Альманах "Кальміюс" № 2 2005 by Вениамин Белявский

ÏÎÅÇ²ß Àëëè Ìóðàòîâî¿, Ñåðã³ÿ Ìåêåäè, Âàëåíòèíà Òåðëåöüêîãî, Àíàòîë³ÿ Äí³ñòðîâîãî, ßðîñëàâè ²â÷åíêî, Ìàðèíè Áðàöèëî, Áîãäàíè Ìàò³ÿø, Ñàøêà Óøêàëîâà

ÏÐÎÇÀ

×èñëî 2 (23) 2005

Â ÍÀÑÒÓÏÍÈÕ ×ÈÑËÀÕ ÊÀËÜÌ²ÞÑÓ

ÊÀËÜÌ²ÞÑ

Íîâåëè Îëüãè Äåðêà÷îâî¿, Îëåãà Êàæàíà, óðèâîê ç íîâîãî ðîìàíó Äìèòðà Á³ëîãî, ðîìàí Þë³ÿíà Øïîëà Çîëîò³ ëèñåíÿòà

ÐÅÖÅÍÇ²¯

ÊÀËÜÌ²ÞÑ

ªâãåíà Áàðàíà, Îëüãè Äåðêà÷îâî¿, Àííè Õàð÷åíêî, Åëüçè Àéçåíøòîê, Îëåãà Ñîëîâ ÿ, Âàëüòåðà Îòòî Äðà´à

Ë²ÒÅÐÀÒÓÐÍÎ-ÌÈÑÒÅÖÜÊÈÉ ÀËÜÌÀÍÀÕ ×ÈÑËÎ 2 (23) 2005

Ãîëîâíèé ðåäàêòîð Îëåã Ñîëîâåé Ðåäàêö³éíà ðàäà: Þð³é Áåäðèê (Êè¿â), ²âàí Àíäðóñÿê (Êè¿â), Âåí³àì³í Á³ëÿâñüêèé (Äîíåöüê), Ðîñòèñëàâ Ìåëüíèê³â (Õàðê³â), Àíàòîë³é Äí³ñòðîâèé (Êè¿â), Ñàøêî Óøêàëîâ (Õàðê³â), ªâãåí Áàðàí (²âàíî-Ôðàíê³âñüê)

Êîìï þòåðíà âåðñòêà òà òåõí³÷íå çàáåçïå÷åííÿ âèäàâíè÷à à´åíö³ÿ OST

Àäðåñà äëÿ ëèñòiâ: ì. Äîíåöüê-100, à/c 849 Òåë.:

8-(050)

962-24-30 (Îëåã Ñîëîâåé)

E-mail: mamay2003@ukr.net

Âàëüòåð Îòòî Äðà´. ²ç öèêëó Êàì³ííèé øåï³ò . 2003 (´óàø, ïàï³ð)

Achtung! Achtung! Ñòàòò³, ï³äïèñàí³ àâòîðàìè, âèñëîâëþþòü ¿õ âëàñí³ ïîãëÿäè © ÊÀËÜÌ²ÞÑ, 2005 Óñ³ ïðàâà çàñòåðåæåí³

ÊÀËÜÌ²ÞÑ Ë²ÒÅÐÀÒÓÐÍÎ-ÌÈÑÒÅÖÜÊÈÉ ÀËÜÌÀÍÀÕ ×èñëî 2 (23) 2005

ÇÌ²ÑÒ ÏÎÅÇ²ß Òàðàñ ÔÅÄÞÊ ²Ç ÊÍÈÃÈ ÎÁËÈ××ß ÏÓÑÒÅË² ................. ²âàí ÀÍÄÐÓÑßÊ ÍÅÑÏÎÄ²ÂÀÍ² Â²ÐØ² ............................ Òàðàñ ÃÐÈÃÎÐ×ÓÊ ÅÊÑÃÓÌÀÖ²ß ÊÐÀÞ .............................. Þð³é ÇÀÂÀÄÑÜÊÈÉ Z Â²ÐØ² ....................................... Äìèòðî ËÀÇÓÒÊ²Í ÂÑÅ ÏÐÎÑÒÎ: ÂÈÂ×ÀÉ ÑÂÎÞ ÐÎËÜ ................. Äìèòðî ÔÐÎËßÊ Â²ÐØ² ........................................

4 15 20 24 29 40

ÏÐÎÇÀ Îëüãà ÄÅÐÊÀ×ÎÂÀ ÏÎÌÀÐÀÍ×ÅÂÀ ÒÐÀÂÀ ............................ 45 ÊÎÇÓÁ ßÃ²Ä Ïåòðî ÑÎÐÎÊÀ ÊÐÎÂÎÏÐÎËÈÒÒß ÁÅÇ ÊÐÎÂÈ ...................... 45

Êàëüì³þñ

2 2005

ÏÅÐÅÊËÀÄÈ Åäâàðä Åñòë³í ÊÀÌÌ²Í¥Ñ ....................... 71 Äàøà ÑÓÕÎÂªÉ ËÈÑÒ ......................................... 96 Äìèòðî ÏÀÑÒÅÐÍÀÊ JUNK MAIL .................................... 98 AD FONTES Ëåîí³ä ÑÊÐÈÏÍÈÊ ²ÍÒÅË²¥ÅÍÒ (ðîìàí) .......................... 105 Ë²ÐÈ×ÍÈÉ ÏÎÑÒÑÊÐÈÏÒÓÌ Îëåã ÊÎ×ÅÂÈÕ ÏÎÊËÈÊ ...................................... 219 ÏÐÎ ÀÂÒÎÐ²Â ................................. 220

Êàëüì³þñ

2 2005

ÏÎÅÇ²ß

Êàëüì³þñ

2 2005

Òàðàñ ÔÅÄÞÊ ²Ç ÊÍÈÃÈ ÎÁËÈ××ß

ÏÓÑÒÅË²

*** ç-ï³ä óëàìê³â òâîãî ðîê-í-ðîëó: á³òëç êâ³í áà÷èø ïëå÷å ñòàðå÷å æîâòåíü àëå ëèñòîïàä áà÷èø ç ïëå÷à çë³òàº ç òåìíèìè ê³ãòÿìè â³í â êëèí ùî ëåòèòü ç ëàïëàíä³é ÷è ï³âñòîë³òòÿ íàçàä êðàïëÿ ñòå÷å ç êàïåëþõà ç³ðêîþ â ëîá³ êîíÿ ³ ðîç³á ºòüñÿ îá ´óäçèê ïëàùà êîâçíóâøè õîëîäíèì êàøíå ÿ óæå âñå ïðîéøîâ ùå òðîõè ïàðêîì àëåºþ íàâìàííÿ (êîëè ïðèéäóòü ñì³ÿòèñÿ ç ìåíå âæå íå áóäå ìåíå) à ïîêè ùî ñòîâáóð õîëîäíèé ³ æîâòèé ðîçãóáëåíèé êåø à ïîêè ùî öÿ ïðîãóëÿíêà ³ íàâ³òü öèãàðî÷êà öÿ ìîæåø êóïèòè ïåñèêà íå â³â÷àðêó â³â÷àðêè íå ïåðåæèâåø à òîé õòî ç ïëå÷à çë³òàº òåïåð çë³òàº ç ëèöÿ òðîõè ç³ãíóòèñü á³ëêà ìîðäó â äîëîíþ êëàäå æîâò³ ãîð³øêè í³ãò³â çàïàõ êàâè ³ êíèã òðóä³â íåìàº ³ äí³â íåìàº ìàéæå óæå í³äå à òå ùî á³ë³º íàçàâòðà â íåá³ ó êðàùîìó ðàç³ ñí³ã

Êàëüì³þñ

*** êîëè-íåáóäü âíî÷³ áàðàáàíè ðîçáóäÿòü ìåíå ³ çàïèëåíå â³éñüêî ïðîéäå ÿê çàâæäè íà ñõ³ä òàê ÿê ïîëóì ÿ ùî éîãî â³òåð â ñòåïó æåíå ³ â³íîê òåðíîâèé ç êóùà òàêîãî ñàìøèò êîëè â³éñüêî ³òèìå ÿê çãóñòîê êðîâ³ íà ñõ³ä êîëè â³éñüêî éòèìå ÿê çëèâîê çàë³çà: òàê íà òàòàðñüê³é ìîãèë³ õîì ÿê ñòîÿòèìå ÿê øàõ³ä íà ãîðîä³ çäðèãíåòüñÿ ñèâà ñîëîìêà: ìàê ÿ æèâó äå ïðîõîäèòü â³éñüêî òóäè-ñþäè äå íàëÿêàí³ â³âö³ ³ õëîï÷èê â ÿñëàõ ³ äå çâ³çäà à í³÷í³ áàðàáàíè áóäèòè ïðèéäóòü òàê ÿê çàâæäè à ó â³äïîâ³äü áóäå â êðèíèö³ á³ëà ³ âñå âîäà à ó â³äïîâ³äü áóäóòü â³ä÷èíåí³ äâåð³ òà ¿ì ó â³äïîâ³äü áóäóòü â³êíà ðîçáèò³ òåæ ³ ó õàò³ áóäå ç ãóáàìè ñèí³ìè ÷èñòîòà à ìåíå íå áóäå ÿêùî òè Áîæå ìåíå áåðåø ³ â³ò÷èçíè òåæ âæå íå áóäå áî ³ íåìàº äå âîíà âñÿ áóëà íåçåìíà áóëà â ìàÿ÷í³ ñòîë³òü ³ ÿêèéñü êàïðàë àáî ïðàïîðùèê óâ³éäå ³ ÿêåñü ëþôòâàôôå ó íåá³ ïòàøêîþ ïðîëåòèòü *** ³ íåìàº çâ ÿçêó ³ ìîÿ çàêðèâàâëåíà õóíòà çîëîòà ìîÿ õóíòà ìàéîðè ìî¿ ìîëîä³ ïîëÿãëà ïåðåä âõîäîì ïðîñâ³òëåíà ñìåðòþ ³ áóíòîì ³ íåìà ò³ëüêè êîëà ïî êðîâ³ íåìîâ ïî âîä³ çàõëèíàþ÷èñü íåáîì ³ àíãåëüñüêèì ïåðåâîðîòîì ÿêèé òåæ ì³æ ìàéîðàìè î÷³ õîëîäí³ ëåæèòü ïîëÿãëà ìîÿ õóíòà óæå ïåðåä âõîäîì íàâïðîòè ¿é ëåæàòè íàâïðîòè óñüîãî áàãàòî ñòîë³òü

2 2005

Êàëüì³þñ

2 2005

ìî¿ äâåð³ â³ä÷èíåí³ ùîá õî÷ áè ¿õ íå ëàìàëè îá³ðâàâñÿ çâ ÿçîê â³äë³òàþòü â òóí³ñ æóðàâë³ ùå º ÷àñ ïîì ÿíóòè éîãî çàëèøèëîñÿ ìàëî ïîëÿãëà ìîÿ õóíòà ìàéîðè âåñåë³ ³ çë³ îáë³êóþòü êíèæêè öèãàðêè ³ öèäóëêè ïðî ð³çíó ñâîáîäó íà øïàëåðàõ ïîìàäó ³ âñå ÿêå º ñåëÿâ³ íó ³ öüîãî ùî âïàâ ó öèâ³ëüíîìó âæå ïåðåä âõîäîì ³ ïðîñòð³ëåíà ñêðîíÿ ó íüîãî ³ â³òåð ó í³é â ãîëîâ³ *** à ùå ãîäóâàòè êîíÿ òðàâîþ ÿêà íàâìàííÿ ðîñòå ñåðåä íî÷³ ³ äíÿ íà áåðåç³ ð³÷êè äí³ñòåð êóäè âèíîãðàäíèê ñïëèâà äå ï º ³ç êàãîðó áðàòâà äóðí³ ³ âåñåë³ ñëîâà ùî ñêàçàí³ òóò íå òåïåð íà ðèìñüêîìó ï³ñêîâèêó øóêàòè äîðîãó òàêó ÿêî¿ íåìàº ÿêó ÿê ðàíó êîâèë çàëèçàâ ñâîáîäà çàë³çíèé ëàíöþã ñïîâçàº ³ç âóñò âîëîöþã ÿê ö³âêà âèíà ãîëóá-äóõ à ðåøòà öâ³òå äåðåçà à ùå òè æèâèé ñåðåä íèõ òîíêèé àðíàóòñüêèé áàò³ã ñâèñòèòü íàä îòàðîþ êíèã îðåë â ñèí³ì íåá³ ñòàº

Êàëüì³þñ

à ùå â³ä÷óâàºø íå âñå â³â÷àðèê íà äóäö³ ïàñå ïðîïàëåí³ îòâîðè ñå º ìóçèêà ÿê âîíà º ïîòð³ñêàíà ãëèíà ñë³äè ïîòð³ñêàíå ìîðå âîäè ãëèáîêèìè õâèëÿìè äèì â³ä ëþëüêè øàëàíäè ïå÷àë³ óñå ðàõóâàëè íå òàê çàïàëþº âå÷³ð ìàÿê ³ çîøèò ïàïåðó íàâçíàê ³ äàë³ ³ òàê ³ òàê äàë³ Ï²ÄÇÅÌÍ² ÏÅÐÅÕÎÄÈ 1. Â í³÷íèõ ïåðåõîäàõ ï³äçåìíèõ íåìàº ëþäåé, à º â³ä÷óòòÿ, ùî íå ñòðàøíî í³ñê³ëüêè íà ñâ³ò³, ùî ìóçèêà, ùî òóò çâó÷àëà, ÿê âì³ëà, íå Ëåé ³ íå Àìàäåé, àëå òóò ïðîäàâàëèñÿ êâ³òè. Ùî çàïàõîì êàâè é çà÷èíåíîãî ìåòðî çàê³í÷èòüñÿ ñâ³ò ³ öåé ïðîòÿã ïðèêðèº ç³íèö³, ùî, âëàñíå, äóøà öå âàæêå ³ íåçãðàáíå òàâðî, ÿêå òè íåñåø ì³æ âåñåëèõ óáèâöü ³ ì³ë³ö³é, ùî âèõ³ä ³ âõ³ä öå îäíå ³ òå ñàìå, ùî í³÷ òàêà ³ç ÿêî¿ í³õòî íå âèõîäèòü íàçîâí³. Òóò âàæêî ³òè. Òóò ãîéäàëîñÿ ñò³ëüêè îáëè÷, ùî á³ëüøå ëèøå ó çåìë³ ³, ìîæëèâî, íà çîí³.

2 2005

Êàëüì³þñ

2 2005

Â³äñòóêóþòü êðîêè ÷è¿õîñü óæå íå òâî¿õ ï³äîøîâ, ³ öÿ ïîðîæíå÷à, ùî ¿é àí³ íàçâè íåìàº, í³ ñïèíó, ³ ö³ ïåðåõîäè ï³äçåìí³, ÿê³ òè âæå ìàéæå ïðîéøîâ, ùå äîâãî é óâàæíî äëÿ ÷îãîñü âäèâëÿþòüñÿ â ñïèíó. 2. Â ìåòðî çàïîâçàº îñ³íí³é òóìàí ³ç Äí³ïðà. ² ìè çàïîâçàºì â ìåòðî, ÿê îñ³íí³é òóìàí àáî ò³í³. ² íàø³ ï³äçåìí³ ïå÷àë³, ³ íàøà ï³äçåìíà ïîðà, ³ íàøà äîðîãà, íåíà÷å ðóêà ó ïå÷åðñüê³é ñâÿòèí³. Ïîâ³òðÿ õàïàºìî òàì, äå âîíî ³ùå º, äå ùå çàëèøèëîñü, äå ùå íå çåìëÿ ³ íå øïàëè, äå ùå íå øóêàëè. ² òàê íåïîì³òíî ñòàº óñå, ùî ëèøèëîñü, òàêèì, ùî éîãî óæå ìàëî. Êóäè ìè? Äëÿ ÷îãî? ² ç êèì? ² ÷óæ³ ãîëîñè ïðî äâåð³, ÿê³ çà÷èíÿþòüñÿ, ÷óòè ³ ò³ëüêè. Î, Ãîñïîäå Áîæå, ÿêùî òè ñüîãîäí³ ºñè ³ â÷îðà, ³ çàâòðà ïîäàé íàì çåëåíî¿ ã³ëêè íàä³¿ íà òå, ùî íå çàðàç, íå êîí÷å ³ íå ÷åðåç òðè-÷îòèðè õâèëèíè ³, ìîæå, íå ç íàìè ó â³êíàõ âàãîíó òðåìòÿ÷îãî òèõî êîâçíå îáëè÷÷ÿ õîâàþ÷è ìåæè ïàëàþ÷èìè ðóêàâàìè *** á³ëÿ îñòàííüî¿ öåðêâè ïîïðîñèø ³ îñ³íü ïîäàñòü ùî òè ïîïðîñèø ³ ùî âîíà îñ³íü ïîäàñòü ³ çàáóäå ³ ìîëîäåíüêà êîçà ùî â³ðøóº ìîæëèâî îñòàííº ç³ ùàñòü âæå íå ç³ãð³º ÿêùî íàâ³òü çìîæå ÿêùî íàâ³òü áóäå

Êàëüì³þñ

ïåðåáèðàºø ñâî¿ìè ñëîâàìè âóñòà ³ ñâî¿ìè âóñòàìè ì³ñòà êë³òêà ìàëåíüêà ÿê ñòàð³ñòü à ñòàð³ñòü ÿê ìîðå âåëèêà ò³ëüêè ïîãîäüñÿ ñïèíèñü íàïèøè ¿é ëèñòà ³ çðîçóì³ºø à òè ï³äïèñàâ íàïèñàâ ³ ïîêëèêàâ âèéäåø óçâîçîì àíäð³¿âñüêèì òàê ÿê ³ õî÷åòüñÿ âíèç äîâãî ³ âíèç öå æèòòÿ ³ ãðàí³ò ï³ä íîãàìè ãîëóá çë³òàº ³ ïàäàº äîëó êàðíèç ðàçîì ç òðàâîþ íà íüîìó ³ ãðåöüêèìè ðàçîì áîãàìè íå çàóâàæóºø ë³÷åí³ êðîêè ³ òðåáà äèâèòèñü íà íèõ òðåáà òîðêàòèñü ïëå÷åì ãàëåðåé òîðãàø³â ïîðîæíå÷³ òðåáà óíèç ³ ñïèíÿòèñü íåìàº äóðíèõ çíàºìî õòî ³ ÿê³ ïîêëàäå òîä³ ðóêè íà ïëå÷³ ìóçèêà ãðàº â êàâ ÿðíÿõ âåñåëà ³ òèõà âîíà ëåãøå ³òè ³ â³ä ìóçèêè îñ³íü òð³ïî÷å õî÷åø ÿêùî ðîç³áðàòèñÿ äîáðå äîðîãà îäíà: âíèç âçäîâæ óçâîçó óâåðõ âçäîâæ óçâîçó õòî õî÷å òè âæå íå õî÷åø - ó íåá³ êðóæëÿþ÷èé ãðàê òðè àìåòèñòè ìåäàë³ ìîíåò ³ õðåñò³â êóïîðîñè ³ óíèçó ìàéæå çîâñ³ì ÿê ï³äñóìîê ñèâèé æåáðàê ùî â³í â³çüìå ÿêùî ðàïòîì ä³éäåø ³ ïîïðîñèø? *** ïðèäóìàþ êîðàáëèê ³ç äåðåâà í³÷íîãî â³í ìîðåì íà÷å ðàâëèê ïîâçòèìå íà åëëàäó êîâçíå äóíàéñüêà äåëüòà ïîòîíå ³ í³÷îãî âîãí³ ñâÿòîãî åëüôà ÿê ãðîíî âèíîãðàäó

2 2005

Êàëüì³þñ

2 2005

ãëèáîêå äíî çäðèãíåòüñÿ øîðñòêîþ êàìáàëîþ ï³ä ÿáëóêàìè éåéòñà of ñîíöå of the ì³ñÿöü öèãàíñòâî ÿê âèãíàíñòâî çìàõíåø ñîá³ ïîëîþ ïðèäóìàºø êîðàáëèê ³ â³òåð áî âòîìèâñÿ ìàòðîñè ñèçîêðèë³ ïðîöèíäðèëè äóáëîíè ³ ñë³ä ï³ä ñð³áíèì êèëåì ïðîïàëà âîëüíà çãðàÿ ÿ âèéøîâ ñàì ó ìîðå âîíî íà ñìàê ñîëîíå áîòôîðòè ³ áîñôîðè à äàë³ ÿ íå çíàþ íà çæîâêë³é äàâí³é ìàï³ ñêàðáè ëåæàòü õðåñòàìè ì³öíà ïåêó÷à ãðàïà ÿê ÷àéêà â ãîðë³ êâèëèòü äóíàéñüêà äåëüòà òîíå çìàõíó ¿é âñë³ä âóñòàìè ³ âèðèíóòü ç ïëàíêòîíó ä³äóñü ³ ñð³áí³ âèëà âåçó óñå ùî ìàþ ùî çëîâëåíå ó ëîâàõ ùî ñêëàäåíå äî êðàþ ó ñêðèíÿõ ³ ó êðèëàõ àáî ó êíèãàõ ð³çíèõ äå ìîæå áóòè ñëîâî à ìîæå áóòè ï³çíî ³ íèì âæå ãîâîðèëè îñìàíñüê³ ìàãåëëàíè êðåâåòêàìè ãåíäëþþòü ãðàíàòîâ³ êîðàíè ñóëòàíîâ³ ïàëàòè åâêñ³íñüêèé ïîíò çíèêàº öèòóºø: àë³ëóéÿ à âñå ùî áóäå äàë³ ðîçøèðåííÿ öèòàòè

*** õòî ïîêëè÷å ìåíå íà ìîº ³ì ÿ ³ ñëîâà òåïåð ñàì ïîêëè÷ó ñåáå íà ñâîº ³ì ÿ êîëè çìîæó øëÿõ òîíêèé òàêèé ùî ëàìàþòü âåñëà ðàáè ç ãàëåð ³ öåé òð³ñê ³ êðèê íà ìîº ³ì ÿ íà÷å ìèë³ñòü Áîæà òðè ñò³íè íà ñêåë³ ÷åòâåðòà ñòåëÿ ÷è ñêðèï äâåðåé öåé áåçëþäíèé îñòð³â âñòàº óðàíö³ î ï³â íà ï ÿòó ïðèâåäè ìåí³ êîðàáåëü ðîçáèé ñí³ãîâèé áîðåé âèêèíü ì³æ êàì³íü ³ ùîá õòîñü æèâèé çà îêðåìó ïëàòó

Êàëüì³þñ

2 2005

ÿ êîâçíó óíèç ìè çàïàëèì õìèç â³ä ñîëîíèõ ðàí ìè óá ºìî ðèáó ÷è äâ³ ÷è ï ÿòü ÿêùî áóäåì æèòè áðàò íå áðàò àëå íà ìîº ³ì ÿ ³ íà â³ðø³ òàí ìîæå âèñòà÷èòü à íå âèñòà÷èòü áóäå øèòè ÷è â³òðèëî ÷è ç³ çì³¿íèõ øêóð ìåí³ øëÿõ òîíêèé äå ëàìàþòü âåñëà ðàáè ç ãàëåð ì³æ òðèâîæíèõ íåðï äå áîðåé ìîæëèâî êîðàáåëü óá º îá ãðàí³ò òåðïêèé ³ ïîêëè÷å ìåíå íà ìîº ³ì ÿ ³ ñëîâà òåïåð ÏÀÌ ßÒ² Êàæè ïðî òîé áåðåã ÿê ìîæåø, ÿê âì³ºø, ÿêùî ÿ çìîæó ïî÷óòè áî çâ³äòè íåìàº îêàç³é. Ó Êèºâ³ ñí³ã, áåçíàä³ÿ, áåçäîìí³ áóäèíêè ³ Ùîðñ, ³ ùîñü, ùî çàâæäè ïî çàâçÿò³é â³éí³ ³ â³äâàç³. Âåëèê³ ñòåïè çàì³íèëà âåëèêà ¿çäà, âåëèêå òîïòàííÿ òàê ñêëàëîñü óçäîâæ Óêðà¿íè. Äí³ïðî íå óò³ê, ÿê íå äèâíî. Âò³êàº âîäà. Âò³êàº æèòòÿ. Çèëèøèëîñÿ äåñü ïî êîë³íî. Çàëèøèëàñü ìóçèêà áóäåø ñì³ÿòèñÿ Ãëþê, ëèøèëèñü êíèæêè ìîëîäèõ, çîëîòèõ, àëå ìàëî. ßê ìèø³ êàì³íí³ íàâñòð³÷ íàñóâàºòüñÿ áðóê, ÿê ïëèòè êàì³íí³ ëÿãàþòü íàçóñòð³÷ êâàðòàëè. ² òîï÷åòüñÿ äîñ³ ãîëîäíå ³ ãíàíå êåé äæ³, ³ ùî òè ¿ì ñêàæåø îêàç³é íåìàº ïîâñþäè. Êàæè ïðî òîé áåðåã. É íà áåðåç³ òîìó êàæè ïðî ìåíå òåïåð âæå íà âñÿêèé âèïàäîê õàé áóäå.

Êàëüì³þñ

2 2005

*** òîä³ ÿ ëþáèâ ðîçòèðàòè â äîëîíÿõ ïîëèí òîä³ òè ëþáèëà ìåíå ³ ì³æ ïàëüö³â ó ìåíå ãîéäàëàñü ñîðî÷êà çàâ ÿçàíà íà æèâîò³ íåâåëèêèé òóìàí ³ç äîëèí ³ ç³ðêà âåëèêà âåíåðà ÷è ³íøà à ïîò³ì íå ñòàëî ³ î÷³ òâî¿ ³ ñïîðèø ³ õîëîäíà ùîñèëè ùîêà ³ ãàâê³ò ñîáàê çà ñåëîì ùî àíòîí³âêà çâàëîñÿ ñòðîãî ñîðî÷êà çàâ ÿçàíà íà æèâîò³ áóëà á³ëà à îòæå ìàðêà çåëåíå çåëåíå çåëåíå ÷åðâîíå äîðîãà â³äìîòóþ ñòð³÷êó ðîçðèâè ³ ÿê³ñòü òàêà ùî âàæêî âëîâèòè ñþæåò à ô³íàë îá³ðâàëî ³ ñàì ³ æèâåø ³ ïîëèí ðîçòèðàº ðóêà éîãî çàëèøèëîñü ó ñâ³ò³ äå õî÷åø íàâàëîì ³ ïðîñèø ñåáå íå âåðòàéñÿ í³êîëè òóäè øóêàºø â³äðÿäæåíü àáè íå ÷åðêàñè ³ ñì³ëà ³ ñåðöå ñïèíÿºòüñÿ õî÷å óæå íàçàâæäè ÷åðâîíå ÷åðâîíå ÷åðâîíå ÷åðâîíå à á³ëå *** Âæå äîâãà í³÷ íàäâîð³, àíãåë ì³é, âæå Áîã çàáðàâ óñå, ùî ì³ã çàáðàòè, âæå ÿáëóêî ñêðóòèëîñü, íà÷å çì³é, ëåæàòè ö³ëó í³÷ ñåðåä ê³ìíàòè. ßê äîâãî æèòè, êîëè ì³æ ÷óæèõ, ÿêèì º çóñòð³÷, à íåìàº â³ðè. À ùîäî â³ðø³â ÷è ùå ã³ðøå êíèã ¿õ ìîæå òðè, àëå âæå íå ÷îòèðè. ßê íå ÷îòèðè ³ íå â³ñ³ì, àíãåë ì³é, à äâà ( ÿê³, ÿê ÿ ³ òè, íå ïàðà ) êðèëà ó õìàð³ ÷îðí³é ³ îäí³é, ùî ïðîïëèâàº íåáîì ìîâ ïðèìàðà.

Êàëüì³þñ

2 2005

Ì³é àíãåëå, ëåòè ñîá³, çíèêàé, âíî÷³ äëÿ öüîãî òðåáà çîâñ³ì ìàëî: ö³ äâà êðèëà, ùî º, ³ íåáîêðàé, ³ öåé îäèí, ÿêîãî âæå íå ñòàëî. *** ï³äíÿòè îáëè÷÷ÿ âãîðó òàì ñí³ã àëå õàé áóäå ìîæå ëåò³òèìå êàì³íü ë³òàê ôàíåðà à öå íàä³ÿ ïåðåáèðàº õîëîäí³ öåãëèíè ÿê ÷îòêè òâîÿ õàëàáóäà âîíà âæå âïàëà àëå ñêàçàòè ïðî öå íå âì³º ³ äåíü âæå âïàâ ³ í³÷ íåíà÷å éîãî ðó¿íà äçâ³íîê âõ³äíèé ùî íåìîâ ñ³ðíèê ùî ëåòèòü â ê³ìíàòó âæå âêîòðå çíàºø: òîíêà ³ çàêîðîòêà ïàâóòèíà âîíà í³÷îãî íå ìîæå ³ ¿õ òóò òàêèõ áàãàòî êíèæêè âñå áðåøóòü êîïèòà êðåøóòü ñòî¿òü êàðåòà øâèäêà ïîâ³ëüíà ÷è áîæåâ³ëüíà ÿê êàðòà ëÿæå â ïàðàäíèõ äâåð³ ïå÷àëüíî ãðàþòü ñâî¿ êâàðòåòè â î÷àõ êîíÿêè êîíöåðòí³ ôðàêè òðåìòÿòü ÿê ñàæà êîãî ÷åêàºì? çàêóðèì ðàçîì îáëè÷÷ÿì âãîðó çàìåðçë³ ïàëüö³ íåìîâ ðó¿íà ñìè÷ê³â ³ ë³òåð à öå íàä³ÿ à âæå íàä³ÿ òàêà êîíòîðà ùî ìîæå äîâãî ôàíåðà êàì³íü ë³òàê á³ë³òè *** Ëèøèëîñÿ âòðàòèòè ùå òåáå ³ ïîðàõóâàòè. Òåïåð óñ³. ²ùå á í³õòî í³äå íå ïîäóìàâ, à ÿ âæå çíàþ ïðî öå. Ëèøèëîñÿ ùå çàêðèòè ëåãåíüêî, ÿêùî íå ïðîåêò, òî ïðîöåñ, ³ íàâ³òü ÿêùî ³ùå íå ïðîöåñ, òî øåï³ò öèõ ãîëîñ³â, ÿê³ ëþáèëè ìåíå ïðîñòî òàê çà òå, ùî ÿ äóðåíü ³ í³÷, ùî ìîæíà â ë³æêó âíî÷³ êóðèòè öèãàðêó ðàçîì íà äâîõ îäíó, ùî ìîæíà âäâîõ ãðîçó ïåðåæèòè ³ íàâ³òü êîðîòêó â³éíó, ³ íà ï³âñëîâ³ ï³òè óðàíö³ íà åëåêòðè÷

Êàëüì³þñ

2 2005

íàðåøò³ çâ³ëüíèòüñÿ ÷àñ ³ ìîæíà ñàäèòü íàä ëèìàíîì ñàä àðõ³âè ïåðåòðóñèòè áî ³ ñïàëèòè ñïàëèòè ¿õ æèòòÿ óñ³ì ïðàêòè÷íî âñ³ì äàºòüñÿ òà íå äëÿ âñ³õ ³ ñâ³ò á³ë³º ó á³ë³ì ñâ³ò³ êîðîòêèé ìîâ îçèðíóòèñü íàçàä ³ òðåáà òîá³. æèâè.

Êàëüì³þñ

²âàí ÀÍÄÐÓÑßÊ ÍÅÑÏÎÄ²ÂÀÍ² Â²ÐØ² ÑÒÀÐÈÉ ÐÓÑÒÈÊÀËÜÍÈÉ ÂÅÐË²ÁÐ øóò³ àáî êîìîë³, ÿê êàæóòü íà Ñëîáîæàíùèí³, çàâæäè àãðåñèâí³ø³. íàâ³òü ïðîõîäÿ÷è ìèìî, ìîæíà äîïàñòèñÿ ¿õíüîãî ãí³âó, ñïðè÷èíåíîãî êîëüîðîì, ÷è õîäîþ, ÷è êâ³òêîþ äçâîíèêà â òåïë³é äîëîí³ ïîâ³òðÿ, òàê í³áè äóìêà, íàðîäèâøèñü ó êàìåí³ ëîáíî¿ ê³ñòêè, ó íüîìó æ ³ ðîç÷èíÿºòüñÿ. ìàéæå ÿê ó íèçüêîðîñëèõ ÷îëîâ³ê³â, ÷èÿ äóìêà, çà÷èíåíà â ¿õíüîìó ðîñò³, íàäèìàºòüñÿ, íàäèìàºòüñÿ, íàäèìàºòüñÿ, à òîä³ áàö ³ âñå! ³ ïîâ³òðÿ âèïðó÷óòüñÿ, ÿê ç³ ñâÿòêîâî¿ êóëüêè, ÿêó â³äïóñòèëè, íå çàâ ÿçàâøè õâîñòèêà.

2 2005

Êàëüì³þñ

2 2005

øóòèõ àáî êîìîëèõ, ÿê êàæóòü íà Ñëîáîæàíùèí³, òðèìàþòü íà ïðèâ ÿç³, âèïàñàþòü ïîäàë³ â³ä ñòåæêè ³ áëèæ÷å äî õàòè ïðî âñÿê âèïàäîê ïîõìóðèõ ³ íåäîâ³ðëèâèõ, ÿê íèçüêîðîñëèõ ÷îëîâ³ê³â. PAVUK Virshevi Andrija Bondaria Latynka shklianky najkrasche vidmyvaty kropyvoju todi vony stajut prozorymy, azh naputsovanymy, a zhalkyj solodkavyj duh do samohonu prosyt sia, dribno pokoliuje jazyka i navit pislia tretioji ne vyvitriujet sia, lyshen po chetvertij, koly vzhe ne chutno smaku. todi zavariujesh kavy i, obpikajuchy jazyka, povertajesh jomu vyzhalenyj smak. i lyshe koly huby namatsujut huschu, znovu zvertajesh oko na shklianku i zavvazhujesh u nij malen koho biloho pavuka, jakyj staranno obtsilovuje naputsovani stinky, vyzbyruje reshtky zhaliv chy zhaloschiv

Êàëüì³þñ

²ÌÅÍÀ çà öåðêîâíèì êàëåíäàðåì ÿ ìàâ áè íàçèâàòèñÿ ªëåâôåð³ºì, äðóæèíà Àãàâîþ, ñèí Õðèñàíôîì, äî÷êè Îëåêñàíäðîþ ³ Ìàð³ºþ. ç íèìè áóëî á íàéïðîñò³øå, ÿê ³ ç êóìîì Ðîñòèêîì, ÿêèé íàñïðàâä³ íå Âîëîäèìèð, àáî ç Ïðîöþêîì, ÿêèé íå ªâäîêèì. ³ íàâ³òü êóìà Àíòèá³îòèêà, â³í æå ²âàí ²âàíîâè÷ Ñåí÷óê, ÿêèé ìð³º ïðî âëàñíîãî òðàêòîðà, íå çâóòü Õàðëàìï³ºì, ³íàêøå ÿ ó äèòèíñòâ³ íå âèãàäóâàâ áè éîìó øï³öíàìåíî é íå çóïèíèâñÿ íà òîìó, ÿêå ïàñóº íàéìåíøå. õî÷à íàñïðàâä³ ÿ ìàâ áè áóòè Ìèõàéëîì, òàê ñàìî, ÿê òàòî é îáèäâà ìî¿õ ä³äóñ³, îäíîãî ç ÿêèõ ÿ ìàéæå íå ïàì ÿòàþ, ëèøå ñîëîì ÿíîãî áðèëÿ é ñ³íîê³ñ íà Ìàðòèíþêîâîìó, à äðóãèé ë³ïèâ ³ç ìåíå ëþäèíó âæå òîä³, êîëè ÿ íàéäóæ÷å ëþáèâ òîâêòèñÿ éîìó ïî ïëå÷àõ òàê ñàìî, ÿê çàðàç òîâ÷óòüñÿ ïî ìåí³ âå÷îðàìè ìî¿ äî÷êè ªëèçàâåòà é Ñòåôàí³ÿ.

2 2005

Êàëüì³þñ

2 2005

ÿêèé ò³ñíèé ñâ³ò ó çàò³íêó ñâî¿õ òðüîõñîò ø³ñòäåñÿòè ï ÿòè ³ìåí, ÿêèõ äåùî á³ëüøå, ñåáòî íàñïðàâä³ çíà÷íî ìåíøå, í³æ áóëî çàïëàíîâàíî ¥ÓÌÀÊÈ êàëþæà ñòðàøåííî ïðèâàáëèâà øòóêà, îñîáëèâî ÿêùî çà÷àëàïàòè â íå¿ ó òàòîâèõ ´óìàêàõ ³ç âèñî÷åííèìè õàëÿâàìè, çàêàñàíèìè òàê, àáè ìîæíà áóëî ëåäü çãèíàòè íîãè â êîë³í³. òîä³ óïîä³áíþºøñÿ ñòèõ³¿, ðîçáèâàºø çàï³íåí³ õâèë³ îá ãëèíèñò³ áåðåãè, ñïîñòåð³ãàºø, ÿê êðèøàòüñÿ âàëóíè, ÿê îñòðîâè íàêðèâàþòü òàéôóíè, ÿê âåëèêàíñüêå êàì³ííÿ êîâòàº ðîçáóðõàíà ðÿñíà êàëàìóòü. òè âñåìîãóùèé ó òàòîâèõ ´óìàêàõ, ó êóðòî÷ö³ ç êàïþøîíîì, ï³äâ ÿçàíèì ´óìî÷êîþ ÑÒÐÀÕ æîðñòêà ÷îëîâ³÷à ãðà ãîëèòèñÿ íåáåçïå÷íîþ áðèòâîþ, äîâãî ïóöóâàòè ¿¿ îá øê³ðÿíèé ðåì³íü,

Êàëüì³þñ

äîâãî íàìèëþâàòè ï³äáîð³ääÿ, ìåäèòóþ÷è ïåðåä äçåðêàëîì íà ñóäîðîæí³ ïåðåä÷óòòÿ àäàìîâîãî ÿáëóêà, ð³çêèì õîëîäíîêðîâíèì ðóõîì ï³äíîñèòè ëåçî äî ãîðëà, êîæíîþ ïîðîþ ò³ëà â³ä÷óâàòè, ÿê øêðóìîòÿòü äð³áí³ âîëîñêè, ÿê ïèùàòü ³ ñêðó÷óþòüñÿ íàéòîíø³ øìàòî÷êè ñòåñàíî¿ â òðåì³ øê³ðè, à òîä³ ñòàðàííî ìèòè ðóêè, ñòàðàííî ìèòè îáëè÷÷ÿ, ñòàðàííî ìèòè ëåçî, ñòàðàííî çàëàìóâàòè áðèòâó, ñòàðàííî õîâàòè ¿¿ ó ôóòëÿð, ôóòëÿð ó ñêðèíüêó, ñêðèíüêó â øóõëÿäó, øóõëÿäó íà êëþ÷, êëþ÷à äî êèøåí³, ïîäàë³ â³ä ä³òåé ³ ãð³õà

2 2005

Êàëüì³þñ

2 2005

Òàðàñ ÃÐÈÃÎÐ×ÓÊ ÅÊÑÃÓÌÀÖ²ß ÊÐÀÞ Ö²ª¯ ÍÎ×² Ó ÒÐÎ¯ÑÒÎÃÎ... òðèçóá³âöÿì Ö³º¿ íî÷³ ó Òðî¿ñòîãî ï³äï³ëüíà ñõîäêà «Áàíäåðëåíäó» Ó çãîä³ ç ñîáîþ ³ çâè÷àÿìè íåçâè÷àéíèìè ç³áðàëèñÿ çâ³ñíî íå çà ÷àºì ³ íå çà â³ðøàìè òî ¿ì íå äî ÷îãî áî âîíè ñàì³ â³ðø³ Äèìóº òðàâà æîâòî-ñìàðàãäîâà ðîçðîáëÿºòüñÿ ïëàí çàõîïëåííÿ ïðåçèäåíòà ë³êâ³äàö³¿ æèä³âñüêèõ àãåíò³â âèêóðåííÿ ³ç ëèïîâèõ äóïåë ô³ëîëîã³â-óïèð³â íàéêðàù³ ï³ñí³ ñï³âàþòüñÿ òàêèõ âå÷îð³â ãîðëÿíêó ïëåêàþ÷è: âåñíà ñÿãíóëà òîãî ñâ³òó ïîï³ä çåìëåþ àæ íà ñïîä³ çáèðàþòü âîÿêè áðèíäóø³ à òóò ä³âêè äàäóòü ëþáîâè íàïèòèñü çà ïîìåðë³ äóø³ Îäíèì ñëîâîì â çàòîö³ æèòòÿ ³ ñìåðòè íåìà äî ÷îãî öèõ õëîïö³â ïðèïåðòè À îí òàì â çàêóòêó ï³ä á³ëèìè êàõëÿìè ï ºöà

Êàëüì³þñ

ïàðà âàòð³ ï ÿíèé ÿê ÷³ï ñàì Áîäÿ ²ëüíèöüêèé ã³òàð³ íà çîëîò³é ñòîãðàì³âö³ âîðîæèòü Óñ³ì ¿ì íåçëå âåäåòüñÿ Ãàðíèõ áîã³â ñòåðåæó ²Ç ÖÈÊËÓ «ÄÆÓÐ²Â» 3. ³ ïðîãîðíóâøè ñí³ã ³ ïð³ëó ôîþ ó êðàé ùî çàïàäåòüñÿ çà òîáîþ òàì äæóðà ñïèòü ïî ãîðëî ó âîä³ äå êîìàð³ êóðâàðÿòü íàä âîäîþ òî íå ð³êà òî âèøèòà êîá³òà ùî âèøåïòàëà äæóðó ç òîãî ñâ³òó ùîá â³í ëèöåì àíãåë³â íå ëÿêàâ íà âñ³ ñâî¿ ÷îòèðè ÷îðíèõ ë³òà 7. ÿê â ãîëîâàõ òîá³ óò³õà ñòàíå íåíà÷å çëå çëîä³éñòâî êîíîïëÿíå âèñàäæóþòüñÿ ó äîëèíàõ ìîçêó æ³íêè òà èíø³ ³íîïëàíåòÿíè à ïîñåðåä âåëèêîãî ïîòîïó ïëèº ñìåðåêà íàä ñàäàìè êðîïó é íà êîæíó ãîëî÷êó íàñòðîìëåíà äóøà ùîá òóò çà÷ºòè ùå îäíó ºâðîïó

2 2005

Êàëüì³þñ

2 2005

ÅÊÑÃÓÌÀÖ²ß ÊÐÀÞ «Êîëî Öþðåíÿ ñòàëàñÿ ëèõà ïðèãîäà. Ñåëÿíèí Ìåëàãà òà Àíò³í ×åêèé âèáðàëèñü äî ë³ñó äëÿ ïîëþâàííÿ íà âîâê³â. Íà Ìåëàãó íàéøëè âîâêè, ó êîòðèõ òîé âèñòðåëèâ ³ òàê íåîáåðåæíî, ùî çàì³ñòü âîâêà ïîòðàôèâ ó ñâîãî òîâàðèøà ×åêèÿ, êîòðèé âïàâ ìåðöåì. Êîëè Ìåëàãà öå ïîáà÷èâ, âèñòðåëèâ ç äðóãî¿ ëþôè ñîá³ â ãîëîâó ³ òèì çàãóáèâ ñâîº æèòòÿ...» (Ç àðõ³âíèõ çøèòê³â ´àçåòè «Áóêîâèíà»)

Çèìà ó ëþòîìó... Í³ ñëîâà ïðî ñë³äè âîâê³â ìè íå çàââàæèìî â ´àçåò³. Ñë³äè çàìåòåíî ó ãîëîâàõ... Âåäè ìåíå ó ò³ íàéòÿæ÷³ ³ç çàìåò³â. Âîâêè íàñ³ëè?.. Ôàéíî, æóðíàë³ñò! Âîâêè íàñ³ñòè ìîæóòü íº ëèø â ë³ñ³, à â äåíü âåñ³ëüíèé, ³ â âåëèêèé ï³ñò, ³ â ñíàõ òâî¿õ... Íà òî º ëþôà â ñòð³ñ³! Ìåëàãà òðàôèâ ×åêèÿ... Íåâèçíà÷åí³ñòü ì³ñöÿ êóëü ñòðèïòèçó íà ò³ë³ õëîïà ñâ³ä÷èòü, ùî êóðâè ñôàáðèêóâàëè ôàêòè åêñïåðòèçè. Ñâ³÷àäà âêðèëè ó õàòàõ æ³íêè, êîëè â òðóïàðí³ ðîçòèíàëè òðóïè. Íèðêè êðèâàâ³, êèëè, ïå÷³íêè... â³äáèòî âñå â³ä áîðëàêà äî ïóïà. Ïðî òå íåìà â çàì³òö³ ïèçäóíà, à âèãàäí³: ìîâëÿâ, íåîáåðåæí³ñòü... Çà íàìè ïëà÷å ç-ï³ä çåìë³ òðóíà é êð³çü â³÷êî ñìåðòè çà ïîðÿäêîì ñòåæèòü.

Êàëüì³þñ

×åêèé ìîâ÷àâ... Ìåëàãà ãîâîðèâ (ÿ äðóãîãî äîê³í÷óâàâ ãîëèòè): «Êîëè òîá³ ñâ³ò î÷³ çàñòóïèâ, æèòòÿ ùå ïðè æèòò³ ìîæ çàãóáèòè... Íåìàº ñòðàõó ïîíàä â³ä÷àé. Ç íèì ³ ñâ³òë³ äóø³ íàçàâæäè ïðîïàù³... Ïðèìèðåííÿ ³ç âîðîãîì ñòàðèì º äëÿ ïîëåãëèõ òÿãàðåì íàéâàæ÷èì! Òîìó ³ éäóòü äî ë³ñó... Ó ï³òüìó, äå êîæåí ñàì ñîá³ îäíå íàâðî÷èâ...» Àíò³í çäðèãíóâñÿ... Òî, â³äåé, éîìó íåîáåðåæíèé ñîí ñêîòèâñÿ â î÷³. Ì³é ñï³âðîçìîâíèê äî ñâ³òàíêó ñòèõ... À çäîãàäè, íåíà÷åáòî ïîâñòàíö³, ³øëè íà ïðèñòóï, áî çàáèòî òèõ îáîõ çà ÓÊÐÀ¯ÍÑÒÂÎ â ñèãóðàíö³.

2 2005

Êàëüì³þñ

2 2005

Þð³é ÇÀÂÀÄÑÜÊÈÉ

Z Â²ÐØ² (Â²ÉÍÀ) ß íåíàâèäæó ¿õ! Âîíè í³áè â³äòèíàþòü ìåí³ ïàëüö³. Íåíàâèäæó ¿õí³ ïîñâ³ä÷åííÿ, ² çâàííÿ, ³ ïîñàäè, ³ ïðàâèëà! Õî÷ öÿ â³éíà Ò³ëüêè ñîðîì. (ÍÅÍÀÂÈÑÒÜ) ßê îá³ðâåòüñÿ ñâ³ò, Ùî ¿ì ñêàæó, ßê äèòèí³ íà ñîí? Ùî íàøà Â³ò÷èçíà Çà ñí³ãîì, çà áîÿìè, Çà êðîâ þ ñîëäàò³â? Çà çèìîâîþ í³÷÷þ? Çà ñòðàõîì? Àáî êðàùå áè âòðàòèâ ñåáå? Ç òîãî õàîñó ëåäâå ðîçð³çíÿþ Äîðîãó äîäîìó. Íàùî ìåí³ î÷³, ßê äîðîãè äîäîìó íå áà÷ó, ² íàùî ìåí³ ÿ, ßêùî íå ìîæó ñòàòè Ìàëèì, ÿê ìàêîâà çåðíèíà?

Êàëüì³þñ

(ÍÅÍÀÂÈÑÒÜ) ßê ç òîãî õàîñó âèéíÿòè Â³òåð, ùî âèï³êàº î÷³, Ïðàïîðè íàä ãîëîâàìè ÷óæèíö³â, Ìîãèëè, äå çàñíóëè íàø³ ä³äè, Ïàì ÿòü, íåñòåðïíó ïàì ÿòü Ïðî ìîþ íåñïðèäóìàíó â³äì³íí³ñòü? Ìîÿ êðîâ ïðèõîâóº, íàïåâíå, Çë³ñòü ³ íåíàâèñòü. Ìèðîòâîðöÿì â òàêèé ÷àñ Ïîäîáàþòüñÿ âîéîâíèêè, Ãð³øíèêàìè ïðàâåäíèêè, Öíîòëèâöÿì ðîçïóñíèêè, ² æèâèì ìåðòâ³. (ÍÅÍÀÂÈÑÒÜ) Ìîâ÷àòè. Îáèðàòè ñâ³é òàá³ð ² ñâî¿ çíàìåíà. Òðèìàòè ðÿäè Ñóïðîòè íåâ³ãëàñ³â. Âáèâàòè, Âáèâàòè ùîäíÿ. Ïîò³ì íàìàãàòèñÿ çàáóòè ² ìîâ÷àòè. Ìîâ÷àòè Âñå æèòòÿ. Âñå æèòòÿ Ìîâ÷àòè. Ìîâ÷àòè âñå Æèòòÿ. Æèòòÿ âñå Ìîâ÷àòè. Æèòòÿ.

2 2005

Êàëüì³þñ

2 2005

(ÍÅÍÀÂÈÑÒÜ) Àáî í³÷îãî. Àáî êíèæêè íåñòåðïí³. Àáî ÷îðò³â êîìï þòåð. Àáî áåçê³íå÷íèé ðå´´³. Àáî íàðêîòè÷í³ ìàíòðè. Àáî ÿ í³ ç êèì íå ìèðþñÿ. Àáî ÿ í³÷îãî íå ïàì ÿòàþ. Àáî ï³äïàëþþ ñâ³é ïàñïîðò. Àáî ïåðåñòàþ ãîâîðèòè. Àáî ñòàþ íåñòåðïíèì. (Ã²ËÜÇÈ) ß äîñ³ íå ìîæó ïîâ³ðèòè, Ùî ì³æ íàñ âæå êîãîñü íåìà, ² íåìà óêðà¿íö³â, ³ íåìà âæå í³êîãî. ß ç-ï³ä ëèñòÿ âèøïîðòóþ Çà³ðæàâ³ë³ ã³ëüçè. Ïðîáà÷òå ìåí³, õòî çàãèíóâ ìîëîäøèì çà ìåíå, Ïðîáà÷òå... (ÒÀÍ² ÐÎÌÀÍÊÎ) Äîðîãà â³ä òåáå äî ìåíå, ßê ñòóê³ò ñòàðî¿ êðàâ÷ó÷êè, Çàïàõ çåìë³ ³ êîíåé, Ðîçìèòà äî êàìåíþ äîðîãà. Àáî òâ³é ñóñ³ä â³÷íîï ÿíèé, ² ïàí Âàñèëü, ùî âñå æèòòÿ ïðîðîáèâ íà áóäîâ³, ² ùå òîé ç Â³ííèö³, ùî íàæèâñÿ íà âîäîïðîâîä³, À ìîæå ³ òüìà, ùî ñ³ëà ìåí³ íà ïëå÷å, ² ñîâà íà ÿñåí³, ² ÷àé ³ç ìåë³ñè, Ùî éîãî íåäîïèâ ì³é òàòî.

Êàëüì³þñ

(ÂÁÈÂÀÒÈ) «Íå êàøëÿé, õàé â ïàðêó â³äêðèâàºø ïëÿøêó ïèâà, Âñå ìîæå ââ³ðâàòèñÿ, â òåáå õâîð³ ëåãåí³, Çàâòðà çíîâ âñòàâàòè ³ äî óí³âåðñèòåòó». ß éîãî áà÷èâ, ÿê â³í ñèä³â íà ëàâö³ ì³æ äâîõ ïàíü, Óñì³õàâñÿ, òðèìàâ ñâîþ âàë³çêó íà êîë³íàõ, Â íüîãî ð³äåíüê³ âóñà ³ ãðóáèé ñâåäåð, ß íå ÷óâ, ùî â³í ãîâîðèâ, ÿ çàêàøëÿâñÿ, ² ñ³â íà êîëîäó ì³æ äåðåâ. ß òàêîæ áóäó âáèâàòè çà ñâîþ Â³ò÷èçíó, Ðîçäåðòó ïàñòîðàìè, ñâÿùåíèêàìè, âîæäÿìè, Ïðåçèäåíòàìè, ïðîïîâ³äíèêàìè, áîãàìè, ïîåòàìè... (ÄËß ÌÅÍÅ) Õòî äëÿ ìåíå ïåðåì³ã â ò³é â³éí³? Í³õòî íå ïåðåì³ã, áî ìîÿ çåìëÿ ðîçòîïòàíà. Æèä ÿêèéñü â ïîäåðòèõ ìåøòàõ äèâèòüñÿ íà ìî¿ êðîêè, ³ ìåí³ áàéäóæå äî ñåáå. (ÊÐÎÂ Ç ÏÀËÜÖß) Õ³áà ÿ ùîñü çàáóâ? Ðîáëþ â æèòò³ ïîìèëêó çà ïîìèëêîþ? ² òèñíåòå ìåí³ ðóêó. Íåõàé äóìàþòü íà ñåáå, äóìàþ, à íàñïðàâä³ ùî ÿ çðîáëþ? Äèâëþñü ì³ñÿöü ãîñòðèé, ÿê øïèëüêà. Íå õî÷ó ñïèíÿòè êðîâ ç ïàëüöÿ. Íå õî÷óòü ðîçóì³òè, À æ ìîæó ïðîæèòè áåç â³ðø³â...

2 2005

Êàëüì³þñ

2 2005

(ÌÎÂ×ÈÒÜ) Öåé ñâ³ò ðîçïîâ³ä³, ñëîâà. ² âîãíèùå ãàñíå, çãîðÿþ÷è. Õâîð³þ, ùî ÿ óêðà¿íåöü, ³ í³êîìó íå äîâ³ðÿþñÿ. Ëþäèíà ç âè¿äåíîþ ñåðåäèíîþ ³ òâåðäèìè, ÿê êàì³íü, ðóêàìè. «Íå ï³ä öþ ï³ñíþ éøëè îô³öåðè!» Íàñïðàâä³ ìîâ÷èòü, ³ ïîëóì ÿ íà ëèö³. (Í²×ÎÃÎ ÍÅ ÇÍÀÞ) À ìîæå êîëèñü áóäó çíàòè, Ùî òî º äâåð³ çàêðèò³ ³ çàãóáëåíèé êëþ÷, ² âèáèò³ çóáè, ³ íåñïîê³é íåñòåðïíèé, ² ñïàëåí³ êíèãè, ³ çàïàõ â³òðó, ² ñí³ã íà îáëè÷÷³, ³ ñí³ã íà êóëåìåò³, ² ùî òî º ñìåðòü, êîëè õòîñü ùå íà òåáå ÷åêàº, Çàñòåëÿº ë³æêî, ïðàñóº ñîðî÷êè... Íèí³ íàïèøó, ùî í³÷îãî íå çíàþ.

Êàëüì³þñ

Äìèòðî ËÀÇÓÒÊ²Í ÂÑÅ ÏÐÎÑÒÎ: ÂÈÂ×ÀÉ ÑÂÎÞ ÐÎËÜ *** ç ¿æ ðàíêîâó ïîðö³þ ëþáîâ³ êíîïî÷êó íàòèñíè áóäóòü çì³íè... íåðåñòÿòüñÿ ëþäè ³ãðàøêîâ³ âåñíè íàñóâàþòüñÿ íà çèìè ³ñòèíà â áàãåò³ ÷è â ïàêåò³ ³ íà ë³íçè ñõîæ³ î÷³ êàð³ ìåô³ñòîôåëü ãðàº íà êëàðíåò³ ðàáèíîâè÷ ãðàº íà ã³òàð³ ³ òàêà çàíåäáàí³ñòü íàâêîëî ìàéæå ï³ñëÿ êîæíî¿ â³äëèãè... ïàì ÿòàºø ìè çáèðàëè çîð³ íàâ³òü á³ëüøå ìè ÷èòàëè êíèãè íàì áóëî íàïèñàíî... íàðåøò³ íàø³ ñåñòðè âñå îäíî ïî âóõà öå âàæëèâî äðóãà àáî ïåðøà íåâàæëèâî ñüîìà àáî äðóãà êîæíà ð³÷ çàñâ³òèòüñÿ ó ñëîâ³ íàâ³òü ÿêùî çáîëåíî ÷è ñêðóòíî... ç ¿æ ðàíêîâó ïîðö³þ ëþáîâ³ çãîëîäí³ºø âèìàãàé íàñòóïíó

2 2005

Êàëüì³þñ

2 2005

Á²Ë² ËÞÄÈ ÷åðãîâèé ñí³ã îäèí ç îñòàíí³õ ö³º¿ çèìè ï³ä íîãàìè ìîêðî ñëèçüêî íåíàä³éíî ëåäü ïîì³òíà êðèæàíà øê³ðà îáëè÷÷ÿ ìîëîäîãî îõîðîíöÿ í³÷íèé àâòîáóñ ï³äáèðàº ðåøòêè îáðàíèõ íà îêîëèö³ ñâ³òó òÿãíåòüñÿ âèäîâæóºòüñÿ ÿêîñü òîíêî îñü-îñü îá³ðâåòüñÿ íå îáðèâàºòüñÿ... á³ëà ëþäèíà çà á³ëîþ ñò³íîþ ö³º¿ íî÷³ âñ³ ëþäè á³ë³ äâ³ðíèê ç ëîïàòîþ âèõîäèòü íà äâ³ð í³êóäè íå ïîñï³øàº ÂÅ×²ÐÍ² ÂÈÏÀÄÊÈ ÷åòâåðî ðîçëþ÷åíèõ ï³äë³òê³â ó êîðîòêèõ øê³ðÿíèõ êóðòêàõ ëóïöþþòü ï ÿíåíüêîãî äÿäüêà ÿêèé ³ áåç òîãî ëåäâå òðèìàâñÿ íà íîãàõ í³ñ ó þøö³ ìîæëèâî çëàìàíèé ÷åðåâèêè ó þøö³ â êðîâ³ â êðîâ³ ÿ äóìàþ âè áà÷èëè

Êàëüì³þñ

íàïåâíî òî÷íî... àðîìàò ãàðÿ÷î¿ êàâè íàïîâíþº êóõíþ ñèëüíà êðà¿íà äóæå ñèëüíà êðà¿íà ÌÀÐØÐÓÒÍ² ÊÀÐÒÈ ³íø³ òåáå çãàäàþòü ÿê çãàäóþòü ïðî âèð³çêè ç ´àçåò âîíè çäàâàëèñÿ ö³êàâèìè ïðèíàéìí³ ö³êàâ³øèìè í³æ ïðîñòî ïàï³ð àëå ïàï³ð ìàãíåòèçóº øåðåõîì äâ³-òðè ïîñì³øêè ³ âæå äîáðå âàæêî ðîçðàõîâóâàòè íà ÿêåñü êîõàííÿ ÿêùî äèâèøñÿ ç ñåðåäèíè ïîðîæíüî¿ êóë³ æ³íêà ÿêà ñèäèòü íàâïðîòè òåáå ïðîñâ³òëþº òåáå öåé æîðñòîêèé ðåíò´åí ìîæå ðîçêëàäàòè íà íèòêè ïîðòüºðè íàéáëèæ÷î¿ íî÷³ ³ ÿêùî ì³ñòî íàëåæèòü òàêñèñòàì êîìó íàëåæèìî ìè? äèâí³ ëþäè îòî÷óþòü ìåíå îñòàíí³ì ÷àñîì: àëüòåðãëîáàë³ñòè òðàíñâåñòèòè á³ëîðóñüê³ äèñèäåíòè á³æåíö³â ç á³äíèõ îêîëèöü á³ëüøå í³æ á³æåíö³â ç òîòàë³òàðíèõ êðà¿í àëå í³ÿêî¿ ð³çíèö³ ó çîâí³øíüîìó âèãëÿä³ ëèøå ïðèíèçëèâå çáèðàííÿ ì³äíèõ ìîíåò ÷àñó

2 2005

Êàëüì³þñ

2 2005

êîæåí ìîæå íà ùîñü ñïîä³âàòèñÿ êîæåí ìàº íà ùîñü ñïîä³âàòèñÿ ³ íîãè ñòÿãíóò³ ñïîä³âàííÿìè éäóòü ïî çåìë³ ÿêà ðóõàºòüñÿ âåñü ÷àñ ç ïîñò³éíîþ øâèäê³ñòþ âåñü ÷àñ ó çâîðîòíüîìó íàïðÿìêó ÄÐÓÃÀ ÏÎËÎÂÈÍÀ ÍÎ×² ñâ³ò ìàº çì³íþâàòèñÿ òîìó çì³íþºòüñÿ ò³í³ ïåðåõîæèõ ðîáëÿòü ¿õ â÷åòâåðî á³ëüøèìè òîáòî âåëèêèìè àëå æîäíî¿ äóìêè íå ïðî÷èòàºø ÷åðåç â³êíî òîðêíåøñÿ ãóáàìè ¿¿ ï³äáîð³ääÿ òåïëà ³ñòîòà äóæå òåïëà íà äîáðàí³÷ öüîãî ìîæíà íå ãîâîðèòè âçàãàë³ ÿêùî ãîâîðèòè ìåíøå ùåçàº ðèçèê ñêàçàòè çàéâå... ñåðöå á ºòüñÿ ó ñêëî îáð³þ àáî ïðîñòî á ºòüñÿ ñåðöå *** âåñíà ðîçïðàâëÿº íàïîâíåí³ ðóñëà í³êîìó íå ñêàæå âñþ ïðàâäó ðèáàëêà ÿê äèâèòüñÿ ìàéæå êîâòàþ÷è óñì³õ

Êàëüì³þñ

ðîçðóáàíà ìîâ îñåëåäåöü ðóñàëêà ³ ñë³ä óãîð³ ïðîðîñòàº ïîâ³ëüíî ìîâ çì³ñò ëèøå ëåäâå çíàéîìî¿ ìîâè äîïîêè ïî õìàðàõ áëóêàþòü âñåñèëüí³ íàáèò³ òðàâîþ ñâÿùåíí³ êîðîâè ³ í³áè æèòòÿ çàâèñàº íà íèòö³ òàê òîñêíî ³ òîíêî ùî íàâ³òü íå ðâåòüñÿ ³ ñëóõàº ÷àñ ³ç ö³êàâ³ñòþ âáèâö³ ÿê äèõàº Áîã ì³æ óäàðàìè ñåðöÿ *** ÿ êàçàâ: çíèêàòè í³áè ñòàâèòè çàïèòàííÿ ³ â³äïîâ³äàòè ìîâ÷êè àëå áåçê³íå÷íî äîâãî ñàìå òàê áåçê³íå÷íî äîâãî ÿ ì³ã áè äèõàòè ¿¿ îáëè÷÷ÿì... êîëè òåëåôîíí³ êàðòêè ÷îìóñü çàâæäè ãóáëÿòüñÿ íàáàãàòî ðàí³øå í³æ òðåáà êîëè åëåêòðîíí³ ëèñòè ïîâåðòàþòüñÿ íå âèòðèìàâøè íàïðóãè ñë³â âîíà á³æèòü íàä ð³êîþ òàê ìîâ íàñïðàâä³ ìîæíà á³ãòè íàä ð³êîþ ³ ÷àñ çì³íþº ãîäèííèêè à êèøåí³ íàïîâíåí³ ñïîãàäàìè íà÷å áèòèì ñêëîì ÷àñ çì³íþº ãîäèííèêè à ìàëåíüêà ôàðáóº âîëîññÿ ¿æ ñîá³ êàíàïêè ³ëþç³é ïèé ñîá³ äæèí-òîí³ê ðîçëóêè

2 2005

Êàëüì³þñ

2 2005

íåáî çàòÿãíåòüñÿ ïàâóòèíêàìè ³ âíî÷³ çãîðàþ÷è ó ÷åðãîâ³é ïîðîæíå÷³ âîíà ïîö³ëóº DJ-ÿ íà ùàñòÿ áóäå ¿é ùàñòÿ *** êëîíóâàííÿ ïåéçàæ³â íåáåñí³ ìîñòè ïîäîðîæíüîìó â³òåð ñïàñåííîìó øëÿõ íàø³ êðèëà ïîñò³éíî âîë³þòü ðîñòè í³áè çãðà¿ ïîæåæ íà ëèïíåâèõ ïîëÿõ òè çáèðàºø ó æìåí³ ï³ñîê ïî÷óòò³â ñïåðøó ìîêðèé ï³ñîê ïîò³ì ïðîñòî ï³ñîê ïðèëèïàº äî ïàëüö³â ÿê ãîëîñ äî ñë³â ÿê äî ãîðëà êîâòîê ³ êðà¿íà òâîÿ ÷è ñâèíåé ÷è êóëüáàá ³ êîõàííÿ òâîº ÷è ³ñòåðèê ÷è çðàä ö³ óìîâí³ êîðäîíè çàìàöàíèõ ìàï íàðêîòè÷íèõ ïðîçð³íü ìîëîäèé çîðåïàä òàê ïðîæåêòîð êð³çü íàøàðóâàííÿ ð³êè ëîâèòü ñïèíè êîëþ÷³ ñïîëîõàíèõ ðèá... íàø³ êðèëà ïîñò³éíî âîë³þòü ðîñòè àëå ³íîä³ âãëèá ³ ó ðóñ³ ó æåñò³ âáà÷àºòüñÿ çíàê ³ â êóòî÷êàõ î÷åé çàêèïàþ÷à ì³äü... ÿ ãîòîâèé äî áîþ ÿ áà÷ó â³òðÿê... â³í ëåòèòü

Êàëüì³þñ

2 2005

*** æèòòÿ ÿêå ñïî÷àòêó çäàâàëîñÿ ðîê-í-ðîëëîì ïîò³ì ðåéâîì ñòðóñèëî ïðàõ ç ÷åðåâèê³â íèí³ âîíî ñòàº äæàçîì àñôàëüò íàãð³âàºòüñÿ â³ä ïîòóæíîãî êðîâîîá³ãó ïåðåõðåñòü ïîâåðòàþ÷èñü íà ñâ³òàíí³ ðîçóì³ºø ³äåø ³íøîþ äîðîãîþ íàâ³òü ó öüîìó ì³ñò³ ÷è¿ ëåãåí³ ñòèñêàþòüñÿ ç òâî¿ìè ìàéæå ñèíõðîííî... çíàºø ðîçá³æí³ñòü çðîñòàº ç ðîêàìè çíàºø ì³ë³ö³îíåðè êîëèñü ïåðåòâîðÿòüñÿ íà ðîáîò³â çíàºø íàøà çàáîðãîâàí³ñòü çà ñâ³òëî ïåðåá³ëüøèëà ïðèïóñòèì³ àâàíñè ³ ç ñåáå íå âè÷àâèø ³ íà áàçàð³ íå êóïèø ³ ò³ëüêè ïàëüö³ çáèðàþòü ðåøòè ó çâîëîæåíîìó ïîâ³òð³ ÿ çàâæäè õîò³â ñêàçàòè ïðî íàéãîëîâí³øå àëå ñò³ëüêè ÷àñó ìèíóëî ùî ÿ ÷óþ ò³ëüêè äæàç äæàç äæàç ó çàö³ëîâàíèõ êîðîç³ºþ àðòåð³ÿõ âîäîãîí³â ñâ³òëîâèé îêåàí ëþáîâ³ ìåðòâå ìîðå æèâî¿ âîäè... ñë³ïà áàáóñÿ âåøòàºòüñÿ ïî ê³ìíàò³ âîíà ïðèéìàº ñèãíàëè ó íå¿ äîâãà êîñà ³ âåëèêå ìàéáóòíº

Êàëüì³þñ

***

2 2005

À Õàðê³â çíîâó ìàðåâîì ñòàº... Ð. Òðèôîíîâ

âîêçàë áåçáîë³ñíî çíèêàº öå ì³ñòî ìàðåâîì ñòàº... ³ òà ÿêà âæå íå êîõàº ³ òà ÿêà ³ùå âäàº ³ òà ÿêà ïðàêòè÷íî ìàéæå... ðîçãîéäóºø ñâî¿ ñí³ãè... ùîñü îáíàä³éëèâî íåñïðàâæíº íåìîâ ïðîáà÷åí³ áîðãè òà ÷àñ âèêëüîâóº ïå÷³íêó ñòèñêàº ñâ³òëî òÿãíå ò³íü íåäáàëî ñòðóøóþ÷è ñ³ðêó íà êðîâîâèëèâè ïðîçð³íü ³ òà ÿêà ³ùå êîõàº ³ òà ÿêà âæå íå äàº... êîëè íàïåâíî õòîñü ïðîãðàº ÿ áóäó ç òèì õòî ïðîãðàº ùîá çàäèõíóòèñü â³ä ëþáîâ³ âòîïèòè ëåãêî í³÷ ³ ñîí àëå ïðèõîäÿòü âèïàäêîâ³ ³ ï þòü äî ðàíêó ï³ä øàíñîí ³ ùîñü óïåðòî íå ìèíàº äîïîêè ñ³þòüñÿ ñâ³òè äîïîêè á³ëèì çàì³òàº çàâ÷àñíî ñïàëåí³ ìîñòè

Êàëüì³þñ

2 2005

*** ïàêèñòàíñüêèé ìàëþê óïîâ³ëüíþº ì³ñÿ÷íå ñÿéâî ó ïðîçîð³é ê³ìíàò³ íà ñò³íàõ ðîñòóòü êîëîñêè òà êèøåí³ äîð³ã íàäòî ðâàí³ ùîá âòðèìàòè çàéâ³ ³ íåâì³ëî ïðèêëåºí³ äî ãîðèçîíòó ç³ðêè ÿ áè ì³ã ùå òàê äîâãî òàê äîâãî ñòîãíàòè ïðî òåáå âèâåðòàòè ñóãëîáè íàâðÿä ÷è ïîòð³áíèì ñëîâàì àëå ñåðöå áëóêàº ì³æ íåäîðàõîâàíèõ ðåáåð íàäòî â³ëüíî ÷è íàäòî ñàìîòíüî ÷è ÿê éîìó òàì? íàø³ äîáð³ ïòàõè âì³þòü áèòèñÿ äçüîáîì ó ñòåëþ íàø³ ìóäð³ æ³íêè ìàþòü ë³êè â³ä êîëîòèõ ðàí... ïàêèñòàíñüêèé ìàëþê ùå í³êîëè íå áà÷èâ ïóñòåëþ áî ñë³ïèé â³ä ïî÷àòêó òà â íüîãî º ñâ³é ïàê³ñòàí ³ òàê çèìíî âíî÷³... íàäòî äîâãî ÷è íàäòî ñïîê³éíî à â ðîçëóö³ ñìà÷í³øå ñïîêóñà íóäüãà àëêîãîëü... àëå ³ãðè áî ìè òàêè ãðàºìî ñõîæ³ íà â³éíè ðîçïîä³ëåíî ðîë³ âñå ïðîñòî: âèâ÷àé ñâîþ ðîëü ÎÑÈ ÏÎÂ²É 2 äðóãèé ñí³ã çóñòð³÷àº ìåíå ó ì³ñò³ äåðåâà ÿêîãî ðîñòóòü ùîá íà íèõ íå çâåðòàëè óâàãè ÿ íå áóäó êîëàìè ³ãðàøêîâî¿ çàë³çíèö³ âðàæàþ÷à ð³çíîìàí³òí³ñòü îáåðòàºòüñÿ ñîíöå àëå î÷³ éîãî çàâåëèê³ ³ ÿ çíàþ òè íàïåâíî ïîáà÷èø ìåíå éìîâ³ðíî ñàìå ñüîãîäí³ îñü ÿ çàáèòèé òðàìâàé íà ïåðåõðåñò³ îñü ÿ ðàíêîâà ´àçåòà ç êðîñâîðäîì ³ ãîðîñêîïîì

Êàëüì³þñ

2 2005

îñü ÿ ï³òáóëü ïðîá³ãàþ ïàðêîì áåç íàìîðäíèêà ³ õî÷ áè ùî ìåí³ à îñü ÿ ëºðà ç ÷åðâîíèì âîëîññÿì ùå òðîõè çàêîõàíà ó ëàçóòê³íà ³ íàäòî êðàñèâà ùîá æèòè ÿê âñ³ òîìó äî ïîáà÷åííÿ... àëå ñí³ã â³í ðîñòå ï³ä íîãàìè âðåøò³ ðåøò ÿêùî õâîðèé äóæå õî÷å æèòè æîäåí ë³êàð éîìó íå çàâàäèòü òåñòóâàííÿ çàâåðøåíî çàïèòàíü íå ëèøèëîñÿ íîâîð³÷í³ ïåòàðäè îñâ³òëþþòü íåáî çàëèòå ãóñòîþ ñìåòàíîþ òåñòóâàííÿ íà â³ä÷àé (çíîâó ìàáóòü çáðåõàâ) ³ ë³òàþ÷à òàð³ëêà øâèäêî¿ âå÷åð³... ïåðåòðàâè öå ïåðåòðèâàé âèòðèìàé íå äçâîíè â³äïîâ³äàé ìîâ÷êè ÑÎËÎÄÎÙ² ÄËß ÏËÀÇÓÍ²Â âèâ÷àºø ïîòàé ìåðòâó ìîâó í³áè òî é íå çíàäîáèòüñÿ à âñå æ òâî¿ î÷³ çàñë³ïëåí³ ñí³ãîì ìîº ïîìåøêàííÿ çðîáëåíî ç ðóäî¿ ãëèíè

Êàëüì³þñ

êàæóòü íà Ð³çäâî ìîæíà õîäèòè ïî âîä³ àëå ñïàñ³ííÿ íå ãàðàíòîâàíî âèâ÷àºø ïîòàé ìåðòâó ìîâó ñïðàâà ïîòðîõó ïðîñóâàºòüñÿ äåÿê³ ñï³âçâó÷÷ÿ âæå âîðóøàòüñÿ íà âèäèõó òè âñå ðîçóì³ºø àëå âòîìëåíà íàø³ ïîãëÿäè íå ðèìóþòüñÿ ïðîùàºìîñÿ ÿê çàâæäè íå çàáóâàé âèìèêàòè ñâ³òëî ïîëèâàé êâ³òè ñòàðà ãàäþêà *** 120 õâèëèí ÿ ïðîâ³â ó òîâàðèñòâ³ öèõ ëþäåé 120 õâèëèí âîíè ãîâîðèëè ïðî ¿æó ïðåäìåòîì äèñêóñ³¿ áóëè: îñîáëèâîñò³ íàö³îíàëüíî¿ êóõí³ ïåðåâàãè ³ â³äì³ííîñò³ êóõí³ îð³ºíòàëüíî¿ âåãåòàð³àíñòâî (ñìàæåí³ êóð÷àòà íåùîäàâíî áóëè æèâèìè âîíè á³ãàëè áàâèëèñÿ êîõàëè îäíå îäíîãî ïî ÷åðç³ íåâòîìí³ ³ æèòòºðàä³ñí³) òàêîæ éøëîñÿ ïðî ä³ºòè ³ ïðî ö³íè çâè÷àéíî æ ö³íè òåìè âèêëèêàëè æèâå çàö³êàâëåííÿ ãîñòð³ ñóïåðå÷êè âèíèêàëè íàâêîëî íàéá³ëüø íàáîë³ëèõ ïèòàíü

2 2005

Êàëüì³þñ

2 2005

÷àñ â³ä ÷àñó ÿ äèâèâñÿ íà ãîäèííèê ï³òè îäðàçó áóëî íåçðó÷íî (çíàéîì³ çíàéîìèõ ïîâàæí³ ëþäè) ìàðèíîâàíèé áîëãàðñüêèé ïåðåöü ñò³êàâ ïî çàõ³äíèõ êâàðòàëàõ æèðíèìè çîëîòèñòèìè êðàïëÿìè ì. Êè¿â, 2004 ð.

Äìèòðî ÔÐÎËßÊ Â²ÐØ² *** íàêðåñëèëè ³ âèéøëî ÿê ³ â÷îðà êîðîíà ïîëå ñìåðòü âåñíà ïðèö³ë á³æèø âïåðåä ³ çðàïòà äóìêà õâîðà ÷è íå íà òåáå â³í íàâåäåíèé ³ ïèë ³ â³òåð âæå çðèâàº êðîâ êîðîíè ³ ò³ëî â³ä÷óâàºòüñÿ êð³çü ïðàõ îñòàííüîãî í³ìîãî çàáîáîíó òè âèïèâ ê³ëüêà êðàïåëü íà ñâÿòàõ ùîñü òÿãíåòüñÿ ðóêà äî åøàôîòó ³ ÿêîñü ë³âà íà ïëå÷³ òðåìòèòü íå îáåðòàºøñÿ áî ãóáè âæå øåïî÷óòü çàãóñëèì õîëîäîì ïîòÿòó ðàºì ìèòü ³ ïîñòð³ë ³ â³äæàõíóò³ îá³éìè ³ ñîíöå ÷îãîñü ëèïíå äî ê³ñòîê ÷åðâîíèé ïîï³ë âêðèº ñí³ãîì ñòèãìè ³ âïàäå ò³ëî â ïîäèõ ïåëþñòîê

Êàëüì³þñ

*** ïðèïóñòèìî ÿ ì³ã áè áóòè êðàùèì â ñîëîí³ì â³òð³ íà òâî¿õ âóñòàõ òà çíîâ ñò³êàº ï³ò õîëîäíèé â ïðàùó ³ ÿ äèâëþñü ÿê òè øóêàºø øëÿõ ðóêàìè â³ëüíèìè äå ñòèíóòü á³ë³ ðàíè ïðèãîðíåøñÿ äî æäàí³ íàäçóñèëü ³ äå æ âèñîêå ÷óþ ëèø ìåìáðàíè à ñåðöå ùî ìîâ÷èòü áåç ñåðöÿ øòèëü *** çàñòåðåæè ¿¿ â³äíîñèòè ïîðîæíº ñòóëèòè ïàùó â ò³ëî öå æ íå âíåñòè êðîê íå ìîæíà éîãî âèêèíóòü íå ìîæíà ðîçòë³ëå â÷îðà ³ç íåòë³ííèõ ïåëþñòîê ïî äåðåâ ÿíèõ áî ïëîäàõ çàãóñëèì òðîìáîì íî÷óº ëåòàð´³ÿ ïî îñåëÿõ ïàâóòèíü çðèâàº ïåðåãð³òó â íåá³ ïëîìáó ñò³êàº ñïðàãà ³ êîðîíà íå ñòèñêàº ò³íü ³ ç êðîâîæåðíèõ ìîëîõ³â ïîòðîõó áîã³â ë³ïèëè â íåòðèùàõ äîãìàòó õîò³ëè ùîá ïåðâ³ñíå çíîâó âñîõëî ³ ³äîëè ïîçëèçóâàëè ´ðàòè à õòî ïðèí³ñ ³ õðåùåííÿ ³ ñèëó ìî â³ä³éøîâ ³ ¿ì áóëî ÿêðàç òà â³ðà ò³ëüêè ñòðàõ ëþäñüêèé ³ âáèëà à ìè éîãî çàëèøèìî àíôàñ *** âîíà ñïàòè íå ìîæå ñàìà à ÿ ç íåþ íå ìîæó áóòè ìàëåíüêà ä³â÷èíêà êðîâ³ íåìà à òè õî÷åø òàê ìóæíüî çàñíóòè ùîá ïî âåíàõ ðîçëèâñÿ ñ³ê ÷è íåíàâèñò³ ÷è ëþáîâ³

2 2005

Êàëüì³þñ

2 2005

çíîâó ñîíöå ñòðèáàº óá³ê à òè çìîæåø ñòðèáíóòè áåç êðîâ³ òè ìàëà òè ïîâèííà ïî÷óòè ÿê ÷åðâîíå äî òåáå ³äå äå æ òè áóäåø ³ äå òîá³ áóòè ïðîêèäàéñÿ â ñêðèâàâëåíèé äåíü *** íå çàéìàéòå çð³çàíå íàøåñòÿ ïåðåõîäè íå âåäóòü ó ðàé ³ äî â³÷íîñò³ íå ïðèâåäå ñ³ºñòà òîæ íå äóìàé ïàäàé ÷è ñòð³ëÿé ðóêè çíàþòü õîëîä òîé íà ñìàê î÷³ ïàì ÿòàþòü íåáóòòÿ âèáà÷ ïðàâäà âæå òåáå íåìà òâ³é êâèòîê òà íå ç òâîãî æèòòÿ *** ÿê âèãèí äî âèãèíó ãóáè äî ãóá çàòèñíåí³ çóáè ³ ñòîìëåí³ ðóêè äèâèëèñü íà ñîíöå âñì³õàëèñü äî ðóê ³ ðóêè ò³ çíàëè äå ïðèñòðàñò³ çâóêè äå ñòîìëåíèì ò³ëîì çí³ìàþòü ïîêðîâ äå êðîâ îáï³êàº ³ ïîäèõ òàìóº â³ääàòè óñå çà øàëåíó òó êðîâ ³ çíàòè ÿê ñâ³òëî ó ãðóäè ïðÿìóº *** òåìí³º ñîíöå ³ çíàäâîðó ìè âæå íå áà÷èìî ñåáå äå à´³äåëü ³ äå ´îìîððà ÿêèé ñîäîì ÷è¿õ íåáåñ äîâêðóæ â³ä êðîâ³ ìèþòü ðóêè à çàïëÿìîâàí³é äóø³

Êàëüì³þñ

ñï³âàþòü õîðîì á³ë³ êðóêè êðè÷àòü ñòèíàéòå õðàì ìåðù³é à õðåñò ïîðîæí³é ³ âæå âêîòðå çí³ìàþòü íå òîãî õðèñòà ëèøèëîñü ñîíöå çíîâó ìîêðå ÷åðâîíà ïëÿìà âçäîâæ ìîñòà *** çíîâó õîëîä òðèìàþòüñÿ ðóêè ïåðåâ³ðèòè á ùå ðàç òåïëî í³÷ ñòèëåò ïåðåêðó÷åí³ çâóêè ïîâåðòàéñÿ áî âñå âæå áóëî íå â³äõîäü ÿ áåç òåáå íå êðèêíó íå ç³ðâóñÿ íà çàéìàíèé áðóê êðîâ íàðîäæåííÿ òè çíîâó âñòèãíåø çíàºø òåìðÿâî áóäåì ³ òóò *** àíòåíè äèâëÿòüñÿ ó íåáî ì³ñòî ïîâíå àíòåí ñóìí³ òà òðèìàþòüñÿ æèâóòü öèì óòðèìàííÿì õîäÿòü íà ðîáîòó âèïëàâëÿþòü ñîí ïåðåõîäÿòü äîðîãó òàì äå íå ìîæíà ñòð³ëÿþòü â ïîâ³òðÿ ¿äÿòü õâèë³ ³ õâèë³ ç ¿äàþòü ¿õ ì. Äîíåöüê

2 2005

Êàëüì³þñ

2 2005

ÏÐÎÇÀ

Êàëüì³þñ

2 2005

Îëüãà ÄÅÐÊÀ×ÎÂÀ ÏÎÌÀÐÀÍ×ÅÂÀ ÒÐÀÂÀ Âèÿâëÿºòüñÿ, ìîæíà ÷îãîñü ÷åêàòè á³ëüøå, í³æ ïîâåðíåííÿ ð³äíî¿ ëþäèíè, ç æàõîì ïðîêèàäòèñÿ ³ íå çíàòè, ó ÿê³é êðà¿í³ òè ïðîêèíóëàñü, ³ äóìàòè, ùî áóäå ç òîáîþ, íèì, âàìè, ÿêùî... À ùî áóäå, Àäàìå? Àäàì ïðîêèäàºòüñÿ, ïîç³õàº (â³ä ñíó? äóðíîãî ïèòàííÿ?), ö³ëóº ³ îá³öÿº, ùî ç íàìè í³÷îãî íå òðàïèòüñÿ. ß ÷îìóñü éîìó íå â³ðþ. Â³í ãîâîðèòü, ùî öå ì³é äðàìàòèçì ³ íå òðàäèö³éíå ñïðèéíÿòòÿ ñâ³òó âèíí³ ó âñüîìó. à âçàãàë³-òî, ÿ çâè÷àéíà ä³â÷èíà, ÿêó íåñòà÷à ãðîøåé íà êîëãîòêè ïåðåéìàº á³ëüøå, í³æ ïîë³òè÷íà ñèòóàö³ÿ ó ð³äí³é äåðæàâ³, ÿêà ìîæå íàçâàòè ê³ëüêîõ ìóäðèõ ô³ëîñîô³â ³ çàöèòóâàòè ¿õ, àëå íå çíàº æîäíîãî ïð³çâèùà ç òèõ, õòî ñèäèòü ó ïàðëàìåíò³. Àäàìà äðàòóº ìîÿ àïîë³òè÷í³ñòü ³ áàéäóæ³ñòü äî (òóò â³í ñòàº ñòðàøåííî ïàòåòè÷íèì) äåðæàâè, ÿêà ìåíå çðîñòèëà (òàê, íà÷å ÿ ðîñëà íå âíàñë³äîê ä³ëåííÿ êë³òèí ³ çá³ëüøåííÿ ¿õ ê³ëüêîñò³, à â ðåçóëüòàò³ ïðîæèâàííÿ ñàìå òóò) ³ ñâ³òó. Àëå ÿ ëþáëþ éîãî ³ Áîãà. Ëþáèòèìó ä³òåé, íàðîäæåíèõ â³ä Àäàìà. ßê íà ìåíå, öüîãî äîñèòü äëÿ ìîãî ³ñíóâàííÿ. Ùîâå÷îðà ï³ñëÿ ÷åðãîâîãî âèïóñêó íîâèí Àäàì êàæå, ùî òàê äàë³ æèòè íå ìîæíà, ùî òðåáà ùîñü êàðäèíàëüíî ì³íÿòè. Ìîæå, é òàê. Àëå ìåíå âëàøòîâóº, ùî ÿ ñïëþ íà ìàòðàö³ íà ï³äëîç³, à íå íà ë³æêó, áî æ ñïëþ ç Àäàìîì. Â³í êàæå òàê, öå âñå êëàñíî, àëå ïåðåä äåðæàâîþ ÿêîñü íåçðó÷íî çà öþ áàéäóæ³ñòü. Ìîâ÷ó. Ç êîæíèì äíåì Àäàì âñå á³ëüøå íàïðóæóºòüñÿ, ïîñò³éíî ïîâòîðþº: «Òè áà÷èø, áà÷èø?» ß âñå áà÷ó. Àëå íå õî÷ó áà÷èòè. Íå õî÷ó! Õî÷ó íîðìàëüíîãî æèòòÿ áåç ãàñåë ³ ì³òèíã³â! ß çàñëóãîâóþ íà íüîãî? À â ì³ñò³ òèøà. Ñòðàøíà ³ ãí³òþ÷à. Âñå ïîæâàâëþºòüñÿ ëèøå â îá³ä, êîëè çóñ³á³÷ ëþäè ñóíóòü, ÿê ìóðàõè, äî öåíòðó íà ÷åðãîâèé ì³òèíã. ß òåæ ñóíó, áî íå ìîæó ñèä³òè íà ðîáîò³, êîëè

Êàëüì³þñ

2 2005

âæå ñàìà â³ä÷óâàþ, ùî ùîñü ó öüîìó ñâ³ò³ íå òàê, à ìàñ-ìåä³à ïåðåêîíóþòü, ùî âñå î êåé, òà é íå áóäåø ñèä³òè, êîëè âñ³ ñï³âðîá³òíèêè éäóòü, ùå ïîäóìàþòü, ùî òè çðàäíèê. Ó íàòîâï³ â³ä÷óâàþ, ÿê ëåòèòü êóäèñü ó ïð³ðâó ì³é ³íòåëåêò, ëþáîâ äî Àäàìà, çàëèøàºòüñÿ ëèøå äèêå áàæàííÿ ðàçîì ç óñ³ìà ñêàíäóâàòè âèìîãè Âåðõîâí³é Ðàä³, óðÿäó, ñâ³òó, áóòè ïî÷óòîþ, àëå Àäàìîâó ðóêó ÿ âñå æ òàêè íå â³äïóñêàþ. À ïîò³ì ïîìàðàí÷åâ³ ëþäè, òàêå æ íåáî â³ä ïðàïîð³â, â³òðèíè ìàãàçèí³â ³ òàêñ³ ó ïîìàðàí÷åâèõ ñòð³÷å÷êàõ. ³ òè íå çíàºø, êóäè ñåáå ïîä³òè, áî ÿêîñü íåçðó÷íî ïðèäóìóâàòè ðåêëàìí³ ñëîãàíè, êîëè â êðà¿í³ òàêå. Âäîìà íå êðàùå. Àäàìà äîï³çíà íåìà, ÿ ïåðåä òåëåâ³çîðîì êëàöàþ ç íîâèí íà íîâèíè, àëå òàì ìàéæå òàêà ñàìà ³íôîðìàö³éíà òèøà, ÿê ó íàñ â êâàðòèð³. Àäàì ñòðàøåííî çëèé. ßê òè ìîæåø ó òàêèé ÷àñ âàðèòè çóïó ³ ñìàæèòè êàðòîïëþ? îáóðåíî âèãóêóº. À ÿ ùî? ÿ æ äëÿ íüîãî... Àäàìîâ³ çà äâ³ äîáè ñòàº çàìàëî ì³ñöåâèõ ì³òèíã³â ³ àêò³â íåïîêðè. Â³í áåðå ïàëàòêó ³ çàïèñóºòüñÿ íà Êè¿â. ß òåæ ïàêóþ ñâî¿ ðå÷³. Õî÷à ïàêóþ öå ãîëîñíî ñêàçàíî. ß íå çíàþ, ùî â òàêèõ âèïàäêàõ áåðåòüñÿ. Êîñìåòèêó íåçðó÷íî. Ñîðîìíî çà ñâîþ êðàñèâó íèæíþ á³ëèçíó, øòàíè ³ êóðòêó çà îñòàííüîþ ìîäîþ. Òàê íà÷å ÿ íå íà ðåâîëþö³þ ¿äó, à éäó íà äèñêîòåêó. Àäàì ìàõàº ðóêîþ ³ êàæå, ùî ìåí³ âçàãàë³ êðàùå ëèøàòèñÿ âäîìà. ß á ëèøèëàñÿ, àëå áåç ìåíå ç íèì îáîâ ÿçêîâî ùîñü òðàïèòüñÿ, à òîä³ ÿêèé ìåí³ ñåíñ æèòè? Âðåøò³, êèäàþ ùå îäèí ñâåòð ³ òåïë³ øêàðïåòêè. Äîâãî òðèìàþ ó ðóêàõ òóø, àëå íå íàâàæóþñü êèíóòè ¿¿ äî ñóìêè. Âîíà òàê ³ çàëèøàºòüñÿ íà ï³äâ³êîííèêó. Àäàì ùå ðàç îçâó÷óº ñâî¿ äóìêè ïðî òå, ÿê ìåí³ íå âàðòî ¿õàòè ò³ëüêè òîìó, ùî ÿ ëþáëþ éîãî, áî ìåí³ áàéäóæ³ âñ³ ïîë³òè÷í³ ïåðåêîíàííÿ ³ ñèñòåìè, à òàì õîëîäíî ³ ìåí³ áóäå íåö³êàâî. ß ³ãíîðóþ, áåðó éîãî çà ðóêó ³ ìè âèõîäèìî íà ïîìàðàí÷åâó âóëèöþ ïîìàðàí÷åâîãî ì³ñòà ïîìàðàí÷åâî¿ Óêðà¿íè. Ö³êàâëþñÿ â Àäàìà, ÿê â³í äóìàº, ÷è íàâîäíÿòü âóëèö³ ïîìàðàí÷åâ³ àâòî ³ áóñèêè. Ãîâîðèòü, ùî áóëî áè äîáðå. Åãå æ, ïîãîäæóþñÿ, ³ íåáî ïåðåôàðáóâàòè ó ïîìàðàí÷åâå òðåáà, ³ òðàâó á³ëÿ íàøîãî ï³ä ¿çäó . Ó òåáå êóðòêà, äî ðå÷³, òåæ ïîìàðàí÷åâà, òèöÿº íà ìåíå ïàëüöåì. Ïèòàþ, ÷è ìè ïîâåðíåìîñÿ ³ êîëè. Â³í çíèçóº ïëå÷èìà ³ ì³öí³øå ìåíå òðèìàº.

Êàëüì³þñ

2 2005

Äîáðå, ùî âñþäè ïîìàðàí÷åâî. Ñòîâîðþºòüñÿ ³ëþç³ÿ òåïëà. À ïîìàðàí÷³ ñîëîäê³! Âäîìà òàêèõ íå áóëî. Îáêàòóþ ¿õ ó ñí³ãó, çëèçóþ êðàïåëüêè. Àäàì íå ñâàðèòüñÿ, ùî ìîæó çàñòóäèòèñÿ. Àäàìîâ³ áàéäóæå äî ïîìàðàí÷³â. Àäàìîâ³ áàéäóæå äî ìåíå. Ó íüîãî º ðåâîëþö³ÿ. Àëå òî íå ñòðàøíî. Êîëèñü öå âñå çàê³í÷èòüñÿ, ³ òîä³ â³í çãàäàº çà ìåíå. ªäèíå ïèòàííÿ êîëè? Çäàºòüñÿ, êð³ì ìåíå, í³õòî íå ïîì³÷àº, ÿê âîíî çàâèñàº ó íàìåò³ âàæåçíèìè çíàêîì ïèòàííÿ. Âîíè çâèêëè çà ê³ëüêà äí³â äî ñí³ãó-äîùó, äî ìîêðîãî íåïîìàðàí÷åâîãî àñôàëüòó, äî ëþäåé, ÿê³ ïðèõîäÿòü ùîäíÿ ³ ðîçïèòóþòü, ÷è âñå ãàðàçä ³ ÿê íàì òóò. ß òåæ çâèêëà. Íàâ³òü äî õîëîäó. Õîäæó âñþäè çà Àäàìîì. Â³í íå äðàòóºòüñÿ, àëå âîë³º íå áà÷èòè ìåíå. Òîìó ïåðåòâîðþþñÿ íà íå÷óòíó ïîìàðàí÷åâó ò³íü. Âîíà ñì³ëèâ³øà çà ìåíå, ³íîä³ íàâàæóºòüñÿ òîðêàòèñÿ Àäàìîâî¿ ïîìàðàí÷åâî¿ ñòð³÷êè. À ïîò³ì çíèêàº çàëèøàþ÷è ìåíå ñàì íà ñàì ³ç Àäàìîì ³ ðåâîëþö³ºþ. Ó íå¿ âðîäëèâå îáëè÷÷ÿ. Âîíà âïåâíåí³øà çà ìåíå, òîìó âèäàºòüñÿ êðàñèâ³øîþ. Âîíà ðîçêîìïëåêñîâàí³øà ³ â³äêðèò³øà. Âîíà ìîæå íàâ÷èòè áóäü-ÿêîãî ÷îëîâ³êà ïî÷óâàòèñÿ ãåðîºì, âîíà ìîæå âçÿòè çà ðóêó íàéáðóäí³øîãî áîìæà ³ ïîò³ì íå á³ãòè â òóàëåò ³ ãèäëèâî ìèòè ðóêè. Âîíà âì³º çìóñèòè ÷îëîâ³êà íå â³ä÷óâàòè í³ õîëîäó, í³ ãîëîäó ò³ëüêè ¿¿. ß òàê íå âì³þ. Òîìó Àäàì â³ääàº ïåðåâàãó ¿é. Ç íåþ ïðîñò³øå. Âîíà íå âëàøòîâóº ñöåí, ó íå¿ íå ïñóºòüñÿ ìàí³êþð, íå ðîçìàçóºòüñÿ òóø ³ íå ëàìàþòüñÿ øïèëüêè . Âîíà âì³º êðàñèâî òîðêàòèñÿ, âîíà âì³º áóòè øëÿõòÿíêîþ ³ êóðâîþ îäíî÷àñíî, à ÿ íå âì³þ. Íàãàäóþ æàëþã³äíå êîøåíÿ, ÿêå òðåìòèòü â³ä õîëîäó. Âîíà íå îáí³ìàº ìåíå, ò³ëüêè Àäàìà òà ³íøèõ ÷îëîâ³ê³â. ß ãð³þñÿ á³ëÿ âîãíèùà. Âñå ñïðàâåäëèâî: ðåâîëþö³ÿ æ³íî÷îãî ðîäó, âîãîíü ÷îëîâ³÷îãî. Ãëàäæó éîãî ðóêîþ, äóìàþ, ÿêèì áè â³í áóâ ÷îëîâ³êîì ³ ïîäóìêè ìàéæå çðàäæóþ Àäàìà. Ïîò³ì ñòàº äóæå ñîðîìíî. ² ÿ ïðèºäíóþñÿ äî çàâ÷åíèõ äî áåçïàì ÿòñòâà âèãóê³â. Òåïë³øàº. Ïðî Àäàìà ìàéæå íå äóìàºòüñÿ. Ó íüîãî î÷³ íà¿âíîãî õëîï÷èêà, ÿêîãî àðõ³òåêòóðà Êèºâà ö³êàâèòü á³ëüøå, í³æ ñèìâîë³êà ïðàïîðà ó ðóêàõ.

