå áðàêóâàëî ìåí³ ç Óñàòåíêîì çâ ÿçóâàòèñü! Íà ïðàö³ âèãîòîâëÿëè àïë³êàö³þ Çèìà . Íåíàðîêîì Îêñàíà áðèçíóëà ìåí³ êëåºì ó ïðàâå îêî. Êëåé íåáåçïå÷íèé! âèãîëîñèâ Óñàòåíêî. Íà íüîìó íàâ³òü åòèêåòêà º: Ðåá ÿòà! ªñë³ êëºé ïîïàäüîò â ´ëàç, òî áóäºò î÷ºíü ïºêò³! Ëåäâå ÿ âèìèëà îêî! Íà ô³çêóëüòóð³ Âàíüêîâ³ ñòàëî ïîãàíî, áî ïðîêîâòíóâ 20 êîï³éîê. Â³í òàê ³ âïðàâè ðîáèâ, çà á³ê òðèìàþ÷èñü. Ìåí³ áóëî æàëü Âàíüêà. À Îëåíêà øêîäóâàëà çà äâàäöÿòüìà êîï³éêàìè.

Êàëüì³þñ

1 2005

Âäîìà ÿ ïîìèëà êàðòîïëþ äëÿ êðîë³â ³ âæå ìàëà ïðèáèðàòè â õàò³. Àëå ùî òî, ÿê õàòà ï³ä øêîëîþ: ä³â÷àòà âæå ãóêàþòü íà âóëèöþ! Âèéøëà ÿ. Îëåíêà â³äêëèêàëà ìåíå âá³ê ³ ïðîøåïîò³ëà: À Óñàòåíêî ùîéíî â âåðàíäó çàãëÿäàâ äî òåáå ³ ñêàçàâ, ùî â Ïàë³ºí÷èõè íå äóæå ÷èñòî â âåðàíä³! ß ï³øëà äî õàòè é á³ëüøå íå õîò³ëà ãðàòèñÿ. 20 ñ³÷íÿ Õîäèëè íà åêñêóðñ³þ. Ö³êàâî: çèìà, à íà áåð³çêàõ ùå ëèñòî÷êè. Òóò ³ òàì îïåíüêè òðàïëÿëèñÿ. Õî÷ íà ïîë³ é ñí³ãó áàãàòåíüêî. Óñàòåíêî ç õëîïöÿìè íå ñëóõàëèñü ó÷èòåëüêè (ó íàñ òåïåð Àíòîí³íà Ôåäîð³âíà) ³ äåñü ãàíÿëè. Àíòîí³íà Ôåäîð³âíà çàâæäè ìåíå õâàëèòü: ×îìó Äàðèíêà çðîáèëà, à âè í³? ×îìó Äàðèíêà ïî÷óëà, à âè í³? 24 ñ³÷íÿ Ñüîãîäí³ çäàâàëè ìàêóëàòóðó. Â ìåíå àæ 13 ç ïîëîâèíîþ ê³ëîãðàì³â. À ñòàð³ ïàí÷îõè ìîæíà? ñïèòàâ Óñàòåíêî. Íå êàïðîíîâ³. Ó áàáóñ³ ¿õ ö³ëà êóïà. Íàùî âîíè ¿é, êîëè âñå îäíî âîíà â ñàíàòîð³¿? 2 ëþòîãî Ìàëà áóòè âèñòàâêà. Îëåíêà ïðèíåñëà êà÷åíÿ, ÿêå ÿ ïîøèëà ³ ïîäàðóâàëà ¿é íà äåíü íàðîäæåííÿ. Â÷èòåëüêà ïîõâàëèëà ¿¿ çà ãàðíó ðîáîòó. Ìåíå æ íàñâàðèëà, áî ì³é ìàëþíîê, âèÿâëÿºòüñÿ, íàäòî ìàëèé. Äóæå íà ìåíå ñåðäèëàñü. ß ìóñèëà ïåðåìàëüîâóâàòè. Íà ðîñ³éñüêîìó ÷èòàíí³ ïîâòîðþâàëè òåìó Øòî òàêîº õîðîøî, øòî òàêîº ïëîõî . Íàâåä³òü õîðîø³ ïðèêëàäè ç æèòòÿ ñâîãî êëàñó. Î, ìîëîä÷èíà, Îëåæèêó! Âæå é ïðèäóìàâ. Ó íàøîìó êëàñ³ Ïàë³ºíêî Äàðèíà, ñêàçàâ Îëåã. À ùî æ õîðîøîãî âîíà çðîáèëà? Îëåã ìîâ÷àâ. ß áóëà í³ æèâà í³ ìåðòâà. Îò áà÷èø: í³÷îãî! ñêàçàëà â÷èòåëüêà. Ñ³äàé ³ íàäàë³ äóìàé! Ïîò³ì ó÷í³ âçÿëè ñâî¿ ðîáîòè é ïîíåñëè íà âèñòàâêó äî êàá³íåòó ïðàö³. Íàðîäó íå ïðîòîâïèòèñü äî ñòîëó. Â òîãî âèð³á ðîçäóøèâñÿ, â òîãî äàõ â³ä õàòèíêè â³äïàâ. Íàðåøò³ ÿ

Êàëüì³þñ

1 2005

òàêè ðîçì³ñòèëà ñâ³é ìàëþíîê. Ïðàâäà, ç³òêíóëèñÿ ëîáàìè ç Ìèêîëêîþ: àæ íåçðó÷íî ìåí³ ñòàëî. À âèéòè äçóñüêè! Óñàòåíêî ðîçñ³âñÿ íà òàáóðåòö³ é íå âèïóñêàâ. À ùå ìåíå ìó÷èëà òóãà çà êà÷åíÿì, ÿêå Îëåíêà âèñòàâèëà ÿê ñâîº. Òàê øêîäà éîãî ñòàëî! Îëåíêî, íå âèòðèìàëà, íåäîáðå ÿêîñü, ùî òè íà âèñòàâêó ÷óæó ðîáîòó ïîäàëà. À ùî ÿ âèííà, àæ ðîçñåðäèëàñü Îëåíêà, ÿêùî ÿ í³÷îãî íå âì³þ?! Äîáðå òîá³, Äàðèíî, ùî òè âñå ìîæåø, à ÿêùî ÿ í³÷îãî? Òè ðîçóì³ºø, ÿ í å â ì ³ þ! Í³, ÿ öüîãî í³ÿê íå ðîçóì³ëà 3 ëþòîãî ß, Îëåíêà é Îêñàíêà, ÿê ëàíêîâ³, çàâåëè çîøèòè îáë³êó äëÿ ñâî¿õ ëàíîê. Ãàðíî é íàçâàëè: Ðîìàøêà , Àâðîðà , à â íàñ Îðëÿòêî . Íàøà ëàíêà çäàëà íàéá³ëüøå ìàêóëàòóðè 192 êã. Óñàòåíêî, éäè ïî ä³äà! ðîçêðè÷àëàñü Àíòîí³íà Ôåäîð³âíà. ² áåç ä³äà íå ïðèõîäü! Ç ÿñóâàëîñÿ, ùî Óñàòåíêî ç Òêà÷óêîì óêðàëè êóêóðóäçÿí³ ïàëè÷êè â íîâåíüêîãî Ìèêîëêè ³ âäâîõ ç ¿ëè. Ìàëî òîìó Òêà÷óêîâ³ ³ñòîð³é ³ç êà÷àíîì òà ïîðòðåòîì Áðåæíºâà!.. Õî÷ íà öå ä³ëî, êàæóòü, éîãî Óñàòåíêî ï³äáèâ. Ï³ñëÿ ìàòåìàòèêè, ÿê ³ çàâæäè, ÿ îáá³ãàëà êðóãîì øêîëè. Á³ëÿ ðèíâè ïîáà÷èëà Óñàòåíêà: ×îìó ä³äà íå ïðèâîäèø? çàïèòóþ. Â³í ò³ëüêè ìîâ÷êè øêðÿáàâ í³ãòåì ïî òðóá³. 15 ëþòîãî Ñüîãîäí³, éäó÷è äî øêîëè, ÿ òðîõè ïåðåæèâàëà, áî âäÿãëà íîâå ïàëüòî. Âîíî áóëî çàäîâãå, íà âèð³ñò. Ùå é ïåðåâ ÿçàíå â òàë³¿ ïîÿñîì. Òàê ³ º: ç â³êîí õëîïö³-îäíîêëàñíèêè âæå âèðÿ÷èëèñÿ íà ìåíå. Òîáòî íà ïàëüòî. Â êîðèäîð³ çà ìíîþ óâ ÿçàâñÿ Óñàòåíêî: Íó, â Ïàë³ºí÷èõè é ïàëüòî! ïðèêàçóâàâ. Äîâæåëåçíå! ² äå âîíà âçÿëà òàêå ãàí÷³ð ÿ? Îõ, óæå öåé Óñàòåíêî! Îõ, óæå öå ïàëüòî! Îëåã çäàâ 15 êã ìàêóëàòóðè. Îòæå, íàøà ëàíêà ìàº âæå 207 êã!

Êàëüì³þñ

1 2005

17 ëþòîãî Íàä³ÿ Àíäð³¿âíà (âîíà ò³ëüêè ïðè¿õàëà ç ñàíàòîð³þ) ÷èíèëà íàì ðîçã³í : Ïîñêèäàéòå õóñòêè! Ïîçàòèêàºòåñü òèìè õóñòêàìè é íå ÷óºòå, ùî â êëàñ³ ãîâîðèòüñÿ! Ëóêàøåâñüêèé, òè çíîâó íàäóõàâñÿ? Àíó, øâèäêî ïðîâ³òð³òü êëàñ! Ä³íî, âåðíèñü ³ îáòðóñè ñí³ã ç ÷îá³ò! Çàòåë³ïàëàñÿ ç íèì äî êëàñó! Ó ìåíå ïîáîëþâàëî âóõî, àëå ÿ òåæ ðîçêóòàëàñü. 18 ëþòîãî Íà ìàòåìàòèö³ òâîðèëîñÿ ùîñü íå òå. Çäàºòüñÿ, ÿ íå âñå ÷óëà, ïðî ùî ìîâèëîñü. Äàðèíî, â òåáå âóõî íå áîëèòü? ñïèòàëà Íàä³ÿ Àíäð³¿âíà. Ùî? íå ðîç÷óëà ÿ. Âóõî, ïèòàþ, â òåáå áîëèòü ÷è ùî? Íå ÷óþ, âèáà÷òå. Â ìåíå âóõà íåäàâíî áîë³ëè, òî ÿ çàðàç ïîãàíî ÷óþ, ïîÿñíþþ. À íà ô³çêóëüòóð³ áóëî ùå ã³ðøå. ß æ ïåðøîþ ñòîþ. Îòîæ ÿê âåðòàëè ç³ ñïîðòçàëó, â÷èòåëüêà ñêîìàíäóâàëà: Ñïèí³òüñÿ! ß íå ïî÷óëà é ³äó ñîá³ äàë³. Êðîê³â ç äåñÿòü ïðîéøëà, ÿê äî ìåíå äîêîòèâñÿ ñòðàøåííèé ðåã³ò. Ãëÿäü: óñ³ ñòîÿòü äàëåêî ïîçàäó ³ ñì³þòüñÿ ç ìîãî ï³îíåðñòâà àæ õèëèòàþòüñÿ. Ï³ñëÿ òîãî áóëà óâàæí³øà. ßêùî é íå ÷óëà, òî õî÷ ñòàðàëàñÿ âãàäàòè, ùî é äî ÷îãî. 26 ëþòîãî Ó÷èòåëüêè ñüîãîäí³ íå áóäå: çàõâîð³ëà. Ùî ðîáèòè? Óñàòåíêî ³ ùå ñê³ëüêîðî õëîïö³â ïîá³ãëè ïî Àíòîí³íó Ôåäîð³âíó. À ìè òèì ÷àñîì ÿêîñü ìàëè âèêðó÷óâàòèñü. Íàä³ºþ Àíäð³¿âíîþ îáðàëè Îëåãà Ïàí÷óêà: â³í êðè÷èòü íàéãîëîñí³øå. Ìåíå æ îáðàëè Àíòîí³íîþ Ôåäîð³âíîþ: ÿ êðè÷ó íå äóæå ãîëîñíî. Ïàí÷óê â³äðàçó ñòàâ çëèì. Ùå çë³øèì çà Íàä³þ Àíäð³¿âíó. Ïîòÿãíóâ êîãîñü ç ä³â÷àò çà õóñòêó, ³ õóñòêà ïîëåò³ëà íà ï³äëîãó. Ä³òè ïî÷àëè êàçàòè íà íüîãî Îëåã Ïàâëîâè÷ . Öå éîãî ùå äóæ÷å ñåðäèëî, â³í áèâñÿ óêàçêîþ ³ ñòàâèâ ó êóòîê. Òàì óæå ç³áðàëàñÿ ö³ëà øåðåíãà ïîðóøíèê³â. Ìåí³ òåæ á³ëüøå õîò³ëîñÿ òóäè, í³æ ñèä³òè çà ïàðòîþ. Ïîêè ïðèéøëà Àíòîí³íà Ôåäîð³âíà, ìàëî íå ïîäóð³ëè. Íåëåãêî-òàêè áóòè â÷èòåëüêîþ!

Êàëüì³þñ

1 2005

9 áåðåçíÿ ¯çäèëà íà ïîõîðîí áàáóñ³ ³ ê³ëüêà äí³â íå áóëà â øêîë³. À Âàíüêî òîá³ òàêèé ãàðíèé ïîäàðóíîê íà 8 Áåðåçíÿ ïðèí³ñ! çóñòð³ëè ìåíå ä³â÷àòà. Íó æ, Âàíüêó, ïîêàçóé! Âàíüêî ðîçïàêóâàâ ³ âò³ê. ß, çâ³ñíî, ïîäÿêóâàëà. Òþ, òàêèé ñàìèé ñóâåí³ð, ÿê ó íàñ º. Ñõîâàëà ï³ä ïàðòó: ñëàâà Áîãîâ³ âë³ç. Íà âñ³õ ïåðåðâàõ ìè îáãîâîðþâàëè, õòî ùî êîìó ïîäàðóâàâ. Êîìóñü ìèëî, êîìóñü øêàòóëêó, êîìóñü ïëàñòìàñîâ³ êâ³òêè. 15 áåðåçíÿ Òðèìàþ-òðèìàþ ðóêó, à ìåíå âñå íå çàïèòóþòü. Àæ íåö³êàâî. Àëå â ê³íö³ Íàä³ÿ Àíäð³¿âíà ïîÿñíèëà öå òàê: Í³õòî íå çíàº í³÷îãî, ëèø Ïàë³ºíêî. Â óñ³õ äâ³éêè , à â Ïàë³ºíêî ïîâíî ï ÿò³ðîê . Òîìó ÿ é íå âèêëèêàþ ¿¿. 15 êâ³òíÿ Íà ðîñ³éñüêîìó ÷èòàíí³ ïåðåâ³ðÿëè òåêñò Öâºòè ó Ìàâçîëºÿ . Ï³ñëÿ íüîãî ìàëè çà÷èòóâàòè ï³äãîòîâëåí³ çàçäàëåã³äü çàì³òêè ïðî Ëåí³íà ç Ï³îíºðñêîé ïðàâäè . Àëå Ï³îíºðñêóþ ïðàâäó îäåðæóº ëèøå äâîº, òî ðåøòà é íå ï³äãîòóâàëàñü. ß òåæ. Ò³ëüêè ÿ é òàê áàãàòî ïðî Ëåí³íà ÷èòàëà! Ö³ëó ïåðåðâó îïîâ³äàëà Îëåíö³ óðèâêè ç ïðî÷èòàíèõ ìíîþ êíèæîê. Òà Îëåíêà âåñü ÷àñ ïåðåáèâàëà: À ùî ïðî ìåíå êàçàëè ä³â÷àòà, ÿê ìåíå â øêîë³ íå áóëî? À â÷èòåëüêà? À Óñàòåíêî íå áðåõàâ í³÷îãî íà ìåíå? ß ââàæàþ, ùî âîíà õî÷ ³ â³äì³ííèöÿ, ïðîòå äàëåêà â³ä ðîçóì³ííÿ íàéãîëîâí³øîãî â æèòò³. 20 êâ³òíÿ Çàì³ñòü ðàíêîâî¿ çàðÿäêè ïåðåä øêîëÿðàìè âèñòóïèâ äèðåêòîð: Ñëóõàéòå! Ñüîãîäí³ âàì òðåáà ïîâîäèòèñü îñîáëèâî ÷åìíî. Íà îäèíàäöÿòó ãîäèíó ç ¿äóòüñÿ äî íàñ äèðåêòîðè ç óñüîãî ðàéîíó. Âîíè áóäóòü ñèä³òè é íà óðîêàõ. À òîìó â êîðèäîðàõ íå á³ãàéòå, íå êðè÷³òü. Ñòàðàéòåñü ïîêàçàòè ñåáå ç íàéêðàùîãî áîêó. ×óëè? Íà ïåðøîìó óðîö³ òå æ ñàìå òëóìà÷èëà é ñõâèëüîâàíà â÷èòåëüêà:

Êàëüì³þñ

1 2005

Íå îñîðîìòå êëàñó! ×óºòå, áåëüáàñè, êèâíóëà íà çàäí³ ïàðòè, âàñ æå âèêëè÷óòü! Âàñ æå ñïèòàþòü! Âè æ íàâ³òü íå ñêàæåòå, õòî çîáðàæåíèé íà ïîðòðåò³, ÿêîãî â÷îðà ïðè÷åïèëè! Õòî öå? Òàê ÿ é çíàëà. Îòîæ çàïàì ÿòàéòå: öå âèñèòü Ê à ð ë Ì à ð ê ñ! Ïîâòîð³òü! Óñ³ ïîâòîðèëè. Òåïåð ñâÿòêóþòü ñòî ðîê³â ç äíÿ éîãî ñìåðò³. Çàïàì ÿòàéòå. Ìè çàïàì ÿòàëè. Â³í ïðîæèâ àæ í³, ò ³ ë ü ê è 65 ðîê³â!.. Çàðóáàéòå ñîá³ öå íà íîñ³! Ìè çàðóáàëè. Ïðîòå ÷èì äîâøå ãîâîðèëà â÷èòåëüêà, òèì á³ëüø³ ñóìí³âè çàêðàäàëèñü ó ìîþ ïîë³òè÷íî ñâ³äîìó äóøó. ß äèâèëàñÿ íà ïîðòðåò ³ òàê, ³ ñÿê, à íà Êàðëà Ìàðêñà â³í ñêèäàâñÿ óñå ìåíøå é ìåíøå. Ó äâåð³ õòîñü ïîñòóêàâ. Òî áóâ çàâó÷: Óñå â ïîðÿäêó? ßêèé çàðàç ó âàñ óðîê? Ðóññêîº ÷òºí³º! Çàâó÷ ï³øîâ. Àëå ïîñòóêàâ óæå ñàì äèðåêòîð: ßêèé çàðàç ó âàñ óðîê? Ðóññêîº ÷òºí³º! òðîõè íàòÿãíóòî âñì³õíóëàñÿ Íàä³ÿ Àíäð³¿âíà. Á³æ³òü ïîçáèðàéòå âñ³ ïàï³ðö³, ùîá íå á³ë³ëè êðóãîì øêîëè! Ìè ñèïîíóëè íàäâ³ð. Êîëè çáèðàëè ïàï³ðö³, ÿ ïîä³ëèëàñÿ ñóìí³âàìè ç ä³â÷àòàìè. À ÿê âåðíóëèñÿ äî êëàñó, òî íàéñì³ëèâ³øà ç íàñ, ²ííà, ï³äíÿëà ðóêó: Íàä³º Àíäð³¿âíî! À ÷îìó, êîëè ïðèáèðàëüíèöÿ âèòèðàëà öåé ïîðòðåò, òî êàçàëà: Òàêèé ãàðíèé ó âàñ Åíãåëüñ, ùî ÿ á ³ ñîá³ â ï³äñîáö³ òàêîãî ïî÷åïèëà! ? Åíãåëüñ? âèòð³ùèëà î÷³ â÷èòåëüêà. Åíãåëüñ. Íó, çâ³ñíî, ä³òè, öå Ôð³äð³õ Åíãåëüñ. Âîíà, ìàáóòü, õîò³ëà, ùîá ìè çàðóáàëè ñîá³ íà íîñ³ ùå é äàòè íàðîäæåííÿ òà ñìåðò³ Åíãåëüñà, àëå ò³ëüêè ðóêîþ ìàõíóëà: ²òàê, øòî âàì áèëî íà ñºâîäíÿ çàäàíî? Òàêè ìàëà ÿ ðàö³þ ùîäî ïîðòðåòà! 10 òðàâíÿ Ïðàâäó ïèñàâ Àíàòîë³é Êîñòåöüêèé ó ñâî¿é ïîåì³ ïðî Ëåí³íà, ùî îäíà á³äà ñàìà íå éäå, çà ñîáîþ äåñÿòü âåäå. Òàê ³ â ìåíå.

Êàëüì³þñ

1 2005

Ñïî÷àòêó õëîïö³ çàâàæàëè ãðàòè â ðåçèíêè. À ò³ëüêè äàëè íàì ñïîê³é, ïðîäçåëåí÷àâ äçâ³íîê! Êîëè æ ÿ ïåðøîþ çà âñ³õ á³ãëà êîðèäîðîì íà óðîê, òî ùå é ó÷èòåëüêà ç ñóñ³äíüîãî êëàñó íàñâàðèëàñü! Íà ìàòåìàòèö³ Íàä³ÿ Àíäð³¿âíà ïîñëàëà êóäèñü Óñàòåíêà. Â³í ïîâåðíóâñÿ àæ ï³ä ê³íåöü óðîêó. Òè äå òèíÿâñÿ? ß æ ß æ õîäèâ Âè æ ïîñèëàëè À, ñïðàâä³! Ñ³äàé! Íà ïåðåðâ³ â÷èòåëüêà çíîâó ïîñëàëà Óñàòåíêà ïî ùîñü äîäîìó. Òî íàì óæå í³õòî íå çàâàæàâ ãðàòè â ðåçèíêè. 16 òðàâíÿ Íàä³ÿ Àíäð³¿âíà âñå ÷àñò³øå íàâ³ùîñü ïîñèëàº Óñàòåíêà òî òóäè, òî ñþäè. Íà òîé ð³ê âîíà â íàñ óæå íå âèêëàäàòèìå, à Óñàòåíêî ç íàìè á³ëüøå íå áóäå â÷èòèñÿ, áî ïîâåðíåòüñÿ äî ñâî¿õ áàòüê³â êóäèñü ó Æèòîìèð ÷è ùî. Óðîêè ñòàëè âåñåë³øèìè: ñêîðî æ ë³òî! Ãàëÿâèíêó ïåðåä øêîëîþ âñèïàëî çîëîòèìè êóëüáàáêàìè. Íà í³é áîðþêàëèñÿ õëîïö³. Ïàë³ºí÷èõî, ³äè, òåáå Óñàòåíêî âèêëèêàº, ïðèá³ã çàñàïàíèé Ïîë³ùóê. Òî õàé ïðèéäå ñàì, ÿê éîìó òðåáà! Ïîë³ùóê ïîá³ã. Çà õâèëèíó ÿâèâñÿ âæå âäâîõ ç Îëåãîì. ²äè á³ãîì, Äàðèíî, â³í òîá³ ùîñü õ î ð î ø å õî÷å ñêàçàòè! Ùî òè, Ïàë³ºí÷èõî, ê ð à ñ ³ â à! çàêèõêîò³â ó êóëàê Îëåã. ² âîíè, çàøàð³âøèñü, óòåêëè. Îëåíêà çàçäðî ãëÿíóëà íà ìåíå: ß äàâíî äîãàäóâàëàñü!.. Àëå ùå ÷îãî! Áóäó ÿ éòè äî òîãî Óñàòåíêà! ßêðàç äî÷åêàºòüñÿ! ² ÿ ïîäàëàñü äî êàá³íåòó ïðèáèðàëüíèö³, á³ëÿ ÿêîãî ñèä³â, ÿê ³ çàâæäè, Ìèêîëêà. Òðåáà æ áóëî íàáðàòè âîäè, ùîá âàçîíè ïîëèòè!

Êàëüì³þñ

1 2005

25 òðàâíÿ Íà îñòàííüîìó äçâ³íêîâ³ ìàëà íåàáèÿêó ìîðîêó: çàïðèì³òèëà íà ïèøíîìó áóêåò³ âåëè÷åçíó æèðíó ãóñåíèöþ. Âîíà ë³íèâî ïîâçëà ïî ñòåáëèí³ çàÿ÷îãî õîëîäêó. Ïðîáóâàëà ñòðóñèòè íå ïàäàº! Ìîâ çàã³ïíîòèçîâàíà, ñë³äêóâàëà çà ¿¿ ìàíäðàìè. ² ñòðàøíî, ³ ö³êàâî. Íàâ³òü íå ïî÷óëà, êîëè ï³ä³éøëà ìîÿ ÷åðãà ðîçêàçóâàòè â³ðø. Àëå ÿ íå çáèâàëàñÿ. Ò³ëüêè, ìàáóòü, ãîâîðèëà íàäòî øâèäêî, áî Íàä³ÿ Àíäð³¿âíà ñâåðäëèëà ìåíå âáèâ÷èì ïîãëÿäîì. ß ïîñï³øèëà âðó÷èòè áóêåò Àíòîí³í³ Ôåäîð³âí³ é àæ òîä³ ïîëåãøåíî ç³òõíóëà. Óñàòåíêî ç Îëåãîì óñþ ë³í³éêó ñìèêàëè ìåíå çà âåëèê³ á³ë³ áàíòè. ß â³ä ùèðîãî ñåðöÿ êàáëóêîì íàñòóïèëà Óñàòåíêîâ³ íà íîâåíüêèé ëàêîâàíèé ÷åðåâèê: îöå éîìó íà ïðîùàííÿ, ùîá çíàâ!.. Ó ìîºìó òàáåë³ ñàì³ ëèøå ï ÿò³ðêè . Ìàáóòü, ³ øêîëó çàê³í÷ó ç çîëîòîþ ìåäàëëþ.

Êàëüì³þñ

1 2005

Îëåã ÊÀÆÀÍ ÇÐÀÍÊÓ ÇÀÂØÅ ÕÎ×ÅÒÜÑß ÊÀÂÈ Çóñòð³âøèñü ³ç íåþ ïîãëÿäîì ÷åðåç ñòîëèê, ÿ ñêàçàâ ¿é îäðàçó é â³äâåðòî: Ïîñëóõàé, ÿ òâ³é îñòàíí³é â æèòò³ êîøìàð. Ï³ñëÿ ìåíå òè íå çìîæåø êîõàòèñÿ ð³ê àáî äâà... (Íå çíàþ, ùî ÿ ìàâ íà óâàç³). Âîíà àí³òðîõè íå çäèâóâàëàñü íà òàêå ìàí³ÿöòâî, àëå, âñåòàêè, íà ìèòü â³ä³ðâàëàñÿ â³ä ñâîº¿ ñêëÿíêè ç êîêòåéëåì: Àëå ìè íå êîõàëèñÿ ³ç òîáîþ, ñêàçàëà âîíà, ³ íàïåâíî, í³êîëè íå áóäåìî. ² ïîäàðóâàëà ìåí³ àæ íàäòî ÷àð³âíó, àæ íàäòî, ÿê ìåí³ çäàëîñÿ, ñàìîâïåâíåíó ïîñì³øêó. ² öå âèçíà÷èëî ïîäàëüøèé ñöåíàð³é ñüîãî ïåðåñ³÷íîãî, ÿê ñïî÷àòêó çäàâàëîñÿ, âå÷îðà, ùî ïî÷èíàâñÿ òàê âèïàäêîâî é íåâèìóøåíî. ß äîïèâàâ ñâîº ïèâî, âîíà ïðîäîâæóâàëà ïîâ³ëüíî òÿãíóòè ñâîþ ìàð´àðèòó àáî ùîñü ïîä³áíå. ß ï³äâ³âñÿ ³ ïîâ³ëüíî ï³øîâ äî âèõîäó ³ç êàâàðí³. Íà âóëèö³ çóïèíèâñÿ ³ çàïàëèâ ñè´àðåòó. Âçàãàë³-òî, òðåáà áóëî ñüîãîäí³ ïèòè ãîð³ëêó. Ìîæëèâî, ç ïèâîì. Òîä³ íå áóëî á í³ÿêèõ ñëèíÿâèõ çíàéîìñòâ. Ì³ðêóþ÷è òàê, ÿ âñòèã ëèøå ïàðó ðàç³â çàòÿãíóòèñÿ, ÿê ç êàâàðí³ âèõîäèòü âîíà. Ïîì³÷àº ìåíå, ³ òàêîæ çóïèíÿºòüñÿ, ï³äïàëþº òîíåíüêó äàìñüêó ñè´àðåòêó. Ìîâ÷èòü, ÷èì íåéìîâ³ðíî ìåíå äðàòóº. ² ÷îãî ¿é â³ä ìåíå òðåáà, ö³é ìàëîë³òí³é áëÿä³? ² ÷îìó íå õòîñü ³íøèé, ÷îìó çàâøå ÿ? (Íàñïðàâä³, âñå öå ïî÷èíàº ìåí³ ïîäîáàòèñü. Êð³ì òîãî, ÿ âêîòðå íå ïîìèëèâñÿ â ñâîºìó âèáîð³, à öå, ïî-ñâîºìó, ò³øèòü). Êóðèìî ïîðó÷ ìîâ÷êè, íå íàâàæóþ÷èñü òðàõíóòèñü ïðÿìî òóò ³ òåïåð, íà ñõîäàõ ö³º¿ êàâàðí³. Çàãàëîì, ïîñï³øàòè íå âàðòî. Æ³íîê, âñå-òàêè, òðåáà ïîâàæàòè. Òàê ìåíå â÷èëà Àíà¿ñ Í³í. À ÿêà ïîâàãà ó òðàõàíí³ îäðàçó ï³ñëÿ âèïàäêîâîãî çíàéîìñòâà â êà-

Êàëüì³þñ

1 2005

âàðí³? Í³ÿêî¿. Ìîæëèâî, âîíà äóìàº ïðî òå ñàìå. Ìîæëèâî, âîíà äóìàº, ÷è íå íàäòî øâèäêî âîíà ïàëèòü ñâîþ ñè´àðåòêó. Ìîæëèâî, òðåáà â³ä íåäîïàëêà çàïàëèòè íàñòóïíó, àáî ïîâåðíóòèñÿ äî êàâàðí³, çàìîâèòè ùå êîêòåéëü ³ äî÷åêàòèñÿ, äîêè öåé ìàí³ÿê (ñåáòî ÿ) íàðåøò³ ï³äå? ×åñíî êàæó÷è, ÿ çàáóâ çàïèòàòè, ïðî ùî âîíà äóìàëà, êîëè ìè ìîâ÷êè êóðèëè ñâî¿ ñè´àðåòè. Çðåøòîþ, öå ìàëî ìåíå ö³êàâèëî òîä³, à íàðàç³ ³ ïîãîò³â. Íàøà ìîâ÷àíêà ñòàâàëà íåñòåðïíîþ, à â³äòàê êóìåäíîþ. Äî òîãî æ, ìåí³ çîâñ³ì íå õîò³ëîñÿ òðàõàòèñÿ ³ç ö³ºþ ïîðöåëÿíîâîþ ëÿëüêîþ, ùî ïðàöþâàëà, íàïåâíî, ó ÿê³é-íåáóäü ðåêëÿìí³é êîíòîð³ òàê çâàíèì êóð ºðîì, à íàñïðàâä³ øòàòíîþ ì³íüºò÷èöåþ. Òîìó ÿ çâåðíóâñÿ äî íå¿ ìàêñèìàëüíî áðóòàëüíî, àáè ïîêëàñòè óñüîìó êðàé ³ íàðåøò³ ï³òè äîäîìó: Òàê òè âñå-òàêè õî÷åø òðàõíóòèñü? ß íå õî÷ó ç òîáîþ òðàõàòèñü, ïðèäóðîê... Òî÷íî? Î ê. ² ÿ ïîâåðíóâñÿ äî íå¿ ñïèíîþ, ç³òõíóâøè ç ïîëåãøåííÿì. ² ìàéæå îäðàçó ïî÷óâ ¿¿ òðîõè çàõðèïëèé øåï³ò: Çà÷åêàé. ² ÿ çíîâó îáåðòàþñÿ äî íå¿ îáëè÷÷ÿì. Âñå-òàêè, õî÷åø? ² ÿ äàðóþ ¿é ñâîþ íàéáðóòàëüí³øó ïîñì³øêó. Òàê, í³áè á þ ïî îáëè÷÷þ. Âîíà ïîì³òíî í³ÿêîâ³º. Àëå íàâ³òü íå äóìàº çàõèùàòèñÿ. Àæ íåö³êàâî. À ìîæå âîíà ³ íå áëÿäü? Ìîæå, ÿ ïîìèëÿþñü? Ìàáóòü, õî÷ó. Õî÷à, öå íà ìåíå é íå ñõîæå... (Í³, ÿê áà÷èòå, í³÷îãî íîâîãî). Ïàâçà, âïðîäîâæ ÿêî¿ ÿ ïîâ³ëüíî ï³äïàëþþ íîâó ñè´àðåòó. Àëå ñüîãîäí³ íå ìîæó. Ó ìåíå ì³ñÿ÷íå... Ì³ñÿ÷íå? ² ÿ ñì³þñÿ ¿é ïðîñòî â îáëè÷÷ÿ. Àëå æ àí´³íè ó òåáå íåìàº... Íåìàº?! ß ïðîäîâæóþ ãèäîòíî ñì³ÿòèñü, äàâëÿ÷èñü äèìîì, ³ ðàïòîì ïîì³÷àþ, ùî âîíà ïî÷èíàº ïëàêàòè. Çîâñ³ì áåççâó÷íî, áåçïîì³÷íî ïðèòóëèâøèñü ò³ëîì äî ìóðó. ² ñëüîçè êàëàìóòíèìè ïîò³÷êàìè âæå ñò³êàþòü ¿¿ îáëè÷÷ÿì. Òàêîãî ÿ íå ÷åêàâ. ² ÿ íàðåøò³ çãàäàâ, ùî ÿ, ïîïðè âñå, ùå é ëþäèíà. ß ï³ä³éøîâ óïðèòóë ³ ì ÿêî, ÿê ò³ëüêè ì³ã, ïîö³ëóâàâ ¿¿ â ù³÷êó. Äîëîíåþ îáåðåæíî ç³òåð ¿¿ ñëüîçè, ïåðåì³øàí³ ç ôàðáîþ. Âîíà äîâ³ðëèâî ïîêëàëà ãîëîâó ìåí³ íà ïëå÷å. Ï³øëè êóäè-íåáóäü, ïðîøåïîò³ëà âîíà, ÿ âñå çðîáëþ, âñå, ÿê òè ñõî÷åø... Âèáà÷, ñêàçàâ ÿ. Í³÷îãî íå òðåáà ðîáèòè. Ñïðàâä³, í³÷îãî íå òðåáà. Íå ìîæó áà÷èòè, ÿê ïëà÷óòü æ³íêè. ß íå õîò³â òåáå îáðàçèòè, â³ðèø? ß òóïà áåçäóøíà òâàðþêà, òîá³ íå âàðòî ç³ ìíîþ çâ ÿçóâàòèñü...

Êàëüì³þñ

1 2005

Çàì³ñòü â³äïîâ³ä³ âîíà ñïî÷àòêó çíàéøëà ìî¿ ãóáè ñâî¿ìè. ² ÿ çíîâó â³ä÷óâ, ÿê ñìàêóþòü æ³íî÷³ ñëüîçè. ¯¿ ÿçèê áóâ òåïëèì ³ òðîõè òðåìò³â. À ïîò³ì çíîâ ¿¿ çàñòóäæåíèé øåï³ò: ß óæå âèáà÷èëà. Ï³øëè êóäè-íåáóäü... Òè ìàºø, êóäè? ßêùî í³, òî ï³øëè äî ìåíå. ß ìåøêàþ íà áóëüâàð³ íåïîäàë³ê, á³ëÿ ïåðøî¿ øêîëè... ..................................................................................................................................... Ìåí³ õîò³ëîñü äîäîìó é õîò³ëîñÿ ñïàòè. Àëå ÿ ï³øîâ ðàçîì ç íåþ. Íå ì³ã íå ï³òè. Ìè çóïèíÿëèñÿ êîæí³ äâàäöÿòü ìåòð³â ³ ö³ëóâàëèñÿ, ÿê áîæåâ³ëüí³, ó ñâ³òë³ ìàíäðóþ÷èõ âå÷³ðí³õ ë³õòàð³â. ² âñå áóëî ìàéæå òàê, ÿê â îäí³é ç ìî¿õ äàâí³øèõ ïîåç³é. Öå, î÷åâèäíî, ïðîöåñ çâîðîòí³é äî ñóáë³ìàö³¿. Êîëè ìåðòâ³ â³äîáðàæåííÿ çàëèøàþòü ñâî¿ àìàëü´àìè ³ âòðó÷àþòüñÿ â íàøå ðåàëüíå æèòòÿ. Íå çíàþ, ÿê öå íàçèâàþòü ëþäè â á³ëèõ õàëàòàõ, ³ ùî ïðî öå äóìàº Êàðåí. (Êàðåí ìîÿ äàâíÿ çíàéîìà, âîíà ïñèõîàíàë³òèê; ÿ äîçâîëÿþ ¿é ³íêîëè ïîðïàòèñü ó ìî¿é õâîðîá³, ìîæëèâî, öå äîïîìîæå íàïèñàòè ¿é êíèãó). Ìîæëèâî, öå ïðîñòî òàêà øèçà, ÿêà ³íîä³ ñòàº ðåàëüí³øîþ íàâ³òü çà ñíè. Àëå ñíè í³÷îãî íå âàæàòü, êîëè íà ðàíîê ¿õ íå ìîæåø çãàäàòè, ÿê âè ãàäàºòå? À âò³ì, ââàæàâ Ôðîéä, íà êàíàï³ ïñèõîàíàë³òèêà íå áóâàº íåö³êàâèõ ëþäåé. ² ÿ ç íèì, çâè÷àéíî, çãîäåí. ...ß ï³øîâ äî íå¿ ëèøå ç îäí³ºþ ìåòîþ. ß ñïîä³âàâñÿ, ùî âîíà ìàº õî÷ êðàïëþ ñàìîïîâàãè ³ ïðèøèº ìåíå óâ³ ñí³, óâ³ãíàâøè îñèêîâèé ê³ë ó ìîº íåòóòåøíº ñåðöå. ß áóâ áè ¿é âäÿ÷íèé çà öå. Àëå í³÷îãî òàêîãî íå ñòàëîñÿ. Àí´³íè ó íå¿ òàêîæ íå áóëî. Íå áóëî íàâ³òü ì³ñÿ÷íîãî. Îòàêà îò áàíàëüíà ³ñòîð³ÿ. ..................................................................................................................................... À ïîò³ì ìè óðî÷èñòî ïîîá³öÿëè îäíå îäíîìó, ùî íàâ³òü êîëè âèïàäêîâî çóñòð³íåìîñü â ì³ñò³, òî çðîáèìî âèãëÿä, ùî ö³º¿ íî÷³ ó íàøîìó æèòò³ íå áóëî. ß áóâ ó íå¿ òðèíàäöÿòèì óïðîäîâæ îäí³º¿ âåñíè, ÿêà ëèøå ïî÷àëàñü. Òàê ñêàçàëà âîíà ñàìà. ² öå ìåí³ ùîñü íàãàäàëî. Ìîæëèâî, öå ùîñü ³ç äèòèíñòâà. Ìîæëèâî, òàê ãîâîðèâ Çàðàòóñòðà, àáî òàê ãîâîðèëà Åëüçà. Íå çíàþ. Õâîðèõ ó íàøîìó ì³ñò³ á³ëüøå, í³æ äóìàþòü ëþäè ó á³ëèõ õàëàòàõ. ² Êàðåí êîëèñü íåîäì³ííî çàâåðøèòü ñâîþ ïðåö³êàâó êíèãó. ß áóäó îäíèì ³ç âäÿ÷íèõ ¿¿ ïàö³ºíò³â. Âîíà ïåâíà, ùî ÿ íåâðîòèê. À ÿ ç öüîãî ïðèâîäó íå ìàþ í³ çàïåðå÷åíü, àí³ ùîíàéìåíøèõ óïåðåäæåíü àáî âàãàíü.

Êàëüì³þñ

1 2005

Çðàíêó, óæå âèéøîâøè íà ñõîäîâèé ìàéäàí÷èê, ÿ çóïèíèâñÿ ³ íåñïîä³âàíî çàïèòàâ: À ÿêîãî òè ðîêó íàðîäæåííÿ, ñåðöå? Âîíà ëèøå ìëÿâî ïîñì³õíóëàñÿ, êóòàþ÷èñü ó êîâäðó: Òèñÿ÷à äåâ ÿòñîò â³ñ³ìäåñÿò ÷åòâåðòîãî... ..................................................................................................................................... ß âèéøîâ ç ¿¿ ïàðàäíîãî î øîñò³é ðàíêó, ì³ñòî ùå íàâ³òü íå ïðîñèíàëîñü. ² òðåáà áóëî ÿêîñü æèòè äàë³, òðåáà áóëî, äî òîãî æ, ³òè íà ïðàöþ. Çðàíêó ì³ñòî âèãëÿäàº ÿêîñü ïî-îñîáëèâîìó íåçàõèùåíî, ïðîñòî é ñâ³æî. Í³ÿêî¿ âå÷³ðíüî¿ åêçàëüòàö³¿, í³ÿêîãî ñó÷îãî äåêàäàíñó; í³ÿêèõ äåøåâèõ ì³ùàíñüêèõ ïîíò³â, í³ÿêèõ ïðèäóðê³â ó ìåðñåäåñàõ, í³ÿêèõ çíàéîìèõ ïèñüìåííèê³â. Çðàíêó ìàéæå íåìàº ìàøèí. Íàâ³òü íà ðîç³ Àðòåìà ³ ¥óðîâà. Í³ÿêîãî ñìî´ó. ² òèøà. Ïðîñòî áîæåâ³ëüíà, óáèâ÷à òèøà, â ÿêó ð³çêî ³ çâè÷íî, ÿê ïðóòåíü ó ï³õâó ïîâ³¿, âõîäèòü ãóäîê ç ÄÌÇ. Ãóäîê çâó÷èòü ìàéæå óðî÷èñòî ³ ä³º íà ìåíå çàñïîê³éëèâî. Çíà÷èòü, æèòòÿ òðèâàº. Ïîâ³ëüíî ³äó ïóñòåëüíèì áóëüâàðîì Ïóøê³íà. Öå áóëî äî éîãî ðåêîíñòðóêö³¿, ³ áóëüâàð, ³ íàâ³òü ñàì Ïóøê³í ìàëè òîä³ ùå íîðìàëüíèé âèãëÿä. Ñåáòî, ìîæíà áóëî ïðîéòè âçäîâæ óñüîãî áóëüâàðó ³ í³ÿêèõ òîá³ ïîíò³â. Ðîê³â äâàäöÿòü òîìó äåñü òóò áóëî ì³ñòî øàõòàð³â ³ òðîÿíä. Êîëèñü ÿ äóæå ëþáèâ öå ì³ñòî. ² íàðàç³ òàêîæ ëþáëþ, àëå öå óæå çîâñ³ì ³íøå ì³ñòî. ² çîâñ³ì ³íøèé áóëüâàð. ×èñòèé âåñíÿíèé ðàíîê. Äåðåâà ëèøå ïî÷èíàþòü âèêèäàòè ëèñòÿ. Ó íåá³ ïðîçîð³, ìàéæå ³ëþçîðí³ õìàðè. Ñì³òòÿð óæå ïîõìåëèâñÿ é çàïàëþº ñâîþ ïðèìó, ÿêà ãèäîòíî ñìåðäèòü íà óâåñü áóëüâàð. À ìåí³ áîæåâ³ëüíî õî÷åòüñÿ ÷îðíî¿ êàâè. (ßêó ïîäàþòü çîâñ³ì ïîðó÷, ó ï³äçåìö³ íà ¥óðîâà, àëå òàì ùå çà÷èíåíî). À äî íå¿ ì³öíó ñè´àðåòó ³ ñòîð³íêó õîðîøî¿ ïðîçè; ñàìå ñò³ëüêè ïðîçè ïîòð³áíî, àáè ç íàñîëîäîþ âèêóðèòè îäíó ì³öíó ñè´àðåòó. ..................................................................................................................................... Æèòòÿ íåéìîâ³ðíî ö³êàâà øòóêà. Îñîáëèâî òåïåð. Êîëè âñå ì³ñòî ïåðåòâîðåíî íà ñóö³ëüíèé áóä³âåëüíèé ìàéäàí÷èê. ² õî÷à ÿ íåíàâèäæó âñ³ ö³ êóïè öåãëè òà îáíåñåí³ òèì÷àñîâèìè ïàðêàíàìè ôàñàäè áóäèíê³â, ÿ çãîäåí ùå òðîõè ÷åêàòè. Õàé âîíè çðîáëÿòü ³ç íàøîãî ì³ñòà ñàä. Öå, ìàáóòü, ùîñü ãëèáîêî ³íòåðòåêñòóàëüíå; öå ìàº íàãàäóâàòè ïðî ÷àñè Äí³ïðî´åñó ³ ðîìàíè óêðà¿íñüêèõ ôóòóðèñò³â. Õî÷à, ÿê íå ñóìíî, ÿ ö³ëêîì ñâ³äî-

Êàëüì³þñ

1 2005

ìèé òîãî, ùî ïðè âõîä³ â òîé ñàä õòîñü ïîâ³ñèòü íåâäîâç³ ö³ëêîì íåçáàãíåííó òàáëè÷êó: Ñò³é! Ïðèâàòíà âëàñí³ñòü . Â³ä÷óâàþ, ùî õî÷åòüñÿ íàïèñàòè ïðî âñå öå âëàñíèé ðîìàí, àëå íåìàº â³äïîâ³äíî¿ íàçâè. Âëàñíå, íåìàº ³ìåíè. À áåç öüîãî íå ìîæíà ïèñàòè ðîìàí. Áî êíèæêà âîíà ÿê æ³íêà. À æ³íêà íå ìîæå æèòè áåç ³ìåíè. Íàçâó Àáîðòàð³é ïðèâëàñíèâ ñîá³ ì³é êîëå´à, ÿêèé ïðîòå í³êîëè íå çìîæå íàïèñàòè ðîìàí. Â³í ââàæàº, ùî ò³ íàäçóñèëëÿ, ÿêèõ âèìàãàº íàïèñàííÿ ðîìàíó, íàì í³õòî ³ í³êîëè íå êîìïåíñóº. Éäåòüñÿ, çâè÷àéíî, íå ïðî õàëòóðó, íå ïðî ñþæåòíó ë³ïíèíó ç ïðîëîãó, òðüîõ ðîçä³ë³â òà åï³ëîãó. Ìîæëèâî, â³í ìàº ðàö³þ. Àëå ÿ âñå îäíî êîëèñü ñïðîáóþ. ..................................................................................................................................... Çðàíêó çàâøå õî÷åòüñÿ êàâè ³ õî÷åòüñÿ æèòè. âåðåñåíü 2003 ð. Á. ì. Äîíåöüê

Êàëüì³þñ

1 2005

AD FONTES!

Êàëüì³þñ

1 2005

ÏÐÎ ÂÀÐÂÀÐÓ ×ÎÐÍÓ (×ÅÐÍÎÂÓ) (1900-1924) Ìàøèíîïèñ, ÿêèé íèí³ äðóêóºìî, íà ïî÷àòêó 1970-õ ïåðåäàâ ìîºìó áàòüêîâ³ ó÷èòåëü óêðà¿íñüêî¿ ìîâè Àíäð³ºíêî Àíäð³é Þõèìîâè÷. Éîãî ìàòè, Àíäð³ºíêî Ìàð³ÿ Àíäð³¿âíà, áóëà îñîáèñòî çíàéîìà ³ç Âàðâàðîþ ×åðíîâîþ, ùî ïðèáðàëà ïñåâäî Âàðâàðà ×îðíà íà ïî÷àòêó 1920-õ ðîê³â. Âàðâàðà ×åðíîâà íàðîäèëàñÿ ïðèáëèçíî 1900 ðîêó íà ñòàíö³¿ Êðàìàòîð³âêà (íèí³ ì³ñòî Êðàìàòîðñüê íà Äîíå÷÷èí³) â ðîäèí³ çàë³çíè÷íèêà ³ íàðîäíî¿ â÷èòåëüêè. Â 1919 ðîö³ ïî¿õàëà â÷èòèñü äî Õàðêîâà, äå âñòóïèëà äî ïðèâàòíî¿ ñêóëüïòóðíî¿ ñòóä³¿ Åëåîíîðè Àáðàì³âíè Áëîõ, ó÷åíèö³ Ðîäåíà, ÿêà òîä³ ñàìå ïîâåðíóëàñÿ äî Õàðêîâà ³ç Ïàðèæà. Îäíî÷àñíî â³äâ³äóâàëà Àã³òàö³éí³ ìàéñòåðí³, ÿêèìè êåðóâàâ Áåðíàðä Êðàòêî. Òàì âîíà ïîçíàéîìèëàñÿ ³ç Ïåëàãåºþ Øóðèãîþ òà Àáðàìîì Ìàëàõ³íèì. Ìàéñòåðíÿ áóëà íà âóëèö³ Ñóìñüê³é, á³ëÿ òåàòðó. Ðàçîì ç Ï.Øóðèãîþ ¿äå â÷èòèñÿ äî Ìîñêâè (ÂÕÓÒÅÌÀÑ, 1921 1922 ðð.). Òàì âîíè íàâ÷àëèñü ó ìàéñòåðí³ Àíòîíà Ëàâèíñüêîãî. Âàðâàðà ×åðíîâà ðåãóëÿðíî â³äâ³äóâàëà âèñòóïè Â.Ìàÿêîâñüêîãî ó Ïîë³òåõí³÷íîìó ³íñòèòóò³. Çàõîïèëàñÿ àáñòðàêö³îí³çìîì, ùî é íå äèâíî, ç îãëÿäó íà éîãî ïàí³âíå ñòàíîâèùå ó òîãî÷àñíîìó ÂÕÓÒÅÌÀÑ³. Ïîáóâøè â Ìîñêâ³ ëèøå ð³ê, ïîâåðòàºòüñÿ äî Õàðêîâà. ïîò³ì äåÿêèé ÷àñ æèâå ³ ïðàöþº õóäîæíèêîì ó ð³äíîìó ì³ñò³. Òîä³ æ çíàéîìèòüñÿ ç òâîð÷³ñòþ óêðà¿íñüêèõ ôóòóðèñò³â Ì.Ñåìåíêà, ¥åî Øêóðóï³ÿ, Þë³ÿíà Øïîëà, Î.Ñë³ñàðåíêà, òà ³í. Â³ðîã³äíî, çàçíàâøè ¿õ âïëèâó, ïî÷èíàº ïèñàòè â³ðø³. Ìàòè À.Þ.Àíäð³ºíêà ïðèãàäóâàëà, ùî Âàðâàðà ×åðíîâà ¿çäèëà äî Êèºâà, äå é ïîçíàéîìèëàñÿ îñîáèñòî ç äåÿêèìè ôóòóðèñòàìè. Ãîòóâàëà äî äðóêó êíèãó òèïîâî ôóòóðèñòè÷íèõ òåêñò³â ï³ä íàçâîþ ÍÅÏ . Âñ³ â³ðø³ íàøî¿ ïóáë³êàö³¿ ç êíèãè ÍÅÏ , ÿêà òàê ³ íå ïîáà÷èëà ñâ³ò 1924-ãî ðîêó, â³ðîã³äíî ÷åðåç íàãëó ñìåðòü ïîåòêè, ïðî ÿêó â³äîìî çàíàäòî ìàëî. Âàðâàðà ×åðíîâà çàãèíóëà 1924-ãî ðîêó ó ì. Ðîñòîâ³, âèïàäêîâî ïîòðàïèâøè íà êâàðòèðó, ùî áóëà âíî÷³ àòàêîâàíà ÷åê³ñòà-

Êàëüì³þñ

1 2005

ìè, ÿê³ áîðîëèñÿ ³ç áàíäèòèçìîì. Íàì íåâ³äîìî, ÷è ïðåäñòàâëåí³ òðèíàäöÿòü â³ðø³â öå ïîâíèé êîðïóñ çá³ðêè, ÷è ëèøå íåçíà÷íèé ¿¿ ôðà´ìåíò. Ãîâîðèòè äîêëàäí³øå ïðî Âàðâàðó ×îðíó òà ¿¿ ë³òåðàòóðíèé äîðîáîê íàðàç³ íàâðÿä ÷è ìîæëèâî. Ç ³íøîãî áîêó, ö³ â³ðø³ ìîæóòü áóòè íåçàéâèì äîïîâíåííÿì äî îñìèñëåííÿ ³ñòîð³¿ óêðà¿íñüêîãî ôóòóðèçìó. Ëåîí³ä Ñêðèïíèê, ì. Êðàìàòîðñüê

Êàëüì³þñ

1 2005

Âàðâàðà ×ÎÐÍÀ ÍÅÏ (çá³ðêà â³ðø³â, îð³ºíòîâíî 1924 ð.)

ÍÅÏ

íåïîì ó ñåðö³ ìîºìó çàë³çíà êâ³òêà ðîçêâ³òàº âîâòóçèòü ðàíó õàðÿ ïàíóº íåï áðàò ì³é ñåìåí çàñòðåëåíèé ñåñòðà ìîÿ ìàéêà â ÷åêà ñåñòðè ìî¿ íà âóëèö³ ñåñòðè ìî¿ ïîâ³¿ õàðÿ ïàíóº íåï

Íå õî

ëåæó íà êàíàïå íóäüãóþ ÷èòàþ àíäðºÿ áºëîãî ðîìàí ïºòºðáóðã á³ë³ íî÷³ ³ á³ë³ àëå¿ á³ëà ñòóæà ó ñåðö³ íåâè õòîñü ïîñòóêàâ ó äâåð³ ï³ä³éøëà à öå çíîâó íå âè öå íåïîì ðîçêèäàí³ çîéêè ñòîð³íêè ñòîð³íêè ñòîð³íêè çðàíêó ïðèõîäèëà ä³â÷èíà çîéêè ïðîñèëà ìóêè ðåãîòè äèê³ ñàëîíí³

Êàëüì³þñ

êîêà¿í êîêà¿í êîêà¿í ïîñòð³ëè ãó÷íî âíî÷³ ì³ñÿöü ³ òîé íà÷å íåïîì æåáðàº ñóêà ³ ñòóêà ó â³êíî íå õî÷ó íå õî÷ó íå õî

Òîñêíî

ñ³ðî ³ ñ³ðî òîñêíî ÷îáîòè äüîãîòü ñìåðäÿòü íà áàçàð³ êîíòðððåâîëþö³ÿ òîñêíî òîñêíî ìåí³ ñüîãîäí³ äî ãðóíüêè ï³òè íàïèòèñü çàìåðçíóòè ï³ä ïàðêàíîì ïðîêèíóòèñü ó ÷åêà çèìíî ìåí³ ³ ñòðàøíî êîíòðððåâîëþö³ÿ æîâò³ ³êëà òîñêíî ³ ñåðöå ìîº áîëèòü ïàðêàí íà ïàðêàí³ ïëÿêàò ³ òîñêíî ìåí³ ÿê òîñêíî íå õî÷åòüñÿ éòè äîäîìó

Ïîëå

âèéøëà ó ïîëå à ïîëå ìîâ÷èòü íåîðàíå ³ çàáóòå ìîâ÷è ìîº ñåðöå ìîâ÷è òàê òðåáà

1 2005

Êàëüì³þñ

1 2005

íå ÷óòè ìîâ÷àçíîãî ïîëÿ ñåðöÿ ìîãî áèòòÿ ìîâ÷è ìîº ñåðöå ìîâ÷è òàê òðåáà ñàìîòíèé ó ïîë³ â³òåð

Ïîæàð

ó ÿáëóíºâîöâ³òíå óäàð ç óñ³õ ãàðìàò íàøî¿ ðåâîëþö³¿ áóì áàì áóì áàì áóì áàì ìóçèêà íàøèõ øóì³â ³ñêðè ÷åðâîíèì ôàðáóþòü ñí³ãè íàéá³ë³ø³ ñí³ãè áóì áàì óì àì ôàðáóþòü óñòðîìè ðåâîëþö³¿ øòèê ó á³ëó çäîáó ïàðèæà ³ñêðè ñí³ãè ñí³ãè áàëþþòü ñí³ãè ðåâîëþö³¿ ïîæàðè öâ³òóòü ïîæàðè çàêó÷åðÿâèëîñÿ ë³òî ó ë³òî âäàð ç óñ³õ ãàðìàò îñèïàþòüñÿ çîð³ íà íàø³ çíàìåíà îð³îí çîëîòèé âèãðàº íà øòèêó ì³öíî òðèìàé ðåâîëþö³¿ ñòÿã çàñâ³òè êîëüîðîâ³ ë³õòàðèêè ïîæàð ñâ³òîâèé ðððåâîëþö³¿

Ìèõàéëü

ì³æ êèáèíöÿìè ³ ïåòåðáóðãîì çàãóáèâñÿ ÷óáàòèé õëîï÷èê ïàëèòü ëþëüêó äèâèòüñÿ ó ìàéáóòíº

Êàëüì³þñ

³äå ïî äîðîç³ îñâ³òëåí³é ï ÿòèêóòíî ïàðèæ ìîñêâà âàø³íãòîí áåðë³í â³òàþòü éîãî ÷åðâîíàðìè ñóðìè êëþáè â ÷åðâîíèõ ñòð³÷êàõ óñ³ì çàêîðò³ëî ÷óòè ïàíôóòóðèçìó êîñìè÷íèé áóáîí ðèòìè êîñìîñó áàðàáàíè ñóðìè ãàðìàòè ïîâñòàííÿ ÷åêàþòü ñâîãî ïîåòà ì³æ êèáèíöÿìè ³ ïåòåðáóðãîì çîðÿíèé òàíîê ì³ñÿöü âåíåðà ìàðñ âñ³ â³òàþòü ñâîãî ïîåòà ïîåòà ç ëþëüêîþ ïàíà óñ³õ ôóòóðèñò³â ÿêîãî íå áà÷èâ ñâ³ò íàâ³òü âîëîäüêà éîìó ñàëþòóº ³ ñòèðàº ïîðîõ ç éîãî ÷åðåâèê³â

¥åî

(åêñïåð³ìåíòàëüíèé ïîðòðåò)

íå ´åîðã³é ñâÿòèé íå ïàñõàëüíå ÿéöå-ðàéöå ´åî ìåòð³ÿ ´åî ãðàô³ÿ ´åîñìóòîê ³ ´åîëþáîâ ´åë³î ñîíöå ´åî ó ñòîïòàíèõ ÷åðåâèêàõ ó ÷îðíîìó ïàëüò³ çàãàíÿº ÷îðíèõ ìóñòàí´³â ñëîâà ó ÷åðâîíèé çàã³í ðåâîëþö³¿ â³í áðàò ì³é òîâàðèø ïîåò ïîëóì ÿíèé ïîåò ðåâîëþö³¿ ó â³òðèíàõ éîãî êàïåëþõè ïîìàðàí÷åâ³ êóë³ ëåîíàðäî ìð³º ïèñàòè éîãî ïîðòðåò àëå ôàðáè éîãî ìóçåé

1 2005

Êàëüì³þñ

1 2005

´åî èíøèõ æàäàº ôàðá àôðèêà (ñóïðåìàòèçì): ïîìàðàí÷åâ³ ðîìáè æîâò³ êâàäðàòè ñèí³é òðèêóòíèê îáð³é ê³ë³ìàíäæàðî àêâàìàðèíîâ³ ïðîìåí³ êîðè÷íåâå ò³ëî ñàâàíà (ñòåï) óñì³õíåíå ñåðöå áóøìåíà âèçèðàº ³ç ïàù³ ëüâà ´åë³î ñîíöå ´åî

Ìîðå

êîðñàðè êîðñàðè êîðñàðè áðèñêè ñîëîí³ ïîë³íåç³ÿ îêåàí³ÿ àâñòðàë³ÿ ìîðå æîðñòîêà ñõâàòêà êîðàáåëü íà äíî ìîðå ÷îìó òàê ïîíóðî ç³òõàºø? áóäå ùå á³é åñêàäðè íà îñòðîâ³ ÿâà ÷îðíèé òð³ïî÷å ïðàïîð áóäå ÷åðâîíèé ÿê íàø³ ãàðìàòè áàõ áàõ áàõ áàõ ñóøèòèìóòü âåñëà íà îñòðîâ³ ÿâà êîðñàðè ÿê ïðèéäå òóäè êîìóíàð ³ ìîðå ÿê ñâ³äîê ìàéáóòí³õ éîãî ïåðåìîã

Àìàçîí³ÿ

ÿ æåíùèíà àìàçîí³¿ ëèøå ñïðîáóé áóðæóé çà÷åïè ÷îðíèé âîðîí ³ ÷îðíå âîëîññÿ ³ ïëîòü ìîÿ ñèí³é ïîæàð ÿ æåíùèíà àìàçîí³¿ ÿ äèõàþ ñìåðòþ

Êàëüì³þñ

ñïðîáóé â³çüìè ëèøå ñïðîáóé áóðæóé îãîíü íåáåçïåêà íà ìàðø³ ìè æåíùèíè àìàçîí³¿ ÷åðâîíà â³ä áîëþ çåìëÿ ³äóòü ðîçïàòëàí³ æåíùèíè àìàçîí³¿ ïîì³æ íèìè ðîçõðèñòàíà ÿ

Ïàðàíà

÷îðíà ïàðàíà íà ìåíò çóïèíÿº ñâ³é á³ã õàé áåðåæåòüñÿ áóéâîë íà ìåíò çàç³âàºòüñÿ òèñÿ÷³ ÷îðíèõ ï³ðàí³é ðîç³ðâóòü íà äðóçêè öå ÷îðíà ïàðàíà ÷îðíà ð³êà ÷îðí³ ïòàõè ÷îðí³ ðèáè ÷îðíèì äèõàº ñåëüâà ñìåðòþ êëè÷å îõî÷èõ ïàðàíà ÷îðíèé çàòî÷åíèé í³æ óñì³õ ³ í³÷ êîêîòêè øèðîê³ áàðâèñò³ þáêè ÷åðâîíå íàìèñòî ïîðòðåò ÷îðíî¿ æåíùèíè ÷îðíî¿ òàì äå òå÷å ð³êà ó òåìíîìó ë³ñ³ ÷îðíà ëåæèòü ïàíòåðà ÷îðíà æåíùèíà é á³ëèé ìóæ÷èíà ì³ñÿöü âèñâ³òëþº ¿õ íåðóõîì³ ò³ëà

Îäåñà

÷è áà÷èâ òè ãîðîä ó ìîðÿ ÷è áà÷èâ ðóìÿíèõ ³ ïðÿíèõ ã³ðêèõ ³ ñîëîíèõ éîãî æ³íîê ïðîäàþòü êóïóþòü ñêóìáð³ÿ ñ³ðíèêè

1 2005

Êàëüì³þñ

1 2005

êîõàþòü æèâóòü ïðîäàþòü êóïóþòü òàì äå áàãàòî áóäåííèõ ëþäåé íàéêðàù³ ó ñâ³ò³ æèâóòü æ³íêè êîëè çàñèíàþòü â ïîðòó êîðàáë³ ìàòðîñè ³äóòü äî âå÷³ðíüîãî ñêâåðó òàì ñì³õ îäåñèòîê áðèñêè ëþáîâè àëå ùî ÿ òîá³ ïðî öå ðîçêàæó êîëè òè íå áà÷èâ ãîðîä ó ìîðÿ íå áà÷èâ íàéêðàùèõ ó ñâ³ò³ æ³íîê

Ëþáîâ

æàãó÷å ñòåãíà ðîçâåëà ³ êëè÷å ìóæà â³êíî çèìà ó ñíàõ öâ³òå ÷åðâîíà ðóæà à ¿é ø³ñòíàäöÿòà âåñíà êðàñèâà ñèëüíà ìîëîäà â³êíî çèìà ãóäóòü â³òðè áðîäÿ÷³ ïñè íà ì³ñÿöü âèþòü ñàìà ê³ìíàòà í³÷ â³êíî æàãó÷å ñòåãíà ðîçâåëà ³ êëè÷å êëè÷å ìóæà ãóäóòü ãóäóòü â³òðè ó ñíàõ öâ³òå ÷åðâîíà ðóæà

Âîíà

ÿ ó ïàðêó îñ³ííÿ ñàìîòíà ñàìà ÷è é ñüîãîäí³ íå ïðèéäå äî ìåíå âîíà? òà ÿê çàï³íèòüñÿ ó ïàðêó çà÷åðâîí³º íåáà êðàé

Êàëüì³þñ

1 2005

âîíà! âîíà ³äå äî ìåíå íåñå ìåí³ ñâî¿ óñòà à êîëè ïðèéäå ç ÷îëîâ³êîì õàé ïîì³æ íàìè íå ñòî¿òü çàäèõíóñÿ â ¿¿ âîëîññ³ çàïàëþ â ¿¿ ïåðñàõ ïîæàð ìè îãîíü ³ âîäà ìè æåíùèíè àìàçîí³¿ â³í êàïåëþõ ³ áóäåííå ïàëüòî õàé íå ñòî¿òü ïîì³æ íàìè Ïóáë³êàö³ÿ Ëåîí³äà Ñêðèïíèêà

Êàëüì³þñ

1 2005

Ìàéê ÉÎÃÀÍÑÅÍ 17 ÕÂÈËÈÍ: ÇÁ²ÐÊÀ ÎÏÎÂ²ÄÀÍÜ Éîãàíñåí Ì. 17 õâèëèí: Îïîâ³äàííÿ. Õàðê³â: Êíèãîñï³ëêà, 1925. 40 ñ. Íàêëàä: 10.000.

