Альманах "Кальміюс" № 3 2005 by Вениамин Белявский

ÊÀËÜÌ²ÞÑ

×èñëî 3 (24) 2005

ÊÀËÜÌ²ÞÑ

Þð³é Â.

Ë²ÒÅÐÀÒÓÐÍÎ-ÌÈÑÒÅÖÜÊÈÉ ÀËÜÌÀÍÀÕ ×ÈÑËÎ 3 (24) 2005

Ãîëîâíèé ðåäàêòîð Îëåã Ñîëîâåé Ðåäàêö³éíà ðàäà: Þð³é Áåäðèê (Êè¿â), ²âàí Àíäðóñÿê (Êè¿â), Âåí³àì³í Á³ëÿâñüêèé (Äîíåöüê), Ðîñòèñëàâ Ìåëüíèê³â (Õàðê³â), Àíàòîë³é Äí³ñòðîâèé (Êè¿â), Ñàøêî Óøêàëîâ (Õàðê³â), ªâãåí Áàðàí (²âàíî-Ôðàíê³âñüê)

Êîìï þòåðíà âåðñòêà òà òåõí³÷íå çàáåçïå÷åííÿ âèäàâíè÷à à´åíö³ÿ OST

Àäðåñà äëÿ ëèñòiâ: ì. Äîíåöüê-100, à/c 849 Òåë.: 8-(050) 962-24-30 (Îëåã Ñîëîâåé) E-mail: mamay2003@ukr.net

Achtung! Achtung! Ñòàòò³, ï³äïèñàí³ àâòîðàìè, âèñëîâëþþòü ¿õ âëàñí³ ïîãëÿäè © ÊÀËÜÌ²ÞÑ, 2005 Óñ³ ïðàâà çàñòåðåæåí³

КАЛЬМІЮС Ë²ÒÅÐÀÒÓÐÍÎ-ÌÈÑÒÅÖÜÊÈÉ ÀËÜÌÀÍÀÕ ×èñëî 3 (24) 2005

ÇÌ²ÑÒ ÏÎÅÇ²ß Ìàðèíà ÁÐÀÖÈËÎ Ïîâ³ëüíå âðîñòàííÿ â íàñòóïíó äîáó ............ 4 Àëëà ÌÓÐÀÒÎÂÀ Í³÷îãî íåìàº ................................. 13 Ñàøêî ÓØÊÀËÎÂ Çíèêîì³ñòü ................................... 15 Áîãäàíà ÌÀÒ²ßØ Êóëüáàáè äëÿ ñîíå÷êà ......................... 17 Àíàòîë³é ÄÍ²ÑÒÐÎÂÈÉ Ç íîâèõ ïîåç³é ............................... 27 ÏÐÎÇÀ Ëåñÿ ßÊÎÂÅÍÊÎ Íîâåëêè ïðî æîðñòîêå ......................... Ëåñÿ ÄÅÌÑÜÊÀ Îñòð³â áëàæåííèõ ............................. Îëåã ÊÀÆÀÍ Ïîãîäèíí³ ê³ìíàòè ............................ Ñàøêî ÓØÊÀËÎÂ ÑÜÞÇ³, ÃÍÎÌ òà ³ÍØ³ ..........................

38 44 49 54

AD FONTES Îëåã ÑÎËÎÂÅÉ Êîðîëü ôóòóðîïðåð³é .......................... 80 ¥åî ØÊÓÐÓÏ²É Ïñèõåòîçè .................................... 91

Êàëüì³þñ

3 2005

ÏÅÐÅÊËÀÄÈ Áåðòîëüä ÁÐÅÕÒ Â²ÐØ² ........................................ Àðíå ÁÀ¥ÀÍÖ ²ç êíèãè «seelengruende» ..................... Îñèï ÌÀÍÄÅËÜØÒÀÌ Ç êíèãè «Ôåîäîñ³ÿ» ........................... Äìèòðî ÏÀÑÒÅÐÍÀÊ Òëóìà÷åííÿ òåêñòó ............................

59 62 67 69

ÐÅÖÅÍÇ²¯/ÊÐÈÒÈÊÀ Àíàòîë³é ÄÍ²ÑÒÐÎÂÈÉ Öå Àíäð³ÿøèê! ............................. ªâãåí ÁÀÐÀÍ Óêðà¿í³àíà áðàòà Âà Ñèëÿ .................... ×èòàííÿ áåç î÷³êóâàííÿ ...................... «Ï³ä çîä³àêîì äèâ ³ ÷àð...» ................. Îëåñü Ãîí÷àð êð³çü ïðèçìó ùîäåííèê³â ........ Îëüãà ÄÅÐÊÀ×ÎÂÀ Íàä ÷èì ðèäàþòü ïñèõîàíàë³òèêè .............. Ñåðã³é Ö²ÊÀÂÈÉ Óëÿí ÿê Rammstein ........................... Àííà ÕÀÐ×ÅÍÊÎ Òðàíñàòëàíòè÷íà ³ñòîð³ÿ Þð³ÿ Ëóöüêîãî ....... Ì³ñòè÷íèé ñîí â³ä Ìàðèíè Ñîêîëÿí ............ Îêñàíà ÊÓÐÈË²Â Ó ïîøóêàõ ðîçâàæàëüíîñò³ .................... Îëåã ÊÀÆÀÍ Ôåì³í³çì ÿê çîîïàðê ......................... Ïîõì³ëüí³ ìåìóàðè ...........................

104 107 110 114 117 132 135 138 141 144 149 151

Ë²ÐÈ×ÍÈÉ ÏÎÑÒÑÊÐÈÏÒÓÌ Þð³é ÁÅÄÐÈÊ.Çîð³ íàøîãî ñòåïó íåáëàãîâèäí³... 155 ÏÐÎ ÀÂÒÎÐ²Â ................................. 156

Êàëüì³þñ

3 2005

ÏÎÅÇ²ß

Êàëüì³þñ

3 2005

Ìàðèíà ÁÐÀÖÈËÎ ПОВІЛЬНЕ ВРОСТАННЯ В НАСТУПНУ ДОБУ *** Òðåìòèòü îñèêà (â ìîñêàëÿ îñèíà). Ïå÷åðíèì ñâ³òîì áðîäèòü ìàí³ÿê. Íå çâè äî÷êè Ìàð³ºþ, à ñèíà ßê çìîæåø, âçàãàë³ íå çâè í³ÿê. Í³õòî íå éäå, í³õòî íå ïîìèðàº, Íå ïëà÷å êðóê, íå êëè÷óòü ãîëîñè ßê õî÷åø, ïîïðîñè äëÿ ñåáå ðàþ, Àáî (íàïåâíî) ïåêëà ïîïðîñè. Çàâ þòü ì³õè, íàñèïëþòü ïîâí³ ñàêâè ×è ïàê, ñàêâè ÿê õî÷åø, òàê ³ çâè Ïðîðîöòâ, îá³òíèöü, íàòÿê³â ³ çíàê³â ² òðîõè ïåðåïð³ëî¿ òðàâè, Ç ïîæîâêëèõ ìàï ïåðåìàëþþòü Ìåêêó, Íàêðåñëÿòü ñõåìó, íàìàëþþòü ïëàí Äèâóºøñÿ, ùî éòè çàíàäòî ëåãêî? ßêèéñü ë³íòþõ çàáóâ íàñèïàòü ñêëà. ***

ßðîñëàâ³ ²â÷åíêî

Íå òàê öå âæå ³ âàæëèâî êîìó, äëÿ ÷îãî ³ ñê³ëüêè. Öå, âðåøò³, ïèòàííÿ ì³ðè, ñèñòåìè, ìîìåíòó ÷è... Êîëè ëèøàºø àäðåñó, ìèëî , íîìåð ìîá³ëêè, Ìîæëèâî, òè ðîçðàõîâóºø ³ùå é â³ääàòè êëþ÷³,

Êàëüì³þñ

3 2005

Êîìóñü ñêàçàâøè íåäáàëî: òåïåð òè òóò ÿê óäîìà. ² ò³øèòèñÿ äèòèííî ç ïîäèâó â ñ³ðèõ î÷àõ. ² ìð³ÿòè ðîç÷èíèòèñü ó õâèëÿõ òåïëî¿ âòîìè Íàðåøò³ âäâîõ, ÿê áàæàëîñü. Áî ñïðàâà æ íå ó êëþ÷àõ... Òîæ ìàºø ðåâíî ìîëèòèñü óñåêîòÿ÷îìó áîãó Íåõàé ïîøëå òîá³ òèø³, ³ íåîäì³ííî íà äâîõ... Áî öå íå òàê ³ âàæëèâî êîìó, ÷îãî ³ äëÿ ÷îãî. Êîòÿ÷èé áîã ëèø ìóðêî÷å. Óò³ì, íà òå â³í ³ áîã. 4.11.04

*** ² íå áóäå òîãî, ùî íå ìàëî áè áóòè. Òè æ áî òî÷íî âæå çíàºø, ùî òðåáà òîá³. Òè çáèðàºøñÿ âèïèòè çâè÷íó îòðóòó ² ñêîðèòèñü ëåäà÷³é áåçòåðïí³é äîá³. Áåçíàä³ÿ ïðèéäå é çàõëèíåòüñÿ âñå â³÷å, Íå ïîáà÷èâøè òèõîãî ïîñòóïó äíÿ. Òè í³êîìó é í³÷îìó â ö³ì ñâ³ò³ íå ëè÷èø. Òè ñòåðíÿ. ßêùî õî÷åø ãîð³ëà ñòåðíÿ. À â³äòàê ïî òîá³ ïðîðîñòóòü âåðáîëîçè. Òè æ õîò³â ïîñàäèòè îäí³íüêó âåðáó... ×îëîâ³êó íå ëè÷àòü í³ ðîçïà÷, í³ ñëüîçè. Ëèø ïîâ³ëüíå âðîñòàííÿ â íàñòóïíó äîáó. Òîæ òè º. ² òîá³ îá³öÿòèìå Âñåñâ³ò Çà â³äðå÷åííÿ áåçë³÷ êîðèñíèõ ðå÷åé. Ùî æ. Öå ïðàâäà. Öå ïðàâäà. Öå çâè÷íî. Öå ÷åñíî. Ëèø ñóìóº çà çáðîºþ ë³âå ïëå÷å.

Êàëüì³þñ

3 2005

*** Áåçïèòàëüíî ² áåçïðèòóëüíî Òè âì³ºø ïðàâäà? Æèòè çà öèì çàêîíîì. ßêùî òè âòðèìàºø ñëîâî Îòðèìàºø ïðèç. Òè óì³ºø ìîâ÷àòè. Öå çíà÷èòü çàâæäè Ìàºø øàíñ Âèéòè ç ö³º¿ ãðè. Õòîñü â³äëóíþº êðîêîì Ïî êîðèäîðàõ: Ñóòî â³éñüêîâà çâè÷êà Ç÷èíÿòü ãàðìèäåð. Òè äÿêóºø Áîãó: Ìàºø ï³äáîðè. ßêùî òåáå íå ÷óòè Ïðèíàéìí³, âèäíî. Ïðàâèëà ³ ë³÷èëêè Âæå òðàäèö³éí³. Çâ³ñíî, óñ³ì â³äîìî, Õòî àóòñàéäåð. Äèâíî. Íàïðàâäó, äèâíî. Ó ñåáå âäîìà Òè ñåáå ïî÷óâàºø, íåíà÷å çàéäà. ² áåçïèòàëüíî, à îòæå, ² áåçïðèòóëüíî. Òðîõè ï³äòðèìóºø ñò³íó: Õî÷à á íå âïàëà. Ïðèéäå ï ÿíèé äà¿øíèê. Çààðåøòóº. Äèêî îðåø: çà ùî? Â³äêàæóòü: çàìàëî. 20.04.04

Êàëüì³þñ

Ï³æìóðêè Öå ÷àñòèíà âåñåëî¿ ãðè (ðàç... äâà... òðè...) öå (÷îòèðè...) ìîâ îáåðò íàâêîëî îñ³ (ï ÿòü... ø³ñòü... ñ³ì...) öå ìîæëèâ³ñòü îáäóðþâàòü ÷àñ (ðàç...) öå ì³ñòåð³ÿ ñâ³òó í³ìà (â³ñ³ì... äåâ ÿòü...) ³ ïðàâèë íåìà Öå ìîâ ñïîñ³á íàêëèêàòü á³äó (ß... âæå... éäó...) (äåñÿòü... äåâ ÿòü...) ðóêà íà ïëå÷³ (õòî... íå â ñõîâàíêó... ÿ... í³ ïðè ÷³ì) (â³ñ³ì... ñ³ì...) öå ìîâ ñõëèï ñàìîòè... Âñå. Ë³÷èëêà. (âîäèòèìåø òè).

*** Ïåâíî, òîìó, ùî ÿ íå çìàãàþñÿ ç â³òðîì, Â³í ìåíå ëþáèòü á³ëüøå çà âñ³õ ïòàõ³â. Â³í äîçâîëÿº áðàòè éîãî ïàë³òðó Ç ôàðáàìè ëèñòÿ, ñâ³òëà... Íåñï³øíèé õ³ä Ñêîðî ìåíå ïîâåðíå òóäè, äå ãàâàíü Âñ³õ ìîðåïëàâö³â, ùî çíàþòü øëÿõè â³òð³â. Ëèø äîìàëþþ ñóõ³ òîíêîñòåáë³ òðàâè Çãàäêó ïðî çåìëþ. Ïðî ñïðàãó. Ïðî ñõèë ãîðè... Ãàâàíü ÷åêàº. Â ÿçê³øàþòü ðóõè ïåíçëÿ. Â³òåð ç³òõàº äåñü ïîðó÷. Ó ñíàõ â³òðèë. Äÿêóþ, â³òðå. Ó ìåíå íåìà ïðåòåíç³é. Ãàðíèé ô³íàë áåçïåðå÷íî ö³êàâî¿ ãðè. Âèñîõíå ôàðáà. Ïåéçàæ ïîñì³õíåòüñÿ õèòðî: Îò ³ ñàìîòí³ñòü. Áåçð³äí³ñòü. Óòðà÷åíèé ä³ì... Ìàáóòü, òîìó ÿ é íå áóäó çìàãàòèñÿ ç â³òðîì Ïðîñòî íåìà êóäè ì÷àòè, çìàãàþ÷èñü ç íèì.

3 2005

Êàëüì³þñ

3 2005

ïîïåëþøêà íåâàãîì³ºø íà÷å ïîíî÷³ îñèïàºòüñÿ ñí³ã êîðè÷íåâèé â çàïàõ êàâè âñîòàâøèñü ïîâí³ñòþ ñòàâøè ìð³ºþ íîâîð³÷íîþ òè âïë³òàºøñÿ â ñ³ð³ ñóò³íêè íåñïîä³âàíî ³ ìåëàíæåâî ³ êàçêîâî òîðêàºø ïðóòèêîì ïîìàðàí÷ó ìîâ ñâ³ò îðàíæåâó: öå æ ÿêèì òîá³ áóäå âîçèêîì ÷è ìàøèíîþ ÷è êàðåòîþ õî÷åø áóäå ï³òüìà ç ìîðîçèâà ëåäü ï³äñâ³÷åíà ñèãàðåòîþ òàê ³ ò³øèøñÿ òàê ³ ïàäàºø çíåâàãîì³âøè äî çíèêîìîñò³ òîé õòî öå íàçèâàº çðàäîþ ñòàíå ò³ííþ â íàñòóïí³é ïîâ³ñò³ *** Ñâ³òîì áëóêàþòü óñ³, õòî ââàæàº ñåáå: 1) Ãîñïîäîì 2) Äåìîíîì 3) Çëèäíåì 4) Ãåðîºì 5) Ñòðàæäàëüöåì. Âñ³õ ¿õ îá ºäíóº òèõå áàæàííÿ â³äáóòèñü. ² äîâîëàòèñü äî âêðèòèõ òóìàíîì íåáåñ. ² â³äíàéòè âñ³ â³äçíàêè é óñ³ àòðèáóòè. Â ñâ³ò³ ïîñíóëè: 1) ³äå¿ 2) äóìêè 3) â³äêðèòòÿ Ñíè ¿õ ñîëîäê³, ìîâ ïàðêîâà âàòà íà øïè÷ö³. Ñâ³òîì: 1) ìèíàþòü 2) ìàíäðóþòü 3) ïðîõîäÿòü 4) ëåòÿòü.

Êàëüì³þñ

Â ñâ³ò³ ³ñíóþòü: 1) ëàïêè 2) (à ÷àñò³øå -) êàâè÷êè . Òàê âæå íàãðàþòüñÿ, òàê íàâò³øàþòüñÿ, ùî: 1) îñàòàí³þòü 2) âïàäóòü 3) íàïëîäÿòü ìåìóàð³â. Õòî á ¿ì ñêàçàâ: 1) áåç ïåòë³ íå ïîòð³áåí ãà÷îê 2) à ïî ãîð³ëö³ çàâæäè çàëèøàºòüñÿ òàðà. *** Ñâÿòî ñê³í÷èëîñÿ. Ñâÿòó, íàïåâíî, êàïåöü Çðàäæåíî âñ³õ, õòî õîò³â çàëèøèòèñÿ ö³ëèì. Áà÷ êîøåíÿ. ² íå îáîâ ÿçêîâî ñë³ïå. ß éîãî ïåùó. Ïî òóìó â³äñâ³÷óº á³ëèì. Õî÷åø ìîðîêè öåé ñâ³ò íàìàëþº òîá³ Âñ³ áàðåëüºôè, ïîð³çüáëåí³ â³òðîì ³ ÷àñîì. Öå ëèøå çá³ã. ßê íå êèäàé, îäíàêîâî çá³ã! Òèõî ïðîêèíüñÿ. Ðÿòóéñÿ æóðáîþ ³ êâàñîì. Çíàºø, òîá³ îáë³òàþòü ïëàíåòè íà ñë³ä. Çîð³ òåáå óï³çíàþòü, àáè çàõîò³ëà. Ò³ëüêè îäíå: òè íàâ³êè íàëåæèø çåìë³ Êðèëàìè, áîëåì ³, ùî íàéðåàëüí³øå, ò³ëîì.

3 2005

Êàëüì³þñ

3 2005

*** Òè ñïîãëÿäàºø Êðàïëèíó âëàñíî¿ êðîâ³ Òàê â³äñòîðîíåíî Ìîâ ïðåïàðàò â ì³êðîñêîï³. Òè îñÿãàºø Õ³áà ùî íå âïåðøå çíîâó Çíà÷åííÿ áîëþ, ßêèé íå ïðèòèøèòü îï³é Òè çàâìèðàºø, Áî ìàºø íàïåâíå çíàòè Êîë³ð ³ ñìàê, Ãóñòèíó é ë³êàðíÿí³ äàí³... Ïåâíî, òàê ñàìî Íà ðóêè äèâèâñÿ Êà¿í: Êðîâ íà÷å ð³äíà, Ïðîòå äî öèõ ï³ð íåçíàíà. Òè ñïîãëÿäàºø ² çíàºø: áðàêóº áîëþ. Òè íå çâàæàºø. Òè ñàì ïåðåæèâ ³ âòðàòèâ. Ò³ëüêè íå çâèêíåø Äî ñìàêó ÷óæî¿ ñîë³. Ò³ëüêè íå õî÷åø Â ïðîïèëÿí³ ³íøèì ´ðàòè. Òàê ³ ìèíàº. Òîá³ íå ñòàíå òðèâîãè, Ðîçïà÷ó é òèø³ Ïî âáèòèõ òâî¿õ âîëàííÿõ. Ìàºø, ùî õî÷åø, Ëèøå íå îñòàííþ çìîãó Íå ïåðåéòè (ïåðåéøîâøè) Îñòàííüî¿ ãðàí³. Äàí³ñòü: âàç³ Íàñòóïàòè íà âëàñí³ ãðóäè. Sik tranzit... Òàê ³ ìèíàº... Ãëîð³à ìóíä³.

Êàëüì³þñ

*** Òñ-ñ!.. Ïàì ÿòàºø, ÿê îïàäàëà îñ³íü, Âêîòðå ïðèéøîâøè òàê íåáàæàíî-ñâ³òëî? Êîëèñü ó ìåíå áóëî îñü òàêå âîëîññÿ Áà÷èø? ëèñòÿ âåðáè, ùî òð³ïî÷å íà â³òð³. Í³, ÿ òàêè ïàì ÿòàþ îñ³ííþ òèøó Òàì, äå íåìàº á³ëüøå ³ ñïîãàäó ìî¿õ êðîê³â. Ïàì ÿòàþ, ÿê â³òåð, íåíà÷å ìèøà, Òèõî øóêàâ òåïëà ó çàìåòàõ âèñîêèõ Ö³ëó îñ³íü òîä³ ïåðåì³òàëè ëèñòÿ Âóëèöåþ âð³çíîá³÷, ñêèðäóâàëè, ìîâ ñ³íî: Áóäå íà çèìó òðîõè îñåí³, òðîõè ì³ñòà, Ùî ùå íå âèñòèãëî, áóäå çàïàõ îñ³íí³é... Òàê âðåøò³-ðåøò âðîñòàþòü ñâ³òëèíè â àëüáîìè Áàæàííÿìè çáåðåãòè, ç³ãð³òèñü, êîëè çèìí³øàº, Ë³òîì, âîäîþ, ïàì ÿòòþ ð³äíîãî äîìó, Õî÷ áè ³ áîëåì, ÿêèé âæå ï³øîâ ðàí³øå. Òàê, ÿ ¿¿ ïàì ÿòàþ, òàêó ñïîê³éíó Îñ³íü Ãåññå, Ìîöàðòà ³ Êîðòàñàðà, Êîëè ÿ áóëà äîðîñëà ³ ñàìîñò³éíà, Çíàëàñÿ íà õëîïöÿõ, êîõàíí³ ³ ÷àðàõ, Äóìàëà, ùî òåïåð âñå îòàê ³ áóäå Áà÷èòèñÿ âñå ð³äøå, òåëåôîíóâàòè ÷àñò³øå, Ãîäèíàìè ðîçìîâëÿòè, íåìîâ çð³êàòèñÿ áðóäó Äîòèê³â ³ îáìîâ. ² â³òåð, ìîâ ìèøà... Âò³ì, íå ïðî öå. À òî÷í³øå, ïðî öå, òà íå ò³ëüêè. Ïðîñòî çà â³êíàìè îñ³íü òàêà ïðèñòîéíà: Ïàí³, ùî íå â³äàº, ÿê öå ãîð³ëêà ï³ä ê³ëüêó, Çáèò³ àêîðäè, ñï³âè, ÿê ³ ã³òàðà, ðîçñòðîºí³... Ïàí³ ïå÷àëüíà, òðàòèòü êðàñó ³ ëèñòÿ, Ñ³ð³øàþòü íåáî, ïîâ³òðÿ, ïàðêàíè, ôàñàäè... Ïàì ÿòàºø, ÿê ìè ö³ëóâàëèñü î÷èìà íà â³äñòàí³ ì³ñòà, Ëèøàþ÷èñü ä³òüìè ñåðåä åäåìñüêîãî ñàäó? 4.11.04

*** Çà ÷èì øóêàòü? ×îãî ïèòàòü ó ÷åðâíÿ? Íà ùî ÷åêàòè â öèõ ñóíè÷íèõ äíÿõ? Ëåäü öîêîòÿòü ê³ñòêè íåáåñíèõ âåðâèöü, Ùîäíÿ äî æèòà áëèæ÷àº ñòåðíÿ

3 2005

Êàëüì³þñ

3 2005

Àëå ìåí³? ×îãî ìåí³ ïðîñèòè Ó òèø³ ö³é, â õîëîäí³ì ë³ò³ ö³ì, Ùî îá³öÿº â ëèïí³ ñòàòè ë³òîì, Ö³ëóíêîì ñîíöÿ? Ñë³äîì íà ùîö³? Òîæ íåâïðîñèìî ðàâëèêè ìàíäðóþòü. Íåíà÷å ìåä, òå÷å ÷åðâíåâèé ÷àñ... ² íå ïðîøó. ² íå çãàäàþ âñóº. Õ³áà ùî íåáî âèáëÿêíå â î÷àõ. 23.06.04

*** Çäàºø ñîá³ ñïðàâó: ßê õî÷, à ñêàæåíîìó ñòåï. Óïåâíþºø òèøó Â ñâî¿ì ö³ëêîâèò³ì ìîâ÷àíí³ ² ïîçà òîáîþ ïóñòåëÿ. ² òåðíÿ ðîñòå. ² ïåðåä òîáîþ âåñåëêà Â çåëåí³ì êëå÷àíí³. Òè òèõî ìèíàºø Ïîçíà÷åíèé õðåñòèêîì á³ëü Íà ö³ì âèøèâàíí³, Ùî çâåòüñÿ òî ñïîìèí, òî ïàì ÿòü. Òè çíàºø, ùî âàðòî Ñüîãîäí³ ïðîãðàòè äâîá³é, ² ì÷àòè ó÷âàë, ßê çàçíà÷åíî âèùå, ñòåïàìè Òè ìàºø óïåâíèòèñü, Òîæ çàêàðáóé ñîá³ çíàê. Òè ìàºø çàáóòè, Ùîá ãîëêà øèòòÿ íå ïîðâàëà, À îòæå, òîá³ Íà âîä³ íàâîðîæåíî òàê: Ðâîíóòèñü áåççâó÷íî ² ÷âàëîì, ³ ÷âàëîì, ³ ÷âàëîì...

Êàëüì³þñ

Çäàºø ñîá³ ñïðàâó: Çàáóäü. Ïåðåáóäü. Ïðîìèíè. Ïðîì÷è êð³çü âåñåëêó, Ðâîíèñÿ çà ðàéäóæíå êîëî ² áîë³ñíî çíàé, Ùî íåìàº òâîº¿ âèíè Ó òîìó, ùî âîëüíîìó, ßê ³ çàçíà÷åíî, - âîëÿ. ì. Áîðèñï³ëü

Àëëà ÌÓÐÀÒÎÂÀ НІЧОГО НЕМАЄ *** Íàø àíäå´ðàóíä ùå é äîñ³ ñï³âàº Íå â³ðþ â àíàðõ³þ! À ÿ âæå íå â³ðþ â æèòòÿ áåç ìîæëèâîñò³ â÷àñíî ïîìåðòè. ² ñì³òòÿ à´³òîê, ðåêëàì ³ ç´âàëòîâàíîãî êîõàííÿ ìåíå ïåðåêîíóº çíîâó, ùî ñâ³ò ëèø ³ðîí³¿ âàðòèé. *** Â³ä÷óâàòè ïðèðå÷åí³ñòü âëàñíó íå çíà÷èòü ïðèðå÷åíèì áóòè íàñïðàâä³. Àëå òè ÷îìóñü íàçèâàºø ñåáå ìàð´³íàëîì, à ÿ ïîñì³õàþñü, ÿê çàâæäè. ² ÿê³ ìîæóòü áóòè ³ùå ïèòàííÿ, êîëè íà ìåíå ÷åêàþòü Ì³ëëåð ³ ïèâî, íà òåáå ÷åêàº òâîÿ äðóæèíà, êîëè ì³æ íàìè í³÷îãî íåìàº.

3 2005

Êàëüì³þñ

3 2005

*** Òàê äèâíî... Çíîâ áîëèòü ñàìîòí³ñòü â ãðóäÿõ. Îñòàíí³é ñïîãàä ÿê îñòàííÿ ñè´àðåòà. ² ñåðåä ë³òà çíîâ íà ñåðö³ ãðóäåíü. Òè çàáëóêàâ ì³æ ³ìåíàìè... Äå òè? ×åêàííÿ çíîâ áåðå â ì³öí³ îá³éìè, ³ àëêî´îëü äîùó çåìëÿ ñïèâàº ñîííà. Î ÷îðíèé ÿíãîëå! Â³çüìè ìåíå ó ïðèéìè. Â³çüìè ìåíå. ß çãîäíà ñòàòè ÷îðíîþ. *** Çâè÷àéíèé äåíü. ×èòàþ Âåëøà ²ðâ³íà, êîõàþñü, ÷îðíó êàâó ï þ. À çíàºø, ÿ, ìàáóòü, ñüîãîäí³ âïåðøå çáàãíó, ÿê ÿ òåáå ëþáëþ. Àëå òâîº¿ çãîäè íå ñïèòàëàñü. Ì³é ÿíãîëå, ïðîñòè ìåíå çà öå. ², ÿê ïðîðîöòâî, çà â³êíîì çëàìàëîñü ìàëåíüêå ùå, çåëåíå äåðåâöå. *** Ïî÷óþ âêîòðå: Òàê ³ ìàëî áóòè. Öå ñì³øíî, ìîæå, íàâ³òü íåïðèðîäíüî, ùî òè ëþáîâ ñïðèéìàºø ÿê ïîêóòó, ùî òè óæå ìåí³ ñêîðèòèñü çãîäíà. À ÿ çàâ³øó â³êíà ÷îðíèì áåçóìîì ³ áóäó îäèíîê³ñòü ñâÿòêóâàòè. Âîíà ââ³éäå ó í³÷ ïåêó÷èì ëåçîì ³ áîëåì ë³êàðíÿíî¿ ïàëàòè.

Êàëüì³þñ

*** Òâî¿ â³ðø³ ðîçêâ³òëà ðàíà. Çãàñàº ïîäèâ. ² äîáðå, ùî íåìà íàãàíà íà ìîþ ñêðîíþ. À çàâòðà áóäå ÿê çàâæäè: ç³â ÿë³ êâ³òè, æîâòÿâ³ñòü ìåðòâî¿ âîäè, çàáóò³ ì³òè. Ãðàíè÷íî ð³çí³. ² íàäàë³ ùå á³ëüø äàëåê³. Ìîâ÷è. Ïîãëÿíü ó ñèíü:

íàä íàìè

ëåòÿòü ëåëåêè... 2004 ð. ì. Äîíåöüê

Ñàøêî ÓØÊÀËÎÂ ЗНИКОМІСТЬ *** ÿê äîëÿ îáèðàº çà íàñ ì³ñòà ÿê áëàêèòü âîäîñïàä³â çàëèâà òîá³ î÷³ êîëè íà ñâ³òàíêó ÷èòàºø ó íåáåñàõ çíèêîìèé ³ íåðîçá³ðëèâèé áîæèé ïî÷åðê öå ïîºäíàííÿ ï³äñîííÿ òà ë³ñîñòåïó äîùó, äåïðåñèâíèõ ñèíäðîì³â ³ ãàëþöèíàö³é ùî ïàäàº ç íåáà íà ñïàëüí³ ðàéîíè â ïîðó òâî¿õ í³÷íèõ ìåäèòàö³é

3 2005

Êàëüì³þñ

3 2005

***

Çëàò³ Ë. òè ÷óºø, ÿê ïîòåìêè õòîñü ïîëþº íà ðèá ó ïîðîæí³õ ìîòåëÿõ â îï³âí³÷íîìó ïîðíî òè òàê ñòð³ìêî ï³ðíàºø â íåáåñí³ ñàäè ùîá ä³ñòàòè ïåðëèíó õèìåðíî¿ ôîðìè ***

Àíæåë³ê Êîâà÷ ïåðåêðèâàþ÷è âñ³ ìîæëèâ³ ï³äñòóïè äî ñåðöÿ é ãîëîñó ïåðåáèðàºø ÷îòêè âå÷îðà êóðèø ³ ìîëèøñÿ ïåðåä÷óâàþ÷è çàõ³äíèé â³òåð ³ ñïðàãë³ âóñòà ïåðåäèâëÿºøñÿ íà äîëîíÿõ ð³êè é ì³ñòà ïåðåìíîæóþ÷è õâèë³ ÷åêàííÿ íà áóêâè ³ìåéë³â çàëèøàºøñÿ ïåðåäîñòàíí³ì ÿáëóêîì íà òàðåë³ *** íîðè çîëîòèõ ëèñåíÿò íà÷å âåíè ìîâà ñîíÿøíèõ ðèá ÿê âîëîøêè ÷èñòà õàé í³÷îãî íå âèéøëî çà òèñÿ÷ó ðîê³â ÿ é äîñ³ â³ðþ â òâîº ï³äâîäíå ì³ñòî ÿ é äîñ³ ïðèíîøó òîá³ íà ð³çäâî ïîìàðàí÷³ ùîáè òè áà÷èëà â ñíàõ äàëìàòèíö³â ³ ìîðå ÿ ñòèðàþ íà ìàï³ êðèõ³òí³ ñòàíö³¿ íåõàé ñîíöå ³ äàë³ òîá³ ñåìàôîðèòü

Êàëüì³þñ

***

Â. ª. óñå öå ïîâîë³ ñòèðà íàø³ âèäèì³ ìåæ³ ìåæ³ êàðì³íó âóñò, ìåæ³ ñîíöÿ-êàðì³íó ³ êîëè ÿ êàæó, ùî ìè áóäåìî æèòè â³÷íî â òåáå î÷³ ñòàþòü, ÿê ó ìàëî¿ äèòèíè àâàíãàðäè ñë³ïîãî äîùó îêóïîâóþòü ì³ñòî øåï³òî, ÿê ³ çàâøå, êóäèñü ïîñï³øàº ³ êîëè ìè ïîìðåì, òî çðîáèìî öå íåíàâìèñíî ïîäàìîñü àâòîñòîïîì äî ñàìîãî ðàþ ñåðïåíü-âåðåñåíü 2004

Áîãäàíà ÌÀÒ²ßØ КУЛЬБАБИ ДЛЯ СОНЕЧКА Ïðî æ³íêó ² æ³íêà ³íàêøà â³ä ìåíå ñõîæà òèõèìè êðîêàìè ìàíäðóº âóëèöÿìè ÷óæîãî ì³ñòà ïèøå ëèñòè äîäîìó ïðî ïîãîäó ³ íàñòð³é çâ³ñòêè â³ä äðóç³â ñòîñóíêè ç ÷îëîâ³êàìè ïðî òå ÷îãî õî÷å ÷îãî áî¿òüñÿ âîíà êîëèñü ñîíå÷êîì ðîçïðàâèòü êðèëüöÿ ³ ïîëåòèòü íå ïîïåðåäèâøè ùî ¿é ÷àñ ó äîðîãó

3 2005

Êàëüì³þñ

3 2005

²² æ³íêà ÿê³é íåìàº ê³íöÿ ³ ïî÷àòêó éäå òà çíîâó ïðèõîäèòü ñõîæà íà ð³÷êó áåç âîäè íà äîðîãó çàëëÿòó äîùåì âîíà íàâ³òü íå â³äàº ñâîãî ñïðàâæíüîãî ³ìåí³ àëå çíàº íàéìåííÿ ñåñòåð áàòüêà òà ìàòåð³ ²²² íåñå íà ðàìåíàõ ê³ëîìåòðè äîð³ã ó äîëîíÿõ ëèñòÿ òðîï³÷íèõ ïàëüì ó ÷åðåâè÷êè õîâàº ïîæîâêë³ àðêóøèêè ç ñîíåòàìè êîëè çóñòð³÷àºìîñÿ ð³÷êè âèõîäÿòü ³ç áåðåã³â ëþäè ç³ ñâî¿õ äîì³âîê âîíè áè õîò³ëè çíàòè êóäîþ ïëèñòèìóòü íàø³ ÷îâíè íà ¿¿ êðèëüöÿõ ëèøå äâ³ öÿòî÷êè Á³ëà áðóê³âêà êîëè ùå í³õòî íå ñòóïàâ í³õòî íå ïðîõîäèâ ïî êàì³ííþ òèø³ áåçì³ð ñîíöÿ êðàïëèíè ïî ïàëüöÿõ ó ù³ëèíè ïîì³æ áðóê íàø³ ñëîâà ùî ¿õ çàí³ñ ñþäè â³òåð ïðîðîñòóòü êîëèñü òðàâîþ êðóãë³ êâ³òêè êóëüáàá ï³ä â³òðîì

Êàëüì³þñ

óâàæíî ïðèäèâèòèñÿ ïîáà÷èòè ñíè ÿê³ ñïî÷èâàþòü ï³ä ëèñòÿì ïåðøèé êðîê ïî á³ëîìó íå áîÿòèñÿ ò³ëüêè íåñïîä³âàíî ñòàòè ñâ³òëîì â³äáèòèñÿ â íåáî

Ìîíà Ë³çà ² âîíà ñüîãîäí³ ùå ìîæå óñì³õàòèñÿ à çàâòðà çàòóëèòü îáëè÷÷ÿ äîëîíÿìè ç³øêð³áàòèìå í³ãòåì ç³ ù³ê ôàðáó òà ïàâóòèíó ïðèäèâëÿòèìåøñÿ äî íåêâàïíèõ ïîðóõ³â ïàëüö³â ÷óòèìåø çàïàõ øê³ðè ëåäü âëîâèì³ ìåë³ñà é ÷åáðåöü ïîì³æ çãîðòîê îäÿãó íàìàãàòèìåøñÿ âãàäàòè â³ê ç âèãèíó âóñò îâàë³â ïëå÷åé çìîðøîê íà øè¿ ùå ãëèáøå õîâàòèìå îáëè÷÷ÿ â äîëîíÿõ àáè íå áà÷èâ çàëèøèòüñÿ õ³áà òîðêíóòèñÿ ãðóäåé êð³çü ïîëîòíî òà îë³þ ñàìèìè çëÿêàíèìè ê³í÷èêàìè ïàëüö³â

3 2005

Êàëüì³þñ

3 2005

²² íå â³äñàõóºòüñÿ ò³ëüêè â³äâîäèòü äîëîí³ óñì³õàºòüñÿ ïèëüíî äèâèòüñÿ ãëèáøå í³æ áà÷àòü òâî¿ î÷³ âñ³õ â³äò³íê³â çåëåíîãî ï³çíàºø äîòèêîì ò³ëî à ÿêùî âîíà ïðîñòÿãíå ðóêó íàçóñòð³÷ ²²² ö³ëóºø êóòèêè âóñò ç ë³âîãî ðîçïðàâèâøè êðèëüöÿ çë³òàº ñîíå÷êî *** êîëè ñíÿòüñÿ ãîíäîëè ³ òâîÿ óÿâíà ìàíäð³âêà äî Âåíåö³¿ âì³ùàºòüñÿ â áëÿøàíêó ç-ï³ä êàâè íàñòàº âåñíà êîëè âèìèêàþòü ñâ³òëî òîá³ äîâîäèòüñÿ íàâïîìàöêè çàâàðþâàòè ÷àé ãðóáî íàð³çàòè ñèð ³ õë³á ïåðåìàñòèòè ðóêè ìàñëîì çàêè çãîòóºø âå÷åðþ

Êàëüì³þñ

çãàäóºø ñë³ïèõ ïîìàëåíüêó ïðîñóâàþ÷èñü äî ê³ìíàòè íàñèëó äîëàþ÷è çâè÷íèé ñîòí³ ðàç³â ïðîéäåíèé çà âñå æèòòÿ ìàðøðóò íàâ³òü íå çíàõîäèø â³äâàãè ñêàðæèòèñÿ íà ºäèíó í³÷ ïðîæèòó â òåìðÿâ³ íå ñòàëîñÿ í³÷îãî ñòðàøíîãî õ³áà ò³ëüêè äîâåëîñÿ íà äîòèê âèçíà÷àòè êîë³ð ÿáëóê

çì³íà ÷àñó êîëè òðåáà çì³íþâàòè ÷àñ ïåðåâåñòè ñòð³ëêè íà ñòàðîìó ãîäèííèêó íà äîáó é ëèøèòè éîãî â ñòàðîìó ÷åðâîíîìó àâòî íà øê³ðÿíîìó ñèä³íí³ õîëîäíîìó â³ä óòîìè

â³äõîäèø äàðóºø ñâî¿ ñòàð³ ðå÷³ é íå áî¿øñÿ ùî òîá³ í³÷îãî íå çàëèøèòüñÿ âèêèäàºø ñòàð³ ëèñòè áî àí³ íå õî÷åø àí³ íå ìàºø ïðàâà ¿õ ïåðå÷èòóâàòè çàïëþùóºø î÷³ ñàìèìè ò³ëüêè ïàëüöÿìè ñïèíÿºø äîù

3 2005

Êàëüì³þñ

3 2005

ñëîâàìè ðîáèø ïîâ³òðÿ òÿæ÷èì äåíü ñòàº ì ÿòíèì ëüîäÿíèêîì òâî¿ äîëîí³ ãîäèííèêîì ïàëüö³ çíàþòü ÿê òðåáà ðóõàòè ñåêóíäíó ñòð³ëêó *** ùå ìîæåø â³ä÷óòè äîù øê³ðîþ ³ äóìêàìè ï³äñòàâèòè äîëîí³ ï³ä ïîòîêè âîäè ïîáà÷èòè ÿê âîíè ïðîçîð³øàþòü ³ âðåøò³ ñòàþòü âîäîþ ùå ìîæåø ïî÷óòè ãð³ì î÷èìà ³ êðèêîì ùå ìîæåø á³ãòè â³ä äåðåâà äî äåðåâà é ïèòàòè íó ÿê íå áóëî áîëÿ÷å ùå ìîæåø çíàòè ÿê ðîñòå òðàâà ïðîâîäèø ïàëüöÿìè ïî ùîêàõ çåìë³ ìîêðèõ â³ä ïëà÷ó êàæóòü ãðîçà *** ïëàíè íà çàâòðà ùåðáàò³ ³ðæàâ³ ìîíåòè â äîëîíÿõ çàëàãîäèòè áåçë³÷ ñïðàâ çíîâó íå âäàñòüñÿ õ³áà êóïèòè íàðåøò³ öèãàðêó íå êóðèëà âæå ø³ñòü ðîê³â

Êàëüì³þñ

à âîëîññÿ é áåç òîãî ïàõíå äèìîì *** ×óæ³ ãîëîñè òîðêàþòüñÿ øê³ðè, ÿê ïàëüö³ æåáðàê³â ïîëè îäÿãó; çí³ìàºø ³ç ñåáå ò³ëî é âèõîäèø. ²òèìåø äàëåêî-äàëåêî, á³ãòèìåø, ùîá ÷óòè â ñîá³ ñâèñò â³òðó; ùå òðîõè ³ ñâ³ò çàê³í÷èòüñÿ, çàá³æèø íà ñàìèé êðàº÷îê çåìë³ íà êèòàõ. Âäîìà, ìîæå, ÷åêàòèìóòü, ä³òè, äðóæèíà. Òâîÿ íàéñòàðøà äîíüêà âæå ë³ïèòü êîíèê³â ³ç õë³áà, à òè ñèäèø, òîðêàþ÷èñÿ íîãîþ øê³ðè íàéá³ëüøîãî êèòà é íå õî÷åø ïîâåðòàòèñÿ...