Êàëüì³þñ

2 2005

Â³í í³êîëè íå áà÷èâ ñòîëèö³. Â³í íå õî÷å âåðòàòèñÿ äîäîìó, áî òåïåð ðîçóì³º æàõ ñâîãî ñòàíîâèùà: ïîâ³ëüíå ñïèâàííÿ ³ çàìåðçàííÿ ó êâàðòèð³ ç â³äêëþ÷åíèìè áàòàðåÿìè. Â³í í³êîëè íå áà÷èâ í³÷íèõ âîãí³â ³ íå êàòàâñÿ ó ìåòðî. Â³í í³êîëè íå áà÷èâ â³éñüêîâèõ ³ç êâ³òàìè. Â³í í³êîëè íå ïèâ áåçïëàòíîãî ÷àþ. Éîãî í³êîëè íå ïèòàëè, ÷è â³í íå çìåðç ³ ÷è ìàº ùî ïî¿ñòè. Äîòåïåð. Â³í ìð³º ï³ñëÿ âñüîãî çàëèøèòèñÿ ó öüîìó ì³ñò³, áî âîíî òàêå äîáðå äî íüîãî. ß ìð³þ ïðî ñâîãî ìàéáóòíüîãî ïðåçèäåíòà, ìàéæå òàêîãî æ êðàñèâîãî, ÿê Àäàì, ñëóõàþ êîæåí éîãî âèñòóï çäàºòüñÿ, ÿêáè íàêàçàâ, ïðîñòîÿëà áè òóò â³÷í³ñòü (à ÿêáè ïîïðîñèâ Àäàì?) âèâ÷èëà âñ³ éîãî æåñòè é ³íòîíàö³¿. ß ìð³þ, êîëè â³í ñêàæå íàì ç Àäàìîì, ùî ìè ìîæåìî âåðòàòèñÿ äî ñåáå äîäîìó äîðîãàìè ³íøî¿ äåðæàâè... Àëå ïîêè ùî ÿ ðîçãëÿäàþ öüîãî õëîï÷èêà ³ òå, ÿê â³í ïåðåñòóïàº ç íîãè íà íîãó, ì³öíî òðèìàº ïðàïîð ³ õîâàº î÷³. ×èùó àïåëüñèíêó, ÿêó ãð³ëà äëÿ Àäàìà êîëî ñåðöÿ. Øê³ðêè êèäàþ íà çåìëþ, õàé áóäå á³ëüøå ïîìàðàí÷åâîãî. Ï³äõîäæó äî íüîãî, çàáèðàþ ç éîãî ÷îëà âîëîãå âîëîññÿ. Ï³äåø ç³ ìíîþ? çäàºòüñÿ, ùî ÿ ñòàðøà çà íüîãî íà ö³ëèé ñâ³ò. Ìîòàº ãîëîâîþ ³ êàæå, ùî íå ìîæíà. Ïîòàéêè êëàäó â éîãî ñ³ðó êèøåíþ ïîìàðàí÷åâèé ïîìàðàí÷. Àäàì ìàéæå íàçèâàº ìåíå êóðâîþ, àëå çà ãîäèíó çàáóâàº. Âîíà íàãàäóº ìîþ ïîê³éíó áàáöþ. Äàº ìåí³ êàíàïêó, ðîáèòü ÷àé. Ìåí³ íåçðó÷íî, ÿ ³ ñàìà ìîæó íàëèòè â ãîðíÿòêî âîäè, àëå âîíà íå äîçâîëÿº. Ïèòàºòüñÿ, ñê³ëüêè ÿ òóò ³ ÷è íî÷óþ â íàìåò³. Íå çíàþ. Äí³ ³ íî÷³ ïåðåòâîðèëèñÿ íà ñóö³ëüíó ïîìàðàí÷åâó ñòð³÷êó. Ìåí³ áàéäóæå, â³âòðîê ÷è ñåðåäà, 12 ÷è 24 ãîäèíè. Äåíü çàâåðøèòüñÿ, êîëè âñå öå çàâåðøèòüñÿ. Õî÷à ÿ íå â³ðþ, ùî öüîìó êîëèñü áóäå êðàé. Ïèòàºòüñÿ, êîëè ïîâåðòàòèìóñü íàçàä. Êàæó, ùî ëèøå ï³ñëÿ òîãî, ÿê íîâèé ïðåçèäåíò ïðèâ³òàº ìåíå ç ïåðåìîãîþ, äëÿ ÿêî¿, ìàáóòü, ÿ í³÷îãî ñóòòºâîãî íå çðîáèëà. ×îìóñü ðîçïîâ³äàþ ö³é æ³íö³ ïðî Àäàìà. Êàæå, ùîá ÿ áåðåãëà éîãî. Äàº ùå îäíó êàíàïêó. Íàðåøò³ çãàäóþ, ÷îìó ¿¿ îáëè÷÷ÿ òàêå çíàéîìå. ß ÷èòàëà ¿¿ êíèæêè. Êîëèñü. Â ³íøîìó æèòò³.

Êàëüì³þñ

2 2005

Ñòàº ñîðîìíî, ùî âîíà ðîáèëà ìåí³ êàíàïêè. Àäàì ïåðåêîíóº, ùî çàðàç íåñóòòºâî, õòî êîìó ³ ùî ðîáèòü. Ãîëîâíå áóòè òóò. (Öÿ ïàòåòèêà êîëèñü ìåíå ä³ñòàíå ³ ÿ ïî÷íó áëþâàòè! â³ä ïàòåòèêè?) Ñí³ã ïîìåð. Íå ñüîãîäí³, ùå äàâí³øå. Ïîìèðàâ ãàðíî, áåç êðèê³â ³ àãîí³é. Çëèøèâ ï³ñëÿ ñåáå æàëîáó àñôàëüòó ³ ñïîãàä, ÿêèé ÿ çàõîâàëà ïîäàë³ â³ä Àäàìîâèõ ðóê ³ î÷åé. ß ùå òîä³ ïîäóìàëà, ùî ñí³ã ³ äåíü öå øìàòêè ñâ³òëà. Àëå îäðàçó çàáóëà ³ ïðî ñí³ã, ³ ïðî ñâ³òëî. Ïîäóìàþ ïðî öå â ³íøîìó ñâ³ò³. Òóëèëà ðóêè äî ãàðÿ÷îãî ÷îëà ³ äóìàëà ïðî ïë³âêó, ÿêà ñòÿãàëà âñå ù³ëüí³øå ìîº ãîðëî. Êîëè âîíà ïîâí³ñòþ éîãî çàêðèº, ÿ íå çìîæó äèõàòè ³ ïîìðó? Âæå ê³ëüêà äí³â â³ä÷óâàþ, ÿê íà ìåíå òèñíå áàíàëüíèé àòìîñôåðíèé ñòîâï, à ÿ íå ìàþ ñèëè îïèðàòèñÿ éîìó, ³íîä³ âàæêî â³äðèâàþòüñÿ íîãè â³ä àñôàëüòó, àëå ÿ ìîâ÷ó, áî òóò ñîðîìíî îáãîâîðþâàòè ñòàí ñâîãî çäîðîâ ÿ. Ó íàìåò çàë³òàº Àäàì: Ìàëà! Ìè ïåðåìîãëè! Âèëàçü çâ³äñè! Çíîâó ïåðåòâîðþþñÿ íà éîãî ïîìàðàí÷åâó ò³íü, àëå â³í õàïàº ìåíå çà ðóêó, äèâóºòüñÿ, ùî ÿ òàêà ãàðÿ÷à. Âïåðøå çà âåñü öåé ÷àñ ö³ëóº ìåíå ó ãóáè ³ ïèòàºòüñÿ, ÷è ÿ âèéäó çà íüîãî. Ñì³þñÿ ³ çãîäæóþñÿ, àëå çà óìîâè, ùî â³í êóïèòü ìåí³ ïîìàðàí÷åâå ïëàòòÿ ³ ïîôàðáóº òðàâó ï³ä ï³ä ¿çäîì ó ïîìàðàí÷åâå. Çàðàç çèìà, íåìàº òðàâè . Ñàëþò º, ìóñèòü áóòè ³ òðàâà . Çàïëþùóþ íà õâèëüêó î÷³, áî äóæå ÿñêðàâèé ñàëþò, à êîëè ðîçïëþùóþ, áà÷ó íàëÿêàíîãî Àäàìà ³ ëþäåé, ñõîæèõ íà ë³êàð³â, ÿê³ äëÿ ìåíå îçâó÷óþòü ñâî¿ ä³àãíîçè. Äèâëþñÿ íà Àäàìà ³ äóìàþ, ÿê äîäáðå ³ øêîäà, ùî âñå çàê³í÷èëîñÿ. Ùî â³í ðîáèòèìå òåïåð? Éîìó çàìàëî ìåíå. Â³í ðåøòó ñâîãî æèòòÿ ðâàòèìåòüñÿ äî íàìåò³â. Í³÷îãî, âò³øàº ìåíå, º ùå áàãàòî êðà¿í, äå ìîæíà ðîçáèòè ïàëàòêó . Çàñèíàþ â³ä ÿêîãîñü óêîëó íåïðèðîäí³ì ñíîì. Àëå âñòèãàþ ïîäóìàòè ïðî ïîìàðàí÷åâó òðàâó, íà ÿê³é ìîæíà áóäå ëåæàòè âíî÷³, íå ìåðçíóòè ³ äèâèòèñÿ íà çîð³ íå îáîâ ÿçêîâî ïîìàðàí÷åâ³. Àäàì ãëàäèòü ìåíå ³ îá³öÿº: íàñòóïíîãî ðàçó âñå áóäå ³íàêøå â³í êðàùå äáàòèìå çà ìåíå. Áóäå íàñòóïíèé ðàç?

ÊÎÇÓÁ ßÃ²Ä

Êàëüì³þñ

2 2005

Ïåòðî ÑÎÐÎÊÀ ÊÐÎÂÎÏÐÎËÈÒÒß ÁÅÇ ÊÐÎÂÈ ë³òåðàòóðíèé äåííèê 2004 ðîêó (ôðà´ìåíòè)

Ãåíäëþâàííÿ ë³òåðàòóðíèìè ïðåì³ÿìè ïåðåõîäèòü ìåæó çäîðîâîãî ãëóçäó. Íå âèïàäêîâî À.Ñîäîìîðà êàæå: Íàéá³ëüøå ïîòåðïàþ, ùîá ìåíå íå âèñóíóëè íà ÿêóñü ïðåì³þ . Ïðèõîäèòü ÷àñ, êîëè â³ä óñüîãî öüîãî ìîòëîõó òðåáà â³äìîâëÿòèñÿ, áî âñå çí³âåëüîâàíî, âñå ïîçáàâëåíå çîëîòîãî çàïàñó äóõîâíî¿ ö³ííîñòè. Çàëèøàºòüñÿ ÿê îäâ³êó ò³ëüêè îäíå äîáðå ³ì ÿ ïèñüìåííèêà. Ïîåç³ÿ íà ãðàí³ êàòàñòðîô . * À ùå ìåí³ çäàºòüñÿ, ùî ë³òåðàòóðí³ ïðåì³¿ ³ñíóþòü íå äëÿ òîãî, ùîá âèçíàòè òàëàíò ïèñüìåííèêà, ï³äòðèìàòè éîãî ìîðàëüíî ³ ìàòåð³àëüíî, à íà÷åáòî äëÿ òîãî, ùîá òàëàíîâèòîìó ìèòöåâ³ çàêðèòè ðîòà, ñêóâàòè áðîíçîþ.... Íàéâèùà äåðæàâíà íàãîðîäà Øåâ÷åíê³âñüêà ïðåì³ÿ ìàëî ùî çì³íþº â æèòò³ òâîð÷î¿ ëþäèíè. Ïðèíàéìí³ òàê ñòàëîñÿ ç òèìè ë³òåðàòîðàìè, ç ÿêèìè ï³äòðèìóþ ïðèÿòåëüñüê³ ñòîñóíêè ².Ãíàòþêîì, Â.Çàõàð÷åíêîì, Â.Ì³íÿéëîì, Â.Ñëàï÷óêîì, Ñ.Ñàïåëÿêîì òà ³íøèìè. Íàé÷àñò³øå öå ÿê çíàê óæå á³ëüøå í³÷îãî íå ÷åêàéòå! Ãîä³! Ñòåëÿ! Ëþäèí³ ìîæóòü äàòè íàéâèùó íàãîðîäó ³ ïîñàäèòè íà ëàâó ï³äñóäíèõ (ÿê 1994 ðîêó ó âèïàäêó ³ç Çàõàð÷åíêîì), ïåðåêðèòè óñ³ êàíàëè äðóêó, ïåðåñòàòè íåþ ö³êàâèòèñÿ... Çâ³ñíî, ïðåì³ÿ ùå íå ïîêàçíèê, íå êðèòåð³é. Äîáðå ïðî öå ó Â.Ñëàï÷óêà: ðåï ÿøîê íà ëàöêàí³ ï³äæàêà ïèñüìåííèêà. Àëå äåðæàâíà ïðåì³ÿ ìàëà á êðóòî çì³íèòè æèòòÿ òâîð÷î¿ ëþäèíè. Öå âèçíàííÿ ÿê êëàñèêà, ÿê õðåñòîìàò³éíîãî àâòîðà. ² ìàëè á â³äêðèòèñÿ äâåð³ óñ³õ âèäàâíèöòâ, âèéòè ïîâíå ç³áðàííÿ òâîð³â, à îòæå, ïðèíåñòè ïèñüìåííèêîâ³ ïîâíå ìàòåð³àëüíå çàáåçïå÷åííÿ, à òàêîæ ïîñòåëèòè äîðîãó â ñâ³ò...

Êàëüì³þñ

2 2005

* Â³ðø³ Âàëåð³ÿ ²ëë³ ãåí³àëüí³. ×îãî ÿ òàê êàæó? Áî êîëè äèâëþñÿ íà áóäü-÷è¿ â³ðø³, íàâ³òü íà ñâî¿, áà÷ó, õòî ³ ùî âïëèíóëî íà ïîåòà. À òóò ñê³ëüêè íå äèâèñü í³÷îãî íå ïîáà÷èø . Öå ñêàçàíî Ì.Â³íãðàíîâñüêèì. ² áàãàòî ³íøèõ âèçíàíèõ ë³òåðàòóðíèõ àâòîðèòåò³â îäíîñòàéíî ñõîäèëèñÿ íà òîìó, ùî Â.²ëëÿ ïèøå òàê, ùî ìàëî õòî ìîæå çð³âíÿòèñÿ ç íèì çà ñèëîþ ïåðåæèâàííÿ ³ âèïîâ³ä³. À ÿê æèâå ãåí³é? Çíåìàãàº îä áåç ãðîø³â ÿ ³ çëèäí³â. Òðàïëÿºòüñÿ, ùî íà Ð³çäâî ÷è Âåëèêäåíü ó éîãî õàò³ íåìàº íàâ³òü õë³áà. Íå âì³º æèòè? Òàê. À êîëè ãåí³é óì³â æèòè? Ãåí³é öå òåæ íåùàñíèé âèïàäîê (çà Ï³ðîñìàí³). Àëå ÷è òàê óæå é áàãàòî ó ö³é äåðæàâ³ ãåí³àëüíèõ ïîåò³â? Òà ñâ³ò ãëóõèé ³ íåâäàõ í³õòî íå ëþáèòü. Ó ñâ³é ÷àñ Ëîïå äå Âåãà â³äâåðíóâñÿ â³ä Ñåðâàíòåñà, Çîëÿ îä Ñåçàíà, âñÿ áëèñêó÷à ïëåÿäà ïîåò³â óêðà¿íñüêîãî â³äðîäæåííÿ îä Ñâ³äç³íñüêîãî. ×åðåç â³ñ³ì ñòîë³òü ìîæå ³ ìåíå ïî÷óþòü , êàæå ²ëëÿ. * Âèõîäæó íà äîñâ³òêó ç äîìó ³ ìîÿ äóøà ïîâíà çà÷óäóâàííÿ ³ çàõîïëåííÿ íàâêîëèøí³ì ñâ³òîì. Âñå ìåíå âðàæàº, ìèëóº ç³ð, óñå õîò³ëîñÿ á îïèñàòè. À òðàïëÿºòüñÿ íàâïàêè: í³ùî íå ðàäóº ³ íå õâèëþº, õî÷ ñâ³ò çàëèòèé ñîíÿ÷íèì ñÿéâîì ³ í³áè óñì³õàºòüñÿ òîä³. Â ÷îìó òóò ð³÷? Â³ä ÷îãî çàëåæèòü ìîÿ ëþáîâ ³ çà÷óäóâàííÿ? Õòî ìåí³ íàâ³þº ö³ ñòàíè? Íå ìîæó ñêàçàòè ñîá³: ëþáëþ öåé ñâ³ò ³ õî÷ó éîãî çìàëþâàòè. Ìóøó ÷åêàòè, êîëè ðàä³ñíî çàá ºòüñÿ ñåðöå ³ ðóêà ñàìà ïîòÿãíåòüñÿ äî îë³âöÿ. * Ñóòü íå ó ôîðì³, íå â ñïîñîá³ ïîáóäîâè ôðàçè, à â ãëèáèí³ äóìêè, ô³ëîñîôñüêîìó îñÿãíåíí³ ä³éñíîñòè, ó ñèë³ ïî÷óòò³â ³

Êàëüì³þñ

2 2005

ïåðåæèâàíü. Àëå íåáóäåíí³ ïåðåæèâàííÿ é íåñïîä³âàí³ äóìêè çàâæäè øóêàþòü àäåêâàòíî¿ ôîðìè. Íå ìîæíà áàíàëüíó äóìêó çàìêíóòè ó íåçâè÷í³é ôðàç³ é íàâïàêè: ãëèáîêà äóìêà çàâæäè ò³ñíî çâ ÿçàíà ç ôîðìîþ, ñïîñîáîì ðîçì³ùåííÿ ñë³â, íàâ³òü ïóíêòóàö³ºþ. ßê öå â³äáóâàºòüñÿ, ÿ íå çíàþ, àëå äåñü òàì, íà ï³äñâ³äîìîìó ð³âí³, âîíè ì³öíî çëþòîâàí³. * Ìåí³ æ ö³êàâî, ÷è Âè âì³ºòå ïèñàòè ùîñü ñåðéîçíå, îêð³ì îòîãî ñïîãëÿäàííÿ âëàñíîãî ïóïêà , ÿêèé ÿâëÿþòü Äåííèêè ? ñòàðàºòüñÿ ÿêíàéáîëþ÷³øå óäàðèòè ìåíå Í.Îêîë³òåíêî. Áî òàêèõ äåííèê³â ó êîæíîãî ïóòÿùîãî ïèñüìåííèêà òîìè, àëå âèäàâàòè ¿õ ïðîñòî íå ìàþòü çà ïîòð³áíå. Çâè÷àéí³ ðîáî÷³ çàãîòîâêè. À ðîçäóìè ëþäèíè, çäàòíî¿ íà òàê³ ÿê Âè â÷èíêè, âàðò³ íåáàãàòî... Áàãàòüîì çäàºòüñÿ, ùî âîíè ìîæóòü ëåãêî îïàíóâàòè ùîäåííèêîâó ôîðìó ³ ô³êñóâàòè ñâî¿ äóìêè òà îïèñè ïðèðîäè. Ï³ñëÿ âèõîäó äåííèê³â ÷óþ öå ëåäü íå íà êîæíîìó êðîö³. Àëå íàñïðàâä³ òóò äóæå øâèäêî âè÷åðïóºøñÿ, çáèâàºøñÿ íà áàíàëüí³ñòü ³ ïîâòîðåííÿ. Áî îðèã³íàëüí³ äóìêè ïðèõîäÿòü íå ùîäíÿ ³ âðàæàþ÷³ îïèñè ïðèðîäè âäàþòüñÿ íå ÷àñòî. Äåííèê ôîðìà, ùî âèìàãàº ïîñò³éíî¿ íàïðóãè, íåíàñòàííî¿ ðîçóìîâî¿ ïðàö³. Ðîçëó÷àþñÿ ç îë³âöåì ³ ïàïåðîì ò³ëüêè òîä³, êîëè ëÿãàþ ñïàòè, àëå ³ ï³ä ÷àñ ñíó âîíè ëåæàòü íà ìîºìó í³÷íîìó ñòîëèêó. Ç ê³ëüêîõ çðîáëåíèõ ïðîòÿãîì äíÿ çàïèñ³â çàëèøàþ îäèí àáî æîäíîãî. Îòæå, ç ñîòí³ çàëèøàºòüñÿ ÿêèéñü äåñÿòîê, àëå ³ ï³ñëÿ öüîãî ïðîäîâæóþ ¿õ ïåðåñ³þâàòè ³ ïåðåðîáëÿòè. Ùîðîêó âèäàþ âóòëó êíèæå÷êó íà 120 150 ñòîð³íîê, ÿê âèæèìêó ç ï³âòîðàòèñÿ÷íîãî ðóêîïèñíîãî ôîë³àíòó. * Ùî òàêå ïîåç³ÿ ÿ íå çíàþ, àëå ÿ çíàþ, ùî òàêå ñâ³ò áåç ïîåç³¿. * Ó ïðîòèñòîÿíí³ äâîõ ïîêîë³íü ìîº ñåðöå ³ ðîçóì çàâæäè íà ñòîðîí³ ñòàðøèõ. Ì³æ Â.Äåðæàâèíèì ³ Êîñòåöüêèì, Øåâåëüîâèì ³ ×àïëåíêîì, Ôðàíêîì ³ Ëóöüêèì, Ìóøêåòèêîì ³ Öèáóëüêîì ÿ âèáèðàþ äîñâ³ä÷åí³øèõ. Õî÷à çíàþ: ñòàðøå ïîêîë³ííÿ ïðèðå÷åíå íà ïîðàçêó, ñàìà ïðèðîäà ³ ÷àñ íà ñòîðîí³ ìîëîäøèõ.

Êàëüì³þñ

2 2005

Àëå ñòàðø³ ïðèðå÷åí³, òàê áè ìîâèòè, íà ëîêàëüíó ïîðàçêó. Îäíàê, ïðîãðàâøè ç ïîãëÿäó ñâîãî ÷àñó, âîíè âèãðàþòü ç ïîãëÿäó â³÷íîñòè. * Ïåðåä ñàìîþ ñâîºþ ñìåðòþ â 11 ãîäèí³ 10 õâèëèí (äàòà ïîñòàâëåíà ðóêîþ ñàìîãî ïîåòà) Â³êòîð Ñîêîëîâ íàïèñàâ òàêèé âîñüìèâ³ðø: Öå íå ïðîñòî, ëþäè äîáð³, íîâèíà: âìèðàòè ó òîé äåíü, ùî é íàðîäèâñÿ, ² çàõîò³ëîñü ëèø ãðàí÷àê âèíà.... Í³, íå ïîìåð ÿ, à æèòòÿì îáïèâñÿ... Âðàæàþ÷èé ôàêò ³ îñîáëèâà áëàãîäàòü Áîæà: ïîìåðòè ç ðó÷êîþ ó ðóö³, ìàþ÷è òâåðäå ïåðåêîíàííÿ, ùî òè íå ïîìèðàºø, òè ïðîñòî îáïèâñÿ æèòòÿì . * Çà åíåðãåòèêîþ â³ðøà É.Áðîäñüêîãî â³ä÷óâàºòüñÿ ñèëüíèé òàëàíò, íåàáèÿêà äóøåâíà ïîòóãà ³ çàë³çíà âîëÿ ñèëüíî¿ ëþäèíè. Àëå öå ñèëà ñóïåðå÷ëèâà ³ íåñâ³òëà, à îòæå òàêà, ùî íå ïðîáóäæóº â äóø³ ÷îãîñü ãëèáèííîãî é êîð³ííîãî. Âîíà ìåíå ö³êàâèòü, àëå íå çàõîïëþº. Âîíà ìåíå øîêóº, àëå íå íàäèõàº. Âðàæàº, àëå íå îäóõîòâîðþº. * Äîáðå ìåí³ ó ñâ³òë³ ñëîâà âåëèêèõ Ìàéñòð³â. Ç íèìè ëåãøå ³ ïðîñò³øå, ç íèìè âèäíî äàëüøå ³ ãëèáøå. Âîíè íå äîçâîëÿþòü ñõèáèòè, ðîçñëàáèòèñÿ ³ çíåö³íèòè ñëîâî. Ìàéñòðè çìóøóþòü óòðèìóâàòè ð³âíîâàãó ³ âèñîêó íàïðóãó äóõó. Íå ïåðåñòàþ äÿêóâàòè Áîãó, ùî â³äêðèëàñÿ ìåí³ êðàñà ñëîâà Áîðèñà Õàð÷óêà, Þð³ÿ Ìóøêåòèêà, Ìèêîëè Ðóäåíêà, Äìèòðà Ì³ùåíêà, Ìèõàéëà Ìåäóíèö³, Âàñèëÿ Çàõàð÷åíêà, Â³êòîðà Ì³íÿéëà, ²âàíà Ãíàòþêà, Ðîìàíà Ä³äóëè, ùî êîæåí ç íèõ îáíÿâ ìåíå ÿê äðóãà ³ ñêàçàâ äîáðå ñëîâî. Öå òà áëàãîäàòü Áîæà, ùî äîïîìàãàº âèñòîÿòè íà âñ³õ êðóòîñõèëàõ ³ íå çáèòèñÿ íà ìàí³âö³.

Êàëüì³þñ

2 2005

* Îðèã³íàëüí³ äóìêè ìàéæå çàâæäè çíàõîäÿòü ñîá³ îðèã³íàëüíó ôîðìó, âîíè âæå íàðîäæóþòüñÿ â í³é, ÿê äóøà ó ò³ë³. Îðèã³íàëüíà äóìêà íå ìîæå áóòè íåîðèã³íàëüíî âèñëîâëåíà, ôîðìà ¿¿ ñêëàäîâà. Òîáòî: íå äóìàé ïðî ôîðìó, ïåðåéìàéñÿ ãëèáèíîþ ³ íåáóäåíí³ñòþ äóìîê, ôîðìà ç ÿâèòüñÿ ñàìà ñîáîþ. Àëå êîëè âñå ïî÷èíàºòüñÿ ç ôîðìè òî öå âæå, ÿê ò³ëî áåç äóø³. * Óêðà¿íñüêî¿ ïðîçè â ñâ³ò³ íå çíàþòü ³ íå ïåðåêëàäàþòü. Õòîñü ìåí³ êàæå: Òîìó ³ íå ïåðåêëàäàþòü, ùî íåìàº í³÷îãî âàðòîãî óâàãè. ßêáè áóëî, òóò áè íàêèíóëèñÿ ³ ïåðåêëàëè. ² âèäàëè òà ïîö³íóâàëè. Àëå ÿ íàäòî äîáðå çíàþ ñó÷àñíó óêðà¿íñüêó ïðîçó, ùîá íå ïîãîäèòèñÿ ç öèì. Çíàþ ³ ìàþ ç ÷èì ïîð³âíÿòè, áî ïåðå÷èòóþ âñå âàðò³ñíå, ùî ïîÿâëÿºòüñÿ â ñâ³ò³, ïðèíàéìí³ ëàóðåàò³â Íîáåë³âñüêî¿, Äóáë³íñüêî¿ òà ïðåì³¿ Áóêåðà òà Ïóë³òöåðà íå ïðîïóñêàþ... ² öå äàº ìåí³ ïðàâî òâåðäèòè: ñó÷àñíà óêðà¿íñüêà ïðîçà ÷óäîâà, ìîæå, îäíà ç êðàùèõ ó ñâ³ò³. À ÷îìó íå ïåðåêëàäàþòü, öå äëÿ ìåíå çàãàäêà. Öå í³áè ÿêåñü çàêëÿòòÿ. Ìîæå, ùå íå ïðèéøîâ ÷àñ. Ìîæå, íàñ äîñ³ ðîçãëÿäàþòü ÿê ñóâåðåíà Ðîñ³¿, ìîæå ùîñü ³íøå. Àëå ÿ â³ðþ, ùî ñâ³ò ùå ïîäèâóºòüñÿ ³ çà÷èòàºòüñÿ ïðîçîþ Â.Áàðêè, Ð.Àíäð³ÿøèêà, À.Ä³ìàðîâà, Þ.Ìóøêåòèêà, ².×åíäåÿ, Áîãäàíà Áîéêà, Áîðèñà Õàð÷óêà, Þ.¥óäçÿ, Òàðàñà Ïðîõàñüêà, Ãàëèíè Ïàãóòÿê, Â.Ì³íÿéëà, Â.Ìàñòºðîâî¿, Â.Çàõàð÷åíêà, À.Ìîðãîâñüêîãî, Â.Ìåäâ³äÿ, Â.Òðóáàÿ, Ëþäìèëè Ëèòâèí÷óê... ³ìåí íå çàáðàêíå. * ßê öå ãîñòðî â³ä÷óâàºòüñÿ, êîëè ÷àñ ïèñüìåííèêà ìèíàº. Â³í ïèøå íà÷åáòî íåñîã³ðøå, ÿê ðàí³øå, éîìó íå áðàêíå í³ ìàéñòåðíîñò³, í³ ñíàãè, à êíèæêè éîãî ïðîñòî âèñëèçàþòü ç ðóê, ¿õ ÷èòàòè íå õî÷åòüñÿ. Í³áè çì³íèëàñÿ ¿õ åíåðãåòèêà ç ïëþñîâî¿ íà ì³íóñîâó, í³áè ùîñü â³äøòîâõóº òåáå. Â ÷îìó òóò ð³÷? ×èì öå çóìîâëåíå? Öå çàëèøàºòüñÿ äëÿ ìåíå çàãàäêîþ, ïîÿñíèòè öüîãî íå ìîæó, â³ä÷óâàþ ëèøåíü âíóòð³øí³é îï³ð. Ìîæëèâî, â³í îáóìîâëåíèé òîþ íîâîþ ë³òåðàòóðîþ, ùî ñóãîëîñíà íîâîìó ÷àñó ³ â³äò³íþº ñòàðå.

Êàëüì³þñ

2 2005

Ïèñüìåííèê ïîâèíåí çì³íþâàòèñÿ ðàçîì ç ÷àñîì ³ øóêàòè íîâèõ ôîðì, íîâèõ ñïîñîá³â ³ ìåòîä³â ñàìîâèðàæåííÿ. ßêùî â³í öüîãî íå ðîáèòü, â³í â³äõîäèòü ðàçîì ³ç âèñëèçàþ÷èì ÷àñîì. ßêùî öå íåçàïåðå÷íèé òàëàíò ³ êëàñèê, òî êîëèñü äî éîãî òâîð÷îñòè çíîâó ìîæå âèíèêíóòè ³íòåðåñ, àëå, î÷åâèäíî, êîæåí ìàº ïåðåæèòè îòîé ïåð³îä ñòàð³ííÿ , âèïàäàííÿ ç³ ñâîãî ÷àñó, êàï³òóëþâàííÿ ïåðåä ìîëîäèìè. Öå æåðòâà, ÿêó òðåáà ïðèíåñòè çà äàð äîâãîë³òòÿ. Õî÷à, çâ³ñíî, áóâàþòü ³ ùàñëèâ³ âèíÿòêè, àëå íàäòî âæå ð³äê³ñí³. ßêáè æ íå â³äáóâàëîñÿ îòîãî ïðîìèíàííÿ, òî ïàíóâàëà á ìåðòâà çàñòèãë³ñòü ÷àñó, íå áóëî á ðóõó ³ ïðîãðåñó. * Õîò³ëîñÿ á â³ðèòè, ùî ñòèëü æèòòÿ äèêòóº ñòèëü ïèñüìà. Àëå ³ñòîð³ÿ ñâ³òîâî¿ ë³òåðàòóðè ñâ³ä÷èòü ïðî ³íøå. ßê, âëàñíå, é ³ñòîð³ÿ êóëüòóðè çàãàëîì. Ìèñòåöüê³ âèñîêîìîðàëüí³ øåäåâðè íåçð³äêà ñòâîðþâàëè äàëåêî íå ìîðàëüí³ ìèòö³ êðàä³¿, ðîçïóñíèêè, âèïèâîõè ³ íàâ³òü êàðí³ çëî÷èíö³. ßñêðàâèé ïðèêëàä Êàðàâàäæ³î, àâòîð ãåí³àëüíî¿ êàðòèíè Òðàïåçà â Åììàóñ³ , íà ñîâ³ñò³ ÿêîãî óáèâñòâî. ² â ë³òåðàòóð³ ïîä³áíèõ ïðèêëàä³â íå çàáðàêíå. Óæå ñàì ïåðåë³ê òâîð³â, ùî áóëè íàïèñàí³ ó â ÿçíèö³, çàéíÿâ áè íå îäíó ñòîð³íêó. * Ñåðåä ïèñüìåííèê³â øóêàþ ïðèÿòåë³â ³ äðóç³â íå çà ð³âíåì îáäàðóâàííÿ, à çà ð³âíåì äîáðîòè ³ ñèëîþ ëþáîâè. Íå çàáóâàé, êàæå Ëþäà Ëèòâèí÷óê, ùî íàø³ ë³òåðàòîðè â ïåðåâàæí³é á³ëüøîñò³ áåçáîæíèêè. ² ÷èì á³ëüøå òè òâîðèòèìåø ³ñòèííî äóõîâíå, òèì á³ëüøå âîíè áóäóòü çíåâàæàòè òåáå. Àëå òàê³ ïðîãðàþòü, çà÷àõíóòü ó íåâ³äîìîñò³. Çàëèøèòüñÿ ò³ëüêè òå, ùî áóëî áëèçüêå äî Õðèñòà. * Ïèñüìåííèê ³íòðèãóþ÷èé, êîëè äåìîí³÷íèé? Ãàìñóí, Ìîåì, Ãåìí³´âåé, Çþñê³íä, Óåëüáåê, Ïåëºâ³í... Òè ÷èòàºø öå ç òðåìò³ííÿì ó ñåðö³, ç ÿêîþñü äèêîþ ëèõîìàíêîþ ³ çàõâàòîì. Öå ïîäèâîâóº, øîêóº ³ îøåëåøóº. Ñâ³òëå, õðèñòèÿíñüêå ïèñüìî îøåëåøóâàòè íå ìîæå, âîíî â³äêðèâàº áåçìåææÿ ñïîêîþ ³ äóõîâíîãî óìèðîòâîðåííÿ.

Êàëüì³þñ

2 2005

Àêñàêîâ, Êâ³òêà-Îñíîâ ÿíåíêî, Á.Çàéöåâ, Ðîçàíîâ, Ìîð³àê, Áàðêà, Âàñèëü÷åíêî, ²âàí Øìåëüîâ... * Ê³ëüêà íåçàáóòí³õ äí³â íàä îðèã³íàëüíèìè ìåìóàðàìè Ñ.Ìîåìà Ï³äáèâàþ÷è ï³äñóìêè . Ïåðåæèâ â³ä÷óòòÿ ñïðàâæíüîãî çàõîïëåííÿ ³ ñï ÿí³ííÿ. Îñü âç³ðåöü ³íòðèãóþ÷îãî, âèñîêîãî ³ ìåæîâî ÿñíîãî ïèñüìà. Íå ïåâåí, ÷è öÿ êíèãà ìîæå áóòè ö³êàâîþ ³ äëÿ ðÿäîâîãî ÷èòà÷à, àëå ÿ â³äêðèâ äëÿ ñåáå, ùî ìîæó ÷èòàòè ¿¿ ñòîÿ÷è. ªäèíå, ùî ìåí³ âàæêî ïðèéíÿòè éîãî ðîçäóìè ïðî ðåë³ã³þ ³ Áîãà ³ ÿê íàñë³äîê çàïåðå÷åííÿ Àáñîëþòó. Ëþäñüêîþ ëîã³êîþ â³í ïðàãíå çðîçóì³òè âèùó Êîñì³÷íó Ñèëó. Íà¿âíî, àëå ùèðî ³ ö³êàâî. Òå, ùî ÿ â³ä÷óâàþ ó íåä³ëüíèé ðàíîê ïî äîðîç³ â öåðêâó, íåâèìîâíå. Òå, ùî ÿ ïåðåæèâàþ ï³ä ÷àñ Ë³òóðã³¿, íå ìîæå áóòè îïèñàíå ³ ïîÿñíåíå ñëîâàìè. Êîëè ìîëþñÿ, íàìàãàþñÿ â³äêëþ÷èòè ðîçóì. Äëÿ Ìîåìà åâîëþö³ÿ º íàéãîëîâí³øèì àðãóìåíòîì ïðîòè ³äå¿ Áîãà. Àëå Àáñîëþò, ñòâîðèâøè ëþäèíó, íå ì³ã íå êèíóòè ¿¿ ó òå÷³þ åâîëþö³¿. Öå æ òàê ïðèðîäíî ³ çðîçóì³ëî âñå ìàº âäîñêîíàëþâàòèñÿ ³ ðîçâèâàòèñÿ. ×è ìîæëèâà ñòàòèêà òàì, äå æèâå æèòòÿ? ßê íà ìåíå, ìó÷åíèöüêèé àòå¿çì Ìîåìà ïåðåêðåñëþº îñü òàêå éîãî ãëèáîêå ç³çíàííÿ: Ìîæëèâî, ìîº ñåðöå, í³äå íå çíàéøîâøè óìèðîòâîðåííÿ, ãëèáîêî çàòà¿ëî îäâ³÷íó ïîòðåáó Áîãà ³ áåçñìåðòÿ, ç ÿêîþ ì³é ðîçóì íå áàæàº ðàõóâàòèñÿ . * Ìàëî ïðèðîäíîãî õèñòó. Òðåáà, ùîá â³í ³ùå äîçð³â. À öå âèìàãàº íåíàñòàííî¿ ïðàö³. Àëå, ÿê íà ìåíå, ïîòðåáà ïðàö³ öå ñêëàäîâà òàëàíòó. Õî÷åòüñÿ ïðàöþâàòè òîä³, êîëè âèõîäèòü, êîëè ðîáîòà çàõîïëþº, êîëè â³äêðèâàºòüñÿ íåñê³í÷åííèé øëÿõ âäîñêîíàëåííÿ. * Æèâåìî ó òàêèé ÷àñ, êîëè íàâ³òü ïîñåðåäí³é ³ àáñîëþòíî áåçäàðíèé ïèñüìåííèê ìîæå ç³áðàòè ö³ëó êóïó ïîçèòèâíèõ ³ íàâ³òü

Êàëüì³þñ

2 2005

õâàëåáíèõ â³äãóê³â ïðî ñâîþ òâîð÷³ñòü. Ïðè ÷îìó íå ëèøå â³ä ëþäåé, ùî í³÷îãî íå òÿìëÿòü ó ìèñòåöòâ³, àëå é â³ä óñëàâëåíèõ ìåòð³â. Ïîâíà í³âåëÿö³ÿ ñëîâà. Ìîæëèâî, òàê áóëî ³ ðàí³øå. Êàæóòü, ùî Ãþãî ðîçñèïàâ ïîõâàëè ïåðåñ³÷íîñòÿì, Ôðàíêî óçàãàë³ ïîáèâ òóò óñ³ ìèñëèì³ ³éíåìèñëèì³ ðåêîðäè. Äîáðå áóëî á ç³áðàòè òàê³ ïîõâàëüí³ äèô³ðàìáè ãåí³¿â ñòîñîâíî àáñîëþòíèõ ë³òåðàòóðíèõ íóë³â, âèéøëà á êíèãà ïîâ÷àëüíà ³ çàñòåðåæóþ÷à. Àðãóìåíòîâàíà êðèòèêà äîçâîëÿº âè÷àâëþâàòè íåäîë³êè. À ÿêà êîðèñòü â³ä ëåñòîù³â? ª ó Ãåì³í´âåÿ òàê³ ñëîâà: ßêùî ÿ êîãîñü õî÷ó ïðèíèçèòè, òî ïî÷èíàþ õâàëèòè . Óñÿêà ïîõâàëà öå îáîâ ÿçîê, öå õèòðå, ïîñë³äîâíå, íàïåðåä îñìèñëåíå ³ ðîçðàõîâàíå çàêàáàëåííÿ ³ç ñåðåäèíè (À.Êîíäðàòþê). * Ñòèëü öå, î÷åâèäíî, íàéãîëîâí³øå ó ë³òåðàòóð³. Öå ìàéæå óñå. ª ñòèëü òè ãåí³é. Ñê³ëüêè ÷óäåñíèõ òâîðö³â âåëèêîãî ñòèëþ æèòòÿ, áàãàòèõ äóøåþ çàëèøàþòüñÿ áåçïîðàäíèìè ³ áåçïîì³÷íèìè ó ñëîâ³, áî íå ìàþòü âëàñíîãî ãîëîñó òîáòî âëàñíîãî ñòèëþ, à îòæå íå ñïðîìîæíèõ âèñëîâèòè öå áàãàòñòâî ó ãàðìîí³éí³é ðèòì³÷í³é ïðîç³. ² ùî ç òîãî áàãàòñòâà? Äëÿ æèòòÿ òàê. Àëå íå äëÿ ë³òåðàòóðè. Ë³òåðàòóðà íå ïðîñòî ñóâîðà, âîíà íåùàäíà. Âîíà âèìàãàº ñòèëþ, òîáòî îñîáëèâîãî àêöåíòóâàííÿ ôðàçè. Ñïðàâæí³õ ñòèë³ñò³â çàâæäè îäèíèö³. * ßêîñü ç äâîìà ïèñüìåííèêàìè ìè ìàíäðóâàëè âîëèíñüêèìè õóòîðàìè. Çà äâà òèæí³ ìè ïîäîëàëè ê³ëüêà äåñÿòê³â ê³ëîìåòð³â, çóñòð³ëèñÿ ç áàãàòüìà ëþäüìè. Ìî¿ ïðèÿòåë³ ìèëóâàëèñÿ ïðèðîäîþ, êóïàëèñÿ ó ñòàâêàõ ³ îçåðàõ, ïàëèëè âîãíèùà ³ ïåêëè êàðòîïëþ, àëå æîäåí ç íèõ í³ ðàçó íå âèòÿãíóâ çàïèñíèêà, íå çàéøîâ ó ñåëÿíñüêó õàòó, íå ïîö³êàâèâñÿ ÿê æèâóòü ö³ ëþäè. ² ÿ âêîòðå ïîáà÷èâ, õòî ñüîãîäí³ ³äå â ïèñüìåííèêè òà ç ÿêîþ

Êàëüì³þñ

2 2005

ìåòîþ. Âèâèùèòè, óòâåðäèòè ñåáå, àëå íå ðîçêàçàòè ïðî çâè÷àéíó ìàëó ëþäèíó , íå ïðàãíóòè îïèñàòè ¿¿ ñâ³ò ³ äóøó. Òèõ, ÿê³ ïîêëèêàí³ öå ðîáèòè çàâæäè áóëî ³, ìàáóòü, áóäå äóæå ìàëî. ×àñ ³ ïðîñò³ð òàê ò³ñíî ïîâ ÿçàí³, ùî õòîçíà, ÷è ìîæóòü ³ñíóâàòè íàð³çíî. Ïðèíàéìí³ íà ö³é çåìë³ öå âèäàºòüñÿ íåìèñëèìèì. Â³äêðèâàííÿ íîâîãî ïðîñòîðó çàâæäè óïîâ³ëüíþº ÷àñ. Ãîñòðî â³ä÷óâ öå, ìàíäðóþ÷è ßâîð³âùèíîþ. Îñü ³ùå îäíà çàïîâ³äü: õî÷åø óïîâ³ëüíèòè á³ã ÷àñó ³äè â ñâ³òè, ìàíäðóé! * ßê ³ çàâæäè, öüîãîð³÷ áàãàòî ÷èòàâ. Ïåðåëîïà÷óâàâ òîìè ³ òîìè. Ñåðåäíÿ äåííà íîðìà íå ìåíøà 150-200 ñòîð³íîê. Â³ä÷óâàþ, â ìîºìó â³ö³ öå âæå íàäóæèâàííÿ, íàäì³ðí³ñòü, ÿêó òðåáà çìåíøèòè ïðèíàéìí³ âòðè÷³, ùîá ïåðåä÷àñíî íå îñë³ïíóòè. Àëå ÷è ïîòð³áíå ìåí³ æèòòÿ áåç êíèã? ×è ìîæëèâå âîíî äëÿ ìåíå? Áàãàòî ç íèõ íàïîâíþâàëè ìîº æèòòÿ âèñîêèì ÷èñòèì çì³ñòîì, áàãàòî äàðóâàëè ãàðìîí³þ, ïðèñêîðþâàëè ñåðöåáèòòÿ, íàä áàãàòüìà ðîçêîøóâàâ. Àëå º êíèãè, ùî, çäàºòüñÿ, çì³öíþþòü ì³é ç³ð. Îäíà ç íèõ ²ìïðåñ³¿ òà ìåäèòàö³¿ Âîëîäèìèðà Áàçèëåâñüêîãî, ùî äðóêóºòüñÿ ç ïðîäîâæåííÿì ó Áåðåçîë³ . Öå òå, ÷îãî ÷åêàºø ç³ ùåìëèâèì â³ä÷óòòÿì ð³äê³ñíîãî ùàñòÿ. * Â³ðþ, ùî øëÿõ äî Áîãà âåäå ÷åðåç Êðàñó. Òîìó àïîëîã³¿ ïîòâîðíîñò³ â ìèñòåöòâ³ íå ïðèéìàþ. Ñïîä³âàþñÿ, ùî ðîçõîäæåííÿ ì³æ Ãîñïîäîì ³ éîãî àíòèïîäîì â³äáóëîñÿ ÷åðåç ñòàâëåííÿ äî Êðàñè. À îòæå Äîáðà, Ïðàâäè, Ãàðìîí³¿. ²ì ÿ òèõ ïèñüìåííèê³â, ùî êîïèðñàþòüñÿ â ïîòâîðíîìó ëåã³îí. Âîíè ÷óæ³ ìåí³. Ìè íàëåæèìî ³íøèì ñâ³òàì. * Ïðîâ³íö³ÿ îñü ñïðàâæíÿ ñòîëèöÿ ë³òåðàòóðè.

Êàëüì³þñ

2 2005

* Îäèí ç òèõ, êîãî ñüîãîäí³ ÷èòàþòü ó ñâ³ò³, 46-ð³÷íèé ôðàíöóç Ì³øåëü Óåëüáåê. Éîãî ðîìàíè Ðîçøèðåííÿ ïðîñòîðó áîðîòüáè òà Åëåìåíòàðí³ ÷àñòèíêè ïåðåêëàäåí³ ìàéæå òðèäöÿòüìà ìîâàìè. Ïîòðàïèâ â³í ³ â ñìóãó ïðåñòèæíèõ ºâðîïåéñüêèõ ïðåì³é ãðàí-ïð³ â îáëàñò³ ë³òåðàòóðè, êðàùà êíèãà ðîêó, ô³íàíñîâî âàãîìà Äóáë³íñüêà ïðåì³ÿ òà, çäàºòüñÿ, ïðåì³ÿ Åâðîïåéñüêå â³äêðèòòÿ . Õòî æ íàñïðàâä³ öåé ôåíîìåí , ùî ï³äêîðèâ ë³òåðàòóðíèé ñâ³ò? Ïåðåäóñ³ì çàêîðåí³ëèé ìîðô³í³ñò, ùî â ÿêîñò³ ðåæèñåðà çí³ìàº åðîòè÷í³ ô³ëüìè äëÿ Cànàl Plys. Æèâå â îêîëèöÿõ Äóáë³íà ç äðóãîþ äðóæèíîþ ³ ñèíîì â³ä ïåðøîãî øëþáó. Éîãî ìàòè çðåêëàñÿ õðèñòèÿíñòâà ³ ïðèéíÿëà ³ñëàì. Ñóõîïàðèé, ìåëàíõîë³éíèé, ñìàëèòü ñèãàðåòó çà ñèãàðåòîþ, ï³ä ÷àñ ðîçìîâè áóáíèòü ùîñü ìàëîçðîçóì³ëå ï³ä í³ñ, öèêëîòåìèê , ïèøóòü ïðî íüîãî îäí³. Ìàí³ÿêàëüíî äåïðåñèâíèé , êàæóòü äðóã³. Â îäíîìó ³íòåðâ þ, ïîâ÷àþ÷è ìîëîäèõ ë³òåðàòîð³â, â³í ïðîð³ê: Çàãëèáëþéòåñÿ ó òåìè, ïðî ÿê³ ëþäè íå õî÷óòü ÷óòè. Ïîêàçóéòå òåìí³ ñòîðîíè æèòòÿ. Àêöåíòóéòå óâàãó íà õâîðîáàõ, àãîí³¿, âèðîäëèâîñò³. Íàñò³éíî ãîâîð³òü ïðî ñìåðòü, ïðî çàáóòòÿ, à íå â³÷í³ñòü. Ñâ³ò áåç Áîãà öå äàí³ñòü. À ùå ïèø³òü ïðî ðåâí³ñòü, áàéäóæ³ñòü, ôðóñòðàö³þ, â³äñóòí³ñòü ëþáîâè. Áóäüòå îãèäí³ é âè ìàòèìåòå ðàö³þ . Äî öüîãî çàëèøàºòüñÿ äîäàòè: ìàòèìåòå ³ óñï³õ, ³ ãðîø³. É ñàìî ñîáîþ çðîçóì³ëî ìàí³ÿêàëüíó äåïðåñ³þ. Çíàéîìñòâî ç éîãî êíèãàìè çàñâ³ä÷óº, ÿê³ ìè äàëåê³ â³ä ªâðîïè , ïèøå ðîñ³éñüêèé êðèòèê Çîëîòîíîñîâ. ² äÿêà Áîãó! * Ùîá âèäàòè ñâî¿ Ï ºñè ïðî âåëèêèõ , Âàëåð³é Ãåðàñèì÷óê ïðîäàâ êâàðòèðó ³, ÿê íàñë³äîê, çàëèøèâñÿ áåç äàõó íàä ãîëîâîþ. Ùî öå íå÷óâàíå äèâàöòâî, æåðòîâí³ñòü, æèòòºâà íà¿âí³ñòü ÷è íàäì³ðíà â³ðà ó ñâî¿ òâîð÷³ ìîæëèâîñò³, ÷èòàöüêèé óñï³õ? Çäàºòüñÿ, âñå ðàçîì, àëå íàéá³ëüøå áóëî â òîìó, ìàáóòü, âñå-òàêè â³ðè. Â îäíîìó ç ³íòåðâ þ â³í ç³çíàºòüñÿ, ùî ñïîä³âàâñÿ íà ìîðàëüíó ï³äòðèìêó óêðà¿íö³â ³ ñâî¿ ãîíîðàðè .

Êàëüì³þñ

2 2005

Îñòàíí³ì ÷àñîì ÿ çíîâó ïåðå÷èòàâ ö³ ï ºñè. ª ì³æ íèìè ñïðàâä³ äîáð³, ç îçíàêàìè ãåí³ÿëüíîñòè, º ñåðåäí³, à º ³ íåâäàë³. Îäíàê íàä³ÿòèñÿ, ùî öå ìîæå ó òåïåð³øí³é ñèòóàö³¿ ïðèíåñòè óñï³õ ³ ìàòåð³àëüíå áëàãîïîëó÷÷ÿ, ñïðàâä³, âåëèêà íà¿âí³ñòü. Àäæå êíèãà íàâ³òü íå ïîòðàïèëà â æîäí³ ðåéòèíãè, íå â³äçíà÷åíà æîäíîþ ë³òåðàòóðíîþ ïðåì³ºþ ³ ÿ íå çóñòð³÷àâ íà íå¿ ðåöåíç³é òà â³äãóê³â. Ãëóõèé ÷àñ âèìàãàº â³äïîâ³äíîãî ñòàâëåííÿ ç áîêó ïèñüìåííèêà. Õî÷à ÿ ðîçóì³þ, ùî äëÿ ïîâíî¿ îö³íêè âåëèêîãî ìèñòåöüêîãî òâîðó ïîòð³áåí ÷àñ. ×èòàöüêà ïóáë³êà ìàº ïåðåòðàâèòè éîãî, ³ íà öå ¿é ïîòð³áí³ ðîêè, ³íîä³ äåñÿòèë³òòÿ. Òâ³ð, ùî îäðàçó æ ñïðèéìàºòüñÿ íà óðà , ìàº âèêëèêàòè ï³äîçðó. Î÷åâèäíî, º â íüîìó ùîñü ì³ëêå, ëåãêîñòðàâíå. Ñïðàâæí³é ìèñòåöüêèé òâ³ð, ÿê âðîäëèâà æ³íêà, ùî çíàº ñîá³ ö³íó, ìàº â³ääàâàòèñÿ íå çðàçó, íå ñõîäó , ³ çàâæäè òà¿òè â ñîá³ ùîñü íåðîçãàäàíå ³ íåï³çíàíå. Ëåãêîäîñòóïí³ ò³ëüêè ïîâ³¿ ³ áóëüâàðí³ ðîìàíè. Íàéá³ëüø³ øåäåâðè ñâ³òîâî¿ ë³òåðàòóðè ìàéæå çàâæäè âàæêî ïðîáèâàëè ñîá³ äîðîãó äî øèðîêîãî âèçíàííÿ. * Ïî¿çäêà Ïàáëî Êóåëüî Óêðà¿íîþ ïåðåòâîðèëàñÿ ó ñóö³ëüíèé òð³óìô. Ïðèãàäóþ, ê³ëüêà ðîê³â òîìó ç òàêèì æå òð³óìôîì ìàíäðóâàëà Óêðà¿íîþ ïðîñòî Ìàð³ÿ . Ö³ âåëè÷èíè ð³âíîçíà÷í³, é ö³ äâà òð³óìôè àíàëîã³÷í³. Ñåðåäí³é ïèñüìåííèê ³ ç³ðêà ìèëüíèõ îïåð ãåðî¿ íàøîãî ÷àñó. * Äîêè ñòîÿòü ó ìî¿é êíèãîçá³ðí³ êíèæêè íà ïîëèöÿõ, äîòè äëÿ ìåíå é ñâ³ò ñòî¿òü. Ö³ ðÿäè òîì³â ñèìâîë³çóþòü äëÿ ìåíå íàä³éí³ñòü, êðàñó ³ äîö³ëüí³ñòü ñâ³òó. Êàæó ñîá³: êíèãè ñòîÿòü ³ ÿ ñòîþ íà çåìë³. ×è áàãàòî ìîæíà íàçâàòè â ñó÷àñí³é óêðà¿íñüê³é ë³òåðàòóð³ òâîð³â, ÿêèì âàæêî çíàéòè àíàëîãè? Äëÿ ìåíå öå: Çà òóìàíàìè êîâàë³ Âàëåð³ÿ ²ëë³.

Êàëüì³þñ

2 2005

ÍÅ-ÌÈ Þðêà Ãóäçÿ. Ïèñàð Ñõ³äíèõ Âîð³ò Ïðèòóëêó Ãàë³ Ïàãóòÿê. Â³÷íèé ²âàí Â³êòîðà Ì³íÿéëà. Ïîåç³ÿ Ìèêîëè Á³äåíêà, Âàñèëÿ Ãîëîáîðîäüêà. Äîñèòü ïàëüö³â îäí³º¿ ðóêè. * Äÿêà Áîãó, â öüîìó æèòò³ ùå â³äáóâàþòüñÿ äèâà ³ òàêå äèâî äëÿ ìåíå ïðèõ³ä â ë³òåðàòóðó Îëåñ³ Ãàëè÷. Ïåðøà êíèãà ó çð³ëîìó â³ö³, æîäíîãî ë³òåðàòóðíîãî äîñâ³äó ðàí³øå ³ ðîìàí ç îçíàêàìè íåçàïåðå÷íîãî òàëàíòó Óñ³ äîðîãè âåäóòü äî Ðèìó . Ìàéæå øîêîâå âðàæåííÿ. Ïîêè ùî í³õòî íà òàêîìó âèñîêîìó ïðîôåñ³éíîìó ð³âí³ íå çì³ã âèïîâ³ñòè äóøó óêðà¿íñüêî¿ æ³íêè, ùî ìèòàðñòâóº ïî ºâðîïàõ, ÿê öå âäàëîñÿ Ëåñ³. Ð³äê³ñíèé äàð ñïîñòåðåæåííÿ ³ â³äòâîðåííÿ ðåàë³ñòè÷íî ïðàâäèâèõ ³ ñóâîðèõ êàðòèí æèòòÿ. Êíèãà âàæêà, ïñèõîëîã³÷íî ãí³òþ÷à. Íå ïåâåí, ùî ¿¿ áóäóòü ÷èòàòè ìàñîâî, àëå òå, ùî ¿¿ áóäóòü ÷èòàòè ³ ÷åðåç ñòî é äâ³ñò³ ðîê³â, íå ñóìí³âàþñÿ. Òâ³ð, ùî ìàº óñ³ ï³äñòàâè ñòàòè êëàñè÷íèì. Òàê òðàïèëîñÿ, ùî ìàéæå îäíî÷àñíî ç ö³ºþ êíèãîþ ïðî÷èòàâ ÿ ïîïóëÿðíèé ðîìàí Êð³ñò³íè Ôàëüêåíëàíä Ìîÿ ò³íü , áëèñêó÷å ïåðåêëàäåíèé Ãàëèíîþ Êèðïîþ, ùî íèì ñüîãîäí³ çàõîïëþþòüñÿ ó Øâåö³¿, Ãîëëàíä³¿, Äàí³¿, Ôðàíö³¿, ²òàë³¿, â³äçíà÷àþòü íàéïðåñòèæí³øèìè ë³òåðàòóðíèìè ïðåì³ÿìè. Àëå Âñ³ äîðîãè... â³ä÷óòíî ïåðåâàæàþòü Ìîþ ò³íü . Îäíàê º ùå òàêà ôàòàëüíà ð³÷ ÿê äîëÿ. Áîëÿ÷å. Íåñïðàâåäëèâî. * Ðîñ³éñüêà ë³òåðàòóðà ñüîãîäí³ âèíÿòêîâî ñèëüíà. Òóò ïðàöþþòü ñòàð³ ìàéñòðè Ä.Ãðàí³í, Ôàç³ëü ²ñêàíäåð, À.Áèòîâ, À.Âàñèëåâñüêà, Ïåòðóøåâñüêà, À.Ñîëæåí³öèí é äåñÿòêè ³íøèõ. Ö³ëà ïëåÿäà ìåíø âèçíàíèõ: Îëåã ×óõîíöåâ, Áîðèñ ªêèìîâ, Îëåêñ³é Âàðëàìîâ, Ñåðã³é Øàðãóíîâ, Ãàëèíà Ùåðáàêîâà, Âàëåð³é Ïîïîâ... Âîíî é íå äèâíî: Ðîñ³ÿ öå ï³âñâ³òó. Àëå ëåãêî ïîì³òèòè, ùî ó á³ëüøîñò³ òâîð³â ãîëîâíèé ãåðîé ñàì àâòîð, àáî â êðàùîìó âèïàäêó ë³òåðàòîð. Íåùîäàâíî ïåðå÷èòàâ òðè ðåïðåçåíòèâíèõ ³ óæå äîâîë³ ïîïóëÿðíèõ ðî-

Êàëüì³þñ

2 2005

ìàíè: Ñ.Ãàíäëåâñüêîãî ÍÐÇÁ , Â.Ìàêàí³íà Àíäå´ðàóíä òà ².Ñåí÷èíà Âãîðó ³ âïåðåä íà áàòàðåéêàõ, ùî ñ³ëè , ³ â êîæíîìó ãîëîâí³ ïåðñîíàæ³ ëþäè ïèøó÷³. Ùå îäíå ñâ³ä÷åííÿ òîãî, ùî ë³òåðàòóðà â³äñòàº â³ä æèòòÿ, à îòæå ïåðåæèâàº êðèçîâèé ñòàí. * ßêáè ÿ âèçíà÷àâ äëÿ ñåáå ÿê³ñü ðåéòèíãè ³ êðàù³ êíèæêè ðîêó, òî â æàíð³ íîâåëè (áåçïåðå÷íî, îäíîìó ç íàéñêëàäí³øèõ â ë³òåðàòóð³) ìèíóëîð³÷ â³ääàâ áè ïåðø³ñòü Âàñèëåâ³ Òðóáàºâ³ çà íîâåëó Òàê ïðîñòî , à öüîãîð³÷ Ìèõàéëîâ³ Ìåäóíèö³ çà Äàâíî çàáóòó ï³ñíþ ³ Ñòåïàíó Ïóøèêó çà Ðàéäóãó íàä æèâîþ êðèíèöåþ . Öå òâîðè, ùî ïðîëèâàþòü ñâ³òëî ó äóøó. Áåçñìåðòíå ñâ³òëî. Òàêå æ òåïëî ³ ñÿéâî ïðîëèëîñÿ â ìîþ äóøó ç ïîåòè÷íèõ çá³ðîê Òàìàðè Ñåâåðíþê, Âàëåð³ÿ ²ëë³, Âàñèëÿ Ñîëîâ ÿ, Âëàäèñëàâà Áîéêà, Îëåãà Ñîëîâ ÿ, Ñâ³òëàíè Àíòîíèøèí, Ìèêîëè Á³äåíêà, Ñàøêà Õîìåíêà, Þð³ÿ Çàâàäñüêîãî, Ãàëèíè Òàðàñþê... * ªâãåí Áàðàí ÿê êðèòèê íàä³ëåíèé ð³äê³ñíèì òàëàíòîì ïîáà÷èòè íàéãîëîâí³øå ³ âèñëîâèòè éîãî ó ñòèñë³é ìîá³ëüí³é ôîðì³. ² ÷àñòî éîìó íå áðàêíå ìóæíîñòè ãîâîðèòè îäâåðòî ïðî ðå÷³ íåïðèºìí³ é áîëþ÷³ äëÿ àâòîðà. Õî÷à òðàïëÿºòüñÿ ³ íàâïàêè. Ç ðîêàìè â³ä÷óâàþòüñÿ ó íüîãî äåÿê³ ïîâòîðè ³ âèñíàæåí³ñòü ( âòîìà ìåòàëó ), âñå-òàêè â³í çàëèøàºòüñÿ êðèòèêîì 90-õ. Òàì â³í ñÿãíóâ ñâîº¿ íàéâèùî¿ ôîðìè. Õî÷à æèòòÿ ïðîäîâæóºòüñÿ, à øëÿõè òàëàíòó íå ïåðåäáà÷óâàí³. * Îñ³íü çàê³í÷óºòüñÿ äëÿ ìåíå ë³òåðàòóðíèìè ñòóä³ÿìè íàä Þð³ºì Íàãèá³íèì. Îá ºìíèé Ùîäåííèê , âèäàíèé ùå 1996 ðîêó, çìóñèâ ïåðå÷èòàòè éîãî ïðîçó. ² îñü ì³é âèñíîâîê: Ùîäåííèê öå òå, ùî çàëèøèòüñÿ íàçàâæäè, ïðîçà òå, ùî çàëèøàºòüñÿ â ìèíóëîìó. Ùîäåííèê ö³êàâèé òèì, ùî âèêàçóº íàòóðó ñèëüíó, ñêëàäíó, àêòèâíó, ñóïåðå÷ëèâó ³ îäåðæèìó. Çîâí³ ÿ í³êîëè íå áóâ òàêèì áëàãîïîëó÷íèì: â³äáóäóâàâ äà÷ó, âèïóñòèâ áàãàòî êíèã ³ ô³ëüì³â, ïðè ãðîøàõ, âñ³ áëèçüê³ æèâ³. Àëå äèÿâîë îâîëîä³â ìîºþ äóøåþ... ªäèíå àêòèâíå â³ä÷óòòÿ, ùî ÿ â³ä÷óâàþ, öå íåíàâèñòü .

Êàëüì³þñ

2 2005

Ìîæíà áóëî á çàòàâðóâàòè éîãî ³ ïðîñòî â³äâåðíóòèñÿ. Àëå, â³ä÷óâàþ, ùî íå âñå òàê îäíîçíà÷íî, ùî öå òàëàíò ïîòóæíèé, âåëèêèé ³ óñâ³äîìëþþ÷èé ñâîþ ñèëó. Äåÿê³ åïàòàæí³ ç³çíàííÿ âñå æ íå çàòüìàðþþòü éîãî ãîñòðîãî ðîçóìó ³ äóø³, ðîçäåðòî¿ ïðîòèð³÷÷ÿìè åïîõè, çáîëåíî¿, â³äêðèòî¿ ³ ïîðóáöüîâàíî¿. Ïðî öå ãîâîðèòü ìåí³ ñïîâ³äàëüíèé òîí ùîäåííèê³â, íà ÿêèé òåìíèé íåã³äíèê í³êîëè íå ñïðîìîæåòüñÿ. Ñïîâ³äü, çà ÿêó áàãàòî ïðîñòèòüñÿ. * Ðåë³ã³ÿ ³ Ìèñòåöòâî öå äâ³ äîíüêè Ãîñïîäí³, äâ³ ñåñòðè, ïèñàâ â îäíîìó ç ëèñò³â ²âàí Øìåëüîâ. Ñòàðøà Ðåë³ã³ÿ... ² ùå òàêå ñïîñòåðåæåííÿ ó íüîãî: ×îìó ñó÷àñí³ ºâðå¿ í³÷îãî íå äàëè ó ìèñòåöòâ³? Äëÿ íèõ íåìàº í³ òàéí , í³ òà¿íñòâ: âîíè âñå çíàþòü ³ âñå âóì³þòü . Äàëåê³ ¿õ ïðåäêè ³íøèìè áóëè: ³ òîìó çàëèøèëè â³÷íå: ÿ íå çíàþ í³÷îãî ãëèáøîãî, í³æ Ïñàëìè ; ªâàíãåë³º ïîçà ïîð³âíÿííÿì, çðîçóì³ëî, òóò Áîæå. Íàõàáè ³ ðîçóìíèêè í³êîëè íå ñòàíóòü õóäîæíèêàìè, â øèðîêîìó ðîçóì³íí³. Ò³ëüêè ñìèðåíí³ , ò³, õòî òðåïåòíî âäèâëÿºòüñÿ â Òàéíó . Ñóõ³ñòü äóõîâíà íå ìîæå òâîðèòè, ìîæå ò³ëüêè êîï³þâàòè òàêèõ á³ëüø³ñòü... * Âñå íå÷èñòå â ö³é êðà¿í³: ïîë³òèêà, ðîáîòà, ëþäè ³ ñèëà. * Ìàáóòü, êîæåí, êîìó ñóäæåíî á³ëüø-ìåíø äîâãèé â³ê, ïðèðå÷åíèé â³ä÷óòè ñâîþ çàéâ³ñòü, íåïîòð³áí³ñòü ó öüîìó ñâ³ò³. Íîâå ïîêîë³ííÿ âèò³ñíÿº ñòàðå, ³ öå íåïîõèòíèé çàêîí. Ïèñüìåííèêè â³ä÷óâàþòü öå îñîáëèâî ãîñòðî ³ áîë³ñíî. Ò³ëüêè îäèíèö³ íåçàïåðå÷í³ ãåí³¿ ñïðîìîæí³ çàëèøàòèñÿ ñó÷àñíèìè ³ ö³êàâèìè íîâèì ïîêîë³ííÿì. Òàê ïîòàëàíèëî Ãþãî, Ëüâó Òîëñòîìó, Ê³ïë³íãó, ùå ê³ëüêîì âèáðàíèì. Á³ëüø³ñòü, íàâ³òü ëàóðåàòè íàéâèùèõ ïðåì³é, â³ä÷óâàëè, ùî ¿õ ÷àñ ìèíóâ, âîíè âèïàäàþòü ç³ ñâîãî ÷àñó. Íå çâàæàþ÷è íà òå, ùî â 1952 ðîö³ ìåí³ ïðèñóäèëè Íîáåë³âñüêó ïðåì³þ, ïèñàâ Ô.Ìîð³àê, ÿ ïî÷óâàþñÿ îñêîëêîì ìèíóëî¿ åïîõè... ÿ íå æèâó, à äîæèâàþ. Âèæèòè öå ùå íå âñå .

Êàëüì³þñ

2 2005

* Ìîº æèòòÿ áóëî áàãàòèì íà ïî÷óòòÿ ³ åìîö³¿, ¿õ ùåäðî äàðóâàëè ïðèðîäà, æ³íêè, êàðòèíè, ìàíäðè, ê³íî... Àëå íàéãëèáø³ äóøåâí³ ïåðåæèâàííÿ ïîâ ÿçàí³ ç êíèãàìè. Âèùî¿ ³ òðèâê³øî¿ ðàäîñò³ â³ä ò³º¿, ùî äàðóþòü êíèãè, ÿ íå çâ³äàâ. ² âæå, ìàáóòü, íå çâ³äàþ. * Äîùîâèé õîëîäíèé âå÷³ð çíîâó ñïîíóêàâ ìåíå ïåðå÷èòàòè îïîâ³äàííÿ Âàñèëÿ Òðóáàÿ, ç³áðàí³ â êíèæö³ Âñå ïðîñòî . Ìàþ ïåâí³ñòü öå ðå÷³, íàïèñàí³ íà ìåæ³ ãåí³àëüíèõ ïðîçð³íü. Ñïðàâæíÿ, ãëèáîêà ë³òåðàòóðà. Àëå îñü ÿêà çàãàäêà ïîâ ÿçàíà ç òîþ êíèãîþ ÷èòàòè ¿¿ ìîæó ò³ëüêè ó äîùîâó ïîãîäó, ó â³äïîâ³äíîìó íàñòðî¿, ïåâíîìó äóøåâíîìó íàñòðî¿. ª âåëèê³ òâîðè, ùî ïåðåáîðþþòü âñå íàñòð³é, ïîãîäó, â³ä÷óòòÿ äèñêîìôîðòó, íàâ³òü äåïðåñ³þ çàïîëîíþþòü ³ ï³äêîðþþòü ñîá³, à º òàê³, ùî âèìàãàþòü ïåâíî¿ äóøåâíî¿ íàëàøòîâàíîñò³, ãàðìîí³éíîãî ³ òèõîãî ëàäó äóø³. Ðóêà äî Âàñèëåâî¿ êíèæêè òÿãíåòüñÿ íå ÷àñòî. Àëå êîëè çàíóðèøñÿ ó òîé ñâ³ò, òî âæå òàê ïðîñòî â³í òåáå íå â³äïóñòèòü, ³ íå ç ïîðîæíüîþ äóøåþ. * Ñàì³ ïèñüìåííèêè íå ðàç ç³çíàâàëèñÿ, ùî íåìàº í³÷îãî âàæ÷îãî, á³ëüø äð³á ÿçêîâ³øîãî ³ ì³çåðí³øîãî, í³æ ë³òåðàòóðíå ñåðåäîâèùå. ×îìó? ×è òîìó, ùî ñòàâêè òóò íàäòî âèñîê³ ñëàâà, ïîïóëÿðí³ñòü ³ âèçíàííÿ? ×è òîìó, ùî âîíè ä³ñòàþòüñÿ îäíîìó ³ç òèñÿ÷³, à ³íø³ çàëèøàþòüñÿ í³ ç ÷èì ³ ¿õ ðîçðèâàº çàçäð³ñòü òà çëîáà? ×è òîìó, ùî ïèñüìåííèêè çàâæäè ñêëàäí³ é ñóïåðå÷ëèâ³ø³ ëþäè? Ñòîìèâñÿ â³ä äð³áíèõ ³ íèöèõ óêîë³â ³ õîò³â áè â³äãîðîäèñÿ â³ä ì³ñöåâîãî ïèñüìåíñòâà âçàãàë³. Áî, ÿê çäàºòüñÿ ìåí³, ðîáèâ äëÿ áàãàòüîõ ò³ëüêè äîáðî íàïèñàâ äåñÿòîê ïåðåäìîâ äî ïðîçîâèõ ³ ïîåòè÷íèõ êíèã, â³äãóê³â ³ ðåöåíç³é, ÷àñòî íà êíèãè, ÿê³ öüîãî íå çàñëóãîâóþòü, àëå ðàäè ïðèÿòåëüñüêèõ äðóæí³õ ñòîñóíê³â, äîïîìàãàâ íàäðóêóâàòèñÿ ÷è âèäàòè êíèæêè, à ó â³äïîâ³äü ëèøå êîëîìàçü. Ëèøå íåäîáðîçè÷ëèâ³ñòü. Îäèí íàçèâàº ñâîãî ãåðîÿ Ïåòðîì Ñîðîêîþ ³ íàä³ëÿº éîãî ö³ëèì êîìïëåêñîì íèöèõ ðèñ, äðóãà âêëàäàº â óñòà ñâîãî ïåðñî-

Êàëüì³þñ

2 2005

íàæà ôðàçó ïðî òå, ùî êðèòèê Ïåòðî Ëîò (ìîº ïñåâäî) ÷îðíà ëþäèíà , çäàòíà âèêëþ÷íî íà ï³äñòóï ³ áðåõíþ, òàê³é ãàðí³é ãåðî¿í³ ïîñì³â ñêàçàòè ïðàâäó ó â³÷³, ùå îäíà ïóñêàº óñÿê³ í³ñåí³òíèö³, ïðî òå, ùî ÿ ãðåáó ãðîø³ ëîïàòîþ, õî÷à äîáðå çíàº, ùî çàðîáëÿþ âèêëþ÷íî ïèñüìåííèöüêèì ïåðîì, ïðîñòî ïåêåëüíîþ ïðàöåþ. Êîëè ëþäèíà ïðÿìà ³ â³äêðèòà, òî ðîáèòü öå òàê, ÿê Î.Ñèçîíåíêî âèñòð³ëþº â³äêðèòèì ëèñòîì, íå õîâàºòüñÿ çà àëåãîð³ÿìè, àëå á³ëüø³ñòü ïîñëóãîâóþòüñÿ òèõîþ ñàïîþ . À ì³æ òèì, ÿ íå â çìîç³ çáàãíóòè, ùî æ ¿õ òàê äðàòóº ³ á³ñèòü? ß äàëåêî íå óñï³øíèé ïèñüìåííèê. Ìî¿ êíèãè íå ðîçõîäÿòüñÿ âåëèêèìè òèðàæàìè, íå ìàþòü â³ä÷óòíîãî óñï³õó, íå ïåðåêëàäàþòüñÿ ³íøèìè ìîâàìè, íå îòðèìóþòü âèñîêèõ ³ ïðåñòèæíèõ ë³òåðàòóðíèõ íàãîðîä. ßêùî çâåðòàº õòîñü óâàãó íà äåííèêè, òî ò³ëüêè ïèñüìåííèêè ç ³íøèõ ðåã³îí³â, ñòàð³ ìàéñòðè. Àëå öå àæ í³ÿê íå âïëèâàº í³ íà ¿õ äîëþ òà ÷èòàöüêèé ðåçîíàíñ. ß çíåìàãàþ â³ä íåñàìîâèòî¿ òðóæäèíè ³ âæå ìåí³, ìàáóòü, íå äî÷åêàòèñÿ í³ ðîçóì³ííÿ, í³ åëåìåíòàðíî¿ ïîøàíè â³ä êîëåã. À ìîæå, ïðîñòî ÿ ñòîìèâñÿ ³ ìåí³ âæå ïîðà â³äãîðîäèòèñÿ îä öüîãî ñâ³òó? * Â³ä÷óâ ãëèáèííî, íóòðÿíî, ùî ëþáëþ Ñòåïàíà Ïóøèêà. Ëþáëþ ÿê ëþäèíó, ÿê ïèñüìåííèêà ³ ÿê ïîë³òèêà. ² âñå, ùî ïèøó ïðî íüîãî, ïðîïóùåíî ÷åðåç ñåðöå. Ñàìå öÿ ëþáîâ äàº ìåí³ ïðàâî íà ïàòåòèêó, äàº çìîãó ñêàçàòè: ÿêèé öå ôàíòàñòè÷íèé ÷îëîâ³ê. ßêèé óí³êàëüíèé. Òàêîãî ìîãëè íàðîäèòè ò³ëüêè ãîðè. * Ìàáóòü, öå äîáðå, êîëè òàëàíò ðîçêâ³òàº ÿñêðàâî ³ ðàíî, êîëè ó þíîìó â³ö³ ìèòåöü ñòâîðþº ñâ³é øåäåâð. Ìàáóòü, äîáðå, áî æèòòÿ øâèäêîïëèííå ³ íåäîâãîâ³÷íå. Àëå òàêèé ðàíí³é ðîçêâ³ò òà¿òü ó ñîá³ âåëèêó íåáåçïåêó íå ëèøå äëÿ äóø³, áî ò³, ùî ðàíî ðîçêâ³òàþòü, ðàíî çãîðÿþòü. Á³ëüø ïðèðîäíèé ³ çàêîíîì³ðíèé âèäàºòüñÿ ìåí³ ïîñòóïîâèé ðîçêâ³ò îáäàðóâàííÿ, êîëè ëþäèíà ï³äí³ìàºòüñÿ äî âåðøèíè âàæêî òà íàòóæíî é ñâ³é øåäåâð ñòâîðþº ó á³ëüø çð³ë³ ðîêè.

Êàëüì³þñ

2 2005

ßñêðàâèì ïðèêëàäîì äëÿ ìåíå òóò çàëèøàºòüñÿ Ðîìàí Ä³äóëà, ùî ñâîãî çðîñòó ³ ñèëè ñÿãíóâ ÷è íå â ø³ñòäåñÿòèð³÷íîìó â³ö³, ñòâîðèâøè Ó íàéìåíøîìó ç-ïîì³æ ñâ³ò³â . Ñàìå òàêå ïîâ³ëüíå ³ íåëåãêå çðîñòàííÿ, ÿê íà ìåíå, äîçâîëèëî éîìó íàïîâíèòè æèòòÿ âèñîêèì çì³ñòîì áîðîòüáè, ïðîæèòè æèòòÿ ïîâíîêðîâíå ³ ùàñëèâå, àëå ãîëîâíå äîìîãòèñÿ òîãî, ùî íàçèâàºòüñÿ ñòàíîâëåííÿì äóø³. * Çàê³í÷óºòüñÿ ð³ê, ³ â ïåð³îäèö³ òà ³íòåðíåò³ ïîÿâëÿþòüñÿ ð³çí³ ðåéòèíãè, íàçèâàþòü êðàù³ êíèæêè ðîêó. Ùî æ â³äçíà÷àþòü ³ êîðîíóþòü åêñïåðòè ³ êðèòèêè ? Ñîëîäêó Äàðóñþ Ì.Ìàò³îñ, Äåïåø Ìîä Ñ.Æàäàíà, âèáðàíå Î.Çàáóæêî, Ñë³ïèé äîù Â.Ñëàï÷óêà, à òàêîæ íîâ³ ðîìàíè Ñ.Ïîâàëÿºâî¿, ª.Êîíîíåíêî, Â.Êîæåëÿíêà, ß.²â÷åíêî, Â.ªøê³ëºâà, Ì.Ñîêîëÿí, ²ðåíè Êàðïè... Á³ëüø³ñòü, ÿê ìîâèòüñÿ, çíàéîì³ âñå îáëè÷÷ÿ (õî÷à òðàïëÿþòüñÿ ³ íîâ³), ³ òóò íå áóëî á çàïåðå÷åíü, ÿêáè ïîðó÷ ç íèìè ñòîÿëè ñïðàâä³ âåðøèíí³ é çíàêîâ³ êíèãè, âèäàí³ öüîãî ðîêó, çîêðåìà Ñóä Þð³ÿ Ìóøêåòèêà, âèáðàíå Ñòåïàíà Ïóøèêà, Ñòåæêè-äîðîãè ²âàíà Ãíàòþêà, ïåðåâèäàí³ Äæóðîþ , Âñ³ äîðîãè âåäóòü äî Ðèìó Îëåñ³ Ãàëè÷, Ïèñàð Ñõ³äíèõ âîð³ò Ïðèòóëêó Ãàëèíè Ïàãóòÿê, ïðîçà Âàëåð³ÿ Øåâ÷óêà, Äìèòðà Ì³ùåíêà, Â³êòîðà Ì³íÿéëà, Âàëåíòèíà ×åìåðèñà, Àíàòîë³ÿ Ä³ìàðîâà, Â.Êàøêè, Êëÿñà Ïàâëà Âîëüâà÷à, ìåìóàðè Ñòåïàíà Ñàïåëÿêà... Ñåðåä ïîåòè÷íèõ êíèã çàëèøèëèñÿ íåïîì³÷åíèìè : Â³ðø³ ñð³áí³ é çîëîò³ Áîðèñà Ùàâóðñüêîãî, Âèêðàäåííÿ ªâðîïè Áîãäàíà ×åïóðêà, Ñâàðãà Âàëåð³ÿ ²ëë³, Äîõëà ê³øêà Âàñèëÿ Ãîëîáîðîäüêà, 38 â³ðø³â ïðî Íüþ-Éîðê òà ³íø³ Âàñèëÿ Ìàõíà, Ç îñòàííüî¿ ïåëþñòêè ë³òà (âèáðàíå) Ìèõàéëà Ëåâèöüêîãî, Ã³ëëÿñòå ëèöå Ïåòðà Êîðîá÷óêà, Ïåðåçâà Âàñèëÿ Ñîëîâ ÿ, Êàëèíîâà ïîðà Âëàäèñëàâà Áîéêà. * Çàâäÿêè Ñâ³òëàí³ Êóçüìåíêî ïðîæèâ öåé ð³ê òàêîæ ó ñâ³òë³ ¿¿ ïîåç³¿ òà íåçàáóòíüîãî Áîðèñà Îëåêñàíäðîâà. Ñïðàâä³ âèñîêà, ïåðåìèòà ñëüîçîþ ïîåç³ÿ, äî ÿêî¿ íå òå, ùî âàðòî ïîâåðòàòèñÿ, ÷è õî÷åø ïîâåðòàòèñÿ, à áåç ÿêî¿ óæå íå ìîæåø æèòè. Ð³äê³ñíèé ó ñâ³ò³ äóåò äâîõ ñóãîëîñíèõ, ð³äíèõ äóø, ùî íå ïåðåðâàâñÿ íàâ³òü ç³ ñìåðòþ îäíîãî ç íèõ.

Êàëüì³þñ

2 2005

* Âàñèëü Øêëÿð çàäóìàâ âèäàòè êëàñèêó â ñòèñë³øîìó, ñêîðî÷åíîìó âàð³àíò³, ùî â äåêîãî âèêëèêàëî îáóðåííÿ. Öå ãîëîñè îðòîäîêñ³â. Ìàþ ïåâí³ñòü: ÿêáè ö³ êëàñèêè äîæèëè äî íàøîãî ÷àñó, òî ñàì³ çðîáèëè á òàêó ðîáîòó. Óù³ëüíåíîñò³, ñòèñëîñò³ âèìàãàº ÷àñ. Âàðòî ïàì ÿòàòè, ùî ÷àñ íå ëèøå ïîñóòíüî âïëèâàº íà ñïðèéíÿòòÿ òîãî ÷è ³íøîãî òâîðó, â³í áàãàòî ùî âçàãàë³ óáèâàº. ×îìóñü ó ªâðîï³ òà ñâ³ò³ íå áîÿòüñÿ òâîð÷î ï³äõîäèòè äî êëàñè÷íî¿ ñïàäùèíè, â³ëüíî ïîâîäèòèñÿ ç íåþ, êîëè öå ïðîäèêòîâàíî ëþáîâ þ ( Ëþáè ³ ðîáè ùî õî÷åø ). Íàïðèêëàä, ùîäåííèê Æóëÿ Ðåíàðà ïåðåâèäàíî â ñêîðî÷åíîìó âàð³àíò³, äå çàïèñè çãðóïîâàíî çà òåìàòèêîþ. Ùîðîêó ÿ âèäàþ ñâî¿ äåííèêè, ìàþ÷è ïîòàºìíó ìð³þ, ùî êîëèñü âèáåðó ç óñ³õ êíèã íàéêðàù³ ôðàãìåíòè, çãðóïóâàâøè ¿õ â îäèí òîì. Àëå ÿ ìîæó é íå âñòèãíóòè öüîãî çðîáèòè. ² ÿêáè çà áàãàòî ðîê³â çíàéøîâñÿ óâàæíèé ³ òîíêèé ÷èòà÷ (íîâèé Øêëÿð), ùî çðîáèâ áè öþ ðîáîòó çà ìåíå, âèõîäÿ÷è ç äèêòàòó íîâîãî ÷àñó, òî õ³áà ÿ íå áóâ áè âäÿ÷íèé éîìó? Òà ÿ áëàãîñëîâèâ áè éîãî ç íåáåñ! Àëå ÿêáè â³í, ñêàæ³ìî, ïåðåâèäàâ óñå ï³äðÿä, áåç òâîð÷îãî ï³äõîäó ³ âðàõóâàííÿ íîâèõ ñìàê³â ³ ïîòðåá, òî çàâäàâ áè ìåí³ íåïîïðàâíî¿ øêîäè ³ áîëþ÷î¿ óðàçè, áî öüîãî, ùî íàïèñàíî íà ïîòðåáó ìîãî ÷àñó, í³õòî á íå ÷èòàâ. * Äëÿ ìåíå º í³áè äâà Ïðîöþêè: îäèí ðîçóìíèé, ñïîñòåðåæëèâèé, äîòåïíèé, åðóäîâàíèé ³ áëèñêó÷èé åñå¿ñò, à äðóãèé íàòóæíèé, âàæêèé ³ ÿêèéñü íåçðó÷íèé ïðîçà¿ê. Ñàìå â åñå¿ñòèö³ íàéá³ëüø ïîâíî ðîçêðèâñÿ éîãî òàëàíò, òóò ôðàçà ëàêîí³÷íà ³ òî÷íà, ëåãêà ³ íàâ³òü ëåòþ÷à, ÷îãî òàê íå âèñòà÷àº ïðîç³, õî÷à â³í, ìàáóòü, ââàæàº, ùî âñå íàâïàêè. * Íàäòî óáîãèì íà ë³òåðàòóðíó êðèòèêó áóâ öåé ð³ê. Ìàëî ùî çàïàëî â ïàì ÿòü ³ äóøó, âñå ÿêîñü ïðîéøëî ñòîðîíîþ, íå çà÷åïèëî, õî÷à ÿ óâàæíî ³ ðåòåëüíî ïåðå÷èòóâàâ óñþ ë³òåðàòóðíó ïðîäóêö³þ. ßêùî âèä³ëÿòè ÿê³ñü çíàêîâ³ ïóáë³êàö³¿, òî äëÿ ìåíå çíàìåííîþ º ïîÿâà íà ïîë³ ðóõëèâî¿ åñòåòèêè ò³ëüêè Ëóêàøà Ëóöüêîãî (Ïåòðà Êîðîá÷óêà) ³ Ñâ³òëàíè Àíòîíèøèí. Öå òîé ð³äê³ñíèé âèïàäîê, äå äîáðèé ñìàê ³ òîíêå â³ä÷óòòÿ ñëîâà çíàõî-

Êàëüì³þñ

2 2005

äÿòü àäåêâàòíå â³äîáðàæåííÿ â àíàë³òè÷íèõ ðåöåíç³ÿõ. Îñü â³ä êîãî î÷³êóþ ãëèáîêèõ ³ ö³êàâèõ êíèã ïðî ñó÷àñíèé ë³òïðîöåñ. * Àíäð³é Êîíäðàòþê ñêàðæèòüñÿ íà çàñèëëÿ ãðàôîìàí³¿ â íàø³é ë³òåðàòóð³, â³äñóòí³ñòü ñïðàâæíüî¿ ë³òåðàòóðíî¿ ³ºðàðõ³¿. Êàæå, ùî íà âèïðàâëåííÿ öüîãî ñòàíîâèùà ïîòð³áíå ñòîë³òòÿ. Öå, çâè÷àéíî, ïåðåá³ëüøåííÿ. Ïðèéäå ÷àñ ³ ñèòóàö³ÿ ïîì³íÿºòüñÿ óìë³âîêà. Ãðàôîìàí íåîáõ³äíèé ñóá ºêò ë³òåðàòóðíîãî ïðîöåñó ³ â³ä öüîãî í³êóäè íå ä³òèñÿ. Àëå â³í ïîâèíåí çíàòè ñâîº ì³ñöå. ñ. Ïåòðèêè

ÏÅÐÅÊËÀÄÈ

Êàëüì³þñ

2 2005

Åäâàðä Åñòë³í ÊÀÌÌ²Í¥Ñ * * * òÎ ïÎâíÿ êð³çü ì³ñòÎ ïÎâíÿ íàâïÎ øåïêè ìàéæå áåçãó÷íÎ íàâäÎòèê õòÎ ïðåêðàñíà õòÎ ïëèíå çíÎâ ñàìÎòÎþ ì³æ âèìð³þ ÇÍîÂÓ ÏîÂÍß ÊÐ²ÇÜ Ì²ÑÒ î ÏîÂ²ËÜ Íî ÏÐîÐîÑÒÀÞ×È É ÄÓÕ * * * mOOn Over tOwns mOOn whisper less creature huge grO ping ness whO perfectly whO flOat newly alOne is dreamest oNLY THE MooN o VER ToWNS SLoWLY SPRoUTING SPIR IT

Êàëüì³þñ

2 2005

îÄÀ o ö³ ñîëîäêàâ³ ñòàðè´àíè ùî êåðìóþòü ñâ³òîì (³ ìíîþ ³ âàìè ÿêùî íàì áàéäóæå) Î, ö³ ïèøí³ áåçãëóçä³ äîáðîçè÷ëèâö³ â³í ³ âîíà ë³ïëåí³ ç âîñêó ìåðòâ³ ³äå¿ (î êâ³íòèëüéîíè íåéìîâ³ðíèõ êóëüãàâèõ ïîáîæíèõ áåççóáèõ ÿê³-çàâæäè-ïõàþòü-ñâîãîíîñà-â-÷óæ³-ñïðàâè ³ñòîò) Î ìåòóøíÿ ëþá ÿçíèõ í³êóäèøí³õ ëèñèõ é î ëîï³â

Êàëüì³þñ

oDE o the sweet & aged people who rule this world (and me and you if we re not very careful) O, the darling benevolent mindless He and She shaped waxworks filled with dead ideas (the oh quintillions of incredible dodderingly godly toothless always-so-much-interestedin-everybody-else s-business bipeds) OH the bothering dear unnecessary hairless o ld

2 2005

Êàëüì³þñ

2 2005

ÃÎËÓÁÎËÅÂ â³í íå äèâèòüñÿ â í³êóäè â³í íå äèâèòüñÿ â í³ùî â³í íå äèâèòüñÿ â³í áà÷èòü ùî äîâêðóæ í³÷îãî äîâãëèá í³÷îãî ëèøå ñàì ÿê í³ áóäü-õòî í³ ùî-íåáóäü ëèø ïîñåðåäèíà (ÿêà âñå)

Êàëüì³þñ

DOVEGLION he isn t looking at anything he isn t looking for something he isn t looking he is seeing what not something outside himself not anything inside himself but himself himself how not as some anyone not as any someone only as a noone (who is everyone)

2 2005

Êàëüì³þñ

2 2005

ãëÿíü) òàê á º 75-êà õòî áè â òàêå ïîâ³ðèâ âîíè íå æàðòóþòü òà æ öå áóâ ì³é äðóã àæ äèâíî ìè ç íèì áóëè íåðîçëó÷í³ ÿ çâèê áà÷èòè éîãî ïîðó÷ îò ÷îðò í³æíî ïîâåðíè íàá³ê á³äîëàõó îáåðåæíî ùîá íå ðîçñèïàâñÿ ³ â³ä³øëè äîäîìó ñòàðåíüê³é ìàòóñ³ ó íîâ³é ñîñíîâ³é òðóí³ (çáåðè

Êàëüì³þñ

look at this) a 75 done this nobody would have believed would they no kidding this was my particular pal funny aint it we was buddies i used to know him lift the poor cuss tenderly this side up handle with care fragile and send him home to his old mother in a new nice pine box (collect

2 2005

Êàëüì³þñ

2 2005

ïåðøèì áóâ Äæîê éîãî âáèëè êðàñèâèé áóâ ÷îëîâ³ê ³ Äæåéìñ ³ ðåøòà äàé ïðèãàäàòè Â³ëë áóâ íàéðîçóìí³øèì éîãî âáèëè ³ íàéìîëîäøîãî çîâñ³ì õëîï÷èíó ç âåëèêèìè î÷èìà îñòàíí³ì óáèëè ÿ ëþáèâ ¿õ òè öå ðîçóì³ºø Ãàðð³ î ãîñïîäè âáèòèé â³í óáèòèé êîæåí óáèòèé ¿õ íàçèâàëè âáèò³ *

ñëó -õàé òè çíàºø ùî ÿ äóìàþ êîëè ïåðøèé ³ç íàñ ïàäàº òè çíàºø ÿê âîíî áîëèòü àáî ÿê öå êîëè âîíè âèïóñêàþòü ãàç ³ îé ìàìî øðàïíåëü àáî êîëè ÷îðí³º â³äìîðîæåíà íîãà àáî ÿê öå ç æóêîì ïîâçòè ïî-ïëàñòóíñüêè âãîðó âñå öå ÷åðåç òåáå âñå ùî òàì â³äáóâàºòüñÿ òè çíàºø ùî ÿ äóìàþ öåé áîã ãóáèòü ìàñó ëþäåé â³äòåïåð ³ í³êîëè í³êîëè íå çíàòèìåø, âîíè íå õî÷óòü í³ ÷îãî

Êàëüì³þñ

first Jock he was kilt a handsome man and James and next let me see yes Will that was cleverest he was kilt and my youngest boy was kilt last with the big eyes i loved like you can t imagine Harry was o god kilt he was kilt everybody was kilt they called them the kilties

lis -ten you know what i mean when the first guy drops you know everybody feels sick or when they throw in a few gas and the oh baby shrapnel or my feet getting dim freezing or with the bugs crawling right all up all everywhere over you all me everyone that s been there knows what i mean a god damned lot of people don t and never never will know, they don t want to no

2 2005

Êàëüì³þñ

2 2005

ìîÿ óëþáëåíà ñòàðåíüêà ³òä ò³òêà ëþñ³ ï³ä÷àñ îñòàííüî¿ â³éíè äîñòåìåííî çíàëà ³ ÿêîìîãà äîêëàäí³øå ðîçïîâ³äàëà êîæíîìó çà ùî ìè áîðåìîñÿ, ìîÿ ñåñòðà ³çàáåëü â ÿçàëà ñîòí³ (³ ñîòí³) øêàðïåòîê ïðîòèáëîøèíèõ ñîðî÷îê òåïëèõ íàâóøíèê³â ³òä ðóêàâèöü ³òä,ìîÿ ìàìà ñïîä³âàëàñÿ ùî ÿ çàãèíó ³òä ìóæíüî ÿñíà ð³÷ ì³é òàòî äî õðèïîòè òâåðäèâ ïðî òå ÿêà öå âåëèêà ÷åñòü ³ ÿêáè â³í ì³ã à òèì ÷àñîì âëàñíå ÿ ³òä çàðèâñÿ â áðóäíîìó îêîï³ ³ òä ³

(ìð³þ÷è,

òä,ïðî Òâîþ óñì³øêó î÷³ êîë³íà ³ òâî¿ ²ÒÄ)

Êàëüì³þñ

my sweet old etcetera aunt lucy during the recent war could and what is more did tell you just what everybody was fighting for, my sister isabel created hundreds (and hundreds)of socks not to mention shirts fleaproof earwarmers etcetera wristers etcetera, my mother hoped that i would die etcetera bravely of course me father used to become hoarse talking about how it was a privilege and if only he could meanwhile my self etcetera lay quietly in the deep mud et cetera (dreaming, et cetera,of You smile eyes knees and of your Etcetera)

2 2005

Êàëüì³þñ

2 2005

îñü î äí à ñí³æèíêà (ò

àí

è)

þ÷

öþ

íà ãð³á ë ÿãë à îñü *

ìîæå áîã öå äèòÿ÷à ðóêà)äáàéëèâî ïðèâåäå äî òåáå é äî ìåíå(áåç æîäíîãî ïðèìóñó) òîíøàº íåâàãîì³øàº ñâ³ò ó ÿêîìó ìè ò³ëüêè ä³ðè êð³çü ÿê³ êðèëàò³ äåìîíè óò³êàòèìóòü ÿêùî í³÷îãî (ìîæå âîíè é íå ïîãîäÿòüñÿ) íå ñòàíåòüñÿ (òàê ïëàâíî

Êàëüì³þñ

2 2005

one t hi s snowflake (a

li in

ght

is upon a gra v es t one *

maybe god is a child s hand)very carefully bring -ing to you and to me(and quite with out crushing)the papery weightless diminutive world with a hole in it our of which demons with wings would be streaming if something had(maybe they couldn t agree)not happened(and floatingly int o

Êàëüì³þñ

2 2005

äëÿ ñí³ãó öå æèòòÿ ëèø ÷îðíà êàíîí àäà ó òèø ³ ñî áà÷ îãî ãàâêîòó)æèòòÿ ? äåðåâî-ïðèâèä ³ç Íà Äèâî Çíàé îìèì Ëèöåì (íàùî ñì³õ ì³æ ä³àìàíòîâîãî íåáà

Êàëüì³þñ

snow means that life is a black cannonadin g into silenc e go lliw og-dog)life ? tree3ghosts are Is A eyes Strange known Face (whylaughing!among:skydiamonds

2 2005

Êàëüì³þñ

2 2005

ñü äâ î

oo ld o

º(

nce upo

æè ëè áóëè

n a( n

)ñòà

o mo

ðåí ü êèõ(

re )time me

ñü)äð³ ìà þò

sit(l oo k)dre

Êàëüì³þñ

ÿê ñë³

out of bigg

ï³ êîøåíÿ òà á ëóêàºìî â òåìðÿâ

est the knownun barn s on tiptoe darkne

ïðèõîäè ìî ó öå é ñîí ÿ÷íèéñ

boyandgirl come into a s unwor

â³ò ïàðàìè

ld 2 to

íà áëàãî ñëîâåííÿ ò³íÿìè ÿí ãîë³â ÿê³ ïðî

be blessed by floating are shadows of ove

ïëèâàþòü íà

r us-you-me a

ä í à ì

n g e l

2 2005

Êàëüì³þñ

2 2005

âñå ì å íø à º öåé ïàðê ïî ðîæí³é(í³ êîãî êð³ì ìå íå é 6 àíãåëüñüêè õ ãîðîáö³ â)î ñ³íü ³ äî ù ³ä î ù³äîù

dim i nu tiv e this park is e mpty(everyb ody s elsewher e except me 6 e nglish sparrow s) a utumn & t he rai n th e raintherain

Êàëüì³þñ

ò àê ïëà âíî çíè êàþ òü ãî ðè íåì îâ çàò óõàþòü ñîëîäê³ äçâ îíè àëå áóäåø ò è ³ áóä ó ÿ ³ áóä å ?? òî æí óì ö ³ëóâ àò èñ ÿ

b et wee n no w dis appear ing mou ntains a re drifti ng christi an how swee tliest bell s and we l l be you ll be i ll be ? ? ther efore let sk is s

2 2005

Êàëüì³þñ

2 2005

ÿê ò³ëüêè âåñíà ³ ñâ³ò áàãíþêî÷àð³âíèé ìàëåíüêèé êóëüãàâèé íàäóâíèé÷îëîâ³ê ñâèñòèòü äàëåêî é ïîìàëåíüêó ³ åää³òàá³ëë ïðèõîäÿòü óò³êøè â³ä ìóð³â ³ øòó÷íîñòè ³ öå âåñíà êîëè ñâ³ò êàëþæåïðåêðàñíèé íåçâè÷íèé ñòàðèé íàäóâíèé÷îëîâ³ê ñâèñòèòü äàëåêî é ïîìàëåíüêó é áåòò³é³çáåë ïðèõîäÿòü òàíöþþ÷è â³ä õì³ëüíîãî â³ñê³ é ñêàêàëêè ³ öå âåñíà ³ êî çëîíîãèé íàäóâíèé×îëîâ³ê äàëåêî é ïîìàëåíüêó