ËÅÍ²ÍÑÜÊÀ ÊÀÐÒÀ (ÑÂ. ÐÅÍÎ)

ß áåðó â ðóêè øàõìàòíîãî ï³øàêà é ðîçãëÿäàþ éîãî íåìóäðó, êðóãëó ãîëîâó. Â³í óæå íå íà øàõ³âíèö³ öåé ï³øàê. Öå ï³øàê ç f 4, ïîáèòèé, ùîáè îäêðèòè øëÿõ äëÿ àòàêè íà âîðîæîãî êîðîëÿ. Ñëîí ç Ñ 4, âåæà ç f 1, ê³íü ç d 5, äàìà ç d 5, ñêåðîâàí³ íà ïóíêò f 7, êëþ÷ äî ³ñíóâàííÿ âîðîæîãî êîðîëÿ. Äîðîãó ¿ì îäêðèâ ïîáèòèé ï³øàê íà f 4. Ïðîñòà ïî÷òîâà êàðòêà ç³áãàíà óäâîº. Äî Ö. Ê. Ð. Ñ. Ä. Ð. Ï. (á³ëüøîâèê³â). Ââàæàþ, ùî òîâ. Ñâèðèäà Ðåíî ö³ëêîì, ìîæíà çàðàõóâàòè äî ïàðò³¿. ... ÷èñëà 1905 ð. Í. Ëåí³í. Â Øòàâîéñêóêð íà ìàéäàí³ âåëèêîãî ãóáåðí³ÿëüíîãî ì³ñòà ç ÿâèâñÿ ÷îëîâ³ê ó ñèíüîìó êàøêåò³, ó ñîðî÷ö³ õàê³ é ó øêàðáàíàõ, îäð³çàíèõ â³ä ÷îá³ò. «Âàì ÷îãî, òîâàðèøó?» çàïèòàâ âàðòîâèé íà ´àíêó. ×îëîâ³ê ïî÷àâ äëóáàòèñÿ â êåøåí³ ñîðî÷êè, âèäîáóâ êàðòêó é ïîäàâ âàðòîâîìó. Â öåé ìåíò íà ´àíîê âèéøîâ âèñîêèé á³ëÿâèé ëîòèø. «Âàì ÷îãî, òîâàðèøó?» çàïèòàâ â³í ó ñâîþ ÷åðãó. Âàðòîâèé ïåðåäàâ êâèòêà ëîòèøåâ³. Òîé óâàæíî ïðî÷èòàâ. «×îãî âè õî÷åòå, òîâàðèøó?» çàïèòàâ â³í óäðóãå.

Êàëüì³þñ

1 2005

«Âò³ê â³ä äåí³ê³íö³â, õîò³â-áè ðîáèòè ç ñòàðèìè òîâàðèøàìè». «Çàéä³òü íà äðóãèé ïîâåðõ, ê³ìíàòà 14» ñêàçàâ ëîòèø ³ ï³øîâ ç ´àíêó... ×îëîâ³ê ç³éøîâ ñõîäàìè, îäøóêàâ ê³ìíàòó ÷èñëî 14 ³ ââ³éøîâ. Çà ñòîëîì ñèä³â, ñïåðøè ãîëîâó íà ðóêè, ñòîìëåíèé ïîë³òêîì. «Óò³ê â³ä á³ëèõ, õî÷ó ïðàöþâàòè ç ñòàðèìè òîâàðèøàìè», ñêàçàâ â³í, çðîáèâøè íàãîëîñ íà «òîâàðèøàìè». Öå áóâ ÷îëîâ³ê ë³ò 38-îõ. Òåìíå-êàøòàíîâå âîëîññÿ ï³äêðåñëþâàëî âîäÿíèñò³ áëàêèòíÿâ³ î÷³. Ïðàâèëüíå îáëè÷÷ÿ íîñèëî ñë³äè ñòðàøåííî¿ ô³çè÷íî¿ âòîìè. «ß ³íâàë³ä í³ìåöüêî¿ â³éíè. Ìåí³ ëèøå 38 ðîê³â, àëå ÿ ìàþ ïîðîê ñåðöÿ. Íà ôðîíò³ ÿ áóâ-áè í³ äî ÷îãî. Â ìåíå çîñòàëàñü ñ³ì ÿ â ì³æôðîíòîâ³é ñìóç³, íà ñòàíö³¿ Ïåðåâ³ç. ß çàë³çíè÷íèê. Äèñïåò÷åð. ß õîò³â ïðîñòî âèæäàòè, ïîêè ïðèéäóòü ñâî¿». «Òàê âè, çíà÷èòü, íå ä³æäàëèñÿ ñâî¿õ ³ ïðèéøëè ñàìè?» «Òîâàðèøó, ÿ ñêàæó âàì âñåíüêó ïðàâäó. ß í³ çàùî íå ñòàâáè ïðîäèðàòèñü êð³çü îòó ïðèôðîíòîâó êîëîòíå÷ó. Ñóñ³äè äîíåñëè, ùî ÿ áóâ ó 1905 ðîö³ á³ëüøîâèêîì. Ó ìåíå º öÿ êàðòêà. ß íå ì³ã ¿¿ çíèùèòè. ß ñõîâàâ ¿¿ - âîíà òåïåð ìåí³ ïîñëóæèòü òóò ó ñòàðèõ òîâàðèø³â». «ß âêðà¿íåöü. Ì³é ïðàä³ä çîñòàâñÿ òóò ï³ä÷àñ ôðàíöóçüêî¿ â³éíè. Ìåíå çâóòü Ñâèðèä Ðåíî!» ×îëîâ³ê äîáóâ ïàðó çàë³çíè÷íèõ ïîñâ³äîê íà ³ì ÿ Ñâèðèäà Ðåíî, äèñïåò÷åðà, ïðàâîñëàâíîãî, ³íâàë³äà ãåðìàíñüêî¿ â³éíè; ïðàöþº íà ñòàíö³¿ Ïåðåâ³ç 10 ðîê³â. Ïîë³òêîì ðîçäèâèâñÿ ïîñâ³äêè é çàìèñëèâñÿ. «ß íå õî÷ó ïðèêð³ïëÿòèñÿ òóò. ß ïðèéäó äîäîìó ç³ ñâî¿ìè. ß ìîæó ðîáèòè êàíöåëÿðñüêó ðîáîòó ìîæó ñòàòè çà ðàõ³âíèêà». Ïîë³òêîì ïîì³ðêóâàâ ùå ç õâèëèíó. «Ãàðàçä» ñêàçàâ â³í, óçÿâ ïåðî é íàïèñàâ çàïèñêó. «Ç öèì ï³äåòå â ðàõ³âíè÷èé â³ää³ë. Áóâàéòå çäîðîâ³!» ² ïîë³òêîì ïðèñóíóâ äî ñåáå ñòîñ ïàïåð³â. ×îëîâ³ê íå â³äõîäèâ ³ íå áðàâ çàïèñêè. «ß äóæå õîò³â-áè ïðîñèòè... ß ç ó÷îðàøíüîãî äíÿ í³÷îãî íå ¿â». Ðåíî âçÿâ îáèäâ³ çàïèñêè, îáåðåæíî ñõîâàâ ñâî¿ äîêóìåíòè, çàãîðíóâøè ¿õ ó êëàïòèê çàìóñîëåíîãî ïàïåðó, é âèéøîâ. Ðåíî ñëóæèòü çà ðàõ³âíèêà â âåëèê³é ê³ìíàò³ ÷èñëî 8. Â³í òðîõè ïî-

Êàëüì³þñ

1 2005

ãëàäøàâ, îáëè÷÷ÿ ñòàëî ñïîê³éí³øå. Ðåíî ïðåêðàñíèé ðàõ³âíèê. Â³í ïðàöþº øâèäêî é òî÷íî. Ïîðó÷ çà ìàëåíüêèì ñòîëèêîì ñèäèòü ìàøèí³ñòêà Æåíå÷êà é áàç³êàº ÷àñ-â³ä-÷àñó ç Âàë³÷êîþ. (Âàë³÷êà ñòàðøà ³ â íå¿ º ÷îëîâ³ê). Âîíè áàëàêàþòü ïðî Ñâèðèäà Ðåíî. «Äèâíà ð³÷, öåé õîõîë, õàìëþãà, à òàêà â íüîãî ôàì³ë³ÿ. Îò ÿê-áè ìåí³ òàêó, à òî íà òîá³ ªâãåí³ÿ Êîíäðàòåíêî». Âàë³÷êà íå ñëóõàº ¿é ñüîãîäíÿ ïîïàëî é âîíà ïîñï³øàº äîäðóêóâàòè áàëàíñè. Æåíå÷êà îäêèäàºòüñÿ íà ñïèíêó ñò³ëüöÿ é ìð³º. Õî÷-áè öåé íå òàêèé áóâ òþõò³é, òî ìîæíà áóëî-á ³ çà íüîãî çàì³æ âèéòè. Æåíå÷êà ãëÿíóëà íà Ðåíî òîé çðó÷íèìè ðóêàìè ïåðåêèäàâ êðóæàëêà íà ðàõ³âíèö³. «Òîâàðèøó Ðåíî, âè ðîçóì³ºòå ïî-ôðàíöóçüêè?» çàïèòàëà Æåíå÷êà.çàäåðèêóâàòî. Ðåíî ñïèíèâñÿ é çâ³â î÷³. Â éîãî áëàêèòíèõ î÷àõ áëèñíóëî ùîñü òàêå, ùîÆåíå÷êà òð³øêè îòîðîï³ëà. Ðåíî óï ÿâñÿ â íå¿ çîðîì... Æåíå÷êà ïåðåâåëà î÷³ íà éîãî ðóêè. «Òîâàðèøó Ðåíî, âè ðîáî÷èé?» ñïèòàëà âîíà âæå òðîøêè èíøèì òîíîì. «×îìó-æ ó âàñ òàê³ á³ë³ ðóêè?» «ß 10 ë³ò ñëóæèâ äèñïåò÷åðîì», â³äïîâ³äàº Ðåíî. «Öå íå ô³çè÷íà ïðàöÿ». Ïîò³ì Ðåíî óâàæíî ðîçäèâëÿºòüñÿ ñâî¿ ðóêè. Æåíå÷êà âñòàº ç ñò³ëüöÿ é ï³äõîäèòü äî íüîãî. Âîíà ñòàº òàê, ùî ¿¿ êîë³íî íàòèñêàº òðîõè íà íîãó Ðåíî é óñÿ âîíà çâèñàº íàä íèì êó÷åðÿìè, áëóçêîþ, çàïàõîì ïóäðè. Âîíè äèâëÿòüñÿ íà ðóêè Ðåíî. Ðàïòîì Æåíå÷êà îäñàõóºòüñÿ, íåìîâ ¿¿ âøòðèêíóòî ãîëêîþ. Âîíà êèäàºòüñÿ íàçàä äî ìàøèíêè é ïî÷èíàº ùîñü ãîâîðèòè Âàë³÷ö³. Íà Ðåíî âîíà á³ëüøå íå äèâèòüñÿ. Ðåíî öîêàº ðàõ³âíèöåþ. Ðåíî ïðåêðàñíèé ðàõ³âíèê... Ñüîãîäíÿ Æåíå÷êà äîçâîëèòü Ðåíî ñåáå ïðîâîäèòè, Ðåíî ä³ñòàâ ÿêóñü êîìàíäèðîâêó é çàâòðà â³í îä ¿æäæàº. Ìîæå, ç íüîãî êîëèñü ³ áóäå ÿêèéñü êîì³ñàð? Æåíå÷êà ïîñòàíîâëÿº ðîçïèòàòèñü ó Ðåíî. Íà ñëóæá³ â³í í³÷îãî íå êàæå. Â³í, ïðàâäà, ðîçïîâ³â Æåíå÷ö³, ÿê³ áóâàþòü îáîâ ÿçêè äèñïåò÷åðà. Àëå öüîãî ìàëî äëÿ òîãî, ùîá íà ùîñü ð³øèòèñü. Âîíè éäóòü âóëèöåþ. Ðåíî äåðæèòüñÿ îñòîðîíü. «Ñêàæèòü, Ðåíî âè óêðà¿íåöü?» «ß ç Ìàëîðîñ³¿» îäïîâ³äàº Ðåíî îáåðåæíî. «ß äóìàþ, â âàñ ùå òå÷å ôðàíöóçüêà êðîâ » Æåíå÷êà.

Êàëüì³þñ

1 2005

«Â âàñ âëàñíå äóæå äîáðèé ïðîô³ëü. ßê-áè òàêîãî ïðîô³ëÿ õî÷-áè íàøîìó ãîëîâáóõîâ³ ÿ á âèéøëà çà íüîãî çàì³æ». Ðåíî í³÷îãî íå êàæå. Íàòîì³ñòü â³í áåðå Æåíå÷êó ï³ä ë³êîòü. «Ìåí³ ïîðà» çàÿâëÿº ðàïòîì Ðåíî. ² íå âñòèãëà Æåíå÷êà îïàì ÿòàòèñü, ÿê â³í öìîêàº ¿¿ â ðó÷êó é øâèäêèì êðîêîì ³äå íàçàä... Ñâèðèä Ðåíî ïðè¿õàâ ó ñïðàâàõ çàãîòóâàííÿ ïðîâ³ÿíòó â ïðèôðîíòîâó ñìóãó. Ì³ñöå ãàðÿ÷å. Á³ëèé ôðîíò, ïðàâäà, â 20-îõ âåðñòâàõ â³ä ïîâ³òîâîãî ì³ñòà, àëå ïîâñòàí÷³ çàãîíè íå â³ä òîãî, ùîáè ïîøàðïàòè ³ òóò ³ òàì. Á³ë³ ñòîÿòü íà ñòàíö³¿ Ïåðåâ³ç. Ïîâ³òîâå ì³ñòî íàä ð³êîþ. Íàä ð³êîþ òÿãíåòüñÿ âåëè÷åçíèé ïàðê, ùî äîõîäèòü ïðÿìî äî ë³ñó. Ë³ñ ñìóãà âåðñòîâ 10 çàâøèðøêè òÿãíåòüñÿ ç Óêðà¿íè àæ ó Ðîñ³þ. Ï³ñëÿ äåííî¿ íàïðóæåíî¿ ðîáîòè Ðåíî âèõîäèòü ó ïàðê, ñ³äàº íàä ð³÷êîþ é ì³ðêóº, 20 âåðñòîâ óñüîãî. Â³í ì³ðêóº ùå ç ï³âãîäèíè... Çà ãîäèíó â³í ó ñâèòèí³, â øêàïîâèõ ÷îáîòÿõ ñèäèòü íà ï³äâîä³ é ³äå ë³ñîì äî Ïåðåâîçó. ¯äóòü ãîäèíó, äâ³, òðè, ÷îòèð³. Í³÷. Äÿäüêî Ïèëèï, ï³äâ³ä÷èê, ñêðó÷óº öèãàðêó. Çà âåðñòâó Ñòåáëèíêà, ùî äîõîäèòü ñêðàéí³ìè õàòàìè äî ñòàíö³¿ Ïåðåâ³ç, äå Ñâèðèä Ðåíî ñëóæèâ äèñïåò÷åðîì. Äÿäüêî ñòåáëèíñüêèé... Ñâ³òàº... Ï³äâîäó îòî÷óþòü ñàëäàòè â àíãë³éñüêèõ øèíåëÿõ. Ðåíî çëàçèòü ç ï³äâîäè. «Ïîêëè÷òå ñþäè ÷àòîâîãî îô³öåðà» êàæå Ðåíî. «ß ïîëêîâíèê Äâèãóáñüêèé». Ïîò³ì â³í âèéìàº ëåí³íñüêó êàðòêó é çàë³çíè÷í³ äîêóìåíòè é øïóðëÿº ¿õ äÿäüêîâ³. «Â³çüìè ñîá³ öå ñì³òòÿ» êàæå â³í. «² äóé ó ñåëî, íå îãëÿäàéñÿ». Äÿäüêî Ïèëèï ñàì ³ç Ñòåáëèíêè. Ñåëî á³äíå, ò³ëüêè òèì ³ æèâóòü, ùî âîçÿòü ó ïîâ³òîâîìó ì³ñò³ òà ñëóæàòü, õòî ìîæå, íà çàë³çíèö³. Äÿäüêî Ïèëèï ï³ä ¿æäæàº äî õàòè, âèïðÿãàº êîáèëó, çàâîäèòü ¿¿ é ïîäàºòüñÿ äî õàòè. Âäîìà äÿäüêî Ïèëèï çóñòð³÷àº êóìà. «ßêà òåáå íå÷èñòà ñèëà çàíåñëà ç ì³ñòà ñüîãîäíÿ?» «Òî é ïðàâäà, ùî íå÷èñòà ñèëà. Â³ç îòàêó öÿöþ â ñâèòèí³ é ÷îáîòÿõ. Âñå í³÷îãî. ²äåìî, êóðèìî. Êîëè ïðè¿æäæàºìî, çñêî÷èâ ç âîçà. «ß êàæå ïîëêîâíèê!» ² òèöü ìåí³ îò³ áàìàæêè». Äÿäüêî Ïèëèï âèòÿãàº ëåí³íñüêó êàðòêó é çàë³çíè÷í³. ïîñâ³ä÷åííÿ.

Êàëüì³þñ

1 2005

Êóì áåðå ïîñâ³ä÷åííÿ é êàðòêó é ì³íÿºòüñÿ íà ëèö³. Êóì íå îäïîâ³äàº â³í ðîçêðèâ ëåí³íñüêó êàðòêó é âäèâëÿºòüñÿ â ï³äïèñ. Äîâãî, äîâãî äèâèòüñÿ â³í íà ï³äïèñ³ òîíåíüêî³î ë³í³ºþ ï³äïèñ ë³ã íà çàìóñëåí³é êàðòö³. Í. Ëåí³í. «Òàê õòî, òè êàæåø, òàêèé?» ïèòàºòüñÿ â³í ñèïëèì ãîëîñîì. Êóì, íå êàæó÷è í³ ñëîâà, çàáèðàº äîêóìåíòè, îäÿãàº êàøêåòà é ³äå äî äâåðåé. «Êóäè òè, êóìå? Ñ³äàé ñí³äàòèìåìî. Ñêàæè õî÷, ÷îãî ïðèõîäèâ? ×è íå õë³áà ïîçè÷àòè?» ×îëîâ³ê ó øèíåë³ é êàøêåò³ ï³øîâ äî ñêðàéíüî³ õàòè, ùî ïîá³ëÿ ñòàíö³¿. Óâ³éøîâ ó, õàòó, âçÿâ íîæà é ïî÷àâ êîïàòèñÿ é äîë³âö³. Æ³íêà é ä³òè ìîâ÷êè äèâèëèñÿ íà áàòüêà. Àëå áàòüêî íå îäïîâ³â í³ ñëîâà é ÷èì-ðàç êîïèðñàâ íîæåì ó äîë³âö³. «Âèéä³òü óñ³ ç õàòè» ñêàçàâ â³í. Æ³íêà çàáðàëà ä³òåé ³ âèéøëà. Òîä³ â³í ðîçïîðîâ ï³äêëàäêó øèíåë³, ñïóñòèâ ùîñü ïîì³æ ï³äêëàäêîþ é ñóêíîì ³ ãóêíóâ: «²ä³òü ñþäè». «Çà ãîäèíó-äâ³ òè ï³äåø äî êóìà Ïèëèïà ïî õë³á. Â³í äàñòü, ñê³ëüêè ñïèòàºø». ×îëîâ³ê ó øèíåë³ é êàøêåò³ âèéøîâ ç Ñòåáëèíêè é ï³øîâ ó á³ê ÷åðâîíèõ. Çà ï³â-âåðñòâè ïåðøà äåí³ê³íñüêà çàñòàâà, çà âåðñòâó äðóãà. Ï³ä³éøîâ ñàëäàò, îáëàïàâ ïëå÷³, ñòåãíà, õàëÿâè. «Ãîëîäíèé ñèäæó. Â ì³ñò³ ðîäè÷³ áàãàò³. Ñ³ì ÿ-æ ìîÿ òóò çîñòàºòüñÿ, êîëî âàñ. Ïóñò³òü ðàäè Õðèñòà». «Ðàäè Õðèñòà! ßê òè ñì³ºø, ñòåðâî, öå ñëîâî â ðîòà áðàòè? Îáøóêàòü éîãî ùå ðàç!» Çåìëÿ âîõêà, ðîñÿíà òåïë³ ñï³òí³ë³ íîãè âãðóçëè â çåìëþ. «Ñåìåí÷óê, äàé éîìó ëîïàòó, îäâåäè â ÿðîê ³ . îäïðàâ éîãî â ì³ñòî ïî õë³á. À ùî öå òàêå? Ð-Ñ-Ä-Ð-Ï... á³ëüøîâèê³â. Â³çüìè ïîêëàäåø éîìó â ìîãèëó». ×îëîâ³ê ç ëîïàòîþ ïîïåðåäó, ñàëäàò ç âèíòîâêîþ ïîçàäó. Ïî÷àâ êîïàòè. Âèêîïàâ îäèí øòèõ, ñòàâ, ñïî÷èâàº, ñåðöå çàêàëàòàëîñÿ. Ëîïàòà íà ïëå÷³. Ïîñòîÿâ ç õâèëèíêó, ñòàâ êîïàòè

Êàëüì³þñ

1 2005

äðóãèé. Âèêîïàâ äðóãèé øòèõ, ñòàâ. Ëîïàòà íà ïëå÷³. Ñàëäàòîâ³ íàáðèäëî. Äîáóâ òþòþí, óçÿâñÿ ñêðó÷óâàòè öèãàðêó. ×îëîâ³ê ñòîÿâ ç ëîïàòîþ íà ïëå÷³. Ïîò³ì â³í ñõèëèâ ¿¿ íàçàä ³, âèìàõíóâøè ç-çà ïëå÷à, âäàðèâ ñàëäàòà ïî ãîëîâ³. Òîé óïàâ. Ùå é ùå! ×îëîâ³ê îäÿã ñàëäàòîâó øèíåëü, âáóâ ÷îáîòè, àêóðàòíî çàøíóðóâàâ õàëÿâè, âçÿâ âèíòîâêó, ï³äâ³âñÿ. Ð³øó÷èì ðóõîì ñêèíóâ âèíòîâêó íà ïëå÷å é ï³øîâ. Â³ëüíî ä³éøîâ äî âîãíèêà. Êàçàíîê íà äâîõ áàãíåòàõ. Âîãîíü âåñåëî âáèðàº â³òåð. Â ë³ñ³ â³ëüíî é âîõêî. Êîëî êàçàíêà ãðóïà îô³öåð³â ³ ñàëäàò³â. ×îëîâ³ê ïåðåâ³ñèâ âèíòîâêó ÷åðåç ðóêó é ï³ä³éøîâ áëèæ÷å. Äâîº ñèä³ëî îáëè÷÷ÿì äî íüîãî çíàéîì³, ùî ñòîÿòü ó Ñòåáëèíö³. Îäèí ç íèõ, ïîðó÷èê ç ðóäîþ áîð³äêîþ, áóâ ðîáèâ ó íüãî òðóñ ³ çàáðàâ äîêóìåíòè ³ ëåí³íñüêó êàðòêó. Òðåò³é â îô³öåðñüê³ì êàøêåò³, â ñâèòèí³, ñïèíîþ. Öå øï³îí! Îô³öåð â ñâèòèí³ ñõîïèâñÿ íà íîãè é ñòàâ ç íèì â³÷-íà-â³÷. Âîäÿíèñò³ î÷³ äèâèëèñÿ ç-ï³ä êîçèðêà êàøêåòó. ×îëîâ³ê çâ³â âèíòîâêó é âèñòðåëèâ éîìó â ãîëîâó. Ïîò³ì â³í êèíóâ âèíòîâêó é ñêàçàâ: «ß ãàäàþ, â³í íå ñòàâ-áè ðîçïîâ³äàòè ÷îãîñü âàæëèâîãî òóò íà çàñòàâ³»... Â³äîìîñò³ ïðî ðîçïîëîã ÷åðâîíèõ ëèøèëèñÿ â ïîøìàòîâàíîìó ìîçêîâ³ ïîëêîâíèêà Äâèãóáñüêîãî... Êîëè ç çàìîðäîâàíîãî âáèâöÿ çíÿëè øèíåëþ, â êåøåí³ çíàéøëè ëåí³íñüêó êàðòêó é äâà çàë³çíè÷íèõ ïîñâ³ä÷åííÿ. Ó âíóòð³øí³é êåøåí³ ñîðî÷êè çíàéøëè ùå îäíó ïîñâ³äêó, òèì÷àñîâó. Òèì÷àñîâå (çàì³ñòü â³ä³áðàíîãî) Öèì ñâ³ä÷èòüñÿ, ùî Ñ â è ð è ä Ð å í î º ä³éñíî ñëóæáîâåöü ¹... çàë³çíèö³ é çàéìàº ïîñàäó äèñïåò÷åðà. . . . ÷èñëà 1919 ðîêó, ß áåðó â ðóêè øàõìàòíîãî ï³øàêà é ðîçãëÿäàþ éîãî íåìóäðó, êðóãëó ãîëîâó, ðîçãëÿäàþ éîãî ïîøàðïàíó, îáäåðòó ï³äñòàâêó. Öå ³íâàë³ä. Â³í óæå íå íà øàõ³âíèö³ öåé ï³øàê. Öå îô³ðà. Öå ï³øàê ç f4, ùî ïàâ, ùîá îäêðèòè øëÿõ äî âîðîæîãî êîðîëÿ. Êîðîëü ïàâ, áî öåé ï³øàê ïîêëàâ ñâîºþ ãîëîâîþ, ùîá îäêðèòè äî íüîãî øëÿõ.

Êàëüì³þñ

1 2005

ÃÍÈËÈÇÍÀ ß õî÷ó ðîçïîâ³ñòè îäíó ³ñòîð³þ, ùî ñêî¿ëàñÿ ç ìî¿ì çíàéîìèì Ïàâë³êîì ßâíåì. Ïàâë³ê ßâåíü áëîíäèí, íåâåëè÷êèé íà çð³ñò, ç êí³ïñ-ïåíñíå íà ñïîê³éíîìó íîñ³, àêóðàòíåíüêî âäÿãíåíèé áëîíäèí. Ø³ìì³ ñòîÿòü ó íüîãî â øàõâ³, à õîäèòü â³í óë³òêó â ñàíäàëàõ, áî â ñàíäàëàõ õîäÿòü êîìóí³ñòè, à Ïàâëî ßâåíü õî÷å âñòóïèòè äî ïàðò³¿. Íå òå, ùîá â³í â³ðèâ â òå, ùî ìàº áóòè êîìóí³ñòè÷íèé ëàä, ñêîð³øå â³í õî÷å, ùîá éîìó áóëî äîáðå. Â³í êîìóí³ñò-³íäèâ³äóàë³ñò! Êð³ì òîãî, â³í õî÷å ìàòè ðåâîëüâåð. Íàìî÷èâøè òðîøêè ñâîº ðóñÿâå âîëîññÿ, â³í ðîç÷³ñóâàâ éîãî íàäâîº ïîñåðåäèí³. «Ëþñþ» ñêàçàâ Ïàâëî ßâåíü. «Ïàâë³êó» îäãóêíóëàñü Ëþñÿ ßâåíü, éîãî æ³íêà, ç ë³æêà. «Ëþñþ ÿ éäó îöå. Ïðèéäó ãîäèí³ â ï ÿò³é. Òè áóäåø óäîìà?» «Î ï ÿò³é»... Ïàâë³êó, ÿ-á õîò³ëà ï³òè ê ïîäðóã³ âîíà ìåíå âèêëèêàëà â îäí³é ñïðàâ³». «Ãàðàçä îäïîâ³â Ïàâëî ßâåíü. «Îòæå ÿ ïîâåðíóñü çàðàçæå ï³ñëÿ îá³ä. Äî ðå÷è, òðåáà ãîâîðèòè íå «ê ïîäðóã³», à «äî ïîäðóãè». Êîëè òè âæå âèâ÷èøñÿ ðîçìîâëÿòè ïî-âêðà¿íñüêè?» Ïàâëî ßâåíü ï³ä³éøîâ äî ë³æêà, ïîö³ëóâàâ Ëþñþ â äóøêó, Ëþñÿ çàêóðëèêàëà é îïîâèëà éîãî øèþ ïóõêåíüêèìè ðó÷êàìè. Ïàâëî ßâåíü ùå ðàç ïîö³ëóâàâ Ëþñþ â ãóáêè, óçÿâ ïîðòôåëÿ, ïîãëÿíóâ íà ãîäèííèêà íà ðóö³ é âèéøîâ ñ³íüìè íà äâ³ð ³ íà âóëèöþ. Â Ïàâëà ßâíÿ ïðåêðàñíà æ³íêà. Ìàëî òîãî, ùî ãàðíåíüêà, ùå é ñïîê³éíà. Ãîëîâíå, ùî í³êîìó é íà äóìêó íå ñïàäå, ùî âîíà ìîãëà-á éîãî çðàäèòè. Ñêîð³øå Äí³ïðî ïîòå÷å íà ×åðíèã³â. Ïàâëî ßâåíü çàïàëèâ öèãàðêó é ïî÷àâ ì³ðêóâàòè, éäó÷è ï³ä ìàëåíüêèì äîùèêîì. Êðàïà äîù. Î, öå áóâ äîù. Â³í òàê íàêðàïàâ óæå òðåò³é äåíü öå âæå áóëî çàíàäòî. Ïàâë³ê ùå ðàç ³çãàäàâ ïðî Ëþñþ. Äóìêè éîãî áóëè ïðèõèëüíî-çíåâàæëèâ³. Æ³íêè âñ³ îäíàêîâ³ âñåðåäèí³.

Êàëüì³þñ

1 2005

Ñïî÷àòêó äîâîäèòüñÿ ç íèìè ïîïîòÿãàòèñü âîíè êîêåòóþòü ³ç çíàéîìèìè é íåçíàéîìèìè é äóæå êîìèçÿòüñÿ. Ïàâë³ê ãí³âíî çãàäàâ, ÿê éîìó äîâîäèëîñü ïðîñèòè; òàê, ïðîñèòè! Ëþñþ ïîâîäèòèñü ÿê ñë³ä ç ÷óæèìè. Òåïåð íå òå. Òåïåð âîíà ñàìà, ÿê ê³øêà, çàêîõàíà â íüîãî é ïîäåêóäè íàâ³òü òð³øêè íàáðèäàº éîìó ðåâíîùàìè. Íà ÷óæèõ âîíà íå äèâèòüñÿ çîâñ³ì. Ïî ãîñòÿõ âîíà íå õîäèòü, â÷àùàº ò³ëüêè äî îäí³º¿ ïîäðóãè. Âîíà ðîçïîâ³äàº Ïàâë³êîâ³ ïðî ïîäðóãó òà æèâå äóæå á³äíî èíêîëè ïðîñòî ãîëîäóº. Àëå ãðîøåé âîíà äëÿ ïîäðóãè íå ïðîõàº Ïàâë³ê ðàç íà çàâøå îäó÷èâ ¿¿ â³ä áëàãîä³éíèõ çâè÷îê. Äîù ïî÷àâ çàëèâàòè Ïàâë³êîâ³ çà êîì³ð. Òðåáà çàéòè äåñü. ïîñí³äàòè, ïîêè äîù óùóõíå. Îöå Ëþñüêà, õî÷ äîù, õî÷ ùî, ï³äå äî ïîäðóãè òà æèâå äåñü äàëåêî â ïåðåäì³ñò³ é ïðèéäå ñòîìëåíà âêðàé. Êîëè âîíà ïðèõîäèòü â³äò³ëÿ, â³ä íå¿ íåìàº ä³ëà, ÿê â³ä æ³íêè öå òð³øêè äðàòóº Ïàâë³êà. Äàðìà, ùî â³í ñàì íå ïðîïóñêàº íàãîäè ïîëàñóâàòè íà ñòîðîí³ Ïàâë³ê óâàæàº, ùî æ³íêà ìàº áóòè çàâøå äî éîãî ïîñëóã. Æåíùèíà ³ñòîòà íåäîðîçâèíåíà é íå çäàòíà äî òâîð÷î¿ ðîáîòè. ¯¿ ä³ëî áóòè ïåðåäîâñ³ì æ³íêîþ é ìàò³ð þ. Ïàâë³ê ñàðêàñòè÷íî ïîñì³õíóâñÿ, çãàäàâøè æ³íâ³ää³ë. Òàê. Äîâîäèòüñÿ ïîãîäæóâàòèñü îô³ö³éíî äå-ç-÷èì çàðàäè ãîëîâíîãî. À ãîëîâíå öå âñåá³÷íèé ðîçâèòîê éîãî, Ïàâëà ßâíÿ, òâîð÷èõ çä³áíîñòåé. Äëÿ öüîãî éîìó ïîòð³áíà Ëþñÿ, äîáðà, ð³æíîìàí³òíà ¿æà, çðó÷í³ ìåáë³... Öüîìó ïåðåøêîäæàº îöåé ÷îðò³â äîù. Õî÷ îí-äå, çäàºòüñÿ, ñâ³íóëî íà íåá³. À äëÿ òîãî, ùîá çðîáèòè êàð ºðó, ßâíåâ³ òðåáà âñòóïèòè äî ïàðò³¿. Ïîòð³áíó òåðì³íîëîã³þ é ëîçóíãè Ïàâë³ê äàâíî çàñâî¿â. Â³í ìàº â ìèíóëîìó äå-ÿê³ ãð³õè é ïàðòêâèòîê éîìó äîêîíå÷íî ïîòð³áíèé. Ïàâë³ê ïî÷àâ øóêàòè î÷èìà ïèâíî¿. Îäíå ëèõî öå íåðâè. Ïàâë³ê ïî÷óâàº ÿêèéñü ³íñòèíêòèâíèé îñòðàõ ïåðåä ðîáî÷èìè.

Êàëüì³þñ

1 2005

Éîìó èíêîëè çäàºòüñÿ, ùî âîíè áà÷óòü éîãî íàñêð³çü. Òðåáà âèïèòè ïàðó ïëÿøîê ïåðåä ðîçìîâîþ ç òîâ. Ê. ßâåíü çàéøîâ äî ïèâíî¿, óçÿâ ïëÿøêó ïèâà é çàìîâèâ ÿº÷íþ. Ïîêè ùî â³í íàëëÿâ øêëÿíêó é âèïèâ. Òàê. Óñå âèéäå íà äîáðå. Ñüîãîäí³ éîìó îá³öÿíèé ùå îäèí ï³äïèñ íà çàÿâ³ äî ïàðò³¿. ßñíà ð³÷, îäðàçó éîãî ÷ëåíîì ïðàâë³ííÿ íå çðîáëÿòü; äîâåäåòüñÿ ùå ç ï³âðîêó ïîñåêðåòàðþâàòè. Çàòå çîâñ³ì èíøå â³äíîøåííÿ. Ïî-ïåðøå, â³í çàâåäå ñîá³ ðåâîëüâåðà. Â³í õîò³â ìàòè ðåâîëüâåðà áåç í³ÿêèõ äîçâîë³â îä Ä. Ï. Ó. Ðåâîëüâåð äóæå ïðèâàáëþâàâ ßâíÿ. ßâåíü íàëèâ äðóãó øêëÿíêó é âèïèâ ¿¿ íàâõèëêè. À ÷ëåíîì ïðàâë³ííÿ â³í áóäå äåñü â èíøîìó ì³ñò³. Éîìó îäðàçó äàäóòü. ßâåíü óçÿâñÿ äî ÿº÷í³. Äî¿âøè îñòàíí³é øìàòîê, â³í îáâ³â î÷èìà ê³ìíàòó, øóêàþ÷è îô³ö³ÿíòà. Â³í çóñòð³âñÿ ïîãëÿäîì ç ÷è¿ìèñü ÷îðíèìè, ãîñòðèìè î÷èìà. Öå áóâ êðåìåçíèé äÿäüêî â øê³ðÿí³é òóæóðö³. ßâåíü çàïëàòèâ çà ïèâî é ÿº÷íþ é ï³äâ³âñÿ. Êîëè â³í ä³éøîâ äî äâåðåé, äÿäüêî òåæ ï³äâ³âñÿ ³ íàçäîãíàâ éîãî. «Ñêàæ³òü, ÿê òóò âèéòè íà Ôóíäóêë³¿âñüêó? çàïèòàâ õðèïêèé ãîëîñ. «Ôóíäóêë³¿âñüêî¿ íåìà» ñóâîðî îäïîâ³â ßâåíü. «ªñòü âóëèöÿ Ëåí³íà». Äÿäüêî ùå ùîñü õîò³â ñêàçàòè òà ßâåíü øâèäêî ïîâåðíóâñÿ é âèéøîâ. Öÿ ðîçìîâà éîìó íå ïîäîáàëàñÿ. Äÿäüêîâ³, î÷åâèäíî, í³ äî ÷îãî áóëà òà âóëèöÿ, â³í ÷îãîñü õîò³â â³ä íüîãî, Ïàâëà ßâíÿ. ßâåíü âèéøîâ íà âóëèöþ. Äîùèê íå êðàïàâ á³ëüøå; ñîíöå ãëàäèëî éîãî îáëè÷÷ÿ ñòàðåíüêèìè, ì ÿêèìè ëàïàìè. Ïåðåéøîâøè äâ³ âóëèö³, ßâåíü ïîäèâèâñÿ íà ðóêó. Äî óñòàíîâè ùå áóëî ðàíî é â³í ïîñòàíîâèâ ïðîãóëÿòèñü ï³ñëÿ ñí³äàííÿ. Ñüîãîäí³ â³í ï³äå äî ò. Ê. òîé ìàâ äàòè éîìó îñòàíí³é ï³äïèñ. ×îãî â³ä íüîãî õîò³â òîé äÿäüêî? 3 ï³äïèñîì ò. Ê. éîãî îäðàçó çàðàõóþòü ó êàíäèäàòè. ×óäíèé ÿêèéñü ñóá ºêò. Äóðåíü âèð³øèâ ßâåíü ³... ñïèíèâñÿ. Ïåðåä íèì ñòîÿëà ïîâíà, âèñîêà äàìà é äèâèëàñÿ éîìó ïðîñòî â â³÷³. Ïàâëî ßâåíü ïðèâ³òíî ïîñì³õíóâñÿ.

100

Êàëüì³þñ

1 2005

Âîíà ïîñì³õíóëàñü ñîá³. Íàôàðáîâàí³ êðàñèâ³ ãóáè îäêðèëè íèçêó ÷óäîâèõ çóá³â. ßâåíü ïåðåâ³â î÷³ íà ãàðíåíüêèé ëàêîâèé ÷åðåâè÷îê. «Íå ìîæó ïðèãàäàòè, äå ÿ âàñ áà÷èâ» ñêàçàâ â³í óïåâíåíî. «Óÿâ³òü ñîá³, ÿ òåæ íå ìîæó ïðèãàäàòè» ïîñì³õíóëàñü äàìà. «Âè â òîé á³ê?» çàïèòàâ ßâåíü. Äàìà êèâíóëà ãîëîâîþ, ßâåíü óçÿâ ¿¿ ï³ä ðóêó. «ß æèâó òóò íåäàëå÷êî» ñêàçàëà âîíà. «Ïî Ïóøê³íñüê³é?» «Ïî Ïóøê³íñüê³é. Óÿâèòü ñîá³: çî ìíîþ òðàïèëîñü íåùàñòÿ». «Ùî òàêå?» âåñåëî çàïèòàâ ßâåíü. «Ó ìåíå âìåð ÷îëîâ³ê ñêàçàëà âîíà ñóõî. «Éîãî òðåáà õîâàòè, à ãðîøåé íåìà». «Îöå ò³ëüêè é íåùàñòÿ?» ïîñì³õíóâñÿ ßâåíü. «ß ñïðîáóþ âàì äîïîìîãòè ãð³øìè. Âîíî, ïðàâäà, òàêå íå ùî-äíÿ òðàïëÿºòüñÿ». Äàìà ïî÷èíàëà éîãî ö³êàâèòè. Â íå¿ ºñòü þìîð. Öå ³íòåë³ãåíòíà æåíùèíà ìîæëèâî, àðèñòîêðàòêà! ßâåíü ïðèòóëèâ ¿¿ ðóêó áëèæ÷å äî ñåáå. Âîíè ïåðåéøëè êâàðòàë. «Îñü òóò» ñêàçàëà äàìà. ßâåíü êèíóâ áëèñêàâè÷íèé ïîãëÿä íà òàáëè÷êó 67 ³ âîíè ââ³éøëè â äâ³ð. Òî áóëà äîáðå îáñòàâëåíà ê³ìíàòà. Ïðàâäà, á³ëÿ äâåðåé ñòîÿâ áðóäíèé ñò³ëåöü ç ïðèìóñîì ³ ëóøïèííÿì îä êàðòîïë³. ßâí³â ïîãëÿä óïàâ íà çà÷èíåí³ äâîõïîëîâèíí³ äâåð³. «Ñ³äàéòå» ñêàçàëà âîíà. ßâåíü äîáóâ öèãàðêó, çàïàëèâ ³ ñ³â. Âîíà âçÿëà â éîãî öèãàðêó, ï³ä³éøëà äî äâåðåé, çàêèíóëà ãà÷îê ³ ðàïòîì, ñ³âøè êîëî ßâíÿ, îáíÿëà éîãî øèþ é øâèäêî ïîö³ëóâàëà. Ïîò³ì âîíà ïî÷àëà ðîçñò³áóâàòè áëóçêó. ßâåíü íå ïîñï³øàþ÷è ðîçñò³áóâàâ ñàíäàëè. «Ñëóõàéòå, à äå-æ âàø ÷îëîâ³ê? Â³í íàì íå çàâàæàòèìå?» ñïèòàâ â³í ñàðêàñòè÷íî. Âîíà âêàçàëà íà çà÷èíåí³ äðóã³ äâåð³. ßâåíü ïðèêëàâ ðóêó äî ¿¿ ãðóäåé. Ðàïòîì ùîñü çàøàðóä³ëî â ñóñ³äí³é ê³ìíàò³. ßâåíü çáë³ä ³ îäíÿâ ñâîþ ðóêó. «Êèíüòå æàðòè ùî òàì ó ò³é ê³ìíàò³?» ñêàçàâ â³í ³ âçÿâ â ðóêó ñâî¿ ñàíäàëè.

101

Êàëüì³þñ

1 2005

«ß âàì ñêàçàëà òàì ì³é ïîê³éíèé ÷îëîâ³ê» îäïîâ³ëà âîíà ãëóõî. ßâåíü ãàðÿ÷êîâèìè ðóõàìè âçóâñÿ; éîìó çàòðóñèëèñü êîë³íà. Âîíà ñêèíóëà ñï³äíèöþ, ï³ä³éøëà äî äâåðåé ³ ðîç÷èíèëà ¿õ. Äâåð³ ïðèõîäèëèñÿ ïðîñòî ïðîòè êàíàïè. ßâåíü çâ³âñÿ íà íîãè é óçÿâ ïîðòôåëÿ. Â ìàíåñåíüê³é ê³ìíàòö³ ñòîÿëî ë³æêî íà íüîìó ùîñü ëåæàëî, íàêðèòå êîâäðîþ. Íåìà ðåâîëüâåðà ïîäóìàâ â³í ³ ñõîïèâ æåíùèíó çà ðóêó. «²ä³òü, çä³éì³òü êîâäðó». (Äî âèõîäó áóëî äâà êðîêè). «Òè áî¿øñÿ, ö³ïóí÷èê!» ñêàçàëà âîíà íàñì³øêóâàòî; óâ³éøëà â ê³ìíàòó ³ ç³ðâàëà êîâäðó ç ë³æêà. Íà ë³æêó ëåæàâ âóñàòèé ÷îðíÿâèé ÷îëîâ³ê. ßâíåâ³ ïåðåòÿëî äèõàííÿ. «Òà éäè-æ ïîäèâèñü» ñêàçàëà âîíà. «Îñü». Âîíà ï³äíÿëà ÷îëîâ³êîâ³ íîãó é ïóñòèëà. Íîãà ìëÿâî ãåïíóëàñÿ íà ìàòðàö. (Ï³ä ë³æêîì í³÷îãî íå áóëî). ßâåíü øâèäêî ï³ä³éøîâ ³ äîòîðêíóâñÿ äî ìåðöåâî¿ ðóêè. Âîíà áóëà õîëîäíà. ßâåíü ãëèáîêî ç³òõíóâ. «Çà÷èí³òü ö³ äâåð³» ñêàçàâ â³í ³ âèéøîâ. Âîíà âèéøëà ñë³äîì ³ çà÷èíèëà äâåð³. ßâåíü äîáóâ ç ïîðòôåëÿ ï ÿòü êàðáîâàíö³â, ïîêëàâ ¿õ íà ñò³ëüöÿ é ï³øîâ äî äâåðåé. Â ö³é õâèë³ â âèõ³äí³ äâåð³ ïîñòóêàíî. Òåïåð çëÿêàëàñü äàìà. Æàõ ïåðåêðèâèâ ¿é îáëè÷÷ÿ. «²ä³òü ìåðù³é ñþäè» çàøåïîò³ëà âîíà. ßâåíü óçÿâñÿ çà ãà÷îê. «²ä³òü ñþäè» ç íåâèìîâíèì æàõîì ïðîáåëüêîòàëà æåíùèíà. Õòîñü äóæîþ ðóêîþ ñ³ïíóâ äâåð³, àæ ëÿñíóâ ãà÷îê. ßâåíü íàâøïèíüêè ï³äá³ã äî æåíùèíè. «Ìàéòå íà îö³, ùî â ìåíå ðåâîëüâåð» ïðîøåïîò³â â³í, óâ³éøîâ ó ê³ìíàòó é çà÷èíèâ äâåð³. Ñòàëî òåìíî ìîâ ó ëüîõó â ê³ìíàòö³ íå áóëî â³êîí. Â³í ÷óâ (ñåðöå êàëàòàëîñü), ÿê âîíà îä÷èíèëà âèõ³ä ³ ïî÷àëà ùîñü øåïîò³òè. Ùîñü òîðêíóëî éîãî â íîãó. ßâåíü îäñêî÷èâ íà äâà êðîêè é çàñâ³òèâ çàïàëüíè÷êó. ×îëîâ³ê ëåæàâ íåðóõîìî. Íà êðàþ ë³æêà ñèä³â ê³ò ³ îáëèçóâàâ ãîëó íîãó ìåðöÿ. Ñåðåä øåïîòó ßâåíü ïî÷óâ äðóãèé æ³íî÷èé ãîëîñ.

102

Êàëüì³þñ

1 2005

«Â³í óìåð» ñêàçàëà äàìà. «×åðåç òå ÿ é ïðîõàëà âàñ ïðèéòè». «Äå â³í, ïóñò³òü!» ðîçòÿâñÿ îä÷àéíèé, ïðîíèçëèâèé, çíàéîìèé ßâíåâ³ ãîëîñ. Ùîñü çàâîâòóçèëîñü ó ñóñ³äí³é ê³ìíàò³, äâåð³ ðîçëåò³ëèñü, ³ äðóãà æåíùèíà âäåðëàñü ó ê³ìíàòêó. Ïåðåä ßâíåì ñòîÿëà éîãî æ³íêà, Ëþñÿ ßâåíü.

ÐÀÕÓÍÎÊ

Íà «óíòåð äåí Ë³íäåí» Âàñèëÿ Ãàíåêà øòîâõíóëà ä³â÷èíà é ïðîøåëåñò³ëà ñóêíåþ ïîâç íüîãî. Ïîò³ì âîíà ñïèíèëàñü, ïîâåðíóëàñü äî Âàñèëÿ é ñêàçàëà: «Âèáà÷òå, áóäü ëàñêà». ² áëèñíóëà áëàêèòíèìè î÷èìà âá³ê Âàñèëÿ. Ãàíåê ñòîÿâ çäèâîâàíèé, íå ðîçóì³þ÷è, ùî ðîáèòè. Âîíà í³ÿê íå ñêèäàëàñü íà ïðîñòèòóòêó äî òîãî-æ áóëî âäåíü. Öå áóëà âèñîêà, ðóñÿâà æ³íêà ç äèòÿ÷èì îáëè÷÷ÿì, ç äîáðîþ íà¿âíîþ óñì³øêîþ íà ñîêîâèòèõ ãóáàõ. Ç-ï³ä êîðîòåíüêî¿ ñï³äíè÷êè âèãëÿäàëè ñòðóíê³, ñèëüí³ íîãè â æîâòèõ ïàí÷³øêàõ ³ òð³øêè âåëèêóâàòèõ ÷åðåâè÷êàõ. Âîíà âæå ïîâåðíóëàñü ³ ï³øëà, à Ãàíåê ùå äèâèâñÿ ¿é óñë³ä. Êîëè â³í óæå íàâàæèâñÿ éòè äàë³, âîíà çáî÷èëà é çàéøëà â äâåð³ êàôå. Òåïåð ò³ëüêè Ãàíåê óòÿìèâ, ùî ì³ã-áè ç íåþ çàáàëàêàòè. Öå çàâæäè òàê áóâàº íà îäíó ñåêóíäó çàï³çíî.. Òà ùå òàêà õîðîøà ä³â÷èíà. Ãàíåê ïîì³ðêóâàâ ùå òðîõè é ï³øîâ çà íåþ. Öå áóëî áëèñêó÷å êàôå, íå ãàëàñëèâå, à ÷åìíå é âåëè÷íå, ÿê ãîäèòüñÿ äëÿ ì³ñöÿ, äå áóðæóà çàõîäèòü óäåíü âèïèòè àéñêàôå ÷è àéñøîêîëàäå1. Âîíà ñèä³ëà íå êîëî â³êíà, à îääàë³ê ï³ä ñò³íîþ, ðîçìàëüîâàíîþ â ì³ðó ïðèñòîéíîñòè, êóá³ñòè÷íèì âèçåðóíêîì. Ãàíåê ñ³â êîëî â³êíà, âçÿâ «Ôîññ³øå Öàéòóíã» ³ ñòàâ ç-çà ãàçåòè ðîçãëÿäàòè ä³â÷èíó. Âîíà ïîñìîêòóâàëà êàâó êð³çü ñîëîìèíêó é íå ïðèì³òèëà Âàñèëÿ. Â³í ïî÷àâ óïåðòî äèâèòèñü íà ¿¿ ïëå÷å, çàêëèêàþ÷è ïîäèâèòèñü íà íüîãî.

103

Êàëüì³þñ

1 2005

Ìèíóëà õâèëèíà. Êåëüíåð çàñòóïèâ Âàñèëåâ³ ä³â÷èíó; â öåé ñàìèé ìîìåíò âîíà ãëÿíóëà íà íüîãî é çàðàç-æå îäâåðíóëàñü. Ãàíåêîâ³ çäàëîñü, ùî âîíà ïî÷åðâîí³ëà. Êåëüíåð îä³éøîâ. Òåïåð Ãàíåê îäêëàâ ãàçåòó é ïî÷àâ îáäèâëÿòèñÿ âèçåðóíêè íà ñò³í³. Äîâ³âøè î÷³ äî ä³â÷èíè, â³í ãëÿíóâ íà íå¿ é çíîâó ñï³òêàâ ¿¿ ïîãëÿä. Çíîâó, íà÷å ¿¿ ñï³éìàíî íà ÷îìóñü ëèõîìó, âîíà âòîïèëà ïîãëÿä ó ñâîþ øêëÿíêó. Ãàíåê ïîâàãàâñÿ òð³øêè é çíîâó âçÿâ ãàçåòó, àëå òàê, ùîá âîíà ìîãëà éîãî áà÷èòè. Â³í áóâ íå ïîãàíèé ñîá³ õëîïåöü ñòàâíèé ãàëè÷àíèí ç âåëèêèìè âèðàçíèìè ðèñàìè çàñìàãëîãî îáëè÷÷ÿ. Ñ³ðèé ïîâñòÿíèé áðèëü â³ä Âåðòãàéìà, íà ÿêèé, Ãàíåê ïîêëàäàâ äåÿê³ íàä³¿, áóâ êîøòóâàâ éîìó ÷èìàëåíüêó, ÿê íà éîãî êîìàíäèðîâî÷íå óòðèìàííÿ, ñóìó. Òðåáà ñêàçàòè, ùî Ãàíåê áóâ êðàùå îä ñâîãî áåðë³íñüêîãî áðèëÿ, àëå ñàì öüîãî, íå çíàâ. Î, â Êè¿â³, êóäè â³í ïîâåðíåòüñÿ çà äâà òèæí³, öåé áðèëèê ÷èìàëî ïðèâåðíå äî íüîãî ñåðäåöü. Â Êè¿â³ ñêðîìíèé êîîïåðàòîð Âàñèëü Ãàíåê âèïåðåäèòü ÿêîãîñü íåïåâíîãî ïîåòà. Àëå òóò â³í ñàì ïî÷óâàâ ñåáå òðîõè íåïåâíî... Ä³â÷èíà äîïèëà êàâó é ïîêëèêàëà êåëüíåðà, Ãàíåê çíîâó îäêëàâ ãàçåòó. Âîíà øóêàëà äð³áíèõ ó ìàëåíüêîìó ëàêîâîìó ðåäèêþë³. Âàñèëü ëåäâå ñèä³â â³í âèð³øàâ. ×è ï³ä³éòè, ÷è í³. Ï³ä íîãàìè â íüîãî ïî÷àëî çàãîðÿòèñÿ. Â³í ñõîïèâ ãàçåòó, çíîâó êèíóâ ³ ê³íåöü-ê³íöåì ïî÷àâ äóæå íåãàðíî äâèãò³òè íîãîþ äëÿ ÷îãîñü âèòÿã íîñîâè÷êà, ñõîâàâ éîãî, ïîãëÿíóâ íà ãîäèííèêà é íå ïîáà÷èâ êîòðà ãîäèíà, ç êîæíîþ ñåêóíäîþ ÷èì-ðàç á³ëüøå ñîðîìëÿ÷èñü ñâî¿õ ðóõ³â. Ðàïòîì â³í ãëÿíóâ íà íå¿. Âîíà âñå ùå ñèä³ëà, àëå íà ëèö³ ¿¿ ç ÿâèâñÿ ñòóðáîâàíèé, ïåðåëÿêàíèé âèðàç. Âîíà âèñèïàëà âñå ç ðåäèêþëÿ íà ñò³ë ³ øóêàëà ãðîøåé. Êåëüíåð ñòîÿâ ïåðåä íåþ ÿê ìàðìóðîâà ñòàòóÿ. Âîíà ïîì³òíî íàâ³òü äëÿ Ãàíåêà ïî÷åðâîí³ëà é ïîõàïöåì äëóáàëàñü ñåðåä êîðîáî÷ê³â ³ õóñòî÷îê. Ãàíåêà ðàïòîì ïðîéíÿëà ð³øó÷³ñòü; â³í âðàç îõîëîâ, íà÷å âèéøîâ íà ìîðîç. Â³í ï³ä³éøîâ äî ¿¿ ñòîëó. «Âè ìåí³ ïîâåðíåòå ãðîø³, äîçâîëüòå ìåí³ ïîñîáèòè âàì!» ñêàçàâ â³í îäíèì äóõîì, ñòèñêóþ÷è â ðóö³ áóìàæíèêà.

104

Êàëüì³þñ

1 2005

Ä³â÷èíà ïîäèâèëàñü íà íüîãî âäÿ÷íèìè ³ âðàç ïåðåëÿêàíèìè î÷èìà é. í³÷îãî íå ñêàçàëà. Àëå Ãàíåêîâ³ öåé ïîãëÿä äîäàâ äóõó, â³í óæå äîáóâàâ ãðîø³ é ïëàòèâ. «Äóæå âàì âäÿ÷íà» ñêàçàëà âîíà. Âàñèëü óäðóãå ïî÷óâ ¿¿ ãîëîñ. Â íüîìó òåïåð áóëî ñò³ëüêè ùèðî¿, äçâ³íêî¿ ïîäÿêè... «Ñêàæ³òü ìåí³ âàøó àäðåñó é ÿ ïðèøëþ âàì ãðîø³» ñêàçàëà âîíà. «×îìó òàê?» ïðîñè÷àâ Ãàíåê, éîìó òð³øêè ñòèñíóëî ãîðëî. Âîíà çäèâîâàíî ãëÿíóëà íà íüîãî. «Ùîáè íå òóðáóâàòè âàñ» äçâ³íêî â³äïîâ³ëà âîíà. «Âò³ì, êîëè âè ìåí³ íå äîâ³ðÿºòå, ÿ âàì ñêàæó ñâîþ» äîäàëà âîíà ç ÷àð³âíîþ óñì³øêîþ. Êåëüíåð ïîäàâñÿ, âîíà ï³äâåëàñü. «Í³, í³, ÿ ö³ëêîì ïîêëàäàþñü, àëå... í³, òàê ÿ ö³ëêîì, ö³ëêîì ïîêëàäàþñü, âèáà÷òå ìåí³, áóäü ëàñêà, ÿ çîâñ³ì íå òå õîò³â ñêàçàòè...» çàáåëüêîò³â Âàñèëü. Âîíè âèéøëè ç êàôå. Íà âóëèö³ âîíà ñïèíèëàñü íà ìèòü ³ ð³øó÷å ñêàçàëà: «Ìîÿ àäðåñà: Âåñòåí, Àíñáàõåð-Øòðàñå, 32, Ðåéíåêå! Áóâàéòå çäîðîâ³! Ùå ðàç äÿêóþ âàì!» Âîíà ïîâåðíóëàñü ³ ï³øëà. Ãàíåê ïîñòîÿâ ç ñåêóíäó. Ðåéíåêå. Íà÷å â³í ÷óâ äåñü öå ïð³çâèùå. Â³í ïðîéøîâ êâàðòàë³â çî äâà, ñèëêóþ÷èñü ïðèãàäàòè ùîñü, çâÿçàíå ç ïð³çâèùåì Ðåéíåêå. «Ðåéíåêå Ëèñ» Âîëüôãàíãà Ãåòîãî ïåðåêëàâ òàêèé-òî ðîêó òàêîãî-òî. Íàêëàäîì òàêèì-òî. Í³ íå òå! Äåñü ³ùå áóâ Ðåéíåêå... Çíåíàöüêà Âàñèëü âòÿìêóâàâ. Â³í ðîçãîðíóâ çàïèñîâó êíèæêó é ïîäèâèâñÿ àäðåñè. Â äðóã³é øïàëüò³ ë³âîðó÷ â³í çíàéøîâ: Ãàðð³ Ðåéíåêå ãîëîâà ïðàâë³ííÿ êîîïåðàòèâó «Åëåêòðà». Ãàíåê àæ ï³äñòðèáíóâ ç ðàäîù³â. Öå éîãî äî÷êà àáî ïëåì³ííèöÿ. 0-ãî-ãî-ãî-ãî. Â³í ï³äå òóäè â ñïðàâàõ ä³ëîâèõ; çàâòðà-æ. Äðóãîãî äíÿ Âàñèëü ó ÷îðí³é ïàð³ ñòîÿâ ïåðåä òàáëè÷êîþ Ã. Ðåéíåêå. Â³í óæå ïîäçâîíèâ. Íåâæå-æ âèéäå âîíà? Îõ, íåõàé âîíà íå âèõîäèòü. Íåõàé íå â³äðàçó... Äâåð³ îä÷èíèëèñÿ... Â äâåðÿõ ñòîÿëà ñòàðà â á³ëåíüêîìó ìåðåæåâîìó î÷³ïêó, ç îêóëÿðàìè íà äîâãîìó íîñ³.

105

Êàëüì³þñ

1 2005

«Ñêàæ³òü, áóäü ëàñêà, ÷è íå ìîæó ÿ áà÷èòè ðàäíèêà êîìåðö³¿, ïàíà Ãàðð³ Ðåéíåêå? Îñü ìîÿ êàðòêà». Ñòàðà âçÿëà êàðòêó, ïðî÷èòàëà é ïîâåëà Âàñèëÿ êð³çü ÷åïóðíåíüêó ê³ìíàòó ç õðèñòàìè é äóøåñïàñèòåëüíèìè íàïèñàìè íà ñò³íêàõ. «Ãàðð³» ñêàçàëà âîíà ïîñòóêàâøè â äâåð³... Ãàðð³ Ðåéíåêå áóâ çâè÷àéíèé í³ìåöüêèé áóðæóà êîîïåðàòîð, ç ÿêèìè Ãàíåêîâ³ ÷àñòåíüêî äîâîäèëîñü çóñòð³÷àòèñÿ. Òîâñòèé, ç ãëàäêî âèãîëåíèì ïîäâ³éíèì ï³äáîð³ääÿì â³í óãðóç ó çðó÷íå êð³ñëî ïåðåä ïèñüìîâíèì ñòîëîì. Öå ä³ëî íå ñòðàøíå, âèð³øèâ Âàñèëü ³ ïî÷àâ ïðèãîòîâàíó çàðàíüøå ä³ëîâó ðîçìîâó. Óêðà¿íñüêà êîîïåðàòèâíà ñï³ëêà ìàº òàê³-òî é òàê³-òî ïðîïîçèö³¿ ñèðîâèíè, ö³íè òàê³-òî é òàê³-òî, âèãîäè áåçñóìí³âí³ é ïîëÿãàþòü â òàêèõ-òî ïîäàëüøèõ îáñòàâèíàõ... Âàñèëåâà ïðîìîâà ëëÿëàñÿ ìîâ ã³ðñüêèé ñòðóì³íü. Íàðåøò³ â³í çìîâê. «Áîþñü, ùî öå íàì íå ï³äõîäèòü» îäïîâ³â íàðåøò³ òîíåíüêèì ãîëîñêîì øàíîâíèé Ãàðð³ Ðåéíåêå. Âàñèëåâ³ áàéäóæå. Â³í îõî÷å çãîäèâñÿ, ùî öå äëÿ Ãàðð³ Ðåéíåêå íå ï³äõîäèòü, ³ ç³áðàâñÿ ò³êàòè. Àëå ÿê òåïåð äàë³? Â³í óæå çàëèøèâ Ðåéíåêå íà âñÿêèé âèïàäîê ñâîþ àäðåñó: íå áóëî âæå ïðî ùî áàëàêàòè. Òðåáà áóëî éòè, àëå Âàñèëü íå ì³ã çâåñòèñÿ íà íîãè. Â öåé ìîìåíò äâåð³ îä÷èíèëèñÿ é ó øïàðêó ïðîñóíóëàñÿ çíàéîìà ãîë³âêà. Ïîáà÷èâøè Âàñèëÿ, âîíà íåãàéíî çíèêëà. Âàñèëü ïîêðóòèâñÿ ùå òðîõè é âèéøîâ. Â³í ïðîáóâàâ ÿêîñü çàáðàòèñÿ ó â³òàëüíþ, àëå âîíà íå ç ÿâëÿëàñü... Â íåä³ëþ Âàñèëü îäåðæàâ çàïðîøåííÿ íà îá³ä. Öå áóâ ëèñò â³ä ñàìîãî Ðåéíåêå. äå òîé ðîçïèñóâàâ âñÿê³ ïîäÿêè é ùèðî ïðîñèâ ïî òîâàðèñüêîìó ïîîá³äàòè ðàçîì ç íèì òà éîãî ñ³ì ºþ. Âàñèëåâ³ íå òàê õîò³ëîñü îá³äàòè ç ñ³ì ºþ øàíîâíîãî Ãàðð³ Ðåéíåêå, ÿê ïîñ³äèòè äåñü ó ñàäêó â³÷-íà-â³÷ ³ç ä³â÷èíîþ. Îäíà÷å â³í îäÿãñÿ é ï³øîâ. Â íåâåëè÷ê³é ¿äàëüí³ ç òåìíîãî äåðåâà Âàñèëÿ ïîñàäæåíî ïîðó÷ ç ñàìèì Ðåéíåêå é íàïðîòè Åëüçè. Øàíîâíèé ðîçïèòóâàâñÿ ïðî Ðàäÿíñüêó Âêðà¿íó, óêàçóâàâ, ùî â³í ñàì ñîö³ÿë³ñò, òîá-òî íàñë³äóº çàïîâ³òè ôîí-Ëåî ôîíÒîëñòî¿ ³ ðàç íà òèæäåíü çàì³ñòü ì ÿñà é óñÿêî¿ ñòðàâè ï º ñàìå ìîëîêî. Âò³ì â³í óâàæàº âñåæ-òàêè, ùî:

106

Êàëüì³þñ

1 2005

«Áîëüøåâèñìóñ ³ñò àíòèñîö³ÿë³ñìóñ», àëå êîëè éîìó äîâåäóòü ïðîòèëåæíå, òî â³í îõî÷å çãîäèòüñÿ Âàñèëü ñëóõàâ ³ îäíî çèðêàâ íà Åëüçó. Òà ñèä³ëà é í³ ïàðè ç âóñò. Äå ïîä³ëèñü áëèñêàâè÷í³ ïîãëÿäè é ÷àð³âíà óñì³øêà âñå öå ä³ñòàâàëîñÿ òàð³ëö³. Âàñèëåâ³ çäàâàëîñÿ, ùî âîíà òð³øêè í³ÿêîâ³º, êîëè ôàòåð ïî÷èíàâ ðîçâîäèòè òåðåâåí³ ïðî «ñîö³ÿë³ñìóñ». Â³í ñïðîáóâàâ ñêàçàòè, ùî ì³æ Ëåî ôîí-Òîëñòî¿ òà ñîö³ÿë³çìîì º ïðèíöèï³ÿëüíà ð³æíèöÿ, àëå ñòàðèé âðàç ïåðåêèíóâ éîãî öèòàòîþ ç Òðåé÷êå, ùî, ìîâëÿâ, ñîö³ÿë³çì âëàñòèâèé ëèøå äóõîâ³ ºâðåéñüêî¿ ðàñè, à ãåðìàíñüêà ðàñà ïëåêàº çäîðîâèé ³íäèâ³äóàë³çì. «Ìè, í³ìö³ ò³-æ ñàì³ åëë³íè», çàê³í÷èâ øàíîâèòèé êîîïåðàòîð ³ çàïàëèâ ñèãàðó. Âàñèëü, ùî íå çâèê äî Òðåé÷êå, òðîøêè çäèâîâàíèé ãëÿíóâ íà «åëë³íà» é çàêóðèâ ³ ñîá³. Ñòàðèé ðîçâîäèâñÿ ùå ç ÷âåðòü ãîäèíè. Åëüçà òèì ÷àñîì çíèêëà é Âàñèëü, ñï³éìàâøè îáëèçíÿ, ï³øîâ äîäîìó, âèð³øèâøè á³ëüøå äî Ðåéíåê³â íå õîäèòè. Àëå çà äí³â äâîº â³í îäåðæàâ ä³ëîâó ïðîïîçèö³þ â ñïðàâ³ çàêóï³âë³ óêðà¿íñüêî¿ ñèðîâèíè. Â³í ïðèéøîâ ùå ðàç ³ ïîòðàïèâ íà ñí³äàíîê. Ðåéíåêå òàê çàïðîøóâàâ ñ³ñòè, ùî íå ìîæíà áóëî îäìîâèòèñü. Åëüçè çà ñòîëîì íå áóëî. Ïðîêîâòíóâøè ÿêèéñü øìàòîê, îáîº ï³øëè äî êàá³íåòó. Ç ä³ëîâî¿ ïðîïîçèö³¿ í³÷îãî íå âèéøëî. Íà öåé ðàç Ãàíåê íå ì³ã ïîãîäèòèñÿ íà Ðåéíåêîâ³ óìîâè. Â³í óæå íàëàãîäèâñÿ éòè, êîëè í³ìåöü ðàïòîì ñïèòàâ: «Âè çíàºòå, ùî â ìåíå º äîðîñëà äî÷êà?» Âàñèëü íå íàéøîâñü íàâ³òü, ùî îäïîâ³ñòè, Òîä³ í³ìåöü ï³äâ³âñÿ, ï³ä³éøîâ äî äâåðåé, çàìêíóâ ¿õ êëþ÷åì ³ ïîêëàâ êëþ÷à ñîá³ â êåøåíþ. «Âè çíàºòå, ùî â ìåíå º äîðîñëà äî÷êà?» çàïèòàâ â³í óäðóãå. «Çíàþ» îäïîâ³â Ãàíåê. «Âè ìàºòå ÿê³ñü íàì³ðè øëþáí³?» ñïèòàâ í³ìåöü. Äóìêè áëèñêàâè÷íèì âèõîðöåì çàêðóòèëèñÿ â Ãàíåêîâ³é ãîëîâ³. Â³í ïîäèâèâñÿ íà Ðåéíåêå, ïîò³ì íà â³êíî. «Â³êíî çà÷èíåíå» çàïîá³ãëèâî ïî³íôîðìóâàâ Ðåéíåêå, ñï³éìàâøè éîãî ïîãëÿä. «Ïðîøó âàñ íåãàéíî äàòè ìåí³ â³äïîâ³äü. Âè áà÷èëèñÿ ç ìîºþ äî÷êîþ ïðèâñåëþäíî â ðåñòîðàí³. Âè ïðèõîäèëè îá³äà-

107

Êàëüì³þñ

1 2005

òè äî ìåíå äëÿ òîãî, ùîá ³ç íåþ ïîáà÷èòèñÿ. ß æäó âàøî¿ â³äïîâ³äè». «ß íå ìàþ í³ÿêèõ íàì³ð³â» ñêàçàâ Âàñèëü ð³øó÷å. «À, âè íå ìàºòå?» ãð³çíî ñïèòàâ Ðåéíåêå. «Íå ìàþ. Îä÷èí³òü äâåð³!» ìàéæå âèãóêíóâ Ãàíåê. «Ñòðèâàéòå!» ãóêíóâ Ðåéíåêå ³, ð³çêèì æåñòîì âèñìèêíóâøè ç ñòîëó øóõëÿäêó, ïî÷àâ íåðâîâî äëóáàòèñü ó í³é. Ãàíåê ñõîïèâñÿ ³ êèíóâñÿ íà íüîãî. Â öåé ìîìåíò Ðåéíåêå êèíóâ íà ñò³ë ÿêèéñü ïàï³ðåöü. «×èòàéòå» íàêàçàâ â³í ð³øó÷èì ãîëîñîì. Ãàíåêîâ³ âðàç ïîëåãøàëî ðåâîëüâåð íå ç ÿâèâñÿ íà ñöåíó. Â³í óçÿâ ïàï³ðåöü ³ ñòàâ ÷èòàòè òàê, ùîá éîìó âèäêî áóëî íàéìåíøèé ðóõ Ðåéíåêå. Íà ïàï³ðö³ ñòîÿëî: Ðàõóíîê Ãîëîâà Ïðàâë³ííÿ êîîïåðàòèâó «Åëåêòðà», ðàäíèê êîìåðö³¿ Ãàðð³ Ðåéíåêå. Âèäàíèé Â à ñ è ë å â ³ Ã à í å ê î â ³ Ñóï ç êëåöêàìè 1 ïîðö. . . . . . . . . . . . 80 ïôåí. Ôðèêàäåëüêè 1 ½ ïîðö. . . . . . . . 1 ì. 40 ïôåí. Êîìïîò 1 ïîðö. . . . . . . . . . . . . . . . . . . 60 ïôåí. Ñèãàð 2 à 20 ïôåí. øò. . . . . . . . . . . . . 40 ïôåí. Ïóäèíã 1 ïîðö. . . .. . . . . . . . . . . . . . . 80 ïôåí. Âñüîãî 4 ìàðê. â çîëîò³. Ðàäí. Êîì. Ã. Ðåéíåêå. 1

Êàâà ç ëüîäîì, ùî ï þòü êð³çü ñîëîìèíêó ïðèì³òêà àâòîðà.