ІЗ ЦИКЛУ “ФОТОГРАФІЇ” Íåïðîÿâëåí³ çí³ìêè çîáðàæåííÿ ò³ëà íåïåâíî ïðîñòóïàº íà ï³ñêó ïîðîæí³ êàäðè õîëîäí³ ïàëüö³ âèïîðïóþòü ç-ï³ä ñí³ãó áðóäíó ³ ïîäåðòó ïë³âêó

3 2005

Êàëüì³þñ

3 2005

õ³áà á³ëüøå íå ìàºø ùî ñêàçàòè ò³ëüêè á³ãòè ùîá çóñòð³òèñü ðóêàìè î÷èìà ãóáàìè âïàñòè â ñí³ã çíàòè ñïîê³é ïðî êîòðèé íàâ³òü íå ìð³ÿâ çîáðàæåííÿ îæèâàþòü ëèøåíü ï³ä òâî¿ìè ïàëüöÿìè

Ñàá³íà ² â î÷àõ áóëî áàãàòî ï³ñêó ÿ íàïðóæåíî ðîçãëÿäàëà òâîþ êðàâàòêó òè ñèä³â äóæå äàëåêî ³ âîíà áóëà íàïîëîâèíó ïðèõîâàíà ïîëàìè òâîãî ï³äæàêà î÷³ çåëåíå ðîìáè êâàäðàòè êîëà çäàëåêó âñå çäàºòüñÿ ñ³ðèìè ïëÿìàìè ùî ãàðìîíóþòü ³ç êîëüîðîì òâîãî îáëè÷÷ÿ ó ÷àé ï ÿòü ëîæå÷îê öóêðó ó ÷àðêó òåìíî-÷åðâîíîãî âèíà äî çàáóòòÿ â³ä³ðâàíèõ ´óäçèê³â ç³æìàêàíî¿ êðàâàòêè ñàá³íî çí³ìè êàïåëþõà ç³ ñêóéîâäæåíîãî âîëîññÿ çëàì ïëîò³ ìóçèêà òàðàíò³íî

Êàëüì³þñ

êðèê ä³â÷èíè-æ³íêè â î÷àõ áåçñîðîìíà îãîëåí³ñòü äçåðêàëà çíàþòü ÿê øâèäêî íàñòàíå ïóñòêà ë³íèâî âäÿãàºøñÿ á³ëèçíà ñîðî÷êà øòàíè êðàâàòêà ï³äæàê ç âèì ÿòèì êîì³ðîì çáëèçüêà óçîð çäàºòüñÿ äàâí³ìè ïèñüìåíàìè íå ïèòàé ÷è ÿ ùå ðàç ïðèéäó àíãåëè ïðèíåñóòü äîáðó çâ³ñòêó êîëè ñòàíåìî ïàñòóøêàìè ²² äçåðêàëà çíàþòü ãëèáèíó ïîðîæíå÷³ áåçïîðàäí³ñòü ïëîò³ â³êíà øâèäê³ñòü ïîëüîòó ôîòîêàìåðè ô³êñóþòü ñïàëàõè íàøèõ äóø êîëè âîíè ï³äíîñÿòüñÿ äî íåáà Óÿâí³ ôîòîãðàô³¿ âæå íå áåðåø ó ìàíäð³âêè ôîòîêàìåðè ìàºø íàéë³ïø³ çí³ìêè çíàºø ùî ³ ÿê ìîæíà ïîáà÷èòè ä³â÷èíà ç á³ëèìè òðîÿíäàìè ïðîäàâö³ ïèð³æê³â òà ìîðîçèâà äâîº ï ÿíèöü ìîêðèé àñôàëüò ïîì³æ ïàëüö³â ñîëîíèõ â³ä ñë³ç âñòàº âåñåëêà ïðèãàäóºø ÿê öå áóëî òåðïêî äóìêàì áåðåãòè â ïàì ÿò³ âñ³ òâî¿ óÿâí³ ôîòîãðàô³¿

3 2005

Êàëüì³þñ

3 2005

Ñïàëàõè Òè íàâ³òü íå çíàºø, ÿê ëåãêî çàãóáèòèñÿ â ñâ³òë³ ñïàëàõ³â. Çàñë³ïëåíèì ìåòåëèêîì ëåò³òè â³ä ñâ³òëà äî ñâ³òëà, ïàäàòè íà ðàìåíà çåìë³ ³ áåçñë³äíî çíèêàòè. À ïîò³ì çãàñíóòü ³ ñïàëàõè. Òè ùå äîâãî ñòîÿòèìåø, òðèìàþ÷è ôîòîêàìåðó; òâîº ò³ëî ñòðóìåí³òèìå õîëîäíèì äîùåì ³ íåïðèñòîéíèìè äóìêàìè. Ò³ëüêè íå ãîâîðè ïðî ðîìàíòèêó, ìè æ áî ëèøåíü ëîâö³ ìåòåëèê³â... *** ïë³âêà â ôîòîàïàðàò³ íå ðóõàºòüñÿ ³ âñ³ çí³ìêè íàêëàäàþòüñÿ íà îäèí êàäð íåâæå òåïåð ïîáà÷èø ìîº áîæåâ³ëëÿ çàòèñíóòå â ðàìêè îäíîãî ôîòî ùîá í³õòî íå ä³çíàâñÿ ÿê éîãî áàãàòî ì. Êè¿â

Êàëüì³þñ

Àíàòîë³é ÄÍ²ÑÒÐÎÂÈÉ З НОВИХ ПОЕЗІЙ Äîíåöüêå

Îëåãîâ³ Ñîëîâ þ

íå âîä³¿-ðîçáèøàêè íå ìîðêâÿí³ ôàíè øàõòàðÿ íå äåðæàâí³ ïàöàíè ç çîëîòèìè ëàíöþãàìè ï³ä êîì³ðöÿìè ñîðî÷îê ³ êîñòþì³â ïîâ³òðÿ ÿêå ä³ëèìî ïîð³âíó ï³äåìî â í³÷ ÿê íåïðèêàÿí³ óñë³ä äèâèòèìóòüñÿ çàñòèãë³ òåðèêîíè íà÷å ïðèâèäè ã³ãàíòñüêèõ ³íäóñòð³àëüíèõ ðåïòèë³é ï³äåìî â í³÷ çàáóâàþ÷è ïðî âàæêó çàïèëåíó àòìîñôåðó ³ âèïàäêîâèõ ´îï³â ç íàìè âîíè þí³ ³ í³æí³ ñóïóòíèö³ ïèòèìåìî ç ãîðëè÷êà çà íàøó ðàä³ñòü ó ï³äâîð³òòÿõ áóäåìî ãð³òèñÿ ðàçîì â³ä í³÷íî¿ ïðîõîëîäè áóäåìî ñì³ÿòèñÿ íàäðèâíî íà÷å âîñòàííº áóäåìî äèâèòèñÿ â î÷³ íàø³é äðóæá³ áóäåìî ¿¿ ñâÿòèòè áðàòí³ì êîëîì ³ â³ä÷óâàòè â íàñ ùå æèâèé äîíåöüê

3 2005

Êàëüì³þñ

3 2005

öå íå â³ä÷àé à òóãà íà÷å òè îñòàíí³é ³ç ìîã³êàí ÿêèé îãëÿäàº áîæåâ³ëëÿ áåç ñâîãî íàðîäó í³áè ïðîñò³ð íà ³íø³é ïëàíåò³ äå íåìàº æèâèõ í³áè îñòàíí³é êîâòîê ³ç ïëÿøêè íèçüêà òåìïåðàòóðà òåïëî¿ ãîð³ëêè ï³äåìî äî á³ëîãî ñòàðåíüêîãî á³ëîãî íàñ òàì ÷åêàþòü êîçàöüê³ äðàãóíñüê³ øàáë³ ãåðìàíñüê³ ìàðø³ íàøèâêè ñóõîïóòíèõ â³éñüê âåðìàõòó ë³ë³ ìàðëåí ÷åêàº áóäåìî ãîðëàíèòè ¿¿ í³ìåöüêîþ òà ³íøèìè ìîâàìè à ùå ñð³áëèñòèé ðåâîëüâåð ³ ñòð³ëÿíèíà ïî ìàë³é âåäìåäèö³ íàø³ ïîäðóãè â³äâàæí³ í³áè çëîä³¿ ÿíãîëè íî÷³ ÿê³ íàñ íå ïîêèäàþòü êîëè âîíè ñïàòèìóòü áåççàõèñí³ â³äêðèò³ íàçâåìî ¿õ íàéêðàùèìè äðóçÿìè êîëè âîíè ïðîêèíóòüñÿ ðîçïëþùèâøè í³æí³ î÷³ áóäåìî â³ðèòè ùî ¿õ ëþáèìî çãàäàºìî íàéòåïë³ø³ ñëîâà ïðèäóìàºìî äëÿ íèõ íàéêðàùå ìàéáóòíº áóäåìî áëóêàòè ïðîëåòàðñüêèìè ïðîñïåêòàìè ì³ñòà â íàøîìó ñåðö³ ñàìîòí³ é ìîâ÷àçí³ ñåðåä ãàëàñó äíÿ äîðîãà íàøà äàëåêà ò³ëüêè â³òåð ò³ëüêè çëèâà ò³ëüêè òâåðäü ï³ä íîãàìè ïîòð³áíà 2004

Êàëüì³þñ

Ïîòîïåëüíèêè ï ºø âîäó ³ äóìàºø ïðî ïîòîïåëüíèê³â óÿâëÿºø ÿê âîíè êóøòóâàëè ¿¿ âîñòàííº âîíà á³ëüøå í³êîëè íå ïðè¿äå õî÷à ëèñòè íàäñèëàº ðåãóëÿðíî òîá³ çäàºòüñÿ ùî íà êîíâåðòàõ â³äáèòêè ÷îëîâ³÷èõ ïàëüö³â ÷îìó çãàäêà ïðî âîäó â³äðîäæóº ¿¿ îáðàç ó ïàì ÿò³ ìîæå ÷åðåç òå ùî âîíà äîáðå âì³º ïëàâàòè íî÷àìè áà÷èø ÿê âîíà âèõîäèòü ³ç ìîðÿ çóõâàëî â³äêèäàº íàçàä ãîëîâó ç êàøòàíîâîãî âîëîññÿ ñò³êàþòü çîëîòèñò³ êðàïëèíè ñîíöÿ ñê³ëüêè ì³ñÿö³â öå òðèâàº ç ðÿäê³â ¿¿ ëèñò³â òè ÷óºø äèâíèé ëåãêîâàæíèé ãîëîñ ÿêèé ðàí³øå áóâ åëåã³éíèì ³ çàñìó÷åíèì òè íå ìîæåø öüîìó á³ëüøå çàðàäèòè òîìó ï ºø âîäó ³ äóìàºø ïðî ïîòîïåëüíèê³â 2004

Êðèìñüê³ çàïèñè 1 ³ìàìè ìîâ÷àòü ³ ñòð³÷àþòü ñîíöå ç çàïëþùåíèìè î÷èìà íà ¿õí³ êàì³íí³ îáëè÷÷ÿ ïàäàþòü ïåðø³ ë³íèâ³ ïðîìåí³ ³ìàìè ÷åêàþòü êîëè ñåêóíäè çíîâó òÿæ³òèìóòü ñïåêîþ íåñòåðïí³ø³ çà äóìêè

3 2005

Êàëüì³þñ

3 2005

³ìàìè ìîæóòü áàãàòî ñêàçàòè òèì õòî ¿õ ñëóõàº àëå áåðåæóòü ñëîâà äëÿ íàéã³ðøîãî ñõ³äíîºâðîïåéñüê³ îòäèõàþù³º ç êîæíèì ðîêîì âñå á³ëüøå ôîòîãðàôóþòü ÷óôóò-êàëå ¿äÿòü ì³ä³¿ ³ â ÿëåíèõ ñóäàê³â ä³ëÿòüñÿ âðàæåííÿìè â³ä ñåðâ³ñó îáñëóãîâóâàííÿ íà êóðîðòàõ áîëãàð³¿ ÷îðíîãîð³¿ êðèìó ï³äðàõîâóþòü âèòðàòè íà äîðîãó õàð÷óâàííÿ ³ í³÷ë³æêè â ïàíñ³îíàòàõ ñâÿùåííà çåìëÿ âîëàº 44-òèì çäðèãàºòüñÿ â³ä ãóðêîòó çàë³çíè÷íî¿ êîë³¿ âàãîí³â íàáèòèõ ëþäüìè (çàïàõ ñòåïó îñòàíí³é ³ ãîñòðèé) ÷îãî ¿ì ÷åêàòè ïðèðå÷åíèì íà ñóõîâ³¿ íà òåðïêó âîäó ÿêî¿ íå áàæàþòü íàâ³òü çàïåêëèì âîðîãàì íà âîäó ïîâ³ëüíó âèñíàæåíó ñòðàæäàëüíó òèõó ç ï³ñêîì ³ â³äîáðàæåííÿì ã³ðêèõ ìîëèòîâ ç áåçñîííèìè ³ æîâòèìè î÷èìà ñïîä³âàííÿ 2 ³ìàìè ìîâ÷àòü âîíè ïàì ÿòàþòü çìèëåí³ êîí³ ïîâ³ëüíî âìèðàëè íàä ¿õí³ìè òðóïàìè âèñîêî ï³ä ñîíÿ÷íèì ì³ðàæåì ðîçêèíóëè êðèëà îðëè âîíè ïàì ÿòàþòü ãóë ñòåïó ùî êîòèòüñÿ â íàäâå÷³ð ÿ ò³íåé áåçìåæíà ð³êà âåðøíèêè áåç ³ìåí çàâìèðàº ïîâ³òðÿ ñïîëîõàíå ãîñòðå ñèëóåòè äæèã³ò³â ó ìëÿâîìó ìîðîö³ áðÿçêîòÿòü ÿòàãàíè

Êàëüì³þñ

íàïðóæåí³ î÷³ ìóðçè õâèëåþ òÿãíåòüñÿ àëëà íåáåñíèé áàõðàì íàñòîðîæ³ ëàã³äíî äèâèòüñÿ íà âî¿íñòâî ïðàâîâ³ðíå ëèêè âåëè÷í³ ã³ðå¿â ïàâè÷³ áàõ÷èñàðàþ æ³íîöòâî ìîâ÷àçíå ³ ä³òè (êóìèñ íà ãóáàõ íå îáñîõíóâ) ³ìàìè âòèðàþòü ñï³òí³ë³ îáëè÷÷ÿ ïðî ñåáå ïîâòîðþþòü øàð³àò ìð³þòü ïðî ï³äí³ææÿ òðîíó ñèë äëÿ íàðîäó ñïåêîòíèõ çåìåëü òàì í³æíèé íåáåñíèé ëîòîñ íà ÿêîãî íå âïðàâ³ äèâèòèñÿ íàâ³òü ÿíãîëè òàì ñâÿùåíí³ â³äáèòêè êîïèò áóðàêà ñõ³äíîºâðîïåéñüê³ îòäèõàþù³º øóêàþòü êíàéïè ç êðèìñüêîòàòàðñüêîþ åòí³÷íîþ êóõíåþ ³ìàìè ìîâ÷àòü ÷îãî ¿ì ÷åêàòè â³ä ïîâåðíåííÿ áî íå çàðàäÿòü êîíñòèòóö³ÿ ³ ì³æíàðîäí³ îðãàí³çàö³¿ áî çàë³çíèö³ í³êîãî íå ïðèâåäóòü ó ìèíóëå àëëàõ ìîâ÷àçíèé ÿê í³êîëè ÷îãî ¿ì ÷åêàòè ïîâåðíóòèì ç óçáåêèñòàíó ñâÿùåííà çåìëÿ çàëèøèëàñü ò³ëüêè ó ïàì ÿò³ õ³äæðà ç ðîêàìè ñïîâ³ëüíþº õ³ä ïîæåæ³ ñïàëèëè ñåðïíåâó òðàâó ìîâ÷èòü ðîçïðîñòåðòèé í³ìèé ãîðèçîíò íà÷å ÷åêàº íà âîðîãà äîäîìó äîðîãà äàëåêà äîäîìó íåìàº âîäè äîäîìó íåìàº 2004

3 2005

Êàëüì³þñ

3 2005

РИБАЛКИ ДЕСЕНКИ Òàðàñîâ³ Ôåäþêó

ë³íèâèìè ðàíêàìè áà÷ó ¿õ çîñåðåäæåíèõ ó ïðèáåðåæíèõ êóùàõ ÷îðòîðèþ çàâìåðë³ âóäèëèùà ïîïëàâêè ïîáëèñêóþòü íà ñîíö³ ó ïåðåä÷óòò³ íîâîãî äíÿ òóìàí ë³íèâî ïðîùàºòüñÿ ç âîäîþ ÿêà ñïîê³éíà òèøà ³íêîëè ÿ äóìàþ ùî ñþäè ïðèõîäÿòü äóø³ ïîìåðëèõ ðèáàëîê ÿê³ ñèä³ëè íà öèõ áåðåãàõ çà ÷àñ³â ñòîëèï³íà ðåâîëþö³¿ ³ íåïó ³íêîëè ÿ äóìàþ ùî âîíè äèâëÿòüñÿ íà íàñ òåïåð³øí³õ âò³øàþòüñÿ â³ä íàøîãî óëîâó ñóìóþòü ³ç íàøèõ íåâäà÷ âîíè ïðèõîäÿòü ³ç íàä³þ çëîâèòè êàðàñ³â ëÿù³â à ç ðîêàìè âñå á³ëüøå ëîâèòüñÿ ò³ëüêè äð³áíîòà áëàæåííà ³ áåçòóðáîòíà ìîÿ äóøà áëàæåííå ³ áåçòóðáîòíå âñå ùî íå º ìîÿ äóøà ïåíñ³îíåð ³ç ïðèáåðåæíîãî ì³êðîðàéîíó çãàäóº 80-ò³ ìèíóëîãî ñòîë³òòÿ êîëè âîñòàííº áà÷èâ ñîìà â³í ðîçïîâ³äàº ïðî öå ÿê ïðî íàéá³ëüøå ñâÿòî ä³ëèòüñÿ ç³ ìíîþ ñâî¿ìè õðîáàêàìè ìàñòèðêîþ ÿ ëîâëþ ïîðó÷ ³ç íèì ìèíàº äåíü çàáóâàºòüñÿ âñå íåïðèºìíå ÿ äîáðå çíàþ ¿õí³ çàñìàãë³ îáëè÷÷ÿ

Êàëüì³þñ

3 2005

âå÷îðàìè âîíè ïîâåðòàòèìóòüñÿ ³ç çàá³ãàéë³âîê â ïàíåëüí³ îäíîê³ìíàòí³ êâàðòèðè äðóæèíàì âëàøòîâóâàòèìóòü ñâàðêè ãðèìàòèìóòü íà ä³òåé â³ðþ âñå íàéêðàùå ó íèõ ïîïåðåäó ìîÿ óÿâà òàêîæ çàõâîð³ëà ðèáîþ îñîáëèâî êîëè êèäàþ íà áëåøíþ ùóêà â ìî¿é ãîëîâ³ íåìà í³÷îãî íåïðèºìíîãî ñïîãàäè çàâìèðàþòü òðèâîãà ïîêèäàº ñåðöå áëàæåííà ³ áåçòóðáîòíà ìîÿ äóøà áëàæåííå ³ áåçòóðáîòíå âñå ùî íå ìîÿ äóøà 2004

Êè¿âñüêà, 18

Áîãäàíîâ³ Ìåëüíè÷óêó

1 íå ìîæó äèâèòèñÿ íà ñ³ðèé äåâ ÿòèïîâåðõîâèé áóäèíîê ó òåðíîïîë³ äå ìèíóëî äèòèíñòâî ³ þí³ñòü ñõ³äí³ â³êíà âèõîäÿòü íà çåëåíèé ñòàä³îí ³ øêîëó â ÿê³é ÿ íàâ÷àâñÿ ³íêîëè çãàäóþ äóðíåíüêèõ ó÷èòåëüîê ïåðåâàæíî êîëèøí³õ ñåëÿíîê ÿê³ âèâ÷èëèñÿ â ì³ñöåâîìó ïåäàãîã³÷íîìó ³íñòèòóò³ âîíè ëþáèëè âèïèòóâàòè ïðî æèòòÿ ìîº¿ ñàìîòíüî¿ ìàòåð³ ³ ìåíå çàâæäè äðàòóâàëà ¿õíÿ ãðóáà ñåëÿíñüêà âèìîâà ³íêîëè ÿ çãàäóþ óðîêè ô³çêóëüòóðè äî ÿêî¿ â ìåíå çàâæäè áóëà â³äðàçà ÷åðåç ñóìí³âí³ ïåðåìîãè íàä âëàñíèì ò³ëîì ³ íåáàæàííÿ îäÿãàòè ñïîðòèâíèé êîñòþì ³íêîëè ùîäåíí³ á³éêè ³ç ðîâåñíèêàìè ³ ñèíö³ ï³ä î÷èìà à ùå ä³â÷àò ÿê³ ìåí³ ïîäîáàëèñÿ

Êàëüì³þñ

3 2005

ïîì³òíî ïîñòàð³â öåé áóäèíîê çà äâàäöÿòü ðîê³â áàãàòî êîãî âæå íåìà òà é æèâèì ÷îìóñü ò³ñíî ó ïàì ÿò³ ïðèÿòåëü ìîãî áàòüêà ç ³íøîãî ï³ä ¿çäó ïèøå ïðîçó ³ âàæêî ï º ÿ í³êîëè éîãî íå ì³ã çðîçóì³òè ëèøå òåïåð êîëè ìåí³ òðèäöÿòü çíàþ ïèñàòè ³ íå ïèòè ìàáóòü íåìîæëèâî ³íêîëè öåé áóäèíîê ïîä³áíèé íà çàãóáëåíèé ñåðåä ïóñòåë³ êàðêàñ âåëåòåíñüêî¿ øõóíè îñîáëèâî êîëè çãàäóþ éîãî äàâíº íóðòóâàííÿ æèâ³ êë³òèíè ùî òåïåð â³äìåðëè 2 öå â³÷í³ ãîðîáö³ ³ ñîêîëè íàä áóäèíêîì êðèêè ïòàøèíèõ æåðòâ ùî ðîçêîëþþòü ïîâ³òðÿ öå â³÷í³ øïðèöè ó ë³ôòàõ äèêèé çàïàõ àöåòîíó é àâòîìîá³ëüíîãî ðîç÷èííèêà ÿêèì ïðîñìåðä³ëèñÿ ñò³íè ³ íåñïîê³éí³ ñíè ìåøêàíö³â ÷àñòî ìè âòèêàëè äîï³çíà íà äèòÿ÷èõ ãîéäàëêàõ àáè ïîâåðíóòèñÿ äîäîìó êîëè çàñíóòü áàòüêè ³ íå îãëÿäàòèìóòü íàø³ âåíè öå â³÷í³ àëêîãîë³êè â ï³äâàë³ íà äàõó íà ñõîäàõ ï³ä ¿çä³â ³ ïðîêóðåíèõ êóõíÿõ öå â³÷íå çëîä³éñòâî ï ÿòíàäöÿòèë³òí³ìè ìè öóïèëè â ëåãêîâèõ ìàøèíàõ êîëåñà ³ ïîíî÷³ çíîñèëè ¿õ ó ï³äâàë äå õîâàëè íà òðóáàõ ï³ä ñòåëåþ öå â³÷íå íàð³êàííÿ ÷åðåç íåäîñòàòêè ³ âèñíàæåí³ ïîãëÿäè ç õâîðîáëèâèì áëèñêîì öå â³÷í³ íàä³¿ ÿêèì í³êîëè íå çáóòèñÿ

Êàëüì³þñ

3 â÷îðà áà÷èâ éîãî ó âå÷³ðí³é âîëîã³é ³ìë³ â³í ìåí³ íàâ³òü íå ïîñì³õíóâñÿ áåòîííà òâàðèíà áåç äóø³ ùî ïðèäàâèëà ñâîºþ òóøåþ ìîº ìèíóëå âîíà ë³íèâî ïèëà îñ³íí³é äîù ³ ìîþ áàéäóæó òðèâîãó 2004

Ëèñò äî àðõ³âàð³óñà Áîãäàíîâ³ Õàâàð³âñüêîìó

çãàäóþ íàø³ áåñ³äè öå íå ìèíóëå ðîçôàñîâàíå ïî ïàïêàõ ³ ïîñêëàäàíå íà ïîëèöÿõ à ìàòåðèê ÿêèé îñèðîò³â ó ìàéáóòíüîìó ìàáóòü ñë³ä äîäàòè: îáîâ ÿçêîâî ïðèáèòèé ïèëþêîþ ÷îìó ìèíóëå çàâæäè àñîö³þºòüñÿ ç ïèëþêîþ? íå ìèíóëå à êîëèøíÿ ñó÷àñí³ñòü ùî íàâ³êè çàñòèãëà ó âëàñíîìó òåïåð³øíüîìó ç³ ñòàðå÷èì êàøëåì ïåðåä îñ³íí³ì â³êíîì ç óäàðàìè ãîäèííèêà íà ðàòóø³ ³ ñåðäåöü ï³ä äèâíèì îäÿãîì çãàäóþ íàø³ áåñ³äè ÷àñòî äóìàþ ïðî íèõ âîíè éäóòü äàâí³ìè âóëèöÿìè ì³æ áóäèíêàìè áàãàòî ç ÿêèõ óæå íå íåìà ïðîõîäÿòü ïîâç ì³ðàæ ê³íîòåàòðó â áåðåæàíàõ ó 39-ó íà íüîãî âïàëà çàïàëüíà àâ³àáîìáà íå ìîæó çáàãíóòè âîíè ñóìóþòü ÷è óñì³õàþòüñÿ â ¿õí³õ î÷àõ òðèâîãà ÷è ñïîê³é

3 2005

Êàëüì³þñ

3 2005

ëþäè ÿêèõ á³ëüøå íåìà ëþäè ÿê³ íà÷å çàñóøåí³ ëèñòî÷êè ì³æ ïàïåðàìè ó ïàïêàõ õ³áà çâàæóñÿ ñêàçàòè ùî öüîãî á³ëüøå íå ³ñíóº äàâí³ àâòîìîá³ë³ ³ ÷îðíî-á³ë³ ñâ³òëèíè êðàñóíü ³ äîñ³ ìèëóþòü îêî ³íø³ ëþäè òîðêàºìîñÿ äî íèõ ïàëüöÿìè îáï³êàºìîñÿ îá ¿õí³ äîë³ â÷èíêè ñïîä³âàííÿ âäèõàºìî ¿õí³é çàïàõ âäèâëÿþñÿ ó â³äêðèò³ îáëè÷÷ÿ òàê³ íåñõîæ³ íà òåïåð³øí³ íà êëàïòèêàõ ïàïåðó ÷èòàþ ïîæîâêë³ ïîøàðïàí³ ëþáîâí³ ëèñòè â³ä÷óâàþ ¿õí³é òðåïåò ïîç³õàþ íàä íóäíèìè çâ³òàìè ïðî ïîäàòêè õ³áà ÿ â ïðàâ³ ñêàçàòè ùî öüîãî á³ëüøå íå ³ñíóº à ìîæå òîé ÷àñ íå ìèíóâ ëèøå òðèâàº ó âëàñíîìó ÷àñ³ à ìîæå â³í ðóõàºòüñÿ íå çíàòè êóäè àáî âçàãàë³ íå ðóõàºòüñÿ ³ äëÿ âëàñíèõ ìåøêàíö³â ÿê îñòð³â êàë³ïñî äëÿ íåùàñíîãî îä³ññåÿ ëþäè âìèðàþòü íå ò³ëüêè ô³çè÷íî íåõàé ñâÿùåíèêè ¿õ íå çàáóâàþòü íåõàé ¿õí³ ñëîâà ñóïðîâîäæóþòü â³÷íå ñêèòàííÿ íåõàé ãîñïîäü óïîêî¿òü ¿õ äóø³ óñîïø³ ó ì³ñö³ ñâ³òëîìó ó ì³ñö³ êâ³òó÷îìó ó ì³ñö³ ñïîê³éíîìó çâ³äòè âòåêëà áîë³çíü ïå÷àëü ³ ç³òõàííÿ äå æèòòÿ áåçêîíå÷íå 2004

ÏÐÎÇÀ

Êàëüì³þñ

3 2005

Ëåñÿ ßÊÎÂÅÍÊÎ НОВЕЛКИ ПРО ЖОРСТОКЕ «Öóöåíÿ»

Íà âóëèö³ äîù. ß ñàìà. Âñ³ êóäèñü ï³øëè. ßê äîáðå ïðîñòî ïîñèä³òè ³ ïîäèâèòèñÿ ó â³êíî. Òàì òåìíî, ò³ëüêè ÷óòè øóì äîùó. ßê äàâíî õîò³ëîñÿ òèø³, õîò³ëîñÿ ïîñèä³òè ó òåìðÿâ³ ³ ïîäóìàòè ïðî ùîñü ñâîº, ìîæëèâî íàâ³òü ïðî òåáå. íà âóëèö³ âñå ùå í³êîãî íåìà, òà ³ êîìó çàõî÷åòüñÿ êóäèñü éòè â òàêó ïîãîäó... ß äèâëþñÿ íà íàø äâ³ð, äå ÿ ïðîâåëà óñå äèòèíñòâî, íà ãîéäàëêè, ÿê³ çëàìàëè ùå ìè, âñå òàêå çíàéîìå ³ â òîé æå ÷àñ òàêå äàëåêå. Äèòèíñòâî çàëèøèëîñÿ ïîçàäó, à ³íîä³ òàê õî÷åòüñÿ â³ä÷óòè òó áåçïîñåðåäí³ñòü, òó íà¿âí³ñòü, ïîáóòè ò³ºþ ìàëåíüêîþ ä³â÷èíêîþ ç øèðîêî â³äêðèòèìè î÷èìà, ç â³äêðèòîþ òà ÷èñòîþ äóøåþ, äóøåþ, â ÿêó ùå í³õòî íå ïðîíèê, í³õòî íå ç³ïñóâàâ ñâîºþ íåùèð³ñòþ. Àëå âñå öå âæå â ìèíóëîìó, äèòèíñòâî ìèíóëîñü. ß äèâëþñÿ íà ëàâêó, äå ðàí³øå ñèä³ëè íàø³ áàáóñ³ òà ïë³òêóâàëè ïðî êîæíó ëþäèíó, ÿêà ïðèâåðòàº ¿õ óâàãó. Öÿ ëàâî÷êà òàêà ìîêðà, òàêà ñòàðåíüêà. À ï³ä íåþ ëåæàâ ìàëåíüêèé ÷îðíåíüêèé êëóáî÷îê, í³áè êîøåíÿ, à, ìîæëèâî, ³ öóöåíÿ. Éîãî î÷åíÿòêà, ìàáóòü, âåëèê³ òà âðàçëèâ³, ìåí³ òàê çàõîò³ëîñÿ ïîäèâèòèñÿ ó íèõ, òîðêíóòèñÿ äî ì ÿêî¿ øåðñò³, ïîãëàäèòè òà ïðèòóëèòè äî ñåáå. Çðîáèòè òàê, ùîá â³í â³ä÷óâ òóðáîòó òà çàõèùåí³ñòü. À éîãî á î÷åíÿòà âñå á äèâèëèñÿ íà ìåíå, àëå ò³ëüêè öåé ìàëèé íå ì³ã ìåíå ïîáà÷èòè, à ìåí³ òàê öüîãî çàõîò³ëîñÿ. ß øâèäåíüêî íàêèíóëà ñâîþ êóðòêó ³ âèð³øèëà çàáðàòè éîãî äîäîìó. Çíàþ, ùî Ñåðã³é áóäå çíîâó ï³äòðóíþâàòè íàä³ ìíîþ, àëå ÿ ïðîñòî íå ìîæó ñòðèìàòèñÿ ÿ òàê ëþáëþ òâàðèí, àëå í³êîëè ÿ ùå íå áðàëà ¿õ äîäîìó. Îäíà ñïðàâà ïîãîäóâàòè òà ïîí³æèòè, à çîâñ³ì ³íøà âçÿòè äî ñåáå. Àëå çàðàç ìåí³ áóëî ïîòð³áíî ñàìå öå. Â³ä÷èíèëà äâåð³, òà ç³òêíóëàñÿ ³ç Ñåðã³ºì. Â³í òðèìàâ íà ðóêàõ òàê ïîòð³áíèé ìåí³ ÷îðíèé êëóáî÷îê ³ ïîñì³õàâñÿ. Òè æ çà íèì, â³ðíî? ñïèòàâ â³í ìåíå òàê í³æíî, ùî ñëüîçè âèñòóïèëè íà î÷³.

ß âçÿëà ìàëîãî äî ñåáå, â³í ëèçíóâ ìåí³ ðóêó, áóëî ðàä³ñíî ³ ëîñêîòíî. Öå áóëî ìàëåíüêå öóöåíÿ. ß äóìàâ, òîá³ áóäå ïðèºìíî, à òè ïëà÷åø? â³í äèâèâñÿ íà ìåíå âñå ç ò³ºþ í³æí³ñòþ ³ áóëî òàê äîáðå, òàê ïðèºìíî â³ä÷óâàòè éîãî ëþáîâ òà òóðáîòó. Öå âñå â³ä âàã³òíîñò³, ÿ ñòàþ äóæå âðàçëèâîþ. Òè íå õâèëþéñÿ, ÿ çàðàç çàñïîêîþñü, ÿ ïî÷àëà âèòèðàòè ñëüîçè, à â³í óçÿâ ìîþ ðóêó, ïîö³ëóâàâ òà ñõîâàâ ó ñâî¿õ äîëîíÿõ: Íå ïîòð³áíî, ÿ êîõàþ òåáå òàêîþ äîáðîþ, í³æíîþ òà âðàçëèâîþ...

«Êîõàþ?»