ñâèñòèòü

Êàëüì³þñ

in Justspring when the world is mudluscious the little lame balloonman whistles far and wee and eddieandbill come running from marbles and piracies and it s spring when the world is puddle-wonderful the queer old balloonman whistles far and wee and bettyandisbel come dancing from hop-scotch and jump-rope and it s spring and the goat-footed balloonMan whistles far and wee

2 2005

Êàëüì³þñ

2 2005

òàêèéñîëîäêè

rainsweet

é äîùöå é

s tillnes s

äðîç äàì³í ëèâè

farnearf uling a thrush

é ã îë î ñ

s v oi c e

Êàëüì³þñ

êðóãëåíüêèé íèçåíüêèé ÷îëîâ³÷å ìè ëþáèìî òàêîæ ÷è íå

the round little man we loved so isn t

òà!ê

no!w

âåñåëèé ñì³ëèâîãî ïðàâäèâèé

a gay of a brave and a true of a

òîãî õòî

who have

â åä å

r olle di nt

â í ³ ê ó(éîãî)äè

o n o w(he)re

2 2005

Êàëüì³þñ

2 2005

Ìîëîäè ê: óïîä³áíþé

Young m oon: be kind to olde

ñÿ ñòàð øî

r this m

ìó ùî íàé(çà

ost ol d than(a

ñèíàé)ñòàðøèé ³ ïðî õîäèòü

sleep)whom and tipto et

íà ïàëü÷èêàõ êð³çü éîãî ñîí; òàíöþ

hrough his dream; dancing you Star

é òè Ç³ðêà

ñî(ìîâ)ëîä

un(bee)mo

êî òà(ó)ê òè(òðî ÿ)çà(í ä³)

vi n(in)g are(th e)you(o nly)

ñíó(áäæîëà)ëà

asl(rose)eep

Êàëüì³þñ

2 2005

ö)å ã(ëÿ í)ü óñåáëèæ æ×å):ñ

òð

õòî

ê-å-ð-ñ-ü-è-á-è-ò-ó-í-í-ö-î-ê

ÍÍÑÈÁÎÅÖÜÊÒÓÊÈÐ

÷åéáë(è-

!è:

(º .áÍóÊèÑîÅêÜèÐöÍò)

äÎíÀñ

(ñ)òðóìêà(òà)ñþð÷à(º)ííÿì ,êîíèê-ñòðèáóíåöü; *

a)s w(e loo)k upnowgath aThe):l S rIvInG

r-p-o-p-h-e-s-s-a-g-r

who

PPEGORHRASS

eringint(o-

!p: (r

rea(be)rran(com)gi(e)ngly ,grasshopper;

a .gRrEaPsPhOs)

(Ïåðåêëàä ²âàíà Àíäðóñÿêà ³ Êàòåðèíè Áîðèñåíêî)

Êàëüì³þñ

2 2005

Äàøà ÑÓÕÎÂªÉ ËÈÑÒ Çàòðèìàíî íà ìîñêîâñüê³é ãîëîâïîøò³ äëÿ ïîäàëüøîãî ñë³äñòâà. Ïîñòóïèâ áåç êîíâåðòó, â³äïðàâíèê ³ îäåðæóâà÷ íåâ³äîì³, äîñ³ íàâ³òü äîñòåìåííî íå ç ÿñîâàíî íàïðÿì ðóõó ñüîãî ïîñëàííÿ, íàäðóêîâàíî íà ïàïåð³ öóïê³ñòþ 80 ã/ì² íà ïðèíòåð³ ÍÐ DeskJet, øâèäøå çà âñå, 400 ìîäåëü, ÷îðíèé àòðàìåíò, êàðòðèäæ äîñèòü íîâèé. Ãàðí³òóðà Courier New Cyr, 16 êå´ëü. Ëèñòà ð³âíî ñêëàäåíî â÷åòâåðî, â³äáèòê³â ïàëüö³â íà àðêóø³ íå âèÿâëåíî, øâèäøå çà âñå, ò³, ùî éîãî â³äïðàâëÿëè, ä³ÿëè ó ïàëü÷àòêàõ, ïîøòîâèé øòåìïåëü îäèí, íå÷³òêèé, â³äáèâñÿ ñëàáêî. Ìîæëèâî, ïåðåïðàâëÿâñÿ â îäíîìó êîíâåðò³ ç ëèñò³âêàìè çàäëÿ çàïîá³ãàííÿ ïðîñâ³÷óâàííÿ ³ ïðîäàâëþâàííÿ ïîøòîâèìè øòåìïåëÿìè. Äàë³ â³äòâîðþºòüñÿ âèÿâëåíèé òåêñò. öå íàâ³òü íå òåêñò ó ôîðìàò³ ðòô îá³ñöÿëè óñþ ñòåíîãðàô³þ ïðîìîâ âèññàëè ðîñ³éñüêó êëÿñè÷íó ë³òåðàòóðó êàíîí³÷í³ ñàêðàëüí³ òåêñòè îáíåñëè ïàðêàíîì íå âèðâàòèñü ³ç ìîñêâè ³ùå íå ëèñò³âêà óæå íå à´³òêà íà âå÷åðþ íåìàº ÷îãî ïðèãîòóâàòè ïàòåëüíÿ ´àçåòà ïðèãîð³ëî íåìàº ç êèì ïîãîâîðèòè îáíåñëè ïàðêàíîì íå âèáðàòèñü ³ç ìîñêâè

Êàëüì³þñ

2 2005

ó ìàéáóòíüîìó öåé ë³òà÷îê ïàïåðîâèé ñîëäàòèê çâèòÿæíèé âèíèùóâà÷ íåì³ñöåâèé òåëåâ³çîð ñòð³ìàº îáíåñëè ïàðêàíîì íå âèëåò³òè ç ìîñêâè â÷îðà çíîâó õòî-íåáóäü ùî-íåáóäü ñêàçàâ í³õòî íå çàïàì ÿòàâ ³ íå çàïèñàâ ïîòð³áåí ÷àñ ç³áðàòèñÿ íà âîêçàë ÷åêàòè á³ëÿ ïåðîíó ñâàâî åøàëîíó îáíåñëè ïàðêàíîì íå âè¿õàòè ç ìîñêâè 24 áåðåçíÿ 2000 ð. ì. Ñàíêò-Ïåòåðáóð´ Ïåðåêëàä ç ðîñ³éñüêî¿ Ëüîâè Ðîòòåðà

Êàëüì³þñ

2 2005

Äìèòðî ÏÀÑÒÅÐÍÀÊ JUNK MAIL ß í³êîëè íå ìàâ ñâîãî êëþ÷à. Â öüîìó áóëà âñÿ ñïðàâà. Öèì âîíè ìåíå ³ êóïèëè. ß ñêàçàâ, ùî ðîáîòà ìåí³ ïîòð³áíà áåç øóìó, ³ àáè ïîìåíøå áóëî ëþäåé. Òè ïîòðàïèâ, êóäè òðåáà, ñêàçàëè âîíè, ó íàñ ñàìå òàêà ðîáîòà. Ìåí³ ïîêàçàëè îô³ñ îäíîê³ìíàòíå ïîìåøêàííÿ íà ï ÿòîìó ïîâåðñ³. Êàíàïà, ñò³ë, êîìï þòåð. ß ìàâ òóò ñèä³òè ç äåâ ÿòî¿ äî øîñòî¿ ³ ðîçñèëàòè ëèñòè åëåêòðîííîþ ïîøòîþ. Âñ³ì ³ êîæíîìó. Ïîòðàïèâ ÿ, íàïðàâäó, êóäè òðåáà â îô³ñ³ ÿ áóâ îäèí. Ðàç íà äâà äí³ ïðèõîäèâ ïîñèëüíèé ç ìàòåð³ÿëîì. Õóäîðëÿâèé þíàê ç íàïë³÷íèêîì çà ñïèíîþ. ß âñå çáèðàâñÿ ïîãîâîðèòè ç íèì, íó õî÷ áè ñïèòàòè, ÷è ñí³äàº â³í çðàíêó, ÷è â³ðèòü ó ñíè, ³ êîëè ãîëèòüñÿ, òî ïî÷èíàº ç³ ù³ê ÷è ç øè¿, â³í áóâ íåðîçëó÷íèì ç³ ñâî¿ì íàïë³÷íèêîì, çàâæäè ïîñï³øàâ, ³ ìåí³ õîò³ëîñÿ ä³çíàòèñÿ, ÷è áóâàº â³í ³íøèì. Í³÷îãî ÿ íå ñïèòàâ. Ïðàâäó êàæó÷è, ÿ íàâ³òü íå ä³çíàâñÿ, ÿê éîãî çâóòü. Ñàì æå þíàê íå áóâ ñõèëüíèé äî ðîçìîâ, ìîâ÷êè â³ääàâàâ ìàòåð³ÿë, áðàâ íàïë³÷íèê ³ ãîâîðèâ ùîñü íà êøòàëò: Íó, îñü òàê. Äî ïîáà÷åííÿ. À á³ëüøå íå ïðèõîäèâ í³õòî. Íà ðàõóíîê ñüîãî ÿ áóâ ïîâí³ñòþ ñïîê³éíèì, ³ ïîâîäèâñÿ, ÿê óäîìà. Ì³ã çíÿòè ñîðî÷êó, âçóòòÿ, ïðî êðàâàòêó íàâ³òü ìîâà íå éøëà. ×àñîì ÿ éøîâ íà êóõíþ ³ ñòàâèâ ÷àéíèê. ß íå ãîòóâàâ îáõîäèâñÿ êàíàïêàìè ³ êîíñåðâàìè. Ïåðåêóøóþ÷è, ÿ ÷èòàâ ´àçåòè ç ðåçóëüòàòàìè â÷îðàøíüîãî ôóòáîëó. Ùå ÿ êóïóâàâ æóðíàë äëÿ ìóæ÷èí ðîçäèâëÿâñÿ íà ôîòîãðàô³¿. Ä³â÷àò, ÿê³ ìåí³ ñïîäîáàëèñü, ÿ âèð³çàâ ³ ñêëàäàâ äî òåêè. Òåêà âæå ëåäâå çàêðèâàëàñÿ. Çà â³êíîì ðåìîíòóâàëè äîðîãó, ÿ âèçèðàâ ó â³êíî ïîäèâèòèñü, ÿê òàì ó íèõ ïðîñóâàºòüñÿ. Âîíè â³ä÷óòíî çàâàæàëè ìåí³ ñâî¿ì øóìîì, ³ ÿ ç íåòåðï³ííÿì ÷åêàâ, êîëè âîíè íàðåøò³ çàâåðøàòü ³ çàáåðóòüñÿ êóäè ïîäàë³. ß ñ³äàâ çà êîìï þòåð ³ ïèñàâ ëèñòè. Ë³êàð-ïñèõîòåðàïåâò 1-¿ êàòåãîð³¿ ç çî-ð³÷íèì ñòàæåì äîïîìîæå Âàì ó âèð³øåíí³ íàñòóïíèõ ïðîáëåì: - íåâðîçè

Êàëüì³þñ

2 2005

- ñòðåñ - øê³äëèâ³ çâè÷êè - ñåêñîïàòîëîã³ÿ íåäîðîãî

ß ùå í³÷îãî íå ñêàçàâ ïðî áóäèíîê. Ì³äíà òàáëè÷êà ïðè âõîä³ îïîâ³ùàëà, ùî áóäèíîê ïàì ÿòêà àðõ³òåêòóðè. ßêî¿ àðõ³òåêòóðè íå óòî÷íþâàëîñÿ, øâèäøå çà âñå êîìóí³çìó, ÿêèé íå â³äáóâñÿ, ñóäÿ÷è ç ô³ãóð íà ñò³íàõ ï³ä ¿çäó. ² ë³òîì, ³ çèìîþ â ï³ä ¿çä³ áóëî íàï³âòåìíî. ßê íà äåíö³ êðèíèö³. Ñò³íè ïðèêðàøàâ áàðåëüºô: ï³îíåðè, ÿê³ ñàëþòóþòü, ô³çêóëüòóðíèêè ç ì ÿ÷àìè ³ ñêàêàëêàìè... Ðàä³òè á, àëå âèõîäèëî íàâïàêè äðèæàêè á³ãàëè ñïèíîþ, âàðòî ëèøå áóëî ïðèäèâèòèñÿ äî îáëè÷. Î÷³ õëîï÷èê³â ³ ä³â÷àòîê âèïðîì³íþâàëè òàêó â³ä÷àéäóøíó ïðèðå÷åí³ñòü, òàêå çíàííÿ, ùî ñòàâàëî òîñêíî òà ñòðàøíî. Ìîâëÿâ, ³ íà ìåíå ÷åêàº òå ñàìå. Êîëèñü áóäèíîê áóâ ùåäðèì íà ïðîñò³ð: ñõîäè ç ïåðèëàìè, ìàéäàí÷èêè, êîðèäîðè âñå ç ðîçìàõîì. Àëå ïîò³ì ñâîãî ÷àñó ìàéäàí÷èêè ïåðåãîðîäèëè, ç âåëèêèõ ïîìåøêàíü íàðîáèëè ìàëåíüêèõ, ñì³òòºïðîâ³ä çàáèâñÿ, â ï³ä ¿çä³ ñòîÿâ ñîëîäêóâàòèé çàïàõ ñì³òòÿ, ÿêå ãíèº. Äî âñüîãî ³íøîãî, ç³ ñêëÿíîãî ïåðåêðèòòÿ âåðõíüîãî ïîâåðõó ïî÷àëà âèïàäàòè ïëèòêà. Íà ïåðøîìó ïîâåðñ³ ïîðó÷ ç ë³ôòîì õòîñü ïîâ³ñèâ îãîëîøåííÿ: Áóäüòå óâàæí³, ç ãîðèùà ïàäàº ñêëî! Îäíîãî ðàçó, êîëè ÿ ïèñàâ ÷åðãîâîãî ëèñòà, ìåí³ ðàïòîì ñïàëà ïðîñòà òà ñâ³òëà äóìêà: ÿ íå â³ä÷óâàþ æèòòÿ. Îñü ÿ ùîñü ðîáëþ, ñòîþ, õîäæó, çóñòð³÷àþñÿ ³ç ëþäüìè ³ í³÷îãî íå â³ä÷óâàþ. Öå ÿê ïðè íåæèò³ àïåëüñèí íå â³äð³çíèø â³ä êàðòîïë³. ß íå êèíóâñÿ ãåòü ³ç îô³ñó ³ íå ñòàâ çàìîâëÿòè êâèòîê íà íàéáëèæ÷èé ðåéñ äî åêçîòè÷íî¿ êðà¿íè. ß ï³ä³éøîâ äî â³êíà ³ ïîäèâèâñÿ íà âóëèöþ êð³çü æàëþç³: ðîá³òíèêè ïðàöþâàëè, â êàâàðí³ âèñòàâëÿëè ïàðàñîëüêè. Ñàé´îí, ñêàçàâ ÿ ñîá³, Ñàé´îí. Òàê ãîâîðèâ ó îäíîìó àìåðèêàíñüêîìó ô³ëüì³ êàï³òàí, ÿêèé ïîâåðíóâñÿ äî Â ºòíàìó ç â³äïóñòêè, çíîâó Ñàé´îí. Òðåáà áóëî íàïèñàòè ëèñòà äîäîìó. Êóìåäíî, âñ³ì ïèøó, à äîäîìó çàâøå áðàêóº ÷àñó. Òóò ïîäçâîíèëè â äâåð³. Þíàê ç íàïë³÷íèêîì ïðèí³ñ íîâó ïîðö³þ? Çàðàíî äëÿ íüîãî. Íå ñïèòàâøè, õòî, ³ íå ïîäèâèâøèñü ó â³÷êî, ÿ â³ä÷èíèâ äâåð³. ß çàâøå â³ä÷èíÿþ äâåð³ áåç çàñòåðåæåíü. Öå ÿêîñü íå÷åñíî ñòîñîâíî òîãî, õòî ñòî¿òü çà äâåðèìà. Õî÷à, çãîäåí, êîëè â³äâàëÿòü ñîêèðîþ ïî ãîëîâ³, ìåí³ áóäå âñå îäíî ÷åñíî ÷è íå ÷åñíî.

Êàëüì³þñ

2 2005

Çà äâåðèìà ñòîÿëà ñòàðåíüêà. ²ç òèõ àêóðàòíèõ ñòàðåíüêèõ, ÿê³ í³êîëè íå çàëèøàþòü äîì³âêó ó êîëüîðîâîìó áàéêîâîìó õàëàò³, â êàïöÿõ. Âîíà ñêàçàëà, ùî äçâîíèëà äî êâàðòèðè íàâïðîòè, àëå í³õòî íå â³ä÷èíÿº, âîíè, ìàáóòü, ó¿õàëè, à ó ëàçíè÷ö³ âîäà òå÷å óæå ïî ñò³íàõ. Ïîâåðõîì íèæ÷å. Íå çíàþ, ñêàçàâ ÿ, ñüîãîäí³ çðàíêó í³õòî ç öüîãî ïîìåøêàííÿ íå âèõîäèâ. Íó, êîëè ïîáà÷èòå, ñêàæ³òü ¿ì, ùî âîíè ìåíå çàëèâàþòü, ñòåëÿ âñÿ ìîêðà ³ ñò³íàìè òå÷å... Ìè ùå òðîõè ïîãîâîðèëè, ïîò³ì âîíà âèáà÷èëàñü çà ÷àñ, ÿêèé ó ìåíå â³ä³áðàëà, ³ ïî÷àëà ñïóñêàòèñÿ ñõîäàìè. Õîðîøà ñòàðåíüêà. ß ïðîäîâæóâàâ ïðàöþâàòè. ×èñòå ïîâ³òðÿ ó âàñ âäîìà ³ íà ðîáîò³! Âè, ÿê ³ áóäü-ÿêèé ìåøêàíåöü öèâ³ë³çîâàíîãî ì³ñòà, ìàéæå âåñü ÷àñ ïåðåáóâàºòå â çàìêíóòèõ ïðèì³ùåííÿõ: âäîìà ³ íà ðîáîò³, äèõàþ÷è ïîâ³òðÿì ç ÷óäîâèù íèì ð³âíåì çàáðóäíåííÿ. Ëþäèíà âïðîäîâæ äîáè ñïîæèâàº 20 êã ïîâ³òðÿ. 80 % ñâî¿õ ðåñóðñ³â âèòðà÷àº ³ìóííà ñèñòåìà çàäëÿ íåéòðàë³çàö³¿ ñïîæèòèõ òîêñèí³â. ×è ³ñíóº âèð³øåííÿ ö³º¿ ïðîáëåìè? Òàê! Ïðèëàäè äëÿ î÷èùåííÿ ïîâ³òðÿ êîìïàí³¿ EcoQuest...

Òåïåð ÿ ïðèñëóõàâñÿ äî êîæíîãî çâóêó çà äâåðèìà. ×àñîì ÿ ï³äõîäèâ äî äâåðíîãî â³÷êà: ìàéäàí÷èê áóâ ïîðîæí³ì, äâåð³ íàâïðîòè ÿê ³ äîï³ðó ÷åðâîíèìè. Ë³íçà äåôîðìóâàëà ïðîñò³ð: ìàéäàí÷èê ñêëàëè ³ ï³äñóíóëè ìåí³ ï³ä äâåð³. Êîëè äèâèøñÿ äî â³÷êà, çäàºòüñÿ, ùî îò-îò õòî-íåáóäü ïðèéäå. Äî òîãî æ, êîëè â³ðèòè ñòàðåíüê³é, äåñü ó ïîìåøêàíí³ ñòðóìåí³ëà âîäà êðàí íå çàêðèëè àáî òðóáà ëóñíóëà. Âîäà ïðîñî÷èòüñÿ êð³çü äâåð³ äî ìàéäàí÷èêó. Ïîò³ì ä³ñòàíåòüñÿ ³ äî ìåíå. Í³âðîêó ïåðñïåêòèâà. Âèâ÷èòè ³íîçåìíó ìîâó çà äâà ì³ñÿö³ öå ðåàëüíî.

ß çàïèøóñÿ íà êóðñè ÿïîíñüêî¿, îñü ùî ÿ çðîáëþ. Ïî÷íó âèâ÷àòè ³ºðîãë³ôè, êðåñëèòè íåáî, çåìëþ, ñòàíó âñå óÿâëÿòè ³íàêøå. Òàêîæ ñòàâëåííÿ äî ïðèðîäè: ïîñàäæó äåðåâî, áóäó ñïîñòåð³ãàòè, ÿê âîíî ðîñòå. ² êîëè ìîº äåðåâî äàñòü ïëîäè áî ÿ ïîñàäæó ôðóêòîâå äåðåâî: âèøíþ àáî ÿáëóíþ, òîä³ ÿ, íàðåøò³, çàñïîêîþñü. Òàê, âæå çàâòðà çàïèøóñÿ, íåîäì³ííî çàïèøóñÿ.

100

Êàëüì³þñ

2 2005

Òàì, çà äâåðèìà, ïî÷óëèñÿ êðîêè. Ñïî÷àòêó õòîñü ï³äí³ìàâñÿ ñõîäàìè, ïîò³ì çàéøîâ äî ìàéäàí÷èêó, â ì³é á³ê. Öîê³ò ï³äáîð³â âñå íàáëèæàâñÿ ³ íàáëèæàâñÿ. Â òó æ ìèòü ÿ ï³äñêî÷èâ äî äâåðåé ³ ïðèëèï äî â³÷êà. Ïîâåðíóëàñÿ õàçÿéêà ïîìåøêàííÿ íàâïðîòè. Ìîëîäà æ³íêà. Ñòîÿëà á³ëÿ äâåðåé, øóêàëà â ñóìî÷ö³ êëþ÷. ß ï³äãëÿäàâ. Àáè ëåãøå áóëî øóêàòè, âîíà ïîñòàâèëà ñóìî÷êó íà êîë³íî. ¯ì ïîäîáàºòüñÿ äëóáàòèñü ó ñâî¿õ ñóìî÷êàõ. Ïåðåä òèì ÿê âñòàâèòè êëþ÷, âîíà îçèðíóëàñÿ, ³ ïîäèâèëàñÿ íà ìåíå, òîáòî âîíà ïîäèâèëàñÿ íà äâåð³, àëå ïîãëÿä áóâ òàêèì, í³áè âîíà çíàëà. Ñåðöå çàêàëàòàëî. ß äàâíî ÷åêàþ íà òåáå. Âñå, ïðî ùî òè ìð³ÿâ, ³ íàâ³òü á³ëüøå. Çàõîäü, òóò òîá³ çàâøå ðàä³ òà çàâøå ÷åêàþòü! Ó äâåð³ ïîäçâîíèëè. Ïðàâäèâèé äåíü â³äâ³äóâàíü ÿêèéñü. ² íà ñåé ðàç ÿ â³äðàçó â³ä÷èíèâ äâåð³. Öå áóëà òà ñàìà ä³â÷èíà, ç ïîìåøêàííÿ íàâïðîòè. Äîáðèäåíü, ñêàçàëà âîíà, ÿ âàøà ñóñ³äêà. ß õîò³â ¿é ñêàçàòè, ùî íå ìåøêàþ òóò, à ëèøå ïðàöþþ, òîìó öå íå ìîæíà íàçâàòè ñóñ³äñòâîì. Òàê, ò³ëüêè ³ âèìîâèâ ÿ íàñïðàâä³. Ðîçóì³ºòå, ÿ ïðèéøëà, à ó ëàçíè÷ö³ ïîòîï. Òàì ðóðó ïðîðâàëî. À ùî â òàêèõ âèïàäêàõ ðîáèòè, ÿ íå çíàþ. Äîïîìîæåòå? À ÿ çâ³äêè çíàþ, ùî â òàêèõ âèïàäêàõ ðîáèòè, ÿ íå ñàíòåõí³ê. Òàê ÿ õîò³â ñêàçàòè. À ñêàçàâ: Íó, ï³øëè. Ìè ïðèéøëè ç íåþ äî ïîìåøêàííÿ. Ãàçåòè, æóðíàëè íà ï³äëîç³, íåïðèáðàíà ïîñò³ëü, êàðòèíà â êóòêó, ìàáóòü, çáèðàëàñÿ ïî÷åïèòè, àïåëüñèíîâ³ øê³ðêè, ðîçêèäàí³ íà ñòîë³. Áàëêîíí³ äâåð³ áóëè ïðî÷èíåí³, ïðîòÿã íàäèìàâ ô³ðàíêó... Ê³ìíàòè áóëè ëåãêèìè: â êâàðòèí³ àáî òðèâàëèé ÷àñ í³õòî íå ìåøêàâ, àáî ìåøêàëè ÿêîñü ìèìîõ³äü, íå íàäàþ÷è çíà÷åííÿ, íà ñò³íè ùå íå ë³ã øàð ùîäåííèõ ðîçìîâ. Âîäà òåêëà âæå â ïðèõîæó. Â ñàì³é ëàçíè÷ö³ ìîæíà áóëî ïóñêàòè ÷îâíèêè. Ä³â÷èíà âèíåñëà ìåí³ ³íñòðóìåíò âåëèêèé ð³æêîâèé êëþ÷. Çðîçóì³ëî, â³í í³êóäè íå ï³ä³éøîâ. Â òóàëåò³ ÿ çíàéøîâ ñï³ëüíèé âåíòèëü ³ ñïðîáóâàâ éîãî çàêðóòèòè. Â³í áóâ ìåðòâèé. ß äîêëàäàâ óñ³õ çóñèëü, ä³â÷èíà ñòîÿëà â ìåíå çà ñïèíîþ, âåíòèëü íå ï³ääàâàâñÿ, çà êîæíî¿ íîâî¿ áåçóñï-

101

Êàëüì³þñ

2 2005

³øíî¿ ñïðîáè ÿ îáåðòàâñÿ ³ ãîâîðèâ ³ðæàâèé àáî í³ÿê íå éäå ÷è ìàáóòü, ð³çüáà ç³ðâàíà, à âîíà ñòîÿëà ³ ò³ëüêè êèâàëà íà ìî¿ çàóâàæåííÿ: òàê-òàê, òàê-òàê, àëå í³ÿê íå áàæàëà ñêàçàòè òîãî, íà ùî ÿ ÷åêàâ: êèíüòå, ÿ âèêëè÷ó àâàð³éíó, í³, í³÷îãî ïîä³áíîãî, ³ ÿ ïðîäîâæóâàâ êðóòèòè öåé ÷îðò³â âåíòèëü, äóìàþ÷è ïðî ñåáå, íàâ³ùî ìåí³ ïîòð³áí³ ÷óæ³ ³ðæàâ³ êðàíè, ³ íåâæå â óñüîìó áóäèíêó ³íøèõ ìåøêàíö³â íåìàº, àáè äîïîìîãòè, à ÿ âçàãàë³ íå ìåøêàþ òóò, äî òîãî æ ³ íå âì³þ, îí òàì ç ãîðèùà ïàäàº ñêëî, òàê ùî ÿ ìàþ ³ äàõ êðèòè, ùî ÿ Êîòèãîðîøîê. Âîäó ÿ ïåðåêðèâ. Ìè îáîº âèìîêëè. ²ííà (íàðåøò³, ïîçíàéîìèëèñü) çàïðîïîíóâàëà êàâó, ³ ó êàâè áóâ ïðèñìàê õîëîäíî¿ âîäè. ß çîâñ³ì çàáóâ ïðî ñâîþ ðîáîòó, íàâ³òü íå õâèëþâàâñÿ, ùî íå çà÷èíèâ äâåð³. ß âçàãàë³ á³ëüøå íå õâèëþâàâñÿ ³ í³÷îìó íå äèâóâàâñÿ, ÿ ñèä³â ³ ñëóõàâ, ÿê ²ííà ðîçïîâ³äàëà ïðî ñåáå, ïðî òå, ùî öÿ êâàðòèðà ä³ñòàëàñÿ ¿é â³ä áàáóñ³, âîíà òàê ó çàïîâ³ò³ ³ íàïèñàëà: êâàðòèðà îíó÷ö³, óæå ðîêè äâà ÿê ïîìåðëà, ÿ ¿¿, áàáóñþ, ìàéæå íå çíàëà, ò³ëüêè ðàç ÷è äâ³÷³ áà÷èëèñü, ÿ ïðè¿çäèëà ñþäè ç áàòüêàìè, ÿ âçàãàë³ ³ç ³íøîãî ì³ñòà, ìàëåíüêîþ ïðè¿çäèëà, í³÷îãî âæå íå ïàì ÿòàþ, ò³ëüêè ùî ê³ìíàòè çäàâàëèñÿ âåëè÷åçíèìè, ³ ïàðêåò áëèùàâ, à áàáóñþ ÿ çîâñ³ì íå ïàì ÿòàþ. ß í³ ïðî ùî íå õâèëþâàâñÿ ³ í³÷îìó íå äèâóâàâñÿ, íå çäèâóâàâñÿ é òîä³, êîëè ïåðåñ³â ç êð³ñëà íà êàíàïó ³, õî÷à ìåíå ïðî öå íå ïðîñèëè, ïîãëàäèâ âîëîññÿ ²ííè, âîíî íå çäàâàëîñü ÷óæèì. ¯¿ âîëîãà ñóêíÿ æèëà ñàìà ïî ñîá³, îêðåìî â³ä ò³ëà, ³ ìîÿ äîëîíÿ ðàâëèêîì ïîïîâçëà ñòåãíîì óâåðõ, â³äêðèâàþ÷è á³ëó òåðèòîð³þ, ³ êàâà áóëà òàêîþ ì³öíîþ, îñîáëèâî ï³ñëÿ õîëîäíî¿ âîäè, ùî êðóòèëàñÿ ãîëîâà, â³òðèëà íàäèìàëèñÿ, ³ í³õòî í³÷îìó íå äèâóâàâñÿ... Îêñàìèò áîðäîâèõ òðîÿíä ³äåàëüíî íàäàºòüñÿ äëÿ îñâ³ä÷åííÿ â êîõàíí³ òà âèñëîâëåííÿ òåïëèõ ïî÷óòò³â.

ß ñèä³â çà êîìï þòåðîì ³ ïèñàâ ëèñòè. Çà â³êíîì øóì³â Ñàé´îí, âóëèöÿ Ñàêñàãàíñüêîãî. Ðîá³òíèêè ëàòàëè äîðîãó, ùîñü ó íèõ òàì íå âèõîäèëî, âîíè ñïåðå÷àëèñÿ ³ êðè÷àëè. Òàê, âîíè â³äâîë³êàëè â³ä ïðàö³, àëå ÿ çíàâ, ùî êîëè âîíè çàâåðøàòü ³ çàáåðóòüñÿ ñîá³, ìåí³ ¿õ áóäå íå âèñòà÷àòè. ß ìàéæå çàê³í÷èâ ðîçñèëêó, ³ ìåí³ áóâ ïîòð³áåí íîâèé ìàòåð³ÿë. Àëå íàâðÿä ÷è ñüîãîäí³ ç ÿâèòüñÿ ì³é þíàê ³ç íàïë³÷íèêîì. Î, ñüîãî ðàçó ÿ êîí÷å ä³çíàâñÿ áè â íüîãî, ÿê éîãî çâóòü, ÷è ãðàº â³í ó ôóòáîë, ÷è êóïóº ÷îëîâ³÷³ æóðíàëè, ÷è ëþáèòü ðèáêó äî ïèâà òà áàãàòî

102

Êàëüì³þñ

2 2005

³íøèõ ðå÷åé. Õî÷à ìåí³ çäàâàëîñÿ, ùî ÿ âæå çíàþ â³äïîâ³ä³ íà âñ³ ïèòàííÿ. Óãàäóþ. Ùå ÿ äóìàâ, ùî ïðàöÿ ìåí³ ï³äâåðíóëàñÿ, ïðîñòî áåçäîãàííà, í³õòî íå ñòî¿òü íàä äóøåþ, àëå ÿêáè õòîíåáóäü áóâ ïîðó÷... Ó äâåð³ ïîäçâîíèëè. ßê çàâøå, ÿ â³ä÷èíèâ, íå äèâëÿ÷èñü. Çà äâåðèìà ñòîÿëè äâîº. Ç ñîêèðîþ. 20.10.03. ì. Êè¿â Ïåðåêëàä ç ðîñ³éñüêî¿ Îëåã Ñîëîâåé

103

AD FONTES

Êàëüì³þñ

2 2005

Ëåîí³ä ÑÊÐÈÏÍÈÊ ²ÍÒÅË²¥ÅÍÒ

Åêðàí³çîâàíèé ðîìàí

Äî ÷èòà÷à Óÿâ³òü ñîá³, äîðîãèé ÷èòà÷ó, ùî âè ñèäèòå â ê³íîòåàòð³. Ñïîä³âàþñü, âè ëþáèòå ê³íî. Ïåðåä âàøèìè î÷èìà åêðàí, ñòîðîíè ÿêîãî ìàþòü â³äíîøåííÿ òðè íà ÷îòèðè (ôàòàëüí³ öèôðè åêðàíó, àíàëîã³ÿ 171/2 àðøèíàì ä³ÿìåòðó öèðêîâî¿ àðåíè). Ççîâí³ åêðàíó ÷îðíà ïîðîæíå÷à. Ñâ³òó íåìà. Øìàòîê æèòòÿ ëþäèíè, ðîçì³ðîì, ïðèáëèçíî, â 35 ðîê³â, òèõèõ, áóðõëèâèõ, ëåãêèõ, ÿê ðàí³øí³é â³òåð, ³ áîæåâ³ëüíèõ, ÿê í³÷íèé ãóðà´àí, áîë³çíèõ ³ ðàä³ñíèõ, ìîëîäèõ ³ äîðîñëèõ 35 ðîê³â æèòòÿ ìîãî äîðîãîãî ãåðîÿ ïðîéäóòü ïåðåä âàøèìè î÷èìà â øâèäêîòåêó÷³é çì³í³ «ìîíòàæíèõ øìàòê³â», ùî âèòÿãëè ç öüîãî æèòòÿ âñþ ñóòü, âñå, ùî áóëî ÿñêðàâîãî é çíà÷íîãî â íüîìó äëÿ ñàìîãî ãåðîÿ ³ ö³êàâîãî é âàæëèâîãî äëÿ òèõ, ùî æèëè êðóã éîãî. Ñåáòî ³ äëÿ âàñ. Áî ì³é ãåðîé æèâå ñåðåä âàñ, à ÷àñòî ³ â ñåðåäèí³ âàñ. Âåëèê³ òðóäíîù³ äëÿ ìåíå äîáðàòè ñë³â îñò³ëüêè âðàçëèâèõ, ùîá íàâ³òü âàøó íåòðåíîâàíó çîðîâó ôàíòàç³þ ïðèìóñèòè öèìè ñëîâàìè ïîáà÷èòè òå, ùî â³äáóâàºòüñÿ íà åêðàí³. Â ñïîëóêàõ ë³òåð íà ñòîð³íö³ êíèãè çóì³éòå ïîáà÷èòè æèâîãî í³, íå æèâîãî, àëå çôîòîãðàôîâàíîãî, ïëèñêîâàòîãî é áåçáàðâíîãî, ìîâ÷àçíîãî ³ òîìó á³ëüø, í³æ æèâîãî, á³ëüø, í³æ ó æèòò³ ëþäèí³ ìîæíà, ÷óòíîãî ìîãî ãåðîÿ. Çàâäàííÿ óñêëàäíþºòüñÿ òèì, ùî ç óñüîãî æèòòÿ éîãî çðîáëåíî âèòÿã íåáàãàòî íàñè÷åíèõ êðàïåëü. 35 ðîê³â æèòòÿ ìîãî ãåðîÿ ïðîéäóòü ïåðåä âàøèìè î÷èìà çà ÿêèõíåáóòü òðè ãîäèíè. Òîìó áóäüòå óâàæí³, ñêîíöåíòðîâàí³ é æàä³áí³ äî óñâ³äîìëåííÿ êîæíîãî «êàäðó» ³ áóäüòå îùàäëèâ³ é ïèëüíî ï³êëóé-

105

Êàëüì³þñ

2 2005

òåñÿ ïðî äáàéëèâó ñõîðîíó â íåïåâí³é âàø³é ïàì ÿò³ êîæíîãî êàäðó àæ äî ê³íöÿ êàðòèíè. Â êðàéí³ì ðàç³, â òèõ ì³ñöÿõ, äå íàäòî òðóäíî áóäå âàø³é íåòðåíîâàí³é çîðîâ³é ôàíòàç³¿ ïîáà÷èòè ìîãî ãåðîÿ â îäíîìàí³òíèõ ñïîëóêàõ ÷îðíèõ ë³òåð íà á³ëîìó ïàïåð³, çâåðòàéòåñü äî ìåíå. ß, àâòîð ³ âàø äðóã, ÿ ââåñü ÷àñ ïîðó÷ ³ç âàìè. ß áóäó äëÿ âàñ òèì òëóìà÷åì, ùî çàâæäè ïðèñóòí³é â êîæí³ì ÿïîíñüê³ì ê³íî. Ç óâàãîþ ñëóõàéòå é ìåíå, õî÷ ÿ é ãîâîðèòèìó ò³ëüêè ïîøåïêè, íà âóõî, äð³áíèì øðèôòîì. Íàïèñè âè, çâè÷àéíî, ïîì³òèòå, áî ¿õ íàäðóêîâàíî âåëèêèìè ë³òåðàìè. Ñâ³òëî ïîãàñëî. 3 â³êîíöÿ ñâîº¿ êîì³ðêè ìåõàí³ê áåççâó÷íî ñòð³ëüíóâ ñèíüîâàòî-çåëåíèì ôàíòàñòè÷íèì êîíóñîì ïðîçîðîãî ïðîì³ííÿ. Êîíóñ ñòàâ ó ïîâ³òð³ íàä âàøîþ ãîëîâîþ é çàòðåìò³â äð³áíèì áåçïåðåðâíèì òðåìò³ííÿì. Çàãðàëà òà ïåðøà áàéäóæå, ùî ñàìå. Òàì, äå âîíà ãðàòèìå ùîñü ö³ëêîì ïîâíå, ÿ âàì ñêàæó ïðî öå... Ç ÿâèâñÿ ïåðøèé íàïèñ... Îñü ùî!.. Ï³ñëÿ êàðòèíè, à ìîæëèâî é ðàí³ø, âè íàïåâíå çàõî÷åòå ä³çíàòèñü, ÿê ÿ, àâòîð, ñòàâëþñÿ äî ìîãî ãåðîÿ. Ëþáëþ ÿ éîãî, íåíàâèäæó ÷è â³ä÷óâàþ ïðåçèðñòâî äî íüîãî? Êîëèñü ëþáèâ. Êîëèñü, ó äàëåê³é ìî¿é ìîëîäîñò³, êîëè ïåðøå ïðèéøîâ ÿ äî ìîãî ãåðîÿ ç ö³ëêîì ³íøîãî îòî÷åííÿ, ÿ ïîâàæàâ éîãî çà âèùèé çðàçîê ëþäèíè. Âåëèê³ çóñèëëÿ ïîêëàâ ÿ, íàìàãàþ÷èñÿ ñòàòè ïîä³áíèì äî íüîãî. À ùå ðàí³ø, íà â³ääàëåíí³, ÿêå ìåí³, õëîï÷èêîâ³, çäàâàëîñÿ íåïåðåìîæíèì, ÿ âñÿêó ëþäèíó, ùî íîñèëà ïåíñíå é êîì³ðåöü, ùèðî ââàæàâ çà ³ñòîòó íå íàøî¿, âèùî¿, êàòåãîð³¿, çà íàäëþäèíó ìàéæå... Áàãàòî ðîê³â âæå ÿ ñàì íîøó ³ êîì³ðåöü, ³ ïåíñíå... Êàðòèíà ïî÷èíàºòüñÿ!.. ÏÐÎËÎÃ Îñ³íü. Âå÷³ð. Âåëèêå ì³ñòî. Ìîêðî, ìæè÷èòü, áëèùàòü â³ä âå÷³ðí³õ âîãí³â òðîòóàðè é áðóê. Íà â³çíèêîâ³ ¿äóòü ìóæ÷èíà é æåíùèíà. Ç ïåðøîãî ïîãëÿäó âèäíî, ùî öå ïîäðóææÿ. Çâåðí³òü óâàãó íà ¿õ â³äíîøåííÿ îäèí äî îäíîãî: íà îöå... «í³ÿêå» â³äíîøåííÿ. Îáèäâà êâîëî, ñêó÷íî ðîçãëÿäàþòü âóëèöþ. Âóëèöÿ, âîãí³, òîðîõêîò³ííÿ â³çíèêà... ² éîãî ñóñ³äêà, ³ ¿¿ ñóñ³ä, âñå öå òàê äàâíî, òàê ùîäåííî çíàéîìå. Çàæä³òü íî, äîêè âîíè ïðî¿äóòü... Ïîäèâ³òüñÿ óâàæíî íà ðóêó ìóæ÷èíè, ùî îá³éìàº òàë³þ æ³íêè. ßê ìåðòâî, áåçñèëî é íåïîòð³áíî ëåæèòü îöÿ çâèêëà ðóêà. ² ÿê

106

Êàëüì³þñ

2 2005

íåðóõîìî, ÿê áàéäóæå ðîçñëàáëåíà îöÿ çâèêëà òàë³ÿ... Òàê, öå, áåçïåðå÷íî, âæå ñòàðå ïîäðóææÿ... Ïðàâäà, êîëè âîíè ¿õàëè ïîâç âóëè÷íèé ë³õòàð, âè ìîãëè ïîì³òèòè, ùî ìóæ÷èí³ ðîê³â 35, à æ³íö³ íå á³ëüø, ÿê 27. Âåëè÷åçíà, êðóãëÿâà, áåçãëóçäà, ç ïðåòåíñ³ºþ íà õóäîæí³ñòü, àô³øà. Íà í³é äîñèòü ðîçäÿãíåíà îñîáà, â íåáà÷åíîìó êîñòþì³, çàñòèãëà â ïðåêðàñí³é ïîç³: íîãà çíà÷íî âèùå ãîëîâè. Ç àô³ø³ ë³çóòü â î÷³ ñëîâà âåëèêèìè ë³òåðàìè: !!!ÃÂÎÇÄÜ ÑÅÇÎÍÓ!!! !ÍÀÉÏ²ÊÀÍÒÍ²ØÈÉ ÔÀÐÑ! !Ï²ÄÂ ßÇÊÈ ÏÀÑÒÓØÊÈ! !!!ÍÅÇÐ²ÂÍßÍÀ Ä²ÂÀ!!! Â ïàðòåð³ äðóãîñîðòíîãî òåàòðó ìóæ÷èíà ç äàìîþ ñ³äàþòü íà ñâî¿ ì³ñöÿ. Âîíè çîäÿãíåí³ ïî ìîä³ ïî÷àòêó 90-èõ ðîê³â ìèíóëîãî ñòîë³òòÿ. Îáîº âæå á³ëüø æâàâ³, â³òàþòüñÿ ç çíàéîìèìè é ðîçãëÿäàþòü ïóáë³êó. Äàìà, çâè÷àéíî, ç ëüîðíåòîì. Òóò, íà ëþäÿõ, âîíè íå òàê ùèðî áàéäóæ³, ÿê öå áóëî íà â³çíèêîâ³, ùî ñèä³â ñïèíîþ, òà é âçàãàë³ íå º ëþäèíà. Àäæå îáèäâà âîíè ³íòåë³´åíòè é äîáðå âèõîâàí³. Òîìó ââ³÷ëèâ³ñòþ ïðîñÿêíóò³ ¿õ âçàºìîâ³äíîñèíè, ò³ëüêè â î÷àõ, êîëè äîáðå ðîçäèâèòèñÿ, ìîæíà ïîì³òèòè áàéäóæ³ñòü, íåïîðóøíó, ñòàëó, ÿê áîëîòî â õîëîäíó îñ³ííþ í³÷. Ñêóêà ùå íå çäàëà ïîçèö³é ñïîä³âàíö³ ñïåöèô³÷íî¿ ðîçâàãè, íàä³¿ íà ëîñêîòàííÿ ç³â ÿëèõ åìîö³é. Â òåàòð³ ãàñíå ñâ³òëî. Ìóçèêàíòè â îðêåñòð³ ñîâ³ñíî é ñòàðàííî çàãðàëè óâåðòþðó. Ñîâ³ñíî é ñòàðàííî ïî÷àëè âèêîíóâàòè ñâîþ ì³ñ³þ óòâîðþâàòè áàäüîðèé, âåñåëèé íàñòð³é, ï³äâèùóâàòè òîíóñ æèòòÿ, ïåðåòâîðþâàòè ïåñèì³ñò³â íà îïòèì³ñò³â, ïîâåðòàòè ñèëè òèì, ùî âòîìèëèñÿ â³ä áåçãëóçäî¿ ðîáîòè ÷è íàâ³òü, â³ä áàéäèêóâàííÿ... Î, ìîãóòí³é, áëàãîòâîðíèé âïëèâ ìèñòåöòâà! Íà ïðîòÿç³ âñüîãî ïðîëîãó âè ïåðåêîíóâàòèìåòåñü ó ö³é ìîãóòíîñò³ íå ðàç. Áîæåñòâåííà ä³âà Äåêîðàö³¿ ñöåíè ñâî¿ì ñòèëåì ïîä³áí³ äî «ôîí³â» ïðîâ³íö³éíèõ ôîòîãðàô³â. Ôàéíî ñïèðàþ÷èñü øèðîêèì ñ³äàëèùåì íà êàðòîíí³ ðó¿íè é êîêåòóþ÷è, ïîñòàâèâøè îäíó í³æêó íà øìàòîê éîí³éñüêî¿ êîëîíè ç ïàï º-ìàøå, íà ñöåí³ áîæåñòâåííà ä³âà. Íà í³é ùîñü ïîä³áíå äî ãóñàðñüêèõ ðàéòóç, îáð³çàíèõ âèùå êîë³í ïîíàä ï³äâ ÿçêàìè. Íà ¿¿ çáèò³é êóàôþð³ øëÿïêà-òèðîëüêà ç êà÷èíèì ïåðîì. Ìàòðîñüêà ñîðî÷êà ìàº âèð³ç, ùî ïåðåõîäèòü ìåæ³ ìîæëèâîãî. Íà íîãàõ ëàïò³. ×åðåç ïëå÷å íà øîâ-

107

Êàëüì³þñ

2 2005

êîâ³é ñòð³÷ö³ àòëàñíå ñàøå, ùî â³äîãðàº ðîëþ ïàñòóøêîâî¿ òîðáè. Â ðóêàõ äîâãà òîíåíüêà ïàëè÷êà, óâ³í÷àíà ò³ðñîì. Òàêèì ÷èíîì, âè ìîæåòå ïåðåêîíàòèñÿ, ùî ïåðåä âàìè áåçïåðå÷íî ïàñòóøêà, íåâèííà é íà¿âíà ïàñòîðàëüíà ãåðî¿íÿ, ùî ¿¿ ï³äâ ÿçêà çðîáèëàñÿ ³ìïóëüñîì äî óòâîðåííÿ ìèñòåöüêîãî òâîðó, ÿêèé ìàòèìå òàêå áåçñóìí³âíå çíà÷åííÿ äëÿ ìîãî ãåðîÿ. Óâàæíî äèâ³òüñÿ íà åêðàí, êîëè öå âàì ïîäîáàºòüñÿ. Ä³âà ìàº ò³ëà â çàéâ³é ê³ëüêîñò³. Ä³âà ñï³âàº. Çàïëèâëèìè é áåçáîæíî îêðåñëåíèìè ÷îðíîþ é ñèíüîþ ôàðáàìè ÷àð³âíèìè î÷èìà âîíà íàìàãàºòüñÿ êèäàòè â ïóáë³êó ñòð³ëè é áëèñêàâêè êîêåòóâàííÿ é ãðàéëèâîñòè. ²íîä³, ç íåâ³äîìèõ ïðè÷èí, ä³âà çàäüîðèñòî çäðèãóº îäíîþ íîãîþ, à ïîò³ì ïðèñòóêóº äðóãîþ. Â³ä öüîãî ÷èñëåíí³ îêðóãëîñò³ ÷àð³âíîãî ä³âèíîãî ò³ëà òðåìòÿòü ³ äðèæàòü, ÿê âåðøêîâèé êðåì. Âè íå ÷óºòå, ùî ñàìå âîíà ñï³âàº... Äîâîäèòüñÿ äÿêóâàòè ê³íî. Àëå âè ìîæåòå ñïîñòåð³ãàòè âïëèâ ìèñòåöòâà, äåìîíñòðàö³þ ÷îãî ÿ âàì îá³öÿâ. Ðåæèñåð âàì ïîêàæå ö³ëó íèçêó íàéð³çíîìàí³òí³øèõ ãëÿäà÷³â, ³ âè ïåðåêîíàºòåñü, ùî ïðàâäó êàæóòü áóðæóàçí³ òåîðåòèêè ìèñòåöòâà, êîëè ñòâåðäæóþòü ïîíàäêëÿñîâ³ñòü ñïðàâæíüîãî ìèñòåöòâà. Ìèñòåöòâî ä³âè (î÷åâèäíî, ñïðàâæíº) âèëèâàº îäíàêîâî â³ä ´àëüîðêè äî ïåðøîãî ðÿäó ïàðòåðà âêëþ÷íî... Íà ´àëüîðö³ Äð³áíèé ìàëåíüêèé ÷èíóøà ³ç çàñòàð³ëèì ãåìîðî¿äîì. Íà îáëè÷÷³ óâàæí³ñòü çâè÷íà, íàïðóæåíà, òà ñàìà, ùî êîæíîãî äíÿ â³í ¿¿ äåìîíñòðóº êîæíîìó íà÷àëüíèêîâ³. Â ïðèðîäí³é ðåàêö³¿ â³ä òîãî, ùî ÷óº, çì ÿêëè ³ ñëèíÿâî ðîçïóñòèëèñÿ ãóáè. Ì³ñöÿ îñîáëèâî âäàë³ ñïðè÷èíÿþòü ñîëîäê³ óñì³øêè öèõ ãóá. Óñì³øêè õîâàþòüñÿ, ëåäâå ç ÿâèâøèñü, ³ êîæíîãî ðàçó øâèäê³ ïîëîõëèâ³ ïîãëÿäè â óñ³ áîêè: ÿê áè íå ïðèì³òèâ õòî... ßê áà÷èòå, ÿ êàçàâ ïðàâäó. ß çàâæäè êàæó ïðàâäó. ß íàâìèñíå çâåðíóâ âàøó óâàãó íà öüîãî ÷èíóøó, íà îöþ «ïðèêàçíó ñòðîêó», äóøà ÿêîãî äàâíî âêðèëàñÿ öâ³ëëþ é çàòÿãíóëàñÿ ïàâóòèííÿì, ÿê ³ ïëîäè òâîð÷îñòè ö³ëèõ ïîêîë³íü éîãî ïðåäê³â, ùî ëåæàòü ìèðíî (ïëîäè, çâè÷àéíî) íà ïîëèöÿõ ïîâ³òîâèõ, ãóáåðíñüêèõ ³ íàâ³òü ñòîëè÷íèõ àðõ³â³â. ² â öþ äóøó, çàïîðîøåíó é çàòêàíó ïàâóòèííÿì, ìèñòåöòâî ä³âè âðèâàºòüñÿ, ÿê ÿñêðàâèé ïðîì³íü, ÿê ñâ³æèé â³òåð, íàñè÷åíèé àðîìàòàìè ïîë³â Àðêàä³¿ ùàñëèâî¿, äå áåçïåðå÷íî ïîâèííà ìåøêàòè ÷èñòà ïàñòóøêà â ï³äâ ÿçêàõ. Òóò æå ìîëîäåöü ³ç «êðàñíîðÿäö³â». Òèïîâèé ìóæ÷èíà, ëþòèé ³ áðàâèé ãàðìîí³ñòà, ãðîçà æ³íî÷èõ ñåðäåöü íà âåñü êâàðòàë. Éîãî óâàãà ïî÷àñòè íà ñöåí³, ïî÷àñòè ïðàâîðó÷.

108

Êàëüì³þñ

2 2005

Ìàºòå ïðèì³òèâí³øèé åêçåìïëÿð. Ä³âèíå ïåðåãîñòðåíå ìèñòåöòâî ïðèéìàºòüñÿ íèì ó ñïðîùåíîìó âèãëÿä³, òàê áè ìîâèòè â ïîïóëÿðèçîâàíîìó. Çâàæàþ÷è íà òå, ùî ïðàâîðó÷ îä íüîãî, ÿê âè çàðàç ïîáà÷èòå, òåæ ì³ñòèòüñÿ äæåðåëî âïëèâó, íå ìåíø ïîïóëÿðíå òà ñïðîùåíå: òî öåé ðîçïîä³ë óâàãè íå ïîçáàâëÿº ñïðàâåäëèâîñòè ìîãî òâåðäæåííÿ. Ïðàâîðó÷ â³ä ïðèêàæ÷èêà ä³â÷èíà ðîê³â 17-òè. Â õóñòèíö³. Ä³â÷èí³ ÿâíî í³ÿêîâî, íåìà êóäè ïîä³òè í³ ðóê, í³ î÷åé. Ìèñòåöòâî ³íîä³ âïëèâàº îòàêèì ÷èíîì, ïðèìóøóþ÷è í³ÿêîâ³òè ïðèì³òèâí³ é íåñïîêóøåí³ íàòóðè... Þíàê ðîê³â 16-òè. Âèãëÿä äóæå íåïåâíèé, íå ³íàêøå, ÿê ã³ìíàçèñò, ÿêèé òèæí³â çî äâà ñêëàäàâ ï ÿòà÷êè â³ä ñí³äàíê³â ³ ñüîãîäí³ ïîòàéêè ïåðåîäÿãñÿ ó òîâàðèøà â öèâ³ëüíå. Îáëè÷÷ÿ ç íåçäîðîâèìè ê³ëüöÿìè ïîï³ä ìóòíèìè î÷èìà áåçïåðå÷íî ñâ³ä÷èòü ïðî ãëèáîêó ï³äëåãë³ñòü ìèëîãî þíàêà çàãàëüíîâ³äîìîìó ãð³õîâ³ ìîëîäîñòè. Þíàê æàë³áíî, âñ³ºþ ³ñòîòîþ, äèâèòüñÿ íà ñöåíó. Æàäíå ñëîâî, ùî çë³òàº ç ä³âèíèõ óñò, íå ïðîõîäèòü áåçñë³äíî, âñå çáåð³ãàºòüñÿ, âñå ñêëàäàºòüñÿ â éîãî þí³é äóø³, ÿê äîðîãîö³íí³ ïåðëèíè â ñêðèíüö³ êðàñóí³, ÿê ïåðëèíè ìóäðîñòè â ðîçóì³ ïðîçåë³òó íàóêè... Þíàê æàä³áíî ïðîêîâòóº âñå, ùî â³äáóâàºòüñÿ íà ñöåí³, æàäàº, ãîðçàºòüñÿ, ñîðîìèòüñÿ... Éîãî äóøà òàê ñàìî ìîëîäà, ÿê ³ äóøà ä³â÷èíè â õóñòèíö³. Âîíà òàê ñàìî ÷èñòà, õî÷ äåÿêå çíàéîìñòâî ³ç æèòòÿì óæå ìàº ïëàòîí³÷íå, ïðèíöèïîâå. Ó íüîãî ëèøå ì³öí³øà æàä³áí³ñòü äî æèòòÿ, äî âèÿâëåííÿ ñåáå ñàìîãî ççîâí³, òà äî çíàííÿ. ßê ³ â éîãî ïðàîòö³â Àäàìà òà Åâè â íüîãî çìàãàííÿ «ñòàòè, ÿê áîã»... ² âåëè÷åçíà ì³öü ïðåêðàñíîãî ìèñòåöòâà áåçñóìí³âíî äîïîìîæå éîìó. ß, àâòîð, ùî ñòâîðèâ éîãî íå ò³ëüêè «ïî îáðàçó é ïîäîá³þ» ñâîéîìó (áî ÿ æ íå áîã), àëå é ïî âàøîìó, ì³é ëþáèé ÷èòà÷ó, ÿ ðó÷óñÿ, ùî ï³ñëÿ ï³ñåíüîê áîæåñòâåííî¿ ä³âè, ïîâíèõ íàòÿê³â íà òàêó ÷óäîâó ðîçê³ø íàéïîòàéí³øèõ ÷àð ³ íàñîëîä, öÿ äîâ³÷íà æàäîáà áîæåñüêîãî çíàííÿ ïåðåéäå â ñòàä³þ çä³éñíåííÿ. Þíàê, ïî÷èíàþ÷è ç çàâòðüîãî, çíîâó áóäå åêîíîìèòè ï ÿòàêè íà ñí³äàíêàõ ³ ÷åðåç äâàäöÿòü äí³â, ï³çíî ââå÷åð³ âåëèêà òàéíà â³äêðèºòüñÿ éîìó... Â ëüîæ³ Çà îêñàìèòîâèì áàð ºðîì ñèäÿòü ìóæ÷èíà ç äàìîþ. Êàì³ííà ìàíèøêà, ÷àâóííî¿ òðèâàëîñòè êîì³ðåöü, öå â íüîãî. Íàïóäðåí³ ïëå÷³, ùî ñÿþòü ñí³ãîì òà âèáëèñêóþòü ì³íëèâèì áëèñêîì òåïëî¿ ïåðëèíè, öå â íå¿. Ïîïåðøå äàìó é ìóæ÷èíó âèäíî ç ïàðòåðó òà ³íøèõ ëüîæ. Ïîäðóãå ëþäè âîíè ö³ëêîì comme il faut, ïðèñòîéí³,

109

Êàëüì³þñ

2 2005

êóëüòóðí³. Àëå â øâèäêèõ ïîãëÿäàõ ìóæ÷èíè íà äàìó òà â çàòàºíîìó áëèñêîâ³ ¿¿ ÷óäîâèõ î÷åé, ÿê³ íå º ïàíöåðîïîä³áí³ ÿâí³ îçíàêè ¿õ äîáðîãî âèõîâàííÿ, ìîæíà ïîáà÷èòè, ùî òâîð÷³ñòü ä³âè çíàéøëà øèðîêèé øëÿõ äî ¿õí³õ ï³äãîòîâàíèõ ñåðäåöü. Â ò³é ñàì³é ëüîæ³, äàë³ â ãëèáèíó, ó òåìðÿâ³, ùå îäíà ïàðî÷êà. Äàì³ ðîê³â ç ï ÿòíàäöÿòü òîìó áóëî òî÷í³ñ³íüêî òðèäöÿòü. Çàðàç ¿é ðîê³â ³ç òðèäöÿòü ï ÿòü. Â³í þíèé õëèù, çàòÿãíåíèé ó âóçåíüêèé ôðàê. Ê³íö³ êîì³ðöÿ ãëèáîêî âð³çàëèñÿ â òðóõëÿâ³ ùîêè. ² ÷îëî, ³ ï³äáîð³ääÿ íàçàä. Äå´åíåðàò. Äàâíî â³äîìî, ùî æåðö³ ìèñòåöòâà äóæå ÷àñòî ïðèòÿãàþòü äî ñåáå îñîáèñòî ò³ ñèìïàò³¿, ÿê³ âîíè ñâî¿ì ñëóæ³ííÿì ñòâîðþþòü ó ñåðöÿõ ëþäåé â³äíîñíî ñàìîãî ìèñòåöòâà, ùî éîãî âîíè, òàê áè ñêàçàòè, îáñëóãîâóþòü... Âè çíàºòå, ÿê ÷àñòî ³ðîí³çóþòü íàä óñï³õîì àðòèñòîê ó ìóæ÷èí àáî àðòèñò³â ó æ³íîê. ²ðîí³çóâàííÿ öå º ëèøå ïðèêðèé äîêàç çàíåïàäó ìîðàë³. Õî÷ áè é ó äàí³ì ðàç³: þíàê º áåçñóìí³âíî ùèðèé àìàòîð ìèñòåöòâà. Ìèñòåöòâî º ð³÷ íå ìàòåð³ÿëüíà é òîìó íåäîòîðêàíà. Ïîòÿã äî éîãî, ÿê ³ âñÿêèé ïîòÿã, ïðàãíå äî ò³ñíîãî êîíòàêòó, äî ö³ëêîì ðåàëüíîãî â³ä÷óòòÿ óêîõàíîãî ïðåäìåòó. Îòæå, ÷óäîâèé ïðîâ³äíèê óêîõàíîãî ìèñòåöòâà áîæåñòâåííà ä³âà âîëîä³º àæ íàäòî ñóòîìàòåð³ÿëüíèìè êîíòàêòíèìè ðåñóðñàìè. Òîìó é ðîáèòüñÿ ïðåêðàñíèì «ôîêóñîì», òî÷êîþ çá³ãó é êîíêðåòèçàö³¿ ðóõ³â ñåðöÿ áëàãîðîäíîãî þíàêà. Òèì á³ëüø, ùî ïîðó÷ êîíòðàñò. Þíàêîâà äàìà (î÷åâèäíî, é éîãî ãîñïîäàðêà) ñóõà, ÿê òàðàíÿ. Â ïàðòåð³ Âèëèñêóº, ñÿº êóïåöüêà îêëàäèñòà ô³ç³îíîì³ÿ. Êóïåöü ëþäèíà åêñïàíñèâíà é ñåðäå÷íà. Ùîõâèëèíè çâåðòàºòüñÿ äî ñâîº¿ ïîëîâèíè, øóêàþ÷è «ñï³âïåðåæèâàíü». «Ñóïðóæíèöÿ», ÿê í³æíà ìåäóçà, ÿê õîëîäåöü ³ç òåëÿ÷èõ í³æîê, ðîçïëèâëàñÿ â ëàã³äíîìó êð³ñë³. Ñîâ³ñíèé òîâñòèé øîâê ¿¿ ñóêí³ òà ì³öí³ ðó÷êè êð³ñëà çàáåçïå÷óþòü ¿¿ òà ñóñ³ä³â â³ä äàëüøîãî ðîçëèòòÿ. Óâàãà äî âèðàç³â ¿õ îáëè÷. Ó íüîãî çàõîïëåííÿ: «¯äÿòü òÿ ìóõè ç êîìàðÿìè». Ïî÷óòòÿ, ùî â³äáèâàþòüñÿ íà ìèëîìó îáëè÷÷³ äðóæèíè, çâè÷àéíî, í³æí³ø³ é á³ëüø æ³íî÷³: íà÷å ï ÿòêè ëîñêî÷óòü. Îòî æ ó òîìó é ÷óäåñí³ñòü ìèñòåöòâà, ùî äî êîæíîãî ñåðöÿ âîíî âèáèðàº îêðåìèé øëÿõ, ùî â êîæí³é ëþäèí³ âëàäà éîãî âèÿâëÿºòüñÿ ð³çíî, à ñàìå ³íäèâ³äóàëüíî! Â ïåðø³ì ðÿä³ âèáëèñêóº ëèñèé ÷åðåï ïðåâîñõîäèòåëüíî¿ ðó¿íè. Ó ðó¿íè íàñòð³é ÷óäîâèé. Ðó¿íà äîáðîçè÷ëèâà é ñëèíÿâà. Ãóáè âèñÿòü.

110

Êàëüì³þñ

2 2005

Â ïåðø³ì ðÿä³ âèáëèñêóº ëèñèé ÷åðåï ùå îäíî¿ ïðåâîñõîäèòåëüíî¿ ðó¿íè. Ó ðó¿íè íàñòð³é ïàñêóäíèé. Ðó¿íà æîâ÷íà é ì³çàíòðîï³÷íà. Ãóáè ïðîâàëèëèñÿ â ðîò. Çäàºòüñÿ, ÿ ñêàçàâ íåïðàâäó. Äâà õîðîøèõ ä³äêè, îäíàêîâîãî ñîö³ÿëüíîãî ïîõîäæåííÿ é ïîëîæåííÿ, ÷èí³â ³ îðäåí³â, ³ ðàïòîì îò òàêà îäì³íà à ðåàêö³ÿõ. Àëå çãàäàéòå, ùî ÿ ñêàçàâ: ³íäèâ³äóàëüíî! Äîáðîçè÷ëèâèé ä³äîê ââåñü ó ìèíóëîìó. Ï³ñëÿ ñîðîêîâîãî ðîêó æèòòÿ â³í çâåðíóâ íà òîé ÷óäîâèé øëÿõ íàçàä äî äèòèíñòâà, ÿêèé ñïðàâåäëèâà äîëÿ çàçäàëåã³äü çàáåçïå÷óº êîæíîìó, õòî «ç ìîëîäó áóâ ìîëîäèì»... Éîãî æ òîâàðèø, íà æàëü, ³ äîñ³ íå çãîäæóºòüñÿ ç ìóäð³ñòþ äîë³. Äàâíî ïîçáàâëåíèé óñ³õ ìîæëèâîñòåé æóâàòè é ïåðåòðàâëþâàòè, õî÷ áóäü-ÿê, ñîëîäîù³ æèòòÿ, â³í óïåðòî íàìàãàºòüñÿ öüîãî... Íåïðèºìíî, çâè÷àéíî. Àëå ãîä³ áëóêàòè ïî òåàòðó. Âåðí³ìîñÿ äî íàøèõ îñíîâíèõ ãåðî¿â ñòàðîãî ïîäðóææÿ 35 ³ 27 ðîê³â... ×îëîâ³ê ³ äðóæèíà. Êóëüòóðíî ñòðèìàí³. Ñèäÿòü îäèí äî îäíîãî ïîì³òíî áëèæ÷å. Ðóêà ìóæ÷èíè çíèêëà äåñü ó çáîðêàõ ñóêí³ æåíùèíè. Âè áà÷èòå ¿õí³ î÷³. Êóëüòóðíî ñòðèìàíå âðàæåííÿ, ö³ëêîì, îäíàê, íàÿâíå. Â ¿õ ïîãëÿäàõ ïîðîçóì³ííÿ, ñïîãàäè ³ íàâ³òü îá³öÿíêè. Ìåíå îáõîäèòü, ùî ¿õ ïîòÿãëà îäèí äî îäíîãî òà òåõí³÷íà óìîâà, çà ÿêîþ âîíà äëÿ íüîãî â öåé ìîìåíò º ºäèíà ìîæëèâà æ³íêà, à â³í äëÿ íå¿ ºäèíèé ïðèñòóïíèé ìóæ÷èíà. Âè ïîáà÷èòå äàë³, ùî äëÿ ìîãî ðîìàíó öå æàäíîãî çíà÷åííÿ íå ìàº. Ïîâíèé åêðàí ðóê. Æâàâ³ îïëåñêè. Ä³âà âèðàçíî âêëîíÿºòüñÿ íà âñ³ áîêè. Î, áîæåñòâåííà! ßê íå çàö³êàâèòèñÿ íàì ³ç êèì òè âå÷åðÿòèìåø? Êîãî ùàñëèâîãî ùå á³ëüø îùàñëèâèø â ñîëîäêîìó òåò-à-òåò³ ï³äôàðáëåíèìè áëèñêàâêàìè ñâî¿õ áîæåñòâåííèõ î÷åé? Êîìó ïðèíåñåø ó ùèðèé äàðóíîê ñâîº íàäì³ðíî àðîìàòíå ò³ëî?.. ß ïðîáóþ ïåðåáèðàòè êàíäèäàò³â... Þíàê ç ´àëüîðêè? Í³... Ñåáòî, ÿêáè â³í âèïàäêîâî ïîòðàïèâ äî òåáå, òî òè, çâè÷àéíî, îö³íèëà á éîãî ìàéæå íåçàéìàíó ñâ³æ³ñòü... Äðóãèé þíàê ³ç ëüîæ³ ñîá³ íå íàëåæèòü. Éîìó âñå íàøå ñï³â÷óòòÿ: ìàäàì ïîä³áíà äî òàðàíüêè íàòóðà äóæå ÷óëà äî ìèñòåöòâà... Ìîëîäåöü ç ´àëüîðêè, ÷èíîâíèê, êóïåöü, êðàõìàëüíèé äîáðîä³é ó ëüîæ³... íå òå! Âîíè âñ³ íå áóäóòü ñàìîòí³. Íàâ³òü ÷èíóøà çàáóäå íà ñüîãîäí³ ãåìîðî¿ä. À ìîëîäåöü òîé áåçïåðå÷íî ç³ðâå êâ³òêó ïåðøîãî êîõàííÿ... Ùî º íà ñâ³ò³ í³æí³øîãî, ÷óäåñí³øîãî é àðîìàòí³øîãî, ÿê ïåðøå ä³âî÷å ñîðîìëèâå êîõàííÿ?.. Ä³äêè...

111

Êàëüì³þñ

2 2005

Îäèí ³ç íèõ, òîé ñàìèé, ùî «çìîëîäó áóâ ìîëîäèì», â³í íà ê³íåöü ñïåêòàêëþ, çîâñ³ì ÿê äèòèíêà, çàñíóâ... Áîæåñòâåííà! òàêèì ÷èíîì òâî¿ ÷àðè äðóãîìó ä³äêîâ³... Äîáðå, ùî ðåæèñåð ìàëî ö³êàâèâñü ê³íöåì òâîãî âå÷îðà. Ïîäðóææÿ çíîâó íà â³çíèêîâ³. Ñèäÿòü, ù³ëüíî ïðèòóëèâøèñÿ îäíî äî îäíîãî. Äèâ³òüñÿ íî, ÿêà æèâà éîãî ðóêà, ùî îá³éìàº ¿¿ òàë³þ! ßêà æèâà é íàïðóæåíà öÿ çâèêëà òàë³ÿ!.. Ó âåñòèáþë³ ðåñòîðàíó ÷îëîâ³ê äîïîìàãàº æ³íö³ ðîçäÿãíóòèñÿ. Çí³ìàþ÷è ïàëüòî, â³í îáîìà ðóêàìè ïðîâîäèòü ïî ãîëèõ ïëå÷àõ æ³íêè. Ïëå÷³ ñòðèìàíî çäðèãóþòü. ×îëîâ³ê âêëîíÿºòüñÿ äî æ³íêè é íàï³âçàïèòóþ÷è, íàï³âñòâåðäæóþ÷è, ùîñü êàæå. Äðóæèíà ñõèëèëà ãîëîâó. Êîëèñü, ó òîé ñîëîäêèé, õâèëþþ÷èé ºäèíèé ìåíò, êîëè ¿¿ íèí³øí³é ÷îëîâ³ê çàïèòàâ ¿¿, ÷è ãîäíà âîíà â³ääàòè éîìó â äîâ³÷íå êîðèñòóâàííÿ ðóêó é ñåðöå, âîíà, ñõâèëüîâàíà, ñîëîäêî ïåðåäáà÷àþ÷è íå çîâñ³ì íåâ³äîìå ìàéáóòíº, ñêàçàëà ñâîº «òàê» îòòàêèì ñàìå æåñòîì... «Îêðåìèé êàá³íåò» Òèïîâà óñòàíîâà. Ñò³ë, äâà ñò³ëüö³, êàíàïêà, ïðîäàâëåíà áåçë³÷÷þ ïàð. Ï³ÿí³íî àðõ³âíî¿ ö³ííîñòè. Âåëèêå òðþìî äàº â³äáèòêè ïðåäìåò³â âèäèìîãî ñâ³òó êð³çü âóàëü ³ç ñîòåíü íàïèñ³â ä³ÿìàíòîâèìè îáðó÷êàìè. Ëþäè äî ñòàðîñòè çáåð³ãàþòü ó ñîá³ ðåøòêè þíàöüêî¿ âäà÷³, ëèøå çì³íþºòüñÿ òåõí³êà: â ø³ñòíàäöÿòü ðîê³â ìè âèð³çóºìî éìåííÿ äàìè íà äåðåâ³ àáî íà ñàäîâ³é ëàâö³, à ïîò³ì, ñòàðø³, âèäðÿïóºìî ä³ÿìàíòîì îáðó÷êè â îêðåì³ì êàá³íåò³ íà òðþìî... ×îëîâ³ê ç æ³íêîþ ñèäÿòü íà ïðîäàâëåí³é êàíàïö³. ×åñíî ïîâîäÿòü ñåáå, ÿê çàêîõàí³. ×àðêóþòüñÿ, ï þòü. Â ïîãëÿäàõ ðîçóì³ííÿ, ñïîãàäè ³ íàâ³òü îá³öÿíêè... ×îëîâ³ê íàõèëèâñÿ äî æ³íêè, çàïèòàâ ¿¿ ïðî ùîñü ç âèãëÿäîì çíàìåííî-âåñåëèì. Âîíà, êîêåòóþ÷è, ðàä³ñíî çãîäæóºòüñÿ. Êîëèñü, ó ïåðø³ äí³ ¿õíüîãî îäðóæ³ííÿ, âîíè ³íêîëè âæå áóâàëè â îêðåìèõ êàá³íåòàõ. Äëÿ íå¿ â öüîìó áóëà ðîìàíòèêà çàáîðîíåíîãî: «îêðåìèé êàá³íåò»... Â íüîãî, ùî çâèê äî ³íøî¿ êîìïàí³¿ ïî òàêèõ ì³ñöÿõ, â öüîìó áóëà îñîáëèâà ï³êàíòí³ñòü: ç âëàñíîþ äðóæèíîþ... â îêðåì³ì êàá³íåò³... Çàðàç îáèäâà çãàäàëè, ùî â ïåðøèé òàêèé ðàç âîíà çàÿâèëà âèìîãó: âñå ìóñèòü áóòè òàê, «ÿê çàâåäåíî». Âîíè ïèëè âèíî, øàìïàíñüêå... Ï³ñëÿ øàìïàíñüêîãî â³í çâåë³â ëüîêàþ «íå òóðáóâàòè»... ßê «çàâåäå-

112

Êàëüì³þñ

2 2005

íî»... ² çàðàç ÷îëîâ³ê çàïèòàâ ó æ³íêè çãîäè íà çàìîâëåííÿ øàìïàíñüêîãî. ßê ³ òîä³, ðåñòîðàííó ìóçèêó ÷óòè ç çàãàëüíî¿ çàë³, ³ ¿¿ çâóêè åíåð´³éíî ï³äòðèìóþòü òåàòðàëüí³ âðàæåííÿ. Øàìïàíñüêå ïîäàíî, âîíî ìåðçíå â öåáåðö³ ç ëüîäîì, ³ñêðèòüñÿ â ïëèñêóâàòèõ êåë³õàõ. Ñóïðóãè öîêàþòüñÿ, ï þòü. Í³æíèé, äîâãèé ïîö³ëóíîê, ÿêèé îá³ðâàíî ç ìîâ÷àçíîþ îá³öÿíêîþ... «ßê çàâåäåíî». Îäíàêîâà äóìêà ìàéíóëà â îáîõ. Îáèäâà îäíî÷àñíî, ìèòòþ, îãëÿíóëèñÿ íàâêðóãè... Ðîìàíòèêà ðîìàíòèêîþ, àëå æ âäîìà öå ðîáèòè çðó÷í³øå. Îêðåìèé êàá³íåò öå á³âóàê, àáî «øàëàø»... Ðàé êîìôîðòàáåëüíèé öå êðàøå, àí³æ ïðîñòî ðàé. Ìóæ÷èíà ïîäçâîíèâ ëüîêàþ. Ïèëüíî ïåðåâ³ðèâ ðàõóíîê. Ïèëüíî ïåðåâ³ðèâ ðåøòó, ùî äàâ ëüîêàé. Ï³ä ðóêó ç äðóæèíîþ ï³øëè... Ëüîêàé ðàõóº ãðîø³, ³ íà îáëè÷÷³ íàïèñàíî, ùî «íà ÷àé» äàíî ìàëóâàòî. Â³í ãàäàâ, ùî öå ëþáîâíèêè... Íàâ³òü ó òàêîìó ³äåàëüíîìó âèïàäêîâ³, ÿê îöåé, âñå æ º â³äì³íà ïîì³æ ëþáîâíèêàìè ÷è ìîëîäîæîíàìè ³ ñòàðèì ïîäðóææÿì... Äîìà, â ñïàëüí³. Ìèëóâàííÿ ñòàº îäâåðò³øèì. ×îëîâ³ê äîïîìàãàº äðóæèí³ ðîçäÿãàòèñÿ ³ ðîáèòü öå ç ìàéæå òèì ñàìèì ñìàêîì, ÿê êîëèñü. Åêðàí ïîñòóïîâíî òåìí³øàº... Òåìðÿâà... Ðåæèñåð, çâè÷àéíî, äî ðå÷³ çðîáèâ òóò çàòåìíåííÿ... Âåëèêà òàéíà, ùî ÷èíèòüñÿ çàðàç ó ñïàëüí³ ïîäðóææÿ, àæ íàäòî â³äîìà âñ³ì âàì. À ïîêàçóâàòè ðå÷³ â³äîì³, ñòàð³ é çðîçóì³ë³ íå õóäîæíüî... Íà åêðàí³ òåìðÿâà. Â ö³é òåìðÿâ³ ÷èíèòüñÿ âåëèêà òàéíà... Ïàì ÿòàéòå ïðî öå... Îäíà, äâ³, ï ÿòü õâèëèí. Êîðèñòóþ÷èñü ç íàãîäè, ÿ õî÷ó ïîïðîñèòè âàñ, ì³é ëþáèé ÷èòà÷ó, âèáà÷èòè ìåíå çà îòàêèé äîâæåëåçíèé âñòóï äî ìîãî ðîìàíó, ÿêèé ïî÷èíàºòüñÿ âëàñíå ëèøå îöå çàðàç... Ìè çíàºìî, ùî íà ãíîþ çðîñòàþòü ÷óäåñí³ êâ³òè. Òàêîæ ãí³é º ´ðóíòîì äëÿ òèõ ëàñîù³â, ÿê ñêàæ³ìî, øàìï³íüéîí... Ïðîòå ì³é ãåðîé º øâèäøå êâ³òêà, í³æ øàìï³íüéîí... Íó, òàê îñü, íå ì³ã æå ÿ ïðèìóñèòè éîãî âèðîñòàòè ç ïîâ³òðÿ, âè á íå ïîâ³ðèëè. ß äàâ éîìó ïðåêðàñíèé ´ðóíò: ì ÿêèé, ïëîäþ÷èé, àðîìàòíèé, í³æíèé ³ òåïëèé ãí³é.... Ç òåìðÿâè ïîñòóïîâî âèïîâçàþòü êîíòóðè âåëèêèõ ë³òåð... ×èòàéòå.

113

Êàëüì³þñ

2 2005

²ÍÒÅË²¥ÅÍÒ ÇÀ×ÀÒÈÉ ×ÀÑÒÈÍÀ ÏÅÐØÀ

ÍÀÐÎÄÆÅÍÍß ²ÍÒÅË²¥ÅÍÒÀ Ñüîìà ãîäèíà. Ìèðíî âèñòóêóº ñåêóíäè ìàÿòíèê. Ìîëîòî÷îê ìèðíî é áåçñòðàñíî âäàðèâ ñ³ì ðàç... Ïî÷àëîñü... Éäóòü ãîäèíè çà ãîäèíàìè. Ìèðíî âèñòóêóº ñåêóíäè ñïîê³éíèé ìàÿòíèê... Íîâà ëþäèíà íàðîäæóºòüñÿ äî æèòòÿ. Ùå íåñâ³äîìà é áåçä³ÿëüíà âîíà âæå ïðè÷èíà ñòðàæäàííÿ äðóãèõ ëþäåé. Äèâ³òüñÿ. Ìóêè ìàòåð³... Îáëè÷÷ÿ ìàòåð³ íà ïîäóøêàõ. Ãîëîâà êèäàºòüñÿ, ÿê ó êîð÷àõ, íà âñ³ áîêè â íåñòåðïíèõ ìóêàõ. Ë³êàð ñòî¿òü á³ëÿ ë³æêà. Â³í ïðîôåñ³éíî ñîë³äíèé, òîâñòèé, ö³ëêîì ïåâíèé ñåáå. Ð³äåíüêå âîëîññÿ àêóðàòíî çàëèçàíå. Áàãàòî ðàç³â âæå áà÷èâ öåé ïóçàòèé ë³òí³é ìóæ÷èíà ç ÿâëåííÿ íîâîãî æèòòÿ. Äàâíî âæå öå ç ÿâëåííÿ çãóáèëî äëÿ íüîãî âñÿêèé åëåìåíò çíà÷íîñòè. «Àêò ä³òîíàðîäæåííÿ» ùî ìîæå áóòè çâè÷àéí³øîãî? À ìîæå é ñïðàâä³ òàê?.. Â ñóñ³äí³é ê³ìíàò³ áàòüêî ñõâèëüîâàíèé, çáóðåíèé, ðîçêóéîâäæåíèé, íåðâîâî á³ãàº ç êóòêà â êóòîê. Âè áà÷èòå, ÿê â³í îäíî÷àñíî ³ íàìàãàºòüñÿ ³ ÷óòè, ³ íå ñëóõàòè òîãî, ùî ä³ºòüñÿ îòàì, çà äâåðèìà, â ò³é ê³ìíàò³, ùî òàê áàãàòî ðîê³â áóëà çíàéîìîþ ³ çâè÷àéí³ñ³íüêîþ ñîá³ ñïàëüíåþ, à çàðàç çðîáèëàñÿ ðàïòîì ïîâíîþ ÿêîãîñü íîâîãî çì³ñòó, òàºìíè÷îãî é íàâ³òü ìîòîðîøíîãî... Ãîäèíè éäóòü çà ãîäèíàìè. Ìàÿòíèê ìèðíî é ñïîê³éíî ë³÷èòü ñåêóíäè æèòòÿ. Ãîëîâà ìàòåð³, ìîâ ó êîð÷àõ êèäàºòüñÿ íà ïîäóøêàõ â íåñòåðïíèõ ìóêàõ. Îáëè÷÷ÿ ë³êàðÿ ïðîôåñ³éíî ñïîê³éíå. Ïîñòàòü áàòüêà íåâïèííî á³ãàº ïî ñóñ³äí³é ê³ìíàò³.

114

Êàëüì³þñ

2 2005

Ìóêè áàòüêà Ãîäèíè éäóòü çà ãîäèíàìè. Ìàÿòíèê ìèðíî é áàéäóæå â³äáèâàº ñåêóíäè çà ñåêóíäàìè. Áàòüêî, íà÷å çàìêíåíèé ó ê³ìíàò³, áåçãëóçäî á³ãàº ç êóòêà â êóòîê. Êèíóâñÿ äî ôîòåëÿ â ïîâí³é çíåìîç³, àëå â òîé æå ÷àñ ñõîïëþºòüñÿ. ² çíîâó ç êóòêà â êóòîê. Çäðèãóº é çàâìèðàº ïðè êîæí³ì çâóö³ ç ñóñ³äíüî¿ ê³ìíàòè. ×èòà÷-ìóæ÷èíà çðîçóì³º éîãî. Ìóæ÷èíà, ñòâîðåíèé äëÿ ä³ÿëüíîñòè, íå çíàº êàòóâàííÿ, ã³ðøîãî, í³æ áåçä³ÿëüí³ñòü... Àäæåæ òðåáà ùîñü çðîáèòè, âòðóòèòèñÿ â öåé æàõ! Äðàìà. Í³÷îãî, ðîçóì³ºòå? í³÷îãî çðîáèòè íå ìîæíà... ² îö³ äèê³, çâ³ðÿ÷³, íåñàìîâèò³ êðèêè... Îáëè÷÷ÿ æ³íêè. Áðóòàëüíå, øàëåíå ñòðàæäàííÿ. Ë³êàð ïîòðîõó ïî÷èíàº õâèëþâàòèñÿ. «Âèïàäîê» âèõîäèòü òÿæ÷èé, í³æ çäàâàëîñÿ. Ñïðàâà òóò íå â ñòðàæäàíí³, ÿñíà ð³÷, éîãî ë³êàð íå áà÷èòü, âîíî ïðèðîäíº, àëå â³í ïî÷èíàº ïðîôåñ³éíî òóðáóâàòèñÿ. Áàòüêî, ïî÷óâøè çîéê, âæå íàäòî áîæåâ³ëüíèé, ñòî¿òü ðîçãóáëåíèé, áåçòÿìíèé ³ áåçãëóçäî äèâèòüñÿ íà ñò³íè. Â êóòêó îáðàç. Çíåíàöüêà áàòüêî ï³äõîäèòü äî êóòêà, õî÷å ñòàòè íàâêîë³øêè... Çíîâó êðèê, áàòüêî ñõîïèâñÿ, ç ðîçïà÷åì ìàõíóâ ðóêîþ ³ çíîâó çàá³ãàâ ç êóòêà â êóòîê... Ìóêè ë³êàðÿ Îáëè÷÷ÿ ë³êàðÿ áëèùèòü, ñï³òí³ëî. Çàëèçàíå ð³äåñåíüêå âîëîññÿ ðîçêóéîâäæåíå. Âòðà÷åíî çíà÷íó ÷àñòèíó ñîë³äíîñòè. Ñòðàæäàº ïðîôåñ³éíà ïåâí³ñòü ó ñîá³. Çà÷åïëåíî âðåøò³ ñàìîëþáñòâî. Ãîäèíè éäóòü çà ãîäèíàìè. Ìàÿòíèê ìèðíî é íåâïèííî âèñòóêóº ñåêóíäè, ç ÿêèõ ö³ ãîäèíè ñêëàäàþòüñÿ. Îáëè÷÷ÿ ë³êàðÿ ñòàº ùîðàç á³ëüø òðèâîæíå. Çìó÷åíå îáëè÷÷ÿ ìàòåð³, âîíà çíåñèëåíà... Ë³êàð äèâèòüñÿ íà ãîäèííèêà... Ìàÿòíèê ìèðíî é ñïîê³éíî â³äñòóêóº ñåêóíäè. Ñòð³ëêè íà öèôåðáëÿò³ ïîêàçóþòü øîñòó ãîäèíó. Ë³êàð êóäèñü íàõèëèâñÿ, ï³äâîäèòüñÿ ç ùèïöÿìè â ðóêàõ. Ï³ä³éøëà ôåëüäøåðèöÿ. ¯¿ îáëè÷÷ÿ âòîìëåíå, àëå áàéäóæå. Âîíà îäíà íå áðàëà æàäíî¿ ó÷àñòè â ïîä³ÿõ. Âîíà âàðòóº ïî ãîäèíàõ. Öèõ ãîäèí çà ¿¿ æèòòÿ áóëî òàê áàãàòî, ùî ÿêáè âîíà äîçâîëèëà ñîá³ «ïåðåæèâàòè» ¿õ, âîíà äàâíî áóëà á ïîçáàâëåíà

115

Êàëüì³þñ

2 2005

ìîæëèâîñòè çàðîáëÿòè... Âîíà, ùî âñå ñâîº æèòòÿ ïðèñóòíÿ ïðè íàðîäæåííÿõ, ñïîê³éíà, ÿê ìîãèëüíèê... Ìóêè íàðîäæåíîãî Ìèðíî é ñïîê³éíî ë³÷èòü ñåêóíäè íåâòîìíèé ìàÿòíèê. Òåïåð â³í ë³÷èòü ñåêóíäè æèòòÿ íîâî¿ ëþäèíè ìîãî ãåðîÿ. Íà îáëè÷÷³ ìàòåð³ íà ïîäóøêàõ çíåìîãà é çíåñèëëÿ. Êð³çü íèõ ëåäâå ïðîáèâàºòüñÿ ñëàáåíüêà, áåçêîíå÷íî áëàæåííà óñì³øêà. ×èòà÷ó ì³é æåíùèíî! Öå ò³ëüêè âè çðîçóì³ºòå. ß, ìóæ÷èíà, ðîçêàçàòè ïðî öå íå ìîæó. Òà é íàâ³ùî? Êîìó? Îáëè÷÷ÿ ë³êàðÿ çíîâ ñïîê³éíå, ñîë³äíå, ïðîôåñ³éíå. Ñîë³äíî ïðèëèçóº âîëîññÿ. Ñïîê³éíî ïðîòèðàº ïåíñíå. Óñì³õàºòüñÿ ïðîôåñ³éíî-çàäîâîëåíî. Ùîñü ñàìîâïåâíåíî ãîâîðèòü áàòüêîâ³. Áàòüêî, ìàáóòü, íå ÷óº. Â³í ùå íå çîâñ³ì îòÿìèâñÿ. Éîãî î÷³ ðîçãóáëåíî ïåðåá³ãàþòü â³ä ë³êàðÿ äî æ³íêè, â³ä íå¿ äî ôåëüäøåðèö³, ùî ñïîê³éíî é ä³ëîâèòî ïîðàºòüñÿ ç äèòèíîþ. Éîìó í³ÿêîâî â³ä óñüîãî. Êðèêè, ùî òàê ðàïòîì ñïèíèëèñÿ, çâó÷àòü â éîãî âóõàõ. Â³í íàäòî íàñòðàæäàâñÿ, âòîìèâñü. Çíàéîìà, äî äð³áíèöü çíàíà ê³ìíàòà, íàäòî âæå øâèäêî çàãóáèëà ñòðàøíó òàºìíè÷³ñòü, àëå é íå áóëà êîëèøíüîþ. Ùîñü íîâå òðàïèëîñÿ, ³ öå íîâå â éîãî ñâ³äîì³ñòü ùå íå âêëàëîñÿ. Ôåëüäøåðèöÿ çàê³í÷èëà êóïàííÿ äèòèíè. Íåìîâëÿòêî çàãîðíóòî â á³ëî-ñí³æíèé êîâåðòèê, ùî äàâíî âæå íà íüîãî î÷³êóâàâ. Ìàëåíüêèé ïàêóíî÷îê ï³äíîñÿòü äî áàòüêà. Áàòüêî äèâèòüñÿ äîñèòü áåçòÿìíî. Ôåëüäøåðèöÿ óñì³õàºòüñÿ, ïîäàº éîìó ïàêóíî÷îê. Áàòüêî íåçãðàáíî áåðå. Çâè÷àéíî, ³ òóò, òîâàðèøó ìóæ÷èíî, ò³ëüêè âè çðîçóì³ºòå áàòüêà, êîëè âàì ñàìîìó òðàïëÿëîñÿ áóòè íèì. Ùî ðîáèòè ç âëàñíèì âèðîáîì â îòàêó õâèëèíó. ß ðó÷óñÿ íå çíàâ ùå æàäåí ÷îëîâ³ê, ïî÷èíàþ÷è ç Àäàìà. Íàäçâè÷àéíî áåçãëóçäå ñòàíîâèùå... Àëå óðî÷èñòî!.. Áàòüêî äîãàäàâñÿ. Îáëè÷÷ÿ ñòàº çâîðóøåíèì ïî-íîâîìó. Ôåëüäøåðèöÿ çàáðàëà ïàêóíî÷îê ³ ïîêëàëà éîãî äî ìàòåð³... Áàòüêî ñÿº é ãîòîâèé îá³éíÿòè ³ ïåðåö³ëóâàòè ïî ÷åðç³ âñ³õ ïðèñóòí³õ â áóäü-ÿêîìó ïîðÿäêó... Ï³äâîäèòü î÷³ äî ñòåë³ ³ ùèðî õðåñòèòüñÿ øèðîêèì õðåñòîì... Îáëè÷÷ÿ íåìîâëÿòêà. Ìèðøàâå, â çìîðøêàõ, íåùàñíå, ã³ðêî ïëà÷å... Åêðàí òåìí³øàº...

116

Êàëüì³þñ

2 2005

Ñâîºð³äíà ð³÷, ì³é ëþáèé ÷èòà÷ó, îöåé îáîâ ÿçêîâèé ïëà÷ íîâîíàðîäæåíèõ. Çâè÷àéíî, êîæåí ë³êàð âàì ç ÿñóº â óñ³õ ïîäðîáèöÿõ ïñèõîìîòîðíèé ìåõàí³çì öüîãî ïëà÷ó... Çäàºòüñÿ òàêîæ, ùî ð³÷ öå º êîðèñíà, ñâ³ä÷èòü ïðî íîðìàëüí³ñòü íåìîâëÿòêà... Ë³êàð³, çâè÷àéíî íå ïîåòè. ß òåæ... Àëå ÷îìóñü íå ïîäîáàºòüñÿ âñå æ òàêè ìåí³ öåé ïëà÷. Âè ïåâíî âæå ïîì³òèëè, ùî ÿ â ñâî¿õ ïðèì³òêàõ äî ö³º¿ ïåðøî¿ ïîä³¿ â æèòò³ ìîãî ãåðîÿ æàäíîãî ðàçó íå âñì³õíóâñÿ, æàäíîãî ðàçó ÿ íå âèñëîâèâ òàêîãî çàäîâîëåííÿ ç òâîð÷îñòè ðåæèñåðà, ÿê áóëî öå ê³ëüêà ðàç³â â ïðîëîç³ (³ áóäå ùå íå ðàç â ìàéáóòíüîìó îá³öÿþ). Ð³÷ â òîìó, ùî ÿ îïòèì³ñò. Àëå êîæíîãî ðàçó, êîëè ÿ äîâ³äóþñü, ùî íîâà ëþäèíà ç ÿâèëàñÿ ó ñâ³ò, ÿ, íå çâàæàþ÷è íà ââåñü ì³é îïòèì³çì, íå ïîñì³õàþñü... Ïðîòå ìîæëèâî, ùî ÿ íå ðîáëþ öüîãî, äÿêóþ÷è îïòèì³çìîâ³. Ñêàæåìî õî÷ áè ³ â ö³ì ðàç³... Ì³é ãåðîé æèâå. Âëàñíå êàæó÷è, ïîêèùî ùå ³ñíóº, àëå âæå ñêîðî â³í ñïðîáóº æèòè. Áî êàðòèíà éäå ñêàæåíèì òåìïîì, íàìàãàþ÷èñü íàçäîãíàòè æèòòÿ.

²ÍÒÅË²¥ÅÍÒ-ÍÅÌÎÂËß ×èéñü óêàçàþ÷èé ïàëåöü ìèðíî é ïîâàæíî õèòàºòüñÿ ïî åêðàí³. Æåñò çàáîðîíè «íå ìîæíà»... Â äàí³ì ðàç³ â³í ñòîñóºòüñÿ íå äî þíîãî ²íòåë³´åíòà, àëå æ âàðòî âñå òàêè ïàì ÿòàòè ïðî öåé æåñò. Áàòüêî, ìàò³ð, ë³êàð, äèòèíà. Ìàòè ãîäóº ²íòåë³´åíòà. Ë³êàð ñóâîðî õèòàº ïàëüöåì. Ìàòåð³ ñîðîìíî çëåãêà. Áàòüêî äîñèòü áàéäóæèé. Ïîäèâèâñü íà äðóæèíó ç ëåäâå ïîì³òíèì ïðåçèðñòâîì. Á³äíà ìàòè! Òåáå ïîçáàâëåíî íàé÷èñò³øî¿ ðàäîñòè âèãîäóâàòè ñâîþ äèòèíó. Òâî¿é í³æí³é ñîñö³ ïîçáàâëåíî íåâèííî¿, àëå ñîëîäêî¿ ëàñêè í³æíèõ ãóá äèòèíè... Àëå íå ñóìóéòå íàäòî, ì³é ÷èòà÷ó «Íå áóâà ïîãàíîãî áåç õîðîøîãî». ² í³æíà ìàòè öå õîðîøå òàê çíàéäå: êîëè íàñîëîäà íàáèðàº îçíàê íåîáõ³äíîñòè é îáîâÿçêîâîñòè, êîëè âîíà ìóñèòü â³äáóâàòèñÿ çà ðîçêëàäîì íà òàê³ é òàê³ ãîäèíè, âîíà ëåãêî ïåðåòâîðþºòüñÿ â òÿãàð... À òåàòð, êîíöåðòè, ãîñò³?.. Íåâäîáñòâî. Áàòüêî ìóæ÷èíà ãðóáèé, ÿê âñÿêèé ìóæ÷èíà. Ñàìåöü. Éîìó á õîò³ëîñÿ, ùîá æ³íêà ñàìà ãîäóâàëà äèòèíó. Íà÷åáòî äëÿ öüîãî ïîòð³áíèé ³íòåëåêò, êóëüòóðí³ñòü, âèõîâàííÿ, íà÷å äëÿ öüîãî íå äîñèòü ïî ñóò³ áóòè ïðîñòî êîðîâîþ!...

117

Êàëüì³þñ

2 2005

Îäèí ²íòåë³´åíò â áëàæåííîìó íåçíàíí³ í³÷îãî íå ðîçóì³º, ö³ëêîì ³íäèôåðåíòíèé... ² äàðåìíî... Ìàìêà Æ³íêà çäîðîâà, ðàç³â ó çî äâà á³ëüøà çà ìàò³ð. Ìîãóòí³ ïåðñà íàìàãàþòüñÿ âèäåðòèñÿ ç ïîëîíó ñàðàôàíà. Íà ãîëîâ³ êîêîøíèê, ÿê âîäèòüñÿ. Îáëè÷÷ÿ äîáðå, ñïîê³éíå, òóïå, ÿê ó ïîðîäèñòî¿ êîðîâè. ×îìó öå ìàìêè çîáîâ ÿçàí³ áóëè íîñèòè êîêîøíèêè? Âè íå çíàºòå? Æàëü. ß òåæ íå çíàþ... Íó, öå a propos... Ð³÷ íå â êîêîøíèêîâ³, çâè÷àéíî. Öå òàê áè ìîâèòè íàøàðóâàííÿ, ð³÷ ñòîðîííÿ. À ïåðñà, ñåáòî òå ÿêðàç, ùî êîí÷å ïîòð³áíå, ¿é ³ìàíåíòí³. Òîìó ìè áóäåìî ïîêè ñïîê³éí³. Ó ë³êàðÿ æåñò ´àðàíò³¿. Â³í äèâèòüñÿ íà ìàìêó ç ùèðèì çàäîâîëåííÿì: ÷óäîâèé åêçåìïëÿð. Ìàòè ïîäèâëÿºòüñÿ ñêîñà: ñóì³ø çàäîâîëåííÿ é ïåâíî¿ çàçäðîñòè. Áàòüêî ðîçãëÿäàº åêçåìïëÿð òåæ ç âåëè÷åçíèì çàäîâîëåííÿì. Íà îáëè÷÷³ íàïèñàíî «îäíàê!» Çàéâå ï³äòâåðäæåííÿ ìóæåñüêîãî òðîãëîäèòñòâà. ²íòåë³´åíò ïðèññàâñü äî ìàì÷èíèõ ãðóäåé. Áëàæåíñòâóº. Áëàæåíñòâóº íà âñ³ çàñòàâêè, âñ³ºþ ³ñòîòîþ. Ïîòîïèâ ðóêè â íåçàïåðå÷ëèâèõ ïåðñàõ, øòîâõàº, ìíå ³ ññå, ³ ñìîê÷å. Áëàãîäàòü, äîðîãèé ÷èòà÷ó!..