Ñ²ÌÍÀÖßÒÜ ÕÂÈËÈÍ (íîâåëà)

Â êâ³òí³ ÷èñëà . . . åëåêòðèêà çàãàñëà â Õàðêîâ³ íà 17 õâèëèí (ôàêò).

ß âèéøîâ ç ïàðàäíîãî â êâ³òí³ â ï ÿò³é ãîäèí³ âå÷îðà é îçèðíóâñÿ íàâêîëî.ß ì³ðêóâàâ, äå ï³òè. Â³ëüíèé, âîãêèé âå÷³ð. Ñâÿòî.

108

Êàëüì³þñ

1 2005

ß ùå ðàç ïîäèâèâñÿ íàâêðóãè é í³÷îãî íå ïîáà÷èâ. Ïîò³ì ïîâîë³ ïîâåðíóâ ³ ï³øîâ íà ñõ³ä. Êóïàìè éøëè ëþäè, ïàðàìè äð³áîò³ëè æ³íêè, çàêëèêàþ÷è îãëÿíóòèñü íà íèõ ³ ñï³òêàòè ñèçîîêèé ïîãëÿä ö³êàâèõ î÷åé. Ïîïåðåäó øêàíäèáàâ ñòàðèêàí ó ÷îðíîìó ïàëüòî ç îêñàìèòîâèì êîì³ð÷èêîì, íà ÿêîìó çëèäí³ âèÿëîçèëè ç äåñÿòîê ðîê³â. Íà êðèñëàòó, ìîâ ç ãðóøåâîãî êîð³ííÿ âèñ³÷åíó, ïîòèëèöþ, íà ñèâå íà¿æåíå âîëîññÿ íàñóíóòèé àíãë³éñüêèé â³éñüêîâèé êàøêåò. ß íå ëþáëþ éòè çà ñòàðèìè, ÿ âèïåðåäèâ éîãî é ï³øîâ ñïðîêâîëà äàë³. Ìàéíóâ òðàìâàé â³í ìåíå îáãàíÿº, ÿê ÿ êîëèñü ï³øêè îáãàíÿâ êîíêó. Áëèñíóëà â³òðèíà ç âîâêîì ³ ñõðåùåíèìè ðóøíèöÿìè, ìèãíóëè êîðîáêè ç öóêåðêàìè, é ÿ ä³éøîâ äî Óí³âåðñèòåòñüêî¿ ãîðêè. Ïåðåä ãîðêîþ ÿ âèéíÿâ öèãàðêó é óçÿâ ó çóáè. Ç³éøîâøè äåñÿòü ñòóïåí³â, íà ´àíêó, ÿ ä³ñòàâ ñ³ðíèêè é îãëÿíóâñü íàçàä. Êàòåðèíîñëàâñüêà ïðîñòÿãëàñü ñèíÿâîþ ñòð³ëêîþ íà çàõ³ä íà çàõîä³ ï³ä âå÷³ðí³ì ñîíöåì âîíà ç³éøëàñÿ âîðîíåíèì æàëîì ³ âï ÿëàñü ó òåìíî-ñèçó õìàðêó. ß îãëÿíóâñÿ íàçàä ³ ïîáà÷èâ ñòàðîãî â ïàëüòî ç îêñàìèòîâèì êîì³ðöåì. Â³í ä³éøîâ äî ãîðêè, ïåðåñ³ê òðàìâàéíó ïóòü, ä³éøîâ äî õëîïö³â ç îäåñüêèì âàí³ëüíèì øîêîëàäîì ³ ðàïòîì ñòàâ. Ç ãîðè ÿ áà÷èâ: â³í îãëÿíóâñÿ íàâêîëî íåâèäþùèìè î÷èìà... ß â³ä÷óâ öå ïî éîãî ïîñòàò³ â³í îãëÿäàâñÿ íàâêîëî, àëå í³÷îãî íå áà÷èâ. Ùå ðàç â³í îãëåä³âñü. Çíåíàöüêà â³í ïîâåðíóâ ³ ï³øîâ íàçàä ïî Êàòåðèíîñëàâñüê³é. Â³í í³÷îãî íå çàáóâ âñå áóëî ãàðàçä â³í íå çðîáèâ æîäíîãî ïîõàïëèâîãî æåñòó â³í ñïîê³éíî ï³øîâ íàçàä, øêàíäèáàþ÷è êðèâèìè íîãàìè, â òÿæêèõ àìåðèêàíñüêèõ áóòñàõ. Öå ïðîôåñîð! Ñêîð³øå ã³ìíàç³ÿëüíèé ó÷èòåëü. ß çíàþ, ÿê â³í æèâå. Â³í ë³áåðàë, àëå êëÿíå Ðàäÿíñüêó Âëàäó. Â³í ÷èòàâ òð³øêè Øåâ÷åíêà, àëå é äîñ³ íå âèâ÷èâñÿ óêðà¿íñüêî¿ ìîâè, õî÷ æèâå â Õàðêîâ³ ç äåñÿòîê, á³ëüøå! ðîê³â. Â³í òÿãàâ íà ñîá³ áîðîøíî çèìîþ é ñòàðà ïåêëà éîìó íà çàë³çí³é ï³÷ö³ õë³á. Ä³òåé ó íüîãî íåìàº àáî âîíè äåñü ïî¿õàëè àãà! ñèí éîãî âò³ê ³ç Âðàíãåëåì... Âñå öå áóëî ÿñíî, ÿê êâ³òíåâèé âå÷³ð, êîëè íàâ³òü êàëàìóòíà ñìåðäþ÷à Ëîïàíü â³äñâ³÷óº àðèñòîêðàòè÷íèì ô³îëåòîì. Àëå ÷îãî â³í ï³øîâ íàçàä? Â³í íå ãóëÿº, â³í øâèäêî øêàíäèáàº êðèâèìè íîãàìè â ñëîíîâèõ àìåðèêàíñüêèõ áóòñàõ.

109

Êàëüì³þñ

1 2005

ß çàïàëèâ öèãàðêó é ç³éøîâ ñõ³äöÿìè âíèç. Ñòàðèé äî÷âàëàâ óæå äî Ëîïàíñüêîãî ìîñòó. ß äîäàâ õîäè é ï³øîâ çà íèì íà äâàöÿòü êðîê³â ïîçàäó. Ñòàðèé íåâïèííî øêàíäèáàâ ðåâìàòè÷íèìè íîãàìè. Â³í ç³éøîâ ç ìîñòó é ïåðåéøîâ íà ë³âèé á³ê. ß ïèõíóâ äèìîì ìåí³ äîâãåíüêî äîâåäåòüñÿ çà íèì ³òè. Â êîðîáî÷êó áóëî ùå ç ï³âòîðà äåñÿòêè ïàïèðîñ. Ðàïòîì Ñòàðèé ñïèíèâñÿ ïåðåä â³òðèíîþ, äå ñòîÿëè ï³ðàì³äè æîâòîãî, ÿñíîãî âèíà é òüìàâèõ çàï³êàíîê. Ùî òàêå? ß ñòàâ íåéìîâ³ðíî çäèâîâàíèé. Ïîç ìåíå ïðîéøëà ïàðà ëàêîâèõ ÷åðåâè÷ê³â ïîðó÷ ³ç æîâòèìè ÷îá³òêàìè. Âèðèíóâ äÿäüêî é ñêàçàâ, ùî â³í õî÷å ¿ñòè é ÿê-áè íå ïîñóõà, òî éîãî íå áóëîá òóò ó ãîðîä³. Àëå ÿ íå áà÷èâ, ÿ äèâèâñÿ íà ñòàðîãî. Çíîâó â³í îãëÿíóâñÿ íåâèäþùèìè î÷èìà. ß ñõîâàâñÿ çà äÿäüêà é âèãð³á ç êîðîáêà æìåíþ öèãàðîê. Áà÷èòå, ó ìåíå íåìà ãðîøåé. Ñòàðèé ùå ïîñòîÿâ ç ï³âñåêóíäè, ïîâåðíóâ ³ ï³øîâ äàë³. ß îá³éíÿâ äÿäüêà çà ïëå÷³ é òèõåíüêî îäâåðíóâ éîãî â³ä ñåáå: ìåí³ òðåáà éòè çà ñòàðèì. Ëþäè éøëè íàçóñòð³÷ ³ â³äñòàâàëè ïî ïóò³. ß äèâèâñÿ íà æ³íîê ó ìîäíèõ ïàëüòî ç ïðåêðàñíèìè í³æêàìè. Êîëèñü ÿ òàê ñèëüíî õîò³â, ùîá âîíè áóëè ìî¿ ðîçäÿãàëèñü ó ìåíå â ê³ìíàò³ é ëÿãàëè âçóò³ íà ë³æêî. ß ñèëüíî õîò³â ³ âå÷îðàìè áëóêàâ ïî âóëèöÿõ ìîâ ãèäêå êà÷åíÿ ñåðåä ëåáåä³â. Òåïåð ÿ äèâëþñü íà íèõ ïðèõèëüíî é çíåâàæëèâî. ß çíàþ, ùî âîíè ìåíå õîòÿòü íå ìåíøå, àí³æ ÿ ¿õ, à áàãàòî íàâ³òü á³ëüøå. ß çíàþ äóæå òî÷íî, ñê³ëüêè êîøòóþòü ëàêîâ³ ÷åðåâè÷êè íà äàìñüêèõ í³æêàõ, ß çíàþ, ÿêà áóäå òàêà í³æêà, êîëè ¿¿ ðîççóòè. Âîíà òð³øêè ìåíøà çà ìîþ æèëàâó íîãó ï³øîõîäà, íà í³é ñêàöþðáëåí³, íàìóëÿí³ ïàëüö³ ç êîðîòêî, àæ íàä ì ÿñîì îáð³çàíèìè í³ãòÿìè... Àëå âñå-æ òàêè öüîãî âå÷îðà ÿ ïðèõèëüíî äèâëþñü íà ïîõ³òëèâèé âèãèí ï³äáîð³â. ² ÿ çíàþ, ùî ä³â÷èíêà â ÷åðâîí³é õóñòö³... Âîíà øòîâõíóëà òð³øêè ñòàðèãàíà é â³í ãëÿíóâ íà íå¿. Òåïåð ìåí³ íå òðåáà áóëî ïðèäèâëÿòèñÿ ÿ çíàâ íàïåðåä, ùî â³í ¿¿ íå áà÷èâ ³, íà÷å ñï³òêíóâøèñü îá äåðåâî, çàøêàíäèáàâ äàë³. Ïðîéøëî Ùå äâîº ä³â÷àò ó ÷åðâîíèõ õóñòêàõ, ùå òðîº õëîïö³â ³ç íèìè ÷îãî öå ¿õ òàê ðÿñíî? Âîíè éäóòü ç³ çáîð³â, çàêëîïîòàí³ é âåñåë³. Ñòàðèé øêàíäèáàâ äàë³. Êîëî ßðîñëàâñüêî¿ â³í çíîâó ïåðåéøîâ íà äðóãèé á³ê. Ñîíöå ïîòåìí³ëî êîëî ïèâíî¿ ñòîÿëà âæå ïðîñòèòóòêà. Ñëþñàð³ ç

110

Êàëüì³þñ

1 2005

åëåêòðè÷íî¿ ñêàçàëè ¿é ùîñü âîíà äçâ³íêî é âåñåëî â³äïîâ³ëà ìàòåðí³ì ñëîâîì. Àëå ñëþñàð³ ï³øëè äàë³. Ñòàðèé ïðîìèíóâ äâ³ âóëèö³ é ñïèíèâñÿ ïåðåä îáøàðïàíèìè äâåðèìà, íåìîâ âàãàþ÷èñü. ß ñòàâ ÿê ñò³é öå áóëà á³ëüÿðäíà. Àãà, ÿ-æ çàáóâ, ùî â³í íå áà÷èòü â³í ìîæå ñïèíèòèñÿ ïåðåä ñòîâïîì, ïåðåä ïîðîæíüîþ ïèâíîþ ïëÿøêîþ, ïåðåä ìîëîäèì åêîíîì³ñòîì, ùî îáì³ðêîâóº ñòàòòþ ïðî âèðîáíè÷³ â³äíîñèíè â Êèòà¿, ïåðåä æîâòèì êàâêàçöåì, ùî çà ï ÿòü êîï³éîê õî÷å íàãëÿíöþâàòè éîãî àìåðèêàíñüê³ áóòñè. Àëå çàðàç â³í ñòîÿâ ïåðåä á³ëüÿðäíîþ: ÊÀÔÅ ÁÈËËÈÀÐÄÍÀß. Êàôå. ß çíàþ, í³ â îäí³é á³ëüÿðäí³é çðîäó íå ïàõëî êîôå. Òàì ìîæíà êóïèòè ãîð³ëêó é íàïóâàòè íåþ â çàäí³é ê³ìíàò³ íàì³÷åíîãî ôðàºðà. Ñòàðèé ïåðåñìèêíóâñÿ íà îáëè÷÷³ é ïîëàïàâ êëèíöþâàòó ñèâó áîð³äêó. Ïîò³ì â³í óçÿâñÿ çà êëÿìêó. Â³í óâ³éøîâ äî á³ëüÿðäíî¿. Òþòþíîâèé ãàç ñèâèì ñåðïàíêîì ñïîâèâàâ ñï³òí³ë³ ô³ãóðè ç âèðÿ÷åíèìè î÷èìà é òðåìòþ÷èìè ðóêàìè, ùî, çä³éìàþ÷è âãîðó òîíê³ êè¿, ñíîâèãàëè â òóìàí³ íàâêîëî ñòîë³â. Íàâêðóãè íà ëàâàõ ñèä³ëè æóêè, îäÿãíåí³ ï³ä äåíä³, ï³ä ñòóäåíòà, ï³ä ÷åðâîíîàðì³éöÿ, ï³ä ãîëîäíîãî çàðîá³ò÷àíèíà, ï³ä íà¿âíîãî áóõãàëòåðà, ï³ä øèêàðíîãî ñëóæáîâöÿ Êîæòðåñòà. Ñòàðèé ïðèòóëèâñÿ ñïèíîþ äî íàïèñó ÈÃÐÀ ÍÀ ÄÅÍÜÃÈ ÑÒÐÎÃÎ ÂÎÑÏÐÅÙÀÅÒÑß. é äèâèâñÿ, ÿê ñï³éìàíèé ôðàºð âèêëàâ íà çåëåíå ñóêíî ÷åðâ³íö³ é âèñèïàâ ñð³áëî. Ñòàðèé ìàøèíàëüíî ïîìàöàâ êåøåíþ é í³áè çëÿêàâøèñü âèñêî÷èâ ç á³ëüÿðäíî¿. Ñòåìí³ëî. Çíèêëè ÷åðâîí³ õóñòêè, ðîá³òíèêè ñï³øèëè äîäîìó, äÿäüêî ëàäíàâñÿ ñïàòè êîëî ´àíêó. Ïîñï³øàëèñÿ äàìè, ùî ïðîäàþòüñÿ îïòîì íà òåðì³í íå ìåíøå äâîõ òèæí³â ³ ë³íèâî âàãè-ïåðåâàãè éøëè äàìè, ùî ïðîäàþòüñÿ âðîçäð³á íà òåðì³í íå ìåíøå ï³âãîäèíè é íå á³ëüøå, ÿê íà îäíó í³÷. Ã³ìíàç³ÿëüíèé ó÷èòåëü ñï³øèâ â³í â³ääàâ ñåðöå Êîðåéñüêîìó íà ö³ëå æèòòÿ. Â³í ïîâåðíóâ íà Óñ³âñüêó é âèéøîâ íàä çàë³çíèöþ. Ç Êè¿âà ïðèãóðòêîò³â ïîòÿã, ùî íå ïðèâ³ç éîìó éîãî ñèíà.

111

Êàëüì³þñ

1 2005

ß ïðèêóðèâ ó ïðîñòèòóòêè é ñòàâ. Ñòàðèé äèâèâñÿ íå íà ïîòÿã, à íà äâåð³ ç òàáëè÷êîþ ë³êàðÿ. Ïîò³ì â³í ïîâåðíóâ, çà÷åïèâ ìåíå ïîëîþ ñâîãî ïàëüòà é ï³øîâ íàçàä. Ëèõòàð âèáëèñêóâàâ íà îêñàìèòîâîìó êîì³ðöåâ³ â³í ³øîâ ïðàâèì áîêîì íàçàä, í³÷îãî íå áà÷ó÷è é ñïèíÿþ÷èñü íà ñåêóíäó, êîëè íîãè â³äìîâëÿëèñÿ éòè. ß õîò³â íàçäîãíàòè éîãî é ñïèòàòè ïðî éîãî ñèíà, àëå äâ³ ïðîñòèòóòêè í³áè íåíàðîêîì ïåðåïèíèëè ìåí³ äîðîãó. Äºâî÷êè, ñêàçàâ ÿ ëàñêàâî, ïóñò³òü, íå âàëÿéòå äóðíÿ, ìåí³ íå ñêó÷íî, áà÷èòå îí òîãî ñòàðîãî! Òþ, íàéøîâ íà êîãî çüîðàòè! îäïîâ³ëà ä³â÷èíà é äàëà ìåí³ äîðîãó. Ñòàðèé ïåðåñ³ê âóëèöþ, âèéøîâ íà ïëîùó Ðîçè, çàâåðíóâ ó çàâóëîê ³ ï³øîâ äî åëåêòðè÷íî¿. Ïåðåä ìîñòîì ÷åðåç Õàðê³â íåìîâ çäîõëèé êèò ëåæàâ ñòàðèé íàôòîâèé áàê. Ñòàðèé îïèíèâñÿ ïåðåä áàêîì, îãëÿíóâñÿ íåâèäþùèìè î÷èìà é ïîäàâñÿ äî ð³÷êè. Êð³çü â³êíî ñòàíö³¿ ìèãò³â äèçåëü. ß çàäèâèâñÿ â â³êíî. Çäàâàëîñÿ, ùî ñòàëåâèé ã³ãàíò ñòî¿òü ³ âñå äâèãòèòü ³ õîäèòü íàâêîëî; äèçåëü òÿæêî äèõàâ, æåíó÷è äèíàìî çà äâîõ éîãî áðàò ñòîÿâ íåðóõîìèé. ² ðàïòîì ëèõòàð³ íà âóëèö³ çãàñëè. ß îãëÿíóâñÿ. Ñòàðèé çíèê. ß íå ñòàâ éîãî øóêàòè. ß ïðèãàäàâ, ÿê â³í ñïèíÿâñÿ ïåðåä â³òðèíîþ ç âèíîì, ïåðåä á³ëüÿðäíîþ. ß çðîçóì³â éîãî. Â³í øóêàâ íà âóëèö³ âåñíó ñ³ìíàöÿòîãî ðîêó, êîëè â³í â³ääàâ ñâîº ñåðöå Êåðåíñüêîìó. Ëèõòàðè çãàñëè. Ñ³ìíàöÿòü õâèëèí â³í íå áà÷èòèìå ñòîëèö³ Ðàäÿíñüêî¿ Âêðà¿íè. Ñ³ìíàöÿòü õâèëèí â³í æèòèìå ñâî¿ì áåðåçíåâèì íàòõíåííÿì. Íà Ñ³ìíàöÿòü õâèëèí çíèêíóòü á³ëüøîâèñòñüê³ âèâ³ñêè áåç ÿò³â, Ñ³ìíàöÿòü õâèëèí â³í áà÷èòèìå íåâèäþùèìè î÷èìà ÷åðâîíî-á³ëî-ñèí³ ñìóãè íà òüìàâîìó ïðàïîð³. Ñ³ìíàöÿòü õâèëèí â³í æèòèìå â âåñí³ ñ³ìíàöÿòîãî ðîêó.

112

Êàëüì³þñ

1 2005

ÏÅÐÅÊËÀÄÈ

113

Êàëüì³þñ

1 2005

Åçðà ÏÀÂÍÄ Ã Þ ÑÅËÂ²Í ÌÎÁÅÐË² Æèòòÿ é çíàéîìñòâà (Ôðà´ìåíòè)

I. E. P. ODE POUR L ÉLECTION DE SON SÉPULCHRE 1 Òðè ðîêè, ïîíåâàæèâøè ñâ³é ÷àñ, Â³í âîñêðåøàâ çàãóáëåíå ìèñòåöòâî Ïîåç³¿ ïèòîìå ³ íåñòåðòå, Âîçâèøåíå . Âîëàþ÷îãî ãëàñ Âî ïóñòèù³ áî æ íàðîäèâñÿ â³í Â íàï³âäèêóíñüêîìó çàìø³ë³ì êðà¿. ²ç æîëóäÿ íå ë³ë³ÿ çðîñòàº. Êàïàíè. Íà æèâöÿ ëîâèâñÿ ëèí. Éäìåí ãÜñ ôïé ðÜíè àó’ Ýíß ÔñïßÞ2 Â³äêðèëîñü ñëóõó. Ìîðÿ ñìàê Éîãî ìàíèâ íåñòåðïíî òàê, Àæ ñêåë³ çðóøóâàâ ñîáîþ. Çà Ïåíåëîïó ñëóãóâàâ Ôëîáåð, Ëîâèëàñü ðèáà ³ ìàëà, é âåëèêà. Ïàðàä ñâ³òèë íå âàáèâ ³ íå êëèêàâ Öåðöå¿í âîëîñ ëþáèé áóâ òåïåð. Íå òîðêíóòèé êîëîá³ãîì áóòòÿ , Â l an trentiesme de son eage3 óâ³õîäèâ Í³ ðå÷íèêîì, ïðèðå÷åíèì íà ïîäèâ, Í³ äðåâí³õ ìóç óëþáëåíèì äèòÿì. II. Â³ê çîáðàæàòè âèìàãàâ Éîãî ðîçáóðõàí³ ãðèìàñè

114

Êàëüì³þñ

Íå êëàñè÷íèé ì³äíèé ãàðò, À ìîäåðí³ çë³ïêè ÷àñó. Îñÿÿííÿ áåçïðîñâ³òíà äóðíÿ. Æîäíèõ òîá³ âèêðóòàñèê³â. Êðàùå ñâ³äîìà áðåõíÿ, Í³æ ïàðàôðàçè êëàñèê³â. Â³ê âèìàãàâ ôîðìè ïîðîæíüî¿, Àëå ðåàêö³¿ çðèìî¿; Ê³íåìàòîãðàô³÷íî¿ ïðîçè, À íå ñêóëüïòóðíî¿ ðèìè. III. Ó ïëàòòÿ äëÿ ÷àþ ÷àéíèé êîë³ð Öå âàì íå ìóñëèíè íà Êîñ³. Çàì³íèëà ï³àíîëà Ñàïôî òîíêîãîëîñó. Ùî ôàëîñ, à ùî àìáðîç³ÿ Îäíàêîâà ïóñòîòà. Êàë³áàí ò³ñíèòü Àð³åëÿ, Ä³îí³ñ Õðèñòà. Âñå íà ñâ³ò³ ì³íëèâå, Ìóäðèé ñêàçàâ Ãåðàêë³ò; Àëå äåøåâèé íåñìàê Äîêîíàº öåé ñâ³ò. ßêà ùå êðàñà õðèñòèÿíñüêà Íàì áè âèðîáè ç Ñàìîòðàê³¿. Ãëÿíüòå, ÿê ôü êáëüí4 Íèùàòü òîðãîâö³ ëàêîì³. Ùî íàì Ôàâíîâà ïëîòü Àáî ñâÿòèõ òåðçàííÿ. Ìàºìî ïðåñ äëÿ âàôåëü; Ïðàâî íà îáð³çàííÿ.

115

1 2005

Êàëüì³þñ

1 2005

Âñ³ ëþäè ð³âí³, àëå, Êîëè íåìà Ï³ñ³ñòðàòà, Ìè âèáèðàºì ïðàâèòåëåì Éîëîïà ÷è êàñòðàòà. Î ñÿéíèé Àïîëëîíå, Ôßí Üíäñá, ôßí çñùá, ôßíá èåüí5, – ² áîã, ³ ãåðîé, ³ ëþäèíà Ïîêðèò³ áëÿøàíèì â³íêîì! V. Çàãèíóëè ì³ð³àäè, Íàéêðàù³ ç íàéêðàùèõ, Çà ñòàðó êîíàþ÷ó ñóêó, Òðóõëÿâó öèâ³ë³çàö³þ. Äîáð³, â³äêðèò³ óñì³øêè, Çàïàëüí³ ïîãëÿäè ï³ä â³êàìè äîìîâèí Çà ê³ëüêà ñîòåíü ïîòðîùåíèõ ñòàòóé, Çà ê³ëüêà òèñÿ÷ ïîøàðïàíèõ êíèã.

116

Êàëüì³þñ

1 2005

IX. Ì²ÑÒÅÐ Í²ÊÑÎÍ Ó êðåìîâ³é êàþò³ ñàìîõ³äíî¿ ÿõòè Ì³ñòåð Í³êñîí ïî-ïðèÿòåëüñüêè ìåí³ â³ùàâ: Íå âèêàáëó÷óéòåñÿ. Ïîäóìàéòå Ïðî ïåðñïåêòèâè îãëÿäà÷à. ß áóâ òàêèì æå á³äíèì, ÿê âè. Ñïåðøó, çâè÷àéíî, ÿ ïðîñòî çáèðàâ Ãîíîðàðè ïî ï ÿòäåñÿò ï³ä òó ïîðó, Êàçàâ ì³ñòåð Í³êñîí. Ïîâ³ðòå ìåí³, â³çüì³òü äëÿ ñåáå êîëîíêó, Íàâ³òü ÿêùî âàì öå é áðèäêî. Îãëÿäà÷àì íà ëàïó. ²ç ï ÿòäåñÿòêè Çà ï³âòîðà ðîêó ÿ äîð³ñ äî òðüîõñîò. Íàéòâåðä³øèì ãîð³øêîì Âèÿâèâñÿ òàêèé ñîá³ äîêòîð Äàíäåñ. ß íà ëþäåé äèâëþñÿ ï³ä îäíèì ðàêóðñîì Êóïèòü ÷è íå êóïèòü â³í ìîþ ðîáîòó. ×àéîâ³ øòóêà íåçëåöüêà, ÷îãî íå ñêàæåø Ïðî ë³òåðàòóðó òóò ¿õ íå ä³æäåøñÿ. Çëüîòó øåäåâðà í³õòî íå âèçíàº. ² ïîô³´ â³ðøèêè, õëîï÷å, Êîìó öÿ äóðíÿ ïîòð³áíà . Òàêå ðàäèâ ìåí³ ïðèÿòåëü Áëàâ´ðåìà: Äîñèòü ïåðòèñÿ ïðîòè òå÷³¿. Ïðèñëóõàéñÿ äî ëþäåé. Äåâ ÿòäåñÿòíèêè Ïîáàâèëèñÿ â öþ ãðó, ³ âèäîõëèñÿ, ³ ëîïíóâ ì³õóð . Ïåðåêëàâ ²âàí Àíäðóñÿê Ïðèì³òêè

Îäà íà âèá³ð íàäãðîáêó ñàìîìó ñîá³ (ôð.). Àäæå ìè çíàºì âñå, ùî â Òðî¿ (ãð.). 3 Òðèäöÿòèé ð³ê æèòòÿ ñâîãî (ôð.). 4 Ïðåêðàñíå (äàâíüîãð.). 5 ßêà ëþäèíà, ÿêèé ãåðîé, ÿêèé áîã (äàâíüîãð.). 1

117

ÊÐÈÒÈÊÀ

Êàëüì³þñ

1 2005

Âàëüòåð Îòòî ÄÐÀ¥ ÁÀÉÊÈ Ç² ÑÊËÅÏÓ

(Íåäîí³é Ñàøêî. Ï³ñí³ Êàëºêö³¿ : Åñå¿. Õ.: Ìàéäàí, 2002. 116 ñ.) Îçíàéîìèâøèñü ³ç åñåÿìè Ñàøêà Íåäîí³ÿ, ÷èòà÷ ó ï³äñóìêó íåîäì³ííî íàòðàïèòü íà ñòîð³íö³ 113 íà ìèëèé âèäàâíè÷èé ôàëüñèô³êàò: Ðóêîïèñ äàíîãî òåêñòó áóâ ïåðåñëàíèé íàì íåâ³äîìèì â³äïðàâíèêîì â êîíâåðò³ ç õàðê³âñüêèì øòåìïåëåì... Ó âàø³é äóø³ í³ùî íå âîðóõíóëîñü? Ó ìî¿é òàêîæ. Äî òîãî æ, çäàºòüñÿ, òàêå ì³ñòèô³êàö³éíå çàñòåðåæåííÿ âàðòî áóëî áè ðîçòàøóâàòè ïåðåä òåêñòîì íåâ³äîìîãî àâòîðà. Ïîä³áí³ áàéêè ç³ ñêëåïó äîâîë³ ð³äê³ñíèé íèí³ æàíð, â óñÿêîìó ðàç³, ó â³ò÷èçíÿíîìó ë³òïðîöåñ³, äå ïîä³áíîãî çàáàðâëåííÿ òåêñòè íàé÷àñò³øå, êîëè íå çàâøå, â³äãîíÿòü ïðàêòèêîþ ÷åê³ñòñüêèõ äîíîñ³â. Õàé íàâ³òü ³ ó ñâèíÿ÷èé ãîëîñ. Öÿ, ç ïåðøîãî ïîãëÿäó, ìàëî ïðèì³òíà êíèæå÷êà, ìîæå áóòè ö³êàâîþ, àáî, ùîíàéìåíøå, ³íôîðìàòèâíî-êîðèñíîþ; îñîáëèâî äëÿ òèõ, õòî ñïðèéìå ¿¿ íà â³ðó , íå áóäó÷è îñîáèñòî çíàéîìèì ³ç ¿¿ ãåðîÿìè é àíòèãåðîÿìè. Ìîæëèâî, ñàìå òàê ¿¿ ³ âàðòî ÷èòàòè. Îäèí õàðê³âñüêèé ïîåò, ïðåçåíòóþ÷è ìåí³ öþ êíèãó, íàçâàâ ¿¿ ïåðøîþ äèñåðòàö³ºþ ïðî ëþáîãî ìîºìó ñåðöþ Ñºðüîæó Æàäàíà. ² ùîñü ó öüîìó òâåðäæåíí³, áåçïåðå÷íî, º. Æàäàíà ó êíèç³ áàãàòî, â³í òóò îäèí ³ç öåíòðàëüíèõ ïåðñîíàæ³â, ÿêèé ïîäàºòüñÿ ó âæå çâè÷íîìó ì³òè÷íîìó îðåîë³ àäåïòà ëåãêèõ íàðêîòèê³â, íå ìåíø ëåãêèõ (?) àäþëüòåð³â, ³, ÿñíà ð³÷, ÿê³ñíî¿ ïîåç³¿, çäàòíî¿ ïåðåâåðíóòè íàø³ óÿâëåííÿ ïðî ë³ðèêó, ÿê ð³ä ë³òåðàòóðè òà (ùî íå ìåíø âàãîìî) ñïîñ³á æèòòÿ. Îòîæ, âèøóêàí³é äåìîí³çàö³¿ ó ö³é êíèç³ ï³äëÿãàþòü, ïåðåäóñ³ì, Æàäàí ³ ê³ëüêà îñ³á ³ç éîãî êîëèøíüîãî îñîáèñòîãî ïî÷òó (ïðèì³ðîì, éîãî ñàí÷îïàíñà ²ÁÒ), à âæå ïîò³ì ðîê-ãóðò Êàëºêö³ÿ , ïðî ÿêèé, í³áè-òî, ³ õîò³â ðîçïîâ³ñòè Ñàøêî Íåäîí³é.

119

Êàëüì³þñ

1 2005

Îäíèì ñëîâîì, ö³êàâà êíèæå÷êà... À ì³æ òèì, çîâñ³ì íå âèäíî íà íå¿ êðèòè÷íèõ â³äãóê³â. Íàâ³òü ²ÁÒ, òîé, ùî â³÷íî íå ñïèòü, ÿêùî â³ðèòè ªøê³ëºâó (³ çâ³äêè òàêà ïî³íôîðìîâàí³ñòü?), íàáðàâ ó ðîò âîäè ³ çàòÿòî ìîâ÷èòü, õî÷à, öå íà íüîãî é íå ñõîæå. Ìîæëèâî, íàòÿêàº ñâîºþ ìîâ÷àíêîþ, ùî ³ñòîð³ÿ ³ç àâòîìàòîì (ðîäèííà ðåë³êâ³ÿ Æàäàíîâèõ), ÿêèé çíèê çà éîãî ó÷àñòè, òàêè ìàëà ì³ñöå? Ç öüîãî ïðèâîäó Ñàøêî íåãîëîñíî ïîâ³äîìëÿº: ...àâòîìàò áóâ ïåðåäàíèé Æàäàíîì ²ãîðåâ³ Áîíäàðþ-Òåðåùåíêîâ³ íà çíàê âäÿ÷íîñò³ çà òå, ùî â ¹ 4 òîé, ÿê ãîëîâíèé ðåäàêòîð (éäåòüñÿ ïðî æóðíàë ñåðåäèíè 90õ ðîê³â Óêðà¿íñüêèé çàñ³â Â.Î.Ä.) ðîçì³ñòèâ ï³äá³ðêó â³ðø³â Ñåðã³ÿ (ñòð. 59). ² â ³íøîìó ì³ñö³: Ôàì³ëüíèé àâòîìàò ðîäèíè Æàäàíîâèõ, ùî áóâ ïåðåäàíèé íà çáåð³ãàííÿ ²ãîðþ Áîíäàðþ-Òåðåùåíêîâ³, ï³ä ÷àñ îáøóêó òàê ³ íå áóëî çíàéäåíî (ñòð. 69-70). Ö³é ³ñòîð³¿ ç àâòîìàòîì, ÿêèé òàºìíî ïåðåõîâóâàâñÿ ï³ä çåìëåþ ðîäèíîþ Æàäàíîâèõ íà õóòîð³ Áîíäàð³â (ñòð. 58), ìîæíà é ïîâ³ðèòè, ÿêùî ïðèãàäàòè ðóêîïèñ êíèãè Þð³ÿ Â. Íîãè Äåæàâþ , äî ´ðóíòîâíîãî çíèêíåííÿ ÿêîãî, äåéêóþòü, òàêîæ ïðè÷åòíèé ²ÁÒ. Êíèæå÷êà öÿ, íå ïîçáàâëåíà ñòðóêòóðíîãî ñåíñó ³ ñêëàäàºòüñÿ ç êîðîòêîãî âñòóïó, äâîõ ðîçä³ë³â ³ âæå çãàäóâàíî¿ êîäè Â³ä âèäàâö³â . Äâà ¿¿ îñíîâí³ ðîçä³ëè ïðèñâÿ÷åí³ êîìåíòóâàííþ òåêñò³â ï³ñåíü ç äâîõ àëüáîì³â ãóðòó Êàëºêö³ÿ â³äïîâ³äíî Â³ä÷óòòÿ ïðèñóòíîñò³ òà Ìîëîäà Óêðà¿íà forever . À ìîðàëü, ùî ïîâ³äîìëÿºòüñÿ âæå íà òðåò³é ñòîð³íö³, òàêà: áóâ ñîá³ â Õàðêîâ³ (â³ä 1989-ãî ùå ðîêó) òàêèé ãóðò ìîëîäèõ ëþäåé Êàëºêö³ÿ , î÷îëþâàíèé íåôîðìàëüíèì ë³äåðîì ¥ºíêîì Ì ÿñîºäîâèì, ² í³õòî áè ïðî Êàëºêö³þ , îêð³ì íàéáëèæ÷èõ äðóç³â ùå îäíîãî íåôîðìàëüíîãî ë³äåðà Ñ.Æàäàíà, í³êîëè á íå ïî÷óâ ïîçà ìåæàìè ïðîëåòàðñüêî¿ ñòîëèö³, ÿêáè íå â³äîìèé êóëüòóðîëîã Òàíÿ Äîí³é , ÿêà ³ ïåðåáðàëà íà ñåáå ïðîäþñåðñüê³ ôóíêö³¿ , ï³ñëÿ ÷îãî ó Êàëºêö³¿ ïî÷àâñÿ ïåð³îä ïîì³òíîãî ðîçêâ³òó ãàñòðîëüí³ òóðè , ïåðø³ äèñêè ... Äèñê³â íà ñüîãîäí³ äâà: Â³ä÷óòòÿ ïðèñóòíîñò³ (2001), Ìîëîäà Óêðà¿íà forever (2002, ðàçîì ç Îëåñåì Äîí³ºì). Íà öèõ äèñêàõ ïî 11 ï³ñåíü, ðàçîì 22. Ïîçèòèâíèì, ÿê íà ìåíå, º âì³ùåííÿ òåêñò³â ï³ñåíü Êàëºêö³¿ , ÿê³ òåïåð ñòàþòü äîñòóïí³øèìè ëþäÿì, ÿê³ ìàëè çìîãó ùîñü ÷óòè ïðî ëå´åíäàðíèé õàðê³âñüêèé ãóðò. Íó à ñàì³ òåêñòè, ÿê âîäèòüñÿ, îáðîñòàþòü ïåðñîíàæàìè, ì³òàìè, ïë³òêàìè, æ³íêàìè òà ³íøîþ, ö³ëêîì ôàêóëüòàòèâíîþ, ïîáóòîâîþ ãåðìåíåâòèêîþ.

120

Êàëüì³þñ

1 2005

Âëàñíå, ïðî ãåðî¿â öèõ òåêñò³â, ïðÿìî àáî é îïîñåðåäêîâàíî ç íèìè ïîâ ÿçàíèõ, ³ ðîçïîâ³äàº Ñàøêî Íåäîí³é, êîðèñòóþ÷èñü ö³êàâèì ³ ïë³äíèì, õî÷ ³íêîëè ïðîáëåìàòè÷íèì ïðèíöèïîì íàíèçóâàííÿ ôàêò³â, ïîä³é òà ³ìåí. Âçÿòè, ïðèì³ðîì, âñå òîãî æ Ñåðã³ÿ (Æàäàíà), ðîçïîâ³äü ïðî ÿêîãî ñòàëà ëåéòìîòèâîì åñåþ. Àáî ÿêîãî ³íøîãî Ïîçàÿêà (Þð³ÿ), ïðî ïîáóò ÿêîãî òàê àòðàêö³éíî ðîçâîäèòüñÿ íàø àâòîð. Àáî Òàðàñ Ïðîõàñüêî, ðîçïîâ³äàþ÷è ïðèíàã³äíî ïðî ÿêîãî, Ñàøêî Íåäîí³é íåâèìóøåíî òà íåíàâ ÿçëèâî ïåðåõîäèòü íà ïîñòàòü ïðåçèäåíòà ÀÓÏ Òàðàñà Ôåäþêà: Òàðàñ Ïðîõàñüêî íåîðäèíàðíèé ³ íàäçâè÷àéíî òàëàíîâèòèé ïèñüìåííèê-ô³ëîñîô. Íàðîäèâñÿ â 1968 ðîö³, àâòîð êíèæîê ²íø³ äí³ Àííè , FM-Ãàëè÷èíà , ÍåïðÎñò³ . Â æîâòí³ 1990ãî áðàâ ó÷àñòü ó ñòóäåíòñüê³é ðåâîëþö³¿ íà ãðàí³ò³ â Êèºâ³. Ïðàöþâàâ æóðíàë³ñòîì, áàðìåíîì, äâ³ðíèêîì. Æèâå â ²âàíîÔðàíê³âñüêó. ßê çà òâîð÷³ñòþ, òàê ³ çà ñòèëåì ïîâåä³íêè ïîñòàòü Òàðàñà ñâîºð³äíà ðå³íêàðíàö³ÿ Ãðèãîð³ÿ Ñêîâîðîäè. <...> Òàíÿ Äîí³é ïåðåêîíàëà ãîëîâó Àñîö³àö³¿ Óêðà¿íñüêèõ Ïèñüìåííèê³â Òàðàñà Ôåäþêà ³íâåñòóâàòè íå â êíèæêîâèé, à â ìóçè÷íèé ïðîåêò íåâåëèêó ñóìó êîøò³â, ùî ïåðåäàâ íà ïîòðåáè ÀÓÏó àðàáñüêèé ìåöåíàò Ê³âàí Åäíàí (ïîäÿêó öüîìó áëàãîä³éíèêó áóëî ñêëàäåíî íà îáêëàäèíö³ äèñêó). Òàðàñ Ôåäþê â³äîìèé óêðà¿íñüêèé ïîåò, àâòîð çá³ðîê Äîñâ³òí³ æóðàâë³ , Â³÷ íà â³÷ , Äâ³ õâèëèíè óâàãè , ...³ ïðîìîâ÷àòè íå ïîñì³þ , Ïîë³ò îñ³ííüî¿ áäæîëè , ×îðíèì ïî á³ëîìó , Õðåùàò³ ï³âäåíí³ ñí³ãè , Çîëîòî ³íê³â , ãîëîâà ÀÓÏ, îðãàí³çàö³¿, ùî ïîñòàëà ÿê àëüòåðíàòèâà çàøêàðóáë³é Ñï³ëö³ Ïèñüìåííèê³â Óêðà¿íè (ÑÏÓ), âäàëèé ìåíåäæåð ³ îðãàí³çàòîð . (Äîâîë³ ïðèòîìí³ äîâ³äêè ïðî îáîõ ïèñüìåííèê³â, ëèøå îò ïîäóìàëîñü à ùî, êîëè á Ñàøêî çãàäàâ âèïàäêîâî Âîëîäèìèðà Ñîñþðó? ïåðåðàõîâóâàâ áè óñ³ 60 éîãî êíèæîê?). Àëå íàéãîëîâí³øå ïðî ãîëîâó ÀÓÏ íàïðèê³íö³ ïàñàæó: Íåïèòóùèé, ÷èì äèñîíóº ç ïåðåâàæíîþ á³ëüø³ñòþ ë³òåðàòóðíî-ìèñòåöüêîãî ñåðåäîâèùà . Ïîä³áíî¿, ñêàçàòè á, êîíô³äåíö³éíî¿ ³íôîðìàö³¿ ó êíèæå÷ö³ âèñòà÷àº. Ñêàæ³ìî, ëèøå ç íå¿ ìîæíà ä³çíàòèñÿ ïðî ïðè÷èíè îñòàòî÷íî¿ â³äìîâè Ìàêñèìà Ðîçóìíîãî â³ä ïîåòè÷íî¿ òâîð÷îñòè, ÿêèé ç ãðàôîìàí³â (ÿê ñêàçàíî ïðî ñüîãî ïîåòà ó êàíîí³÷í³é ÌÓÅÀË) â÷àñíî ïåðåêâàë³ô³êóâàâñÿ â ðåäàêòîðè ïîåòè÷íîãî àëüìàíàõó Êîëåêö³ÿ . Ëèøå çâ³äñè, çíîâ-òàêè, ä³çíàºìîñü ïðî äîâîë³ ñóâîð³ ïðàâèëà, ùî äîì³íóþòü â ðîäèí³ Ìîñ³â-Ìåëüíèêîâèõ (ñòîð. 7) ³ òàêå ³íøå.

121

Êàëüì³þñ

1 2005

Îäíèì ñëîâîì, ìàºìî ñïðàâó ç ïèñüìîì, ÿêîãî ñüîãîäí³ â³ä÷óòíî áðàêóº. Ì³ò ïðî ´åíåðàö³þ 90-õ ìàº âñ³ ï³äñòàâè áóòè ñòâîðåíèì âæå ñüîãîäí³. Íå ÷åêàþ÷è, ïîêè ñàì³ ïåðñîíàæ³, òàê çâàí³ äåâ ÿíîñòèêè, ç³ñòàðÿòüñÿ, îñòàòî÷íî çìàðàçì³þòü ³ ïî÷íóòü ïèñàòè ñâî¿ áåçê³íå÷í³ ìåìóàðè, ÿê öå äàâíî óæå ñòàëîñÿ ç ø³ñòäåñÿòíèêàìè. Ë³ïøå âæå íàñë³äóâàòè äîñâ³ä â³ñ³ìäåñÿòíèê³â, ÿê³ âñ³ìà äîñòóïíèìè çàñîáàìè ïåðåêîíóâàëè (³ òàêè, çäàºòüñÿ, ïåðåêîíàëè) ãðîìàäñüê³ñòü íå ëèøå ó ñâîºìó ³ñíóâàíí³, àëå é ó ñâî¿é ö³ëêîâèò³é êðåàòèâí³é ïðèòîìíîñò³. Â³äòàê, æîäåí Àíäðóõîâè÷ àáî é ²ðâàíåöü (íå êàæó÷è âæå ïðî äîâ³ðëèâèõ, ìîâ ä³òè, ÇÌ², ÒÁ ÷è ²ÁÒ) ó âëàñí³é ë³òåðàòóðí³é ïðèòîìíîñò³ í³ íà ìèòü íå ñóìí³âàºòüñÿ. Ïîä³áí³ áàéêè ç³ ñêëåïó öå, âëàñíå, òå, áåç ÷îãî íå îá³éòèñÿ æîäíîìó ÿâèùó, ÿêå ïðåòåíäóº íà ñòàòóñ ìèñòåöüêîãî áðåíäó, à ïàðàëåëüíî øóêàº ñâîãî ì³ñöÿ â ³ñòîð³¿ âæå íàâ³òü íå òåïåð, à ïðîñòî çàðàç. Íó à òå, ùî áðåíäè ó êîæíîìó âèïàäêó âèÿâëÿþòüñÿ ëèøå ñèìóëÿêðàìè, í³êîãî âæå, çäàºòüñÿ, íå øîêóº. êâ³òåíü 2003 ð. ì. Äîíåöüê

122

Êàëüì³þñ

1 2005

ªâãåí ÁÀÐÀÍ ÍÀÒÞÐÌÎÐÒÈ Ç ÍÎÌÅÐÀÌÈ ² ÁÅÇ ÍÈÕ (Îëåã Êðèøòîïà. Ìèñòåöòâî ñêëåþâàòè ÷åðåïêè. ²âàíî-Ôðàíê³âñüê: Ë³ëåÿ ÍÂ, 2002. 72 ñ.)

Ï³ñëÿ äåÿêîãî çàòèøøÿ ³âàíî-ôðàíê³âñüê³ í³÷í³ âîëîöþãè (òàê íà îäí³é ³ç ïðåçåíòàö³é äèðåêòîð âèäàâíèöòâà Ë³ëåÿ ÍÂ Âàñèëü ²âàíî÷êî ðîçøèôðîâóâàâ òàºìíè÷ó àáðåâ³àòóðó) ö³º¿ îñåí³ 2002 ðîêó çáèðàþòü íåïîãàíèé êíèæêîâèé óðîæàé : âèéøëè ïîåòè÷íà çá³ðêà Â.Ìàõíà Ïëàâíèê ðèáè , ôîòîàëüáîì Íàø Ñòàí³ñëàâ³â , êíèãè ïðîçè Ò.Ïðîõàñüêà ÍåïðÎñò³ , À.Ìîðãîâñüêîãî Àâå, Ìàð³º, àâå! , Î.Êðèøòîïè Ìèñòåöòâî ñêëåþâàòè ÷åðåïêè . Îñòàííÿ ³ç íàçâàíèõ º âæå äðóãîþ ó äîðîáêó ìîëîäîãî ïðîçà¿êà, ÿêèé âèòâîðþº âëàñí³ æèòòºâ³ ³ñòîð³¿ ó âèãàäàíîìó ïðîâ³íö³éíîìó ì³ñòå÷êîâ³ Êîáèëÿíñüê (ïåðøà êíèãà Ñóðäîêàìåðà âèéøëà 2000 ðîêó â êè¿âñüêîìó âèäàâíèöòâ³ Ñìîëîñêèï ). Ïåðøèé òâ³ð ó êíèç³ (â³í íå îçíà÷åíèé æàíðîâî) ìàº íàçâó Ìèñòåöòâî ñêëåþâàòè ÷åðåïêè . Òàêà ñîá³ òðèâ³àëüíà ³ñòîð³ÿ ïðî ìîëîäó ñ³ì þ (Ìèðîí òà Ëåñÿ), ÿêà çà ï ÿòü ðîê³â ñï³ëüíîãî æèòòÿ òàê ³ íå çìîãëà âèçíà÷èòè, ùî ¿õ îá ºäíàëî. Ìèðîí, ÿê ñïðàâæí³é ÷îëîâ³ê, ÷àñ â³ä ÷àñó çðàäæóâàâ äðóæèí³, ïðèâîäÿ÷è âèïàäêîâèõ ïàñ³é íà âëàñíó êâàðòèðó, êîëè äðóæèíà áóëà â í³÷íîìó ÷åðãóâàíí³ â ë³êàðí³. Öå òðèâàëî äîòè, ïîêè îäíîãî ðàçó (à â³í ìóñèâ ñòàòèñÿ) äðóæèíà íå çàñòàëà ÷îëîâ³êà ó ë³æêó ç ³íøîþ. Âñÿ öÿ ³ñòîð³ÿ çàê³í÷óºòüñÿ õåï³ åíäîì Ìèðîí ñóìóº çà Ëåñåþ, â³äòàê, ï³ñëÿ í³÷íî¿ ïðèãîäè ç ïîáèòòÿì, â³í ïîâåðòàºòüñÿ äîäîìó ³ çàñòàº òàì äðóæèíó. Íàïåâíå, âîíà òåæ ñóìóâàëà, çðåøòîþ, òèõ æ³íîê õ³áà çðîçóì³ºø Ùå òóò ìàºìî îáðàç ä³â÷èíè ²ðö³ (öå ¿¿ çàñòàëà Ëåñÿ ç³ ñâî¿ì ÷îëîâ³êîì), äâîþð³äíîãî áðàòà Ëåñ³ ²âàíà, äî ÿêîãî Ìèðîí ðåâíóº äðóæèíó, ³ ñòàðèé ïðîôåñîð Àíòîí Äìèòðîâè÷, íóäíèé ìåíòîð, ÿêèé ïàí³÷íî áî¿òüñÿ ñâîº¿

123

Êàëüì³þñ

1 2005

äðóæèíè. Ùå äåê³ëüêà ïåðñîíàæ³â ³ñíóþòü íà ð³âí³ ò³íåé: áàòüêè Ìèðîíà, ÿê³ çãîð³ëè ï³ä ÷àñ ïîæåæ³ â ðåñòîðàí³, äÿäüêî Ìèðîíà, áàòüêè Ëåñ³. Ìîæíà ó öüîìó òâîð³ âèøóêóâàòè ùå øîñü. Òîé æå ²âàí Öèïåðäþê â àíîòàö³¿ ãîâîðèòü ïðî êîõàííÿ, çðàäó, ïîøóê ñåáå , äàº ïîçèòèâíó îö³íêó: Ïðîíèçëèâà òà çâîðóøëèâà ðîçïîâ³äü, âèøóêàíèé ñòèëü ïèñüìà . Áðàêóº, íàïåâíî, íàéãîëîâí³øîãî: ìåòè. Ç ÿêîþ ìåòîþ ðîçêàçàíà öÿ ³ñòîð³éêà, ó ÷îìó ¿¿ ãëèáèííà ñóòü? Ìîæëèâî, îöÿ ³ñòîð³éêà, ÿêèõ áàãàòî çóìîâèëà â³äñóòí³ñòü æàíðîâî¿ îçíàêè. Ïîâ³ñòü? Îïîâ³äàííÿ? Òàêà ñîá³ ïîáóòîâà çàìàëüîâêà, â ïðèíöèï³ ïîãîäæóþñü ³ç Öèïåðäþêîì, ïðîíèçëèâà, çâîðóøëèâà . Ìîæíà òàêîæ ãîâîðèòè ïðî íàáèòó ðóêó ïðîçà¿êà . Êðèøòîïà, íå äèâëÿ÷èñü íà ìîëîäèé â³ê (öüîãîð³÷ éîìó ñïîâíèëîñÿ 24), º âðîäæåíèì åï³êîì, â³í ãîâîðèòü ³ ìèñëèòü ÿê ïðîçà¿ê (ó íüîãî õóäîæíº ìèñëåííÿ, äîáðå âèáóäîâàíà ³ ëîã³÷íî çìîíòîâàíà ôðàçà, âäàë³ ñïîñòåðåæåííÿ). Öå â íüîãî áóëî ³ ó ïåðø³é äåáþòí³é êíèç³. Â³äì³íí³ñòü ì³æ öèìè êíèãàìè ó çàãàëüíîìó íàñòðîºâ³: òåìíîìó, çëîâ³ñíîìó â ïåðø³é êíèç³, ëåãøîìó, ñâ³òë³øîìó â äðóã³é. Ùîäî äðóãîãî òâîðó ó êíèç³ Ìèñòåöòâî ñêëåþâàòè ÷åðåïêè , òî éîãî íàçâà Ïîõîðîí äðóãà (íàòþðìîðò áåç íîìåðà) ³ çì³ñò ïåðåãóêóþòüñÿ ³ç ðàíí³ìè ìîíîëîãàìè ²âàíà Öèïåðäþêà ( Ïîõîðîí äðóãà , Ìåí³ ñüîãîäí³ õî÷åòüñÿ ïèñàòè ïðî (ó õâèëèíè òâîð÷î¿ ³ìïîòåíö³¿) . Ó òîãî æ Öèïåðäþêà º ìîíîëîã ³ç íàçâîþ Íàòþðìîðò ëþòíåâîãî ðàíêó ç³ ñòàðèì áóäèíêîì . Íàïèñàííÿ öüîãî òåêñòó â Êðèøòîïè âèêëèêàíå øâèäøå âñüîãî ïðè÷èíîþ, ÿêó â³í íàçèâàº ñàì Ñòðàõ ìàéáóòíüîãî, áåçë³òåðàòóðîôîá³ÿ Íå ìîæíà ¿¿ âáèâàòè, íàâ³òü âèçíàâàòè ñïðàâæíþ êîí÷èíó íå ìîæíà; òðåáà â³ðèòè â êðàùå, â íåòðèâàëó ëåòàðã³þ, ñêàæ³ìî (ñ. 58). Ïîïðè ïîçèòèâè ôîðìàëüíîãî ïëàíó, âñë³ä çà Öèïåðäþêîì ÿ ¿õ âæå íàçâàâ, íàéãîëîâí³øèé íåäîë³ê â³äñóòí³ñòü âëàñíî¿ òåìè. Àáî êðàùå ñêàçàòè ïîøóê âëàñíî¿ òåìè. Ãàäàþ, Êðèøòîïà öå ñàì ðîçóì³º, à ö³ äâà òåêñòè, îá ºäíàí³ â êíèæå÷êó ïðîçè, º í³÷èì ³íøèì, ÿê íàãàäóâàííÿ ïðî ñåáå: ÿ º, ÿ éäó Öå ÷åñíà ïîçèö³ÿ, ³ êîæåí ë³òåðàòîð ìàº íà íå¿ ïðàâî ïðàâî òâîð÷îãî ïîøóêó, à ïàóçó ìîæíà çàïîâíèòè ³ ïðîõ³äíèìè òâîðàìè (õî÷à, ìîæíà é íå çàïîâíþâàòè). Áî íàäòî âæå ìàºìî ñüîãîäí³ áàãàòî êíèã, ÿê³ º â íàéêðàùîìó âèïàäêó çá³ðêîþ ïîáóòîâèõ ñèòóàö³é, ³ ÿê³ ðîçðåêëàìîâóþòüñÿ, ÿê ÷è íå íàéêðàù³ ïðîçîâ³ ç ÿâè ïîòî÷íîãî ðîêó (ÿñêðàâèé ïðèêëàä, í³áèòî ðîìàí Î. ²ðâàíöÿ Ð³âíî / Ðîâíî ). Ó Êðèøòîïè ïîøóê òðèâàº öüîìó ñâ³ä÷åííÿ

124

Êàëüì³þñ

1 2005

ïóáë³êàö³ÿ ôðàãìåíò³â ðîìàíó Ìîíñòðè ó 5 ÷èñë³ æóðíàëó Ôîðìà(ð)ò çà 2002 ð³ê. Öèòàòîþ ³ç íüîãî ÿ çàâåðøó ñâî¿ íîòàòêè. Áî Êðèøòîïà ç òèõ àâòîð³â, ÿê³ âñå ðîçóì³þòü ³ äîéäóòü äî âñüîãî ñàì³ (ïðèíàéìí³, öüîãî ñïîä³âàþñÿ â òîé ìîìåíò, êîëè ïèøó): Âñå, ùî òîá³ ïîòð³áíî öå ïðàâäà. Àëå íå ùîäåííà, ÿêà âãðèçàºòüñÿ â î÷³, øìàòóþ÷è ò³ëî ³ äóõ, íå òà, ùî ïëàâàº íà ïîâåðõí³, ÿê øìàòîê ëàéíà, à ÿêàñü ³íøà ïîòàºìíà, ïðèõîâàíà çà ä³ÿìè ³ áåçä³ÿëüí³ñòþ, çà õàîñîì äí³â, çà ñâ³òëîì â³êîí. Ïðè÷îìó îçâó÷èòè öþ ïðàâäó ïîâèíåí õòîñü çîâí³. Á³äà ëèøå, ùî òîé õòîñü òåæ ÷åêàº íà îäêðîâåííÿ â³ä ³íøîãî, à ³íøèé â³ä ùå ³íøîãî Òàê ìè ³ ïîìèðàºìî íå ä³çíàâøèñü íàéãîëîâí³øîãî, íå ïî÷óâøè ÷îãîñü âêðàé âàæëèâîãî, áî æ ºäèíà ³íêîëè äîñòóïíà íàì ïðàâäà öå ñìåðòü . Íå âòðèìàþñü, àáè äîäàòè: ñïîä³âàþñü, ùî öå â³äáóâàºòüñÿ âñå-òàêè ³íêîëè é íå ç íàìè. Ïðèíàéìí³, íå ç öèì àâòîðîì. æîâòåíü 2002 ð. ì. ²âàíî Ôðàíê³âñüê.