Ìè ñèäèìî çà ñòîëèêîì â êàâ ÿðí³, ï ºìî êàâó òà ìîâ÷èìî. Øêîäà, ãîâîðèòè íàì íåìà ïðî ùî ³ ÷îãî. Òàê ñóìíî, êîëè äâîº çàêîõàíèõ íå ìîæóòü âæå í³÷îãî îäèí îäíîìó ñêàçàòè, í³ÿê ðîçâåñåëèòè, ìàáóòü íà öüîìó åòàï³ ³ çàê³í÷óºòüñÿ êîõàííÿ òà ïðèõîäèòü ÿêàñü çâè÷êà. ß öüîãî íå õî÷ó... Óðèâêè íåïîòð³áíèõ ôðàç ³ çíîâó ìîâ÷àííÿ. ß äèâëþñÿ íà íüîãî ³ íå ìîæó çðîçóì³òè, çà ùî ÿ éîãî ïîêîõàëà. Â³í âèñîêèé, ãàðíèé, ðîçóìíèé òà äóæå í³æíèé, àëå... Ìîæëèâî ÿ ïðîñòî çâèêëà, ùî â³í çàâæäè ïîðó÷, ùî â³í ëþáèòü ìåíå, à ÿ éîãî. Ïîäðóãè íàñîëîäæóþòüñÿ ñâîáîäîþ, ðîáëÿòü, ùî õî÷óòü, à ÿ çàâæäè äóìàþ ïðî òåáå. ß ÿêùî á... ß ñàìà, ïðèõîäæó ó ñâîþ ïîðîæíþ êâàðòèðó, äå òåáå íåìà. Ìåí³ äîáðå? Íå çíàþ. Äçâîíèòü òåëåôîí. ßê äî¿õàëà? ïèòàº ìîÿ ïîäðóãà. Âñå äîáðå. À òè? Âè ùå äîâãî ñèä³ëè? ×óþ ñì³õ ³ â ìåíå ñàìî¿ ï³äí³ìàºòüñÿ íàñòð³é. ¯¿ âåñåë³ îïîâ³äêè çàâæäè ä³þòü íà ìåíå ñàìå òàê. Íàðåøò³ ïîêëàäó ñëóõàâêó, ï³äó ñïàòè. Âíî÷³ ñíèøñÿ òè. ß ñóìóþ? Í³, ìåí³ ïðîñòî íåçâè÷íî. Õîäæó â ³íñòèòóò, ãóëÿþ ç äðóçÿìè. Ìåí³ âåñåëî, ìåí³ äîáðå! Àëå æ ÿ áåç òåáå, öå ìîæëèâî? Òè ìåíå ÷óºø? Ïðîáà÷, ïðîñòî çàìèñëèëàñü... ß áà÷ó ðîçäðàòóâàííÿ íà éîãî îáëè÷÷³. Ïîñì³õàþñü ïîñì³øêà ó â³äïîâ³äü. ß çðîçóì³ëà ìåí³ ïðîñòî íàáðèäëî. ß õîò³ëà òîá³ ñêàçàòè...

Êàëüì³þñ

3 2005

Òè õî÷åø, ùîá ìè ðîç³éøëèñÿ? Òàê. ß õî÷ó çðîáèòè ïåðåðâó. Öå íå íà çàâæäè. ß ïðîñòî... Òè ïðîñòî âòîìèëàñÿ. ßêùî ÿ íå ïðèä³ëÿâ òîá³ áàãàòî óâàãè, òè ïðîáà÷, ïðîñòî çàðàç çèìà, ðîáîòè ïî âóõà, òè æ çíàºø... Çíàþ, àëå... ß êîõàþ òåáå. Ìè æ îäíå ö³ëå. Íàì íå ìîæíà íàð³çíî. Àëå òè çíàºø, ÿê ìåíå çíàéòè... Ìè ðîç³éøëèñÿ? ß â³ëüíà! Ìåí³ äîáðå ÷è ïîãàíî áåç íüîãî? Íå çíàþ, ïðîñòî í³ÿê. Îäèí äåíü øîâ çà ³íøèì, ìèíóâ òèæäåíü, ñêîðî âåñíà. Êîæåí äåíü ïðèõîäæó äîäîìó ³ íå â³ä÷óâàþ òâîº¿ ïðèñóòíîñò³, íå ÷óþ òâî¿õ äçâ³íê³â, òâî¿õ ïðèâ³ò³â ïî e-mail, òâîãî «Äîáðîãî ðàíêó» î øîñò³é ãîäèí³ ðàíêó. Óñå ÿêîñü ïð³ñíî. Çàðàç ðîçóì³þ, ùî ìî¿ âåñåë³, âïåâíåíí³ ó ñîá³ ïîäðóãè çà ñâîºþ ñâîáîäîþ õîâàþòü çâè÷àéíó ñàìîòí³ñòü. Ïðîìàéíóâ ùå îäèí òèæäåíü, ÿ ïðèõîäæó äîäîìó ³ ÷åêàþ òâîãî äçâ³íêà. Õî÷à çíàþ, ùî ïåðøîþ ïîâèííà ïîäçâîíèòè ÿ... Äèâíî, àëå ÿ âñå îäíî ÷åêàþ. Òåïåð ÿ çðîçóì³ëà, çà ùî ÿ òåáå êîõàþ çà òå, ùî òè ìîÿ ïîëîâèíêà. çà òå, ùî òè äáàºø òà ëþáèø ìåíå, à ãîëîâíå çà òå, ùî ß ÊÎÕÀÞ ÒÅÁÅ. Áåðó òåëåôîí òà íàáèðàþ òâ³é íîìåð. Ïðèâ³ò, öå ÿ! Ìîâ÷àííÿ. Ìîæëèâî ïîãàíèé çâ ÿçîê ³ â³í íå ÷óº ìåíå. Ïðèâ³ò! ß õî÷ó ïîãîâîðèòü ç òîáîþ. Ìè ñèäèìî óñå ó ò³é æå êàâ ÿðí³, ï ºìî êàâó. ß êîõàþ òåáå! ñêàçàëà ÿ. ß òåæ äóæå ñèëüíî êîõàþ òåáå. ß çíàâ, ùî òè ñêîðî ïîâåðíåøñÿ, òè æ ÷àñòî÷êà ìåíå. Â³í òàê ïîäèâèâñÿ â ìî¿ î÷³, ùî ìåí³ ñòàëî âñå çðîçóì³ëî: ÿê ÿ ìîãëà òàê éîãî îáðàçèòè, ïîêèíóòè íà ö³ òèæí³, ïîêèíóòè òîãî, êîõàþ á³ëüø çà âñå íà öüîìó ñâ³ò³. Ìè ñèäèìî òà ìîâ÷èìî, àëå çàðàç öå íå ëÿêàº. Íàì ïðîñòî íå ïîòð³áí³ ñëîâà, ìè ëþáèìî îäèí îäíîãî ³ çàðàç ñëîâà íàì íå ïîòð³áí³.

«Êðàïåëüêà»

ß ïåðåòâîðþþñü ó êðàïåëüêó äîùó, ÿêèé ñòóêàº ó òâîº â³êíî...ß áà÷ó, òè ñèäèø òà ùîñü ïèøåø çà ñâî¿ì ñòîëîì, õî÷à í³, íå ïèøåø ìàëþºø. Îé, òà öå æ ÿ! Ñì³øíî, ìåí³ çäàâàëîñÿ, ÿ ³íøà. ² î÷³ â ìåíå íå òàê³ ñóìí³, ³ ãóáè íå òàê³ áë³ä³. Äèâíî òè ñóìóºø, ÿ áà÷ó öå íà òâîºìó îáëè÷÷³, ÿ âèâ÷èëà êîæíó òâîþ ðèñó, êîæíèé òâ³é ïîãëÿä. Ïîñì³õíèñü! Ëþáèé, íó ïîñì³õíèñü! ß êîõàþ òåáå, êîõàþ á³ëüø çà âñå íà öüîìó ñâ³ò³! Äèâíî, í³áè â³í íå ÷óº ìåíå. Â³í äèâèòüñÿ ïðÿìî íà ìåíå, í³áè ïðÿìî ìåí³ ó î÷³, àëå æ ÿ êðàïåëüêà... ßê æå ñèëüíî ÿ êîõàâ òåáå... Â³í â³ä÷èíèâ â³êíî. Êðàïåëüêà âïàëà éîìó íà îáëè÷÷ÿ. Öå íå ïðîñòî êðàïåëüêà, öå ÿ ö³ëóþ òåáå. Â³í ïîñì³õíóâñÿ, ëåäü ïîì³òíî, àëå æ ïîñì³õíóâñÿ. ß ñêî÷óþñÿ âñå íèæ÷å, îñü ÿ âæå íà éîãî ùîö³. Áà÷ó, íàáëèæàºòüñÿ ðóêó. ß ïàäàþ... Íàâ³ùî òè ñêèíóâ ìåíå? ß çàáóëà ìåíå ïðîñòî íåìà öå êðàïåëüêà äîùó...

«Ñóìíî»

Çàðàç ìåí³ ÷îìóñü ñóìíî. ×îìó? ß íàâ³òü íå çíàþ...Ìîæëèâî ñüîãîäí³ ïðîñòî ñàìîòíüî, à ìîæëèâî, òóæëèâî. Óñå ÿêîñü òüìÿíî. ²íîä³, êîëè ÿ éäó ïî âóëèö³, ÿ äóìàþ, ùî ìåíå ïðîñòî íåìà. Ëþäè ïðîõîäÿòü ïîâç, äèâëÿ÷èñü êð³çü ìåíå. À ÿê áè õîò³ëîñÿ, ùîá õî÷ õòî-íåáóäü çàçèðíóâ ó ìî¿ î÷³, ùîá â³ä÷óâ ïîðîæíå÷ó, ÿêà ³íîä³ ïðîíèêàº ìåí³ ó äóøó. Ìåí³ íå ïîòð³áíî í³ÿêèõ ñë³â ò³ëüêè äîáðîãî ðîçóì³þ÷îãî ïîãëÿäó ³ ÿ çðîçóì³þ ÿ íå ñàìà. ß êîìóñü ïîòð³áíà, ÿ º! ²íîä³ ÿ áåðó çá³ðêó ïîåç³é Àõìàòîâî¿ ³ ÷èòàþ çíîâó ³ çíîâó. Äåÿê³ â³ðø³ ÿ çíàþ íàïàì ÿòü, àëå ÿê ÷óäîâî âçÿòè ³ çíîâó ïåðå÷èòàòè, îïèíèòèñÿ ó ¿¿ ñâ³ò³, ïîáà÷èòè êðàïëèíêó äóø³, ïåðåæèòè ö³ ïî÷óòòÿ çíîâó. Ïðèãàäàþ, ÿê ìåí³ áóëî 13 ðîê³â, ÿ âïåðøå ïðî÷èòàëà öþ çá³ðêó, âîíà òàê çâîðóøèëà ìåíå ³ ÿ ìð³ÿëà, ùî êîëè-íåáóäü ³ ó ìåíå ùîñü òàêå âèéäå. ß òàê õîò³ëà ïèñàòè â³ðø³ àáî ìàëþâàòè ÿê³ñü åòþäè. Àëå òàê í³÷îãî ³ íå âèéøëî. Òàê, çàðàç ìåí³ òðîõè ñóìíî. Àëå çíàþ, ùî çàâòðà ÿ ïðîêèíóñü ðàíî âðàíö³, ïîáà÷ó ñîíå÷êî çà â³êíîì òà ïîñì³õíóñü. Çáåðóñü òà ïî¿äó â ³íñòèòóò òàì ìåíå ÷åêàþòü ìî¿ äðóç³. Ìè äðóæèìî íåäîâãî, àëå ç íèìè ìåí³ äóæå ñóìíî. Çàê³í÷óºòüñÿ çèìà. À âåñíîþ ÿ ðîçêâ³òàþ. ß áóäó ïîñì³õàòèñÿ ñîíå÷êó, â³òòþ, ïðîñòî íåáó. Çàâòðà í³êîìó ³ â ãîëîâó íå ïðèéäå, ùî ñüîãîäí³ ìåí³ áóëî ñóìíî. çàâòðà áóäå îáîâ ÿçêîâî êðàùå, ÿ

Êàëüì³þñ

3 2005

ñòàíó òð³øå÷êè ùàñëèâ³øà, çàâòðà ÿ îáîâ ÿçêîâî ïîñì³õíóñü òîìó, õòî ïðèçíà÷åíèé ìåí³ äîëåþ, íåõàé íàâ³òü òåáå íå çóñòð³íó, àëå çíàþ òè äåñü º, òè äåñü ïîðÿä, ìîÿ ïîñì³øêà Òîá³! 19. 02. 2002

«Âîíà»

Âîíà çàâæäè áóëà òà çàâæäè áóäå òàê³ ä³â÷àòà íå çàáóâàþòüñÿ, äî íèõ òÿãíå. Âîíà áóëà äèâîâèæíà, ÿ çàâæäè õîò³ëà áóòè íà íåþ ñõîæîþ âîíà ïîñì³õàëàñÿ, êîëè ¿é áóëî âàæêî, âîíà ñóìóâàëà, êîëè ïîâèííà áóëà á áóòè ùàñëèâîþ, âîíà áóëà ïðîñòî äèâîâèæíà. ß í³êîëè íå çàìèñëþâàëàñÿ, â³ä ÷îãî âîíà ñòàëà òàêîþ, ùî òàêå ç íåþ òðàïèëîñÿ, õòî ¿¿ îáðàçèâ, õòî íàâàæèâñÿ òàêå çðîáèòè. Êîëè ìè ñèëüíî ïîäðóæèëèñÿ, ÿ çðîçóì³ëà, ÿêà âîíà íàñïðàâä³ öå áóëà ìàëåíüêà äèòèíà. Êîëè âîíà íå çãàäóâàëà ïðî..., âîíà áóëà òàêà áåçòóðáîòíà, òàêà íà¿âíà òà ùàñëèâà. ß í³êîëè íå ìîãëà çðîçóì³òè, ÷îìó óíî÷³ âîíà ñòî¿òü á³ëÿ â³êíà òà äèâèòüñÿ ó íåáî, íà ç³ðêè, ÷îìó âîíà íå äèâèòüñÿ ìåëîäðàì, ÷îìó âîíà òàêà... ß ÷åêàëà, ùî âîíà ìåí³ âñå ðîçïîâ³ñòü ³ ÿ çðîçóì³þ. Êîëè ÿ, æàðòóþ÷è, êàçàëà, ùî âñ³ õëîïö³ îäíàêîâ³, âîíà â³äïîâ³äàëà: «Öå íå òàê. Òè ïîìèëÿºøñÿ...» Îäíîãî ðàçó ÿ íàâàæèëàñÿ ï³ä³éòè äî íå¿ òà îá³éíÿòè, à âîíà ïðîñòî ðîçïëàêàëàñÿ, âîíà í³êîëè íå ïëàêàëà, ³ ò³ëüêè òîä³ ÿ çðîçóì³ëà, ÿê ¿é âàæêî ³ ÿê ¿é ïîòð³áêà ìîÿ ï³äòðèìêà. ï³ñëÿ öüîãî ÿ âñå ä³çíàëàñÿ, ìåí³ ñòàëî òàê ¿¿ æàëü, òàê õîò³ëîñÿ ÷èìîñü ¿é äîïîìîãòè. Âîíà ìåí³ áóëà ÿê ñåñòðà, ³ ÿ çðîçóì³ëà, ùî â³äêðèëàñÿ âîíà ò³ëüêè ìåí³. ßêîñü äî íàñ ïðèéøîâ ìîëîäèê, êîòðèé çàïèòàâ Íàñòóíüêó. ß éîãî âïóñòèëà. Êîëè ïîáà÷èëà, ÿê âîíà íà íüîãî äèâèòüñÿ, çðîçóì³ëà öå â³í! Öå òîé, õòî ¿¿ ïîãóáèâ, ÷åðåç êîãî âîíà ñòàëà òàêîþ. Í³, âîíà áóëà íîðìàëüíîþ ç óñ³ìà, àëå êîëè ìè áóëè âäîìà ñàì³, âîíà ñòàâàëà ñàìà ñîáîþ, ò³ºþ ìàëåíüêîþ ³ áåççàõèñíîþ ä³â÷èíêîþ ç ðîçáèòèì ñåðöåì, òèì çëÿêàíèì çâ³ðÿòêîì, ó ÿêîãî íåìà ïîðÿòóíêó. ß ¿ì íå çàâàäæàëà. Çàêðèâøè äâåð³ çà íèì, êîëè çàëèøèâ ïîìåøêàííÿ, âîíà ïîâåðíóëàñÿ ³ ïîñì³õíóëàñü. ß çíàëà, ùî ¿é ïîãàíî, òà í³÷îãî çðîáèòè íå ìîãëà, à ëèøåíü ñêàçàëà: «Âñå áóäå äîáðå. Òè æ â³ðèø ó öå?» Íàñòóíüêà í³÷îãî íå ñêàçàëà, ñ³ëà íà äèâàí ³ âêëþ÷èëà òåëåâ³çîð. Àëå ÿ íå ìîãëà äèâèòèñÿ íà òå, ÿê âîíà ïîâ³ëüíî çãàñàº, öå âáèâàëî é ìåíå. Âîíà ìîâ÷àëà, à ÿ íå çíàëà, ùî ñêàçàòè, ùî çðîáèòè. «ß êîõàþ éîãî ÿê ³ çàâæäè òàê ñèëüíî...», ò³ëüêè é ïðîìîâèëà. Ìåí³ ñòàëî áîëÿ÷å çà íå¿ (ÿê öå é íå òðàôàðåòíî çâó÷èòü!). ß êîõàþ éîãî âæå áàãàòî ðîê³â. Â³í í³êîëè íå áóâ ìåí³ äðóãîì, àëå ÿ çàâæäè ÷åêàëà éîãî. À â³í...

â³í ñêàçàâ, ùî éîìó øêîäà, ùî â³í íå õîò³â ³ ùî ÿ ïðîñòî äóðíå ìàëå ä³â÷èñüêî, êîòðå ïîìèëÿºòüñÿ. Â³í çàéøîâ ïîäèâèòèñÿ, ÿê ÿ æèâó... ß òàê á³ëüøå íå ìîæó! Äÿêóþ, ùî õî÷ òè ïîðó÷», îñòàíí³ ñëîâà âîíà ïðîìîâèëà ïîøåïêè. Ìè âèïèëè ãåðáàòè ³ ùå äîâãî ðîçìîâëÿëè. Íàñòóíüêà ðîçïîâ³ëà ïðî íüîãî, ³ ÿ çðîçóì³ëà, ùî òàê ÿê âîíà, êîõàòè âàæêî. ß äèâóâàëàñÿ ¿¿ òàêîìó ÷èñòîìó é íà¿âíîìó êîõàííþ. Òà, øêîäà, íå âçàºìíîìó... Â³í í³êîëè íå ïîëþáèòü ¿¿, âîíà öå ðîçóì³ëà. Íàñòóïíîãî ðàíêó ÿ çíàéøëà çàïèñêó íà ñòîë³: «Òà é ÷è çðîçóì³ºø òè òå, ÷îãî íå ðîçóì³þ ÿ ñàìà». Ìè âèíàéìàëè ïîìåøêàííÿ íà âîñüìîìó ïîâåðñ³, à âîíà æ òàê ëþáèëà ïîâ³òðÿ.

«Æîðñòîêî»

Â³í ëåæàâ íà ë³æêó òà äóìàâ ïðî íå¿, ïðî òó ÷èº æèòòÿ òà ÷èñòîòó ç³ïñóâàâ íàçàâæäè, ïðî òó ä³â÷èíêó, ÿêó çíàâ ç äèòèíñòâà, ïðî òó, ÿêà êîõàëà éîãî çàâæäè. Âîíà áóëà òàêîþ ÷èñòîþ, ÿêîþ íå áóëà æîäíà éîãî ä³â÷èíà, òàêîþ í³æíîþ òà ëàã³äíîþ... Âîíà â³ääàëà éîìó âñå. Âîíà íå ÷åêàëà ñë³â êîõàííÿ, íå âèìàãàëà îá³öÿíîê ³ í³÷îãî íå ïðîõàëà íàòîì³ñòü. Öå áóëî òàê íåçâè÷íî, ¿é í³÷îãî íå áóëî ïîòð³áíî, ò³ëüêè éîãî í³æí³ñòü òà äîáðîòà. ¯¿ äèòÿ÷à ëþáîâ òà ÷èñòîòà áóëè òàê çâîðóøëèâ³. Çäàâàëîñÿ, í³áè âîíà çàáðàëàñÿ â éîãî â äóøó, òóäè, äå äàâíî âæå í³÷îãî íå áóëî, ò³ëüêè îäíà ïîðîæíå÷à. Ç íåþ â³í çì³ã çàáóòè ïðî â³éíó, ïðî âòðàòó äðóç³â òà âîðîã³â... ßê äîáðå âñå-òàêè áóòè ç íåþ, â³ä÷óâàòè ñåáå çíîâó ìîëîäèì òà ùàñëèâèì, ïðèéìàòè ¿¿ êîõàííÿ, äàðóâàòè ¿é õâèëèíè ðàäîù³â, àëå â òîé ñàìèé ÷àñ çíàòè, ùî ïñóºø ¿¿ æèòòÿ, ùî çàáèðàºø ó íå¿ òå ºäèíå, ùî ìàíèòü äî íå¿. Éîìó ñòàëî ñòðàøíî... ì. Äí³ïðîïåòðîâñüê

Êàëüì³þñ

3 2005

Ëåñÿ ÄÅÌÑÜÊÀ ОСТРІВ БЛАЖЕННИХ (êàçî÷êà äëÿ Ëþáóí³) Âîíè Íàçèâàëè öåé îñòð³â Áëàæåííèì. Çðåøòîþ, òàê âîíî é áóëî. Ïðîñòîðà îêåàíñüêà ãëàä³íü íàä³éíî çàõèùàëà éîãî ìåøêàíö³â â³ä íåáàæàíèõ ÷óæèíö³â. Ñîíöå ñâ³òèëî êðóãëèé ð³ê. Ë³ñè áóëè ïåðåïîâíåí³ çâ³ðèíîþ, à ð³êè ðèáîþ. Ãîðè ëîìèëèñÿ â³ä ð³çíîìàí³òíèõ ðóä, çîëîòà ³ ä³àìàíò³â. Æîäíà îòðóéíà çì³ÿ íå òîðêàëà ñâî¿ì øîðñòêèì æèâîòîì ö³º¿ áëàæåííî¿ çåìë³, ùî ðîäèëà òðè÷³ íà ð³ê. À ñîêîâèò³ ïëîäè äåðåâ ÷àñòî ñòàâàëè ïîæèâîþ äëÿ ÷èñåëüíîãî ð³çíîáàðâíîãî ïòàñòâà, áî ëþäè áóëè íå â çìîç³ ç³áðàòè ¿õ óñ³õ. Òà ùî íàéãîëîâí³øå ìåøêàíö³ öüîãî îñòðîâà æèëè òàê äîâãî ³ òàê äîâãî áóëè ìîëîäèìè, ÿê ¿ì öüîãî õîò³ëîñÿ. Ùå áàãàòî òèñÿ÷ ðîê³â òîìó ¿õí³ â÷åí³ âèíàéøëè ÷óäîä³éíèé åë³êñèð ìîëîäîñò³. Ñàìå òîìó â÷åí³ áóëè íàéøàíîâí³øèìè ìåøêàíöÿìè îñòðîâà, à åë³êñèð ºäèíèì çàñîáîì äëÿ çä³éñíåííÿ ïðàâîñóääÿ. Ëþäè áîÿëèñÿ çä³éñíþâàòè çëî÷èíè. Áîÿëèñÿ ïîðóøóâàòè çàêîíè ñïðàâåäëèâîñò³ òà áëàãî÷åñòÿ âñòàíîâëåí³ ðàç ³ íàçàâæäè ¿õí³ìè ïðåäêàìè, áî â÷åí³ ìîãëè â³äìîâèòè ¿ì ó â³÷í³é ìîëîäîñò³. ²íêîëè òàêå òðàïëÿëîñÿ, òîä³ ïîêàðàíèé ïðèêëàäàâ ìàêñèìóì çóñèëü, ùîá âèêóïèòè ñâîþ ïðîâèíó ³ îäåðæàòè ïðîùåííÿ â ëþäåé, à ðàçîì ç íèì ³ êîâòîê áëàæåííîãî åë³êñèðó. À â ïðîùåíí³ òóò í³êîëè íå â³äìîâëÿëè. Òàê, âîíè íàçèâàëè öåé îñòð³â Áëàæåííèì. Òà îäíîãî äíÿ âñå çì³íèëîñÿ. Äî âëàäè ïðèéøîâ æîðñòîêèé òà áåçæàëüíèé òèðàí. Â³í çíåâàæèâ äàâí³ çàêîíè ³ éîìó íå áóëî ïîòð³áíå ïðîùåííÿ. Â³í íàâ³òü íå çáèðàâñÿ éîãî ïðîñèòè, áî ñèëîþ áðàâ âñå òå, ÷îãî éîìó áàæàëîñÿ. Çíàþ÷è, ùî îñòðîâ ÿíè áîÿòüñÿ ñìåðò³, ÿêà, âñå æ òàêè, ìàëà íàä íèìè âëàäó, â³í ñàì íå áîÿâñÿ, ùî õòîñü íàâàæèòüñÿ ïîçáàâèòè éîãî æèòòÿ. Âáèâñòâî áóëî ºäèíèì çëî÷èíîì, ÿêèé íå ïðîùàâñÿ, íå çâàæàþ÷è íà æîäí³ áëàãàííÿ òà çàñëóãè. Òèðàí ïåðåòâîðþâàâ ëþäåé íà ðàá³â, æ³íîê â íàëîæíèöü, ñòðà÷óâàâ ä³òåé. Âñ³ìà ìîæëèâèìè ñïîñîáàìè â³í äîáèâàâñÿ

ñòðàõó ³ îñòðîâ ÿíè, âðåøò³ ðåøò, ïî÷àëè áîÿòèñÿ éîãî òàê, ÿê í³êîëè í³÷îãî äîñ³ íå áîÿëèñÿ, ã³ðøå ñìåðò³. Öåé îñòð³â ñòàâ ïðîêëÿòèì. Í³õòî íå ì³ã çâ³äñè óòåêòè, áî éîãî ìåøêàíö³ íå çíàëè â³òðèëà. Çðåøòîþ, í³êîëè ðàí³øå íå ïîòðåáóâàëè éîãî. Ïðàâäà çíàõîäèëèñÿ â³äâàæí³, õòî ïðîáóâàâ óòåêòè ç îñòðîâà íà âóòëèõ ÷îâíèêàõ, îäíàê íåâäîâç³ çíàõîäèëè óëàìêè ÷îâí³â, à ïîäåêóäè é ìåðòâ³ ò³ëà îá ¿äæåí³ ðèáîþ. Âèãëÿä öèõ íåùàñíèõ ïîçáàâëÿâ ìåøêàíö³â ïðîêëÿòîãî îñòðîâà îñòàííüî¿ íàä³¿. Óâåñü åë³êñèð áóëî ñêîíô³ñêîâàíî, à ëàáîðàòîð³¿ îïå÷àòàí³, ùîá â÷åí³ áåç â³äîìà âëàäè íå ìîãëè âèðîáëÿòè åë³êñèð ÷è íàâ÷àòè öüîìó ³íøèõ. Ïðîòå ñàì³ â÷åí³ äîáðå ðîçóì³ëè, ùî îäíîãî äíÿ åë³êñèð çàê³í÷èòüñÿ, ³ ¿õ áóäå çìóøåíî ïðèãîòóâàòè íàñòóïíó ïîðö³þ, àëå ëèøå äëÿ òèðàíà. Çà íåïîñëóõ âîíè áóäèòü ñòðà÷åí³. Ïîìðóòü æàõëèâîþ é ïîâ³ëüíîþ ñìåðòþ, ïåðåä÷óòòÿ ÿêî¿ çìóñèòü êîãîñü çëÿêàòèñÿ... ² òîä³ âæå òî÷íî ê³íåöü. Â÷åí³ ïåðåñòàëè ïåðåäàâàòè çíàííÿ ìîëîäøèì, áîÿ÷èñü â³ääàòè âåëèêó òàºìíèöþ â ðóêè ¿õíüîìó â³êîâ³, êîëè æèòòÿ ùå ö³íóºòüñÿ ïîíàä óñå. Ïàëèëè ñòàð³ ðóêîïèñè, ïîòàéêè íèùèëè âëàñí³ ëàáîðàòîð³¿, ùîá çàëèøèëîñÿ ÿêîìîãà ìåíøå øàíñ³â îäåðæàòè ÷àð³âíèé åë³êñèð. Àëå öå ¿ì íå äîïîìîãëî. Îäíîãî äíÿ ñîëäàòè óâ³ðâàëèñÿ â ¿õí³ äîìè, âèëàìàëè ¿ì ðóêè, ïðèòÿãíóëè íà ìîòóçö³ äî ïàëàöó é êèíóëè ó ãëèáîêå ï³äçåìåëëÿ. Â áëàæåíí³ ÷àñè òóò òðèìàëè áëàãîðîäíå âèíî, ³ ñïóñêàëèñÿ ñþäè ëèøå â õâèëèíè ðàäîñò³, áî ãîðÿ é ñìóòêó öåé îñòð³â íå çíàâ. Íàâ³òü êîëè ïîìèðàëè, àäæå ðîáèëè öå äîáðîâ³ëüíî, âëàøòîâóâàëè ãó÷íå ñâÿòî ç ìóçèêàìè é ó÷òàìè, ïðîùàþ÷èñü ç äîðîãèìè ëþäüìè, ÿê³ âèð³øèëè íàðåøò³ ñïî÷èòè â³ä çåìíèõ óò³õ. Â÷åíèõ ç êàìåðè çàáèðàëè ïî ÷åðç³. Ùîíî÷³ êîãîñü îäíîãî, à íà ðàíîê ñêðèâàâëåíîãî â³ä òîðòóð, êèäàëè íàçàä, íà ïîñòðàõ ³íøèì. Äîâãî êàòîâàí³ íå âèòðèìóâàëè. Âìèðàëè äî âå÷îðà, à òîä³ ïðèõîäèëà ÷åðãà íàñòóïíîãî. Ñïåðøó ¿õ áóëî äâàäöÿòü. Ïîò³ì ï ÿòíàäöÿòü. Äåñÿòåðî. Êîëè çàëèøèëîñÿ ëèøå ï ÿòåðî, íàéìîëîäøèé íå âèòðèìàâ: Â³äâåä³òü ìåíå äî âîëîäàðÿ. ß âèãîòîâëþ äëÿ íüîãî ÷óäîä³éíèé åë³êñèð. Öå áóëî íåíà÷å ãð³ì ñåðåä ÿñíîãî íåáà. Ïîçàäó ïî÷óëèñÿ òèõ³ ïðîêëüîíè, àëå þíàê íà íèõ íå çâàæàâ, àäæå áóâ íàéìîëîäøèì. Éîãî ìèòòþ â³äâåëè ó âåðõí³ ïîêî¿, äå â³í ùå ðàç ïîâòîðèâ ñâîþ îá³öÿíêó.

Êàëüì³þñ

3 2005

Âîëîäàð äîâãî äèâèâñÿ íà þíàêà, íà÷å íå â³ðÿ÷è, ùî öåé øìàðêà÷ ìîæå çíàòè âåëèêó òàºìíèöþ. Ñïèòàâñÿ: Òè âæå êîëîñü ðîáèâ éîãî? Òàê, ñïîê³éíî â³äïîâ³â þíàê. Ìîæåø ñïèòàòèñÿ ìîãî â÷èòåëÿ. Â³í ùå ó ï³äçåìåëë³. Ãàðàçä, ÿ òîá³ â³ðþ, êèâíóâ ãîëîâîþ íà çíàê çãîäè âîëîäàð. À ñàì òè õî÷ ðàç ïðîáóâàâ éîãî? çíîâó çàïèòàâñÿ â õëîïöÿ. Í³, ùå í³. Âîëîäàð çàäîâîëåíî ïîñì³õíóâñÿ: Ùî æ, í³÷îãî äèâíîãî. Àäæå òè ùå çàíàäòî þíèé, ùîá ïðîáóâàòè åë³êñèð. Îäíàê, äëÿ òîãî, ùîá ÿ á áóâ ïåâí³øèì, òî ñïî÷àòêó âèïðîáóþ éîãî íà òîá³. À âæå ïîò³ì, ÿêùî âñå áóäå ãàðàçä, ñïðîáóþ éîãî ñàì. Äîáðå, ïîãîäèâñÿ þíàê. Ò³ëüêè ó ìåíå º îäíå ïðîõàííÿ. Âîëîäàð çäèâîâàíî çâ³â áðîâè: ×îãî òîá³? Þíàê íàáðàâñÿ â³äâàãè é âèäàâ îäíèì äóõîì: ß íå ò³ëüêè âèãîòîâëþ ÷óäîä³éíèé åë³êñèð, àëå é íàâ÷ó òâî¿õ ìóæ³â ÿê öå ðîáèòüñÿ. Íå âåëèêà íàóêà. Ò³ëüêè â³äïóñòè òèõ, õòî ùå çàëèøèâñÿ ó ï³äçåìåëë³. Õàé ñîá³ éäóòü. Ùî òîá³ òåïåð äî íèõ? ßêóñü õâèëþ âîëîäàð ì³ðêóâàâ, à ïîò³ì ïîãîäèâñÿ: Ãàðàçä, áåðèñÿ çà ä³ëî. Ç òèõ ñòàðèõ îñë³â ³ ñïðàâä³ í³ÿêî¿ êîðèñò³. ß â³äïóùó ¿õ, àëå íå ðàí³øå, ÿê ïåðåêîíàþñÿ, ùî òè ìåíå íå îáäóðèâ. Â³í äàâ çíàê, ³ ïîëîíåíîãî âèâåëè ãåòü. Îäíàê ïåðåä ñàìèìè äâåðèìà â³í çàòðèìàâ ñâî¿õ îõîðîíö³â ³ çâåðíóâñÿ äî þíàêà: Äëÿ ïåâíîñò³ ä³¿ åë³êñèðó òåáå òðîõè ïîøìàòóþòü ìî¿ ñîáàêè. Éîãî ñïðàâä³ êèíóëè äî ïñ³â, ÿêèõ ñïåö³àëüíî äëÿ òàêèõ íàãîä ð³äêî êîðìèëè. Ñîáàêè íàêèíóëèñÿ íà õëîïöÿ ³ ïî÷àëè ç ëþòòþ øìàòóâàòè. Òàê éîìó é òðåáà, ïðîøåïîò³â îäèí ç âàðòîâèõ. Êðàùå á âîíè éîãî çæåðëè íà ñìåðòü. Òåïåð ìè íàâ³êè ïðîïàëè. Þíàê îïàì ÿòàâñÿ ëèøå ÷åðåç ê³ëüêà äí³â â ëàáîðàòîð³¿ ñâîãî â÷èòåëÿ. Óâåñü ó áèíòàõ òà ç ïåêåëüíèì áîëåì ó âñüîìó ò³ë³. Ïîðó÷ ñèä³â ïðèäâîðíèé ë³êàð. Â³í íå ë³êóâàâ éîãî. Îäèíîêèì çàâäàííÿì ë³êàðÿ áóëî ï³äòðèìóâàòè ó õëîïöåâ³ æèòòÿ, àáè òîé íå ïîìåð ïåðåä÷àñíî. ² â³í íå ïîìåð. Â³í íå õîò³â ïîìèðàòè.

Íàñòóïíîãî æ äíÿ, ïåðåìàãàþ÷è íåëþäñüêèé á³ëü, þíàê ï³äíÿâñÿ ç ë³æêà ³ ñòàâ äî ðîáîòè. Åêñïåðèìåíò òðèâàâ òðè äí³. Çà öåé ÷àñ þíàê ïîìîëîäøàâ, õî÷à ÷åðåç ñâîþ ïðèðîäíþ þí³ñòü öå íå áóëî îñîáëèâî ïîì³òíèì. Îäíàê á³ëü ó ò³ë³ çíèê ³ âñ³ ðàíè òåæ çíèêëè áåç íàéìåíøîãî ñë³äó. Øê³ðà íà÷å íàëèëàñÿ ñîíöåì, áóëà ñâ³òëîþ é ïðóæíîþ. Â³í â³ä÷óâàâ ñåáå ñèëüíèì ³ ñïîâíåíèì æèòòÿ. ×óäîâî! Ñïëåñíóâ â äîëîí³ âîëîäàð. Öå ÷óäîâî! Þíàê òàêîæ áóâ çàäîâîëåíèé, ³ â³äâàæèâñÿ íàãàäàòè ïðî ñâîº ïðîõàííÿ: Âîëîäàðþ, ÿ âèêîíàâ ñâîþ îá³öÿíêó, à òåïåð ïðîøó òåáå, âèêîíàé ñâîþ. Âîëîäàð íåçàäîâîëåíî ñêðèâèâñÿ: Òàê, ÿ â³äïóñêàþ ¿õ âñ³õ, ÿê ³ îá³öÿâ. Âàñ êèíóòü ç íàéâèùî¿ ñêåë³ â ìîðå, ³ âàøà ñìåðòü áóäå ëåãêîþ é ìèòòºâîþ. Þíàê âæàõíóâñÿ: Àëå æ òè îá³öÿâ æèòòÿ! Íà ö³ ñëîâà âîëîäàð ëèøå êðèâî âñì³õíóâñÿ: Í³, ÿ îá³öÿâ ëèøå âèïóñòèòè, àëå êóäè ñàìå, ìè íå äîìîâëÿëèñÿ. Þíàê ïðèðå÷åíî îïóñòèâ ãîëîâó, ³ ò³ëüêè ç-ï³ä áð³â ñïîñòåð³ãàâ, ÿê ùàñëèâèé âîëîäàð ïðîäîâæóº ñâîþ ìîëîä³ñòü éîãî ÷óäîâèì åë³êñèðîì. Òåïåð â³í ñòàâ ºäèíèì íà îñòðîâ³ â³ä êîãî çàëåæàòèìóòü æèòòÿ ³ ñìåðòü óñ³õ ðåøòà. *** ¯õ âåëè âóçüêîþ ñåðïàíòèíèñòîþ ñòåæêîþ ïîì³æ ã³ð. Âñå âèùå é âèùå. Àëå òóò áóëî ëåãøå. Êîëè éøëè ÷åðåç ì³ñòî, ëþäè ïëþâàëè éîìó âñë³ä, à ä³òè êèäàëè êàì³ííÿ. Ïðîêëèíàëè. Äàðåìíî âàðòà íàìàãàëàñÿ ¿õ ðîç³ãíàòè. Íàòîâï ïðèñòðàñíî, íåíà÷å âîñòàííº â æèòò³ âèëèâàâ ñâîþ íåíàâèñòü íà çðàäíèêà, ³ îïëàêóâàâ íàçàâæäè âòðà÷åíèõ âåëèêèõ â÷åíèõ. Â÷åí³ ìîâ÷àëè. ¯ì í³÷îãî áóëî ñêàçàòè. Ðàç ïðîêëÿâøè â³äñòóïíèêà, ¿õí³ ñëîâà ñêàì ÿí³ëè, ³ òåïåð ñòàâàëè êàì³ííÿì ó ãîðë³. ?Ò³ëüêè ñòàðèé â÷èòåëü ïëàêàâ. Öå â³í, îäèí â³í âèíåí ó òîìó ùî ñòàëîñÿ, áî íå çóì³â çàâ÷àñíî ðîçãëåä³òè çðàäíèêà ó ìàë³é äèòèí³, ÿêó áàãàòî ðîê³â òîìó ïðèâåëè äî íüîãî â íàóêó ùàñëèâ³ áàòüêè. Êðàùå á âîíè âçàãàë³ éîãî íå íàðîäæóâàëè! Þíàêîâ³ çàëèøàëîñÿ ùå ê³ëüêà ìèòåé. Òóæëèâèì ïîãëÿäîì îáâ³â ñâ³é îñòð³â ³ ïðèãîòóâàâñÿ äî îñòàííüîãî êðîêó. Õî÷à äàâíî âæå áóâ ãîòîâèé. ßê ò³ëüêè ñîíöå òîðêíåòüñÿ ë³í³¿ ãîðèçîíòó,

Êàëüì³þñ

3 2005

â³í ïîâèíåí ïîìåðòè. Àäæå ñàìå òàêîþ áóëà ä³ÿ ÉÎÃÎ åë³êñèðó. Òðè äí³ â³äíîâëåííÿ ³ òðè äí³ þíîñò³, à ïîò³ì, êîëè çãàñíå ñîíöå, íà øîñòèé äåíü, ðàïòîâà é ìèòòºâà ñìåðòü. Ìàéæå ö³ëèé òèæäåíü â³í íàâ÷àé íàéçä³áí³øèõ ç âîëîäàðñüêîãî äâîðó ö³º¿ ôîðìóëè. ², ñëàâà Áîãó, âîíè âèÿâèëèñÿ íàïðî÷óä çä³áíèìè é ñóìë³ííèìè ó÷íÿìè. Éîìó æ çàëèøàâñÿ îñòàíí³é êðîê äî â³÷íîñò³. *** Êîëèñü ¿õí³ ïðåäêè íàçèâàëè öåé îñòð³â Áëàæåííèì. Òóò âñ³ áóëè â³÷íî þíèìè ³ âìèðàëè çà âëàñíèì áàæàííÿì. Ó íèõ áóâ ÷óäîä³éíèé åë³êñèð. Àëå îäíîãî äíÿ âîíè éîãî âòðàòèëè. Çãîäîì ï³øëî ñîòíÿ ðîê³â íà òå, ùî âèãàäàòè â³òðèëî ³ ïîäàòèñÿ íà ïîøóêè ³íøîãî îñòðîâà Áëàæåííèõ, äå ùå ïàì ÿòàþòü ôîðìóëó ÷óäîä³éíîãî åë³êñèðó. ² êîëè çà ãîðèçîíòîì çíèêëà òîíåñåíüêà ñìóãà ð³äíî¿ çåìë³, âîíè íàâ³òü íå ï³äîçðþâàëè, ùî íàçàâæäè çàëèøàþòü îñòàíí³é îñòð³â Áëàæåííèõ. ì. Êè¿â, 2003 ð.