ÞÍ²ÑÒÜ ²ÍÒÅË²¥ÅÍÒÀ ×ÀÑÒÈÍÀ ÄÐÓÃÀ

Äèòèí³ ïîòð³áíå ñâ³æå ïîâ³òðÿ Ìàòè ç â³êíà ìèëóºòüñÿ ÷óäåñíèì ë³òí³ì äíåì... Ìàòè îäÿãàº þíîãî ³íòåë³´åíòà. Íàâêðóãè ö³ë³ ãîðè äèòÿ÷îãî îäÿãó. ²íòåë³´åíò íàî÷íî ðîñòå é ïóõíå. Ìàòè í³æíî, çâè÷àéíî, êëîïî÷åòüñÿ ïðî çäîðîâ ÿ ñâîãî îäèí÷èêà. Õòî ç âàñ áåç ãð³õà, ìî¿ ÷èòà÷êè? Áàòüêî, ùî ï³äõîäèòü ï³ä ÷àñ îïåðàö³¿, ïðîáóº ïðîòåñòóâàòè. Ìàòè â³äïîâ³äàº îäðàçó â ðîçäðàòîâàí³ì òîí³... Íàéëàã³äí³øà é íàéí³æí³øà ç óñ³õ òâàðèí ìàòè áóâàº, ïåðåòâîðþºòüñÿ íà òèãðèöþ. À ñàìå â ò³ õâèëèíè, êîëè ¿¿ ïèñêëÿòêîâ³ ùîñü çàãðîæóº. À áàòüêî, ÿ æ óæå êàçàâ, ùî â³í

118

Êàëüì³þñ

2 2005

òðîãëîäèò, î÷åâèäíî, ãàäàº, ùî ñó÷àñíà êóëüòóðíà ëþäñüêà äèòèíà òàê ñàìî òîâñòîøê³ðà, ÿê ä³òè êàì ÿíîãî â³êó... Íà ùàñòÿ, äðóæèíà ñèëüí³øà é åíåð´³éí³øà. Òîìó ìè çíîâó òàêè ìîæåìî áóòè ñïîê³éí³... Âëàñíå êàæó÷è, âçàãàë³ òóðáóâàòèñÿ íåìà ÷îãî... Áàòüêî çíèçàâ ïëå÷èìà, ï³øîâ, ñòóêíóâ äâåðèìà. Â ñóñ³äí³é ê³ìíàò³ ñòàâ á³ëÿ â³êíà. Çà â³êíîì ÷óäåñíèé ë³òí³é äåíü. Áàòüêî â³ä÷èíèâ â³êíî ³ ñ³â íà ï³äâ³êîííèêó. Äâåð³, ùî ¿õ çàêðèâ áóâ áàòüêî, çëåãêà â³ä÷èíÿþòüñÿ. Ìàòè, ïî÷óâøè ðóõ ïîâ³òðÿ, âèïðîñòàëàñü, ìîâ óæàëåíà... Ïðîòÿã!!! Âñÿ êóïà äèòÿ÷îãî îäÿãó, ùî ëèøèëàñÿ ùå íåíàìîòàíîþ, âàëèòüñÿ íà äèòèíó. Ìàòè âèõîðåì ëåòèòü ó äâåð³. Â ñóñ³äí³é ê³ìíàò³ â³äáóâàºòüñÿ êîðîòåíüêà, àëå äóæå æâàâà ñóïðóæåñüêà ñöåíà ïåðåä â³êíîì, ùî çà íèì ñÿº ÷óäåñíèé ë³òí³é äåíü. ßêà ìàòè íå çðîçóì³º ö³º¿ ìàòåð³? Õ³áà æ º â äèòèí÷àòêà âîðîã á³ëüø ëóêàâèé, ùîäåííèé ³ íåáåçïå÷íèé, í³æ ïðîòÿã? ßêà ìàòè íå çíàº öüîãî?!. Ì³ðêóþ÷è åëåìåíòàðíî, ìóæ÷èíè òóïî òâåðäÿòü, ùî ð³çíèö³ ì³æ ïðîòÿãîì ³ çâè÷àéíèì â³òðîì íåìàº æàäíî¿... ×è ìîæíà á³ëüø ÿñêðàâî ïðîäåìîíñòðóâàòè âëàñíó îáìåæåí³ñòü?.. Àäæå ñàìå âæå ñëîâî «ïðîòÿã» («êð³çíèé â³òåð») ãîâîðèòü, êðè÷èòü, çàñòåðåæóº: íàñêð³çü áî ïðîòÿãàº... Òà ùî áàëàêàòè... Áàòüêî ñåðäèòî çà÷èíÿº â³êíî. Ï³øîâ. Íàâçäîã³í éîìó ìàòè ïîñëàëà ùå ê³ëüêà õîðîøèõ ñë³â. Âè ìîæåòå ¿õ ïî÷óòè, êîëè çàõî÷åòå. ²íòåë³´åíò, ùî éîãî ëåäâå âèäêî ï³ä ãîðîþ îäÿãó, ðåâå... Ìàòè ïîâåðíóëàñÿ ³ â ïðèñòðàñíîìó çàïàë³ âèëèâàº íà íüîãî âñþ ï³äîãð³òó, êèïëÿ÷ó â³ä îáóðåííÿ, àæ íàäòî äîñòàòíþ, í³æí³ñòü... ²íòåë³´åíò ðåâå, çàõîäèòüñÿ. Íåâäÿ÷íèé øìàòîê ì ÿñà!.. Ãð³øàòü íå ò³ëüêè áàòüêè... Ìàìêà ç äèòèíîþ íà âóëèö³. Îãðÿäíèé âîçèê. Çâè÷àéíî, çàõèñò â³ä ñîíöÿ... Äàëåêà ñàìîòíÿ àëåéêà ÿêîãîñü ïàðêó. Ðÿäîì ç ìàìêîþ áëèñêó÷èé êàâàëåð ç â³éñüêîâèõ ïèñàð³â. Ö³ëêîì íåäîñë³äæåíå íàóêîâî ïèòàííÿ: ïðî âïëèâ ïðîôåñ³¿ íà ïîëîâèé äîá³ð. Çãàäàéòå äàâíîâ³äîì³ ôàêòè: ìàìàøèíè ñèíêè äîáèðàþòüñÿ äî ïîêî¿âîê, ó êóõîâàðîê îáîâ ÿçêîâèé «êóìïîæåæíèê», ó ìàìîê êîõàíöåì ìóñ³â áóòè â³éñüêîâèé ïèñàð ³ ò.

119

Êàëüì³þñ

2 2005

³íøå. Çàãàäêà!.. ²íòåðåñíî ïðîñë³äêóâàòè á áóëî, ÿê âîíî çàðàç... Âîçèê ñàìîòíüî ñòî¿òü íà àëåéö³. Ìàìêà ç êàâàëåðîì âëàøòîâóþòüñÿ íà í³æí³é òðàâè÷ö³. Êàâàëåð ðîçâ ÿçóº ïðèíåñåíèé ïàêåò ç âèãëÿäîì, ùî ïðèºìíî ³íòðè´óº... Ïàêåò âèïðàâäóº íàä³þ: çàêóñêà é âèïèâêà... Ìàìêà é êàâàëåð óæèâàþòü ðàäîù³ æèòòÿ. ²íòåë³´åíò ðåâå. Íåãàðíî. Ìåí³ òðîõè ñîðîìíî çà ìîãî ãåðîÿ òàêà íåòàêòîâí³ñòü!.. Êîõàíèé ùèðî âèëàÿâñü. Ìàìêà íå áåç òðóäà âñòàº, ïðèíîñèòü þíîãî ²íòåë³´åíòà, ñîðîìëÿ÷èñü ïîâåðòàºòüñÿ â á³ê, çâ³ëüíÿº ïåðñà. Êîõàíèé çàëèöÿºòüñÿ. Ìàìêà ñîðîìëèâî êîêåòóº. ß íåäàâíî íàçâàâ ¿¿ ïîðîäèñòîþ êîðîâîþ. ß ïðîøó âèáà÷åííÿ, êîðîâà êîêåòóâàòè, çäàºòüñÿ, íå âì³º... À ìîæå âì³º? ²íòåë³´åíò ðåâå... Òîâàðèøó ãåðîé. ßê æå æ âàì íå ñîðîìíî?!.. Ó êàâàëåðà áëèñêó÷à ³äåÿ: ïî÷àñòóâàòè äèòèí÷àòêî ãîð³ëêîþ. Ïðè ñëàáêóâàòîìó é êîêåòóþ÷îìó îïîð³ ìàìêè, ³äåþ çä³éñíþºòüñÿ. Ìàìêà é êàâàëåð ö³ëêîì çàäîâîëåí³. ²íòåë³´åíò òåæ, î÷åâèäíî, çàäîâîëåíèé, áî ñïèòü. Ìàìêà é êàâàëåð çíîâ ðîçïî÷èíàþòü êîðèñòóâàòèñÿ ç ðàäîù³â æèòòÿ. Ïîì³òíå íàìàãàííÿ äî íàòóðàëüíîãî çàâåðøåííÿ öèõ íàñîëîä... Åêðàí òåìí³øàº. ² çíîâ òàêè ðàäè ò³º¿ æ âèìîãè õóäîæíîñòè... ...ÀËÅ Â²ÄÏÎÂ²ÄÀÞÒÜ ÇÀ ÃÐ²ÕÈ ÂÑÅ Æ Ä²ÒÈ. ²íòåë³´åíò ðåâå. Ìàòè ñõâèëüîâàíà, ñòóðáîâàíà, çàêëîïîòàíà. ²íòåë³´åíòîâ³ òðåáà ïåðåì³íèòè ïåëþøêè. Âèäîâèñüêî ïåëþøîê ïîãëèáëþº ñòðàæäàííÿ ìàòåð³... Âîíà êèäàºòüñÿ íàçóñòð³÷ ë³êàðåâ³. Ë³êàð óñ³ì âèãëÿäîì ñâî¿ì óíîñèòü ó äóøó ñïîê³é. Îáëè÷÷ÿ ìàìêè íåâèííå, ÿê ó ïîðîäèñòî¿ êîðîâè. Ìàòè ñõèëèëàñÿ íàä ²íòåë³´åíòîì ³ â ðîçïà÷³ ñïëåñíóëà ðóêàìè: ²íòåë³´åíòîâ³ çíîâó òðåáà ì³íÿòè ïåëþøêè... Â ²íòåë³´åíòà ëëþòü ÿêóñü ìåðçîòó, ²íòåë³´åíò çàõîäèòüñÿ é ïóñêàº áóëüáè ç ðîòà ³ ç íîñà. Ìàòè â ðîçïóö³. Îáëè÷÷ÿ ìàìêè íåâèííå, ÿê ó ïîðîäèñòî¿ êîðîâè... Åêðàí òåìí³øàº...

120

Êàëüì³þñ

2 2005

Åêðàí òåìí³øàº íàäîâãî... Ö³ ïåðø³ ðîêè æèòòÿ ìîãî äîðîãîãî ãåðîÿ ö³ëêîì îäíîìàí³òí³. Ùîäåíí³ âðÿòîâóâàííÿ â³ä ïðîñòóäè, ùîäåííî ïðîñòóäè, ìàéæå ùîäåííî ç³ïñîâàíèé øëóíîê ³ ìàéæå ùîäåíí³ â³çèòàö³¿ ë³êàðÿ... Çàðàç ðåæèñåð âàì ïîêàæå ìîãî ãåðîÿ â òîìó â³ö³, êîëè â³í óæå ìàº çìîãó ñâ³äîìî âèÿâëÿòè ñâîþ âîëþ, ñòâåðäæóâàòè ñâîº «ÿ»... ²íòåë³´åíòîâå äèòèíñòâî ²íòåë³´åíòîâ³ ðîê³â ÷îòèðè. Õîðîáëèâèé, õóäîðëÿâèé, çîëîòóøíèé õëîï÷èê. Ñèäèòü çà ñòîëîì íà âèñîêîìó ñò³ëü÷èêîâ³ é áîâòàº ëîæêîþ â ñóï³. Ìàòè óãîâîðþº éîãî ¿ñòè. Îáëè÷÷ÿ ²íòåë³´åíòîâå ñêîíöåíòðîâàíî-áàéäóæå. Ìàòè ïðîäîâæóº éîãî óëåùàòè. Öå òàê çðîçóì³ëî, ùî âè ÷óºòå, ÿê óëåùóº çàêîõàíà ìàòè... Êîëè äèòèíà ïîïî¿ñòü ñóï÷èêó, äèòèíö³ äàäóòü öóêåðêó. Êîïè äèòèíà ïîïî¿ñòü ñóï÷èêó, äèòèíö³ äàäóòü ò³ñòå÷êî. Êîëè äèòèíà ïîïî¿ñòü ñóï÷èêó, äèòèíö³ äàäóòü ïîìàðàí÷èêà... Áàãàöüêî ëàñîù³â º íà ñâ³ò³, ³ õ³áà æ ìàòåðí³é ñâÿò³é ëþáîâ³ ÷îãîñü æàëêóâàòè äëÿ êîõàíî¿ äèòèíè? Âè òàêîæ ÷óºòå, ÿê äèòèíà âïåðòî ñîïå. Âîíà âæå ïåðåä îá³äîì âñòèãëà ïîêîøòóâàòè ³ öóêåðêè, ³ ò³ñòå÷êà, ³ ïîìàðàí÷èêà. Áî õ³áà æ º ùîñü íà ñâ³ò³, â ÷îìó á çìîãëà â³äìîâèòè êîõàí³é äèòèí³ ñâÿòà ìàòåðíÿ ëþáîâ?.. Îáëè÷÷ÿ ²íòåë³´åíòîâå ñêîíöåíòðîâàíî-áàéäóæå. ²íòåë³´åíò ïðîäîâæóº áîâòàòè ëîæêîþ â ñóï³. Ñîïå... Áàòüêî ïåðåñòàâ ¿ñòè. Ñïîñòåð³ãàº ïîä³¿, ÿâíî íå ñõâàëþþ÷è ¿õ. Ïî÷èíàº ðîçäðàòîâóâàòèñÿ... Ìàòè ïîì³òèëà é ðîáèòü ñïðîáó çàãîâîðèòè ç äèòèíîþ ñåðéîçíèì òîíîì. Îáëè÷÷ÿ ²íòåë³´åíòîâå, ñêîíöåíòðîâàíî-áàéäóæå, ðàïòîì ïðîêèñàº. ²íòåë³´åíò êèäàº ëîæêó, íàõíþïèâñÿ. Ìàòè õâèëþºòüñÿ é çíîâó ïîâåðòàºòüñÿ äî ïåñòëèâîãî óëåùóâàííÿ. ²íòåë³´åíò ùå á³ëüøå êèñíå. Ñïîä³âàþñü, öå çðîçóì³ëî. Í³æíà äóøà äèòèíè âèìàãàº, ïåðø çà âñå, ëàñêè, ëàñêè é ëàñêè. ßê íàéí³æí³øèé êðèøòàëü, öþ äóøó òðåáà òðèìàòè â ôóòëÿð³, îáêëàäåíîìó âàòîþ... Ñïèòàéòå ïðî öå 95% ìàòåð³â ³ âîíè ñêàæóòü âàì òå ñàìå... ² âîíè ñêàæóòü ïðàâäó, äîðîãèé ÷èòà÷ó! Æèòòÿ áî ëþäèíè æîðñòîêå é ñóâîðå. Âîíî ñêèíå øâèäêî âñÿê³ ôóòëÿðè ç í³æíî¿ äèòèíè (à ò³ ôóòëÿðè, ùî âîíî íà ¿¿ îäÿãíå íåõîðîø³ ôóòëÿðè), âîíî çàãîëèòü ¿¿, à, áóâàº, ùî é âëàñíó øê³ðó çäåðå... Íåõàé æå õî÷ áè â

121

Êàëüì³þñ

2 2005

äèòèíñòâ³, â öþ ñâ³òëó äîáó, íå áóäå í³÷îãî ñóâîðîãî... ×óäåñí³, ñâÿò³ ðåçîíè!.. Ïîð³âíÿéòå ç öèì, äîðîãèé ÷èòà÷ó, åëåìåíòàðí³ ì³ðêóâàííÿ áàòüêà. Â³í, ÿê áà÷èòå, îáóðåíèé. Â³í ââàæàº, ùî äèòèíà ïîâèííà íå «êàïðèçóâàòè», ùî ¿³ òðåáà «çàãàðòîâóâàòè» ³ òàêå ³íøå, ³ òîìó ïîä³áíå... Íàïåâíå, âàì íå ðàç äîâîäèëîñÿ ÷óâàòè òàê³ ìåòèêóâàííÿ... Ìåòèêóâàííÿ, äîñòîéí³ êàì ÿíî¿ äîáè. Ìåòèêóâàííÿ, çðîçóì³ë³ ëèøå â êàì ÿíîìó â³ö³, êîëè, ÿê ñêàæå âàì êîæåí àðõåîëîã, íå áóëî ùå í³ âàòè, í³ ò³ñòå÷îê, àí³ öóêåðîê... (Â³äíîñíî ïîìàðàí÷³â íå ïàì ÿòàþ). Áàòüêî ñêî÷èâ, ð³øó÷å ï³ä³éøîâ äî ñèíà, êàòåãîðè÷íî íàêàçóº ¿ñòè. ²íòåë³´åíò êèíóâ ïîãëÿä íà ìàò³ð. Ìàòè êèíóëà ïîãëÿä íà áàòüêà, ïîãëÿä-áëèñêàâêó, ïîãëÿä ðîçëþòîâàíî¿ ëåâèö³. ²íòåë³´åíò ïóñòèâñÿ ó ðåâè. Îöÿ ÷óë³ñòü í³æíî¿ äèòÿ÷î¿ äóø³, ùî äîïîìàãàº òàê â³ðíî îð³ºíòóâàòèñÿ ñåðåä âîðîã³â òà äðóç³â, õ³áà íå º îöÿ ÷óë³ñòü áåçïîñåðåäí³ì íàñë³äêîì ³ äîêàçîì â³ðíîñòè ñèñòåìè ìàìèíîãî âèõîâàííÿ? Áàòüêî âõîïèâ ²íòåë³´åíòà ï³ä ïàõâè é ïîòÿã ãåòü ³ç-çà ñòîëó. ²íòåë³´åíò ãàëàñóº, áðèêàºòüñÿ. Òèãðèöÿ-ìàòè ïðîæîãîì êèíóëàñÿ íà äîïîìîãó. Áàòüêî øïèðíóâ ñèíî÷êà íà êàíàïó. Ñèíî÷îê á º ðóêàìè é íîãàìè, ðåâå íåñàìîâèòî. Ìàòè ëþòî íàñ³äàº íà áàòüêà. Áàòüêî âïåðòî â³äñòîþº ïîçèö³¿. Áóðõëèâà æåñòèêóëÿö³ÿ. ¥åéçåð ñë³â... ¥óâåðíàíòêà, ùî ñèäèòü çà ñòîëîì, áåçíàä³éíî ñóõà ì³ñ, ïîâîë³ ï³äâîäèòü êîëþ÷³ ïëå÷³, çàêî÷óº î÷³ ï³ä ëîáà é âèõîâàíî ïî-åâðîïåéñüêîìó ç³äõàº. Ç³äõí³òü ³ âè, ëþáèé ì³é ÷èòà÷ó! Êóëüòóðíà äèòèíà ²íòåë³´åíò ³ ùå ê³ëüêà ä³òåé áàâëÿòüñÿ íà ïëîùàäö³ ïàðêó ó âåëè÷åçí³é êó÷óãóð³ ï³ñêó. ¥óâåðíàíòêà ï³ä ïàðàñîëüêîþ ÷èòàº êíèæêó. Ä³â÷èíêà ðîê³â ï ÿòè çë³ïèëà ç ï³ñêó ãàðíåñåíüêèé ïèð³æîê. Ìèëóºòüñÿ ñàìà é ïîêàçóº ²íòåë³´åíòîâ³. ²íòåë³´åíò ïîãëÿíóâ, íàõíþïèâñÿ é ïî÷èíàº ë³ïèòè äðóãèé. Í³÷îãî íå âèõîäèòü. Ä³â÷èíêà óâàæíî ³ ç ùèðèì ñï³â÷óòòÿì ñë³äêóº çà éîãî ðîáîòîþ. Êîëè âæå âèäíî, ùî íåâäà÷à ïîâíà, âîíà ïðîïîíóº ²íòåë³´åíòîâ³ âçÿòè ¿¿ ïèð³æîê. ²íòåë³´åíò çîâñ³ì îáðàçèâñÿ ³ ïëþíóâ íà ïèð³æîê... ² ïðèðîäíà îáðàçà... Ä³â÷à ðîáèòü ãð³õ, âëàñòèâèé âñ³ì æ³íêàì: â íå¿ áðàêóº ïî÷óòòÿ ì³ðè, âîíà ââàæàº, ùî â õîðîøîìó

122

Êàëüì³þñ

2 2005

ì³ðà íå ïîòð³áíà, ùî øëÿõåòí³ñòü äóø³ ðîáèòü íåïîòð³áíîþ äåë³êàòí³ñòü... Íåáåçïå÷íà ïîìèëêà!.. Ä³â÷èíêà çäèâîâàíà, îáðàæåíà, ñïàëàõíóëà îáóðåííÿì ³ ð³øó÷å êèíóëàñü íà õëîïöÿ. Êîðîòêèé, àëå æîðñòîêèé á³é. ²íòåë³´åíòà ðîçáèòî, ³ â³í ç ðåâîì ò³êàº äî ´óâåðíàíòêè. Íà êó÷óãóð³ ï³ñêó, íà òë³ òåìíî¿ çåëåí³ äåðåâ, îñÿÿíà ÿñêðàâèì ñîíöåì, ðîçõðèñòàíà, ðîçïàëåíà ñòî¿òü ïåðåìîæíèöÿ. Óðî÷èñòî ñÿþòü î÷³, óðî÷èñò³ñòþ ïðîñÿêíóòèé ðîçêóäîâ÷åíèé ÷óá÷èê á³ëîãî, ÿê ëüîí, âîëîññÿ. Íàâ³òü æåñò, ÿêèì âîíà ï³äòÿãàº ïàí÷³øêó, ùî çñóíóëàñü ï³ä ÷àñ á³éêè, æåñò ïåðåìîæíèö³... ¥óâåðíàíòêà ïîâîë³ ï³äâîäèòü ñóõ³, êîëþ÷³ ïëå÷³, çàêî÷óº î÷³ ï³ä ëîáà é âèõîâàíî ïî-åâðîïåéñüêîìó ç³äõàº... Ï³ñëÿ öüîãî, íå õàïàþ÷èñü, âèõîâàíî ïðîáóº âò³øèòè äèòèíó.. Âóëè÷í³ ä³òè ²íòåë³´åíò âäîìà, äèâèòüñÿ ó â³êíî. Íåùîäàâíî ïðîéøîâ âåñåëèé ë³òí³é äîù. Âåñåëî ñÿº âèìèòå ñîíöå. Âåñåëà âîäà áóðõëèâèìè ñòðóìêàìè á³æèòü ïîâç òðîòóàð. Êóïêà ä³òåé âò³øàºòüñÿ æèòòÿì, ï³äñóêàâøè øòàíö³ é çàäåðøè ñï³äíè÷êè, àæ äîêè òåõí³÷íî ìîæëèâî... À âîäà áðóäíà, ïåðåïîâíåíà ì³êðîáàìè... ²íòåë³´åíò îáåðåæíî îãëÿäàºòüñÿ é ò³êàº ç ê³ìíàòè. Ó ä³òåé ó âîä³ íàé÷óäîâ³øèé íàñòð³é. ²íòåë³´åíò ñòî¿òü íà òðîòóàð³. Í³ÿêîâ³ñòü ïåðøî¿ çóñòð³÷³ øâèäêî çíèêàº. ²íòåë³´åíò ñòðàæäàº â³ä ñïîêóñè. Ñïîêóñà àæ íàäòî âåëèêà ²íòåë³´åíò íå âèòðèìàâ. Ð³øó÷å ñ³äàº íà òðîòóàð ³ ñï³øíî ðîçáóâàºòüñÿ. À âîäà ðàä³ñíî-áóðõëèâà, áëèùèòü ñîíÿ÷íèìè áëèñêàìè, ñë³ïèòü î÷³. Ïðîæîãëèâà, íåâãàìîâàíà, áóðõëèâà, áëèñêó÷à ÿê íàøà ìîëîä³ñòü âîíà íåñå â ñîá³ ³ áðóä, ³ ì³êðîáè, ùî ïðî ¿õ ãîâîðèëîñÿ âèùå... Â âåñåëîìó á³ãîâ³ ñòàº âñå áðóäí³øîþ... Äîì÷àâøè äî íèçó âóëèö³, âîíà ïîòðàïèòü äî êîëåêòîðà ³ òàì, ï³ä çåìëåþ, îäðàçó ïåðåñòàíå áóðõëèâ³òè, ïåðåñòàíå áëèùàòè ñîíÿ÷íèìè áëèñêàìè êàëàìóòíà, íàñè÷åíà áðóäîì, äîùîâà, ë³òíÿ, ÷èñòà âîäà... ²íòåë³´åíòà â ï³äñóêàíèõ øòàíöÿõ íàä³ëåíî âñ³ìà ïðàâàìè ãîðîæàíñòâà â ãðîìàä³ ä³òåé, ³ â³í, ðàçîì ç íèìè, â ò³ì ì³ñö³, äå âîäà, íà ìèòü ñïèíèâøèñü, ðîç³ëëÿëàñü êàëþæåþ, òàíöþº òàíîê ìîëîäîñòè... Áðèçêè ëåòÿòü, áëèùàòü, ñÿþòü íà ñîíö³... Íà îáëè÷÷ÿõ ä³òåé áàêõ³÷íà ðàä³ñòü... ¯õí³ î÷³ áëèùàòü, ñÿþòü, ÿê áðèçêè.

123

Êàëüì³þñ

2 2005

Âñå öå ñòðàøíî íåêóëüòóðíî... ß á õîò³â ñïîä³âàòèñÿ, ùî âè, ì³é ÷èòà÷ó, áóëè êîëèñü ñòðàøíî íåêóëüòóðí³... Ìàòè êëè÷å ²íòåë³´åíòà... Ïðîõîäèòü ïî ê³ìíàò³, çíîâó ãóêàº... Â³äïîâ³ä³ íåìà. ßêáè öå áóëà îïåðà, òî çàðàç âñòóïèëè á ñòèõà óäàðí³ ³íñòðóìåíòè, áàðàáàí ïî÷àâ áè ï³äðîáëÿòè çâóêè äàëåêîãî ãðîìó ÷è ï³äçåìíîãî ãóðêîòó... ¥óâåðíàíòêà, ùî ÷èòàëà êíèæêó, ï³äâîäèòü ãîëîâó, âñòàº. Ìàòè çâåðòàºòüñÿ äî íå¿. Ì³ñ ïî÷óâàº ñåáå í³ÿêîâî. Ìàòè é ´óâåðíàíòêà øóêàþòü... Øóêàííÿ íàáóâàº ïðîïàñíè÷íîãî õàðàêòåðó. Íà åêðàí³ ïàí³÷íî ë³òàþòü: ìàòè, ´óâåðíàíòêà, ñëóæíèö³... Ïàí³êà. Ä³òè â êàëþæ³ òàíöþþòü òàíîê ïðåêðàñíî¿ þíîñòè... Ìàòè êèíóëàñü äî â³êíà, äèâèòüñÿ âíèç, ÿâíî ñïîä³âàþ÷èñü ïîáà÷èòè òðóï ²íòåë³´åíò³â íà òðîòóàð³ ï³ä â³êíîì... Áà÷èòü: ²íòåë³´åíò ó ï³äñóêàíèõ øòàíöÿõ òàíöþº... Ìàòè íåñàìîâèòî çîéêíóëà... Âñÿ ÷åëÿäü æâàâî ðåàãóº... Âñ³ ì÷àòü äî äâåðåé. Íà îáëè÷÷ÿõ ó ä³òåé áàêõ³÷íà ðàä³ñòü... Íå î÷³êóþ÷è êàòàñòðîôè, ²íòåë³´åíò ïðèñ³â êàðà÷êè é åíåðã³éíî õëþïàº ðóêàìè ïî âîä³. Áðèçêè ëåòÿòü, áëèùàòü, ñÿþòü íà ñîíö³... Êîìïàí³ÿ ðàä³º... Â öåé ìåíò: Íàñêîê óñ³º¿ ÷åëÿä³. Íà ÷îë³ ìàòè é ´óâåðíàíòêà. Äàë³ âñÿ ðåøòà... ²íòåë³´åíòà âðÿòîâàíî. Ä³òè çäèâîâàí³. Çâè÷àéíî, íå íàäîâãî. Çàóñì³õàëèñÿ, çàñì³ÿëèñÿ é çíîâó òàíîê... ²íòåë³´åíòà ðîçòèðàþòü ñïèðòîì... Ìåòóøíÿ, ÿê íà ïîæåæ³... Ìàòè á³ãàº íàâêðóãè, ÿê êâî÷êà îñü-îñü çàêóäêóäàêàº. Ïîêî¿âêà ñï³øíî ãð³º âàííó... ²íòåë³´åíòà ìèþòü... Ñïðèñêóþòü ÷èìîñü äåçèíôåêö³éíèì... Êëàäóòü ó ïîñò³ëü ³ âêðèâàþòü óñ³ì, ùî º òåïëîãî â äîì³... Íàïóâàþòü ìàëèíîþ... Ìàòè á³ãàº íàâêðóãè îñü-îñü çàêóäêóäàêàº... Îäóð³ëå îáëè÷÷ÿ ²íòåë³´åíòà ïîêàçóº îçíàêè óñâ³äîìëåííÿ ñòàíîâèùà. Ïðîêèñàº. Ðåâ... Çàñïîêîþâàííÿ í³æíî¿ ìàòåð³ çàëèøàþòüñÿ áåçïë³äíèìè. Òðåìòÿ÷è â³ä ïåðåæèòîãî æàõó, ÷óòëèâà ìàòè íàäçâè÷àéíî ââ³÷ëèâî, àëå ç íàäçâè÷àéíî ÿäîâèòîþ óðàçëèâ³ñòþ ÷èòàº íîòàö³þ ´óâåðíàíòö³.

124

Êàëüì³þñ

2 2005

¥óâåðíàíòêà ï³äâîäèòü êîëþ÷³ ïëå÷³, çàêî÷óº î÷³ ï³ä ëîáà é âèõîâàíî ïî-åâðîïåéñüêîìó ç³äõàº. Åêðàí òåìí³øàº... Åêðàí çíîâó òåìí³øàº íàäîâãî ðîê³â íà äåñÿòü. Âñ³ ö³ ðîêè ïîä³áí³ îäèí äî îäíîãî. Âîíè ïðîéäóòü ï³ä çíàêîì í³æíîãî êîõàííÿ ìàòåð³, âàðâàðñüêèõ â÷èíê³â áàòüêà, ï³êëóâàííÿ ´óâåðíàíòîê òà äîìàøí³õ ó÷èòåë³â, äëÿ òîãî íàéíÿòèõ ³ íàëåæíî îïëà÷óâàíèõ. Öå õàòíÿ äîáà, çîëîòå äèòèíñòâî ìîãî ãåðîÿ... Ñâ³òëå, íåçàáóòíº äèòèíñòâî, ÿêå âàì ïîêàçàâ ðåæèñåð â äîñèòü õàðàêòåðíèõ ðèñàõ. Äèòèíñòâî, ùî òàêèé áëàã³ñíèé âïëèâ ìàòèìå íà éîãî äóøó...

²ÍÒÅË²¥ÅÍÒ-Ï²ÄË²ÒÎÊ Îñâ³òà ²íòåë³´åíòîâ³ ðîê³â ÷îòèðíàäöÿòü. Ñòðàøåííî ïîñï³øàþ÷è, â³í ðîçäÿãàºòüñÿ â ã³ìíàç³ÿëüí³é «ðîçäÿãàëö³». Ëþäåé íåìàº, ³ âñþ ðîçäÿãàëêó çàâ³øàíî ã³ìíàçè÷íèìè øèíåëÿìè. Îäíîþ ðóêîþ âõîïèâøè êíèæêè, à äðóãîþ íà á³ãó ïîïðàâëÿþ÷è áëþçó, ²íòåë³´åíò ïðîæîãîì âèñêàêóº ç ðîçäÿãàëêè. Â êëÿñó âõîäèòü ó÷èòåëü ó â³öìóíäèð³. Ùå íå ñòàðèé, ðîê³â ï³ä ñîðîê, àëå ëèñèé ³ íàñêð³çü ïðîñóøåíèé. Âèñîõëî, çäàºòüñÿ, âñå, êð³ì ºõèäñòâà. Ìîëèòâà ïåðåä íàâ÷àííÿì, ï³ñëÿ ÷îãî õîðîì: «Ñïàñè, Ãîñïîäè, ëþäè òâîÿ»... Ùî á òàì íå ãîâîðèëè, àëå º ùîñü ïîáîæíå, ùîñü, ùî ðîçì ÿêøóº äóøó, â ö³ì ñï³ëüí³ì çâåðòàíí³ äî âèùî¿ ³ñòîòè íàâ÷èòåëÿ ³ ä³òåé, ùî ¿õ â³í íàâ÷àº, ùî ¿õí³ þí³, æàä³áí³ äóø³ éîãî çàêëèêàíî îñâ³òëþâàòè ñâ³òëîì ï³çíàííÿ ñâ³òó... Îò ³ìåííî ùîñü òàêå, ùî ðîçì ÿêøóº äóøó... ²íòåë³´åíò ñòð³ìãîëîâ ëåòèòü ïî êîðèäîðàõ. Â êëÿñ³ çàê³í÷åíî ìîëèòâó. Â÷èòåëü ïî÷àâ ïåðåêëè÷êó. Ïîòðîõó â³ä÷èíÿþòüñÿ äâåð³. Îáåðåæíî íà ïàëüöÿõ âõîäèòü ²íòåë³´åíò. Òðèâîæíèé ïîãëÿä íà êàòåäðó. Â÷èòåëü íà÷åáòî íå áà÷èòü. Ïðîäîâæóº ïåðåêëè÷êó. Ä³éøîâ äî ïð³çâèùà ²íòåë³´åíòà... ²íòåë³´åíò îáçèâàºòüñÿ... Â÷èòåëü âèòðèìóº ðîëþ. Íà÷å íå ÷óº. Ùå ðàç ãóêàº, îãëÿäàº êëÿñó... ²íòåë³´åíò îáçèâàºòüñÿ çíîâó, ãîëîñí³øå... Â÷èòåëü ðîçâîäèòü ðóêàìè: «íåìàº, ìîâëÿâ, òàê ³ çàïèøåìî»... Ñõèëÿºòüñÿ äî «æóðíàëó».

125

Êàëüì³þñ

2 2005

²íòåë³´åíò êðè÷èòü â³í º!.. Â÷èòåëü ïîâåðòàºòüñÿ äî äâåðåé. Íà îáëè÷÷³ äîáðå çðîáëåíå çäèâóâàííÿ é ùèðà íàñîëîäà. Â÷èòåëü ñõîäèòü ç êàòåäðè ³ éäå äî ²íòåë³´åíòà. ...Ïîãàíèé ´ðèì äàâ ðåæèñåð öüîìó àêòîðîâ³, çðîáèâøè ç íüîãî ëþäèíó, ùî â íå¿ âñå, êð³ì ºõèäíîñòè, âèñîõëî. Öå íå çîâñ³ì òàê... (Çíîâ òàêè æ ³ ðîçì ÿêøåííÿ äóø³!)... Â÷èòåëü ïåðø çà âñå âåñåëà, æàðò³âëèâà ëþäèíà ÿê âè ïîáà÷èòå çàðàç ñàì³. Ïîäèâ³òüñÿ òàêîæ íà îáëè÷÷ÿ ã³ìíàçèñò³â, ðÿäè äèòÿ÷èõ ëèöü, ùî õèõèêàþòü ç óãîäëèâîñòè, ðåãî÷óòüñÿ ç ïðîñòîòè äóøåâíî¿ é ïîõìèëÿþòüñÿ ³ç çëîðàäñòâà. ¯ì âåñåëî, à âåñåëèòèñÿ öå òàê âëàñòèâî ïðåêðàñí³é þíîñò³... Â÷èòåëü ìàéñòåðíî ðîç³ãðóº ñöåíêó ö³ëêîâèòîãî ñï³â÷óòòÿ äî íåùàñíîãî, ùî ñï³çíèâñÿ. Ùîõâèëèíè ïîãëÿäàº íà âåñåëó êëÿñó, çàîõî÷óþ÷è ñòåæèòè óâàæíî çà ñïåêòàêëåì. ²íòåë³´åíò, ïëóòàþ÷èñü, çáèâàþ÷èñü, ïî÷èíàº ç ÿñîâóâàòè ïðè÷èíó çàï³çíåííÿ.

ÎÏÎÂ²ÄÀÍÍß ²ÍÒÅË²¥ÅÍÒÀ ²íòåë³´åíò ñïîê³éíî éäå âóëèöåþ. Éîãî íàçäîãàíÿº ìàòè. Ó ìàòåð³ ïåðåâ ÿçàíî: ãîëîâó, ðóêè é íîãè. Ìàòè ïîñèëàº ³íòåë³´åíòà â ïðîòèëåæíèé á³ê. Â÷èòåëü ³ç ñï³â÷óòòÿì ï³äòàêóº ³ ç ñï³â÷óòòÿì õèòàº ãîëîâîþ, ïîãëÿäàþ÷è ùîõâèëèíè íà âåñåëó êëÿñó. ²íòåë³´åíò âá³ãàº äî àïòåêè. Éîìó äàþòü ïëÿøêó ç ë³êàìè. Ïëÿøêà âåëèêà é âàæêà... Íà âóëèö³ ÿêèéñü âóëè÷íèé õëîïåöü øïóðëÿº â ïëÿøêó êàì³íöÿ. Ïëÿøêó ðîçáèòî. Â÷èòåëü ³ç ñï³â÷óòòÿì ï³äòàêóº, ³ç ñï³â÷óòòÿì õèòàº ãîëîâîþ é ñïëåñêóº ðóêàìè. ²íòåë³´åíò çíîâó â àïòåö³... Çíîâó íà âóëèö³... Ïëÿøêà ïàäàº... Ìàòè îáâ ÿçàíà çâåðõó äî íèçó... ²íòåë³´åíò ëåòèòü âóëèöåþ... Êàäðè ÷èì äàë³ á³ëüø ïëóòàþòüñÿ. Îñòàíí³é çàâìåð â íåïîðóøíîñò³. ²íòåë³´åíò çàïëóòàâñÿ êîí÷å. Ìîâ÷êè óñòàâèâñÿ î÷èìà â ï³äëîãó... Îáëè÷÷ÿ ã³ìíàçèñò³â, ùî ñì³þòüñÿ, ðåãî÷óòü ³ ðæóòü. ²íòåë³´åíò ï³äâ³â î÷³, îãëÿíóâ òîâàðèø³â, çíèçàâ áð³âìè... Ñïåêòàêëü ñê³í÷èâñÿ, â÷èòåëü çíîâó çðîáèâñÿ ñåðéîçíèé ³ ÷èííî ï³øîâ äî êàòåäðè. Ç âèñî÷èíè êàòåäðè êîðîòêî ïðîïîíóº

126

Êàëüì³þñ

2 2005

²íòåë³´åíòîâ³ éòè äî äîøêè. Äâà-òðè çàïèòàííÿ. ²íòåë³´åíò ìîâ÷èòü, äèâëÿ÷èñü óïåðòî â ï³äëîãó. Â÷èòåëü ãîâîðèòü îô³ö³éíî: «Ñ³äàéòå!» Â÷èòåëü ïîâàæíî îáìî÷óº ïåðî â êàëàìàð³, ï³äíîñèòü éîãî äî î÷åé, îáåðåæíî çä³éìàº âîëîñèíêó ç éîãî ê³í÷èêà é íàõèëÿºòüñÿ äî ðîçãîðíåíîãî «æóðíàëó». Ðóêà â÷èòåëÿ âì³ëèì ðóõîì âïèñóº â æóðíàëüíó øïàëüòó îäèíèöþ. Âïèñàâøè, ï³äïðàâëÿº õâîñòèêà é àêóðàòíî ï³äêðåñëþº îäèíèöþ çíèçó... Ê³íåöü ñïåêòàêëþ íå äóæå ïðèºìíèé äëÿ ìîãî ãåðîÿ... Àëå æ çëî÷èí ïîâñþäè é çàâæäè ïîâèíåí ìàòè íàñë³äêîì ñïðàâåäëèâó êàðó... À â÷èòåëü çíà÷íî çì ÿêøèâ, îáëàãîðîäèâ êàðó, âèòÿãøè ç íå¿ ñò³ëüêè âåñåëèõ, áàäüîðèõ, âèõîâíèõ õâèëèí... Îñâ³òà òðèâàº äàë³ Ã³ìíàç³ÿëüíà âáèðàëüíÿ, ÿê çàâæäè, âèêîíóº ðîëþ ã³ìíàç³ÿëüíîãî êëþáó. Íàòîâï õëîïö³â ð³çíîãî â³êó: â³ä äåâ ÿòèð³÷íîãî «ê³øîíêà» äî ë³òíüîãî âóñà÷à. Îäèí ³ç ë³òí³õ ï³äõîäèòü äî ²íòåë³´åíòà òîþ îñîáëèâîþ, ðîçâèõëåíîþ õîäîþ ùî ââàæàëàñÿ â ò³ ÷àñè çà «øèêàðíó». Çâèñîêà ïîçäîðîâêàâñÿ ç ²íòåë³´åíòîì, ïðî ùîñü çàïèòóº. ²íòåë³´åíò ïîñëóæëèâî ç ãîòîâí³ñòþ âèòÿã ³ç êèøåí³ ÿêèéñü ïàêóíî÷îê ó ãàçåòíîìó ïàïåð³. Ë³òí³é ðîçãîðíóâ ïàêóíî÷îê, âèéíÿâ öèãàðêó, ïðîïîíóº ïàëèòè ²íòåë³´åíòîâ³. Òîé â³äìîâëÿºòüñÿ ñîðîìëèâî. Ë³òí³é íàñòîþº. ²íòåë³´åíò çàïàëþº öèãàðêó. Çàòÿãíóâñÿ ê³ëüêà ðàç³â. Çàêàøëÿâñÿ. Âáèðàëüíÿ çàêðóòèëàñÿ... Êîðîòêà, ãåðî¿÷íà áîðîòüáà ³ç ìëîñí³ñòþ... Íå âèòðèìàâ, øïóðíóâ íåäîêóðîê, êèíóâñÿ ãåòü... Ë³òí³é çàäîâîëåíèé. Äðóæáà... Ñëàâíîçâ³ñíèé ïîåò (íå çãàäóþ ÿêèé), êîëèñü òîá³ äàâ ³ìåííÿ «ïîñëàííèö³ íåáåñ»... Êîëè é íå äàâ, òî öå ñïðàâä³ íå øêîäèòü... Áî õ³áà íå ïðåêðàñíå ïî ïðàâä³, äðóæíº ºäíàííÿ äâîõ ëþäñüêèõ äóø, ùî ´ðóíòóºòüñÿ íà âçàºìíîìó ðîçóì³íí³, íà ñï³â÷óòò³, íà îáîï³ëüíîìó ïîâàæåíí³ é íà âçàºìíîìó îáì³í³ ö³ííîñòÿìè? Îñîáëèâî ïðåêðàñíå, êîëè îäèí ç äðóç³â, çáàãà÷åíèé äîñâ³äîì á³ëüøå â³ä äðóãîãî, â³ääàº éîìó öåé äîñâ³ä òàê â³ëüíî é ùèðî. Â ñàìîìó àêò³ â³ääàííÿ äëÿ øëÿõåòíî¿ äóø³ êðèºòüñÿ çàäîâîëåííÿ, ùî ïåðåá³ëüøóº âñ³ îñòàíí³ ôîðìè êîìïåíñàö³¿... Òàê ³ òóò: ñòàðøèé äðóã á³ëüø çàäîâîëåíèé ñâî¿ì äðóæí³ì â÷èíêîì, í³æ òèìè öèãàðêàìè, ùî ¿õ ïðèí³ñ éîìó ì³é ãåðîé, ùî éîãî áàòüêî, òðåáà ãàäàòè, º àìàòîð äîáðîãî òþòþíó...

127

Êàëüì³þñ

2 2005

À áëþâîòà íó, ùî æ! êîð³ííÿ íàâ÷àííÿ ã³ðêå... Çàòå ïëîäè, ïëîäè ïåðøî¿ äðóæáè ìîãî ãåðîÿ áóäóòü âåëüìè ñîëîäê³... Íàïðèê³íö³ ö³º¿ ÷àñòèíè âè, áåçïåðå÷íî, ïåðåñâ³ä÷èòåñü â ñîëîäîùàõ öèõ ïëîä³â... «Áåç îá³äó» Ã³ìíàçèñòè þðáîþ âèñèïàþòü ç äâåðåé ã³ìíàç³¿... Â ïîðîæí³é êëÿñ³ äåñÿòê³â ç ï³âòîðà «áåçîá³äíèê³â». Ñèäÿòü íà ïàðòàõ, áëóêàþòü ïî êëÿñ³, äèâëÿòüñÿ â â³êíà. Ìåíø³ ç àçàðòîì ãðàþòü ó ïåðà. Ë³òí³é ë³íèâî ï³äâîäèòüñÿ, êëè÷å ²íòåë³´åíòà, îáèäâà âèõîäÿòü. Â ïîðîæí³é óáèðàëüí³ òîâàðèø³ ïîñ³äàëè íà â³êí³, çàêóðþþòü... ²íòåë³´åíò âæå íå äàâèòüñÿ é íå êàøëÿº. Îñâ³òà òðèâàº ùå äàë³ Ë³òí³é ìàº íàñòð³é äîáðîçè÷ëèâèé. ²ç ñïåöèô³÷íîþ ïîñì³øêîþ ïî÷èíàº ðîçïèòóâàòè ²íòåë³´åíòà... ²íòåë³´åíò í³ÿêîâ³º, ìîâ÷èòü, ñîðîìèòüñÿ. Ë³òí³é çàäîâîëåíèé. Ìîæëèâ³ñòü ùîñü äàòè äðóãîâ³ ä³éñíà ðàä³ñòü äëÿ øëÿõåòíîãî ñåðöÿ. Ïðî öå ÿ âæå ãîâîðèâ... Ë³òí³é âèòÿãàº ç êèøåí³ ïàêåòèê ³ç ôîòîãðàô³ÿìè... Âèáðàâ îäíó ç íèõ ³ ïðîñòÿãíóâ ²íòåë³´åíòîâ³... Íà îáëè÷÷³ ²íòåë³´åíòà ñîðîìëèâ³ñòü ³ ãîñòðà, íåçäîðîâà çàö³êàâëåí³ñòü. ßçèê îáëèçóº ðàïòîì ïîñîõë³ ãóáè. Òàéíà ³ñíóâàííÿ, òàéíà æèòòÿ, ùî ëåäâå ïî÷óâàëàñÿ çà ãëóõîþ çàâ³ñîþ ñîðîìëèâîãî íåçíàííÿ, â³äêðèâàºòüñÿ... Óðî÷èñòèé ìîìåíò! ß çàìîâêàþ... ²íòåë³´åíò æàä³áíî, ç íàïðóæåíîþ óâàãîþ, ìåòóøëèâî ïîñï³øàþ÷è é ñîðîìëÿ÷èñü, ïåðåäèâëÿºòüñÿ ôîòîãðàô³ÿ çà ôîòîãðàô³ºþ... Åêðàí òåìí³øàº... ß ìîâ÷ó... Ïåðø³ ïëîäè îñâ³òè Êëÿñà. Ó÷èòåëü ñõîäèòü íà êàòåäðó, ñ³äàº. Ðàïòîì ñõîïëþºòüñÿ, îáîìà ðóêàìè õàïàºòüñÿ çà ñ³äàëèùå... Íà ñò³ëüö³ êíîïêè, øïèëüêàìè äîãîðè... Âèáóõ ëþò³. Â÷èòåëü ãóðà´àíîì âèë³òàº ç êëÿñè. Ïðèãí³÷åí³ îáëè÷÷ÿ ã³ìíàçèñò³â... Óðî÷èñòà ïîÿâà íà÷àëüñòâà. Êîðîòêà, ð³øó÷à äåêëÿðàö³ÿ: «Êîëè ïð³çâèùå íåã³äíèêà íå ñòàíå ìåí³ ñüîãîäí³ æ â³äîìå, âñüîìó êëÿñîâ³ òðè çà ïîâåä³íêó»...

128

Êàëüì³þñ

2 2005

Íà «ïåðåì³íö³». Á³ëÿ äâåðåé äèðåêòîðñüêîãî êàá³íåòó ìíåòüñÿ ²íòåë³´åíò. Òðîõè âàãàºòüñÿ, îáåðåæíî îãëÿäàºòüñÿ, âðåøò³ ñòèõà ñòóêàº é çàõîäèòü. ßêèéñü ã³ìíàçèñò ïîì³òèâ, çðîáèâ ´ðèìàñó çðîçóì³ííÿ, êèíóâñÿ á³ãòè. ²íòåë³´åíò ñìèðåííî ñòî¿òü ïåðåä äèðåêòîðñüêèì ñòîëîì. Ðîçïîâ³äàº. Äèðåêòîð âèñëóõàâ, ïî-áàòüê³âñüêîìó ïîãëàäèâ ïî ãîë³âö³ é â³äïóñòèâ ç ìèðîì. Ã³ìíàçèñò, ùî ïîì³òèâ ²íòåë³´åíòà, çàõëèíàþ÷èñü, â îáóðåíí³ ðîçïîâ³äàº òîâàðèøàì ïðî òå, ùî áà÷èâ. Îáóðåííÿ çàãàëüíå. Øâèäêî óõâàëþºòüñÿ ÿêåñü ð³øåííÿ... Ãåðîé ì³é, çâè÷àéíî, ïðàâèé... Êíîïêè ïîêëàâ íå â³í. Â³í äëÿ öüîãî íàäòî îáåðåæíèé... ² õ³áà ñïðàâåäëèâî âñ³ì ñòðàæäàòè çà ãð³õè îäíîãî? Òà íàâ³òü êîëè æàäíîãî ³íòåðåñó íåìàº äî âñ³õ, õ³áà ñïðàâåäëèâî, ùîá ì³é ãåðîé ñòðàæäàâ çà çëî÷èí êîãîñü ³ç òîâàðèø³â? Â³äïîâ³äü ÿñíà, ÿ ãàäàþ... ² ïîò³ì íà÷àëüñòâî äëÿ òîãî æ ³ ïîñòàâëåíî íàä íàìè, ùîá óêîð³íÿòè ñïðàâåäëèâ³ñòü. À äëÿ öüîãî âîíî ìóñèòü óñå çíàòè. Â ðîçäÿãàëö³. Ã³ìíàçèñòè ðîçõîäÿòüñÿ. Îäèí ³ç íèõ ãóêíóâ ²íòåë³´åíòà. Â òîé ìîìåíò, êîëè ²íòåë³´åíò ïîâåðíóâñÿ äðóãèé ã³ìíàçèñò ççàäó íàêèäàº ²íòåë³´åíòîâ³ íà ãîëîâó øèíåëþ é ñòÿãóº ðóêàâà íà ñïèí³. Ðàïòîì íàêèäàºòüñÿ ö³ëà þðáà îäíîêëÿñíèê³â ³ ïî÷èíàºòüñÿ ðîçïðàâà. Ïî ÷èéîìóñü çíàêîâ³ âñ³ â îäíó ìèòü ðîçñèïàþòüñÿ... Ç ÿâëÿºòüñÿ «ïåäåëü». ²íòåë³´åíò òÿæêî ï³äâîäèòüñÿ ç äîëó, çâ³ëüíÿºòüñÿ â³ä øèíåë³. Â³í ïîõèòóºòüñÿ, àëå ñèëêóºòüñÿ ìàòè áàäüîðèé ³ áàéäóæèé âèãëÿä. Ïåäåëü ï³äîçð³ëî îãëÿäàºòüñÿ íàâêðóãè, àëå íà âñ³õ îáëè÷÷ÿõ àáñîëþòíà íåâèíí³ñòü. Çà ïðàâäó çàâæäè ñòðàæäàþòü... Äàëüø³ ïëîäè îñâ³òè Êàá³íåò áàòüêà. ²íòåë³´åíò íàâøïèíüêàõ ³äå äî ñòîëó, âèòÿãàº øóõëÿäó é íàáèðàº öèãàðîê... Â øóõëÿä³ ïîðó÷ ³ç öèãàðêàìè ãðîø³... ²íòåë³´åíò, âàãàþ÷èñü, îäíó êðåäèòêó âçÿâ, áóëî... Ïîêëàâ íàçàä, çà÷èíèâ øóõëÿäó... Ïîäóìàâ ê³ëüêà õâèëèí, âèòÿã øóõëÿäó, âçÿâ êðåäèòêó, ç³ì ÿâ ¿¿, çàñóíóâ ó êèøåíþ, ï³øîâ íàâøïèíüêàõ ãåòü... Âè ñêàæåòå íåãàðíî... Âîíî, çâè÷àéíî, ùî íå äóæå... Àëå æ âîíî ïðèðîäíî. Áàòüêî íå õî÷å áðàòè äî óâàãè ïðèðîäíèõ âèìîã þíîñòè òà äðóæáè: ðîçâàãè, öèãàðêè, êîëèñü ïèâà ìîæå

129

Êàëüì³þñ

2 2005

çàõîò³òèñü ë³òíüîìó òîâàðèøåâ³, òà ìàëî ÷îãî... À âè æ çíàºòå, ùî âñå ïðèðîäíå ïðåêðàñíå... Õî÷ áè âîíî é ïàñêóäíå áóëî... Çíàºòå ïðèêàçêó: ¿æ, äóðíþ, áî òî ç ìàêîì, îò òàê âîíî ³ ç ò³ºþ ïðèðîäí³ñòþ... ²íòåë³´åíò ó ñåáå â ê³ìíàò³ ââå÷åð³ ñèäèòü çà êíèæêàìè. Ïîòÿãíóâñü ë³íèâî, âñòàâ. Ï³ä³éøîâ äî ïå÷³, â³ä÷èíèâ äóøíèêà, çàêóðèâ, âèïóñêàþ÷è äèì ó ï³÷... Ðàïòîì ïðèñëóõàâñü, øâèäåíüêî çàõîâàâ öèãàðêó â äóøíèê, çà÷èíèâ äâåðöÿ, â³ä³éøîâ íà ñåðåäèíó ê³ìíàòè. Â ê³ìíàòó çàõîäèòü ìîëîäåíüêà ïîêî¿âêà é ïî÷èíàº ãîòóâàòè ïîñò³ëü. ²íòåë³´åíò äèâèòüñÿ íà íå¿. Î÷³ çàòÿãàº ïîâîëîêà. ²íòåë³´åíò æàä³áíî ðîçãëÿäàº ôîðìè ¿¿ ò³ëà, ï³äêðåñëåí³ ñõèëåíîþ ïîçîþ. ßçèê îáëèçóº ïîñîõë³ ãóáè... ²íòåë³´åíò íàâàæèâñÿ: ï³äõîäèòü äî ïîêî¿âêè é îá³éìàº ¿¿. Ïîêî¿âêà, íàï³âæàðòóþ÷è, íàï³âñåðéîçíî â³äáèâàºòüñÿ. ²íòåë³´åíò ðîçïàëåíèé, éîãî îá³éìè ùîðàç íåáåçïå÷í³ø³ ùîäî ïðèñòîéíîñòè. Ïîêî¿âêà ð³øó÷å â³äøòîâõíóëà ²íòåë³´åíòà... Â³í îäëåò³â íà ê³ëüêà êðîê³â... Ïîêî¿âêà ï³øëà é ïîãðîçèëà éîìó ïàëüöåì íà ïðîùàííÿ. Âè ïàì ÿòàºòå ïðîáëåìó, ùî ÿ ïîñòàâèâ ïåðåä íàóêîþ, ùîäî âïëèâó ïðîôåñ³¿ íà ïîëîâèé äîá³ð?.. ß òàì êàçàâ, ùî îò òàê³, ÿê ì³é ãåðîé, çâè÷àéíî äîáèðàþòüñÿ äî ïîêî¿âîê. ² ä³éñíî, ì³é ãåðîé, ÿê áà÷èòå, ðîáèòü óñå, ùîá äîáðàòèñÿ. Áî ì³é ãåðîé í³ÿê íå º âèêëþ÷åííÿ... ² íå éîãî âèíà, êîëè ïîêî¿âêà ïîâîäèòüñÿ îòàê íå÷åìíî é ó âñÿê³ì ðàç³ íåíàóêîâî, ùî íå äàº çìîãè ìîºìó ãåðîºâ³ êîí÷å äî íå¿ äîáðàòèñÿ... ²íòåë³´åíò çðîáèâ íàïëþâàòåëüíó ´ðèìàñó. Çàïåð äâåð³. Çíîâó ñ³äàº çà ñò³ë, âèéìàº ç êèøåí³ ïàêåòèê ç ôîòîãðàô³ÿìè, ðîçêëàäàº ¿õ ïîâåðõ çøèòê³â òà ï³äðó÷íèê³â. Îïóñòèâ ï³ä ñò³ë ðóêè... Çàõîïëåíî ðîçãëÿäàº ôîòîãðàô³¿... Åêðàí òåìí³øàº... Íó, âè âæå çíàºòå, ÷îìó òåìí³øàº: òå, ùî äàë³, äîáðå â³äîìå êîæíîìó ç âàñ... Ñîëîäê³ ïëîäè... Åêðàí òåìí³øàº çíîâó íàäîâãî. Í³÷îãî íîâîãî, çíà÷íîãî íå òðàïèòüñÿ ç ìî¿ì ãåðîºì äî ñàìîãî ê³íöÿ éîãî ï³äë³òñòâà. Ã³ìíàç³ÿ, ëåêö³¿, çóáð³æêà, îäèíèö³, «áåç îá³äó», íå äèâëÿ÷èñü íà ñòàðàíí³ñòü ³ îáåðåæí³ñòü, ùî çàâæäè â³äçíà÷àòèìóòü ìîãî ãåðîÿ, öèãàðêè, òðîÿ÷êè, êðàäåí³ â áàòüêà, íåâäàë³ àòàêè íà ïîêî¿âîê òà âñå âäàë³ø³ ñàìîòí³ íàñîëîäè.

130

Êàëüì³þñ

2 2005

ÌÀÉÆÅ ÑÒÓÄÅÍÒ ²ç çíàéîìèõ äâåðåé ã³ìíàç³¿ âèõîäÿòü ê³ëüêà äîðîñëèõ ã³ìíàçèñò³â. Ñåðåä íèõ ²íòåë³´åíò. Éîìó ðîê³â 18. Âè ìîæåòå ïîì³òèòè, ùî ðîëþ äîðîñëîãî ³íòåë³´åíòà ãðàº òîé ñàìèé àêòîð, ùî ãðàâ ðîëþ áàòüêà íà ïî÷àòêîâ³ ô³ëüìó. ×è çðîáëåíî öå ðåæèñåðîì çàðàäè ðåæèìó åêîíîì³¿, ÷è ç ÿêîþñü ³íøîþ ìåòîþ âèÿâèòüñÿ äàë³. Ìîëîäü ðàä³ñíà, âåñåëà. ²íòåë³´åíò çóïèíèâñÿ, îãëÿäàº âóëèöþ íàâêðóãè, íà÷å ïåðøå ¿¿ áà÷èòü. Ãëèáîêî, ëåãêî ç³äõàº. Çíÿâ êàðòóçà, ï³äñòàâèâ âèñòðèæåíó ãîëîâó ï³ä ëàñêàâå òðàâíåâå ñîíöå, â³ä ÿêîãî òàê ïðèºìíî ïðèìðóæóâàòè î÷³. Íà êàðòóç³ ã³ìíàçè÷íèé ãåðá. ²íòåë³´åíò â³ä÷óâ éîãî ðóêîþ. Äóìêà, ùî ðàïòîì ðîäèëàñÿ, íåãàéíî ïåðåâîäèòüñÿ â æèòòÿ. ²íòåë³´åíò çäèðàº ãåðáà ³ ç âåñåëîþ ëþòòþ øïóðëÿº éîãî ãåòü. Ïîâåðíóâñÿ äî äâåðåé ³ ñìàêîâèòî ïëþíóâ... Õòî ç âàñ, äîðîã³ ÷èòà÷³, ùî çàê³í÷óâàëè øêîëó â ò³ ÷àñè, íå çðîçóì³º ìîãî ãåðîÿ?.. ßê íà äèâî ÷óäåñíî, ì³æ ³íøèì, ïðèäóìàíî, ùî âèïóñêîâ³ ³ñïèòè çàâæäè âëàøòîâóºòüñÿ âåñíîþ... Íîâå æèòòÿ, âåñíÿíå ìîëîäå ñîíöå, þíà ñâ³æà çåëåíü, ÷èñòå òðåìòëèâå ïîâ³òðÿ, ä³âî÷³ î÷³ áëèìëèâî-òàºìíè÷³, àòåñòàò ó êèøåí³ ÿêà ÷óäåñíà, ñâ³òëà, þíà, ñîíÿ÷íà ãàðìîí³ÿ!.. ² öå æ ùå íå âñå!.. ²íòåë³´åíò âäîìà ïåðåä äçåðêàëîì ïðèì³ðþº öèâ³ëüíèé êîñòþì. Ìèëóºòüñÿ ñîáîþ, êîêåòóº, ðàäèé áåçìåæíî. Ïðîðîáëþº àíòðàøà, ï³äñêàêóº, ÿê êîçåíÿ, òàíöþº ïî ê³ìíàò³. Ðàïòîì çðîáèâ ÿêíàéñîë³äí³øå îáëè÷÷ÿ. Çíîâó ï³äõîäèòü äî äçåðêàëà, â³òàº ÷åìíî ñàì ñåáå, ï³äìèãóº... Íà ñòîëèêîâ³ ðóêàâè÷êè é ïàëè÷êà. ²íòåë³´åíò ùàñëèâèé òèì ³ äðóãèì. Ïîìèëóâàâøèñÿ íå ò³ëüêè íàáàëäàøíèêîì, àëå ³ íàê³íå÷íèêîì, ²íòåë³´åíò ³ç ùèðèì ïî÷óòòÿì ïðèòèñíóâ ö³ïî÷îê äî ãðóäåé. Íàòÿãóº íîâåíüê³ ðóêàâè÷êè òåæ ïåðåä äçåðêàëîì. Ùå ðàç ìèãíóâ ñîá³ ³, ç âèãëÿäîì ö³ëêîì ñîë³äíèì, ñâ³òñüêèì, âèéøîâ ³ç ê³ìíàòè. Âè æ ðîçóì³ºòå íîâèé êîñòþì, øèêàðíî ïðàñîâàí³ øòàíè, êàïåëþõ, ðóêàâè÷êè, ö³ïîê âåñíà, ñîíöå, àòåñòàò, áëèìëèâà òàºìíèöÿ â î÷àõ ä³â÷àò, ùî áåçïåðå÷íî âèêðèºòüñÿ âæå òåïåð (àäæåæ íîâèé êîñòþì, øèêàðíî ïðàñîâàí³ øòàíè, êàïåëþõ ³ ò. ³í. é ò. ³í.)... ÿêà æ ÷óäîâà ð³÷ æèòòÿ, ³ ÿê áàãàòî º íà ñâ³ò³ ùå íàé÷óäîâ³øèõ ðå÷åé: íîâèé êîñòþì, øèêàðíî âèïðàñîâàí³ øòàíè é ò. ³í...

131

Êàëüì³þñ

2 2005

Ñòóäåíò Äðóãà ê³ìíàòà, ìåíøà é ïîãàí³øà. Äçåðêàëî ìàëåíüêå, âèñèòü íà ñò³í³. ²íòåë³´åíò ó íîâåñåíüê³é ñòóäåíòñüê³é ôîðì³ ïðîðîáëþº ïåðåä äçåðêàëîì ùîñü ïîä³áíå äî òîãî, ùî áóëî ò³ëüêè îöå ïîêàçàíî. Ïðàâäà, â³í ñòðèìàí³øèé çàðàç òðîøêè, àëå ÷è öå º íàñë³äîê äîðîñëîñòè, ÷è íåâåëèêèõ ðîçì³ð³â ê³ìíàòè, ñêàçàòè òðóäíî... «Ò³ëüêè ðàíîê êîõàííÿ ïðåêðàñíèé»... Öå ñïðàâåäëèâî íå ò³ëüêè â³äíîñíî êîõàííÿ... Êîæíèé ðàíîê öå ñâÿòî, à çà êîæíèì ñâÿòîì ³äóòü ñ³ð³ áóäí³... Áóäí³ Àâäèòîð³ÿ. Äâåð³ ïîâîë³ â³ä÷èíÿþòüñÿ. Îáåðåæíî âõîäèòü ²íòåë³´åíò. Ïîëîõëèâî îãëÿäàºòüñÿ. Â³í ñï³çíèâñÿ ³ ïåðåæèâàº ïî÷óòòÿ çíàéîìå é íåïðèºìíå, ïîä³áíå äî êîëèøíüîãî äèòÿ÷îãî ñòðàõó â ã³ìíàç³¿. Ïðîôåñîð íà êàòåäð³ íå çâåðòàº íà íüîãî æàäíî¿ óâàãè. Ïðîôåñîð ñòàðèé, ñóõèé, ï³äñë³ïóâàòèé, ìàáóòü, ãëóõèé. Íå ÷èòàº, à áóáîíèòü, ÿê àâòîìàò. Ñòóäåíòñüê³ îáëè÷÷ÿ ïîêàçóþòü â ð³çíîìàí³òíèõ ñòóïåíÿõ ñêóêó, òîñêó, ñîíëèâ³ñòü. Ïðîôåñîð áóáîíèòü. ²íòåë³´åíò íå ìîæå ñòðèìàòè ïîç³õàííÿ, ìîðãàº âàæêèìè â³ÿìè. Ñèë íå âèñòà÷àº: âñòàº é ïîâîë³, ïîòèõåíüêó, íà ïàëüöÿõ âèõîäèòü. Ïðîôåñîð áóáîíèòü... ²íòåë³´åíò â êîðèäîð³, ïîòÿãíóâñü, ïîìîòàâ ãîëîâîþ, â³äãàíÿþ÷è ñîí, ç³äõíóâ ïîâíèìè ãðóäèìà é áàäüîðèì, ñâ³æèì êðîêîì ï³øîâ... Êîð³ííÿ íàâ÷àííÿ ã³ðêå... Ñïîðò Á³ëüÿðäíà òóñêëà, ïðîêóðåíà. Äèì ñòî¿òü ó ïîâ³òð³ íåïîðóøíèìè êëóáàìè. Ïîâ³òðÿ âàæêå, íàñè÷åíå ëþäñüêèì äèõàííÿì. ²íòåë³´åíò ãðàº ç ÿêèìîñü òèïîì. Ó òèïà âèãëÿä ï³äîçð³ëèé ÿâíèé «æó÷îê». Êîëè âè íå ãðàºòå íà á³ëüÿðä³, òî äîçâîëüòå âàì ïîÿñíèòè, ùî äâ³ îñíîâíèõ êàòåãîð³¿ á³ëüÿðäîâèõ ãðàê³â òî ºñòü: «æó÷êè» ³ «ï³æîíè». Æó÷êè ³ñíóþòü çà ðàõóíîê ï³æîí³â. Â òåõí³÷í³ òîíêîù³ âäàâàòèñÿ íåìàº ñåíñó... Ñë³äêóéòå çà ãðîþ... Æó÷îê âäàðèâ íåâäàëî; ÷îòèðíàäöÿòà êóëÿ «ïîâèñíóëà» íàä ëþçîþ. Æó÷îê ðîçëþòîâàíèé. ²íòåë³´åíò ùàñëèâèé...

132

Êàëüì³þñ

2 2005

Â çàíàäò³é ðàäîñò³ çàñï³øèâ, âäàðèâ êèºì íåâäàëî, ñê³êñó-

âàâ...

Áëèñêàâè÷íà, ä³ÿìåòðàëüíà, ïîâíà çì³íà íàñòðîþ â îáîõ. Æó÷îê, íå õàïàþ÷èñü, ìàñòèòü êèÿ êðåéäîþ, äîáðå íàö³ëþºòüñÿ, êëàäå êóëþ â ëþçó é êèäàº êèÿ íà ñò³ë... ²íòåë³´åíò ðîçïëà÷óºòüñÿ. Íàìàãàºòüñÿ ìàòè âèãëÿä áàéäóæèé, ñïîê³éíèé. ²íòåë³´åíò âèéøîâ íà âóëèöþ. Ñòàâ ï³ä ë³õòàðåì, âèéìàº ãàìàíöÿ, ïåðåâ³ðÿº çì³ñò. Æóðëèâèé ³ äîñàäëèâèé æåñò... Æó÷îê ç çàäîâîëåíèì âèãëÿäîì çàïàëþº öèãàðêó... ²íòåë³´åíò ó ñåáå âäîìà ëåæèòü â îäí³é æèëåòö³ íà êàíàï³. Ï³äâ³âñÿ, ñ³â, ñóìíî ãëÿíóâ íà êàëåíäàð... Ø³ñòíàäöÿòå. ²íòåë³´åíò ðàõóº äí³ ïî ïàëüöÿõ: äåâ ÿòü ïàëüö³â. Áåçíàä³éíî ïîõèòàâ ãîëîâîþ. Âèéíÿâ ãàìàíöÿ, ë³÷èòü äð³áí³: ìàëî, äóæå ìàëî. ß âàì ñêàæó ó ìîãî ãåðîÿ ñîðîê ñ³ì êîï³éîê. Ñîðîê ñ³ì, ïîä³ëåíå íà äåâ ÿòü, áóäå ï ÿòü ³ äâ³ ëèøêó... ² äâ³ ëèøêó... ²íòåë³´åíò òóæëèâî, ìëÿâî ïîõèòóºòüñÿ, ñèäÿ÷è íà êàíàï³... ² äâ³ ëèøêó... Ã³ñòü, ùî éîãî î÷³êóþòü ç íåòåðï³ííÿì Ç ê³ìíàòè âèõîäèòü ïîøòàð. Ò³ëüêè íî çà÷èíèëèñü äâåð³, ²íòåë³´åíò ïðîðîáëþº äâà-òðè êîðîòêèõ, àëå âèðàçíèõ ïà ÿêîãîñü íåâ³äîìîãî òàíêó. Òðèìàþ÷è ðóêè âêóï³ æìåíåþ, çóïèíèâñÿ ³ ïîòðóñèâ ðóêàìè á³ëÿ âóõà, ÿê òîðîõò³ëêîþ. Ô³ç³îíîì³ÿ áëàæåííà. Çàãëÿäàº â ù³ëèíêó ì³æ äîëîíÿìè, ïîâîë³ ðîçâîäèòü ¿õ... Â ðóêàõ ê³ëüêà çîëîòèõ ìîíåò... «Êîìåíòàð³¿ çàéâ³». Â ÷åðç³ íà Øàëÿï³íà Âè, ì³é ÷èòà÷ó, êîëè âè ìîëîäèé, ëåäâå ÷è çðîçóì³ºòå êðàñó í³÷íîãî âàðòóâàííÿ íà òðîòóàð³ á³ëÿ òåàòðó â çìàãàíí³ ä³ñòàòè ïîëòèíè÷íîãî êâèòêà íà «ñàìîãî» Øàëÿï³íà. Â ìî¿ ÷àñè öå áóëî íàéçâè÷àéí³øèì ÿâèùåì. ² ñê³ëüêè ñïîãàä³â ó êîæíîãî ç íàñ, ñòàðèõ ñòóäåíò³â, çâ ÿçàíî ç îöèìè âàðòóâàííÿìè!.. Ì³é ãåðîé íå º âèíÿòîê â öüîìó âèïàäêîâ³... Â³í âçàãàë³ íå âèíÿòîê... Í³÷. Íà òðîòóàð³, á³ëÿ äâåðåé òåàòðó íàòîâï. Á³ëüø³ñòü ñòóäåíòè é êóðñèñòêè. Ó îäíîãî ç ñòóäåíò³â àðêóø ïàïåðó. Ò³, ùî íàäõîäÿòü, çàïèñóþòüñÿ. Ñòóäåíò ñîë³äíèé ³ ä³ëîâèòèé. ²íòåë³´åíò ï³äõîäèòü òðîõè ðàí³øå ä³â÷èíè-êóðñèñòêè. Øâèäêèé, óâàæíèé ïîãëÿä... Ä³â÷èíà äóæå ãàðíåíüêà... ²íòåë³´åíò ´àëÿíòíî ïðîïóñêàº ¿¿ âïåðåä.

133

Êàëüì³þñ

2 2005

Ìîæëèâî, òóò òðåáà ïîñòàâèòè ïèòàííÿ, ÷è â³ääàâ áè ñâîþ ÷åðãó ì³é ãåðîé, êîëè á ä³â÷èíà íå áóëà ãàðíåíüêîþ?.. Ðèòîðè÷íå ïèòàííÿ!.. À, êð³ì òîãî, êîëè á íàâ³òü ³ íå â³ääàâ áè, òàê öå áóëî á ö³ëêîì ïðèðîäíî: ïîêëîíåííÿ ïåðåä êðàñîþ, öèì áîæåñòâåííèì äàðóíêîì, òðåìò³ííÿ þíîãî ñåðöÿ, íàéí³æí³ø³ â³áðàö³¿ íàéòîíøèõ ñòðóí äóø³ ç îäíîãî áîêó, ³ âçàãàë³... ²íòåë³´åíò ³ ä³â÷èíà ñòîÿòü îêðåìî á³ëÿ ñò³íè. Áàëà÷êà éäå íå äóæå æâàâî, íàäòî áàãàòî ïàâç. Ä³â÷èíà ïðèéìàº ö³ ïàâçè ïðîñòî ³ ñïîê³éíî. ²íòåë³´åíòà êîæíà õâèëèíî÷êà ìîâ÷àííÿ ïðèìóøóº ñòðàæäàòè... Õòî íå çíàº öèõ ïåðøèõ êîëþ÷îê êîõàííÿ?.. Õòî ç íàñ íå â³ä÷óâàâ öüîãî áîëþ? Õòî íå ðîáèâ áåçíàä³éíèõ ñïðîá âèð³øèòè íåð³øèìó çàãàäêó: ÷îìó öå ç êîõàíîþ, ³ìåííî ç íåþ, ùî ¿é òàê ïàëêî õî÷åòüñÿ ïîêàçàòè ñåáå â ñâî¿ì íàéêðàù³ì âèãëÿä³, ïåðåä ÿêîþ õî÷åòüñÿ áëèùàòè ðîçóìîì, íîâèì êîñòþìîì, ãîñòð³ñòþ, ñâ³æî ïîãîëåíèìè ùîêàìè, ´àëÿíòí³ñòþ, ëþá ÿçí³ñòþ, âèøóêàíîþ ñïðèòí³ñòþ, ìàí³êþðîì ñëîâîì, âñ³ì òèì, ùî òàê âïëèâàº íà æ³íî÷å ñåðöå, ÷îìó ³ìåííî ç íåþ, ç êîõàíîþ, âñå öå âäàºòüñÿ çíà÷íî òðóäí³ø, í³æ áóäü ç êèì ³íøèì? ×îìó öå ùàñòÿ ïîÿâëÿòèñÿ ïåðåä êîõàíîþ â øëþáíîìó âáðàíí³ â³ääàíî íåðîçóìíîþ ïðèðîäîþ íåðîçóìíèì òâàðèíàì ïàâè÷àì, íàïðèêëàä!.. ß çíàâ îäíîãî ÷îëîâ³êà, ó ÿêîãî áóëà òàêà ïðèêìåòà: êîëè â³í, óïåðøå çíàéîìëÿ÷èñü ç æ³íêîþ, íåãîëåíèé, êîëè êîì³ðåöü ó íüîãî íåñâ³æèé, í³ãò³ é ÷åðåâèêè íå âè÷èùåíî, çíà÷èòü, â³í â öþ æ³íêó çàêîõàºòüñÿ. ² ïðèêìåòà ìàéæå çàâæäè âèïðàâäóâàëàñü... Ö³ ïèòàííÿ âèõîðîì êðóòÿòüñÿ, ìîæëèâî, â ãîëîâ³ ìîãî ãåðîÿ... À ìîæëèâî, ùî é í³. Íå äî ïèòàíü! Á³îëîã³ÿ, ô³ç³îëîã³ÿ, ïñèõîëîã³ÿ, ðåôëåêñîëîã³ÿ âñå öå çâàëèëîñü íà éîãî ìîëîä³ ïëå÷³... Êîõàííÿ! Ïåðøå êîõàííÿ!!. Àðîìàòíå é ñâ³æå, ÿê ïåðøå ðàí³øíº ç³äõàííÿ êâ³òêè, í³æíå, ÿê òðåìò³ííÿ â³é êîõàíî¿ ä³â÷èíè, íåçåìíå, ÿê ñï³ðèòè÷í³ ñòóêè, íåïîâòîðèìå, ÿê ñõ³ä ñîíöÿ, áåçãëóçäå, ÿê áàðàíÿ÷³ î÷³ â òîé êóëüì³íàö³éíèé ìåíò, êîëè õèòðèé ïðàîòåöü ²àêîâ òðèìàâ ïåðåä íèìè ðÿáåíüêó ïàëè÷êó â ïðàâèëüí³ì ðîçðàõóíêîâ³ íà ðÿáå îâå÷å ïîòîìñòâî (äèâè Áèò³º). Ì³é ãåðîé çàêîõàíèé! Áëèñêàâè÷íî, ñêàæåíî, ïðèñòðàñíî, í³æíî, áîë³çíîáîæåñòâåííî é ñàìî ñîáîþ íà âñå æèòòÿ!.. Ïîçàçäð³òü, äîðîã³ ÷èòà÷³, éîãî ñòðàæäàííÿì! Ïîçàçäð³òü éîãî íåçãðàáíîñò³, éîãî íåãîëåíîñò³, éîãî â³ä÷óòòþ âëàñíîãî ³ä³îòèçìó... Ç âèãëÿäîì ëþäèíè, ùî ¿é ó ãîëîâó ïðîéøëà ãåí³ÿëüíà äóìêà, ²íòåë³´åíò õàïàºòüñÿ çà êèøåíþ é çàïèòóº:

134

Êàëüì³þñ

2 2005

«Õî÷åòå ¿ñòè?» Ä³â÷èíà òðîøêè çäèâîâàíà, ñì³ºòüñÿ, âåñåëî â³äìîâëÿºòüñÿ... ²íòåë³´åíò ðàïòîì âïàäàº â îä÷àé. Âè ìîæåòå ÷èòàòè éîãî äóìêè: ³ä³îò, éîëîï, áàëáåñ, õàìëî ³ ò. ³í. ³ ò. ³í. âñå öå íà âëàñíó àäðåñó... Ïðîòå ä³â÷èíà òåæ, çäàºòüñÿ, ÷èòàº. Æ³íêè íåçð³âíÿíî òîíøå ðîçáèðàþòüñÿ â ï³äñâ³äîìèõ ïðîöåñàõ, ùî îáóìîâëþþòü íàøå æèòòÿ, í³æ ìè, ÷îëîâ³êè. Äîâ³äàéòåñÿ ó Ôðîéäà. Ä³â÷èíà äèâèòüñÿ íà ²íòåë³´åíòà, çëåãêà ïîñì³õàþ÷èñü. Â ¿¿ ïîãëÿä³ ðîçóì³ííÿ, òðîøêè ëóêàâñòâà, ì ÿêå ñï³â÷óòòÿ ³ òðîøêè íàñì³øêóâàòîñòè... Ä³â÷èíà çãîäæóºòüñÿ. ²íòåë³´åíò ç òàêîþ æ øâèäê³ñòþ ïîâåðòàºòüñÿ äî æèòòÿ. Âèòÿãàº ç êèøåí³ ïàêóíîê, õàïàºòüñÿ, ðâå ìîòóçî÷îê. Ðîçãîðòàº ïàêóíîê. Êîâáàñà ³ ôðàíöóçüêà áóëêà... Îáîº ¿äÿòü. ²íòåë³´åíò îæèâ, ïîâåñåë³øàâ çîâñ³ì ïðîñòîäóøíî. Ä³â÷èíà òåæ âåñåëà, àëå ç ïåâíîþ äîì³øêîþ ëóêàâñòâà. Çíàìåíèòà ð³÷ îöå ëóêàâñòâî, íàñë³äîê â³ä÷óòòÿ æåíùèíîþ ñâîº¿ ïåðåâàãè, ùî ¿¿ âîíà, ïî âëàñòèâ³é ¿é òîíêîñò³, îäâåðòî íå ïîêàçóº. ²íîä³ áóâàº, âè ìîæåòå ïîì³òèòè öå ëóêàâñòâî íàâ³òü â ìîìåíòè ïîâíî¿ ïåðåìîãè íàä íåþ. Íà÷åáòî ïàðàäîêñàëüíî ïî÷óòòÿ ïåðåâàãè é ôàêò ïåðåìîæåíîñòè... Í³êîòîðîãî ïàðàäîêñó! Æåíùèíà â³ä÷óâàº ñâîþ ïåðåâàãó â ò³ ìîìåíòè, êîëè ìóæ÷èíà àáñîëþòíî ùèðèé ³ áåçïîñåðåäí³é. Òîìó á³éòåñü, äîðîã³ ÷èòà÷³, òàêèõ ìîìåíò³â. Ìóæ÷èíà â òàê³ ìîìåíòè ãîëèé ³ îáåççáðîºíèé. Êîëè â³í êîðîòêîçîðèé, òèì ã³ðøå, áî áåçïîñåðåäí³ñòü ëèøàº éîãî é áåç ïåíñíå... À æåíùèíè ¿õ íåõàé ïîïåðåäæóþòü ïèñüìåííèö³-æ³íêè... Õî÷ áè «Ïðèíöåñà Ãðüîçà», ç Æóðíàëó äëÿ æåíùèí (ïðàâäà, êàæóòü, í³áè òî âîíà áóëà áîðîäàòèì ³ ïîõìóðèì ìóæ÷èíîþ, áàòüêîì ÷èìàëî¿ ñ³ì ¿). Ùàñòÿ Íåâåëè÷êà ê³ìíàòà. Çàê³í÷óºòüñÿ ñòóäåíòñüêà âå÷³ðêà. Ñàìîâàð íà ñòîë³ çãàñ. Ïîðîæí³ ñêëÿíêè ç ðåøòêàìè âèñíàæåíèõ øìàòî÷ê³â öèòðèíè, ïîðîæí³ òàð³ëêè ³ç ñë³äàìè çíèùåíèõ çàêóñîê ³ç çàïàñ³â ñóñ³äíüî¿ êðàìíè÷êè é ³íø³ ñë³äè áåíêåòó. Ïîï³ëüíè÷êà íàáèòà «äî îòêàçó» íåäîêóðêàìè, ÿê³ ñòðèìëÿòü ç íå¿, ÿê ï³äñòðèæåí³ ãîëêè ¿æàêà. Ìîëîäü ïðîùàºòüñÿ ç õàçÿ¿íàìè, òåæ ñòóäåíòàìè. ²íòåë³´åíò ïèëüíóº, ùîá í³ íà õâèëüêó íå â³äñòàòè â³ä ä³â÷èíè. Â ïåðåäí³é ãîñò³ îäÿãàþòüñÿ. ²íòåë³´åíò ïîäàâ ïàëüòî ñâî¿é äàì³ ³ êèíóâñÿ íà ðîçøóêè øèíåë³. Äî ä³â÷èíè ï³äõîäèòü êðàñè-

135

Êàëüì³þñ

2 2005

âèé ñàìîâïåâíåíèé ñòóäåíò, ïðîïîíóº ïðîâåñòè ¿¿ äî äîìó. ²íòåë³´åíò ïî÷óâ, ðàïòîì ïîâåðíóâñü, çàâìåð. Ðåâíîù³, òóðáîòà, ñòðàõ... Ä³â÷èíà íå´àòèâíî õèòíóëà ãîëîâîþ, ïîêàçàëà î÷èìà íà ²íòåë³´åíòà. ²íòåë³´åíò ïðîñÿÿâ ³ ç äåñÿòèêðàòíîþ åíåð´³ºþ ïî÷àâ ðîçêèäóâàòè ÷óæ³ ïàëüòà... Àäæå îöå âæå ùàñòÿ, ì³é ÷èòà÷ó! Ïðîñòî, õ³áà íå ïðàâäà? Êîõàíà õèòíóëà íå´àòèâíî ìèëîþ ãîë³âêîþ ³ ó âàñ â äóø³ ñïàëàõíóëî îòàêå ÿñêðàâå é í³æíå ñîíöå... ×îìó? Â³ä ÷îãî? ×è âàðòî? Íå äóìàéòå ïðî öå! Ïîïåðøå, öå âàì ³ íå âäàñòüñÿ, ðàç âè çàêîõàí³, ïîäðóãå, â³ä÷óâàòè â ñâî¿é äóø³ ÿñêðàâå é í³æíå ñîíöå çàâæäè âàðòî. Öå íàäòî ð³äêî âäàºòüñÿ... ²íòåë³´åíò îá ðóêó ç ä³â÷èíîþ ï³äõîäÿòü äî ¿¿ äîìó. Íà âóëèöÿõ áåçëþäíî. Ãëóïà í³÷... Ä³â÷èíà ïîäçâîíèëà øâàéöàðó... Ïðîùàþòüñÿ. ²íòåë³´åíò çàòðèìóº ðóêó ä³â÷èíè. Ãîâîðèòü ¿é ùîñü, ùî äîêóïè íå çáåðåø, àëå äóæå é äóæå í³æíå... Ä³â÷èíà íèçüêî âêëîíèëà ãîëîâó, çàõîâàëàñÿ â ôóòðî êîì³ðà... ²íòåë³´åíò íåâì³ëî ö³ëóº ¿é ðóêó... Ä³â÷èíà ðóêè íå â³äáèðàº... ²íòåë³´åíò íåñì³ëèâî âêëîíÿºòüñÿ äî ¿¿ îáëè÷÷ÿ. Ä³â÷èíà ñîðîìëèâî â³äâåðòàºòüñÿ... Â ïàðàäíîìó çàñâ³òèëîñÿ... Ä³â÷èíà øâèäêî ãëÿíóëà íà äâåð³ é øâèäêî ï³äñòàâèëà ²íòåë³´åíòó ùîêó. Ïîö³ëóíîê ïîòðàïèâ ìàéæå â ïîâ³òðÿ. Ä³â÷èíà âèðâàëàñü ³ êèíóëàñü äî äâåðåé. ²íòåë³´åíò òðîõè çáåíòåæåíèé... Ä³â÷èíà ê³ëüêà ðàç³â âåñåëî âêëîíèëà ãîëîâîþ, ïîìàõàëà ðó÷êîþ ³ çíèêëà â äâåðÿõ... ²íòåë³´åíò äèâèòüñÿ íà äâåð³, äîêè ñâ³òëî â ïàðàäíîìó çíîâó íå ãàñíå. Ïîâåðíóâñÿ áóëî, çðîáèâ äâà êðîêè, ùå ðàç ïîäèâèâñÿ íàçàä. Ìåí³ æàëêî âàñ, ÷èòà÷ó, êîëè âè íå ðîçóì³ºòå òîãî, ùî ïåðåæèâàº çàðàç ì³é ãåðîé. Ìîæëèâî, ùî âè çàâæäè ïàì ÿòàºòå, ùî «êîõàííÿ öå îáì³í äâîõ ôàíòàç³é òà êîíòàêò äâîõ åï³äåðì»? Çâè÷àéíî, ³ òóò â³äáóëîñÿ ëèøå äîòîðêàííÿ äâîõ åï³äåðì, àëå æ ùî çà ä³ëî ìîéîìó ãåðîºâ³ äî ôîðìè âèçíà÷åííÿ òîãî, ùî â³äáóëîñÿ? Ôàêò! ×óäåñíèé, äèâíèé, ïîòðÿñàþ÷èé ôàêò! Ïîö³ëóíîê! Âîíà äîçâîëèëà éîìó ïîö³ëóâàòè ñåáå, à çíà÷èòü... Çíà÷èòü!.. Çíà÷èòü!!! Îé, íåìàº ñèë ñêàçàòè, ùî öå çíà÷èòü... Ó ²íòåë³´åíòà ãîðäîâèòèé âèãëÿä òð³þìôàòîðà. Ìàõíóâ ðóêàìè, çîâñ³ì íåñîë³äíî ï³äñêî÷èâ, âäàðèâøè ñåáå ï ÿòàìè ïî ñ³äàëèùó... Ï³øîâ âóëèöåþ íàäòî øèðîêèìè êðîêàìè, íàäòî åíåð´³éíî ðîçìàõóþ÷è ðóêàìè...

136

Êàëüì³þñ

2 2005

Ùàñòÿ ïåðåïîâíþº ìîãî ãåðîÿ, ïåðåëèâàºòüñÿ ÷åðåç êðàé. Ìîãóòíº äæåðåëî òâîð÷èõ ñèë êîõàííÿ ïàëàº â íüîìó ì³öíèì âîãíèùåì. Âîãîíü öåé íå ðóéíóº, àëå òâîðèòü. Ì³é ãåðîé ïåðåïîâíåíèé åíåðã³ºþ é ñèëàìè, â³í ìóñèòü íåãàéíî ïîêîðèòè ñâ³ò, íàïèñàòè âåëèêèé òâ³ð, çðîáèòèñÿ âñåñâ³òí³ì ó÷åíèì, ñê³í÷èòè óí³âåðñèòåò, ðîçáàãàò³òè, ÿê Ìîð´àí, ñòàòè ìîãóòí³ì ³ ïðåêðàñíèì... Íàçóñòð³÷ ²íòåë³´åíòó éäå êðàñèâèé ñòóäåíò ç òîâàðèøåì. Çóïèíÿþòüñÿ, áàëàêàþòü. Êðàñèâèé òðèìàºòüñÿ çâèñîêà, ïîáëàæëèâî. ²íòåë³´åíò, ïåðåïîâíåíèé áóðõëèâèìè ïî÷óòòÿìè, ðîçìàõóº ðóêàìè, ñìèêàº çà ðóêàâà îáîõ ñòóäåíò³â... Âè æ ðîçóì³ºòå: â³í ìóñèòü íåãàéíî ïîêîðèòè ñâ³ò, ñê³í÷èòè óí³âåðñèòåò, çðîáèòèñÿ ïðåêðàñíèì, âèãðàòè 200.000 ³ ò. ³í., àëå... ...íå ìîæíà æ ³òè äîäîìó â òàêîìó íàñòðî¿! Òîâàðèø êðàñèâîãî ñòóäåíòà ì ÿêèé, ÿê â³ñê. Êðàñèâèé âèòðèìàíî ïîäóìàâ, ãëÿíóâ íà ãîäèííèêà... Áåç ÷âåðòè òðè... Ä³ëîâèòî çàïèòóº ïðî ô³íàíñè. ²íòåë³´åíò âåñåëî ëÿñêàº ïî êèøåí³... Âñ³ â òðüîõ ñ³äàþòü íà â³çíèêà. Êðàñèâèé ñòóäåíò ãîâîðèòü àäðåñó: «Ïåòðîâñüêà ÷àéíà». Âîíà æ «Êîìàðèõà». Ëåäâå îñâ³òëåí³ ìàëåíüê³ îðäèíàðí³ äâåð³ ç ðîçáèòèì ñêëîì, çàêëåºíèì ïàïåðîì. Õ³ä óíèç, ó ï³äâàë, ³ ç òðîòóàðó äî äâåðåé òðåáà ñïóñêàòèñÿ ïî ñòîïòàíèõ ñõ³äöÿõ. Íàä äâåðèìà âèâ³ñêà: ÍÎ×ÍÀß ×ÀÉÍÀß ÄËß ÈÇÂÎÙÈÊÎÂÜ Ì. Â. ÊÎÌÀÐÎÂÎÉ Ñïèíîþ äî äâåðåé íà âóëèö³ ñîë³äíà ô³ãóðà ãîðîäîâèêà. Êðàñèâèé ñòóäåíò ñïèíÿº â³çíèêà, íå äî¿æäæàþ÷è äî ÷àéíî¿. ²íòåë³´åíò ðîçïëà÷óºòüñÿ. Ñòóäåíòè äàë³ éäóòü ï³øêè. Êðàñèâèé âçÿâ ó ²íòåë³´åíòà ãðîøåé, ï³øîâ âïåðåä. ²íòåë³´åíòó é äðóãîìó, ìîâ÷êè, âêàçàâ íà äâåð³. Ñàì ï³ä³éøîâ äî ãîðîäîâèêà ³ çàïëàòèâ. Ãîðîäîâèê ä³ëîâèòî êîçèðíóâ. Äåìîíñòðàòèâíî ñòî¿òü ñïèíîþ äî äâåðåé. Ñòóäåíòè âõîäÿòü ó ÷àéíó... Ãîðîäîâèê ïîäèâèâñÿ â ðóêó, çàêðóòèâ ïèøíîãî âóñà, ï³äíÿâ ïîëó øèíåë³ é çàõîâàâ ìîíåòó â êèøåíþ øòàí³â...

137

Êàëüì³þñ

2 2005

Ñëîâî ÷åñíå öå íå äëÿ ³äåîëîã³¿. ×èñòà ïðàâäà. Ìçäà äàâàëàñÿ íå çà ïðàâî âõîäó, çâè÷àéíî, à íà âñÿêèé âèïàäîê... øâèäøå çà ïðàâî âèõîäó. Äîñèòü âåëèêà íèçüêà ê³ìíàòà. Ñòåëÿ ñêëåï³ííÿì ³ ñò³íè ïîôàðáîâàíî áðóäíîñ³ðîþ îë³éíîþ ôàðáîþ. Ôàðáà áëèùèòü â³ä âèïàð³â, ùî îñ³ëè íà íå¿ ãóñòîþ ðîñîþ. Ëÿìïî÷êè ãîðÿòü ïîï³ä ñòåëåþ â àâðåîëàõ òþòþíîâîãî äèìó. Ñòîëèêè ìàéæå âñ³ çàíÿòî. Îñíîâíèé êîíòèí´åíò ïóáë³êè: ñòóäåíòè, ïðåäñòàâíèêè õóäîæíüîãî ñóñï³ëüñòâà, îêðåì³ ²íòåë³´åíòè â³êó ñîë³äíîãî ³ ïîâ³¿ íå äîðîæ÷å òðüîõ êàðáîâàíö³â... Á³ãàþòü «ïîëîâ³» â «êîñîâîðîòêàõ», áðóäíèõ ïåðåäíè÷êàõ ç ³ùå áðóäí³øèìè ñåðâåòêàìè íà ë³â³é ðóö³. Ñòóäåíòè çàéìàþòü ñòîëèêà. Ñêàò³ðêà ïîäðàíà é çàëèòà ÷èìîñü. Ñò³ëüö³ ðîçõèòàí³... Êðàñèâèé äàº çàìîâëåííÿ: «Òðè ïàðè ÷àþ é çàêóñêà». ²íòåë³´åíò çäèâîâàíî äèâèòüñÿ íà êðàñèâîãî. Òîé çâèñîêà ïîñì³õàºòüñÿ, ïîêàçóº íàâêðóãè. ²íòåë³´åíò îãëÿäàºòüñÿ. Ì³é äîðîãèé ÷èòà÷ó! Äîêè ì³é, íå ìåíø äîðîãèé, ãåðîé îãëÿäàòèìå ç âëàñòèâîþ éîãî ìîëîäîñò³ æàä³áí³ñòþ ïðåäñòàâíèê³â ÷îëîâ³÷î¿ ïîðîäè éîãî êëÿñè, ùî éîãî îòî÷óþòü, ìåí³ õî÷åòüñÿ ïîáàëàêàòè ç âàìè ïðî çàãàäêîâó òÿãó êóëüòóðíîãî ³íäèâ³äóóìà äî áðóäó. ×óäíà âëàñòèâ³ñòü, ùî ð³äíèòü éîãî ç â³äîìîþ äîìàøíüîþ òâàðèíîþ... Êóëüòóðíèé ³íäèâ³äóóì, ùî òàê ö³íóº áëàãà öèâ³ë³çîâàíîãî ïîáóòó, ùî ëþáèòü âàííó, ÷èñòó á³ëèçíó, ìàí³êþð... ³ ðàïòîì Ïåòðîâñüêà ÷àéíà. (Òàê³ º ó êîæí³ì ì³ñò³)... À ïðîòå ñïî÷àòêó ïîäèâ³òüñÿ... Äâà ìîëîäèõ ñòóäåíòè é äàâíî íåãîëåíèé òèï («äîíå ìóà êåëüê øîç, ÿê ³íòåë³´åíòí³é ëþäèí³»). Äâ³ ä³âèö³. Âñ³ ï ÿí³. Íà ñòîë³ ÷àéíèê âåëèêèé, íà íüîìó ÷àéíèê ìàëåíüêèé. Ïåðåä óñ³ìà ñêëÿíêè. Íà òàð³ëêàõ íåäîãðèçêè êîâáàñè, ñîëîíèõ îã³ðê³â, íåäîêóðêè, ïîï³ë. Äâà þíàêè. Îäèí âèãëÿäó ïîåòè÷íîãî, äðóãèé õóäîæíüî-ìàëÿðñüêîãî. Îäèí ï ÿíèé ìåëàíõîë³÷íî, äðóãèé ðîçì ÿê ³ ðîçí³æåíèé. Ðîçí³æåíèé íàëèâàº ç ÷àéíèêà â ñêëÿíêó ìåëàíõîë³÷íîãî äî ïîëîâèíè ñâ³òëî¿ ð³äèíè. ×àðêóþòüñÿ ³ ï þòü. Îäèí ï º ç îä÷àºì, à äðóãèé çâîðóøëèâî. ×îòèðè âàêàíòíèõ ä³âèö³ â³ä 18 äî 40 ðîê³â. Òàê ñàìî ÷àéíèêè, òàê ñàìî ñêëÿíêè, òàê ñàìî ï ÿí³. Ïîäîáàºòüñÿ? Íå êàæ³òü «í³»! Êîëè âè êóëüòóðí³, êîëè âè ³íòåë³´åíò, êîëè âè ðîäèëèñÿ â 19 ñòîë³òò³, êîëè âàøå æèòòÿ çìîëîäó áóëî ïîä³áíèì äî æèòòÿ ìîãî ãåðîÿ íå êàæ³òü

138

Êàëüì³þñ

2 2005

«í³». ² íå ñòèäàéòåñü ñêàçàòè «òàê». ß âàñ çðîçóì³þ é âèïðàâäàþ. Òå, ùî ÿ ñêàçàâ âèùå â³äíîñíî ñâèí³ öå ïðîñòî ë³òåðàòóðíèé ïðèéîì, âëàñòèâà ìåí³ ñëàá³ñòü ïîõèçóâàòè «êð³ïêèì ñë³âöåì». ²íòåë³´åíòí³ ³íäèâ³äóóìè äàâíî ïðèäóìàëè áàãàöüêî êðàñèâ³øå âèçíà÷åííÿ äëÿ òèõ ³ç íèõ, ùî ëþáëÿòü îö³ ÷àéí³ é ³í. «áîãåìà»! Çâó÷íî, ïîåòè÷íî é ïàõòèòü Ïàðèæåì, Ìîíìàðòðîì, æåðöÿìè ìèñòåöòâà é ³íøèì òàêèì. ß ïåðñîíàëüíî ç ïðåçèðñòâîì ñòàâëþñÿ äî âñ³õ, â êîìó íåìàº äóõó áîãåìíîñòè. Áåç íüîãî áî æèâóòü ì³ùàíè, ô³ë³ñòåðè, í³ìö³ ç «çàë³çíèìè ñ³äàëèùàìè», ïåäàíòè, çóáðèëè, àêóðàòí³ ñëóæáîâö³, äîìàøí³ õàçÿéêè, ñòàð³ ðàõ³âíèêè, äð³áí³ êðàìàð³ òà âëàñíèêè îùàäíèõ êíèæîê. À âñå â³ëüíå, âñå ìîëîäå, ç áóðõëèâîþ êðîâ þ, âñå, ùî íå ìîæå âì³ñòèòèñÿ â óçåíüêèõ ðàìêàõ îùàäíî¿ ðîçùîòëèâîñòè, âñ³, â êîãî åìîö³¿ ìîãóòí³ é òåìïåðàìåíò ÿñêðàâèé, âñ³ õòî çàñëóãîâóº íà âèñîêå éìåííÿ Ëþäèíè, ìóñÿòü ÷àñ â³ä ÷àñó âàëÿòèñÿ ó âëàñí³é áëþâîòèí³... Öå æ áî ïðåêðàñíî, ïîåòè÷íî, ïàõòèòü Ïàðèæåì, Ìîíìàðòðîì... Íå ïîäîáàºòüñÿ? Ìåí³ òåæ... ²íòåë³´åíò ïîâåðòàºòüñÿ äî êðàñèâîãî ç âåñåëèì çäèâóâàííÿì. Êðàñèâèé, çàäîâîëåíèé âðàæ³ííÿì ³ ç ñàìîïîâàæåííÿì äîñâ³ä÷åíîãî ìóæ÷èíè, ñòðèìàíî ïîñì³õàºòüñÿ. Âè ïàì ÿòàºòå ïåðøîãî äðóãà ìîãî ãåðîÿ? Ìîéîìó ãåðîþ, î÷åâèäíî, âåçå. «Ïðåêðàñíà ïîñëàííèöÿ íåáåñ», ÿê ñêàçàâ êîëèñü ÿêèéñü òî ïîåò â ÿêîìóñü â³ðø³, çíîâó ïîñèëàº ìîéîìó ãåðîºâ³ íîâîãî äðóãà, çáàãà÷åíîãî äîðîãîö³ííèì äîñâ³äîì... «Íàóêà ñêîðî÷óº íàì äîñâ³äè øâèäêîòåêó÷îãî æèòòÿ», à äîñâ³äè ñêîðî÷óþòü æèòòÿ... Ïîëîâèé ç áðóäí³øîþ ñåðâåòêîþ íà ðóö³ ïîäàº çàìîâëåíå. Âèøóêàíî âèòèðàº ñêëÿíêè ñåðâåòêîþ. Êðàñèâèé ñòóäåíò íàëèâàº. Âñ³ òðîº ÷àðêóþòüñÿ, ï þòü. Êðàñèâèé ï º ç âèãëÿäîì çâè÷íèì. Ì ÿêèé, ÿê â³ñê, ñòóäåíò ï º íåïîì³òíî, ÿê âîäó. Âèïèâ ³ íàñ³â íà çàêóñêó. ²íòåë³´åíò çàêàøëÿâñü, â³äñòàâèâ ñêëÿíêó. Êðàñèâèé ïðîòåñòóº. ²íòåë³´åíò, äàâëÿ÷èñü, ç òðóäíîùàìè é îãèäîþ, àëå ñèëêóþ÷èñü ïîñì³õàòèñÿ äîïèâ ñêëÿíêó. Äîâãî êàøëÿº é áåçãëóçäî ìîðãàº áåçòÿìíèìè î÷èìà. Îäðàçó ñï³òí³â. Ïî âêàç³âö³ êðàñèâîãî ïî÷èíàº çàêóøóâàòè. ² ùå ðàç ñêàæó êîð³ííÿ íàâ÷àííÿ ã³ðêå... ² ñîëîäîù³ ïëîä³â éîãî âè ïîáà÷èòå ñàì³ â íàéáëèæ÷èé ÷àñ...