Ì²Æ ÑÒÎÐ²ÍÊÀÌÈ ÑÒÀÐÎ¯ ÀËÜÁÎÌÍÎ¯ Ë²ÐÈÊÈ

(Ìàð ÿíà Ñàâêà. Ã³ðêà ìàíäðàãîðà. Ëüâ³â: Âèäàâíèöòâî Ñòàðîãî Ëåâà, 2002. 132 ñ.) Ó Ìàð ÿíè Ñàâêè öå âæå òðåòÿ ïîåòè÷íà çá³ðêà ( Îãîëåí³ ðóñëà , 1995; Ìàëþíêè íà êàìåí³ , 1998). Ùîïðàâäà, 2002 ðîêó ç ÿâèâñÿ ùå îäèí êíèæêîâèé ïðîåêò ó òîìó æ Âèäàâíèöòâ³ Ñòàðîãî Ëåâà Êîõàííÿ ³ Â³éíà , äå âì³ùåíî ïîåç³¿ Ìàð³àííè Ê³ÿíîâñüêî¿ òà Ìàð ÿíè Ñàâêè (ãàðíèé ³ íîñòàëüã³éíèé ïðîåêò êîëèøí³õ òóæàíîê ÒÓÃÀ: òîâàðèñòâî óñàì³òíåíèõ ãðàôîìàí³â, ç öüîãî ë³òãóðòó 10 ðîê³â òîìó ðîçïî÷èíàëàñÿ òâîð÷à äîðîãà îáèäâîõ ïîåòåñ). Îòîæ, ìîæåìî ãîâîðèòè ïðî ñôîðìîâàíå ïîåòè÷íå ß àâòîðêè. ² âñå-òàêè Ã³ðêà ìàíäðàãîðà. Íàïðàâäó, Ìàð ÿíà Ñàâêà ãàðíà, âèòîí÷åíà ïîåòåñà. ßêùî ñüîãîäí³ ìîæíà âèîêðåìèòè äâà øëÿõè, ó ÿê³ ò³êàº ñó÷àñíà óêðà¿íñüêà ïîåç³ÿ àëüáîìíî¿ ë³ðèêè é íàï³âäèëåòàíòñüêå â³ðøîïèñàííÿ âèáóõàþ÷è ÿñêðàâèìè ïðîðèâàìè ó Ñóùå, òî ïîåç³þ Ñàâêè ÿ á â³äí³ñ ñàìå äî ÿñêðàâèõ âç³ðö³â àëüáîìíî¿ ë³ðèêè ( â³ðø³ ïåðåâàæíî ñàëîííîãî ãàòóíêó ÷è ñóòî ³íòèìíîãî ïðèçíà÷åííÿ ), îäíàê, òóò æå é ïîïðàâëÿþñü, ùî ãîâîðþ

125

Êàëüì³þñ

1 2005

ïðî àëüáîìíó ë³ðèêó, ÿêà ñÿãàº ó êðàùèõ âç³ðöÿõ ð³âíÿ âèñîêî¿ ïîåç³¿, íàáóâàþ÷è ô³ëîñîôñüêîãî é åñòåòè÷íîãî çíà÷åííÿ. Â³ðø³ Ì.Ñàâêè äóæå äîáðå ñïðèéìàþòüñÿ íà ñëóõ ³ òàê ñàìî çàäîâ³ëüíÿþòü åñòåòè÷í³ ÷óòòÿ ïðè ³íòèìíîìó ïðî÷èòàíí³. Âîíè ëåãê³, ãðàö³éí³, ñïîâíåí³ ãëèáîêèõ ³ ÷èñòèõ ïåðåæèâàíü, îñ³ííüî¿ íîñòàëüã³¿, åëåã³éíîãî íàñòðîþ. Ïîåòè÷íå ïèñüìî ó Ì.Ñàâêè ïàñòåëüíå ³ òèõå (âëàñíå òàê ðîçïî÷èíàºòüñÿ îäèí ³ç â³ðø³â Âàøàâñüêîãî åòþäíèêà : ñóìóâàòè ïàñòåëüíî ³ òèõî íàñò³ëüêè öå ó Ñàâêè ãàðìîí³éíî êðèõêå çâó÷àííÿ, ùî, çàõîïèâøèñü, âèáà÷àºø ¿é ïðÿìèé ïåðåãóê öüîãî òâîðó ³ç ïîåç³ºþ Ã.Ïåòðîñàíÿê Íàçàâæäè çàëèøèòèñÿ â øêîë³ äîì³í³êàíîê ). Ìàºìî ó Ñàâêè îíîâëåííÿ òàêèõ êëàñè÷íèõ æàíð³â ë³ðèêè, ÿê áóêîë³êà, ìàäðèãàë, áàëàäà (îñòàíí³é ó Ñàâêè íå òàê ñþæåòíèé çð³ç, ÿê ô³êñàö³ÿ âíóòð³øí³õ ïî÷óòò³â), âäàëó ñòèë³çàö³þ ôîðìè (ôîëüêëîðíî-ï³ñåííèõ ³ âëàñíå ë³òåðàòóðíèõ àñîö³àö³é, â³ä Ï³ñí³ Ï³ñåíü ïî÷èíàþ÷è). ×îòèðè ðîçä³ëè çá³ðêè: Ðå÷³ ³ ãîëîñè; Âàêàö³éíèé ñèíäðîì; ×îëîâ³êè ³ Æ³íêè; Ã³ðêà ìàíäðàãîðà âèòâîðþþòü ö³ë³ñíèé, êîíòðàñòíèé ñâ³ò, îñÿÿíèé Ëþáîâ þ. Ñïðàãëèé Ëþáîâ³. Ùåäðèé Ëþáîâ þ. Ìóäðèé Ëþáîâ þ. Ñïîâíåíèé âì³ííÿ ñëóõàòè (âñëóõàòèñÿ) ó Ëþáîâ, ô³êñóþ÷è ð³çíîìàí³òí³ â³äò³íêè, âèÿâè-çíèêàííÿ Ëþáîâ³. Íå ó êîíòðàñòíîìó áîëþ÷îìó çãóñòêîâ³, à ó ñâîºð³äí³é ðåòðîñïåêö³¿ âðàæåíü, â³ä÷óòò³â, ÿê³ ïðîïëèâàþòü íà ôîí³ ïðèðîäí³õ ³ êàëåíäàðíî-îáðÿäîâèõ öèêë³â, ïîáóòîâî-÷àñîâèõ îçíà÷íèê³â. Ö³ â³ðø³ ñïðèéìàºø ÿê ùîäåííèêîâ³ îäêðîâåííÿ ë³ðè÷íî¿ ãåðî¿í³, àëå ç âíóòð³øí³ì â³ä÷óòòÿì ì³ðè ³ òàêòó â çìàëþâàíí³ / â³äòâîðåíí³ â³ä÷óòò³â (îäèí ³ç öèêë³â ó ïîåòåñè òàê ³ íàçâàíèé Êíèãà ðå÷åé (ùîäåííèê) ). Ì.Ñàâêà äîáðå âîëîä³º òàêèì õóäîæí³ì ïðèéîìîì ÿê íàíèçóâàííÿ ïîáóòîâî¿ äåòàë³, âèòâîðþþ÷è çàìêíåíó ñï³ðàëåîáðàçíó íàñòðîºâó êàðòèíó (ìàëþíîê). ¯¿ â³ðø³ ñïîâíåí³ êîëüîðó ³ ìóçèêè. Ì ÿê³ñòü êîëüîð³â ³ çâóê³â, çàïàõ³â. Ñìàê ã³ðêî¿ ìàíäðàãîðè Ö³ â³ðø³ ÷èòàºø, âáèðàºø ó ñåáå, äèõàºø íèìè. Âîíè â³äêðèâàþòü òîá³ ñâ³òëèé, çàáóòèé ñâ³ò ñòàðî¿ àëüáîìíî¿ ë³ðèêè , ÿêîìó ÷àñò³øå çà ³íø³ ïîåòè÷í³ æàíðè âäàâàëîñÿ íàãàäóâàòè ïðî ìàðíîòí³ñòü ³ ìèíóù³ñòü Ëþäñüêîãî áóòòÿ, ºäèíîþ ³ â³÷íîþ ñóòí³ñòþ ÿêîãî, éîãî âèïðàâäàííÿì ³ êàðîþ ( ³ñòèíîþ ó íàéïðîñò³øèõ ðå÷àõ ) çàëèøàºòüñÿ ïî÷óòòÿ Ëþáîâ³ ×ÎËÎÂ²ÊÀ ³ Æ²ÍÊÈ. æîâòåíü, 2002 ð. ì. ²âàíî-Ôðàíê³âñüê

126

Êàëüì³þñ

1 2005

ÇÀÏÎÂ²Ò ËÞÁÎÂÈ

(Àíòîí Ìîðãîâîüêèé. Íåëþáîâ: ðîìàí //Êóð ºð Êðèâáàñó. Âåðåñåíü 2002. ¹ 154. Ñ. 87 135; Æîâòåíü 2002. ¹ 155. Ñ. 125 171; Ëèñòîïàä 2002. ¹ 156. Ñ. 126 176). Âæå ìèíóëî 2 ðîêè, ÿê Àíòîíà íåìàº ñåðåä íàñ, îäíàê éîãî êíèãè æèâóòü ñàìîñò³éíèì æèòòÿì, òîðóþ÷è ñâîþ äîðîãó äî ÷èòà÷à. Çà îñòàíí³ ï ÿòü ðîê³â æèòòÿ (1996 2001) Àíòîí âñòèã çðîáèòè áàãàòî: íàïèñàâ 5 ðîìàí³â ( Ô³ðîïà ºñè! , Ô³ôò³-ô³ôò³ , Àâå, Ìàð³º, àâå! , Íåëþáîâ , Èíøèé ), 2 ïîâ³ñò³ ( Ñìåðòü ó Çîëîòèõ ï³ñêàõ , Ò³íü ïòåðîäàêòèëÿ ), äàòè äåê³ëüêà ³íòåðâ þ. Ç íèõ 2 ðîìàíè âèéøëè îêðåìèìè êíèãàìè ( Ô³ôò³ ô³ôò³ , Àâå, ìàð³º, àâå! ), îäèí ùå â äîðîç³ äî ÷èòà÷à ( Èíøèé ). Òå, ùî çðîáëåíî, âðàæàº: áî â Àíòîíîâ³é ë³òåðàòóðí³é ïðàö³ ìàºìî äîáðîòíèé ³ ãëèáèííèé ïëàñò óêðà¿íñüêî¿ ïðîçè ìîðàëüíî-åòè÷íî¿ ïðîáëåìàòèêè. À ìè é äîñ³ äóìàºìî, ùî âèáðàòè ç âåëèêîãî ìîðÿ ïðîçîâèõ âèòâîð³â, òóïî î÷³êóþ÷è âëàñíèõ áîðõåñ³â ³ ìàðêåñ³â, íåõòóþ÷è äîñâ³äîì Â.Ì³íÿéëà, À.Êîíäðàòþêà, À.Ñîäîìîðè, À.Ìîðãîâñüêîãî ¯õ íå òàê áàãàòî, àëå é íå ìàëî. Íà æàëü, öüîãî ìàëî ìè òåæ íå çíàºìî. Íå õî÷åìî. Íå ëþáèìî. Îñü ³ îñòàíí³é ç äðóêîâàíèõ ðîìàí³â Àíòîíà Ìîðãîâñüêîãî, ùî ç ÿâèâñÿ íà ñòîð³íêàõ æóðíàëó Êóð ºð Êðèâáàñó â îñ³íí³ ì³ñÿö³ 2002 ðîêó, ãîâîðèòü ïðî òå ñàìå ïðî òå â³÷íå ïðî ëþäñüêó ÍÅËÞÁÎÂ. Íà ïåðøèé ïîãëÿä, ñþæåò ðîìàíó áàíàëüíèé: îäíîìó ç ïåðñîíàæ³â òâîðó, òÿæêî õâîðîìó Ïåòðîâ³ Çàâàëüíþêó ïðèõîäèòü ³äåÿ ç³áðàòè êîëèøí³õ îäêîêëàñíèê³â, àáè â³äñâÿòêóâàòè 25-ë³òí³é þâ³ëåé çàê³í÷åííÿ øêîëè. Íà öüîìó çàãàëüíîìó ñþæåòíîìó òë³ ðîçãîðòàºòüñÿ äîëÿ ê³ëüêîõ â÷îðàøí³õ îäíîêëàñíèê³â: Ìèõàéëà Ä³ð÷åíêà, Ãàëèíè Ìàæåÿêè, Ëåâêà Øàðïàíñüêîãî, Àíàòîë³ÿ Ñîìà, Þðêà Îáåðòþêà. Âñå ä³éñòâî â³äáóâàºòüñÿ â ñïåêîòí³ äí³ ë³òà 1999 ðîêó, íàïåðåäîäí³ ÷åðãîâèõ ïðåçèäåíòñüêèõ âèáîð³â. Âëàñíå, öåé ðîìàí ïðî íàøèõ ñó÷àñíèê³â, ïðî òó ñóñï³ëüíî-ïîë³òè÷íó àòìîñôåðó, ÿêà ïðèçâåëà äî ìîðàëüíîãî ïàä³ííÿ êîæíîãî ³ç íèõ, íå äèâëÿ÷èñü, íà ÿê³é ñõîäèíö³ ñîö³àëüíîãî ñòàòóñó âîíè çíàõîäÿòüñÿ: âóëè÷íèé æåáðàê Âîëîäèìèð Á³ëèé, ùî çàðîáëÿº ÷èòàííÿì íà âóëèöÿõ Áóçäóãàíà Ñâÿòîãî ïèñüìà ÷è ì³ñöåâà çíàìåíèò³ñòü, á³çíåñìåí Ëåâêî Øàðïàíñüêèé, âàëþòíà ïðîñòèòóòêà Ãàëèíà Ìàæåÿêà ÷è êîëèøí³é ðîá³òíèê ãàëüâàí³÷íîãî

127

Êàëüì³þñ

1 2005

öåõó, à òåïåð ïåíñ³îíåð ïî ³íâàë³äíîñò³ é ô³ëîñîô ç íåîáõ³äíîñò³ Ìèõàéëî Ä³ð÷åíêî, ë³äåð áóçäóãàíñüêî¿ ÀÃÏ, ïàðò³éíèé áîñ Àíàòîë³é Ñîì ÷è ì³ñöåâèé ï³¿òà Þðêî Îáåðòþê Êîæåí ç íèõ âòðàòèâ öþ çäàòí³ñòü ëþáèòè, ³ êîæåí ç íèõ ñòàðàºòüñÿ ïîâåðíóòè ¿¿, ìîæëèâî, çà âèíÿòêîì Þðêà Îáåðòþêà. Ïåòðî Çàâàëüíþê òðàêòóº öåé þâ³ëåé, ÿê ðåïåòèö³þ Ñóäíîãî Äíÿ, áî â³í õî÷å áîäàé ïåðåä ñìåðòþ ä³çíàòèñÿ, ÷è º ñåðåä éîãî êîëèøí³õ îäíîêëàñíèê³â ÙÀÑËÈÂÀ ËÞÄÈÍÀ: ×è º õî÷à á îäèí /îäíà/, õòî í³êîìó íå çàçäðèòü, óñ³ì-óñÿ çàäîâîëåíèé? ×è ââàæàº õòî-íåáóäü ñåáå ùàñëèâèì? Íà ÿêèõ ï³äñòàâàõ? ßê ðîçóì³º ùàñòÿ? Øèðøå - êîìó â Óêðà¿í³ õîðîøå æèâåòüñÿ? Á³çíåñìåíó, ïîë³òèêó, òîðãàøó ÷è êóðâ³? Äîìîãîñïîäèí³, ³íòåë³ãåíòó? Ìîæå, Ïðåçèäåíòó? Áàíê³ðàì, ãåíåðàëàì, ¿õí³ì ä³òÿì? Àñïåêò ñîö³ÿëüíèé ó ô³ëîñîôñüêèé: ö³íí³ñòü ³ ÿê³ñòü æèòòÿ. Çíàéòè ùàñëèâ÷èêà ÷èì íå ñòèìóë? ß ïðîñòî çìóøåíèé äîæèòè äî þâ³ëåþ, çàðàäè îäíîãî ïðàâåäíèêà Çäàâàëîñÿ á âñå ïðîñòî, ³ âñ³ ïîãîäÿòüñÿ. Óñ³ ïðèáóäóòü ç ðàä³ñòþ é îõî÷å ï³äíåñåí³, çáåíòåæåí³, âðî÷èñò³: ï³ðíóòè õî÷ íà ìèòü! ó ðîìàíòè÷íó åïîõó Þíîñòè. Õòî çíåõòóº òàêîþ ìîæëèâ³ñòþ? Þð ïðèëåòèòü ç Ìàãàäàíà, ³íø³ ç Ïîëüù³, ²òàë³¿ Ìàäàãàñêàðó. Ïåðåðâóòü êîíòðàêòè, â³äïðîñÿòüñÿ, áóäü-÷èì ïîæåðòâóþòü, à ïðè¿äóòü. Çäàºòüñÿ, âñå ³äå äî ïîçèòèâíîãî ðåçóëüòàòó. Òèì á³ëüøå, ùî Ëåâêî Øàðïàíñüêèé ìàéæå ãîòîâèé ïðîñïîíñîðóâàòè çóñòð³÷, àëå ïðè óìîâ³, ùî éîãî ïîïðîñèòü îñîáèñòî Ãàëèíà Ìàæåÿêà, ÿêà ç âóëè÷íî¿ êóðâè ïåðåòâîðèëàñÿ íà äîáðîïîðÿäíó äîìîãîñïîäàðêó, à ï³ñëÿ òîãî, ÿê âçÿëà ³ç ÷îëîâ³êîì öåðêîâíèé øëþá, íàðåøò³ î÷³êóº äîâãîæäàííî¿ äèòèíè. Îäíàê, âñå çðèâàºòüñÿ: Ëåâêî ïîòðàïëÿº ó ë³êàðíþ ³ç ä³àãíîçîì êàíöåðà (ðàê), é âèãàíÿº îäíîêëàñíèê³â ³ç ë³êàðíÿíî¿ ïàëàòè. Ïî äîðîç³ âîíè çàõîäÿòü ó ðåñòîðàí Ä³ð÷åíêî, Ñîì, ùî ìîðäóºòüñÿ ïèòàííÿì íå ïðîãàäàòè ó âèáîð³ êàíäèäàòà ó Ïðåçèäåíòè, Ìàæåÿêà ³ Çàâàëüíþê. ßê çàâæäè, ïàäàº íà õâ³ñò Îáåðòþê. Öÿ ì³í³-çóñòð³÷ çàê³í÷óºòüñÿ òðàã³êîì³÷íîþ ñèòóàö³ºþ: Çàâàëüíþê âèõîäèòü ó òóàëåò ³ òàì ïîìèðàº íà óí³òàç³. Ðåïåòèö³¿ Ñóäíîãî Äíÿ íå âèéøëî. Âñ³ ïåðåéíÿò³ ñîáîþ, ³ íå ïåðåéìàþòüñÿ äîëåþ (íåäîëåþ) ³íøèõ. Ïåðåìàãàº íåëþáîâ. ßê çàâæäè. Íàâ³òü îñòàíí³ ñòîð³íêè ðîìàíó, ÿê³ ïðèñâÿ÷åí³ Ñîìîâ³ â³í íàðåøò³ âèð³øóº îäðóæèòèñÿ ³ç ñâîºþ ñåêðåòàðêîþ é â³äïðàâëÿº ñåáå ó â³äïóñòêó, àáè ïîçáóòèñÿ ñïîêóñëèâî¿ ïðîïîçèö³¿ ïðîäàòèñÿ íà âèáîðàõ ñâ³ä÷èòü ïðî ïåðåìîãó ÍÅËÞÁÎÂ². Ìîðãîâñüêèé âèð³øóº ìîðàëüíî-åòè÷íó ïðîáëåìó ÍÅËÞÁÎÂ² íà ïîáóòîâîìó çð³ç³, à òîìó âîíà ðîçêðèòà ïåðåêîíëèâî

128

Êàëüì³þñ

1 2005

é õóäîæíüî àðãóìåíòîâàíî. Àíòîí ìàéñòåð ïîáóòîâî¿ äåòàë³ âàðòî ïåðå÷èòàòè ñòîð³íêè, â ÿêèõ çìàëüîâóºòüñÿ ïðîöåñ ñïîæèâàííÿ ¿æ³ ãåðîÿìè ÷è ïðîöåñ ãðè ó ïðåôåðàíñ, àáè ïåðåêîíàòèñÿ ó âèðàçíîñò³ íàòóðàë³ñòè÷íèõ øòðèõ³â. Öåé ïîáóòîâèé íàòóðàë³çì îêðåìèõ êàðòèí ³ ñèòóàö³é ó À.Ìîðãîâñüêîãî íå º ñàìîìåòîþ, â³í äîïîìàãàº ðîçêðèâàòè âñþ àáñóðäí³ñòü ïîä³áíèõ êàðòèí ³ ñèòóàö³é, íå âïàäàþ÷è ó ãð³õ ïåðåá³ëüøåííÿ ÷è ìåëîäðàìè. Ðîìàí Íåëþáîâ öå ñâ³òîãëÿäíèé çàïîâ³ò ïèñüìåííèêà, ÿêèé äî îñòàíí³õ äí³â çàëèøàâñÿ íåáàéäóæèì äî äîë³ îêðåìî¿ ëþäèíè, íåáàéäóæèì äî äîë³ ñâîº¿ êðà¿íè. Ëþäèíà ïðèðå÷åíà ëþáèòè, ÿê òðàâà, äåðåâà òÿãíóòèñÿ âãîðó, äî ñîíöÿ. Çàïîâ³äü ëþáîâè íå âèìîãà ÷è íàêàç, ðàäøå ïîðàäà, ï³äêàçêà , öèìè ì³ðêóâàííÿìè îäíîãî ³ç ãåðî¿â òâîðó Ìîðãîâñüêèé âèñëîâèâ âëàñíå ñâ³òîãëÿäíå êðåäî. ßêå ââàæàâ íåáàíàëüíèì ïîâòîðèòè äëÿ íàñ. ëèñòîïàä, 2003 ð. ì. ²âàíî-Ôðàíê³âñüê

ÒÐÈÍÀÄÖßÒÜ ÐÈÒÓÀËÜÍÈÕ ÎÁÐÓ×²Â ÞÐ²ß ÀÍÄÐÓÕÎÂÈ×À

(Þð³é Àíäðóõîâè÷. Äâàíàäöÿòü îáðó÷³â: Ðîìàí. - Êè¿â: Êðèòèêà, 2003. - 320 ñ.) Ìîæíà, çâè÷àéíî, ðîçïî÷àòè ³ç ôðàçè âîæäÿ ñâ³òîâî¿ ðåâîëþö³¿: Øàíîâí³, ðåâîëþö³ÿ, ÿêî¿ òàê äîâãî î÷³êóâàëè, íàðåøò³ çä³éñíèëàñÿ! Çíà÷íî ï³çí³øå âèÿâèòüñÿ, ùî öå í³ÿêà íå ðåâîëþö³ÿ, ³ íàâ³òü íå áóðÿ ó øêëÿíö³ âîäè. À òàê, îäíå íåïîðîçóì³ííÿ... ßêèé öå ìàº ñòîñóíîê äî íîâîãî ðîìàíó Àíäðóõîâè÷à? Æîäíîãî. Êð³ì òîãî, ùî ðîìàí, ïðî ÿêèé òàê äîâãî ãîâîðèëîñÿ ³ ÿêîãî òàê äîâãî î÷³êóâàëè, òàêè ïðèéøîâ äî ÷èòà÷à. Ñïî÷àòêó öå ïëàíóâàëîñÿ íàçâàòè Êîð÷ìà íà Ì³ñÿö³ , â³äòàê Äâàíàäöÿòü ðèòóàëüíèõ îáðó÷³â , ïîêè àâòîð íå çóïèíèâñÿ íà íåéòðàëüíîìó ñëîâîñïîëó÷åíí³ Äâàíàäöÿòü îáðó÷³â . Ñïðàâà íå â íàçâ³, õî÷à, ÷àñòêîâî, é ó í³é. Ñïðàâà ó òîìó, ùî Àíäðóõîâè÷ êàíîí³çóâàâ ñåáå ÿê ïîòåíö³éíîãî ãåðîÿ âëàñíèõ ðîìàí³â. Çäàºòüñÿ, íàâ³òü â îäíîìó ç ³íòåðâ þ â³í çàÿâèâ, ùî äîñÿã òîãî â³êó, êîëè ìîæå ïèñàòè ò³ëüêè ïðî ñåáå. Òóò âæå íå éäåòüñÿ, äîáðå öå ÷è ïîãàíî. Òóò ïðîñòî êîíñòàòóºòüñÿ ôàêò êàíîí³çàö³¿. Âæå íàâ³òü

129

Êàëüì³þñ

1 2005

íå çàïèòóºìî, ÷è ìàâ ïðàâî Àâòîð íà ïîä³áíèé ìèñòåöüêèé õ³ä. Àíäðóõîâè÷ äàâíî çðîçóì³â, ùî í³êîãî í³÷îãî íå òðåáà çàïèòóâàòè. Ë³òåðàòóðà æèâå âëàñíèìè çàêîíàìè, ìàº âëàñíó øêàëó ³ºðàðõ³¿, ³ ÷èòà÷ âèñòóïàº íå ñò³ëüêè ñï³âòâîðöåì, ÿê º çàñîáîì äëÿ ïèñüìåííèöüêèõ ìàí³ïóëÿö³é. Öåé ðîìàí Àíäðóõîâè÷à, ÿê ³ ïîïåðåäí³, âèêëèêàâ íåîäíîçíà÷í³ îö³íêè. Çíîâó æ òàêè, Àíäðóõîâè÷ âæå äàâíî íå çâàæàº íà íèõ. Ó ïðèíöèï³, äîáðå ðîáèòü, ³íàêøå íå áóëî áè íà óêðà¿íñüêîìó ´ðóíò³ ôåíîìåíó Àíäðóõîâè÷à . Â³í ïîâîäèòü ñåáå ÿê êîðîëü, çäåá³ëüøîãî, ùåäðèé ³ âåëèêîäóøíèé. Â³í äîçâîëÿº ñîá³ êðèòèêóâàòè ñóñï³ëüñòâî, êðèòèêóâàòè âëàäó, ìàéæå ïîçáóâñÿ ºâðåéñüêîãî êîìïëåêñó - ÷è íå â³äêðèòî ïðèçíàþ÷èñü, íå ñïðîñòîâóþ÷è ïë³òîê, ùî éîãî áàáóñÿ ºâðåéêà ñåáòî ïîâîäèòü ñåáå, ÿê â³ëüíèé ãðîìàäÿíèí Äåðæàâè ÇÅÌËß. ² ïðàâèëüíî ðîáèòü! Â³í ñâî¿ì ë³òåðàòóðíèì ³ æèòòºâèì äîñâ³äîì ñì³øíî, êîëè ïèñüìåííèêîâ³ òàêîãî ðàíãó, ÿê Àíäðóõîâè÷ äîð³êàþòü íåçíàííÿì æèòòÿ, áî ÷èì ó òàêîìó ðàç³ º ë³òåðàòóðà ñòâåðäèâ îñîáèñòå ïðàâî íàçèâàòè, ïðîæèâàþ÷è, ðèòóàëüí³ îáðó÷³, äå òðèíàäöÿòèì, íåùàñëèâèì , º àâòîðñüêå âèçð³âàííÿ ïðàâà íàçèâàòè. Á³äà íå â òîìó, ùî, ÿê ñòâåðäæóþòü îêðåì³ êðèòèêè, Àíäðóõîâè÷ íå ìîæå ïîêè ùî íà íàëåæíîìó ð³âí³ ãîâîðèòè íà â³÷í³ òåìè. Çðåøòîþ, çâ³äêè ìè ìîæåìî çíàòè, íà ÿêîìó ð³âí³ öüîìó àâòîðîâ³ íàëåæèòüñÿ ãîâîðèòè? Á³ëüø³ñòü ç óêðà¿íñüêèõ àâòîð³â ïîêè ùî ò³ëüêè äåêëàðóþòü, Àíäðóõîâè÷ âñå-òàêè ãîâîðèòü. ² ùîñü òàêè çà÷³ïàº â³í ñâî¿ìè ðîçìîâàìè, ÿêùî ñóñï³ëüñòâî ðåàãóº íà íèõ, äðàòóþ÷èñü ÷è ñõâàëþþ÷è. Îäèí ³ç õóäîæí³õ õîä³â, ÿêèìè êîðèñòóºòüñÿ Àíäðóõîâè÷ ó ñâî¿õ ðîìàíàõ, öå ñâîºð³äíå êèäàííÿ ê³ñòêè çàöîôàíîìó ÷èòà÷åâ³ ïîñò³éíå ëàìàííÿ ñóñï³ëüíèõ ñòåðåîòèï³â. Ó öüîìó ñåíñ³ ïðîçà Àíäðóõîâè÷à òåæ º ÷èìîñü íà êøòàëò øàòîêóà òàêèì ñîá³ ïñèõîëîã³÷íèì ë³êíåïîì. ß ìàþ íà óâàç³ Ðîçä³ë 6 öüîãî ðîìàíó, ïðèñâÿ÷åíèé Áîãäàíó-²ãîðåâ³ Àíòîíè÷ó. Öå îäíà ç íàéêðàùèõ ñòîð³íîê ðîìàíó øèêàðíà ì³ñòèô³êàö³ÿ, äå Àâòîð âèòâîðþº, íàìð³þº á³îãðàô³þ Ïîåòà, ùî ñóïåðå÷èòü óëüòðàïàòð³îòè÷íîìó îô³ö³îçó. Ìàâ Àâäðóõîâè÷ òàêå ïðàâî, íå ìàâ: º ìåæ³ âèãàäêè ó äîìèñëåíí³ ôàêò³â á³îãðàô³¿ ðåàëüíèõ îñ³á ÷è íåìàº, âñå öå ïðîñâ³òÿíñüê³ áçäóðè! Ñàìå òàêèé ì³ñòèô³êîâàíèé âàð³àíò á³îãðàô³¿ Àíòîíè÷à â³äïîâ³äàâ ³äåéíîìó çàäóìîâ³ ðîìàíó. ² âñå. Íå òðåáà òóò øóêàòè çàìàõó íà íàö³îíàëüí³ ñâÿòèí³. Çðåøòîþ, íå íàì øóêàòè, ÿê³, ïåðåïðîøóþ çà íàòóðàë³çì, ïðîñðàëè âñå ó ö³é Äåðæàâ³, âêëþ÷àþ÷è íåâèíí³ äèòÿ÷³ ìð³¿.

130

Êàëüì³þñ

1 2005

Ëþáîâíèé òðèêóòíèê ó ðîìàí³ ïîåò Àðòóð Ïåïà, Ðîìà Âîðîíè÷ ³ àâñòð³éñüêèé ôîòîãðàô Êàðë-Éîçåô Öóìáðóííåí òðàäèö³éíèé ìèñòåöüêèé õ³ä. Âñå ÿê ó æèòò³, äå ëîã³÷íèìè ïîÿñíåííÿìè òèõ ÷è ³íøèõ ëþäñüêèõ ä³é ³ â÷èíê³â í³÷îãî íå äîá ºøñÿ ³ í³÷îãî íå ïðîÿñíèòüñÿ. Áî ëþäñüê³ âçàºìèíè ç³òêàí³ ç ïðîòèð³÷ ³ íåïîðîçóì³íü. Àíäðóõîâè÷ íàðåøò³ çâàæèâñÿ íà âáèâñòâî îäíîãî ³ç ñâî¿õ ãåðî¿â ðèòóàëüíå âáèâñòâî, õî÷à é àáñóðäíå é ìàðàçìàòè÷íå ó ñâî¿é ïîáóòîâ³é îñíîâ³ ïîãðàáóâàííÿ Öóìáðóííåíà ñóñï³ëüíèìè ïîêèäüêàìè Äóøìàíîì ³ Øóõ³ðîì. Òàêèì æå ðèòóàëüíèì º ïîçáàâëåííÿ öíîòè â³ñ³ìíàäöÿòèð³÷íî¿ äîíüêè Ðîìè Âîðîíè÷ Êàëîìå¿ (Êîë³). Ðèòóàëüíèì ³ àëåãîðè÷íèì. Òðîõè ì³ñòè÷íèì. Íàáóâàþ÷è, êîæåí ìàº ñâîþ ö³íó âòðàòè. Ðîìàí Àíäðóõîâè÷à ïåðåéíÿòèé íàñêð³çíèìè åêçèñòåíö³éíèìè ìîòèâàìè. Ãåðî¿ ðîçóì³þòü ³ â³ä÷óâàþòü ïëèíí³ñòü ÷àñó, âîíè ô³êñóþòü öå íà á³îëîã³÷íîìó é ñóñï³ëüíîìó ð³âíÿõ. Âîíè ïîäàâëåí³, ðîç÷àðîâàí³, òðîõè íàëÿêàí³ öèìè çì³íàìè, ÿê³ â³äáóâàþòüñÿ ó íèõ ³ â³äáóâàþòüñÿ ç íèìè. Êðèçà ÷îëîâ³÷îãî â³êó ? Òàê ïðîñòî, ³ òàê áàíàëüíî. Õî÷à öå òåæ º. Äèâíî áóëî á, ÿêáè öüîãî íå áóëî. Áî Àâòîð, îäèí ç öåíòðàëüíèõ ãåðî¿â öüîãî ðîìàíó, ñàì ïåðåæèâàº âñ³ ö³ çì³íè. Öå òîé ìîìåíò, êîëè Àíäðóõîâè÷ó âäàëîñÿ ïîäîëàòè ïð³ðâó â³ä÷óæåííÿ ì³æ ãåðîÿìè ³ Àâòîðîì. Âñå ó âñüîìó, äâàíàäöÿòèé îáðó÷ êîëî â³÷íîñò³, ïî÷àòîê ³ ê³íåöü â îäíîìó, Àëüôà é Îìåãà, âñ³ ìè ³ êîæåí ç íàñ... . ² íà çàê³í÷åííÿ. Òàê ñêëàëîñÿ, ùî ÿ äâ³÷³ ÷èòàâ öåé ðîìàí, ïåðøèé ðàç ðóêîïèñíèé âàð³àíò, äðóãèé - êíèæêîâèé. Íå ñêàæó, ùî öå âæå áóëî òàêèì ëåãêèì ³ ïðèºìíèì ÷èòàííÿì. Àëå ÿ íå øêîäóþ âèòðà÷åíîãî ÷àñó, áî Àíäðóõîâè÷ - öå òîé Àâòîð, ÿêèé êîæíèì íîâèì ðîìàíîì íàáëèæàºòüñÿ äî ÷èòà÷à. Ñüîãîäí³ öå íàéãîëîâí³øå ó éîãî ë³òåðàòóðí³é õîä³. ëèñòîïàä, 2003. ì. ²âàíî-Ôðàíê³âñüê

ÒÐÈ ÊÎËÀ ÏÅ×ÀË² ÀÍÄÐ²ß ÌÀËÀÙÓÊÀ Ñâ³ò ë³òåðàòóðè íàãàäóº ñâ³ò ìîäè. Ùî ïðîõîäèòü çà ëàøòóíêàìè, í³êîãî íå ö³êàâèòü. Àòî íå âòðàïèâ ó êîë³þ, íàâ³òü íå âèïàâøè ç íå¿, ÿê áè íå ñòàðàâñÿ âñå îäíî óâàãè äî ñåáå íå ïðèâåðíå. Ïðî òàêîãî áóäóòü çíàòè º òàêèé; òàê, ïðè ïåâíîìó çá³ãîâ³ îáñòàâèí, â³í ì³ã áè ñòàòè çàêîíîäàâöåì ìîäè; àëå îñê³ëüêè â³í íå äóæå ñåáå ïðîïàãóº ñüîãîäí³ æ áî ñâ³ò ö³íóº

131

Êàëüì³þñ

1 2005

íå òîãî, õòî âì³º ùîñü ðîáèòè, à òîãî, õòî âì³â âèã³äíî ñåáå ïðîäàòè òîìó ìàéæå çàâæäè çàëèøàºòüñÿ ìàðã³íàëüíèì äèâàêîì, ïðîâ³íö³éíèì Äîí Ê³õîòîì ... Íå õî÷ó ñêàçàòè, ùî ñàìå òàêîþ º äîëÿ ë³òåðàòîðà Àíäð³ÿ Ìàëàùóêà ³ç Êîëîìè¿, îäíàê, òîé ôàêò, ùî â ë³òåðàòóðíèõ êîëàõ ïðî íüîãî ìàéæå íå âåäóòüñÿ ðîçìîâè äî óâàãè íå áåðó ò.çâ. ïðèÿòåëüñüê³ îö³íêè ï³ñëÿ ÷åðãîâèõ ïóáë³êàö³é ó ïåð³îäèö³ íà êøòàëò ìîëîäåöü, ñòàðèé àáî íó, òè äàºø ñïîíóêàº äî ñóìíèõ âèñíîâê³â ïðî ñâ³ò ë³òåðàòóðè ÿê ñâ³ò äåøåâî¿ ìîäè. Àíäð³é Ìàëàùóê íà ïî÷àòêó 90-õ âèñòóïàâ ÿê ïîåò, âèäàâøè äâ³ äîñèòü ð³âí³, áåç ñòèëüîâèõ ³ òåêñòîâèõ ïåðåïàä³â, ³ ö³êàâ³ ïîåòè÷í³ çá³ðêè: Ðåôëåêñ³¿ (Êîëîìèÿ, ²993), ×âåðòü íà ïåðøó (Êîëîìèÿ, 1997). Âîíè íå ïðîéøëè íåïîì³÷åíèìè, õî÷à é âèäàí³ í³áèòî íà ïåðèôåð³¿, çîêðåìà äðóãà çá³ðêà ìàëà äåê³ëüêà ïîçèòèâíèõ â³äãóê³â. À âæå 1999 Àíäð³é Ìàëàùóê äåáþòóº ÿê ïðîçà¿ê, íàäðóêóâàâøè ó æóðíàë³ Ñó÷àñí³ñòü (²999,¹ 1) ïîâ³ñòèíó, ùî ñïðàâëÿº âðàæåííÿ ìèñòåöüêîãî òðàêòàòó Àòåíòàò íà Ãåðîñòðàòà, àáî Ðåöåíç³ÿ íà íåíàïèñàíèé ðîìàí . Çäàºòüñÿ, ðåöåíç³þ íà öåé òâ³ð íàïèñàâ ò³ëüêè ÿ. Öå íå ñò³ëüêè õàðàêòåðèçóº ìåíå, ÿê â³äòâîðþº çàãàëüíèé ñòàí ë³òåðàòóðíî¿ êðèòèêè: ¿¿ ìàðã³íàëüí³ñòü, ñóá ºêòèâí³ñòü, ïîãîíþ çà ìîäíèìè ³ìåíàìè, àáè íå çàãóáèòèñÿ ñàì³é. Îï³ñëÿ áóëà äåÿêà ïàâçà, çàïîâíåíà äðóêóâàííÿì äåê³ëüêîõ äóæå ö³êàâèõ ë³òåðàòóðíî-êðèòè÷íèõ â³äãóê³â, ï³äïèñàíèõ ïñåâäîí³ìîì Ãð.Îðäèíåöü (çîêðåìà, íà êíèãè Ñ. Ïðîöþêà ó æóðíàë³ Êóð ºð Êðèâáàñó ) 1998, ÷. 99-100; 2001, ÷.142 îñòàííÿ ðåöåíç³ÿ ï³äïèñàíà âëàñíèì ïð³çâèùåì). Íàðåøò³, 2002 ðîêó À.Ìàëàùóê äðóêóº ó òîìó æ Êóð ºð³ Êðèâáàñó ïñèõîëîã³÷íå îïîâ³äàííÿ Îñòàíí³é âîðîã (÷. 156), à â æóðíàë³ Ñó÷àñí³ñòü ¿äêó ñàòèðó íà ãàëèöüêèé ïñåâäîíàðîäíèöüêèé ïðîâ³íö³àë³çì Áîòîêóäè (7-8), ïðîçîðà àëþç³ÿ íà ñàòèðè÷íó ïîåìó ².Ôðàíêà ï³ä ò³ºþ æ íàçâîþ. Íàðåøò³, âîñåíè 2003-ãî ó æóðíàë³ Êóð ºð Êðèâáàñó (Æîâòåíü 2003, ¹ 167) íàäðóêîâàíà ïîâ³ñòü-àïîêðèô Àíäð³ÿ Ìàëàùóêà Óðè¿ë ³ òðè êîëà ïå÷àë³ . ßêðàç íà öþ ïîâ³ñòü ÿ ³ õîò³â çâåðíóòè óâàãó ÷èòà÷à, áî íàøà ë³òîðàòóðà äàâíî íå âèêîðèñòîâóâàëà öåé æàíðîâèé ð³çíîâèä ïðîçè, òàê äîáðå àïðîáîâàíèé ºâðîïåéñüêèìè ë³òåðàòóðàìè (âàðòî ïðèíàéìí³ çãàäàòè òâîðè øâåäñüêîãî Íîáåë³ÿíòà Ïåðà Ëàãåðêâ³ñòà: Êàðëèê , Âàððàâà , Ñèâ³ëëà , Ñìåðòü Àãàñôåðà , Ìàð³àìíà òà ïîëüñüêîãî ïðîçà¿êà Ãåíð³õà Ïàíàñà ªâàíãåë³º â³ä ²óäè ). Çâè÷àéíî, À.Ìàëàùóê

132

Êàëüì³þñ

1 2005

ïîñòàâèâ ïåðåä ñîáîþ âèñîêó ïëàíêó - íà íàëåæíîìó ë³òåðàòóðíîìó ð³âí³ ãîâîðèòè íà â³÷í³ òåìè. Òðåáà â³äðàçó ñêàçàòè, ùî ñïðîáà âäàëà. Íå çáèðàþñÿ ðîçêðèâàòè ñþæåò, îäíàê ñêàæó, ùî â éîãî îñíîâ³ â³äîìà ³ñòîð³ÿ ïðî Ðîìåî ³ Äæóëüºòó, çàïîçè÷åíà Øåêñï³ðîì ç ³òàë³éñüêîãî íàðîäíîãî îïîâ³äàííÿ. Îäíàê. À.Ìàëàùóêîâ³ éøëîñÿ íå òàê ïðî ùå îäíå ³íòåðïðåòóâàííÿ â³÷íîãî ë³òåðàòóðíîãî ñþæåòó, ñê³ëüêè íàïîâíèòè éîãî ãëèáîêèì ô³ëîñîôñüêèì çì³ñòîì, à òîìó â ïîâ³ñò³ º äåê³ëüêà ñþæåòíèõ ïëàñò³â, ÿê³, íàêëàäàþ÷èñü îäèí íà îäíîãî, âèòâîðþþòü ñþæåò-ìåòàôîðó: ç îäíîãî áîêó Âîëîäàð ×àñó ³ êíÿçü ï³òüìè Áåë³àë; àðõàíãåë Óðè¿ë, ñèìïàòèçóþ÷è êîíêðåòíèì ëþäÿì, âèð³øèâ ï³äïðàâèòè ¿õíþ äîëþ, ãàäàþ÷è, ùî í³õòî íå çàóâàæèòü ö³º¿ çì³íè, öèì ñàìèì ïîðóøèâøè Çàêîí; ç ³íøîãî - äîëÿ ìîíàõà Ëîðåíöî, Ðîìåî, Äêóëüºòè, ÿê³ ñòàþòü çàðó÷íèêàìè äîáðèõ íàì³ð³â àðõàíãåëà Óðè¿ëà. Àâòîðîì ïðîâîäèòüñÿ íàñêð³çíà ïàðàëåëü: ³òàë³éñüêå ñåðåäíüîâ³÷÷ÿ, äîëÿ àíãë³éñüêèõ äðàìàòóðã³â Â³ëüÿìà Øåêñï³ðà ³ Êð³ñòîôåðà Ìàðëî, äîëÿ õëîï÷èíè ç àâñòð³éñüêîãî ì³ñòå÷êà Áðàóíàó Àäîëüôà Ã³òëåðà, - äëÿ òîãî, àáè ï³äòâåðäèòè çàêîíîì³ðí³ñòü ³ íåïîðóøí³ñòü ³ñòîðè÷íî¿ õîäè, ÿêà íå ïîòåðïèòü í³÷èéîãî âòðó÷àííÿ, íàâ³òü âòðó÷àííÿ àðõàíãåëà, áî âñå, ùî â³äáóâàºòüñÿ, íàïåðåä âèçíà÷åíî ³ ðîçïèñàíî. Ëþäèíà íå â çìîç³ çì³íèòè Çàêîí, âîíà ìîæå óâèðàçíèòè ïðàâèëüí³ñòü éîãî çàñòàíîâ: ...Óñå ïîâòîðþºòüñÿ: ³ ïåðø³ ëþäè, ³ ïåðøå âî ãð³õ ïàä³ííÿ, ³ Çàêîí-Óãîäà Âîëîäàðÿ ×àñó ç êíÿçåì Ìîðîêó Áåë³àëîì òàêîæ ïîâòîðþºòüñÿ áåç ºäèíîãî êðèâîáëóäó. Çãàäàâ Óðè¿ë ïðî òðè Êîëà ³ ïîñòàíîâèâ öüîãî ðàçó íå âòðó÷àòèñÿ... . Ùî æ ó òàêîìó ðàç³ çàëèøàºòüñÿ ëþäèí³? Äóæå ìàëî ³ äóæå áàãàòî âîäíî÷àñ - çàëèøàºòüñÿ ïðàâî âèáîðó: ñïîâíþâàòè Çàêîí ÷è ïðîòèâèòèñü éîìó. Òàê ñàìî, ÿê ³ àðõàíãåëîâ³ Óðè¿ëó, ïðîùåíîìó Âîëîäàðåì ×àñó, çàëèøèâñÿ âèá³ð - áóòè áåçñìåðòíèì, ñïîãëÿäàþ÷è ä³ÿííÿ Çàêîíó, ÷è óïîäîáèòèñÿ ñìåðòíèì, ñïîâíÿþ÷è ñâîþ çåìíó ì³ñ³þ. Óðè¿ë âèáèðàº îñòàííº: ² ñòàëîñÿ òàê. Óðè¿ë çâ³ëüíèâ äóøó ñâîþ â³ä îáëàäóíêó àíãåëüñüêîãî ³ âðîñòèâ ¿¿ â äóøó ³ ïëîòü ìîíàøó ... Ùî æ, êîæåí ³ç íàñ ïðîõîäèòü ñâî¿ êîëà ïå÷àë³, òàê ñàìî, ÿê ³ àâòîð ö³º¿ ïå÷àëüíî¿ ïîâ³ñò³-àïîêðèôà. Ïå÷àëüíî¿ ³ ñâ³òëî¿, ñïîâíåíî¿ âíóòð³øíüîãî ñïîêîþ ³ ãàðìîí³¿, ñïîâíåíî¿ ðîçóì³ííÿ ëþäñüêî¿ ïðîìèíàëüíîñò³ é ïðîìèíóùîñò³ ñâ³òó. Àâòîð çàñâ³ä÷èâ ñâîº âì³ííÿ áóòè ð³çíèì ó ôîðìàëüíîìó é çì³ñòîâîìó íàïîâíåíí³ òâîð³â, àëå ö³ëüíèì ³ ö³ë³ñíèì ó ñâ³òîãëÿäíîìó é ìèñòåöüêîìó ïðèíöèïàõ: ãîâîðèòè ïðî Ëþäèíó, ïîâåðòàþ÷è ¿¿ íå òàê äî ïîøóê³â ñåíñó

133

Êàëüì³þñ

1 2005

æèòòÿ, ÿê äî äîòðèìàííÿ âèñîêî¿ ì³ñ³¿ Æèòòÿ. Öå òîé äîñâ³ä, ÿêèì ñó÷àñíà óêðà¿íñüêà ë³òåðàòóðà çäåá³ëüøîãî íåõòóº. ãðóäåíü, 2003 ì. ²âàíî-Ôðàíê³âñüê

Ó ÊÂ²ÒÀÕ Â²×ÍÈÕ ² ÏÀÕÓ×ÈÕ

(Ìàð³ÿ Êîðïàíþê. Í³êèì íå áà÷åí³ êàðòèíè: Ïîåç³¿. ²âàíî-Ôðàíê³âñüê: Ë³ëåÿ-ÍÂ, 2003. 108 ñ.) Ïðèãàäóþ îäíó ñóïåðå÷êó íà ïî÷àòêó 90-õ ðð. ç Àíäð³ºì Îõð³ìîâè÷åì ïðî òå, õòî º Ïîåòîì. ß ïåðåêîíóâàâ, ùî ïîåò, öå òîé, õòî ïîñò³éíî ïðàöþº íàä ñîáîþ, âäîñêîíàëþþ÷èñü â³ä êíèãè äî êíèãè. Íà ùî Àíäð³é ç íå ìåíøèì çàïàëîì äîêàçóâàâ, ùî Ïîåò ìîæå íàïèñàòè îäíîãî â³ðøà, îäíó êíèãó, í³÷îãî á³ëüøå íå íàïèñàâøè, â³í âñå îäíî çàëèøàòüñÿ Ïîåòîì. ×àñ ðîçñòàâëÿº âñå íà ì³ñöÿ, ³ â çàëåæíîñò³ â³ä êîíêðåòíîãî âèïàäêó é êîíêðåòíî¿ ñèòóàö³¿ ï³äòâåðäæóº ïðàâîòó íàøèõ í³áèòî â³äì³ííèõ ïîãëÿä³â. ² âñå æ, ó ðîçìîâ³ ïðî ïîåç³þ Ìàð³¿ Êîðïàíþê áëèæ÷èì äî ³ñòèíè áóâ Àíäð³é (ìîæëèâî òîìó, ùî ñàì º àâòîðîì îäí³º¿ êíèãè Çàìêíóòèé ïðîñò³ð çàëèøàþ÷èñü ïðè öüîìó îäíèì ³ç íàéÿñêðàâ³øèõ óêðà¿íñüêèõ ïîåò³â ìåæ³ òèñÿ÷îë³òü). Ë³òïîêîë³ííÿ 80-õ âæå íàïåâíî âñòèãëî çàáóòè îäíîãî ³ç íàéêîëîðèòí³øèõ (íå íàéãîëîîí³øèõ) ïðåäñòàâíèê³â ¿õíüîãî ïðèçîâó. Ïåðøà ïîåòè÷íà çá³ðêà Ì.Êîðïàíþê Òâîðÿùà ãëèíà äàëåêîãî 1987 ðîêó (íàçâà ãåí³àëüíà, çàïóùåíà ç ëåãêî¿ ðóêè Âàñèëÿ Ãåðàñèì þêà) íå ñòâîðèëà ïðåöåäåíòó, àëå çàïàì ÿòàëàñÿ ãëèáîêîþ ô³ëîñîôñüêîþ îáðàçí³ñòþ, êîëüîðèñòèêîþ, ìåëîä³éí³ñòþ. Ï³ñëÿ äåáþòó íàñòàëà òðèâàëà ïàâçà. Íå ó òâîð÷îñò³. Ìàð³ÿ Êîðïàíþê âèçíàíèé ìàéñòåð õóäîæíüî¿ êåðàì³êè, íåïåðåñ³÷íèé õóäîæíèê, àâòîð í³êèì íå áà÷åíèõ êàðòèí , íå çðàäæóâàëà Ïîåç³¿, âîíà íàïîâíèëà ïîåç³ºþ ñâî¿ ïîëîòíà é êåðàì³÷í³ âèðîáè. À ó õâèëèíè ëåãêî¿ çàæóðè é â³äïî÷èíêó çíîâó áðàëàñÿ çà ïåðî é ïàï³ð... ¯¿ íîâà ïîåòè÷íà çá³ðêà íå âèêëè÷å ë³òåðàòóðíîãî áóìó , ïðèñòðàñíèõ ñóïåðå÷îê, äèñêóñ³é, àëå äëÿ êíèãè öå º øâèäøå ïîçèòèâîì, àí³æ íåäîë³êîì. Õî÷à áè òîìó, ùî ïîåòè÷íèõ òâîð³â ñüîãîäí³ ç ÿâëÿºòüñÿ äóæå áàãàòî, òîä³ ÿê ÷èòà÷³â ö³º¿ ïîåç³¿ ñòàº âñå ìåíøå. Íå òîìó, ùî âæå é òàêà ïîãàíà, òàêà ñâ³òîâà òåíäåíö³ÿ, íà æàëü. Ïðàâäà ïîëÿãàº òàêîæ ó òîìó, ùî äîáðèõ ïîåò³â ó íàñ íå òàê âæå é áàãàòî, ïðèíàéìí³ òàêèõ, ÿê³ íå éäóòü íà ñâ³òîãëÿäí³

134

Êàëüì³þñ

1 2005

é åñòåòè÷í³ êîìïðîì³ñè, àáè ïðèâåðíóòè óâàãó äî âëàñíî¿ òâîð÷îñòè. Ìàð³ÿ Êîðïàíþê ÿêðàç ³ç öüîãî îñòàííüîãî ðÿäó ñïðàâæí³õ, àâòåíòè÷íèõ ïîåò³â. Âîíà íå íàçäîãàíÿº ñâ³ò, íå ëîâèòü áëèñê³òîê ó íüîìó, âîíà í³êóäè íå ïîñï³øàº, í³÷îãî í³÷èì íå çàïàëþº. Âîíà ðîçïîâ³äàº. Æèâîïèñóº. ×èìîñü íåâëîâèìèì ¿¿ ïîåç³¿ íàãàäóþòü æèâîïèñí³ êàðòèíè é ïîðòðåòè íàøèõ ïèñüìåííèê³â-êëàñèê³â Ã.Êâ³òêè-Îñíîâ ÿíåíêà, ².Íå÷óÿ-Ëåâèöüêîãî. Â æîäíîìó ðàç³ öå íå àðõà¿êà, öå ìàéñòåðíå, âèòîí÷åíå òêàííÿ ð³çíîêîëüîðîâî¿ ïàâóòèíè ñâ³òó. Öå ïàñòåëüí³, äåñü íàâ³òü áóêîë³÷í³ êàðòèíè. Ñïîê³éí³ é âðàæàþ÷³ ó ñâî¿é ïðèðîäí³é êðàñ³: Â öåé ë³ñ, äå âñå ìîõè ³ ëèñòÿ, ² íåáà ñïèñàíèé ñóâ³é, Òè óâ³éäåø ³, ñàì íå ñâ³é, Ï³çíàºø äîòèêè áàðâèñò³. Ï³çíàºø ì ÿòó é çâ³ðîá³é, Ëèñêó÷èé ñïàëàõ ò³ë çì³¿íèõ, Áèê³â, ùî âèâ³ëüíèëèñü, á³é. ² ðèáè ïëèí, ³ ëåò ï³ð ¿íè. Ï³çíàºø ñ³ê, íà ñìàê ã³ðêèé, Ùî êîëüîðîì òåìí³øèé âèøí³, Ï³çíàºø â³òåð â³ä ð³êè, Äå ñïî÷èâàº ñàì Âñåâèøí³é.

( Ë³ñ ) Ïîåç³¿ Ìàð³¿ Êîðïàíþê áàãàò³ êîíêðåòíèìè äåòàëÿìè, íà ïåðøèé ïîãëÿä çîâñ³ì áóäåííèìè, ïðîçà¿÷íèìè. Àëå êîæíà ³ç ÍÈÕ íå ïðîîòî ïîáà÷åíà àâòîðîì, â³ä÷óòà, â³äòâîðåíà, ïðîæèòà. ¯¿ ïîåòè÷í³ êàðòèíè ñòàòè÷í³, àëå ó ñâî¿é ñòàòèö³ æèâ³ é äèíàì³÷í³. Öå ÿê ïåéçàæí³ ïîëîòíà ðîñ³éñüêèõ ³ óêðà¿íñüêèõ æèâîïèñö³â ïî÷àòêó ÕÕ ñòîë³òòÿ: ñïîãëÿäàþ÷è íà íèõ, ÷èòàþ÷è ¿õ, òè â³ä÷óâàºø æèâå äèõàííÿ Ïðèðîäè. Öå íå ïðîñòî âì³ííÿ, öå îðãàí³÷íå ðîç÷èíåííÿ ó ñâ³ò³ ïðèðîäè. Äåòàë³ êàðòèí-â³ðø³â Ìàð³¿ Êîðïàíþê âð³çàþòüñÿ â ïàì ÿòü. Òè áà÷èø òîãî äâ³ðíèêà ³ç ìîêðîþ ì³òëîþ ; âå÷³ðíº ñîíöå , ùî óâ³éøëî äî õðàìó ; ô³ç³îëîã³÷íî â³ä÷óâàºø ñïåêó ë³òà ( Ë³òî. Ñóáîò³â ), ïðèéìàºø ó ñåáå öþ ãðàô³êó âîëîãèõ ò³íåé ... Íà ÷îìó áè íå çóïèíÿëà ñâ³é ïîãëÿä ïîåòåñà, âîíî íàáóâàº êîíêðåòíèõ îáèñ³â, êîíêðåòíîãî êîëüîðó é çàïàõó. Êîðïàíþê

135

Êàëüì³þñ

1 2005

íå áî¿òüñÿ âèêîðèñòîâóâàòè àïðîáîâàí³ ³íøèìè ïîåòàìè îáðàçè ³ òåìè, íàäàþ÷è ¿ì âëàñíîãî ³íòîíóâàííÿ. Â³äøòîâõóþ÷èñü â³ä ÿêîãîñü îáðàçó-ìåòàôîðè, âîíà ðîçâèâàº âëàñíå ñóºòíå ä³éñòâî, ñïîâíåíå òà¿íè ïåðøîâ³äêðèòòÿ. Ó ¿¿ ïîåç³ÿõ âäàëî ïîºäíàí³ âèìð³þâàííÿ îáðàçó, âèä³ííÿ îáðàçó, âèïîâ³äàííÿ îáðàçó. À òîìó öèì îáðàçàì, êàðòèíàì íå ïðîñòî â³ðèø, à æèâåø íèìè é æ³âåø ó íèõ. Îäíèì ³ç íàñêð³çíèõ îáðàç³â ïîåòè÷íèõ êíèã Ìàð³¿ Êîðïàíþê º îáðàç òâîðÿùî¿ ãëèíè . Ãîëîñ ãëèíè âàáèòü àâòîðà, â³äêðèâàþ÷è íåâ³äîì³ é â³÷í³ ñòîð³íêè ëþäñüêîãî áóòòÿ-òâîðåííÿ. Ï³çíàþ÷è ¿õ, ï³çíàºø âëàñíó ñàìîòí³ñòü. Âëàñíó ñàì³ñòü. Âëàñíó ñàìîòîòîæí³ñòü. Ìîæíà çàêèíóòè àâòîðö³ äåÿêó íåóâàæí³ñòü ó ï³äáîð³ ïîåòè÷íèõ ðèì, áåíàëüíîãî ó ñâî¿é îñíîâ³ ä³ºñë³âíîãî ðèìóâàííÿ. Àëå íå ôîðìàëüíà äîâåðøåí³ñòü áóëà ìåòîþ àâòîðêè. Îöå â³ä÷óòòÿ íàï³âäèëåòàíòñüêî¿ âåðñèô³êàö³éíî¿ ìàéñòåðíîñò³ º íàéãîëîâí³øîþ ïåðåâàãîþ ïîåç³é Ìàð³¿ Êîðïàíþê, áî âîíà çáåðåãëà ó ñîá³ ïåðâ³ñí³ñòü äèòÿ÷èõ âðàæåíü ³ â³ä÷óòò³â. Çáåðåãëà ó ñîá³ âì³ííÿ äèâóâàòèñÿ, ïåðåäàþ÷è éîãî ÿê îñíîâó îñíîâ ìèñòåöòâà Æèòòÿ... ãðóäåíü 2003, ì. ²âàíî-Ôðàíê³âñüê

ËÀÑÒ²ÂÊÀ, ÂÈÊÓÏÀÍÀ Ó ÕÌÀÐ² À ÿ â³ä÷àéäóøíî ãðàþ êðàñèâó ùàñëèâó æ³íêó, À ÿ â³ä÷àéäóøíî ãðàþ íå ðîëü, à ñàìó ñåáå. Îëüãà Ñëîíüîâñüêà.

Äæîêîíäà. Øâèäøå áîæåñòâåííà, àí³æ çåìíà óñì³øêà ö³º¿ æ³íêè, ñòâîðåíî¿ ãåí³ºì Ëåîíàðäî äà Â³í÷³, õâèëþº íàñ âæå äåê³ëüêà ñòîë³òü. Ðîçãàäàòè òàºìíèöþ ö³º¿ óñì³øêè ìè âæå í³êîëè íå çìîæåìî. ¯¿ íå ïîòð³áíî ðîçãàäóâàòè, ëèøå ïëåêàòè îòå íåïîÿñíèìå â³ä÷óòòÿ çäèâóâàííÿ Äæîêîíäà . Òàê íàçâàëà ñâîþ íîâó ïîåòè÷íó êíèãó Îëüãà Ñëîíüîâñüêà, ñâ³äîìî ïðîâîäÿ÷è ïàðàëåëü ³ç ì³ñòè÷íèì îáðàçîì Ìîíè Ë³çè. Íàñêð³çíèì ëåéòìîòèâîì ö³º¿ êíèãè º âíóòð³øí³é ñâ³ò Æ³íêè, íåçðîçóì³ëèé, ì³ñòè÷íèé ³ òàºìíè÷èé, àëå ÿêèé õâèëþº íàñ, ðîçïî÷èíàþ÷è â³ä ïðàìàòåð³ ªâè ³ í³êîëè íå çàê³í÷óþ÷èñü, ïåðåò³êàº ³ç ïîêîë³ííÿ â ïîêîë³ííÿ, ïëåêàþ÷è ó äóø³ êîæíîãî íîâîãî Àäàìà îòå íåïîÿñíèìå â³ä÷óòòÿ çäèâóâàííÿ ...

136

Êàëüì³þñ

1 2005

Ùî º ÏÎÅÇ²ß, çàïèòóºìî ìè â³ä ÷àñó ï³çíàííÿ äîáðà ³ çëà, òàê ³ íå ðîçóì³þ÷è, ùî íåþ º îòå ÿáëóêî, ç³ðâàíå ªâîþ â Åäåìñüêîìó ñàäó. Îòîé ãð³õ ï³çíàííÿ, ÿêèé âèâ³â Ëþäèíó íà âèùèé ùàáåëü, ïîð³âíÿíî ³ç ãð³õîì íåçíàííÿ. Ùî äîäàëî íàì ñòðàæäàííÿ, ïëåêàþ÷è ó äóøàõ êîæíîãî ³ç íàñ îòå íåïîÿñíèìå â³ä÷óòòÿ çäèâóâàííÿ... Îëüãà Ñëîíüîâñüêà Ïîåòåñà. Íå ò³ëüêè òîìó, ùî º Æ³íêîþ. Õî÷à, íàñàìïåðåä, ñàìå òîìó. Âîíà âì³º îçâó÷èòè ÃÐ²Õ ÁÓÒÈ Æ²ÍÊÎÞ, íàïîâíþþ÷è éîãî îòèì íåïîÿñíèìèì, ì³ñòè÷íèì ³ òàºìíè÷èì â³ä÷óòòÿì çäèâóâàííÿ Íå çíàþ. Àëå ãîâîðèòè áàíàëüíî ïðî â³ðø³ Îëüãè Ñëîíüîâñüêî¿ íå õî÷åòüñÿ. ß íå çíàþ, ùî ìåí³ ó íèõ ïîÿñíþâàòè. ² êîìó? Õòî ïðàãíå ïîåòè÷íîãî Ñëîâà, òîé âæå º îáðàíèì. Ïîåç³ÿ, ÿê ³ â³ðà, íå âèìàãàº ðîçóì³ííÿ. Âèìàãàº ñï³âïåðåæèâàííÿ. Âì³ííÿ äèâóâàòè ³ äèâóâàòèñÿ. Âì³ííÿ ñòðàæäàòè ³ íàñîëîäæóâàòèñÿ ÃÐ²ÕÎÌ. Áóòè ÀÍÃÅËÎÌ ó â³÷íîìó ïðîòèñòîÿíí³ ç³ çì³ºì ñâîº¿ äóø³. Äæîêîíäà Îëüãè Ñëîíüîâñüêî¿ º áåçïîñåðåäí³ì ïðîäîâæåííÿì ðîçìîâè ó ¿¿ ïîïåðåäí³é êíèç³ Ñîíàòà äëÿ êîõàíîãî . Â³÷íà òà¿íà ³ â³÷íèé ãð³õ ËÞÁÎÂÈ ÄÂÎÕ. Àäàì ³ ªâà. Â³í ³ Âîíà. ªäí³ñòü ³ áîðîòüáà ïðîòèëåæíîñòåé. Ä³àëåêòè÷íèé çàêîí Äî á³ñà éîãî, êîëè éäåòüñÿ ïðî ×ÈÑÒÎÒÓ ÃÐ²ÕÀ ùàñëèâî¿ ó ñâîºìó íåùàñò³, òàëàíîâèòî¿ ó ñâîºìó áåçòàëàíí³ Æ²ÍÊÈ ! Òðè öèêëè êíèãè ( Ëüîäîâèêîâèé ïåð³îä , Ðåïðîäóêö³¿ , Áóçîê ³ áóçèíà ), ÿê Òðè æìóòêè Ôðàíêîâî¿ ë³ðè÷íî¿ äðàìè Ç³â ÿëîãî ëèñòÿ . Àëüôà ³ Îìåãà, ïî÷àòîê ³ ê³íåöü, äâàíàäöÿòèé ðèòóàëüíèé îáðó÷, ïðîç³ðëèâî â³ä÷èòàíèé Àíäðóõîâè÷åì, âñ³ ìè ³ êîæíå ç íàñ... . Ï³ñëÿ ïðî÷èòàííÿ çàëèøàºòüñÿ â³ä÷óòòÿ. Íå ëèøå çäèâóâàííÿ. Çàëèøàºòüñÿ â³ä÷óòòÿ âòðàòè. Ó êîæíîãî ³ç íàñ ñâîÿ ö³íà âòðàòè. Çàñëóæåíà ÷è îáàéäóæåíà íàìè. ² ïîâåðòàþ÷èñü ó ïîçàñâ³òè, ìè íà ÿêóñü ìèòü â³ä÷óâàºìî ìàë³ñòü ñâî¿õ æèòòºâèõ íåïîðîçóì³íü ³ âåëèê³ñòü ñâî¿õ æèòòºâèõ çäèâóâàíü. Çàëèøàºòüñÿ äîù - ö³ ñëüîçè íàøî¿ ðîçòðà÷åíî¿ ³ íåäîëþáëåíî¿ Ëþáîâè. Çàëèøàºòüñÿ ëàñò³âêà, âèêóïàíà ó õìàð³ çîëîòîãî äîùó ×îìóñü ìåí³ çäàºòüñÿ, ùî ñàìå òàêèìè â³ä÷óòòÿìè âèïîâíåíå ì³æðÿäêîâå ìîâ÷àííÿ Äæîêîíäè Îëüãè Ñëîíüîâñüêî¿. ãðóäåíü 2003, ì. ²âàíî-Ôðàíê³âñüê.