Îëåã ÊÀÆÀÍ ПОГОДИННІ КІМНАТИ 1 Õòîñü ìîæå ïîäóìàòè, ùî ñàìå òóò ³ çíàõîäèòüñÿ òåðèòîð³ÿ àäþëüòåðó, ùî òóò ìàþòü ðîáèòè êîõàííÿ. Àëå âñå íàáàãàòî ñêëàäí³øå ó öèõ ïîãîäèííèõ êâàðòèðàõ, ÿê³ õòîñü íåâ³äîìèé çäàº âàì ÷åðåç äèñïåò÷åðà íà ïîòð³áíó ê³ëüê³ñòü ãîäèí. Îñîáèñòî ÿ áóâàâ òóò äâ³÷³. Îäíîãî ðàçó ç³ ìíîþ áóëà æ³íêà ðîê³â òðèäöÿòè íó, ìàéæå Åëüçà, àëå íå âîíà, áî öÿ íå ïàëèëà ³ íàâ³òü íå âæèâàëà ãîð³ëêè, õ³áà ùî òðîõè âèíà àáî ïèâà. ² êîõàëàñÿ âîíà, ùîõâèëèíè äèâëÿ÷èñü íà ãîäèííèê ³ ñòîðîæêî äîñëóõàþ÷èñü äî âèïàäêîâîãî øóìó â ïàðàäíîìó ÷è çà ñò³íîþ. Â³äòàê íå çìîãëà íàâ³òü ê³í÷èòè, õî÷à ÿ áóâ ï³ä êàéôîì ³ áðàâ ¿¿ ç îñîáëèâèì ñòàðàííÿì. Îòîæ, ÷è ðîáèëè ìè òàì êîõàííÿ, ÿêùî â æîäíîãî ç íàñ íå âèíèêëà äóìêà çóñòð³òèñÿ çà òèæäåíü çíîâó? Ó íå¿ áóëè ñóìí³, âîëîã³ ³ òðîõè íàâ ÿçëèâ³ î÷³; çäàºòüñÿ, ñàìå òàê³ ìåí³ ³ ïîäîáàþòüñÿ. Ö³êàâî, ÿê ìàº âèãëÿäàòè ÷îëîâ³ê òàêî¿ îò æ³íêè. ×åñíî êàæó÷è, ÿ íàâ³òü íå ñïèòàâ ¿¿ ³ìåíè. Àëå ¿¿ öå àí³òðîõè íå çäèâóâàëî; ìîæëèâî, âîíà ïðè¿õàëà äî íàøîãî ì³ñòà ç ÿêîãîñü ãëóõîãî ïîë³ñüêîãî ñåëà, äå ëþäè òðàõàþòüñÿ â ë³ñ³ ÷è á³ëÿ ð³÷êè, íå çâàæàþ÷è íà ³ìåíà, íå çíàþ. Ç ³íøîãî áîêó, ó ö³º¿ â÷èòåëüêè ìîëîäøèõ êëàñ³â áóëà äîñèòü ïðèñòîéíà é ñó÷àñíà á³ëèçíà; òðóñèêè ÿ ç³ðâàâ ç íå¿ ùå íà âóëèö³ ³ ñõîâàâ ó êèøåíþ. Ïîò³ì çàáóâ ïîâåðíóòè; çãàäàâ ïðî íèõ ëèøå çðàíêó, øóêàþ÷è ÿêèéñü ïàï³ðåöü ³ç çàïèñàíèì òåëåôîíîì. Öå ¿é íàâ³òü ñïîäîáàëîñü; áþñòãàëüòåð ÿ çäåð ³ç íå¿ ó òàêñ³; òîä³ áóëà ï³çíÿ îñ³íü. ßñíî, ùî â³ä ñâîãî ÷îëîâ³êà âîíà òàêîãî íå äî÷åêàºòüñÿ â æîäíîìó ðàç³, íàâ³òü âåñíîþ, íàâ³òü óäîìà, íå êàæó÷è âæå ïðî òàêñ³. Öÿ, òàêè äèâíà ³ òðîõè çàãàäêîâà äëÿ ìåíå æ³íêà, ÿê âèÿâèëîñü, äàâàëà îãîëîøåííÿ â ´àçåòàõ; êîëè ÿ çíàéøîâ ¿¿ ó ñêâåðèêó, âîíà, âëàñíå, é ÷åêàëà íà êîãîñü, êîãî í³êîëè â æèòò³ íå áà÷èëà, àëå ïîáà÷èòè äóæå õîò³ëà. À æóðíàëü÷èê ó ¿¿ ðóêàõ áóâ

Êàëüì³þñ

3 2005

ìàÿ÷êîì äëÿ âçàºìíîãî ðîçï³çíàâàííÿ. Êîëè âîíà âæå â ê³ìíàò³ çðîçóì³ëà, ùî ÿ íå òîé, íà êîãî ÷åêàëà ³ ç êèì òàºìíî ëèñòóâàëàñÿ äâà ì³ñÿö³ (óÿâëÿºòå ñîá³ òàêå?), ¿é âçàãàë³ ðîçõîò³ëîñÿ òðàõàòèñü. Âîíà íå áóëà àæ íàñò³ëüêè öèí³÷íîþ. Ñïî÷àòêó âîíà íàïðàâäó íå õîò³ëà, ³ òðîõè ïðó÷àëàñÿ, àëå ïîò³ì ñêîðèëàñÿ; ì³íüºò (çäàºòüñÿ, âîíà ðîáèëà éîãî âïåðøå â æèòò³) ³ äåÿê³ ³íø³ ðå÷³. Àëå âîíà áóëà óâåñü ÷àñ íàïðóæåíà ³, ùî íàéíåïðèºìí³øå, òàê ³ íå îòðèìàëà ñâîº¿ ïîðö³¿ êàéôó. Ìåí³ áóëî íàïðàâäó ¿¿ øêîäà. Çðåøòîþ, ÿê ³ ¿¿ ÷îëîâ³êà, ÿêîãî-íåáóäü øàõòàðÿ àáî âîä³ÿ ìàðøðóòêè, ùî çàçâè÷àé íå âèñèïàºòüñÿ, òîìó íå ìîæå íàâ³òü ïîäóìàòè ïðî ÿêóñü äîäàòêîâó åêçîòèêó â øëþáíîìó ë³æêó. Ïðî ÿê³ñü òàê³ ðå÷³, ÿê îò ñïîíòàíí³ñòü àáî, ïðèíàéìí³, áðóòàëüí³ñòü ³ ´âàëò, ñàìå ò³ íåâèáàãëèâ³ ô³øêè, íà ÿê³, çàçâè÷àé, ìàñòóðáóþòü æ³íêè ñåðåäíüîãî â³êó. Àáî ³ ìîëîäø³ çà íèõ. Ïðîêëÿòå æèòòÿ, ïðîêëÿò³ ïîãîäèíí³ êâàðòèðè! Ó ìåíå íå áóëî âæå ãðîøåé, àáè â³äïðàâèòè ¿¿ äîäîìó íà òàêñ³, òîìó ÿ ïðîâ³â ¿¿ äî çóïèíêè. Íà âóëèö³ áóâ ïðîíèçëèâèé â³òåð, ³ áóëà çàéâà â ïîâ³òð³ âîëîãà. Áóëî ñóìíî ³ ìè ìîâ÷êè ÷åêàëè íà ¿¿ òðîëåéáóñ. Êîëè â³í íàðåøò³ ïðè¿õàâ, ÿ ïîö³ëóâàâ ¿¿ ðóêó. Ìåí³ çäàëîñÿ, öå áóëî ïåðøå, ùî ¿é ñïîäîáàëîñü ç òîãî, ùî ÿ ðîáèâ âïðîäîâæ âå÷îðà. Àëå âîíà òàê í³÷îãî ³ íå ñêàçàëà. Êîëè äâåð³ çà÷èíèëèñÿ ³ òðîëåéáóñ ðóøèâ, ÿ ùå âèêóðèâ íà çóïèíö³ îäíó ñè´àðåòó, ïîò³ì ï³äíÿâ êîì³ð ïàëüòà ³ øâèäêî ï³øîâ ó íàïðÿìêó Êàëüì³þñà, ùîêðîêó ïîòðàïëÿþ÷è ó êàëþæ³, ³ äóìàþ÷è íåâ³äîìî ïðî ùî. Çàâòðà áóäå íåä³ëÿ ³ ¿é íå äîâåäåòüñÿ ³òè äî øêîëè; äèâèòèñü â äåá³ëüí³ ïèñêè ì³ùàíñüêèõ ä³òåé ³ âèñëóõîâóâàòè øèçîôðåí³÷êó-çàâó÷êó, çàäîâáàíó ì³í³ñòåðñòâîì îñâ³òè òà êë³ìàêñîì. Ïåðåäîâñ³ì, çâè÷àéíî, êë³ìàêñîì. Âñå-òàêè, äîáðå, ùî çàâòðà áóäå íåä³ëÿ; ÿ òåæ ì³ã òðîõè ïîñïàòè çàéâîãî, à ïîò³ì áåç ïîñï³õó ïîäóìàòè ïðî ñâîº âëàñíå æèòòÿ, ïðî ñâî¿ ïîãîäèíí³ êâàðòèðè. 2 Íàñòóïíîãî ðàçó ÿ âñåðéîç âèð³øèâ, ùî ÿ òóò âîñòàííº. Öå áóëà ³íøà êâàðòèðà, àëå â³ä òîãî ñàìîãî äèñïåò÷åðà. Ï ÿòäåñÿò ãðèâåíü çà äâ³ ãîäèíè. ¯¿ çâàëè Òàíÿ; ìè ïîçíàéîìèëèñÿ

ó êàâàðí³ «Áóíêåð», íàêà÷àëèñÿ òàì ïèâîì, à ïîò³ì ÷îìóñü âèð³øèëè ïîòðàõàòèñü. Áóëî, â ïðèíöèï³ ë³òî, ñïåêîòíå äîíåöüêå ë³òî; ìîæíà áóëî á öèì çàéìàòèñü ³ íà ïðèðîä³, àëå îáîì çàõîò³ëîñÿ çàòèøêó; õîò³ëîñÿ âïàñòè â ë³æêî àáî íà êàíàïó. ² ÿ çãàäàâ ïðî ïîãîäèíí³ êâàðòèðè. Òàíÿ áóëà íå ïðîòè. Öå áóâ ¿¿ ïåðøèé ïîä³áíèé äîñâ³ä. Ìàþ íà óâàç³ íå êîõàííÿ, à ïîãîäèíí³ êâàðòèðè. ² ùå: êîëè ÿ ãîâîðþ «êîõàííÿ», òî ìàþ íà óâàç³ òå, ùî é ì³ëüéîíè ³íøèõ ëþäåé. Ñåáòî, í³÷îãî îñîáèñòîãî, ÿê ãîâîðÿòü äîâáàí³ àí´ëîñàêñè. Çâè÷àéíî, âàðòî áóëî áè ï³òè äî ãîòåëþ, àëå çðåøòîþ, ÿêà ð³çíèöÿ, ïîäóìàëè ìè. ² ìàðíî, ë³ïøå á ëèøàëèñÿ ó êàâàðí³ ³ ïðîäîâæóâàëè ïèòè ñâîº ïèâî. Ó êàâàðí³, äî òîãî æ, áóëî ïðîõîëîäíî é ïèëîñÿ ç ïðèºìí³ñòþ; äî îñåí³ òàì ìîæíà áóëî áè ³ æèòè; äî òîãî æ, â êàâàðí³ ëèøàëèñü ÿê³ñü çàãàäêè ³ ôë³ðò ò³ ðå÷³, çà ÿêèìè ïî÷èíàºø íåîäì³ííî øêîäóâàòè, ÿê ò³ëüêè ñïðàâà äîõîäèòü õî÷à á äî ì³íüºòó. Àëå íå áóäó â³äâîë³êàòèñü íà àâòîðåôëåêñ³¿ ç öüîãî ïðèâîäó. Ïðî öå âæå ìóñèâ áóâ ñâîãî ÷àñó íàïèñàòè ÿêèé-íåáóäü ßëîâèé, íàì ëèøàºòüñÿ ò³ëüêè ÷èòàòè. Âèéøëî òàê, ùî ìè äîáðîâ³ëüíî îáðàëè âàð³ÿíò äîâîë³ åêñòðåìàëüíîãî ñåêñó, íàâ³òü íå ï³äîçðþþ÷è ïðî öå. Çðåøòîþ, Òàí³ áóëî ö³êàâî çàçèðíóòè â îáëè÷÷ÿ ïðàâäèâî¿ ³ áðóäíî¿ ðîçïóñòè. ²íàêøå, ìàáóòü, âîíà âçàãàë³ íå ï³øëà áè ç³ ìíîþ. Òðîõè ïèâà öå òàê, à ³íøå ïåðåíåñëà áè íà ìàéáóòíº. Òðîõè ïðî Òàíþ, ÿêùî ö³êàâî. Ç íåþ áóëî âñå íîðìàëüíî, ñåáòî âîíà íå áóëà ùå îñòàòî÷íî ç³ïñîâàíà êàì³ííèìè äæóí´ëÿìè. Ó íå¿ âñå ùå ïîïåðåäó. Ìàºòüñÿ íà óâàç³ øêîëà æèòòÿ. Âîíà áóëà ñòóäåíòêîþ äðóãîãî êóðñó, æèëà ç áàòüêàìè, àëå íà óòðèìàíí³ ÿêîãîñü óðîäà ç äð³áíèõ áîð´åçå. ßêèé íåþ ìàëî ö³êàâèâñÿ, ÷àñ â³ä ÷àñó âèêëèêàþ÷è äî ñåáå ïîòðàõàòèñü. Òàíÿ ñòàâèëàñü äî öüîãî äîâîë³ ïðîñòî. Çðåøòîþ, ùîñü ïîä³áíå áóëî ó âñ³õ ¿¿ îäíîêóðñíèöü. ¥åíåðàö³ÿ sex àáî next, îäíèì ñëîâîì; ÿêùî â³äâåðòî, ÿ íå íàäòî íà öüîìó ðîçóì³þñü. Ñïî÷àòêó Òàíþ ïðèêðî âðàçèëà âàðò³ñòü òîãî ãàäþ÷íèêà. ß ñïðîáóâàâ ¿é ïîÿñíèòè, ùî ãîëîâíå â öüîìó æèòò³ íå ãðîø³, à íàøà ñâîáîäà. Íó ³ íàøå áàæàííÿ ÷èìîñü òóò, âëàñíå, çàéìàòèñü. Çäàºòüñÿ, âîíà íå çáàãíóëà. Àëå ïî ïîðÿäêó. Íåâäîâç³ âèÿâèëîñÿ, ùî îïëà÷åí³ ìíîþ àïàðòàìåíòè íå â³ëüí³. Òåëåôîíóþ äèñïåò÷åðó. Æ³íêà ç ìåòàëåâèì ãîëîñîì ïðîñèòü ïî÷åêàòè ï³âãîäèíè. Äîáðå, íåìàº ïèòàíü, õî÷à òàêà îð´àí³çàö³ÿ ¿õíüîãî á³çíåñó â³ä÷óòíî íàïðóæóº. Ó Òàí³ òàê ñàìî ïñóºòüñÿ íàñòð³é. Âèõîäèìî ç ïàðàäíîãî ³ çíàõîäèìî ëàâêó. ß â³äêîðêîâóþ äâ³ ïëÿøêè ïèâà, ÿêå ìè

Êàëüì³þñ

3 2005

çàâáà÷ëèâî ïðèõîïèëè ç ñîáîþ. Ìèíàº ï³âãîäèíè. Àëå íàøà êâàðòèðà íå çâ³ëüíÿºòüñÿ. Çíîâó òåëåôîíóþ. Íà äðîò³ âæå ³íøà æ³íêà, ÿêà í³ÿê íå ìîæå âäóïëèòèñÿ â ìî¿ ïðîáëåìè, ³ öå ïðè òîìó, ùî ÿ òåëåôîíóþ ç³ ñâîãî ìîá³ëüíîãî íà ¿¿ òåëåêîì³âñüêèé. Ñóêà. Íàðåøò³ âîíà ïðîïîíóº ïî÷åêàòè ùå ï³âãîäèíè, à ÿ, ç³ ñâîãî áîêó, ïðîøó ïîâåðíóòè ìåí³ ìî¿ ãðîø³, áî òàêèé ñåðâ³ñ, ãîâîðþ, ìåí³ é íà ô³´ íå ïîòð³áåí. Âèÿâëÿºòüñÿ, öå íåìîæëèâî. Òàíÿ ïðîñèòü ìåíå ïî÷åêàòè. ß íåðâóþñü, ÿê äåìîí. Òàíÿ ìåíå çàñïîêîþº, ³ ìåí³ öå ñìàêóº. Àëå ïîòðàõàòèñü ñüîãîäí³, íàïåâíî, íå äîâåäåòüñÿ. Ïðîïîíóþ Òàí³ ï³òè äåñü âèïèòè âîäêè. Âîíà ãîâîðèòü, ùî õî÷å ìåíå çíà÷íî á³ëüøå, í³æ âîäêè. Äîâåëîñÿ ¿é ïîâ³ðèòè, õî÷à ìè ïîçíàéîìèëèñü ëèøå ê³ëüêà ãîäèí òîìó. Â ïðèíöèï³, âîíà ìåí³ òåæ ñïîäîáàëàñü. Íå êðàñóíÿ, ìàëåíüêà, àëå ç³ ñâî¿ì íåïîâòîðíèì øàðìîì. Ñàìå öüîãî ³ áðàêóº á³ëüøîñò³ òèõ æ³íîê, ùî ïðîâîäÿòü ñâîº æèòòÿ ó ñàëîíàõ êðàñè. Ó æîäíîìó ñàëîí³ íå ìîæíà äîäàòè òå, ÷îãî íå äàíî ïðè íàðîäæåíí³. Õî÷à, ìîæëèâî, ÿ é ïîìèëÿþñü, òèì ïà÷å, ùî í³êîëè íå ñïàâ ³ç æ³íêîþ, ÿêà ùîéíî âèéøëà ç òàêîãî ñàëîíó. Àëå íå á³äà; ÿ ñïàâ ³ç êðàùèìè, ³ Òàíÿ áóëà îäí³ºþ ç òàêèõ. Íàðåøò³ íàøó êâàðòèðêó çâ³ëüíÿþòü äâà ïºäºðàñòè. Äèâëþñÿ íà íèõ ³ õî÷ó áëþâàòè. Ðîçóì³þ, ùî öå íåïðàâèëüíî, àëå éòè äî êâàðòèðè, ó ÿê³é âîíè ùîéíî òðàõàëèñü, ÷îìóñü íå õî÷åòüñÿ. Íàâ³òü ãðîøåé óæå íå øêîäà. Àëå Òàíÿ ãîâîðèòü, ùî âñå î ê, âîíà íàïîëÿãàº, ³ ìè íàðåøò³ çàõîäèìî äî öüîãî áàðëîãó. ß ïî÷óâàþñÿ çîâñ³ì ï ÿíèì. Òàíÿ ä³ñòàº ³ç øàôè ÷èñòó á³ëèçíó. Ñòåëèòü ¿¿ íà êàíàïó. ß çàóâàæóþ íà øïàëåðàõ á³ëÿ êàíàïè ñâ³æ³ ïàòüîêè ÿêî¿ñü ï³äîçð³ëî¿ ð³äèíè. Ãèäîòíå ë³òî, â ê³ìíàò³ ñòî¿òü íåâèòðàâíèé çàäóøëèâèé çàïàõ ñïåðìè ³ äåøåâèõ ïàðôóì³â. Õòî âèð³øèâ, ùî ìåí³ óñå öå ïîäîáàºòüñÿ? Óêàçóþ Òàí³ íà ñïåðìó òèõ ïºäºðàñò³â. ¯¿ öå àí³òðîõè íå õâèëþº. Âîíà ö³ëóº ìåíå â ãóáè ³ òÿãíå äî ñåáå. Ìè íåçãðàáíî çàâàëþºìîñÿ íà êàíàïó. Ïî÷èíàºòüñÿ íàøå êîõàííÿ. Ñåáòî sex. ² í³÷îãî, ïîâ³ðòå, ³íøîãî ìè òàì íå ðîáèëè. Çàâäÿêè ¿¿ íåïîâòîðíîìó øàðìó ÿ, âñå-òàêè, çì³ã ³ç íåþ êîõàòèñÿ. Òàíÿ ê³í÷àëà ðàç çà ðàçîì, ³ ÿ ñïèòàâ, ÿê äîâãî âîíà íå òðàõàëàñü. Âèÿâëÿºòüñÿ, âîíà òðàõàëàñü ñüîãîäí³ çðàíêó. ² äîäàëà öüîãî ¿é çàâøå áóâàº ìàëî. Âèð³øèëè íàðåøò³ ïåðåïî÷èòè. Âèéøëè íà áàëêîí ïîêóðèòè. Ðàïòîì äçâ³íîê ó äâåð³. Â³äêðèâàþ. Íà ïîðîç³ ïàðî÷êà â³í ³ âîíà. Âîíà çíåðâîâàíà ³ ïåðåëÿêàíà; ìîæëèâî, óïåðøå âèð³øèëà çðàäèòè ñâîãî ÷îëîâ³êà. Â³í äîñèòü âïåâíåíèé ó ñîá³ äÿäÿ ñåðåäíüîãî

â³êó, àëå ÷èìîñü ïîì³òíî çäèâîâàíèé. Ïåâíî, ìíîþ. Â³í ÷åêàâ íà ÿêîãîñü ´àðñîíà, ÷è ùî â ö³é êâàðòèð³? Çâè÷àéíèé ïðèäóðîê, ïðîñòî óðîä. Ãîâîðþ ¿ì, àáè çàáèðàëèñÿ ãåòü, ÿ ùå íå íàòðàõàâñÿ, õàé âèð³øóþòü âñå öå ëàéíî ³ç òåëåôîííîþ ïàí³. Â³í ìàëî ùî ðîçóì³º, ëèøå ÷³òêî â³ä÷óâàº, ÿê ÿ ëàìàþ éîìó çàïëÿíîâàíèé êàéô. Ùîñü ïîä³áíå ãîäèíó òîìó ìàâ áè â³ä÷óâàòè ³ ÿ. Ïîâåðòàþñü äî Òàí³. Âîíà ïèòàº, ùî ñòàëîñÿ. Ãîâîðþ, ùî äî íàñ õîò³ëè ïðèºäíàòèñÿ ùå äâîº. Àëå ÿ ¿ì â³äìîâèâ, áî ÿ ëþäèíà äîñòàòíüî êîíñåðâàòèâíèõ, ìàéæå ïóðèòàíñüêèõ ïîãëÿä³â íà êîõàííÿ. À ÿ áè ñïðîáóâàëà, ãîâîðèòü Òàíÿ. Äîáðå, ÿêùî ïîâåðíóòüñÿ, ñïðîáóºìî âñ³ ðàçîì. Àëå âîíè íå ïîâåðíóëèñü; àáî ¿ì íàäàëè ÿêóñü ³íøó êâàðòèðó, àáî ò³é æ³íö³ âçàãàë³ ðîçõîò³ëîñÿ öèì çàéìàòèñü. ²ìîâ³ðí³øå, äðóãå. À ìè ç Òàíåþ ðîáèëè öå çíîâó ³ çíîâó; ï³ä ê³íåöü ñåàíñó ÿ áóâ óæå çîâñ³ì òâåðåçèé ³ âèñíàæåíèé, à Òàíÿ âèãëÿäàëà ìàéæå ùàñëèâîþ, â óñÿêîìó ðàç³, ö³ëêîì çàäîâîëåíîþ; ³ ÿ áóâ ¿é íàïðàâäó âäÿ÷íèì çà öå. Ï³ñëÿ òîãî ìè ùå ãîäèíè äâ³ ñèä³ëè íà áåðåç³ Êàëüì³þñà ³ ñï³ëêóâàëèñü, ÿê äàâí³ äðóç³, çîâñ³ì íå áóäó÷è ñõîæèìè íà âèïàäêîâèõ êîõàíö³â. ² öå áóëî êëüîâî. Ìîæëèâî, öå ³ º ãîëîâíå, ³ç òîãî, ùî áóâàº â òàêèõ ñòîñóíêàõ. Ìàþ íà óâàç³ ìîæëèâ³ñòü ³, ãîëîâíå, áàæàííÿ ïîãîâîðèòè ç ëþäèíîþ íà çîâñ³ì àáñòðàêòí³ òåìè. Ç ÿñóâàòè ñï³ëüí³ ñìàêè ³ óëþáëåí³ ô³ëüìè, ùå áàãàòî ³íøèõ ôàêóëüòàòèâíèõ ðå÷åé. Â³äïî÷èâøè, ùå ê³ëüêà ãîäèí ïîäèõàòè â óí³ñîí, âèÿâèâøè îäíî÷àñíî ñï³ëüíå áàæàííÿ çóñòð³òèñÿ çíîâó, ³ íå ï³çí³øå, ÿê çàâòðà. Ìè çóñòð³÷àëèñÿ ç Òàíåþ ùå ê³ëüêà ðàç³â, à ïîò³ì âîíà íåñïîä³âàíî âè¿õàëà äî Ìîñêâè. Âîíà äâ³÷³ çâ³äòè òåëåôîíóâàëà. ß ñïèòàâ, ÷è ñêîðî âîíà ïîâåðòàºòüñÿ. Âîíà â³äïîâ³ëà, ùî á³ëüøå óæå íå ïîâåðíåòüñÿ. Ùî íåâäîâç³ âîíà ç³ ñâî¿ì áîð´åçå âè¿æäæàº äî ²çðà¿ëþ. Òîáòî, òåáå á³ëüøå íåìàº? ñïèòàâ ¿¿ ÿ, íàìàãàþ÷èñü ïîæàðòóâàòè. Ìîæíà ñêàçàòè ³ òàê... áóëà ¿¿ â³äïîâ³äü. À ùå âîíà îá³öÿëà íàä³ñëàòè ìåí³ ëèñò³âêó ç êðàºâèäàìè í³÷èº¿ çåìë³ Ïàëåñòèíè. 29 ëèïíÿ 2003 ð. Á. ì. Äîíåöüê

Êàëüì³þñ

3 2005

Ñàøêî ÓØÊÀËÎÂ СЬЮЗі, ГНОМ ТА іНШі (³ñòîð³ÿ îäíîãî çö³ëåííÿ) êàìîí, ìè ¿äåì íà àëÿñêó à òàì çáóäóºìî ôàçåíäó é ïîñàäèì ñîíÿõè ó ñí³ã...

Àðíå Â³´àíä Áà´àíö ä³éîâ³ îñîáè ñüþç³ ìîëîäà çâàáëèâà ñòðèïòèçåðêà ç ïîòðÿñíèìè ôîðìàìè, âáðàíà â ïîìàðàí÷åâå á³ê³í³ ãíîì ìàëåíüêèé êóðäóïëü ç äîâãîþ çàñêóáëåíîþ áîðîäîþ, âäÿãíåíèé ÿê ïîïàëî ïåðøîêëÿñíèöÿ ïðîòèâíå ä³â÷èñüêî ñåìè ðîê³â ó øê³ëüí³é ôîðì³, ó á³ëèõ ãîëüôèêàõ ³ ç âåëèêèìè á³ëèìè áàíòàìè, ¿¿ êîë³íà çàïàöàí³ çåëåíêîþ îìîí³âåöü-çà¿êà âäÿãíåíèé ïî ôîðì³ àíòóðàæ ñöåíà ïî ïåðèìåòðó îáòÿãíåíà êîëþ÷èì äðîòîì, ëèøå â îäíîìó ì³ñö³ ñòîÿòü âîðîòà-äåòåêòîð (òàê³, ÿê â àåðîïîðòàõ), êð³çü ö³ âîðîòà ïåðñîíàæ³ é ïîòðàïëÿþòü íà ñöåíó. á³ëÿ âîð³ò âàðòóº îìîí³âåöü-çà¿êà. ïîñåðåä ñöåíè ñòî¿òü äîðîæíèé çíàê: ñèíº êîëî ç íàïèñîì: ÁÎÃ ! 50ì» ä³ÿ îìîí³âåöü-çà¿êà íà ïîñòó; äî âîð³ò ï³äá³ãàº ãíîì ãíîì: øâèäøå, øâèäøå!!! ïóñòè ìåíå!!! ìåí³ äóæå òðåáà!!! îìîí³âåöü-çà¿êà: (ñòàº éîìó íà øëÿõó) í-í-í-í... íàðêîòèêè, çá-á-á-á... ðîÿ, ã-ã-ã-ã... îñòð³ ïðåäìåòè? ãíîì: òà íåìà â ìåíå í³÷î... ãíîì øìèãàº â îìîí³âöÿ ï³ä ðóêîþ é ïðîá³ãà êð³çü âîðîòà; âîðîòà ïî÷èíàþòü íåïðèºìíî ïèùàòè; îìîí³âåöü á³æèòü ñë³äîì çà ãíîìîì é ê³ëüêà õâèëèí ãàñàº çà íèì ïî ñöåí³, íàðåøò³ ëîâèòü éîãî ³ òÿãíå çà øê³ðêó íàçàä, âîðîòà çìîâêàþòü îìîí³âåöü-çà¿êà: ï-ï-ï... îêàçóé, ù-ù-ùî â êè-êè-êè... øåíÿõ... ãíîì: (êðèâëÿºòüñÿ) êè-êè-êè... øåíÿõ... (âèòÿãà ç êèøåí³ ïàðàáåëóì é â³ääàº îìîí³âöþ) ä-ä-ä... èâèñü íå çà-çà-çà... ãóáè... îìîí³âåöü-çà¿êà: (çàáèðà ïàðàáåëóì) ï-ï-ï-ï... ðîõîäü...

ãíîì ïðîõîäèòü, öüîãî ðàçó âîðîòà ìîâ÷àòü, ãíîì ñ³äàº íà ï³äëîãó, ñïåðøèñÿ ñïèíîþ íà çíàê ÁÎÃ !50ì» ³ ùîñü ñîá³ ì³ðêóº; äî âîð³ò ï³äõîäèòü ñüþç³ îìîí³âåöü-çà¿êà: (çäèâîâàíî ðîçäèâëÿºòüñÿ ¿¿ ïîìàðàí÷åâå á³ê³í³) í-í-í-í... íàðêîòèêè, ç-ç-ç-ç-ç-ç... ç-ç-ç-ç-ç-ç... ç-ç-ç-ç-ç-ç-ç-ç... (ðîçïà÷ëèâî ìàõàº ðóêîþ) ï-ï-ï-ï... ï-ï-ï-ðîõîäü... ñüþç³: ìåðñ³... (âõîäèòü íà ñöåíó é çàêëîïîòàíî ðîççèðàºòüñÿ íàâñ³á³÷) î-ëÿ-ëÿ... (ï³äõîäÿ÷è äî ãíîìà) òóò íå çàéíÿòî??? ãíîì: (îáåðòàºòüñÿ äî íå¿) í³ ô³ãà ñîá³... ñüþç³: ÿê-ÿê? ãíîì: ùî-ùî? ñüþç³: ìîæíà á³ëÿ âàñ ïîñèä³òè? ãíîì: òàê, ïðîøó, ò³ëüêè ÿ çëèé ñüîãîäí³... ñüþç³: (ñ³äàº, òåæ ñïèðàþ÷èñÿ íà çíàê ñïèíîþ, òàê ùî òåïåð ãíîì ³ âîíà ñèäÿòü ñïèíà äî ñïèíè) à ùî òàêå? ãíîì: çà¿êà ïàðàáåëóì çàáðàâ... íåñïîä³âàíî êð³çü âîðîòà íà ñöåíó âë³òàº ïåðøîêëÿñíèöÿ íà ³ðæàâîìó ðèïó÷îìó ñàìîêàò³; âîðîòà ïî÷èíàþòü ïèùàòè, îìîí³âåöü çðèâàºòüñÿ é á³æèòü çà ïðàâîïîðóøíèöåþ; ïåðøîêëÿñíèöÿ íåñàìîâèòî ¿çäèòü äîâêîëà çíàêà ÁÎÃ !50ì», íàìàãàþ÷èñü ðîçâèíóòè ã³ïåðøâèäê³ñòü; íåñïîä³âàíî êåðìî ¿¿ ñàìîêàòà âèâåðíóëîñÿ é âîíà ç ãóðêîòîì ëåòèòü øêåðåáåðòü, çàäðàâøè íîãè ïåðøîêëÿñíèöÿ: (ïîëåæàâøè ê³ëüêà ñåêóíä, çàäîâîëåíî) õ-ó-ó-ó-õ, íàêàòàëàñÿ! íàðåøò³ ï³äá³ãàº çàõåêàíèé îìîí³âåöü-çà¿êà, áåðå ï³ä îäíó ðóêó ïåðøîêëÿñíèöþ, ï³ä ³íøó ñàìîêàò é âèêèäà ¿õ çà âîðîòà ãíîì: ÿ ùîñü çíàþ ïðî ï³íãâ³í³â, àëå íå ñêàæó... ñüþç³: íó ñêàæ³òü!!! ãíîì: íå ñêàæó!!! ñüþç³: íó ñêàæ³òü, áóäü-ëàñî÷êà!!! ãíîì: à ùî ìåí³ çà öå áóäå? ñüþç³: (ÿêóñü ìèòü äóìàº) ÿ ïîïðîøó çà¿êó, ùîá â³í â³ääàâ ïàðàáåëóì... ãíîì: îê... (ðîáèòü áàãàòîçíà÷íó ïàóçó) ï³íãâ³íè, ñüþç³, öå íàñïðàâä³ íå ï³íãâ³íè, à ÿíãîëè!!! ñüþç³: (çäèâîâàíî) çâ³äêè âè çíàºòå ìîº ³ì ÿ? ãíîì: íå ñêàæó!!! ñüþç³: íó ñêàæ³òü, áóäü-ëàñî÷êà!!! ãíîì: à ùî ìåí³ çà öå áóäå? ñüþç³: (íå äóìàþ÷è í³ ñåêóíäè) ñòðèïòèç, àëå ï³çí³øå...