139

Êàëüì³þñ

2 2005

Ùîñü ñòîðîííº çâåðíóëî íà ñåáå óâàãó ²íòåë³´åíòà. Â³ä³ðâàâøèñÿ â³ä çàêóñêè, â³í äèâèòüñÿ â á³ê ç ïåâíîþ òðèâîãîþ. Êðàñèâèé äèâèòüñÿ ç ïîñì³øêîþ. Ì ÿêèé, ÿê â³ñê, ãëÿíóâ ³ çàðàç æå çíîâó ïîâåðíóâñÿ äî çàêóñêè... Çà ñóñ³äí³ì ñòîëîì á³éêà. Õëîï÷èê-ñòóäåíò â íîâåñåíüêîìó ìóíäèð÷èêîâ³, çàëëÿòîìó ÷èìñü ìàñíèì, ç ðîçêóéîâäæåíîþ çà÷³ñêîþ, ö³ëêîì ï ÿíèé, ïëà÷ó÷è êðóïíèìè ñëüîçàìè, ùî êîòÿòüñÿ ïî éîãî ùå í³æíèõ, ìàéæå ä³âî÷èõ ùîêàõ, îäíîþ ðóêîþ â÷åïèâñÿ â âîëîññÿ ä³âèö³ ðÿäîì ³ á º ¿¿ ãîëîâîþ îá ñò³ë, îáëè÷÷ÿì ó òàð³ëêó ç íåäîãðèçêàìè ñîëîíèõ îã³ðê³â, íåäîêóðêàìè é ïîïåëîì... Äðóãîþ ðóêîþ á º ñåáå â ãðóäè. Ä³âèöÿ ç äðóãîãî áîêó ðåãî÷å íà âñþ ïåëüêó... Â³ä ðåãîòó ïî ¿¿ äàëåêî íå ä³âî÷èõ ùîêàõ òåæ êîòÿòüñÿ ñëüîçè... Ô³ç³îíîì³¿ ïîåòà ³ õóäîæíèêà: îäíà ïîõìóðà ³ ç íàäðèâîì, äðóãà çâîðóøåíà ³ ñï³â÷óâàþ÷à... Ðåæèñåð ç ìàéñòåðí³ñòþ, ùî äîâîäèòü éîãî òàëàíîâèò³ñòü, ïîêàçàâ íàì òàê ñàìó ïîä³þ, ÿê ³ òðè òèïè âðàæ³íü, ùî ñòâîðåíî ö³ºþ ïîä³ºþ. ß íå çíàþ, õòî âè, ì³é ÷èòà÷ó ïîåò, õóäîæíèê ÷è ä³âèöÿ ç äðóãîãî áîêó. Òîìó íåîáåðåæíî ìåí³ âèêàçóâàòè ñâîº âðàæ³ííÿ. Âðåøò³, öå áóëî á íàâ³òü íåäåë³êàòíèì íàâ ÿçóâàíÿì... Äîçâîëüòå ðîçêàçàòè âàì îäíó âåñåëó ºâðåéñüêó àíåêäîòó... Îäíîãî ðàçó äî ðàáèíà ïðèéøîâ ç ïîçîâîì íà ñóñ³äà Øìóëÿ á³äíèé ºâðåé íà éìåííÿ Õà¿ì. ßê âèìàãàº ïðèñòîéí³ñòü ïðèí³ñ êóðêó. «Ìóäðèé ðåáå, ñêàçàâ Õà¿ì, ñêàæè ìåí³, õòî ïðàâ, õòî âèíóâàòèé?» Ï³ñëÿ öüîãî â³í ðîçïîâ³â äåòàëüíî ñïðàâó, ùî çâîäèëàñü äî ñàìîâ³ëüíîãî â³äâ³äóâàííÿ éîãî äâîðó é ãîðîäó ìàëåíüêèìè ä³òüìè é âåëèêèìè êîçàìè ñóñ³äà Øìóëÿ. Ìóäðèé ðåáå ïîäóìàâ ³ ñêàçàâ: «Òè Õà¿ì, ïðàâèé, à âèíóâàòèé Øìóëü». Ñêàçàâøè òàê, â³í îäåðæàâ êóðêó â³ä âäÿ÷íîãî Õà¿ìà. Íà äðóãèé äåíü äî ìóäðîãî ðåáå ïðèéøîâ á³äíèé ºâðåé íà éìåííÿ Øìóëü ç ïîçîâîì íà ñóñ³äà ñâîãî Õà¿ìà. «Ìóäðèé ðåáå, ñêàçàâ Øìóëü, ñêàæè ìåí³, õòî ïðàâèé, à õòî âèíåí?» Òðèìàþ÷è êóðêó ï³ä ïàõâîþ, Øìóëü âèêëàâ ñïðàâó, ùî çâîäèëàñü äî òîãî, ùî ñóñ³äà éîãî Õà¿ì ïîáèâ éîãî, Øìóëåâó, êîçó ³ ïåðåêèíóâ ÷åðåç òèí éîãî ìàëåíüêîãî ñèíî÷êà, ùî â³í æå ùå äèòèíà é òîìó íå ðîçóì³º, ùî ìîæíà, à ùî í³. Ìóäðèé ðåáå ïîäóìàâ ³ ñêàçàâ: «Òè, Øìóëþ, ïðàâèé, à Õà¿ì í³». Ñêàçàâøè òàê, â³í îäåðæàâ êóðêó â³ä âäÿ÷íîãî Øìóëÿ. ... Â öåé ìîìåíò ³ç ñóñ³äíüî¿ ê³ìíàòè âèéøëà äðóæèíà ðåáå íà éìåííÿ Ñàðà. Òðàïèëîñü òàê, ùî âîíà ÷óëà îáèäâà âèðîêè. ² ùèðî ïîâàæàþ÷è â÷åí³ñòü ³ ìóäð³ñòü ðåáå, âîíà áóëà îñò³ëüêè âñå æ òàêè çäèâîâàíà, ùî ñì³ëèâî ñïèòàëà: «ßê ìîæíà, ùîá ó ò³é

140

Êàëüì³þñ

2 2005

ñàì³é ñïðàâ³ áóâ ïðàâèé Øìóëü, à âèíóâàòèé Õà¿ì, ³ ïðàâèé Õà¿ì, à âèíóâàòèé Øìóëü? Àäæåæ öüîãî íå ìîæå áóòè»... Òîä³ ìóäðèé ðåáå ïîäóìàâ ùå ðàç ³ ñêàçàâ: «Çíàºø ùî, Ñàðî, òè òåæ ïðàâà»... Ï³ñëÿ ÷îãî ïåðåäàâ äðóæèí³ ñâî¿é Ñàð³ äðóãó êóðêó... Ïîâåðí³ìîñü äî ÷àéíî¿... Êðàñèâèé ñòóäåíò ñì³ºòüñÿ é ïëåùå ðóêàìè. ²íòåë³´åíò òðîøêè ðîçãóáëåíèé, îáâîäèòü î÷èìà ê³ìíàòó. Á³éêà çâåðòàº íà ñåáå äîñèòü ìàëî óâàãè. Íàâêðóãè ï þòü, êðè÷àòü, ö³ëóþòüñÿ, ñòèñêàþòü ä³â÷àò, ùî âåðåùàòü íåñàìîâèòî, ëàþòüñÿ, ðîçìàõóþòü ðóêàìè, ñï³âàþòü, ðåãî÷óòüñÿ àáî â³ääàþòüñÿ îä÷àþ... Ì³é ãåðîé ùå ìîëîäèé. Éîìó ùå äàëåêî äî ìóäðîñòè ìóäðîãî ðåáå ñïðàâæíüîãî ðåëÿòèâ³ñòà. Ì³æ ³íøèì, îäèí äóæå ïðèíöèïîâèé òîâàðèø, ç ÿêèì ìåí³ äîâåëîñÿ áàëàêàòè ïðî îöå íàéâèùå äîñÿãíåííÿ ñó÷àñíî¿ öèâ³ë³çîâàíî¿ é êóëüòóðíî¿ ô³ëîñîô³¿, ïîñòàâèâñÿ äî çðàçêà çàê³í÷åíîãî ðåëÿòèâ³ñòà äî ìóäðîãî ðåáå äîñèòü íåââ³÷ëèâî, ùî, ìîæëèâî, ç ÿñîâóºòüñÿ éîãî (òîâàðèøà) ìîëîä³ñòþ, ÿê³é âëàñòèâà â³äñóòí³ñòü ïîâàãè äî ñòàðøèõ. (Äî ðå÷³, êîìó æ, âëàñíå êàæó÷è, âëàñòèâà îöÿ ïîâàãà? Íåâæå æ ò³ëüêè ñàìèì ñòàðøèì? Àëå êîãî æ ¿ì ïîâàæàòè?.. Òðóäí³ âñå öå ïèòàííÿ). À â³äíîñíî ðåëÿòèâ³çìó ì³é ïðèíöèïîâèé, àëå ìîëîäèé òîâàðèø âèñëîâèâñÿ íå êðàùå, íàçâàâøè éîãî ³ «³íäèôåðåíòèçìîì», ³ «êâ³ºòèçìîì», ³ ³íøèìè òåðì³íàìè, øî âèçíà÷àþòü âñÿê³ ñîö³ÿëüíî íåã³äí³ ðå÷³... Çíàºòå ùî, ì³é ÷èòà÷ó? Â³í òåæ ïðàâèé. Â î÷àõ ²íòåë³´åíòà ÷àéíà òðîøêè ïîäâîþºòüñÿ ³ çëåãêà çäðèãóº. Ïîëîâèé ç áðóäí³øîþ ñåðâåòêîþ íà ðóö³ ïðèíîñèòü íîâó ïîðö³þ ÷àþ. Ñòóäåíòè çíîâó ï þòü. ²íòåë³´åíòó âèïèòè âäðóãå âæå òðîøêè ëåãøå. Êðàñèâèé âèïèâ êðàñèâî, à ì ÿêèé, ÿê â³ñê, âèïèâ, ÿê âîäó, ³ íàñ³â íà çàêóñêó... Êðàñèâèé ïðîäîâæóº ïðîãðàìó âå÷îðà. Ï³äìèãíóâ ²íòåë³´åíòó é ïîêàçàâ íà ñò³ë âàêàíòíèõ ä³âèöü... Ùå îäíà ïðîáëåìà. ×îìó âñÿêèé ðàç, êîëè êóëüòóðíèé ³íäèâ³äóóì îòðóþº ñåáå àëüêîãîëåì, éîãî íåãàéíî âñ³ºþ ³ñòîòîþ òÿãíå äî æåíùèíè? ×îìó âèíî, æ³íêà é ï³ñíÿ òðè ã³ïîñòàñ³ ëþäñüêî¿ âåñåëîñòè é ðàäîñòè?.. Àëüêîãîëü! Òîá³ ñï³âàëè ã³ìíè æåðö³ Ä³îí³ñà. Òåáå ïðîñëàâëÿëè ó âñåíàðîäíèõ ñâÿòàõ â áîæåñòâåíí³é Ãðåö³¿. Ïðî òåáå ÷èòàþòü ëåêö³¿ ñó÷àñí³ ë³êàð³, äåìîíñòðóþ÷è ä³ÿïîçèòèâè ðîçïóõëèõ íèðîê ³ ïåðåðîäæåíèõ ñåðäåöü. Ïðî òåáå ñêàçàâ Áåðíàðä Øîâ: «Ùî æ ðîáèòè, êîëè â íàø³ ïðîêëÿò³ ÷àñè

141

Êàëüì³þñ

2 2005

íå ìîæíà áóòè îäíî÷àñíî òâåðåçèì ³ ùàñëèâèì?» Ðàä³ñòü ³ ùàñòÿ, ùî òè äàºø, ñïðàâåäëèâî ïîòðåáóþòü îïëàòè (íèðîê ³ ñåðöÿ). Àëå æ õ³áà òè çàâæäè äàºø ðàä³ñòü ³ ùàñòÿ? Õ³áà ³íêîëè òè íå áóâàºø øàõðàºì?.. Æåíùèíà!.. Òóò ÿ âæå í³÷îãî íå ìîæó ñêàçàòè... Ïðî æåíùèíó áóëî ñêàçàíî á³ëüøå, í³æ ïðî ùî á òî íå áóëî â ñâ³ò³. Àëå ç òîãî ÷àñó, êîëè Ìîíòåñê º çàÿâèâ, ùî «âñå, ùî ñêàçàíî, ãîâîðèòüñÿ é áóäå ãîâîðèòèñÿ çà æåíùèíó âñå ñïðàâåäëèâî», ìåí³ çäàºòüñÿ, òðåáà á áóëî ïðèïèíèòè ö³ áàëà÷êè... Ìîâ÷àòè ïðî æåíùèíó òåæ ñïðàâåäëèâî... Öå íå ðåëÿòèâ³çì... Â íàø³ì ïðîêëÿò³ì ñâ³ò³ ÷è ìîæíà áóòè ùàñëèâèì, êîõàþ÷è? ×è ìîæíà áóòè ùàñëèâèì, íå êîõàþ÷è? ×è ìîæíà áóòè ùàñëèâèì âçàãàë³? Ìîæíà! Çâè÷àéíî, ìîæíà... ßê? êîëè íåáóäü ÿ âàì ðîçêàæó, ÿê. À çàðàç ³äå ñåàíñ ³ í³êîëè. Êîðîòêî: ñëóõàéòåñü Õðèñòà áóäüòå, ÿê ä³òè, ñëóõàéòåñü ìåíå áóäüòå äîðîñëèìè. Ìè îáèäâà ïðàâ³... Ï³ñíÿ... Ïåðøèé íàñë³äîê óñâ³äîìëåííÿ íàøèì ïðåäêîì âåëèêî¿ ðèòì³÷íîñòè ñâ³òó. Áåçãëóçäèìè çâóêàìè, ðèêàííÿì ³ ðåâîì â³òàâ âîëîñàòèé ï³òåêàíòðîïîñ åðåêòóñ ñõ³ä ñîíöÿ. Íèí³, ÷åðåç ï³âòîðàñòà òèñÿ÷ ðîê³â, çëåò³âøè íà âåëåòåíñüêó êóëüòóðíó âèñî÷³íü, öèâ³ë³çîâàíèé, êóëüòóðíèé ³íäèâ³äóóì òàê ñàìî ÷àñòî â³òàº áåçãëóçäèìè çâóêàìè, ðèêàííÿì ³ ðåâîì ñõ³ä ñîíöÿ, âèõîäÿ÷è íà ñâ³òàíêó ç ÿêî¿ñü Ïåòðîâñüêî¿ ÷àéíî¿... Âèíî, æ³íêà, ï³ñíÿ... Âèíî âæå áóëî. Æ³íêà íà ÷åðç³. Ï³ñåíü íå áóäå. Ìè â ê³í³... ²íòåë³´åíò óæå ï ÿíèé. Ç äîáðå çðîáëåíîþ ðîçâ ÿçí³ñòþ âñì³õàºòüñÿ. Çâè÷àéíî, â³í çãîäåí. Êðàñèâèé ñòóäåíò á³ëÿ ñòîëó ç ä³âèöÿìè ïðîâàäèòü àêò ñòàòåâîãî äîáîðó. Âèáðàâ äâîõ, áåçöåðåìîííî â³äøòîâõíóâøè ³íøèõ, ùî ¿õ íåóñï³õ ñïðîáè îáðàçèâ ìàëî, çâè÷êà. Ä³âèö³ ç âèãëÿäîì äîáðèõ çíàéîìèõ âëàøòîâóþòüñÿ á³ëÿ ñòîëèêà ñòóäåíò³â. Êðàñèâèé íåãàéíî íàëèâàº ñêëÿíêó äëÿ ñâîº¿ ñóñ³äêè. Äðóãà ä³âèöÿ, ðÿäîì ç ²íòåë³´åíòîì, íàëèâàº ñîá³ ñàìà. Áðóäí³øèé ïîëîâèé ïðèí³ñ íîâó ïîðö³þ ÷àþ. Âñ³ ÷àðêóþòüñÿ ç ÷èñòî ñâ³òñüêîþ ââ³÷ëèâ³ñòþ. Ï þòü. Ó ä³âèöü â ö³é ñïðàâ³ ïîì³òíà äîáðà øêîëà. Ì ÿêèé, ÿê â³ñê, íå ï º, äèâèòüñÿ íà òîâàðèø³â, îáì³ðêîâóº ñïðàâó. Ìîâ÷êè âñòàâ, ï³øîâ. Ñêîðî ïîâåðòàºòüñÿ íå îäèí. Îäíîþ ðóêîþ âîëî÷èòü ä³âèöþ, à äðóãîþ ñò³ëüöÿ. Ìîâ÷êè ïðîïîíóº ¿é ñ³ñòè ³ ïðèñòóïàº íåãàéíî äî îá³éì³â. Ä³âèöÿ ïðîòåñòóº. Óñâ³äîìèâøè íåêîðåêòí³ñòü ñâîº¿ ïîâåä³íêè, ì ÿêèé, ÿê â³ñê, íàëèâàº ñêëÿíêè é ï³äñîâóº òàð³ëêó ç çàêóñêîþ. Ä³âèöÿ

142

Êàëüì³þñ

2 2005

âèïèëà ºäèíèì äóõîì, çàêóøóº. Ì ÿêèé, ÿê â³ñê, ï³äí³ìàº ñêëÿíêó, ïîäóìàâ, îäñòàâèâ. Ïðî ùîñü êîðîòêî çàïèòàâ ä³â÷èíó. Òà âêëîíèëà ãîëîâó... ²íòåë³´åíò ñåðéîçíî çàíÿòèé ³ç ñâîºþ ñóñ³äêîþ. Ì ÿêèé, ÿê â³ñê, òèêíóâ éîãî ïàëüöåì ó á³ê. ²íòåë³´åíò ïîâåðíóâñÿ. Ì ÿêèé ïîêàçóº éîìó òðè ïàëüö³ é ðîáèòü æåñò, ùî çàçíà÷àº «äàé». ²íòåë³´åíò ç ï ÿíîþ ãîòîâí³ñòþ âèòÿãàº ãàìàíöÿ é äàº ì ÿêîìó â³äïîâ³äíó êðåäèòêó. Ä³âèö³ íàñòîðîæèëèñü. ²íòåë³´åíò ãîòîâèé ³ ¿õ çàäîâîëüíèòè. Êðàñèâèé ð³øó÷å ïðèïèíÿº ïîò³ê áëàãîä³ÿííÿ. Ì ÿêèé, ÿê â³ñê, ³ òðåòÿ ä³âèöÿ âñòàþòü, êîðîòêî ïðîùàþòüñÿ, â³äõîäÿòü. Ðåøòà âëàøòîâóºòüñÿ çðó÷í³øå. ×è ïîäîáàºòüñÿ âàì, ì³é äîðîãèé ÷èòà÷ó, ì ÿêèé, ÿê â³ñê, ñòóäåíò? Ìåí³ äóæå ïîäîáàºòüñÿ... Ìè éîãî á³ëüøå íå ïîáà÷èìî, ³ öå ìåí³ òåæ äóæå ïîäîáàºòüñÿ... Â î÷àõ ²íòåë³´åíòà ÷àéíà ïîäâîþºòüñÿ, äðèæèòü, ëÿìïè ìèãòÿòü ³ áëèìàþòü. Á³ëüøîñò³ ç âàñ çíàéîìèé öåé ñòàí. ×óäíèé ñòàí îäíî÷àñíî¿ ºäèíîñòè é ïîäâ³éíîñòè ïðåäìåò³â âèäèìîãî ñâ³òó. Ô³ç³îëîã³ÿ ïîÿñíþº öå ïðîñòî: ðîçëàä çäàòíîñòè ìîçêó ñïîëó÷óâàòè â ºäèíå äâà îáðàçè çîâí³øí³õ îá ºêò³â, ùî ¿õ ìè îäåðæóºìî äâîìà î÷èìà. À îñê³ëüêè çäàòí³ñòü öÿ çíèêíóòè íàçîâñ³ì íå ìîæå, òî ìè é áà÷èìî îäíî÷àñíî é îäèí ³ äâà ïðåäìåòè... Äëÿ ô³ç³îëîã³¿ âñå ïðîñòî. Ïñèõîëîã³ÿ òðîøêè ñêëàäí³øà. Â ëþäñüê³é ïñèõ³ö³ îáðàçè ïðåäìåò³â òåæ ìîæóòü ïîäâîþâàòèñü. ² íàâ³òü á³ëüøå òîãî íå ò³ëüêè ëèøå îäíî ÿâèùå ìîæå ðîçäâîþâàòèñü, àëå é, ùî íåáåçïå÷í³øå, ³ äâà ïðåäìåòè ìîæóòü áóòè ñïðèéíÿò³, ÿê ïåâíà «ñèíòåçà», ÿê îäèí... À â³ä öüîãî âèíèêàþòü âñÿê³ ïîìèëêè... ²íòåë³´åíò ðîçí³æåíèé ³ çîâñ³ì ï ÿíèé... Ï ÿíî, çàìð³ÿâøèñü, õèòàº ãîëîâîþ. Ì³é äîðîãèé ÷èòà÷ó! Àäæåæ ì³é ãåðîé çàêîõàíèé. Çàêîõàíèé ïåðøèì êîõàííÿì. «Åðîñ ³ Ïñèõåÿ», «Äàôí³ñ ³ Õëîÿ», «Âåøíèå âîäû»... Âåñíà (íàâ³òü çèìîþ), ìîëîä³ñòü, ñâ³æ³ñòü, ÷èñòå, ñâ³òëå ïî÷óòòÿ, ïðîçîðå, ÿê ã³ðíèé êðèøòàëü, ñâ³æå, ÿê ñòðóìî÷îê, ùî éîãî íàðîäæåíî ã³ðíèìè íåçàéìàíèìè ñí³ãàìè, ÷àð³âíå ÷óäî ïåðøîãî êîõàííÿ ïåðåïîâíèëî éîãî þíå ñåðöå, à ïåðøèé ïîö³ëóíîê ïðèìóñèâ éîãî ñïàëàõíóòè ÷èñòèì çàïàëîì ³ ÷èñòèìè áàæàííÿìè... Âîíà!.. Êîõàíà!.. ªäèíà â ñâ³ò³!!! Ä³â÷èíà... Âîíà îäÿãíåíà ó á³ëå ³ ñâ³òèòüñÿ, ÿê õìàðêà âë³òêó... Ìð³ÿ, ùîñü íåçåìíå...

143

Êàëüì³þñ

2 2005

²íòåë³´åíò ïîâåðòàºòüñÿ äî ñóñ³äêè é ïî÷èíàº ç çàïàëîì ãîâîðèòè... Ô³ç³îíîì³ÿ ñóñ³äêè ðîáèòüñÿ ï ÿíîïîõìóðîþ. Í³ÿê íå íåçåìíà ð³÷. ²íòåë³´åíò ïðîäîâæóº ãîâîðèòè... Çíîâó ä³â÷èíà, ùî ñâ³òèòüñÿ, ÿê õìàðêà. Âîíà!.. Êîõàíà!.. ªäèíà!!! Ñóñ³äêà ñåðäèòî øàðïàº ²íòåë³´åíòà... ²íòåë³´åíò òðîøêè îòÿìèâñÿ ³ ïîäèâèâñü ¿é ïðÿìî â îáëè÷÷ÿ... Íà ââåñü åêðàí ô³ç³îíîì³ÿ. Âîíà ï ÿíà. Î÷³ áåçãëóçä³, òóï³. Ïðîôåñ³þ âèäíî â êîæí³é çìîðøö³, â îäóòèõ ùîêàõ, â ãðóáî íàìàùåíèõ â³ÿõ ³ áðîâàõ, â îïóùåíèõ êóòêàõ ãóá, ç ÿêèõ ãîð³ëêîþ òà îã³ðêàìè çìèòî ïîìàäó. Êîõàíà... ªäèíà!.. Î ñèíòåòè÷íà ñèëà àëüêîãîëþ! Âè ðîçóì³ºòå, ïðî ÿê³ äâà «îáðàçè ïðåäìåò³â», ùî ç ºäíóþòüñÿ, ÿ ãîâîðèâ?.. ²íòåë³´åíò õèòàºòüñÿ... Ñóñ³äêà äîãàäàëàñü ³ ï³äíîñèòü éîìó íåâèïèòó ì ÿêèì ñòóäåíòîì ñêëÿíêó. ²íòåë³´åíò áåçòÿìíî ï º... ×è íå ïðàâ Ôðîéä, íà ÿêîãî ÿ âæå ïîñèëàâñÿ, êîëè ñòâåðäæóº âèùó ÷óòëèâ³ñòü æåíùèíè â ñïðàâàõ íàéãëèáøå ïñèõîëîã³÷íèõ? Ëåäâå ÷è îöÿ ä³âèöÿ ñâ³äîìî áåðå íà îáë³ê ñèíòåçóþ÷ó âëàäó àëüêîãîëþ, àëå âîíà â³ä÷óâàº, ùî öÿ âëàäà â äàí³ì ðàç³ ¿é àáñîëþòíî íåîáõ³äíà, ³ âîíà ¿¿ ïîñèëþº... Æåíùèíî, íàé÷óäåñí³øà ç çàãàäîê! Áóäü ñïîê³éíà. Í³êîëè ðàö³îíàë³çì ìóæ÷èíè íå ðîçãàäàº òåáå. Êðàñèâèé ñòóäåíò âåäå ä³ëîâó ðîçìîâó ç äðóãîþ ä³âèöåþ. Ðîçìîâà, î÷åâèäíî, ìàº âëàñòèâîñò³, îñò³ëüêè ñïåöèô³÷í³, ùî íàâ³òü çâèêëà äî âñüîãî ä³âèöÿ ñîðîìèòüñÿ, ñïðè÷èíÿþ÷è öèì ùèðå çàäîâîëåííÿ êðàñèâîìó... Êðàñèâèé ñïîñòåð³ãàþ÷å ïîãëÿäàº íà ²íòåë³´åíòà. ²íòåë³´åíò êîí÷å ï ÿíèé. Ëåäâå ñèäèòü çà ï³äòðèìêîþ ñóñ³äêè, áåçãëóçäî äèâèòüñÿ êóäèñü ï³ä ñò³ë... Êðàñèâèé ñòóêàº äî ïîëîâîãî... ×àéíà, äèìíà, ÷àäíà, ïàðíà, ç ìèãîò³ííÿì åëåêòðè÷íèõ ëÿìï, â àâðåîëÿõ ëþäñüêèõ âèïàð³â, íàïîâíåíà áåçëàäíèì ãàëàñîì, âèãóêàìè, áåçãëóçäèì ðåâîì, ãèêàâêîþ, ïîö³ëóíêàìè, ëàéêîþ, çâóêàìè áëþâîòè, âåðåùàííÿì ïîâ³é, ÿêèõ ìíóòü àáî á þòü, ÷àéíà, ùî â í³é ïîåò ³ õóäîæíèê íåçâ ÿçíî ïðîãîëîøóþòü ðàäîù³ ñâÿòîãî ìèñòåöòâà, õëîï÷èê-ñòóäåíò ñòî¿òü íàâêîë³øêè ïåðåä ïîáèòîþ íèì ä³âèöåþ ³ íàçèâàº ¿¿ Ñîíåþ Ìàðìåëÿäîâîþ, äàâíî íå ãîëåíèé

144

Êàëüì³þñ

2 2005

òèï ³ ä³âèö³, ùî ëèøèëèñÿ âàêàíòíèìè, áðàòåðñüêè ñïëÿòü çà îäíèì óæå ñòîëîì, äå çâ³äêèñü, ³ç äèìíîãî çàêóòêà, õòîñü äèêî ðåâå ïðî â³ëüíå êîõàííÿ, ÷èéñü æ³íî÷èé õðèïêèé ãîëîñ âèìàãàº ãðîø³ íàïåðåä, ÷àéíà, ùî â í³é òâåðåç³, ïîð³âíþþ÷è, ëèøå ïîëîâ³, ùî âæå âèòàñêàëè ãåòü ç ïðèì³ùåííÿ âèçíà÷åíèé ñòàòèñòèêîþ ïåâíèé â³äñîòîê â³äâ³äóâà÷³â, ÷àéíà ùå æèâå ñâî¿ì æèòòÿì, îñòàíí³ìè ãîäèíàìè ïåðåä ñõîäîì ñîíöÿ... Âîíà ÿê êâ³òêà, ùî çâåòüñÿ «í³÷íîþ êðàñóíåþ» æèâå ëèøå âíî÷³. Ñîíÿ÷íå ñâ³òëî äëÿ íå¿ íåáåçïå÷íå. À êîëè ñîíöå ñÿäå âîíà çíîâó æèòèìå... Òàê áóëî, òàê º, ³ òàê áóäå ùå äîñèòü äîâãî... Íà âèõîä³ ç ÷àéíî¿ êðàñèâèé â³äáèðàº ãàìàíöÿ â ²íòåë³´åíòà, ðîçïëà÷óºòüñÿ ç éîãî ä³âèöåþ é ñàäîâèòü ¿õ íà â³çíèêà. Ñàì ç äðóãîþ ï³øëè â äðóãèé á³ê... Åêðàí òåìí³øàº... Âè âæå çíàºòå, â ÿêèõ âèïàäêàõ ðåæèñåð âæèâàº çàòåìíåííÿ... Öå çíàþòü íàâ³òü þí³ ä³â÷àòà, ùî îäíà ç íèõ, áóâøè íåçíàéîìà ç òåõí³êîþ ê³íà ³ ùèðî ââàæàþ÷è, ùî íà ïë³âö³ çíÿòî âñå, à çàòåìíåííÿ ðîáèòü ìåõàí³ê ê³íîòåàòðó ï³ä ÷àñ äåìîíñòðàö³¿, íå ðàç ëèøàëàñÿ íà äðóãèé ñåàíñ ó ìàðí³é íàä³¿ íà òå, ùî ìåõàí³ê çàáóäå çðîáèòè çàòåìíåííÿ... Àëå öå çàòåìíåííÿ ä³éñíî îñîáëèâå... Ìîæëèâî, â ïåðøèé ðàç ìè ìîæåìî ïîæàëêóâàòè, ùî ðåæèñåð, ïîê³ðíèé âèìîãàì õóäîæíîñòè é öåíçóðè, éîãî çðîáèâ... Òå, ùî çàðàç ìóñèòü ïåðåæèòè ì³é ãåðîé, òðàïëÿºòüñÿ ëèøå îäèí ðàç ó æèòò³... Ðàíîê Â ê³ìíàò³ ó ä³âèö³. Çàë³çíå ë³æêî. Ñòîëèê, íàêðèòèé â ÿçàíîþ ñåðâåòêîþ. Íà íüîìó ãàñîâà ëÿìïî÷êà ç áëÿøàíèì ðåôëåêòîðîì, øïèëüêè é ï³äâ ÿçêè ä³âèö³. Ðåøòà îäÿãó âàëÿºòüñÿ íà ðîçõèòàíîìó ñò³ëüö³ îñòîðîíü. Íà áðóäíèõ ñò³íàõ ëèñò³âêè ç êàðòèíêàìè, íàéð³çíîð³äí³øîãî çì³ñòó, ì³øìà ç ôîòîãðàô³ÿìè êàâàëåð³â. Êàâàëåðè, íàâïàêè, äóæå îäíîìàí³òí³. Â êóòêó çà ë³æêîì ñò³ëåöü ç ìèñêîþ, çàë³çíèé êóõîëü ³ â³äðî, ùî ¿õ î÷åâèäíå ïðèçíà÷åííÿ öå îáñëóãîâóâàííÿ ã³ã³ºí³÷íèõ âèìîã ñàìî¿ ä³âèö³ òà ¿¿ êóëüòóðíèõ ãîñòåé... ²íòåë³´åíò ñèäèòü íà êðàþ ë³æêà é îäÿãàºòüñÿ. Ä³âèöÿ ëåæèòü ï³ä êîâäðîþ, ïàëèòü. Âè áà÷èòå ïî éîãî îáëè÷÷þ, ùî éîìó ìëîñíî ³ ç ïîõì³ëëÿ, ³, ìîæå áóòè, ùå â³ä ÷îãîñü... ²íòåë³´åíò õàïàºòüñÿ é ìåòóøèòüñÿ. Ñòàðàííî íå äèâèòüñÿ íà ïàðòíåðêó. Ä³âèöÿ ââàæàº çà ñâ³é îáîâ ÿçîê áóòè í³æíîþ... ²íòåë³´åíò ³ç äåë³êàòíîñòè ïðîáóº â³äïîâ³ñòè òèì ñàìèì. Ãåðî¿÷íî ïîâåðòàºòüñÿ äî íå¿ íàõèëèâñÿ...

145

Êàëüì³þñ

2 2005

Çíîâó íà ââåñü åêðàí ô³ç³îíîì³ÿ... Æåíùèíà Ïåðøà æåíùèíà!!! Îäóòëå îáëè÷÷ÿ ùå á³ëüø îäóòëî â³ä ãîð³ëêè, ñíó é êîõàííÿ... Ïóäðó, ôàðáó, ïîìàäó ñòåðòî íåïðàâèëüíèìè ïëÿìàìè æàãó÷èìè ïîö³ëóíêàìè ìîãî ãåðîÿ... Â ÿë³, ìëÿâî-ì ÿê³ é âîãê³, ÿê ó òðóïà, ùî âæå ðîçêëàäàºòüñÿ, ¿¿ âóñòà, ùî â³í ¿õ ùå ñüîãîäí³ òàê ãàðÿ÷å ö³ëóâàâ, ö³ âóñòà óñì³õàþòüñÿ... Öÿ ïîñì³øêà... àðîìàòíà... ²íòåë³´åíò â³äõèòíóâñÿ ³ çàõîâàâ îáëè÷÷ÿ â äîëîí³... Ðåæèñåð ÿâíî äóæå äåë³êàòíà ëþäèíà. Â³í íå ïîêàçóº íàì òîãî, ùî ìóñ³â áóâ ïîáà÷èòè ì³é ãåðîé çàðàç. Çàðàç â³í íå çíàõîäèòüñÿ ï³ä ñèíòåòè÷íèì âïëèâîì áîæåñòâåííîãî àëüêîãîëþ... Âîíà!.. Êîõàíà!.. ªäèíà â ñâ³ò³!.. Ä³âèöÿ îáðàçèëàñÿ... Áî é ä³âèöÿ æåíùèíà. Äî òîãî æ âîíà íå íàñò³ëüêè áóëà ï ÿíà íàïåðåäîäí³, ùîá íå ïàì ÿòàòè äóøåâíèõ âèÿâ³â ìîãî ãåðîÿ... Ä³âèöÿ ãîâîðèòü ²íòåë³´åíòó ùîñü äóæå âðàçëèâå. ²íòåë³´åíò ñêî÷èâ ç òàêèì âèãëÿäîì, í³áè îñü çàðàç êèíåòüñÿ íà íå¿. Ï³äíÿâ êóëàêè... ³ çàðàç æå ïðèìóøåíèé ïîñï³øíî îïóñòèòè ðóêè, áî íåçàñòåáíóò³ øòàíè ïîñóíóëè äîíèçó. ²íòåë³´åíò îäðàçó âèäèõñÿ. Ñòóðáîâàíèé, ñëàáêèé. Çàìåòóøèâñÿ ðîçïà÷ëèâî, îäÿãñÿ àáèÿê ³ âò³ê... Ä³âèöÿ ëåæèòü ³ ïàëèòü. Íà îáëè÷÷³ áàéäóæå ïðåçèðñòâî... ²íòåë³´åíò ïîòàéêè, îãëÿäàþ÷èñÿ, âèõîäèòü íà âóëèöþ ç áðàìè ïîãàíåíüêîãî äåðåâ ÿíîãî áóäèíêó. Íà îáëè÷÷³ ñòðàæäàííÿ. Âèéøîâ íà òðîòóàð, çóïèíèâñÿ, äóìàº. Âèïðÿìëþº ïîõèëåíó ñïèíó. Ð³øó÷å æåñòèêóëþº ïðàâîþ ðóêîþ, íà÷å äèêòóº ñàì ñîá³: À âñå æ òàêè âàæíî, ùî ÿ âðåøò³ ñòàâ ìóæ÷èíîþ! ²ç ðîáëåíîþ áàäüîð³ñòþ ²íòåë³´åíò ï³øîâ âóëèöåþ... Ñòâîðèëîñÿ! Âè ïàì ÿòàºòå òîé ìîìåíò, êîëè ì³é ãåðîé, ñê³í÷èâøè ã³ìíàç³þ, â³ä÷óâàâ ó ñâî¿é äóø³ ÿêèéñü ÷àð³âíèé áóêåò ç óñ³õ ðàäîù³â òà íàä³é æèòòÿ?.. Âè áà÷èëè, ÿê â³í â³ðèâ ó æèòòÿ? Âè ïàì ÿòàºòå «áëèìëèâó òàºìíèöþ æ³íî÷èõ î÷åé»?.. Âè ìîæåòå çàðàç ïåðåñâ³ä÷èòèñÿ, ùî æèòòÿ ÷åñíå, ùî æèòòÿ çàâæäè âèïðàâäóº â³ðó â íüîãî... Áëèìëèâà òàºìíèöÿ æ³íî÷èõ î÷åé â³äêðèëàñÿ ìîºìó ãåðîþ... Òàºìíèöü á³ëüøå íåìà!.. ßê âè äóìàºòå, ì³é äîðîãèé ÷èòà÷ó, ùî òðåáà ââàæàòè çà «ìîðàëüíå»: ÷è òå, ùî òðàïëÿºòüñÿ â ñ³ìäåñÿòè é á³ëüøå âèïàä-

146

Êàëüì³þñ

2 2005

êàõ ³ç ñîòí³, ÷è òå, ùî òðàïëÿºòüñÿ ðàç³â ³ç ï ÿòü?.. Çäîðîâèé ñåíñ ñòâåðäæóº ïðîòèïðèðîäí³ñòü äðóãîãî âèïàäêó. Ö³ öèôðè âçÿòî ³ç ñòàòèñòè÷íèõ äàíèõ. Â ÷èñëî ïåðøèõ âèïàäê³â ââ³éøîâ ö³º¿ íî÷³ ³ ì³é ãåðîé. À â ³íøèõ âèïàäêàõ «áëèìëèâó òàºìíèöþ» â³äêðèâàº òà ñàìà, ùî â ¿¿ î÷àõ öÿ òàºìíèöÿ áëèìàº... Ñåáòî âèïàäîê ç ìî¿ì ãåðîºì íîðìàëüíèé. À âñå íîðìàëüíå ïðåêðàñíå... Õàé æèâå!.. Îäâåðòî êàæó÷è, ÿ äóæå áîþñÿ öåíçóðè, ùî áåçïåðå÷íî çìîæå ìåíå çàï³äîçð³òè â ïðîòèïðèðîäíèõ óõèëàõ ç óñ³ìà íàñë³äêàìè, ùî ç öüîãî âèïëèâàþòü. Àáè íå öåé ñïàñåííèé ñòðàõ, ÿ á ðèçèêíóâ ïîðóøèòè îñò³ëüêè âëàñòèâèé ìåí³ ëîã³÷íèé õ³ä ìèñëåííÿ ³ çàì³ñòü «õàé æèâå», êðèêíóâ áè: «äîëîé!» Í³êîìó íå êàæ³òü ò³ëüêè ïðî öå ïðèçíàííÿ, áîðîíü Áîæå! Á³ëüø³ñòü íîðìàëüíà. Âñå íîðìàëüíå ïðåêðàñíå. ß àáñîëþòíî íîðìàëüíèé. Âè òåæ... Íå âèäàâàéòå ìåíå, ³ ÿ íå ñêàæó âàøèì äðóæèíàì, íàðå÷åíèì, êîõàíêàì, âàøèì êîõàíèì æåíùèíàì ³ ä³â÷àòàì, í³÷îãî íå ñêàæó ïðî ñòàòèñòèêó... Àäæåæ, êîëè âàñ ïèòàþòü âàø³ êîõàí³, ÷è òðàïëÿëîñÿ âàì áóâàòè ó ïîâ³é, âè, çâè÷àéíî, ãîâîðèòå ãîðäîâèòå «í³»... òàê, çâè÷àéíî, áóâàþòü âëàñíå âñ³, âñ³ âàø³ ïðèÿòåë³ é òîâàðèø³, àëå, ð³÷ ÿñíà íå âè. Òàê ñàìî é ùîäî íàñë³äê³â òàêèõ â³äâ³äóâàíü: òàê, çâè÷àéíî, ìàéæå âñ³ ç öèìè íàñë³äêàìè çíàéîì³. Àëå, ð³÷ ÿñíà íå âè. Áî âè, ì³é ÷èòà÷ó, âè çàâæäè âèíÿòîê... Áóäüòå íèì. ß í³÷îãî íå ñêàæó âàøèì êîõàíèì... ß íå ëþáëþ, êîëè ìåí³ íå â³ðÿòü... ² ùå ðàç ïëîäè îñâ³òè ²íòåë³´åíò òèõî âèõîäèòü ç äâåðåé âåëèêîãî áóäèíêó. Âèãëÿä ö³ëêîì ðîç÷àâëåíî¿ ëþäèíè... Ç áîêó äâåðåé åìàëåâà, á³ëà ç ÷îðíèì, ç ÷³òêèìè ë³òåðàìè òàáëèöÿ: «Âåíåðîëîã³÷íèé êàá³íåò ä-ðà ². Êàöà»... ²íòåë³´åíò ñòî¿òü á³ëÿ òàáëè÷êè é òóïî äèâèòüñÿ âïåðåä... Òà ñàìà ñòàòèñòèêà ñòâåðäæóº áåçïåðå÷íî, ùî ñåðåä âàñ, ìóæ÷èíè-÷èòà÷³, êîëè âè ìåøêàíö³ ì³ñòà, á³ëüøà ïîëîâèíà çíàéîìà ç îñîáèñòîãî äîñâ³äó ç ïåðåæèâàííÿìè ìîãî ãåðîÿ... Âè íîðìàëüí³... Äóìêè, ùî ëåäâå âîðóøàòüñÿ ³ âèõîðåì ì÷àòü â ìîçêîâ³ ìîãî ãåðîÿ, òàêîæ ïðèðîäí³ é çðîçóì³ë³: â³í ñòð³ëÿºòüñÿ, ïîò³ì ëåæèòü ó òðóí³, äóæå êðàñèâ³é ñàì òåæ äóæå êðàñèâèé... ñòàðåíüêèé ïîïèê ðîç÷óëåíîãî âèãëÿäó, ðîç÷óëåíî ïðàâèòü ïàíàõèäó. Çâîðóøëèâî ïàõòèòü ëàäàí, ùî ëåãêèìè, áëàêèòíèìè õìàðêàìè ï³äí³ìàºòüñÿ ç êàäèëà, ÿêå òàê ñòðèìàíî é çíàìåííî ïîáðÿçêóº ïðè êîæí³ì çìàõîâ³. Çàïëàêàí³ ñòàð³ ïàïà é ìàìà, çàï-

147

Êàëüì³þñ

2 2005

ëàêàíå îáëè÷÷ÿ ¿¿... Ðàïòîì, ÿê ãîëîâà, â³äðóáàíà ñîêèðîþ, äóìêà âìèðàº â êîð÷àõ ñòðàæäàííÿ... ²íòåë³´åíò ³ç â³ä÷àºì õèòíóâ ãîëîâîþ ³ øâèäêî, ïîõèëèâøèñÿ, ï³øîâ âóëèöåþ... Ó ñâî¿é ê³ìíàò³ ²íòåë³´åíò, ëåæà÷è íà ë³æêó, çàõîâàâøè îáëè÷÷ÿ â ïîäóøêó, ïëà÷å... Åêðàí òåìí³øàº... Ïðîõîäÿòü äí³, òèæí³, ì³ñÿö³... «×àñ íàéêðàùèé ë³êàð». Äîêòîð Êàö òåæ íå ïîãàíèé äîêòîð... «Íà ïîìèëêàõ ìè â÷èìîñÿ». Ì³é ãåðîé, â³ä ïðèðîäè ìàâøè óõèë äî îáåðåæíîñòè, òàêîæ íàâ÷èâñÿ ïðîñòî¿ ìóäðîñòè: ïîïåðåäæóâàòè ëåãøå, í³æ ë³êóâàòè... Äí³, òèæí³ é ì³ñÿö³ ïðîéøëè îäíîìàí³òíî. Âäåíü ñîí íà ëåêö³ÿõ, âíî÷³, êîëè º ãðîø³, áåçñîííÿ â ÿê³éñü Ïåòðîâñüê³é ÷àéí³é. Ïåðåä ³ñïèòàìè çóáðÿ÷êà, öå âè ùå ïîáà÷èòå... À ä³â÷èíà?.. Àäæåæ âîíà áóëà êîõàíîþ íà âñå æèòòÿ! Áóëè ÷óòêè, ùî êðàñèâèé ñòóäåíò âèÿâèâ ñåáå ìåíø äåë³êàòíèì, í³æ ì³é ãåðîé (íå òàêèì éîëîïîì, ÿê êàçàâ ñàì êðàñèâèé), ³ òîìó íå ñòèäàâñÿ çóñòð³÷àòèñÿ ç íåþ áåçïîñåðåäíüî ï³ñëÿ òî¿ íî÷³, ùî âè ¿¿ ñïîñòåð³ãàëè. Ïðàâäà, â³í òåæ íå áóâ ó íàëåæí³é ì³ð³ îáåðåæíèé, ³ éîìó òåæ äîâåëîñÿ ïîáóâàòè íå ðàç ó äâåðÿõ ç åìàëåâîþ òàáëèöåþ, àëå â³í áóâ ðîçóìíèé ³, ÿê òîíêèé ñòðàòåã, ç ÿñóâàâ ä³â÷èí³, ÷îìó ñàìå ì³é ãåðîé òàê ðàïòîì çíèê... Â³í íå áðåõàâ. Â³í ò³ëüêè íå ñêàçàâ ¿é, ÷îãî â³í ñàì çàõîäèâ ó ö³ äâåð³... Òîìó øâèäêî éîìó âäàëîñÿ çàíÿòè â ¿¿ îáðàæåíîìó ñåðö³ òå ì³ñöå, ùî áóëî ïðèãîòîâàíå òàì äëÿ ìîãî ãåðîÿ. Êðàñèâèé ñòóäåíò íå áóâ éîëîïîì... Äàë³ ìåí³ íå õî÷åòüñÿ ðîçêàçóâàòè. Âñå öå, âðåøò³, íå ìàº ïðÿìîãî â³äíîøåííÿ äî êàðòèíè. Òà é ä³â÷èíè âæå, çäàºòüñÿ, íåìàº... Çàðàç ðåæèñåð ïîêàæå âàì ìîãî ãåðîÿ â òîé ìîìåíò, êîëè â³í íàïåðåäîäí³ çàê³í÷åííÿ ðîê³â íàâ÷àííÿ. ²íòåë³´åíò ãðèçå ãðàí³ò íàóêè ²íòåë³´åíòó ðîê³â 23. Âóñèêè. ²íòåë³´åíò ñèäèòü á³ëÿ ñòîëó â ñâî¿é ê³ìíàò³ é ñêàæåíî çóáðèòü. Íà ñòîë³ ëÿìïà é ñàìîâàð... ²íòåë³´åíò ïîòÿãíóâñÿ, ïîòåð ñîíí³ î÷³, ùî çëèïàþòüñÿ ìèìîõ³òü, ãëÿíóâ íà ãîäèííèêà é ïîõèòàâ ãîëîâîþ. Ïîìàöàâ ñàìîâàð ö³ëêîì õîëîäíèé. Íàëèâàº ñîá³ ÷àþ ç îäíîãî ÷àéíèêà, ÷àé ì³öíèé, ÷îðíèé, ÿê êàâà... Ï º. Çíîâó çóáðèòü. Âè ïðîáóâàëè êîëè íåáóäü æóâàòè âàòó? Ñïðîáóéòå... ¥ðàí³ò ³íîä³ áóâàº ïîä³áíèé äî âàòè... ²íòåë³´åíò ÷åñíî áîðåòüñÿ ³ç ñíîì... Á³æàòü ãîäèíè... Ñîí ïåðåìàãàº. Ãîëîâà êëîíèòüñÿ, ïåðåëÿêàíî ñêèäóºòüñÿ ³ çàðàç æå çíîâó êëîíèòüñÿ äîëó...

148

Êàëüì³þñ

2 2005

²íòåë³´åíò ï³äñòàâëÿº ñîá³ ï³ä ï³äáîð³ääÿ çàãîñòðåíîãî îë³âöÿ â³ñòðÿì äîãîðè. Çóáðèòü... Ñîí ïåðåìàãàº êîí÷å. Ãîëîâà õèëèòüñÿ, ï³äáîð³ääÿ íàêîëþºòüñÿ íà îë³âåöü. ²íòåë³´åíò ï³äñêàêóº, çíîâ ñ³äàº, ðîçãóáëåíî ïîòèðàº ï³äáîð³ääÿ. Ïîäóìàâ, äîãàäàâñÿ. Ïîâåðòàº îë³âöÿ â³ñòðÿì äîíèçó ³ îïèðàºòüñÿ ï³äáîð³ääÿì íà íåçàãîñòðåíèé ê³íåöü. Çóáðèòü... Ñòð³ëêè éäóòü ïî öèôåðáëÿòó ãîäèííèêà. Ñåêóíäíà ñòð³ëêà, îõîïëåíà ìåëàíõîë³éíèìè äîâ³÷íèìè êîð÷àìè, ìàëåíüêèìè ñêî êàìè ïëèãàº â îäíîìó íàïðÿìêîâ³ â³ä ðèñêè äî ðèñêè... Íà ðîçãîðíóò³é êíèç³ ñïîê³éíî ëåæèòü ãîëîâà ²íòåë³´åíòà. Â³í ñïèòü. Ïîðó÷ îë³âåöü ç â³äëàìàíèì ê³í÷èêîì... Åêðàí òåìí³øàº. Íà öåé ðàç íå íàäîâãî. Îñòàíí³ ³ñïèòè ìîãî ãåðîÿ ïðîéøëè ãàðàçä. Â íàñòóïí³é ñöåí³ â³í þðèñò, ëþäèíà ç âèùîþ îñâ³òîþ. Òîâàðèñüêà âå÷åðÿ ñòóäåíò³â, ùî çàê³í÷èëè. Âåñåëî é áàäüîðî. Íà âñüîìó ÿâíèé â³äáèòîê óðî÷èñòîñòè. Âñ³ òðîøêè âèïèâøè. ²íòåë³´åíò âñòàº ³ ïðîãîëîøóº: Äðóç³! Òîâàðèø³! Îáëè÷÷ÿ âñ³õ ïîâåðòàþòüñÿ äî íüîãî. Îáëè÷÷ÿ âåñåë³, çàçäàëåã³äü äî âñüîãî ñï³â÷óòëèâ³. ²íòåë³´åíò ñòî¿òü, óðî÷èñòî òðèìàþ÷è ïîâíîãî êåëåõà. Â³í ïðîäîâæóº: ß ïðîãîëîøóþ òîñò çà íàø âåëèêèé íàðîä! Æâàâ³ îïëåñêè, êðèêè... ²íòåë³´åíò âèñîêî ï³ä³éìàº êåëåõà é ùå óðî÷èñò³øå ïðîãîëîøóº: Òîâàðèø³! Íàðîä ÷åêàº íà íàñ! Âè, êîãî ÿ íàä³ëèâ çä³áí³ñòþ áà÷èòè âñ³ äóìêè é ïî÷óòòÿ ìîãî ãåðîÿ, ìîæåòå é çàðàç ïîäèâèòèñÿ íà òå, ùî çíàõîäèòüñÿ ïåðåä ìèñëåíèìè î÷èìà ìîãî ãåðîÿ... Ì³öíîþ ñò³íîþ ñòî¿òü íàðîä ³ æàä³áíî äèâèòüñÿ ïðÿìî â â³÷³. Íàðîä ç îïåðè (ç «Æèçíè çà öàðÿ»)... Âåñåëèé, óðî÷èñòèé, æâàâèé ñò³ë. Âñ³ âñòàëè, ï þòü, êðè÷àòü «óðà»... Åêðàí òåìí³øàº. Äîðîãîö³íí³ ðîêè þíîñòè ñê³í÷èëèñÿ. Äîðîãîö³íí³ ðîêè ö³ áóëè, ÿê âè áà÷èëè, ïðèñâÿ÷åí³ íàäáàííþ çíàíü, ïîòð³áíèõ äëÿ äàëüøî¿ ïïîäîòâîð÷î¿ ðîáîòè, äëÿ ñëóæ³ííÿ ð³äíîìó íàðîäîâ³ é â³ò÷èçí³. Ì³é ãåðîé ñòàâ äîñòîéíîþ êâ³òêîþ «êâ³òó íàö³¿» ¿¿

149

Êàëüì³þñ

2 2005

³íòåë³´åíö³¿. Â³í çàñëóæèâ öå ïðàâî. Âè ñâ³äêè âñüîãî éîãî æèòòÿ ìóñèòå ñòâåðäèòè öå. Íå áóäåòå æ âè çàïåðå÷óâàòè òå, ùî ÿ áóâ, äàâøè ãåðîºâ³ ìîºìó ³ì ÿ «²íòåë³´åíò» ïðàâèé àáñîëþòíî?!. À ïðîòå çàïåðå÷óéòå, êîëè çàâãîäíî. Ñïðàâà â³ä öüîãî íå ïîë³ïøàº... Íàä³ÿ, ùî ¿¿ êâ³òîì º ì³é ãåðîé, ÷åêàº íà íüîãî. Ïî÷èíàþ÷è ç íàñòóïíî¿ ÷àñòèíè, â³í áóäå ñëóæèòè ¿é...

ÄÎÇÐ²Ë²ÑÒÜ ²ÍÒÅË²¥ÅÍÒÀ ×ÀÑÒÈÍÀ ÒÐÅÒß

Íåâåëèêà ïðèâàòíà êîíòîðà. Ç ñóñ³äíüî¿ ê³ìíàòè âõîäèòü ²íòåë³´åíò. Ïîðó÷ ³ç íèì, òðèìàþ÷è éîãî çà òàë³þ é äîáðîäóøíî óñì³õàþ÷èñÿ, ³äå ïóçàòèé, ëèñèé ÷îëîâ³ê, ùî ñêèäàºòüñÿ òðîøêè íà ñòàðîîáðÿäöÿ ³ ìàº âèãëÿä õàçÿéñüêèé. ×îëîâ³ê ï³äâîäèòü ²íòåë³´åíòà äî âåëèêîãî ñòîëó, äå ïðàöþº çîâñ³ì âèñîõëèé, àëå äóæå áàäüîðèé ³ æâàâèé ä³äîê ó âåëèêèõ çàë³çíèõ îêóëÿðàõ íà ê³í÷èêó ãîñòðåíüêîãî íîñèêà. Ïóçàòèé ÷îëîâ³ê çíàéîìèòü ²íòåë³´åíòà ç âèñîõëèì ä³äêîì: Âëàñíèé àäâîêàò òîðãîâîãî äîìó «Ñàâà ªðåì³ºâè÷ Ñòîëºòîâ». Ä³äîê ëþá ÿçíî ïîñì³õàºòüñÿ, ñàäîâèòü ²íòåë³´åíòà á³ëÿ ñòîëó. Ïî÷èíàºòüñÿ áàëà÷êà... Îäðàçó ÿ ïåðåäáà÷àþ çàïåðå÷åííÿ à îñîáëèâî êîëè çãàäàþ, ùî ìè æèâåìî â ñîö³ÿë³ñòè÷í³é äåðæàâ³: ñâ³äîìèé ÷èòà÷ çàðàç æå çàïèòàº, ïðè ÷îìó òóò, ìîâëÿâ, íàðîä, ùî éîìó, ÿê ÿ îá³öÿâ, áóäå ÷åñíî ñëóæèòè ì³é ãåðîé? Öå, òîâàðèøó-÷èòà÷ó, äîâîäèòü ëèøå â³äñóòí³ñòü ó âàñ ãíó÷êîñòè ñïðèéìàííÿ, íàÿâí³ñòü äîãìàòè÷íî¿ ïðîñòîë³í³éíîñòè, ùî, çâè÷àéíî, º ðåçóëüòàò âèõîâàâ÷î¿ ïîë³òèêè òî¿ êëÿñè, ùî º ó íàñ õàçÿ¿íîì. Öÿ êëÿñà çàâæäè â³äçíà÷àëàñÿ â³äñóòí³ñòþ ãíó÷êîñòè ñïðèéìàííÿ, ùî ÷àñòî ïðèçâîäèëî äî çàéâî¿, íà ³íòåë³´åíòíèé ïîãëÿä, ïðîñòîë³í³éíîñòè, ùî ïåðåõîäèëà ³íîä³ â íåòàêòîâí³ñòü. Çãàäàéòå ïîâåä³íêó ö³º¿ êëÿñè õî÷ áè äåñÿòü ðîê³â òîìó äóæå íåòàêòîâíà ïîâåä³íêà, íåêîðåêòíà. Íàïðèê³íö³ ö³º¿ ÷àñòèíè âè ñàì³ ¿¿ ïîáà÷èòå... Íå áóäüòå æ íåêîðåêòí³ é âè. Òðåáà â÷èòèñÿ â ºâðîïåéö³â, äå ³ ñîö³ÿë³ñòè, ÿê â³äîìî, º, ïåðø çà âñå, äæåíòëìåíè... Òîðãîâëÿ ³ñíóº äëÿ áëàãà äåðæàâè, à çíà÷èòü ³ äëÿ áëàãà íàðîäó. Ñàâà ªðåì³ºâè÷ Ñòîëºòîâ òàêîæ ñëóãà íàðîäó, ÿê ³ ì³é ãåðîé, ùî ñëóæèòü ó íüîãî... Âðåøò³, òîâàðèøó-÷èòà÷ó, áóòòÿ âèçíà÷àº ñâ³äîì³ñòü... («êàê ãîâîðÿò íåêîòîðûå» òàê ïî÷àâ ñâîþ ïðîìîâó îäèí

150

Êàëüì³þñ

2 2005

ïðîìîâåöü). Ñïîä³âàþñÿ, ùî çàïåðå÷óâàòè ìåí³ âè òåïåð íå áóäåòå... ß í³êîëè íå áðåøó ³, äîáðå çíàþ÷è êàðòèíó, çàâæäè ìîæó ñêàçàòè íàïåðåä ö³ëêîì ïðàâèëüíî òå, ùî ðîáèòèìå ì³é ãåðîé. Çàðàç, íàïðèêëàä, ì³é ãåðîé øâèäêî ï³äå ... âãîðó ïî ñõ³äöÿõ óñï³õó Ó õàçÿ¿íà âå÷³ð. Îáñòàíîâêà òèïîâà. Ïîçîëîòà ïîâñþäè, äå ìîæíà. Êîíöåðòîâèé ðîÿëü. Ó ðîÿëÿ òàïåðøà. Ôàðáîâàíà äîë³âêà ³ç ñë³äàìè ïîëîòíÿíèõ äîð³æîê, ùî ¿õ çíÿòî ðàäè óðî÷èñòîãî äíÿ ðàçîì ç ìåáëüîâèìè ÷åõëàìè... Áàãàöüêî ãîñòåé. Øóìíî é áåçòîëêîâî. Õàçÿ¿í ó äîâãîïîëîìó ñóðäóò³ âàæíî ñèäèòü ñåðåä îäíîòèïíèõ ìóæ÷èí. Õàçÿéêà â áëèñêó÷³é øîâêîâ³é ñóêí³, îáâ³øàíà íàäòîþ ê³ëüê³ñòþ äîðîãîö³ííîñòåé, ðîçïëèâëà é íåïîðóøíà, ÿê Áóääà, ñèäèòü ñåðåä îäíîòèïíèõ æ³íîê. Õàçÿéñüêà äî÷êà, áåçáàðâíà, àëå êîêåòëèâà, ìàí³ðèòüñÿ, ìàí³æèòüñÿ, áàëàêàþ÷è ç ãðóïîþ ìîëîäèõ ëþäåé. Òèï öèõ ìîëîäèõ ÷îëîâ³ê³â âèçíà÷àºòüñÿ ñëîâîì «ñàâðàñ»* ß òî÷íî íå çíàþ, ùî ñàìå çíà÷èòü öå ñëîâî, àëå â óæèòêó éîãî â³äíîñíî ëþäèíè âîíî çàçíà÷àº, ïåðø çà âñå, êóïåöüêîãî ñèíêà, à ïîò³ì ùîñü ïîä³áíå äî îáîëòóñà. Ïðîòå, ùî ñàìå çíà÷èòü ñëîâî «îáîëòóñ»**, ÿ òåæ íå çíàþ... Çðîçóì³ºòå... Ìîëîäü ÷èííî òàíöþº âàëüñ. Ñâàâîëÿòü íà çàêîííèõ çàñàäàõ ëèøå äèðè´åíò òàíö³â òà ùå äâà-òðè êàâàëåðè, òðîøêè íàäòî âåñåë³. Äèðè´åíò íàéá³ëüø âåëèêîñâ³òñüêèé þíàê ç óñ³õ ñàâðàñ³â. Ñâàâ³ëëÿì, âëàñíå êàæó÷è, éîãî ïîâåä³íêè íàçâàòè íå ìîæíà. Ïðàâäà, â³í ãàëàñóº íà âñþ ãëîòêó, àëå æ ïî-ôðàíöóçüêè, ç ïðîíîíñîì, ùî ñòâåðäæóº äîñòîõâàëüíó â³ðí³ñòü éîãî ñâî¿é íàö³îíàëüíîñò³. Â³í ðîçêóéîâäæåíèé ³ ñï³òí³ëèé, àëå æ ñïðîáóéòå âè ñàì³ õî÷ ðàç ïîáóòè äèðè´åíòîì òàíö³â... Êàâàëåðè ò³ëüêè ³ãðèâ³: âîíè ïðèòîïòóþòü çàêàáëóêàìè, êðóòÿòü ñâî¿õ äàì ³ç øâèäê³ñòþ äçè´è, àáî, â áàæàíí³ ðîçâàæèòè ãðîìàäó, äîðå÷íî ðîáëÿòü âèãëÿä, í³áèòî ïàäàþòü, àáî ï³äñòàâëÿþòü íîãó ³íøèì êàâàëåðàì... Âñå ìîëîäî, âåñåëî é áàäüîðî... ²íòåë³´åíò ³ç çàäîâîëåííÿì òàíöþº ç ÿêîþñü ãàðíåíüêîþ ïàííî÷êîþ. Õàçÿéñüêà äî÷êà, îáìàõóþ÷èñÿ ñòðóñåâèì â³ÿëîì, íåïîì³òíî ñòåæèòü. * Ãóëüòÿé, ãóëüâ³ñà (ðîñ.). Ðåä. ** Ëåäàùî (ðîñ.). Ðåä.

151

Êàëüì³þñ

2 2005

Äèâ³òüñÿ óâàæíî! Â áåçáàðâíèõ î÷àõ ¿¿ ïîì³òíèé âîãîíü. Öåé âîãîíü çàïàëåíèé ïî÷óòòÿì â³÷íèì, ÿê ñâ³ò, ÿê êîõàííÿ. Æ³íî÷³ ðåâíîù³! Íàéíåáåçïå÷í³øå ì³ñöå â êàì ÿíèõ ìóðàõ, ùî â íèõ çàìêíåíå æ³íî÷å ñåðöå... Äàë³ ùå äîâåäåòüñÿ ïîâåðíóòèñÿ äî öüîãî. Õàçÿéñüêà äî÷êà ïîêëèêàëà ²íòåë³´åíòà. ²íòåë³´åíò ïîñï³øíî, õî÷ ³ ç ÿâíèì æàëåì, ïîêèíóâ ïàííî÷êó é ï³ä³éøîâ äî äî÷êè. Â³í ìèëî çàëèöÿºòüñÿ, âîíà ìèëî êîêåòóº. Ç-çà â³ÿëà âîíà îáñòð³ëþº éîãî ïîãëÿäàìè, ùî â íèõ äîãàäëèâèé ãëÿäà÷ ìóñèòü ïîì³òèòè ëóêàâñòâî é ïðèâàáëèâèé âîãîíü. Ì³é ãåðîé äîñèòü äîãàäëèâèé... Íåâäàëèé äîñâ³ä ç ä³â÷èíîþ â ïîïåðåäí³é ÷àñòèí³ ïîñëóæèâ éîìó íà êîðèñòü, äîçâîëèâøè çíà÷íî ïîøèðèòè ìåæ³ äîñâ³ä³â âäàëèõ... Âñå äî êðàùîãî â ö³ì íàéêðàù³ì ³ç ñâ³ò³â... Â ê³ìíàò³ äëÿ ïàë³ííÿ ìóæ÷èíè ïàëÿòü, ç³áðàâøèñÿ ãðóïàìè. Æâàâ³ áàëà÷êè. Â ê³ëüêîõ ãðóïàõ ãîâîðèòü õòîíåáóäü îäèí ïîíèæåíèì ãîëîñîì, ðåøòà óâàæíî ïðèñëóõàþòüñÿ. Äîñëóõàâøè äî ê³íöÿ, âñ³ ³ðæóòü. Íå çãàäóþ, â ÿêîãî ïèñüìåííèêà çàïàì ÿòàâ ÿ óðèâîê ç ÿêîãîñü, î÷åâèäíî îäåñüêîãî, îïîâ³äàííÿ: «... Íó, îí çàõîäèò â àïòåêó. ×òî ìîæåò áûòü íóæíî ìîëîäîìó ÷åëîâåêó â àïòåêå, ÿ âàñ ñïðàøèâàþ. Íó, êîíå÷íî, àñïèðèí...» ×îãî ìîæóòü ³ðæàòè ìîëîä³ ÷îëîâ³êè, ÿ âàñ çàïèòóþ. Íó, çâè÷àéíî, íå â³ä àñï³ðèíó... ²íòåë³´åíò çàìèñëèâñÿ. Áàéäóæå âèñëóõàâ ÿêîãîñü ôðàíòà, ùî ï³ä³éøîâ äî íüîãî ç ÷èìîñü, ìàáóòü, äóæå âåñåëèì. Ôðàíò îáðàçèâñÿ ³ â³ä³éøîâ. ²íòåë³´åíò äóìàº... ² çíîâó âè áà÷èòå éîãî äóìêè. Ñåðéîçí³, çíà÷í³ äóìêè. Îêðåì³ ìîìåíòè ñüîãîäí³øí³ é ìèíóë³, éîãî çóñòð³÷³â ç õàçÿéñüêîþ äî÷êîþ ÿâíî ñâ³ä÷àòü ¿¿ áåçïåðå÷íó äî íüîãî ñèìïàò³þ... Ì³é ãåðîé óæå äîðîñëèé ìóæ÷èíà. Â³í çíàº, ùî îäðóæåííÿ ä³ëî âåëèêå é ñâÿòå... Ì³é ãåðîé âæå äîðîñëèé, ñåðéîçíèé ìóæ÷èíà. Â³í òàê ñàìî äîáðå çíàº, ùî ï ÿòäåñÿò òèñÿ÷ íà âóëèö³ íå âàëÿþòüñÿ... Â³í ç òàêîþ ð³øó÷³ñòþ øïóðíóâ íåäîêóðîê äîëó, ùî âè âæå ïåðåäáà÷àºòå íàñòóïíèé êàäð. Â äîìàøí³ì êàá³íåò³ «ñàì» ñèäèòü çà ñòîëîì. Âõîäèòü ²íòåë³´åíò. Ôðàê. «Ñàì» çðîçóì³ëî ï³äáèðàº ãóáè é ï³äâîäèòü áðîâè. ²íòåë³´åíò ÿêíàéïîâàæí³øå âêëîíÿºòüñÿ... Äåêëÿðàö³ÿ «Ñàì» íå â³äìîâëÿº, àëå é íå ïîãîäæóºòüñÿ. Ðîçäèâëÿºòüñÿ ²íòåë³´åíòà, íàï³âïîñì³õàþ÷èñÿ. Â ðîçäóì³ âèïèíàº íèæíþ ãóáó. Áàðàáàíèòü êîðîòåíüêèìè ïàëüöÿìè ïî ñòîëó. Êîãîñü êëè÷å...

152

Êàëüì³þñ

2 2005

Â ê³ìíàòó âïëèâàº «ñàìà»... ²íòåë³´åíò ùå ðàç ÿêíàéïîâàæí³øå âêëîíÿºòüñÿ, ï³äõîäèòü äî ðó÷êè. «Ñàì» ñïîâ³ùàº ïðî íîâèíó äðóæèíó. «Ñàìà», íå çì³íþþ÷è âèðàçó çàïëèâëîãî îáëè÷÷ÿ, ïî÷èíàº øâèäêî ìîðãàòè î÷èìà. Ç î÷åé ïî ðîçëîãèõ ùîêàõ ïîêîòèëèñÿ äð³áíåíüê³ ñëüîçè... Âè íå áóäåòå, ñïîä³âàþñÿ, âèìàãàòè â³ä ìåíå íîâîãî ðîç÷óëåííÿ ïðè òàê³é ïðîÿâ³ ñâÿòî¿ ìàò³ðíüî¿ ëþáîâè: ÿ äîñèòü ðîç÷óëþâàâñÿ ç ïðèâîäó öüîãî íà ïî÷àòêó ïåðøî¿ ÷àñòèíè... Ö³ëêîì äîñèòü! À ïðîòå âèäîâèñüêî, çâè÷àéíî, çâîðóøëèâå... «Ñàì» áàéäóæå ìàõíóâ ðóêîþ íà äðóæèíó. Çíîâó îáì³ðêîâóº, çíîâó îãëÿäàº ²íòåë³´åíòà ç ãîëîâè äî í³ã. ²íòåë³´åíò çëåãêà çäâèãóº ïëå÷³ ³ òàêîæ íåïîì³òíî îãëÿäàº ñåáå. «Ñàì» ãîâîðèòü â ðîçäóì³: «Õëîïåöü í³÷îãî... Õëþñòóâàòèé ò³ëüêè òðîøêè...». Ñëîâî «õëþñòóâàòèé» ïîõîäèòü â³ä ñëîâà «õëþñò» ³ ìàº äóæå ñêëàäíå çíà÷åííÿ: õóäîðëÿâèé, ñëàáêèé, ìèðøàâèé, àëå æ ó òîé ÷àñ «ëîâêà÷», çëîä³éêóâàòèé, áðåõóíåöü ³ ò. ³í... çíà÷åííÿ â óñÿê³ì ðàç³ íå äóæå ïðèºìíå. Øàíîâíèé õàçÿ¿í ìîãî ãåðîÿ ëþäèíà ñòàðà, ëþäèíà òèõ ÷àñ³â, êîëè îäíàêîâî ö³íóâàëèñÿ öíîòè ô³çè÷í³ é öíîòè âèñîêî ³íòåëåêòóàëüí³. Ñàì â³í, íàïðèêëàä, â ñâî¿é þíîñò³ îäíàêîâî óñï³øíî áðàâ ó÷àñòü â «ñò³íêàõ», ïðàöþþ÷è êóëàêàìè, à òàêîæ ïðîêâ³òàâ ó êðàìíèö³ ñâîãî õàçÿ¿íà, ùî âîíà çà ê³ëüêà ðîê³â ñòàëà ö³ëêîì çíåíàöüêà éîãî âëàñíîþ. Îòæå íå òðåáà áóòè â ïðåòåíñ³¿, êîëè âèøóêàíà ïîñòàòü ìîãî ãåðîÿ, éîãî òîíêà òàë³ÿ, âóçåíüê³ ïëå÷³ ³ â äåÿê³é ì³ð³ çàïàë³ ãðóäè, ùî íàáëèæàþòüñÿ äî òèïó, òàê çâàíîãî, ÷îìóñü, «êóð÷à÷îãî», êîëè âñÿ îöÿ âèøóêàí³ñòü ìîãî ãåðîÿ, ïðÿìèé íàñë³äîê âèõîâàííÿ í³æíîãî é äåë³êàòíîãî, âèñîêîøàíîâíèé Ñàâà ªðåì³éîâè÷ ³ìåíóº òðîøêè ïðåçèðëèâèì òåðì³íîì «õëþñòóâàòîñòè»... Ïðàâäà, ç áîêó ³íòåëåêòóàëüíîãî, âæèâàþ÷è öüîãî òåðì³íà, Ñàâà ªðåì³éîâè÷, çâè÷àéíî, ðîáèòü ìîéîìó ãåðîºâ³ êîìïë³ìåíòà, íå çîâñ³ì íåçàñëóãîâàíîãî... «Ñàìà» ç äåðåâ ÿíîþ ô³ç³îíîì³ºþ øâèäêî ìîðãàº î÷èìà é ïëà÷å äð³áíèìè ñëüîçàìè... ²íòåë³´åíòîâ³ òðîøêè í³ÿêîâî. Â³í íàìàãàºòüñÿ çàõîâàòè í³ÿêîâ³ñòü, ñïðèéíÿòè õàçÿéñüêó çàÿâó, ÿê ìèëèé æàðò. Ïðèìóøåíî ïîñì³õàºòüñÿ. «Ñàì», íå äèâëÿ÷èñÿ íà íüîãî, ïîñèëàº äðóæèíó çà äî÷êîþ. Äðóæèíà, ïëà÷ó÷è, âèïëèâàº. «Ñàì» íå äèâèòüñÿ íà ²íòåë³´åíòà. Â³äêèíóâñÿ â ôîòåë³, ñêëàâ ðóêè íà æèâîò³ é äèâèòüñÿ íà êàëàìàð. ²íòåë³´åíò ïî÷óâàº

153

Êàëüì³þñ

2 2005

ñåáå ïîãàíî. Ïåðåñòóïàº ç íîãè íà íîãó... Ðàïòîì îæèâ, çðîáèâ ñòóðáîâàíå îáëè÷÷ÿ. Âõîäèòü ìàìàøà ç äî÷êîþ. «Ñàì» ñóâîðî ñïîâ³ùàº äî÷êó ïðî òå, ùî òðàïèëîñÿ... Äî÷êà ñòóðáîâàíà, çðàä³ëà; ñîðîìëèâî äèâèòüñÿ äîëó. «Ñàì» óñì³õíóâñÿ, ñòóêíóâ äîëîíåþ ïî ñòîëó... Ðîäèòåëüñüêå áëàãîñëîâ³ííÿ Ìîëîä³ íàâêîë³øêàõ. «Ñàì» ³ «ñàìà» áëàãîñëîâëÿþòü ¿õ ³êîíîþ... Åêðàí òåìí³øàº... Öåðåìîí³ÿë öåé â³äîìèé ³ òîìó íåö³êàâèé. À êîëè êîìóíåáóäü ³ íåâ³äîìèé, òî öå é íå ïîòð³áíî: ðåë³ã³éíèé çàáîáîí... Äî ðå÷³ ÷è ðåë³ã³éíèé ì³é ãåðîé? Áàãàöüêî ðàç³â ïðîäèâèâøèñÿ êàðòèíó ñïî÷àòêó äî ê³íöÿ, íå çìîæó âàì â³äïîâ³ñòè ïîçèòèâíî. Çâè÷àéíî, â äàí³ì ðàç³ íå ì³ã æå â³í ðîçãðàâàòè äîí Ê³õîòà, õî÷ áè â³í íàâ³òü ³ íå ðåë³ã³éíèé: àäæåæ îäðóæåííÿ ä³ëî âåëèêå é ñâÿòå, ÿê âè ïàì ÿòàºòå, à äîí Ê³õîò áîæåâ³ëüíèé... Ì³é ãåðîé æåíèòüñÿ. Âõîäèòü äî ñòàíó, ùî º ñâÿùåíí³øèì îáîâ ÿçêîì êîæíîãî ÷åñíîãî ãðîìàäÿíèíà. Áî ñòîâï äåðæàâè ñ³ì ÿ. Ñïàäêîâà òîíê³ñòü ³ êóëüòóðí³ñòü ³ íàäáàíèé æèòòüîâèé äîñâ³ä ìîãî ãåðîÿ ç³ëëþòüñÿ â ïðåêðàñí³é ãàðìîí³¿ ç íåçàéìàíîþ ÷èñòîòîþ ³ ñïàäêîâèì ì³öíèì çäîðîâ ÿì îáðàíèö³ éîãî ñåðöÿ... Çäàºòüñÿ, òðåáà áóëî á ïîêðè÷àòè «óðà». Ïîêðè÷³òü, äîðîãèé ÷èòà÷ó... Ñåðåä ÿñíîãî äíÿ... ²íòåë³´åíò, ðàä³ñíèé ³ áàäüîðèé, øâèäêî âõîäèòü â ïåðåäíþ. Äîñèòü íåñêðîìíî ïðèëàñêàâ ïîêî¿âêó, ùî â³äêðèëà éîìó äâåð³. Ðàïòîì â³äñêî÷èâ... Í³æíî ö³ëóº äðóæèíó, ùî âèéøëà íàçóñòð³÷, ³ ïî÷èíàº âåñåëî é æâàâî ðîçêàçóâàòè. Ðîçêàç ïðîäîâæóºòüñÿ â ê³ìíàò³ íà êàíàïö³. ²íòåë³´åíò âåñåëî æåñòèêóëþº. Êîëè ìè ðîçïîâ³äàºìî ïðî ïðèºìí³ ðå÷³, ìè, çâè÷àéíî, ëþáèìî ðîçïîâ³äàòè äîêëàäíî é äîâãî... Öå çðîçóì³ëî. Ïðîòå, êîëè ìè ðîçïîâ³äàºìî ïðî ñâî¿ íåïðèºìíîñò³ òà ñòðàæäàííÿ, ìè çâè÷àéíî ðîçïîâ³äàºìî äîêëàäíî é äîâãî... Öå òåæ çðîçóì³ëî. Òàê îñü ñóòü ðîçïîâ³ä³ ìîãî ãåðîÿ òàêà: Äóæå ïîâàæíèé ãåíåðàë ìèëîñòèâî çäîðîâêàºòüñÿ ç ²íòåë³´åíòîì. Òå ñàìå ðîáèòü äóæå ïîâàæíà äàìà. ²íòåë³´åíò ÿêíàéïîâàæí³øå ïðèêëàäóºòüñÿ äî ¿¿ ðó÷êè. Òå ñàìå ðîáèòü äóæå ïîâàæíèé öèâ³ëüíèé ³ç ñòð³÷êîþ ï³ä ñóðäóòîì.

154

Êàëüì³þñ

2 2005

Òå ñàìå ðîáëÿòü ÿê³ñü òî æèâ³ ìîù³, ïî äåÿêèõ îçíàêàõ æ³íî÷î¿ ñòàò³. Ìîù³, î÷åâèäíî, íàäçâè÷àéíî¿ ïîâàæíîñòè. Ìîù³ ìèëîñòèâî êèâàþòü òðÿñó÷îþ ãîëîâîþ. ²íòåë³´åíò áëàãîãîâ³éíî ïðèêëàäàºòüñÿ äî ðó÷êè. ×èòà÷ó, ïîäèâ³òüñÿ óâàæíî íà öèõ ëþäåé, íà îöèõ áåçïåðå÷íî äåðæàâíèõ ìóæ³â ³ äåðæàâíèõ æîí. Â³ä ¿õíüî¿ âîë³ çàëåæèòü äîëÿ ì³ëüéîí³â ïðîñòèõ ñìåðòíèõ, äîëÿ íàðîäó, òîãî ñàìîãî, ùî éîãî îáñëóãîâóâàòè âèáðàâ ñâî¿ì óä³ëîì ì³é ãåðîé... Ïðèºäíàéìîñÿ äî ÷èñòî¿ é òàêî¿ íàÿâíî¿ ðàäîñòè ìîéîãî ãåðîÿ... ²íòåë³´åíò ç ðàä³ñíîþ æåñòèêóëÿö³ºþ ðîçïîâ³äàº. Äðóæèíà æàä³áíî âóõàìè, î÷èìà, âñ³ºþ ³ñòîòîþ ñëóõàº... ²íòåë³´åíò, óðî÷èñòî ïîêàçóþ÷è íà ñåáå, ãîâîðèòü: «Ñåêðåòàð ãðîìàäè õðèñòèÿíñüêîãî ñïàñ³ííÿ ïàäøèõ æåíùèí». Íà åêðàí³ ùå ðàç ïðîìàéíóëè ãåíåðàë, äàìà, öèâ³ëüíèé, ìîù³... Äðóæèíà ïðèñòðàñíî, ç çàïàëîì îá³éìàº ñóïðóãà... Á³äí³ ä³â÷àòà, ùî ç³éøëè ³ç øëÿõó ³ñòèíè, ùî ïîïàëè íà øëÿõè ðîçïóñòè, çàâäÿêè âëàñí³é ñëàáêîñò³ òà íåñò³éêîñò³... Á³äí³ ä³âèö³ ç Ïåòðîâñüêî³ ÷àéíî¿. Ì³é áëàãîðîäíèé ãåðîé íå ïàì ÿòàº çëà, ùî îäíà ç âàñ éîìó ñïðè÷èíèëà... Â³í ñåêðåòàð õðèñòèÿíñüêî¿ ãðîìàäè, â³í íåçëîáèâèé, ÿê ÿãíÿòêî. Â³í â³äêðèâàº âàì óñ³ì øëÿõ äî ñïàñ³ííÿ... ²ä³òü äî íüîãî, ³ â³í ç âàñ âèáåðå ñàìèõ äîñòîéíèõ, â³í ïîçíàéîìèòüñÿ ³ç âàìè, óçíàº, âì³ñòèòü äî ïðèòóëêà, äå âè áóäåòå æèòè ÿê Õðèñòîâ³ íàðå÷åí³: ïðàöþâàòè, ìîëèòèñÿ, óìåðòâëÿòè ò³ëî é çíîâó ïðàöþâàòè. Òàêèì ÷èíîì âè ñïîêóòóºòå ïåðåä Áîãîì ñâî¿ ãð³õè, à ïåðåä ñóñï³ëüñòâîì òó øêîäó, ùî éîìó ñïðè÷èíèëà âàøà íå÷åñòèâà ïîâåä³íêà... Ì³é ãåðîé áóäå ÷àñòåíüêî çàâ³òóâàòè äî âàñ... Íàéá³ëüøå ñòàðàííî óìåðòâëÿéòå ò³ëî... Â³í äîïîìîæå âàì. ... ãð³ì! Íà åêðàí³ æèâ³ ëÿëüêè. Ì³øîê, îäÿãíåíèé ó ôðàê ³ç íàïèñîì íà ïóç³ 1.000.000.000, ç í³æêàìè, ðó÷êàìè é ãîëîâîþ â í³ìåöüê³é êàñö³, ñèëüíî íàñ³äàº íà äâ³ äðóãèõ òàêèõ ñàìèõ ëÿëüêè: ôðàíöóçüêó ç ï³âíåì ³ àíãë³éñüêó â öèë³íäð³ ç³ ñìóãàñòîþ àíãë³éñüêîþ ñòð³÷êîþ... Ó â³ääàëåíí³ ñòî¿òü ùå îäíà ëÿëüêà... Í³ìåöüêà ëÿëüêà ïðèìóøóº õóä³òè îáèäâ³ ëÿëüêè. Ñàìà âîíà ïðè öüîìó ïóõíå. Êð³ì òîãî, íóë³ ç ïóç ôðàíöóçüêî¿ é àíãë³éñüêî¿ ëÿëüîê â³äïàäàþòü ³ ÷óäåñíèì ÷èíîì ïåðåë³òàþòü íà æèâ³ò ëÿëüêè í³ìåöüêî¿... Äâ³ ëÿëüêè ò³êàþòü. Í³ìåöüêà ñòî¿òü, ïðèéíÿâøè äóæå óðî÷èñòó ïîçó... Ëÿëüêè ïîâåðòàþòüñÿ, òÿãíó÷è çà ñîáîþ ÿêèéñü äóæå õèòðèé ìåõàí³çì: êîë³ùàòêà, âàæ³ëüöÿ,

155

Êàëüì³þñ

2 2005

íèòî÷êè, äðîòèêè. Ìåõàí³çì âñòàíîâëþºòüñÿ ïîñåðåäèí³. Íà íüîìó íàïèñ: «äèïëîìàò³ÿ». Ëÿëüêè òàñêàþòü äî íüîãî òó ëÿëüêó, ùî ñòîÿëà îñòîðîíü. Öå Ìèêîëà II. Äî ðóê, í³ã ³ ãîëîâè éîãî ïðèâ ÿçóºòüñÿ íèòî÷êè â³ä ìåõàí³çìó. Ï³ñëÿ öüîãî ôðàíöóçüêà é í³ìåöüêà ëÿëüêè ïî÷èíàþòü íàòèñêóâàòè íà âàæ³ëüêè é ïîâåðòàòè êîëåñà... Ëÿëüêà Ìèêîëè II îæèâàº. Ïîâåðòàºòüñÿ äî í³ìåöüêî¿ ëÿëüêè, ðîáèòü ëþòå îáëè÷÷ÿ, ðîçìàõóº ñåðäèòî ðóêàìè, øèðîêî ðîççÿâëÿº ðîòà é ëîïî÷å... Ãðà â ëÿëüêè ñê³í÷èëàñÿ!.. Äàë³ çíîâó æèòòÿ... Ïî ëþäí³é âóëèö³ âåëèêîãî ì³ñòà ëåòÿòü õëîï÷èêè-ãàçåòÿð³. Ëèñòêè øâèäêî ðîçõîäÿòüñÿ ïî ðóêàõ. Âñÿ âóëèöÿ ðÿá³º á³ëèìè ïëÿìàìè. Õëîï÷èêè êðè÷àòü íåñàìîâèòî... Îäíå ñëîâî. Îäíå äîâæåëåçíå, ïëèñêîâàòå, áðÿçê³òíå, òóïå é ïðîíèçëèâå ñëîâî: «ìîá³ë³çàö³ÿ». Ìîá³ë³çàö³ÿ!.. Â³éíà!.. Çàÿäëèé ô³íàíñèñò ïîòèðàº ðóêè. Õîðîáðèé ãåíåðàë ìîëîäöåì âèïðÿìèâñÿ. Ñïðèòíèé ñïåêóëÿíò ç çàõîïëåííÿì ëóñêàº ïàëüöÿìè... Â³éíà!.. Ðîá³òíèê, ñóòóëèé â³ä ðîáîòè, ùå á³ëüøå çãîðáèâñÿ. Ìóæèêè, ä³ä ³ áàáà, îòóï³ë³ â³ä ãîðÿ, äèâëÿòüñÿ óñë³ä ñèíó. Ñèí ï ÿíèé, ç ðîçïà÷ëèâèì îáëè÷÷ÿì, õèòàºòüñÿ, ñï³âàº... Â³éíà!!! ²íòåë³´åíò ó «ãðîìàä³» ãîâîðèòü ïàòð³îòè÷íó ïðîìîâó. Éîìó ìèëîñòèâî ïëåùóòü... ²íòåë³´åíò âäîìà, íàñòðîºíèé çîâñ³ì íåïàòð³îòè÷íî. Ïðèãí³÷åíèé, ³ äðóæèíà ïðèãí³÷åíà íå ìåíøå... Ìîá³ë³çàö³ÿ, äîðîãèé ÷èòà÷ó... Ìîá³ë³çàö³ÿ... Íàâ÷àííÿ ñïàñ³ííþ îò÷èçíè Ïîëå. Ãðóïà ñîëäàò³â ³ â÷èòåë³â. Ïî êîìàíä³: «Íà ðó-êó!» øåðåíãà ñîëäàò³â áåðå íàïåðåâ³ñ. Âçâîäíèé ïðîõîäèòü óçäîâæ ðÿäó áàãíåò³â. Îäèí ç íèõ äðèæèòü ³ ïàäàº. Âçâîäíèé øòîâõíóâ éîãî âãîðó. Çâè÷àéíî, öå áàãíåò ìîãî äîðîãîãî ãåðîÿ. Âè æ í³ òðîøêè íå çäèâîâàí³, ì³é ÷èòà÷ó... À âçàãàë³ ñóìíà öå ³ñòîð³ÿ... ²íòåë³´åíò íàïðóæóºòüñÿ. Óòðèìàòè ´âèíò³âêó íå ìàº ñèë.

156

Êàëüì³þñ

2 2005

Òà é çâ³äêè æ ¿ì âçÿòèñÿ? Âçâîäíèé äåÿêèé ÷àñ äèâèòüñÿ. Áàãàòîçì³ñòîâíå ìîâ÷àííÿ. Ïëþíóâ ³ ï³øîâ äàë³... Â³í òåæ ïðàâèé... Ïðèâ ÿçàíå êàíàòîì âèñèòü ñîëîì ÿíå îïóäàëî. Öå îïóäàëî º îáðàç í³ìöÿ, âîðîãà é ëþäèíè. Âîíî ñëóæèòü äëÿ íàâ÷àííÿ áàãíåòîâèì «ïðèéîìàì». Ïî êîìàíä³ âçâîäíîãî ñîëäàòè ïî ÷åðç³ ç ´âèíò³âêàìè íàïåðåâ³ñ á³æàòü äî îïóäàëà. Ïðîá³ãàþòü îäíà çà îäíîþ ñîëäàòñüê³ ô³ç³îíîì³¿ ç øèðîêî ðîççÿâëåíèìè ðîòàìè. Ðîòè êðè÷àòü: «Ó-ð-ð-ð-ð-ð-à!» Ï³äá³ãøè äî îïóäàëà, ñîëäàòè âñòðîìëÿþòü ó íüîãî áàãíåòè. Öå îïóäàëî º îáðàç í³ìöÿ, âîðîãà é ëþäèíè. Âàì, ì³é äîðîãèé ÷èòà÷ó, ÷è äîâîäèëîñÿ êîëèñü âñòðîìëÿòè áàãíåòà â æèâó ëþäèíó?.. ß, àâòîð ³ âàø äðóã (çãàäàéòå ïåðåäìîâó), ÿ íå áóäó âàì çàðàç ïîÿñíþâàòè, ÿê öå ðîáèòüñÿ ³ ÿê³ ïî÷óòòÿ ïðè öüîìó ïåðåæèâàº òîé, õòî âñòðîìëÿº (³ òîé, â êîãî âñòðîìëÿþòü). ß â³äìîâëÿþñÿ â³ä ðîë³ òëóìà÷à íà ïåâíèé ÷àñ. Àäæåæ áî ÿ æèâà ëþäèíà... Òà, âðåøò³, ñò³éòå, öå æ ò³ëüêè îïóäàëî... ×îãî æ öå ìè ðîçâîäèìî ã³ñòåð³þ?! Ñîëäàò ëþòî ç á³ãó âñòðîìëÿº áàãíåòà... Âèñìèêíóâ ³ çíèê ç êàäðó... ßêàñü ñîëäàòñüêà ô³ç³îíîì³ÿ (÷åðãîâà, î÷åâèäíî) ðîò ðîççÿâëåíèé äî âóõ³â êðè÷èòü: «... à-à-à-à-à-à!» Â³ä øåðåãó â³ää³ëÿºòüñÿ ÷åðãîâèé ²íòåë³´åíò. Ïðîøó ñï³â÷óòòÿ. Ì³é ãåðîé íå çâèê äî ãðóáèõ ô³çè÷íèõ âïðàâ. Á³ãàòè â³í íå âì³º, òèì á³ëüøå â òàêèõ âåëè÷åçíèõ çàøêàðóáëèõ ÷îáîòÿõ... Éîãî îáëè÷÷ÿ ïîêàçóº, ÿê áà÷èòå, ö³ëêîì çàêîíí³ é îá´ðóíòîâàí³ ïî÷óòòÿ. Éîãî îáëè÷÷ÿ ïîêàçóº êîíå÷íå íåçàäîâîëåííÿ ³ íàâ³òü îáðàçó. ²ìåííî îáðàçó... Âçâîäíèé ñòóêíóâ íîãîþ ³ çàîõî÷óþ÷å êðè÷èòü «óðà». Ô³ç³îíîì³ÿ ²íòåë³´åíòà ìëÿâî-ïîê³ðëèâî ðîççÿâëÿº ðîòà: «Óðà». Âçâîäíèé åíåð´³éíî æåñòèêóëþº. Éîãî ðîò åíåð´³éíî áàëàêàº.