137

Êàëüì³þñ

1 2005

ÏÎÐÒÐÅÒ ËÞÄÈÍÈ ÍÀ ÇËÀÌ²

(Þð³é Îë³éíèê. Õðîí³êà Àáñóðäó / Óêðà¿íà: â³ä êîìåòè Ãàëëåÿ äî êîìåòè Ãåéëà-Áîïïà/: Çàïèñêè íà çëàì³ (1986-1996 ðð.) - Êè¿â: Çàäðóãà , 2002. - 292 ñ.) Âèäàâíèöòâî, ó ÿêîìó âèéøîâ íîâèé ðîìàí êè¿âñüêîãî ë³òåðàòîðà Þð³ÿ Îë³éíèêà, ìîãëî ñïîê³éíî íàçèâàòèñÿ Çàòåùó , ïðèíàéìí³ öå áóëî áè ö³ëêîì ó ðóñë³ Õðîí³êè Àáñóðäó. Ïðè öüîìó ÿ àæ í³ÿê íå ³ðîí³çóþ íàä ñàìèì òåêñòîì òâîðó. Âèêëàä ñþæåòó, ÿê ³ ñàì ñþæåò, åêëåêòè÷íèé, àëå ó òîìó ïîçèòèâíîìó òðàêòóâàíí³ öüîãî ïîíÿòòÿ ( Çàêîíîì³ðíèé ìîìåíò ó ðîçâèòêó íàóê. ï³çíàííÿ, ùî õàðàêòåðèçóºòüñÿ íàÿâí³ñòþ åëåìåíò³â çíàííÿ, ÿê³ íå ìàþòü ºäèíî¿ òåîð. îñíîâè é íàëåæàòü äî ð³çíèõ, ³íîä³ âçàºìîâèêëþ÷àþ÷èõ, àñïåêò³â ðîçãëÿäó îá ºêòà ). Â³äïîâ³äíî, àâòîðà àæ í³ÿê íå íàçâåø åêëåêòèêîì, øâèäøå ëîã³êîì ³ ïîèõîëîãîì-àíàë³òèêîì. ² ÿê ïîïåðåäí³é âèñíîâîê - äîáðå, ùî äîáðî¿ ïðîçè äîáðèõ àâòîð³â ó íàø³é ë³òåðàòóð³ ç ÿâëÿºòüñÿ á³ëüøå. Öå íå çì³íèòü ñóñï³ëüíî¿ àïîêàë³ïñè, îäíàê äîäàñòü ñòðóíêîñò³ é ëîã³÷íîñò³ ó ðîçóì³íí³ ïðîöåñ³â ñóñï³ëüíî-ìîðàëüíîãî çàíåïàäó. Çàïèñêè íà çëàì³ º í³÷èì ³íøèì ÿê ñâ³ä÷åííÿì, çàïèñêàìè çëàìó ïñèõîëîã³¿ (ñóñï³ëüíî¿, ³íäèâ³äóàëüíî¿). Ôîðìà çàïèñîê äîçâîëèëà àâòîðîâ³ äîâ³ëüíî íàíèçóâàòè ð³çíîìàí³òí³ ôàêòè, ïîä³¿, ³ñòîð³¿, äîë³, çäàâàëîñÿ, ³íîä³ âçàºìîâèêëþ÷í³ ó ñâî¿é îñíîâ³, àëå ÿê³ âèòâîðþþòü äðàìàòè÷íó êàðòèíó çíåîñîáëåíÿ÷ åïîõè é ³ëþç³éí³ ñïðîáè ëþäèíè îïèðàòèñÿ çíåîñîáëåííþ ³íäèâ³äóàëüíîñò³. Îá ºäíóþ÷èì ñòðèæíåì öèõ çàïèñîê º êîíêðåòíà äîëÿ õóäîæíèêà Ãðèãîð³ÿ Êîìí³ðà, ÿêîìó ïîäîáàºòüñÿ íàçèâàòèñÿ ªâãåíîì ×óìîþ ³ áóòè íåéðîô³ç³îëîãîì, îäíàê ìè âñ³ ðîçóì³ºìî, ùî òàêå þíà÷³ çàõîïëåííÿ. Äî òîãî æ ëþäèíà, ÿê â³äîìî, çàâæäè ìàº ïðèíàéìí³ òðè ³ïîñòàñ³: òà, ÿêîþ âîíà ñàìà ñåáå ââàæàº; òà, ÿêîþ âîíà ñåáå ðîáèòü âëàñíèìè â÷èíêàìè; òà, ÿêîþ ¿¿ ñïðèéìàºìî ìè . Ðîìàí äîáðå âèïèñàíèé, õî÷à íå âñ³ ñòîð³íêè ÷èòàëèñÿ ìíîþ ç ö³êàâ³ñòþ, îñîáëèâî êâàç³íàóêîâ³ òðàêòàòè ïðîòî³ºðåÿ Õðèñòîôîðà, ÿê³ ñàì àâòîð ñóïðîâîäæóº ðåìàðêàìè ìîæíà íå ÷èòàòè . Íå òîìó, ùî âîíè ïîãàí³, ïðîñòî öÿ êâàç³íàóêîâà ñîô³ñòèêà âòîìëþâàëà ÿêîþñü áåçïðîñâ³òí³ñò³î ñâîãî çì³ñòîâîãî é ñìèñëîâîãî íàïîâíåííÿ. Çðåøòîþ, ¿¿ ìîæíà ñõàðàêòåðèçóâàòè âèñ-

138

Êàëüì³þñ

1 2005

íîâêîì àâòîðà, ÿêèé ñòîñóâàâñÿ, ùîïðàâäà, íàøîãî îñìèñëåíàÿ ³ñòîð³¿: ² ñìèñë ¿¿ â òîìó, ùî âîíà íå ìàº ñìèñëó . Äî ïåâíî¿ ì³ðè çàïèñêè õóäîæíèêà Ãðèãîð³ÿ ìàþòü ùå ôîðìó ñïîâ³ä³. À ïî÷àòîê òâîðó ³íòðèãóþ÷èé ³ áàãàòîîá³öÿþ÷èé: ß æèâó â åïîõó ìóçèêè ³ ñìåðòíî¿ êàðè. Ó òîìó ¿¿ ñâîºð³äí³ñòü: ôàíôàðè ³ ïîñòð³ë ó ïîòèëèöþ: ìèòö³ ³ òàºìíîïîâ³øåí³. Á³äà ìîÿ â òîìó, ùî åïîõà öÿ, ÿê êàæóòü, ïåðåõ³äíà. [ ]. Îòîæ, ãîðå òîìó, õòî æèâå íà çëàì³! Í³êîëè â³í íå ìàòèìå ñïîêîþ, í³êîëè íå ä³éäå ñóò³, í³êîëè íå ïðèçâè÷à¿òüñÿ æèòè. [ ]. ßêùî ïèëüíî ïðèäèâèòèñÿ, - â î÷àõ ñó÷àñíèõ ìàâï òàêà ñêîðáîòà... Ìîæå, ¿ì óñå çäàâàëîñÿ á êðàùå?! Îäíàê - äî ñóò³. Çåìëÿ çíàëà äâ³ åðè. Ì³æ íèìè òàêà ñîá³ ïåðåõ³äíà åïîõà, çâ³ñíà ð³÷, àáè âñå áóëî ïëàâíî. ßê íà ìåíå, ïåðåõîäè òàê³ âèçíà÷àþòü äëÿ òîãî, àáè ðîçìåæóâàòè ³ä³îòèçì ïîïåðåäíüî¿ åðè â³ä ³ä³îòèçìó ìàéáóòíüî¿. [...]. Âî³ñòèíó, â³äêðèâàºìî òå, ùî íàñ çíèùóº .Çâè÷àéíî, àâòîðîâ³ ìîæíà ïåðå÷èòè, íàâîäèòè êîíòðàðãóìåíòè, çãàäàòè ïîåòè÷íó ôðàçó Âîëîäèìèðà Êîáèëÿíñüêîãî Êðàñà ïåðåõîäó - íàéâèùà, êðàñà... , àëå â êîíêðåòíîìó âèïàäêó íå éäåòüñÿ ïðî ïîëåì³êó, áî àâòîð ó ñâî¿é ñóò³ ïðàâèé. éîãî õóäîæíÿ àðãóìåíòàö³ÿ ç âèêîðèñòàííÿì ³íèøõ ñòèë³â ³ ôîðì âèðàæåííÿ ÿêùî ó ÷îìóñü ³ íåäîñêîíàëà, òî ïåðåêîíëèâà. Áàãàòî ³ç ðîçäóì³â àâòîðà òàê ³ ïðîñÿòüñÿ äî öèòóâàííÿ, îñê³ëüêè âîíè º áëèçüêèìè äî æàíðó àôîðèçì³â ³ ìàêñèì. Äåê³ëüêà íàéá³ëüø êîëîðèòíèõ âèñëîâëþâàíü íàâåäó òóò: 1. Íå âì³þ ç íàõàáíîþ ïèêîþ äîâîäèòè êîìóñü, ùî ìî¿ ïîëîòíà ãåí³àëüí³. Òîìó ìîÿ ïðàöÿ ñõîæà íà êåïñüêó äèòÿ÷ó çâè÷êó - îíàí³çì: çàäîâîëüíÿºø ò³ëüêè ñàìîãî ñåáå; 2. [Ïðî ðîçóìíå]: Óñ³ ðîçóìí³ äàâíî âè¿õàëè (çà êîðäîí); 3. [Áàæàííÿ]: Òðàãåä³¿ âèíèêàþòü òàì, äå áàæàþòü âñüîãî é â³äðàçó. À âñüîãî é â³äðàçó íå áóâàº. ²²ðèíàéìí³ ó íàñ íå áóâàº; 4.[Ñîö³àëüíå]: ×è íå çäàñòüñÿ âàì, ÷àñîì, ùî íàøà ðåâîëþö³ÿ çàòÿãëàñÿ?; 5.[²ñòîð³ÿ]: Ëþäèíà ïîõîäèòü â³ä øëþáó ìàâïè ç äèíîçàâðîì. Êîæíà ç ³ñòîð³é, ðîçêàçàíèõ àâòîðîì, ìàþòü ñâî¿ íàçâè, â îñíîâ³ êîæíî¿ ñâîÿ ³çþìèíêà - àáðàêàäàáðà ( Ãè-ãè ), àôîðèçì ( Áàæàííÿ ), àíåêäîò ( ²ñòîð³ÿ ), ïàðàäîêñ ( Ç ìîíîëîã³â äðóæèíè ), ä³àëîã ( Ä³àëîãè ), ñþæåò â ñþæåò³ ( ªâãåí , Ëåâóðäà ), Epistolae, êâàç³íàóêîâèé òðàêòàò (Çâ³ò 2. Ëþäèíà ÿê ïðîñòà äèñèïàòèâíà ñèñòåìà [ìîæíà íå ÷èòàòè]), ëèñò³âêà-àã³òêà Á³ëîãî Áðàòñòâà ( Æäèòå Âîçìåçäèÿ, áåçáîæíèêè! , äèñêóñ³ÿ ç

139

Êàëüì³þñ

1 2005

Áîãîì óâ³ ñí³ ( Ê ìåçîíè , Ïðîòî³ºðåé Õðèñòîôîð ) òîùî. Îäíàê, ö³ ðîçð³çíåí³ ì³í³/ìàêðîñþæåòè çëèâàþòüñÿ ç îäíó ïîâíîêðîâíó êàðòèíó ÀÁÑÓÐÄÍÎÑÒ² Ä²ÉÑÒÂÀ. Àâòîðîì ï³äêðåñëþºòüñÿ, ùî Àáñóðä íå â÷îðà ³ íå ñüîãîäí³ ëþäñüêîãî áóòòÿ. Àáñóðä öå çàâæäè, öå ñòàí ³ñíóâàííÿ. Îäíàê, ÷è º àáñóðäíèì ñàìå ëþäñüêå æèòòÿ ³ ÷è ìîæëèâèé ÿêèéñü ³íøèé âèõ³ä äëÿ êîíêðåòíî¿ ëþäèíè, Þð³é Îë³éíèê ó â³äïîâ³ä³ íà ö³ êëþ÷îâ³ ïèòàííÿ ëþäñüêîãî áóòòÿ çàëèøàºòüñÿ íåâèïðàâíèì (ñâ³äîìèì) ðîìàíòèêîì; íåäàðåìíî íàçâà îñòàííüîãî ì³í³-ñþæåòó ìàº íàçâó Ðàä³ñòü . [ ] õî÷åø æèòè - æèâè, æèâè ó ãîñòèííîñò³ òîãî çàïàõó, ó ïðîñòîò³ øêàðóáêî¿ ïîëîòíèíêè, æèâè ñüîãîäí³ [ ] . Âì³ííÿ æèòè ó ãàðìîí³¿ ç ñîáîþ ³ ñâ³òîì, íàñîëîäæóþ÷èñü êîæíèì ïðîæèòèì äíåì öÿ êâ³íòåñåíö³ÿ ñêîâîðîäèí³âñüêî¿ ô³ëîñîô³¿ æèòòÿ îäíà ³ç ìîæëèâîñòåé, ÿêà äîçâîëÿº Ëþäèí³ áóòè íå áåçâîëüíèì ìåõàí³çìîì, ï³äïîðÿäêîâàíèì ³ çàëåæíèì â³ä Àáñóðäó , ÷è áóòè ñàìîìó Àáñóðäîì, à äàº çìîãó Ëþäèí³ ï³äíÿòèñÿ íàä Àáñóðäîì, öèì ñàìèì çâ³ëüíèâøèñü â³ä íüîãî, â³äêðèâøè äëÿ ñåáå ïðîñò³ð äóõîâíîãî ñàìîâäîñêîíàëåííÿ. Ìîæëèâî, íå òàê êàòåãîðè÷íî öå çâó÷èòü ó àâòîðà, àëå äî òàêîãî âèñíîâêó â³í ï³äâîäèòü ÷èòà÷à. Ïðèíàéìí³, ìåí³ ÿê ÷èòà÷åâ³ º ö³êàâèì ñàìå òàêêé âèñíîâîê. Öå äîçâîëÿº çàðàõóâàòè Õðîí³êó Àáñóðäó Þð³ÿ Îë³éíèêà äî ðÿäó íàéö³êàâ³øèõ ïðîçîâèõ ç ÿâ óêðà¿íñüêî¿ ë³òåðàòóðè ïî÷àòêó III òèñÿ÷îë³òòÿ. ãðóäåíü 2003, ì. ²âàíî-Ôðàíê³âñüê

140

Êàëüì³þñ

1 2005

Êàòåðèíà ÁÎÐÈÑÅÍÊÎ ÊÎËÈ ÖÅ Ì²ÑÒÎ Ç ¯ÄßÒÜ Äåáþòíà çá³ðêà Îëåãà Êîöàðåâà Êîðîòêå ³ äîâãå (Ñìîëîñêèï, 2003) öå, âèõîäÿ÷è ç íàçâè òà êîìïîçèö³¿, ñïðîáà ìîëîäîãî àâòîðà çàäåêëàðóâàòè ñåáå ìàéñòðîì âåëèêèõ ³ ìàëèõ ôîðì íå á³ëüøå é íå ìåíøå. ßêùî æ ñåðéîçíî, òî ìîæåìî ãîâîðèòè ïðî ç ÿâó ïîåòà íàïðî÷óä îáðàçíîãî é íåñïîä³âàíî åôåêòíîãî, à âîäíî÷àñ ôîðìàëüíî íåçãðàáíîãî. Öÿ ñòèë³ñòè÷íà ðîçõðèñòàí³ñòü ïðèçâîäèòü äî òîãî, ùî îáðàçè áóêâàëüíî íàñêàêóþòü îäèí íà îäíîãî, à ïîò³ì ãóáëÿòüñÿ, òîíóòü ó íåñê³í÷åííèõ ñëîâåñíèõ ïîòîêàõ. Ö³êàâ³ àâòîðñüê³ çíàõ³äêè ðóéíóþòüñÿ ïî÷åðåç íåñòðèìíå áàæàííÿ äåùèöþ ïîðèìóâàòè, äåùèöþ ïîñòüîáàòèñÿ é ïîô³ëîñîôñòâóâàòè â ìåæàõ îäíîãî òåêñòó. Â³äòàê, ñí³ã ï³äõîïëåíèé çàêîõàíèé øâèäêèé íàñòðóíåíèé / íå ñïîãëÿäàëüíèé à ñïîñòåð³ãàëüíèé ïåðåä ðîãàìè / áëèñêàâè÷íèé ðàä³ñíèé øâèäêèé íèùèòüñÿ ñí³ãîì, ÿêèé ïåòëþðèòü çàõ³äíèìè ïåðåäì³ñòÿìè é îïóñêàº õâîñòè / ëèñè÷êàì-ñåñòðè÷êàì . Îòàêà îò ñóö³ëüíà äåñòðóêö³ÿ. Òîæ ³ç äîâãèì ïîåò äåùî ïîñï³øèâ. Íàòîì³ñòü êîðîòêå , çàâäÿêè ñâî¿é ïðîçîðîñò³, íåâèìóøåíîñò³, îðè´³íàëüíîñò³ òà ïðèäàòíîñò³ äî ëåãêîãî çàïàì ÿòîâóâàííÿ, ìàº âñ³ øàíñè çðîáèòè Îëåãà àâòîðîì ìîäíèì: Ïîãëÿíü íà ÑÁÓ Âå÷³ðíº é ìëîñíå: Âñ³ ô³ðàíêè æîâò³ À îäíà Çåëåíà. Îäíàê, çà òàêèìè åôåêòíèìè ïàñàæàìè íåìàº ãëèáèíè.. Ôðàçè êèíóò³ ç ëåãê³ñòþ äèòèíè, ùî áàâèòüñÿ â ïîâ³òðÿí³ êóëüêè. Ïîä³áíà äåñòðóêö³ÿ íà çì³ñòîâîìó ð³âí³ çíà÷íî íåáåçïå÷í³øà â³ä ñóòî ôîðìàëüíî¿ íåâïðàâíîñò³, àäæå, ÿê âêàçóâàâ ³ùå Äæ. Ñàíòàÿíà, ÿêùî óÿâà ïðîñòî â³ä÷óæóº íàñ â³ä ðåàëüíîñò³, íå çàëèøàþ÷è íàì ôîðìóëè äëÿ çì³íè ö³º¿ ðåàëüíîñò³ àáî óÿâëåí-

141

Êàëüì³þñ

1 2005

íÿ ïðî ¿¿ áóäîâó, âîíà ñòàº ïðèòóëêîì ïîåòè÷íîãî å´î¿çìó. Òàêèé å´î¿çì áåçïë³äíèé, ³ ôàíòàç³ÿ, ÷åðïàþ÷è ëèøå ç ñåáå ñàìî¿, óáîæ³º ç êîæíèì äíåì . Øóêàþ÷è âèòîê³â öèõ ðóéíàòîðñüêèõ íàñòðî¿â, âàðòî âêàçàòè, ùî îñíîâíèé îáðàç çá³ðêè Õàðê³â. Â³ðí³øå, Êîðîòêå ³ äîâãå öå ðîçëîãà ìåòàôîðà Õàðêîâà ç éîãî íåìåòåíèìè âóëèöÿìè, çàõàðàùåíèìè ïàðêàìè, ñòàðèì ê³íîòåàòðîì Ðîä³íà òà â³äíîâëåíèì Ïîáºäà , çðóñèô³êîâàí³ñòþ, êîòðà îñòàíí³ì ÷àñîì íàáóëà íå÷óâàíîãî ðîçìàõó. Îñòàííº, âî÷åâèäü, çóìîâèëî ïåðìàíåíòí³ îçèðàííÿ ïîåòà â á³ê ë³òåðàòóðè ñõ³äíî-ñóñ³äíüî¿. Îòæå, âèíèêàº â³ä÷óòòÿ íåçàòèøíîñò³, äèñêîìôîðòó äåñòðóêö³¿ âíóòð³øíüî¿, ùî çíîâó-òàêè ïîçíà÷àºòüñÿ íà òåêñòàõ, äå: Ç éîãî â³êíà âèäíî ñîëîäêó áóäîâó ç ¿¿ ìàðèíîâàí³ ñòàòó¿ àëå êóðâà êàðìà íå äàñòü ¿ì çóñòð³òèñÿ é ¿õí³ ä³òè íå ïîáà÷àòü ÿê öå ì³ñòî ç ¿äÿòü. Â³äòàê, âèâ³ëüíåííÿ â³ä ì³ñòà-ìîíñòðà, ì³ñòà-à´ðåñîðà, é â³äíàéäåííÿ ÿê àëüòåðíàòèâè ì³ñòà-çàòèøêó é ì³ñòà-ð³âíîâàãè, òàêîãîñîá³ Sittá de la Sola XXI ñòîë³òòÿ, äå á õðóù³âêè ãàðìîí³éíî ñï³â³ñíóâàëè ³ç ñåðåäíüîâ³÷íèìè çàìêàìè ñàìå öå º äîì³íàíòîþ ïîåç³¿ Îëåãà Êîöàðåâà. Òîæ, ïîïðè âåñü ðóéíàòîðñüêèé ñòðóì³íü, òåêñòè çàëèøàþòüñÿ ñâ³òëèìè é åíåðãåòè÷íî ïîçèòèâíèìè. Áî æ, óðåøò³-ðåøò, äåñòðóêö³ÿ Îëåãà Êîöàðåâà ïîêè ùî º äåñòðóêö³ºþ äèòèíè, êîòðà íèùèòü óëþáëåíó ³ãðàøêó.

ßÊ ÑÒÀÒÈ ÒÐÀÂÎÞ

(Àíäðóõîâè÷ Ñîô³ÿ. Ë³òî Ì³ëåíè: Ïîâ³ñòü. Ê.: Ñìîëîñêèï, 2002. 104 ñ.) Ïîäåêóäè öåé ñâ³ò áóâàº òàêèì ãèäîòíèì, òàêèì æîðñòîêèì ³ íåñïðàâåäëèâèì, ùî çì³íèòè éîãî ìîæíà, ëèøå âèãàäàâøè íîâèé Òîæ, ä³â÷èíêà áåðå êâ³òè, ðîáèòü ³ç íèõ ëÿëüêè ³ òâîðèòü ñâ³é ñâ³ò ³äåàëüíèé ³ âèøóêàíèé.

142

Êàëüì³þñ

1 2005

Ïîãîäüòåñÿ: ëÿëüêà ç êâ³òêè öå çîâñ³ì íå òå, ùî ¿¿ ïëàñòìàñîâà, ïîðöåëÿíîâà àáî ïàïåðîâà êîëºæàíêà. Âîíà ä³éñíî æèâà, õî÷à â³ê ¿¿ êîðîòêèé â³ä íàðîäæåííÿ äî ñìåðò³ âñüîãî äåê³ëüêà ãîäèí. Äî òîãî æ, êâ³òè ÿê ëþäè: í³æí³, âåëè÷àâ³, ãîðä³, ñì³øí³, ñåðéîçí³, ïðèâ³òí³, ³íòðàâåðòí³ Îò ò³ëüêè æîðñòîêèìè é çëèìè êâ³òè íå áóâàþòü. Çâàæèâøè íà âñ³ ö³ ôëîðèñòè÷í³ îñîáëèâîñò³, Ñîô³ÿ Àíäðóõîâè÷ ðåòåëüíî äîáèðàº ö³ òåíä³òí³ ðîñëèíè, é ìàéñòðóº ëÿëüêè, âèñàäæóº , ÷è òî÷í³øå âèïèñóº ¿õ ó ñâî¿ ïîâ³ñò³ Ë³òî Ì³ëåíè . ²äåàëüíèé ñâ³ò, ïîðîäæåíèé àâòîðñüêîþ óÿâîþ, íàïðî÷óä ëåãêèé ³ ñïðàâæí³é, áî æ òðîÿíäà (Êàñàíäðà) çàâæäè ïðåêðàñíà, ìàðãàðèòêà (Çåìèñëàâà) íåâèìóøåíà, à îò ³ðèñè òà íàðöèñè (Öåöèë³ÿ òà Íàðê³ñ) öâ³òóòü îäíî÷àñíî, ïðîòå íå âæèâàþòüñÿ â îäí³é êëóìá³. ² öå âàì áóäü-ÿêà äèòèíà ï³äòâåðäèòü. Ãàðìîí³ÿ é ñâ³òëî, ùî ïðîíèçóº òåêñò, ñêðàäàº óìîâíîñò³. ² òîìó íåïîì³òíîþ º ìåæà, äå â³äõîäèòü ãðà, ïîñòóïàþ÷èñü íàòîì³ñòü ðå÷àì ïîñóòí³øèì. Áî æ íàñïðàâä³ ñèìâîë³÷íèé ï³äòåêñò çíà÷íî ãëèáèíí³øèé, í³æ ìîæå âèäàòèñÿ íà ïåðøèé ïîãëÿä. Àäæå íå âèïàäêîâî æèòòÿ â ïîâ³ñò³ òðèâàº, äîêè êâ³òíóòü òðîÿíäè, ³ âñ³ ãåðî¿ ¿õ ùîäåííî ñïîæèâàþòü. Ñàìå òðîÿíäà º ñèìâîëîì æèòòÿ ÷èñòîãî é äóõîâíîãî, ³ âëàñíå é Ì³ëåíà âìèðàº, óêîëîâøèñü òðîÿíäîþ, ùîá íàðîäèòèñÿ òðàâîþ. Äî òîãî æ òóò âèðàçíî íàïðîøóþòüñÿ àëþç³¿ ³ ç Àïóëåºâèì Çîëîòèì îñëîì , äå ãåðîé ïîâåðòàº ëþäñüêó ïîäîáó, ñêóøòóâàâøè ñâÿùåííî¿ òðîÿíäè, ³ ç ì³ñòèêîþ ðîçåíêðåéöåð³â, ³ ç êàçêàìè Îñêàðà Âàéëüäà, ³ ç Ìàëåíüêèì ïðèíöåì Åêçþïåð³. À îò Íàðê³ñ-íàðöèñ ñèìâîë³çóº ñàìîçàãëèáëåííÿ, à íå ñàìîçàêîõàí³ñòü, â³äòàê ó ïîâ³ñò³ çðèíàþòü ñóòî ñêîâîðîäèí³âñüê³ ³íòåíö³¿. Îòæå, ìàºìî ñòàëó, ùå â³ä ÷àñ³â áàðîêî, òðàäèö³þ: òàêå ñîá³ imitatio operis (íàñë³äóâàííÿ äæåðåë). Âàðòî çàçíà÷èòè, ùî, íà ïðîòèâàãó êâ³òàì, îáðàç ïòàõè Âàíäè äîâîë³ íàòÿãíóòèé, øòó÷íèé. Âî÷åâèäü, â³í ïîòðåáóº á³ëüøî¿ êîíêðåòèêè. Ïðèì³ðîì, ìîæíà â³äïðàâèòè ¿¿ êóäèñü äî Àâñòðàë³¿, ÷è êðàùå äî ²íä³¿, äåòàëüíî ïåðåïîâ³âøè îñîáëèâîñò³ ïåðåëüîòó (³ í³ ñëîâà ïðî òàìòåøí³õ åêçîòè÷íèõ ïòàõ³â ³ ðîñëèí!). Äî òîãî æ, íà æàëü, àâòîðö³ íå çàâæäè âäàºòüñÿ âèòðèìàòè çàÿâëåíó íàïðèïî÷àòêó ëåãê³ñòü òà ïðîçîð³ñòü âèêëàäó. Òàê, çîâñ³ì íåäîðå÷íî çðèíàþòü ó òåêñò³ ÿê³ñü ñòðàøèëêè (ðîçïîâ³äü ïàí³ Òðóïíî¿!) òà äåòåêòèâí³ êîë³ç³¿ ç³ çíèêíåííÿì ïîäîðîæí³õ (òóò çíîâó ïðèãàäóºòüñÿ Ìîñêîâ³àäà , àëå ÿ òàêè íå ï³ääàìñÿ ö³é åëåìåíòàðí³é ñïîêóñ³). Âîíè áàíàë³çóþòü ñþæåò, âíàñë³äîê ÷îãî çàòèðàºòüñÿ â³ä÷óòòÿ îò³º¿ äèòÿ÷î¿ áåçïîñåðåäíîñò³ òà íà¿âíîñò³,

143

Êàëüì³þñ

1 2005

ÿêå, âëàñíå, é âèð³çíÿº ïîâ³ñòü Ñîô³¿ Àíäðóõîâè÷ ³ç-ïîì³æ ³íøèõ ñìîëîñêèï³âñüêèõ øåäåáð³â ê³ëüêîõ îñòàíí³õ ðîê³â. Îäíàê íàïðèê³íö³ ïîâ³ñò³ òîíàëüí³ñòü âèð³âíþºòüñÿ, îïîâ³äü âõîäèòü ó çâè÷íå äëÿ àâòîðêè ð³÷èùå. Â³äòàê ìàºìî òóò ÷óäîâó çíàõ³äêó (÷è íå íàéêðàùó) îðèã³íàëüíå ïîòðàêòóâàííÿ ñþæåòó ïðî ÿáëóêî ñïîêóñè , ³ ö³ëêîì ïåðåäáà÷óâàíèé ô³íàë: Ì³ëåíà ñòàº òèì, êèì ââàæàëà ñåáå âñå æèòòÿ òðàâîþ. Îòæå, Ñîô³ÿ Àíäðóõîâè÷, íå ïðåòåíäóþ÷è íà ´ëîáàëüí³ñòü ³ âñåîõîïí³ñòü òà íå çëîâæèâàþ÷è ìîäíèìè ïñåâäî³íòåëåêòóàëüíèìè íàâîðîòàìè , ïðîñòî íàìàãàºòüñÿ ñòâîðèòè ñâ³é ñâ³ò, ùî âèðîñòàº äèòÿ÷î¿ ôàíòàç³¿. Íàïåâíî òîìó Ë³òî Ì³ëåíè ñïðàâëÿº âðàæåííÿ ñâ³æîñò³ é ëåãêîñò³.

144

Êàëüì³þñ

1 2005

Ëþáîâ ÇÀÃÎÐÎÂÑÜÊÀ ÊÎËÈ ÁÓÄÅ ÇÄÀÂÀÒÈÑÜ, ÙÎ ÂÑÅ ÍÀÌÀÐÍÅ - ß ÏÐÈÉÄÓ ... (²âàñ³â Ð. Ðàõìàííèé ðàþ ... - ²âàíî-Ôðàíê³âñüê: Ë³ëåÿ - ÍÂ, 2002. - 116 ñ.)

×èòàþ÷è îñòàíí³ì ÷àñîì ïîåç³þ, ìèìîâîë³ çàìèñëþþñÿ íàä òèì ñóö³ëüíèì ñòàíîì ìåæîâîñòè òà íàäðèâíîñòè, êîëè, çäàâàëîñÿ á, ³ñíóº êîíå÷íà ïîòðåáà âèáîðó ì³æ ñâî¿ì ³ñíóâàííÿì ëèøå â òîìó ÷è ³íøîìó ³ í³ â ÿêîìó ðàç³ íå â îáîõ âîäíî÷àñ ñâ³òàõ. Òîìó çäèâóâàëàñÿ çàãàëüíîìó íàñòðîºâîìó ñïîêîþ ó çá³ðö³ Ðîìàíà ²âàñ³âà Ðàõìàííèé ðàþ ... . Íà ïåðøèé ïîãëÿä ë³ðè÷íèé ãåðîé âèäàºòüñÿ òàêèì ñîá³ ìóäðèì ñòàðöåì ô³ëîñîôîì, ÿêèé ³äå òèõî ³ ìèðíî â³ä õàòè äî õàòè, ç äíÿ â äåíü ³ ñïîñòåð³ãàº çà òàêîþ æ ìèðíîþ òà ñïîê³éíîþ íàâêîëèøí³ñòþ: Ïðèíèøêë³ øèáè õàò çàïëàêàëè êðèâàâî, Ãîðÿòü æîâòàâ³ êëåíè. ² âæå ¿õíº òåïëî Âëèâàºòüñÿ ó êðîâ ² òåðïíå Òåðíîì. Òà ïðè äåòàëüí³øîìó â÷èòóâàíí³ ó òåêñò çá³ðêè áà÷èìî çà çîâí³øí³ì ñïîêîºì ë³ðè÷íîãî ãåðîÿ ãëèáîêó íàäðèâí³ñòü éîãî äóø³, òîíêå â³ä÷óòòÿ êîæíî¿ ìèò³ æèòòÿ ³ áîë³ñíå ðåàãóâàííÿ íà êîæíó æèòòºâó íåñïðàâåäëèâ³ñòü: Ñí³ã íàâåñí³ òàêèé ë³òåïëèé ó íàâ³ñíîìó ñí³, ìîâ íåäîðå÷íèé æàðò. Çëàìàíèì êîøòóðîì îáðèäëà ò³íü çã³äëèâîñòè. Ñóö³ëüí³ íå-ïî-ðî-çó-ì³í-íÿ ì³æ äðóçÿìè.

145

Êàëüì³þñ

1 2005

Ë³ðè÷íèé ãåðîé ïðàãíå çíàéòè ñâîþ äîðîãó â æèòò³. ²íîä³ éîìó çäàºòüñÿ, ùî îñü âîíà, ïåðåä íèì, òàêà ïðîñòà ³ çðîçóì³ëà. Òà â ÿêèéñü ìîìåíò íàñòàº óñâ³äîìëåííÿ, ùî øëÿõ öåé õèáíèé ³ òðåáà øóêàòè íîâó ñòåæêó. Âëàñíå òàêèé ïîñò³éíèé ïîøóê ³ ìîæåìî íàçâàòè ñïðàâæí³ì æèòòÿì. ² â òàê³ ìèò³ ë³ðè÷íèé ãåðîé óñâ³äîìëþº: Â³äîìî - áî, ïðàâäèâèé ñêàðá - ó íåá³, ³ øëÿõ äî íüîãî íàì òîðóþòü âèáðàí³. ²íîä³ ïîñòàº ³ çíåâ³ðà, òà â êîãî ¿¿ íå áóâàº? Â òàêèé ÷àñ íà äóø³ ñóìíî, â³ä÷óòòÿ çàãàëüíîãî âàêóóìó â öüîìó ñâ³ò³, íåìîâ ì³æ ñîáîþ òà ³íøèìè ëþäüìè ñóö³ëüíà ñò³íà, ÷åðåç ÿêó òåáå í³õòî íå ÷óº. À ùî äàë³ ÷åêàº íà òåáå? Íåâ³äîì³ñòü. Âîíà ³ ëÿêàº: Á³ëü ³ êðèê êðîâ³, Äîëÿ - ÿê äîëÿ. Ùî äàë³ áóäå? Õòîçíà ... Òðàïëÿþòüñÿ ìèò³, êîëè áà÷èø òó ÷è ³íøó êàðòèíó â æèòò³ ³ âèíèêàþòü ñâî¿ âëàñí³ àñîö³àö³¿. Äîáð³ òà ìèë³ ñïîãàäè. Áàãàæ, ÿêèé ìàº êîæåí ç íàñ ³ ïðîíîñèòü éîãî ç ñîáîþ ÷åðåç áàãàòî ðîê³â: Ð³çäâî, òàêå î÷³êóâàíå ³ òàêå äèâíî íåâï³çíàíå. Ó ïåðåáëèñêàõ ñð³áíèõ ðîçìàëüîâàíå íà ñòàðèõ øèáàõ àíãåëàìè, çàñí³æåíå â³êíî. À â í³ì - äâà î÷åíÿòêà íåñëóõíÿí³, çàäèâëåí³ â ìîðîçíèé ñâ³ò, íåòåðïåëèâ³, âèãëÿäàþòü éîãî òàê äàâíî: äå æ âîíî? Òà âñå òàêè êð³çü ïîøóê â³÷íîãî ³ ïîòð³áíîãî, êð³çü ñìóòîê ³ ðîç÷àðóâàííÿ, íå âòðà÷àºòüñÿ îòîé àâòîðñüêèé îïòèì³çì ³ ñïîê³éíå ñïðèéíÿòòÿ áóäü-ÿêîãî æèòòºâîãî ÿâèùà: ª â êîæíîìó ñòâîð³íí³ ðîçóì³ííÿ Äîðîãè ïðàâäè òà óìèðîòâîð³ííÿ Òîãî, ùî º â³÷íèì ³ íåòë³ííèì. ² òàêèé îïòèì³çì ò³øèòü, àäæå â³í â³ä àâòîðà ïåðåäàºòüñÿ ÷èòà÷àì äîáðèì ïîáàæàííÿì Íå ñóìóé! , áî:

146

Êàëüì³þñ

1 2005

Çàÿñí³º ìèòü, Â íåáî ïîëåòèòü, Çàáåðå òåáå íà õìàðèíêó, À â äîëîíö³ áóäå ñîíöå Ùåáåòàòè ³ ñì³ÿòèñü, ßê äèòèíà ó â³êîíö³, Çàêîëèñóþ÷è, ïðîìåí³òèìå Ëèø òîá³ ... Òîæ ïîì³æ â³ðøàìè çàëèøàºòüñÿ àâòîðñüêà äîáðîòà, â³ðà â êðàùå ³ ðàä³ñòü â³ä êîæíî¿ ïðîæèòî¿ ìèò³. Íåõàé öÿ ìèòü ³ áóäå ñóìíîþ. Àäæå âñå íà ö³é çåìë³ ³ñíóº ó âçàºìîçâ ÿçêó: íå áóäå ñìóòêó - íå áóäå ³ ðàäîñò³. ² òðåáà öå óñâ³äîìëþâàòè, íàãàäóº íàì Ðîìàí ²âàñ³â.

Ò²ËÜÊÈ Á ÍÅ ÄÎÂÃÎ ÖÅÉ ÑÓÌ ÇÎÑÒÀÂÀÂÑß Â ÌÅÍ²...

(Àðîíåöü Ì. Ïîåç³ÿ: âåðë³áð, òàíêà. ²âàíî-Ôðàíê³âñüê: ÏÏ ². Êîñîâè÷à, 2002. - 160 ñ.) Íåâåëè÷ê³ ì³í³àòþðè âèìàëüîâóþòü îêðåìèé ñâ³ò. Òàê äèòèíà óñâ³äîìèòü âïåðøå íàâêîëèøíþ êðàñó ³ çàâìðå, çà÷àðîâàíà íàçàâæäè. Òàêå çàõîïëåííÿ çóñòð³÷àºìî ³ ó âåðë³áðàõ Ìèðîñëàâà Àðîíöÿ. Âíóòð³øí³é ñâ³ò éîãî ë³ðè÷íîãî ãåðîÿ ïåðåáóâàº ó íåéìîâ³ðí³é ãàðìîí³¿ ³ç ñâ³òîì íàâêîëèøí³ì. Áóäü-ÿê³ çì³íè â ïðèðîä³ âèêëèêàþòü íåîäì³ííó ðåàêö³þ â äóø³ ë³ðè÷íîãî ãåðîÿ: Ïðèòèõëèé êîë³ð âèáóõíóâ â ìåí³ ³ ÿ çàñëàá öâ³ò³ííÿì íà òðàâ³ áäæîëà òåïåð øóêàº íåêòàð ³ â ìî¿é çîëî÷åí³é ñëüîç³. Ïîåç³þ âèð³çíÿþòü îñîáëèâà ìåòàôîðè÷í³ñòü ³ êîëüîðèñòèêà, àäæå ... íàñòð³é öå êîëüîðè . Ñâ³ò ïîåòà íå ðîçä³ëåíèé íà ÷îðíî-á³ë³ êîëüîðè, â³í áóÿº óñ³ì ñïåêòðîâèì ðîçìà¿òòÿì â³äì³íê³â: ß ìàõàþ ðóêîþ ïðîùàþñü, ÷åðâîí³þòü ñë³äè ïîï³ë íà ïðóç³ áóòòÿ.

147

Êàëüì³þñ

1 2005

×åðâîíèé êîë³ð ó ïîåòà ñèìâîë êðèçîâî¿ ñèòóàö³¿. Ò³º¿ ìåæ³, ÿêó áîÿçêî ïåðåñòóïèòè. Ó òàê³ ìèò³ äóæå õî÷åòüñÿ ïîâåðíóòèñÿ ó äèòèíñòâî. Ó òîé ÷àñ, êîëè æèòòÿ âèäàºòüñÿ ïðåêðàñíèì ³ ñâ³òëèì, à âñ³ ëþäè äîáðèìè ³ ùèðèìè. Òà ë³ðè÷íèé ãåðîé Ì. Àðîíöÿ íå ìîæå äîçâîëèòè ñîá³ ðîçêîø³ ïîâåðíåííÿ. Àäæå ó ñâ³ò äèòèíñòâà òðåáà ïîâåðòàòèñÿ ç ÷èñòîþ äóøåþ, íå âíîñèòè òóäè áðóäó äîðîñëîãî æèòòÿ: ×è ñì³þ ÿ â äèòèíñòâî ïîâåðíóòèñü â äóìêàõ õî÷à á, êîëè îáð³ñ ÿ òåðíÿì íåëþáîâ³ ÿê ³ âåñü äâàäöÿòèé â³ê? ² êîëè óíåìîæëèâëþºòüñÿ ïîâåðíåííÿ äî ñâ³òëèõ äí³â äèòèíñòâà, ó ë³ðè÷íîãî ãåðîÿ çîñòàºòüñÿ ëèøå â³ðà ó íåáåñíå ìèëîñåðäÿ ³ ñïðàâåäëèâ³ñòü, â³ðà â Áîãà: Â³í äî íàñ ³äå ùå é íèí³ ç ïîäèõîì îñòàíí³ì, ùî ÿê ç³ðêà ó çåðíèí³ ãð³º ñîíöåì ðàíí³ì. Íàéãîëîâí³øå äëÿ ëþäèíè çàëèøàòèñÿ ñàìå Ëþäèíîþ ó áóäü-ÿê³é æèòòºâ³é ñèòóàö³¿. Àäæå âîíà ³ñòîòà ìèñëÿ÷à ³ íåñå â³äïîâ³äàëüí³ñòü çà âñå, ùî ä³ºòüñÿ ó ñâ³ò³: Ùîá òè íå ðîáèâ íåáî íåñåø íà ïëå÷àõ, íà äîëîíÿõ. Êóäè á òè íå éøîâ ó íåá³ òâ³é øëÿõ äî ñâîº¿ çîð³. Ùîá òè íå ãîâîðèâ ñåðöå ÷èºñü òîðêàºø êàìåíåì àáî êâ³òêîþ, õîëîäîì àáî òåïëîì Ëþäèíî! Òè â³ä íàðîäæåííÿ Éäåø äîðîãàìè âñåñâ³òó, ïðî ñåðöå ñâîº çàáóâøè. Â³ðø³ ïðîíèçàí³ ãëèáîêèì ô³ëîñîô³çìîì. Ê³ëüêîìà êîðîòêèìè ³ âëó÷íèìè øòðèõàìè îõîïëåí³ ìàéæå âñ³ ñôåðè áóòòÿ íàøîãî. ² ë³ðè÷íèé ãåðîé çàëèøàºòüñÿ ñîáîþ. Â³í àáî íîñòàëüã³éíî ñïîñòåð³ãàº çà íàâêîëèøí³ì ñâ³òîì:

148

Êàëüì³þñ

1 2005

Íàâ³òü â³òåð çàñëóõàâñÿ, ÿê ï³äêðàäàºòüñÿ îñ³íü ... àáî ïåðåáóâàº ó ïîñò³éíîìó ïîøóêó ³ñòèíè: ²äó, ùîá çóñòð³òèñü ³ç ñîáîþ. Êîëè ïàäàþ çâóêîì â³ä ï³äëîñò³ äðóãà îïèðàþñü íà ìóäðå ÷îëî çåìë³. Ñïðàâä³, çåìëÿ â³ä³ãðàº âåëèêå çíà÷åííÿ äëÿ ë³ðè÷íîãî ãåðîÿ, àäæå âîíà: ... ñîíöå, ò³ëüêè â ñåðö³ òâîºìó . Ïåðå÷èòàëà â³ðø³ Ìèðîñëàâà Àðîíöÿ ³ çàìèñëèëàñÿ: íåâæå ñïðàâä³ çà ùîäåííîþ á³ãàíèíîþ ³ êëîïîòàìè âòðàòèëà â³ä÷óòòÿ ñâîãî çâ ÿçêó ³ç òèì â³÷íèì, ùî çàâæäè ïîðÿä ³ ÿêå í³êîëè íå çðàäæóº. Ïîãëÿíóëà âãîðó ³ ïîáà÷èëà ñð³áíèé ñí³ã ó ÿñêðàâîìó ïðîìåí³ ñîíöÿ. Âäÿ÷íà ïîåòîâ³, ùî íàãàäàâ ïðî íüîãî.

149

Êàëüì³þñ

1 2005

Àííà ÕÀÐ×ÅÍÊÎ ªÄÈÍÀ Ç ÓÑ²Õ, ÀÁÎ Ä²Â×ÈÍÊÎ, ÒÈ ÙÅ ÁÎÐÅØÑß Ç² ÑÂÎ¯Ì ×ÓÄÎÂÈÑÜÊÎÌ? (Ìàëÿð÷óê Òåòÿíà. Òðîÿíäà Àäîëüôî // Áåðåç³ëü. 2003. ¹ 5-6. Ñ. 58-107)

Ïî÷íó ç êëþ÷îâîãî â ë³òåðàòóð³ óñ³õ ÷àñ³â ç ³íòðèãè. À ³íòðèãóº âñå: â³ê ïèñüìåííèö³, æàíðîâà äåô³í³ö³ÿ (åêñïåðèìåíòàëüíà ïîâ³ñòü ), ìàíåðà îïîâ³ä³, àðõ³òåêòîí³êà, ôàáóëà. Ñó÷àñíà óêðà¿íñüêà ë³òåðàòóðà íå ñïðèéìàº êàíîí³â, ¿é ÷óæà ñòàòèêà, òîìó âëèâàííÿ â ¿¿ îðãàí³çì ìîëîäî¿ êðîâ³ ï³äâèùóº òîíóñ ì ÿç³â (ìàþ íà óâàç³ ïèñüìåííèê³â ë³òåðàòóðíèõ äåâ ÿíîñòèõ), ñòèìóëþº áåçïåðåðâíó öèðêóëÿö³þ. Òðîÿíäîþ Àäîëüôî Òåòÿíà Ìàëÿð÷óê äåáþòóâàëà, ³ ¿¿ ïåðøèé êðîê â ë³òåðàòóðó áóâ ñì³ëèâèé, áî ñòàâ êðîêîì â ïðîçó, à íå (ÿê òðàäèö³éíî) â ïîåç³þ. ² ÿêùî ââàæàòè òâîð÷³ñòü ïîøèðåííÿì ñåáå íà ñâ³ò , ùî º â ïåâí³é ì³ð³ ïðîÿâîì åãîöåíòðèçìó, òî àâòîðêà ïîâ³ñò³ íå ïðîñòî ïîøèðèëà ñåáå íà ñâ³ò , à é çìîãëà ïîøèðèòè ñâ³ò íà ñåáå , ãåíåðóþ÷è éîãî äîñâ³ä â³äïîâ³äíî äî âëàñíîãî ñâ³òîâ³ä÷óòòÿ (ñàìå ñâ³òîâ³ä÷óòòÿ, à íå ñâ³òîãëÿäó, áî áà÷àòü ñâ³ò óñ³, à â³ä÷óâàþòü éîãî ï³äøê³ðí³ íåðâè ò³ëüêè ìèòö³). Ñïðàâæíÿ ïðîçà ïîâèííà âèêëèêàòè íå ïðîñòî ðåôëåêñ³¿, à ³íòåðïðåòàö³þ. Ïðè ïåðøîìó ïðî÷èòàíí³ ïîâ³ñò³ Òðîÿíäà Àäîëüôî çàêðàäàëèñÿ ñóìí³âè: ÷è ïîòðåáóº öÿ ïðîçà ³íòåðïðåòàö³¿? ×è àâòîðêà ñìàêóº ñëîâîì , ³ ¿¿ ïîâ³ñòü ñàìîäîñòàòíÿ? Àëå, ïåðåãîðíóâøè îñòàííþ ñòîð³íêó, çðîçóì³ëà: ìîëîäà ë³òåðàòîðêà ñåðåä óñ³õ ë³òåðàòóðíèõ ìàñîê øóêàº ñâîþ, ÿêà á äîïîìîãëà ¿é âèîêðåìèòèñÿ (áîäóæå âàæëèâî â ñó÷àñíîìó ë³òïðîöåñ³ çàÿâèòè ïðî ñâîþ îñ³áí³ñòü ³ îäíî÷àñíî íå ñòàòè îñîáèíîþ ). Òàíÿ çìîãëà ñòàòè ºäèíîþ ç óñ³õ , à íå îäí³ºþ ç íèõ . Òîìó ñàìîäîñòàòí³ìè â ¿¿ ïîâ³ñò³ º ò³ëüêè ³ñòîð³¿ ïðî áàá³â , à ¿¿ íîâàòîðñüêà ìàíåðà îïîâ³ä³, ñòèëü ïîòðåáóþòü ³íòåðïðåòàö³¿. Íîâàòîðñüêèì, â ïåðøó ÷åðãó, º õóäîæíº ìèñëåííÿ àâòîðêè. Çà êîæíèì ñëîâîì ñòî¿òü ñâîáîäà äóìêè, ðîçêîìïëåêòîâàíå ìèñëåííÿ. Òàê íå ìîæå ïèñàòè ñòàðøå ïîêîë³ííÿ (ïåðåâàãà ÷è

150

Êàëüì³þñ

1 2005

íåäîë³ê?). Ìîæëèâîñò³ ëþäèíè íåîáìåæåí³, òîìó âêëàäàòè äóìêó â ïðîêðóñòîâå ëîæå ð³âíîñèëüíî çëî÷èíó ïðîòè ëþäñüêèõ ìîæëèâîñòåé. Òàíÿ â³ëüíà ó äóìêàõ, òîìó, ÿê ³ ãåðî¿ Â.Âèííè÷åíêà, ÷åñíà ³ç ñîáîþ . Ïîâ³ñòü â äåÿê³é ì³ð³ àâòîá³îãðàô³÷íà. Öå ïîäîðîæ ïèñüìåííèö³ â êîëèøíþ ìåêêó íèùåííÿ óêðà¿íñòâà â Ñèá³ð. Öå íå ïðîñòî àñåìàíòè÷íèé òîïîí³ì, öå àðõåòèï óêðà¿íñüêî¿ ñâ³äîìîñò³, ùî â ÿæå äîêóïè âñå, ùî ðîçêàçóº àâòîðêà. Öå êîíöåíòð òâîðó, ùî º îäíî÷àñíî äëÿ Òåòÿíè Ìàëÿð÷óê ñïîñîáîì ³ ìåòîþ, ÿê ñëîâî ³ äóìêà, áî îä³ññåÿ â õîëîäí³ êðà¿ îäíî÷àñíî äîïîìàãàº ï³çíàòè ³íøèõ ëþäåé, ïîáà÷èòè î÷³, ïî â³íöÿ íàëèò³ íå Áîãîì , ³ ðàçîì ç òèì ñòàº ñàìîö³ëëþ òâîð÷èõ ïîøóê³â. Àðõåòèï Ñèá³ðó º àðõåòèïîì â³ä÷óæåííÿ ëþäèíè â³ä ñâ³òó, öå äîâåäåíèé äî êðàþ àñêåòèçì äóõó ³ ò³ëà, ùî ð³âíîñèëüíèé ñìåðò³: ³ òîä³ ÿ êàæó ùî ìåíå çàñèëàþòü â Ñèá³ð ³ âèáà÷ ÿêùî áóëî ùîñü íå òàê àäæå òèì ùî âìèðàþòü ëþäè ïîâèíí³ ïðîáà÷àòè âñ³ ãð³õè ³ îáðàçè í³ íå âàæëèâî õòî ìåíå çàñèëàº ðîçóì³ºø óêðà¿íöÿì íå òðåáà êîãîñü âîíè äîñòàòíüîþ ì³ðîþ ìàçîõ³ñòè ùîá ñàìèì ñåáå òóäè â³äïðàâëÿòè . Ñèá³ð öå íàøà ïåêó÷à ðàíà, öå íàøà õîëîäíîêðèæàíà ³ñòîð³ÿ, ùî ³ç ïðàâäè ôàêòó ïåðåðîñòàº ó òâîð³ â ïðàâäó õóäîæíþ , çáåð³ãàþ÷è îñíîâíó ñåìó: ç Ñèá³ðó íå ïîâåðòàþòüñÿ , öâèíòàð çàâæäè çàëèøàºòüñÿ öâèíòàðåì . Ïàðàäîêñ òþðìà â Ñèá³ðó çàñòàâëÿº ï³äí³ìàòèñÿ â³ä êîíêðåòíî³ñòîðè÷íîãî ð³âíÿ äî ð³âíÿ àáñòðàêòíî-àëåãîðè÷íîãî. Òîä³ òþðìà â Ñèá³ðó (òîáòî òþðìà â òþðì³ ) ìîæå ðîçóì³òèñÿ ÿê äóõîâí³ îêîâè, ïîçáóòèñÿ ÿêèõ íå ïðîñòî âàæêî àðõ³âàæêî. Íàãëÿäà÷êà Êàãàí-Øàáøàé ÿê óîñîáëåííÿ òÿãàðó ñîö³óìó ìîæå ç ÿâèòèñÿ áóäü-äå ³ áóäü-êîëè. Òîìó Ñèá³ð ìîæíà ñïðèéìàòè íå ò³ëüêè ³ç íåãàòèâíèì çíà÷åííÿì. Öå ñâîºð³äíèé àôîí óêðà¿íñòâà, öå ì³ñöå âòå÷³ â³ä ñâ³òó ³ â³ä ñàìèõ ñåáå. Ìîòèâ âòå÷³ äîñèòü ÷àñòî âèïëèâàº íà òåêñòóàëüíó ïîâåðõíþ ïîâ³ñò³. Ïîâíå çâ³ëüíåííÿ â³ä ñâ³òó ìàòåð³àëüíîãî öå ñâîºð³äíà ðåôëåêñ³ÿ ô³ëîñîô³¿ Ñõîäó, àëþç³ÿ àç³àòñòâà ÷è çàêîíîì³ðíèé ïðîÿâ ñèíäðîìó ñêîâîðîäèíñüêîãî ãåíîòèïó ( á³ëü âèíèêàº â³ä âòðàòè òîìó ÿêùî íåìà ðå÷åé ÿê³ ìîæíà âòðàòèòè íå áóäå ³ áîëþ ). Ïîáà÷èòè â Ñèá³ðó òå, ÷îãî íå áà÷èâ æîäåí òóçåìåöü, ïîáà÷èòè òàê, ÿê íå áà÷èâ æîäåí òóçåìåöü ³ ñêàçàòè ïðî íüîãî òàê, ÿê íå ãîâîðèâ ùå æîäåí òóçåìåöü â öüîìó âèùèé äàð ïèñüìåííèêà, éîãî åííå ÷óòòÿ. Òðîÿíäà Àäîëüôî íàìàëþâàëà åêçîòè÷íó êàðòèíó, ùî º òëîì äëÿ ïðîòèáîðñòâà íåïîºäíóâàíèõ âèì³ð³â, íåð³âíèõ äóø, äëÿ ïðîòèáîðñòâà åðîñó ³ òàíàòîñó.

151

Êàëüì³þñ

1 2005

Ëþäè íà ñòîð³íêàõ ïîâ³ñò³ ³ñíóþòü ó äâîõ ñòàíàõ: â ñòàí³ àìîðôíîìó, áåçä³ºâîìó, äðàãëèñòîìó , éîãî àâòîðêà íàçèâàº êèñåëåâèì ñòàíîì ( ó òàê³é äðàãëèñò³é òèø³ ÿ í³êîëè íå ÷óþ øóìó çíàäâîðó ³ ð³äêî êîëè íàâàæóþñÿ öþ òèøó ñêîëèõíóòè âëàñíèì ãîëîñîì ) ³ ó ñèá³ðñüêîìó ñòàí³ , ñòàí³ ç³áðàíîìó, ñòàòè÷íîìó. Âæå êàíîí³çóâàëàñü äóìêà ïðî êîíöåïòóàëüí³ñòü çàãîëîâêà, ÿêèé í³áèòî º êîäîì òâîðó, éîãî â³çèòêîþ. Íàçâà Òðîÿíäà Àäîëüôî ðîçáèëà âùåíò öåé êàíîí, áî ñàìà àâòîðêà ç³çíàºòüñÿ, ùî âîíà (íàçâà) í³÷îãî íå îçíà÷àº . Àëå òóò âèíèêàº ñèòóàö³ÿ ñâ³òëîôîðà: íàÿâí³ñòü ÷åðâîíîãî ñâ³òëà º çíàêîì çàáîðîíè, à éîãî â³äñóòí³ñòü òåæ º çíàêîì äîçâîëåíîñò³. Òàê ³ Òðîÿíäà Àäîëüôî ñâîºþ áåççíà÷åííºâ³ñòþ ³ç ñàìîãî ïî÷àòêó ï³äêðåñëþº íàñêð³çíó, õî÷à äîâîë³ ïåñèì³ñòè÷íó, äóìêó òâîðó âñå ó ñâ³ò³ ñóºòà ñóºò ³ ìàðíîòà ìàðíîò . Âëàñíå, ö³ äâ³ òàâòîëîã³¿ òâîðÿòü ô³ëîñîô³÷í³ñòü ïîâ³ñò³. Ãîâîðèòè ïðî ñêëàäíå ñêëàäíî ïðîñòî, àëå ãîâîðèòè ïðî ñêëàäíå ïðîñòî ñêëàäíî. Ò.Ìàëÿð÷óê çóì³ëà áóòè îðèã³íàëüíîþ ³ â ö³é ñèòóàö³¿. Òàê³ áàíàëüí³ òåìè ( áàòüêè ³ ä³òè , óÿâíèé ëþáîâíèé òðèêóòíèê ) áà÷àòüñÿ â àáñîëþòíî íîâ³é ïðîåêö³¿. Àëãîðèòìè æèòòÿ ðîçâ ÿçóþòü ïðîñò³ íåâèãàäàí³ ³ñòîð³¿, äå ïðàâäà ³ âèãàäêà, ä³éñí³ñòü ³ ãðà ôàíòàç³¿ ïåðåïëèëèñÿ íàñò³ëüêè, ùî âæå ñàìà ïèñüìåííèöÿ íå çìîæå ñòâåðäèòè íàïåâíå ùî º ùî . Vita nostra ÿê ñêëàäíèé öèêë ïåðåäàíà ó ïîâ³ñò³ íà àëåãîðè÷íîìó ð³âí³ ÷åðåç æèòòÿ âîðîí: âîðîíè çà ê³ëüêà ãîäèí íî÷³... çâèëè ãí³çäî íàíåñëè ÿºöü âèñèä³ëè âîðîíåíÿò ³ òåïåð ìîâ÷êè ñèäÿòü íà ïàðêàí³ ³ ÷åêàþòü êîëè ÿ ïðîêèíóñÿ ùîá ïîáà÷èòè ì³é ðîçïà÷ . Âîðîíè íå÷óòëèâ³ äî ÷àñó, òîìó âîíè íå ñòðàæäàþòü â³ä áåçïîì³÷íîñò³ ïåðåä ê³ëüêàëèêèì ßíóñîì, ÿê, ñêàæ³ìî, ëþäèíà. Íàøà ñó÷àñíà ë³òåðàòóðà, ÷åðåç íàìàãàííÿ â³ä³éòè â³ä õàòíüîãî, ñ³ëüñüêîãî âæèòêó , âïàëà â ³íøó êðàéí³ñòü çàõâîð³ëà íà óðáàí³ñòè÷í³ñòü. Ïîâ³ñòü Òðîÿíäà Àäîëüôî ÷åðåç áàáèí³ ³ñòîð³¿ òà ³ñòîð³¿ ïðî áàá³â íàìàãàºòüñÿ çìîäåëþâàòè öþ ñèòóàö³þ. Òîìó öå ùå é íàðèñ ïñèõîëîã³¿ óêðà¿íñüêîãî ñåëà. Í³! Öå í³ â ÿêîìó ðàç³ íå êóëüòèâóâàííÿ ñ³ëüñüêîãî. Öå ðåòðîñïåêòíå ïèñüìî, ïîêëàäåíå íà òåðåçè ÷àñó. ² ò³ëüêè ÷àñ âèçíà÷èòü éîãî ³ñòèííó âàðò³ñòü. Ïëàâíèé, íåâèìóøåíèé ñòèëü îïîâ³ä³, äå îäíå ñëîâî òÿãíå ³íøå, òâîð÷èé ñåêðåò Òàí³ Ìàëÿð÷óê. ²íîä³ â öüîìó äîïîìàãàº àêöåíòóàö³éíî-ïóíêòóàö³éíèé ð³âåíü (â³äñóòí³ñòü ðîçä³ëîâèõ çíàê³â), ³íîä³ ãðà ñë³â. Íà ãð³ ñë³â ïîáóäîâàíå ³ì ÿ îïîâ³äà÷êè

152

Êàëüì³þñ

1 2005

(Âàðàâàðà Áàðáàðà), àáî òàêèé ôðàãìåíò: ëèø áè... çíàòè ñê³ëüêè ðàç³â íà äåíü òè âäèõàºø ³ âèäèõàºø ïîâ³òðÿ àáè òè ìåíå ³íêîëè âïóñêàëà áëèæ÷å í³æ â ê³ìíàòó àáè í³õòî í³÷îãî íå çíàâ ³ àáè ìè íå çíàëè ³ ùîá í³õòî íå çíàâ ùî ìè íå çíàºìî . Îïîâ³äà÷êà çàõîïëèâî ðîçïîâ³äàº, à ïîäåêóäè é ñïîâ³äàºòüñÿ óÿâí³é ïîäðóç³, ÿêà àæ í³ÿê íå çàéâà â ïîâ³ñò³. À, ìîæå, öå äçåðêàëüíå â³äîáðàæåííÿ ñàìî¿ àâòîðêè, ÿêà êëè÷å ÷èòà÷à â ñâ³é ñâ³ò íå çà çì³ñòîì, à øâèäøå çà ñëîâîì. À ¿¿ ñâ³ò öå áåçïåðåðâíà áîðîòüáà ³ç ñàìèì ñîáîþ, ³ç ñâî¿ìè ï³äñâ³äîìèìè ³ìïóëüñàìè, ³ç ñâî¿ì ÷óäîâèùåì . ² çàïèòàííÿ îïîâ³äà÷êè Ä³â÷èíêî, òè ùå áîðåøñÿ ³ç ñâî¿ì ÷óäîâèùåì? öå í³áè ïîãëÿä êð³çü íàñ. Çàâæäè õâèëþâàëàñü çàïèòàííÿì: ÷èì â³äð³çíÿºòüñÿ äçåðêàëî â³ä ñêëà? ² íåäàâíî ç ÿñóâàëà, ùî äçåðêàëî öå òå æ çàòåìíåíå ñêëî, àëå âîíî äîçâîëÿº áà÷èòè ò³ëüêè ñåáå, òîä³ ÿê ñêëî öå çàâæäè ïîãëÿä íà ³íøèõ ëþäåé. Òåòÿíà Ìàëÿð÷óê çìîãëà ïîºäíàòè â ñîá³ òàºìíèöþ ³ äçåðêàëà, ³ ñêëà, áî áà÷èòü ñåáå ó ëþäÿõ, ³ â³ä÷óâàº ëþäåé ó ñîá³. Ò³ëüêè äçåðêàëîì äëÿ íå¿ º áåçîäíÿ ëþäñüêèõ î÷åé ( ÿ ùî äèâëþñÿ íà æ³íêó ÿêà äèâèòüñÿ íà ìàëó äèòèíó ÿêà äèâèòüñÿ íà õìàðèíó ). Íåäàâíî ïî÷óëà êðèòèêó ñó÷àñíî¿ êðèòèêè (êàëàìáóð), ùî í³áèòî âîíà äèô³ðàìáîâàíà ³ ñòðàæäàº â³ä áðàêó ãëèáèííîãî àíàë³çó. Àëå ÿêùî áàçèñîì ïîâ³ñò³ Òðîÿíäà Àäîëüôî ñòàëè Òàíèí³ ³ñòîð³¿ ïðî áàá³â , à íàäáóäîâîþ àâòîðñüêà îðèã³íàëüí³ñòü, òî ïðîøó ââàæàòè âñå íàïèñàíå ïðîñòî ²ñòîð³ºþ ïðî Òàíþ Ìàëÿð÷óê .

ÌÎÂÍÀ ÑÂÎªÐ²ÄÍ²ÑÒÜ ÏÐÎÇÈ ÑÒÅÏÀÍÀ ÏÐÎÖÞÊÀ

(íà ïðèêëàä³ ë³íãâ³ñòè÷íîãî àíàë³çó Ïðîøåí³ÿ â³ä ìàëåíüêèõ ëþäåé äî ë³òåðàòóðíî¿ Ìåëüïîìåíè ) Øê³ö Ïðîøåí³º â³ä ìàëåíüêèõ ëþäåé äî ë³òåðàòóðíî¿ Ìåëüïîìåíè ââ³éøîâ ó çá³ðêó ïîâ³ñòåé òà îïîâ³äàíü Ñòåïàíà Ïðîöþêà Ñåðàôèìè ³ ì³çàíòðîïè ³ ÿñêðàâî ³ëþñòðóº êîíöåïö³þ çá³ðêè. Ïèñüìåííèê åêñòðàïîëþº äâà òèïè ëþäñüêî¿ îñîáèñòîñò³: ì³çàíòðîïà ³ ñåðàôèìà, òîáòî ëþäèíîíåíàâèñíèêà ³ àëüòðó¿ñòà íàï³âáîãà. Àëå íàñïðàâä³ ó çá³ðö³ âàæêî çíàéòè õòî º õòî, áî ó Ïðîøåí³¿ öåíòðàëüíèì º îáðàç ïèñüìåííèêà, í³áèòî ñåðàôèìà, àëå íàñïðàâä³ ïåðåä íàìè ò³ëüêè ìàñêà ãðàôîìàíà ³ç íóòðîì ì³çàíòðîïà.

153

Êàëüì³þñ

1 2005

Âæå ñàì çàãîëîâîê òâîðó ìàº ãëèáèííèé ñìèñë, ùî âèÿâëÿº àâòîðñüêèé ïîãëÿä íà îçíà÷óâàíå. Ëåêñåìà ïðîøåí³º ñòàðîñëîâ ÿí³çì, ùî âæèâàºòüñÿ äëÿ ñòâîðåííÿ âèñîêîãî ïàòåòè÷íîãî ñòèëþ. Àëå îñê³ëüêè öÿ ëåêñåìà áóëà ïîøèðåíà â äîáó óêðà¿íñüêîãî áàðîêî ³ ÷àñòêîâî º êàíöåëÿðèçìîì, òî ÷èòà÷ ìèìîâîë³ íàëàøòîâóºòüñÿ íà ãîñòðó ñàòèðó. Ìàëåíüêèìè ëþäüìè Ïðîöþê íàçèâàº ïèñüìåííèê³â, ïðè÷îìó âèêîðèñòàííÿ ë³òîòè ìàëåíüêèé (íàâ³òü íå ìàëèé) âêàçóº íà ì³çåðí³ñòü, ïëàçóâàííÿ ïèñüìåííèêà ïåðåä ñâîºþ ìóçîþ. Ñëîâîñïîëó÷åííÿ ë³òåðàòóðíà Ìåëüïîìåíà º òàâòîëîã³ºþ, áî Ìåëüïîìåíà ó Äðåâí³é Ãðåö³¿ áóëà îäí³ºþ ç äåâ ÿòè ìóç ïîêðîâèòåë³â ìèñòåöòâà, à ñàìå ïîêðîâèòåëüêîþ ïîåç³¿. Äóìàþ, ùî Ñ.Ïðîöþê ì³ã äîïóñòèòè òàêó òàâòîëîã³þ ç äâîõ ïðè÷èí: ùîá â³äðàçó, ³ç çàãîëîâêó â³ä³ñëàòè ìåíø ñâ³äîìîãî ÷èòà÷à äî ë³òåðàòóðíî¿ ïðîáëåìàòèêè. Öå ìåíø éìîâ³ðíî. Áî çá³ðêà Ñåðàôèìè é ì³çàíòðîïè íàëàøòîâàíà íà ³íòåëåêòóàëüíî ðàô³íîâàíîãî ðåöèï³ºíòà; åï³òåòîì ë³òåðàòóðíà Ìåëüïîìåíà ïèñüìåííèê ðîçøèðþº ñåìàíòè÷íå êîëå àíòè÷íîãî îáðàçó â³ä ïîêðîâèòåëüêè ïîåç³¿ äî ïîêðîâèòåëüêè ë³òåðàòóðíîãî ïðîöåñó ÿê ÿâèùà ÷è ñèòóàö³¿ â ö³ëîìó. Òàêèì ÷èíîì, êð³çü ïðèçìó çàãîëîâêó ìîæíà çíÿòè ïåðøèé êîä òâîðó. Îñê³ëüêè Ïðîøåí³º íàïèñàíå ó ñàòèðè÷íîìó, à ïîäåêóäè é ñàðêàñòè÷íîìó êëþ÷³, òî ³äåÿ òâîðó âèêðèòè áóäåíí³, êîðèñëèâ³ ïîãëÿäè ïñåâäîïèñüìåííèê³â, ùî º òâîðöÿìè íèçüêîïðîáíîãî ÷òèâà, à íå åñòåòè÷íèõ çðàçê³â. À çâ³äñè ãîñòðèé êîíôë³êò, ç³òêíåííÿ íåïðèìèðåííèõ ïîëþñ³â òàëàíòó ³ ðåìåñëà. Òåêñò ä³ëèòüñÿ íà äâà ñåãìåíòè: Ë³òåðàòóðà ÿê õàë³ôàò çàçäðîñò³ , Ïñåâäîçàêëèê äî ïñåâäîïèñüìåííèê³â . Ë³í³éí³ñòü òåêñòó, íàëàøòîâàí³ñòü íà îðàòîðñüêèé ñòèëü äîñÿãàºòüñÿ ºäí³ñòþ êàòåãîð³¿ êîíòèíóóìó, òîáòî ºäíîñò³ ÷àñó ³ ïðîñòîðó. Êîíöåïòîì ïåðøîãî ñåãìåíòó º ë³òåðàòóðíèé ïðîöåñ, àáî ë³òåðàòóðà ó øèðîêîìó ðîçóì³íí³ ñëîâà. Àëå öåé êîíöåïò âèðàæàºòüñÿ íà ëåêñè÷íîìó ð³âí³ ÷åðåç êîíòåêñòóàëüíèé ñèíîí³ì òåðèòîð³ÿ , òîáòî ïðîõîäèòü øëÿõ â³ä àáñòðàêö³¿ (ë³òïðîöåñ ÿê óí³âåðñàë³ÿ) äî êîíêðåòíîãî, áóäåííîãî îáðàçó òåðèòîð³¿. ² ÿêùî ë³òåðàòóðíèé ïðîöåñ ÿâèùå íàäïðîñòîðîâå, òî òåðèòîð³ÿ ìàº ÷³òêî îêðåñëåí³ êîðäîíè. Êð³ì êîíöåïòóàëüíîãî ³ìïë³öèòíîãî îáðàçó ë³òåðàòóðíîãî ïðîöåñó, ó ïåðøîìó ñåãìåíò³ º ùå òðè ì³êðîîáðàçè: çàçäð³ñòü, Ìîöàðò ³ Ñàëüºð³.