Êàëüì³þñ

3 2005

ãíîì: îò êîëè ñòàíöþºø, òîä³ é ñêàæó... ñüþç³: (çíèçóº ïëå÷èìà) íó äîáðå, à ç ÷îãî âè âçÿëè, ùî ï³íãâ³íè öå ÿíãîëè? ãíîì: ó íèõ òàì íà íåá³ äåìîãðàô³÷íèé âèáóõ! çíàºø, ùî òàêå äåìîãðàô³÷íèé âèáóõ? ñüþç³: öå âèáóõ, â³äïîâ³äàëüí³ñòü çà ÿêèé âçÿëè íà ñåáå äåìîãðàôè! ãíîì: íó äà, ùîñü ò³ïà öüîãî... ñüþç³: ³ ùî? ãíîì: ³ ÷åðåç öåé âèáóõ ¿ì òàì á³ëüøå í³äå æèòè, òîìó âîíè é ò³êàþòü íà çåìëþ... ñüþç³: à ïðè ÷îìó òóò ï³íãâ³íè? ãíîì: (ïîâ÷àëüíî) ³ âñåëÿþòüñÿ â ï³íãâ³í³â... ñüþç³: íó à ÷îãî ñàìå â ï³íãâ³í³â? ãíîì: à â êîãî á òè âñåëÿëàñÿ íà ¿õíüîìó ì³ñö³? ñüþç³: (òðîõè ïîì³ðêóâàâøè) ó âåäìåäèê³â, ó ìàëåíüêèõ âåäìåäèê³â! ãíîì: äóðåïà! ó ìàëåíüêèõ âåäìåäèê³â âåëèê³ ïðîáëåìè... ñüþç³: (çàìèñëåíî) äà? ãíîì: äà! ñüþç³: à â ï³íãâ³í³â? ãíîì: à â ï³íãâ³í³â íåìà ïðîáëåì!!! ó âîðîòà çíîâó âðèâàºòüñÿ ïåðøîêëÿñíèöÿ íà ñàìîêàò³; ïîâòîðþºòüñÿ òå ñàìå, ùî é ïåðøîãî ðàçó, îìîí³âåöü çíîâó ï³äáèðà ¿¿ ³ çíîâó âèêèäàº çà âîðîòà ðàçîì ç ðèïó÷èì ñàìîêàòîì ñüþç³: (ïî÷èíàº ñõëèïóâàòè é ïî ¿¿ ùîêàõ á³æàòü ñëüîçè) öå íåñïðàâåäëèâî... ãíîì: ùî íåñïðàâåäëèâî? ñüþç³: (ñõëèïóþ÷è) âè áà÷èëè ï³íãâ³í³â ó çîîïàðêó? ãíîì: íó áà÷èâ ñüþç³: öå òåæ ÿíãîëè? ãíîì: òåæ! ñüþç³: àëå æ ÿíãîë³â íå ìîæíà òðèìàòè çà ´ðàòàìè... (ã³ðêî ïëà÷å) ãíîì: çàñïîêîéñÿ, ÷îãî òè, äóðíåíüêà? ¿õ òàì ãîäóþòü... ñüþç³: íå çàñïîêîþñÿ!!! (ïëà÷å ùå äóæ÷å) ãíîì: íó áóäü-ëàñî÷êà! ñüþç³: à ùî ìåí³ çà öå áóäå? ãíîì: îò ÿ òîá³ çàðàç ñêàæó, çâ³äêè ÿ ä³çíàâñÿ òâîº ³ì ÿ... ñüþç³: (ñõëèïóþ÷è) êàæè... ãíîì: (ïðèäóìóº íà õîäó) ÿ... ÿ... ìåí³... öå... êîðîòøå...

ñüþç³: (ðàïòîâî) ìîâ÷è... íå ãîâîðè í³÷îãî... ãíîì: ÷îìó? ñüþç³: öå áóâ íàéêðàùèé äåíü ó ìîºìó æèòò³... ñüþç³ âñòàº ³ ïî÷èíàº ðóõàòèñÿ äîâêîëà çíàêó ÁÎÃ !50ì», íåìîâ äîâêîëà æåðäèíè; âîíà âèêîíóº ïîòðÿñíèé ñòðèïòèç áåç ìóçèêè, âîíà ðóõàºòüñÿ ïðîñòî øàëåíî é çàâîäèòü óñþ ÷îëîâ³÷ó ÷àñòèíó çàëè, à æ³íî÷ó ïðèìóøóº ÷åðâîí³òè é íåñïîê³éíî ñîâàòèñü ó êð³ñëàõ; íàïðèê³íö³ ñâîãî òàíöþ âîíà ïîâåðòàºòüñÿ äî çàëè é ïî÷èíà ãðàòèñÿ ñâî¿ìè ïîìàðàí÷åâèìè ñòð³í´àìè, òî ïîâ³ëüíî ñòÿãóþ÷è ¿õ, òî çíîâó âäÿãàþ÷è; ãíîì â³äïîâçàº äî êîëþ÷îãî äðîòó ³ ç çàõâàòîì íà âñå òå äèâèòüñÿ ãíîì: (âàæêî äèõàþ÷è) â³äïî÷àòêó áóëà ìîâà ïðî øåðøå ëÿ ôàì... (ïî÷èíàº ìàðèòè) ñïàñè é ïîìèëóé... à ïîò³ì âèðîñòóòü ñîíÿõè... ÿ òåæ ùàñëèâèé... ïåðøîêëÿñíèöÿ âòðåòº âðèâàºòüñÿ ó âîðîòà; öüîãî ðàçó îìîí³âåöü óæå íå íàçäãàíÿ ¿¿; ïñèõîíóâøè, â³í ä³ñòàº ãíîì³â ïàðàáåëóì ³ ìàéæå íå ö³ëÿ÷èñü ñòð³ëÿº â ïðîòèâíå ä³â÷èñüêî; òå, êàðòèííî çìàõíóâøè ðóêàìè é çîéêíóâøè, ïàäàº äîäîëó, ñàìîêàò ùå ÿêóñü ìèòü ¿äå ïî ³íåðö³¿ é ñóìíî âèñíå íà êîëþ÷îìó äðîò³ ãíîì: â³í óáèâ ¿¿... ñüþç³: â³í ¿¿ âáèâ... ãíîì: íàñìåðòü... ñüþç³: íàñìåðòü... ïàðàáåëóì âèïàäà îìîí³âöþ ç ðóê, â³í õàïàºòüñÿ çà ãîëîâó, ðâå íà ñîá³ âîëîññÿ, ï³äá³ãàº äî ïåðøîêëÿñíèö³ é ñòàº ïåðåä íåþ íà êîë³íà, áåçñèëî îïóñòèâøè ðóêè ñüþç³: à õòîñü áè ìð³ÿâ çàö³ëóâàòè êîæíó öÿòî÷êó íà ¿¿ ò³ë³ ÿêáè âîíà âèðîñëà... ãíîì: à, ìîæå, âîíà á ñòàëà âîä³éêîþ, áà÷èø, ÿê âîíà ëþáèëà ñâ³é ñàìîêàò!!! ñüþç³: àáî ì³ñ³îíåðêîþ â àôðèö³ íåñëà á óñ³ì äîáðî! ãíîì: àáî ó÷èëêîþ... ñüþç³: àáî ãðàëà á ó ôóòáîë... ãíîì: (çàïåðå÷ëèâî) æ³íî÷èé ôóòáîë öå îãèäíî... ïåðøîêëÿñíèöÿ: (ðàïòîâî çðèâàºòüñÿ ç ï³äëîãè) áå-áå-áåáå-áå... (êîð÷èòü óñ³ì ñì³øí³ ðîæ³) îìîí³âåöü-çà¿êà: (õàïàºòüñÿ çà ñåðöå) îò çàðàçà, çàñðàíêà ìàëà, à øîá òåáå áëÿ!!!!! (ïî÷èíàº ïîñì³õàòèñÿ, à ïî éîãî ùîêàõ òå÷óòü ñëüîçè...) çàâ³ñà

ÏÅÐÅÊËÀÄÈ

Êàëüì³þñ

Áåðòîëüä ÁÐÅÕÒ (1898 1956)

ВІРШІ Ñ³ìñîò ³íòåëåêòóàë³â áëàãàþòü íàôòîâèé áàê Áåç æîäíèõ çàïðîøåíü Ñþäè ìè ïðèáóëè Ñ³ìñîò (à áàãàòî â äîðîç³) Çâ³äóñ³ëü. Çâ³äòè, äå â³òåð óæå íå â³º, Â³ä ìëèí³â, ùî ìåëþòü ïîâ³ëüíî ² â³ä ïå÷åé, äå ãàðÿ÷å òàê, Ùî æîäåí ñîáàêà íå ñòåðïèòü. ² òåáå ìè ïîáà÷èëè ðàïòîì Íåî÷³êóâàíî â íî÷³, Áàê íàôòè. Â÷îðà òåáå òóò íå áóëî, À ñüîãîäí³ º ëèøå òè. Ãåí, ïîñï³øàéòå æ óñ³ Õòî ã³ëêó ïèëÿº, íà êîòð³é ñèäèòü, Òðóäÿù³! Áîã çíîâó ïðèéøîâ äî íàñ Â îáëè÷÷³ áàêà íàôòè. Òè ïîòâîðíèé, Òè é ÷óäîâèé, ¥âàëòóé æå íàñ Òè îá ºêòèâíèé! Çàãàñè íàø³ ß, Íàñ çðîáè êîëåêòèâîì, Àëå íå òàê, ÿê õî÷åìî ìè, Àëå òàê, ÿê áàæàºø Òè.

3 2005

Êàëüì³þñ

3 2005

Çðîáëåíèé òè íå ç êîñò³ ñëîíîâî¿, Íå ç åáåíó, à ïðîñòî Ç çàë³çà. ×óäîâèé, ÷óäîâèé, Òè íå ïðèìàðíèé! Òè íåçð³âíÿííèé, Òè íå íåâèäèìèé ² íå íåñê³í÷åííèé! Ìåòð³â ñ³ì âèñîòîþ ² íåìà â òîá³ òà¿í, Ñàìà ëèøå íàôòà. Òè ïîâîäèøñÿ ç íàìè Íå çà ïðèçíà÷åííÿì àáî íåñïîâ³äèìî, Íå çà ðîçðàõóíêîì. Ùî äëÿ òåáå òðàâà? Òàì òè ñèäèø, äå òðàâà êîëèñü áóëà, Àëå òåïåð ñèäèø Òè, Áàê íàôòè. ² ïî÷óòòÿ äëÿ òåáå Í³ùî. Òîìó âèñëóõàé íàñ Òà ïîçáàâ á³äè äóõó, Â ³ì ÿ åëåêòðèô³êàö³¿, Ðèì ³ ñòàòèñòèêè!

Ïîâ³äîìëåííÿ ïðî ïîë³ò Äî ÷àñó, êîëè ëþäñòâî Ïî÷àëî ñåáå ï³çíàâàòè, Çðîáèëè ìè âîçèê ²ç äåðåâà, çàë³çà ³ ñêëà, ² êð³çü ïîâ³òðÿ ãåòü ïîëåò³ëè. Òàê õóòêî, ùî áóðåâ³þ Øâèäøå óäâ³÷³. ² ç ìîòîðîì îäíèì Ñèëüí³øèì â³ä òèñÿ÷³ êîí³, àëå Ìåíøèì îäíîãî. Òèñÿ÷³ ðîê³â âñå ïàäàëî âíèç, Îêð³ì ïòàõ³â. Íàâ³òü íà ñòàð³øèõ êàìåíÿõ Íå çíàéäåìî æîäíèõ âêàç³âîê

Êàëüì³þñ

3 2005

Ïðî ÿêóñü òàì ëþäèíó, ßêà áè ë³òàëà ïîâ³òðÿì. Àëå ìè ï³äíÿëèñü Äî ê³íöÿ.

Ïðî âåñíó Äàâíî ïåðåä òèì, ÿê íàêèíóëèñü ìè Íà àì³àê, íà çàë³çî òà íàôòó, Áóâàâ êîæíîãî ðîêó ×àñ äåðåâ, ÿê³ çåëåí³ëè Íåñòðèìàíî òà ïîòóæíî. Ìè âñ³ ïîì³÷àëè Äîâøàííÿ äí³â, Ñâ³òëå íåáî Òà ³íøå ïîâ³òðÿ. Âåñíè, ùî ïåâíî êðîêóº. Ïðî ÷àñ öåé ñâÿòêîâèé Ìè ùå â êíèãàõ ÷èòàëè, Àëå éîãî çäàâíà íå áà÷èòü Í³äå ³ í³õòî. Ïîíàä ì³ñòàìè íàøèìè Çãðà¿ ïòàõ³â ïðîë³òàþòü. ² òàêîæ íà íàñ Ïî âàãîíàõ ñèäÿ÷èõ Íà âñ³õ ñïàäàº âåñíà. Äàëå÷èí³ ðèñóþòüñÿ ÿñíî ³ ÷³òêî. Ãðîçè ïî âåðõó âèðóþòü íàä íàìè, Àëå ÷óþòü ¿õ ëèøå íàø³ àíòåíè. Ïåðåêëàâ ç í³ìåöüêî¿ Îëåêñàíäð Áîð´àðäò

Êàëüì³þñ

3 2005

Àðíå ÁÀ¥ÀÍÖ ІЗ КНИГИ «SEELENGRUENDE» ì³ñÿöü ÿ ì³ñÿöü, ó ìåíå º î÷³ ÿ çðèâàþñÿ é ïàäàþ íà òâî¿ ñíè íà÷å ñë³ïèé ï³ëîò ÿ ì³ñÿöü, ó ìåíå º î÷³ ÿ çàáåðó òåáå çâ³äñè äàëåêî-äàëåêî íàâ³òü ÿêùî òè áóäåø êðè÷àòè ³ äðÿïàòèñü ÿ ì³ñÿöü, ó ìåíå º î÷³ ³ ÿ çàáåðó òåáå äàëåêî-äàëåêî

äîäîìó òåíä³òí³ òðîÿíäè âòðà÷àþòü àðîìàò ò³, ùî ÿ ïîñàäèâ òîá³ â ñåðö³ òÿãàð òâîãî íàéâàæ÷îãî ñóìó öå ïëà÷å ñâ³ò áî òåìíî áóëî òà é ãîä³ òî ñëàáê³ñòü ï³äêîøóº íàø³ ò³ëà òî íåãîäà õî÷å çëàìàòè íàñ ìîâ äåðåâà

Êàëüì³þñ

³ çàïàëèòè íàø³ ñóìí³ é ïåðåñîõë³ äóø³ òî ãîñëîñè äàëå÷³í³ ùî êëè÷óòü íàñ çàñïîêîþþòü âàáëÿòü äîäîìó òàºìíèìè øëÿõàìè ÷åðåç ïîëÿ çàñ³ÿí³ ÷îðíèìè êâ³òàìè ñïîä³âàíü öå ï³ñíÿ ñâ³òàíêó ùî çàáèðàº ó íàñ ïî÷óòòÿ ³ çíèêà ó áëàêèòíèõ ñóò³íêàõ öå êîëè íåìàº ìåòè áî áàòüê³âùèíà ãåòü íå òå ì³ñöå äå ìîæíà íàñïðàâä³ æèòè äî íåáà ïðÿìóºìî ìè

íà÷å äóá â³í äîñ³ ñòî¿òü íåïîê³ðíèé ³ êîæíà íåãîäà êîæíà â³éíà öå í³ùî ïîð³âíÿíî ç ì³ööþ éîãî êîð³ííÿ

3 2005

Êàëüì³þñ

3 2005

â³í ñòàâ ùå ì³öí³øèé í³æ áóâ êîëèñü ì³öí³øèé, í³æ òè ñîá³ óÿâëÿºø ÷è óÿâëÿâ íà÷å äóá éîãî ëèñòÿ òèõî ñï³âàº ï³ä â³òåð à øðàìè íà ñòîâáóð³ øåïî÷óòü òîá³ ïðî âèãðàí³ áèòâè â³í ñòàâ ùå ì³öí³øèé í³æ áóâ êîëèñü ì³öí³øèé, í³æ òè ñîá³ óÿâëÿºø ÷è óÿâëÿâ íà÷å äóá ³ â³í ñòîÿòèìå òóò íàâ³òü êîëè íàø ñâ³ò âèáóõíå íà÷å äóá

àëÿñêà êàìîí, ìè ¿äåì íà àëÿñêó à òàì çáóäóºìî ôàçåíäó é ïîñàäèì ñîíÿõè ó ñí³ã õî÷ í³, ìè ë³ïøå ï³äåì â ãîðè ùîá íàñ ëàâèíîþ íàêðèëî

Êàëüì³þñ

÷åêàòè ÷åêàòè ùî ÷àñ ÿêèé ïëèíå ìèíå ÷åêàòè íà â³òåð çåëåíèé âåñíè ÷åêàòè íà ñîíöå íîâå ÿêå ÿ ç³ðâó ³ç íåáåñ íåìîâ òîé ïîìàðàí÷ ÷åêàòè ÷åêàòè (óæå ùåáå÷óòü ïòàõè) òâîº ³ì ÿ ïðèâ³ò, õ³áà òè âï³çíàëà ìåíå? ÿ âèìîâëÿþ òâîº íåñïðàâæíº ³ì ÿ. ÷óºø, ÿêå âîíî êëàñíå? âñüîãî ëèø òðè ñêëàäè! ÿ ñàì ¿õ ïðèäóìàâ ³ ñõîæ³ âîíè íà òåáå ïåðøèé òâîº êàøòàíîâå âîëîññÿ äðóãèé òâîÿ ñë³ïó÷à ïîñì³øêà òðåò³é òâîÿ äóøà

3 2005

Êàëüì³þñ

3 2005

á³îõ³ì³÷íå òè òóò ÿ òóò ³ í³÷îãî ìîæëèâî ùî ìè òóò ðîáèìî? ïëåòåìî ôàíòàç³¿ ç øîâêó äîêè â³í íå ïîðâåòüñÿ â ê³ñòëÿâèõ ðóêàõ? ÷è ãðàºìî íà çîëîòèõ àðôàõ, ïîêè íàñ íå çáóäèëè òðèòîíîâèì ðîãîì? ìîæëèâî Ïåðåêëàä ç í³ìåöüêî¿ Ñàøêà Óøêàëîâà

Êàëüì³þñ

3 2005

Îñèï ÌÀÍÄÅËÜØÒÀÌ З КНИГИ «ФЕОДОСІЯ» Áàðìè çàêîíó Ñòâåðä³ëå äèõàííÿ êðàïåëüêàìè îïóñêàëîñÿ íà æîâò³ ñò³íè ëàçí³. Ì³í³àòþðí³ ÷îðí³ ÷àøå÷êè, ùî îõîðîíÿëèñÿ ñï³òí³ëèìè ñêëÿíêàìè çàë³çèñòî¿ êðèìñüêî¿ âîäè, áóëè ðîçñòàâëåí³ ïðèìàíêàìè äëÿ ÷åðâîíèõ õîáîòê³â êàðà¿ìñüêèõ ³ ãðåöüêèõ ãóá. Òàì, äå ñ³äàëè äâîº, îäðàçó ï³äñ³äàâ òðåò³é, à çà ïëå÷èìà â òðåòüîãî ï³äîçð³ëî ³, í³áè ì³æ ³íøèì, ñòàâàëè ùå äâîº. Öåíòðèêè ðîçïèëÿëèñÿ ³ ðîçñîòóâàëèñÿ, êåðîâàí³ ñâîºð³äíèì çàêîíîì ìóøèíîãî òÿæ³ííÿ: ëþäè îáë³ïëþâàëè íåâèäèìèé öåíòð, ç äçèæ÷àííÿì ïîâèñíóâøè íàä øìàòî÷êîì íåçðèìîãî öóêðó òà ç³ çëîáíîþ ï³ñíåþ øàðàõàëèñÿ â³ä óãîäè, ÿêà íå â³äáóëàñü. Áðóäíà, íà ñ³ðîìó ãðóáîìó ïàïåð³, çàâøå ñõîæà íà êîðåêòóðó, ´àçåòêà «Îñâàãà» ïðîáóäæóâàëà âðàæåííÿ ðîñ³éñüêî¿ îñåíè ó êðàìíèö³ äð³áíîãî êðàìàðÿ. Ì³æ òèì ì³ñòî íàä ìóøèíèìè âåñ³ëëÿìè òà æàðîâíÿìè æèëî âåëèêèìè é ÷èñòèìè ë³í³ÿìè. Â³ä Ì³òðèäàòà, ò. á. äàâíüîïåðñüêîãî êðåìëÿ íà ãîð³ òåàòðàëüíî-êàðòîííîãî êàìåíþ, äî ë³í³éíî¿ ñòð³ëè ìîëó ³ äî ñóâîðî-ïðàâäèâî¿ äåêîðàö³¿ øîñå, òþðìè ³ áàçàðó, â³í íàòÿãóâàâ ïîâ³òðÿí³ ôàëàíãè æóðàâëèíîãî òðèêóòíèêà, ïðîïîíóþ÷è ìèðíå ïîñåðåäíèöòâî ³ çåìë³, ³ íåáó, ³ ìîðþ. Ïîä³áíî á³ëüøîñòè ï³âäåííî-áåðåæíèõ ì³ñò-àìô³òåàòð³â, â³í á³ã ç ãîðè îâå÷îþ ðîçâåðñòêîþ, ãîëóáèìè ³ ñ³ðèìè îòàðàìè ðàä³ñíî-íåïðèòîìíèõ áóäèíê³â. Ì³ñòî áóëî äàâí³øèì, êðàùèì ³ ÷èñò³øèì çà âñå, ùî â íüîìó â³äáóâàëîñÿ. Äî íüîãî íå ÷³ïëÿâñÿ æîäíèé áðóä. Â ïðåêðàñíå ò³ëî éîãî âïèëèñÿ êë³ù³ â ÿçíèö³ é êàçàðìè, âóëèöÿìè õîäèëè öèêëîïè â ÷îðíèõ áóðêàõ, ñîòíèêè, ùî ïàõíóëè ïñîì ³ âîâêîì, ´âàðä³éö³ ðîçáèòî¿ àðì³¿, ç êàøêåòàìè, äî ï³äîøîâ çàðÿäæåíèìè ëèñÿ÷îþ åëåêòðèêîþ çäîðîâ ÿ òà ìîëîäîñòè. Íà äåÿêèõ ëþäåé ìîæëèâ³ñòü áåçêàðíîãî âáèâñòâà ä³º, ÿê ñâ³æà íàðçàíîâà ëàçíè÷êà, ³ Êðèì äëÿ ö³º¿ ïîðîäè ëþäåé, ç äèòÿ÷èìè íàõàáíèìè òà

Êàëüì³þñ

3 2005

íåáåçïå÷íî-ïîðîæí³ìè î÷èìà, áóâ ëèøå êóðîðòîì, äå âîíè â³äáóâàëè êóðñ ë³êóâàííÿ, äîòðèìóþ÷èñü áëàãîòâîðíîãî ¿õ ïðèðîä³ ðåæèìó, ÿêèé áàäüîðèâ. Ïîëêîâíèê Öèãàëüñüêèé íÿíü÷èâ ñåñòðó, íåäîóìêóâàòó òà çàïëàêàíó, ³ âåëèêîãî îðëà, æàëþã³äíîãî, ñë³ïîãî, ç ïåðåáèòèìè ëàïàìè, îðëà äîáðîâîëü÷î¿ àðì³¿. Â îäíîìó êóòêó éîãî æèòëà í³áè íåçðèìî âîâòóçèâñÿ ï³ä øèïëÿ÷èé ïðèìóñ åìáëåìàòè÷íèé îðåë, ó ³íøîìó, êóòàþ÷èñü ó øèíåëþ àáî â ïóõîâó õóñòêó, òèñíóëàñÿ ñåñòðà, ñõîæà íà ïðè÷èííó âîðîæêó. Çàïàñí³ ëÿêîâàí³ ÷îáîòè ïðîñèëèñÿ íå â Ìîñêâó, ìîëîäöÿìè-ñêîðîõîäàìè, à øâèäøå íà áàçàð. Öèãàëüñüêèé áóâ ñòâîðåíèé, àáè êîãî-íåáóäü íÿíü÷èòè ³ îñîáëèâî áåðåãòè ÷èé-íåáóäü ñîí. ² â³í, ³ ñåñòðà áóëè ñõîæ³ íà ñë³ïö³â, àëå ó ç³íèöÿõ ïîëêîâíèêà, ùî ñâ³òèëèñÿ àãàòîâîþ ÷îðíîòîþ ³ æ³íî÷îþ ëàñêîþ, çàñòîÿëàñÿ òåìíà ð³øó÷³ñòü ïîâîäèðÿ, à â ñåñòðè ëèøå êîðîâ ÿ÷èé ïåðåëÿê. Ñåñòðó â³í ãîäóâàâ âèíîãðàäîì ³ ðèñîì, ³íîä³ ïðèíîñèâ ³ç þíêåðñüêî¿ àêàäåì³¿ ÿê³-íåáóäü ñêðîìí³ ïàéêîâ³ ïàêåòèêè, íàãàäóþ÷è êë³ºíòà Êóáó àáî áóäèíêó â÷åíèõ. Ñêëàäíî ñîá³ óÿâèòè, äëÿ ÷îãî ïîòð³áí³ òàê³ ëþäè ó áóäüÿê³é àðì³¿? Òàêà ëþäèíà, çäàºòüñÿ, çäàòíà â ð³øó÷ó õâèëèíó îá³éíÿòè ïîëêîâîäöÿ ³ ñêàçàòè éîìó: «Ãîëóá÷èêó, êèíüòå, õîä³ìî ë³ïøå äî ìåíå ïîãîâîðèìî!» Öèãàëüñüêèé õîäèâ äî þíêåð³â ÷èòàòè àðòèëåð³éñüêó íàóêó, ÿê ñòóäåíò íà óðîê. Îäíîãî ðàçó, ñîðîìëÿ÷èñü ñâîãî ãîëîñó, ïðèìóñó, ñåñòðè, íåïðîäàíèõ ëÿêîâàíèõ ÷îá³ò ³ äåøåâîãî òþòþíó, â³í ïðî÷èòàâ â³ðø³. Òàì áóâ íåçãðàáíèé âèñë³â: «Ìåí³ îäíàêîâî, ³ç öàðåì ÷è áåç òðîíó», ³ ùå ïîáàæàííÿ ïðî òå, ÿêîþ éîìó ïîòð³áíà Ðîñ³ÿ «óâ³í÷àíà áàðìàìè çàêîíó», òà ³íøå, ùî íàãàäóâàëî éîìó ïî÷îðí³ëó â³ä äîùó Ôåì³äó íà ïåòåðáóðçüêîìó ñåíàò³. «×è¿ öå â³ðø³?» «Ìî¿». Òîä³ â³í â³äêðèâ ìåí³ ñîìíàìáóë³÷íèé ëÿíäøàôò, ó ÿêîìó â³í ìåøêàâ. Íàéãîëîâí³øèì ó öüîìó ëÿíäøàôò³ áóëî ïðîâàëëÿ, ùî óòâîðèëîñÿ íà ì³ñö³ Ðîñ³¿. ×îðíå ìîðå íàñóíóëîñÿ äî ñàìî¿ Íåâè; ãóñò³, ÿê äüîãîòü, õâèë³ éîãî ëèçàëè ïëèòè ²ñààê³ÿ, ç òðàóðíîþ ï³íîþ ðîçáèâàëèñÿ îá ñõîäè ñåíàòó. Äèêèì öèì ïðîñòîðîì, äåñü ì³æ Êóðñüêîì ³ Ñåâàñòîïîëåì, ìîâ ðÿòóâàëüí³ áóéêè, ãîéäàëèñÿ áàðìè çàêîíó, ³ íå äîáðîâîëüö³, à ÿê³ñü ðèáàëêè â øàëàíäàõ âèëîâëþâàëè öþ äèâíó ïðèíàëåæí³ñòü äåðæàâíîãî òóàëåòó, ïðî ÿêó íàâðÿä ÷è çíàâ ³ çäîãàäóâàâñÿ ñàì ïîëêîâíèê äî ðåâîëþö³¿. Ïîëêîâíèê íÿíüêà ç áàðìàìè çàêîíó! Ïåðåêëàä ç ðîñ. Îëåãà Ñîëîâ ÿ, 2004 ð. Á.

Êàëüì³þñ

Äìèòðî ÏÀÑÒÅÐÍÀÊ ТЛУМАЧЕННЯ ТЕКСТУ Çîøèòè Ï³ñëÿ óí³âåðó ó ìåíå çàëèøèëàñü êóïà êîíñïåêò³â: ÿ áóâ óâàæíèì ñòóäåíòîì, íå ïðîãóëþâàâ ëåêö³é, ùî äèêòóâàëè çàïèñóâàâ, âîíè áóëè ñõîæ³ íà ìàíóñêðèïòè ³ç ïîæîâò³ëèìè ñòîð³íêàìè ³ çàëàìàíèìè áåðåãàìè, ç ÷óæèì, í³áè ìåðòâà ìîâà, ïî÷åðêîì, òàê, âîíè ³ òîä³ óæå áóëè ìåðòâèìè, ìî¿ ñòóäåíòñüê³ çîøèòè, ÿ ðåòåëüíî çáåð³ãàâ ¿õ, ñïîä³âàþ÷èñü êîëè-íåáóäü çàñòîñóâàòè íàäèêòîâàíó ìóäð³ñòü. ç ÷àñîì ÿ ïåðåãëÿíóâ ¿õ âàðò³ñòü: âîíè ãèíóëè îäíèí çà îäíèì, äåÿê³ ÿ ïàëèâ, ³íø³ ðîçðèâàâ öå áóëî, çâè÷àéíî, æîðñòîêî, õî÷ áè ó ñòàâëåíí³ äî ïàïåðó, àëå, çäàºòüñÿ, ñàìå â öüîìó ³ áóâ ñåíñ çàíîòîâàíîãî ó çîøèòàõ, ÷îãî ÿ òåïåð ïîçáóâàâñÿ, ÿê ïîçáóâàþòüñÿ çàéâîãî íà êîðàáë³. ùîéíî â³í ïî÷èíàº òîíóòè. 25.12.04

*** íàø ñòàðèé ïðîôåñîð ë³í´â³ñòèêè ëþáèâ ïîðïàòèñÿ â ñëîâàõ íó çðîçóì³ëî íà òå â³í ³ áóâ ïðîôåñîð ë³í´â³ñòèêè â³í ì³ã ö³ëó ïàðó ïåðåðàõîâóâàòè çíà÷åííÿ ÿêîãî-íåáóäü ñëîâà

3 2005

Êàëüì³þñ

3 2005

ðîçäèâëÿòèñÿ í³áè êðèñòàë ó ñâ³òë³ âñ³ éîãî â³äò³íêè â êîíòåêñò³ â òàê³ õâèëèíè â³í áóâ ñõîæèé íà íåìîâëÿ ÿêèì ïî ñóò³ ³ áóâ íàø ñòàðèé ïðîôåñîð ë³í´â³ñòèêè áóäü-ÿêå ðå÷åííÿ íà êøòàëò ìàìà ìèëà ðàìó çäàâàëîñÿ éîìó ðÿäêîì ç ºâàíãåë³¿ äëÿ íüîãî âñå áóëî ïðåêðàñíèì ÿêùî ëèøå â³äïîâ³äàëî çàêîíàì ´ðàìàòèêè íå ³ñíóâàëî ïîãàíèõ õîðîøèõ ïèñüìåííèê³â Ïðóñò àáî õóé íà ïàðêàí³ áóëè äëÿ íüîãî îäíàêîâî ãåí³ÿëüíèìè éîãî ñèí çàê³í÷åíèé íàð³ê â÷èâñÿ ç íàìè íà êóðñ³ äå â³í ñêàæ³òü ùå ì³ã ïðîòèðàòè øòàíè ÿêùî íå ó òàòà ãîâîðèëè Àíäðþøà á º áàòüêà âèáèâàþ÷è ãðîø³ íà øèðêó àáè òàòî ìåíøå âèìàõóâàâñÿ Àíäðþøà ñïàëèâ ÷àñòèíó ìîíîãðàô³¿ ïðî íåçâîðîòí³ ä³ºñëîâà ï³ñëÿ öüîãî ñòàðèé ñòàâ øóêàòè ïðèâ³ä çàòðèìóâàòèñÿ â óí³âåð³ ÿêíàéäîâøå â³í ³ íî÷óâàâ òóò îòîæ óí³âåðñèòåò ä³ì ð³äíèé áóëî äëÿ íüîãî íå ô³ãóðîþ ìîâëåííÿ à ïðÿìèì çíà÷åííÿì: ³ îò ñèäèòü íàø ñòàðèé ïðîôåñîð ë³í´â³ñòèêè âíî÷³ â ïîðîæí³é àóäèòîð³¿ ³ ÷åêàº ñë³â ÿêèõ-íåáóäü ñë³â ³ öå òàêîæ íàïåâíî â³äïîâ³äàº çàêîíàì ´ðàìàòèêè *** îñòàíí³ ðîìàíè âåëèêèõ ïèñüìåííèê³â íåâåëèê³ çà îáñÿãîì ³ çàçâè÷àé íå çàâåðøåí³. âîíè íå âõîäÿòü ó âèáðàíå âåëèêèõ, à â ç³áðàííÿõ òâîð³â äðóêóþòüñÿ â îñòàííüîìó òîì³, ç ³íøèìè ðåäàêö³ÿìè òà âàð³àíòàìè. êðèòèêè ëåäâå ïðèä³ëÿþòü óâàãó,

15.02.05

Êàëüì³þñ

3 2005

÷èòà÷³ ¿õ íå ÷èòàþòü âîíè íå ëþáëÿòü íåâèçíà÷åíîñò³ â äîë³ ãåðî¿â, ³ çàãàëîì íåâèçíà÷åíîñò³, ÷îãî â³í, àâòîð, òàêîãî ä³çíàâñÿ ³ íå âñòèã íàì ñêàçàòè? òà â³í ïðîñòî ïîçáèòêóâàâñÿ íàä íàìè, óðâàâøè ñâîþ áàçãðàíèíó íà ï³âñëîâ³, ÷è ìîæå â³í çâàð þâàâ, ðîçó÷èâñÿ ïèñàòè? í³ ÷èòà÷³, í³ êðèòèêè í³êîëè íå ä³çíàþòüñÿ ïðî âëàñíó ñìåðòü (í³êîëè ñê³ëüêè á ïðî íå¿ íå ïèñàëè), òîìó äëÿ íàñ âàæëèâî, àáè â ðîìàí³ áóëà ô³íàëüíà ôðàçà, ùîñü íà êøòàëò ö³º¿: ¿õ äóø³ äî ñåáå çàêëèêàâ áîã. áåç íå¿ ÷è âàðòî ÷èòàòè ðîìàíè íàâ³òü âåëèêèõ ïèñüìåííèê³â. àëå ö³êàâî çíàòè, êóäè â öüîìó ì³ñö³ óðèâàºòüñÿ ðóêîïèñ... *** ÷èòàþ ïîåç³þ ñó÷àñíó é íå äóæå, çàðóá³æíó ³ íàøó, ëàóðåàò³â, êëÿñèê³â ³ í³êîìó íå â³äîìèõ ïîåò³â, ç êîæíî¿ çá³ðêè ÿ â³äáèðàþ äâà-òðè â³ðø³, íàéá³ëüøå ï ÿòü, à ³íîä³ é â³ñ³ì ðÿäê³â íå íàáåðåòüñÿ ç óñ³º¿ çá³ðêè, íåñïðàâåäëèâî, çâè÷àéíî: ïîåò, ìàáóòü, òàê íàïðóæóâàâñÿ, à ÿ ñèäæó â Ìàêäîíàëüäñ³ òà â³äáèðàþ, òàê ïîëîòíî âèð³çàþòü ç ðàìè, àáè ïðîñò³øå áóëî âêðàñòè, òàê ñëèíÿâèé ï³äë³òîê âèð³çàº ò³òîê ç Ïëåéáîþ. ó ìåíå íàáðàëîñÿ â³ðø³â íà ö³ëó çá³ðêó, â³çüìó é íàäðóêóþ êíèæêó,

25.02.05

Êàëüì³þñ

3 2005

³ í³õòî íå ñêàæå, ùî â³ðø³ íå ìî¿, àäæå äî òîãî ÿê ð³çàòè, ÿ áëóêàþ ç êíèæåíö³ºþ ³ ì³ñÿöü, ³ äâà, ÷èòàþ â ìåòðî, ó ôàñò-ôóäàõ, íà ëàâêàõ á³ëÿ ñîáîðó, äî ÿêîãî âñå í³ÿê íå íàâàæóþñÿ çàéòè, çà öåé ì³ñÿöü ÷óæ³ â³ðø³ ïåðåòðàâëþþòüñÿ í³áè ñâî¿, ³íîä³ âèïåðåäæàþ÷è ïîä³¿ ìîãî æèòòÿ, ³íøèì ðàçîì ïîâí³ñòþ ¿õ ïîñâ³ä÷óþ÷è. òàê, ÿ çáåðó â³ðø³ ³ çðîáëþ çá³ðêó: çá³ðêó ìîº¿ íóäüãè ³ ðàäîñò³, ³ õàé íàùàäêè íå õâèëþþòüñÿ: ÿ ÷åñíî çàçíà÷ó ³ì ÿ àâòîðà ï³ä êîæíèì â³ðøåì, öå áóäå õîðîøà çá³ðêà. 16.02.05

Ïåðåêëàäè

ìåí³ íàáðèäëî ïåðåêëàäàòè ÿ ìàáóòü óæå á³ëüøå íå áóäó... Ê³ð³ëë Ìåäâºäºâ ð³ê òîìó ÿ ïåðåêëàäàâ àìåðèêàíö³â Áóêîâñüê³ ³ Ôðåíêà Î Ãàðó, ³ ó ìåíå âèíèêëî äåê³ëüêà ïèòàíü àáî ñóìí³â³â: â Î Ãàð³ ÿ íå çíàâ, ÿê ðîñ³éñüêîþ áóäóòü ñè´àðåòè, ÿê³ êóïèâ ãåðîé, ïðîãóëþþ÷èñü ì³ñòîì, ÿ çàòåëåôîíóâàâ äðóãîâ³, ÿêèé ðîçóì³âñÿ íà òþòþí³, ùîïðàâäà, â³í ëþëüêè ïàëèâ, ³ ñïèòàâ, ÷è º ñè´àðåòè Ï³êàéíñ, íå çíàþ, â³äïîâ³â ì³é äðóã, ìåíå âèêèíóëè ç ³íñòèòóòó, òåïåð ÿ øóêàþ ïðàöþ, äîêòîðñüêà ìîÿ ï³äâèñëà, äî òîãî æ ÿ á³ëüøå íå ïàëþ