157

Êàëüì³þñ

2 2005

Åêðàí ´àðàíòóº ìîâ÷àííÿ... Íå òóðáóéòåñÿ, ìî¿ ÷èòà÷êè. Ô³ç³îíîì³ÿ ²íòåë³´åíòà ðîççÿâëÿº ðîòà òðîõè øèðøå. ²íòåë³´åíò ï³äá³ã äî îïóäàëà. Ïðîïóñòèâ òåìï, íå âñòèã âñòðîìèòè áàãíåòà, âèïóñòèâ ´âèíò³âêó é ñàì ëåäâå íå âïàâ íà îïóäàëî. Âçâîäíèé äîê³ðëèâî, ñåðäèòî, äîñàäëèâî ëàºòüñÿ, ³íòåë³´åíò ñîðîìëèâî ï³äíÿâ ´âèíò³âêó, ïîïëåíòàâñÿ íàçàä... Öå ò³ëüêè îïóäàëî, äîðîãèé ÷èòà÷ó. Öå ò³ëüêè íàâ÷àííÿ. Çàðàç âîíî çàê³í÷èòüñÿ. Ñîëäàòè, ïðîñÿêíåí³ îñâ³äîìëåííÿì òîãî, ùî âîíè çðîáèëè íîâèé êðîê ó ìèñòåöòâ³ òà âì³íí³ îáîðîíÿòè äîðîãó îò÷èçíó, îñâ³äîìëåííÿì îáîâ ÿçêó ïåðåä Öàðåì ³ Áîãîì (òîâàðèø³ ñêëàäà÷³, ïðîøó çàëèøèòè âåëèê³ ë³òåðè, Ïðèì. àâòîðà), ñîëäàòè, ùî ¿õ òàê íåäàâíî ïîêàçóâàâ íàì ðåæèñåð ó ìîìåíò ìîá³ë³çàö³¿, çâè÷àéíî, áàäüîð³ é âåñåë³... Äëÿ íèõ íåâ³äîìèìè áàðäàìè íàâ³òü ñòâîðåíî ñïåö³ÿëüíèõ ï³ñåíü. Íàïðèêëàä: «Âçâåéòåñü, ñîêîëû, îðëàìè». ß íåñïðîñòà ñàìå îöþ ï³ñíþ âêëþ÷èâ äî ñâîãî ðîìàíó é òèì, ìîæëèâî, îáåçñìåðòèâ ¿¿. Äóæå õîðîøà ï³ñíÿ, ðîçóìíà «Âçâåéòåñü, ñîêîëû... îðëàìè!»... Âåëèêà ð³÷ ãàñëî!.. Íó, ãîä³... ß í³ÿê íå ìîæó çàáóòè ïðî òå, ùî îöå ãàñëî áóëî âåëèêèì ö³ëèõ òðè ðîêè. ² ÿ áðèçêàþ îòðóéíîþ ñëèíîþ... ß ïîïðîñèâ ó âàñ âæå âèáà÷åííÿ: àäæåæ ÿ ñàì «âçâèâàâñÿ îðëîì»... ² ç òîãî ÷àñó ïðîéøëî ò³ëüêè äåñÿòü ðîê³â... Ô³ëüì ³äå ñâî¿ì øëÿõîì. «Âçâåéòåñü, ñîêîëû, îðëàìè»... Âçâîä ó ñòðîþ ïîâåðòàºòüñÿ â êàçàðìè. Ñï³âàþòü, àëå íå äóæå ðåâíî. ²ñòèíà ïîâîë³ âõîäèòü ó ëþäñüê³ äóø³. ²ñòèíà ïðî íåîáõ³äí³ñòü âçâèòèñÿ îðëàìè ïðîõîäèëà ö³ëèõ òðè ðîêè. À íà öåé ÷àñ ïðîéøëà â ñâ³äîì³ñòü, ö³ëêîì ³íøà ³ñòèíà... Çäàºòüñÿ º ÿêàñü òî ð³çíèöÿ ì³æ «äóøåþ» ³ «ñâ³äîì³ñòþ». Â ðåçóëüòàò³, ÿê â³äîìî, ïîëó÷èëàñÿ ôîðìåííà ºðóíäà. Ç íåþ ìåí³ äîâåäåòüñÿ ñêîðî ñòèêíóòèñÿ, ³ öå äóæå òðóäíà ³ñòîð³ÿ... Ïîïåðåäó âçâîäó âçâîäíèé ³äå çàäîì íàïåðåä, ðîçìàõóþ÷è ðóêàìè, ðàõóþ÷è íîãó. Ðàïòîì çóïèíèâñÿ, ââåñü ïåðåòâîðèâñÿ ó í³ìèé äîê³ð... Îðåë! ²íòåë³´åíò ³äå é ñï³âàº. Çàêðèâ ðîòà... Íà îáëè÷÷³ âèðàç íàëÿêàíèé ³ âèíóâàòèé... Øåðåã í³ã íà õîäó. Îäíà ïàðà ñòàðàííî éäå «íå â íîãó»... Åêðàí òåìí³øàº.

158

Êàëüì³þñ

2 2005

Öå âæå ïðîñòî íàñë³äîê ðåæèñåðñüêî¿ äåë³êàòíîñòè. Êàçàðìà. Â êàçàðì³ çâåðõ çàêîííîãî ïîâåðõó êîéîê íàäáóäîâàíî ùå äâà ïîâåðõè íàð. Âå÷³ð. Ïîãàíåíüêå îñâ³òëåííÿ ãàñîâ³ ëÿìïî÷êè ç áëÿøàíèìè ðåôëåêòîðàìè âèñÿòü ó ïðîõîäàõ êðîê³â íà ï ÿòíàäöÿòü îäíà â³ä îäíî¿. Íåâåëè÷êèìè ãðóïàìè é ïîîäèíö³ ñèäÿòü ñîëäàòè... Çâè÷àéí³øèé âå÷³ð ó êàçàðì³. Çäàºòüñÿ, ÿ ìîæó ðîçïî÷àòè âèêîíàííÿ ñâî¿õ îáîâ ÿçê³â... Àëå æ ÿ íå çíàþ, âè, ì³é äîðîãèé ÷èòà÷ó, âè áóëè â êàçàðìàõ «çàïàñíîãî áàòàëüéîíó»? Êîëè áóëè çðîçóì³ºòå. Äëÿ öüîãî çãàäàéòå õî÷ áè ïåðøèé îá³ä: øìàòêè òâåðäîãî ñ³ðî-ñèíþâàòîãî õîëîäíîãî ì ÿñà íà ñîñíîâèõ òð³ñî÷êàõ, ðîçêèäàí³ ïî íàñè÷åíèõ ìàñíèì áðóäîì íåôàðáîâàíèõ äîøêàõ ñòîëó. Çãàäàéòå çàïàõ àì³ÿêó ç³ ñóñ³äíüî¿ âáèðàëüí³... Öå âæå äåùî... À êîëè íå áóëè, ÿ â³äìîâëÿþñÿ ç ÿñîâóâàòè... Ñëîâà ç òðóäîì ïåðåäàþòü âèäèì³ îáðàçè, àëå ÿê ïåðåäàòè âðàæ³ííÿ àáñîëþòíîãî é îáðàçëèâîãî çàãóáëåííÿ ñâîº¿ ïåðñîíàëüíîñòè? ßê ïåðåäàòè âñ³ îò³ ïî÷óòòÿ, ùî áóðõëÿòü ó ñåðö³ «ñîêîëà, âçâèâøåãîñÿ îðëîì» äëÿ çàõèñòó «Âå-ðû. Öàðÿ è Îòå÷åñòâà» (ò.ò. ñêëàäà÷³, îáîâ ÿçêîâî ç âåëèêèõ ë³òåð)?.. Áóäó÷è áåçäàðíèì ë³òåðàòîðîì ³ íàäòî ùèðèì òëóìà÷åì ê³íà, ÿ â³äìîâëÿþñÿ é â³ä îñòàííüî¿ ðîë³... õî÷ ñöåíà òàêà ïðîñòà, òàêà çâè÷àéíà: çâè÷àéí³ñ³íüêèé âå÷³ð ó êàçàðìàõ ï³ñëÿ íàâ÷àííÿ. ²íòåë³´åíò ñàìîòí³é ñèäèòü íà íàðàõ ó äóæå ïðèãí³÷åíîìó íàñòðî¿. Âçâîäíèé ç òðüîìà íàøèâêàìè é ðîéîâèé ç äâîìà íàøèâêàìè ñèäÿòü íåäàëåêî. Ïîäèâèëèñÿ íà ²íòåë³´åíòà, ïåðåãëÿíóëèñÿ, âñì³õíóëèñÿ. Âçâîäíèé ï³ä³éøîâ äî ²íòåë³´åíòà. ²íòåë³´åíò ñêî÷èâ, âèòÿãñÿ, ðóêè ïî øâàõ. Âçâîäíèé ñòðîãî îãëÿä³â éîãî, ïîïðàâèâ ïîÿñ. Ãîâîðèòü ç âåëè÷íîþ ïîñì³øêîþ: Âîëüíîîïðåäåëÿþ÷èìñÿ ç äîçâîëó íà÷àëüñòâà ìîæíà õîäèòè íî÷óâàòè äîäîìó... äî æ³íêè... Ñêàçàâøè, âçâîäíèé â³äïîâ³äíî óñì³õàºòüñÿ. ²íòåë³´åíòîâå îáëè÷÷ÿ òàêîæ ïîñï³øíî ðîçïëèâàºòüñÿ â óñì³øö³. Âçâîäíèé, êîíô³äåíö³ÿëüíî íàõèëèâøèñÿ, á³ëüø çíàêàìè, í³æ ñëîâàìè, äàº çðîçóì³òè ²íòåë³´åíòó íåîáõ³äí³ñòü ïðèíåñòè ÷îãîñü âèïèòè. ²íòåë³´åíò ðîçâîäèòü ðóêàìè ç ñòóðáîâàíî-ïåðåëÿêàíèì âèðàçîì. Âçâîäíèé ïîïëåñêàâ éîãî ïî ïëå÷ó, ãîâîðèòü ùîñü íà âóõî... Íà åêðàí³ ç ÿâëÿºòüñÿ ïëÿøêà ç ÷åðåïîì ³ êîñòÿìè é íàïèñîì: «ßäîâèòàÿ æèäêîñòü äëÿ ãîðåíèÿ».

159

Êàëüì³þñ

2 2005

²íòåë³´åíò çðîçóì³ëî é çàñïîêîºíî õèòàº ãîëîâîþ. Ïàì ÿòàºòå íàø «ñóõèé çàêîí»? Âçâîäíèé ç çàäîâîëåíèì âèãëÿäîì ñïîâ³ùàº ðîéîâîãî ïðî âäàë³ ðåçóëüòàòè ïåðåãîâîð³â... ²íòåë³´åíò âäîìà ðîçêàçóº äðóæèí³ ïðî âñÿê³ æàõè æèòòÿ â êàçàðì³. Æàõ â³äáèâàºòüñÿ íà îáëè÷÷³ äðóæèíè íà 150-200%. Ðîçïîâ³äü ²íòåë³´åíòà ²íòåë³´åíò ç âåëè÷åçíîþ ´âèíò³âêîþ íàïåðåâ³ñ... ²íòåë³´åíò á³æèòü ïî ïîëþ â ÷îáîòÿõ ïðîòèïðèðîäíèõ ðîçì³ð³â... Âçâîäíèé, ïîõîæèé íà ñïðàâæíüîãî, àëå çíà÷íî ñòðàøí³øèé, ñòðàøåííî ëàºòüñÿ... Ó äðóæèíè íà îáëè÷÷³ æàõ... ²íòåë³´åíò ïðèòèñêóº ðóêè äî ñêðîí³â, ãàðÿ÷å é áëàãàþ÷å ãîâîðèòü ùîñü äðóæèí³. Ö³ëêîì çðîçóì³ëî ùî. Â³í íå ìîæå, â³í çáîæåâîë³º. Öå êàòîðãà. Öå... ïåêëî. Öå... íå çíàþ ùî... ³, çâè÷àéíî, äðóæèíà ðîçóì³º éîãî. ßê íå çðîçóì³òè?.. Äî ðå÷³ íåçðó÷íî äàìó íàçèâàòè ââåñü ÷àñ ïðîñòî «äðóæèíîþ», ó íå¿ áåçïåðå÷íî º ÿêåñü ³ì ÿ. ß ³ìåíè ¿¿ íå çíàþ, àëå, êîðèñòóþ÷èñÿ ç òåîð³¿ ìîæëèâîñòåé, âèçíà÷àþ éîãî ÿê «Ìàð³ÿ». Áàòüêà êëè÷óòü «Ñàâà». Òîìó, áåç âñÿêèõ òåîð³é ìîæëèâîñòåé, ïî-áàòüêîâ³ ¿¿ áóäå «Ñàâ³âíà». Òàêèì ÷èíîì, Ìàð³ÿ Ñàâ³âíà ñï³â÷óâàº, ðîçóì³º é æàõàºòüñÿ. Äðóæèíà ²íòåë³´åíòà âèñëîâëþº ïîâíó ãîòîâí³ñòü ä³ÿòè. Çàñïîêîþº ²íòåë³´åíòà, í³æíî îá³éìàº éîãî... Åêðàí òåìí³øàº... Ùàñëèâèé ìóæ÷èíà, âòîìëåíèé, çìó÷åíèé òÿãàðåì æèòòÿ òà éîãî íåñïðàâåäëèâîñòÿìè, êîëè º ó íüîãî îò òàê³ òåïë³, í³æí³, ðîçóì³þ÷³ îá³éìè... Äî öüîãî ùå äîâåäåòüñÿ ïîâåðíóòèñÿ â îñòàíí³é ÷àñòèí³. ²íòåë³´åíò ðàïîðòóº âçâîäíîìó ïðî ç ÿâëåííÿ. Â³äðàïîðòóâàâøè, êîíô³äåíö³ÿëüíî ïåðåäàº éîìó ïëÿøêó. Âçâîäíèé çâèñîêà, ïî-íà÷àëüíèöüêîìó ïîäàº éîìó ðóêó. ²íòåë³´åíò ç çàäîâîëåííÿì ¿¿ ñòèñêóº... Òðîøêè íåçðîçóì³ëî, ÷îìó ðåæèñåð íå ïîêàçàâ äàëüøî¿ äîë³ «ÿäîâèòîé æèäêîñòè äëÿ ãîðåí³ÿ»... ßêðàç âîíà ìåí³ â³äîìà ïî äîñâ³äó. Ðîéîâèé ä³ñòàâ çàêóñêè (íåïèñàíèé ñâÿùåííèé çàêîí: òâîÿ âèïèâêà, ìîÿ çàêóñêà) ³ ïëÿøêó æóðàâëèííîãî êâàñó. ²ìåííî æóðàâëèííîãî, âåëèêà çäàòí³ñòü ïðèñòîñóâàííÿ äî ïîä³é òà îòî÷åííÿ, ùî â³äçíà÷àº ìîëîä³ é çäîðîâ³ íàö³¿, ï³äñêàçàëà, ùî

160

Êàëüì³þñ

2 2005

êîìá³íàö³ÿ äåíàòóðîâàíîãî ñïèðòó ç æóðàâëèííèì êâàñîì íàéá³ëüø çàäîâîëüíÿº âèøóêàíîìó ñìàêîâ³... Â ÷àéíó ñêëÿíêó íàëèâàºòüñÿ ïîëîâèíó «æèäêîñòè äëÿ ãîðåí³ÿ» ³ ïîëîâèíó æóðàâëèííîãî êâàñó. Îäåðæóºìî êàëàìóòíó, îïàëîâó, ðîæåâî-ñèçó ð³äèíó, íåâèðàçèìîãî ñìàêó é çàïàõó. Öþ ð³äèíó òðåáà ïèòè. Ïîïðîáóéòå íå âèïèòè, êîëè öÿ ñêëÿíêà º çíàê «íà÷àëüñòâåííîãî áëàãîðîçïîëîæåííÿ»... Ìàð³ÿ Ñàâ³âíà âæèâàº çàõîä³â Äðóæèíà ²íòåë³´åíòà ç ïåðåêîíàííÿì, ãàðÿ÷å, ç æàõîì â î÷àõ, áàëàêàº ç ïîâàæíîþ äàìîþ ç «ãðîìàäè». Äàìà ñï³â÷óâàº é îá³öÿº. Òå ñàìå ç ïîâàæíèì öèâ³ëüíèì... Òå ñàìå ç ãåíåðàëîì... Òå ñàìå ç ìîùàìè. Ìîù³ äðèæàòü, àëå òåæ îá³öÿþòü... Ïîë³òãðàìîòà Â êàçàðì³ âå÷åðîì. Íàï³âòåìíî, ñìóòíî... Ãðóïà ñîëäàò³â êîëîì. Ó öåíòð³ âçâîäíèé ÷èòàº ëåêö³þ... «Õòî º âðàã çîâí³øí³é?» Äðóæå ì³é, ÷èòà÷ó, ùî äîñÿã 21-ð³÷íîãî â³êó ðàí³ø 1917 ðîêó é áóâ âèçíàíèé «ã³äíèì» ³ ïðî ÿêîãî â÷àñíî íå ïîêëîïîòàëàñÿ Ìàð³ÿ Ñàâ³âíà é ùî ïðî íüîãî íå ïîêëîïîòàëèñÿ í³ÿê³ ìîù³ é òîìó â³í ïðîéøîâ ãëèáîêîô³ëîñîôñüêó øêîëó ñòàðî¿ ïîë³òãðàìîòè, âè, çâè÷àéíî, ïàì ÿòàºòå öå êëàñè÷íå çàïèòàííÿ. Âñå ô³ëîñîôñüêå îá´ðóíòîâàííÿ áóòòÿ «ðóñüêîãî âî¿íà» âêëàäàëîñÿ â ôîðìè åëåìåíòàðíî ïðîñò³, í³áè âèêîâàí³ ç çàë³çà äâîìà-òðüîìà óäàðàìè ìîëîòà, ôîðìè ñïàðòàíñüêî-âåëè÷í³ â ñâî¿é ìîíóìåíòàëüíîñò³, ôîðìè, ùî â íèõ â³ä÷óâàâñÿ äóõ Àáñîëþòà... Îäèí ì³é ïðèÿòåëü, òîé ñàìèé ðåëÿòèâ³ñò, ùî ÿ ïðî íüîãî âæå çãàäóâàâ, ñòâåðäæóº, ùî ºäèíèé Àáñîëþò ñâ³òó Ãëóïñòâî... Îòæå ôîðìè ö³ áóëè ïðîñò³, ñóòü ùå ïðîñò³øà, áåçïåðå÷íî öå áóëà íàéïðîñò³øà â ñâ³ò³ ô³ëîñîôñüêà ñèñòåìà: çà Â³ðó, Öàðÿ é Îòå÷åñòâî æèòòÿ... Ö³º¿ ñèñòåìè ââàæàëîñÿ ö³ëêîì äîñèòü, ùîá, óñâ³äîìèâøè ¿¿, «ðóñüêèé âî¿í» ³øîâ ó âîãîíü, ó áðóä, ó âîäó, â áîæåâ³ëëÿ àòàê, ùîá â³í çàäèõàâñÿ â îòðóéíèõ ãàçàõ, ñë³ï, áîæåâîë³â ó ãàðìàòíèõ áîÿõ, ñèä³â áåç ïàòðîí³â ó íàï³âçðóéíîâàíèõ îêîïàõ, î÷³êóþ÷è ñïîê³éíî, äîêè ä³éäå äî íüîãî ÷åðãà é í³ìåöüêà ãðàíàòà çðîáèòü êàøó ç ì ÿç³â, êîñòåé, ìîçêó é íåðâ³â òîãî, ùî áóëî ÷îëîâ³êîì éîãî äðóæèíè, áàòüêîì éîãî ä³òåé... ðàäè Â³ðè, Öàðÿ ³ Îòå÷åñòâà... Ì³é äîðîãèé ÷èòà÷ó, ÿ ùå ðàç â³ä÷óâàþ ñâîº áåçñèëëÿ. ß íå ìîæó ïðèìóñèòè âàñ ïîáà÷èòè é â³ä÷óòè, êîëè âè ò³ëüêè ñàì³ â ñâ³é ÷àñ öüîãî íå áà÷èëè é íå â³ä÷óâàëè, íàâ³òü òàêó, íàïðèêëàä, ïðîñòó é çâè÷àéíó ð³÷: ê³ëüêà

161

Êàëüì³þñ

2 2005

ãîäèí, ïðîâåäåíèõ âàìè ïîðàíåíèì â àòàö³, ïîçáàâëåíèì ìîæëèâîñòè ðóõàòèñÿ, îáëè÷÷ÿì äî îáëè÷÷ÿ (äî òîãî, ùî áóëî îáëè÷÷ÿì) ÿêîãîñü ñîëäàòà, ç ÿêîãî òå÷å çåëåíêóâàòî-ðóäà ñóêðîâèöÿ, à ùîêè, ðîò ³ î÷³ ðóõàþòüñÿ ³íêîëè â³ä âïëèâó ãàç³â, ãíî¿ííÿ òà ïðàö³ õðîáàê³â... ß íå âì³þ ðîçêàçàòè ïðî âàø³ â³ä÷óòòÿ, ÿ íå çìîæó îïèñàòè íàâ³òü çàïàõó... ß ÷åñíî âèçíàþ ñâîº áàíêðóòñòâî... À êîëè âè öå ïåðåæèëè, òî âè öå ïàì ÿòàºòå... Óðîê «ïîë³òãðàìîòè» òðèâàº äàë³. Ìîãóòíÿ, ìîíóìåíòàëüíà ô³ëîñîôñüêà ñèñòåìà âò³ëþºòüñÿ â ñâ³äîì³ñòü çàõèñíèê³â Â³ðè, Öàðÿ ³ Îòå÷åñòâà... Õòî º âîðîã çîâí³øí³é?.. Ðåæèñåð éîãî ïîêàæå âàì çàðàç òî÷í³ñ³íüêî òàê, ÿê âçâîäíèé ðîçêàçóº ïðî íüîãî ñâî¿ì ó÷íÿì. Òîâñòèé í³ìåöüêèé ñîëäàò âåëèêèì íîæåì â³äð³çóº âóõà á³äíîìó ðîñ³éñüêîìó ñîëäàòîâ³. Àâñòð³éñüêèé ñîëäàò ç ÷îðíåíüêèìè âóñèêàìè â³äð³çóº íîñà òîìó ñàìîìó ðîñ³éñüêîìó ñîëäàòîâ³. Íîñàòèé, ÷îðíèé, ñòðàøíèé òóðîê ïåðåãðèçàº ãîðëÿíêó òîìó ñàìîìó ðîñ³éñüêîìó ñîëäàòîâ³... Âçâîäíèé çàïèòóº, ÷è çðîçóì³ëî. Ãîëîâè, ñòâåðäæóþ÷è, âêëîíÿþòüñÿ. ²íòåë³´åíò ñåðéîçíî õèòíóâ ãîëîâîþ. «Õòî º âîðîã âíóòð³øí³é?» Ïèòàííÿ çîâí³øíüî¿ ïîë³òèêè, ÿê áà÷èòå, âæå âèð³øåíî... Íå ìåíø ïðîñòî, ÷³òêî é ìîíóìåíòàëüíî âèð³øóþòüñÿ é ïèòàííÿ ïîë³òèêè âíóòð³øíüî¿ â ö³é ïðîñò³é, âåëè÷í³é, ô³ëîñîôñüêî-ïîë³òè÷í³é ñèñòåì³... Ðåâîëþö³îíåð ó ÷îðí³é ñîðî÷ö³. Äîâæåëåçíå, ðîçêóéîâäæåíå âîëîññÿ. Âèãëÿä ñòðàøíèé. Çóáè âèùèðåíî. Ï³ä ïàõâîþ ïàêà ç âåëèêèì íàïèñîì: «Ïðîêëÿìàö³¿»... ªâðåé ñòóäåíò, êó÷åðÿâèé ç ãîðáàòèì íîñîì. Ï³äêðåñëåíî-ñåì³òñüêèé òèï. Â ðóêàõ âåëè÷åçíà áîìáà ç ´íîòîì. ¥í³ò êóðèòü... Âçâîäíèé çíîâó çàïèòóº, ÷è çðîçóì³ëî. Ñîëäàòè çíîâó êèâàþòü ãîëîâàìè. ²íòåë³´åíò òàêîæ ñåðéîçíî âêëîíèâ ãîëîâó. Òðóäíî íå çðîçóì³òè... Ìàð³ÿ Ñàâ³âíà âïëèíóëà... Ç³áðàííÿ «Ãðîìàäè»... ²íòåë³´åíò â çåìãóñàðñüê³é ôîðì³ ðîáèòü äîïîâ³äü. ²íòåë³´åíò ä³ëîâèòèé ³ áàäüîðèé.

162

Êàëüì³þñ

2 2005

«Ç ïðîïîçèö³¿ ¿¿ ßñíîñòè íàøî¿ ïðåäñ³äàòåëüíèö³...» ßêíàéïîâàæí³øèé ïîêëîí ²íòåë³´åíòà. Ìîù³ òðóñÿòüñÿ... «... íàøà Ãðîìàäà â³äíèí³ ïðàöþº íà îáîðîíó...» «Ãðîìàäà» ïëåùå ðóêàìè. ²íòåë³´åíò ïðîäîâæóº ³ç ùèðèì ïàòîñîì: «... ³ íàçèâàºòüñÿ: «Ãðîìàäîþ ïî âèøóêàííþ ïðèäàíîãî äëÿ äî÷îê óïàëèõ øòàáîô³öåð³â»«. Îïëåñêè âñ³º¿ ãðîìàäè... Åêðàí òåìí³øàº. Òàêà «ãðîìàäà» áóëà ÿ ö³ëêîì ïåâíèé â öüîìó. À êîëè ¿¿ é íå áóëî, òî ò³ëüêè òîìó, ùî ÿ â òîé ÷àñ íå ïèñàâ öüîãî ðîìàíó, ³ öÿ äóìêà í³êîìó ³íøîìó íå ïðèïàëà. Áî íå äî «ïðîïàùèõ æåíùèí» ï³ä ÷àñ âåëèêî¿ â³éíè. Ïðîïàù³ æåíùèíè ñàì³ ïðàöþâàëè íà îáîðîíó, çàì³íþþ÷è ðîñ³éñüêîìó âî¿íó ïîêèíóòèõ æ³íîê òà êîõàíîê ³ çáàãà÷óþ÷è éîãî, êð³ì âñÿêîãî ³íøîãî äîñâ³äó, òàêîæ ³ ñïåö³ÿëüíèìè çíàííÿìè, íåîáõ³äíèìè é êîðèñíèìè â äîìàøí³ì ïîáóò³. Ö³ çíàííÿ é äîñâ³ä, ÿê â³äîìî, øèðîêî âæèòî áóëî ðîñ³éñüêèì âî¿íîì ï³ñëÿ äåìîá³ë³çàö³¿... Äèâèñÿ ñòàòèñòèêó... Åêðàí ïîòåìí³øàâ... Òåìï êàðòèíè ñòàº âñå á³ëüø ñêàæåíèé. Ô³ëüì íàìàãàºòüñÿ íàâçäîãíàòè æèòòÿ. Áåçïåðåðâíà íèòêà, ùî çâ ÿçóº ïîä³þ ç ïîä³ºþ, íàòÿãóºòüñÿ ³ ì³ñöÿìè âðèâàºòüñÿ. Ìîíòàæ ñòàº ïåðåðèâ÷àñòèì, ³äå ïëèæêàìè... Æèòòÿ ì÷èòü âèõîðåì... Ïîä³¿ ñïðàâëÿþòü âðàæ³ííÿ âèáóõ³â, áî áåçïîñåðåäí³é ñâ³äîê ¿õ íå â ñèëàõ óñâ³äîìèòè ¿õíº çàðîäæåííÿ, ðîçâèíåííÿ é ðîçð³øåííÿ: íàäòî ìàëî ÷àñó, íàäòî âåëèê³ ïîä³¿... Òåìï êàðòèíè ñòàº âñå á³ëüø ñêàæåíèé... Ðîêè ï ÿòíàäöÿòèé, ø³ñòíàäöÿòèé... «... Ðàñïóò³í...» Ê³ëüêà îêðåìèõ îáëè÷. Çí³ÿêîâ³ëèõ, ïîëîõëèâèõ, ïåðåñè÷åíèõ çì³ñòîì, ïðèãí³÷åíèõ. Îáëè÷÷ÿ äðóæèíè, ùî ãîâîðèòü: «òññ»... Âè íå ïîì³òèëè í³÷îãî ñï³ëüíîãî â óñ³õ öèõ ð³çíîìàí³òíèõ âèðàçàõ? Ñï³ëüíå º çàâæäè â òàêèõ âèïàäêàõ: çàäîâîëåííÿ... Òàê, òàê, íå äèâëÿ÷èñÿ íàâ³òü íà ïðèãí³÷åí³ñòü... Ëþäè ñòðàøåííî ëþáëÿòü ïîä³áí³ áàëà÷êè ïðî ñâîþ âëàäó, ñìàêóþòü ¿õ, íàñîëîäæóþòüñÿ, à õòî íàâ³òü ñëèíêó ïóñêàº. Íåîáõ³äí³ñòü òàºìíèö³ ò³ëüêè ïîñèëþº çàäîâîëåííÿ. ßê ïåðåöü, ñêàæ³ìî... Íåîáõ³äí³ñòü öÿ, çâè÷àéíî, î÷åâèäíà é áåçïåðå÷íà. Ì³é ãåðîé ëþäèíà ðîçóìíà é òîìó çàâæäè çàêîíîñëóõíÿíà òà ëüîÿëüíà... ²íòåë³´åíò, á þ÷è ñåáå â ãðóäè, ç ùèðèì ïî÷óòòÿì âèãóêóº: «Êóäè ìè éäåìî?!»

163

Êàëüì³þñ

2 2005

Í³õòî íå â³äïîâ³äàº, àëå âñ³, êîæåí ïî-ñâîéîìó, çàõîïëåí³... ²íòåë³´åíò ðîáèòü ñòðàøíå îáëè÷÷ÿ: «Òàê öå æ...» Òðèâîæíå î÷³êóâàííÿ íà ëèöÿõ ñëóõà÷³â íàïðóæóºòüñÿ äî îñòàííüîãî... «... ðåâîëþö³ÿ!!!» Ëèöÿ ñëóõà÷³â ö³ëêîì çáåíòåæåí³... Åêðàí òåìí³øàº. Äîðîãèé ÷èòà÷ó, äëÿ íàñ ç âàìè çàðàç ñëîâî «ðåâîëþö³ÿ» ñòàëî òàêèì æå çâè÷àéíèì, ÿê ñëîâî «çäðàñòóéòå». Òîìó, ìîæëèâî, âàì òðóäíî áóäå çàðàç çðîçóì³òè ñòðàøíèé âïëèâ, ùî â ò³ ÷àñè öå ñëîâî ðîáèëî íà ñóñï³ëüñòâî, â ÿêîìó ì³é ãåðîé æèâ... Ïðîòå áàãàöüêî ç âàñ òåæ æèëè â ò³ ÷àñè â òîìó ñóñï³ëüñòâ³, âàì äîñèòü ïðîñòî çãàäàòè... Çãàäàéòå ùå êóï÷èõó â Îñòðîâñüêîãî ç «ìåòàëîì», «ïåïëîì» ³ «æóïåëîì»... Åêðàí òåìí³øàº, íå áóäó÷è â ñèëàõ ïåðåäàòè ç íàëåæíîþ ÿñêðàâ³ñòþ ò³ çáåíòåæåí³ ïî÷óòòÿ, ùî îáóðþâàëè ïåâíó ÷àñòèíó ãðîìàäÿíñòâà â ò³ ïåðåäãðîçîâ³ äí³... Òà é í³÷îãî ïðèºìíîãî íå áóëî â öèõ êàðòèíàõ... Íà òåìíîìó åêðàí³ ç ÿâëÿþòüñÿ êîíòóðè ë³òåð: Ïðèéøëè... Íà åêðàí³ çíîâó ëÿëüêè. Ïîñåðåäèí³ ëÿëüêà Ìèêîëè II ñòî¿òü íåïîðóøíî ç îáëè÷÷ÿì, ùî í³÷îãî íå ïîêàçóº. Âá³ãàº ëÿëüêà æàíäàðìà. Âîíà ñòóðáîâàíà, ñòóðáîâàíî ðàïîðòóº. Ëÿëüêà Ìèêîëè ìàõíóëà ðóêîþ. Æàíäàðì òÿãíå êóëåìåòà, âëàøòîâóºòüñÿ, çáèðàºòüñÿ ñòð³ëÿòè. Ìèêîëà ââåñü ÷àñ çáåð³ãàº ëÿëüêîâó íåïîðóøí³ñòü... Ïî âóëèöÿõ áóðõëèâ³ ìàí³ôåñòàö³¿. Íàä ãîëîâàìè â³þòü ïðàïîðè... Çíîâó ëÿëüêè. Ìèêîëà, ÿê ³ ðàí³ø, íåïîðóøíèé. Æàíäàðì ìåòóøèòüñÿ á³ëÿ êóëåìåòà... Âåëè÷åçí³ ÷îáîòè âõîäÿòü ó êàäð. Ëåòèòü ó á³ê æàíäàðì ç êóëåìåòîì. Äàë³ ëåòèòü Ìèêîëà... Ëÿëüêà Ìèêîëè ëåæèòü áîêîì ó ïîâíîìó ëÿëüêîâîìó ñïîêî¿... Òî÷íà, ³ñòîðè÷íà ïðàâäà... Áóðõëèâà ìàí³ôåñòàö³ÿ ðîá³òíèê³â. Âè ÷óºòå ì³ðíèé êðîê? Ñï³ëüíèé êðîê, ì³öí³øèé êðîêó «â íîãó», íèì êåðóº ðèòì äóø. Ðàç! Äâà! Ãåíåðàë ïåðåêèäàºòüñÿ, ÿê ëÿëüêà... Âè áà÷èòå, ÿê ÷³òêî â³í ïåðåêèíóâñÿ?.. Ðàç! Íåìàº! Ïîâàæíà äàìà ïàäàº, ÿê ëÿëüêà... Ðàç!..

164

Êàëüì³þñ

2 2005

Ïîâàæíèé öèâ³ëüíèé ïåðåêèäàºòüñÿ, ÿê ëÿëüêà... Ðàç! Íåìàº! Ïîâàæí³ ìîù³ âàëÿòüñÿ, ÿê ëÿëüêà... Ðàç! Äâà!.. Ðåæèñåð ñâîº÷àñíî îáð³çàâ øìàòîê, áî ìîù³ íàïåâíî ðîçñèïàëèñÿ, à â öüîìó åñòåòè÷íîãî íåìàº í³÷îãî... ²íòåë³´åíò ç äðóæèíîþ á³ëÿ â³êíà. Îáåðåæíî âèãëÿäàþòü íà âóëèöþ. Îáèäâà ïåðåëÿêàí³... Îáëè÷÷ÿ ìàí³ôåñòàíò³â áàäüîð³, ðàä³ñí³... ²íòåë³´åíò ç äðóæèíîþ ïåðåãëÿäàþòüñÿ: çäàºòüñÿ, í³÷îãî ñòðàøíîãî. ²íòåë³´åíò ùîñü ãîâîðèòü äðóæèí³. Äðóæèíà õèòíóëà ãîëîâîþ, ï³øëà ãåòü. ²íòåë³´åíò çíîâó äèâèòüñÿ ó â³êíî. Äðóæèíà ïðèíåñëà ñòð³÷êó, íàøâèäêó çðîáèëà áàíò ³ ïðèêîëîëà éîãî äî ï³äæàêà ²íòåë³´åíòà. ²íòåë³´åíò âèñòàâèâ ãðóäè, ïîïðàâèâ áàíòà, ðîçïðîùàâñÿ ç äðóæèíîþ, ï³øîâ... Óâàãà, ÷èòà÷ó! Ì³é ãåðîé âõîäèòü ó ðåâîëþö³þ!.. Êàðòèíà éäå ñêàæåíèì òåìïîì, íàìàãàþ÷èñÿ íàâçäîãíàòè æèòòÿ... Íà ÿêîìóñü ïåðåõðåñò³ ²íòåë³´åíò, âèäðàâøèñÿ íà òóìáó, â îòî÷åíí³ íåâåëè÷êî¿ þðáè, ïðîìîâëÿº. ²íòåë³´åíò æåñòèêóëþº, á º ñåáå â ãðóäè... Ïðîãîëîøóº: «Ìè çíèùèëè öàðàò!» Íó, îñü, äîðîãèé ÷èòà÷ó, âæå òåïåð, ó öåé óðî÷èñòèé ìåíò ïðèºäíàííÿ ìîãî (ñêàæ³ìî ïðÿìî íàøîãî) äîðîãîãî ãåðîÿ äî âåëèêî¿ ðåâîëþö³¿ âè, ñïîä³âàþñÿ, çãàäàëè éîãî: â³í âàø ñòàðèé çíàéîìèé, âè ïåâíî íå ðàç éîãî áà÷èëè â ò³ äí³ â ïîä³áí³ ìîìåíòè. Äëÿ òèõ, õòî ñóìí³âàºòüñÿ, ðåæèñåð íàâ³òü ïîêàçóº, ÿê ñàìå ðåâîëþö³éíî ïîâîäèâñÿ ì³é (íàø) ãåðîé. ²íòåë³´åíò ç õîðîáðèì ³ ðåâîëþö³éíèì îáëè÷÷ÿì ï³äõîäèòü äî ëÿëüêè Ìèêîëè ³ ðåâîëþö³éíî ïåðåêèäàº ¿¿ ê³í÷èêîì ÷åðåâèêà... «Ìè çíèùèëè àðèñòîêðàò³þ!» ²íòåë³´åíò ðåâîëþö³éíèì êðîêîì ï³äõîäèòü ïî ÷åðç³ äî ãåíåðàëà, äàìè, öèâ³ëüíîãî é ìîùåé ³ ðåâîëþö³éíî çíèùóº ¿õ ê³í÷èêîì ÷åðåâèêà... Îïëåñêè þðáè. Âè ñåáå íå ïîì³òèëè â ö³é þðá³?.. Äåõòî ç âàñ áåçïåðå÷íî áóâ òàì, îñê³ëüêè ÿ ïàì ÿòàþ... Âå÷åðÿ ç ó÷àñòþ ²íòåë³´åíòà. Òåñòü òà ùå ê³ëüêà éîìó ïîä³áíèõ... ²íòåë³´åíò, ïî çâè÷àþ, ïðîìîâëÿº: «Ìè, ³íòåë³´åíö³ÿ, êâ³ò íàö³¿, ìè ìóñèìî ãîëîñíî ïðîãîëîñèòè...»

165

Êàëüì³þñ

2 2005

Ïðèñóòí³ â³äêðèâàþòü ðîòè, çà âèêëþ÷åííÿì òèõ, õòî çàíÿòèé ñï³øíèì ïðîæîâóâàííÿì ÷åðãîâîãî øìàòêà... «... â³éíà äî ïåðåìîãè!» Âñ³ ïðîãîëîøóþòü. Çàãàëüíèé åíòóç³ÿçì... Åêðàí òåìí³øàº... Âè ïðèñóòí³ ïðè óðî÷èñòîìó ìîìåíò³. Ñïðàâæí³ ñëóãè íàðîäó (çãàäàéòå ïî÷àòîê ö³º¿ ÷àñòèíè) ñïðàâæíüî ðàä³þòü çâ³ëüíåííþ öüîãî äîðîãîãî íàðîäó é çàêëèêàþòü éîãî äî ïåðåìîãè, äî êîíòðèáóö³¿, äî Äàðäàíåëë... Ïàì ÿòàºòå?.. Ïðåêðàñíèé ìåíò! Êâ³ò íàö³¿ áóâ ãîòîâèé â òîé ìåíò âæèòè âñ³õ çóñèëü íà îðãàí³çàö³þ é ïîëåãøåííÿ ö³º¿ ïåðåìîãè... Ñïðàâæí³ íåïîì³òí³ ãåðî¿. Áî õòî æ ì³ã ï³äîçð³âàòè íàÿâí³ñòü ãåðîÿ â áóäü-êîìó ç ö³º¿ êîìïàí³¿, ùî íåïîì³òíî ïåðåâîäèëà ñâîþ êîðèñíó ñïðàâó, ïðàöþþ÷è äëÿ äåðæàâè (÷îáîòè, ñ³íî, êîí³, ïðîâ³ÿíò ³. ò. ³í., ³ ò. ³í.), äáàþ÷è ïðî äîðîãó àðì³þ, ïðî õðèñòîëþáèâå âî³íñòâî, ïðî ðóñüêèõ áîãàòèð³â... ² öåé íàðîä, ö³ «äîðîã³, øèðîê³ ìàñè», âèÿâèëè ñåáå ñòðàøåííî íåâäÿ÷íèìè. Ñóìíèé îáîâ ÿçîê, îáîâ ÿçîê áåçñòîðîííüîãî ³ñòîðèêà çàñâ³ä÷èòè öå... Ïî÷èíàºòüñÿ... Ó ²íòåë³´åíòà ãîñò³. Äðóæèíà ²íòåë³´åíòà ãîâîðèòü ãàðÿ÷å, ç îêðóãëèìè î÷èìà: «Æàõ! Æàõ!» Ïðèñóòí³ âèÿâëÿþòü æàõ. Äðóæèíà ïðîäîâæóº ç òèì ñàìèì âèðàçîì: «×àéíà êîâáàñà äåâ ÿíîñòî êîï³éîê ôóíò!» ... Ïîòðÿñåí³, ñï³â÷óòëèâ³, çíàìåíí³ âèðàçè îáëè÷ ãîñòåé. Ñïðàâæíÿ æàõëèâ³ñòü öüîãî â³äîìîãî ôàêòó ä³éøëà äî ¿õíüî¿ ñâ³äîìîñòè é óñòðàøèëà ³õ... À äóìêà ïðî òå, ùî ôóíò áóäå, ìîæëèâî, êîøòóâàòè êàðáîâàíåöü æàõëèâà äóìêà ðîäèëàñÿ ó áàãàòüîõ... Òàê ìàëåíüêà õìàðêà íà îáð³¿ ïåðåäâ³ùóº ãóðà´àí... Êîâáàñà ³íîä³ ìîæå â³äîãðàâàòè ðîëþ õìàðêè... Áàëà÷êè çàãàëüí³ é ïî ãðóïàõ ïðîâàäÿòüñÿ â çëåãêà çáóäæåíîìó, ñòóðáîâàíîìó òîí³. Âñ³ òðîøå÷êè ï³äâèïèëè, ³ öå çàãîñòðþº ñïðèéìàííÿ ðå÷åé. ²íòåë³´åíò âçÿâ ñëîâî ³ ãîâîðèòü, ãîâîðèòü, ïàëêî æåñòèêóëþþ÷è, ÿê çàâæäè. Ïåðåõîäèòü íà òîí çíèæåíèé, êîíô³äåíö³éíèé. «... Ïðàâèòåëüñòâî...» Ïðèñóòí³ ðîáëÿòü çðîçóì³ë³ âèðàçè ³ çðîçóì³ëî-ïðèãí³÷åíî õèòàþòü ãîëîâàìè...

166

Êàëüì³þñ

òàì:

2 2005

²íòåë³´åíò ùå á³ëüø êîíô³äåíö³ÿëüíî øåïîòèòü: «Íàðîä ïî÷èíàº ïîâîäèòèñÿ íåïðèñòîéíî». Êàðòèíà éäå ñêàæåíèì òåìïîì... ²íòåë³´åíò ó äâîð³ êàçàðìè ç àâòîìîá³ëÿ ïðîìîâëÿº ñîëäà-

«Â³ä ³ìåíè Òèì÷àñîâîãî Óðÿäó ÿ çàêëèêàþ âàñ äî ñïàñ³ííÿ îò÷èçíè!» Ñîëäàòè ðåàãóþòü ñëàáêî. ²íòåë³´åíò á º ñåáå â ãðóäè êóëàêàìè: «Îò÷èçíà â íåáåçïåö³! Â³éíà äî ïåðåìîãè!!» Ðåàêö³ÿ ñîëäàò ö³ëêîì íåñïîä³âàíà äëÿ ²íòåë³´åíòà. Æàäíèõ îâàö³é. ßâí³ îçíàêè íåçãîäè. Êîëè âè, àáî õòîíåáóäü ç âàøèõ áëèçüêèõ áóâ êîëèñü êîì³ñàðîì Òèì÷àñîâîãî Óðÿäó, âè ëåãêî çðîçóì³ºòå îáóðåííÿ ³ ïàòð³îòè÷íèé á³ëü ïàòð³îòè÷íî¿ äóø³ ìîãî ãåðîÿ... Ìîëîäèé õëîïåöü ñêî÷èâ íà ï³äí³æîê àâòîìîá³ëÿ, áåçöåðåìîííî â³äøòîâõíóâ ²íòåë³´åíòà ³ êðèêíóâ: «Âñÿ âëàäà ðàäàì!!» ²íòåë³´åíò â æàõîâ³... Âè êîëèñü, ñïîä³âàþñÿ, áóëè á³ëüø-ìåíø çäàòí³ çðîçóì³òè öåé æàõ... Ïàì ÿòàºòå «Ãðÿäóùîãî õàìà»? Ïàì ÿòàºòå «Âçáóíòîâàâøåãîñÿ ðàáà»?.. Ïàì ÿòàºòå?.. Ïðîòå, õòî ñòàðå çãàäàº, òîìó îêî ãåòü... Íå ðîçóì³þ, ÷îãî ðàäè ÿ ðèçèêóþ âëàñíèìè î÷èìà... ²íòåë³´åíò â æàõîâ³, í³áè ÷îðòà ïîáà÷èâ. Êèíóâñÿ íà ïîäóøêè... Þðáà ñîëäàò ðåà´óº ñï³â÷óòëèâî... ²íòåë³´åíò ñï³øíî øòîâõàº øîôåðà â ïëå÷å... Øîôåð ïîâåðíóâñÿ ç âåñåëîþ ïîñì³øêîþ... ²íòåë³´åíò çðîáèâ áóëî ñåðäèòå îáëè÷÷ÿ, àëå øâèäêî çãàäàâ, ñòðèìàâñÿ, ïðèìóøåíî óñì³õíóâñÿ. Ìàøèíà ïî¿õàëà. Ñîëäàòè ðåãî÷óòüñÿ. Ìîëîäèé õëîïåöü ñõîïèâ ´âèíò³âêó â ñóñ³äè, ñòð³ëüíóâ ó ïîâ³òðÿ... ²íòåë³´åíò â æàõîâ³ ïðèãíóâñÿ, ñõîïèâñÿ çà ãîëîâó... Øîôåð îãëÿíóâñÿ é âåñåëî ïîêàçàâ çóáè... Á³äíèé, áëàãîðîäíèé ãåðîé ì³é! Âîðîãè ç óñ³õ áîê³â... À êàðòèíà éäå ñêàæåíèì òåìïîì, íàìàãàþ÷èñÿ íàâçäîãíàòè æèòòÿ, ùî ñêàæåíî ì÷àëî â ò³ äí³... Îñòàíí³é åòàï ïåðåä Æîâòíåì... «Ðåâîëþö³ÿ â íåáåçïåö³!!!»

167

Êàëüì³þñ

2 2005

Ïî ÷åðç³ ïðîìèãóþòü ïåðåëÿêàí³ é îáóðåí³ ô³ç³îíîì³¿ çíàéîìèõ ²íòåë³´åíòà, ùî ¿ì â³í ïî ÷åðç³ øåïî÷å ùîñü íà âóõî, ï³ñëÿ ÷îãî îáóðþºòüñÿ é æåñòèêóëþº... Ïîäèâ³òüñÿ ñàì³ õ³áà ìîæíà íå îáóðþâàòèñÿ? Äâåð³ òîâàðíîãî âàãîíó ç âåëè÷åçíîþ ïëüîìáîþ. Íà äâåðÿõ íàïèñ êðåéäîþ: Nach Russland Â Ðîñ³þ. Äâåð³ çíèêàþòü. Çà äâåðèìà øåðåãà çàìàñêîâàíèõ íåçíàéîìö³â, îäÿãíåíèõ ó ÷îðí³ ïëàù³ ç â³äëîãàìè. Ðóêè ó âñ³õ ñõðåùåíî íà ãðóäÿõ. Íà ¿õ ïëàùàõ, ÿê íà ñàíäâ³÷àõ, âçäîâæ óñ³º¿ øåðåãè íàïèñ: «áî-ëü-øå-âè-êè»... ²íòåë³´åíò îáóðþºòüñÿ. «×îãî äèâèòüñÿ Òèì÷àñîâèé Óðÿä?!» Åêðàí òåìí³øàº... Íå íàäîâãî... Ïðàâäà, ÷àñòèíà ê³í÷àºòüñÿ... Îñòàòî÷íî ê³í÷àºòüñÿ, ÿ á ñêàçàâ... Àëå êàðòèíà éäå ñêàæåíèì òåìïîì, íàìàãàþ÷èñÿ íàâçäîãíàòè æèòòÿ, ùî ñêàæåíî ì÷àëî â ò³ äí³... Ê²ÍÅÖÜ ÒÐÅÒÜÎ¯ ×ÀÑÒÈÍÈ

×ËÅÍ ÏÀÐÒ²¯ «È. È.» ×ÀÑÒÈÍÀ ×ÅÒÂÅÐÒÀ («Èñïóãàííàÿ èíòåëëèãåíöèÿ»)

Ñïîä³âàþñÿ, âè ïàì ÿòàºòå öþ ïîì³òíó ïàðò³þ, ùî â³äîãðàëà â ñâ³é ÷àñ íå äóæå ïîì³òíó ðîëþ. Àâòîðñòâî íàçâè ö³º¿ ïàðò³¿ íàëåæèòü òàêîæ ïîì³òíîìó ïîë³òè÷íîìó ä³ÿ÷åâ³, áàñàðàáñüêî-êóðñüêîìó äåïóòàòîâ³ Âîëîäèìèðó Ïóðèøêåâè÷ó. Ç öüîãî ÿñíî, ùî ãîñòðå ñëîâî ìîæíà ïî÷óòè ³ â³ä ÷îðíîñîòåíöÿ. Ì³é ãåðîé äîñèòü ïîì³òíèé ÷ëåí ö³º¿ ïàðò³¿, ùî í³êîëè íå âèëèâàëàñÿ â ÿê³áóäü çàøêàðóáë³ îðãàí³çàö³éí³ ôîðìè, àëå âîëîä³ëà â ñâ³é ÷àñ íå ìåíø ìîíîë³òíîþ îäí³ñòþ ïðàãíåíü ñâî¿õ ÷ëåí³â, í³æ ñàìà ÐÊÏ. Öå äîçâîëÿº âäàòèñÿ äî ðåçè´íàö³é ùîäî ö³ííîñòè îðãàí³çîâàíîñòè, êîëè âçÿòè íà óâàãó äîëþ äâîõ öèõ ïîì³òíèõ ïàðò³é... Äî ðå÷³, ì³é ãåðîé âçàãàë³, çâè÷àéíî, ïîçàïàðò³éíèé... Òàê îñü ìîæíà áóëî á óäàòèñÿ äî ðåçè´íàö³é, àëå íå âàðò. ² áåç òîãî âèäíî. Òèì á³ëüø ìè â ê³í³, à ê³íî çîðîâå ìèñòåöòâî... Äèâ³òüñÿ. Ïîïåðåäæóþ: íà åêðàí³ ðîáèòüñÿ êàçíà-ùî, í³÷îãî íå çðîçóì³ºø, ºðóíäà, ïëóòàíèíà ÿêàñü, ê³ëüêîðàçîâî êîìá³íîâàíèé êàäð, íàïëèâè

168

Êàëüì³þñ

2 2005

òà ³íø³ õèòð³ øòóêè ðåæèñåðà é îïåðàòîðà... Íàðåøò³, çâè÷àéíî, âè çðîçóì³ºòå. Íàðåøò³, â ê³íö³ ö³º¿ ÷àñòèíè, íàâ³òü ì³é ãåðîé çðîçóì³º. Äåùî â³í çðîçóì³â ³ ç ñàìîãî ïî÷àòêó. Íó, äèâ³òüñÿ... ... ×åðåç âóëèö³ âåëèêîãî ì³ñòà âåëè÷åçí³ ïîëîòíèùà. Íà ïîëîòíèùàõ ãàñëà ë³òåðàìè ç ñàæ³íü... ÎÒÅ×ÅÑÒÂÎ Â ÎÏÀÑÍÎÑÒÈ!.. Íà á³ëèõ ïîëîòíèùàõ ÷åðâîíèìè ë³òåðàìè çàâá³ëüøêè ç ö³ëèé ñàæ³íü... ÐÅÂÎËÞÖÈß Â ÎÏÀÑÍÎÑÒÈ!!. Ïîëîòíèù áàãàòî... Äàëåêî íàä âåëè÷åçíèì ì³ñòîì ìàº â ïîâ³òð³ ÷åðâîíèé ïðàïîð... ÂÑß ÂËÀÑÒÜ ÑÎÂÅÒÀÌ... Ïðàïîð íàáëèæàºòüñÿ, çàòóëÿº ââåñü åêðàí... ÂÑß ÂËÀÑÒÜ ÑÎÂÅÒÀÌ... Ìèãîòÿòü, ïëèãàþòü â áåçëàäíèõ â³äì³íàõ âóëèö³, þðáè, áóäèíêè, âåëè÷åçí³ á³ë³ ïîëîòíèùà ç ÷åðâîíèìè çíàêàìè îêëèêó... Ñåðåä öüîãî õàîñó ñêàêàº ó ðîçïà÷³ îáëè÷÷ÿ ²íòåë³´åíòà. ²íòåë³´åíò ðîçäâîþºòüñÿ, ðîçìíîæóºòüñÿ íåéìîâ³ðíî øâèäêî äâ³, ï ÿòü, äåñÿòü, ñòî ³íòåë³´åíòîâèõ ô³ç³îíîì³é çàïîâíèëè åêðàí æèâîþ ìîçà¿êîþ. Ô³ç³îíîì³¿ ñõâèëüîâàí³, ñòóðáîâàí³ ³ áàëàêàþòü, áàëàêàþòü øâèäêî, ÿê êóëåìåòè: ÑÏÀÑÀÉÒÅ ÐÅÂÎËÞÖÈÞ!!. ÑÏÀÑÀÉÒÅ ÐÅÂÎËÞÖÈÞ!.. ÑÏÀÑÀÉÒÅ ÐÅÂÎËÞÖÈÞ... Ðîçìíîæåíèé ²íòåë³´åíò çìåíøóºòüñÿ ê³ëüê³ñòþ, îäíî÷àñíî í³ì³þ÷è... Íàä âåëè÷åçíèì ì³ñòîì ÷åðâîíèé ïðàïîð ðóõàºòüñÿ ïîâ³ëüíî é ìîãóòíüî. Ô³ç³îíîì³¿ ðîçòàíóëè... Âùóõàº áåçëàäíèé òàíîê á³ëèõ ïîëîòíèù... ×åðâîíèé ïðàïîð íåñóòü ïîïåðåäó áàãàòîòèñÿ÷íîãî íàòîâïó... Ùå ê³ëüêà ðàç³â ó ð³çíèõ êóòî÷êàõ åêðàíó íà ÿêóñü ÷àñòêó ñåêóíäè âèñêàêóº ãîëîâà ²íòåë³´åíòà, ïðîáóº êðè÷àòè... Íå âñòèãàº é çíèêàº... ÑÏÀÑÀ... ËÞÖÈ... ×åðâîíèé ïðàïîð ÂÑß ÂËÀÄÀ ÐÀÄÀÌ çàïàíóâàâ íàä óñ³ì åêðàíîì... Äåñü âèñêî÷èâ ²íòåë³´åíò, ãóêíóâ «Ñïàñàéòå ðåâîëþöèþ».., ³ ²íòåë³´åíò øâèäêî éäå, ìàéæå á³æèòü âóëèöåþ... «...à òàêîæ ³ ìàéíî». ²íòåë³´åíò øâèäêî á³æèòü ñõ³äöÿìè áàíêó... Â ãàðíåíüê³é êâàðòèðö³ ²íòåë³´åíòà éîãî äðóæèíà, õàïàþ÷èñÿ, «ïåðåõîâóº ö³ííîñò³»... ß êàçàâ, ùî ì³é ãåðîé äåùî çðîçóì³º ç ñàìîãî ïî÷àòêó... Ñòàðà ´âàðä³ÿ âìèðàº, àëå íå çäàºòüñÿ. Ùèðèé ÷ëåí ïàðò³¿ ². ². íå âìèðàº ³ íå çäàºòüñÿ... Êîëè ÷åñíî çàáóòè äàâíî çàáóòó îô³ö³ÿëüíó ðîìàíòèêó ÷àñ³â Áîíàïàðòå, äîâåäåòüñÿ âèçíàòè, ùî ïîâåä³íêà ². ². ìàº êóäè á³ëüøå ðàö³¿... ²íòåë³´åíò âèõîäèòü ç áàíêó. Îáëè÷÷ÿ ìàéæå ö³ëêîì çàäîâîëåíå ³ äàëåêî ñïîê³éí³øå, í³æ ó ïîïåðåäíüîìó êàäð³. Ïîìàöàâ óíóòð³øíþ êèøåíþ.

169

Êàëüì³þñ

2 2005

Æåñò, ÿê â³äîìî, ³íñòèíêòèâíèé ³ ìóäðèé: ïåðåâ³ðêà ³ çàéâèé ìîìåíò çàäîâîëåííÿ... Â ãàðíåíüê³é êâàðòèðö³ ²íòåë³´åíòà áåçëàääÿ... Äðóæèíà ²íòåë³´åíòà âèñíàæóº âñþ ôàíòàç³þ, ó òâîð÷èõ ìóêàõ âèíàõîäèòü ìåòîäè ïåðåõîâóâàííÿ çíàéøëà! Ãåí³ÿëüíà ³äåÿ! Áîëîíêà. Â íàøèéíèêó áîëîíêè â³äïîðîëà ï³äøèâêó. Íàøèéíèê ïåðåòâîðèâñÿ â ñîñèñêó. Ñîñèñêà íàïõàíà îáðó÷èêàìè, êàì³í÷èêàìè é ³íøèì òàêèì. Áîëîíêà, íàõèëèâøè íà á³ê ãîëîâêó, óâàæíî äèâèòüñÿ íà ðîáîòó õàçÿéêè. ², çâè÷àéíî, í³÷îãî íå ðîçóì³º... ²íòåë³´åíò ñòóêàº â äâåð³ ìàëåíüêîãî þâåë³ðíîãî ìà´àçèí÷èêà. Ñòàðèé õàçÿ¿í äîâãî íå â³ä÷èíÿº. Ðîçãëÿäàº éîãî ç ñåðåäèíè. Ïåðåãîâîðè. Íàðåøò³, äâåð³ â³ä÷èíÿþòüñÿ. Ðîçìîâà éäå äàë³ â ìà´àçèí÷èêó. Ä³äîê äóæå åíåð´³éíî ³ äóæå ïðàâäèâî êðóòèòü ãîëîâîþ íå´àòèâíî. Øèÿ â íüîãî äîâãà, òîíêà é ñóõà, àëå òðèâàëà... ²íòåë³´åíò ïåðåêîíóº éîãî ç ìàéñòåðí³ñòþ äîñâ³ä÷åíîãî ì³òèí´îâîãî îðàòîðà. Âèéìàº ç êèøåí³ ³ êëàäå íà ïðèëàâîê ïà÷êó êðåäèòîê. Ä³äîê ïåðåñòàâ êðóòèòè ãîëîâîþ. Çàìèñëåíî äèâèòüñÿ íà êðåäèòêè. Âèð³øèâ ³ ïîë³ç çà ïàçóõó. Âèòÿãàº ìàëåíüêèé çàìøåâèé êàïøóê, ç-çà ïðèëàâêó âèòÿãàº òåðåçè. Âèñèïàº ç êàïøóêà ê³ëüêà êàì³í÷èê³â. Â ãàðíåíüê³é êâàðòèðö³ ²íòåë³´åíòà éîãî äðóæèíà âñå ùå ïàêóº íàøèéíèê. Áîëîíêà, íàõèëèâøè ãîëîâó â á³ê, óâàæíî äèâèòüñÿ íà ¿¿ ðîáîòó... ², çâè÷àéíî, ³ äîñ³ í³÷îã³ñ³íüêî íå ðîçóì³º... Ñòàðèé õàçÿ¿í âèïóñêàº ²íòåë³´åíòà ç äâåðåé ìà´àçèí÷èêà. ²íòåë³´åíò, çðîáèâøè ê³ëüêà êðîê³â, îãëÿäàºòüñÿ ³ ç çàäîâîëåííÿì ïîòèðàº ðóêè. Ñòàðèé õàçÿ¿í â³ä³éøîâ â³ä äâåðåé, îãëÿíóâñÿ ³ ç íåìåíøèì çàäîâîëåííÿì ïîòåð ðóêè... Ïåðøà îçíàêà ³äåàëüíî ÷åñíîãî ãàíäëþ: îáèäâ³ ñòîðîíè çàäîâîëåí³. Îòæå, ïîìèëêîâî áóäå ãàäàòè, ùî õòîñü ó äàíîìó ðàç³ áóâ øàõðàºì... Äîìà ²íòåë³´åíò ïîêàçóº äðóæèí³ ñâî¿ íàäáàííÿ. Äðóæèíà äåìîíñòðóº ñâ³é âèíàõ³ä. Îáîº ö³ëêîì çàäîâîëåí³ ç ä³ÿëüíîñòè îäíå îäíîãî... Åêðàí òåìí³º... Ïàâçà...

170

Êàëüì³þñ

2 2005

Ïåðø³ äí³... Íåçð³âíÿí³ ïåðø³ äí³. Ïîâí³ íåçð³âíÿíîãî çàïàëó é ïàòîñó äëÿ âñÿêèõ áîæåâ³ëüíèõ ³ îçâ³ð³ëî¿ «÷åðíè». Ïîâí³ ãëèáîêîãî (çâè÷àéíî, ãðîìàäñüêîãî) ñóìó äëÿ ìîãî äîðîñëîãî ãåðîÿ, ùî íå áóâ ñë³ïèé, ùî âñå áà÷èâ, óñå ïåðåäáà÷àâ... Ïàíîðàìà âåëè÷åçíîãî ì³ñòà... ×åðâîíèé ïðàïîð çàòóëÿº ââåñü åêðàí ÄÀ ÇÄÐÀÂÑÒÂÓÅÒ ÑÎÂÅÒÑÊÀß ÂËÀÑÒÜ. Êîëî ²íòåë³´åíò³â ñèäèòü ó ïîõìóð³é ðîçïóö³, ðîçïà÷ëèâî õèòàþ÷è ãîëîâàìè... ÇÀÃÈÍÓËÀ ÐÅÂÎËÞÖ²ß... Çíîâó éäóòü äí³, âåëèê³, ÿê ðîêè, øâèäê³, ÿê õâèëèíè... Ñêàçàíî òåçó, íàä³éøëè ÷àñè àíòèòåçè òàê, ïðèíàéìí³, ãîâîðÿòü ñë³ï³. Í³ íå ï³ääóðèòè ùèðå ãðîìàäÿíñüêå ñåðöå ìîãî ãåðîÿ òàêîþ äåøåâêîþ... Â³í áà÷èòü ôàêòè. Êàðòà Ðîñ³¿... Íà ìàï³ ç ÿâëÿþòüñÿ íàïèñè: «Óêðà¿íñüêà Ðåñïóáë³êà», «Êðèìñüêà Ðåñïóáë³êà», «Öàðåâî-Êîêøàéñüêà Ðåñïóáë³êà», «Âåñüºãîíñüêà Ðåñïóáë³êà»... Äåäàë³ á³ëüøå íàïèñ³â, äåäàë³ äð³áí³ø³ ë³òåðè âñÿ êàðòà âêðèâàºòüñÿ ðåñïóáë³êàìè... Êîëî ²íòåë³´åíò³â ñèäèòü â ïîõìóð³é ðîçïóö³, ðîçïà÷ëèâî õèòàþ÷è ãîëîâàìè... ÇÀÃÈÍÓËÀ ÂÅËÈÊÀ ÐÎÑ²ß... Åêðàí òåìí³º... Äîâãà òåìðÿâà... ×îðíà ³ áåçíàä³éíà, ÿê ðîçïóêà ìîãî ãåðîÿ, ùî âòðàòèâ óñå, ùî º ö³ííîãî äëÿ ãðîìàäÿíèíà: áàòüê³âùèíó, âîëþ, ïîñàäó âñå... Á³ëüøîâèöüê³ ñòðàõ³òòÿ Â ãàðíåíüê³é êâàðòèðö³ ²íòåë³´åíòà â³í ç äðóæèíîþ ñèäÿòü çà ñòîëîì ïðèãí³÷åí³, ìîâ÷êè... Ðàïòîì îáîº çäðèãíóëè, ïåðåëÿêàíî ãëÿíóëè îäíå íà îäíîãî. Äçâ³íîê. ²íòåë³´åíò íàðî÷èòî áàéäóæå ïðîïîíóº äðóæèí³ â³ä÷èíèòè äâåð³. Äðóæèíà, ùèðî ïåðåëÿêàíî êàòåãîðè÷íî â³äìîâëÿºòüñÿ... Òóò æ³íêà äåìîíñòðóº ùèðî, ÿê çàâæäè ùèð³ ìè áóâàºìî â ìåíò íåáåçïåêè, ñâîþ äð³áí³ñòü, ïîð³âíÿíî äî õîðîáðîãî ìóæ÷èíè... ²íòåë³´åíò õîðîáðî âèõîäèòü. Ó ïåðåäïîêî¿ á³ëÿ äâåðåé ïðèñëóõóºòüñÿ... Ççîâí³ ÷èÿñü òðåìòÿ÷à ðóêà òèñíå íà äçâ³íîê... ²íòåë³´åíò íàäçâè÷àéíî îáåðåæíî â³ä÷èíÿº äâåð³, íå çí³ìàþ÷è ëàíöþæêà. ßê ò³ëüêè â³í ñêèíóâ îñòàííþ êëÿìêó, õòîñü ð³çêî øòîâõàº äâåð³ âñåðåäèíó. ²íòåë³´åíò â³äñêàêóº... Íà ïîðîç³ ñòóðáîâàíå îáëè÷÷ÿ òåñòÿ. ²íòåë³´åíò øâèäåíüêî â³ä÷èíÿº äâåð³. Âïóñêàº òåñòÿ ³ çíîâó çàïèðàº ¿õ ðåòåëüíî, íà âñ³ çàïîðè... Á³ëÿ ñòîëó ðîäèííà ðàäà. Òåñòü ðîçïîâ³äàº:

171

Êàëüì³þñ

2 2005

Ìàéæå ö³ëêîì òîòîæíå ïîâòîðåííÿ ò³ëüêè-îöå îïèñàíî¿ ñöåíè, àëå, íà êâàðòèð³ òåñòÿ. Ðóêà, ùî òèñíå íà äçâ³íîê, íå äðèæèòü. Äâåð³ â³ä÷èíÿþòüñÿ äîñèòü ÷åìíî. Íà ïîðîç³ ïîñòàòü ì³ë³ö³îíåðà ïåðøèõ äí³â ðåâîëþö³¿ ç ´âèíò³âêîþ ÷åðåç ïëå÷å ³ ç íàøèâêîþ íà ðóêàâ³ öèâ³ëüíîãî ïàëüòà. Ì³ë³ö³îíåð çàïèòóº, ÷è òóäè ïîïàâ. Òåñòü òðóñèòü ãîëîâîþ, íå ðîçáåðåø ÷è ïîçèòèâíî, ÷è íå´àòèâíî. Ì³ë³ö³îíåð íå ðîçáèðàº é ñåðäèòî çàïèòóº âäðóãå. Òåñòü ³ç âåëèêèì çóñèëëÿì õèòíóâ ãîëîâîþ ïîçèòèâíî. Ì³ë³ö³îíåð ç êóïêè ïàï³ðö³â âèéìàº îäíîãî ³ ïðîñòÿãàº òåñòåâ³. Ïðîñèòü ðîçïèñàòèñÿ ³ éäå... Òåñòü çà÷èíÿº äâåð³, áîþ÷èñÿ ãëÿíóòè íà ïàï³ðöÿ... Á³ëÿ ñòîëó ç äðóæèíîþ ÷èòàº. Öå îïîâ³ñòêà: «Ãð. Ñ. ª. Ñòîëºòîâó. Ïî÷èíàþ÷è ç çàâòð³øíüîãî äíÿ, ùîäåííî âè ìóñèòå ÿâëÿòèñÿ íà çá³ðíèé ïóíêò Â/ðàéîíó î 6-³é ãîä. ðàíêó». Ï³äïèñ... ³... òðèêóòíÿ ïå÷àòêà... Î, ïðîáëåìî ôîðìè ³ çì³ñòó!.. Ìåí³ â³äîìî, ùî Ñàâà ªðåì³ºâè÷ æèâå òåïåð ó æèòëîêîîï³, äå âèêîíóº ïåâí³ ãðîìàäñüê³ îáîâ ÿçêè íà îäí³é ç âèáîðíèõ ïîñàä. Îòæå, â³í ùîäíÿ áà÷èòü ³ íàâ³òü ñàì ñòàâèòü òðèêóòíþ ïå÷àòêó. ² í³÷îãî... Òðåáà ãàäàòè, â³í íàâ³òü çàáóâ ñâîº ïåðøå âðàæ³ííÿ. Áàãàòî ç âàñ, ìî¿ ÷èòà÷³, òåæ çàáóëè, à äåõòî é íå çíàº, ÿêèì æàõîì äëÿ êîæíîãî êóëüòóðíîãî ³ ³íòåë³´åíòíîãî ñåðöÿ áóâ íàïîâíåíèé îöåé ð³âíîá³÷íèé òðèêóòíèê ïå÷àòêè ×Ê. Îäèí êîëèøí³é «äåéñòâèòåëüíûé ñòàòñêèé ñîâåòíèê», ëþäèíà êóëüòóðíà é îñâ³÷åíà, ùî âçèìêó 19 ðîêó æèâ ó Ìîñêâ³, êðàâ âå÷îðàìè ðåâîëþö³éí³ ïëÿêàòè òà îãîëîøåííÿ äëÿ îïàëåííÿ ñâîº¿ «áóðæóéêè», à âäåíü ñòîÿâ ó ï³ââåðñòîâèõ ÷åðãàõ ïî îá³ä, åêâ³âàëåíòíèé 75 êàëîð³ÿì, ç äíÿ æîâòíåâîãî ïåðåâîðîòó ïðèíöèï³ÿëüíî êèíóâ ñòðèãòèñÿ é ãîëèòèñÿ, à ³ç ñâî¿ì ºäèíèì ñèíîì êàìåð-ïàæåì, ùî âñòóïèâ íà ñëóæáó äî á³ëüøîâèê³â ³ ³íîä³ ïðèõîäèâ äî ñòàðîãî òà çàáóâàâ ó íüîãî ÷âåðòêó õë³áà àáî ïà÷êó ìàõîðêè, ãîâîðèâ ëèøå ôðàíöóçüêîþ ìîâîþ, òàê îñü öåé ä³äîê îäíîãî ðàçó, ïðèéìàþ÷è ìîþ â³çèòó â ñâî¿é ê³ìíàò³, ºäèí³é, ùî éîìó ëèøèëè ç ïîìåøêàííÿ íà 12 ê³ìíàò (íå áóäó ãð³õà òà¿òè, ³ ÿ, çã³äíî ç â³äïîâ³äíèì îðäåðîì, çàéìàâ áóäóàð éîãî ïîê³éíî¿ äðóæèíè), ãîâîðèâ ìåí³ äîâãî, âèøóêàíèìè, çàêðóãëåíèìè äîòåïíèìè ôðàçàìè, ùî íåñïîä³âàíî âèë³òàëè ç-ï³ä éîãî áðóäíîñ³ðî-ðóäóâàòèõ âóñ³â, ãîâîðèâ íåâïèííî ³ ïîðàþ÷èñÿ ³ç äèìíîþ áóðæóéêîþ, ãð³þ÷è äëÿ ãîñòÿ ÷àé, ³ ñèäÿ÷è ïîò³ì ó ôîòåë³ á³ëÿ ÷àéíîãî ñòîëèêà, çà âèíÿòêîì ëèøå ìîìåíò³â, êîëè â³í ïåðåêîíóâàâ ìåíå âëèòè â ñêëÿíêó ç îêðîïîì ùå îäíó ëîæå÷êó «ðîìîâîãî» åêñòðàêòó íà ÷èñòîìó ôàëüáåðã³âñüêîìó ñàõàðèí³,

172

Êàëüì³þñ

2 2005

ââåñü ÷àñ â³í ãîâîðèâ ïðî âåëèêå, òàºìíè÷å çíà÷³ííÿ ôîðìè... Òðèêóòíèê, Êâàäðàò, Ïåíòàãðàìà, Øîñòèêóòíÿ ç³ðêà, Êðóã â³íåöü óñüîãî... Çâè÷àéíî, á³ëüø çà âñå ïðî òðèêóòíèê òà ï ÿòèêóòíþ ç³ðêó... Òðèêóòíèê ïåðâ³ñíà ãåîìåòðè÷íà ô³´óðà, ñèìâîë ïî÷àòêó áóòòÿ, áî â âèãëÿä³ òðèêóòíèêà ìè áà÷èìî ëîíî æåíùèíè. Äàë³ ñóìåðî-àêàä ÿíè, ã³íäóñè, ³íêè, Êð³ò, Àòëàíò³äà ³ ò. ³í. ³ ò. ³í. Ó òðèêóòíèê âïèñàíå «âñåâèäþùå îêî» ºâðåéñüêî-õðèñòèÿíñüêîãî Áîãà-Ñàâàîòà... Äàë³, Åâêë³ä, Àðõ³ìåä, Ï³òàãîð, Ãàâñ, Ëîáà÷åâñüêèé, Ð³ìàí... Òðèêóòíèê êóòîì óíèç ëîíî æèòòÿ. Êóòîì âãîðó ñìåðòü... Êàáàë³ñòè÷íà ºâðåéñüêà øåñòèêóòíÿ ç³ðêà... Äâà òàê³ òðèêóòíèêè îäèí íà îäíîìó... Êàáàëà, Àáàðáàíåëü, Àìáðóàç Ïàðå, Òàìïë³ºðè, ²íêâ³çèö³ÿ. Ðîçåíêðîéöåðè, Ôðàíêìàñîíè, Ðîòø³ëüäè, Ï³ðïîéíò Ìîð´àí... Î!.. Ï ÿòèêóòíÿ ç³ðêà, Ïåíòàãðàìà, ×îðíà ìàã³ÿ ³ äàë³ ùîñü ö³ëêîì íåçðîçóì³ëå... Íàðåøò³, Ìåñ³ÿ... Àáî Ìîð´àí, àáî îäèí ÷èñòèëüíèê ÷îá³ò ó Ðèì³, àáî Ëåâ Òðîöüêèé. Ïåâíî ëèøå, ùî îäèí ç íèõ, à õòî ñàìå öå íå âàæíî. Ñóòü â òîìó, ùî ºâðåéñüêèé Ìåñ³ÿ öå ³ º Àíòèõðèñò... ßñíî! Òàê îñü, äîðîã³ ÷èòà÷³, ùî îçíà÷àº òðèêóòíèê ×Ê! Íà ïðåâåëèêèé æàëü, ÿ ñêîðî ðîçëó÷èâñÿ ç ñèìïàòè÷íèì ä³äêîì ³, ìàáóòü, íàäîâãî, áî â³í âìåð, ³ òîìó ÿ òàê ³ íå çíàþ, ùî îçíà÷àº òðèêóòíèê æèòëîêîîï³â. ² í³õòî ìåí³ öüîãî ðîçêàçàòè íå ìîæå. Ñòðàøåííî ïðèêðî... Áåðåø ñïðàâêó äëÿ ïîøòè, ïðèì³ðîì, íåâèííà ð³÷, çäàºòüñÿ, ³ ðàïòîì òîá³ ñòàâëÿòü ïå÷àòêó Àíòèõðèñòà. Ñòðàøíî íà öüîìó ñâ³ò³, òîâàðèø³... Íå äóìàþ, ùîá øàíîâíèé Ñàâà ªðåì³éîâè÷ çíàâ óñþ ãëèá³íü òîãî æàõó, ùî éîãî ñèìâîë³çóâàëà öÿ ïå÷àòêà. Éîãî óÿâëåííÿ áóëî ñïðîùåíå, âîíî âèïëèâàëî ïðîñòî ³ç ç³ñòàâëåííÿ äâîõ ôàêò³â: â³í ñàì áóðæóé, à äðóãèé ôàêò ×Ê. Éîãî óÿâëåííÿ, ïðîñòå é ÷³òêå, ö³ëêîì ïîä³ëÿëà éîãî ñóïðóãà (ùî îäðàçó çàïëàêàëà äð³áíèìè ñëüîçèíêàìè, íå çì³íÿþ÷è âèðàçó ñâîãî çàïëèâëîãî îáëè÷÷ÿ) òà éîãî äî÷êà ³ çÿòü. Óÿâëåííÿ îñü ÿêå: Äâà çâ³ðÿ÷îãî âèãëÿäó á³ëüøîâèêè òÿãíóòü òåñòÿ äî ñò³íêè. Íó ³ ò. ä... Ïðèãí³÷åíà íåïîðóøí³ñòü òåñòÿ, äî÷êè, çÿòÿ... ²íòåë³´åíò âèïðîñòîâóºòüñÿ ³ ð³øó÷å ñòóêàº äîëîíåþ ïî ñòîë³: «Ò³êàòè!» Âõ³äí³ äâåð³. Íà äâåðÿõ íåîõàéíî çðîáëåíà òàáëèöÿ: «Â³ää³ë ïåðåïóñê³â ÄÒ×Ê». ²íòåë³´åíò, îäÿãíåíèé ïî-ïðîëåòàðñüêîìó, íåð³øó÷å ñïèíÿºòüñÿ ïåðåä äâåðèìà. Âçÿâñÿ áóâ çà ðó÷êó, ñõàìåíóâñÿ, çíÿâ ïåíñíå ³ çàõîâàâ éîãî. Ïîòóïöþâàâ ùå òðîõè íà ì³ñö³ ³ ââ³éøîâ.

173

Êàëüì³þñ

2 2005

²íòåë³´åíò á³ëÿ áàð ºðó ðîçìîâëÿº ç âàðòîâèì à´åíòîì. ²íòåë³´åíòîâ³ ïîãàíî... Â³í óïåðøå áà÷èòü íà âëàñí³ î÷³ ÷åê³ñòà îäíîãî ç öèõ ñòðàøíèõ, êðîâîæàäíèõ çâ³ð³â... Ïðàâäà, òåñòÿ âîíè íå ðîçñòð³ëÿëè, à ïîñëàëè ëèøå ðóáàòè äðîâà... àëå æ øàíîâíîãî êîìåðñàíòà, ëþäèíó ïîâàæíó, íó, ³, íàðåøò³, ëþäèíó, ùî é êîìïëåêö³ºþ çáóäæóº äî ñåáå ïîøàíó, ³... ðóáàòè äðîâà! À òèñÿ÷³ é ñîòí³ òèñÿ÷ çàìîðäîâàíèõ, çàêàòîâàíèõ, ùî ïðî íèõ ç íàéïîâí³øèõ äæåðåë éîìó òî÷íî... ² âñå öå ðîáëÿòü îòàê³, ÿê îöåé ñîííèé, ìëÿâèé, çâè÷àéí³ñ³íüêèé ñîá³ ïàðóáîê... Î, çàãàäêîâà ãëèáèíà äóø³ êîëèøíüîãî «íàðîäó-áîãîøóêà÷à», «âåëèêîãî ðóñüêîãî íàðîäó», ùî éîìó òàê ùèðî ñëóæèòè çáèðàâñÿ ì³é ãåðîé (äèâ. ÷àñò. II) ³ ùî ðàïòîì ïåðåòâîðèâñÿ â íàðîäà-çâ³ðÿ, äóøîãóáà ³ «âçáóíòîâàâøåãîñÿ ðàáà!» Ñòðàøíî íà öüîìó ñâ³ò³, ïàíîâå ³íòåë³´åíòè... À´åíò ìëÿâî áåðå äîêóìåíòè, æåñòîì çàïðîïîíóâàâ ïî÷åêàòè ³ ï³øîâ äî ñóñ³äíüî¿ ê³ìíàòè. ²íòåë³´åíò ïðèìîñòèâñÿ íà êðà¿ ëàâè, ÷åêàº. À´åíò â ñóñ³äí³é ê³ìíàò³, íå õàïàþ÷èñÿ, ðîçìîâëÿº ç íà÷àëüí³êîì. ²íòåë³´åíò ïî÷èíàº õâèëþâàòèñÿ... Ùå á ïàê... À´åíò â ñóñ³äí³é ê³ìíàò³ êðóòèòü ñîáà÷ó í³æêó. Íà÷àëüíèê ðîáèòü òå ñàìå. ²íòåë³´åíòîâ³ äîêóìåíòè ëåæàòü íà ñòîë³. ²íòåë³´åíòîâå õâèëþâàííÿ çðîñòàº. Â³í ìó÷èòüñÿ. Ç æàõîì ïîãëÿäàº íà äâåð³, êóäè ï³øîâ à´åíò... ×èì ùå ìîæíà ïîñèëèòè îöþ òÿãàíèíó, ÿê íå æàõëèâèìè ïîä³ÿìè, ùî íàçð³âàþòü â îö³ õâèëèíè, ³ çàðàç óïàäóòü íà ìîãî ãåðîÿ? Ö³ çâ³ðè, áåçïåðå÷íî, çíàþòü óñå, âîíè âçàãàë³ âñå çíàþòü, âîíè çíàþòü ³ áîëîíêó, ³ Òèì÷àñîâèé Óðÿä, âîíè ïîñëàëè ïî âàðòó, âîíè... À´åíò òà íà÷àëüíèê ñìà÷íî çàòÿãíóëèñÿ. Íå÷àëüíèê, íàðåøò³, ï³äñóíóâ äî ñåáå äîêóìåíòè, ïåðåãëÿäàº... Ñòðàæäàííÿ ²íòåë³´åíòîâ³ äîõîäÿòü àïîãåþ. Â³í êðóòèòüñÿ ïî ëàâ³, ïîãëÿäàþ÷è ùîñåêóíäè íà äâåð³... Â³í óæå íå ÷åêàº íà âàðòó... ßêèé â³í äóðíèé áóâ, ùî ÷åêàâ! ßêà âàðòà? Íàâ³ùî? Òþðìà! Ñóä? Í³÷îãî ïîä³áíîãî! Éîìó çäàëîñÿ, ùî â³í æèâå â êóëüòóðí³é êðà¿í³. Â³í çàáóâ... Ïðîñòî ââ³éäå çàðàç à´åíò, áðóòàëüíî âèëàºòüñÿ ³ âèñòðåëèòü éîìó ç ìàâçåðà â ëîá... Íà áðóäí³é äîë³âö³ îí ê³ëüêà ïëÿì! Íå â³ä ÷îá³ò æå ö³ ïëÿìè...

174

Êàëüì³þñ

2 2005

Íà÷àëüíèê ðîçãëÿäàº äîêóìåíòè. Çàïèòàâ à´åíòà. Òîé çíèçàâ ïëå÷èìà ³ çðîáèâ ´ðèìàñó: «À ÷îðòè éîãî áàòüêà çíàþòü». Ïîò³ì ìàõíóâ ðóêîþ. ²íòåë³´åíò íå â ñèë³ âèòðèìàòè. Òðåìòþ÷è, âñòàº é ïî÷èíàº ñóíóòèñÿ äî äâåðåé. Íà÷àëüíèê óìî÷èâ ïåðî â êàëàìàð, çíÿâ ç íüîãî äîõëó ìóõó, ë³íèâî âèëàÿâñÿ ³ ïîêëàâ ðåçîëþö³þ. À´åíò âçÿâ ïàï³ðöÿ ³ ï³øîâ äî äâåðåé. Äâåð³ â³ä÷èíÿþòüñÿ. ²íòåë³´åíò êèíóâñÿ äî âèõîäó. Â ê³ìíàòó ñïîê³éíî âõîäèòü à´åíò ç ïàï³ðöåì. Ô³ç³îíîì³ÿ ²íòåë³´åíòîâà ñïîâíåíà æàõó. Çäèâîâàíèé ïîãëÿä à´åíòà. ²íòåë³´åíò íåéìîâ³ðíèì çóñèëëÿì ñòðèìóºòüñÿ ³ ïðèìóøóº ñåáå íàáëèçèòèñÿ äî áàð ºðó. À´åíò âèïèñóº ïåðåïóñòêó. ²íòåë³´åíò íå â³ðèòü ñâîéîìó ùàñòþ. Ùîñü ïîä³áíå äî óñì³øêè. Ìåòóøëèâ³ æåñòè. Äð³áí³ ïîêëîíè. Øâèäêî âèéøîâ... ² çà ùî?.. Áàãàòî äåõòî ç âàñ ìóñÿòü çðîçóì³òè ìîãî ãåðîÿ íàäòî áàãàòî. Âñ³ ò³, ùî òàê ñàìî, ÿê ³ ì³é ãåðîé, ïðàãíóëè âñ³ºþ ³ñòîòîþ ñâîºþ. «Òóäà, ãäå âñå îáèëüåì äûøåò»... «...ãäå ðåêè ëüþòñÿ ÷èùå ñåðåáðà...» íó ³ ò. äàë³. Áàãàòî äåõòî ç ÷ëåí³â ². ². ñïðàâä³ ï³øëè êóäè äàë³ àæ äî ì³ñöåâîñòåé, wo die Zitronen bluhen, à áóëè é òàê³, ùî äîêîòèëèñÿ äî ì³ñöü, ùî ¿õ æàäåí ïîåò íå îñï³âàâ... Ì³é ãåðîé îáìåæèâñÿ ðóñüêèì òåêñòîì... «...ãäå ðåêè ëüþòñÿ ÷èùå ñåðåáðà...», äå «Ãðèöüêàì» ö³ëèõ òðè ðîêè áóëî íå äî «Ìàðóñü», à «Ìàðóñ³» ö³ëèõ òðè ðîêè âèïëà÷óâàëè íàòóðàëüíèé ïîäàòîê êóëüòóðíèì ñïàñèòåëÿì Ðîñ³¿, Óêðà¿íè òà ìîãî ãåðîÿ ìàéæå âñ³õ íàö³îíàëüíîñòåé çåìíî¿ êóë³... ² äðóæíüî äîïîìàãàëè ¿ì Õàéêè, Ë³¿ ³ Ñóðè, ùî ¿õ ïîåò íå ïåðåäáà÷àâ... Ïîñàäêà â òåïëóøêè. ²íòåë³´åíò ³ æ³íêà îäÿãíåí³ ïî-ïðîëåòàðñüêîìó. Æ³íêà ï³äïåðåçàíà ìîòóçêîì. Ç-ï³ä æàêåòà â íå¿ âèãëÿäàº ìîðäà áîëîíêè. Òåñòü ç òåùåþ, â íàñòðî¿ äóæå ñóìíîìó, ïðîâîäÿòü. Òåùà ìîðãàº î÷èìà ³ ïëà÷å äð³áíèìè ñëüîçèíêàìè ç äåðåâ ÿíèì âèðàçîì ðîçïëèâëîãî îáëè÷÷ÿ.

175

Êàëüì³þñ

2 2005

²íòåë³´åíò ç äðóæèíîþ äóæå çàêëîïîòàí³ êîøèêàìè, ÷åìîäàíàìè, êëóíêàìè òà êàðòîíêàìè. Âñüîãî öüîãî ìàñà. Îáîº ìåòóøàòüñÿ. Çàâàæàþòü ³íø³ ïàñàæèðè, ùî òåæ âàíòàæàòüñÿ. Íàðåøò³ ïî÷èíàºòüñÿ ñë³çíå ïðîùàííÿ. Ïðîá³ãàº à´åíò ÄÒ×Ê. Êðèêíóâ ïîñï³øàòè... ßê â³äîìî, âñòàíîâèâøè íà çàë³çíèöÿõ äâà äçâ³íêè, ìè çðîáèëè äâà êðîêè íàçàä, áî îäíèì ç ïåðøèõ äîñÿãíåíü íàøèõ áóëî ö³ëêîâèòå çíèùåííÿ âñÿêèõ äçâ³íê³â, ðàçîì ç ðîçïèñîì... Òàêè º äåùî ñïðàâåäëèâîãî â òâåðäæåííÿõ îïîçèö³¿... Äî÷êà ç ñèëîþ âèäèðàºòüñÿ ç í³æíèõ îá³éì³â ìàìàø³ ³ ïî÷èíàº ë³çòè â âàãîí. Âè êîëèíåáóäü ëàçèëè â òîâàðíèé âàãîí? Êîëè ëàçèëè, òî çðîçóì³ºòå òðàãåä³þ êóëüòóðíî¿ æåíùèíè, ïîñòàâëåíî¿ ïåðåä òàêîþ ïðîáëåìîþ... Ïðîòå íå çíàþ, ÿê ÷îãî ³íøîãî, à ëàçèòè â òåïëóøêè ðåâîëþö³ÿ íàâ÷èëà ³ êîíòððåâîëþö³îíåð³â... ×åðâîíîàðì³ºöü, ùî ñòîÿâ çáîêó äâåðåé, ïîáà÷èâ áîëîíêó, ÿêà äóæå çàâàæàëà ñâî¿é õàçÿéö³, ³ òðîõè ãëóçëèâî óñì³õíóâñÿ. Óñì³õíóâñÿ ³ òêíóâ îáåðåæíî ÷îðíèì ïàëüöåì â ÷îðíåíüêèé ëàêîâàíèé íîñèê. Ìàð³ÿ Ñàâ³âíà â³äñêî÷èëà, ÿê îïå÷åíà. Ìàð³ÿ Ñàâ³âíà âèñòðåëèëà â ÷åðâîíîàðì³éöÿ ïîãëÿäîì, ùî â íüîìó íåâ³äîìî ÷îãî á³ëüøå ïåðåëÿêó, ÷è ëþò³. Íà îáëè÷÷³ ÷åðâîíîàðì³éöÿ çäèâîâàííÿ. Çäâèãíóâ ïëå÷èìà, ïëþíóâ, çðîáèâñÿ îô³ö³ÿëüíèé ³ ïî÷àâ ï³äãàíÿòè ïàñàæèð³â. Çíîâó ïðîá³ã à´åíò. ²íòåë³´åíò ÿêîñü óøòîâõíóâ äðóæèíó â âàãîí ³ âë³ç ñàì ç äîïîìîãîþ òåñòÿ. Ïàðîâ³ç ñìèêíóâ. Ïî¿çä ðóøèâ... Õóñòèíêè çàìàÿëè â ïîâ³òð³. Çâîðóøëèâèé ñïîñ³á áëèçüêèõ ëþäåé çðîáèòè ñåáå âèäèìèìè îäèí îäíîìó ÿêíàéäîâøèé ÷àñ... Çâè÷àéíî ðîáëÿòü òàê: ìàõàþòü õóñòèíêîþ 1/2 õâèëèíè, ïîâåðòàþòüñÿ é ³äóòü äîäîìó àáî íà ñâîº ì³ñöå â âàãîí³. Îòàê áàãàòî çâîðóøëèâèõ ³ ÷óäîâèõ çâè÷à¿â ïåðåæèëè ñàì³ ñåáå: âæèâàòè ¿õ àáî í³êîëè, àáî øê³äëèâî. Ðóêîñòèñêàííÿ, ïðèì³ðîì, ïåðåäàº çàðàçó... Êð³ì òîãî íå ïëþéòå, áàæàþ÷è âèñëîâèòè íåçàäîâîëåííÿ, íå êàøëÿéòå, áàæàþ÷è çâåðíóòè íà ñåáå óâàãó, íå çä³éìàéòå íà õîëîä³ êàïåëþõà, áàæàþ÷è ïðèâ³òàòè ìèëó äàìó, êîëè âè ëèñ³. Ââ³÷ëèâ³ñòü òà óâàæí³ñòü äî äàì ëèñèõ ð³÷ îáìåæåíà... Ïðîòå, õî÷ öå é êîðèñí³ âêàç³âêè, àëå, çäàºòüñÿ, íå íà òåìó...

176

Êàëüì³þñ

2 2005

×ÈÑÒÈËÈÙÅ Ïðèêîðäîííà âàðòà ïåðåâ³ðÿº ìàéíî ²íòåë³´åíòà. Êîðçèíè é âóçëè ðîçâ ÿçàí³. ²íòåë³´åíò ìåòóøèòüñÿ, âèÿâëÿº àæ íàäòî âñ³ëÿêó ïîê³ðí³ñòü. Îäèí ç à´åíò³â ë³÷èòü á³ëèçíó. Â³äðàõóâàâ 12 øòóê, çàïèòàâ ÷åðåç ïëå÷å ó ñòàðøîãî, ÷è ïðàâèëüíî. Ñòàðøèé õèòíóâ ãîëîâîþ. À´åíò â³äêëàäàº ó á³ê ðåøòó á³ëèçíè. Ïåðåêîíëèâî ³ áàãàòîñëîâíî ùîñü ïîÿñíþº ²íòåë³´åíòîâ³. Òîé åíåð´³éíî ïîãîäæóºòüñÿ, ðîáèòü ðàä³ñíî ãîòîâíó óñì³øêó. Àëå ñëîâîîõî÷îìó à´åíòîâ³ ìàëî. Â³í çíîâó çâåðòàºòüñÿ äî ñòàðøîãî. Òîé íåîõî÷å âèéìàº ç êèøåí³ ïîòåðòîãî ïàï³ðöÿ. À´åíò ãîâîðèòü øâèäåíüêî é ëàñêàâî, ïîêàçóº ïàï³ðöÿ ²íòåë³´åíòîâ³. Öå «²íñòðóêö³ÿ îãëÿäó âàíòàæà òèõ, ùî âè¿çäÿòü çà ìåæ³ ÐÑÔÐÐ». À´åíò ïîÿñíþº. ²íòåë³´åíò åíåð´³éíî ïîãîäæóºòüñÿ... Äðóæèíà ²íòåë³´åíòà ñòî¿òü îñòîðîíü. Íà ëèö³ ñòðèìàíà òðèâîãà. Ðå÷åé òåæ äóæå æàëü... Äðóãèé à´åíò, ïðîñòóâàòèé ñ³ëüñüêèé õëîïåöü, âèòÿã ç êîøèêà ³ òðèìàº äâîìà ïàëüöÿìè í³æíî ìåðåæàíå äåññó. Ðîçãëÿäàº óâàæíî é çäèâîâàíî. Çàïèòëèâî ãëÿíóâ íà ñòàðøîãî. Ñòàðøèé ïîñì³õíóâñÿ, ïîÿñíþº. Ñëîâîîõî÷èé à´åíò òåæ âåñåëî ïîñì³õàºòüñÿ ³ òåæ ïîÿñíþº ç óñ³ìà ïîäðîáèöÿìè. Äðóãèé à´åíò í³ÿêîâî óñì³õàºòüñÿ. Îáëè÷÷ÿ Ìàð³¿ Ñàâ³âíè îáóðåíå, øîêîâàíå... Æàõ! Âîíà íà÷å íà ñîá³ ñàì³é â³ä÷óâàº äîòèê áðóäíèõ ïàëüö³â îöüîãî õëîïöÿ, öüîãî çâ³ðà... ßêå çíóùàííÿ!.. Âîíà âèêèíå ãåòü öå äåññó!.. À ïðîòå, íå âèêèíå... Äðóãèé à´åíò, çàñîðîìëåíèé, âêëàäàº äåññó íàçàä â êîøèê ³ äàðåìíå íàìàãàºòüñÿ ïðèãëàäèòè éîãî äîëîíåþ... ÎÑÒÀÍÍ² ÑÒÐÀÕ²ÒÒß Ïî øîñå éäóòü ²íòåë³´åíò ç äðóæèíîþ, íàâàíòàæåí³ ïîíàä ñèëó. Çà ê³ëüêà êðîê³â ïîïåðåäó äðóãèé à´åíò. Æ³íö³ ²íòåë³´åíòà îñîáëèâî íåçðó÷íî ÷åðåç ñîáà÷êó. À´åíò ê³ëüêà ðàç³â îãëÿäàºòüñÿ. Äîïîìîãòè öèì áóðæóÿì, ÷è í³? Ïîïðàâèâ íà ïëå÷³ ´âèíò³âêó, ï³ä³éøîâ äî æ³íêè ²íòåë³´åíòà ³ ìîâ÷êè âçÿâñÿ çà íàéá³ëüøèé êëóíîê. Ìàð³ÿ Ñàâ³âíà ïåðåëÿêàíà àëå â³ääàëà. Äèâèòüñÿ íåäîâ³ðëèâî, ç îñòðàõîì. À´åíò êèíóâ êëóíîê íà ïëå÷å ³ ï³øîâ äàë³.

177

Êàëüì³þñ

2 2005

Æ³íêà ²íòåë³´åíòîâà éäå çàðàç ìàéæå ïîðîæíåì. Â³ëüíîþ ðóêîþ ïðèòèñêóº äî ãðóäåé áîëîíêó. ×àñ â³ä ÷àñó ïîãëÿäàº íà à´åíòà, ùî éäå òðîõè ç³ãíóâøèñÿ, ï³ä òÿãàðîì ¿¿ êëóíêà. ²íòåë³´åíò ëåäâå ë³çå, ïåðåâàíòàæåíèé ìàéíîì... Ìè, ëþäè, íàäçâè÷àéíî ð³äêî çäàòí³ óñâ³äîìèòè ñâîº ùàñòÿ. Ì³é ãåðîé ³ éîãî äðóæèíà ðîáëÿòü îñòàíí³ êðîêè íà á³ëüøîâèöüê³é çåìë³, àëå òèñÿ÷³ äð³áíèöü, îôîðìëåíèõ ó êîøèêè, êëóíêè, áîëîíêó é êàðòîíêè ïðèãíîáëþòü ¿õ, âïëèâàþ÷è áåçïîñåðåäíüî íà ñïðèéìàííÿ... Ñêèíüòå ç ïëå÷ âàø³ êîøèêè é êëóíêè, äîðîãèé ÷èòà÷ó! Âñ³ ëþäè, à çíà÷èòü ³ âè, çàâæäè êóäèíåáóäü ³äóòü. Ìè í³êîëè í³êóäè íå äîõîäèìî, êð³ì ñìåðòè, áî äîñÿãíåííÿ öå çóïèíêà, ïðèïèíåííÿ ðóõó, à öå é º ñìåðòü. Àëå ìè ðàç-ó-ðàç ðîáèìî îñòàíí³ êðîêè ïåðåä áðàìîþ ðàþ... Êèíüòå âàø³ êîøèêè é êëóíêè. Êîæåí êðîê ºäèíèé, êîæåí êðîê äîñÿãíåííÿ, êîæåí êðîê ðàä³ñòü. ² êîæåí êðîê ìóñèòü áóòè ëåãêèé. Êèíüòå âàø³ êîøèêè é êëóíêè ³ íå äóìàéòå, ùî öå íå íà òåìó. Á²Ëß ÁÐÀÌÈ ÐÀÞ Íà òîìó æ øîñå ðîãàòêà. Á³ëÿ ðîãàòêè íàòîâï óò³êà÷³â. Íàòîâï óâåñü ³íòåë³´åíòñüêèé, õî÷ ³ îäÿãíåíèé äóæå ñêðîìíî. Ó âñ³õ êëóíêè, êîøèêè. Âñ³ çáåíòåæåí³. Ó âñ³õ æàãó÷å ïðàãíåííÿ íà òîé á³ê ðîãàòêè. Òîâ÷óòüñÿ, øòîâõàþòüñÿ. Íà îáëè÷÷ÿõ ñòðàæäàííÿ, çë³ñòü, ëþòü. Ñêàíäàë³â íåìà ëèøå òîìó, ùî çãàäàíå ïðàãíåííÿ ïåðåñèëþº âñ³ åìîö³¿. Öå íå íàòîâï ãð³øíèõ äóø, ùî áëàãàþòü âïóñòèòè ¿õ ó ðàé: âîíè í³ â ÷³ì ñåáå íå ïî÷óâàþòü âèííèìè. Íàâïàêè, ñêîðøå âîíè ñâÿò³, ïðîðîêè, ùî ¿ì «íºñòü ìºñòà â ñâîºì îòå÷åñòâº»... Õ³áà íå ïðîðîêóâàëè âîíè çàãèáåë³ Âåëèêî¿ Ðîñ³¿? Õ³áà âîíè çáðåõàëè? Äå ªäèíà Íåäºë³ìà? Òîæ òî é âîíî... Ãîðå íàì! ßê ãîâîðèëà ìåí³ îäíà áàáóíÿ, ðîçáèâàþ÷è âùåíò ìîþ àð´óìåíòàö³þ: «Ðàí³ø âè ìîãëè ñêàçàòè: ÿ ðóñüêèé, ÿ óêðà¿íåöü, à òåïåð ÿ åñåðåñåðñüêèé, ÿ óåñåðåðèíåöü...». ² ñïðàâä³ æ áî, äîðîãèé ÷èòà÷ó... ßÍÃÎËÈ, ÙÎ ÎÕÎÐÎÍßÞÒÜ ÂÕ²Ä Ç äðóãîãî áîêó ðîãàòêè, ïåðåä áàð ºðîì, ùî ìàëî íå ëàìàºòüñÿ â³ä íàòèñêó, õîäÿòü äâà í³ìåöüê³ ñîëäàòè â ñòàëåâèõ øîëîìàõ. Çà áàð ºðîì îáëè÷÷ÿ, ðóêè, î÷³, ðîòè... Âñå öå âèÿâëÿº ïåêó÷å çìàãàííÿ ºäèíèé êðîê, ïî öåé á³ê áàð ºðó. Ìîëîä³, ñòàð³, ìóæ÷èíè, æåíùèíè æåñòèêóëþþòü, êðè÷àòü, áëàãàþòü, ëåìåíòóþòü. Áàãàòî õòî ðîçìàõóº äîêóìåíòàìè.