154

Êàëüì³þñ

1 2005

Ó âåðòèêàëüíîìó êîíòåêñò³ (òîáòî ³ñòîðèêî-ô³ëîñîôñüêîìó) îáðàç çàçäðîñò³ çàâæäè ìàâ àëåãîðè÷íó ôîðìó ³ áóâ ïîøèðåíèé ó ñåðåäíüîâ³÷íèõ äðàìàõ-ìîðàë³òå. Çóñòð³÷àºìî öåé îáðàç ³ â óêðà¿íñüê³é øê³ëüí³é äðàì³ 14-16 ñò. Ëåêñåìà çàçäð³ñòü ðîçâèíóëà ó ñâîºìó ñåìàíòè÷íîìó ïîë³ ÿâèùå åíàíò³îñåì³¿, òîìó ³ñíóþòü îçíà÷íèêè á³ëà çàçäð³ñòü ³ ÷îðíà çàçäð³ñòü . Á³ëà çàçäð³ñòü ñòèìóëþº ñàìîâäîñêîíàëåííÿ, òîáòî ðóõàº ë³òåðàòóðíèì ïðîöåñîì ó ïðîãðåñèâíîìó íàïðÿìêó. ×îðíà çàçäð³ñòü ïîðîäæóº çëî ³ ðóõàº ë³òåðàòóðîþ ðåãðåñèâíî. Ñòåïàí Ïðîöþê ñâ³äîìî íå çâåðòàºòüñÿ äî öüîãî îçíà÷íèêà, à çäîãàäàòèñü, ùî â ñó÷àñí³é ë³òåðàòóð³ äîì³íóº ÷îðíà çàçäð³ñòü äîïîìàãàº íàíèçóâàííÿ ñèíîí³ì³â òà åï³òåò³â: âåëè÷åçíà ³ ãèäêà, ïîìïåçíà ³ ñìåðäþ÷à, ïðè÷îìó âîíè ãðóïóþòüñÿ ÷åðåç ñóì³æíó ãðàäàö³þ: âåëè÷åçíà ïîìïåçíà, ãèäêà ñìåðäþ÷à. Ó äâîõ ðå÷åííÿõ ëåêñåìà çàçäð³ñòü ïîâòîðþºòüñÿ ÷îòèðè ðàçè. Öåé ëåêñè÷íèé ïîâòîð íå âèïàäêîâèé. Àâòîð öèì õîò³â âêàçàòè íà òèïîâ³ñòü öüîãî ÿâèùà â ñó÷àñí³é ë³òåðàòóð³, çðåøòîþ çàçäð³ñòü, ïåðåòâîðèëàñÿ â ïàíçàçäð³ñòü (òîáòî, çàçäð³ñòü ïîâñþäè, çàçäð³ñòü â óñüîìó). Íà ð³âí³ òðîï ñó÷àñíèé ë³òïðîöåñ îñìèñëþºòüñÿ òàêèìè ñèíîí³ì³÷íèìè ìåòàôîðàìè: õàë³ôàò çàçäðîñò³ , êîðîë³âñòâî çàçäðîñò³ , àíòèçàïîâ³äíèê çàçäðîñò³ . ×îðíà çàçäð³ñòü ó ñâ³òîâ³é ì³ôîëîã³¿ ÷àñòî àñîö³þºòüñÿ ³ç øèï³ííÿì çì³¿. Ó Ïðîöþêà öå øèï³ííÿ äâîÿçèêî¿ ïåðåäàíî ³ íà ôîíîãðàô³÷íîìó ð³âí³ ÷åðåç àë³òåðàö³þ ñâèñòÿ÷èõ ç-ñ : âåëè÷åçíà, ïîìïåçíà, ñìåðäþ÷à, êîðîë³âñòâî çàçäðîñò³, àíòèçàïîâ³äíèê, Càëüºð³, ìèñòåöòâî, íåçäàðà. Ì³êðîîáðàçè Ìîöàðòà ³ Càëüºð³ º êîíòåêñòóàëüíèìè àíòîí³ìàìè, à ó êîíòåêñò³ çàçäð³ñòü âèùà â³ä ìèñòåöòâà òàêèìè æ êîíòåêñòóàëüíèìè àíòîí³ìàìè ñòàþòü ëåêñåìè çàçäð³ñòü ìèñòåöòâî , àëå íàñïðàâä³ âîíè ò³ëüêè ðîçêîäîâóþòü àíòèòåçó Ñàëüºð³ Ìîöàðò. Çíîâó çâåðíåìîñü äî âåðòèêàëüíîãî êîíòåêñòó. Ë³òåðàòóðíå êîð³ííÿ öèõ ì³êðîîáðàç³â ó ì³í³äðàì³ Ïóøê³íà Ìîöàðò Ñàëüºð³ . Ó Ñòåïàíà Ïðîöþêà ö³ îáðàçè ïåðåòâîðþâàëèñÿ íà ñòèë³ñòè÷íó ô³ãóðó îíîìàñ³þ (çàì³íåííÿ çàãàëüíîãî ³ìåí³ âëàñíèì), òîä³ àíòèòåçà Ìîöàðò Ñàëüºð³ ïðîåêòóºòüñÿ ó àíòèòåçè ìèñòåöòâî ðåìåñëî , ìèñòåöòâî çàçäð³ñòü . Ó Ïóøê³íà ö³ îáðàçè ùå ñèìâîë³çóâàëè òàêå: Ìîöàðò ïðèðîäí³é, Áîãîì äàíèé òàëàíò, Ñàëüºð³ âèçíàííÿ, çäîáóòå âàæêîþ, ùîäåííîþ ïðàöåþ . Ïðîöþê ö³ ñåìàíòè÷í³ ïàðè îïóñòèâ, àëå ³ ¿õ â³äñóòí³ñòü º çíàêîâîþ, ó Ïóøê³íñüê³é êîíöåïö³¿ âîíè äîïîâíþþòü îäèí îäíîãî, à ó Ñ.Ïðîöþêà öå ïîëÿðí³ îáðàçè.

155

Êàëüì³þñ

1 2005

Ñõâèëüîâàí³ñòü, çáóäæåí³ñòü àâòîðà ïåðåäàºòüñÿ íà ð³âí³ ñèíòàêñèñó íàíèçóâàííÿì îäíîð³äíèõ ÷ëåí³â ðå÷åííÿ: îäíîð³äíèõ ï³äìåò³â ( õàë³ôàò çàçäðîñò³ , êîðîë³âñòâî çàçäðîñò³ ) òà îäíîð³äíèõ îçíà÷åíü (âåëè÷åçíà ³ ãèäêà, ïîìïåçíà ³ ñìåðäþ÷à). Â³ä÷óòòÿ òîãî, ùî àâòîð á º íà ñïîëîõ, äàþòü íåïîâí³ ðå÷åííÿ ³ç ïðîïóùåíîþ ä³ºñë³âíîþ çâ ÿçêîþ òà îäíîòèïíîþ ïîáóäîâîþ ( Ñàëüºð³ ïåðøèé â³ä Ìîöàðòà , çàçäð³ñòü âèùà â³ä ìèñòåöòâà ). Çðåøòîþ, öå ³ º îçíàêîþ õóäîæíüî-îðàòîðñüêîãî ñòèëþ. Âèçíà÷àëüíîþ ðèñîþ (² ñåãìåíòó) ñèíòàêñèñó ïåðøîãî ñåãìåíòó º àñèíäåòîí, òîáòî äîì³íàíòà áåçñïîëó÷íèêîâèõ ðå÷åíü. Òàêà îäíîòèïí³ñòü ïîáóäîâè îðãàí³çîâóº äóìêó, ðîáèòü ¿¿ á³ëüø äîñòóïíîþ, à ÷èòà÷ îòðèìóº åñòåòè÷íå çàäîâîëåííÿ â³ä ñàìî¿ ñòðóíêî¿ ðèòìîìåëîä³éíî¿ ïîáóäîâè ôðàçè, ³ äóìêà, âèñëîâëåíà â í³é, êðàùå çàïàì ÿòîâóºòüñÿ. Öåíòðàëüíèì îáðàçîì äðóãîãî ñåãìåíòó âèñòóïàº ïèñüìåííèê. Ñåìàíòè÷íå ïîëå öüîãî îáðàçó íàäçâè÷àéíî øèðîêå, âîíî ïðåäñòàâëåíå òàêèìè ñëîâàìè ÿê ë³òåðàòîðèêè , ñåêòà , áîëâàí÷èêè , ñ³ëüñüê³ ãåí³¿ , â³÷í³ ãðå÷êîñ³¿ , îðà÷³ ë³òåðàòóðíî¿ íèâè , ãåí³¿ ïñèõîïàòè . Âëàñíå, öå ³ º ì³êðî- îáðàçè, âîíè äîïîìàãàþòü â³äêðèòè îáëè÷÷ÿ ñó÷àñíîãî ëæåïèñüìåííèêà. Ì³êðîîáðàçàìè öüîãî ñåãìåíòó ìîæíà ââàæàòè îáðàç öàðñòâà òà òåîí³ì ßíóñ. Ùîá îïèñàòè ïîñòàòü ïèñüìåííèêà ç ð³çíèõ ñòîð³í, Ñ.Ïðîöþê íà ëåêñè÷íîìó ð³âí³ òâîðèòü äâà íåîëîã³çìè: ë³òåðàòîðêè , áîââàí÷èêè ç ìåòîþ âèîêðåìëåííÿ ¿õíüî¿ ìåíøîâàðòîñò³ ó ë³òåðàòóð³, çàãàí´àæîâàíîñò³. Àâòîð ðîçøèðþº ñåìàòèêó åï³òåòà ñ³ëüñüêèé . Â óêðà¿íñüê³é ìîâ³ ñ³ëüñüêèé íå ìàº íåãàòèâíî¿ êîíîòàö³¿, à ó Ïðîöþêà ñ³ëüñüêèé ãåí³é öå ïðèì³òèâíèé â³ðøîìîâåöü, ãðàôîìàí, ÿêèõ ó ñó÷àñí³é ë³òåðàòóð³ íàñò³ëüêè áàãàòî, ùî ³ç ñâ³÷êîþ íå ðîçï³çíàºø îáëè÷÷ÿ ñïðàâæíüîãî ïîåòà. Ì³êðîîáðàç â³÷í³ ãðå÷êîñ³¿ àâòîð âèä³ëÿº çà äîïîìîãîþ ñëîâåñíî¿ àíàôîðè. Öå ùå Øåâ÷åíê³â ïåðåôðàç óêðà¿íö³â ³ç ïîáóòîâèì òèïîì ìèñëåííÿ. Ì³êðîîáðàç öàðñòâî , ïðè÷îìó öàðñòâî êóëüòóðíå òîíêî ðîáèòü íàòÿê íà ë³òåðàòóðó, ùî ïèøåòüñÿ íà çàìîâëåííÿ òàê çâàíèõ ìåöåíàò³â. Îáðàç ßíóñà çàâæäè ïðèñóòí³é ó áóäü-ÿêîìó ë³òåðàòóðíîìó ïðîöåñ³. Öåé òåîí³ì ìàº ãåíåçó ó àíòè÷í³é ì³ôîëîã³¿. ßíóñîì íàçèâàëè àíòè÷íîãî áîãà ×àñó, â³í ÷àñòî ì³íÿâ ñâî¿ ³ïîñòàñ³, òîìó åï³òåò ê³ëüêàëèêèé ìîæíà ââàæàòè ïîñò³éíèì. Âèçíà÷àëüíèì ó öüîìó ñåãìåíò³ º ìîðôåìíî-ñëîâîòâ³ðíèé ð³âåíü. Õàðàêòåðíà ðèñà äåðèâàö³éíî¿ ñèñòåìè ñåãìåíòó çíà÷íà ê³ëüê³ñòü ñóô³êñ³â ïåñòëèâîñò³ -èê- (ë³òåðàòîðèê, áîââàí÷èê, â³ðøèê).

156

Êàëüì³þñ

1 2005

Âîíè ïîçíà÷àþòü ìàëó âåëè÷èíó òîãî, ùî íàçâàíî îñíîâîþ. Òåçàóðóñíå ñëîâîòâ³ðíå çíà÷åííÿ ñóô³êñà -èê- ùîñü íåâåëèêå, àëå ãàðíå, ïðèºìíå, òàêå, ùî âèêëèêàº ñï³â÷óòòÿ äî ñåáå, ïðèõèëüí³ñòü. Ó Ïðîöþêà ö³ ñóô³êñè ìàþòü ö³ëêîì ïðîòèëåæíå çíà÷åííÿ òå, ùî íå âàðòå óâàãè ãðîìàäñüêîñò³. Ïðåô³êñàëüíà àíàôîðà íàé- ( íàéì³çåðí³øó ³ íàéìåðçåíí³øó ñåêòó ) ïîñèëþº åêñïðåñèâí³ñòü öüîãî âèñëîâó. Öÿ åêñïðåñèâí³ñòü äîñÿãàºòüñÿ äâ³÷³, îñê³ëüêè ëåêñåìè íàéì³çåðí³øó ³ íàéìåðçåíí³øó ìîæíà ñïðèéìàòè ÿê ïàðîí³ìè. Ñëîâîòâ³ðíà àíàôîðà ó òåêñò³ ³ñíóº çàâäÿêè óëþáëåíîìó ñïîñîáó ñëîâîòâîðåííÿ ïèñüìåííèêà ñëîâîñêëàäàíí³ ( êîëãîñïíîðîá³òíè÷³ , åë³òàðíî-³íòåë³ãåíòñüê³ ). Àêöåíòóàö³ÿ íà âàæëèâîìó äëÿ àâòîðà ñëîâ³ äîñÿãàºòüñÿ ó òåêñò³ çà äîïîìîãîþ ñòèë³ñòè÷íî¿ ô³ãóðè àñåíóàö³¿, òîáòî ñòâåðäæåííÿ ÷åðåç çàïåðå÷åííÿ ( ó íàøèõ êîëãîñïíî-ðîá³òíè÷èõ, ïåðåïðîøóº, åë³òàðíî-³íòåë³ãåíòñüêèõ ðÿäàõ ). Åíàíò³îñåì³ÿ ðîçâèâàºòüñÿ ó òâîð³ íå ò³ëüêè íà ñåìàíòè÷íîìó òà ìîðôåìíîìó ð³âíÿõ, àëå é ó ñèíòàêñèñ³ òåêñòó. Ðèòîðè÷íèé ïàôîñ öüîãî ñåãìåíòó ñòâîðþþòü ñïîíóêàëüí³ îêëè÷í³ ðå÷åííÿ, àëå ¿õíÿ ñïîíóêàëüí³ñòü ìàº ³ðîí³÷íèé çì³ñò ( Òâîð³ìî, â³÷í³ ãðå÷êîíîñ³¿, ³ ìè çäîáóäåìî ñïðàâæíþ ñèëó òà âåëè÷ ). Íà ñèíòàêñè÷íîìó ð³âí³ äðóãèé ñåãìåíò ìîæíà ââàæàòè ïåð³îäîì-ðîçäóìîì, ùî âèêîíóº ôóíêö³þ âèêðèâàëüíî-ðîçâ³í÷óâàëüíîãî çâó÷àííÿ. Ðèòîðè÷íå çâåðòàííÿ â³÷í³ ãðå÷êîñ³¿ ìàº íà ìåò³ ñêîíöåíòðóâàòè óâàãó ÷èòà÷à. Äîì³íóþòü ó òåêñò³ áåçñïîëó÷íèêîâ³ ðå÷åííÿ (ÿâèùå àñèíäåòîíó) ³ç îäíîð³äíèìè ãîëîâíèìè ÷ëåíàìè, ùî íàíèçóþòüñÿ íà ñòðèæíåâå ñëîâî, äîïîìàãàþòü ïåðåäàòè åìîö³éí³ñòü, ñõâèëüîâàí³ñòü ë³ðè÷íîãî ãåðîÿ, ï³äêðåñëèòè õóäîæíüî-îðàòîðñüêèé ñòèëü. Îòæå, ë³íãâ³ñòè÷íèé àíàë³ç Ïðîøåí³ÿ Ñòåïàíà Ïðîöþêà âêàçóº íà ìîâíå áàãàòñòâî éîãî òâîð³â. Ïåðøèé ñåãìåíò íà ôîíîãðàô³÷íîìó ð³âí³ âèçíà÷àºòüñÿ àë³òåðàö³ºþ íà ç-c . Äîì³íóº ó òåêñò³ ÿâèùå åíàíò³îñåì³¿ (â ñåìàíòè÷íîìó ³ ñëîâîòâ³ðíîìó àñïåêò³), íåîëîã³çàö³ÿ. Ëåêñèêà ÷àñòî ïðîôåñ³éíà, âîíà âèêîðèñòàíà ç ìåòîþ íàãîëîøåííÿ íà ðåìåñë³ îêðåìèõ ë³òåðàòîðèê³â , ùî ñïðèéìàþòü òâîð÷³ñòü íå ÿê àêò ³íäèâ³äóàëüíî-ñàêðàëüíèé, à êîëåêòèâíèé. Ðèòîðè÷í³ çâåðíåííÿ, îêëè÷í³ ðå÷åííÿ, ÿâèùå àñèíäåòîíó íà ð³âí³ ñèíòàêñèñó ñòâîðþþòü ïñåâäîóðî÷èñòèé òîí õóäîæíüî-îðàòîðñüêîãî ñòèëþ. Ïèñüìåííèê ãëèáîêî â³ä÷óâàº ñïðàâæíþ âàðò³ñòü Ñëîâà, òîìó ÷àñòî âèâàæóº éîãî íà òåðåçàõ âëàñíîãî ñåðöÿ. ì. ²âàíî-Ôðàíê³âñüê, 2003 ð.

157

Êàëüì³þñ

1 2005

Òåòÿíà ÒÅÁÅØÅÂÑÜÊÀ-ÊÀ×ÀÊ ÎÁÐÀÇ Æ²ÍÊÈ Ó ÐÎÌÀÍ² ÑÎÔ²¯ ÌÀÉÄÀÍÑÜÊÎ¯ Ä²ÒÈ Í²ÎÁÈ Ðîìàí Ñîô³¿ Ìàéäàíñüêî¿ Ä³òè Í³îáè , ÿê ³ Çåìëåòðóñ ÷è ïîâ³ñòü Ïðîâ³äíà íåä³ëÿ , áàçóþòüñÿ íà ïåâíèõ, ïðèòàìàííèõ é ³íøèì òâîðàì æ³íî÷î¿ ïðîçè ïîåòèêî-ñòèëüîâèõ êîíöåïòàõ. Òàê, îñíîâíèìè ñòðóêòóðíèìè åëåìåíòàìè ñòàþòü: ó ñôåð³ ïðîáëåìàòèêè ãåíäåðí³ ñòîñóíêè, íà ð³âí³ ïîåòèêè îáðàçíà ñèñòåìà ç ÷³òêèì êîíöåíòðîì êóëüòîì æ³íêè, ó ñèëîâîìó ïîë³ íàðàö³¿ àâòîá³îãðàô³÷íî-ñïîâ³äàëüí³ òåíäåíö³¿. Ó ðîìàí³ Ñ.Ìàéäàíñüêî¿ íàéêðàùå ïðîñòåæóºòüñÿ êîëîðèòí³ñòü æ³íî÷îãî îáðàçó, ÿêèé â³äòâîðþºòüñÿ ó ê³ëüêîõ ðàêóðñàõ, ÷åðåç ñïåöèô³÷í³ àñïåêòè ë³òåðàòóðíî¿ ãåðî¿í³. Ðîìàí Ä³òè Í³îáè çâåäåííÿ æèòòºâèõ ³ñòîð³é ãîëîâíèõ ãåðî¿â, ÿêèõ ïîâ ÿçóº öåíòðàëüíà ïîñòàòü Ìàðòà. Êîæåí ç ãåðî¿â (÷è òî Òàðàñ, ÷è Íåñòîð, ÷è Ëåîíò³é, ÷è Ëþíòà) ³íòåðïðåòóºòüñÿ ó ñâ³òë³ âçàºìîâ³äíîøåíü ç Ìàðòîþ, ïðè÷åòíîñò³ äî ¿¿ ä³é, ïî÷óòò³â ÷è â÷èíê³â. Àñîö³àòèâíî ñòðóêòóðó òåêñòó ìîæíà ïîð³âíÿòè ç Äåêàìåðîíîì Ä. Áîêà÷÷î, äå êîìïîçèö³éíîþ îñíîâîþ º ñþæåòíà ðîçïîâ³äü êîæíîãî ãåðîÿ. Ìàðòà òâîð÷à îñîáèñò³ñòü, õóäîæíèöÿ, ÿêà íå õî÷å æèòè, ï³äêîðÿþ÷èñü òðàäèö³éíî-ïàòð³àðõàëüíèì ñòåðåîòèïàì. Îäðóæåííÿ ç Íåñòîðîì (äðóãîì ¿¿ áðàòà) ô³êòèâíå, õî÷ âîíà â³ä÷óâàº äî íüîãî íåàáèÿêó ñèìïàò³þ. Öåé øëþá äàº ¿é ìîæëèâ³ñòü âèðâàòèñÿ , âè¿õàòè ç êðà¿íè íàïåðåäîäí³ â³éíè, à çíà÷èòü óíèêíóòè íåáàæàíî¿ ó÷àñò³. Ç íèìè ¿äå ³ Ëåî, ÿêèé íå ïðîñòî áóâ òîâàðèøåì ¿¿ áðàòà, à é áàæàíèì ãîñòåì ñ³ì ¿. Â³í çàêîõàíèé ó Ìàðòó ç äèòèíñòâà. Òà ðîìàí íå º áàíàëüíîþ ìåëîäðàìîþ ç öåíòðàëüíèì ìîòèâîì ëþáîâíîãî òðèêóòíèêà. Öå ïñèõîëîãî-ñîö³àëüíà, íàâ³òü ³ñòîðè÷íà ïðîçà, ÿêà ïðåçåíòóº ãåðî¿â ÿê òàêèõ, ïðè÷îìó ó ¿õ æå ñåðåäîâèù³, ÷àñ³ ³ ïðîñòîð³. Ðåïðîäóêö³ÿ ³ñòîðè÷íî-ñîö³àëüíîãî òëà çîñåðåäæåíà ó ï³äòåêñò³ ³ âèÿâëÿºòüñÿ ó ôðàãìåíòàðíèõ íàòÿêàõ, îêðåìèõ äåòàëÿõ, íàñè÷åíîìó ñïåêòð³ ñïîãàä³â ãåðî¿â. Àâòîðêà ÷åðåç îêðåìèé ôàêò îïèñóº ³ñòîðè÷íó ïîä³þ âîºííèõ ðîê³â ïåðåñë³äóâàííÿ ºâðå¿â, çîêðåìà âåëèêî¿ ðîäèíè Àâðààìîâèõ

158

Êàëüì³þñ

1 2005

íàùàäê³â (1, 260): Ðàõ³ë³ òà ¿¿ ðîäèíè. Çãàäàíî ³ ïðî ïàêò Ìîëîòîâà-Ð³áåíòðîïà. Òîãî÷àñíó àòìîñôåðó í³ìåöüêî¿ îêóïàö³¿ Ñ. Ìàéäàíñüêà ïåðåäàº íà ìîâíîìó ð³âí³ òâîðó: í³ìåöüêîþ çâó÷àòü îêðåì³ ðåïë³êè ãåðî¿â, íàçâè òà îçíà÷åííÿ ðå÷åé, ÿâèù. Ïðèíöèï ïðàâäèâîãî â³äòâîðåííÿ ôàêò³â ìèíóëîãî âèêîðèñòîâóºòüñÿ ïèñüìåííèöåþ ïîñë³äîâíî, çãàäàéìî õî÷à á ïîâ³ñòü Ïðîâ³äíà íåä³ëÿ , äå ÷åðåç ïðèçìó îäíîãî ñåëà ïðîäóêîâàíî âàæëèâ³ ôðàãìåíòè óêðà¿íñüêî¿ ³ñòîð³¿. Ïîä³áí³ òåíäåíö³¿ ñòâîðþþòü îñîáëèâó àóðó, ñâîºð³äíèé ïàôîñ, íàñè÷óþòü òëî ðîìàíó ðåïðîäóêö³ºþ õî÷ ³ õðîíîëîãî-ôðàãìåíòàðíîãî, àëå äîñòàòíüî ìàñøòàáíîãî ³ñòîðèêî-ñîö³àëüíîãî ïëàñòó áóòòÿ óêðà¿íñüêîãî íàðîäó. Îáðàçè Ìàðòè, Òàðàñà, Ëåî òà ³íøèõ íå º òèïîâèìè, õî÷ ¿ì ïðèòàìàíí³ çàãàëüíî-ìåíòàëüí³ ðèñè, õàðàêòåð ïîâåä³íêè â òèõ ÷è ³íøèõ ñèòóàö³ÿõ. Öå ãåðî¿, ÿê³ ïîçíà÷åí³ ³íäèâ³äóàëüíîþ, à ³íîä³ ðàäèêàëüíîþ, æèòòºâîþ ïîçèö³ºþ, ùî äîçâîëÿº ¿ì ÷àñòêîâî ñàìîðåàë³çóâàòèñü, àëå íå ïîçáóâàº ñòðàõó. Ñòðàõ ïåðåä áóòòÿì, ïåðåä ìàéáóòí³ì º ³ìàíåíòíîþ ðèñîþ ãåðî¿â Ñ.Ìàéäàíñüêî¿, ïåðåñë³äóº Çèíîâ³ÿ ³ç ïîâ³ñò³ Ïðîâ³äíà íåä³ëÿ , Äàí³åëÿ òà Àííó ³ç ðîìàíó Çåìëåòðóñ . Ó ðîìàí³ Ä³òè Í³îáè öåé ñòðàõ ÿâíî âèðàæåíèé ó ñþæåòí³é ³ñòîð³¿ ºâðåéñüêî¿ ðîäèíè, ÿêó ïåðåõîâóþòü ó ï³äâàë³ ñåíàòîðîâîãî äîìó. Òàê, Ðàõ³ëü âåñü ÷àñ áî¿òüñÿ çà íåâ³ñòêó Ðóò, äâîõ îíóê³â ç ìîëîäèìè äðóæèíàìè, îíó÷êó. Âîíà ñõèáíóëàñÿ ðÿòóþ÷è ¿õ â³ä ²ðîäîâî¿ ð³çí³ : Íå ìîæíà ñïàòè íå ìîæíà ñïàòè ²ðîä ïðèéäå ä³òî÷îê ïîâáèâàº øåëåñò³ëà õâîðà (1, 260). Á³áë³éíèé ìîòèâ, òðàíñôîðìîâàíèé ó ðîìàí³ º ñèìâîë³÷íî-äåô³í³òèâíèì ³ ïîºäíàíèé ³ç ÿñêðàâî âèðàæåíèì ïî÷óòòÿì ìàòåð³, ùî çàõèùàº ñâî¿õ ä³òåé. Ñòðàõ ñòàº ðóø³ºì ³ñòîð³¿, âåäå íà áàðèêàäè : Ñòðàõ ïåðåä Áîãîì ³ äèêòàòîðîì, ïåðåä ïðåñòîëîì ³ åøàôîòîì (1, 278). Â öüîìó ïåðåêîíàíèé Ëåîíò³é, ùî ðîçâèâàº âëàñíó òåîð³þ ³ ãîâîðèòü ïðî ñòðàõ, ÿê á³îëîã³÷íó âëàñòèâ³ñòü êîæíî¿ æèâî¿ ³ñòîòè, íåãàòèâ ñòðàõó çãîäîì ïðîÿâëÿºòüñÿ, ÿê ïîçèòèâ ñàìîóòâåðäæåííÿ, ÿê ðàä³ñòü âëàñíî¿ ñèëè . Öèòóþ÷è Êð³ñòåíçåíîâó Ô³ëîñîô³þ ïîë³òèêè , ïåðåêîíàíèé, ÿêáè ó íàñ áóâ çàãîñòðåíèé ³íñòèíêò íàö³îíàëüíîãî ñàìîçáåðåæåííÿ, ñòðàõ çà êîæíó êë³òèíó éîãî ºñòâà, ñòðàõ çàäëÿ íåïîðóøíîñò³ é íåïîä³ëüíîñò³ íàøîãî äåðæàâíîãî îðãàí³çìó, òîä³ á íàñ íå ðîç³ðâàëè íà êóñí³ ó â³ñ³ìíàäöÿòîìó (1, 278). Ñòðàõ, çàãîñòðåíèé ³íñòèíêò ñàìîçáåðåæåííÿ ³ ïîøóêè îñîáèñòîãî óòâåðäæåííÿ ïåðåñë³äóþòü Ìàðòó. Âîíà ïîâåðòàºòüñÿ ç

159

Êàëüì³þñ

1 2005

Í³ìå÷÷èíè íà ð³äíó, òà îêóïîâàíó çåìëþ, íàìàãàþ÷èñü íå äóìàòè ïðî íåñïðàâåäëèâ³ñòü, àäæå ñàìå ³íñòèíêò ñàìîçáåðåæåííÿ ï³äêàçóº: õòî íå áà÷èòü, íå ÷óº, íå äóìàº, òîé ìîæå óíèêíóòè ïîâòîðíîãî ïðîãîíó ÷åðåç ñåïàðàòîð , òåïåð óæå áàéäóæå ÿêèé: ïîëüñüêèé, ðîñ³éñüêèé, í³ìåöüêèé áàéäóæå ÿêèé ¯õí³é ñòðàõ í³÷èì íå â³äð³çíÿºòüñÿ â³ä òîãî, ùî ñõîâàíèé ó çàòõëîìó ï³äâàë³ âäîâè ñåíàòîðà, ³ ñåðåä íî÷³ áóäèòü áîæåâ³ëüíèìè âåðåñêàìè ñòàðî¿ Ðàõ³ë³ (1, 235). Íàö³îíàëüíî-ïàòð³îòè÷íå íà÷àëî ò³ñíî ïåðåïëåòåíå ç îñîáèñòèì, ñòàº îçíà÷íèêîì ä³é òà â÷èíê³â ãåðî¿â. Ìàðòà º ³ â³äâàæíîþ, àäæå çíåòÿìëåíî âò³êàþ÷è â³ä âåðåñêëèâîãî âåëåëþääÿ ñàìîòíîñò³ , ñàìà ïîâåðòàºòüñÿ äîäîìó. Çàóâàæèìî, ùî åêçèñòåíö³éíèé ìîòèâ ñàìîòíîñò³ ó òâîð÷îñò³ Ñ.Ìàéäàíñüêî¿ ÷àñòî ïåðåòèíàºòüñÿ ³ç òðàíñôîðìàö³ºþ àðõåòèïó â³ä÷óæåííÿ, ïî÷óòòÿ â³ääàëÿííÿ , âèêëèêàíîãî íîñòàëüã³ºþ çà ð³äíîþ çåìëåþ, ùî ó ñâ³äîìîñò³ åì³ãðàíòà ÿâëÿºòüñÿ êîíêðåòíîþ îïîðîþ. Ïîâåðíåííÿ íà áàòüê³âùèíó öå ñâîºð³äíå çâ³ëüíåííÿ â³ä ãí³òþ÷îãî ïñèõîëîã³÷íîãî ñòàíó, â³ä÷óòòÿ â³äìåæóâàííÿ â³äñòîðîíåííÿ â³ä ä³éñíîñò³ ñâîº¿ êðà¿íè. Òàêà ïîâåä³íêà Ìàðòè çàñâ³ä÷óº âèñîêèé ð³âåíü íàö³îíàëüíî¿ ñàìîñâ³äîìîñò³ ãåðî¿í³. Ïîïóòíèêè æ ¿¿, ìîëîä³ í³ìåöüê³ îô³öåðè, áà÷èëè â í³é ³äåàë í³ìåöüêî¿ æ³íêè, ÿêà, áóäó÷è äðóæèíîþ í³ìåöüêîãî îô³öåðà, ¿äå äî íüîãî: Ñüîãîäí³ â í³é îäí³é âñ³ íàø³ ìàòåð³, ñåñòðè, äðóæèíè, ÿê³ ÷åêàþòü ³ â³ðÿòü â íàñ ³ çà ÿêèõ ìè çàâòðà âñòóïèìî â á³é ç á³ëüøîâèöüêîþ ÷óìîþ (1, 239). Ìàðòà, çàãàðòîâàíà æèòòÿì, ïîïðè ô³êòèâí³ñòü øëþáó, âîíà ëþáèòü Íåñòîðà, ÿêèé ñòàâèòüñÿ äî íå¿ ÿê äî íåïîâíîë³òíüî¿ ñåñòðè, âèêîíóþ÷è âèêëþ÷íî ôóíêö³þ îï³êóíà òà çàõèñíèêà. ¯õ ïî÷óòòÿ çàëèøàþòüñÿ ïîçà òåêñòîâèì êàäðîì, íåâèñëîâëåí³ íå çðåàë³çîâàí³, ³ìïë³öèòí³, çàô³êñîâàí³ íà âèùîìó ìîðàëüíî-åòè÷íîìó ùàáë³ ãåíäåðíèõ ñòîñóíê³â. Ïîñò³éíà ïðèñóòí³ñòü Ëåî òåæ óíåìîæëèâëþº ïåðåõ³ä â³äíîñèí Ìàðòè òà Íåñòîðà ó á³ëüø ³íòèìíó ñôåðó. ßê ³ Äåë³ÿ ( Ïðîâ³äíà íåä³ëÿ ), Àííà ( Çåìëåòðóñ ), Ìàðòà âèòîí÷åíà íàòóðà ç âèòîí÷åíèìè ìàíåðàìè. Öèõ æ³íîê ïðèâàáëþº ìèñòåöòâî, ó ñâîºìó âèáîð³ âîíè êåðóþòüñÿ âèùèìè, äóõîâíèìè, ö³ííîñòÿìè, ¿õ ïðèâàáëþº åêñòðàâàãàíòíèé ñïîñ³á æèòòÿ ³ ìèñëåííÿ. Îáðàç Ìàðòè âèòðèìàíèé ó ðîìàíòè÷íîìó, íàâ³òü äåùî áàðîêîâîìó òîí³. Öå æ³íêà, àðèñòîêðàòêà çà äóõîì, ÿêà ïðàãíå çì³íèòè ñâîº æèòòÿ, óõèëèâøèñü â³ä òðàäèö³éíèõ íîðì ïàòð³àðõàëüíîãî ñóñï³ëüñòâà. Âîíà ¿äå â÷èòèñÿ äî Ëüâîâà, ùîá çäîáóòè îñâ³òó. Áóäó÷è ó ô³êòèâíîìó øëþá³, ó ñîö³îëîã³÷íîìó

160

Êàëüì³þñ

1 2005

àñïåêò³ âîíà ôàêòè÷íî çâ³ëüíåíà â³ä ðîäèííèõ îáîâ ÿçê³â ³ ñïðÿìîâóº ñâîþ åíåðã³þ íà äóõîâíå ñàìîâäîñêîíàëåííÿ, ñàìîðåàë³çàö³þ. ¯¿ ñòîñóíêè ç Ëåî öå ñòîñóíêè ð³âíîïðàâíèõ ïàðòíåð³â, ó ÷îìóñü øâèäøå êîíôë³êòí³, àí³æ ãàðìîí³éí³. Ìàðòà ñèëüíà æ³íêà ë³äåð, ÿêà íå ïîãîäèòüñÿ íà æîäíó çàëåæí³ñòü. À îò õàðàêòåð Ëþíòè ïîâíà ïðîòèëåæí³ñòü Ìàðò³, çîâñ³ì ³íøà ïîâåä³íêà, ïðèíöèïè òà ñòîñóíêè ç ÷îëîâ³êàìè. Âîíè ñòàþòü äëÿ Ëþíòè ïàðòíåðàìè, õî÷ âîíà ÷åêàº â³ä íèõ ëàñêè òà ðîçóì³ííÿ, ÿêî¿ í³êîëè íå ìàëà. Íà äàíîìó îáðàç³ íåâèëþáëåíî¿ æ³íêè Ñ. Ìàéäàíñüêà ÷³òêî âèîêðåìëþº ³ ï³äêðåñëþº òèïîâ³ñòü ñèòóàö³¿, íåîäíîðàçîâî çîáðàæåíî¿ â õóäîæí³õ òâîðàõ óêðà¿íñüêî¿ ë³òåðàòóðè. Ëþíòà, ÿê ä³çíàºìîñÿ ç ¿¿ ðîçïîâ³ä³, ñèðîòà ïë³ä æîðñòîêîãî ðîìàíñó, îäíîãî ç òèõ, ùî ñîòí³ ðàç³â ïåðåïèñóâàëèñÿ ñ³ëüñüêèìè ä³â÷àòàìè ³ç çøèòêà â çøèòîê Âîíè êîõàëèñü, òà íå ïîáðàëèñü Ì³é áàòüêî çàãèíóâ äåñü â Àëüïàõ, ìàòè ÷åêàëà-÷åêàëà, òà é, íàðîäèâøè ìåíå, âòîïèëàñÿ, òàêè ÷èñòî, ÿê Øåâ÷åíêîâà Êàòåðèíà (1, 254). Ïðîòèëåæí³ñòü õàðàêòåð³â, à òàêîæ ä³àìåòðàëüí³ñòü ïîãëÿä³â ó ð³çí³ ÷àñè ³ äëÿ ð³çíèõ ïîêîë³íü íà òàê³ ïîíÿòòÿ ÿê ÷åñòü äëÿ óêðà¿íñüêî¿ ä³â÷èíè , ñóñï³ëüí³ íîðìè âçàºìîâ³äíîñèí ÷îëîâ³êà ³ æ³íêè î÷åâèäí³. Äî òîãî æ ãåíäåðí³ ñòîñóíêè, ïî-ð³çíîìó ìîäåëþþòüñÿ â ðîìàí³ ³ ñòàþòü ³íòðîâåðòíèì êàðêàñîì ö³ëîãî òâîðó, ñèëîâèì ïîëåì ñàìîðîçêðèòòÿ ãåðî¿â. Â³ä÷óâàºòüñÿ àíòðîïîöåíòðè÷íà ïîçèö³ÿ àâòîðêè, óâàãà ÿêî¿ ñïðÿìîâàíà íà äîñë³äæåííÿ äóøåâíîãî ñâ³òó ãåðîÿ, éîãî ãàðìîí³¿ ç ñàìèì ñîáîþ . Ñ. Ìàéäàíñüêà ñòâîðþº ö³ë³ñíèé îáðàç, âèêîðèñòîâóþ÷è ïðè öüîìó ³ ïðèíöèï íîì³íàòèâíî¿ â³äïîâ³äíîñò³ (íàïðèêëàä, íà àíòðîïîí³ì³÷íîìó ÿðóñ³ õóäîæíüîãî îáðàçîòâîðåííÿ). Ñêàæ³ìî, òîé æå àðèñòîêðèòèçì, âèòîí÷åí³ñòü ³ äåë³êàòí³ñòü, ÿê ³ìàíåíòí³ ðèñè ãîëîâíî¿ ãåðî¿í³, â³äëóíþþòü óæå â ¿¿ ³ìåí³. Ìàðòà çàïîçè÷åíå ç í³ì. Ìartha, ùî îçíà÷àº ïàí³, ãîñïîäèíÿ. Â ïåðøó ÷åðãó ãîñïîäèíÿ ñâîº¿ äîë³. Çâåðí³ìî óâàãó: çàïîçè÷åííÿ ñàìå ç í³ìåöüêî¿, ùî ùå ðàç ï³äêðåñëþº ïîñë³äîâí³ñòü àâòîðñüêîãî çàäóìó ùîäî çîáðàæåííÿ äîáè (îêóïàö³éíèé ðåæèì, í³ìåöüêà åêñïàíñ³ÿ òà øîâ³í³çì), ÷àñó (30-40-â³ ðîêè ÕÕ ñòîë³òòÿ) ³ ïðîñòîðó (Óêðà¿íà Í³ìå÷÷èíà), çà ïðàâèëàìè ÿêèõ ä³þòü ãåðî¿. Íåñòîð, ðîäîâ³äíå êîð³ííÿ ÿêîãî ñÿãàº í³ìåöüêèõ âèòîê³â ³ ÿêèé ïîâåðòàºòüñÿ äî Í³ìå÷÷èíè, ùîá ñòàòè îô³öåðîì íàö³îíàëüíî¿ àðì³¿, òàê íàçâàíèé òåæ íå âèïàäêîâî, àäæå ó ïåðåêëàä³ ç ãðåöüêî¿ Nestor âèòëóìà÷óºòüñÿ çâè÷àéíî ÿê òîé, ùî ïîâåðíóâñÿ íà áàòüê³âùèíó , àáî ëþäèíà, ùî çãàäóº ( 2, 72).

161

Êàëüì³þñ

1 2005

Òàðàñ (äðóã Ìàðòè) íåáàéäóæèé äî õðåñíî¿ ìàòåð³, ³ ïðîòåñòóº ïðîòè ñâîº¿ ó÷àñò³ çàëèøèòèñÿ äëÿ íå¿ äèòèíîþ. Áóíò³âíà íàòóðà, ùî øóêàº ïðèãîä, çîâí³øíüîãî âèÿâó ñåáå, òàêèì ÷èíîì ïðèòëóìëþþ÷è âíóòð³øí³ ïî÷óòòÿ ëþáîâ³, ÿêà íå âïèñóºòüñÿ ó çàãàëüíî âèçíàí³ ìîðàëüíî-åòè÷í³ ÷è õðèñòèÿíñüê³ íîðìè. Éîãî ³ì ÿ ó ãðåöüêîìó ïåðåêëàä³ áóêâàëüíî îçíà÷àº áóíò³âíèê. À îò, íàïðèêëàä, äàâíüî-ºâðåéñüêå ³ì ÿ Ðàõ³ëü, íàâïàêè, îçíà÷àº ïîê³ðí³ñòü, î÷³êóâàííÿ (ïîõîäèòü â³ä ñëîâà â³âöÿ ) ³ çíàõîäèòü ñâîº âèïðàâäàííÿ â êîíêðåòíîìó îáðàç³ ðîìàíó, ïîâåä³íö³ ìàòåð³-ºâðåéêè. Ëåî, Ëåîíò³é ç ãðåöüêî¿ îçíà÷àº ëåâ ÿ÷èé, ëåâèíèé. Ïèñüìåííèöÿ íå çîáðàæóº öüîãî ãåðîÿ íàäòî ìóæí³ì ÷è çàïåêëèì, àãðåñèâíèì. Öå ëþäèíà äîñèòü â³ð³âíîâàæåíà, ñïîê³éíà, õî÷ ïðàãíå áóäü-ùî äîñÿãòè ïîñòàâëåíî¿ ìåòè. À ìåòîþ Ëåîíò³ÿ º Ìàðòà. Ó ¿õ ñòîñóíêàõ â³ä÷óâàºòüñÿ ïðèñóòí³ñòü ôàêòè÷íî ïîçàïðèñóòíüîãî Íåñòîðà. Ïîâåðòàþ÷èñü äî îáðàçó ãîëîâíî¿ ãåðî¿í³, çàóâàæèìî, ùî ïåâí³ òåíäåíö³¿ õàðàêòåðîòâîðåííÿ äèêòóº õóäîæí³é ïðèíöèï ðåòðîñïåêö³¿, íà ÿêîìó ãðóíòóºòüñÿ ñþæåòíà ïîáóäîâà ðîìàíó. Ïîâåä³íêà Ìàðòè º àäåêâàòíîþ ñàìå â òîìó ñåðåäîâèù³, â óìîâàõ òîãî÷àñíî¿ ä³éñíîñò³, íà ÿêèõ àêöåíòóº àâòîðêà. Ìàðòà, Ëþíòà, Ðàõ³ëü îñíîâí³ æ³íî÷³ îáðàçè ðîìàíó. Öå æ³íêè, ÿê³ æèâóòü ó ð³çíèõ âèì³ðàõ ³ñòîðè÷íîãî ïðîñòîðó ³ ÷àñó. ¯õ äîë³ êîíòðàñòíå ïîºäíàííÿ, à òî é ïàðàëåëüíå ñï³âñòàâëåííÿ, àñîö³àòèâíå íàêëàäàííÿ, âçàºìîäîïîâíåííÿ ³íòåãðîâàíèé ðîìàííèé îáðàç æ³íêè. ×åðåç îêðåì³ äåòàë³ ðåöèï³ºíò çíàéîìèòüñÿ ³ç òèïîì íîâî¿ æ³íêè Ìàðòîþ, àëå ¿é ïðèòàìàííà ³ æ³íî÷à ïðèðîäà , õî÷ ÷óæèìè º òðàäèö³éí³ ðîë³ æ³íêè-ìàòåð³, áåðåãèí³ äîìàøíüîãî âîãíèùà, ïîê³ðíî¿, ó âñüîìó çàëåæíî¿ â³ä âîë³ ÷îëîâ³êà, äðóæèíè. Ñüîãîäí³, íà ïî÷àòêó ÕÕ² ñòîë³òòÿ, ÿê ³ ó åïîõó, çîáðàæåíó ó ðîìàí³, º òàê ñàìî àêòóàëüíîþ äèñêóñ³ÿ íàâêîëî ìîäåðíî¿ òà òðàäèö³éíî¿ æ³íêè (íà òîé ÷àñ öÿ ïðîáëåìà øèðîêî ðîçãîðíóòà ó ñòàòò³ Ì Ðóäíèöüêî¿ Íîâèé òèï æ³íêè , à çàðàç ìàºìî ïðàö³ íà öþ òåìàòèêó Ñ. Ïàâëè÷êî, Â. Àãåºâî¿, Í. Çáîðîâñüêî¿, Î. Çàáóæêî, Ò. Ãóíäîðîâî¿ òà ³í.). Àäæå íîñòàëüã³þ ÕÕ ñòîë³òòÿ çà æ³íî÷íîþ æ³íêîþ, à òàêîæ æàëü ç ïðèâîäó çàâìèðàííÿ æ³íî÷íîñòè , áåçóìîâíî, ùî âèêëèêàâ íîâèé òèï æ³íêè, âèòâîðåíèé ôåì³í³çìîì (4,23). Ó æ³íî÷èõ îáðàçàõ Ñ. Ìàéäàíñüêî¿ çàãàëîì â³äñóòíÿ ïðîïàãàíäà ³äå¿ æ³íêè-³êîíè : äðóæèíà, ìàòè, îïîðà ðîäèíè ³ êðà¿íè, íàö³îíàëüíà ñâÿòèíÿ ³ Áåðåãèíÿ (3, 175), àëå ïðèñóòíÿ Æ³íêà ÿê òàêà ÿê ³íøà , âíóò-

162

Êàëüì³þñ

1 2005

ð³øíüî ÷óòëèâ³øà, ÿêà ïðàãíå ÷îëîâ³÷îãî ïëå÷à, îïîðè, õî÷ âîíà íå âèÿâëÿº öüîãî. ¯¿ ïðèðîäà íîñèòü äóàë³ñòè÷íèé, ñóïåðå÷ëèâèé õàðàêòåð ³ âèÿâëÿºòüñÿ ó âíóòð³øíüîìó êîíôë³êò³, øóêàííÿõ ñâîãî ì³ñöÿ (áàæàííÿ â÷èòèñÿ, ð³øåííÿ ¿õàòè çà êîðäîí, çãîäà íà ô³êòèâíèé øëþá ³ ò. ï..), ñâîãî ïðèçíà÷åííÿ, à òàêîæ âèÿâàõ ñàìîàíàë³çó, ñóìí³â³â ³ ïîñò³éíîãî ÷åêàííÿ êóëüì³íàö³éíîãî ìîìåíòó ( â äàíîìó ðîìàí³ î÷³êàâàííÿ Ìàðòîþ âëàñíîãî ïîâíîë³òòÿ òà ³íòèìíèõ ñòîñóíê³â ç Íåñòîðîì). À çãàäàí³ êàòåãîð³¿ º ÷àñòêîâèì âèÿâîì ïðîáëåìàòèçìó æ³íêè íîâîãî òèïó . Íàòîì³ñòü êóëüò ìàòåð³, ìàòåðèíñüêèé ³íñòèíêò Ñ.Ìàéäàíñüêà äðàìàòè÷íî ðîçêðèâàº ó îáðàç³ Ðàõ³ë³: ïåðåæèâàííÿ çà äîëþ ñâî¿õ ä³òåé, ¿õ æèòòÿ ñÿãàþòü êðèòè÷íî¿ ìåæ³ ³ ñòàþòü äëÿ íå¿ ôàòàëüíèìè. Öåé ñþæåòíèé àñïåêò òâîðó, ÿêèé âêëþ÷àº ïîñë³äîâí³ñòü òîãî÷àñíèõ ïîä³é, ïåðåæèâàííÿ, ïî÷óòòÿ, ïñèõîëîã³÷í³ ïîðóõè, åìîö³éíî íàïðóæåíèé ñòàí, íàñòðî¿ ãåðî¿â, òðàíñôîðìîâàíèé ó çàãîëîâêó òâîðó. Íàçâà ðîìàíó Ä³òè Í³îáè ñóö³ëüíà ìåòàôîðà ³äåÿ ñàìîãî òâîðó. Í³îáà ñèìâîë ñòðàäíèöüêî¿ ìàòåð³, ùî âòðàòèëà ñâî¿õ ä³òåé. ßê ïîäàº àâòîðêà ó ðåìàðö³: Í³îáà ñèìâîë íåâò³øíîãî ñòðàæäàííÿ ³ ñêîðáîòè. Ó äàâíüîãðåöüêèõ ì³ôàõ Í³îáà, ô³âàíñüêà öàðèöÿ òàê ïèøàëàñÿ ñâî¿ìè ä³òüìè, ùî íàêëèêàëà ãí³â áîã³â. Áîãè óìåðòâèëè ¿¿ ä³òåé, à ñàìà Í³îáà ñêàì ÿí³ëà ç ãîðÿ (1, 193). Ó ñâ³òîâ³é ë³òåðàòóð³ öåé îáðàç ïðîòèñòàâëÿºòüñÿ îáðàçó âñåëþäñüêî¿ ìàòåð³ Ìàãäàëåíè, àëå îñòàíí³é íå ïðèñóòí³é ó ðîìàí³ óêðà¿íñüêî¿ àâòîðêè. Íàòîì³ñòü, íà ïðèêëàä³ õóäîæíüîãî îáðàçó Ìàðòè, ìàºìî õóäîæíþ äåìîíñòðàö³þ í³âåëÿö³¿, ïðèãàñàííÿ ìàòåðèíñüêîãî ä³òîíàðîäæóþ÷îãî âëàñíèöüêîãî ³íñòèíêòó. Íà ïîä³áíó òåíäåíö³þ â óêðà¿íñüê³é ë³òåðàòóð³, çîêðåìà ó òâîð÷îñò³ Î.Êîáèëÿíñüêî¿, çâåðíóëà óâàãó Òàìàðà Ãóíäîðîâà ( Îëüãà Êîáèëÿíñüêà ñîntra Í³öøå, àáî íàðîäæåííÿ æ³íêè ç äóõó ïðèðîäè (5,41)). Îòæå, ³íòåðïðåòàö³ÿ Ñ. Ìàéäàíñüêî¿ áóäóºòüñÿ íà îêðåìèõ òåíäåíö³ÿõ óêðà¿íñüêîãî ìîäåðí³çìó ê³í. Õ²Õ ïî÷. ÕÕ ñò., âðàõîâóþ÷è ³ ïðîöåñ äåñàêðàë³çàö³¿ îáðàçó ìàòåð³ (¿õ ÷³òêî ïðîñòåæóº Â. Àãåºâà ó ñòàòò³ Ìàòåðåâáèâñòâî é ÷îëîâ³÷à ³íôàíòèëüí³ñòü (Äåñàêðàë³çàö³ÿ îáðàçó ìàòåð³ â óêðà¿íñüêîìó ìîäåðí³çì³)) (6, 131 144), ³äåíòè÷íå ÷àñîâ³ îäóõîòâîðåííÿ àðõåòèïó ìàòåð³. Ìàòè ïîñòàº â óÿâ³ Òàðàñà, ðåòðàíñëþºòüñÿ àâòîðêîþ ÷åðåç ïðèçìó éîãî ñâ³òîáà÷åííÿ. Â³í çãàäóº ¿¿ õâîðîþ, òó ï³ùàíó æ³íêó, ùî ðîçñèïàþ÷èñü, ñòàâàëà âñå ìåíøîþ (1, 209). Âîíà ëåæàëà çà çà÷èíåíèìè äâåðèìà. Â³ä÷óæåí³ñòü, çàáîðîíà ïåðåñòóïèòè ïîð³ã, à

163

Êàëüì³þñ

1 2005

ïîò³ì íàâñò³æ â³ä÷èíåí³ äâåð³, â³ëüíà ê³ìíàòà ï³ñëÿ ñìåðò³ ìàòåð³, ÿê ñèìâîë â³äêðèòîãî ïðîñòîðó, àíòèíîì³¿ ñèí³âñüêèõ ïî÷óòò³â Òàðàñà, ùî çàëèøàþòü ñâ³é â³äáèòîê íà ïñèõîëîã³¿ òà õàðàêòåð³. Òàê, ëþáîâ äî õðåñíî¿ ìàòåð³ (äàíèé æ³íî÷èé îáðàç îáâ³ÿíèé îðåîëîì ³äåàëüíîãî, ñâ³òëîãî íà÷àëà, îçâó÷åíèé ìóçèêîþ ôëåéòè) ñïðîâîêîâàíà äàíîþ ñèòóàö³ºþ. Â³äáóâàºòüñÿ äåêîíñòðóêö³ÿ òðàäèö³éíî¿ êîíöåïö³¿ ç³äåàë³çîâàíîãî ìàòåðèíñòâà ÿê îäí³º¿ ç îñíîâíèõ ðîëåé æ³íêè. Ìàòåðèíñòâî â äàíîìó åï³çîä³ âèÿâëÿºòüñÿ ðàäøå ôàíòàç³ºþ âòðà÷åíî¿ òåðèòîð³¿ (çà îçíà÷åííÿì Þ.Êð³ñòåâî¿) ³ íå âèêëèêàº àí³ ³äåàë³çîâàíèé àðõà¿÷íèé îáðàç ìàòåð³ , àí³ ³äåàë³çàö³þ ñòîñóíê³â, ÿê³ ïîâ ÿçóþòü íàñ ³ç íåþ (7, 662). Òàêà òî÷êà çîðó ïèñüìåííèö³ íå âïèñóºòüñÿ ³ ó õðèñòèÿíñüêå òðàêòóâàííÿ. Àäæå, ÿê ïåðåêîíóº Þ. Êð³ñòåâà, õðèñòèÿíñòâî, áåç ñóìí³âó, íàéâèòîí÷åí³øèé ñèìâîë³÷íèé êîíñòðóêò, â ÿêîìó æ³íî÷í³ñòü, ùî ïðîñî÷óºòüñÿ ÷åðåç íüîãî, ³ öå âîíà ðîáèòü áåçóïèííî çîñåðåäæóºòüñÿ íà Ìàòåðèíñòâ³ (7, 662). Çðåøòîþ ñüîãîäí³øíº ïîâåðíåííÿ äî ïåâíîãî àðõåòèïó æ³íî÷íîñòè ñâ³ä÷èòü ïðî çâåðòàííÿ äî äæåðåë, à òàêîæ ïîøóê ñóò³ áóòòÿ æ³íêîþ. À ö³ºþ ñóòòþ º ìàòåðèíñòâî, íå ëèøå ó ô³çè÷íîìó ñåíñ³, àëå ³ ÿê ñïîñ³á â³äíîñèí ç ³íøîþ ëþäèíîþ ³ ç Áîãîì , ïðèíàéìí³, öå îäèí ³ç ðàêóðñ³â áà÷åííÿ òàê çâàíîãî íîâîãî ôåì³í³çìó òà ö³º¿ ïðîáëåìè î÷èìà êàòîëèê³â (8, 30). Óêðà¿íñüêà ïèñüìåííèöÿ íå ïåðåéìàº ïðèíöèïó îäóõîòâîðåííÿ àõåòèïó æ³íî÷îñòè ÷åðåç ôîêóñ ìàòåðèíñòâà ³ öå, çîêðåìà, ï³äòâåðäæóº ñþæåòíà ³ñòîð³ÿ Òàðàñà. Äàíîþ àâòîðñüêîþ ïîçèö³ºþ Ñ.Ìàéäàíñüêà ðóéíóº ì³ô ïðî ìàòåðèíñòâî, ç ÿêèì íàìàãàþòüñÿ áîðîòèñÿ ðàäèêàëüí³ ôåì³í³ñòêè, ³ ÿêèé ñêëàäàºòüñÿ ç òðüîõ ÷àñòèí: âñ³ æ³íêè ìàþòü áóòè ìàòåðÿìè, âñ³ ìàòåð³ ïîòðåáóþòü ä³òåé, âñ³ ä³òè ïîòðåáóþòü ìàòåð³â (3, 157). Ó ñòîñóíêàõ Ìàðòè ³ Ëåî íàâ³òü âëîâëþþòüñÿ ìîìåíòè íàáëèæåííÿ äî àíäðîã³ííî¿ êóëüòóðè, ÿêà ïîêëèêàíà çàì³íèòè êîíöåïö³þ ôåì³ííîñò³ ³ ìàñêóë³ííîñò³, à íà äóìêó Ìàðãàðåò Åòâóä ùå é º ãîëîâíîþ ïîçèö³ºþ ðàäèêàëüíîãî ôåì³í³çìó (3, 157). Àëå íàâåäåí³ ôàêòè àæ í³ÿê íå çàñâ³ä÷óþòü ðàäèêàëüíî ôåì³í³ñòè÷íèõ ïîãëÿä³â ñàìî¿ àâòîðêè. Àäæå ïîïðè âñå, ïðîçó Ñ.Ìàéäàíñüêî¿ íå ìîæíà íàçâàòè ôåì³í³ñòè÷íîþ, îñê³ëüêè ¿¿ ÿäðîì º çàãàëîì òðàäèö³éíà ìîäåëü ãåíäåðíèõ ñòîñóíê³â, âèòðèìàíèé (ó ìåæàõ ë³áåðàëüíî-äåìîêðàòè÷íî¿ ñóñï³ëüíî¿ íîðìè ìîðàëüíî-åòè÷íî¿ ïîâåä³íêè æ³íêè) îáðàç ãîëîâíî¿ ãåðî¿í³ ³ ò³ëüêè ïîîäèíîê³ ñïðîáè ïðîòåñòó, íåçíà÷í³ äåòàë³ êàðäèíàëüíèõ çì³í òèïîâîãî, àëå ñèëüíîãî ³ íåçàëåæíîãî õàðàêòåðó æ³íêè, àâòîðñüêå

164

Êàëüì³þñ

1 2005

ïîòðàêòóâàííÿ îêðåìèõ ïèòàíü (ÿê³ ÷àñòî ñòàþòü öåíòðàëüíèìè ïðîáëåìàìè ñó÷àñíèõ ôåì³í³ñòè÷íèõ äèñêóñ³é ) çàñâ³ä÷óþòü ïðîòèëåæíå. Íà öå çâåðíóâ óâàãó ³ ë³òåðàòðíèé êðèòèê ª. Áàðàí, ðîçãëÿäàþ÷è ðîìàí Ä³òè Í³îáè ³ àêöåíòóþ÷è íà ñêðèò³é ïîëåì³ö³ Ñ. Ìàéäàíñüêî¿ ³ç Ïîëüîâèìè äîñë³äæåííÿìè ç óêðà¿íñüêîãî ñåêñó Î. Çàáóæêî, ïðîçó ÿêî¿ îêðåì³ ë³òåðàòóðîçíàâö³ òðàêòóþòü ÿê ôåì³í³ñòè÷íó. Íà éîãî äóìêó öÿ ïîëåì³êà âèêëèêàíà ñâ³òîãëÿäíèìè ðîçõîäæåííÿìè: öå ³ íà ð³âí³ çìàëþâàííÿ âçàºìèí ÷îëîâ³êà ³ æ³íêè; ³ íà ð³âí³ ñêåïòè÷íîãî ñòàâëåííÿ äî ôåì³í³ñòè÷íèõ ³äåé; ³ íà ð³âí³ ïðî÷èòàííÿ íàö³îíàëüíîãî ïñèõîëîã³÷íîãî êîìïëåêñó; ³, çðåøòîþ, íà ð³âí³ õóäîæíüî¿ ôîðìè: ïîëåì³êî-ïóáë³öèñòè÷íî¿ ó Çàáóæêî ³ ë³ðèêî-åï³÷íî¿ ó Ìàéäàíñüêî¿ (9, 89). Òâîðè Ñ. Ìàéäàíñüêî¿ âèð³çíÿþòüñÿ ñåðåä ³íøèõ çðàçê³â óêðà¿íñüêî¿ ñó÷àñíî¿ æ³íî÷î¿ ïðîçè âëàñíå ñâîºþ íåðàäèêàëüí³ñòþ, äèíàì³÷í³ñòþ àâòîðñüêî¿ ïîçèö³¿, ³íòåãðàòèâíîþ ïðèðîäîþ. Îñòàííÿ çàêëþ÷àºòüñÿ ó âì³íí³ ïèñüìåííèö³ ïîºäíàòè íàö³îíàëüíèé òà çàõ³äíèé äîñâ³ä, íàïðèêëàä, ³íòåãðóâàòè â îäíå ö³ëå ôîëüêëîðíî-òðàäèö³éíèé óêðà¿íñüêî-ìåíòàëüíèé êîìïëåêñ íåïîâíîö³ííîñò³, ïñèõîëîã³þ ñòðàõó, â³ä÷óòòÿ âëàñíî¿ íåñïðîìîæíîñò³, áåçïîðàäíîñò³, ³íôàíòèëüíîñò³ òà àñèì³ëüîâàí³ çàõ³äí³ ñâîáîäè ³ òàê çâàí³ êóëüòóðí³ ö³ííîñò³. Ïðèêëàäîì º ñàìà Ìàðòà, ¿¿ ñòîñóíêè ç Íåñòîðîì ÷è ïàòð³îòèçì òà áà÷åííÿ íàö³îíàëüíîäåðæàâíî¿ ³äå¿ Ìàêñèìîì, Ëåîíò³ºì òà ³í. Ïðîçà Ñîô³¿ Ìàéäàíñüêî¿ ëåãêà â ÷èòàíí³ çàâäÿêè âèòîí÷åíîìó ñòèëþ, ìóçè÷íîìó ðèòìó. Ïîñò³éíå ³íòðèãóâàííÿ ÷èòà÷à âèêëèêàíå õðîíîòîïîì çóñòð³÷³, î÷³êóâàííÿ, íà ÿêîìó ïîáóäîâàí³ ³ ïîâ³ñòü ³ ðîìàíè ïèñüìåííèö³. Ãëèáèíà çîáðàæåííÿ õóäîæíüîãî ñâ³òó, ñþæåòíî-êîìïîçèö³éíèé äðàìàòèçì, ³íòåëåêòóàë³çì òà ïñèõîëîã³çì, ñèìâîë³çì (ïîëîòíî õóäîæíèêà Âàñèëÿ, íà ÿêîìó çîáðàæåíî ðîç³ïíóòó íà õðåñò³ Óêðà¿íó º áàãàòîçíà÷íèì ñèìâîëîì, âèðàçíèì êîäîì äî ³äåéíî-òåìàòè÷íîãî çàäóìó ðîìàíó), ïîñòìîäåðí³ ïðèíöèïè òåêñòîâî¿ ïîáóäîâè (òàê, â³äñòîðîíåíà àâòîðñüêà ïîçèö³ÿ ðàäøå ñóïðîâ³ä, àí³æ êîìåíòàð ÷è îö³íêà â÷èíê³â ãåðîÿ), íàäàþòü òâîðàì Ñ.Ìàéäàíñüêî¿ ÷èòàáåëüíîñò³, çàñâ³ä÷óþòü âèñîêèé ð³âåíü ìàéñòåðíîñò³, çîêðåìà íà ðåïðåçåíòàö³¿ îáðàçíîãî ÿðóñó.

Ë²ÒÅÐÀÒÓÐÀ

1. Ìàéäàíñüêà Ñ. Ä³òè Í³îáè. Ê.: Âèäàâíèöòâî Ðîäîâ³ä , 1998. 296ñ.

165

Êàëüì³þñ

1 2005

2. Ñêðèïíèê Ë. Ã. Äçÿòê³âñüêà Í. Ï. Âëàñí³ ³ìåíà ëþäåé. Ñëîâíèê-äîâ³äíèê. Ê.: Íàóêîâà äóìêà , 1986. 310ñ. 3. Ïàâëè÷êî Ñ. Ôåì³í³çì / ïåðåäì. Â³ðè Àãåºâî¿. Ê.: Âèä-âî Ñîëîì³¿ Ïàâëè÷êî Îñíîâè , 2002. 322ñ. 4. Çáîðîâñüêà Í. ²ëüíèöüêà Ì. Ôåì³í³ñòè÷í³ ðîçäóìè íà êàðíàâàë³ ìåðòâèõ ïîö³ëóíê³â. Ëüâ³â: Ë³òîïèñ, 1999. 336ñ. 5. Ãóíäîðîâà Ò. Îëüãà Êîáèëÿíñüêà ñîntra Í³öøå, àáî íàðîäæåííÿ æ³íêè ç äóõó ïðèðîäè // Ãåíäåð ³ êóëüòóðà: çá. Ñò. / Óïîðÿäí.: Â. Àãåºâà, Ñ. Îêñàìèòíà Ê.: Ôàêò, 2001 224ñ. Ñ. 34 53. 6. Àãåºâà Â. Äåñàêðàë³çàö³ÿ îáðàçó ìàòåð³ â óêðà¿íñüêîìó ìîäåðí³çì³ // Ãåíäåð ³ êóëüòóðà: çá. Ñò. / Óïîðÿäí.: Â. Àãåºâà, Ñ. Îêñàìèòíà Ê.: Ôàêò, 2001 224ñ. Ñ. 131 144. 7. Êð³ñòåâà Þ. Stabat mater. // Àíòîëîã³ÿ ñâ³òîâî¿ ë³òåðàòóðíî-êðèòè÷íî¿ äóìêè ÕÕ ñòîë³òòÿ. / Çà ðåä. Ìàð³¿ Çóáðèöüêî¿. 2-å âèä., äîïîâíåíå. Ëüâ³â: Ë³òîïèñ, 2001. 832ñ. Ñ. 662 676. 8. Ãåíäåðí³ ñòóä³¿. Íîâèé ôåì³í³çì î÷èìà êàòîëèê³â. // Íåçàëåæíèé êóëüòóðîëîã³÷íèé ÷àñîïèñ ¯ . Ëüâ³â. ×. 17. Ñ. 30 46. 9. Áàðàí ª. Çî¿ëîâ³ òðåíè. Ë³òåðàòóðíî-êðèòè÷í³ òåêñòè. Ëüâ³â: Ëîãîñ, 1998. 112ñ.