Êàëüì³þñ

3 2005

ÿ áîþñÿ ðàêó, ÿ, çíàºø, íàðàç³ âñüîãî áîþñÿ, ùå ïèòàííÿ ó ìåíå áóëî çà Áóêîâñüê³, ÿ çàï³äîçðèâ éîãî ó á³áë³éíèõ â³äñèëàííÿõ, ³ ç ìåòîþ ï³äñòðàõóâàòèñÿ, ÿ ïî¿õàâ äî ñòóäåíòñüêîãî òîâàðèøà, ÿêèé ñòàâ áàòþøêîþ â òàêîìó-òî ñåëèù³ â òðèäöÿòè ê³ëîìåòðàõ â³ä Ä., ÿ çàéøîâ äî öåðêâè ïîðîæíüî, ó ïðèòâîð³ ïðàâîðó÷ íà ëàâ³ ñòîÿòü öåáðà ç âîäîþ, íà ñò³í³ íàìàëüîâàíà ñöåíà õðåùåííÿ ²ñóñà: Õðèñòîñ ó âîä³ äî ãîì³ëîê, Õðåñòèòåëü õðåñòèòü, âîäà, â³ä÷óâàºòüñÿ, õîëîäíà, ç õìàð äèâëÿòüñÿ òðè ÿíãîëè, ñïîê³éí³, ÿê äâåð³, ÿíãîëè ñïîê³éí³ ìîâëÿâ, òàê ³ ìàº áóòè, âñå ÿê ñë³ä, ÿ ñòîÿâ ³ äóìàâ: ëþäèíà â÷èòüñÿ íà ô³ëôàö³, ïîäàº íàä³¿ íà çä³áíîãî ë³í´â³ñòà, çàõèùàº êàíäèäàòñüêó, à ïîò³ì óñå çàëèøàº ³ âè¿çäæàº â ä³ðó ïðàâèòè ñëóæáè, õðåñòèòè ä³òåé, â³äñï³âóâàòè íåá³æ÷èê³â... í³ ô³´à ñîá³ ïåðåâ³âñÿ, ðîçïîä³ëèâñÿ. ï³ä³éøîâ ì³é òîâàðèø ç áîðîäîþ ÿ ëåäâå âï³çíàâ éîãî, ìè ãîâîðèëè ïðî òå òà ³íøå, ³ ÿ ïî¿õàâ, òàê ³ íå ñïèòàâøè ç ïðèâîäó Áóêîâñüê³, ÿêîñü áóëî íå äî òîãî. 19.11.04 *** çà çèìó ÿ íàïèñàâ ñîòíþ îïîâ³äàíü ³ ðîç³ñëàâ ïî æóðíàëàõ àëå òàê ³ íå äî÷åêàâñÿ æîäíî¿ â³äïîâ³ä³

Êàëüì³þñ

3 2005

äîêè ÷åêàâ âèÿâèâ ó îäíîìó ç îïîâ³äàíü ôàêòè÷íó ïîìèëêó ÿ òàì ïèñàâ ùî îäíà áàáöÿ ðîçëèâàëà ìîðñ ó ïëÿøêè ³ çàïå÷àòóâàëà ¿õ ïàïåðîì çìàùåíèì ÿº÷íèì æîâòêîì àëå ðàïòîì äî ìåíå ä³éøëî ùî íàñïðàâä³ íå æîâòêîì à á³ëêîì á³ëîê ñêëåþº ïàï³ð ³ ìîðñ ì³ã ñòîÿòè ³ çèìó ³ íàâ³òü äâ³ ÿê æå ÿ ì³ã çàáóòè ïðî öå àäæå íàñïðàâä³ ñàìå òàê ðîáèëà ìîÿ áàáóëÿ (çèìîþ âîíà ïîìåðëà) àëå îïîâ³äàííÿ áóëî â³äïðàâëåíå ³ âæå í³÷îãî íå ìîæíà ïîïðàâèòè òåïåð ÿ çíàþ ÷îìó íå âçÿëè îïîâ³äàííÿ â óñÿêîìó ðàç³ öå à õ³áà ñêëàäíî áóëî ïîäçâîíèòè àáî ïðè¿õàòè äîäîìó ³ ïîãîâîðèòè ç ð³äíîþ áàáöåþ ÿêà êîæíî¿ îñåíè âàðèëà íà çèìó ìîðñ ³ çàïå÷àòóâàëà ïëÿøêè ïàïåðîì çìàùåíèì ÿº÷íèì á³ëêîì. 18.11.04

Ôóòáîë 2004 Îñü òàê âáîë³âàºø çà íàøèõ, à âîíè çëèâàþòü ãðó çà ãðîþ, íàâ³òü àëáàíö³ íàðàç³ ãð³çíèé ñóïåðíèê, ³ ïèâî òâîº íàáóâàº ã³ðêîãî ïðèñìàêó âæå íàïðèê³íö³ ïåðøîãî òàéìó, à òàê óñå äîáðå ïî÷èíàëîñÿ: ç êóõí³ ïðèòÿãíóâ ñò³ëü÷èêè, ðîçêëàâ ãàçåòêó, ïî÷èñòèâ ðèáêó... Íà ê³íåöü äðóãîãî òè îá³öÿºø ñîá³ íå äèâèòèñü ôóòáîë, ñëóõàòè íîâèíè, ñòåæèòè çà ïîä³ÿìè, çàãàëîì, áðàòè ó÷àñòü â æèòò³; ë³ïøå çàáèòèñü äî ëüîõó

Êàëüì³þñ

3 2005

ç êíèãîþ âåëèêîãî, ÿê ìîðå, Ïàáëî Íåðóäè àáî Ã³íçáåð´à, éîãî Êàää³ø ïðèºìíî ÷èòàòè íà çàõîä³ ñîíöÿ: ñë³â áàãàòî ³ çäàºòüñÿ, ùî ÷àñó òàêîæ äîñòàòíüî ïîïåðåäó ÷àñ ïðàöþº íà íàñ, ÿê ñêàçàâ êîìåíòàòîð, ó ì³ñò³ îñ³íü, ïëèâåø ïðîòè â³òðó, ï³ðíàþ÷è ó ï³äçåìêè, õîâàþ÷è äî êèøåíü ðåêëÿìêè, í³áè ëèñò³âêè, ñïîâ³äóþ÷èñü íåñêàôå àâòîìàòàì, ãîâîðÿòü, íåâäîâç³ ñòàä³îí çàêðèþòü íà ðåêîíñòðóêö³þ, íå áóäå çà êîãî âáîë³âàòè: çèìîþ â ôóòáîë íå ãðàþòü, àëå ÷è âàðòî ïðî öå øêîäóâàòè, ÿêùî íàâ³òü àëáàíö³ íàðàç³ ãð³çíèé ñóïåðíèê. 30.11.04

*** Ö³ òåëåôîíí³ ðîçìîâè ìåíå äîêîíàþòü. ñê³ëüêè ðàç³â ìåí³ ïëþâàëè â ðóðêó, àëå ÿ âñå îäíî ïåðåäçâîíþâàâ, òîìó ùî í³ ó ìåíå, í³ â íèõ íå áóëî âèõîäó ³ íå âèñòà÷àëî ïîâ³òðÿ ³ âîíè äèõàëè â ðóðêó ³ ÿ äèõàâ ³ áàæàâ àáè âè ïîâ³ñèëèñü íà ³íøîìó ê³íö³ äðîòó, à ïîò³ì äóìàâ: ó ÷îìó âîíè âèíí³, òàê³ æ äóðí³, ÿê ³ ÿ, ó ÷îìó âîíè âèíí³? ó òîìó, ùî õî÷óòü êðèõòó ùàñòÿ àáî çàéâèé ðàç ç ¿çäèòè äî ìîðÿ? òàê, íàðàç³ á äî ìîðÿ... ÿ çíàþ, ùî âîíè ìåí³ ñêàæóòü, ³ âîíè çíàþòü, ùî ÿ çíàþ, ³ âñå îäíî ãîâîðÿòü ùî íîâîãî ìè ìîæåìî ñêàçàòè îäíå îäíîìó, îêð³ì äîáðîãî ðàíêó? öå ÿê ãðà â ï³ääàâêè, ò³ëüêè íå âàðòî äóìàòè, ùî öå ñåðéîçíî. 17.02.05

Êàëüì³þñ

3 2005

Çà ìîòèâàìè ¿õ æèòòÿ Òåä Õ þç ³ Ñ³ëüâ³ÿ Ïëàò ÷èòàëè îäèí îäíîìó â³ðø³, à ïîò³ì îäðóæèëèñÿ, Òåä äèâèâñÿ íà ñâ³ò î÷èìà ñîâè, à Ñ³ëüâ³ÿ ³ç ãîðùèêà, ãåðàííþ. Êîëè Òåä â³ää³ëèâ ñâ³òëî â³ä òåìðÿâè, âèë³ïèâ çåìëþ, íàðîäèâ Êðóêà ³ ó÷èâ éîãî ãîâîðèòè: ñêàæè Ëþáîâ, íó äàâàé íàâðî÷ Ëþáîâ, òåìíå êîõàþ Ñ³ëüâ³¿ âæå âèéøëî íà ïîëþâàííÿ. Â³í Òeddy Bear, òàêèé ñîá³ âåäì³äü, íåóâàæíèé ³ íåñåðéîçíèé ó âñüîìó, îêð³ì ñâîº¿ ïîåç³¿, âèð³ñøè íà áîëîòàõ, (÷è íå òàì çí³ìàëè ñîáàêó áàñêåðâ³ë³â) ç ìîëîêîì çàï³çíàâøè íåäîêð³â ÿ òàìòåøí³õ ïåéçàæ³â: ³ðæàâà áîëîòÿíà òðàâà ³ ïîëîõëèâà òèøà. Âîíà ï³ä³ðâàíà ³ñòåðè÷êà, ÿêó íå ñ³é à âðîäèòü, ³ ç ïðåäìåò³â óñ³õ ëèøå ï ÿò³ðêè. Àìåðèêàíêà! Ùî ¿õ ìîãëî ïîºäíóâàòè? Â³ðø³, ÿê³ ïèñàëè, ðîçïîä³ëèâøè äîãëÿä çà ä³òüìè: ï³âäíÿ Òåä, ï³âäíÿ Ñ³ëüâ³ÿ, ÷è ä³òè çíîâ-òàêè çà ãðàô³êîì? À ïîò³ì íàáðèäëî õòî ñêàçàâ, ùî íå ìîæíà, òà ³ íå ñò³íêà æ. Ï³øîâ Òåä, çàëèøèëàñü Ñ³ëüâ³ÿ. ßê øêîëÿðêà á³ëÿ äîøêè à óðîê íå â³äîìèé, íå âèâ÷åíèé, à äîøêà ÷îðíà-÷îðíà. Âîíà òåæ ï³øëà, ëèøèëà çàïèñêó: ìîëîêî íà ïëèò³, ä³òè íàãîäîâàí³,

Êàëüì³þñ

3 2005

äå òîãî äíÿ áóëè êðóêè? Íàðàç³ îò ïèøóòü êíèãè, çí³ìàþòü ô³ëüìè çà ìîòèâàìè ¿õ æèòòÿ, ò³ëüêè, íàïåâíî, äîáà íå òà íå àêóðàòíà ³ ìàëî ïðèòîìíà çàíàäòî, àëå êîðîâè äàþòü íàäî¿ é ñüîãîäí³ êëàñí³. 11.11.04

Ïðî ùî òðåáà ïàì ÿòàòè, àáè áóòè ùàñëèâèì ùî ìîæíà ï³òè â êàâàðíþ íà Õðåùàòèê, ñ³ñòè á³ëÿ â³êíà ïèòè ÷àé àáî êàâó ³ äèâèòèñü íà âóëèöþ: ëîâèòè îáëè÷÷ÿ ïåðåõîæèõ, âèãàäóâàòè ¿ì á³îãðàô³þ òà çâè÷êè, òåìí³ áàæàííÿ ³ ñâ³òë³ äóìêè; ùî ïðè¿äå áðàò, ³ ìè çíîâó ç³ãðàºìî ó á³ëüÿðä, ñâî¿ì í³÷íèì íåñïàííÿì â³í, çâè÷àéíî, çíèùèòü óâåñü ì³é ðîçêëàä, íå êàæó÷è âæå ïðî êàâó, ÿêà ï³äå çà ïàðó äí³â; ùî ó â³äåîñàëîí³ ñåðåä í³÷íèõ ñòîðîæ òà ³íøî¿ íåêðîô³ë³¿ íåîäì³ííî çíàéäåòüñÿ îäèí àëå íàïðàâäó êëàñíèé ê³í÷èê, éîãî ïàì ÿòàòèìó õî÷à áè òèæäåíü; ùî â³äêðèºø åëåêòðîííó ïîøòó, à òàì ëèñò â³ä äðóãà, â³ä íüîãî âæå ð³ê àí³ çãàäêè-ï³âñëîâà, àáî â³ä íåçíàéîìêè ç ïîì³òêîþ ÿ êîõàþ òåáå, ò³ëüêè, íàïåâíî, öå â³ðóñ, ³ âñå îäíî õâèëþþñü; ùî ìîæíà, âðåøò³-ðåøò, êóïèòè âèíîãðàäó, ñèíüîãî, â³í á³ëüøå ïàñóº äî ï³çíüî¿ îñåíè, êîëè ðàíêàìè íà êàëþæàõ êðèãà, ñîëîäêèé çåëåíèé äëÿ ìîðÿ, äëÿ Êðèìó, ëåæèø íà ïëÿæ³ ³ òâîÿ ºäèíà ïðîáëåìà: ïèâà ç êðåâåòêàìè àáî âñå-òàêè âèíîãðàäó?

Êàëüì³þñ

3 2005

ùî êîëè-íåáóäü íàø³ ïîòðàïëÿòü äî ÷åìï³îíàòó ñâ³òó àáî Åâðîïè, àëå öå íå ñêîðî. 14.11.04

*** ×àñîì íå ìîæó çãàäàòè îáëè÷÷ÿ, ë³çó äî àëüáîìó çà ñâ³òëèíàìè: òàê, âîíà, àëå õ³áà öå ìîÿ äðóæèíà? í³÷îãî íå çì³íèëîñÿ â³äòîä³, ÿê ÿ âïåðøå ïîáà÷èâ ¿¿, çíîâ-òàêè íà ñâ³òëèí³: ³ ö³ ãóáè, ³ î÷³ çåëåí³ íåçíàéîìà æ³íêà. ³ äî ÷îãî òå, ùî ÿ áà÷èâ, ÿê âîíà ïëà÷å, àáî ³íòèìí³ ðàêóðñè íàøîãî ë³æêà? í³ ¿¿ øêàðïåòêè, í³ òðóñèêè, àí³òðîõè ìåíå íå íàáëèçèëè äî íå¿; õ³áà ùî, êîëè â³äâ³äóâàâ ¿¿ ó ïîëîãîâîìó áóäèíêó ³ áà÷èâ âàòÿíó áë³ä³ñòü ³ íîãè â çåëåíö³, ùîñü ó äóø³ ïðîñ³ëî, íà÷å âåñíÿíèé ñí³ã. ùî ÿ ìàþ ùå ïîáà÷èòè, àáè ìè ñòàëè áëèæ÷èìè? ³ êîëè âîíà ñòî¿òü íà ïîðîç³ íàïàðôóìëåíà ³ âñÿ ³ç ñåáå, ïîñï³øàþ÷è âèéòè íà ëþäè, ÿ ïðèãàäóþ òó ïåðøó ñâ³òëèíó, ³, ìàáóòü, á³ëüøîãî ôîòîçá³ëüøåííÿ óæå íå äîñÿãíóòè. 11.02.05

Ïåðåêëàâ ç ðîñ³éñüêî¿ Îëåã Ñîëîâåé

AD FONTES

Êàëüì³þñ

3 2005

Îëåã ÑÎËÎÂÅÉ КОРОЛЬ ФУТУРОПРЕРІЙ (çàì³ñòü ïåðåäìîâè)

¥åî Øêóðóï³é ðîçïî÷àâ ñâîþ ë³òåðàòóðíó ä³ÿëüí³ñòü 1920ãî ðîêó â àëüìàíàñ³ «¥ðîíî». ßê ïîåò, ïðèâåðòàº óâàãó ÷è íå âïåðøå ó çá³ðíèêó «Æîâòåíü» ïîåìîþ «Íåíþôàðè» (1921), ÿêó êîðîòêî àíàë³çóº Î.²ëüíèöüêèé, çîêðåìà çàóâàæóþ÷è ùîäî ¿¿ íåð³âíîãî ³ ïîøóêîâîãî õàðàêòåðó, ç ðåöèäèâàìè ïñèõîëîã³çìó òà ïîì³òíèìè âïëèâàìè ç îäíîãî áîêó Ì.Ñåìåíêà, à ç ³íøîãî, ìîæëèâî, íàâ³òü Ï.Òè÷èíè: «Òóò ïîåò óñå ùå âàãàºòüñÿ ì³æ æèòòÿì ³ ñìåðòþ, õîëîäîì ³ ïðèñòðàñòþ, ñòàðèì ñâ³òîì ³ íîâèì».1 Àëå ïðàâäèâó óâàãó äî ñåáå Øêóðóï³é (ìàþ÷è íà òîé ÷àñ ëèøå äåâ ÿòíàäöÿòü ðîê³â) ïðèâåðíå âæå íàñòóïíîãî ðîêó, êîëè ç ÿâèòüñÿ ó ìåæàõ âèäàâíè÷îãî ïðîºêòó Àñîö³ÿö³¿ ïàíôóòóðèñò³â (âèäàâíèöòâî «Golfstrom») éîãî ïåðøà êíèãà ïîåç³é «Ïñèõåòîçè».2 Ö³êàâîþ ³ ïîêàçîâîþ áóëà ðåöåïö³ÿ äåáþòíî¿ êíèãè ¥åî Øêóðóï³ÿ â ë³òåðàòóðí³é êðèòèö³ ïî÷àòêó 1920-õ. Î.²ëüíèöüêèé íàâîäèòü ó ñâî¿é ïðàö³ îö³íêó, ÿêó äàâ «Ïñèõåòîçàì» Ìàéê Éîãàíñåí: «Ïðè âñ³é óâàæíîñò³ äî êíèæêè Øêóðóï³ÿ «Ïñèõåòîçè» íå çíàõîäèìî â í³é í³÷îãî, ùî ìîæíà á â³äçíà÷èòè. Öå ïðîñòî íà äåñÿòü ë³ò çàï³çí³ëà åïàòàö³ÿ».3 Ïîä³áíî¿ æ äóìêè ùîäî «Ïñèõåòîç» äîòðèìóâàâñÿ ³ Î.Äîðîøêåâè÷: «Îòæå, ò³ëüêè äåÿê³ ïîåòè÷í³ «ïðîäóêòè âèðîáíèöòâà» Øêóðóï³ÿ íàäàþòüñÿ äî êðèòè÷íî¿ àíàë³çè, ³ òî ç äðóãî¿ çá³ðêè «Áàðàáàí» (ÿê «Àåðîêîðàí», «Ãîëîä», «Ñåìàôîðè»); âñå èíøå âèïîâíåíå òàêèìè íåçðîçóì³ëî-äèêèìè ñëîâåñíèìè ñïîëó÷åííÿìè ³ ïðèñìàêîì öèí³÷íîãî åðîòèçìó, ùî íàâðÿä ÷è öå «âèðîáíèöòâî» âçàãàë³ ìîæ-

Êàëüì³þñ

3 2005

íà ââàæàòè «ë³òåðàòóðîþ» (ÿê çíàìåíèòèé «Àâòîïîðòðåò» ó «Ïñèõåòîçàõ»). Çäàºòüñÿ, í³äå òàê ÿñêðàâî, ÿê ó Øêóðóï³ÿ, íå â³äáèâàºòüñÿ íåçäîðîâà ïñèõîëîã³ÿ ï³äãîðîäíüîãî îáèâàòåëÿ, ç³ïñîâàíîãî âóëèöåþ âåëèêîãî ì³ñòà. Êîëè Ñåìåíêî æèâ ³íòåðåñàìè ïðèñòîéíî¿ áîãåìè é êàâ ÿðí³, òî Øêóðóï³é íå ìèñëèòü ñåáå äàë³ âóëèö³ êàï³òàë³ñòè÷íîãî ì³ñòà ç ¿¿ «êàïåëþõàìè íà òóìáàõ», «ï³äñë³ïóâàòèì ë³õòàðåì», ï³äìàëüîâàíèìè æ³íêàìè òà èíøèìè àòðèáóòàìè».4 Ïàðàäîêñàëüí³ñòü àáî é çâè÷àéíà íåïîñë³äîâí³ñòü êðèòèêè 1920-õ ðîê³â ïîëÿãàº â òîìó, ùî âèìàãàþ÷è â³ä ïîåòà-³íäèâ³äóàë³ñòà ³äåîëîã³÷íî¿ âèòðèìàíîñòè òà ÷èñòîòè, çãàäàíèé ùîéíî Î.Äîðîøêåâè÷ âîäíî÷àñ çàóâàæóº ñòîñîâíî çíèæåííÿ ÿêîñòè ó òàêèõ òåêñòàõ: «Òà ïîðó÷ ç öèì óæå â äðóã³é çá³ðö³ «âèðîá³â» «Áàðàáàí» â³ä÷óâàþòüñÿ é äåÿê³ Øêóðóï³ºâ³ ïîåòè÷í³ çä³áíîñò³, à äåÿê³ òâîðè âèÿâëÿþòü é ãîñòðó àíàë³òè÷íó ñïîñòåðåæëèâ³ñòü àâòîðà òà éîãî øóêàííÿ ñâ³æîãî âëó÷íîãî ñëîâà. Èíêîëè íàâ³òü ÷óþòüñÿ òóò ðèòìè ðåâîëþö³¿, áàðàáàíè ðåâîëþö³¿ (ÿê ó «Òàéôóíö³»), àëå ïîêè-ùî åï³çîäè÷íî, íåïëàíîâî. Ñïðîáè á³ëüøèõ êîìïîçèö³é («Æîâòíåâèé ðîìàí»), âïðàâí³ ³äåîëîã³÷íî, áàãàòî âòðà÷àþòü ñâîºþ õóäîæíüîþ íåâìîòèâîâàí³ñòþ ³ ãîëèì ñõåìàòèçìîì» (Êóðñèâ íàø Î.Ñ.).5 Òàêèì ÷èíîì, ñòàº çðîçóì³ëî, ùî âõîäæåííÿ ïîåòà äî óêðà¿íñüêî¿ ë³òåðàòóðè ëåäâå íàì³÷åíîþ Ñåìåíêîì ñòåæêîþ ôóòóðèçìó, ÿêó Øêóðóï³é äîáðîâ³ëüíî é ñâ³äîìî îáðàâ (ïðî ùî ñâ³ä÷èòü ãëèáîêî çàêîð³íåíà â³ääàí³ñòü ôóòóðèñòè÷íèì ³äåÿì), áóëî äîñèòü íåïðîñòèì. Àëå íåïîáîðíà æàãà íîâèçíè òà òâîð÷îãî åêñïåðèìåíòó áóëà ñèëüí³øà íàâ³òü çà òèñê òîãî÷àñíîãî ë³òåðàòóðíîãî îô³ö³îçó. «Ïñèõåòîçè» Øêóðóï³ÿ öå íàïðàâäó ÿñêðàâèé äåáþò. Î.²ëüíèöüêèé ç öüîãî ïðèâîäó çàóâàæóº: ««Ïñèõåòîçè» ìîãëè á íàâ ÿçàòè âðàæåííÿ, ùî Øêóðóï³é óâ³éøîâ äî ë³òåðàòóðíîãî ïðîöåñó ÿê äîñâ³ä÷åíèé ó÷åíü àâàíãàðäó».6 Ñàìå òàêå âðàæåííÿ âîíè íàì ³ «íàâ ÿçóþòü». Ìîæíà ëèøå äèâóâàòèñÿ, ÿê

Êàëüì³þñ

3 2005

öüîãî íå ïîì³òèëè êðèòèêè ïî÷àòêó 1920-õ ðîê³â, ÿê³ íàìàãàëèñÿ íåîäì³ííî çíàõîäèòè ó ìîëîäîãî àâòîðà íàñë³äóâàííÿ òà çàïîçè÷åííÿ, âïðàâëÿþ÷èñü ó ïîáóòîâ³é êîìïàðàòèâ³ñòèö³. Âêëþ÷àþ÷è ³ òàêîãî åðóäèòà òà ³íòåë³ãåíòà, ÿê Ìàéê Éîãàíñåí. ¥åî Øêóðóï³é íàëåæèòü äî òèõ âèíÿòêîâèõ ïèñüìåííèê³â, ó òâîð÷îñò³ ÿêèõ ìàéæå íåïîì³òíèé òàê çâàíèé ó÷í³âñüêèé ïåð³îä. Éîãî òâîð÷³ñòü öå íåâïèííà òðàºêòîð³ÿ çðîñòàííÿ â³ä ïåðøî¿ çá³ðêè «Ïñèõåòîçè» äî îñòàíí³õ äðóêîâàíèõ ðÿäê³â òðèäöÿòèõ ðîê³â. Õî÷à ë³äåðîì óêðà¿íñüêîãî ôóòóðèñòè÷íîãî ðóõó ö³ëêîì ñëóøíî ââàæàþòü Ìèõàéëÿ Ñåìåíêà, òâîð÷³ñòü ¥åî Øêóðóï³ÿ, çà éîãî âëàñíèì îçíà÷åííÿì êîðîëÿ ôóòóðîïðåð³é ó êîíòåêñò³ óêðà¿íñüêîãî ôóòóðèçìó âèãëÿäàº ö³ëêîì ñàìîäîñòàòíüîþ ³ îðèã³íàëüíîþ. Éîãî íàâ³òü ñêëàäíî ââàæàòè äðóãèì ï³ñëÿ Ñåìåíêà. Â³í ð³âíîïðàâíèé ³ ð³âíîö³ííèé Ñåìåíêîâ³. Óæå â äåáþòí³é çá³ðö³ ïîåò âèÿâèâ íåàáèÿêó òåõí³÷íó ìàéñòåðí³ñòü ³ ãëèáîêå ðîçóì³ííÿ ñóòíîñòè ôóòóðèçìó; çäàòí³ñòü äî ³ðîí³¿ é ñàìî³ðîí³¿; ñõèëüí³ñòü äî âèðàçíî¿ (àëå äàëåêî¿ â³ä áåç´ðóíòîâíîãî åïàòàæó òà áëàçíþâàííÿ) àðòèêóëÿö³¿ ñâîº¿ òâîð÷î¿ íåçàëåæíîñòè, ñêàæ³ìî, â³ä àíàëîã³÷íèõ ÿâèù ÿê â óêðà¿íñüê³é, òàê ³ â ñóñ³äí³é ðîñ³éñüê³é ë³òåðàòóð³. Óæå â äåáþòí³é çá³ðö³ «Ïñèõåòîçè» çíàõîäèìî âñþ ñêëàäíó ãàìó âèçíà÷àëüíèõ ñìèñëîâèõ òà ³íòîíàö³éíèõ êîíöåïò³â óêðà¿íñüêîãî ôóòóðèçìó â³ä âèðàçíî â³çóàë³çîâàíî¿ ïîåç³¿ «Avtoportret», íàïèñàíî¿ ëàòèíêîþ, äî ìàéæå â³ðø³â-çàóì³â òà ³ðîí³÷íèõ (à òîìó í³áè íå âñåðéîç), àëå îáîâ ÿçêîâèõ ³íâåêòèâ íà àäðåñó ì³ùàíñòâà: «Îñü òàêèìè äâèãóíàìè äâèãàòè ïî ãîëîâ³ ì³ùàí». (Ïðè÷îìó, íà ñòîð³íö³ ç ïðàâîãî áîêó äëÿ íàãëÿäíîñòè ïîäàºòüñÿ çîáðàæåííÿ îäíîãî ç ìîæëèâèõ äâèãóí³â). Íàâ³òü ñóòî, çäàâàëîñü áè, âèðîáíè÷î-àã³òàö³éíîãî çì³ñòó ðÿäîê äàº ìîæëèâ³ñòü ÿñíî â³ä÷óòè ³ìàíåíòíó íàïðóãó öüîãî ïîåòè÷íîãî ñâ³òó. Âèðîáíè÷èé ³ ìèñòåöüêèé ïðîöåñè ìàþòü äàâàòè ëþäèí³ â³ä÷óòòÿ íàñîëîäè ³ ñïðàâæíüî¿ ðàäîñòè â³ä êîæíîãî íîâîãî äíÿ. Ïðî öå ìàº ñâ³ä÷èòè âæå îáêëàäèíêà «Ïñèõåòîç» êíèãè, âèäàíî¿ íàï³âëåãàëüíèì (â óñÿêîìó ðàç³, çàëèøåíèì ôàêòè÷íî áåç ï³äòðèìêè ç áîêó äåðæàâè) âèäàâíèöòâîì ïàíôóòóðèñò³â «Golfstrom». Îáêëàäèíêà, ïîïðè ¿¿ íåâèáàãëèâ³ñòü ³ ïðîñòîòó, òèì íå ìåíøå, ñèãíàë³çóº ïðî äåÿê³ ïðèíöèïîâîãî õàðàêòåðó ðå÷³. Öå òèïîâî àâàíãàðäèñòñüêå îôîðìëåííÿ, âèêîíàíå ç ïîì³òíèì çàîùàäæóâàííÿì ãðàô³÷íèõ çàñîá³â, ùî ñâîºþ ÷åðãîþ êîìïåíñóºòüñÿ ãðîþ êåãëÿìè òà âèêîðèñòàííÿì ùîíàéìåíøå

Êàëüì³þñ

3 2005

òðüîõ âèä³â ãàðí³òóð, âêëþ÷íî ç ëàòèíêîþ panfuturysty ùî ìàº, ç îäíîãî áîêó, âíîñèòè åêçîòè÷íèé åëåìåíò, à ç ³íøîãî, ï³äêðåñëþâàòè îäèí ³ç íàéâàãîì³øèõ êîíöåïò³â àâàíãàðäó â³äñóòí³ñòü áóäü-ÿêèõ ìåæ ³ îáìåæåíü. Àëå âîäíî÷àñ, ìè áè óòðèìàëèñü ãîâîðèòè òóò ïðî êîñìîïîë³òèçì àáî õî÷à áè ³íòåðíàö³îíàë³çì óêðà¿íñüêîãî àâàíãàðäó, ïàì ÿòàþ÷è ïðî ïîëåì³êó «Íîâî¿ ¥åíåðàö³¿» ³ç ðîñ³ÿíàìè àáî, ñêàæ³ìî, äåÿêèõ ãåðî¿â îáîõ ðîìàí³â Øêóðóï³ÿ, íàö³îíàëüíå ïèòàííÿ äëÿ ÿêèõ áóëî íå îñòàíí³ì. Óæå íà îáêëàäèíö³ ìàºìî ñïðîáó Øêóðóï³ÿ ñïðîâîêóâàòè õóòîðÿíñüêó ïóáë³êó íà ñêàíäàë. Ìàºìî íà óâàç³ ñàìîïðèâëàñíåíèé «òèòóë», ùî ðîçòàøîâàíèé çâåðõó íàä ïð³çâèùåì àâòîðà êîðîëü ôóòóðîïðåð³é. Âîäíî÷àñ, öå ïåâíèé ðåêëàìíèé æåñò; âëàñíå, âèíåñåíà íà îáêëàäèíêó öèòàòà ç îäíîãî â³ðøà «âèðîáíèöòâî». Ïîä³áíîãî æ ´àòóíêó º ³ óòî÷íåííÿ ï³ä íàçâîþ êíèãè «â³òðèíà òðåòÿ». Ðàö³îíàë³çì ³ ïðàãìàòèçì ó ö³é íîâ³é ì³ñòèô³êàö³¿ ìåæóþòü ³ç åëåìåíòàðíèì áàæàííÿì àâòîðà ïîáàâèòèñü ³ç òðàäèö³éíèì óÿâëåííÿì ïóáë³êè ïðî ïîðÿäîê ³ íîðìè (âëàñíå, îáðèäëèâ³ øàáëîíè ³ êë³øå) ë³òåðàòóðíî¿ àáî é ïîë³ãðàô³÷íîá³áë³îãðàô³÷íî¿ ïîâåä³íêè. Çðåøòîþ, ï³ñëÿ òîãî ÿê ôóòóðèñòè ïî÷àëè ïèñàòè ñâî¿ òåêñòè, âêëþ÷íî ç³ ñòàòòÿìè, ëàòèíêîþ, ïîä³áí³ ðîçâàãè íå ìàþòü âæå àæ íàäòî äèâóâàòè àáî, ïîãîò³â, äðàòóâàòè êðèòèê³â ³ ÷èòà÷³â. Ùîéíî çàçèðíóâøè ï³ä îáêëàäèíêó, ÷èòà÷ çóñòð³÷àºòüñÿ ³ç íàñòóïíèì ôóòóðèñòè÷íèì êðîêîì Øêóðóï³ÿ éîãî â³ðøåì «Avtoportret», ÿêèé çàäàº â³äïîâ³äíèé òîí óñ³é êíèæö³. Ïðè âñ³é íàø³é ïîâàç³ äî ôóíäàìåíòàëüíî¿ ïðàö³ Î.²ëüíèöüêîãî, äîçâîëèìî ñîá³ íå ïîãîäèòèñÿ ³ç éîãî ³íòåðïðåòàö³ºþ öüîãî òâîðó. Äîñë³äíèê ö³ëêîì ñëóøíî ñòâåðäæóº: «Õî÷à çâóêîâ³ åêñïåðèìåíòè Øêóðóï³ÿ êðèòèêóâàâ Éîãàíñåí, âîíè çàñëóãîâóþòü íà óâàãó. Îêðåì³ ç íèõ íàòõíåí³ òîãî÷àñíèì äàäà¿çìîì (îäèí ³ç â³ðø³â òàê ³ íàçèâàºòüñÿ «Äàäà»). ²íø³ ïîäàþòü øèðîêèé ñïåêòð àâàíãàðäíèõ òðàäèö³é, ÿê ³òàë³éñüêèõ, òàê ³ ðîñ³éñüêèõ. Íàïðèêëàä, «Avtoportret» ïðåäñòàâëÿº â³çóàëüíó âïðàâó ³ ãðó ç âèêîðèñòàííÿì ìîðôîëîã³÷íèõ òà åòèìîëîã³÷íèõ ìîæëèâîñòåé. Øêóðóï³ºâå ³ì ÿ ¥åî âæèâàºòüñÿ çàäëÿ íàðöèñòè÷íî¿ ãðè â³ëüíèõ àñîö³ÿö³é <...>«. À äàë³ Î.²ëüíèöüêèé âèñëîâëþº äåùî êîíòðîâåðç³éíó, íà íàø ïîãëÿä, äóìêó ñòîñîâíî àíàëîã³÷íîñòè äâîõ â³ðøîâàíèõ ôóòóðèñòè÷íèõ àâòîïîðòðåò³â Ì.Ñåìåíêà òà ¥åî Øêóðóï³ÿ: «Â³ðø ÿâíî àíàëîã³÷íèé Ñåìåíêîâîìó àâòîïîðòðåòó 1914 ðîêó, õî÷ òîé ³ íàïèñàíèé êèðèëèöåþ òà àæ òàê íå

Êàëüì³þñ

3 2005

ïåðåéíÿòèé ãðàô³÷íèìè åëåìåíòàìè <...> Â îáîõ âèïàäêàõ çàä³þºòüñÿ âëàñíå êóá³ ñòè÷íèé ïðèíöèï: àâòîðè ôðàãìåíòóþòü ñàì³ñòü, îáèðàþòü àíàë³òè÷íèé ï³äõ³ä äî âëàñíî¿ ïåðñîíè, äîñë³äæóþ÷è ¿¿ ç ê³ëüêîõ ïåðñïåêòèâ. Øêóðóï³é âèïðîáîâóº íèçêó ³äåíòè÷íîñòåé (ãåîãðàô, ãåîëîã, åãî¿ñò; geographer, geologist, egoist â³äïîâ³äíî). Â îáîõ ïîåò³â, îñîáëèâî ó âèïàäêó Ñåìåíêà, âïðàâëÿííÿ ùî âåäóòü äî îñÿÿííÿ, çíåíàöüêà â³äêðèâàþòü, õòî æ âîíè, çà ³ìåíåì òà çà ñóòòþ».7 Íà íàøó äóìêó, «Àâòîïîðòðåò» Ì.Ñåìåíêà 1914 ðîêó (ïåð³îä âèêëþ÷íî¿ òà ï³äêðåñëåíî¿ ñóáâåðñèâíîñòè ó òâîð÷îñò³ ïîåòà, ùî çàñâ³ä÷óþòü ³ äâà éîãî ôóòóðèñòè÷í³ ìàí³ôåñòè öüîãî æ ðîêó «Ñàì» ³ «Êâåðî-ôóòóðèçì» òà íàñòóïíèé ëîã³÷íèé ³ çðîçóì³ëèé êîíôë³êò ³ç êðèòèêàìè «Óêðà¿íñüêî¿ õàòè») º, øâèäøå çà âñå, òèïîâèì ôóòóðèñòè÷íèì æàðòîì-âèêëèêîì (íå â îñòàííþ ÷åðãó, ìîæëèâî, öå ïîâ ÿçàíî ç áàæàííÿì ñîë³äàðèçóâàòèñÿ ³ç ³òàë³éñüêèìè òà ðîñ³éñüêèìè àâàíãàðäèñòàìè; çîêðåìà, ç ìàí³ôåñòàìè Ìàð³íåòò³ òà çàóìíèìè â³ðøàìè ðîñ³ÿí, øóêàþ÷è ñåðåä íèõ õî÷à á óÿâíèõ ñîþçíèê³â ó áîðîòüá³ ³ç ð³äíèì õóòîðÿíñòâîì ³ àíåì³÷íèì ìîäåðí³çìîì «ìîëîäîìóç³âö³â» ³ «õàòÿí»). Ðóéíóþ÷è ãðàìàòèêó é ñèíòàêñèñ, Ñåìåíêî âèñòóïàº ó ðîë³ äåñòðóêòîðà, ÿêèé ëèøå ãîòóº ´ðóíò äëÿ ìàéáóòíüîãî. Îêð³ì äåñòðóêòèâíîãî «Àâòîïîðòðåòà» òîãî æ, 1914 ðîêó, Ñåìåíêîì áóëî íàïèñàíî ðÿä ïîåç³é, â ÿêèõ äåñòðóêö³ÿ ñÿãàº ñâîº¿ ëîã³÷íî¿ àáñóðäíî¿ ìåæ³: «ñòå êëþ âëþ ïëþ...», «Â ñòåïó», «Âàé òðà...», «ñòàëî ëüî òàëî...», «Ãê áê âê äê íê, òê...». Äëÿ ³ëþñòðàö³¿, ìîæíà íàâåñòè õî÷ áè é òàêèé â³ðø: Ãê áê âê äê íê òê ðó îðî î ?ñ?8 ßêèé íàâðÿä ÷è ìîæíà àíàë³çóâàòè âñåðéîç, ïîçàÿê â³í º ëèøå çàñîáîì åïàòàæó òðàäèö³éíèõ óÿâëåíü ïðî ïîåòè÷íó òâîð÷³ñòü. Çàãàëîì, âàðòî îäðàçó æ çàóâàæèòè, ùî Ñåìåíêî ïîä³áíîþ ïðàêòèêîþ íå çëîâæèâàâ, ÿê ³ ðåøòà óêðà¿íñüêèõ ôóòóðèñò³â. Â³ääàâøè íàëåæíå òåîð³¿, âîíè íà ïî÷àòêó 1920-õ, ìîæëèâî, ÷³òêî ðîçóì³ëè äåÿêó áåçïåðñïåêòèâí³ñòü ïîä³áíèõ åêñïåðèìåíò³â. Òîìó «Avtoportret» ¥åî Øêóðóï³ÿ, ùî áóâ íàïèñàíèé çíà÷íî ï³çí³øå Ñåìåíêîâîãî òâîðó, íàëåæèòü óæå ³íø³é åïîñ³ òà íåñå