178

Êàëüì³þñ

2 2005

Ñîëäàòè áàéäóæå õîäÿòü óçäîâæ áàð ºðà. ²íòåë³´åíò, ïåðåõèëèâøèñÿ ÷åðåç áàð ºð, ðîçìàõóº ÿêèìèñü ïàï³ðöÿìè, ùîñü êðè÷èòü íåñàìîâèòî. Ñîëäàò êèíóâñÿ äî íüîãî, çàìàõíóâøèñÿ ðó÷íîþ ´ðàíàòîþ. Ô³ç³îíîì³ÿ ñîëäàòîâà øèðîêî ðîççÿâèëà ðîòà. Ðåâå: «Zuruck!» ²íòåë³´åíò â³äñêî÷èâ. Îáëè÷÷ÿ îáóðåíå. Ïðîòå ð³÷ ïðèðîäíà. Àäæå äëÿ ïðåäñòàâíèêà êóëüòóðíî¿ íàö³¿ â ìîéîìó ãåðî¿, ùî ñòî¿òü íà á³ëüøîâèöüê³é çåìë³, º ùîñü òàêå, íå çíàþ, ÿê ñêàçàòè, ùîñü òàêå â³ä áèäëà, ÷è ùî... ²íòåë³´åíò îãëÿíóâñÿ ó âñ³ áîêè ³, ïîáà÷èâøè, ùî åêñïàíñèâíèé ñîëäàò êèíóâñÿ â ³íøèé á³ê, ïðèéìàº çìîâíèöüêèé âèãëÿä ³ ïî÷èíàº ðîçìîâó íà ìè´àõ ç äðóãèì ñîëäàòîì. Äðóãèé ñîëäàò ôëåãìàòèê ³ æàäíî¿ ó÷àñòè â ïîä³ÿõ íå áåðå. Ñîëäàò ôëåãìàòè÷íî ï³äõîäèòü. ²íòåë³´åíò ïîøåïêè ïåðåêîíëèâî áàëàêàº ç íèì. Ïõíóâ éîìó ùîñü ó ðóêó. Ñîëäàò ôëåãìàòè÷íî âèñëóõàâ, ôëåãìàòè÷íî ïîäèâèâñÿ ñîá³ â äîëîíþ ³ ôëåãìàòè÷íèì æåñòîì äîçâîëèâ ²íòåë³´åíòîâ³ ïðîë³çòè ï³ä áàð ºð. «Ëþáâè âñå âîçðàñòû ïîêîðíû», ÿê òî êàæóòü... À ïðîòå öå ÿ ïîìèëèâñÿ... «Ëþäè ðàçíûõ êàñò è ñòðàí»... îñü! Ó ²íòåë³´åíòà â îïåð³ áóëà ñâîÿ ëüîæà. Çâ³äòè, íå ò³ëüêè íàóêà, àëå é ìèñòåöòâî ñêîðî÷óº íàì øëÿõè øâèäêî ìèíóùîãî æèòòÿ. Íàâ³òü îïåðà. Ïðî ë³òåðàòóðó é ãîâîðèòè íå äîâîäèòüñÿ. Â³çüì³òü õî÷ áè öåé ðîìàí... Îòæå, ÷èòàéòå, äîðîãèé ÷èòà÷ó, âèòÿãàéòå, ñêîðî÷óéòå äîñâ³ä ³ íå õîä³òü äî îïåðè. ²íòåë³´åíò øâèäêî, ìàéæå á³ãîì, ³äå ïî øîñå â³ä ðîãàòêè. Â íàòîâï³ çà áàð ºðîì âèáóõ îáóðåííÿ. Êðèêè, áóðõëèâ³ ðóõè. Îäí³ñòü ïàðò³¿ ². ². ïîðóøåíà! Ïîðóøèâ ¿¿ ì³é ãåðîé. Ìåí³ ñóìíî âèçíàâàòè öå, àëå, ââàæàþ÷è áåçñòîðîíí³ñòü çà ñâîþ íàéâèùó ÷åñíîòó, ÿ ìóøó êîíñòàòóâàòè òàêó ïðèêðó ³ñòèíó... Îðãàí³çàö³ÿ âèÿâèëà ñåáå íå äîñèòü ì³öíîþ... Âèáà÷òå, ÿ çàáóâ, ùî îðãàí³çàö³¿ öÿ ïàðò³ÿ çîâñ³ì íå ìàëà... Åêñïàíñèâíèé ñîëäàò øâèäêî áåðå ´âèíò³âêó íà ðóêó é êèäàºòüñÿ çà ²íòåë³´åíòîì... «Halt! Zuruck!» Ôëåãìàòè÷íèé ñîëäàò ñïîñòåð³ãàº ïîä³¿ ç íåïîðóøíîþ áàéäóæ³ñòþ.

179

Êàëüì³þñ

2 2005

²íòåë³´åíò îáåðíóâñÿ, çàâìåð. Ñîëäàò á³æèòü äî íüîãî ç ´âèíò³âêîþ íà ðóö³. Äî ´âèíò³âêè ïðèïàñîâàíèé í³æ-áàãíåò. ²íòåë³´åíò ïðèñ³äàº. Ñîëäàò çóïèíèâñÿ. Ëåçî áàãíåòà íà ê³ëüêà ñàíòèìåòð³â â³ä ãðóäåé ²íòåë³´åíòà. Ô³ç³îíîì³ÿ ñîëäàòà ëþòî ñïîê³éíà. Ïàâçà. Ñîëäàò ç òèì ñàìèì âèðàçîì îáëè÷÷ÿ ðîáèòü ëåãêèé ðóõ ´âèíò³âêîþ. ²íòåë³´åíò çäðèãóº. Çíîâó ïàâçà. Ñîëäàò ðîáèòü áàãíåòîì á³ëüø íåòåðïëÿ÷èé ðóõ. ²íòåë³´åíò çàìèãàâ î÷èìà, ïðîñòÿãàº òðåìòÿ÷ó ðóêó ç äîêóìåíòàìè. Ñîëäàò ðîáèòü íå´àòèâíèé ðóõ ´âèíò³âêîþ. Îáëè÷÷ÿ ëþò³º ùå á³ëüø. ²íòåë³´åíò ðîçãóáëåíèé. Äðèæèòü. Ñîëäàò ç ëþòèì îáëè÷÷ÿì ï³äìîðãóº. ²íòåë³´åíò äîãàäàâñÿ. Ìåòóøëèâî ïîë³ç äåñü äàëåêî. Ñîëäàò, òðèìàþ÷è ´âèíò³âêó îäíîþ ðóêîþ, äðóãó ïðîñòÿã óïåðåä. Îäåðæàâ. Çàõîâàâ ó êèøåíþ. Ïîñòàâèâ ´âèíò³âêó íà çåìëþ. Âçÿâ äîêóìåíòè. Ïåðåäèâèâñÿ ¿õ, àáñîëþòíî í³÷îãî íå ðîçóì³þ÷è. Ïîâåðíóâ äîêóìåíòè ³, íå ãëÿíóâøè íà ²íòåë³´åíòà, ï³øîâ íàçàä äî áàð ºðó. ²íòåë³´åíò øâèäêî éäå â ïðîòèëåæíèé á³ê... Çàâæäè ó êóëüòóðíèõ ëþäåé çíàéäåòüñÿ ñï³ëüíà ìîâà... ÊËÞ×ÀÐ ÐÀÞ Ö³ëêîì êàì ÿíèé í³ìåöüêèé ìàéîð. Î÷³ ç á³ëèìè â³ÿìè ìîðãàþòü ç ïðàâèëüí³ñòþ ìàÿòíèêà... Ïåðåä ñòîëîì ìàéîðà ñòî¿òü ²íòåë³´åíò ³ ãîâîðèòü. Ãîâîðèòü áàãàòî é øâèäêî. ×è òî ïåðåêîíóº, ÷è òî äóøó âèëèâàº. Êàì ÿíèé ìàéîð âèìîâëÿº îäíî ñëîâî. ²íòåë³´åíò ïîêàçóº îäíîãî ïàëüöÿ. Ìàéîð âèìîâëÿº äâà ñëîâà. ²íòåë³´åíò ðîáèòü æåñò ñïðîñòîâàííÿ, Íà øîñå ìàëåíüêà êóïêà ìàëåíüêèõ ðå÷åé... Êàì ÿíèé ìàéîð âèìîâëÿº îäíå ñëîâî. «1000». ²íòåë³´åíò ëàäíî ë³çå â êèøåíþ ³ êëàäå íà ñò³ë «äóìêó». Ìàéîð ïîäèâèâñÿ íà êðåäèòêó, ïîò³ì çíîâ ïåðåä ñåáå. Âèìîâëÿº îäíå ñëîâî: «Çîëîòîì».

180

Êàëüì³þñ

2 2005

Çâåðí³òü óâàãó íà ðàö³îíàë³çîâàí³ñòü. Ì³í³ìóì çóñèëü, ìàêñèìóì äîñÿãíåíü... ²íòåë³´åíò îäðàçó âïàäàº â îä÷àé. Ñïëåñíóâ äîëîíÿìè, çíîâó øâèäêî çàãîâîðèâ. Íà æàëü, íå ìîæó âèçíàòè ïîâåä³íêó ìîãî ãåðîÿ çà ðàö³îíàë³çîâàíó... Âèïðàâäàòè éîãî ìîæíà õ³áà ëèøå íàÿâí³ñòþ â íüîìó áåçïåðå÷íîãî îðàòîðñüêîãî òàëàíòó, ùî ÿñêðàâî âèÿâèâñÿ ó ïîïåðåäí³é ÷àñòèí³. À òàëàíòîâ³ âëàñòèâî ðîçðàõîâóâàòè íà ñâî¿ ñèëè... Êàì ÿíèé ìàéîð ñèäèòü, ÿê êàì ÿíèé. Ò³ëüêè ìîðãàº á³ëèìè â³ÿìè ç ïðàâèëüí³ñòþ ìàÿòíèêà. ²íòåë³´åíò çàìîâ÷àâ. Ïîæóâàâ ïåðåñîõëèìè ãóáàìè. Îáëè÷÷ÿ ìó÷åíèêà. Ðîçïà÷ëèâî ë³çå äåñü äóæå äàëåêî, âèéìàº íåâåëè÷êîãî ì³øå÷êà. Áåçöåðåìîííî ñ³äàº á³ëÿ ñòîëó ³ ïî÷èíàº ë³÷èòè ãðîø³. Êàì ÿíèé ìàéîð ñèäèòü, ÿê êàì ÿíèé. ²íòåë³´åíò ñê³í÷èâ, ïîäèâèâñÿ ñåðéîçíî íà ìàéîðà ³ âèìîâèâ äâà ñëîâà: «860». Âæå ðàö³îíàë³çàö³ÿ! Êóëüòóðí³é ëþäèí³ ëåãêî ïðèùåïèòè êóëüòóðí³ ïðèíöèïè... Ìàéîð ãîâîðèòü îäíå ñëîâî: «1000». ²íòåë³´åíò ìîâ÷êè, ñåðäèòî ðîçâ³â ðóêàìè. Ìàéîð ïîñèä³â ùå ç õâèëèíó íåïîðóøíî. Ïîò³ì àêóðàòíî ç³áðàâ ãðîø³, ñêëàâ ¿õ ñòîâï÷èêàìè â øóõëÿäêó ñòîëó. Çàïåð. Çàõîâàâ êëþ÷. Âñå öå äóæå ìåòîäè÷íî. Ñê³í÷èâøè ðàçîì îæèâ. Ëþá ÿçíî âèùèðèâ çóáè, çàìåòóøèâñÿ, çàãîâîðèâ, íàòèñíóâ íà äçâ³íîê... ² ùå ðàç ñêàæó õàé æèâå êóëüòóðà! Ñï³ëüíà ìîâà, ñîë³äàðí³ñòü õ³áà ùîñü ïîä³áíå º ïî òîé á³ê áàð ºðó?.. Â äâåðÿõ âèòÿãñÿ óíòåð-îô³öåð. Ìàéîð äàº íàêàç. Îáåðíóâñÿ äî ²íòåë³´åíòà, ââ³÷ëèâî âñì³õàºòüñÿ, âñòàº, ïðîâîäèòü äî äâåðåé. Òîâàðèø³ ÷èòà÷³ (îñîáëèâî ³íòåë³´åíòí³), íå îáâèíóâà÷óéòå ìåíå â çë³ñíèõ íàêëåïàõ. Ñëîâî ÷åñíå íå áðåøó. Âè äàâíî ìàºòå ìîæëèâ³ñòü ïåðåñâ³ä÷èòèñÿ, ùî ÿ çàâæäè ñóâîðî äîäåðæóþñÿ õóäîæíüî¿ ïðàâäè...

181

Êàëüì³þñ

2 2005

Äî ðîãàòêè ç í³ìåöüêîãî áîêó éäóòü ²íòåë³´åíò òà óíòåðîô³öåð... Çà íèìè â³éñüêîâà òà÷àíêà... ²íòåë³´åíò ï³äõîäèòü äî äðóæèíè, îáîº íàâàíòàæóþòüñÿ ðå÷àìè é ïîñï³øàþòü äî ðîãàòêè. Ï³ñëÿ ê³ëüêîõ áåçíàä³éíèõ ñïðîá ïðîáèòèñÿ êð³çü íàòîâï ²íòåë³´åíò ï³äâîäèòüñÿ é êðè÷èòü ÷åðåç ãîëîâè. Óíòåð-îô³öåð äàº íàêàç ñîëäàòàì. Ñîëäàòè ï³ðíóëè ï³ä áàð ºð ³ áåçöåðåìîííî ïðî÷èùàþòü äîðîãó. Ïîðóøåííÿ òåðèòîð³ÿëüíîãî êîðäîíó? Íà âëàñí³ î÷³ òàêå áà÷èâ... Âçàãàë³ äàâàéòå óìîâèìîñÿ ðàç íàçàâæäè â³ðòå âñüîìó, ùî ÿ ãîâîðþ... Ó íàòîâï³ ãàëàñ, ðîçëþòîâàí³ ðóõè. Ñîëäàòè âñòóïàþòü ó á³é. Õòîñü äîäóìàâñÿ ³ ï³ðíóâ ï³ä áàð ºð. Çà íèì ùå ê³ëüêà. Ñîëäàòè á þòüñÿ. ²íòåë³´åíòà ç äðóæèíîþ ñòèñíóëè ç óñ³õ áîê³â. Ñîáà÷êà, âèñóíóâøè ìîðäó, âåðåùèòü íåñàìîâèòî. Ñîëäàòè ïðîáèëèñÿ, ðÿòóþòü ²íòåë³´åíòà. Á³é óùóõàº... Ðîçáåùåí³ ²íòåë³´åíò òà éîãî äðóæèíà çà äîïîìîãîþ ñîëäàò óêëàäàþòü ðå÷³ íà òà÷àíêó. Òà÷àíêà ðóøàº. Ñîëäàòè íàâîäÿòü ïîðÿäîê. Íà òèõ, ùî ïðîáèëèñÿ, æàäíî¿ óâàãè. Ò³, ùî ïðîáèëèñÿ, ï³äõîäÿòü äî äðóãî¿ ðîãàòêè, ïîïåðåä øòàáó. Íàçóñòð³÷ âèõîäèòü îäèí ñîëäàò. ¥âèíò³âêà íà ðóö³. Ñîëäàò â³éñüêîâèì êðîêîì ³äå ñåðåäèíîþ øîñå. Þðáà âàãàºòüñÿ, çóïèíÿºòüñÿ... Ñîëäàò ï³ä³éìàº ãîëîâó ³ ðîççÿâëÿº ðîòà. Ç ðîòà âèë³òàº: «Zuruck!» Þðáà ñòî¿òü íà ì³ñö³. Âñ³ì í³ÿêîâî. Âñ³ ïðèãíîáëåí³. Äåõòî ðîáèòü ñïðîáó âñòóïèòè â ïåðåãîâîðè äàðåìíå. Ñîëäàò ìàðøóº. Þðáà â³äñòóïàº, ïîâåðòàºòüñÿ íåîõî÷å íàçàä. Ïîðóøåííÿ ñèñòåìè º òÿæêèé ãð³õ â ðàö³îíàë³çîâàíîìó àïàðàò³... Òà÷àíêà ¿äå ïî øîñå. ²íòåë³´åíò ïî-ãîñïîäàðñüêè ïîïðàâëÿº ðå÷³. Íàçóñòð³÷ ò³, ùî ïðîáèëèñÿ. Çà íèìè ñîëäàò. Þðáà ðîçñòóïàºòüñÿ ïåðåä òà÷àíêîþ. ²íòåë³´åíò ïåðåãëÿíóâñÿ ç äðóæèíîþ, ïîêàçàâ î÷èìà íà þðáó. Îáîº âñì³õíóëèñÿ, ñàìîçàäîâîëåíî ³ íå áåç çëîðàäñòâà.

182

Êàëüì³þñ

2 2005

² ñïðàâåäëèâî. Ì³é ãåðîé ïåðåìîæåöü. Îñíîâîþ ïàðò³¿ ². ². çàâæäè áóëà ñòîïðîöåíòíà (ÿê íå á³ëüø) äåìîêðàò³ÿ. Âñÿê çà ñåáå ³ êðàé... Íàðåøò³ ïåðåìîæö³â íå ñóäÿòü! Þðáà ïðîéøëà. Ñîëäàò ÷³òêî êèíóâ ãîëîâó â á³ê óíòåðîô³öåðà ³ «ïðîïå÷àòàâ» ÷îòèðè êðîêè. Óíòåð-îô³öåð êîçèðíóâ. ²íòåë³´åíò òåæ ñîë³äíî êèâíóâ ãîëîâîþ... Åêðàí íàäîâãî òåìí³øàº... Í³êîìó æ íåö³êàâî, ÿê ñàìå ¿õàâ ì³é ãåðîé íà ï³âäåíü. Äîáðå ¿õàâ. Ùî-ùî, à âæå ÷åñí³ñòü í³ìåöüêîãî ìàéîðà âèùå ï³äîçð³íü... ÍÀ ÁËÀÃÎÑËÎÂÅÍÍÎÌÓ Ï²ÂÄÍ² Ëþäíà âóëèöÿ âåëèêîãî ï³âäåííîãî ì³ñòà. Âåëèêèé ñîë³äíèé áóäèíîê. Íà äâåðÿõ éîãî âåëèêà ñîë³äíà òàáëèöÿ: «ÏÐÈÑßÆÍÛÉ ÏÎÂÅÐÅÍÍÛÉ» ²íòåë³´åíò îäÿãàºòüñÿ íà âå÷³ð. Ôðà÷íèé êîñòþì. Äðóæèíà ²íòåë³´åíòîâà îäÿãàºòüñÿ íà âå÷³ð. Âåëèêà ê³ëüê³ñòü êîøòîâíîñòåé ³ äåêîëüòå... Áîëîíêà ñèäèòü íà ïóô³ ³ êðóòèòü õâîñòèêîì... Íà áàëþ. Äåêîëüòå, ôðàêè, â³éñüêîâ³ ìóíäèðè í³ìåöüê³, ãåòüìàíñüê³, ðîñ³éñüê³. Âåñåëî. Ó ê³ìíàò³ êóðö³â. Íåâåëè÷êà ãðóïà ìóæ÷èí. ²íòåë³´åíò ïðîìîâëÿº. Ãóêíóâ íà ãåòüìàíñüêîãî îô³öåðà, ùî ïðîõîäèâ ïîâç, ³ çâåðòàºòüñÿ äî íüîãî. Îô³öåð ðîáèòü æåñòè çàñïîêîºííÿ. ²íòåë³´åíò ç ñóìí³âîì õèòàº ãîëîâîþ. Îô³öåð ïåðåêîíóº, ãîâîðèòü âïåâíåíî: «Í³ÿêà ÷åðâîíà ñâîëîòà íàì çàãðîæóâàòè íå ìîæå». Â çàë³ òàíêè... Ðàïòîì ê³ëüêà ìèðíèõ äðèæàíü, íà÷å â³äãóê äàëåêîãî çåìëåòðóñó... Â ê³ìíàò³ äëÿ êóðö³â òå ñàìå... ²íòåë³´åíò ïåðåëÿêàíèé, àëå çàäîâîëåíèé («Àãà, à ÿ ùî êàçàâ!»). Îô³öåðîâ³ òðîõè í³ÿêîâî. ²íòåë³´åíò áàãàòîçíà÷íî é òðèâîæíî ï³äíîñèòü ïàëüöÿ âãîðó. Åêðàíîì, ó òîìó ñàìîìó òåìï³, ùî áóëè äðèæàííÿ, ³äóòü øåðåãàìè â íîãó ÷îáîòè. Êðîê ¿õ ð³âíèé, ì³öíèé, òî÷íèé... ²íòåë³´åíò ç ï³äíåñåíèì ïàëüöåì òà ç îáëè÷÷ÿì ñòðèâîæåíèì çíîâó ãîâîðèòü. Îô³öåð ³ç ðîáëåíîþ áàéäóæ³ñòþ â³ä³éøîâ... ²íòåë³´åíò ïîäèâèâñÿ óñë³ä éîìó ç äîñòàòíüîþ ì³ðîþ ïðåçèðñòâà. Ç³äõíóâ. Îáåðíóâñÿ äî ðîçìîâíèê³â ³ ïî÷èíàº ãîâîðè-

183

Êàëüì³þñ

2 2005

òè òàê ñàìî ãàðÿ÷å, ÿê ³ ðàí³ø, àëå ç âèðàçîì çàìð³ÿíèì... Íàâêîëî ñïî÷óòëèâ³ îáëè÷÷ÿ... ²íòåë³´åíò ñêèíóâ ðóêàìè, ñòèñíóâ ¿õ ó ñåáå íà ãðóäÿõ. Îáëè÷÷ÿ ìð³éëèâå, çàõîïëåíå... Áàãàòî äåõòî ç âàñ, ìî¿ äîðîã³ ÷èòà÷³, ìð³ÿëè ïðî òå ñàìå. Íå òðåáà ðîçêàçóâàòè ïðî öå âàì. Àëå ðåæèñåð, ðîçðàõîâóþ÷è íà øèðîêå ñïîæèâàííÿ éîãî êàðòèíè, ö³ ìð³¿ âò³ëèâ â åêðàíí³ ôîðìè... Âàì òèì, ùî ìð³ÿëè, êðàùå íå äèâèòèñÿ: íàâ³ùî áåíòåæèòè ñòàð³ ðàíè? Îáåðí³òüñÿ äåñü â á³ê äî ÿêî¿ñü âàøî¿ ñóñ³äêè. Íà òðîòóàðàõ óðî÷èñòà, ðàä³ñíà, äîáðå îäÿãíåíà þðáà, ùî ùèðî ïëåùå ðóêàìè... Áðóêîì, ð³âíîá³æíî òðîòóàðîâ³, ìàðøóº ôðàíöóçüêèé («ç ãîëî÷êè») îô³öåð. Îâàö³¿ ïîñèëþþòüñÿ. Ñë³äîì çà íèì ìàðøóº àíãë³éñüêèé («ç ãîëî÷êè») îô³öåð. Îâàö³¿ ùå ïîñèëþþòüñÿ... Ñë³äîì ñóíå òàíê. Îâàö³¿ ñÿãàþòü àïîãåþ... Ðàïòîì îô³öåð ³ òàíê çíèêàþòü... Çàìð³ÿíèé ²íòåë³´åíò çíîâó â³ä÷óâàº íåäàëåê³ êðîêè... Áðóòàëüí³ ïðîÿâè îãèäíî¿ ä³éñíîñòè çàâæäè ðóéíóþòü ÷óäîâ³ áóäîâè íàøèõ ìð³é. Î÷åâèäíî, íåòðèâàë³ñòü öèõ áóä³âåëü ð³÷ îáîâ ÿçêîâà. Ó êâàë³ô³êîâàíîãî ³íæåíåðà-áóä³âåëüíèêà ³ íåêâàë³ô³êîâàíî¿ ðàäáàðèøí³, õî÷ ³ ð³çí³ ¿õ àðõèòåêòóðí³ ñòèë³, îçíàêà íåòðèâàëîñòè ñï³ëüíà. Öå, çâè÷àéíî, ì³íóñ. Àëå æ ç äðóãîãî áîêó öåé òèï áóä³âíèöòâà íàäçâè÷àéíî äåøåâèé ³ ïðèñòóïíèé êîæíîìó òðóäÿùîìó ³ íàâ³òü áåçðîá³òíîìó. Öå, çâè÷àéíî, ïëþñ. Çíîâ æå áðàê âñÿêî¿ òÿãàíèíè, áþðîêðàòèçìó, ô³íâ³ää³ë³â ³ ò. ³í. Ïîäóìàéòå íàä öèì ïèòàííÿì. Áàãàòî äåõòî âèð³øèâ öå ïèòàííÿ íà ïîçèòèâíå çàïåâíÿþ âàñ... Òàê, ùå îäèí ì³íóñ: â áóä³âë³, ùî çáóäîâàíà òàêèì ñïîñîáîì, õî÷ áè â íå¿ áóëà òèñÿ÷à êâàðòèð, âëàøòîâàíèõ çà îñòàíí³ì ñëîâîì æèòëîòåõí³êè, í³õòî í³êîëè íå çìîæå æèòè, êð³ì ñàìîãî àðõ³òåêòîðà... À, ìîæå, öå ïëþñ?.. Ó âñÿê³ì ðàç³, çàðàç ìð³ÿ çðóéíîâàíà. ²íòåë³´åíò ó ðîçïà÷³ ïîâ³ñèâ ãîëîâó. Ðóêè áåçñèëî âïàëè. Îãèäíà ä³éñí³ñòü ì³öí³øà çà ìð³þ. Î, òðàãåä³ÿ ñâ³òó ³, â óñÿê³ì ðàç³, ìîãî ãåðîÿ!.. Ä³éñí³ñòü... Äîðîãà â ïîë³. Ïðÿìî íà ãëÿäà÷à, øâèäêî, ì³öíî êîëîíà ñîëäàò³â... Ë³ñîê. Óçë³ññÿ. Íà óçë³ññ³ ðàïòîì ç-ï³ä çåìë³ âèðîñòàº ëàâà ïîâñòàíö³â. Øâèäêî, ñêàæåíî ðîçìàõóþ÷è âèïàäêîâîþ çáðîºþ, ïîâñòàíö³ êèäàþòüñÿ ïðÿìî íà ãëÿäà÷à... Äîâæåëåçíèé ïîòÿã â³éñüêîâèõ òåïëóøîê ì÷èòü íà ãëÿäà÷à...

184

Êàëüì³þñ

2 2005

Ëàâîþ íà ãëÿäà÷à æàõëèâà, ÿê ç Àïîêàë³ïñèñó, áîæåâ³ëüíà ê³ííîòà â áóäüîíîâêàõ... Ïàâçà. ×îðíèé åêðàí. ²íòåë³´åíò ïðèãí³÷åíèé... Ä³éñí³ñòü... Äàë³ òåæ ä³éñí³ñòü, õî÷ íà åêðàí³ é ëÿëüêè... Ëÿëüêè. Ëÿëüêà Ïåòëþðè âõîäèòü â êàäð. Ëÿëüêè-í³ìö³ îáåðíóëèñÿ é âèéøëè ç êàäðó. Ëÿëüêà ãåòüìàíà, ùî çàì³ñòü í³ã ìàëà ùîñü íåïåâíå ³ ùî ¿¿ ï³äòðèìóâàëè áàãíåòàìè í³ìåöüê³ ëÿëüêè, âïàëà é âèêîòèëàñÿ ç êàäðó. Ïåòëþðà ñòàâ íà éîãî ì³ñöå â ïîç³ ïåðåìîæöÿ... Â ²íòåë³´åíòà îáëè÷÷ÿ çàòóëåíå ðóêàìè. Êð³çü ïàëüö³ ç îñòðàõîì ïîãëÿäàº íà ëÿëüêó-ïåðåìîæíèöþ. Îáåðåæíî áåðå ðóêè «ïî øâàì». Ïåðåëÿêàíî, îáåðåæíî âäèâëÿºòüñÿ. Áîÿçêî, óëåñëèâî âñì³õàºòüñÿ. Íåð³øó÷å âêëîíÿºòüñÿ. Ùå ðàç óñì³øêà. Ùå ðàç ïîêë³í. Áîÿçêèé êðîê äî ëÿëüêè. Óñì³øêà. Ïîêë³í. Êðîê. Ùå êðîê... Äàë³ ðåæèñåð, ïåðåâàíòàæåíèé ³ñòîðè÷íèì ìàòåð³ÿëîì, îäâåðòî ñîãð³øèâ ïðîòè õóäîæíüî¿ ì³ðè. Â³í âèïðàâäóºòüñÿ òèì, ùî öå, ìîâëÿâ, íå â³í ñîãð³øèâ, à ³ñòîð³ÿ ñîãð³øèëà. Íó öå ñïðàâà ñêëàäíà... Â óñÿê³ì ðàç³, ÿ êðàùå ðîçêàæó âàì òå, ùî éäå äàë³, öå áóäå øâèäøå. Äî êàäðó ç Ïåòëþðîþ âõîäèòü ëÿëüêà ÷åðâîíîàðì³éöÿ. Ïåòëþðà âèë³òàº ç êàäðó. ²íòåë³´åíò òî÷íî ïîâòîðþº ñâîþ ïîïåðåäíþ ñöåíó. Äàë³ éäóòü ëÿëüêè Äåí³ê³íà, Ìàõíà, ÷åðâîíîàðì³éöÿ, ïîëÿêà ³ ò. ä. Êîæíîãî ðàçó ïîâòîðþºòüñÿ òà ñàìà ñöåíà ïîì³æ ëÿëüêàìè, ³ òó ñàìó ñöåíó ïðîðîáëþº ²íòåë³´åíò. Ùî äàë³, òî á³ëüøî¿ øâèäêîñòè é òåõí³÷íî¿ äîñêîíàëîñòè äîñÿãàº â³í, áî Repetitia est mater studiorum. Íàðåøò³ á³ëüøèé çà âñ³õ ïîïåðåäí³õ ÷åðâîíîàðì³ºöü... Ç âåëèêîþ ìàéñòåðí³ñòþ ²íòåë³´åíò ïðîðîáëþº ñâ³é íîìåð ³ ç â³ääàíèì âèãëÿäîì óëàøòîâóºòüñÿ á³ëÿ éîãî í³ã... Åêðàí òåìí³º... Ì³é ãåðîé ³ äîñ³ ç íå ìåíøîþ â³ääàí³ñòþ ïåðåáóâàº íà òîìó ñàìîìó ì³ñö³...

185

Êàëüì³þñ

2 2005

ÐÀÄßÍÑÜÊ²É ÁÀÒÜÊ²ÂÙÈÍ² ÍÀ ÊÎÐÈÑÒÜ ×ÀÑÒÈÍÀ Ï ßÒÀ

Äîðîãèé ÷èòà÷ó! ßê ïîêàçóº íàçâà ö³º¿ ÷àñòèíè, ä³ÿ â³äáóâàºòüñÿ â íàø³ äí³. Òàêîæ íàçâà ö³º¿ ÷àñòèíè ïîêàçóº, ùî ì³é ãåðîé áî ìîâà éäå, çâè÷àéíî, ïðî íüîãî ñòàâ ðàäÿíñüêèì ãðîìàäÿíèíîì. Öÿ ñàìà íàçâà ïîêàçóº, ùî â³í ñòàâ êîðèñíèì ãðîìàäÿíèíîì. ², íàðåøò³, öÿ ñàìà íàçâà, ñëîâîì «áàòüê³âùèíà», ùî ïîõîäèòü â³ä ñëîâà «áàòüêî», ïîêàçóº, ùî ì³é ãåðîé íå ëèøèâñÿ åëåìåíòîì ÷óæîð³äíèì, ïðèéìàêîì, í³, â³í ñòàâ ð³äíèì ñèíîì ðàäâëàäè. ßê áàãàòî ìîæå ñêàçàòè îäíà êîðîòêà íàçâà! Òàê, ì³é ãåðîé ðàäÿíñüêèé, ëüîÿëüíèé ³ êîðèñíèé ãðîìàäÿíèí. ² æèâå â³í òåïåð ó îäíîìó ì³ñò³ ç âàìè. Ìîæëèâî íàâ³òü â îäíîìó áóäèíêó. Ìîæëèâî íàâ³òü â îäí³é ç âàìè ê³ìíàò³. ² ïðàöþº â³í ó ñóñ³äí³é óñòàíîâ³. Ìîæëèâî íàâ³òü ó âàø³é. Ìîæëèâî íàâ³òü çà âàøèì ñòîëîì... Áëàãàþ íå ïîäóìàéòå ò³ëüêè, ùî â³í öå âè. Í³÷îãî ïîä³áíîãî! Â³í öå â³í, îñîáà, ùî ñòâîðåíà òâîð÷îþ ôàíòàç³ºþ, à âè îñîáà, ùî ñòâîðåíà âàøèìè øàíîâíèìè áàòüêîì òà ìàò³ð þ... Âè ìîæåòå ñêàçàòè: êîëè, ìîâëÿâ, ÿ ìîæó ïîáà÷èòè âàøîãî, òîâàðèøó àâòîðå, ãåðîÿ íàâ³òü çà ñâî¿ì ñòîëîì, íàâ³ùî æ ìåí³ ÷èòàòè äàë³ âàø ö³êàâèé ðîìàí? ² ñêàçàâøè òàê, âè ìîæåòå êèíóòè ì³é ö³êàâèé ðîìàí ³ ïî÷àòè ÷èòàòè ùîñü ³íøå. Íå ðîá³òü òàê! Ëèøèëîñÿ âñüîãî ñòîð³íîê 30-40 íà îäíó ãîäèíó. À áàãàòî âè ïîáà÷èòå çà ãîäèíó? Äóæå íåáàãàòî. ß äèâèâñÿ äîâøå ³ íå âàðòî âàì ðîáèòè öþ ðîáîòó âäðóãå... Äèâ³òüñÿ! Îãîëîøåííÿ, íàäðóêîâàíå íà ìàøèíö³:

Çàãàëüíå ç³áðàííÿ â³äáóäåòüñÿ çàâòðà â ïîìåøêàíí³ çàãàëüíî¿ êàíöåëÿð³¿. Ïîðÿäîê äåííèé: 1) Ðàö³îíàë³çàö³ÿ ðîáîòè â óñòàíîâ³ â çâ ÿçêó ç ðåæèìîì åêîíîì³¿ 2) Ïîòî÷í³ ñïðàâè. ²íòåë³´åíò ó ñåáå âäîìà óâàæíî ÷èòàº òîíåíüêó áðîøóðó. Íàçâà áðîøóðêè: Àçáóêà ðàö³îíàë³çàòîðà. ²íòåë³´åíò óâàæíî ÷èòàº, ï³äêðåñëþº îë³âöåì îêðåì³ ñëîâà, ðîáèòü ïàâçè, âèâ÷àº...

186

Êàëüì³þñ

2 2005

Çàãàëüíå ç³áðàííÿ. Ñëóæáîâö³ ñèäÿòü íà ñò³ëüöÿõ, ñòîëàõ, êóòêàõ. Ñëóõàþòü äîïîâ³äíèêà. Äîïîâ³äíèê ãîâîðèòü øâèäêî, ð³âíî, áåçêîíå÷íî, ÿê ñòðóìî÷îê. Íà îáëè÷÷ÿõ ñëóõà÷³â ñêàëÿ âèðàç³â: â³ä îäâåðòî¿ íóäîòè äî íàéâèùî¿ óâàæíîñòè, á³ëüø-ìåíø ãàðàçä çðîáëåíî¿. Äîïîâ³äíèê äîïîâ³äàº. Ñëóõà÷³ ñëóõàþòü... Äîïîâ³äíèê óñå äîïîâ³äàº. Ñëóõà÷³ óñå ñëóõàþòü... ... ³ ìîæåòå áà÷èòè, ì³é äîðîãèé ÷èòà÷ó, ÿê íà âèñíàæåíèõ ñëóõà÷³â ñí³ãîì âàëÿòüñÿ «ìàòåð³ÿëè» äîïîâ³äíèêà. Ïîâîë³ ïàäàþòü ãàçåòí³ àðêóø³ òà ñòàòèñòè÷í³ â³äîìîñò³, òðîõè øâèäøå ïðîë³òàþòü áðîøóðêè, ³íêîëè ïðîë³òàþòü ñîë³äí³ òîìè... ßê âèñíàæåíèõ, çíåñèëåíèõ ïîäîðîæí³õ ó ïîë³, öåé ñí³ã çàñèïàº ñëóõà÷³â ùîðàç á³ëüøå. ² âîíè çàñèïàþòü ùîðàç ãëèáøå... ²íòåë³´åíò ñëóõàº ç îáëè÷÷ÿì ä³ëîâèòî óâàæíèì. ×àñòî ðîáèòü íîòàòêè â áëüîêíîò³... Äîïîâ³äíèê äîïîâ³äàº... Ñëóõà÷³ äóá³þòü... ²íòåë³´åíò íåçì³ííî óâàæíèé. Ñí³ã ìàòåð³ÿë³â âìèòü çóïèíÿºòüñÿ. Â ïåðøèé ìîìåíò í³õòî íå ðîçóì³º, ùî äîïîâ³äü çàê³í÷åíî. ²íòåë³´åíò ïëåùå â äîëîí³. Ñëóõà÷³ ïðîêèäàþòüñÿ á³ëüø-ìåíø ðàïòîâî. Ïðèºäíóþòüñÿ äî ²íòåë³´åíòà. Äîïîâ³äíèê íåçãðàáíî é áàéäóæå âêëîíÿºòüñÿ é çíîâó íå çâåðòàº æàäíî¿ óâàãè íà àâäèòîð³þ. Ãîëîâà ç³áðàííÿ ïðîïîíóº âèñëîâèòèñÿ... ²íòåë³´åíò ïðîìîâëÿº. ×àñ â³ä ÷àñó êèäàº íåïîì³òí³ ïîãëÿäè â îäèí á³ê. Òóò äâîº ñèäÿòü òðîõè îñòîðîíü. Îäèí äàâíî íåãîëåíèé, íåîõàéíî çà÷åñàíèé, â ñîðî÷ö³ íà ´óäçèêàõ ï³ä öåðîáêîï³âñüêèì ï³äæàêîì, ç âèòåðòèì ïîðòôåëåì íà êîë³íÿõ. Äðóãèé îäÿãíåíèé äóæå ïðèñòîéíî. Íà êîë³íÿõ ãàðíèé ïîðòôåëü. Íà ãîëîâ³ ãàðíèé ïðîä³ë. Íà÷àëüíèêè îáì³íÿëèñÿ ÿêèìèñü çàóâàæåííÿìè. ²íòåë³´åíò áàäüîðî ï³äâ³â ãîëîâó é ãîâîðèòü: «Ðàö³îíàë³çàö³ÿ!..» Ãîâîðèòü... «Íîðìàë³çàö³ÿ!..»

187

Êàëüì³þñ

2 2005

Ãîâîðèòü... «Ñòàíäàðòèçàö³ÿ!..» Ãîâîðèòü... « Òåéëîðèçàö³ÿ!..» Ãîâîðèòü... «Ôîðäèçàö³ÿ!..» Ãîâîðèòü... «Óòèë³çàö³ÿ!..» Ãîâîðèòü... ²íòåë³´åíò çíîâó ïîãëÿäàº â á³ê íà÷àëüñòâà. Íà÷àëüñòâî ñëóõàº. Äîáðå îäÿãíåíèé ö³ëêîì çàäîâîëåíèé. Ó íåãîëåíîãî îáëè÷÷ÿ ñêåïòè÷íå. Ç ñóìí³âîì õèòíóâ ãîëîâîþ íà ÿêåñü çàóâàæåííÿ äîáðå îäÿãíåíîãî... Íàõèëèâñÿ äî íüîãî, ãîâîðèòü: «Áþðîêðàòèçàö³ÿ»?.. Öå, òîâàðèø³, ïðèêðèé ïðèêëàä ïåðåæèòê³â æàõàºâùèíè ³ ñïåöîæåðñòâà. Âîíî, ìîæå, ³ çðîçóì³ëî ùîäî òîâàðèøà êåð³âíè÷îãî, ÿêèé, î÷åâèäíî, äàëåêî ñòî¿òü ñâî¿ì ³íòåëåêòóàëüíèì ðîçâèòêîì â³ä ñâîãî êåðñïðàâà àáî ìîãî ãåðîÿ, àëå æ öå íå âò³øàº... Êåðñïðàâ êàòåãîðè÷íî ïðîòè òâåðäæåííÿ íà÷àëüñòâà... ²íòåë³´åíò áàäüîðî ³ íàâ³òü ç ïàòîñîì çàê³í÷óº. Ñ³äàº íà ì³ñöå ç âèðàçíîþ ñàìîïîâàãîþ... Ïðèºìíî êîíñòàòóâàòè, ùî ³íòåëåêòóàëüíèé âïëèâ ïåðåì³ã íåêóëüòóðí³ ñóìí³âè íà÷àëüñòâà. Ñëàâà Ãîñïîäåâ³, ñêàæå áàãàòî ³íòåë³´åíòíèõ ëþäåé, ³ ñëàâà Ãîñïîäåâ³, ñîðîê ðàç ñêàçàëè á âîíè, êîëè á öåé âïëèâ ïåðåì³ã ³ ïî âñ³õ óñòàíîâàõ... ß á ïðèºäíàâñÿ äî íèõ ç ùèðîþ äóøåþ, àëå, íà æàëü, íå â³ðþ â Áîãà... «ÂÈÑÓÂÀÍÅÖÜ» Òàáëèöÿ íà äâåðÿõ:

Êåð. Áþðî ðàö³îíàë³çàö³¿, ñòàíäàðòèçàö³¿, íîðìàë³çàö³¿, òåéëîðèçàö³³, ôîðäèçàö³¿, óòèë³çàö³¿ ³ ò. ³í

Òðîõè íèæ÷å:

Áåç äîêëàäó íå çàõîäèòè 188

Êàëüì³þñ

2 2005

Íà äðóã³é ïîëîâèí³ äâåðåé:

Ðîñïèñ ïðèéîìó

Ï³ä öèì çàãîëîâêîì âåëèêèé àðêóø ïàïåðó, ðîçïîä³ëåíèé íà ñèëó êë³òèíîê. ²íòåë³´åíò ó ñâîºìó êàá³íåò³ çà ñòîëîì. Ïîäèâèâñÿ íà ãîäèííèê, ïîò³ì ç çàäîâîëåííÿì îãëÿíóâ ê³ìíàòó. Âñ³ ñò³íè ê³ìíàòè, çâåðõó äîíèçó, îáâ³øàí³ òàáëèöÿìè, ä³àãðàìàìè, ãðàô³êàìè... Âè îäðàçó â³ä÷óâàºòå, ùî îïèíèëèñÿ â ìîçêó ÷óäîâî îðãàí³çîâàíîãî îðãàí³çìó (âèáà÷òå çà òàâòîëîã³þ). Êîëè æ âè íàâ³òü íå äîñèòü ÷óë³ é íå â³ä÷óâàºòå öüîãî, òî ðåæèñåð çàðàç äàñòü âàì ìîæëèâ³ñòü ïîáà÷èòè öå íà âëàñí³ î÷³... À êîëè âè ÷óë³, öå íå çíà÷èòü, ùî âè ìóñèòå ïåðåñòàòè äèâèòèñÿ, äèâ³òüñÿ ³ íàñîëîäæóéòåñÿ äîêàçàìè, ñâîº¿ ÷óëîñòè Ñëîâîì, âñå, ùî áóäå äàë³, ö³êàâå äëÿ âñ³õ. ²íòåë³´åíò ãëÿíóâ ùå ðàç íà ãîäèííèê, ïîò³ì çíàéøîâ ïîòð³áíó êë³òèíêó íà òàáëèö³ áëèçüêî ñòîëó. Íå â³äðèâàþ÷èñÿ â³ä ñåêóíäíî¿ ñòð³ëêè, ïîâîë³ ï³äâîäèòü ðóêó é íàìàöóº êíîïêó äçâ³íêà. Íà ãîäèííèêó 10 ãîä. 11 õâ. Ñåêóíäíà ñòð³ëêà íàáëèæàºòüñÿ äî 60. Ä³éøëà. ²íòåë³´åíò íàòèñíóâ íà êíîïêó. Íåòåðïëÿ÷å äèâèòüñÿ íà äâåð³. Â äðóã³é ê³ìíàò³ ñåêðåòàð ²íòåë³´åíòà õàïàº ïàïêó, ïðîæîãîì êèäàºòüñÿ äî äâåðåé êàá³íåòó. ²íòåë³´åíò íåòåðïëÿ÷å äèâèòüñÿ òî íà äâåð³, òî íà ãîäèííèêà. Îðãàí³çàòîð-ðàö³îíàë³çàòîð ³ ò ³í. ïîâèíåí íàñàìïåðåä òâåðäî ïàì ÿòàòè, ùî ÷àñ öå íå ò³ëüêè ãðîø³, ùî ÷àñ öå âñå. «Ïîòåðÿ âðåìåíè ñìåðòè ïîäîáíà», ñêàçàâ Ïåòðî ², ùî áóâ òåæ íå ïîãàíèé îðãàí³çàòîð, ðàö³îíàë³çàòîð ³ ò ³í , à êîëè é íå áóâ, òî ëèøå òîìó, ùî â ò³ ÷àñè öèõ ñë³â íå ³ñíóâàëî. Òåïåð, ÿê âèäíî ç íàâåäåíîãî, ö³ ñëîâà º... Îòæå, çðîçóì³ëî, ùî ì³é ãåðîé äèâèòüñÿ ñàì íà ñåêóíäíó ñòð³ëêó. «Âñå â³äíîñíå», ñêàçàâ Àéíøòàéí. Øâèäê³ñòü ðóõó âèì³ðþºòüñÿ ïðîñòîðîì ³ ÷àñîì. Òàê ³ ðîáèòü ì³é ãåðîé, ³ ìàºìî îñü ùî: Äâåð³ â³ä÷èíÿþòüñÿ íåéìîâ³ðíî ïîâ³ëüíî. Ñåêðåòàð âñîâóºòüñÿ â ê³ìíàòó íàäçâè÷àéíî ïîâîë³... Ïîãëÿä ²íòåë³´åíòà ô³êñîâàíî íà ñåêðåòàð³. Â ïîãëÿä³ îáóðåííÿ...

189

Êàëüì³þñ

2 2005

ßêå çíàéîìå öå îáóðåííÿ êîæíîìó ï³îíåðîâ³, êîæíîìó òâîðöåâ³ íîâèõ ö³ííîñòåé, êîæíîìó áóä³âíèêîâ³ íîâèõ øëÿõ³â! Ïðåêðàñíå îáóðåííÿ âîæäÿ, ùî áîðåòüñÿ ç ³íåðòí³ñòþ ëþäñòâà ÷è éîãî ÷àñòèíè, ÿêà ïåðåáóâàº â éîãî ðîçïîðÿäæåíí³! Êîïè ñåðåä âàñ, ìî¿ ÷èòà÷³, º ïðîâ³äíèêè ëþäñòâà, âîíè çðîçóì³þòü ìîãî ãåðîÿ. Æàõëèâà, áåçïðîñâ³òíà ³íåðòí³ñòü!.. Äèâ³òüñÿ ³ îáóðþéòåñÿ! Ñåêðåòàð íå éäå, à ïëèâå äî ñòîëó íåéìîâ³ðíî ïîâ³ëüíî. Äîïëèâ, âðåøò³. ²íòåë³´åíò ìîâ÷êè ïîêàçóº íà ãîäèííèêà, âèðàçíî äèâèòüñÿ íà ñåêðåòàðÿ ï³âñåêóíäè ³ áåðåòüñÿ äî ðîáîòè... ßêà ð³çíèöÿ ì³æ ëþäñòâîì ³ âîæäåì! Äèâ³òüñÿ ³ çàõîïëþéòåñÿ!.. Ñåêðåòàð îäíîþ ðóêîþ ïîäàº, äðóãîþ çàáèðàº ïàï³ðö³. ²íòåë³´åíò îäíîþ ðóêîþ áåðå ïàï³ðö³, ïåðå÷èòóº ¿õ, ó öåé ñàìèé ìîìåíò äðóãîþ ðóêîþ ïèøå ðåçîëþö³¿. Ñåðåäíÿ âèðîáíè÷à íîðìà 100 ïàï³ðö³â íà õâèëèíó. Ïàïêà ïàï³ðö³â øâèäêî ðîçòàíóëà. Öå ÷óäîâà â³äïîâ³äü íà íàø îñòðàõ ïåðåä ïàï³ðöåì, ÿê ïåðåä ñèìâîëîì òÿãàíèíè. Í³÷îãî ïîä³áíîãî! Æàäíî¿ òÿãàíèíè! Ðàö³îíàë³çàö³ÿ, ñòàíäàðòèçàö³ÿ ³ ò. ³í., ³ äîñèòü! Òèïîâ³ ðåçîëþö³¿ (ñòàíäàðòè), ùî îõîïëþþòü âñ³ âèïàäêè æèòòÿ (³ â óñÿê³ì ðàç³, ùî ãîëîâíå, ëèñòóâàííÿ). Íàïð.: «äî â³äîìà», «íà ïîãîäæåííÿ ç òèì òî», «íà âèñíîâîê òóäè òî», «âèìàãàòè ïîÿñíåíü» (àáî äîïîâíåíü), «äî êåð³âíèöòâà», «íà ðîçïîðÿäæåííÿ òîãî òî», ³ ùå ê³ëüêà òàêèõ. ² æàäíîãî áþðîêðàòèçìó, æàäíî¿ òÿãàíèíè, ìàøèíà ïðàöþº, ÿê ìàøèíà! À âåëèêà ê³ëüê³ñòü ïàï³ðö³â ³íòåíñèô³êóâàòèìå íàøó ïàïåðîâó ïðîìèñëîâ³ñòü, à ÷åðåç íå¿ ïðîìèñëîâ³ñòü öåëþëüîçíó, à ÷åðåç íå¿ ñïðèÿòèìå ðîçðîáêàì ë³ñ³â ³ óòèë³çàö³¿ íàøèõ ïðèðîäíèõ áàãàòñòâ, çìåíøóâàòèìå áåçðîá³òòÿ ³ ò. ä., ³ ò. ä. Íàä öèì âàðò ïîäóìàòè. Äóìàòè âçàãàë³ âàðò... ²íòåë³´åíò âèïðîñòîâóºòüñÿ çàäîâîëåíèé. Íàâ÷àëüíèì òîíîì ùîñü ñêàçàâ ñåêðåòàðåâ³. Ñåêðåòàð ç ïîøàíîþ âêëîíÿºòüñÿ ³ ðîáèòü çàõîïëåíå îáëè÷÷ÿ. Ñïîä³âàþñÿ, ùî ³ âè öå çðîáèòå... ²íòåë³´åíò, î÷åâèäíî, çàäîâîëåíèé ç óñüîãî íà ñâ³ò³. Ë³íèâî ïîòÿãíóâñÿ, ãëÿíóâ («â³ä í³÷îãî ðîáèòè») íà ãîäèííèê ³ íà ðîçïèñ, ïîò³ì ïî÷àâ ðîçãëÿäàòè ñâî¿ ðóêè. Ïîäèâèâñÿ, âèòÿã ç êèøåí³ íîæè÷êà ³ ïî÷àâ ðîáèòè ìàí³êþð... ²íòåë³´åíò óâàæíî é ïèëüíî îïðàöüîâóº í³ãò³...

190

Êàëüì³þñ

2 2005

Õîðîøà ³ëþñòðàö³ÿ äî ôîðìóëè: õîðîøèé àäì³í³ñòðàòîð öå òîé, ùî âðåøò³ ñåáå ñàìîãî ðîáèòü íåïîòð³áíèì äëÿ ñïðàâè... Çäåá³ëüøîãî ³ñòèíè ïîñ³äàþòü âëàñòèâ³ñòü çâîðîòíîñòè: íåïîòð³áíèé àäì³í³ñòðàòîð õîðîøèé. Ïî òåîð³¿ ìîæëèâîñòåé öå ôàêò. Îòæå, ÿê áà÷èòå, ì³é äîðîãèé ãåðîé ìàéæå ç ñàìîãî ïî÷àòêó ñâîº¿ ä³ÿëüíîñòè ñïðîì³ãñÿ çðîáèòè ñåáå ñàìîãî çîâñ³ì ìàéæå íåïîòð³áíèì... Åêðàí òåìí³º... Êîëè âè ÷óë³ ³ ò. ³í., âè â³ä÷óºòå, ùî â ö³é òåìðÿâ³ ùîñü º... Â êîæí³é òåìðÿâ³ ùîñü º. ²íîä³, ïðàâäà, íå áóâàº í³÷îãî... Â óñÿê³ì ðàç³, ùî ñàìå òóò º íåâ³äîìî. Òîìó äèâ³òüñÿ, áî â ê³í³ ëèøå ï³ñëÿ îñòàííüîãî çàòåìíåííÿ íåìàº íà ùî äèâèòèñÿ, êð³ì íàïèñó «ê³íåöü». Â ö³ì ðîçóì³íí³ æèòòÿ á³äí³øå çà ê³íî. Ï³ñëÿ îñòàííüîãî çàòåìíåííÿ â íüîìó íàâ³òü íàïèñó æàäíîãî íå ïîáà÷èø... ÕÀÉ ÆÈÂÅ ÐÅÆÈÌ ÅÊÎÍÎÌ²¯ ÒÀ ÐÀÖ²ÎÍÀË²ÇÀÖ²ß! Íà÷àëüíèê ó ñâîºìó êàá³íåò³ ÷èòàº ÿêîãîñü ïàï³ðöÿ. Ñåðäèòüñÿ. Ðóêà ñåðäèòî ïèøå â âåðõíüîìó ïðàâîìó êóòêó: «ñðî÷íî!!!» Ï³äêðåñëþº äâ³÷³ äóæå ãðóáî. Ïåðî áðèçêàº é äåðå ïàï³ð. Íà÷àëüíèê õî÷å ï³äïèñàòè ïàï³ðöÿ ïåðî íå ïèøå, Íà÷àëüíèê ïîäèâèâñÿ íà ïåðî, ñåðäèòî êèíóâ éîãî â á³ê. Øóêàº íà ñòîë³ ³íøó ðó÷êó íå çíàõîäèòü. Äçâîíèòü... ßê áà÷èòå, òðàïèâñÿ âèïàäîê ö³ëêîì íåïåðåäáà÷åíèé, ùî éîãî òðåáà êâàë³ô³êóâàòè ÿê êàòàñòðîô³÷íå, â ïîðÿäêîâ³ ôîðñìàæîðó, çíèùåííÿ ÷àñòèíè ³íâåíòàðÿ (ïåðà), ðîçðàõîâàíîãî, çã³äíî ç ïåâíèìè òåîðåòè÷íî-ïðàêòè÷íèìè äàíèìè, íà ïåâíèé ÷àñ ðîáîòè, äîñðî÷íî. Àëå íàâ³òü ³ òàêèé âèïàäîê íå ïðèïèíèòü ñòðóíêèé òà ìîãóòí³é ìåõàí³çì, ùî éîãî àâòîðà ÿâëÿº ì³é ãåðîé. Ç ÷³òêîñòè òà çàê³í÷åíîñòè öüîãî áåçäîãàííîãî ìåõàí³çìó ìèëóéòåñÿ íàâ÷àþ÷èñÿ! Äî êàá³íåòó íà÷àëüíèêà âá³ãàº êóð ºð. Îäåðæàâ íàêàç, çíèê. Êóð ºð ï³äá³ãàº äî áëèæ÷îãî ñëóæáîâöÿ. Òîé ïîêàçóº éîìó îäíó ðó÷êó, ùî ñàì íåþ ïèøå... Ðåæèì åêîíîì³¿... Íàéäîðîæ÷à ð³÷ äð³áíèö³, ÿê â³äîìî. Ðàäÿíñüêà êîï³éêà ðàäÿíñüêèé êàðáîâàíåöü áåðåæå. Êóð ºð ï³äá³ãàº äî ñëóæáîâöÿ, ó ÿêîãî íàä ñòîëîì òàáëèöÿ: «Ä³ëîâîä». Ïîâòîðþºòüñÿ ïîïåðåäíÿ ñöåíà. Êóð ºð ï³äá³ãàº äî ñëóæáîâöÿ ç íàïèñîì: «Ñåêðåòàð». Ñåêðåòàð ä³ëîâèòî îáåðòàºòüñÿ íàçàä äî ñò³íêè, íà ÿê³é âèñèòü çäîðîâà òàáëèöÿ ï³ä çàãîëîâêîì: «Ðîçïîä³ë îáîâ ÿçê³â ì³æ ñëóæáîâöÿìè».

191

Êàëüì³þñ

2 2005

Ñåêðåòàð øóêàº â³äïîâ³äíèé ðÿäîê. Çíàéøîâ: Îáë³ê òà ðîçïîä³ë êàíöåëÿðñüêîãî ïðèëàääÿ. Éäå ïàëüöåì ïî ðÿäêó ³ äîõîäèòü äî ðîçâ ÿçàííÿ ïèòàííÿ: Çàâêàíö. Ñåêðåòàð ñïîâ³ñòèâ ïðî öå êóð ºðîâ³ ³ ëåãêèì æåñòîì ðóêè çàê³í÷èâ àâä³ºíö³þ. Êóð ºð ï³äõîäèòü äî ñëóæáîâöÿ ç òàáëèöåþ: «Çàâêàíö»... Íà÷àëüíèê â ñâîºìó êàá³íåò³ äâ³÷³ íàòèñêóº íà êíîïêó äçâ³íêà. Çàâêàíö ñåðåä ö³ëî¿ êóïè îðäåðíèõ êíèæîê ð³çíîãî ôîðìàòó øóêàº ïîòð³áíó... Íà÷àëüíèê ç îáóðåííÿì çóñòð³÷àº ñåêðåòàðÿ... Çàâêàíö çíàéøîâ êíèæêó. Ï³äõîäèòü ñåêðåòàð, ïðîñèòü ïîñï³øàòè. Çàâêàíö øâèäêî ïåðåêèäàº êíèæêó. Çàâêàíö ï³äêëàäàº êîï³ðêó é äîá³ðíèì ïèñàííÿì âèïèñóº îðäåð íà: «Ïåðî 1 (Îäíî)» . Ïîäóìàâ ³ äîïèñàâ: «Äî ïèñàííÿ». Ïîäóìàâ ³ äîïèñàâ: «Ñòàëåâå». Çàâêàíö êðàñèâî ï³äïèñóºòüñÿ, äàº ï³äïèñàòèñÿ ñåêðåòàðåâ³, â³äðèâàº îðäåð, äàº ðîçïèñàòèñÿ íà êîï³¿ êóð ºðîâ³, ï³ñëÿ ÷îãî â³ääàº éîìó îðäåð. Êóð ºð ç îðäåðîì ï³äõîäèòü äî ñëóæáîâöÿ, ÿêèé ñèäèòü á³ëÿ øàôè, ç òàáëè÷êîþ «Çàâãîñï». Çàâãîñï ñòàðèé, äàâíî íåãîëåíèé ³ ì³çàíòðîï³÷íèé. Ïîâåðõ îêóëÿð³â ïîäèâèâñÿ íà îðäåð, ïîõìóðî ïðîñòÿã éîãî íàçàä ³ ÷åðåç ïëå÷å âåëèêèì ïàëüöåì ïîêàçàâ íà òàáëèöþ íà äâåðÿõ øàôè: Ðîçïèñ âèäà÷³ êàíöïðèëàääÿ 1) Âèðîáíè÷. â³ää³ë.................................... 9.45 2) Áóõãàïüòåð³ÿ .............................10 11.15 3) Çàãàëüíèé â³ää³ë ...................11.30 12.45 4) Êîìåðö. â³ää³ë ..................................1 2 ³ ò.ä. Ïàëåöü çàâãîñïà ï³äêðåñëèâ ÷àñ çàãàëüíîãî â³ää³ëó é ïîêàçàâ íà ãîäèííèê íà ñò³í³: 12.50. Çàâãîñï çíîâó ñóíóâ íîñà â ñâî¿ ïàï³ðö³... Ñïîä³âàþñÿ, âè ïî÷èíàºòå âæå â³ä÷óâàòè âñþ êðàñó ìåõàí³çìó, ùî ¿¿ àâòîð, ïîâòîðþþ ç ãîðä³ñòþ ì³é ãåðîé. Íå ò³ëüêè ÿê ëîÿëüíîìó ðàäÿíñüêîìó ãðîìàäÿíèíîâ³ ìåí³ ïðèºìíî êîíñòàòóâàòè íàÿâí³ñòü ³ ³íøèõ êîðèñíèõ ãðîìàäÿí, àëå ³ òîìó ùå, ùî öå äîâîäèòü ïðàâäèâ³ñòü ìî¿õ ê³ëüêàðàçîâèõ òâåðäæåíü

192

Êàëüì³þñ

2 2005

ïðî ùèð³ ïðàãíåííÿ ìîãî ãåðîÿ ñëóæèòè íàðîäîâ³. Â³í éîìó ñëóæèòü! Â³í ñëóæèòü ðîá³òíèêàì ³ ñåëÿíàì ³ âñ³ì äîðîãèì øèðîêèì ìàñàì â öüîìó âæå æàäåí ³ç íàéçàïåêë³øèõ ñêåïòèê³â (à òàê³ º ñåðåä ìî¿õ ÷èòà÷³â, ÿ çíàþ) ñóìí³âàòèñÿ íå ìîæå. «Ôàêòè ð³÷ óïåðòà». Êóð ºð ç îðäåðîì ï³äõîäèòü äî çàâêàíöà. Çàâêàíö âèñëóõàâ, âçÿâ îðäåðà ³ íàïèñàâ äîá³ðíèì ïèñàííÿì: Ñåêðåòàðåâ³ íà ðàçïîðÿäæåííÿ, ï³ñëÿ ÷îãî ï³äïèñàâñÿ ãàðíèì ï³äïèñîì. Êóð åð ï³äõîäèòü äî ñåêðåòàðÿ. Ñåêðåòàð âèñëóõàâ, âçÿâ îðäåð, òðîõè ïîäóìàâ ³ ïèøå ðåçîëþö³þ: Êåðñïðàâ. Ïðîñüáà ðîçïîðÿäæåííÿ ïðî âèäà÷ó ïî³ìåíîâàíîãî ïîçà÷åðãîâî, ç îãëÿäó íà íåïåðåäáà÷åí³ îáñòàâèíè òà çíà÷íó ñòðî÷í³ñòü. Êóð ºð ï³äõîäèòü äî êåðñïðàâà. Êåðñïðàâ ñîë³äíî ðîçãëÿäàº îðäåð, ÷èòàº íàïèñè íà íüîìó, ïåðåãîðòàº îðäåð íà äðóãèé á³ê ³ ïîâàæíî ïî÷èíàº ïèñàòè ðåçîëþö³þ. Íà÷àëüíèê äçâîíèòü íåñàìîâèòî. Âõîäèòü ñåêðåòàð. Íà÷àëüíèê íåðâóºòüñÿ ³ ñåðäèòüñÿ. Âèõîïëþº ó ñåêðåòàðÿ ç êèøåí³ ï³äæàêà îë³âåöü, ï³äïèñóº ïàï³ðöÿ ³ òè÷å éîãî ñåêðåòàðåâ³... Òîé í³ÿêîâî ïîÿñíþº: «Îë³âåöü ïðîñòèé, íå õåì³÷íèé, òîâ. íà÷àëüíèê»... Íà÷àëüíèê ñòóêíóâ ïî ñòîëó îáîìà ðóêàìè. Ñåêðåòàð ïðîäîâæóº ïîÿñíåííÿ: «Ç îãëÿäó íà ðåæèì åêîíîì³¿, òîâ. íà÷àëüíèê»... Íà÷àëüíèê ðîçëþòîâàíèé. Ñåêðåòàð êóëåþ âèë³òàº ç êàá³íåòó... Ðóêà êåðñïðàâà ïèëüíî âèïèñóº ðåçîëþö³þ: Êåðáþðî ðàö³îíàë³çàö³¿, ñòàíäàðòèçàö³¿, íîðìàë³çàö³¿ ³ ò. ä. Ïðîõàííÿ ïîãîäèòè ïèòàííÿ ç Ãîñï÷àñòèíîþ. Ââàæàòè, ùî â îñíîâ³ óâ ÿçêè ç êåðóâàííÿì ñïðàâàìè äîñÿãíåíî. Ðóêà ïîñòàâèëà òî÷êó. Âá³ãàº ñåêðåòàð. Ñï³øíî, äîïîâ³äàº... Íà÷àëüíèê ó ñâîºìó êàá³íåò³ ñèäèòü íåïîðóøíî, îí³ì³ëèé, ³ ñêàì ÿí³ëèé... Òàê ð³çíèöÿ ì³æ ïðåäñòàâíèêàìè âèñîêî¿ ³íòåëåêòóàëüíîñòè ³ ¿õ íà÷àëüñòâîì º! Ïðèêðà ð³çíèöÿ! ² çäàºòüñÿ ìåí³, ùî âèá³ð ïîâèííî çðîáèòè ð³øó÷å àáî, àáî. Àáî äåðæàâíà ìàøèíà ìóñèòü ïðàöþâàòè òàê, ÿê ïðàöþº öÿ ÷àñòèíà ¿¿, ùî âè áà÷èòå, àáî àíàðõ³ÿ, áðàê òàáëèöü ³ ãðàô³ê³â, áîæåâ³ëüí³ âèòðàòè ãðîøåé íà çàéâ³ ïåðà òà íà õåì³÷í³ îë³âö³ ³ ò. ä Àëå «â îäíó òåëåãó âïðå÷ü íå ìîæíî êîíÿ è òðåïåòíóþ ëàíü»... ß íå áóäó

193

Êàëüì³þñ

2 2005

çóïèíÿòèñÿ íà âèÿñíåíí³, õòî ñàìå òóò ê³íü, à õòî ëàíü, áî é áåç òîãî ÿñíî... Êåðñïðàâ âèñëóõàâ ñåêðåòàðÿ, õèòíóâ ãîëîâîþ ³ çíîâó íàõèëèâñÿ íàä îðäåðîì. Ðóêà êåðñïðàâà ïåðåðîáëþº êðàïêó íà êîìó ³ äîïèñóº: À òàêîæ ç îãëÿäó íà îñîáëèâó ñòðî÷í³ñòü ïèòàííÿ òà çã³äíî îñîáëèâîãî ïåðñîíàëüíîãî ðîçïîðÿäæåííÿ òîâ. íà÷àëüíèêà. Ð³ê, ì³ñÿöü, äåíü. Ï³äïèñ. Ñåêðåòàð ³ êóð ºð ï³äõîäÿòü äî ñòîëó ²íòåë³´åíòà. ²íòåë³´åíò ùîñü ïèøå. Íå ï³äâîäÿ÷è ãîëîâè, ïàëüöåì òè÷å â «Ðîçïèñ ïðèéîìó». Æåñòîì ïðîñèòü ëèøèòè éîãî îäíîãî. Ñåêðåòàð äîìàãàºòüñÿ. ²íòåë³´åíò ï³äâîäèòü ãîëîâó. Îáëè÷÷ÿ äóæå íåçàäîâîëåíå. Êàòåãîðè÷íî â³äìîâëÿºòüñÿ, âåñòè ðîçìîâó Ñåêðåòàð ïðèòèñêóº îðäåð äî ñåðöÿ. Ïåðåêîíëèâî äîâîäèòü... Ïðèêðå âèäîâèñüêî!.. Íà÷àëüíèê ó ñâîºìó êàá³íåò³ ïåðåáóâàâ ó ñòàí³ çàêàì ÿí³ëî¿ ëþò³. ²íòåë³´åíò ïîêàçàâ íà íèç ðîçïèñó, äå ïîðó÷ éîãî ï³äïèñó ñòî¿òü ï³äïèñ íà÷àëüíèêà, ³ êîðîòêî ðîçâ³â ðóêàìè: «Öå òåæ ðîçïîðÿäæåííÿ òîâ. íà÷àëüíèêà!» Ñåêðåòàð óìîëÿº ç â³ä÷àºì... Ëþòå îáëè÷÷ÿ íà÷àëüíèêà ²íòåë³´åíò, íàðåøò³, áåðå îðäåð. Íà îáëè÷÷³ ïåâíå âàãàííÿ... Â öüîìó íåìàº í³÷îãî ãàíåáíîãî! Õ³áà íå çàâìèðàëî ñåðöå Ñàâîíàðîë³, êîëè â³í ³øîâ íà áàãàòòÿ? Õ³áà íå âàãàºòüñÿ íàéïåâí³øèé ñîëäàò íà âàðò³, êîëè éîìó íàêàçóº ïðîïóñòèòè éîãî ³ìïåðàòîð? Àëå á Ñàâîíàðîëÿ òàêè ï³øîâ íà áàãàòòÿ é çãîð³â! Â³ðíèé ñîëäàò íàñòàâèâ áàãíåò íà ãðóäè ³ìïåðàòîðà ³ îäåðæàâ íàøèâêó ³ ÷àðêó ãîð³ëêè! Ãåðî¿çì ñïðàâæíüîãî ãåðîÿ, õî÷ ³ íåïîõèòíèé, àëå òðèìàºòüñÿ çàâæäè äî ïåðåìîæíîãî ê³íöÿ. Ì³é ãåðîé, çâè÷àéíî, ãåðîé. Â óñÿêèõ ðîçóì³ííÿõ... ßê ñïðàâæí³é ³äåàë³ñò, â³í â³ðèòü â ñïðàâåäëèâ³ñòü. Íå áàãàòòÿ â³í ÷åêàº, çâè÷àéíî... Íà æàëü.. àëå íå áóäåìî çàá³ãàòè íàïåðåä... Ñïîñòåð³ãàéòå óâàæíî ãåðî¿÷íó ïîâåä³íêó ìîãî ãåðîÿ, áî â íàø³ ÷àñè ëèøå çð³äêà ìîæíà òàêó ïîáà÷èòè!.. À ïðîòå, íå äóæå âæå é çð³äêà, íà æàëü... ²íòåë³´åíò ïèøå íà îðäåð³: Êåðñïðàâ. Ï³äêðåñëèâ, ïîäóìàâ, ïðèì³ðèâñÿ, ì³ñöÿ íà îðäåð³ ëèøèëîñÿ ìàëî. Çàêðåñëèâ íàïèñàíå. Âèðèâàº àðêóø ç áëüîêíîòó é íà íüîìó ïèøå:

194

Êàëüì³þñ

2 2005

Êåðñïðàâ íà Â. â³äíîøåííÿ öüîãî ÷èñëà áåç Nî. îäåðæàíå Â... ²íòåë³´åíò ãëÿíóâ íà ãîäèííèêà. Ïèøå äàë³: ... 13 ãîä. 12 õâ. Ââàæàþ ïîðóøåííÿ ñèñòåìè, âñòàíîâëåíî¿, ïðîðîáëåíî¿, ïîãîäæåíî¿ ³ óâ ÿçàíî¿ â óñ³õ ³íñòàíö³ÿõ ³ çàòâåðäæåíî¿ íàëåæíèì ïîðÿäêîì, çà ö³ëêîì íå ðàö³îíàëüíå ³ íåïðèïóñòèìå í³ â ÿêèõ âèïàäêàõ, îñîáëèâî áåðó÷è äî óâàãè ïîòðåáè ÿêíàéñóâîð³øîãî ïåðåâåäåííÿ â æèòòÿ â³äîìèõ Â. äèðåêòèâ öåíòðó ùîäî ðåæèìó åêîíîì³¿. Ï³äïèñóºòüñÿ, äèâèòüñÿ íà ãîäèííèê, ñòàâèòü ð³ê, ì³ñÿöü, äåíü ³ «13 ãîä. 15 õâ». Âè äèâèëèñÿ? Âè áà÷èëè? Ïàì ÿòàéòå, ùî òâåðäà, êàì ÿíà, ñòàëåâà, ÷àâóííà, ãðàí³òíà âèòðèìêà îñíîâà ãåðî¿÷íîãî õàðàêòåðó!.. Öå ð³äêî ðîçóì³þòü, ³ öüîãî ÷àñòî íå ïîâàæàþòü. ²íòåë³´åíò ð³øó÷å â³ääàº ïàï³ðöÿ ñåêðåòàðåâ³. Ñåêðåòàð ïðî÷èòàâ, ìàõíóâ áåçíàä³éíî ðóêîþ ³ ìîâ÷êè ï³øîâ ç êàá³íåòó. Êóð ºð ï³øîâ çà íèì. Íà÷àëüíèê áîæåâîë³º. Òè÷å êíîïêó ñïî÷àòêó ïàëüöåì, ïîò³ì á º ïî í³é êóëàêîì... Ïðèêðèé áðàê âèòðèìêè: Ïîð³âíÿéòå ïîâåä³íêó öüîãî òîâàðèøà ç êàì ÿíîþ ïîâåä³íêîþ ìîãî ãåðîÿ!.. Êîìåíòàð³, ÿê òî êàæóòü, çàéâ³... Ñåêðåòàð ç êóð ºðîì ï³äõîäÿòü äî äâåðåé êåðñïðàâ. Ñåêðåòàð ïî÷óâ äçâîíèê, ïîñëàâ êóð ºðà, ñàì âõîäèòü ó äâåð³. Êóð ºð êèíóâñÿ íà äçâîíèê. Ñåêðåòàð äàº êåðñïðàâó îðäåð ³ ïàï³ðåöü ²íòåë³´åíòà. Êóð ºð âõîäèòü äî êàá³íåòó íà÷àëüíèêà. Íà÷àëüíèê íà íüîãî íàêèäàºòüñÿ. Êóð ºð ïåðåëÿêàíî îïîâ³äàº, âèðàõîâóº íà ïàëüöÿõ... Íà÷àëüíèê çíåñèëåíèé ïàäàº â êð³ñëî. Êóð ºð ùîñü áîÿçêî ïðîïîíóº. Íà÷àëüíèê íåîõî÷å ï³äâîäèòü ãîëîâó. Êóð ºð ïîâòîðþº ïðîïîçèö³þ. Íà÷àëüíèê ïåâíèé ÷àñ äóìàº. Íàðåøò³ âòîðîïàâ, ñòóêíóâ ñåáå äîëîíåþ ïî ãîëîâ³ ³ ïîë³ç ó êèøåíþ. Ðóêà íà÷àëüíèêà âèéìàº ç ãàìàíöÿ 2 êîï³éêè. Êóð ºð âçÿâ ãðîø³, âåñåëî õèòíóâ ãîëîâîþ é ïîá³ã ç êàá³íåòó. Íà÷àëüíèê ïîêðóòèâ ãîëîâîþ, â³ääèõíóâñÿ, íà÷å ç âîäè âèë³ç... Ùî öå? Ùî öå òàêå?!. Òðåáà ñêàçàòè ïðÿìî: öå àíàðõ³ÿ!.. Ðó¿íà!.. ² õòî öå ðîáèòü? Ïåðñîíà, ùî ñòî¿òü íà ÷îë³ ³ âîëîä³º äîâ³ð ÿì øèðîêèõ òðóäÿùèõ ìàñ!.. À ñèñòåìà? À îáï³ê? Àäæå «ñîö³ÿë³çì öå îáë³ê»!.. ßêèé áóõãàëüòåð â³çüìå íà îáë³ê ³ ÿêèì ÷èíîì â³í â³çüìå íà

195

Êàëüì³þñ

2 2005

îáë³ê îö³ êîøòè, âèòðà÷åí³ ç äîâ³ðåíîñòè íà÷àëüíèêà òðåòüîþ îñîáîþ íà ïðèäáàííÿ ìàéíà äëÿ äåðæóñòàíîâè? Êîëè öå ïîçèêà, òðåáà áóëî ñïî÷àòêó îôîðìèòè íà ïàïåð³ íàëåæíèì ïðîòîêîëîì íàëåæíî¿ ïðàâîñïðîìîæíî³ êîì³ñ³¿, ï³äñòàâè ö³º¿ ïîçèêè, ¿¿ ìåòó, çàòâåðäèòè ðîçì³ðè òîùî. Ïîò³ì îôîðìèòè áóõãàëüòåðñüê³ ñòðîêè âèïëàòè, ïðîöåíòíó ñòàâêó ³ ò. ä. Àëå, ñò³éòå, ñïðàâà òóò äàëåêî ñêëàäí³øà: òå, ùî òðàïèëîñÿ, öå ïîçèêà äåðæóñòàíîâè ó ïðèâàòíî¿ îñîáè! Öÿ ïðèâàòíà îñîáà òàêèì ÷èíîì ñòàº çà ïàéîâèêà äåðæóñòàíîâè, à ñàìà äåðæóñòàíîâà ïåðåòâîðþºòüñÿ íà çì³øàíå äåðæàâíî-ïðèâàòíå àêö³éíå òîâàðèñòâî. ²ñíóâàííÿ òàêèõ òîâàðèñòâ, ïðàâäà, çàêîíîì ïåðåäáà÷åíî, àëå æ âîíî âèìàãàº ïîïåðåäíüîãî ðîçãëÿäó òà çàòâåðäæåííÿ â³äïîâ³äíèõ öåíòðàëüíèõ îðãàí³â ðåñïóáë³êè!.. Ïåðåòâîðåííÿ æ äîâ³ðåíî¿ äåðæóñòàíîâè â ÷àñòêîâî ïðèâàòíî-êàï³òàë³ñòè÷íå ï³äïðèºìñòâî òà ùå ç âëàñíîþ ó÷àñòþ, ÿê ïàéîâèêà öå îäâåðòèé çëî÷èí, îáòÿæåíèé äî òîãî êîðèñòëèâîþ ìåòîþ, ñòÿãíåííÿ â³äïîâ³äíèõ ïðèáóòê³â... Óñå öå àáñîëþòíî ÿñíî... ² âñå æ ñêàæó âàì íàïåðåä öåé çëî÷èí ïîêàðàíèé íå áóäå... Òîáòî êîãîñü òî ïîêàðàþòü, çâè÷àéíî, áî ñïðàâåäëèâ³ñòü ïåðåìàãàº ïåðìàíåíòíî, «âñå ê ëó÷øåìó», ³ öÿ êàðòèíà âåðõ îïòèì³çìó... Êåðñïðàâ ÷èòàº çàïèñêó ²íòåë³´åíòà. Ïîäóìàâ. Ãëÿíóâ íà ñåêðåòàðÿ é ðîçâ³â ðóêàìè, ùî æ, ìîâëÿâ, ïîðîáèø ö³ëêîì ñïðàâåäëèâî... Êóð ºð ïðèíîñèòü íà÷àëüíèêîâ³ ïåðî. Íà÷àëüíèê âñòàâëÿº éîãî â ðó÷êó. Êåðñïðàâ óñòàº, áåðå îðäåð ³ ðàçîì ç ñåêðåòàðåì âèõîäèòü. Íà÷àëüíèê ï³äïèñóº ïàï³ðöÿ. Âõîäÿòü êåðñïðàâ ³ ñåêðåòàð. Íà÷àïüíèê äàº ïàï³ðöÿ ñåêðåòàðåâ³. Òîé çäèâîâàíî äèâèòüñÿ íà ï³äïèñ. Êåðñïðàâ ïåðåäàº íà÷àëüíèêó îðäåð ³ çàïèñêó ²íòåë³´åíòà. Íà÷àëüíèê ÷èòàº ç âèãëÿäîì, ùî íå ïðîâ³ùàº í³÷îãî äîáðîãî. Â³ääàº íàêàç ñåêðåòàðåâ³, ³ òîé âèõîäèòü. Íà÷àëüíèê çâåðòàºòüñÿ äî êåðñïðàâ. Ñêàçàâ ùîñü êîðîòêî ³ ð³øó÷å. Êåðñïðàâ çäèâîâàíî çíèçàâ ïëå÷èìà, îáðàçèâñÿ ³ òåæ ï³øîâ. Ñåêðåòàð ï³äõîäèòü äî ²íòåë³´åíòà, ïåðåäàº íàêàç. ²íòåë³´åíò ï³äâîäèòüñÿ. Íà éîãî îáëè÷÷³ ñïîê³éíå çàäîâîëåííÿ... Áî ùî ìîæå äàòè á³ëüøå çàäîâîëåííÿ áëàãîðîäíîìó ñåðöþ, ÿê óñâ³äîìëåííÿ âèêîíàíîãî îáîâ ÿçêó ³ òâåðäà â³ðà â ñïðàâåäëèâ³ñòü íà÷àëüñòâà?.. Ñåêðåòàð ºõèäíî âñì³õàºòüñÿ. Ñåêðåòàð íåõîðîøà ëþäèíà. Â³í íå ³äåàë³ñò...

196

Êàëüì³þñ

2 2005

²íòåë³´åíò îáñìèêíóâ ï³äæàê, ãëÿíóâ íà ñåêðåòàðÿ. «Ñâ³ò íàøå óÿâëåííÿ». Ì³é áëàãîðîäíèé ãåðîé áà÷èòü: Îáëè÷÷ÿ ñåêðåòàðÿ ñòàëî äóæå ãàðíå, íàäçâè÷àéíî ïðèºìíå, à ïîñì³øêà äóæå ïîâàæíà... Íà÷àëüíèê ïåðå÷èòóº çàïèñêó ²íòåë³´åíòà ³ ïîñòóêóº ïî ñòîëó ïàëüöÿìè... Ñïðàâæí³é ëåâ, ÷åêàþ÷è íà çäîáè÷ â ñâîºìó ë³ãâ³, îòòàê ïîñòóêóº ïî çåìë³ ñâî¿ì õâîñòîì... ²íòåë³´åíò ðàçîì ç ñåêðåòàðåì ï³äõîäèòü äî äâåðåé íà÷àëüíèêà. ²íòåë³´åíò âõîäèòü ñïîê³éíî é ñàìîâïåâíåíî. Ñåêðåòàð ëèøàºòüñÿ á³ëÿ äâåðåé ³ ñëóõàº... Åêðàí òåìí³º... Äåë³êàòí³ñòü ïî÷óòò³â ó ðåæèñåðà öå ùîñü íàäçâè÷àéíå... Òîìó â³í çáåð³ãàº é âàø³ í³æí³ ïî÷óòòÿ, ÿê³ ³íàêøå ìóñ³ëè á âèòðèìàòè æîðñòîêèé ³ñïèò, ñïîñòåð³ãàþ÷è áðóòàëüíó çóñòð³÷ áðóòàëüíîãî æèòòÿ ç áëàãîðîäíèì ³äåàë³çìîì, ïðè ÷³ì â ö³é çóñòð³÷³ áðóòàëüíå æèòòÿ òÿæêî ïîáèâàº áëàãîðîäíèé ³äåàë³çì... Òÿæêå âèäîâèñüêî! Åêðàí ÿñí³º. Ñåêðåòàð â³äñêî÷èâ â³ä äâåðåé... Ç äâåðåé âèõîäèòü ²íòåë³´åíò. Ïðèãí³÷åíèé ³ îáóðåíèé. Â æìåí³ ùîñü ì³öíî òðèìàº. Ñåêðåòàð ñï³â÷óòëèâî çàïèòóº. ²íòåë³´åíò ïîõìóðî ãëÿíóâ íà íüîãî... Ñåêðåòàðåâà ïîñì³øêà âåðõ ïàñêóäñòâà ³ ºõèäñòâà... Ñâ³ò, çíàºòå, öå íàøå óÿâëåííÿ!.. ²íòåë³´åíò ùîñü áóðêíóâ ³ ï³øîâ. Ñåêðåòàð ãëóçëèâî ïîñì³õíóâñÿ... ²íòåë³´åíò ó ñåáå â êàá³íåò³. Âèñèïàâ ç æìåí³ íà ñò³ë êóïêó äð³áíèõ øìàòî÷ê³â ïàïåðó. Ñóìíî ïîäèâèâñÿ íà íèõ. Îáóðåíî ñòóêíóâ êóëàêîì ïî ñòîëó, âèëàÿâñÿ, êîìóñü ïîãðîçèâ êóëàêîì... Ñ³â ó êð³ñëî ³ ç îáëè÷÷ÿì ëþäèíè, ùî ¿¿ íàéêðàù³ ïî÷óòòÿ ãëèáîêî îáðàæåíî, âçÿâñÿ ñêëàäàòè êëàïòèêè ïàïåðó. Òÿæêî, äîðîãèé ÷èòà÷ó! Äóæå òÿæêî! Òàêà âèíÿòêîâà ðîáîòà, òàê³ íàäçâè÷àéí³ ðåçóëüòàòè ö³º¿ ðîáîòè, ùî âè ìîãëè áà÷èòè íà âëàñí³ î÷³ íàâ³ùî?.. Àëå, í³! ²äåàë³çìó ùå íå çíèùåíî. Ãåðî¿÷íà â³ðà ùå æèâà... ÀÄÆÅÆ ª ÙÅ ÏÐÀÂÄÀ Â ÐÀÄßÍÑÜÊ²É ÐÅÑÏÓÁË²Ö²?!. ²íòåë³´åíò ³äå âóëèöåþ ç ïîðòôåëåì. Éîãî õîäà é âèãëÿä óñ³º¿ ïîñòàò³ ïðîñÿêíåí³ óïåâíåí³ñòþ, ùî º ùå ïðàâäà â ðàäÿíñüê³é ðåñïóáë³ö³. Ó îäíîãî ïàðàäíîãî ñïèíÿºòüñÿ ³ äèâèòüñÿ âãîðó.

197

Êàëüì³þñ

2 2005

Âèâ³ñêà: «Â³äïîâ³äíà óñòàíîâà»... ²íòåë³´åíò ï³äõîäèòü äî ñòîëó ÿêîãîñü òîâàðèøà, ÷èòàº òàáëè÷êó íàä ñòîëîì: Òàáëè÷êà: «Òîâàðèø, ÿêîìó â³äàòè íàëåæèòü». Ó òîâàðèøà, ùî ñèäèòü çà ñòîëîì, íàäçâè÷àéíî ðîçóìíå, ñïðàâåäëèâå ³ ïðèºìíå îáëè÷÷ÿ äî òîãî, âèðàçíî ïàðò³éíå... Òîâàðèø äóæå óâàæíî ïðèéìàº â³ä ²íòåë³´åíòà ö³ëèé çøèòîê. Øâèäêî ïåðåãëÿäàº. ²íòåë³´åíò áåçïåðåðâíî ãîâîðèòü, ïîÿñíþº, ëåìåíòóº, ðîçêðèâàº äóøó. Òîâàðèø ñëóõàº, ïåðåãëÿäàþ÷è äîêóìåíòè. Ñïèíèâñÿ íà îäíîìó ç íèõ. ²íòåë³´åíò ãàðÿ÷å ï³äêðåñëþº íåîáõ³äí³ñòü îñîáëèâî¿ óâàãè. Àðêóø ïàïåðó, íà ÿêîìó íàêëàäåíî â ïîðÿäêó øìàòî÷êè ïîäåðòî¿ íà÷àëüíèêîì ²íòåë³´åíòîâî¿ çàïèñêè. Òîâàðèø, òðîõè ïðèãîëîìøåíèé çëèâîþ ñë³â, ëþá ÿçíî, àëå ïîñï³øàþ÷è, ùîñü ãîâîðèòü ²íòåë³´åíòîâ³. ²íòåë³´åíò çàäîâîëåíî âêëîíÿºòüñÿ. Ïîãîâîðèâ ùå òðîõè é ï³øîâ... Òîâàðèø, ÿêîìó â³äàòè íàëåæèòü, ñåðéîçíî âçÿâñÿ äî ²íòåë³´åíòîâîãî çøèòêó. ²íòåë³´åíò ó ñâî¿é óñòàíîâ³ ïðîõîäèòü äî ñâîãî ñòîëèêà â çàãàëüí³é ê³ìíàò³. Õîäà ³ âèðàç îáëè÷÷ÿ ³ìïåðàòîðà â çàñëàíí³. ²íòåë³´åíò ï³ä³éøîâ äî ñâîãî ñòîëèêà. Íàä ñòîëèêîì òàáëè÷êà: «Ä³ëîâîä». ²íòåë³´åíò ã³ðêî óñì³õíóâñÿ. Ñ³â ó ïîç³ âåëè÷íîãî ñïîêîþ... Áî ï³äíîñèòü íàñ íåçàñëóæåíà îáðàçà... Ìîéîìó ãåðîºâ³ ââèæàºòüñÿ: Ìîðå. Îñòð³â. Ïîïåðåê îñòðîâà íàïèñ «Ñâ. Îëåíà». Ïîñåðåäèí³ ñòî¿òü éîãî òîâàðèø Íàïîëåîí... Áî àíàëîã³ÿ æ ïîâíà. Íåâäÿ÷íå ëþäñòâî íå âì³º ö³íóâàòè ñâî¿õ ãåí³¿â... Äî ²íòåë³´åíòà, ùî ñèäèòü, ñõðåñòèâøè ðóêè íà ãðóäÿõ, ï³äõîäèòü ñåêðåòàð. Êèíóâ íà ñò³ë êóïó ïàï³ðö³â ³ êîðîòêî ñêàçàâ ùîñü. ²íòåë³´åíò âèòðèìàíî ç³äõàº ³ ç ðîáëåíîþ áàéäóæ³ñòþ ïî÷èíàº ðîçãëÿäàòè ïàïåðè... Ð²ÂÍÎ ×ÅÐÅÇ ÒÐÈ ÄÍ² ²íòåë³´åíò âèõîäèòü ç ïàðàäíîãî ç âèâ³ñêîþ: «Â³äïîâ³äíà óñòàíîâà». Âèãëÿä îáóðåíèé ³ ö³ëêîì ïðèãíîáëåíèé. Éäå ïîâîë³ â ïîõìóðîìó ðîçïà÷³... «Îáëåòåëè öâåòû, äîãîðåïè îãíè»... «Îïóñòåë íàø ñàä», «Äîâîëüíî ïðîäîëæàòü»...

198

Êàëüì³þñ

2 2005

Íó, ñëîâîì, ÿñíî! «ÍÅÒ ÑÏÐÀÂÅÄËÈÂÎÑÒÈ Â ÑÎÂÅÒÑÊÎÌ ÃÎÑÓÄÀÐÑÒÂÅ!».. ²íòåë³´åíò çà ä³ëîâîäñüêèì ñòîëîì ïîòîíóâ ó ïàïåðàõ ³ ñóìë³ííî ïðàöþº... Åêðàí òåìí³º... ² âñå. Ê²ÍÅÖÜ Ï ßÒÎ¯ ×ÀÑÒÈÍÈ... Êîìåíòàð³? Íó, à íàâ³ùî? Íåçðîçóì³ëî, ÷è ùî?..