166

Êàëüì³þñ

1 2005

Îëüãà ÄÅÐÊÀ×ÎÂÀ ÔÎÁ²ß ÂÐÎÑÒÀÍÍß Ó ÑÂ²Ò ² ÁÐÀÊ Í²ÆÍÎÑÒ² Â²Ä ÂÀÑÈËß ÒÓËÀß (Òóëàé Â. Êîëåñóâàííÿ ìèòòºâîñòåé. ²âàíî-Ôðàíê³âñüê: Ò³ïîâ³ò, 2002. 144 ñ.)

Ðîçáåùåíîãî íàéð³çíîìàí³òí³øèìè ë³òåðàòóðíèìè âèÿâàìè ÷èòà÷à ñüîãîäí³, íàïåâíî, ìàëî ÷èì ìîæíà çäèâóâàòè. Ñêåïòè÷íî ïîçèðàº â³í, íà õâèëèíó â³ä³ðâàâøèñü â³ä ñâîãî çâè÷íîãî áëóêàííÿ ð³çíî÷àñîâèìè ñòîð³íêàìè, íà ë³òåðàòóðí³ ñïðîáè äåáþòàíò³â, íàï³âäåáþòàíò³â, àñîö³þþ÷è ¿õí³ ñëîâåñí³ õìàðî÷îñè ç íåâì³ëèìè ìàñòóðáóâàííÿìè ï³äë³òê³â, ç òèïîâîþ ñèòóàö³ºþ, êîëè îäíà, òîáòî ë³òåðàòóðà, íå õî÷å, à ³íøèé, îòîé òèïó ïèñüìåííèê, íå ìîæå. ² áðåäå îñòàíí³é ïîðîæí³ìè âóëèöÿìè, çàñ³ÿíèìè âëàñíîðó÷ ñòâîðåíèìè õèìåðàìè, íå ðîçóì³þ÷è, ùî îñ³äëàòè ìåòàôîðíîãî êîíèêà ùå íå âñå. Àëå ìîâà íàøà íå ïðî ë³òåðàòóðí³ âïðàâëÿííÿ, à ïðî ìàëó ïðîçó Âàñèëÿ Òóëàÿ. Çá³ðêà Êîëåñóâàííÿ ìèòòºâîñòåé ñêëàäàºòüñÿ ç íîâåë, íåâåëèêèõ øê³ö³â, îïîâ³äàíü, ïîáóäîâàíèõ çà ïðèíöèïîì óìîâíîñò³ ðåàëüíîãî ³ ðåàëüíîñò³ óìîâíîãî, öå îáðàçíèé ñâ³ò, äå ëþäè øóêàþòü ñîá³ ïîä³áíèõ ( Ñîëîìîí Øàðìàíñüêèé ), ùî íàãàäóº êðèõêå ìàðåâî øòó÷íèõ êâ³ò³â ³ç çàïàõîì ñòàðèõ íåçà÷èòàíèõ ðóêîïèñ³â. Çâè÷àéíî, ÿê ³ áóäü-ÿêå ñëîâî, õàé âîíî º âèâ³ñêîþ íà ìàãàçèí³, öÿ ïðîçà ìàòèìå ñâîãî çàõîïëåíîãî ³ âäÿ÷íîãî ÷èòà÷à íà êøòàëò ñåíòèìåíòàëüíî-ñòàð³þ÷èõ æ³íî÷îê ïåðåäêë³ìàêòåðè÷íîãî â³êó, ÿê³ óñë³ä çà Õâèëüîâèì âèãóêóþòü, ùî âîíè òåæ åñòåòè, ìð³þòü, ÿê ³ ãåðî¿ Òóëàÿ, ãîâîðèòè âèñîêîïîåòè÷íèìè ôðàçàìè, íàâ³òü êóïëÿþ÷è êîâáàñó íà áàçàð³, æèòè ó ñâ³ò³ ç³ ñë³â ³ ñèìâîë³â, çàâóàëüîâàíèõ íàçâîþ ìèñòåöòâî , ÷èòàòè ïðî îïîåòèçîâàíèé òðàã³çì åì³ãðàö³¿ ( Çåìëÿ îá³òîâàíà ), ÷îðíîîêó ïîâ³þ ç ïðåêðàñíîþ äóøåþ, ðîìàíòè÷íî íàçâàíó àíãåëîì ( ×îðíîîêèé ÿíãîë Îôåë³ÿ ), áîìæà-ô³ëîñîôà ( Ï³ë³ãðèìè ñâÿòîòàòñòâà ),

167

Êàëüì³þñ

1 2005

ðåêðåàö³þ ç³â ÿëîãî æìóòêó êîëèøíüîãî êîõàííÿ ( Ïåðåõðåñòÿ íà Êîíòðàêòîâ³é ïëîù³ ). Ïåðøå, ùî âïàäàº ó â³÷³ öå íàäðèâí³ñòü ôðàç: ß äëÿ íüîãî çâîðîòíèé á³ê âàøîãî, Áîãäàíî, îáðàçó. Îòîæ, çàêëèíàþ! Íå äèâ³òüñÿ íà ìåíå òàê, íå çàç³õàþ íà òå, ùî íàëåæèòü ñòîðîííüîìó , Òàê, ÿ çíîâó îáðàëà òåáå Òîæ ðîçì³ñòè ñåðåä öüîãî õèìåðíîãî ìîòëîõó ùå é ë³æêî ( Ïåðåõðåñòÿ íà Êîíòðàêòîâ³é ïëîù³ ); Â³í íå áîæåâ³ëüíèé ó ßêîâà ñâ³òëèé ðîçóì, à â ÷óæèí³ â³í ïðàãíóâ ìíîæèòè ñêàðáè Ñêàðáè äëÿ Ëóêðåö³¿, ùî íå äî÷åêàëàñÿ éîãî ïîâåðíåííÿ Ùî æ, â³ä÷èíè ñâ³òëî íàä ìî¿ìè äàðàìè ( Ï³ë³ãðèìè ñâÿòîòàòñòâà ); Ïîö³ëóé ìåíå, áóäü ëàñêà, öå íå ïðîòèâíî íåáó, òè â³òåð, ùî çàáëóêàâ ó ìîºìó ñàäó ( Êîëåñóâàííÿ ìèòòºâîñòåé ); Ñï³ââ³ò÷èçíèêè! Ìîÿ îõîëîëà äóøà êðèæàí³º áåç ñâÿòà ëþáîâ³. Àáè íå çàãèíóòè ö³ëèé äåíü â³äêðèòèìè ðàíàìè ñâîãî ñåðöÿ ìàëþþ íà ñí³ãó ñîíöå, ùîá ç³ãð³âàëî ò³ëî ( ²ìïîòåíò ). Òàêèõ ôðàç áåçë³÷, âîíè çðèíàþòü ç êîæíî¿ ñòîð³íêè, ïî÷àñòè íàãàäóþ÷è öíîòëèâ³ ³ëþç³¿ ñàëîííèõ äàìî÷îê ³ ðîìàíñè ïðî íåðåàë³çîâàíó ëþáîâ. Ãåðî¿ òâîð³â íà÷å íà÷èùåí³ äî áëèñêó ìàíåêåíè, ó ÿêèõ ïðåêðàñíà ÿêùî íå äóøà, òî ìîâà. Âîíè ÷³òêî ïîä³ëåí³ íà íåì³÷íî-ïëàêñèâèõ ÷îëîâ³ê³â, äëÿ ÿêèõ áóòè ó êðàñóí³ ñëóãîþ çà ÷åñòü ( Íà ðèôàõ êðèõêèõ ñïîä³âàíü ), ³ çàãàäêîâî-ôàòàëüíèõ æ³íîê ÷àñòî ç ÷óæèìè ³ìåíàìè (Òåðåçà, Îôåë³ÿ, ªëåíà, Ëóêðåö³ÿ, Ðîêñàíà, Ìàãäàëèíà), ùî íå ïðîùàëàñü í³ ñëîâîì, í³ æåñòîì. Ä³ì éîãî çíåõòóâàëà, íàä³ÿ ñòåðòà íà ïîï³ë ( Êîëåñóâàííÿ ìèòòºâîñòåé ), ÿêèì, ÿêùî âîíè êðàñèâ³, âñå äî ëèöÿ ( Íà ðèôàõ êðèõêèõ ñïîä³âàíü ). Ó Òóëàÿ çðèíàº íå ïî-÷îëîâ³÷îìó â³äâåðòå ç³çíàííÿ ñâîº¿ íåì³÷íîñò³ ³ áåçñèëëÿ ïåðåä ö³ºþ æ³íêîþ, ñëàáêîñò³ ³ áåçïîðàäíîñò³, äîòè÷íîãî äî ñèíäðîìó ñë³ïîãî êîøåíÿòè, ùî çàáëóêàëî íà ê³ëüêîõ êâàäðàòíèõ ìåòðàõ. Öÿ æ³íêà êîëèøíÿ êîõàíà, ìàòè, äðóæèíà, ïîâ³ÿ, êîõàíêà, ùî çàââèãðàøêè òâîðèòü ³ ëåãêîâàæíî ðóéíóº äàðîâàíå ÷îëîâ³êîâ³ ùàñòÿ, à â³í âñå ïîäàëüøå æèòòÿ á³ãàº çà íåþ, ùîá ïîò³ì ó ðîçïà÷³ âèãóêíóòè, ùî â³í ³ìïîòåíò. Ãåðî¿ ïðèõîäÿòü ³ çíèêàþòü, íå âèçíàþ÷è ïðîñòîðîâî-÷àñîâî¿ äèôåðåíö³àö³¿, ò³êàþ÷è â³ä âðîñòàííÿ ó ñâ³ò ðåàëüíèé, äå êðàñèâ³ ïðîô³ë³ ñòàþòü çâè÷àéíèìè ãëèíÿíèìè â³äáèòêàìè, îñê³ëüêè áîÿòüñÿ, ùî ñïðàâæíº ì³ñòî ðîç÷àâèòü ¿õ ñâî¿ì òÿãàðåì, àäæå âîíî âñóö³ëü, çà âèñëîâîì àâòîðà, ÿê ÷îðíî-á³ë³ ñâ³òëèíè,

168

Êàëüì³þñ

1 2005

÷îðíî-á³ë³ ðÿäêè âè÷îâãàíèõ ³ñòèí, ó ÿêèõ äî ì³çåðíîãî ìàëî æèòòÿ ( Íà ðèôàõ êðèõêèõ ñïîä³âàíü ). Ñòðàõ ïåðåä ñâ³òîì ìîòèâîâàíèé àâòîðîì òàê. Öå ñâ³ò ïîðîæíå÷³ ³ òðàã³ôàðñó âíàñë³äîê â³ä÷óòòÿ íåçì³ííîñò³ ³ çàöèêëåíîñò³ íà æèòòºâèõ äîëÿõ, ÿê³ äóáëþþòü îäíà îäíó äî îñòàííüîãî äíÿ ( Ëåâ³ò ³ç ïëåìåí³ ë³ðèê³â ). Öå áóòòÿ, äå ìèíóëå ïîðîäæóº íàðêîòè÷íó çàëåæí³ñòü â³ä êîëèøí³õ ñïîìèí³â ( ² íèí³, ³ çàâòðà ), ëþäèíà âòðà÷àº ñåáå ó ïîøóêàõ ðîáîòè ³ áàæàíí³ áóòè, íàðåøò³, ïåðøèì ( Íà ðèôàõ êðèõêèõ ñïîä³âàíü ), òóò ùå æèâ³ ò³í³ çðàäè, äîïèò³â, êàìåð, ñë³ä÷èõ ç ôàðèñåéñüêèì ëèöåì³ðñòâîì ³ òàê ³ íå âì³þòü ÷èòàòè âòðà÷åí³ ñëîâà ( Äóøà çîòë³ëîãî ñëîâà ), à çàðîá³ò÷àíñòâî ñòàº íîâèì âàâèëîíîì ( Ïðîñòóäæåíå ñåðöå ). Îòæå, âòå÷à ³ â³ðà, ùî øòó÷í³ êâ³òè òâîãî ñâ³òó êîëèñü çàïàõíóòü í³æí³ñòþ ³ ïðîðîñòóòü íà äîëîí³ ñêðèâäæåíîãî ñåðöÿ. ²çîëüîâàí³ñòü â³ä ñåáå ñïðàâæíüîãî, ùî íàãàäóº çàòÿæíèé êàðàíòèí, ³ íàä³ÿ íà ³ìóí³òåò â³ä õâîðîáè çîâí³øíüîãî.

ØÌÀÒÎÊ ÍÅÁÀ ÍÀ ÇÅÌË²

(Îëüùåâñüêèé ².Å. Ðåäàêòîð ñí³â. Â³ðø³. Ëóöüê: Âîëèíñüêà îáëàñíà äðóêàðíÿ, 2002. 32 ñ.) Îòæå, ìð³ÿ áóòè ðåäàêòîðîì. Òîáòî, òèì, õòî ðåäàãóº ðóêîïèñ, ÷è òèì, õòî êåðóº éîãî âèäàííÿì? Ìàáóòü, äðóãå âäàëîñÿ êðàùå. Õî÷à äóìêà ïðî âì³ííÿ ðåäàãóâàòè âëàñíèé ñîí, òîáòî âëàñíèé ñâ³ò ñòàº ìàí³ºþ, ó ÿê³é â÷óâàºòüñÿ áàæàííÿ ïåðåñîòâîðåíííÿ ñâ³òó, ÿêèé âæå äàâíî â³äáóâñÿ, ïåðåðîçäà÷à ðîëåé ³ ìàñîê äëÿ íîâî¿ âèñòàâè íà òë³ ñòàðèõ òèòë òðàäèö³éíîñò³. Òðàäèö³éíå âñå â³ä çâè÷àéíîãî ëþäñüêîãî äåì³óðã³éíîãî ïîòÿãó ³ íà¿âíîãî ïðîõàííÿ áà÷èòè ëèøå äîáð³ ñíè äî âæå òðàäèö³éíîãî âåðë³áðó é óíèêíåííÿ ïóíêòóàö³éíîãî ðîçïîðÿäêó. Â³äòàê, ìàºìî: òðàäèö³éíèé ïàòð³îòèçì ç Óêðà¿íîþ-ìàò³ð þ ( Ïóáë³öèñòè÷íå ) ³ àêòóàë³çàö³ºþ ³ñòîðè÷íîãî ìèíóëîãî ( Áåðåñòå÷ê³âñüêèé äèïòèõ ), çàêëèê íàùàäê³â ñõàìåíóòèñÿ ( Ïóáë³öèñòè÷íå ); òðàäèö³éíèé ô³ëîñîôñüêèé êîíöåïò ïîøóêó ( Ïðî Â÷èòåëÿ ) ç³ ñïðîáîþ âèë³êóâàòè äóøåâíó àìíåç³þ; òðàäèö³éíå ïðîáóäæåííÿ ï³ñëÿ íåâäàëîãî ïîñÿãàííÿ íà çì³íó ñí³â ³ ïîâåðíåííÿ äî ðåàëüíîñò³, äå êîõàííÿ ïåðåòâîðþºòüñÿ íà çãðàþ ïë³òîê. Òîæ íå äèâíî, ùî ïðî ñóñ³ä³â-ñï³âæèòåë³â ñâ³òîâî¿ êîìóíàëêè ãîâîðèìî ÿê ïðî òèõ, õòî íå áà÷èòü í³ òåáå, í³ öåé ñâ³ò:

169

Êàëüì³þñ

1 2005

ìàðíî âäèâëÿºìîñü ó òåëåñêîïè ñâî¿õ òà ÷óæèõ

ç³íèöü ³ íå çäîãàäóºìîñü ïðî çàòóëåí³ îá ºêòèâè1 áî íåìàº ùî ó íüîìó áà÷èòè, õ³áà ùî ãîðòàòè ïîæîâêë³ ë³òîïèñè òîð³øíüîãî ëèñòÿ ( ðóêîïèñè îñåí³ ), áî íåìàº ùî ïàì ÿòàòè, õ³áà ùî â³ä÷óòè ñïîãàä æ³íêè ïðî òå, ÿê íà ðóêàõ êîëèñü, ó ³íø³é ðåàëüíîñò³, ÷îëîâ³ê íîñèâ íà ðóêàõ ( ºäèíà õàòà ), áî íåìà ùî â³ä÷óòè, ëèøå ñìàê òîìàòíîãî ñîêó ( âå÷³ð ). Àëå ïîòð³áíî òóò, íà çåìë³, ìàòè ùîñü á³ëüøå, í³æ çâè÷àéíèé çøèòîê ùîäåííèõ óìîâíîñòåé. Òîìó ³ñêðè ç-ï³ä êîâàëüñüêîãî ìîëîòà ïåðåòâîðþþòüñÿ íà ìåòåîðè ( êîâàëü ó ðîáîò³ ), ó ñîáàêè âèðîñòàþòü êðèëà ÿê ïðîòåñò ïðîòè ëàíöþãîâî¿ ³ áóäî÷íî¿ çàëåæíîñò³ â³ä ãîñïîäàðÿ ( êîëè ãîí÷àêà ), à ìîðå âèõëþïóºòüñÿ ç³ ñêëÿíêè êóäëàòîþ õìàðèíêîþ, à îñòð³â ñòàº ïëàíåòîþ ( Ïðîáóäæåííÿ ): çâè÷àéíà ñêëÿíêà ñòàëà çàò³ñíîþ äëÿ ìîðñüêî¿ âîäè ³ òà îáåðíóâøèñü íà õìàðêó äî ñïðàâæíüîãî ìîðÿ ïîëèíóëà ùîïðàâäà óæå áåç îñòðîâà ÿêèé çëåò³â ³ùå âèùå ³ âëàñíó îáðàâ îðá³òó íîâîþ ïëàíåòîþ ñòàâøè2 Òàê õî÷åòüñÿ çáåðåãòè öþ óìîâí³ñòü çåìíîãî íåáà, òîìó é íàðå÷åíà âîíà ñíîì, àâòîð éîãî îõîðîíöåì, à òàêîæ òèì, õòî äàñòü òîá³ éîãî çíîâó ³ çíîâó. ² õòî â³äïîâ³ñòü, ùî êðàùå? Ñòâîðèòè ñïðàâä³ ïîåç³þ ÷è íîñèòè øìàòî÷îê íåáà ó ñåðö³, ùî òàê ³ íå ñòàëî âî³ñòèíó ïîåòè÷íèì.

Ïðèì³òêè

Îëüøàíñüêèé ². Çàòåìíåííÿ // Îëüøàíñüêèé ². Ðåäàêòîð ñí³â. Ëóöüê, 2002. Ñ. 10. 2 Îëüøàíñüêèé ². Ïðîáóäæåííÿ // Òàì ñàìî. Ñ. 23. 1

170

Êàëüì³þñ

1 2005

ÀÍÒÈÏÐÎÃÈÍÀÍÍß Ï²Ä ÑÂ²Ò

(Êèñåëèöÿ ². òî àáñòèíåíö³ÿ: Ïîåç³¿. ×åðí³âö³: Ì³ñòî,2002. 40 ñ. Ìàñëþ÷åíêî Î. Íåîñóòí³ñòü: Ïîåç³¿. ×åðí³âö³: Ì³ñòî, 2002. 72 ñ. Êîñ³â÷óê Þ.Ó ñòèë³ äîñòèãëîãî ëüîíó:Ïîåç³¿. ×åðí³âö³:Ì³ñòî, 2002. 36 ñ. Êåéâàí ². Ñâ³ò íà äîòèê: Ïîåç³¿. ×åðí³âö³: Ì³ñòî, 2002. 104 ñ.) Àíòèïðîãèíàííÿ ïåðøå àáñòèíåíòíå. Âæå íàçâà çá³ðêè ²âàíà Êèñåëèö³ ïðîâîêóº ðÿä ïèòàíü: ùî öå çà àáñòèíåíö³ÿ? â³ä ÷îãî óòðèìàííÿ àëêîãîëþ, ñåêñó, íàðêîòèê³â, ïèñàííÿ â³ðø³â? Ñàìå ïðàãíåííÿ àâòîðà ùîñü çì³íèòè ó êñåðîêîï³ÿõ îäíîãî ³ òîãî æ äíÿ ( Êñåðîêîï³ÿ ïëèíó ) ò³øèòü, àëå ðåçóëüòàòè íå äóæå. Çâè÷àéíî, ïî-ô³ëîëîã³÷íîìó êðàñèâ³ õóäîæí³ çàñîáè íå ìîæóòü íå çàïàì ÿòàòèñÿ, àëå êð³çü íèõ íà ïîâåðõíþ ïðîñòóïàº îáðàçíà óáîã³ñòü ó ñòèë³ ñåëÿíñüêî-óðáàí³ñòè÷íîãî àíòå¿çìó, ÿêèé íå äàº âèéòè çà ìåæ³ ñòàòè÷íî¿ åìáëåìàòèêè, çàïàõó ñ³íà é öèãàðîê, ñòàíäàðòèçàö³¿ ïî÷óòò³â òèïó: ÿ çèìà òè ë³òî, ôðîéä³âñüêîãî ïîòÿãó äî ïîâ³é. Îòæå, àâòîðñüê³ âèñíîâêè ïðî ñâ³ò òàê³: æèòòÿ ðóõàºòüñÿ ïî ñê³ñí³é ë³í³¿ ( ×àòóþòü çà ñïèíîþ äåñü íîæ³ ); Âñåñâ³ò êîìï þòåð çàïðîãðàìîâàíèé ( Êñåðîêñ ïëèíó ), ÿêèé, äî ðå÷³, ìîæå âèñíóòè, ³ òîä³ íàñòàº åìîö³éíî-îáðàçíà çàöèêëåí³ñòü; òè ïðèðå÷åíèé áëóêàòè ó æèòòºâîìó ëàá³ðèíò³ ( Ñàìîàìíåç³ÿ ), ùî íàãàäóº õîëîäí³ ïðèñòóïè çèìè ( Âàêõàíàë³ÿ âçèìêó ); à ùå õî÷åòüñÿ ñåêñó, ïîïðè ùå æèâ³ òàáó ñ³ëüñüêî¿ ìîðàë³ ( Çäîãàä , Í³ñåñïåêò ). À õòî æ òè òàêèé, õòî õî÷å ³ çäàòåí øóêàòè íîâ³ âàð³àö³¿ íà òåìó ñí³ãó ³ ëþáîâ³? Ìàëåñåíüêèé Çàðàòóñòðà, ÿêèé âèãóêóº, ùî âëàñíèê äèñïëåþ âæå ïîñòàð³â , âíîñèòü ñâ³é â³ðóñ, ùîá çñóíóòè æèòòÿ ç éîãî ñòàëî¿ îðá³òè, ñàìîçàêîõàíèé í³ã³ë³ñò, ùî ìð³º áóòè ºäèíèì ó ïîë³, âèãóêóº ïðî ñâîþ íåòîòîæí³ñòü, â³ä÷óâàþ÷è êîìïëåêñ áëóäíîãî ñèíà, ñàì ñîá³ âèíîñÿ÷è ä³àãíîç ñòóðáîâàíå åãî . À æèòòÿ, â ïðèíöèï³, ñóíå íåâáëàãàííîþ ëàâèíîþ äàë³, íå çàâåðøóþ÷èñü í³ ï³ñëÿ âèêóðåíî¿ ñèãàðåòè, í³ ï³ñëÿ îðãàçìó, í³ ï³ñëÿ øëþáó, í³ ï³ñëÿ ñïîâ³ä³ òîð³øíüîìó ñí³ãó Àíòèïðîãèíàííÿ äðóãå íåîñóòí³ñíå.

171

Êàëüì³þñ

1 2005

Ïðîáëåìó áàíàëüíîãî ñâ³òó Îëåêñàíäð Ìàñëþ÷åíêî âèð³øóº øëÿõîì ïîøóêó ó íüîìó íîâî¿ êàçêè, äå çíîâó îæèâóòü ãíîìè ³ åëüôè, ³ ðàçþ÷îãî îïòèì³çìó, ÿêèé ïîäåêóäè àæ âèõëþïóº ç ðÿäê³â. Òèì÷àñîâå çìèðåííÿ ç íåçì³íí³ñòþ ñâ³òó íå øîêóº ÷è ðîç÷àðîâóº, íàâïàêè ñòèìóëþº äî çàçèðàííÿ â ³íø³ î÷³ ( ß ïðîá³æó êð³çü òèñÿ÷ó íî÷åé ), ïðèñëóõàííÿ äî çàïàõó ð³äíî-³íøèõ êðîê³â ( Í³ ), õîä³ííÿ ïî êàëþæàõ ( íîãè çìî÷èø ñåðåä íî÷³ ), òîðêàííÿ äî ãîëîê êàêòóñà, ùîá ò³ çàöâ³ëè ( Ðîñà íà êàêòóñ³ ), áëóêàííÿ ó ñí³ãîâèõ ðåáóñàõ ï³ä àêîìïàíåìåíò ç³ðîê. Îñòàííº àâòîðñüêå óëþáëåíå, àëå éîãî ïîäåêóäè àæ çàáàãàòî, ïîïðè ô³ë³ãðàííå îá³ãðóâàííÿ ³ íîâå íàçèâàííÿ ñòàðèõ ðå÷åé. ² ãîëîâíå â³ä÷óòòÿ â³÷íîãî ëåòó äëÿ çäîëàííÿ ñòðàõó âèñîòè, à îòæå, ñâîº¿ íîâî¿ ñóòíîñò³, ÿê³é, âçàãàë³-òî, áàéäóæå, ñê³ëüêè ñ³ðèõ äí³â òåáå îòî÷óþòü, áî íàì ç âàìè ïëàêàòè í³êîëè íàì çàëèøèëàñÿ ìèòü. Àíòèïðîãèíàííÿ òðåòº çà ïðèíöèïîì äîñòèãëîãî ëüîíó . Âîíî, òîáòî íåïðîãèíàííÿ, â³ëüíå, ³íôàíòèëüíî-ðîçõðèñòàíå, ïîñò³éíî çì³ííå, íåìîâ íåäáàëèé æ³íî÷èé ðóõ, ùî çìàõíå, íà÷å ãàí÷³ðêîþ ç³ ñòîëà, ãëîáàëüí³ ïðîáëåìè, àäæå íà âåðá³ âæå ïóõíàñòÿòüñÿ êîòèêè . Â³ëüíà ñàìà àâòîðêà, Þë³ÿ Êîñ³â÷óê, ÿêà íå áî¿òüñÿ í³ æàðòóâàòè ç ïåðïîâíåíèì ìðÿêîþ ì³ñòîì, í³ êåïêóâàòè ç³ ñâî¿õ â³ðø³â. Âîíà ïðîñòî íå âì³º äèâèòèñÿ íà ñâ³ò êð³çü ñêåïòè÷íîïåñèì³ñòè÷í³ ñêåëüöÿ: Äèâëþñü êð³çü ïàëüö³ íà ñâ³òàíîê Ïðèìðóæóþñü, í³ÿêîâ³þ. Áî ëèæå ñîíöå ëèïó, ÿê ïîâ³þ. Â åêñòàç³ íåáî ïîëèëîñü ô³ðàíêîþ. Ó ò³ëåñí³é îáîëîíö³ ò³ñíóâàòî ( Íàì ó øêóðàõ ñâî¿õ ñüîãîäí³ íåçàòèøíî ), ó êíèæêàõ òðîõè çàáàãàòî äðàêîí³â ( Â òâî¿õ êíèæêàõ çàìàëî ëèöàð³â ), ó äîùàõ ìîæíà çàãóáèòèñÿ ( ß ïðîñòî çíèêëà â äîù ), ìîæíà ïåðåäèâèòèñÿ âñ³ ñâî¿ ñíè ( Ëþäè âìèðàþòü ), áóòè ïîìèëêîþ ÷èéîãîñü êîõàííÿ ( Éäó ïîì³æ äçåðêàë çèðêàþòü! ), àëå º ùîñü ñóòî òâîº öå íåíàëåæí³ñòü í³êîìó, íàâ³òü ñàì³é ñîá³, à îòæå, íåçàëåæí³ñòü â³ä òðóõëÿâî¿ îñåí³, ëèøå íàëåæàííÿ Áîãó ³ â³òðó Àíòèïðîãèíàííÿ îñòàííº ç äîòèêîì äî ñâ³òó.

172

Êàëüì³þñ

1 2005

Ó ²í´è Êåéâàí âîíî ñêëàäí³øå ³ ñóïåðå÷ëèâ³øå, ïî÷èíºòüñÿ ç ÷³òêîãî ³ ÿñíîãî ðîçóì³ííÿ, ùî íå ïåðåáîðîòè òðåáà ñâ³ò, ùî ïîäîáàºòüñÿ ³íøèì , à øóêàòè ñâ³é, äî ÿêîãî òîðêàòèñÿ òðåáà îáåðåæíî, ùîá íå çëàìàòè, íå ðîçáèòè, ÿê çîëîòå ÿéöå ç³ ñòàðî¿ êàçêè. Ó íüîìó çîâñ³ì ³íø³ ïðàâèëà, ³ ñïðàâà òóò íå â õóäîæí³õ óìîâíîñòÿõ, áåçìåæíèõ ìîæëèâîñòÿõ ïîåòè÷íîãî ôàíòàçóâàííÿ, à ó ñïðîìîæíîñò³ ç³øòîâõíóòè íåáåñíå ³ çåìíå (îã³ðêè ç äóøåþ, ñåðöå ç³ çâ³ðîì), ùî ³íîä³ äîõîäèòü äî àáñóðäó ³ íàäì³ðíî-íåïîòð³áíîãî óñêëàäíåííÿ, àäæå ñâ³ò ïðîñò³øèé, í³æ ñïðîáà éîãî ïîäà÷³, à ÿáëóêî íå ïðèðå÷åíå, âîíî ïðîñòî ÿáëóêî ( Cuique suum ), à ïðî ñ³ð³ñòü ñâ³òó íàáàãàòî ëåãøå êðè÷àòè, îãîðíóâøèñü îòðóéíèì äèìîì êðåìîâàíîãî ëèñòÿ, í³æ ðîçìàëüîâóâàòè éîãî. Àâòîðêà ï³çíàº ïî-ñâîºìó ñâ³ò ðåàëüíèé, âèð³øóþ÷è äèëåìó áóòè ÷è ìàòè íà êîðèñòü áóòè , íàâ³òü êîëè öå ñòîñóºòüñÿ çâè÷àéíîãî äíÿ: Ùàñëèâ³ ò³, ùî º. ² ìè ùàñëèâ³ ì³é äåíü ³ ÿ. ß º äëÿ íüîãî, À â³í äëÿ ìåíå º. Âîíà ïðîñòî äî íüîãî òîðêàºòüñÿ, ³ â³í ãîâîðèòü äî íå¿ ãîëîñîì îñ³ííüîãî ïàäîëèñòó ( Ìåòàìîðôîçè ), ñòðóíîþ ñêðèïêè ( Ñòðóíà Ïàãàí³í³ ), â³÷í³ñòþ ïðèðîäè ( Íîñòàëüã³ÿ ), ñïîâ³ääþ òàðàíòóëà ( Ñïîâ³äü ñàìèö³ òàðàíòóëà ). ² ñòàº ÿñíî, ùî í³êîëè íå áóëî, íåìàº ³ íå áóäå ÷àñó , àäæå íå ñóòòºâå í³ òðåìò³ííÿ çìåðçëîãî â³ä îäíîìàí³òíîñò³ ì³ñòà, í³ ìîâ÷àçíà ñò³íà, í³ ê³ëüê³ñòü îáåðòàíü çåìë³, í³ íàøå öèêë³÷íå âìèðàííÿ ³ âîñêðåñ³ííÿ. ªäèíå, ùî ìàº ñåíñ, öå â³ä÷óòè íà äîòèê â³÷í³ñòü, ñòàòè ÷àñòèíîþ ¿¿ ìåòàìîðôîç, äå í³êîãî íå ö³êàâèòü, çâ³äêè òè, õòî òè, ÿêîãî êîëüîðó òâî¿ äóìêè, â ÿêèé ï³ñîê ïåðåñèïàëèñÿ òâî¿ ñëîâà. Òè ïðîñòî º, ñàìà ïî ñîá³, òè ³ º òâ³é ñâ³ò, à âèãèíàòèñÿ ï³ä íüîãî ó ñòèë³ éîãè îçíà÷àëî á âèãèíàòè ñâîþ äóøó ó íåïîòð³áíèõ í³êîìó ïà, òîìó âàðòî ïðîñòî ïðî íüîãî, öåé ñâ³ò, ïèñàòè òàê, ÿê òîá³ òîãî õî÷åòüñÿ ³ òàê, ÿê òîá³ ÷óºòüñÿ òàê, ÿê ðîáèòü öå ²í´à Êåéâàí.

173

Êàëüì³þñ

1 2005

Îëåã ÑÎËÎÂÅÉ ÔÓÒÓÐÈÇÌ ² ÂÅËÈÊÀ ÄÓËß (Ïðèíàã³äí³ íîòàòêè ç ïðèâîäó)

... ÿê ñàì³ çíàºòå, â ÓÑÐÐ íåìàº í³ îäíîãî ïîðÿäíîãî êðèòèêà é çíàâöÿ ñó÷àñíî¿ ïîåç³¿. Ì.Ñåìåíêî. Ç ëèñòà äî Åäâàðäà Ñòð³õè â³ä 25.01.1928 ð.

Ö³ íîòàòêè ïîêëèêàí³ áîäàé ÿêîþñü ì³ðîþ âð³âíîâàæèòè áºñïðºäºë ìàëîðîñ³éñüêîãî æóðíàë³òåòó, ùî ìàº ì³ñöå íàâ³òü ó ïîïóëÿðíîìó äâîòèæíåâèêó Êíèæíèê-review . Öå âèäàííÿ âïðîäîâæ îñòàííüîãî ðîêó òàê ïîì³òíî ïîæîâò³ëî, ùî âæå äàë³, çäàºòüñÿ, íåìàº êóäè. Òîìó çâèêàºø ï³ä òåïåð³øí³é ÷àñ íå íàäòî äèâóâàòèñÿ, çóñòð³÷àþ÷è â Êr áåçïðåöåäåíòíî âóëü´àðíèé ³, ñóòî ïî-ìàëîðîñ³éñüêè, íåïðèòîìíèé íà¿çä ²ÁÒ íà ôóíäàìåíòàëüíó ïðàöþ çàðóá³æíîãî óêðà¿í³ñòà Îëåãà ²ëüíèöüêîãî Óêðà¿íñüêèé ôóòóðèçì (1914 1930) . Äî òîãî æ, íà¿çä, âèêîíàíèé ó ôîðì³ òàêîãî áåçãëóçäî-çàõëàííîãî ñ³ëüêîð³âñüêîãî ãîïàêà, ÿêèì º òåêñòèê ²ÁÒ Ðîçáèò³ îêóëÿðè (2003, ÷èñëî 21, ñ. 13). À âò³ì, íå òàêîãî é áåçãëóçäîãî, ÿê ìîæå âèäàòèñü ñòîðîííüîìó ñïîñòåð³ãà÷åâ³, ÿêèé íå äóæå äîáðå îá³çíàíèé ç ³ñòîð³ºþ âçàºìèí íàøèõ ë³òåðàòóðíèõ âàëüäøíåï³â ³ êóëèê³â. À âñå ÷îìó? Ìîæëèâî, é òîìó, ùî íàø âèäàâåöü, õàé íàâ³òü ³ ãëèáîêî ïðîâ³íö³éíèé, äîäóìàâñÿ âêëàäàòè êîøòè â ð³çíîæàíðîâó òâîð÷³ñòü ²ÁÒ , çîêðåìà, ó êíèãó éîãî ë³òåðàòóðíîêðèòè÷íèõ åñå¿â... Íà ÿêó âæå ìàºìî òàêèé ðîç÷óëåíèé â³äãóê (÷è íå ç ³íòåðåñîì , àäæå âñ³ ìè ³ç Äæóðè ?!), ó âèêîíàíí³ ïàíà Îëåêñàíäðà Â³ëü÷èíñüêîãî: Â³í (²ÁÒ, ñåáòî Î.Ñ.) òà âèäàâíèöòâî Äæóðà íàðåøò³ ñêëàëè äâ³ âåëèê³ äóë³ òèì, ÿê³ ñòâåðäæóþòü, ùî ñó÷àñíî¿ ³ ö³êàâî¿ óêðà¿íñüêî¿ ë³òåðàòóðíî¿ êðèòèêè íåìàº . Íå çíàþ, ÷è öå íàïðàâäó ïðèòîìíå çàíÿòòÿ äëÿ êðèòèêà òà éîãî òåðíîï³ëüñüêîãî âèäàâöÿ òèöÿòè âåëèê³ äóë³ õàé íàâ³òü ³ òèì, õòî íå ââàæàº ²ÁÒ çà àïîñòîëà

174

Êàëüì³þñ

1 2005

àêòóàëüíî¿ óêðà¿íñüêî¿ ë³òåðàòóðíî¿ êðèòèêè. Àëå íà áëîøèíîìó áàçàð³, ÷è ïàê íà ðèíêó ñó÷àñíèõ ìåä³à, íåñâ³æîãî òà íåäîáðîÿê³ñíîãî ïðîäóêòó àáî ïàëüîíêè ³ç íàäëèøêîì... ² ùå. Âñ³ ö³ äóë³ ÿêîñü íå íàäòî óçãîäæóþòüñÿ ç íåäàâí³ì ³íøèì (ãóìàí³ñòè÷íèì?) òâåðäæåííÿì Î.Â³ëü÷èíñüêîãî ïðî òå, ùî æóðíàë³ñòèêà ñòàº ñâîºð³äíèì ñïîñîáîì âèæèâàííÿ , êîëè âàãà ñëîâà æèòòÿ ëþäèíè. (Êr, 2003, ÷èñëî 21, ñ. 9). Ï³ñëÿ ïðî÷èòàííÿ Ðîçáèòèõ îêóëÿð³â ²ÁÒ íå áóëî æîäíîãî áàæàííÿ âòÿãóâàòèñÿ äî ðîáôàê³âñüêîãî äèñêóðñó, â³äíîâëåíîãî çóñèëëÿìè æóðíàë³ñòà, ³ îáñòîþâàòè óñë³ä çà Ì.Ñåìåíêîì, ¥åî Øêóðóï³ºì ÷è Î.²ëüíèöüêèì ïðàâî íà âèçíàííÿ äëÿ òàêîãî ñàìîäîñòàòíüîãî ÿâèùà ÿê óêðà¿íñüêèé ôóòóðèçì 1920-õ ðîê³â. ×è ìîæíà íàðàç³ ìàòè ñóìí³âè ùîäî ëåã³òèìíîñòè îñòàííüîãî â óêðà¿íñüê³é ë³òåðàòóðí³é ³ñòîð³¿? Ì³æ ³íøèì, ïîä³áíèõ ñóìí³â³â ñâîãî ÷àñó íå ìàâ íàâ³òü ë³äåð íåîêëÿñèê³â Ìèêîëà Çåðîâ. Ïðî ùî ñâ³ä÷èòü, çîêðåìà, éîãî ïåðåäìîâà äî ðîñ. âèäàííÿ êíèãè îïîâ³äàíü Þ.ßíîâñüêîãî Êðîâ çåìë³ , 1930. Íàâðÿä ÷è. Áî òî ò³ëüêè óáîã³é íàï³âïèñüìåíí³é åíê³âùèí³ òðàäèö³éíî çäàºòüñÿ, ùî âäîìà íåìàº í³÷îãî îðè´³íàëüíîãî âñå, ìîâëÿâ, ³ç ñåêîíä-ãåíäó, ñåáòî ç Ðîñ³¿... Ñïðàâà êóëüòóðîëîãà Êîñòÿ Áóðåâ³ÿ, îòæå, æèâå é ïåðåìàãàº. Àáî, ùîíàéìåíøå, ç Ïîëüù³, ÿê ââàæàº äåõòî ç íàøèõ íàóêîâèõ äîñòîéíèê³â... Ùî âæå êàçàòè ïðî òèõ åíê³â, ùî âèïàäêîâî â³äáóëè ÿê³ñü âèù³ ë³òåðàòóðí³ êóðñè â ì³ñò³-ãåðî¿ Ìîñêâ³? Åíêî ç òàêèì äèïëîìîì ïðèáëèçíî ç îäíàêîâèì óñï³õîì ìîæå ñóäèòè ³ ïðî ïîåç³þ Â.Ãåðàñèì þêà, ³ ïðî íàóêîâèé äîðîáîê Â.Àãåºâî¿, ³ ïðî äîö³ëüí³ñòü âèäàâíè÷èõ ñåð³é âèäàâíèöòâà Ôàêò , ³, çâ³ñíî, ïðî óêðà¿íñüêèé ôóòóðèçì, ÿêèé ³ òî íå ëèøå ñòèë³ñòè÷íî ââàæàº íåáåçïå÷íèì îêñþìîðîíîì... Îêñþìîðîííèìè ïîñòàòÿìè áà÷àòüñÿ éîìó ³ âñ³ ò³, ùî íàâàæóþòüñÿ ïèñàòè ïðî ÿâèùà óêðà¿íñüêî¿ êóëüòóðè, íå íàäòî îçèðàþ÷èñü íà ìîñêîâñüê³ â³êíà ÷è òàì óæå ñïëÿòü, ÷è íå áóäóòü ñâàðèòè ïàëü÷èêîì? Áðóòàëüíèé íà¿çä íà ìîíîãðàô³þ Îëåãà ²ëüíèöüêîãî (ÿêó ÷îìóñü ó æóðíàë³ êâàë³ô³êóþòü ÿê õðåñòîìàò³þ ; õòî áè öå ïîÿñíèâ?!) ç³ ñòîð³íîê ñàìå Êr , íà æàëü, âèãëÿäàº ëåäâå ÷è íå íîðìîþ íå ëèøå â êîíòåêñò³ æóðíàë³ñòñüêîãî äîðîáêó ²ÁÒ. Íàâ³òü íå óÿâëÿþ, õòî ùå ñüîãîäí³ íàäðóêóâàâ áè òàêó â³äâåðòó ïîñòåáíÿòèíó, õ³áà ùî ëüâ³âñüêèé Ôîðìà[ð]ò , ³ëþñòðóþ÷è âñ³ì â³äîìó ç äèòèíñòâà áàéêó. Àëå Ôîðìà[ð]ò , êîëè íå ïîìèëÿþñü, óæå ùàñëèâî ïðèïèíèâ ñâîº æóðíàëüíå æèòòÿ.

175

Êàëüì³þñ

1 2005

Ó Ðîçáèòèõ îêóëÿðàõ âñå, ÿê ³ ìàº áóòè â ñó÷àñí³é ìàëîðîñ³éñüê³é æóðíàë³ñòèö³. ª âñå, àáè ð³äíå áèäëî íå íóäüãóâàëî ³ âîäíî÷àñ ìàëî ìîæëèâ³ñòü ³ç ìàëîðîñ³éñüêîþ íàñîëîäîþ âêîòðå â³ä÷óòè ñâîþ âòîðèíí³ñòü. Ùîäî àð´óìåíò³â, òî ¿õ, çâè÷àéíî, íåìàº, ÿêùî íå ðàõóâàòè âèïàäêîâî¿ öèòàòè ³ç Â.Ïîë³ùóêà çðàçêà 1920 (!) ðîêó, êîëè óêðà¿íñüêî¿ ë³òåðàòóðè, àêòóàëüíî¿ äëÿ íàøî¿ ðîçìîâè, ïî ñóò³, ùå íå áóëî. Ïðî îñîáëèâîñò³ ë³òåðàòóðíî¿ êðèòèêè ²ÁÒ àâòîð ñèõ ðÿäê³â óæå ïèñàâ ( Ñâ³ò ÿê ñâ³í´, àáî Äåùî ç ñåêðåò³â êðèòè÷íî¿ òâîð÷îñò³ ².Áîíäàðÿ-Òåðåùåíêà //Áåðåç³ëü. 2002. ×èñëî 12. Ñ. 179 182). Íà æàëü, òå ñàìå ³ â Ðîçáèòèõ îêóëÿðàõ , õâàöüêî âèõîïëåíà ç êîíòåêñòó öèòàòà, ùî ðîçòàøîâàíà ï³ñëÿ íàäì³ð ðèòîðè÷íîãî é ïî-õóòîðÿíñüêè ïàòîñíîãî âèãóêó ²ÁÒ: Óêðà¿íñüêèé? Ôóòóðèçì? Í³õòî íå çàïåðå÷èòü, ùî ìè êîðìèìîñÿ ë³òåðàòóðîþ Ìîñêâè , çíà÷èâ Â.Ïîë³ùóê ó 1920 , ÿêà ó ïîâí³øîìó êîíòåêñò³ çâó÷èòü ïîì³òíî ³íàêøå: Í³õòî æ íå çàïåðå÷èòü, ùî ìè êîðìèìîñü ë³òåðàòóðîþ Ìîñêâè ³ íå ÷åðåç òå, ùî ó íàñ íåìà êîìó òâîðèòè, à ÷åðåç òå, ùî íåìàº ÷àñó çà áîðîòüáîþ, àáî ÷åðåç íå¿ íåìàº çìîãè. Â ³íøèõ âèïàäêàõ, ìè äî¿äàºìî îãðèçêè Áåðë³íó, Â³äíÿ, Âàðøàâè, áî ñâîãî ñó÷àñíîãî íåìà êîëè òâîðèòè, à ñòàðå? Êîìó ïîòð³áíå òå, ùî â³äæèëî? Äëÿ ³ñòîðèêà... (Â.Ïîë³ùóê. ßê äèâèòèñü íà ìèñòåöòâî? , 1920). Îñü òàê íàñïðàâä³ âèãëÿäàº àáçàö, àäðåñîâàíèé ë³òåðàòóðíî-ìèñòåöüê³é ãðóï³ ¥ðîíî. Öÿ ðåïë³êà Â.Ïîë³ùóêà äî ôóòóðèçìó ñòîñóºòüñÿ õ³áà ùî îïîñåðåäêîâàíî, â óñÿêîìó ðàç³ íå á³ëüøîþ ì³ðîþ, í³æ äî òâîð÷îñòè ìàéáóòí³õ íåîêëÿñèê³â àáî âàïë³òÿí. Ï³êàíòíîñòè âèõîïëåí³é ç êîíòåêñòó öèòàò³ äîäàº òîé ôàêò, ùî äëÿ ñàìîâèêðèòòÿ âòîðèííîñòè óêðà¿íñüêîãî ôóòóðèçìó ²ÁÒ çàëó÷èâ íå Ì.Ñåìåíêà, Î.Ïîëòîðàöüêîãî, Ë.Ñêðèïíèêà ÷è ¥åî Øêóðóï³ÿ (³äåîëîã³â, òåîðåòèê³â ³ ïðàêòèê³â óêðà¿íñüêîãî ôóòóðèçìó), à ñàìå Â.Ïîë³ùóêà, ÿêèé íå ëèøå íå ìàâ æîäíîãî ñòîñóíêó äî ôóòóðèñòè÷íîãî ðóõó, àëå é áóâ ÷è íå íàéçàïåêë³øèì éîãî îïîíåíòîì âïðîäîâæ óñ³õ 1920-õ ðîê³â, éìîâ³ðíî, íå áàæàþ÷è ïîñòóïàòèñÿ ñâî¿ì îêðåìèì ñòàòóñîì (ùî, ì³æ ³íøèì, ³ ñüîãîäí³ âàðòî ñïðèéìàòè ç ðîçóì³ííÿì) ó çàãàëüíîìó äèñêóðñ³ àâàí´àðäó. Ó àâòîðà ñèõ ðÿäê³â, íåìàº æîäíîãî ñóìí³âó, åêçåðñèñ ï³ä íàçâîþ Ðîçáèò³ îêóëÿðè ðîçðàõîâàíèé ïåðåäóñ³ì íà òîãî ÷èòà÷à, ÿêèé ùå íå âñòèã âçÿòè â ðóêè ìîíîãðàô³þ Î.²ëüíèöüêîãî. Àáî íà ³íøîãî, íà ÷èòà÷à áóëüâàðíî¿ ïðåñè, ÿêèé íàâ³òü ³ íå çáèðàâñÿ ÷èòàòè öþ ìîíîãðàô³þ, àëå áàæàº áóòè, íà âñÿê

176

Êàëüì³þñ

1 2005

âèïàäîê, â êóðñ³ äºëà , ìîâëÿâ, ùî òàì ó õîõë³â çà ôóòóðèçì òàêèé... Äëÿ òàêî¿ ìîäåðí³çîâàíî¿ óðëè ²ÁÒ ³ ñòàðàºòüñÿ: ìîâëÿâ, óêðà¿íñüêèé ôóòóðèçì? êóðéîç ³ ò³ëüêè! À òèì ÷àñîì, ó ìîíîãðàô³¿ º ê³ëüêà ñòîð³íîê, ïðèñâÿ÷åíèõ ñïåö³ÿëüíî â³äíîñèíàì Íîâî¿ ¥åíåðàö³¿ ç ðîñ³ÿíàìè ( Ïîëåì³êà ç ðîñ³ÿíàìè . Ñ. 168 176). Î.²ëüíèöüêèé ïåðåêîíëèâî äîâîäèòü, íàäàþ÷è ñëîâî (ö³ëêîì ëîã³÷íî, ÿê íà ìåíå) ³ ñàìèì ôóòóðèñòàì, ùî âîíè óñâ³äîìëþâàëè íå ëèøå ñâîþ õóäîæíþ íåçàëåæí³ñòü, çäàòí³ñòü äî âèòâîðåííÿ îðè´³íàëüíîãî òåîðåòè÷íîãî òà ïðàêòè÷íîãî ë³òåðàòóðíèõ äèñêóðñ³â, àëå ³ ö³ëêîâèòó â³äì³íí³ñòü â³ä ðîñ³éñüêîãî Íîâîãî Ëåôó . ²ÁÒ ñòâåðäæóº, ùî äëÿ ôóòóðèçìó â Óêðà¿í³ íå áóëî ï³äñòàâ, ñåáòî íå áóëî òðàäèö³é, ïðîòè ÿêèõ ìîæíà áóëî áè âèñòóïèòè ç ¿õ çàïåðå÷åííÿì. Òî, ìîæå, â ö³é Óêðà¿í³ â 1910-õ ðîêàõ çàì³ñòü ôóòóðèñò³â ó ôóòóðîïðåð³ÿõ ùå æèâ³ ìàìóòè á³ãàëè? Çâ³äñè, ìàáóòü, ³ ìàÿêîâñüêèé òîìàãàâê çàïîçè÷åíèõ ³äåé â ðóêàõ ó Ñåìåíêà, ÿê äîòåïíî çíà÷èòü ²ÁÒ. Ó ìîíîãðàô³¿ Î.²ëüíèöüêîãî äîñèòü ðîçëîãî é ïðèòîìíî ïîÿñíþºòüñÿ, ÿê³ ñàìå òðàäèö³¿ ³ ÷îìó âèð³øèâ ïîáîðîòè Ì.Ñåìåíêî, ïî÷àâøè ñþ ñïðàâó ôàêòè÷íî ñàìîòóæêè, ìàþ÷è ëèøå äâîõ ñï³ëüíèê³â, ç ÿêèõ æîäåí íå çàéìàâñÿ âëàñíå ë³òåðàòóðîþ. Îêð³ì ìåðòâîòíîãî ñèìâîë³çìó Óêðà¿íñüêî¿ õàòè , ìîæíà çãàäàòè ùå ³ äåêàäàíñ Ìîëîäî¿ ìóçè , ³ òîä³ ãàëüì³âí³ òðàäèö³¿, çà ÿêèìè ñòîÿëà âñÿ áåçïðîñâ³òíà Åíê³âùèíà, ñòàþòü á³ëüø, í³æ çðîçóì³ëèìè. Ñàìå ïðîòè íå¿ ³ âèñòóïèâ Ì.Ñåìåíêî, õî÷à, íà åòàï³ ïî÷àòêîâîìó (1914 1918) ðîáèâ öå íå íàäòî ïåðåêîíëèâî, ïåðåäóñ³ì, åïàòóþ÷è ïóáë³êó ñóáâåðñèâíèìè ìàí³ôåñòàìè, à íà ïðàêòèö³ ëèøàþ÷èñü äàëåêèì â³ä ïîåòèêè ôóòóðèçìó. Àëå íàâ³òü ³ â íàñòóïíèé ïåð³îä (1918 1924) Ñåìåíêîâ³ ç óòâåðäæåííÿì ôóòóðèçìó âåëîñÿ íå ïðîñòî. Íàäòî ñêëàäíî áóëî ùîñü ðîáèòè ï³ä ïðåñîì ðàäÿíñüêîãî îô³ö³îçó (â ÷è¿ ïëÿíè ï³äòðèìêà áóðæóàçíî¿ òå÷³¿, òðåáà äóìàòè, íå âõîäèëà, ùî çàñâ³ä÷óº, ïîêàçîâà ñâî¿ì ìåíòîðñüêèì òîíîì, ñòàòòÿ ².Êóëèêà 1921 ðîêó Ðåàë³çì, ôóòóðèçì, ³ìïðåñ³îí³çì ). À ãîëîâíå, íå ìàþ÷è ñâîãî ïåð³îäè÷íîãî äðóêîâàíîãî îð´àíó, ÿêèé ó ôóòóðèñò³â ç ÿâèòüñÿ ëèøå 1927 ðîêó ( Íîâà ¥åíåðàö³ÿ ). Òîä³ æ, íåâèïàäêîâî, âèíèêàº ³ íàéïîòóæí³øà îäíîéìåííà ôóòóðèñòè÷íà îð´àí³çàö³ÿ (ñàìå çàâäÿêè ïîÿâ³ ïåð³îäè÷íîãî âèäàííÿ), ì³öíèé ³ ðåàëüíèé ôðîíò ë³âèõ ïèñüìåííèê³â Óêðà¿íè, ç ÿêèìè âæå ìóñèëè ðàõóâàòèñÿ âñ³ âóññï³âö³, êîëèøí³ âàïë³òÿíè, ñï³ðàë³ñòè Â.Ïîë³ùóêà, íåîêëÿñèêè òîùî.

177

Êàëüì³þñ

1 2005

Ïàðó ñë³â ç ïðèâîäó ìàÿêîâñüêîãî òîìàãàâêà çàïîçè÷åíèõ ³äåé . À ÷è áóëî, ùî ïîçè÷àòè, äÿäüêó? ßêùî äàòè ñïîê³é ïåðøèì, äåùî íåâïåâíåíèì ïîåòè÷íèì êðîêàì Ñåìåíêà, ³ âåñòè íàäàë³ ðîçìîâó ïðî ôóòóðèçì ÿê ÿâèùå. Äîâãî ðîçâîäèòèñü ïðî âëàñíå ðîñ³éñüêèé ôóòóðèçì òà éîãî îñîáëèâîñò³ íåìàº æîäíîãî ñåíñó, áî â ñïåö³ÿëüíèõ ïðàöÿõ ïðî ðîñ³éñüêèé àâàí´àðä ñüîãîäí³ âñå öå ìîæíà ïðî÷èòàòè. Äîçâîëþ ñîá³ ëèøå íåâåëè÷êó, àëå ïðîìîâèñòó öèòàòó, ÿêà â³äêðèâàº ñïîãàäè ëþäèíè, ùî íà âëàñí³ î÷³ áà÷èëà, ÿê çàðîäæóâàâñÿ, ðîçâèâàâñÿ ³ ãèíóâ, âè÷åðïàâøè ñåáå, ðîñ³éñüêèé ôóòóðèçì: Ðóññêèé ôóòóðèçì <...> óìåð áåç íàñëåäíèêîâ. (Ëèâøèö Á. Ïîëóòîðàãëàçûé ñòðåëåö. Ì., 1989. Ñ. 309). Çãàäóâàíèé öèì àâòîðîì Â.Ìàÿêîâñüêèé â³ä³ãðàâàâ â ³ñòîð³¿ ðóõó, ìîæëèâî, íå òàêó âæå é ïîì³òíó ðîëþ, â óñÿêîìó ðàç³, íå íàäòî âïëèâàâ íà ïîãîäó, ïåðåáóâàþ÷è â îòî÷åíí³ äîñèòü ïîì³òíèõ ó òîä³øíüîìó ë³òåðàòóðíîìó òà ìèñòåöüêîìó äèñêóðñàõ ëþäåé, çà ÿêèõ íàðàç³ ÿñêðàâî ïðîìîâëÿþòü ñàì³ ¿õ ³ìåíà: Â.Õëºáí³êîâ, Î.Êðó÷åíèõ, Â.Êàìºíñüê³é, Á.Ë³âøèöü, Î.Åêñòåð, Î.Ãóðî, Ä.Áóðëþê, Â.Áóðëþê, Í.Ãîí÷àðîâà, Ì.Ëàð³îíîâ, Â.×åêðèã³í òà ³í. Ïðàâäèâèì áàòüêîì ðîñ. ôóòóðèçìó, ùî ïåðåä éîãî î÷èìà ç í³÷îãî ñòâîðèâ ïîòóæíèé íàïðÿìîê â ðîñ³éñüêîìó ìèñòåöòâ³ , Á.Ë³âøèöü ââàæàâ Äàâèäà Áóðëþêà, ïðî ùî é ïèñàâ òîìó äî Íüþ-Éîðêà (äå Äàâèä, ñâîºþ ÷åðãîþ, çàñ³â ñàìå çà Ôðà´ìåíòè ç³ ñïîãàä³â ôóòóðèñòà ) ó ëèñò³ â³ä 26 ñ³÷íÿ 1925 ðîêó. Â³äòàê, åï³öåíòðîì ñüîãî ÿâèùà ìîæíà ïðîãîëîñèòè òîä³øíº ñåëèùå ×åðíÿíêó íà Ï³âäí³ Óêðà¿íè. Íå çàáóâàþ÷è ³ ïðî Êè¿â, ³ ïðî Õåðñîí, çâ³äêè âñå öå ôóòóðèñòè÷íå íåïîäîáñòâî ïî÷èíàëîñÿ ó âèãëÿä³ ïåðøèõ äðóêîâàíèõ çá³ðíèê³â. ² ùå, ËÅÔ Â.Ìàÿêîâñüêîãî ê³íöÿ 1920-õ ðîê³â Á.Ë³âøèöü ó æîäíîìó ðàç³ íå ïîãîäæóâàâñÿ îòîòîæíþâàòè ³ç ðîñ³éñüêèì ôóòóðèçìîì çðàçêà 1911 1914 ðîê³â, ìàþ÷è, ïåâíî, íà öå âàãîì³ ñâî¿ ï³äñòàâè, çíàþ÷è ñèòóàö³þ çñåðåäèíè. Ïðîâ³äíó ðîëü Ä.Áóðëþêà â ³ñòîð³¿ ôóòóðèçìó òà ïåâíó âèïàäêîâ³ñòü âëàñíî¿ ë³òåðàòóðíî¿ ïîñòàò³ ñàì Ìàÿêîâñüêèé áëèñêó÷å âèçíà÷èâ ó ïñèõîàíàë³òè÷í³é àâòîá³îãðàô³¿ ß ñàì (1922, 1928). ² òàê äàë³, ³ òîìó ïîä³áíå. Ãîâîðèòè ïðî öå ìîæíà äîâãî, õî÷à ³ íå íóäíî. Äîñèòü âäÿ÷íèé ìàòåð³ÿë. Àëå, ïîâòîðþþ, ìàþ÷è áàæàííÿ, ñüîãîäí³ âñå öå ìîæíà çíàéòè ó â³äïîâ³äí³é íàóêîâ³é òà íàóêîâî-ïîïóëÿðí³é ë³òåðàòóð³. À ùå, øàíîâí³, ç óêðà¿íñüêèì ôóòóðèçìîì ïîâ ÿçàíà îäíà äîñèòü ïðèêìåòíà ñòîð³íêà ë³òåðàòóðíî¿ ³ñòîð³¿ äâîõ äðóæí³õ

178

Êàëüì³þñ

1 2005

íàðîä³â . Æèâ ñîá³ êîëèñü ó Ìîñêâ³ òàêèé ñîá³ ö³êàâèé ÷îëîâ³÷îê Êîñòü Áóðåâ³é. Áàâèâñÿ, ïîì³æ ³íøîãî, ë³òåðàòóðîþ , õî÷à, çàãàëîì-òî, áóâ ôàõ³âöåì ³ç ³íøî¿ öàðèíè, à òîìó áàãàòî ñèä³â äî 1917 ðîêó ïî òþðìàõ. Îäíèì ñëîâîì, êîëüîðèòíèé, ïîñâîºìó, êóëèê ç ìàëîðîñ³éñüêîãî áîëîòà. ßêèé ó â³äïîâ³äü íà ïåðø³ ïàìôëåòè Õâèëüîâîãî óçÿâ ³ êóìêíóâ íå ðèòîðè÷íî ³ç Ìîñêâè: Åâðîïà ÷è Ðîñ³ÿ? . Âèìàãàþ÷è, ÿê ðîçóì³ºòå, ö³ëêîì îäíîçíà÷íî¿ â³äïîâ³äè. ² â³äïîâ³äü, äî íàøî¿ ç âàìè ÷åñòè, íå çàáàðèëàñü. Öå áóäå â³äïîâ³äü ç òàáîðó ïðîëåòàðñüêèõ ïèñüìåííèê³â ÂÀÏË²ÒÅ. Íàðàç³ íå ìîæíà îäíîçíà÷íî ñòâåðäæóâàòè, ùî öå áóëà áðîøóðêà íà çàìîâëåííÿ Êðåìëÿ, àëå ñõîæå ñàìå íà öå. Çíàþ÷è çàïàëüíó âäà÷ó Õâèëüîâîãî, ìîæíà áóëî ñïîä³âàòèñÿ, ùî ïîä³áíà ïðîâîêàö³ÿ ñïðàöþº áåçäîãàííî. Òàê ³ ñòàëîñÿ, áî ó 13 ðîçä³ë³ Àïîëîãåò³â ïèñàðèçìó , ùî ìàº ïðîìîâèñòó íàçâó Ìîñêîâñüê³ çàäðèïàíêè ðîìàíòèê çàã³ðí³õ êîìóí â³äïîâ³äàâ, òðåáà äóìàòè, ïåðåäóñ³ì òîâàðèøåâ³ Áóðåâ³þ ³ òèì, ùî çà íèì ñòîÿëè. Â³äïîâ³â Ãðèãîðîâè÷ ð³çêî òà åìîö³éíî, òàëàíîâèòî é ãîñòðî ñàìå òàê, ÿê óì³â õî÷à, áåçïåðå÷íî, óñâ³äîìëþâàâ, ùî öå ïðèì³òèâíà é äåøåâà ÷åê³ñòñüêà ïðîâîêàö³ÿ, à çà ñâîþ â³äïîâ³äü íåâäîâç³ äîâåäåòüñÿ ïëàòèòè. Àëå ñòðèìàòè ñåáå íå ì³ã, áî øîâ³í³ñòè÷íîìó áåâçþ íå ìîæíà áóëî íå äàòè ã³äíî¿ â³äïîâ³äè. ßê íà ìåíå, òî ñàìå Êîñòü Áóðåâ³é áåçïîñåðåäíüî ïðè÷åòíèé äî çíèùåííÿ ÂÀÏË²ÒÅ, ïî÷àâøè, çâ³ñíî, ç Õâèëüîâîãî. Ñàìå ï³ñëÿ Ìîñêîâñüêèõ çàäðèïàíîê , à íå ëèøå ï³ñëÿ Âàëüäøíåï³â Õâèëüîâîãî ç ÿâèâñÿ â³äîìèé ëèñò Ñòàë³íà äî Êàãàíîâè÷à òà ³íøèõ óêðà¿íñüêèõ òîâàðèø³â. Â³äòîä³ Áóðåâ³é ìàëî ö³êàâèâñÿ óêðà¿íñüêîþ ë³òåðàòóðîþ, ÿêà áóëà â³ä÷óòíî äåìîðàë³çîâàíà â îñîá³ ¿¿ ë³äåðà Ì.Õâèëüîâîãî, øêðÿáàþ÷è ó â³ëüíèé â³ä ïàðò³éíèõ çàâäàíü ÷àñ ÿê³ñü ï ºñè àáî ³ àâòîá³îãðàô³÷íèé ðîìàí êîëèøíüîãî ðåâîëþö³îíåðà-ï³äï³ëüíèêà. ² öå òðèâàëî àæ äî ïîÿâè ïîòóæíî¿ ôóòóðèñòè÷íî¿ Íîâî¿ ¥åíåðàö³¿ òà, ç ëåãêî¿ ðóêè Ì.Ñêðèïíèêà, ³íøîãî ë³âîãî óãðóïîâàííÿ Àâàí´àðä Â.Ïîë³ùóêà. Îñåðäÿì íàö³îíàëüíîãî îïîðó â óêðà¿íñüê³é ë³òåðàòóð³ ç 1927 ðîêó ñòàþòü ñàìå ö³ äâ³ ë³òåðàòóðíî-ìèñòåöüê³ ãðóïè. Áî êîëèøí³ âàïë³òÿíè âèãëÿäàþòü óêðàé çäåìîðàë³çîâàíèìè ³ ðîçïîðîøåíèìè. Âîíè âæå íå ïðåäñòàâëÿþòü ðåàëüíî¿ çàãðîçè äëÿ øîâ³í³ñòè÷íîãî Êðåìëÿ. Íàâ³òü â³ä Õâèëüîâîãî íàïðèê³íö³ 1920õ ëèøèëàñÿ õ³áà ùî áë³äà é íåâèðàçíà ò³íü êîëèøíüîãî áóíòàðÿ...