Êàëüì³þñ

3 2005

â ñîá³ äåùî ³íøå ðîçóì³ííÿ çàâäàíü ³ ìåòè ìèñòåöòâà àâàíãàðäó; õî÷à îáèäâà òâîðè ö³ëêîì âïèñóþòüñÿ â ìèñòåöüêó ìîäåëü êóáîôóòóðèçìó, ÿêèé â Óêðà¿í³ ñòàº àêòóàëüíèì ïðèáëèçíî ç 1913 ðîêó. Åêñïåðèìåíòàëüíèé â³ðø-çàñï³â, â³ðø-intro äî êíèãè Øêóðóï³ÿ «Ïñèõåòîçè» íàâðÿä ÷è ìîæíà ³íòåðïðåòóâàòè ÿê æàðò àáî «íà äåñÿòü ë³ò çàï³çí³ëó åïàòàö³þ» (Ìàéê Éîãàíñåí). Öå êîíöåïòóàëüíèé òåêñò ç åëåìåíòàìè àêòóàëüíîãî ïîåçîìàëÿðñòâà, êîëè ãðàô³÷íå çîáðàæåííÿ ë³òåð ïîºäíóºòüñÿ ó íåçâè÷íèé âèãàäëèâèé ñïîñ³á ³ç ñåìàíòèêîþ ñë³â, âèòâîðþþ÷è àêòóàëüíèé ³ ñîëîäêèé äèñêóðñ íàñêð³çíî¿ òðàíñãðåñ³¿, êîëè ëþäñüêå àêöåíòîâàíå «ÿ» ³íòåíö³îíàëüíî ñêåðîâàíå íà ïîðóøåííÿ é ïîäîëàííÿ êîðäîí³â ó ïîøóêàõ îñòàòî÷íîãî, ìåæîâîãî äîñâ³äó. Òðàíñë³òåðàö³éíà ñèñòåìà öüîãî òåêñòó ïîºäíóº éîãî ç ãîëîâíèì ïðîºêòîì ïàíôóòóðèñò³â ïî÷àòêó 1920-õ ðîê³â àëüìàíàõîì «Ñåìàôîð ó ìàéáóòíº» (1922). Ñòèë³ñòè÷íà ãðà ³ç ìîðôåìàìè îêð³ì ðàô³íîâàíîãî çâóêîïèñó, ì³ñòèòü ó ñîá³ êëþ÷îâ³ êîíöåïòè ôóòóðèçìó: ìàøèíà, ïðîãðåñ, åêçîòèêà. Ùî ñâîºþ ÷åðãîþ ðåàë³çóþòüñÿ ÷åðåç ïîíÿòòÿ: ãåîìåòð³ÿ, ãåîãðàô³ÿ, ãåîëîã³ÿ, åãî, Åâðîïà, Àôðèêà, Àç³ÿ, Àìåðèêà, Àâñòðàë³ÿ òîùî. Ñâ³ò, ó ïåâíîìó ñåíñ³, ïîòðåáóº íîâîãî òâîðåííÿ ÷åðåç ïåðåòâîðåííÿ; íåàáèÿêà ðîëü â³äâîäèòüñÿ îêðåì³é ëþäèí³ ³íäèâ³äóóìó. Ëàòèíêà ó òðàíñë³òåðàö³¿ ìàº ï³äêðåñëèòè ãëîáàëüí³ñòü ³ ìàñøòàáí³ñòü íàì³ð³â íîâî¿ ëþäèíè, ÿêà íàãîëîøóþ÷è íà ñâîºìó åãî, ùå íå ãóáèòüñÿ ó êîëåêòèâ³. Ïîåçîìàëÿðñòâî öüîãî òåêñòó àêöåíòóº óâàãó íà ë³òåð³ «À», ÿêà º ïåðøîþ (â àâàíãàðä³) ó àáåòö³. Çðåøòîþ, åãîöåíòðèçì, åë³òàðí³ñòü ³ â³äðàçó äî ìàñîâ³çìó óêðà¿íñüê³ ôóòóðèñòè äåìîíñòðóâàòèìóòü óïðîäîâæ óñ³º¿ ñâîº¿ ³ñòîð³¿, àæ äî 1934 ðîêó. Îòæå, ââàæàºìî çà ïîòð³áíå ï³äêðåñëèòè, ùî ¥åî Øêóðóï³é, çàñâî¿âøè ðàíí³é äîñâ³ä Ñåìåíêà, ó â³ðø³ «Avtoportret» ðîçâèíóâ éîãî äî ãëèáîêîãî é âíóòð³øíüî çð³ëîãî ðîçóì³ííÿ çì³ñòó ³ ôîðìè àâàíãàðäíîãî òåêñòó. Íàéìåíøå, âîäíî÷àñ, äáàþ÷è ïðî åïàòàæ òà ³íøó çîâí³øíþ ï³ðîòåõí³êó, íåçâàæàþ÷è íà ñâ³é äîñèòü ìîëîäèé ³ùå â³ê ³ ñòàòóñ «Ïñèõåòîç» ÿê äåáþòíî¿ êíèæêè. Ó íàñòóïíèõ 22 â³ðøàõ ïîåò ïëÿíîâî ³ ïîñë³äîâíî ðîçãîðòàº ³äåéíî-ñåìàíòè÷í³ êîíöåïòè, ÿê³ áóëè çàäåêëÿðîâàí³ ó ïîåç³¿çàñï³â³. Íàñêð³çíèì º ìîòèâ ðîçóì³ííÿ ìèñòåöòâà ÿê ïðîöåñó âèðîáíè÷îãî. Öüîìó ïðèñâÿ÷åíî íàâ³òü îêðåìèé â³ðø, ùî òàê ³ íàçèâàºòüñÿ «Âèðîáíèöòâî». Ë³ðè÷íèé ãåðîé ñâîþ ïðàöþ ó æîäíîìó ðàç³ íå ïîâ ÿçóº ç ÷èìîñü ³ððàö³îíàëüíèì, íà êøòàëò íàòõíåííÿ. Ïðàöÿ ïîåòà äîð³âíþº ïðàö³ ðîá³òíèêà; ³ çíà÷åííÿ ¿¿

Êàëüì³þñ

3 2005

ìàº òàê ñàìî íåçàïåðå÷íó âàãó: «ó ôàáðèêàõ çàâîäàõ ìàéñòåðíÿõ/ ìî¿ ìàøèíè ³ ìåõàí³çìè/ ðîçóìó ñëîâà âèðîáëþþòü/ ôàðôîðîâ³ ³ çàë³çí³/ àâòîìîá³ë³ ³ òàíêè/ àåðîïëÿíè/ ñð³áí³ äçâîíèêè ³ ñòàòóåòêè/ æåíùèíè âàì ìîæíà çðîáèòè/ ÷óäåñí³ âáðàííÿ ³ç ôàðôîðîâèõ ñë³â <...>«. Òèõ, õòî ñüîãî íå ðîçóì³º, Øêóðóï³é íàçèâàº «éîëîïàìè». Ñàìå â ö³é ïîåç³¿ Øêóðóï³é íå ëèøå, ïîä³áíî Ñåìåíêîâ³, íàçèâàº ñâîº ³ì ÿ, àëå ³ ïðèáèðàº òèòóë êîðîëÿ ôóòóðîïðåð³é. Ïðî äîðå÷í³ñòü ïîð³âíÿííÿ ìèñòåöüêî¿ ä³ÿëüíîñòè ç ïðàöåþ íà âèðîáíèöòâ³ íàãîëîøóºòüñÿ ³ ó ïîåç³¿ «ß», ÿêà äåìîíñòðóº ìàéñòåðí³ñòü Øêóðóï³ÿ â îâîëîä³íí³ ïîåòè÷íèì çâóêîïèñîì: «<...> ñüîãîäí³ êîðîëü/ ôóòóðîâèðîáíèöòâ ôóòóðîòðåñò³â/ ñ³íä³êàò³â çàâòðà ðîá³òíèê/ òðîºêóòíèêè êóáè ìàøèí/ çëàìàí³ ë³í³¿ êîëî/ àâòîìîá³ë³ êàðá³ä áåíç³í/ ïåðåïëàâëþ ñëîâà ÷óäåñí³/ ³ âèñòàâëþ ó â³òðèíàõ». Åëåìåíòè êóá³çìó, íàÿâí³ â ö³é ïîåç³¿, ùå â³äâåðò³øå ïðåäñòàâëåí³ ó ñïåö³ÿëüíîìó òåêñò³ ï³ä íàçâîþ «Ãåîìåòð³ÿ», â ÿêîìó àâòîð òàê åëºãàíòíî ïîêàçóº êóõíþ êîíñòðóþâàííÿ: «ë³í³ÿ öèðêóëü/ êîëî òðîºêóòíèê â êâàäðàò/ äèâèñü/ îò íà ãîë³é ïëîù³/ âèíèêëî ì³ñòî/ ïîðèâàííÿ êóò³â äî íåáà/ ìàñèâè êâàäðàò³â ó çåìëþ/ òðîºêóòíèê íà êóá ðîìá/ áàøòà/ êîíóñîì âð³æåòüñÿ â îêî/ òóìá äàìá òóìá äîìá». Â³ääàº íàëåæíå Øêóðóï³é ³ íåîäì³ííîìó äëÿ ôóòóðèñò³â îáðàçó òðàìïà â êíèæö³ ïðèñóòí³é â³ðø ç òàêîþ íàçâîþ «Òðàìï», ó ÿêîìó óïîâí³ â³äáèòî ãåîãðàô³÷íó åêçîòèêó, õàðàêòåðíó äëÿ àâàíãàðäó: «íà øèðîêèõ âóëèöÿõ/ âñåñâ³òó/ íà ïåðåõðåñòÿõ àôðèêè àç³¿/ ñèä³òè ï³ä áåòîííèì ìîñòîì/ ³ ïëþâàòü ó çâàáëèâ³ñòü âîä/ <...> ñàõàðà êëüîíäàéê ³íä³ÿ/ þêîí ³ àëÿñêà/ ïåðåïëåòóòüñÿ ñòåæêàìè àëåé/ ï³ä íîãàìè íåâòîìíèìè òðàìïà». Äîñèòü ö³êàâîþ º ³íòèìíà ë³ðèêà ¥åî Øêóðóï³ÿ ç â³äâåðòèìè òà âèðàçíèìè åðîòè÷íèìè ìîòèâàìè. Ïðè÷îìó, åðîòîñîô³ÿ ïîåòà ïîçáàâëåíà ñàëîííî¿ ìàí³ðíîñòè é øòó÷íîñòè, ùî íå çð³äêà ñïîñòåð³ãàºòüñÿ ó éîãî êîëåã, ñêàæ³ìî, â òðèêíèææ³ Ï ºðî Ì.Ñåìåíêà (1918 1919 ðð.). Åðîñ Øêóðóï³ÿ â³äâåðò³øèé, àëå íå âóëüãàðíèé. Çðåøòîþ, íå õîäèòü ³ ïðî ïàðîä³éí³ñòü öüîãî ìîòèâó. ², ïîïðè òâåðäæåííÿ Î.²ëüíèöüêîãî ïðî òå, ùî «ó á³ëüøîñò³ âèïàäê³â éîãî åðîòè÷íèé â³ðø çäåá³ëüøîãî ïðîíèçóº ³ðîí³ÿ òà ãðàéëèâ³ñòü»,9 ââàæàºìî, ùî åðîòè÷íó òåìó ïîåò îïðàöüîâóº íå ëèøå ç âèäèìîþ ëåãê³ñòþ òà ïðèðîäíüîþ â³ðòóîçí³ñòþ, àëå é ö³ëêîì ùèðî é ñåðéîçíî (õî÷à, çâè÷àéíî, â³í íå áóâ áè ôóòóðèñòîì, ÿêáè âîäíî÷àñ íå íàìàãàâñÿ ³ ö³ ìîòèâè ïî-ñâîºìó ï³ääàòè

Êàëüì³þñ

3 2005

îá ºêòèâàö³¿ òà ðàö³îíàë³çàö³¿), ÿê îò, ïðèì³ðîì, ó íåâåëè÷êîìó ïîåòè÷íîìó øåäåâð³ «Âîõêî»: «ïðèñòðàñí³ ïîö³ëóíêè ãàðÿ÷èõ âóñò/ ðîçäóøèëàñü âåëèêà ÷åðâîíà âèøíÿ/ ñòðèìàí³ ïîäèõè/ òåïëà âîäà çàïàøíèõ äîëîíü/ îõ ìè ÿ/ ìÿõê³ñòü ãàðÿ÷èõ äîòèê³â/ òâåðä³ñòü õâèëüîëîíà/ àõ/ ðîçäóøèëàñü âåëèêà ÷åðâîíà âèøíÿ/ ïî âñüîìó ò³ë³ òåïëèé ñ³ê». Ç òåìîþ åðîòèêè áåçïîñåðåäíüî ïîâ ÿçàíà ³ òåìà áðóòàëüíîãî àáî ´âàëòîâíîãî êîõàííÿ, ÷èñòîãî òâàðèííîãî ñåêñó. Íå âèïàäêîâî, òóò îäðàçó ç ÿâëÿþòüñÿ áðóòàëüí³ñòü ³ ïàðîä³éí³ñòü, àæ äî ³íòîíàö³é â³ä÷óæåííÿ, áî éäåòüñÿ, éìîâ³ðíî, ïðî íåïðèðîäí³é àêò, ïðî íàñèëüñòâî íàä æ³íêîþ ³ îñîáèñò³ñòþ («Çíàñèëóâàííÿ»). Ãîâîðÿ÷è ïðî ò³ëåñí³ñòü ë³ðèêè Øêóðóï³ÿ, âàðòî çàçíà÷èòè, ùî ó íüîãî âñå öå âèãëÿäàº ïðèðîäíüî é íåâèìóøåíî, áåç ñàíòèìåíò³â ³ çàéâî¿ ñîðîì ÿçëèâîñòè ìîäåðí³ñò³â íà êøòàëò Ì.Âîðîíîãî, äî ÿêîãî Ì.Ñåìåíêî çâåðòàâñÿ 1914-ãî ðîêó ç òàêèìè ñëîâàìè: «² íàì (ÿê Âàì) îñòî÷îðò³ëè çîð³-î÷³,/ é î÷³ âæå äàâíî ïîðà êèíóòè îçîðþâàòü,/ òà é ïàííî÷êè äî çîð âæå íå òàê³ îõî÷³ / íåâæå Âè â³äìîâëÿºòåñü ïàëê³ ñåðöÿ ïîêîðþâàòü?».10 Ò³ëåñíå çîáðàæóºòüñÿ ó Øêóðóï³ÿ, çíîâ-òàêè, êóá³ñòè÷íî, ç âèêîðèñòàííÿì íåîëîã³çì³â, ïîâ ÿçàíèõ ç³ ñôåðîþ íàóêîâîþ àáî òåõí³÷íîþ (îáñåðâàòîðÿòü î÷³, ðàä³îñì³õ, ô³ÿëêîâîïàõîù³ çóñòð³íóòèõ ïîãëÿä³â), ùî ñïðèÿº á³ëüø ðåëüºôíîìó â³äîáðàæåííþ ïðåäìåò³â ïîåòè÷íî¿ ðåôëåêñ³¿. Øêóðóï³é ðîçãîðòàº ö³ë³ ë³ðè÷í³ ñþæåòè, çîáðàæóþ÷è òàêó çâè÷àéíó, çäàâàëîñÿ á, ð³÷ ÿê ³íòåíö³îíàëüí³ñòü çàêîõàíèõ («Ðàä³ñíî»), àáî æèâîïèñóþ÷è «ò³ëî æåíùèíè»: «ì ÿêà îïóêë³ñòü æ³íî÷èõ ñòåãí/ öå êàâóíè ìàíàñòèðñüê³/ î õòî ðîçïîâ³ñòü ïðî ò³ëî æåíùèíè/ ïåðñîÿáëóêà ÿêèõ ùå íå ¿â/ í³ îäèí àäàì ò³ëüêè ÷ìîêàâ/ øèðîêå ïîëå/ ð³âíèíà ñòåï/ æèâ³ò îêñàìèò/ äàë³ ìîæíà çàãóáèòèñü ó íåòðÿõ ë³ñ³â/ äå öâ³òóòü òðîºêóòí³/ ÷óäåñí³ ÷îðí³ òðîÿíäè/ ñÿþòü áëàêèòí³ îçåðà/ âàæ÷å ïðîêîâòíóòü ã³ðêó ê³ñòî÷êó ñåðöÿ/ í³æ ç³ðâàòè òðîºêóòíó òðîÿíäó/ õòî ðîçãàäàº æåíùèíó» («Ò³ëî»). Äåÿê³ ïðîçà¿çìè ó ïîð³âíÿííÿõ ³ ã³ïåðáîë³çàö³ÿ îáðàç³â, çíîâó âèðàçíî ñèãíàë³çóþòü ïðî ë³ðèêó ôóòóðèñòà, ùî ñâîºþ ôàêòóðîþ íàãàäóº ïîëîòíà Î.Áîãîìàçîâà äðóãî¿ ïîëîâèíè 1910 1920-õ ðîê³â. Îêðåìî¿ óâàãè çàñëóãîâóº äàäà¿çì ö³º¿ çá³ðêè ¥åî Øêóðóï³ÿ. Òóò â³í âèÿâèâñÿ ÿñêðàâî ³ ïîâíî, ÿê í³êîëè, íàïåâíî, ï³çí³øå. Ïðî ùî ñâ³ä÷èòü, çîêðåìà, ï³çí³øå ïåðåéìåíóâàííÿ ïîåç³¿ «Äàäà» (³ç «Ïñèõåòîç») íà «Êîëèñêîâó» ïåðåä âèäðóêîì ó êíèç³ âèáðàíèõ â³ðø³â «Æàðèíè ñë³â» (1925). Ùîïðàâäà, â ÷àñè ðîçêóòèõ ë³òåðàòóðíèõ øàáàø³â ôóòóðèñò³â ïåð³îäó «Íîâî¿ ¥åíåðàö³¿»

Êàëüì³þñ

3 2005

Øêóðóï³é ó êíèæö³ «Äëÿ äðóç³â ïîåò³â ñó÷àñíèê³â â³÷íîñòè» (1929) ïîâåðíå òåêñòó ïî÷àòêîâó íàçâó. Çàãàëîì, ïîãîäæóþ÷èñü ³ç äóìêîþ Î.²ëüíèöüêîãî ïðî «øèðîêèé ñïåêòð àâàíãàðäíèõ òðàäèö³é, ÿê ³òàë³éñüêèõ òàê ³ ðîñ³éñüêèõ»,11 ÿê ³ ç òèì, ùî ïðèéîìè Øêóðóï³ÿ «í³÷îãî ñï³ëüíîãî íå ìàëè ç åòèìîëîã³÷íèìè åêñïåðèìåíòàìè a la Êðó÷åíèõ»,12 äîäàìî, ùî óêðà¿íñüêèé ïîåò çäåá³ëüøîãî ëèøàâ ñåìàíòèêó â³ðøà äîñèòü ïðîçîðîþ. ×àñîì ïðåäñòàâëÿþ÷è íå ìåíø ïðîçîð³ àëþç³¿, ÿê ó â³ðø³ «Òåëåãðàôóþ», ó ÿêîìó íàòÿêàºòüñÿ íà ìèíóëå Ì.Ñåìåíêà ó ðîë³ òåëåãðàô³ñòà (ï³ä ÷àñ ìîá³ë³çàö³¿ òà â³éñüêîâî¿ ñëóæáè 1915 1917 ðîê³â ó Âëàäèâîñòîö³). Øêóðóï³é çâåðòàºòüñÿ äî ïîáðàòèìà ñàìå ó òàêèé ñó÷àñíèé ñïîñ³á, àáè òåðì³íîâî ïîâ³äîìèòè ïðî íàãàëüíå: «åì åñ âå åì åñ âå åì åñ âå/ ÿ åìåñâå/ ïåïå/ ïåäå/ ó ôóòóðîïðåð³ÿõ çóñòð³â äåðåâëÿíó ð³÷/ âîëîäüêó ìàÿêîâñüêîãî/ õî÷å áóòè ìåáëåþ/ ñì³éòåñü/ êâèò/». Âàðòî çâåðíóòè óâàãó é íà òå, ùî ó ïåðøîìó ðÿäêó ëåãêî âãàäóþòüñÿ çâóêè ³í³ö³ÿë³â Ì.Ñåìåíêà òà Â.Ìàÿêîâñüêîãî «åì åñ âå åì». ²íôîðìàö³ÿ æ ïðî Â.Ìàÿêîâñüêîãî ïîòðåáóº äåòàëüí³øîãî ïîãëÿäó íà òâîð÷³ñòü ðîñ³éñüêîãî ïîåòà öüîãî ïåð³îäó. Õî÷à, âèðîê Øêóðóï³ÿ çðîçóì³ëèé: «ñì³éòåñü/ êâèò»... ²íøå «ïîâ³äîìëåííÿ» ö³º¿ òåëåôîíîãðàìè ìîæå ñòîñóâàòèñÿ ³ ñàìîãî Ñåìåíêà: «êà âå êà âå êà âå/ Ìèõàéëå/ ïåïå/ åëüáðóñ ðîá³òíèê³â ³ ïàíôóòóðèñò³â/ áàòèºâà ãîðà/ ñüîãîäí³ ìåíå îáðàíî êîðîëåì/ ñì³éñÿ/ êâèò». Ö³êàâî, ùî ïåðøó ÷àñòèíó â³ðøà Øêóðóï³é çàê³í÷óº çâåðòàííÿì â³ä äðóãî¿ îñîáè, à äðóãó â³ä ïåðøî¿. ² öÿ íåâåëè÷êà ïîåç³ÿ ñïîíóêàº äî ãëèáøîãî âèâ÷åííÿ ñêëàäíèõ ñòîñóíê³â íå ëèøå ì³æ ð³çíèìè ë³òóãðóïîâàííÿìè 1920-õ ðîê³â, àëå ³ â ñåðåäîâèù³ ñàìèõ ôóòóðèñò³â. Ñåðåä äàäà¿ñòè÷íèõ åêñïåðèìåíòàëüíèõ â³ðø³â ÷è íå íàéá³ëüø çàòåìíåíèì º, ìàáóòü, òåêñò ï³ä íàçâîþ «Ëÿëÿ», ÿêèé ì³ñòèòü ëèøå îäíó ïîâíîçíà÷íó ëåêñåìó áóìåðàíã. Ðåøòà ñë³â öå ëèøå ðîçùåïëåí³ ³íø³ ìàñèâè ñë³â, ïîêëèêàííÿ ÿêèõ, ìîæëèâî, ïîëÿãàº ó ñòâîðåíí³ íàñòðîþ àáî ó âèêëèêàíí³ çà ïîñåðåäíèöòâà àáñòðàêòíèõ çâóê³â ïåâíèõ àñîö³ÿö³é: «ëþ/ ëüîëü ëüîëü/ ë³ºëë³ ë³ºëë³/ êàíö êàíö/ àå åà åî ë³ºëë³/ áóìåðàíã áóìåðàíö/ ïôó¿ò³ òâ³ò³ ëþ/ ëþ/ áàíã áàíã/ ðå ì³ê³ ì³ê³ ì³ê³/ øàíã òàíã/ ë³ëº ëþë³ò ë³ëÿò ë³íã/ îåëÿò/ øàíã òàíã/ ëþ/ ëüîëü ëüîëü/ ìîéðåþëü àíö îé/ êàíö êàíö». Ùîäî íàçâè êíèãè, òî âîíà óÿâëÿºòüñÿ íàì íå ïðîñòî ôóòóðèñòè÷íèì æåñòîì, à äîâîë³ ïðîìîâèñòîþ æåñòèêóëÿö³ºþ, ÿêùî çâàæèòè íà ê³ëüê³ñòü â³ðø³â, ùî ïîêëèêàí³ ïåðåäàòè ïñèõîëîã³÷í³

Êàëüì³þñ

3 2005

ñòàíè: îä÷àé, ñóì, ðàä³ñòü, ãí³â, çàçäð³ñòü, î÷³êóâàííÿ. Á³ëüøîñò³ ç íèõ ïðèñâÿ÷åí³ ´ðóíòîâí³ ðîçðîáêè ó â³äïîâ³äíèõ òåêñòàõ. Ùîïðàâäà, Øêóðóï³é ïåðåâàæíî çíåîñîáëþº ö³ ëþäñüê³ ñòàíè, ³ «æîäåí ³ç òâîð³â íå ñòàâ âèÿâîì ñåíòèìåíòàëüíî¿ ÷è ë³ðè÷íî¿ ³íòðîñïåêö³¿».13 Ë³ðèçì ÷àñòî í³âåëþºòüñÿ â ï³äêðåñëåíèé ñïîñ³á, ÿê îò ó ïîåç³¿ «Ñóì»: «<...> íåïîì³òí³ ñëüîçè êîòÿòüñÿ/ ïî ºäâàáí³é ìîðä³ çàäóìëèâîñòè <...>«. Âñ³ äâàäöÿòü òðè â³ðø³ êíèãè íàïèñàí³ âåðë³áðîì, ç äîâ³ëüíèì âèêîðèñòàííÿì ñèíòàêñèñó òà â³äìîâîþ â³ä ïóíêòóàö³¿ òà âåëèêèõ ë³òåð. Ïðèñóòí³ñòü íà ñòîð³íêàõ ïîåòè÷íî¿ êíèãè ìàëþíê³â ³ç ðåêëÿìíèìè ï³äïèñàìè óêðà¿íñüêîþ, í³ìåöüêîþ òà ôðàíöóçüêîþ ìîâàìè óâèðàçíþº ¿¿ âíóòð³øí³é ôóòóðèñòè÷íèé êîíòåêñò, áóäó÷è âîäíî÷àñ ³ ïåâíèì æàðòîì, ³ ö³ëêîì êîíöåïòóàëüíèì æåñòîì. Òå ñàìå ìîæíà ñêàçàòè ³ ïðî îñòàííþ ñòîð³íêó êíèãè, äå ùå ðàç îêðåìî óêðà¿íñüêîþ òà ôðàíöóçüêîþ ïðèíöèïîâî íàãîëîøóºòüñÿ íà âèðîáíè÷îìó õàðàêòåð³ ïîåòè÷íî¿ òâîð÷îñòè àâòîðà ³ ïåðåðàõîâóþòüñÿ ì³ñòà, ïîâ ÿçàí³ ç öèì âèðîáíèöòâîì: Êè¿â, Õàðê³â, Ìîñêâà, Â³äåíü, Ïðàãà, Â³íí³ïåã. Öåé ïåðåë³ê íå òàê ïîêëèêàíèé ì³ñòèô³êóâàòè ïîòåíö³éíîãî ÷èòà÷à, ÿê çàö³êàâèòè ñâîºþ íåçâè÷í³ñòþ. À íèæ÷å ïîäàºòüñÿ ðåêëÿìíèé áëîê ³ç ñåìè êíèæîê àâòîðà, ÿê³ í³áèòî âæå «ïðîäàþòüñÿ îïòîì ³ íàð³çíî», ç ÿêèõ ðåàëüíî éøëà äî ÷èòà÷à ëèøå ïåðøà öÿ êíèæå÷êà «Ïñèõåòîçè». Îñòàíí³ì ôóòóðèñòè÷íèì ³ ïðîñòî âåñåëèì êí³êñåíîì êíèãè ìîæíà ââàæàòè çàñòåðåæåííÿ: «Áåðåæ³òüñÿ ï³äðîáîê». Äåáþòíà êíèãà ¥åî Øêóðóï³ÿ «Ïñèõåòîçè», áåç ñóìí³âó, áóëà åòàïíîþ â ðîçâèòêó óêðà¿íñüêîãî ë³âîãî ìèñòåöòâà ³ ó òâîð÷îñò³ ñüîãî àâòîðà çîêðåìà. Âîíà çàñâ³ä÷èëà, ùî â óêðà¿íñüê³é ïîåç³¿ ç ÿâèâñÿ àâòîð, çäàòíèé ï³äòðèìàòè çóñèëëÿ ñàìîòíüîãî íà òîé ÷àñ Ìèõàéëÿ Ñåìåíêà â óòâåðäæåíí³ íîâî¿ ïîåòèêè, ùî óïîâí³ â³äïîâ³äàëà äóõîâ³ ÷àñó ³ ââîäèëà óêðà¿íñüêó ë³òåðàòóðó â ñåðéîçíèé ñâ³òîâèé êîíòåêñò. Ó «Ïñèõåòîçàõ» ó êîíöåíòðîâàíîìó âèãëÿä³ â³äáèëèñÿ íîâ³ ïîãëÿäè íà ïîåç³þ ³ ìèñòåöòâî çàãàëîì. Öÿ íåâåëè÷êà êíèæå÷êà, ùî, áåçïåðå÷íî, áóëà íåäîîö³íåíà ñó÷àñíèêàìè, îñòàòî÷íî âèð³çíèëà íà çàãàëüíîìó, äîñèòü ñòðîêàòîìó òë³ ë³âèõ ïèñüìåííèê³â, íåáóäåííó òâîð÷ó îñîáèñò³ñòü ¿¿ àâòîðà ³ ñòàëà ïîì³òíèì ïîøòîâõîì äî óòâåðäæåííÿ é ðîçâèòêó åêñïåðèìåíòàëüíîãî é ôîðìàë³ñòè÷íîãî äèñêóðñ³â â óêðà¿íñüê³é ë³òåðàòóð³.

Êàëüì³þñ

3 2005

Ïðèì³òêè 1 ²ëüíèöüêèé Î. Óêðà¿íñüêèé ôóòóðèçì (1914 1930). Ëüâ³â: Ë³òîïèñ, 2003. Ñ. 302. 2 Øêóðóï³é ¥åî. Ïñèõåòîçè: Â³òðèíà òðåòÿ. Ê.: Panfuturysty, 1922. 32 ñ. [Áåç íóìåðàö³¿ ñòîð³íîê]. 3 ²ëüíèöüêèé Î. Óêðà¿íñüêèé ôóòóðèçì... Ñ. 297. 4 Äîðîøêåâè÷ Î. Ï³äðó÷íèê ç ³ñòîð³¿ óêðà¿íñüêî¿ ë³òåðàòóðè. Âèä. 3-º. Õ.: Êíèãîñï³ëêà, 1927. Ñ. 295. 5 Òàì ñàìî. 6 ²ëüíèöüêèé Î. Óêðà¿íñüêèé ôóòóðèçì... Ñ. 302. 7 ²ëüíèöüêèé Î. Óêðà¿íñüêèé ôóòóðèçì... Ñ. 300-301. 8 Óêðà¿íñüêèé ôóòóðèçì: Âèáðàí³ ñòîð³íêè. / Óïîðÿäêóâàííÿ ³ êîìåíòàð³: Ìèêîëà Ñóëèìà. Ïåðåäìîâà: ²øòâàí Óäâàð³. Nyiregyhaza, 1996. Ñ. 26. 9 ²ëüíèöüêèé Î. Óêðà¿íñüêèé ôóòóðèçì... Ñ. 307. 10 Ñåìåíêî Ì. Ê äðóãó-ñòèõîòâîðöó // Ñåìåíêî Ì. Ïîåç³¿. Ê.: Ðàä. ïèñüìåííèê, 1985. Ñ. 58. 11 ²ëüíèöüêèé Î. Óêðà¿íñüêèé ôóòóðèçì... Ñ. 300. 12 Òàì ñàìî. Ñ. 301. 13 ²ëüíèöüêèé Î. Óêðà¿íñüêèé ôóòóðèçì... Ñ. 299.

æîâòåíü 2003 ð.Á. ì. Äîíåöüê

Êàëüì³þñ

¥åî ØÊÓÐÓÏ²É ПСИХЕТОЗИ â³òðèíà òðåòÿ

geo O ge ego geo Wkurupij geometr i ja geograf i ja geo log i ja

evrop siA

merik

ego frik

vstrali

geo O ge ego Geo Wkurupij AVTOPORTRET

3 2005

Êàëüì³þñ

3 2005

ß ñüîãîäí³ êîðîëü çàâòðà ïðîéäèñâ³ò ñîíöå ñîíöå âèðîáëþ ³ç ñîíÿ÷íèõ äóø ó ôóòóðîïðåð³ÿõ äëÿ ìàéáóòíüîãî ñüîãîäí³ êîðîëü ôóòóðîâèðîáíèöòâ ôóòóðîòðåñò³â ñ³íä³êàò³â çàâòðà ðîá³òíèê òðîºêóòíèêè êóáè ìàøèí çëàìàí³ ë³í³¿ êîëî àâòîìîá³ë³ êàðá³ä áåíç³í ïåðåïëàâëþ ñëîâà ÷óäåñí³ ³ âèñòàâëþ ó â³òðèíàõ

Î÷³êóâàííÿ ó ïàðêó çáë³äëèõ ôàíòàç³é ñàìà ðåàëüí³ñòü ó ïàðêó ñòîìëåíèõ ôàíòàç³é ðîçãóáëåí³ñòü ³ ïå÷àëüí³ñòü ïðèéäå ÷è í³ íàñòèðëèâ³ñòü ïîâ³òðÿ øóìè äóìêà ³ ñåðöå áåçóìí³ îñü êîìàð âåëèêèì æàëîì ñóìí³âó ãîñòðèì áëèñêó÷à ãîëêà ï º ñåðöå ³ äóìêó ³ ïîêè ïðèéäå âñì³õíåòüñÿ ç ¿äÿòü êîìàð³ îä÷àþ ³ òðóï ïðèêðèþòü æàíäàðíèì íåáîì ³ ï³ä äçè÷àííÿ ñóìí³â³â âñå áóäå ñòåðåãòè ³ ïîç³õàòè ñòåï

Êàëüì³þñ

Ðàä³ñíî ¿é òîðêàòèñü äî íüîãî åëåêòðè÷íèé òîê ñòðàøíî îáñåðâàòîðÿòü î÷³ âðàæ³ííÿ îáëè÷ ðóêè ìàíåâðóþ÷à àðì³ÿ øïèãóí ³ êîëè ïîì³òÿòü ùî êóù³ îòî÷èëè íàâêîëî ãóñòî çàâìèðàþ÷è äîòîðêíóòüñÿ êóòî÷êàìè âóñò ³ ðàä³î ðàä³îñì³õ êîëè çàâ³áðóþòü ïîö³ëóíêè

Ò³ëî ì ÿêà îïóêë³ñòü æ³íî÷èõ ñòåãí öå êàâóíè ìàíàñòèðñüê³ î õòî ðîçïîâ³ñòü ïðî ò³ëî æåíùèíè ïåðñîÿáëóêà ÿêèõ ùå íå ¿â í³ îäèí àäàì ò³ëüêè ÷ìîêàâ øèðîêå ïîëå ð³âíèíà ñòåï æèâ³ò îêñàìèò äàë³ ìîæíà çàãóáèòèñü ó íåòðÿõ ë³ñ³â äå öâ³òóòü òðîºêóòí³ ÷óäåñí³ ÷îðí³ òðîÿíäè ñÿþòü áëàêèòí³ îçåðà âàæ÷å ïðîêîâòíóòü ã³ðêó ê³ñòî÷êó ñåðöÿ í³æ ç³ðâàòè òðîºêóòíó òðîÿíäó õòî ðîçãàäàº æåíùèíó

3 2005

Êàëüì³þñ

3 2005

Òåëåãðàôóþ åì åñ âå åì åñ âå åì åñ âå ÿ åìåñâå ïåïå ïåäå ó ôóòóðîïðåð³ÿõ çóñòð³â äåðåâëÿâó ð³÷ âîëîäüêó ìàÿêîâñüêîãî õî÷å áóòè ìåáëåþ ñì³éòåñü êâèò êà âå êà âå êà âå Ìèõàéëå ïåïå åëüáðóñ ðîá³òíèê³â ³ ïàíôóòóðèñò³â áàòèºâà ãîðà ñüîãîäí³ ìåíå îáðàíî êîðîëåì ñì³éñÿ êâèò

Òðàìï íà øèðîêèõ âóëèöÿõ âñåñâ³òó íà ïåðåõðåñòÿõ àôðèêè àç³¿ ñèä³òè ï³ä áåòîííèì ìîñòîì ³ ïëþâàòü ó çâàáëèâ³ñòü âîä ïàðîòÿãè âñåñâ³òó

àë³´àòîðàìè

ê³íüìè çà¿ðæóòü ìóçèêîþ ì³éñüêîãî ïàðêó ñàõàðà êëüîíäàéê ³íä³ÿ þêîí ³ àëÿñêà ïåðåïëåòóòüñÿ ñòåæêàìè àëåé ï³ä íîãàìè íåâòîìíèìè òðàìïà

Êàëüì³þñ

Ãåîìåòð³ÿ ë³í³ÿ öèðêóëü êîëî òðîºêóòíèê â êâàäðàò äèâèñü îò íà ãîë³é ïëîù³ âèíèêëî ì³ñòî ïîðèâàííÿ êóò³â äî íåáà ìàñèâè êâàäðàò³â ó çåìëþ òðîºêóòíèê íà êóá ðîìá áàøòà êîíóñîì âð³æåòüñÿ â îêî òóìá äàìá òóìá äîìá

Êîñìè÷íå âåðíèñü ÷îðòÿ÷îþ êóëåþ çåìëå ç ì³ñòàìè ìàéäàíàìè ðèíêàìè ³ ëþäüìè âåðí³òüñÿ êîëåñà ³ êîë³ùàòêà êîñìîñó ïîêè ÿ êîëî ö³º¿ ìàøèíè ë³âî ðóëÿ ë³âî ðóëÿ ó ïðàâå îêî á òîá³ âñòðîìèòè øèëî òàê âåðíèñü æå ÷îðòÿ÷îþ êóëåþ çåìëå ïîêè ìàðñ íå ïîë³ç íà òåáå ÿê æåðåáåöü íà êîáèëó

3 2005

Êàëüì³þñ

3 2005

Ëÿëÿ ëþ ëüîëü ëüîëü ë³ºëë³ ë³ºëë³ êàíö êàíö àå åà åî ëºëë³ áóìåðàí´ áóìåðàíö ïôó¿ò³ òâ³ò³ ëþ ëþ áàí´ áàí´ ðå ì³ê³ ì³ê³ ì³ê³ øàí´ òàí´ ë³ëº ëþë³ò ë³ëÿò ë³í´ îåëÿò øàí´ òàí´ ëþ ëüîëü ëüîëü ìîéðåþëü àíö îé êàíö êàíö