ÎÑÎÁÈÑÒÈÉ ÄÅÍÜ ²ÍÒÅË²¥ÅÍÒÀ ×ÀÑÒÈÍÀ ØÎÑÒÀ

×àñòèíà öÿ îñòàííÿ.. Âè áà÷èëè ìîãî ãåðîÿ ç äíÿ éîãî íàðîäæåííÿ. Á³ëüø òîãî âè áóëè ïðèñóòí³ ïðè éîãî çàðîäæåíí³... Âè áà÷èëè éîãî â äîáó ùàñëèâîãî ÿñíîãî äèòèíñòâà, òðîõè íåñïîê³éíîãî ï³äë³òñòâà, òðîõè áóðõëèâî¿ þíîñòè ç ¿¿ ïåðøèì êîõàííÿì ³ ïåðøèì ä-ðîì Êàöåì, ç ¿¿ ðîáîòîþ ³ áàéäèêóâàííÿì. Ïîò³ì âè áà÷èëè ìîëîäîãî, ïîâíîãî ïðåêðàñíèõ ïðàãíåíü òà êèïó÷î¿ åíåðã³¿ ìóæ÷èíó. Âè áóëè ïðèñóòí³ ïðè óðî÷èñò³é ïîä³¿ ç ºäíàíí³ éîãî íàâ³êè ç ïîäðóãîþ æèòòÿ. Âè áà÷èëè éîãî çàñëóæåíèé óñï³õ ³ íåçàñëóæåí³ êàòàñòðîô³÷í³ ïðîâàëè. Âè éîãî áà÷èëè ãðîìàäÿíèíîì ðåñïóáë³êè çà Òèì÷àñîâîãî Óðÿäó, ïîò³ì ÐÐÔÑÐ äí³â â³éñüêîâîãî êîìóí³çìó, ïîò³ì ãåòüìàíñòâà, ïîò³ì ÓÍÐ, ïîò³ì ªäèíî¿ Íåä³ëèìî¿, ïîò³ì.. ñëîâîì ãðîìàäÿíèíîì áàãàòüîõ ðåñïóáë³ê ³ áàãàòüîõ íàâ³òü íåçðîçóì³ëèõ ôîðì äåðæàâíî¿ îðãàí³çàö³¿. Âè áà÷èëè, ùî âñþäè ì³é ãåðîé áóâ íàñàìïåðåä ëüîÿëüíèé, ëüîÿëüíèé ³ ëüîÿëüíèé... Âðåøò³, â ïîïåðåäí³é ÷àñòèí³ âè áà÷èëè, ÿê³ áëèñêó÷³ íàñë³äêè ìàëà ëüîÿëüí³ñòü ìîãî ãåðîÿ äëÿ ðàäÿíñüêî¿ äåðæàâè ³ áà÷èëè, ñóìíà êàðòèíà ïðèêðå âèäîâèñüêî íåâèçíàííÿ ìîãî ãåðîÿ, ùî ïîä³ëèâ òàêèì ÷èíîì äîëþ áàãàòüîõ (àëå ùå íå âñ³õ), ïîä³áíèõ äî íüîãî, ãåðî¿â. Íå âàðòî óëåùóâàòè ñåáå äàðåìíèìè íàä³ÿìè: íàñë³äêè öüîãî íåâèçíàííÿ äîâãî÷àñí³. Äóæå äîâãî÷àñí³. ß ïåðñîíàëüíî òàê ãàäàþ, ùî âîíè êîíå÷í³ äëÿ ìîãî ãåðîÿ... ² êîëè êàðòèíà íå çàê³í÷èëàñÿ íà ï ÿò³é ÷àñòèí³, òî öå ëèøå òîìó, ùî ðåæèñåð óâàæàâ çà ïîòð³áíå ïîêàçàòè âàì ëþäèíó... Âè ¿¿ áà÷èëè é ðàí³ø? Òàê, çâè÷àéíî, àëå æ óâåñü ÷àñ îáîâ ÿçêîâî ì³é

199

Êàëüì³þñ

2 2005

ãåðîé áóâ ãðîìàäÿíèíîì ³ âèÿâëÿâ ñåáå ³ ñîö³ÿëüíî... ² ðåæèñåð âàì õî÷å ïîêàçàòè ò³ ãîäèíè â æèòò³ ìîãî ãåðîÿ, êîëè ó íüîãî íåìà í³÷îãî, êð³ì ñâî¿õ âëàñíèõ, õàé âóçåíüêèõ, àëå íàéá³ëüøå ö³ííèõ ïåðåæèâàíü òà â³ä÷óâàíü... Öå âëàñíå êàæó÷è, íàâ³òü íå «äåíü», à ëèøå âå÷³ð ñòèñëèé ³ ñêîíöåíòðîâàíèé, ÿê ³ âñÿ öÿ ÷óäíà êàðòèíà, ùî ìàº ïîêàçàòè ïðîòÿãîì äâîõ ãîäèí òðèäöÿòü ï ÿòü ðîê³â æèòòÿ ìîãî ãåðîÿ. Êàðòèíà çàê³í÷óºòüñÿ. Ëèøèëàñÿ îäíà ÷àñòèíà. Êàðòèíà ìàéæå çàê³í÷èëàñÿ... ² äàâíî âæå ÿ ÷óþ ãîëîñè, áà÷ó æåñòè, ùî ñâ³ä÷àòü, ùî, âè, ì³é ÷èòà÷ó, ï³çíàëè ìîãî ãåðîÿ. ß ïåðåêîíóþñÿ, ùî âè çíàºòå éîãî äàâíî, ùî âè áà÷èëè éîãî ³ íà ðóêàõ ó íÿíüêè, ³ â øêîë³, ³ â àðì³¿, ³ ïî âñ³õ ðåñïóáë³êàõ, ³ çàðàç, çà ðàäÿíñüêî¿ âëàäè... ² ÿ ÷óþ âæå ïîîäèíîê³ íåçàäîâîëåí³ ãîëîñè, ùî îáâèíóâà÷óþòü ðåæèñåðà çà íåïîòð³áí³ñòü, íåö³êàâ³ñòü êàðòèíè: íàâ³ùî ïîêàçóâàòè òå, ùî âñ³ì â³äîìå?.. ß íå ìîæó íàâ³òü âèïðàâäàòè ðåæèñåðà òèìè ì³ðêóâàííÿìè, ùî ÿêðàç öå é º òðóäí³øå çà âñå: ö³íí³ñòü ðîáîòè íå çàâæäè âèì³ðþþòü ¿¿ òðóäí³ñòþ. Ìîæëèâî, ùî âèïðàâäàííÿì áóäå òàêå ì³ðêóâàííÿ: áóòè çíàéîìèì öå ùå íå çíà÷èòü çíàòè. ² ÿ, êð³ì òîãî, ãàäàþ, ùî çíàòè òðåáà, íàñàìïåðåä, ñâîãî ñóñ³äà ó ê³ìíàò³, â òðàìâà¿, íà ñëóæá³, òîãî, ç êèì çóñòð³÷àºøñÿ ùîäíÿ... Ùå º ê³ëüêà äóìîê, àëå öå íà ê³íåöü. À òåïåð äèâ³òüñÿ íà îñòàííþ êàðòèíó! ßñíèé, ñîíÿøíèé äåíü. Ëþäíà, ðàä³ñíà âóëèöÿ. Ç äâåðåé óñòàíîâè âèõîäèòü ²íòåë³´åíò ç ïîðòôåëåì ï³ä ïàõâîþ. Ñïèíèâñÿ ³ ïîâîë³ ïîõìóðî ïîäèâèâñÿ íàâêðóãè... Ïîòåìí³â ë³òí³é ñîíÿøíèé äåíü. Çàòèõëà ³ ñïîõìóð³ëà âóëèöÿ, íàïîâíåíà ïîõìóðèìè ëþäüìè, ùî ëåäâå-ëåäâå éäóòü... Áóòòÿ âèçíà÷àº ñâ³äîì³ñòü. À ñòàí ñâ³äîìîñòè âèçíà÷àº ñïðèéìàííÿ ñâ³òó. ² ³íêîëè áóâàº äóæå ñóìíî... ²íòåë³´åíò çàñìó÷åíèé ï³øîâ âóëèöåþ. Äðóæèíà ²íòåë³´åíòà ÷åêàº ÷îëîâ³êà íà îá³ä. Íàñòð³é áàäüîðèé, íåòåðïëÿ÷èé. Áî õòî ùå íà ñâ³ò³ ìîæå â³ðèòè â óñï³õ ÷îëîâ³êà ç òàêîþ áåçïåðå÷í³ñòþ, ÿê éîãî â³ðíà äðóæèíà? Äðóæèíà êèíóëàñÿ íàçóñòð³÷ ÷îëîâ³êîâ³. ²íòåë³´åíò âõîäèòü ñóìíèé, ÿê ïîæàðèùå. Äðóæèíà çáåíòåæåíà. ²íòåë³´åíò ìîâ÷èòü. Êèäàº ïîðòôåëü äåñü îñòîðîíü ³ ñ³äàº çà íàêðèòèé ñò³ë. Ìàð³ÿ Ñàâ³âíà íå íàâàæóºòüñÿ ñïèòàòè, áîÿçêî ïîãëÿäàº íà ÷îëîâ³êà. ²íòåë³´åíò íåòåðïëÿ÷èì ³ ñåðäèòèì æåñòîì øòîâõíóâ òàð³ëêó, ùîñü êîðîòêî âèìîâèâ. Äðóæèíà êèíóëà-

200

Êàëüì³þñ

2 2005

ñÿ äî äâåðåé, ãóêíóëà ³ éäå íà ì³ñöå, òàê ñàìî áîÿçêî, ñêîñà ïîãëÿäàþ÷è íà ÷îëîâ³êà. ²íòåë³´åíò ñèäèòü ïîõíþïèâøèñÿ, íåïîðóøíî. Ðîáèòü âèãëÿä, ùî íå ïîì³÷àº ïîãëÿä³â äðóæèíè. Àëå, çâè÷àéíî, â³í ¿õ ïîì³÷àº. ² âîíè ïî÷èíàþòü äðàòóâàòè éîãî. Öå çðîçóì³ëî. ²íòåë³´åíò áàðàáàíèòü ïàëüöÿìè ïî ñòîëó, äèâèòüñÿ âá³ê. Ðîáèòü áàéäóæèé âèãëÿä. Çãîðòàº é ðîçãîðòàº ñåðâåòêó. Ïî÷èíàº ùîñü íàñâèñòóâàòè, áåðå âèäåëêó ³ ðó÷êîþ ¿¿, ç âèãëÿäîì äóæå áàéäóæèì, ùîñü ïèøå íà ñêàòåðò³. Äîñÿãàº ìàêñèìóìó â ïàíóâàíí³ íàä ñîáîþ: ç áåçæóðíèì îáëè÷÷ÿì, ÿê ó òóðêà ï³ä ÷àñ êåéôó, â³äêèíóâñÿ íà ñïèíêó ñò³ëüöÿ, íàñâèñòóº ùîñü âåñåëå, â³äáèâàþ÷è òàêò ÷åðåâèêîì, ïàëüöÿìè ³ ïîõèòóâàííÿì ãîëîâè... Äðóæèíà âñå îäíî çáåíòåæåíà ³ ïîãëÿäàº íà ÷îëîâ³êà áîÿçêî. ²íòåë³´åíòîâ³ ðàïòîì óðèâàºòüñÿ òåðïåöü. Ðîçëþòóâàâñÿ, ãðþêíóâ îáîìà êóëàêàìè ïî ñòîëó ³ ëþòî çâåðòàºòüñÿ äî äðóæèíè ç çàïèòàííÿì... Ö³ëêîì çðîçóì³ëèì, çâè÷àéíî: ÿêîãî âîíà, âëàñíå, ÷îðòà íà íüîãî âèòð³ùèëàñÿ?.. Ïàì ÿòàºòå, äîðîãèé ÷èòà÷ó, ìàëåíüêó ä³â÷èíêó íà êó÷óãóð³ ï³ñêó, ùî áóëà ïîâèííà â æ³íî÷îìó ãð³õó â íåçíàíí³ ì³ðè äîáðîìó?.. Îòæå, êîõàííÿ é ñï³â÷óòòÿ ðå÷³ õîðîø³, ùî é êàçàòè, àëå òàêòîâí³ñòü, ùî âñÿ º ïî÷óòòÿ ì³ðè êðàùå. Íàâ³òü êîõàþ÷è íå âàðò ë³çòè â êîõàíó äóøó. Ð³÷ ó òîìó, ùî ñêèäàòè ÷îá³ò ìè íå âì³ºìî. Ìè æèâåìî â àòìîñôåð³ ïîñò³éíîãî õîëîäó, ³ íàø³ ÷îáîòè ñòàëè ÷àñòèíîþ íàøîãî ò³ëà... Ìàð³ÿ Ñàâ³âíà çäèâîâàíà, ìîâ÷èòü, ëóïàº î÷èìà. ²íòåë³´åíò çí³ÿêîâ³â. Ïîÿñíþº ñâ³é ãí³â ãîëîäîì. Çíîâó æåñòèêóëÿö³ÿ ç ó÷àñòþ òàð³ëîê... Ñëóæíèöÿ ïðèíîñèòü ñóï. Äðóæèíà ðîáèòü ¿é çàóâàæåííÿ. ²íòåë³´åíò òàêîæ âèìîâèâ ùîñü óðàçëèâå... ß íå ñêàæó, ùî ñëóæíèöÿ ÷èìñü âèííà. À õ³áà ì³é ãåðîé âèííèé? Õ³áà òàê óæå ëåãêî çíàéòè âèííîãî â áàãàòüîõ âèïàäêàõ, êîëè ëþäèíó îáðàæàþòü? Äðóæèíà íàñèïàº â òàð³ëêó ñóï. ²íòåë³´åíò ï³äâîäèòüñÿ. Äðóæèíà ç ãîòîâí³ñòþ, óñëóæëèâî ïðîñèòü íå òóðáóâàòèñÿ. Õàïàþ÷èñÿ ê³í÷àº ç ñóïîì, ³äå äî áóôåòó, ïðèíîñèòü ãðàô³í òà ÷àðêó. Âèÿâëÿº ÿêíàéá³ëüøå ï³êëóâàííÿ, ï³äñîâóº çàêóñêó òîùî. ²íòåë³´åíò ï º, êðèâèòüñÿ, çàêóñóº. Íàëèâàº äðóãó ÷àðêó, ï º, ùå á³ëüø êðèâèòüñÿ. Áåðåòüñÿ äî ñóïó. Ïîêóøòóâàâ. Ùå ðàç

201

Êàëüì³þñ

2 2005

ñêðèâèâñÿ. Ïîñîëèâ. Çíîâó ïîêóøòóâàâ, çíîâ ïîñîëèâ äóæå ùèðî. Ùå ðàç ïîêóøòóâàâ ³ êîí÷å ðîçãí³âàâñÿ: ïåðåñîëèâ. Ð³çêî â³äøòîâõíóâ òàð³ëêó, êèíóâ ëîæêó. Çëèé. Îáóðåíèé. Ñòðàæäàº. Ç îä÷àºì íàëèâàº ñîá³ òðåòþ ÷àðêó é ï º. Ñêî÷èâ, ê³ëüêà ñåêóíä íå çíàº, ÿê âèëèòè ãí³â. Ñõîïèâ ñåðâåòêó, ðîçìàõíóâñÿ ç óñ³º¿ ñèëè ³ âïóñòèâ ñëàáåíüêî òóò æå íà ñâîþ òàð³ëêó. Ç áåçíàä³éíèì, çìó÷åíèì ³ çëèì îáëè÷÷ÿì ìàõíóâ ðóêîþ ³ âò³ê ç-çà ñòîëó. Ìàð³ÿ Ñàâ³âíà, ïðèãí³÷åíà, ðîçãóáëåíà, ñèäèòü çà ñòîëîì ³ ñòðàæäàº. Øâèäêî ìîðãàº î÷èìà. Âõîäèòü ñëóæíèöÿ. Ìàð³ÿ Ñàâ³âíà áóëî íàêèíóëàñÿ íà íå¿, àëå ðàïòîì ìàõíóëà ðóêîþ é çíîâó âïàëà íà ñò³ëåöü. Çàâ³ùî? Íåâæå çà ñï³â÷óòòÿ òàêå ïðèðîäíå, òàêå ïðåêðàñíå ³ ò. ä.? Òàê! Ñàìå çà òå. Öå ³íêîëè çàñëóãîâóº íà êàðó. Ùå ðàç ñêàæó: ðîçóì³ííÿ äîðîæ÷å çà êîõàííÿ. Îñîáëèâî çà æ³íî÷å. Îñîáëèâî çà îòàêå... ²íòåë³´åíò ó ñåáå â ê³ìíàò³ ç îä÷àºì õîäèòü ç êóòêà â êóòîê. Ñïèíèâñÿ. Ïîäèâèâñÿ ÷åðåç ïëå÷å íà äâåð³. Äâåð³ òðîõè â³ä÷èíÿþòüñÿ. Â äâåðÿõ îáëè÷÷ÿ Ìàð³¿ Ñàâ³âíè, íåñì³ëèâå é í³ÿêîâå. ²íòåë³´åíò çíèçàâ ïëå÷èìà, Ìàð³ÿ Ñàâ³âíà íåñì³ëèâî ï³äõîäèòü. Ñïèíèëàñÿ íà ïåâíîìó â³ääàëåíí³. Äèâèòüñÿ. Âè÷³êóº... ²íòåë³´åíò ðàïòîì ïîâåðòàºòüñÿ äî íå¿ é ïî÷èíàº ðîçêàçóâàòè ñåðäèòî é êîðîòêî... Öå â³äîìå ïñèõîëîã³÷íå ÿâèùå, â òàê³ ìîìåíòè ìè íå ãîâîðèìî, à êèäàºìî, øïóðëÿºìî âñ³ì òèì, ùî íàãðîìàäèëîñÿ â äóø³. Öå ÿâèùå ñë³ä áè íàçâàòè ðîçâàíòàæåííÿì ó ïîðÿäêó: «íà! óäàâèñÿ!!.» Íå çíàþ, ÷è òàêà íàçâà ìàòèìå äîñèòü íàóêîâèé âèãëÿä, àëå âîíà íàóêîâî òî÷íà... Ì³é ãåðîé ðîçêàçóº: Òîâàðèø, ÿêîìó â³äàòè íàëåæèòü, ç âèãëÿäîì òóïèì ³ ñåðäèòèì ïîâåðòàº ²íòåë³´åíòîâ³ éîãî çøèòîê. Ðåçîëþö³ÿ íà çøèòêîâ³: «Ñêàðãà áåçï³äñòàâíà»... Âèêèíóâ. Òåïåð ñë³äêóéòå çà ðåàêö³ºþ. Ì³é ãåðîé ðàïòîì çì ÿê. Íàñòð³é ñë³çëèâèé, õî÷åòüñÿ ñï³â÷óòòÿ é ñåíòèìåíò³â... Ñëîâîì ö³ëêîì ïðèðîäíà ðåàêö³ÿ, ö³ëêîì çðîçóì³ëà... À òåïåð ïðîøó çâåðí³òü óâàãó íà äðóæèíó... Âîíà ñòóðáîâàíà á³ëüø í³æ ðàí³ø. Öå âæå ðåàëüíà òðèâîãà. Æ³íêè íåçð³âíÿíî ðåàëüí³ø³ â³ä íàñ, ÷îëîâ³ê³â. Îòæå, ðåàëüí³ñòü íåáåçïåêè çì³öíèëà íàñòð³é Ìàð³¿ Ñàâ³âíè.

202

Êàëüì³þñ

2 2005

Âè ìîæåòå òàêîæ ïîì³òèòè, ÿê ðàïòîì, ÿâíî çíèêëî ¿¿ ñï³â÷óòòÿ ïî ÷îëîâ³êà: ×îìó? Ïåðøå: ìàºìî ÿâèùå âèòèñíåííÿ åìîö³ÿìè, íàðîäæåíèìè ðåàëüíîþ íåáåçïåêîþ, òèõ åìîö³é, ùî ¿õ êîð³ííÿ â ãëèáèí³ ïåðñîíàëüíîãî ñòàâëåííÿ. Öå âèòèñíåííÿ ó æåíùèíè â³äáóâàºòüñÿ íàäçâè÷àéíî ëåãêî, â ðåçóëüòàò³ îòîãî ñàìîãî ðåàë³ñòè÷íîãî õàðàêòåðó ¿¿ ïñèõ³êè. ² äàðåìíî ìóæ÷èíè íà öå îáðàæàþòüñÿ: öÿ îñîáëèâ³ñòü íàòóðàëüíà äëÿ æåíùèíè. Íàðåøò³ öå çîâñ³ì íå òàê óæå ïîãàíî... Äðóãà ïðè÷èíà ôîðìóëþºòüñÿ êîðîòêî é äîãìàòè÷íî, êîëè âè, òîâàðèøó-ìóæ÷èíî, ðîçáèò³, ðîç÷àâëåí³, ïåðåìîæåí³ íå éä³òü äî æ³íêè. Îñîáëèâî äî ò³º¿, ùî âàñ ëþáèòü... «²ç ùèòîì, ÷è íà íüîìó» öå íàéÿñêðàâ³øà â ³ñòîð³¿ ïðîÿâà æ³íî÷î¿ ñóò³. Ìàð³ÿ Ñàâ³âíà îáì³ðêîâóº ñïðàâó. Äóìêè âèðàçíî ñòàþòü ùîðàç òðèâîæí³ø³. Ìàð³ÿ Ñàâ³âíà ñïëåñíóëà äîëîíÿìè é çâåðíóëàñÿ äî ²íòåë³´åíòà. Çâè÷àéíî ö³ëêîì ðåàëüí³ ïåðåäáà÷åííÿ... Ðóêà íà÷àëüíèêà, îçáðîºíà òîâñòèì ÷åðâîíèì îë³âöåì, øóêàº â ñïèñêó ñï³âðîá³òíèê³â ïð³çâèùå ²íòåë³´åíòà. Çíàéøëà ³ âèêðåñëèëà... ß íå çíàéîìèâ âàñ äîñ³ ç ìî¿ì ãåðîºì îô³ö³ÿëüíî. Âè çíàºòå âñå éîãî æèòòÿ, àëå íå çíàºòå ïåðøîãî ïóíêòó éîãî àíêåòè: ³ì ÿ, ïî áàòüêîâ³, ïð³çâèùå... ß ³ íå áóäó âàñ çíàéîìèòè. Êîæåí ç âàñ ñàì çíàº öåé ïåðøèé ïóíêò. ß íå ïðîòåñòóâàòèìó, êîëè â³äïîâ³äåé áóäå ñò³ëüêè, ñê³ëüêè ÷èòà÷³â... Ñëîâîì, Ìàð³ÿ Ñàâ³âíà ñêîíêðåòèçóâàëà ñâî¿ îñòðàõè ³ â ñêîíêðåòèçîâàíîìó âèãëÿä³ âèêëàëà ¿õ ìîºìó ãåðîºâ³, ç áåçïîñåðåäí³ñòþ, ùî òåæ ÿâëÿº ñîáîþ îäíó ç ðîçïîâñþäæåíèõ æ³íî÷èõ îçíàê... Òàêà áåçïîñåðåäí³ñòü, ç ºäíàíà ç òâåðä³ñòþ, çâè÷àéíî, ð³÷, ùî çàñëóãîâóº íà âñ³ëÿêó ïîøàíó. Ðåçóëüòàòè ìîæåòå áà÷èòè... ²íòåë³´åíò îñòàòî÷íî âòðàòèâ ð³âíîâàãó. Ðÿä áåçïîðàäíèõ æåñò³â ãí³â, ñòðàæäàííÿ, ðîçïà÷, áåçñèëëÿ. Ñõîïèâñÿ ðóêàìè çà ãîëîâó, êèíóâñÿ â ôîòåëü. Ñõîïëþºòüñÿ, ñòóïàº ê³ëüêà êðîê³â ïî ê³ìíàò³. Ðàïòîì ïîâåðòàºòüñÿ äî äðóæèíè. Ïðîñòÿãàº îáèäâ³ ðóêè, ùîñü ãîâîðèòü ç ã³ðêîþ äîãàíîþ. Íå äîãîâîðèâ, çíîâó ïîâåðíóâñÿ ñïèíîþ, çíîâó ñõîïèâñÿ ðóêàìè çà ãîëîâó. Ðîçïà÷ëèâèé æåñò ðóêîþ â á³ê äðóæèíè: «çàëèø ìåíå ñàìîãî!..» Áà÷èëè? Ïîâåä³íêà, ùî çàñëóãîâóº íà âñ³ëÿêó ïîøàíó, çîâñ³ì íå çàâæäè ìàº õîðîø³ íàñë³äêè.

203

Êàëüì³þñ

2 2005

Ì³é ãåðîé ïåðåæèâàº äóæå ñêëàäíèé íàñòð³é. Â³í, ñòóðáîâàíèé ðåàëüíèìè ïåðåäáà÷åííÿìè äðóæèíè, áî é ñàì ïðî íèõ äóìàâ äàâíî. Öå æ çðîçóì³ëà ð³÷, çðîçóì³ëà äëÿ âñ³õ, êð³ì... äðóæèíè... Ì³é ãåðîé ñïðàâåäëèâî îáóðåíèé ³ îáðàæåíèé: òàê ïðîñòî æ áóëî ¿é çðîçóì³òè, ùî ãîâîðèòè ïðî öå ãðóáà íåòàêòîâí³ñòü. Â³í ìàâ ö³ëêîâèòå ïðàâî ÷åêàòè íà ñï³â÷óòòÿ, íà ëàñêó, íà çàñïîêîºííÿ... ² ùå ðàç ñêàæó: ðîçóì³ííÿ äîðîæ÷å çà êîõàííÿ... ² ùå ðàç ñêàæó: íå éä³òü äî æåíùèíè, êîëè âè ïåðåìîæåí³... Îñîáëèâî íå éä³òü äî æ³íêè, ùî âàñ êîõàº... Âñå öå ÿ ïîâòîðþþ äëÿ òîãî ùå, ùî õî÷ áè âè ïðî÷èòàëè ñòî «²íòåë³´åíò³â», âñå îäíî âè íà ö³ ³ñòèíè íà ïðàêòèö³ íå çâàæàòèìåòå. Íå òîìó, çâè÷àéíî, ùî âè òóï³ é çðîçóì³òè íå ìîæåòå, à òîìó, ùî íå ìîæíà ëþäèíó ïåðåêîíàòè â ò³ì, ó ùî âîíà â³ðèòè íå õî÷å... Êóäè æ ³òè? Öå âè çàïèòóºòå... À õ³áà îáîâ ÿçêîâî òðåáà éòè? Öå ÿ çàïèòóþ... Êîëè òðåáà ³ä³òü äî æåíùèíè. Êàæóòü ëþäè äàâíî, ùî çà íàéêðàùîãî òîâàðèøà äëÿ ìóæ÷èíè ìîæå áóòè ëèøå æåíùèíà... Øóêàéòå. ×è çíàéäåòå? Ìàáóòü, í³. Ñàìå òîìó øóêàéòå. Áåð³òü ïðèêëàä ç ìîãî äîðîãîãî ãåðîÿ. Ìàð³ÿ Ñàâ³âíà ñõâèëüîâàíà é îáðàæåíà... Ð³÷ ïðîñòà: ãîâîðÿòü ³ íàâ³òü äóìàþòü âîíè ïðèáëèçíî îäí³ºþ ìîâîþ, àëå â³ä÷óâàþòü ö³ëêîì ð³çíî. Îöå é º ïðè÷èíà... Ìè ñòàâèìîñÿ äî íàøîãî ìèñëåííÿ ç âåëè÷åçíîþ îô³ö³ÿëüíîþ ïîâàãîþ. Ìè ÷àñòî áóâàºìî ùèðî ïåðåêîíàí³, ùî íàø õàçÿ¿í ìîçîê. Öå ò³ëüêè òîìó, ùî â íàñ éîãî ùå ìàëî. Òàê ìàëî, ùî äóæå áàãàòüîì óäàºòüñÿ âïåâíèòè ñåáå, ùî éîãî áàãàòî. Íå â³ðòå íàâ³òü ñîá³ â öüîìó. Öå íåáåçïå÷íà ïîìèëêà... Á³ëüø³ñòü ëþäåé ïðîöåñ â³ä÷óòòÿ íàçèâàþòü çäåá³ëüøîãî «äóìàííÿ». ×è çâåðíóëè âè óâàãó íà òå, ÿê íàäçâè÷àéíî ÷àñòî ìè ÷óºìî íàâêîëî ñåáå ñëîâà: «ÿ äóìàþ». Ìîæíà ïîäóìàòè, ùî ìè æèâåìî âæå â ñïðàâæíüîìó ñâ³ò³ ðîçóìó. Íå â³ðòå. Äåâ ÿòñîò äåâ ÿòäåñÿò äåâ ÿòü ÷îëîâ³êà ç òèñÿ÷³ äóìàþòü äóæå ð³äêî. Àëå âñÿ òèñÿ÷à ïîñò³éíî, áåçïåðåðâíî ùîñü òà â³ä÷óâàº... Ò³ëüêè òðè ñòèõ³¿ çäàòí³ ñòâîðèòè ñï³ëüíó ìîâó ïî÷óòò³â: ñòðàõ, ïðèñòðàñòü, ãîëîä... Â³äîìà ð³÷, äàâíî â³äîìà, àëå ïðàêòè÷íèõ âèñíîâê³â ðîáèòè ç íå¿ ëþäè íå õîòÿòü. Òèì ã³ðøå. Ïðîòå òîâêòè âîäó â ñòóï³ ÿê â³äîìî, áàãàòî õòî ââàæàº çà ðîáîòó áëàãîðîäíó... Ì³é ãåðîé íå ñàì. Äàëåêî íå ñàì!

204

Êàëüì³þñ

2 2005

²íòåë³´åíò êèíóâñÿ â êð³ñëî ñïèíîþ äî äðóæèíè. Êèíóâ ãîëîâó íà ñïèíêó. Çíîâó ìàõíóâ ðóêîþ: «éäè!» Äðóæèíà áóëî ñòóïèëà êðîê âïåðåä. Çóïèíèëàñÿ. Òèõî îáåðíóëàñÿ é ãëèáîêîçàñìó÷åíà ³ îáðàæåíà âèéøëà ç ê³ìíàòè... ÕÌÀÐÊÀ Öåé åï³çîä, ùî ìàº íàçâó îñò³ëüêè ïîåòè÷íó, ìîæëèâî, çäàºòüñÿ âàì òðîõè íåñïîä³âàíèì. Íå ïîñï³øàéòå ç âèñíîâêàìè, õî÷ âîíè é î÷åâèäí³. Ïðàâèëüí³øå íå ïîñï³øàéòå ç âèñíîâêàìè ñàìå òîìó, ùî âîíè î÷åâèäí³. Î÷åâèäí³ñòü ÷àñòî áóâàº ð³÷ äóæå íåïåâíà. ²íòåë³´åíò ï³äâ³âñÿ. Êîðîòêî ãëÿíóâ íà äâåð³. Òðîõè ïîòÿãíóâñÿ, ïîïðàâèâ ï³äæàê, ïîäèâèâñÿ íà ãîäèííèê. Ï³ä³éøîâ äî äçåðêàëà, ïîïðàâèâ êðàâàòêó, íàõèëèâñÿ áëèæ÷å äî äçåðêàëà, ïîäèâèâñÿ íà í³ñ. Í³ñ áëèùèòü. ²íòåë³´åíò áåðå íà ïóõ³âêó ïóäðè. Óäàðèâ çëåãêà ïàëüöåì ïî ïóõ³âö³ ³ çáèâ çàéâó ïóäðó. Õìàðêà ïóäðè ïîâ³ëüíî ñ³äàº íà äîë³âêó. ²íòåë³´åíò äáàéëèâî ïóäðèòü í³ñ ³ ï³äáîð³ääÿ. Ìàð³ÿ Ñàâ³âíà â ñïàëüí³ ñèäèòü ó êð³ñë³ ç õóñòî÷êîþ á³ëÿ î÷åé. Âèòåðëà î÷³ é í³ñ, ï³ä³éøëà äî òóàëåòíîãî ñòîëèêà. Ìàð³ÿ Ñàâ³âíà áåðå íà ïóõ³âêó ïóäðè. Óäàðèëà çëåãêà ïàëüöåì ïî ïóõ³âö³ é çáèëà çàéâó ïóäðó. Õìàðêà ïóäðè ïîâ³ëüíî ñ³äàº íà äîë³âêó. Ìàð³ÿ Ñàâ³âíà äáàéëèâî ïóäðèòüñÿ ïåðåä äçåðêàëîì. ²íòåë³´åíò ïåðåä äçåðêàëîì îäÿãàº êàïåëþõà. Ùå ðàç ïèëüíî îãëÿíóâ ñåáå, ïîïðàâèâ êðàâàòêó. Ïðîâ³â ðóêîþ ïî ùîêàõ. Ìàð³ÿ Ñàâ³âíà ìàñòèòü ïîìàäêîþ ãóáè. Ðàïòîì îáåðíóëàñÿ âá³ê äâåðåé. Â äâåðÿõ ñòî¿òü ²íòåë³´åíò ç äóæå äðàìàòè÷íèì âèðàçîì îáëè÷÷ÿ é âñ³º¿ ïîñòàò³. Êîðîòêî âèìîâèâ ùîñü, âèéøîâ ³ ð³øó÷å çà÷èíèâ äâåð³. Ìàð³ÿ Ñàâ³âíà çäðèãíóëà. ²íòåë³´åíò âèõîäèòü ç ïàðàäíèõ äâåðåé. 3 óñ³º¿ ñèëè ãðþêíóâ äâåðèìà. Íà òóàëåòíîìó ñòîëèêó Ìàð³¿ Ñàâ³âíè çàäðèæàëè ïîðöåëÿíîâ³ òà ñêëÿí³ äð³áíèö³. Îäèí òîíêèé âèñîêèé ôëÿêîí÷èê âïàâ. Ìàð³ÿ Ñàâ³âíà çäðèãíóëà ùå ðàç ³ çíîâó ïðèòèñíóëà õóñòî÷êó äî î÷åé. ²íòåë³´åíò ð³øó÷îþ õîäîþ éäå âóëèöåþ...

205

Êàëüì³þñ

2 2005

Íó îñü... Âèñíîâêè ç öüîãî âñüîãî òàê³ î÷åâèäí³, ùî ÿ ¿õ ³ ðîáèòè íå áóäó. Âèñíîâêè ö³ ö³ëêîì íåïðàâèëüí³. ×è çíàéîìèé âàì âèðàç: «ðîçãîéäóâàòè æèòòÿ, ÿê ãîéäàëêó»? Çâè÷àéíî, í³, áî éîãî ùå í³äå íå íàäðóêîâàíî... Óÿâ³òü ñîá³, ùî ó âàñ â êèøåí³ ïîâíî ÷åðâ³íö³â òà âñÿêî¿ ³íøî¿ âàëþòè, ³ ùî âè îäèí ó ñàìîìó öåíòð³ ïóñòåë³ Ñàãàðè, ³ ùî âàì ñòðàøåííî õî÷åòüñÿ ¿ñòè é ïèòè. Âè, íàïåâíî, áóäåòå íåçàäîâîëåí³. Óÿâ³òü ñîá³, ùî âè çîâñ³ì íå â Ñàãàð³, à â çâè÷àéíîìó íîðìàëüíîìó ì³ñò³, ³ ùî âàì äóæå õî÷åòüñÿ ¿ñòè, ³ ùî â êèøåíÿõ ó âàñ ïîðîæíüî. Âè, íàïåâíî, òåæ áóäåòå íåçàäîâîëåí³... Äðóãèé òèï íåçàäîâîëåííÿ ìàº îçíàêó ìàñîâîñòè ³ òîìó ïîøèðþºòüñÿ é íà ìîãî ãåðîÿ... Åêîíîì³÷íà òåðì³íîëîã³ÿ ÷óäîâî ãîäèòüñÿ ³ äëÿ íàøîãî ïñèõ³÷íîãî æèòòÿ. Çâè÷àéíî öå íå ïîåòè÷íî, àëå ÿ, íà ùàñòÿ, íå ïîåò (ì³æ ³íøèì, ÿê ïðèºìíî, çíàéîìëÿ÷èñÿ ç íîâèì âèäàâíèöòâîì ³ â³äïîâ³âøè «í³» íà ñõâèëüîâàíå çàïèòàííÿ ãîëîâè ïðàâë³ííÿ: «âè, ñïîä³âàþñü, íå ïîåò?», ÷óòè ïîëåãøåííÿ ç³äõàííÿ ³ áà÷èòè, ÿê çíèêàº òðèâîãà ç ñèìïàòè÷íèõ î÷åé ãîëîâè ïðàâë³ííÿ!). Êóï³âëÿ, ïðîäàæ, âàëþòà, ö³íà, çèñê, çáèòîê, êðèçà ïåðåïðîäóêö³¿ òà çáóòó, âèøóêóâàííÿ ðèíêó ³ ò.ä. âñå öå ÷óäîâî ïðèäàòíå äëÿ âèçíà÷åííÿ îñíîâíèõ ïðîÿâ³â íàøîãî ïñèõ³÷íîãî æèòòÿ â íàøèõ âçàºìèíàõ ç íàøèìè áëèçüêèìè... ßê â³äîìî ö³íí³ñòü ðå÷³ íå º ùîñü àáñîëþòíå. Â ëþäñüê³é ïñèõ³ö³, íàïð., ðàä³ñòü ðîçö³íþºòüñÿ äóæå íèçüêî, ³ ä³ëèòèñÿ íåþ ìè çãîäí³ ç êèì çàâãîäíî: ç êîíäóêòîðîì òðàìâàþ, ç äðóæèíîþ, ç áóõãàëüòåðîì óñòàíîâè, êóäè âè ïðèéøëè ïî ãîíîðàð, ³ ç õàçÿéêîþ ÿòîê ç öèãàðêàìè... Âñÿêå æ ïàñêóäñòâî, íàâïàêè, ðîçö³íþºòüñÿ äóæå äîðîãî. ² â ö³ì ðàç³ òðàïèëàñÿ äîñèòü çâè÷àéíà ð³÷: Ìàð³ÿ Ñàâ³âíà íå äàëà ìîéîìó ãåðîºâ³ ò³º¿ ö³íè, ùî â³í íàçíà÷èâ çà ñâ³é òîâàð. Âñÿê³ ðîçóìîâ³ åëåìåíòè ³ñòîòè ëþäñüêî¿ òåæ ìàþòü ðîçö³íêó íàéð³çíîìàí³òí³øó. Âëàñí³ òàê³ åëåìåíòè ó òèõ, ó êîãî âîíè ç ÿâëÿþòüñÿ ëèøå êîëè-íå-êîëè, äóæå âèñîêî. ×óæ³ ëèøå çð³äêà ðîçö³íþþòüñÿ äóæå âèñîêî. Îòæå, Ìàð³ÿ Ñàâ³âíà òåæ íå îäåðæàëà çàçíà÷åíî¿ ö³íè... Ïðè ÷îìó òóò «ðîçãîéäóâàííÿ æèòòÿ, ÿê ãîéäàëêè»? Çàðàç... Ð³÷ ó òîìó, ùî º ùå é òðåò³é òèï íåçàäîâîëåííÿ ç æèòòÿ. Öå òîä³ êîëè íå ò³ëüêè âàëþòè íåìàº, àëå é êóïóâàòè í³÷îãî. Êîëè êðàìàðåâ³ íå òî ùî íå äàþòü ïîòð³áíî¿ ö³íè, àëå é òîâàðó ó íüîãî íåìàº... À ïðîöåñ êóï³âë³-ïðîäàæó öå âñå æèòòÿ. Êîæíó ñåêóíäó ìè ùîñü ïðîäàºìî. Â äàíó õâèëèíó, íàïðèêëàä, ÿ ïðîäàþ ñåáå

206

Êàëüì³þñ

2 2005

âàì. Âè êóïóºòå. ×àñò³øå öå íàâ³òü äî³ñòîðè÷íà ìåòîäà òîðãîâë³: îáì³í. Íàïðèêëàä, êîëè âè áóäåòå ãîâîðèòè ïðî öåé ðîìàí ç âàøîþ êîõàíîþ, ïåðåä ÿêîþ âè ìóñèòå îñîáëèâî òîíêî ìåíå âèëàÿòè öå áóäå òèïîâèé îáì³í. «² òàê âñþ æèçíü». Òàê îñü, íåäîñòàòí³ñòü íà äàíîìó ðèíêó ³ êðàìó, ³ ãðîøåé, â ïîð³âíÿíí³ ç ïîòðåáîþ â íèõ, ³ ñïðè÷èíÿº òå, ùî çâåòüñÿ «ðîçãîéäóâàííÿì æèòòÿ». Ïî ñóò³ öå ùîñü ïîä³áíå äî «òåàòðó äëÿ ñåáå», àáî óòâîðåííÿ «áðîíçîâèõ» ï³äïðèºìñòâ. Í³ìö³ á íàçâàëè öå ÿâèùå «Ersatz-æèòòÿì»... Âèòîí÷åí³é, ³íòåë³´åíòí³é äóø³ âëàñòèâ³ âåëèêîþ ì³ðîþ ïðàãíåííÿ äî ìîãóòí³õ, ãëèáîêèõ ³ òîíêèõ ïåðåæèâàíü. Àëå íå çàâæäè æ ìàòåð³ÿë äëÿ íàñ º ï³ä ðóêîþ, òà é äå æ âçÿòè ïîòð³áí³ äëÿ öüîãî ìîãóòí³ ïðèñòðàñò³, æàãó÷èé òåìïåðàìåíò ³ ³íø³ çàñîáè? Ïîðÿòóíîê «ðîçãîéäóâàííÿ» íàéïðåêðàñí³øå äîñÿãíåííÿ ðàô³íîâàíî¿ ³íòåë³´åíòíî¿ äóø³. Ùå ðàç ïîïåðåäæóþ ïðîòè ñï³øíèõ âèñíîâê³â. Öÿ ãðà º ö³ëêîâèòà ùèð³ñòü. ²íàêøå æ ÿêà ðàö³ÿ ãðàòè? Öå òâîð÷³ñòü, âèñî÷³íü ÿêî¿ ³íîä³ ñòàº íàäëþäñüêà, áîæåñòâåííà, áî, ïðîòè âñÿêî¿ ëîã³êè, âèñîêî êóëüòóðíà òîíêà ëþäèíà ìîæå òâîðèòè ðå÷³ ç í³÷îãî, òî÷í³ñ³íüêî, ÿê Áîã ñòâîðèâ âñåñâ³ò! Â á³ëüøîñò³ âèïàäê³â óæèâàþòü ìåòîäè ïñèõ³÷íîãî ì³êðîñêîïó. Ùèðî ðåêîìåíäóþ. Â êðàéí³ì ðàç³ õî÷ äîáðà ëþïà: ³ ÷åðåç íå¿ ðîçãëÿäàþ÷è ìàëåíüêèé ïðèù, ìîæíà ó´ðóíòóâàòè ñâîþ ïåâí³ñòü òîãî, ùî ó âàñ ðàê ÷è ñàðêîìà... Ïðåêðàñíà ïðè÷èíà äëÿ òðàãåä³¿, íàéâèùîãî ç òåàòðàëüíèõ ìèñòåöòâ! Òåàòð äëÿ ñåáå ãðà, çâè÷àéíî. Àëå â ö³é ãð³ âèòîí÷åí³ äóø³ äîñÿãàþòü âèñîòè, íåïðèñòóïíî¿ äëÿ æàäíîãî àêòîðà çâè÷àéíîãî òåàòðó. Íà æàëü, ö³ äîñÿãíåííÿ ëèøàþòüñÿ íåâ³äîì³ äëÿ ëþäñòâà. ×àñòî íàâ³òü äëÿ ïàðòíåðà... ßê áà÷èòå, ÿ áóâ ïðàâèé, ïîïåðåäæóþ÷è âàñ ïðîòè ñï³øíèõ âèñíîâê³â... Ì³é ãåðîé ñïðàâæí³é ìàéñòåð öüîãî ðàô³íîâàíîãî ìèñòåöòâà «ðîçãîéäóâàííÿ», ñòâîðåííÿ áëèñêó÷èõ ïñèõ³÷íèõ àôåð, áðîíçîâèõ ñòðàæäàíü... Ïðåêðàñíå, íàäçâè÷àéíå ìèñòåöòâî! Ñêàæ³òü, ùî ìîæå áóòè êðàùîãî, ÿê òðàãåä³ÿ, ùî äàº ìîæëèâ³ñòü ïåðåæèòè âñ³ âèñîê³ é áëàãîðîäí³ ïî÷óòòÿ ñïðàâæíüî¿ òðàãåä³¿, ³ ùî ¿¿ ìîæíà â óñÿêèé ìîìåíò ë³êâ³äóâàòè òàêèì ïðèñòóïíèì äëÿ âñ³õ òðóäÿùèõ çàñîáîì, ÿê çâè÷àéíà ïóäðà? ß ñàì â³äïîâ³äàþ í³÷îãî! ª ùå îäíà â³äì³íà ö³º¿ ãðè. ¯¿ íàçâà òðîõè íåçãðàáíà, àëå ÿ íå çóì³â äîáðàòè êðàùî¿: «ï³äêèäàòè äîãîðè êóð÷à ³ ÷åêàòè, ùî âîíî ïîëåòèòü îðëîì»... Äî ö³º¿ â³äì³íè ì³é ãåðîé áåðåòüñÿ çàðàç...

207

Êàëüì³þñ

2 2005

Ð²ÄÍÀ ÄÓØÀ Íåâåëè÷êà ñêðîìíà ê³ìíàòêà. Íà êàíàïö³, çàáðàâøèñÿ íà íå¿ ç íîãàìè, ñèäèòü ç êíèæêîþ ä³â÷èíà ðîê³â äâàäöÿòè. Ãàðíåíüêà. Â³ä³ðâàëàñÿ â³ä êíèæêè, îáåðíóëàñÿ â á³ê äâåðåé ³ âåñåëî ãóêíóëà «çàõîäüòå». Íå ï³äâîäÿ÷èñÿ ç êàíàïêè, ïîòÿãëàñÿ íàçóñòð³÷ ²íòåë³´åíòîâ³. Í³æíèé, äîâãèé ïîö³ëóíîê. ²íòåë³´åíò ñ³äàº íà êàíàïêó. Çàïàëþº öèãàðêó... Ïî âèðàçó éîãî îáëè÷÷ÿ, ïî éîãî ðóêàõ, âè áà÷èòå, ùî â³í öå ÷åñíèé, ðîçóìíèé ÷îëîâ³ê, ÿêîãî íå ðîçóì³þòü, ãí³òÿòü, öüêóþòü... Ðîëÿ êðàñèâà, ìåëàíõîë³÷íà. Ïðàâäà, çàðàç í³õòî íå íàâàæèòüñÿ ñêàçàòè, ùî ì³é ãåðîé ãðàº ðîëþ, áî âè âñ³ çíàºòå, ùî ì³é ãåðîé ³ ñïðàâä³ òàêè òàêèé ÷îëîâ³ê... Â óñÿê³ì ðàç³, ïàì ÿòàéòå òâåðäî, ùî, íå çàáóâøè, ùî íàø ´ðèì º ´ðèì, íå çàáóâøè ïðî ëþïó ì³æ âàøèì îêîì ³ ìàëåíüêèì ïðèùåì âè íå äîñÿãíåòå óñï³õó... Ïðàâäà, âè í³êîëè íå çàáóäåòå ïðî òå, ùî òðèìàºòå â ðóêàõ ëþïó, àëå æ ó öüîìó ãîëîâíà âèãîäà ö³º¿ ãðè!.. Ä³â÷èíà ñòóðáîâàíà ³íòåë³´åíòîâèì íàñòðîºì, ãîëóáèòüñÿ äî íüîãî, ðîçïèòóº. ²íòåë³´åíò ã³ðêî âñì³õíóâñü, áåçíàä³éíî ìàõíóâ ðóêîþ. Ä³â÷èíà äîìàãàºòüñÿ. ²íòåë³´åíò øâèäêî ïîñòóïàºòüñÿ, ïî÷èíàº ðîçêàçóâàòè. ßê çàâæäè, ñêîðî çàõîïëþºòüñÿ, îðàòîðóº... ×îìó â³í òàê îõî÷å ðîçêàçóº çàðàç òå, ïðî ùî íå õîò³â ðîçêàçóâàòè âäîìà?.. Íà¿âíå çàïèòàííÿ! Àäæåæ öåé åï³çîä íàçèâàºòüñÿ «ð³äíà äóøà»!.. ²íòåë³´åíò ãîâîðèòü. Ïîâòîðþþòüñÿ êàäðè âèñòóïó ²íòåë³´åíòà íà çàãàëüíèõ çáîðàõ ç äîïîâ³ääþ ïðî ðàö³îíàë³çàö³þ. Àëå ²íòåë³´åíò â öèõ êàäðàõ ùå á³ëüø íàäõíåíèé, à ñëóõà÷³ í³ÿê íå ñïëÿòü. Íàâïàêè âîíè óâàæí³, à äåõòî é çàõîïëåíèé... «Ðàö³îíàë³çàö³ÿ». ²íòåë³´åíò îðàòîðóº â ê³ìíàò³ ó ä³â÷èíè. Ä³â÷èíà ñëóõàº óâàæíî é ñåðéîçíî. «Íîðìàë³çàö³ÿ». ²íòåë³´åíò ãîâîðèòü. Ä³â÷èíà íàìàãàºòüñÿ ñëóõàòè óâàæíî. «Ñòàíäàðòèçàö³ÿ». Ä³â÷èí³ ñòàº òðóäíî áóòè óâàæíîþ. «Ôîðäèçàö³ÿ». Ä³â÷èíà ðîçãëÿäàº âëàñí³ ðóêè. «Òåéëî...» ²íòåë³´åíò ðàïòîì ïîäèâèâñÿ íà ðóêè ä³â÷èíè. Ä³â÷èíà í³ãòåì ìèçèíöÿ ÷èñòèòü í³ãîòü íà äðóã³é ðóö³.

208

Êàëüì³þñ

2 2005

Ä³â÷èíà, ÿê ò³ëüêè ²íòåë³´åíò çóïèíèâñÿ, ðàïòîì ðîçíÿëà ðóêè. Ç íåâèííèì ³ óâàæíèì âèðàçîì îáëè÷÷ÿ øâèäêî ï³äâåëà ãîëîâó. Ìàëåíüêà ïàâçà. ²íòåë³´åíò ï³ä³áðàâ ãóáè. Ïîìîâ÷àâ ³ ïî÷èíàº ãîâîðèòè çíîâó òðîõè ñòðèìàí³øå... «Òåéëîðèçàö³ÿ». Ä³â÷èíà ÷åìíî äèâèòüñÿ â ðîò ²íòåë³´åíòîâ³. ²íòåë³´åíò çíîâó ïîòðîõó ðîçõîäèòüñÿ. Ä³â÷èíà âìîñòèëàñÿ ÿêíàéçðó÷í³øå. Äèâèòüñÿ íåâ³äñòóïíî íà ²íòåë³´åíòà. Íà îáëè÷÷³ ùèðà íóäîòà. ²íòåë³´åíò ãàðÿ÷å ãîâîðèòü. Ç ÿâëÿþòüñÿ íàéñêëàäí³ø³ òàáëèö³, ä³ÿãðàìè, ãðàô³êè. ²íòåë³´åíò âèòÿãàº áëüîêíîò ³ îë³âåöü ³ ïî÷èíàº êðåñëèòè, ïîÿñíþþ÷è... Ä³â÷èíà çíîâó çì³íþº ïîçó. Âèãëÿä áåçíàä³éíî íóäíèé... Ðàïòîì ç ÿâëÿºòüñÿ ðÿò³âíà ³äåÿ. Ä³â÷èíà ñõîïëþºòüñÿ, äîòîðêóºòüñÿ ðóêîþ äî ²íòåë³´åíòîâî´î ïëå÷à é á³æèòü ó äðóãèé êóòîê ê³ìíàòè. ²íòåë³´åíò, çóïèíåíèé íà ï³âñëîâ³, ñïàíòåëè÷åíèé ³ îáðàæåíèé. Ä³â÷èíà ïîâåðòàºòüñÿ ç êîðîáêîþ öóêåðîê. Ç âåñåëèì âèãëÿäîì âëàøòîâóºòüñÿ çðó÷íåíüêî ïîðó÷ ²íòåë³´åíòà. Âèáèðàº ñîá³ öóêåðêó ³ êîêåòëèâî ÷àñòóº ²íòåë³´åíòà. ²íòåë³´åíò ìàõíóâ ðóêîþ. Óñì³øêà, ïðîñÿêíåíà ã³ðêèì, àëå ìóæí³ì ñòðàæäàííÿì. Çíèçàâ ïëå÷èìà (ùî òàì, ìîâëÿâ, ðîçêàçóâàòè íåö³êàâî, âèäíî)... Ä³â÷èíà ïðîòåñòóº, êîêåòóº, ëàñêàâèòüñÿ, ðîáèòü îáëè÷÷ÿ ìàëåíüêî¿ ä³â÷èíêè. ²íòåë³´åíò çíîâó ïîñòóïàºòüñÿ. Çíîâ ïî÷èíàº ãîâîðèòè. Öå âèìîãà ãðè. Çíîâó ïëèâóòü ä³ÿãðàìè, ãðàô³êè, òàáëèö³. Ä³â÷èíà ç³áðàëàñÿ âñÿ äîêóïêè, ÿê êîøåíÿ, âëàøòóâàëàñÿ äóæå çðó÷íî, ïîêëàëà ãîëîâó íà ïëå÷å ²íòåë³´åíòîâ³. Êîðîáêà ç öóêåðêàìè â íå¿ íà êîë³íÿõ. ²íòåë³´åíò îðàòîðóº, îáóðþþ÷èñÿ, æàë³þ÷èñÿ, ïðîñÿêíåíèé â³ä÷óòòÿìè íåâèçíàíîãî ãåí³ÿ. Ä³â÷èíà ÷àñ îä ÷àñó ñêîñà ïîãëÿäàº íà íüîãî, îáåðåæíî âèáèðàº öóêåðêó çà öóêåðêîþ é êëàäå ¿õ ó ðîò. Âèãëÿä ó íå¿ ö³ëêîì ñïîê³éíèé âëàøòóâàëàñü... ²íòåë³´åíò ¿¿ îáëè÷÷ÿ íå ìîæå áà÷èòè, ³ òîìó âîíà ö³ëêîì ïåðåñòàëà ñëóõàòè ³ îáìåæèëàñÿ öóêåðêàìè. Ðàïòîì îáîº ãëÿíóëè íà äâåð³: ²íòåë³´åíò ç íàäçâè÷àéíî íåçàäîâîëåíîþ ô³ç³îíîì³ºþ, à ä³â÷èíà ç âèðàçíîþ ðàä³ñòþ. Âîíà â³äñóíóëàñÿ â³ä ²íòåë³´åíòà, ñïóñòèëà íîãè ç êàíàïêè. Âõîäèòü òèïîâèé «ìîëîäîé ÷åëîâåê». Îäÿãíåíèé ç ïðåòåíç³ºþ íà øèê. Ôàòóâàòèé, ñàìîâïåâíåíèé, ï³äêðåñëåíî ñïðèò-

209

Êàëüì³þñ

2 2005

íèé. Î÷åâèäíî ç ïåðøîþ â³çèòîþ: êîðîòêî îãëÿäàº ê³ìíàòó. Â ðóêàõ êâ³òè, ÿê³ â³í ç ðîçâ ÿçíîþ ´ðàö³îçí³ñòþ ïåðåäàº ä³â÷èí³. Ä³â÷èíà ñõîïèëàñÿ, ãîñòèííî â³òàºòüñÿ, áåðå êâ³òè, çàäîâîëåíî äÿêóº. «Ìîëîäîé ÷åëîâåê» âêëîíÿºòüñÿ ùå ðîçâ ÿçí³øå. ²íòåë³´åíò ñèäèòü ïîõìóðèé, îáðàæåíèé âñ³ì âèãëÿäîì íîâîãî ãîñòÿ, êîæíèì ñëîâîì ³ æåñòîì ä³â÷èíè. Öå äóæå çâè÷àéíèé âèïàäîê â ëþäñüê³é òðàã³÷í³é ïðàêòèö³. Âè ïðîïîíóºòå òêàíèíó ïðåêðàñíîãî áëàãîðîäíîãî ìàëþíêó ³ ðàïòîì øìàòîê áåçäàðíî ðîçìàëüîâàíîãî ìàðê³çåòó ïðèòÿãàº óâàãó âàøî¿ ïîêóïíèö³. ß çíàâ ïðîäàâö³â ìàíóôàêòóðíèõ ìàãàçèí³â, ÿê³ ùèðî ñòðàæäàëè â òàêèõ âèïàäêàõ. Áî íåïðèºìíî â³ä÷óâàòè ïðåçèðñòâî äî ïîêóïöÿ, à îñîáëèâî êîëè öå æ³íêà... Êóð÷à, ÿê éîãî íå ï³äêèäàé óãîðó, íå õî÷å ëåò³òè îðëîì. Öå çàêîíîì³ðíî, çâè÷àéíî, àëå íå çàâæäè âò³øíî... Âçàãàë³ ìóøó ñêàçàòè îäâåðòî, öÿ ãðà çàâæäè ê³í÷àºòüñÿ ïðîãðàøåì... Ä³â÷èíà çíàéîìèòü ãîñòåé. «Ìîëîäîé ÷åëîâåê» ëþá ÿçíèé ç â³äò³íêîì ôàì³ëüÿðíîñòè. ²íòåë³´åíò öåðåìîííèé. Ä³â÷èíà ñ³ëà çíîâó íà êàíàïêó, «ìîëîäîé ÷åëîâåê» íà ñò³ëåöü á³ëÿ êàíàïêè. Ðîçìîâà. ²íòåë³´åíò ó í³é ó÷àñòè íå áåðå. «Ìîëîäîé ÷åëîâåê» øèêàðíî çàëèöÿºòüñÿ äî ä³â÷èíè, íå çâåðòàþ÷è æàäíî¿ óâàãè íà ²íòåë³´åíòà. Ä³â÷èíà çàäîâîëåíà, âåñåëà, âñì³õàºòüñÿ, êîêåòóº. ²íòåë³´åíò ñèäèòü ìîâ÷êè, âèòÿãíóâøèñÿ, ç êàì ÿíèì ëèöåì. «Ìîëîäîé ÷åëîâåê» ðîçïîâ³äàº ïðî ùîñü äóæå âåñåëå. Ä³â÷èíà âåñåëî ñì³ºòüñÿ. ²íòåë³´åíò ïîõìóðî ï³äâîäèòüñÿ. Âèòðèìàíî, ïî-ñâ³òñüêîìó âêëîíÿºòüñÿ. Ä³â÷èíà ïðîñòîäóøíî ñòóðáîâàíà, ùèðî íåçàäîâîëåíà. «Ìîëîäîé ÷åëîâåê» âñòàâ, ÷åêàº. ²íòåë³´åíò êàòåãîðè÷íî â³äõèëÿº ïðîõàííÿ ä³â÷èíè. Äóæå ââ³÷ëèâî ïðîùàºòüñÿ ç «ìîëîäûì ÷åëîâåêîì». Âèõîäèòü. Ä³â÷èíà éäå çà íèì. «Ìîëîäîé ÷åëîâåê» ñ³â, çðîáèâ çàäîâîëåíå îáëè÷÷ÿ, ï³äìîðãíóâ ñàì ñîá³. ß òî÷íî íå çíàþ, çâè÷àéíî, áî äóæå ìàëî çíàéîìèé ç öèì «ìîëîäûì ÷åëîâåêîì», àëå ãàäàþ, ùî â³í íå ìàº íà óâàç³ ãðàòèñÿ â êóð÷à. Â³í íàëåæèòü äî êàòåãîð³¿ òèõ ëþäåé, ÿê³ äîáðå çíàþòü, ùî íàéá³ëüø ïðèºìíà ð³÷, íà ÿêó çäàòíå êóð÷à, öå áóòè ç ¿äåíèì ó çàñìàæåíîìó âèãëÿä³ (â ñóõàðÿõ àáî î-íàòþðåëü). Îñîáëèâî êîëè ç ñàëàòîþ òà ç ìîëîäåíüêèìè îã³ðî÷êàìè... Â ïåðåäïîêî¿ íàï³âòåìíî. Ä³â÷èíà ëàñêàâî ãîëóáèòüñÿ äî ²íòåë³´åíòà, äèâèòüñÿ íà íüîãî çíèçó ââåðõ. ²íòåë³´åíò ìîâ÷êè,

210

Êàëüì³þñ

2 2005

õîëîäíî, ïîâåðòàº âèìèêà÷. Çàñâ³òèëàñü åëåêòðèêà. Ä³â÷èíà â³ä³éøëà. ²íòåë³´åíò áåðå ç â³øàëêè êàïåëþõà, ùå ðàç ï³äêðåñëåíî ÷åìíî âêëîíÿºòüñÿ. Ä³â÷èíà ðîáèòü ùå îäíó ñïðîáó âáëàãàòè éîãî. ²íòåë³´åíò â³äïîâ³äàº äóæå óðàçëèâî, ïîêàçóþ÷è ðóêîþ â á³ê ¿¿ ê³ìíàòè. ...Â ¿¿ ê³ìíàò³ «ìîëîäîé ÷åëîâåê» ðåãî÷å, ÿê éîëîï. ...Ä³â÷èíà çàæóðåíà, îáðàæåíà, ²íòåë³´åíò ùå ðàç âêëîíÿºòüñÿ, âèõîäèòü. Ä³â÷èíà ê³ëüêà ñåêóíä ñòî¿òü íåïîðóøíî, ïîò³ì ï³äõîäèòü äî äçåðêàëà á³ëÿ â³øàëêè. Â äçåðêàë³ äóæå çàñìó÷åíå, îñü-îñü çàïëà÷å, îáëè÷÷ÿ ä³â÷èíè... ÙÅ ÎÄÍÀ ÕÌÀÐÊÀ Ä³â÷èíà ç êèøåí³ ïàëüòà ä³ñòàº ïóäðåíèöþ. Íàáèðàº ïóäðó, çëåãêà âäàðèëà ïàëüöåì ïî ïóõ³âö³, ùîá çáèòè çàéâó ïóäðó. Á³ëà õìàðêà ïîâ³ëüíî ñ³äàº íà äîë³âêó. Ä³â÷èíà óâàæíî ïóäðèòüñÿ... Åêðàí ïîòåìí³â. Ïàâçà. Ãðà â êóð÷à çàê³í÷èëàñÿ òàê, ÿê ³ ìóñ³ëà çàê³í÷èòèñÿ... Áåçãëóçäà ãðà, ïðàâäà? Äëÿ ³ä³îò³â ãðà, òàê? À âè, äîðîãèé ÷èòà÷ó, òâåðäî ïåâí³, ùî âì³ºòå â³äð³çíÿòè êóð÷à â³ä îðëà? Òâåðäî? Äàðåìíî... Ãðà â êóð÷à ê³í÷èëàñÿ. Äàëüø³ ïîä³¿ ïî÷èíàþòüñÿ ç öèòàòè ç Äîñòîºâñüêîãî, à äàë³ áóäóòü ùå öèòàòè ç ³íøèõ àâòîð³â... «ÍÀÉÃ²ÐØÅ ËÞÄÈÍ², ÊÎËÈ ¯É ²ÒÈ Í²ÊÓÄÈ»... Óòèë³òàðèñòè, âóçüê³ ëþäè, ïîçáàâëåí³ ôàíòàç³¿, óðáàí³ñòè òà ³íø³ ïðîäóêòè 20 ñòîë³òòÿ ìîæóòü çàïèòàòè: «à íàâ³ùî, âëàñíå, õîäèòè»? Ùî ¿ì ñêàæåø? ² ãîâîðèòè í³÷îãî íå áóäó! Ö³ëèé ðÿä êàäð³â: ²íòåë³´åíò ïîõìóðèé áåç ö³ë³ âåøòàºòüñÿ âóëèöÿìè. Êàäðè ðàç-ó-ðàç òåìí³þòü. Ñóòå÷³º. Â îñòàíí³õ êàäðàõ çàñâ³÷óþòüñÿ âå÷³ðí³ âîãí³... ... «ÄÎÐÎÃÀ Â ÆÈÇÍÈ ÎÄÍÀ»... Ïèâíà ñåðåäíüîãî ´àòóíêó. Áàãàòî â³äâ³äóâà÷³â. ²íòåë³´åíò ñèäèòü ñàì á³ëÿ ñòîëèêó. Ñóìíî ï º ïèâî. Íà ñòîë³ ÷îòèðè ïëÿøêè. Öèôåðáëÿò ñò³ííîãî ãîäèííèêà ïîêàçóº 10 ãîäèíó. Ìóçèêà: ñêðèïíèê ³ ï³ÿí³ñò. Ñêðèïíèê ãðàº ùîñü äóæå âåñåëå, ÿê óâàæàòè íà ðóõè âñüîãî ò³ëà, àëå îáëè÷÷ÿ éîãî çàêëÿêëî â ïîñò³éí³é òóïóâàò³é æóðá³ ³ î÷³ âòóïèëèñÿ â îäíó òî÷êó.

211

Êàëüì³þñ

2 2005

Îêðåì³ ñòîëèêè. Çäåá³ëüøîãî ¿õ çàéíÿòî ãðîìàäÿíàìè ïðîëåòàðñüêîãî ïîõîäæåííÿ. Îäèí-äâà ÷åðâîíîàðì³éö³. Æåíùèíè â õóñòî÷êàõ. Ð³çíîþ ì³ðîþ âåñåëî çàëåæíî â³í ê³ëüêîñòè ïëÿøîê íà ñòîë³. Îêðåìî ñîë³äíà ïàðà: ë³òí³é ãëàäêèé äÿäÿ íåòðóäîâîãî âèãëÿäó, ìàáóòü, êðàìàð ç áàçàðó, éîãî ñóõà, ñâàðëèâà ñóïðóãà. Ñóïðóãà íåâòîìíî ïèëèòü ³ øïèãàº. ×îëîâ³ê ö³ëêîì áàéäóæå ä³ëîâèòî ï º ïèâî. Íà ñòîë³ ç ï³âòóçåíÿ ïëÿøîê. ²íòåë³´åíò óæå ðîçì ÿê. Íà ñòîë³ òåæ ø³ñòü ïëÿøîê. Îãëÿäàº ïóáë³êó. Íà ïåâíîìó ùàáë³ çàãîëåííÿ áëàãîðîäíî¿ äóø³, ùî éîãî ñòâîðþº áëàãîñëîâåííà ñèëà àëüêîãîëþ, ëþäèíà âèïðàâäóº òâåðäæåííÿ Àðèñòîòåëÿ ùîäî ñâîãî ñóñï³ëüíîãî õàðàêòåðó... Ì³é ãåðîé øóêàº ëþäèíó... Íå äóìàéòå, ùî Ä³îãåí ìîíîïîë³çóâàâ öþ ïðîôåñ³þ... «ÄÎÐÎÃÀ Â ÆÈÇÍÈ ÎÄÍÀ»... Ìóçèêà ãðàº. Ñêðèïíèê äîïîìàãàº ñîá³ âñ³ì ò³ëîì. Î÷³ îäíàêîâî áåçíàä³éíî æóðëèâ³. Ï³ÿí³ñò òåæ çàõîïèâñÿ çâîðóøëèâ³ñòþ ðîìàíñó. Ñåðéîçíà ïðîáëåìà... Ðåñòîðàííà ìóçèêà éøëà âëàñíèìè øëÿõàìè, ùî í³ÿêèìè ðåâîëþö³ÿìè òà â³éíàìè íå âèçíà÷àëèñÿ æàäíîþ ì³ðîþ. Öå îêðåìèé, ÷àð³âíèé, àâòîíîìíèé ñâ³ò. Íå òàê äàâíî ðîçí³æóâàëè ñåðöÿ íàøèõ áàòüê³â í³æí³ «õðèçàíòåìè». Íå òàê äàâíî ïðåêðàñí³ äóø³ ïåðåæèâàëè ïðåêðàñí³ äîñòîºâñüê³ «íàäðèâè». ²ç òàêîãî ´ðóíòó âèðîñëè ÷óäåñí³ àðîìàòí³ êâ³òè. Êâ³òè 20 ñòîë³òòÿ. ¯õ àðîìàòè äõíóòü ñó÷àñí³ñòþ, äõíóòü îñòàíí³ì äíåì... «Îñòàíí³ì êðèêîì ìîäè»... ß ñïîä³âàþñÿ, ùî îñòàíí³ì... Âè ìóñèòå ïàì ÿòàòè, ìî¿ ñòàðø³ ÷èòà÷³, ðàô³íîâàíîãî òâîðöÿ, ãåí³ÿ íîâî¿ ìóçèêè, íåçàáóòíüîãî àâòîðà ïàëüö³â, ùî äõíóòü ëàäàíîì. Âè ìóñèòå ïàì ÿòàòè çàõîïëåííÿ êîêà¿íåòî÷êàìè ÿêå æ áî âèøóêàíå, íàäçâè÷àéíå ñëîâî! Âè ìóñèòå çíàòè, â³ä÷óâàòè öåé àðîìàò ñïèðòó, êîêà¿íó, îï³þ ³ îáîâ ÿçêîâî ìåðöÿ, ç ÿêîãî âæå ïî÷àëà á³ãòè ñóêðîâèöÿ. Çàãîñòðåíèé, òîíêèé àðîìàò, ñòâîðåíèé ìèñòåöòâîì çã³äíî ç òî÷íèì ñîö³ÿëüíèì çàìîâëåííÿì âèòîí÷åíî êóëüòóðíèõ ïîñò³éíèõ â³äâ³äóâà÷³â ðåñòîðàí³â! À ïàì ÿòàºòå Àíò³ëüñüê³ îñòðîâè? ßêà ïðåêðàñíà, òàºìíà, çâîðóøëèâà åêçîòèêà! Ãåí³àëüíå ïåðåäáà÷åííÿ ñìàê³â: íàøà ðåñòîðàííà ñó÷àñí³ñòü öå Ìàðñåëü, Ïàðèæ, Àôðèêà, Áàòàâ³ÿ, öå àïàø³, öèë³íäðè, ìàíòî, Ô³ë³áåðè, êîëîí³ÿëüí³ êðàñóí³, íîæ³, «Ëàõì³òòÿ ñåðöÿ» ³ «Äîðîãà â æèçíè îäíà»...

212

Êàëüì³þñ

2 2005

Òàêè, ñïðàâä³, îäíà!.. Òîâàðèøó ³íòåë³´åíòíèé ÷èòà÷ó ì³é, íå êàæ³òü ìåí³, ùî âàì â ðåñòîðàí³ Ñêðÿá³í á³ëüø ïîäîáàºòüñÿ, í³æ «Ëàõì³òòÿ ñåðöÿ»!.. Òîâàðèøó, âñ³õ ³íøèõ ´àòóíê³â, ÷èòà÷ó ì³é, êîëè âè ïî ðåñòîðàíàõ íå áóâàºòå, âñå æ òàêè íå îáâèíóâà÷óéòå ìåíå â òîìó, ùî ãîâîðþ ïðî äð³áíèö³. Öå íå äð³áíèö³. Ìåëîä³éíèé, áåçïåðåðâíèé ðÿä Ìàðñåë³, Ô³ë³áåðè, òàíãî, äæàç-áàíäè, ôîêñòðîòè, ÷àðëñòîíè öå ìåëîä³éíèé ìóçè÷íèé àêîìïàíüÿìåíò æèòòÿ, 5/6 êóëüòóðíîãî æèòòÿ. Õòî ñêàæå, ùî àêîìïàíüÿìåíò ïîãàíèé. Ðàô³íîâàíà êóëüòóðà âèçíà÷àº ðàô³íîâàíèé øëóíîê. Ðàô³íîâàíèé øëóíîê âèìàãàº ðàô³íîâàíèõ ñòðàâ. Ðàô³íîâàíèé øëóíîê öå ïîïñîâàíèé øëóíîê. Â³í í³÷îãî, êð³ì ðå÷åé íàï³âïåðåæîâàíèõ, ïåðåòðàâèòè íå ìîæå. ² âèõ³ä ñòâîðèëî ìèñòåöòâî... Íå ëÿêàéòåñÿ áàòàâñüêèõ íîæ³â ³ ñåí-æåðìåíñüêèõ àïàø³â, ³ êîëîí³ÿëüíèõ ãåòåð! Ñóòü ïðîñòà, ïðîñòà, ÿê êàøà, ñóò³ é çîâñ³ì íåìàº: ñàì³ îçäîáè. À ¿õ íå ¿äÿòü... À âàæêèé õë³á æèòòÿ çàõîâàíèé ï³ä öèìè îçäîáàìè, ïåðåæîâàíèé äáàéëèâèì ìèñòåöòâîì, òî÷í³ñ³íüêî, ÿê í³æíà ìàòè íà ñåë³ ïåðåæîâóº øìàòîê õë³áà äëÿ ñâîº¿ äèòèíè, çàãîðòàº öþ êàøêó â ãàí÷³ðêó, ïðîêóøóº ä³ðî÷êó ³ çàñïîêîºíà éäå ïðàöþâàòè, çíàþ÷è, ùî äèòèíà íå âäàâèòüñÿ ³ áóäå ñèòà. Íå á³éòåñÿ çà ðàô³íîâàí³ øëóíêè ùå é òîìó, ùî âîíè âñå îäíî âæå áåçíàä³éíî ïîïñîâàí³!.. «Äîðîãà â æèçíè îäíà»... Äî ðå÷³, ìóçèêà é äîñ³ ùå ãðàº öþ ÷óäåñíó ð³÷... ²íòåë³´åíò çàæóðåíî îïåðñÿ ãîëîâîþ íà ðóêè. Ïîõèòóºòüñÿ â òàêò ìóçèö³. Âñòàº ³ òðîõè íåïåâíèìè êðîêàìè éäå âãëèá ïèâíî¿. Ìóçèêà åêñïðåñèâíî äîâîäèòü, ùî äîðîãà â æèòò³ îäíà. Îá³äðàí³ äâåð³. Íà í³é íåâì³ëèé íàïèñ ÿêèìîñü êâà÷åì: «Óáîðíàÿ». Ìóçèêà ãðàº. Ìóçèêàíòè íàäçâè÷àéíî åêñïðåñèâí³... ²íòåë³´åíò âåðòàºòüñÿ äî ñâîãî ñòîëèêà. Á³ëÿ ñòîëèêà çóñòð³÷àºòüñÿ ç ÿêèìîñü íîâèì ãîñòåì: àáî á³ëüÿðäíèé øàõðàé, àáî ïðîñòî äð³áíèé çëîä³é. Â³í øóêàº î÷èìà â³ëüíîãî ì³ñöÿ. ²íòåë³´åíò çðàä³ëî ïðîïîíóº éîìó ì³ñöå á³ëÿ ñâîãî ñòîëèêà. Ñàäîâèòü. Ñ³äàº ñàì. Åíåðã³éíî ñòóêàº ïî ñòîëó êóõëåì ç ïèâîì. Ñåðäå÷íî ðîçìîâëÿº ç íîâèì äðóãîì. Ðàïòîì ñõàìåíóâñÿ, ñõîïèâñÿ, îô³ö³ÿëüíî ðåêîìåíäóºòüñÿ. Çà ñòîëèêàìè íàâêðóãè íàñòð³é ùîðàç êðàùàº. Ê³ëüê³ñòü ïëÿøîê çá³ëüøèëàñÿ... Â³äì³íè çà ñòîëèêîì íåòðóäîâèõ ñóïðóã³â îáìåæèëèñÿ ëèøå ê³ëüê³ñòþ ïëÿøîê. ²íòåë³´åíò âèëèâàº äóøó ïåðåä íîâèì äðóãîì. Ï ÿíèé ³ ï ÿíî ùèðèé. Äðóã ñïðàâíî íàëèâàº ñîá³ é ï º. Ñëóõàº áåç

213

Êàëüì³þñ

2 2005

îñîáëèâî¿ çàö³êàâëåíîñòè. Ï³äòàêóº... Ïîêëèêàâ îô³ö³ÿíòà é äàâ çàìîâëåííÿ. ²íòåë³´åíò ðîçêàçóº, ñåðäå÷íå é ðàçþ÷å. Ïåíñíå òðóñèòüñÿ... Îïîâ³äàííÿ, çâè÷àéíî, íå äóæå ïîñë³äîâíå... Ðåàë³ñòè÷íó øêîëó ñòâîðåíî ëþäüìè, ùî íå ï þòü í³÷îãî, êð³ì íàðçàíó... Ìàð³ÿ Ñàâ³âíà... Äîïîâ³äü ²íòåë³´åíòà... Ëÿëüêè ç ãðîìàäñüêî¿ â³éíè... Ð³äíà äóøà... «Ìîëîäîé ÷åëîâåê»... Òîâàðèø, ÿêîìó â³äàòè íàëåæèòü... Ä³ÿãðàìè é ãðàô³êè... Íàïèñ: «Ä³ëîâîä»... Ñåðâåòêà â ñóï³... Í³ìåöüêà ðîãàòêà... Çíîâó ä³ÿãðàìè... Äðóã äáàéëèâî ï º ïèâî é ¿ñòü ñîñèñêè. Íå ñëóõàº, àëå ï³äòàêóº. Íàëèâàº ñîá³ é ²íòåë³´åíòîâ³. ×àðêóþòüñÿ. Ï þòü. ²íòåë³´åíò ïîâ³ñèâ ãîëîâó, ïîìîâ÷àâ. Ï³äâ³â ãîëîâó, ñòèñíóâ ðóêè íà ãðóäÿõ, ïîêðóòèâ ãîëîâîþ é ãóêíóâ íà îô³ö³ÿíòà. Âèéìàº ç ãàìàíöÿ êàðáîâàíöÿ, äàº çàìîâëåííÿ ìóçèö³... Ì³æ ³íøèì, ð³äêèé âèïàäîê ö³ëêîì êîíêðåòèçîâàíîãî ñîö³ÿëüíîãî çàìîâëåííÿ. Çâåðòàþ îñîáëèâó óâàãó êðèòèê³â òà òåîðåòèê³â ìèñòåöòâà... Ãîäèííèê íà ñò³í³ ïîêàçóº 12 ãîäèíó. ...«Â ëîõìîòüÿõ ñåðäöå... à â ýòîì ñåðäöå ñòîëüêî ñòðàñòè»... Ìóçèêè ãðàþòü äóæå âèðàçíî. ²íòåë³´åíò âèëèâàº ðåøòêè äóø³. Íàéâèùèé ùàáåëü ï ÿíî¿ ùèðîñòè. Äðóã éîãî çîâñ³ì íå ñëóõàº: â³í ïðèºìíî âèïèâ, çàêóñèâ, ïîâåñåë³øàâ, ðîçãëÿäàº ïóáë³êó ³ ëèøå êîëè-íå-êîëè ï³äòàêóº... Ðÿä ùå á³ëüø íåçâ ÿçàíèõ óðèâê³â ç ïîïåðåäí³õ êàäð³â, ùî ïîêàçóâàëè âñÿê³ íåùàñòÿ ²íòåë³´åíòà... Âëàñíå êàæó÷è, öå òåæ ãðà â êóð÷à. Àëå áëàãîñëîâåííà ì³öü àëüêîãîëþ äîïîìàãàº òâåðä³é â³ð³ â ñïðàâæíüîãî îðëà... ²íòåë³´åíò êîí÷å ðîçì ÿê, ñõèëèâñÿ íà ìîêðèé ñò³ë. Ïëå÷³ òðóñÿòüñÿ. Äðóã ïîäèâèâñÿ íà íüîãî, ïîæóâàâ ãóáàìè, îäÿã êàðòóçà, âäàðèâ ²íòåë³´åíòà ïî ïëå÷³. Òîé ò³ëüêè êðóòíóâ ãîëîâîþ. Äðóã çäâèãíóâ ïëå÷èìà é ï³øîâ. Ìóçèêà ãðàº íàäçâè÷àéíî âèðàçíî. Ïèâíà âæå íàï³âïîðîæíÿ... Íàñòð³é íà ðåøò³ ñòîëèê³â òåæ ï³äóïàâ... Ì³æ ³íøèì öå çàêîí. Îñòàíí³ìè, çäåá³ëüø, ëèøàþòüñÿ êîìïàí³¿ íàéìåíø âåñåë³. Ìóçèêà äîãðàº îñòàíí³ òàêòè. ²íòåë³´åíò ãàðÿ÷å ïëåùå â äîëîí³. Íà îáëè÷÷³ ñòðàæäàííÿ.

214

Êàëüì³þñ

³íî.

2 2005

Ñêðèïíèê óêëàäàº ñêðèïêó â ôóòëÿð. Ï³ÿí³ñò çà÷èíÿº ï³ÿí-

²íòåë³´åíò çíîâó éäå ì³æ ñòîëèêàìè âãëèá ïèâíî¿. Çàíÿòèõ ñòîëèê³â ëèøèëîñÿ çîâñ³ì ìàëî. ²íòåë³´åíò âåðòàºòüñÿ äî ñâîãî ñòîëèêà. Âàæêî ñ³äàº. Äåÿêèé ÷àñ ñèäèòü, òóïî äèâëÿ÷èñÿ íà ïëÿøêó. Ñòóêàº îô³ö³ÿíòà. Çàìîâëÿº. Îô³ö³ÿíò âàãàºòüñÿ: ï³çíî. ²íòåë³´åíò âèòÿãàº ãàìàíöÿ, ðîçïëà÷óºòüñÿ, äàº íà ÷àé. Îô³ö³ÿíò çãîäæóºòüñÿ, ïðèíîñèòü ùå ïàðó ïèâà. Öå òîé âèïàäîê, êîëè ãîâîðÿòü: «äóøà ïîòðåáóº». Á³ëÿ ñòîëèêà, ïîðó÷ ï³ÿí³íà, ñêðèïíèê ³ ï³ÿí³ñò. Ï³ÿí³ñò äîïèâàº ïèâî é çáèðàºòüñÿ éòè. Ñêðèïíèê ç áåçíàä³éíî çàæóðåíèìè î÷èìà æàä³áíî ¿ñòü ñîñèñêè. ²íòåë³´åíò ñèäèòü íåïîðóøíå, íå â³äðèâàþ÷è î÷åé â³ä êóõëÿ ç ïèâîì. Ñò³íèé ãîäèííèê ïîêàçóº 1 ãîäèíó. Âñ³ ñòîëèêè ïîðîæí³. Â ïîâ³òð³ íåïîðóøíî ñòî¿òü õîëîäíèé äèì òþòþíó. Ëÿìïî÷êè âãîð³ ðîçïëèâàþòüñÿ â òóñêëèõ àâðåîëÿõ. Â ãëèáèí³, çà áóôåòîì, ùî ìàéæå ðîçòàíóâ ó äèìí³é ³ìë³, ïîñòàò³ áóôåòíèêà é îô³ö³ÿíòà âòîìëåíî çâîäÿòü ðîçðàõóíîê. Ëÿìïî÷îê äåê³ëüêà, ãîðÿòü ò³ëüêè âãîð³. Êîæíà ëÿìïî÷êà â³ä êîæíîãî ñòîëà ³ â³ä êîæíîãî ñò³ëüöÿ äàº ò³íü íà áðóäí³é çàïëüîâàí³é äîë³âö³, ãóñòî çàñèïàí³é íåäîêóðêàìè. Ñòîëè ìàðìóðîâ³, íà çàë³çíèõ í³æêàõ, çàëèò³ ïèâîì. Â³äåíñüê³ ñò³ëüö³ ñòîÿòü á³ëÿ êîæíîãî ñòîëèêà â âèïàäêîâèõ ïîçèö³ÿõ, ÿê ¿õ ïîñòàâèëè, ³äó÷è ç ïèâíî¿ â³äâ³äóâà÷³. Ç äàëüíüîãî êóòêà ê³ìíàòè, â³ä ï³ÿí³íà äî äâåðåé ïðîéøëà òåìíà, ñóõà, çãîðáëåíà ïîñòàòü ñêðèïíèêà ç ôóòëÿðîì ï³ä ïàõâîþ. ²íòåë³´åíò, ùî ñèä³â ó äðóãîìó êóòêó, âàæêî ï³äâîäèòüñÿ ³ íåïåâíèìè êðîêàìè òåæ ³äå äî äâåðåé... Ïèâíà ïîðîæíÿ... Åêðàí ïîâîë³ òåìí³øàº... Öå âèçíà÷àº ê³íåöü åï³çîäó... Îäíîãî ç áàãàòüîõ ïîä³áíèõ, ïåâíà ð³÷... ×åðãîâèé åï³çîä òàêèé çâè÷àéíèé, ùî ÿ íàâ³òü íå çíàþ, íàâ³ùî, âëàñíå êàæó÷è, ðåæèñåð âì³ñòèâ éîãî â êàðòèíó... Ïðîòå, âñ³ åï³çîäè ö³º¿ êàðòèíè òåæ ö³ëêîì çâè÷àéí³... «ÌÓÆ×ÈÍÀ, ÄÀÉÒÅ ÏÀÏ²ÐÎÑÊÓ» ²íòåë³´åíòà íà âóëèö³ ñïèíÿº ä³â÷èíà, äåøåâî îäÿãíåíà, íà âèãëÿä ñòîìëåíà é ãîëîäíà. ²íòåë³´åíò äàº öèãàðêó, çàïàëþº ñ³ðíèêà. ²íòåë³´åíò ââ³÷ëèâèé ³ ôàì³ëüÿðíî í³æíèé íàâ³òü. Óìîâëÿþòüñÿ... Âè áà÷èòå, ùî ì³é ãåðîé íå çð³êàºòüñÿ ñâîº¿ ïðåêðàñíî¿ ìð³¿ çíàéòè Ëþäèíó. Âè áà÷èòå, ùî â³í, íå ìàþ÷è ë³õòàðÿ,

215

Êàëüì³þñ

2 2005

çàïàëèâ ñ³ðíèêà ³, íàïåâíå, ïîáà÷èâ òå, ùî ïîòð³áíî. Â óñÿê³ì ðàç³ â³í ðîçäèâèâñÿ, ùî ä³â÷èíà ùå äóæå ìîëîäà. À ìîëîä³ñòü... íó, öå æ ñàìî ñîáîþ ÿñíî!.. ²íòåë³´åíò âèéìàº ãàìàíöÿ, ë³÷èòü ãîò³âêó. Î÷åâèäíî ìàëî, áî ²íòåë³´åíòîâ³ í³ÿêîâî. Ä³â÷èíà ñïî÷àòêó âèñëîâëþº ïðåçèðñòâî, ïîò³ì ïî÷èíàº ëàÿòèñü. ²íòåë³´åíò çàõîâàâ ãàìàíöÿ ³ ðîáèòü ñïðîáó âïëèíóòè íà ä³â÷èíó ÿêèìèñü òî, ÿê âèäíî, áëàãîðîäíèìè ñëîâàìè ³ âëàñíèì âèãëÿäîì. Ä³â÷èíà ëàºòüñÿ. ²íòåë³´åíò ðîáèòü îáóðåíå îáëè÷÷ÿ, â³äâåðòàºòüñÿ ïðåçèðëèâî, îãëÿäàº ä³â÷èíó ÷åðåç ïëå÷å, çäâèãóº ïëå÷èìà ³ ç âèãëÿäîì ÿêíàéäîñòîéí³øèì ³äå ãåòü. Ä³â÷èíà âñë³ä ëþòî ëàºòüñÿ... Åêðàí òåìí³º... Êîìåíòàð³¿ íåïîòð³áí³? Ñïîä³âàþñÿ, í³. Çâåðí³òü ò³ëüêè óâàãó íà íåòàêòîâí³ñòü æèòòÿ, íà éîãî íå÷óë³ñòü, âçàãàë³ íà íåõóäîæí³ñòü, âè ìîãëè á áà÷èòè ðàçþ÷ó êàðòèíó øèðîêî¿ é ãëèáîêî¿ äóø³, ùî êèäàºòüñÿ ç ðîçïà÷ó â áåçîäíþ ðîçïóñòè ³ ò.³í., áðàê ÿêèõîñü 60 êîï. ïîçáàâèâ âàñ ö³º¿ ÿñêðàâî¿ ñòîð³íêè... Êàðòèíà, ÿê êîæíà õîðîøà êàðòèíà, ìàº â ê³íö³ ïîö³ëóíîê ó ä³ÿôðàãìó... Ìàð³ÿ Ñàâ³âíà â ñïàëüí³. Ëåæèòü â ë³æêó é ÷èòàº. ²íòåë³´åíò óëàçèòü ó ê³ìíàòó. Íàìàãàºòüñÿ òðèìàòèñÿ òâåðäî. Àêóðàòíî â³øàº êàïåëþõà. Ñ³äàº íà ñò³ëåöü á³ëÿ ë³æêà. Äåÿêèé ÷àñ ìîâ÷èòü, ñïåðøèñÿ â ãëèáîê³é òóç³ ãîëîâîþ íà ðóêó. Ìàð³ÿ Ñàâ³âíà ñõâèëüîâàíî ³ í³æíî çàïèòóº. ²íòåë³´åíò ïåðåñ³â íà ë³æêî é çàõîâàâ ãîëîâó â íå¿ íà ãðóäÿõ. Ìàð³ÿ Ñàâ³âíà çâîðóøåíà, ãëàäèòü éîãî ïî ãîëîâ³. ²íòåë³´åíò îá³éìàº Ìàð³þ Ñàâ³âíó. Äîâãèé ïîö³ëóíîê. Ä³ÿôðàãìà. Ê²ÍÅÖÜ ØÎÑÒÎ¯ ×ÀÑÒÈÍÈ

ÅÏ²ËÎÃ Íå äèâóéòåñü, êîëè ïîáà÷èòå çàðàç çíàéîì³ ³ íàâ³òü âæå òðîõè çàáóò³ (áî âè ¿õ áà÷èëè ãîäèíè çà äâ³ òîìó) îáëè÷÷ÿ é ïîä³¿... Îáëè÷÷ÿ ìàòåð³ íà ïîäóøêàõ êèäàºòüñÿ â ñìåðòåëüíèõ ìóêàõ...

216

Êàëüì³þñ

2 2005

Öå Ìàð³ÿ Ñàâ³âíà. Àëå âîíà ÿêîñü ÷óäíî ïîä³áíà äî ìàòåð³ ²íòåë³´åíòà... Ìàáóòü, çàðàäè ðåæèìó åêîíîì³¿, îáèäâ³ ðîë³ ãðàº îäíà àêòðèñà. Áàòüêî ï³ñëÿ îñîáëèâî äèêîãî êðèêó, çíåñèëåíèé, â ðîçãóáëåíîìó ðîçïà÷³ îãëÿäàº ê³ìíàòó. Õî÷å ïåðåõðåñòèòèñÿ íà ïîðîæí³é êóòîê. Êðèê çà äâåðèìà. Áàòüêî â³ä÷àÿíî ìàõíóâ ðóêîþ é çíîâó çàá³ãàâ ç êóòêà â êóòîê. Öå ì³é ãåðîé. Ïîä³áí³ñòü äî ñâîãî áàòüêà ö³ëêîì çðîçóì³ëà... Ò³ëüêè ³êîí ó ìîãî ãåðîÿ íåìàº... Ë³êàð íàõèëèâñÿ é ï³äâîäèòüñÿ ç êë³ùàìè â ðóêàõ. ² íàâ³òü ë³êàð òî÷í³ñ³íüêî, ÿê òîé. Öå âïëèâ ïðîôåñ³¿. ²íòåë³´åíò á³ëÿ ë³æêà ðàçîì ç ë³êàðåì ³ ôåëüäøåðêîþ. Âòîðîïàâ, âðåøò³. Íå çíàº ÷è êèíóòèñÿ äî äðóæèíè, ÷è ðîçö³ëóâàòè ë³êàðÿ, ÷è ôåëüäøåðêó. Âèïðîñòàâñÿ, ïîäèâèâñÿ âãîðó ³ ïåðåõðåñòèâñÿ øèðîêèì õðåñòîì. Îáëè÷÷ÿ íåìîâëÿòêà, íåùàñíîãî é ìèðøàâîãî. Ã³ðêî ïëà÷å... Åêðàí òåìí³º...

217

Ê Ê Ê

Êàëüì³þñ

2 2005

Ë³ðè÷íèé ïîñòñêðèïòóì

Îëåã ÊÎ×ÅÂÈÕ ÏÎÊËÈÊ Ëþòíåâèìè íî÷àìè íå çàñíóòè; Ï þ ÷àé íà ñêðèæàí³ëîìó áàëêîí³; Äåñü ê³øêà õòèâà ñòîãíå íà âåñíó òàì; Ë³õòàð ÿ ÿê øàõòàðñüê³ êîíîãîíè Âåäóòü âïåðåä à÷åé, òàì ñêàðá ó ñõðîí³; É îïîâèâà ñîëîäêîâ³éí³ ïóòà Íàì íå ñïîæèòü çâàáí³øî¿ îòðóòè, Çà êëè÷ öåé: íà ïåðîíè! ó âàãîíè! Â àâòîáóñí³ ì ÿêîðîçëîã³ êð³ñëà! Øàëåíèé ùåì çí³÷åâ ÿ äóøó ñòèñíå ² êðèëà ïðîð³çàòèñÿ ïî÷íóòü: Òî ùî çë³òàéìî âãîðó! âäàëèíó çà Ïðèíàäíèé îáð³é! ãåí, ìàíäð³âîê ìóçà Âæå çè÷èòü íàì íàéùàñëèâ³øó ïóòü!

219

ÏÐÎ ÀÂÒÎÐ²Â ÀÍÄÐÓÑßÊ ²âàí (íàð. 1968 ð.). Ïîåò, ïðîçà¿ê, ïåðåêëàäà÷, êðèòèê, æóðíàë³ñò. Æèâå ³ ïðàöþº â Êèºâ³. Àâòîð ïîåòè÷íèõ (ïîäåêóäè ³ç ïðîçîâèìè âêðàïëåííÿìè) êíèæîê Äåïðåñèâíèé ñèíäðîì (1992), Îòðóºííÿ ãîëîñîì (1996), Øàð´à (1999), Äåðåâà ³ âîäè (1999, 2002), Ïîâåðíåííÿ â ¥àëàïà´îñ (2001), Ñàä ïåðåë³òíèé (2001), ×àñíèêîâèé ñ³ê (2004); êíèãè ë³òåðàòóðíî-êðèòè÷íèõ ñòàòåé òà ðåöåíç³é Ë³òïðîöåñ³ÿ (2002) ³ ðîìàíó Âóðãóí (2004). Ðàçîì ç äðóæèíîþ Ê.Áîðèñåíêî ïåðåêëàâ ³ âèäàâ êíèãó âèáðàíèõ â³ðø³â Å.Êàìì³í´ñà Òþëüïàíè é äèìàð³ (2004). ×ëåí ÀÓÏ. ÁÎÐÈÑÅÍÊÎ Êàòåðèíà (íàð. 1977 ð.). Êàíäèäàò ô³ëîëîã³÷íèõ íàóê. Ïîåòêà, ïåðåêëàäà÷, íàóêîâåöü. Äîñë³äæóº ë³òåðàòóðó óêðà¿íñüêîãî áàðîêî òà ñó÷àñíèé ë³òïðîöåñ. Ìåøêàº â ì. Êèºâ³. Àâòîð ïîåòè÷íî¿ çá³ðêè Visus (2004). ÃÐÈÃÎÐ×ÓÊ Òàðàñ (íàð. 1972 ð.). Ïîåò, æóðíàë³ñò. Äðóêóâàâñÿ ó æóðíàëàõ Äçâ³í , Êàëüì³þñ , ×åòâåð , Ïîòÿã 76 . Îäèí ç íàéçàãàäêîâ³øèõ ïîåò³â ´åíåðàö³¿ äåâ ÿíîñòèõ. Ìåøêàº ïðèáëèçíî â ì. ×åðí³âöÿõ. ÄÅÐÊÀ×ÎÂÀ Îëüãà (íàð. 1978 ð.). Ë³òåðàòóðíèé êðèòèê, ïðîçà¿ê, ë³òåðàòóðîçíàâåöü. Êàíäèäàò ô³ëîëîã³÷íèõ íàóê. Ìåøêàº â ì³ñò³ ²âàíî-Ôðàíê³âñüêó. Äîñë³äæóº óêð. ïîåç³þ 1920-õ ðîê³â ³ ïîòî÷íèé ë³òåðàòóðíèé ïðîöåñ. Íîâåëè äðóêóâàëèñü ó æóðíàëàõ Áåðåç³ëü , Êóð ºð Êðèâáàñó , Êàëüì³þñ . ÇÀÂÀÄÑÜÊÈÉ Þð³é (íàð. 1981 ð.). Ïîåò. Àñï³ðàíò ô³ëîëîã³¿ Òåðíîï³ëüñüêîãî äåðæàâíîãî ïåäàãîã³÷íîãî óí³âåðñèòåòó ³ì. Â.Ãíàòþêà. Ñï³âóêëàäà÷ ´àçåòè ZÂ²ÐØ². Àâòîð ïîåòè÷íèõ êíèæîê ²ìîâ³ðí³ñòü (1999) òà þð³éçàâàäñüêèé (2003). ª óêëàäà÷åì ñàéò³â Ïàâëà Òè÷èíè (http://tychyna.krok.com.ua), ²âàíà ²îâà (http://krok.te.ua/zav/iov), Ìàð³¿ Ïðèéìà÷åíêî (http:// krok.te.ua/zvirshi/prymachenko), ´àçåòè ZÂ²ÐØ² (http:// krok.te.ua/zvirshi) ³ ñàéòó óêðà¿íñüêèõ ðàñòàôàð³

RASTAUKRAINA (http://rasta.com.ua). Çà éîãî ñëîâàìè, íå â³ðèòü â ñèëó ñëîâà . Ìåøêàº â ì. Òåðíîïîë³. ÊÎ×ÅÂÈÕ Îëåã (íàð. 1979 ð.). Ïîåò, æóðíàë³ñò, àðõåîëîã. Ìåøêàº â ì. Êèºâ³. ËÀÇÓÒÊ²Í Äìèòðî (íàð. 1978 ð.). Ïîåò. Àâòîð ïîåòè÷íî¿ çá³ðêè Äàõè (2003). Ïåðåìîæåöü êîíêóðñó ìîëîäèõ ë³òåðàòîð³â Ãðàíîñëîâ 2002 . Íà äóìêó ðåäàêö³¿ Êàëüì³þñà , º îäíèì ç íàéïåðñïåêòèâí³øèõ ïîåò³â ç ´åíåðàö³¿ òàê çâàíèõ äâîòèñÿ÷íèê³â. Ìåøêàº â ì. Êèºâ³. ÏÀÑÒÅÐÍÀÊ Äìèòðî (íàð. 1972 ð.). Íàðîäèâñÿ â ì. Äîíåöüêó. Ïîåò, ïðîçà¿ê, ïåðåêëàäà÷. Àâòîð êíèãè ïîåì Âèííè-Ïóõ è äðóãèå (2002) òà îïîâ³äàíü, äðóêîâàíèõ ó ïåð³îäèö³. Ìåøêàº â ì³ñò³ Êèºâ³. Óêðà¿íñüêîþ ìîâîþ ïåðåêëàäàºòüñÿ òà äðóêóºòüñÿ âïåðøå. ÑÊÐÈÏÍÈÊ Ëåîí³ä (1893 1929). Ïðîçà¿ê, òåîðåòèê ìèñòåöòâà àâàí´àðäó. Àâòîð ðîìàíó ²íòåë³´åíò (1929), îïîâ³äàííÿ Ìàòåð³ÿëè äî á³îãðàô³¿ ïèñüìåííèêà Ëîïóöüêè (1928) òà íåçàâåðøåíîãî ðîìàíó Åï³çîäè ç æèòòÿ ÷óäíî¿ ëþäèíè (1928). Çà ñòàíîì âèâ÷åííÿ ö³º¿ íåâåëè÷êî¿ òâîð÷î¿ ñïàäùèíè ïèñüìåííèê ³ íà ñüîãîäí³ º îäíèì ç íàéá³ëüø òåìíèõ ïåðñîíàæ³â 1920-õ ðîê³â. Ðîìàí ²íòåë³´åíò âîñòàííº äðóêóâàâñÿ äâàäöÿòü ðîê³â òîìó â ä³ÿñïîðíîìó æóðíàë³ Ñó÷àñí³ñòü . ÑÎÐÎÊÀ Ïåòðî (íàð. 1956 ð.). Ïèñüìåííèê, ë³òåðàòóðîçíàâåöü. ßê íàóêîâåöü, â³äîìèé áàãàòüìà äîñë³äæåííÿìè óêðà¿íñüêî¿ ë³òåðàòóðè â ä³ÿñïîð³. Îñòàíí³ìè ðîêàìè âèòâîðèâ ñâ³é îðèã³íàëüíèé æàíð äåííèêà, ùî âèíèê íà ïåðåòèí³ âëàñíå ùîäåííèêà é õóäîæíüî¿ ïðîçè. Àâòîð êíèã Íàéêðàùå ïîìèðàòè â ïîíåä³ëîê (2002), Ð³ê ïîäâ³éíèõ ðàéäóã (2003), Ãîëîñ ³ç ïðèòâîðó (2004) òà ³í. Ãîëîâíèé ðåäàêòîð æóðíàëó Ñîâà (ì. Òåðíîï³ëü). Êàíäèäàò ô³ëîëîã³÷íèõ íàóê. ×ëåí ÍÑÏÓ. Ëàóðåàò ê³ëüêîõ ë³òåðàòóðíèõ ïðåì³é. Ìåøêàº â ñåë³ Ïåòðèêè íà Òåðíîï³ëüùèí³. ÑÓÕÎÂªÉ Äàøà. Ïîåòêà. ßñêðàâà ïðåäñòàâíèöÿ äåìîêðàòè÷íîãî íàïðÿìêó â ñó÷àñí³é ðîñ³éñüê³é ë³ðèö³. Ìåøêàº â ì. ÑàíêòÏåòåðáóðç³.

ÔÅÄÞÊ Òàðàñ (íàð. 1954 ð.). Ïîåò. Àâòîð ïîåòè÷íèõ êíèæîê Äîñâ³òí³ æóðàâë³ (1975), Â³÷-íà-â³÷ (1979), Äâ³ õâèëèíè óâàãè (1983), ...² ïðîìîâ÷àòè íå ïîñì³þ (1987), Ïîë³ò îñ³ííüî¿ áäæîëè (1989), ×îðíèì ïî á³ëîìó , Õðåùàò³ ï³âäåíí³ ñí³ãè (1995), Çîëîòî ³íê³â (2001), Òàºìíà ëîæà (2003) òà ³í. Íåâäîâç³ ìàº ïîáà÷èòè ñâ³ò éîãî çá³ðêà ïîåç³é Îáëè÷÷ÿ ïóñòåë³ . Ï³ä ÷àñ ïåðåáóâàííÿ íà ïîñàä³ ïðåçèäåíòà ÀÓÏ (1999 2004) âèÿâèâ ñåáå çä³áíèì ìåíåäæåðîì êíèæêîâèõ ïðîåêò³â. Íàðàç³ º â³öå-ïðåçèäåíòîì ÀÓÏ. Ìåøêàº â ì³ñò³ Êèºâ³. ÔÐÎËßÊ Äìèòðî (íàð. 1984 ð.). Ïîåò. Àâòîð ïîåòè÷íèõ çá³ðîê Ïàïåðîâå ñîíöå (2003), Çâåðòàííÿ ¥àìëåòà , Ñèëóåòè , À´³äåëü (âñ³ 2004). Ñòóä³þº óêðà¿íñüêó ô³ëîëîã³þ â Äîíåöüêîìó íàö³îíàëüíîìó óí³âåðñèòåò³. Ìåøêàº â ì. Äîíåöüêó.

Літературно критичне видання

КАЛЬМІЮС 2(23) 2005

Ï³äïèñàíî äî äðóêó 18.04.2005. Ôîðìàò 60õ84 1/16. Ïàï³ð îôñåòíèé. Äðóê ëàçåðíèé.

Видавнича аґенція “OST” Тел. 8 (050) 96 22 430 /Олег Соловей/ E mail: mamay2003@ukr.net

Êîìï þòåðíà âåðñòêà òà òåõí³÷íå çàáåçïå÷åííÿ âèäàâíè÷à à´åíö³ÿ OST

Àäðåñà äëÿ ëèñòiâ: ì. Äîíåöüê-100, à/c 849 Òåë.:

8-(050)

962-24-30 (Îëåã Ñîëîâåé)

E-mail: mamay2003@ukr.net

Âàëüòåð Îòòî Äðà´. ²ç öèêëó Êàì³ííèé øåï³ò . 2003 (´óàø, ïàï³ð)

ÏÐÎÇÀ

×èñëî 2 (23) 2005

Â ÍÀÑÒÓÏÍÈÕ ×ÈÑËÀÕ ÊÀËÜÌ²ÞÑÓ

ÊÀËÜÌ²ÞÑ

ÐÅÖÅÍÇ²¯

ÊÀËÜÌ²ÞÑ

ªâãåíà Áàðàíà, Îëüãè Äåðêà÷îâî¿, Àííè Õàð÷åíêî, Åëüçè Àéçåíøòîê, Îëåãà Ñîëîâ ÿ, Âàëüòåðà Îòòî Äðà´à

Ë²ÒÅÐÀÒÓÐÍÎ-ÌÈÑÒÅÖÜÊÈÉ ÀËÜÌÀÍÀÕ ×ÈÑËÎ 2 (23) 2005