179

Êàëüì³þñ

1 2005

Òîìó-òî ñâî¿ íîâ³ óäàðè Áóðåâ³é (ï³ä ìàñêîþ áëàçíÿ Åäâàðäà Ñòð³õè) ñêåðîâóº ñàìå ïðîòè Ì.Ñåìåíêà òà Â.Ïîë³ùóêà, êîðèñòóþ÷èñü, äî òîãî æ, ï³äòðèìêîþ Ì.Õâèëüîâîãî (!) òà éîãî Ë³òåðàòóðíîãî ÿðìàðêó ... Ìåòà Áóðåâ³ÿ òà éîãî êðåìë³âñüêèõ ãîñïîäàð³â áóëà çðîçóì³ëà ñêîìïðîìåòóâàòè, âèñòàâèâøè Ñåìåíêà òà Ïîë³ùóêà íåêîìïåòåíòíèìè ðåäàêòîðàìè, ìîâëÿâ, íå â³ä÷óëè äóë³ â êèøåí³ åëåìåíòàðí³ äóðíóâàò³ ïàðîä³¿ ñïðèéíÿëè çà ñóðéîçíó ë³ðèêó ôóòóðèñòà... ² âñ³ ç öèì ÷îìóñü ïîãîäèëèñü Áóðåâ³é ñâîþ ñïðàâó çðîáèâ, âèñòàâèâøè äâîõ àâòîðèòåòíèõ ë³äåð³â óêðà¿íñüêî¿ ë³òåðàòóðè ïðàâäèâèìè ïîñì³õîâèñüêàìè. Àëå âàðòî ìàòè íà óâàç³, ùî âïðàâëÿþ÷èñü ó ñîö³ÿëüí³é ðèòîðèö³, ôóòóðèñòè ç Íîâî¿ ¥åíåðàö³¿ ôàêòè÷íî ðîáèëè òå ñàìå ïàðîä³þâàëè ÿê íå ñåáå, òî ñóñï³ëüíèé óñòð³é, òîä³øí³é îô³ö³éíèé äèñêóðñ. ßê íà ìåíå, òî ÷èìàëî òâîð³â ³ Ñåìåíêà, ³ Øêóðóï³ÿ ìîæíà â³äíåñòè äî òîãî ñàìîãî æàíðó ïîë³òè÷íî¿ ïàðîä³¿, çàìàñêîâàíî¿ ï³ä ìèñòåöüê³ ôóòóðèçè. Àäæå º òàêà äóìêà, ùî é Ïàâëî Òè÷èíà íå ì³ã âñåðéîç ïèñàòè òàê³ êíèãè ÿê îò Ïàðò³ÿ âåäå . ²íàêøå êàæó÷è, ãåí³ÿëüíèé ïîåò ïî÷àâ áëàçíþâàòè, íàìàãàþ÷èñü âèæèòè, à í³õòî ³ íå ïîì³òèâ ñüîãî, âñå ñïðèéíÿëè çà ÷èñòó ìîíåòó, çàãîâîðèâøè íàâ³òü ïðî ÿêóñü äåãðàäàö³þ, ôàðáîâàíó äóäêó òîùî. Òî ÷îìó æ ñò³ëüêè ´âàëòó é øóìó íàâêîëî Ñòð³õè? ×îãî õîò³â Áóðåâ³é çðîçóì³ëî, àëå ÷è äîñÿã íàñïðàâä³ ìåòè? ßê íà ìåíå, òî Ñåìåíêî óñï³øíî íåéòðàë³çóâàâ Ñòð³õó, àëå òîãî çíîâó ï³äòðèìàëè îô³ö³éí³ îð´àíè. Íå êàæó÷è âæå ïðî âåëüìè íåñèìïàòè÷íó òà îä³îçíó ðîëþ ó ö³é ³ñòîð³¿ Õâèëüîâîãî, Âèøí³, Ñåí÷åíêà, ÿê³ é ñîá³ äðóæíî êèíóëèñÿ ïîáîðþâàòè ôóòóðèñò³â, àáè âèãëÿäàòè â î÷àõ ðåæèìó ö³ëêîâèòî áëàãîíàä³éíèìè. ×îãî ëèøå âàðòèé ðîçá³ð ðîìàíó Æàííà áàòàëüéîíåðêà ¥åî Øêóðóï³ÿ çóñèëëÿìè íàéòàëàíîâèò³øîãî óêðà¿íñüêîãî ïàìôëåòèñòà 1920õ ðîê³â... À ôóòóðèñòè, ùå ðàç ï³äêðåñëþ, áóëè íà òîé ÷àñ ÷è íå ºäèíîþ íàö³îíàëüíî ì³öíîþ òà ïî-õîðîøîìó à´ðåñèâíîþ ëàíêîþ óêðà¿íñüêî¿ ë³òåðàòóðè. Þð³é Ñìîëè÷ ó ñïîãàäàõ ïðî ïåðøèé ç ¿çä ÑÏÓ ó Ìîñêâ³ 1934 ðîêó ïðîõîïèâñÿ áóâ, ùî ëèøå òàì, ìåøêàþ÷è â îäíîìó ãîòåëüíîìó íîìåð³ ç Ì.Ñåìåíêîì, çðîçóì³â, ùî ïåðåä íèì âåëèêèé ïîåò. Ïîÿñíþâàâ Ñìîëè÷ öå â ñïåöèô³÷íèé ñïîñ³á, àëå æ òðåáà çâàæàòè íà ð³ê, â ÿêîìó ïèñàëèñü ò³ ñïîãàäè. Äëÿ ðîçóìíîãî äîñòàòíüî é òîãî, ùî áóëî ñêàçàíî. Îêðåìà íåïðèòîìí³ñòü ç áîêó ²ÁÒ ââàæàòè, ùî Ìàéê Éîãàíñåí ùîñü òàì ç êîãîñü ïåðåëèöüîâóâàâ ... Ïîãîò³â, íåìîæëè-

180

Êàëüì³þñ

1 2005

âî, àáè ç Ìàÿêîâñüêîãî, ÿêèé, çà âëàñíèì ç³çíàííÿì â àâòîá³îãðàô³¿, íàâ³òü Àííó Êàðåí³íó íå çì³ã äî÷èòàòè äî ê³íöÿ... ×è òàêîìó òÿãàòèñÿ ç ³íòåëåêòóàëîì Éîãàíñåíîì?! Ó Éîãàíñåíà, êîëè é áóëè ó÷èòåë³, òî íå ç ïîðîäè ìàÿêîâñüêèõ. ² ùî ö³êàâî, ðîçìîâà ìàëà áè éòè ïðî ôóòóðèçì ³ ôóòóðèñò³â, ³ ðàïòîì Éîãàíñåí. ×èì æå â³í ìóëÿº íàøîìó æóðíàë³ñòîâ³? À òèì, ùî, áà÷òå, âèãðàâ ó ïèâíîãî êîðîëÿ â á³ëüÿðä, çìóñèâøè çà ïîïåðåäíüîþ óìîâîþ, ïðîë³çòè òîãî ï³ä ñòîëîì, ÿêèé íàâ³òü öå çðîáèòè íå çì³ã, ÿê ñë³ä. Çà ñïîãàäàìè Þ.Ñìîëè÷à, çàñòðÿâ áåçïîì³÷íî ï³ä ñòîëîì. Òîä³, í³áè-òî, âñå çàê³í÷èëîñÿ ñì³õîì, àëå ñüîãîäí³, ÿê áà÷èìî, êîìóñü íå äî ñì³õó. Íàòîì³ñòü, íîâà ïñèõîàíàë³òè÷íà âåðñ³ÿ ëþáîâè Ìàéêà Éîãàíñåíà äî á³ëüÿðäó â³ä ²ÁÒ: <...> íåùàäíî îáêðàäàòè Ìàÿêîâñüêîãî, ïåðåëèöüîâóþ÷è Êàê äåëàòü ñòèõè íà ßê áóäóºòüñÿ îïîâ³äàííÿ , ïî-ôðîéäèñòñüêè âèò³ñíÿþ÷è ïî òîìó âëàñí³ êîìïëåêñè á³ëüÿðäíèìè äóåëÿìè ç ãîðëàíîì-ãëàâàðåì . Òðåáà, ìàáóòü, âñå-òàêè çàçèðíóòè äî çãàäàíèõ æóðíàë³ñòîì ïðàöü, ñåáòî äî ³ñòîð³¿ ¿õ îïðèëþäíåííÿ. Ìàÿêîâñüêèé äðóêóº íåâåëèêèé óðèâîê ç³ ñâîãî òåêñòó âïåðøå 5 ÷åðâíÿ 1926 ðîêó. Ñâ³é ï³äêðåñëåíî êâàç³íàóêîâèé, ïàðîä³éíîãî çì³ñòó òðàêòàò ßê áóäóºòüñÿ îïîâ³äàííÿ Ì.Éîãàíñåí âèäàâ îêðåìîþ êíèãîþ 1928 ðîêó (âèäàâíèöòâî Êíèãîñï³ëêà , 148 ñ.). Òà ì³æ öèìè òåêñòàìè íåìàº ùîíàéìåíøîãî çâ ÿçêó. Íå ãîâîðÿ÷è âæå ïðî òå, ùî âîíè ïðèñâÿ÷åí³ ð³çíèì ë³òåðàòóðíèì ðîäàì, âàðòî çâåðíóòè îñîáëèâó óâàãó íà òîïîãðàô³÷íó òà ³íòîíàö³éíó â³äì³íí³ñòü öèõ òâîð³â. Êîëè Ìàÿêîâñüêèé ö³ëêîì ñåðéîçíî ðîçáèðàº âëàñí³ òâîðè, íàâ÷àþ÷è êîãîñü â³ðòóàëüíîãî, ÿê ñàìå òðåáà ïèñàòè, òî Éîãàíñåí â³ä ïåðøî¿ äî îñòàííüî¿ ñòîð³íêè áóäóº ñâ³é òðàêòàò çà ïðèíöèïîì ë³òåðàòóðíî¿ ãðè òà â³ä ºìíîñòè. Ïîñòóëþþ÷è ôîðìàë³ñòè÷íèé êàíîí, ùî ñàìå áóâ òîä³ àêòóàëüíèì, Éîãàíñåí, òèì íå ìåíøå, ïåðåäóñ³ì ðîçâàæàºòüñÿ, çàî÷íî çíóùàþ÷èñü ç³ ñâî¿õ ³äåéíèõ îïîíåíò³â. Òèì ñàìèì, çà âåëèêèì ðàõóíêîì, â³í ïðîäîâæóº çàéìàòèñü ó ðîìàí³ 1930 ðîêó Ïîäîðîæ ó÷åíîãî äîêòîðà Ëåîíàðäî... . Íåâæå íåçðîçóì³ëî?! ×è ÿê³ñü îñîáèñò³ êîìïëåêñè çàâàæàþòü? Àëå á³ëüÿðä â òàêîìó ðàç³ ñüîãîäí³ âæå íå äîïîìîæå. Îòàêèé îò ôðîéäèçì. ßêùî âæå ²ÁÒ õîò³â ùîñü ñï³âñòàâëÿòè, òî ìàâ áè ãîâîðèòè ïðî ³íøó òåîðåòè÷íó ïðàöþ Éîãàíñåíà, à ñàìå ïðî éîãî ´ðóíòîâíó, ÿê íà òîé ÷àñ, ðîçâ³äêó Åëåìåíòàðí³ çàêîíè âåðñèô³êàö³¿ (â³ðøóâàííÿ) (õî÷ ³ íàïèñàíó ö³ëêîì äîñòóïíîþ ìîâîþ òà àäðåñîâàíó àâòîðàì-ïî÷àòê³âöÿì), ç ÿêîþ ìàñîâîãî ñó÷àñíîãî ÷èòà÷à

181

Êàëüì³þñ

1 2005

íåùîäàâíî îçíàéîìèâ çà ïîñåðåäíèöòâà Êóð ºðà Êðèâáàñó Ðîñòèñëàâ Ìåëüíèê³â (Êóð ºð Êðèâáàñó. 2002. Ñ³÷åíü. Ñ. 125 160). ßêùî ãîâîðèòè ïðî öåé òåêñò Éîãàíñåíà, ùî áëèçüêèé çà òåìîþ äî ñòàòò³ Ìàÿêîâñüêîãî, òî âàðòî ïàì ÿòàòè, ùî ðîçâ³äêà óêðà¿íñüêîãî àâòîðà áóëà íàäðóêîâàíà çíà÷íî ðàí³øå â 1922 ðîö³. Òî õòî æ êîãî ïåðåëèöüîâóâàâ? Ïîãîò³â, êîëè â³äîìî, ùî Ìàÿêîâñüêèé òàêè ÷àñòî íàâ³äóâàâñÿ äî Õàðêîâà çà ãðîøèìà ³ ïðîñòî ïèâêà íà äóðíÿê ïîïèòè, ³ ì³ã áóòè çíàéîìèé ³ç òåêñòîì Éîãàíñåíà. Õî÷à, öå ìàëî â³ðîã³äíî, àáè Ìàÿêîâñüêèé ³ç òàêèìè ðå÷àìè çíàéîìèâñÿ... À âò³ì, æóðíàë³ñòîâ³ ç Êr õîäèòü ïðî ³íøå: çëèçàòè âåðøêè ç ñèòóàö³¿, ï³ääàâøè âîäíî÷àñ ÷èòàöüêèì ñóìí³âàì âàðò³ñòü ÿê ñóìë³ííî¿ (õî÷ ³ íå ïîçáàâëåíî¿ äåÿêèõ íåäîë³ê³â) ïðàö³ íàóêîâöÿ Î.²ëüíèöüêîãî, òàê ³ óêðà¿íñüêîãî ôóòóðèçìó ÿê ñàìîäîñòàòíüîãî òà îðè´³íàëüíîãî ÿâèùà â ³ñòîð³¿ óêðà¿íñüêî¿ ë³òåðàòóðè. Íàïðàâäó øêîäà, ùî ïîïóëÿðíèé æóðíàë äîçâîëÿº ñîá³ äðóêóâàòè ´ðàíè÷íî áåçâ³äïîâ³äàëüí³ îïóñè íà êøòàëò Ðîçáèòèõ îêóëÿð³â . Íàâ³òü ï³àð-òåõíîëî´è Êðèòèêè ³ ò³ ïðàöþþòü çíà÷íî ñòðèìàí³øå òà åëå´àíòí³øå, íå äîçâîëÿþ÷è ñîá³ ïîòðàïëÿòè â òàê³, àæ íàäòî â³äâåðò³, õàëåïè. Ìîæëèâî, ì³ñòåð ¥ðàáîâè÷ ñâî¿õ ïðîñòî ë³ïøå ãîäóº? ãðóäåíü 2003 ð. Á. ì. Äîíåöüê

182

Êàëüì³þñ

1 2005

ÀÍÎÍIÌ ÁÓËÜÊÀ Ï²Ä ÍÎÑÎÌ

(Íîòàòêè ç ïðèâîäó îï³áë³êóâàíî¿ â ëèïíåâîìó ÷èñë³ «Êóð ºðó Êðèâáàñó» çà 2004 ð. ïîâ³ñò³ Îëåñÿ Óëüÿíåíêà «Õðåñò íà Ñàòóðí³») Ñêàæó â³äâåðòî: äîñ³ æîäíîãî òâîðó Îëåñÿ Óëüÿíåíêà ìåí³ òàê ³ íå âäàâàëîñü «çäîëàòè» äî ê³íöÿ. Öå íà÷å çàá³ãòè â ïðèñòàíö³éíèé «áåçêîøòîâíèé» òóàëåò ÿêîãî-íåáóäü ïðîâ³íö³éíîãî ì³ñòå÷êà: ùå é íóæäè, äàðóéòå, íå ñïðàâèâ, à âæå î÷³ âè¿äàº ³ ÷èìäóæ ò³êàòè õî÷åòüñÿ. ² õàé ïîä³áí³ òóàëåòèêè õî÷ ñòî ðàç ñèìâîë³çóþòü ãîëó ïðàâäó æèòòÿ ³ íàøó îòàðíó (÷è ÏÎÑÒîòàðíó?) ïîñòìîäåðí³ñòü, à âäåðæàòèñü ó íèõ âñå-òàêè ãîä³. Àëå ÿ êàÿâñÿ! Ùîðàçó, íàòèêàþ÷èñü íà ðîçòèðàæîâàíå â ïðåñ³ Óëüÿíåíêîâå ³ì ÿ, ëîâèâ ñåáå íà äóìö³: ìîæå, öå ïðîñòî çàçäð³ñòü? Ùî ÿ, ìîâëÿâ, òåæ ç îñâ³òîþ (âò³ì, íå ïåâåí, ùî â Îëåñÿ âîíà º), òåæ ³ç ï³äâ³øåíèì ÿçèêîì, òåæ ³ç äîâãèìè ÷îðíÿâèìè êó÷åðÿìè, à çàì³ñòü â ãàçåòàõ òèðàæóâàòèñü íà áàçàð³ òîðãóþ. ² íàâ³òü íå êíèãàìè. Ùî ïðî ìåíå, ìîâëÿâ, íå ÷óâ í³õòî ³ íå çíàº, à ïðî Óëüÿíåíêà â óñ³ äçâîíè äçâîíÿòü. Òîìó ïèøó ö³ íîòàòêè, íå íàçèâàþ÷è ñâîãî ñïðàâæíüîãî ³ìåí³: í³êîìó âîíî í³ ïðî ùî íå ñêàæå, à çâó÷àòèìå ÿê ïðåòåíç³ÿ íà Óëüÿíåíêîâó ñëàâó. Îòæå, ïî÷íó ç òîãî, ùî, îòðèìàâøè ÷åðãîâèé øàíîâàíèé ìíîþ «Êóð ºð...» ³ â ÷åðãîâèé ðàç óçäð³âøè òàì «çîðÿíå» ïð³çâèùå, ïîñòàíîâèâ îñòàòî÷íî: õàé òàì ùî, à ïîâ³ñòü äî÷èòàþ! ² ãåí³àëüí³ñòþ àâòîðà ïðîéìóñü áåççàñòåðåæíî. Âèÿâèëîñÿ, æîäíîãî ç îáîõ ïóíêò³â çä³éñíèòè íå ìîæó. Ïîÿñíþþ, ÷îìó. Ñòîñîâíî ïåðøîãî: ïðî÷èòàâ ÿ (ìóæíüî é óâàæíî!) â³ä ïî÷àòêó é àæ äî 55-î¿ ñòîð³íêè äàë³ âæå ³øëè ³íø³ ìàòåð³àëè. ² ùî æ áà÷ó ï³ä òàêèì äîâãîæäàíèì îñòàíí³ì ðå÷åííÿì? «Çàê³í÷åííÿ áóäå»!.. Âèõîäèòü, ìàðíî ñòàðàâñÿ?! Íàäàë³ âæå, ¿éïðàâî, òåðï³ííÿ íå ñòàíå! Òî ÿ ë³ïøå òå, ùî íàäóìàâ, çàíîòóþ

183

Êàëüì³þñ

1 2005

çàðàç. ² á³ëüøå í³ äî öüîãî òâîðó, í³ äî éîãî àâòîðà íå ïîâåðòàòèìóñü, ïðîäîâæåííÿ íå ÷èòàòèìó. Îòîæ ïðî ñàìèé òâ³ð. Âæå àâòîðñüêà ïåðåäìîâà â³äøòîâõóº: «Áàãàòî äîâåëîñÿ ïåðåáà÷èòè ³ä³îò³â òà òóïèöü, ïèøå Óëüÿíåíêî. Ïîïåðåä ìîº ëèöå ïðîéøëî ñò³ëüêè íåäîíîñê³â, ùî íå âì³ñòèâ áè æîäåí çâ³ðèíåöü...» [Òà é ç òî÷êè çîðó ñòèë³ñòèêè ³ ãðàìîòíîñò³ ïðîöèòîâàíèé âèñë³â, ÿê ìåí³ âèäàºòüñÿ, ÿâíî êóëüãàº . Àëå ÿ íèí³ ïðî ³íøå. Çâ.Àí.] Ïåðøî¿ ìèò³, ïðèçíàòèñü, öåé âèïàä ñïðèéìàºòüñÿ íà àäðåñó ÷èòà÷à, îòæå, ³ íà ìîþ. Òèì á³ëüøå, íàëåæó ÿâíî äî íåäîíîñê³â ñåìèì³ñÿ÷íèì íàðîäèâñÿ. Äî ÷îãî òóò, ïðàâäà, çâ³ðèíåöü íå óÿâëÿþ. Ìîæå, ÿ ùå é ïîêèäüîê õòî çíàº, àëå ç Óëüÿíåíêîì ñâèíåé íå ïàñ, ãðîøåé ó íüîãî íå ïîçè÷àâ, òî é îáðàçè â³ä íüîãî çíîñèòè íå áàæàþ. Ïîò³ì äóìàºòüñÿ: öå, ìàáóòü, ïðî ãåðî¿â ïîâ³ñò³. Àëå é âîíè íå âèäàþòüñÿ àæ òàêèìè òâàðþêàìè, ÿê ñòâåðäæóº ïåðåäìîâà. Íàâïàêè, ÿê íå äèâíî, öåé òâ³ð Óëüÿíåíêà, íà â³äì³íó â³ä ïîïåðåäí³õ, ìíîþ íå äî÷èòàíèõ, âèêîíàíî â «êðàùèõ òðàäèö³ÿõ» ³íä³éñüêèõ ñåð³àë³â àáî, òî÷í³øå, â ñòèë³ ìèëüíî¿ îïåðè «Áàãàò³ òàêîæ ïëà÷óòü» (ñåñòðà âèÿâëÿº, ùî ¿¿ êîõàíèé öå ¿¿ ð³äíèé áðàò, áàãàòà øëüîíäðà òóæèòü çà ñâ³òëèì ³ ÷èñòèì êîõàííÿì òîùî). Îòæå ïðî ãåðî¿â. Ìîæå, çàÿâëÿþ÷è, ùî ïåðåä éîãî î÷èìà (à íå «ïîïåðåä ìîº ëèöå») «ïðîéøëî ñò³ëüêè íåäîíîñê³â», Óëüÿíåíêî ïðîñòî íàòÿêàº, ùî íàäòî ÷àñòî ïîãëÿäàâ ó äçåðêàëî? Òîä³ éîìó âèäí³øå. Òàêà äóìêà çàñïîêîþº ³ äàº ìóæíîñò³ ïðîäîâæèòè ÷èòàííÿ. À ìóæí³ñòü ÷èòà÷åâ³ ùå îé ÿê çíàäîáèòüñÿ! Ïî-ïåðøå, ìîâà (ñàìå ÷åðåç íå¿ çàñóìí³âàâñÿ, ÷è ìàº àâòîð îñâ³òó). Íå êîæåí óòíå (³ âòÿìèòü) ðå÷åííÿ íà êøòàëò: «Çà ÷îëîâ³êà Àííà ìàëà ö³ëîãî [À õòî æ çàõîò³â áè ìàòè ò³ëüêè ïîëîâèíó? Çâ.Àí.] ìàéîðà ïîæåæíî¿ ñëóæáè». ×è: «Àííà ìîâ÷êè, ÿê ¿é âèäàëîñÿ [Ìîæå, àâòîð õîò³â ñêàçàòè: íåïîì³òíî ? Çâ.Àí.], ïîêëàëà íà ñòîëèê ãðîø³». Òà öå ùå êâ³òî÷êè ! ßê ìîâèòüñÿ, ÷èì äàë³ â òåêñò... Áî ñàìî ñîáîþ çðîçóì³ëî, ùî ä³â÷èíà àæ í³ÿê íå ëþáèëà, îêð³ì ìàìè òà òàòà, ä³ëèòèñÿ ñåêðåòàìè ; Öå ïèòàííÿ äóæå õâèëþâàëî Ñòàñüêó, õî÷à âîíà íàìàãàëàñÿ éîãî ïðèõîâàòè , çóñòð³íåòå ùå é íå òàêå, àëå öèòóâàòè âñþ ïîâ³ñòü íå âèïàäàº: ¿¿ âæå ïðîöèòîâàíî Êóð ºðîì... . Ïðî òàêó ãðàìàòè÷íó ôîðìó ÿê çâåðòàííÿ àâòîð òåæ, î÷åâèäíî, íå ÷óâ. ² ÿêùî õòîñü ìåíå çàïåâíÿòèìå, ùî â³äñóòí³ñòü ö³º¿ ôîðìè ïîêëèêàíà ñïðîñòèòè, çðîáèòè íàòóðàëüí³øîþ ìîâó òâîðó,

184

Êàëüì³þñ

1 2005

ùî êëè÷íèé â³äì³íîê øòó÷íå óòâîðåííÿ, òî ÿ ñêàæó: ïîñëóõàéòå ñ³ëüñüêèõ áàáóñü (íàïðèêëàä, òèõ, ùî ïðè¿çäÿòü íà íàø áàçàð), ÿê³ í³ ñíîì í³ äóõîì íå ÷óëè ïðî ÿê³ñü ãðàìàòè÷í³ ôîðìè, àëå ÿê³ ³íàêøå, ÿê ñóñ³äêî , ñèíêó , íå çâåðòàþòüñÿ, ³ âè çáàãíåòå, íàòóðàëüíî öå ÷è í³. Âæå ìîâ÷ó ïðî ÷èñëåíí³ é íåçãðàáí³ êàëüêè ç ðîñ³éñüêî¿ ( íàäåðåìî çàäíèöþ , ïîêîòèëàñÿ ç³ ñì³õó , íå òâîÿ ñïðàâà , ñõîäèø ç ðîçóìó , òð³ùàâ âñ³ëÿêó äóðíèöþ ç³ Ñòàñüêîþ , ïîâ³ñà , ³ ò.³í., ³ ò.³í., ³ ò.³í.). Ñêëàäàºòüñÿ âðàæåííÿ, ùî àâòîð íå ïðîñòî íå çíàº ìîâè, àëå é îäâåðòî öèì õèçóºòüñÿ. Ìàáóòü, íå áåçï³äñòàâíî: éäó÷è ñë³äàìè íîâèõ óëüÿíîâèõ-óëüÿíåíê³â, ìîâà ó ë³òåðàòóð³ é ñïðàâä³ ñêîðî â³äæèâå, ïåðåòâîðèâøèñü íà äåñÿòîê-äðóãèé çàãàëüíîâæèâàíî-çàãàëüíîçðîçóì³ëèõ çíàê³â ³ æåñò³â. Ùå íåâ³äîìî, ÿê íàçèâàòèìåòüñÿ öåé íàïðÿìîê, àëå âæå ìîæíà ñòâåðäæóâàòè, ùî Õðåñò íà Ñàòóðí³ îäíà ç ì³öíèõ éîãî ï³äâàëèí. Ïî-äðóãå, íåìîæëèâî ðîç³áðàòèñÿ â óñ³õ òèõ ðèñàõ õàðàêòåðó, ÿê³ Óëüÿíåíêî òàê ùåäðî é òàê áåçäóìíî ïðèïèñóº âñ³ì ãåðîÿì âêóï³, â òîé ÷àñ ÿê ñàì³ ãåðî¿ ÷èíÿòü àáñîëþòíî âñóïåðå÷ ïðèïèñàíèì ðèñàì: óñ³ íà îäèí ìàí³ð, óñ³ áåç æîäíî¿ ëîã³êè. Íàâ³òü ó øêîë³ íàãîëîøóþòü íà ³íäèâ³äóàë³çàö³¿ ìîâè ïåðñîíàæ³â, àëå â Óëüÿíåíêà, ÿêáè íå âêàçóâàííÿ ³ìåí, ãîä³ áóëî á óòÿìèòè, êîìó íàëåæèòü òà ÷è ³íøà ôðàçà. Òàê ìàéæå âñ³, íàâ³òü çîâñ³ì íå çíàéîì³ ìåæè ñîáîþ ãåðî¿ çâåðòàþòüñÿ îäíå äî îäíîãî: «ñîíöå» é «çîëîòêî». Ìàéæå âñ³ â³ä «ïðîâ³íö³éíî¿» Àíüêè äî «áóääèñòà-åë³òàð³ÿ» Êîñò³ ãîâîðÿòü ñòàíäàðòíèìè, îäíàêîâèìè ôðàçàìè, òàê ñàìî îäíàêîâî é áåçïðè÷èííî ïåðåõîäÿòü ç âèñîêèõ, ÷èñòî ë³òåðàòóðíèõ ïàôîñíèõ êîíñòðóêö³é äî «íàéíèæ÷î¿» ëåêñèêè. Ïî ñóò³, «³íäèâ³äóàë³çîâàíà» ìîâà òóò ëèøå â «ëàéíà» ³ «òóïîãî ïðóñàêà» Âàòöåëÿ. Äî ðå÷³, «ïðóñàê», õî÷ ³ «òóïèé», çàñëóãîâóº îêðåìîãî ðÿäêà â öèõ íîòàòêàõ. Ìàþ íà óâàç³ íå ò³ëüêè òå, ùî éîãî «òóï³ñòü» í³÷èì íå ï³äòâåðäæåíà. Íó, õ³áà çàãàäêîâèìè ñëîâàìè Åëüêè, ÿêà é ñâîþ «íåòóï³ñòü», ùîïðàâäà, í³÷èì íå äîâåëà: «Íàâ³òü çà íåãðà âèéäó. Ò³ëüêè íå í³ìö³, ÷îìóñü êàæå ãåðî¿íÿ. Ç äèòèíñòâà íà âàñ ³ä³îñèíêðàç³ÿ». Íàïåâíå, ï.Óëüÿíåíêî îáðàçèâñÿ á, ÿêáè ïðî÷èòàâ ó ÿêîìóñü í³ìåöüêîìó òâîð³ ùîñü ïðî «òóïîãî óêðà¿íöÿ». Âò³ì, íå ºâðåÿ æ çà÷åïëåíî «Êóð ºð Êðèâáàñó», îòæå, ìîæå äðóêóâàòè ïîä³áí³ ñåíòåíö³¿ ñïîê³éíî, áåç çàãðîçè áóòè ïðèòÿãíåíèì äî ñóäó ÷è é ðîçïóñêó ðåäàêö³¿!

185

Êàëüì³þñ

1 2005

Ïðî íåïîñë³äîâí³ñòü, íåäîâåðøåí³ñòü, øòó÷í³ñòü, íåâèïèñàí³ñòü õàðàêòåð³â îêðåìî. Ïî÷íåìî ç ãîëîâíî¿ ãåðî¿í³ Àííè îò³º¿, ùî âèéøëà çà ö³ëîãî ìàéîðà. Çàêèäàþ÷è ¿é ïðîòÿãîì óñüîãî òâîðó «îãð³õè ïðîâ³íö³éíîãî âèõîâàííÿ», õîëîäí³ñòü ³ ïàñèâí³ñòü, Óëüÿíåíêî ðàçîì ³ç òèì óì³ëî ¿õ ïðèõîâóº. Íàòîì³ñòü óñï³øíî «âèäàº» Àííó çàì³æ ó «áàãàòèé ä³ì», íàä³ëÿº ¿¿ «âèøóêàíèì ñìàêîì» ³ âì³ííÿì óñï³øíî óòðèìóâàòè ðÿä «áóò³ê³â» íà Õðåùàòèêó. Á³ëüøå òîãî, ìàáóòü, äëÿ ÿñêðàâ³øîãî ðîçóì³ííÿ ãëèáèíè «äóø³» öüîãî ñïëàâó áåçäóìíèõ â÷èíê³â ³ áåçãëóçäèõ ôðàç àâòîð «âèêèäàº» ùå é òàê³ «ïåðëèíè», ÿê-îò: «Àííà çàéìàëàñÿ õóäîæíüîþ âèøèâêîþ, àëå íàâðÿä ÷è âîíà ñÿãíóëà âèùå ó ñâî¿õ ðîçäóìàõ ïðî öåé ñâ³ò». Ñèëüíî, õ³áà í³? Àëå é öå ùå íå âñå. Íàìàãàþ÷èñü ïîêàçàòè Àííó ùàñëèâó «â³ä òîãî â³ä÷óòòÿ, ÿêå ëþäè íàçèâàþòü ìàòåðèíñòâîì», àâòîð òóò æå ðîáèòü ç íå¿ ìàò³ð³ä³îòêó, áî æ ÿêà íîðìàëüíà çàëèøèòü êîëÿñêó íà Õðåùàòèêó, àáè ïîïàòÿêàòè â ïåðóêàðí³ ç ïîäðóãîþ? À ÿêà äóìêà ïðèõîäèòü íåùàñí³é äî ãîëîâè, êîëè òà âèÿâëÿº, ùî äèòèíó âêðàäåíî? Ìîæå, âîíà êðè÷èòü, íàìàãàºòüñÿ á³ãòè íà ïîøóêè? Í³çàùî íå âãàäàºòå! ×èòàéìî: «Àííà ìèòòþ çãàäàëà ñâîº ð³äíå ñòîòèñÿ÷íå ì³ñòå÷êî Ñì³ëó. Âîíà çãàäàëà ñâîþ ñ³ì þ [Äàë³ éäå ïåðåë³ê àòðèáóò³â ¿¿ äèòèíñòâà, ÿê³ ïîò³ì â ñþæåò³ íå çãàäóþòüñÿ é, â³äïîâ³äíî, éîãî íå ðóõàþòü. Çâ.Àí.] . Ïîò³ì ¿é áà÷èòüñÿ... âëàñíå âåñ³ëëÿ, à ïîò³ì... ïîïåðåäíº íåçä³éñíåíå âåñ³ëëÿ ç ÿêèìîñü Ôåäåþ Êîë³ñíè÷åíêîì. ßêáè òîé Ôåäÿ ì³ã ïðèíàéìí³ áóòè ñïðàâæí³ì áàòüêîì õëîï÷èêà (à öå íåìîæëèâî, ÿêùî ïðîñòî ï³äðàõóâàòè ì³ñÿö³ ï³ñëÿ éîãî ñìåðò³ é íàñòóïíèì âåñ³ëëÿì) ÷è ÿêáè â³í ÿêîñü çãàäóâàâñÿ äàë³, ìîæíà ùå áóëî á çðîçóì³òè öåé ë³ðè÷íèé â³äñòóï , õî÷ í³ÿê íå ìîæíà âèïðàâäàòè. Âçàãàë³, ðóøíèöü , ÿê³ âèñÿòü ïî ñò³íàõ , ùîá òàê ³ íå âèñòðåëèòè (ùå îäíå øê³ëüíå ïðàâèëî) â Óëüÿíåíêà íà êîæíîìó êðîö³. Çðåøòîþ, ìîæå, âñ³ âîíè áàáàõíóòü â íàñòóïí³é, ùå íå äðóêîâàí³é ÷àñòèí³ òâîðó? Â òàêîìó ðàç³ çàçäàëåã³äü ïåðåïðîøóþ àâòîðà çà öåé çàêèä. Íàòîì³ñòü ïîâåðíåìîñü äî íåâäàòíî¿ Àííè, àäæå ¿¿ äóìêè ïåðåä ïîðîæí³ì ì³ñöåì çàì³ñòü â³çî÷êà ùå íå âè÷åðïàëèñü. ¯õ íåîêîâèðíèõ ³ áåçëàäíèõ ìàéæå íå çðîçóì³ëèõ ìåí³, çâè÷àéíîìó áàçàðíèêîâ³ , áóäå ùå íà äîáðèõ ï³âñòîð³íêè. Ìè é äàë³ â òåêñò³ áà÷èìî Àííó àìîðôíîþ ³ íåëîã³÷íîþ (òà àæ í³ÿê íå ïðîâ³íö³éíîþ ). Âîíà äîñèòü ñïîê³éíî ïåðåæèâàº âòðàòó ñèíà, ïîò³ì òàê ñàìî ñïîê³éíî âòðàòó ÷îëîâ³êà, ïîò³ì ñâîþ í³áèòî ñàìîòí³ñòü, à òîä³ íàãëå îäðóæåííÿ (àâòîð, ïåâíî, ³

186

Êàëüì³þñ

1 2005

ñàì íå ñïîä³âàâñÿ â³ä íå¿ òàêèõ êîíèê³â ) ç ÿêèìîñü òàì ñòèëüíî îäÿãíåíèì ²ãîðåì Âîëîäèìèðîâè÷åì. Öå âñå âæå íå äèâóº. Íå äèâóº, ÿê âîíà, òàêà ³íåðòíà, íå çäàòíà ïðàöþâàòè, ñïðîìîãëàñü, õàé ³ âêóï³ ç Åëüêîþ, íà âëàñíó ñïðàâó. Ìåíå, ÿê òîðã³âöÿ, äèâóº õ³áà òå, ùî Àíí³ âäàºòüñÿ ö³ë³ñ³íüêèìè äíÿìè í³÷îãî íå ðîáèòè é íóäèòèñü. Îñîáèñòî ÿ, ùîïðàâäà, íå ìàþ ùå æîäíîãî áóòèêà íà Õðåùàòèêó, àëå é á³ëÿ îäíî¿ òî÷êè ìîðîêè ïî çàâ ÿçêó: çàìîâëåííÿ, ñïèñêè, ï³äðàõóíêè... ßê ïðèïèñàíèé äî êîãîðòè ìàëèõ ï³äïðèºìö³â, íàñò³éëèâî ðàäèâ áè Óëüÿíåíêîâ³ ó íàñòóïíîìó ïåðåâèäàíí³ ïîâ³ñò³ (ùî òàêå áóäå, í³õòî íå ñóìí³âàºòüñÿ) ââåñòè äëÿ á³ëüøî¿ äîñòîâ³ðíîñò³ îäèí-äâà ä³ëîâèõ äçâ³íî÷êè, çî äâ³ ôðàçè ïðî á³çíåñîâ³ êëîïîòè ¿é-ïðàâî, íå çàøêîäèòü! Íå ìåíøå äèâóº é Àëëèí ÷îëîâ³ê, Áîðèñ ö³ëèé ìàéîð ïîæåæíî¿ ñëóæáè. Ñèíî÷îê áàãàòèõ áàòüê³â, â³ðíèé ñâî¿é ðîäèí³ (õî÷ öå íå çàâàæàëî Àíí³ ç ÿêîãîñü, ò³ëüêè Óëüÿíåíêó â³äîìîãî, äèâà çàâæäè ñòàâèòè ó ïðèêëàä Áîðèñó æèòòÿ Âîëüäåìàðà [(Äàðóéòå çà íåçãðàáí³ñòü: öå öèòàòà) Âîëüäåìàð öå òåæ, î÷åâèäíî, êîòðàñü ³ç ðóøíèöü , ÿêà áàáàõíå â íàñòóïí³é ÷àñòèí³: òóò-áî àâòîð îáìåæóº éîãî äîáëåñò³ òèì, ùî â³í áàòüêî Ñâ³òëàíèíîãî äðóãà Êîñò³. Çâ.Àí.]. Ñâîºð³äíî ïðîõîäèëî é âèõîâàííÿ Ñâ³òëàíè äðóãî¿ (ï³ñëÿ âêðàäåíîãî õëîï÷èêà) äèòèíè Ùåðáàê³â. Íà îäí³é ñòîð³íö³ ÷èòàºìî: Ïðîòå òàòî çàëþáêè â³äïóñêàâ Ñâ³òëàíó ç Åëüêîþ Ë³ôøèöü , à ÷åðåç ñòîð³íêó: Àëå ó ö³é ñ³ì ¿ áóëî òàê çàâåäåíî, ùî Åëüêó íå ñïðèéìàëè âñåðéîç. Â³ðí³øå, ¿¿ ëþáèëè, àëå ëþáèëè òàê, íà â³äñòàí³, ³ â³ä Ñâ³òëàíè íàìàãàëèñÿ òðèìàòè òðîõè îñòîðîíü... Îò ³ ðîçáåðè!.. Òà ÷è íå íàéçàãàäêîâ³øèì º òå, ùî Áîðèñ, ïðè âñ³õ ñâî¿õ òèòóëàõ, ãðîøàõ, çâàííÿõ ³ ðå´àë³ÿõ, ãèíå â ÷åðãîâ³é àâàð³¿ íà ×îðíîáèëüñüê³é ÀÅÑ ! Âèäàòü, óæå çîâñ³ì íå áóëî êîãî ïîñëàòè... ßêáè íå öå Óëüÿíåíêîâå îäêðîâåííÿ, ìè, ïðîñò³ ñìåðòí³, é íå ä³çíàëèñü áè, ùî é âåëèê³ áîíçè ñïðîìîæí³ êèíóòèñÿ ðàäè âëàñíîãî íàðîäó íà àìáðàçóðó!.. Ùîéíî çãàäàíà ïîäðóãà ñ³ì ¿ Åëÿ òåæ çàçíàëà íåçâè÷àéíî¿ äîë³. Ï³ñëÿ ðîáîòè â ïåðóêàðí³ ¿¿ ðàïòîì áåðóòü â³çàæèñòêîþ íà çéîìêè ô³ëüìó, ïîò³ì [Éä³òü, ä³â÷àòà, ó â³çàæèñòè! Çâ.Àí.] Åëüêà çíÿëàñü ó ÿêîìóñü àìåðèêàíî-ñëîâàöüêîìó ô³ëüì³ ³ çãîäîì îäðóæèëàñÿ. ² âè¿õàëà, ÿê ³ âñ³ íîðìàëüí³ ëþäè, ÿêèì í³êîëè íå ñèäèòüñÿ íà îäíîìó ì³ñö³. Ñòîñîâíî ñâîº¿ ï³äîï³÷íî¿ Ñâ³òëàíè Åëÿ ïðîÿâëÿº ïðîñòî ÷óäåñà âèõîâàííÿ. Òàê, ñïî÷àòêó âîíà, òåëåôîíóþ÷è ç ³íøî¿ êðà¿íè, ñïîâ³ùàº Àíí³, ùî ¿¿ Ñâ³òëàíà çáèðàºòüñÿ íà âå÷³ðêó, à ò³ëüêè õâèëèíîþ ï³çí³øå, çà öèì æå

187

Êàëüì³þñ

1 2005

òåëåôîíîì, ç ïîäèâîì ä³çíàºòüñÿ ïðî öþ ñàìó âå÷³ðêó â³ä Ñâ³òëàíè (ñ.30-31). Òàêîæ Åëÿ òèõî ïî÷àëà íàâ÷àòè Ñâ³òëàíó æ³íî÷èì ïðåìóäðîñòÿì ³ óïåðòî ÷åêàëà, êîëè ä³éäå äî ðîçâ ÿçêè. Âîíà äîáðå çíàëà ïîä³áíèé òèï ëþäåé, ìîæëèâî, íàâ³òü ñï³â÷óâàëà ìàëÿðó Ãîø³, àëå ùèðî ëþáèëà Ñâ³òëàíó, à òîìó äåñü ïðî ñåáå âèð³øèëà, ùî â³í í³êîëè, çðîäó íå áóäå ïåðøèì Ñâ³òëàíèíèì ÷îëîâ³êîì. Õî÷à, íàïðàâäó, ÿêà ð³çíèöÿ? Åë³ â³í ïîäîáàâñÿ, ïðîòå âîíà äîáðå, íà â³äì³íó â³ä ìàòåð³ Ñâ³òëàíè, ðîçóì³ëà, ùî Ãîøà ³ Ñâ³òëàíà ç ð³çíèõ ñâ³ò³â [Ï ÿòüìà ðÿäêàìè âèùå ñêàçàíî, ùî, íàâïàêè, Ñâ³òëàíèí³ áàòüêè çîâñ³ì íå ââàæàëè Ãîøó ñâî¿ì ³ çîâñ³ì íå áàæàëè éîãî çà çÿòÿ. Çâ.Àí.] Çíàþ÷è òîíêó òà ïàëêó íàòóðó Ñâ³òëàíè, Åëÿ áóëà ïåðåêîíàíà, ùî ä³â÷èíà ï³äå çà Ãîøåþ ³ ç³ïñóº ñîá³ æèòòÿ. À öüîãî, íàâ÷åíà äîñâ³äîì, âîíà íå áàæàëà. Òîæ Ãîøà ñòðàæäàâ, ñòðàæäàëà Ñâ³òëàíà, Åëÿ ÷åêàëà-òàêè ïåðøîãî ðàçó. Òî ÷îãî æ-òàêè (ÿêùî âçàãàë³ õòî-íåáóäü ñïðîì³ãñÿ â÷èòàòè öåé íàá³ð ôðàç) ÷åêàëà Åëÿ? Âðàæåííÿ, ùî íå ò³ëüêè â ðåäàêö³¿, àëå é ñàì àâòîð íå ìàâ ñèëè ïåðåãëÿíóòè áîäàé óäðóãå ñâîº ä³òèùå: ³íàêøå â³í ÿêåñü ³ç äâîõ ñóïåðå÷ëèâèõ òâåðäæåíü âèêèíóâ áè. Âò³ì, òîä³ äîâåëîñÿ á âèêèäàòè íàäòî áàãàòî: ìàéæå âñ³ äîâã³ îïèñè é áåçêîíå÷í³ ä³àëîãè ïîñò³éíî ÿê íå ñàìîïîâòîðþòüñÿ, òî çàïåðå÷óþòü ñàì³ ñåáå. À ùå áåçêîíå÷íî íóäí³. Ïðèãàäóºòüñÿ, ó òîìó æ Êóð ºð³... ÷èòàâ ïîâ³ñòü Âàñèëÿ Ñëàï÷óêà: òàì òàêîæ áóëè äîâã³ ä³àëîãè. Àëå æ ó Ñëàï÷óêà ùî íå ðåïë³êà òî äîòåï, ùî íå ñëîâî òî ç ï³äòåêñòîì, óñå äî ðå÷³, óñå äîïîìàãàº, òàê áè ìîâèòè, ðîçêðèòè îáðàçè é çáàãíóòè ñþæåò! À â Óëüÿíåíêà?.. Íàðåøò³, Ñâ³òëàíà ðåçóëüòàò ïåäàãîã³÷íèõ çóñèëü Àííè, Áîðèñà é Åëüêè ³ òâîð÷èõ ïîòóã Óëüÿíåíêà. Íåéìîâ³ðíà êðàñà, ñêðîìí³ñòü (êóðèëà-áî ò³ëüêè ñëàáê³ ñèãàðåòè!), ðîìàíòè÷í³ ïîðèâè, ÿê³ ÷åðãóþòüñÿ ç åðîòè÷íèìè ïðèïàäêàìè, ëàã³äíèé òîí, ÿêèé ïåðåðèâàºòüñÿ ðÿâêàííÿì [Àâòîð õîò³â ñêàçàòè: ãàðèêàííÿì ? Çâ.Àí.]; ðîçóì (çàê³í÷èëà øêîëó ç çîëîòîþ ìåäàëëþ) â ïîºäíàíí³ ç òèì, ùî ç ¿õàëà ç ãëóçäó íà ìîäíîìó îäÿç³ (äàë³ éäå ïåðåë³ê ïðåñòèæíèõ ô³ðì, ÿê³ îäÿãàëè Ñâ³òëàíó àâòîð, ìàáóòü, çàáóâñÿ, ùî îäÿã â³ä öèõ ñàìèõ ô³ðì ó íüîãî âæå íîñÿòü ìàéæå âñ³ ³íø³ ãåðî¿)... Îëåã, ÿê ïîòåíö³éíèé êðåâíèé áðàò Ñâ³òëàíè, äàëåêî â³ä ñåñòðè÷êè íå âò³ê. Í³áèòî âèñîê³ ïðåòåíç³¿ õèìåðíî ïîºäíóþòüñÿ â íüîìó ç áàæàííÿì ïðîòðèíüêóâàòè ìîëîä³ ë³òà íà áåçäàðíèõ ï ÿíèõ âå÷³ðêàõ. Íàðå÷åíó Þëüêó â³í òî ïðèãîðòàº äî

188

Êàëüì³þñ

1 2005

ñåáå , òî àáçàöîì íèæ÷å òåðïèòü ¿¿ îá³éìè, ÿê òàíòàëîâ³ ìóêè , òî ñòîð³íêîþ äàë³ ìàëî íå îñâ³ä÷óºòüñÿ Ñâ³òëàí³, òî áåç æîäíèõ íà òå ïðè÷èí çíîâó íà êðàþ áîðäþðó ö³ëóºòüñÿ ç Þëüêîþ ³ âèãëÿäàº ùàñëèâèì. Ùî æ áóäå ç³ Ñâ³òëàíîþ? õâèëþºòüñÿ ÷èòà÷? ² ïðîáóº çðîçóì³òè ïîäàëüøå: Ïðîòå í³ÿêèõ ðåâíîù³â Ñâ³òëàíà íå â³ä÷óëà, ëèøå âäîìà ïëàêàëà, àëå áåç ïå÷àë³, íàïåâíå, á³ëüøå ç ðàäîñò³. Òàê íàñòóïèëà îñ³íü . Îëåãîâà ìàòè Ïàðàñêîâ³ÿ (ÿêùî àâòîð íàòÿêàº íà ¿¿ äóðíå ñ³ëüñüêå ³ì ÿ, òî ÷îìó âæå íå íàçâàâ ¿¿ ä³éñíî ïî-ñ³ëüñüêîìó Ïàðàñêîþ?) îäíî÷àñíî é òèãðèöÿ, äî ÿêî¿ íå êîæåí ì³í³ñòð íà ïðèéîì ïîòðàïèòü (ö³êàâî, ùî ¿é ïðè öüîìó âñ³ ãðóá³ÿíÿòü), ³ ëþáëÿ÷à ìàò³íêà. Âõèòðÿºòüñÿ âåñòè íàéáåçãëóçä³ø³, áåç æîäíî¿ ä³ëîâî¿ ïðîäóêòèâíîñò³ äîâã³ ðîçìîâè ³ óñï³øíèé á³çíåñ. À ùå ìð³º... í³, òóò çâè÷àéíèé ÷èòà÷ çíîâó í³çàùî íå â³äãàäàº ðîæåâî¿ ìð³¿ ñïðàâæíüî¿ ìàòåð³! ìð³º âèäàòè (çóìèñíå âæèâàþ öå ñëîâî) ëåäü ïîâíîë³òíüîãî ñèíà, ÿêèé, çäàºòüñÿ, ùå ò³ëüêè íàâ÷àòèìåòüñÿ íà ïåðøîìó êóðñ³ (äèâíî: çà Ñâ³òëàíó â³í ìàº áóòè ñòàðøèì ì³í³ìóì íà äåâ ÿòü ì³ñÿö³â) çà õî÷ ³ ìàãíàòêó, àëå îñòàííþ êè¿âñüêó øëüîíäðó-íàðêîìàíêó! ßêáè ùå íå ñèñòåìíà íàðêîìàíêà ç³ ñòàæåì (âîíà æ ³ äîáðîïîðÿäíà ãðîìàäÿíêà ) Í³íà, ïîðòðåòíó ãàëåðåþ â³ä Óëüÿíåíêà ìîæíà á ³ çàêðèâàòè. Àëå õ³áà æ ìîæíà îìèíóòè öþ æ³íêó: íàðêîìàíñüêèé ñòàæ âîíà óì³ëî ïîºäíóº ç óì³ííÿì áóòè âðîäëèâîþ (äî òîãî æ ó ñâî¿ ñîðîê ðîê³â!), à ùå æ ³ç ïîñàäîþ çàâ³äóþ÷î¿ ïîëîãîâèì â³ää³ëåííÿì (!!!)... Íàïåâíå, ò³ëüêè ¿¿ áðåçêëå ò³ëî çäàòíå ìàéæå ïî-ä³âî÷îìó ïîõèòíóòèñÿ , ò³ëüêè âîíà, çàëèøàþ÷èñü íåäáàëîþ æ³íêîþ, ÿêà äàâíî ïåðåñòàëà çàéìàòèñÿ ñîáîþ îäíî÷àñíî â³äâ³äóº ñîëÿð³¿, äîðîã³ é ìîäí³ êîñìåòè÷í³ ñàëîíè . Ò³ëüêè âîíà çäàòíà, çà÷èíèâøèñü ó òóàëåò³, êîëîòèñü ó âåíó íà íîç³ ³ áðàòè ìîá³ëêó ïàëüöÿìè óâ³í÷àíèìè ìàí³êþðîì !.. Ùîñü íå â³ðèòüñÿ, ïðàâäà? ¯é-ïðàâî, äîñòîâ³ðíîñò³ ïèñüìåííèêîâ³-Óëüÿíåíêîâ³ òàêè ÿâíî áðàêóº. Ç ³íøîãî áîêó, çäàºòüñÿ, ìàëî õòî ç àâòîð³â òàê æèòòºâî îïèñóº âñå, ùî ïîâ ÿçàíî ç... íàðêîòèêàìè! Ñìàêóþ÷è ïîäðîáèöÿìè çì³øàííÿ ñèáàçîíó ç êîäå¿íîì , àâòîð áîäàé ó öüîìó ïîêàçóº íàì íåï³äðîáíå çíàííÿ æèòòÿ ÷è íå âëàñíèì äîñâ³äîì ï³äêð³ïëåíå? Íàïðîøóºòüñÿ çàïèòàííÿ (ÿêùî íåïðàâèé çíîâó ïåðåïðîøóþ): ÷è íå ï³ä êàéôîì , ï.Îëåñþ, ïèñàëàñÿ öÿ ïîâ³ñòèíêà? Áî äóæå íà òå ñêèäàºòüñÿ! Àëå ÿêà ð³çíèöÿ, ï³ä êàéôîì ÷è íå ï³ä êàéôîì , ãîëîâíå ïðàâèëüíî, áåç ïîìèëîê, íàøêðÿáàòè ï³ä íåþ ñâîº ðîçêðó÷åíå ïð³çâèùå é îïóáë³êóº áóäü-ÿêèé ÷àñîïèñ!

189

Êàëüì³þñ

1 2005

...Áî ÷è äðóêóâàâ áè õî÷ îäèí, íàâ³òü íàéíåïðåñòèæí³øèé æóðíàë öþ ïîâ³ñòü, ÿêáè... ßêáè íå òÿæ³ëî íàä íåþ îòå ãîëîñíå àâòîðñòâî? ×è äîçâîëèâ áè ñîá³ îïóñòèòèñÿ äî òàêî¿ áóëüêè ï³ä íîñîì (äàðóéòå, õîò³â ñêàçàòè: äî òàêîãî Õðåñòà íà Ñàòóðí³) õî÷ îäèí ðåäàêòîð, ÿêáè ò³ºþ áóëüêîþ (äàðóéòå, àâòîðîì Õðåñòà íà Ñàòóðí³ ) òà íå áóâ ñàì Îëåñü Óëüÿíåíêî? Íå òàê çà íåïðîôåñ³éíîãî ë³òåðàòîðà êðèâäíî, íå òàê çà øàíîâàíèé æóðíàë (êîæåí âèæèâàº, ÿê ìîæå), ÿê çà ñåáå, çâè÷àéíîãî, àëå âæå òàêîãî ð³äê³ñíîãî â íàø ÷àñ, ÷èòà÷à. Õàé íàâ³òü ïåðåñ³÷íîãî àíîí³ìíîãî áàçàðíèêà . ßêîìó ï³äñîâóþòü ïèøíèé á³ñêâ³ò, íà òóõëèõ ÿéöÿõ çàì³øàíèé. PS. ßêáè ÿ äàâ ïî÷èòàòè öþ ïîâ³ñòü ñâîºìó (òåæ, ì³æ ³íøèì, ³ç âèùîþ îñâ³òîþ) êîëåç³ ÷åðåç ëîòîê, ò.çâ. ðîñ³éñüêîìîâíîìó ³ ò.çâ. óêðà¿íöåâ³, â³í áè íå òðàòèâ ÷àñ íà ÿê³ñü òàì íîòàòêè, à ñêàçàâ áè ïðîñòî: Åñëè ýòî ëó÷øèå ïèñàòåëè, çíà÷èò, óêðàèíñêàÿ ëèòåðàòóðà äåéñòâèòåëüíî äåáèëüíàÿ . Õî÷, ÿê íà ìåíå, êðàùå á íàâïàêè, Óëüÿíåíêî ïåðåéøîâ íà ðîñ³éñüêó (ìèñëèòü-áî âñå îäíî âºë³ê³ì ³ ìî´ó÷³ì ). Ò³ëüêè õòî á éîãî â òàêîìó ðàç³ ñòàâ äðóêóâàòè?

190

Êàëüì³þñ

1 2005

Ë³ðè÷íèé ïîñòñêðèïòóì

²âàí ÀÍÄÐÓÑßÊ ÏÈÑÜÌÎ ÔÐÀÍÊÎÂÈ âóéêó ²âàíå, çèìà ñÿ íå ñòàëà áëèæ÷îþ: òåì³íü, ñêóïà ÿê ñàðàêà, êðèëüìè òð³ïî÷å äíèíñüêè íà ö³ë³ì ñâ³ò³ øàðà´à ñâèùå ïîïåëîì êóæäåáåëèò, õàðüêàº â î÷³. ÿ áè º¿ ïðîñóíóâ ãóáàìè òåïëèìè, äàâ áè º¿ æåíòèö³ Âàøî¿ âïèòèñè, ò³ëüêî íå ñëóõàþò ïàëüö³, çàðàçà, òåðïíóò. êàæåòå, âóéöþ, êð³ïèñè à ºê êð³ïèòèñè? áàâèòè íà äîçâ³ëë³ òîíê³ äåêàäàíñè? ³ãðè ïðîïîâ³äàòè, ëàìê³ é ñòàðå÷³? êëèêàòè õîòü áè é êóðâó, àáè äî äàíöó? äàéòå ìè ë³ïøå, âóéöþ, øòóðõàíöÿ â ïëå÷³! íàøå ìíºêå ïèñüìàöòâî õîòü òóëü äî ðàíè, äóëü ºìó íàñóêàé ç âåðåí³ ñòàðî¿ òðîõè Âàì âëåêøó äóøó, âóéêó ²âàíå, òà é ï³äó ñòîÿòè äàë³ à ìî é äîñòîþ 4.04.2004, Áå÷êîâà íåä³ëÿ

191

Êàëüì³þñ

1 2005

Ïðî àâòîð³â ÀÍÄÐÓÑßÊ ²âàí (íàð. 1968 ð.). Ïîåò, ïðîçà¿ê, ïåðåêëàäà÷, êðèòèê, æóðíàë³ñò. Æèâå ³ ïðàöþº â Êèºâ³. Àâòîð ïîåòè÷íèõ (ïîäåêóäè ³ç ïðîçîâèìè âêðàïëåííÿìè) êíèæîê Äåïðåñèâíèé ñèíäðîì (1992), Îòðóºííÿ ãîëîñîì (1996), Øàð´à (1999), Äåðåâà ³ âîäè (1999, 2002), Ïîâåðíåííÿ â ¥àëàïà´îñ (2001), Ñàä ïåðåë³òíèé (2001), ×àñíèêîâèé ñ³ê (2004); êíèãè ë³òåðàòóðíîêðèòè÷íèõ ñòàòåé òà ðåöåíç³é Ë³òïðîöåñ³ÿ (2002) ³ ðîìàíó Âóðãóí , äåÿê³ ðîçä³ëè ÿêîãî âæå äðóêóâàëèñÿ â ïåð³îäèö³. Ðàçîì ç äðóæèíîþ Ê.Áîðèñåíêî âèäàâ êíèãó ïåðåêëàä³â ç Å.Êàìì³í´ñà Òþëüïàíè é äèìàð³ (2004). ×ëåí ÀÓÏ. ÁÀÐÀÍ ªâãåí (íàð. 1961 ð.). Êàíäèäàò ô³ëîëîã³÷íèõ íàóê. ×ëåí ÍÑÏÓ. Ë³òåðàòóðîçíàâåöü, ë³òåðàòóðíèé êðèòèê, ïðîçà¿ê. Àâòîð êíèãè åñå¿â Çàìàõ íà ì³ðàæ³ (1997), òà êíèã ë³òåðàòóðíîêðèòè÷íèõ ñòàòåé Çî¿ëîâ³ òðåíè (1998), Çâè÷àéíèé ÷èòà÷ (2000). Ïðàöþº â Ïðèêàðïàòñüêîìó óí³âåðñèòåò³ ³ìåí³ Â.Ñòåôàíèêà. Ìåøêàº â ì. ²âàíî-Ôðàíê³âñüêó. ÁÎÐÈÑÅÍÊÎ Êàòåðèíà (íàð. 1977 ð.). Êàíäèäàò ô³ëîëîã³÷íèõ íàóê. Ïîåòêà, ïåðåêëàäà÷, íàóêîâåöü. Äîñë³äæóº ë³òåðàòóðó óêðà¿íñüêîãî áàðîêî òà ñó÷àñíèé ë³òïðîöåñ. Ìåøêàº â ì. Êèºâ³. Àâòîð ïîåòè÷íî¿ çá³ðêè Visus (2004). ÃÎËÎÁÎÐÎÄÜÊÎ Âàñèëü (íàð. 1945 ð.). Ïîåò. Ëàóðåàò Äåðæàâíî¿ ïðåì³¿ ³ìåí³ Ò.Øåâ÷åíêà. Àâòîð ïîåòè÷íèõ çá³ðîê Ëåòþ÷å â³êîíöå (1970), Çåëåí äåíü (1988), ²êàð íà ìåòåëèêîâèõ êðèëàõ (1990), Êàëèíà îá Ð³çäâ³ (1992), Ñëîâà ó âèøèâàíèõ ñîðî÷êàõ (1999), Ïîñ³âàëüíèê (2002), Óêðà¿íñüê³ ïòàõè â óêðà¿íñüêîìó êðàºâèä³ (2003). Âèäàâíè÷à à´åíö³ÿ ÎSÒ ãîòóº äî äðóêó íîâó çá³ðêó ïîåòà Äîõëà ê³øêà . Ìåøêàº â ì³ñò³ Ëóãàíñüêó. ÄÅÐÊÀ×ÎÂÀ Îëüãà (íàð. 1978 ð.). Ë³òåðàòóðíèé êðèòèê, ïðîçà¿ê, ë³òåðàòóðîçíàâåöü. Êàíäèäàò ô³ëîëîã³÷íèõ íàóê. Ìåøêàº â ì³ñò³ ²âàíî-Ôðàíê³âñüêó. Äîñë³äæóº óêð. ïîåç³þ 1920-õ ðîê³â ³ ïîòî÷íèé ë³òåðàòóðíèé ïðîöåñ. Íîâåëè äðóêóâàëèñü íà ïî÷àòêó ìèíóëîãî ðîêó â æóðíàëàõ Áåðåç³ëü ³ Êóð ºð Êðèâáàñó .

192

Êàëüì³þñ

1 2005

ÄÐÀ¥ Âàëüòåð Îòòî (íàð. 1970 ð.). Ë³òåðàòóðíèé êðèòèê. Ìåøêàº â ì. Äîíåöüêó. ÇÀÂ ßÇÊ²Í Îëåã (íàð. 1970 ð.). Ïðîçà¿ê. Ìåøêàº â ì. Ìàê³¿âêà. ÇÀÃÎÐÎÂÑÜÊÀ Ëþáîâ (íàð. 1981 ð.). Ô³ëîëîã. Ë³òåðàòóðíèé êðèòèê, ïðîçà¿ê. Ïðàöþº â á³áë³îòåö³. Ìåøêàº â ²âàíî-Ôðàíê³âñüêó. ÊÀÆÀÍ Îëåã (íàð. 1970 ð.). Ïðîçà¿ê, êðèòèê, åñå¿ñò. Ìåøêàº â ì. Äîíåöüêó. ÌÀËßÐ×ÓÊ Òåòÿíà. Ïðîçà¿ê. Äðóêóâàëàñü ìèíóëîãî ðîêó â æóðíàëàõ Áåðåç³ëü ³ Êðèòèêà . Ìåøêàº â ²âàíî-Ôðàíê³âñüêó. ÏÀÂËÅÍÊÎ Ìàðèíà (íàð. 1973 ð.). Ïîåòêà, ïðîçà¿ê, íàóêîâåöü. ×ëåí ÍÑÏÓ. Àâòîð ïîåòè÷íèõ çá³ðîê Áóçêîâ³ çîøèòè (1997), ×àð-ïàïîðîòü (2002), ïîâ³ñòè äëÿ ä³òåé Äîìîâè÷îê ç ïàë³òðîþ (2001), êíèãè êàçîê Ï³âòîðà áàæàííÿ (2004) òà íàóêîâîãî äîñë³äæåííÿ Òè÷èíèíñüêà ôîðìóëà óêðà¿íñüêîãî ïàòð³îòèçìó (2002). Ìåøêàº â ì³ñò³ Óìàí³. ÑÎËÎÂÅÉ Îëåã (íàð. 1970 ð.). Ïðîëåòàðñüêèé ïèñüìåííèê. Àâòîð ïîåòè÷íèõ êíèæîê Ô³ºñòà ³íô³êîâàíèõ (2000), Êàì³ííèé Øåï³ò (2002), Àëü Êàòèê (2004) òà ³í. Æèâå ³ ïðàöþº â Äîíåöüêó. ×ëåí ÀÓÏ. ÑÒÀÐÓÍ Âàñèëü (íàð. 1953 ð.). Ïîåò. Àâòîð ïîåòè÷íèõ çá³ðîê Àáåòêà ñâ³òëà ( Ìîëîäü , 1989), Ñì³õ îïîëîíîê ( Âèäàâíè÷èé öåíòð Ð.Êóõàðóêà , 1999), Ñòîë³òí³é çíàê ( Øëÿõ , Ëóãàíñüê, 2001), Ãîëîñ ³ íàãîëîñ ( Ëóãà-ïðèíò, Ëóãàíñüê , 2004). Íåâäîâç³ î÷³êóºòüñÿ âèõ³ä íîâî¿ êíèãè ïîåç³é Êàë³ãóëè (Ê.: Âèäàâíè÷èé öåíòð Ïðîñâ³òè ). ×åêàþòü ñâîãî âèäàííÿ ³íø³ ðóêîïèñè êíèãè â³ðø³â Êàì³íü ãåðáàòè , Ãí³çäî ÷åðåïàõè , ×îâåí àïîñòîëà , Çà íåêè¿âñüêèì ÷àñîì , Ïðà-âåñòè (ïîåìè), Ñòèãìà ðÿäêà . Ìåøêàº â ñåë³ Äàíèë³âêà íà Ëóãàíùèí³. ÒÅÁÅØÅÂÑÜÊÀ-ÊÀ×ÀÊ Òåòÿíà. Ô³ëîëîã. Ë³òåðàòóðíèé êðèòèê. Ìåøêàº â ì. ²âàíî-Ôðàíê³âñüêó. ÕÀÐ×ÅÍÊÎ Àííà (íàð. 1982 ð.). Ïîåòêà, êðèòèê. Ìà´³ñòðàíò Ïðèêàðïàòñüêîãî óí³âåðñèòåòó. Ìåøêàº â ì. ²âàíî-Ôðàíê³âñüêó.

193

Ë³òåðàòóðíî-êðèòè÷íå âèäàííÿ

ÊÀËÜÌ²ÞÑ 1(22) 2005

Ï³äïèñàíî äî äðóêó 10.02.2005. Ôîðìàò 60õ84 1/16. Ïàï³ð îôñåòíèé. Äðóê ëàçåðíèé. Óì. äðóê. àðê. 13,25.

Âèäàâíè÷à à´åíö³ÿ OST 83100, ì.Äîíåöüê-100, à/c 849 Òåë. 8 (050) 96 22 430 /Îëåã Ñîëîâåé/ E-mail: mamay2003@ukr.net

ÏÐÎÇÀ

×èñëî 1 (22) 2005

Â ÍÀÑÒÓÏÍÈÕ ×ÈÑËÀÕ ÊÀËÜÌ²ÞÑÓ

ÊÀËÜÌ²ÞÑ

Íîâ³ òâîðè Àíàòîë³ÿ Äí³ñòðîâîãî, Îëåãà Ñîëîâ ÿ, åêðàí³çîâàíèé ðîìàí Ëåîí³äà Ñêðèïíèêà ²íòåë³´åíò

ÐÅÖÅÍÇ²¯

ÊÀËÜÌ²ÞÑ

Ë²ÒÅÐÀÒÓÐÍÎ-ÌÈÑÒÅÖÜÊÈÉ ÀËÜÌÀÍÀÕ ×ÈÑËÎ 1 (22) 2005