Äàäà óî ìàëåíüêèé õëîï÷èêó óî àà ïðèæìóðþºø î÷³ ³ ñìîê÷åø àà àà óî ìàëåíüêèé õëîï÷èêó ¿æ óî óî òâîÿ öèöàòà íåíüêà âñÿ îá³éìè âñÿ ëþáîâ

Êàëüì³þñ

Ì³ñÿøíî â îäíó ³ç ä³ðîê ïîòîéá³÷íèõ ïðåð³é ÷îðíèé ê³ò ñïóñòèâ çîëîòîãî õâîñòà ì³ñÿöü ïîìàñòèâ ÿéöåì äèìàð³ é ì³ñòî óó âàâ àâ óó àâ ñîáàêè ÷îðíèìè é ñ³ðèìè ìîðäàìè ïðàãíóòü ñòÿãíóòè ³ ëþäè çàâèëè ìîâ ñîáàêè íà ì³ñÿöü çàáóâøè ñîðîì óóó âàâ

Ãí³â íà äèêèõ ìóñòàí´àõ ãí³âó íåñòèñü ïî ñóõîäîëàõ çåìë³ êðèâóëüêàìè áëèñêó÷èõ ð³ê çìèâàòü ëþäñüêå áàãíî ³ çîëîòèì âîëîñêîì ïåðøî¿ ïàííè ÿê áàòîãîì ùî ç ïóæàëüíîì íà÷å åéôåëåâà áàøòà à ëÿñêó÷èé ê³íåöü ÿê ñìóãà äèìó ôàáðè÷íîãî äèìàðà òàê òàðàáàõíóòü ïî ãîëîâàõ øîâ³í³çìó ùîá çì³íèëèñü îêðåñëåííÿ ã³ð íà äèêèõ ìóñòàí´àõ ãí³âó íåñòèñü ïî ñóõîäîëàõ çåìë³

3 2005

Êàëüì³þñ

3 2005

Áîæåâ³ëëÿ î ÿêèé ãîñòðèé

ÿêèé áëèñêó÷èé òññ ìîðîê òèõøå ø ø ø çàðàç òåïëå òÿãó÷å ëèïêå õððð î ÿêèé õîëîäíèé í³æ òññ õà õà õà áåçãëóçäèé ì³ñÿöü òè íàâìèñíî ïðîð³çàâ çîëîòèì íîæåì ÷îðíó ô³ðàíêó ï³çíî íå ñòîãíè â ï³òüì³ íàëÿêàíèé ïòàõ à-à ãîðëî â-ó òàê òàê òññ õððð õà õà õà ó áåçãëóçäèé íåïîòð³áíèé ì³ñÿöü

Ñóì î ìåì ÿìè ìåì ó òîíåíüê³é ïàâóòèí³ â øêàðàëóù³ á þòüñÿ ìóõîþ çàïëóòàí³ ïî÷óòòÿ äçè÷àòü íàñòèðëèâî î ìåì ÿìè ìåì äàëåêèé ïîñòð³ë ñèëüí³øå çàáèëàñÿ ìóõà çàïëóòàíèõ ïî÷óâàíü øøøøøøø ííÿâ íåïîì³òí³ ñëüîçè êîòÿòüñÿ ïî ºäâàáí³é ìîðä³ çàäóìëèâîñòè äçè÷àòü äçè÷àòü ïî÷óòòÿ î ìåì ÿìè ìåì

Êàëüì³þñ

Çàçäð³ñòü ñìåðäþ÷å ïàäëî ó ëàá³ðèíòàõ êîâäîáèí ëþäñüêèõ ãðóäåé çàòð³ïîò³ëî ñåðöåì ÷åðâà ñìîð³ä ÷îðíèìè êðèâóëüêàìè ïåðåð³çàëè ñåðöå çàáàãíèëè êðîâ çàâîðóøèëèñü çàøêðåáëè çàâåðåùàëè ÷îðíà êðîâ ãí³éíèé ïîäèõ âóñòà æàä³áíî çàëÿïàëè êàïöÿìè îá ï³äëîãó çóá³â çàäèâèâñÿ çâ³ð êîëè õòîñü äîãðèçàâ ê³ñòêó îáëèçàâñÿ ÿçèêîì ìîðäó òàê íà ì ÿñî äèâëÿòüñÿ ãîëîäí³ îðäè îñòàííÿ íàïðóæåíí³ñòü âîëüòîâèõ äóã æàä³áí³ î÷³

Ïðèñìåðê ñ³ðèé òóìàí â ê³ìíàò³ ÷îðí³ ò³í³ íå³ñòíóþ÷èõ ð³÷åé ïðèâèäè íå³ñòíóþ÷èõ ñïîãàä³â áèéñÿ ñåðöå ðîçì³ðÿíî çàñèíàé âñå¿äíî íå çáóäóþòü íàì ìàâçîëå¿â ³ ïàìÿòíèê³â âñå¿äíî çàáóäóòü ïðî íàñ ñüîãîäí³ êîëè ï³äóòü íà ñâÿòî áåçäóìíîâåñåëîñòè çë³òàé î ñåðöå â íå³ñòíóþ÷³ êðà¿íè ìð³é êîõàé íå³ñòíóþ÷³ ñåðöÿ î÷³ âè áà÷èòå íå ñ³ðå îòî÷åííÿ à ñâ³òëîìàðåâà íåîñÿæíèõ áàæàíü âñå¿äíî íå çáàãíóòü íàñ

3 2005

Êàëüì³þñ

3 2005

íå³ñòíóþ÷³ ñò³íè äóø áàéäóæîñòè íå³ñòíóþ÷à äóìêà áèéñÿ ñåðöå ðîçì³ðÿíî çàñèíàé

Îä÷àé ñîáàêîþ äèêèì âîâêîì âèòè íà ì³ñÿöü äóøèòü ïå÷å ñèí³é êàì³íü äóøèòü ïå÷å ðîãîì íåç´ðàáíà êîðîâà íåùàñòÿ ñàäàíóëà â ãðóäè îé îé îé êèøêè ç æèâîòà ïàäàþòü íå çóïèíèòü óï ÿëàñü àæ ó ì³ñÿöü íåç´ðàáíà ðîãàìè óóóêàº êîðîâà íåùàñòÿ à àé à àé

Ñîíÿøíî æîâò³ æîâò³ æîâò³ âåëèê³ ñâ³òë³ ñîíÿøíèêè íà çåëåíîìó òë³ ñâÿòêîâèõ äóø î ôà ðå îëü äå ì³ ñòèãë³ ïîìàðàí÷³ âåñåëèõ îáëè÷ ìàëèíîâà þøêà áåçãëóçäèõ óñì³øîê ô³ÿëêîâîïàõîù³ çóñòð³íóòèõ ïîãëÿä³â î ì³ áðèñêè çàâåñåëåíèõ ðóõ³â áîì öå ïåðøèé áîì áóì õà ðîçãîéäóéòåñü îáåçãëóçäîâåñåë³ äóø³ viva at ñîíöå

100

Êàëüì³þñ

Ìîðîê ³ñêðè õòîñü óäàðèâ ó äàëåêèé äçâ³í ³ñêðè öå ãîëîâà äàëåêèé äçâ³í öå î÷³ ³ñêðè á þòü á þòü á þòü ó äçâ³í î ñìåðòåëüíà òèøà ÷îðíèé âîðîí êðèëîì ÷îðíà ïòèöÿ ÷îðíèì êðèëîì ÷îðíèé âîðîí ÷îðíà ïòèöÿ ÷îðíèì êðèëîì ààààààà äåñü ó ìîð³ îä÷àéíèé çîéê òóìàí ãèíå êîðàáåëü çàìèñëèâñÿ çîéê ñïàëàõóº çîéê öå ãîëîâà öå î÷³ ÷îðíèé âîðîí ÷îðíà ïòèöÿ ÷îðíèì êðèëîì ³ñêðè âèº äàëåêèé äçâ³í òèøà

Âèðîáíèöòâî ó ôàáðèêàõ çàâîäàõ ìàéñòåðíÿõ ìî¿ ìàøèíè ³ ìåõàí³çìè ðîçóìó ñëîâà âèðîáëþþòü ôàðôîðîâ³ ³ çàë³çí³ àâòîìîá³ë³ ³ òàíêè àåðîïëÿíè ñð³áí³ äçâîíèêè ³ ñòàòóåòêè æåíùèíè âàì ìîæíà çðîáèòè ÷óäåñí³ âáðàííÿ ³ç ôàðôîðîâèõ ñë³â âàì þíàêè âîãíÿíó çáðîþ õòî æ òåïåð íå â³ä÷èíå âàøèõ ñòðåìë³íü

101

3 2005

Êàëüì³þñ

3 2005

â³êíà ³ äâåð³ êîëè ïîâç íèõ ïðîõîäèòü êîðîëü ôóòóðîïðåð³é ÿ ´åî øêóðóï³é éîëîïè

Âîõêî ïðèñòðàñí³ ïîö³ëóíêè ãàðÿ÷èõ âóñò ðîçäóøèëàñü âåëèêà ÷åðâîíà âèøíÿ ñòðèìàí³ ïîäèõè òåïëà âîäà çàïàøíèõ äîëîíü îõ ìè ÿ ìÿõê³ñòü ãàðÿ÷èõ äîòèê³â òâåðä³ñòü õâèëüîëîíà àõ ðîçäóøèëàñü âåëèêà ÷åðâîíà âèøíÿ ïî âñüîìó ò³ë³ òåïëèé ñ³ê

Çíàñèëóâàííÿ ï³âåíü êóðêó çà ï³ððÿ ´âàëò íàëÿêàëàñü ï³âåíü ðàïòîì íà êóðêó êóä êó äè êóä êó äè ÷îðíà áîðîäà â á³ë³ ïåðñà â á³ëå ëèöå êó äè ïðîêëÿòòÿ çîéê ìàðíî á ºòüñÿ çíåñèëåíå ò³ëî ä³â÷èíè ÷îðíî¿ ïðèñòðàñòè íå ïåðåìîãòè ç ñèíöåì ï³ä îêîì êóäêóäèêàº ñòðàõ íå ñêëàñòè îäðàçó ðîç³ï ÿòèõ ðóê íå ï³äâåñòè çíåñèëåíå ò³ëî êóä êóä êó äè êóä êó äè

102

ÊÐÈÒÈÊÀ

Êàëüì³þñ

3 2005

Àíàòîë³é ÄÍ²ÑÒÐÎÂÈÉ ЦЕ — АНДРІЯШИК! (Ðîìàí Àíäð³ÿøèê. Âèáðàíå / Á³áë³îòåêà øåâ÷åíê³âñüêîãî êîì³òåòó. Ê.: Óêðà¿íñüêèé ïèñüìåííèê, 2004.) Ùå áóäó÷è ñòóäåíòîì ïåðøîãî êóðñó ³ ÷èòàþ÷è ðîìàíè «Ëþäè ç³ ñòðàõó» ³ «Äîäîìó íåìà âîðîòòÿ», ÿ íå ì³ã òîä³ ïîâ³ðèòè, ùî óêðà¿íñüêîþ ìîæëèâà òàêà ïîòóæíà ³ âèäàòíà ë³òåðàòóðà. ß íå ì³ã ïîâ³ðèòè, ùî öå íàïèñàâ ïèñüìåííèê ðàäÿíñüêîãî ïåð³îäó. Ïðèíàéìí³ äëÿ ìåíå, çíàéîìñòâî ç ïðîçîþ Ðîìàíà Àíäð³ÿøèêà âèÿâèëîñÿ ÷èìîñü ìåæîâèì ì³æ ñåíñàö³ºþ ³ øîêîì, ÿêèé âèíèêàº, ÿê ïðàâèëî, ï³ñëÿ ïðî÷èòàííÿ âåëèêèõ òåêñò³â. Ùå â 70-õ ìèíóëîãî ñòîë³òòÿ Ðîìàí Àíäð³ÿøèê (ðàçîì ³ç Ãðèãîðîì Òþòþííèêîì) íàæèâ ñîá³ ñëàâè êðàùîãî ïðîçà¿êà Óêðà¿íè. Çâ³ñíî, òàê³ áàëà÷êè íå âèïîâçàëè íà òðèáóíè, ïëåíóìè ³ øïàëüòè ãàçåò, äå òîä³ ïàíóâàëè ëàêå¿ Ãîí÷àðà, Ñòåëüìàõà òà ³íø³, à áóëè òàêîþ ñîá³ «êóõîííîþ» ÷è «áîãåìíîþ» ïðàâäîþ â äåøåâèõ ë³òåðàòóðíèõ çàá³ãàéë³âêàõ ñòîëèö³. Ð³çêà ³ âîäíî÷àñ ïðàâäèâà âäà÷à Àíäð³ÿøèêà íå çðîáèëà éîãî «îô³ö³éíèì» îáëè÷÷ÿì óêðà¿íñüêî¿ ë³òåðàòóðè, à òðèìàëà â ò³í³, ³, ÿê öå ³íêîëè áóâàº íå ìîòîðîøíî, òðèìàëà àæ äî ñàìî¿ ñìåðò³. Ïîïðè òå, ùî íà ñõèë³ â³êó Ðîìàí Àíäð³ÿøèê óäîñòî¿âñÿ Íàö³îíàëüíî¿ ïðåì³¿ ³ì. Ò.Øåâ÷åíêà, éîãî ³ì ÿ íå ñòàëî øèðîêî â³äîìèì ìîëîäøèì ïîêîë³ííÿì, à òèì ïà÷å íå ñòàëî ³ êîìåðö³éíèì ÷è ðèíêîâèì. Òîìó âèçíàííÿ éîãî âèäàòíîãî äîðîáêó ïðèï³çíèëîñÿ (îñîáëèâî ïðèêðî, ùî ³ çàðàç ïðèï³çíþºòüñÿ) íà ö³ë³ äåñÿòèë³òòÿ. Òîì «Âèáðàíîãî» Ðîìàíà Àíäð³ÿøèêà (âèäàâíèöòâî «Óêðà¿íñüêèé ïèñüìåííèê»), ÿêèé ïîáà÷èâ ñâ³ò íàïðèê³íö³ 2004 ðîêó â «Á³áë³îòåö³ øåâ÷åíê³âñüêîãî êîì³òåòó», ÿê íå ïðèêðî, òàêîæ íå çðóøèòü ñèòóàö³þ ç ì³ñöÿ, àäæå ìè äîáðå çíàºìî, ùî êíèãè çà ïðîãðàìîþ âèïóñêó ñîö³àëüíî çíà÷óùèõ âèäàíü ñïðÿìîâàí³ íà ï³äòðèìêó á³áë³îòå÷íèõ ôîíä³â, à òîìó íå çìîæóòü ïîïàñòè äî øèðîêèõ âåðñòâ ÷èòà÷³â, íó õ³áà ùî äî á³áë³îòå÷íèõ ìèøåé.

104

Êàëüì³þñ

3 2005

Ðîìàí Àíäð³ÿøèê ó ðîìàí³ñòèö³ óíèêíóâ äâîõ íåáåçïå÷íèõ âàä, ùî ïåðåñë³äóâàëè óêðà¿íñüêó ë³òåðàòóðó äðóãî¿ ïîëîâèíè ÕÕ ñòîë³òòÿ: íóäíîãî, ñîö³àëüíî çàìîâëåíîãî ìîðàë³çàòîðñòâà (ÿêå ðÿñíî òõíóëî ç òâîð³â òîãî æ òàêè Ãîí÷àðà), ³ ñòèë³ñòè÷íîãî àâòîìàòèçìó ³ êðàñèâîñò³, äî ÿêî¿ íåâäîâç³ ïðèéøëà á³ëüø³ñòü ïðîçà¿ê³â (Çåìëÿê, Ñòåëüìàõ, Äðîçä, Âàëåð³é Øåâ÷óê). Òóò íàâ³òü êðèºòüñÿ îäèí ïàðàäîêñ: òð³øêè âàéëóâàòà, ³íêîëè ðîçõðèñòàíà ìàíåðà ïèñüìà Ðîìàíà Àíäð³ÿøèêà íåñå çíà÷íî á³ëüøå åíåðãåòèêè ³ ð³çíîìàí³òíèõ ñìèñëîâèõ íàâàíòàæåíü, àí³æ ãàðí³, ð³âíåíüê³, íóäíåíüê³ ñêëàäíîï³äðÿäí³ ðå÷åííÿ ³íøèõ. Íà ìîº ïåðåêîíàííÿ öå ºäèíèé óêðà¿íñüêèé ðîìàí³ñò, ÿêîìó áóëî ò³ñíî ó ñâîºìó ñîâêîâîìó òåïåð³øíüîìó ³ ÿêèé äîòÿãíóâ, à ³íêîëè é ïåðåâåðøèâ ñâî¿õ ïèñüìåííèê³â-ðîâåñíèê³â ³ç ³íøèõ êðà¿í, â³ä÷óâ ïñèõîëîã³÷íó, ñìèñëîâó «ñó÷àñí³ñòü» âëàñíîãî ÷àñó, ïåðåäîâñ³ì åêçèñòåíö³àë³çì, íåçàòèøí³ñòü ïîâîºííî¿ ëþäèíè (ó ïîåç³¿ òàêèì â³äïîâ³äíèêîì ìîæíà íàçâàòè õ³áà òâîð÷³ñòü Âàñèëÿ Ñòóñà òà Âàñèëÿ Ãîëîáîðîäüêà). À ÿêùî òâîðè Ðîìàíà Àíäð³ÿøèêà ïîñòàâèòè â êîíòåêñò, òî êàðòèíà âèÿâèòüñÿ ïðîñòî ñèìïòîìàòè÷íîþ: Ìåøà Ñåë³ìîâè÷, Ãåíð³õ Áüîëü, Ãþíòåð Ãðàññ, Êåíäçàáóðî Îå, Åäãàðä Äîêòîððîó, Ì³øåëü Òóðíüº, Æîçå Ñàðàìàãî òà ³íø³. Òîáòî, â³í íàëåæàâ äî ïîêîë³ííÿ ïèñüìåííèê³â, ÿêîìó áóëà ÷óæà áóäü-ÿêà áðàâàäà, à â êîíöåïòóàëüíîìó ðîçóì³íí³ íàëåæàâ äî îñòàííüîãî ìîäåðí³ñòñüêîãî ïîêîë³ííÿ ñâ³òîâèõ àâòîð³â (â Óêðà¿í³, çâ³ñíî, öå òðîõè çàòÿãíóëîñÿ). ßêùî òâîð÷³ñòü Áüîëÿ, Îå º ñâîºð³äíèì åêçèñòåíö³àëüíèì øîêîì â³ä òðàâì, ïîëèøåíèõ â³éíîþ, ÿê³ ùå äåñÿòèë³òòÿìè ï³ñëÿ ö³º¿ â³éíè «íèþòü» (ö³ àâòîðè æ íå îïèñóâàëè òàêèé ñîá³ «ïàðàä ÷åñíîò» íà â³éí³ ó äóñ³ «Ïðàïîðîíîñö³â»), òî äëÿ Àíäð³ÿøèêà òàêèì øîêîì áóëè ùå íàñë³äêè ïåðøî¿ ñâ³òîâî¿ òà ïåð³îäó ì³æâîííÿ. Êàòàñòðîô³çì, íåçàõèùåí³ñòü, áåçïîðàäí³ñòü, ñòðàõ ó ëþäèí³ ò³ ñìèñëîâ³ âóçëè, ÿê³ â³ä÷óâàº Àíäð³ÿøèê â óêðà¿íñüê³é ³ñòîð³¿, ³ ñàìå ÷åðåç öå éîãî òâîð÷³ñòü ñòàº îäíèõ ³ç âèðàçíèê³â ñâîãî ÷àñó, òèõ ³äåé ³ íàñòðî¿â, ÿê³ ïîä³ëÿëèñÿ áàãàòüìà ïèñüìåííèêàìè ñâ³òó. Éîãî, ÿê ³ àìåðèêàíöÿ Äîêòîððîó ó «Ðåãòàéì³», ö³êàâèòü íå òåïåð³øíº (â ðàäÿíñüêîìó âàð³àíò³ ç îáîâ ÿçêîâèì ñîö³àëüíèì îïòèì³çìîì), à ðåòðîñïåêòèâà, â ÿê³é êðèºòüñÿ ùå áàãàòî íåðîçãàäàíèõ òàºìíèöü, ðåòðîñïåêòèâà, äå ãóáëÿòüñÿ âèòîêè òåïåð³øíüîãî. Ðîìàí³ñòèêà Àíäð³ÿøèêà öå òî é æå «Ðåãòàéì», ò³ëüêè íà óêðà¿íñüêîìó ´ðóíò³ çíà÷íî äðàìàòè÷í³øèé, çâàæèâøè íà îñîáëèâîñò³ íàö³îíàëüíî¿ ³ñòîð³¿. Çðåøòîþ, ñàìå â ðåòðî-êëþ÷³ áà÷è-

105

Êàëüì³þñ

3 2005

ìî íàéá³ëüø³ çäîáóòêè ïèñüìà Àíäð³ÿøèêà; ïèñüìåííèê, ãîâîðÿ÷è ïðî íåùîäàâíº ìèíóëå, äî «ñó÷àñíîñò³» ÿêîãî ùå ïðè÷åòí³ ñòàðø³ ïîêîë³ííÿ, í³áè ïåðåáóâàº íà âëàñí³é òåðèòîð³¿, äå ïî÷óâàºòüñÿ íàéá³ëüø ðîçêðèòî. Ó öüîìó íàâ³òü êðèºòüñÿ ïåâíèé åòè÷íèé ìîìåíò: ÷îìó Àíäð³ÿøèê äåùî ïðîõîëîäíî ñòàâèâñÿ äî âëàñíî¿ ñó÷àñíîñò³. Çíàþ÷è òðîõè ïðî éîãî áîéîâó, áåçêîìïðîì³ñíó âäà÷ó, ãàäàþ, öå ìîòèâóºòüñÿ, ìàáóòü, éîãî çíåâàãîþ, ÿê ëþäèíè, äî òîãî õîëóéñòâà ³ ëàêåéñòâà, ÿêèì áóëà ïðîñÿêíóòà òîãî÷àñíà «îô³ö³éíà ë³òåðàòóðà». Òóò ìîæíà áàãàòî ðîçïîâ³äàòè, ÿê â³í ùå â ïåð³îä çàñòîþ äîòåïíî âòåð íîñà îäíîìó ñâîºìó çåìëÿêîâ³-÷èíóø³ (öå òðàïèëîñÿ ó Ñêàë³-Ïîä³ëüñüê³é íà Òåðíîï³ëüùèí³), ÷è ÿê òîâê ïèêè äåÿêèì íàøèì «êëàñèêàì». ² òà îáñòàâèíà, ùî âñÿ îòà íàâêîëîë³òåðàòóðíà øâàëü óïðîäîâæ 80-õ, 90-õ ïðî´àâèëà éîãî òàëàíò, ðîáëÿ÷è ñâîþ õèðëÿâó êàð ºðó íà «ìîäíèõ» ³ «ïðàâèëüíèõ» àâòîðàõ (áî ùî â³í, ïèÿê, ì³ã äàòè öèì ãíèäàì: ïîñàäó, ãðàíò, ôîíä, ïðåì³þ?), çìóøóº ùå ðàç ãîâîðèòè ïðî äîêîð³ííèé ïåðåãëÿä óêðà¿íñüêîãî ë³òåðàòóðíîãî êàíîíó äðóãî¿ ïîëîâèíè ÕÕ ñòîë³òòÿ. Íà ìîº ïåðåêîíàííÿ, ì³ñöå Ðîìàíà Àíäð³ÿøèêà â öüîìó êàíîí³ ìàº áóòè ÷è íå ïåðøèì. Ó ëèñò³ Ôëîáåðà äî Åðíåñòà Ôåéäà º ñóâîð³ ³ âîäíî÷àñ ïðåêðàñí³ ñëîâà: «Êîëè ïèøåø á³îãðàô³þ äðóãà, òè ïîâèíåí íàïèñàòè ¿¿ òàê, í³áè õî÷åø çà íüîãî â³ä³ìñòèòè». Íà æàëü, ÿ íå áóâ ïðèÿòåëåì Àíäð³ÿøèêà, õî÷à é ìàâ ç íèì ê³ëüêà ïðèºìíèì ë³òåðàòóðíèõ ðîçìîâ. Óñ³ ìè ïðåêðàñíî çíàºìî, ùî ñó÷àñíà «îô³ö³éíà ðåïðåçåíòàö³ÿ» ë³òåðàòóðè ìàëî ÷èì â³äð³çíÿºòüñÿ â³ä 70-õ, 80-õ ÷è ³íøèõ ÷àñ³â (õ³áà ùî òàêèé æàíäàðì ÿê ðàäÿíñüêà Ñï³ëêà çì³íèâñÿ íà ³íøîãî æàíäàðìà ìàñîíñüê³ ëîæ³ «ìîäíèõ» ãàâðèê³â-õóºñîñ³â ³ç ä³âî÷èìè ìàíåðàìè). Ó ìåíå ÿê í³êîëè º ïîòðåáà ñêàçàòè äðóæíº ñëîâî ïðî Àíäð³ÿøèêà, áî íàâðÿä ÷è íà íüîãî çâåðíóòü óâàãó íàø³ ë³òåðàòóðí³ îô³ö³àíòè ³ ëàêå¿, ïðèçíà÷åííÿ ÿêèõ îáñëóãîâóâàòè, à ³ì ÿ ¿õíüîìó ãàâêîòó ñëóæáà, ôàëüñèô³êàö³ÿ òà äåøåâèé ³íôîðìàö³éíèé îáìàí. Àíäð³ÿøèê ïåðåæèâ ¿õ ó ìèíóë³ ÷àñè, à éîãî òâîðè áà÷èòü Áîã ïåðåæèâóòü ³ â ìàéáóòíüîìó.

106

Êàëüì³þñ

3 2005

ªâãåí ÁÀÐÀÍ УКРАЇНІАНА БРАТА ВА СИЛЯ (Âàñèëü Ñëàï÷óê. Ñîëîì ÿíà ñòð³õà Â³ò÷èçíè: Ïîåç³¿. Ëóöüê: Âèäàâíèöòâî «Âîëèíñüêà îáëàñíà äðóêàðíÿ», 2003. 176 ñ.) ßê çäèáàºòüñÿ ëèõî, íàçâó éîãî Óêðà¿íîþ òà é áóäó ëþáèòè. Âàñèëü Ñëàï÷óê. Óêðà¿í³àíà Öüîãîð³÷ Âàñèëü Ñëàï÷óê âäðóãå íîì³íóºòüñÿ íà Øåâ÷åíê³âñüêó ïðåì³þ, Öüîãî ðàçó çà çá³ðêè «Íàâïðîòè òå÷³¿ òðàâè» òà «Ñó÷îê íà êîñòóð³ ïîäîðîæíüîãî», âèäàí³ â³äïîâ³äíî 2001 ³ 2002 ðîêó. Äèâíî, àëå ÷îìóñü ó öåé «ïåðåäìàðàôîííèé ðåºñòð» íå ïîòðàïèëà çá³ðêà 2003 ðîêó «Ñîëîì ÿíà ñòð³õà Â³ò÷èçíè», ÿê íà ìåíå, îäíà ³ç íàéÿñêðàâ³øèõ ïîåòè÷íèõ êíèã íàö³îíàëüíîãî çâó÷àííÿ ï³ñëÿ ²991 ðîêó. Öå íàñò³ëüêè ãîñòðå ³ áîëþ÷å ðîçêðèòòÿ ïðîáëåìè íàö³îíàëüíîãî, ùî ö³ëêîì çàêîíîì³ðíî Âîëîäèìèð Áàçèëåâñüêèé ïîñòàâèâ öþ êíèãó â îäèí ðÿä ç íàö³îíàëüíèì ñàìîêðèòèöèçìîì Ï.Êóë³øà, ².Ôðàíêà ³ ª.Ìàëàíþêà. ×àñè çì³íþþòüñÿ. ßêáè ïîä³áíà êíèãà ç ÿâèëàñÿ ùå ÿêèõîñü 20 ðîê³â òîìó, à ñàì àâòîð áóâ áè ïðåäñòàâíèêîì óêðà¿íñüêî¿ ä³àñïîðè ÷è äèñèäåíòîì, ñüîãîäí³ öÿ çá³ðêà óâ³éøëà áè ó âñ³ øê³ëüí³ ïðîãðàìè, à ³ì ÿ Âàñèëÿ Ñëàï÷óêà âèãîëîøóâàëîñÿ á ïàòð³îòè÷íî-áëàãîâ³éíî, ÿê ³ì ÿ Âàñèëÿ Ñòóñà. Òóò áè âæå çãàäàëè, ùî îáèäâà àâòîðè Âàñèë³, ³ ïð³çâèùå îáîõ ïî÷èíàºòüñÿ íà «Ñ» «Â.Ñ.». Ïðî ùî, äî ðå÷³, â àíîòàö³¿ äî ³íòåðâ þ ç ïîåòîì çãàäàâ ³íøèé Ñòóñ Äìèòðî: «Òà é ñêîðî÷åí³ ³í³ö³àëè éîãî Â.Ñ. Âàñèëü Ñëàï÷óê, äî áîëþ íàãàäóþòü ìåí³ ³íø³: Â.Ñ. Âàñèëü Ñòóñ» (Êíèæíèê-review. 2004. ¹ 01). Îäíàê íèí³ ìè ïî÷èíàºìî «êîìïðîì³ñèòè» â ïèòàííÿõ íàö³îíàëüíèõ, ³ ùîáè íå âèêëèêàòè çàéâîãî ïîäðàçíåííÿ (ó êîãî?) âîë³ºìî íå çãàäóâàòè íåäîðå÷íîãî àâòîðñüêîãî ðàäèêàë³çìó, íåõàé ³ îáðàìëåíîãî

107

Êàëüì³þñ

3 2005

ó ôîðìó íàö³îíàëüíîãî ïàðàäîêñó. Ðèòîðè÷íå çàïèòàííÿ íàïðîøóºòüñÿ ÷è ïîòð³áíà òîä³ òàêà ïðåì³ÿ? ³ êîìó ïîòð³áíà? Íå áóäó çàãîñòðþâàòè çàïèòàííÿ, òèì á³ëüøå, ùî Âàñèëü Ñëàï÷óê íå âèÿâëÿâ íåçãîäè ç âèñóíåííÿì íà ïðåì³þ ó òàêîìó âàð³àíò³ («îáð³çàíîìó»). Òàêè íàïðàâäó ìàº ðàö³þ â³ííèöüêèé ïèñüìåííèê Âàñèëü Îñòàïîâ ñòâåðäæóþ÷è, ùî íàø³ ï³ñí³ ñì³ëèâ³ø³ çà íàñ. Õî÷à, çíîâó òàêè, öå íå ïðîáëåìà àâòîðà, à òèõ ³íñòèòóö³é, ÿê³ âèñóâàëè éîãî â «îáð³çàíîìó» âèãëÿä³. À ìîâ÷àííÿ Ñëàï÷óêà ìîæíà ïîÿñíèòè ùå é òèì, ùîáè éîìó íå äîð³êàëè â íàäì³ðíèõ ïðåòåíç³ÿõ. ² òàê éîãî «äðóç³» øåïî÷óòüñÿ, ùî Âàñèëü ãàíÿºòüñÿ çà âñ³ìà ìîæëèâèìè ïðåì³ÿìè. Íå ðîçóì³þ÷è ïðîñòîãî, ùî äëÿ Ñëàï÷óêà (îñîáëèâî, äëÿ íüîãî) ë³òåðàòóðíà ïðåì³ÿ öå íå çàäîâîëåííÿ õâîðîáëèâèõ àìá³ö³é, à íîðìàëüíà ïðàêòèêà ³ñíóâàííÿ éîãî ÿê ë³òåðàòîðà. Ìîæëèâ³ñòü çàðîáëÿòè, àáè ïèñàòè. ²íøî¿ ìîæëèâîñò³ êîëèøíüîìó âî¿íó-àôãàíöþ, ³íâàë³äó â³éíè, íåìàº. Çðåøòîþ, ÿêùî âæå õòîñü ³ âàðòóº ïðåì³þâàííÿ áóäü-ÿêîãî ð³âíÿ ç ïîêîë³ííÿ äåâ ÿòäåñÿòíèê³â, òî ³íøî¿ êàíäèäàòóðè, êð³ì Âàñèëÿ Ñëàï÷óêà, íàçâàòè âàæêî. Ç 1991 ðîêó Ñëàï÷óê âèäàâ 16 êíèã: ïîåç³¿, ïðîçè, êðèòèêè, êíèæêè äëÿ ä³òåé. Ò³ëüêè 2003 ðîêó â³í âèäàº ïîåòè÷íó çá³ðêó «Ñîëîì ÿíà ñòð³õà Â³ò÷èçíè», ïåðåâèäàº «àôãàíñüêèé» ïîåòè÷íî-ïðîçîâèé òðèïòèõ «Ïòàõ ç îáïàëåíèì êðèëîì» êíèæêà ïîçíà÷åíà 2002, àëå ç ÿâèëàñÿ íà ïî÷àòêó 2003 ðîêó, êíèãó êðèòè÷íèõ ñòàòåé «Â î÷³êóâàíí³ íà ³íêâ³çèòîðà», à íàïðèê³íö³ ðîêó ó êè¿âñüêîìó âèäàâíèöòâ³ «Ôàêò» âèõîäèòü éîãî ðîìàí «Ñë³ïèé äîù», ÿêîìó ïðîðîêóþòü, ùî â³í ìîæå ñòàòè íàéðåçîíàíòí³øîþ ïðîçîâîþ ç ÿâîþ 2004 ðîêó. Êíèãà «Ñîëîì ÿíà ñòð³õà Â³ò÷èçíè» ñêëàäàºòüñÿ ç òðüîõ öèêë³â: «Çëàìàíà ã³ëêà âåðáè, àáî Óêðà¿í³àíà», «Ïðàâäà ñòàðî¿ êðèíèö³, àáî Êîçàêóâàííÿ», «Çâ³äêè òðàâà ðîñòå, àáî Çóñòð³÷³ ç Êîòèãîðîøêîì». Öå äóæå ñèëüíèé ïîåòè÷íèé òðèïòèõ, â ÿêîìó ç ïñèõîëîã³÷íîþ ãëèáèíîþ ðîçêðèâàºòüñÿ íàö³îíàëüíà ìåíòàëüí³ñòü óêðà¿íö³â. Öå íàéóêðà¿íñüê³øà êíèãà â íàø³é ë³òåðàòóð³ ìåæ³ òèñÿ÷îë³òü. Öå âèòîí÷åíèé ëÿïàñ íàøèì íåîáãðóíòîâàíèì àìá³ö³ÿì ³ îáãðóíòîâàíèì êîìïëåêñàì. Öå ãîñòðà ñàòèðà çàõîâàíà ó ôîðìó ëåãêî¿ ³ðîí³¿ é ô³ëîñîôñüêîãî ïàðàäîêñó. Ïðîçîð³ñòü ³ ëàêîí³çì ôîðìè íå ïîòðåáóº íàäì³ðíèõ êîìåíòàð³â. Äî ö³º¿ êíèãè ï³äõîäèòü íàçâà äèñêóñ³éíî¿ ñòàòò³ Â. Áàçèëåâñüêîãî «Õîëîäíèé äóø ³ñòîð³¿». Íåäàðåìíî Áàçèëåâñüêèé êîæíîìó ðîçä³ëîâ³ ñòàòò³-â³äïîâ³ä³ «Îòðóºííÿ ì³ôîì» íàäàâàâ ìîòòî ³ç «Óêðà¿í³àíè» Âàñèëÿ Ñëàï÷óêà.

108

Êàëüì³þñ

3 2005

Ó ö³é êíèç³ â³ä÷óòíà ïóëüñàö³ÿ äóìêè. Öå ñêîíäåíñîâàíèé çãóñòîê ìèñëèòåëüíî¿ åíåðã³¿. Ñëàï÷óê ïîëþáëÿº òâîð÷³ñòü ñóô³ñò³â, õî÷à ó ö³é êíèç³ ùåäðî âèêîðèñòîâóº òðàäèö³þ óêðà¿íñüêîãî ôîëüêëîðó. Çðåøòîþ, ïðî îñîáëèâîñò³ ïîåòèêè ³ çì³ñòîâîãî íàïîâíåííÿ ö³º¿ êíèãè äîáðå íàïèñàíî ó ïåðåäìîâ³ Â.Áàçèëåâñüêîãî. Áî ïåðå÷èòóþ÷è íàïèñàíå, ëîâëþ ñåáå íà ñìèñëîâèõ çá³ãàõ ³ç ïåðåäìîâîþ, õî÷à é íå ñïåö³àëüíèõ. Öå êíèãà, ÿêó òðåáà ÷èòàòè. Íå íà ì³òèíãàõ. Àëå êîëè òè äîçð³â äî áàæàííÿ ïîçáóòèñÿ îáëóäëèâèõ ì³ò³â, ÿê³ çàòðóþþòü ñâ³äîì³ñòü ³ íå äàþòü ìîæëèâîñò³ ïîáà÷èòè øèðøîãî òëà çà òëî íàö³îíàëüíå (òîé æå Ñëàï÷óê ó çãàäàíîìó ³íòåðâ þ, ãîâîðÿ÷è ïðî ñï³ââ³äíîøåííÿ íàö³îíàëüíîãî é çàãàëüíîëþäñüêîãî, â³ääàº ïåðåâàãó îñòàííüîìó: «Íàö³îíàëüíèìè ìîæóòü áóòè ëèøå îñîáëèâîñò³, ñïðè÷èíåí³ íàö³îíàëüíèìè êëîïîòàìè òà ³íòåðåñàìè. Ïðîáëåìà óêðà¿íö³â ó òîìó, ùî âîíè ñåáòî ìè âãðóçëè â ö³ êëîïîòè»), òîä³ öÿ êíèãà áóäå äîáðèì ïî÷àòêîì ó òâîºìó ïðîáóäæåíí³ «â³ä äóðíîãî ñíó». ² íàê³íåöü ñëîâî Â.Ñëàï÷óêîâ³: «Êîæíà ëþäèíà (³íø³é ëþäèí³ ) òðîõè óêðà¿íåöü». Ùî òóò ùå äîäàø?.. ñ³÷åíü 2004. ì. ²âàíî-Ôðàíê³âñüê

109

Êàëüì³þñ

3 2005

ЧИТАННЯ БЕЗ ОЧІКУВАННЯ (Âàñèëü Ñëàï÷óê. Â î÷³êóâàíí³ íà ³íêâ³çèòîðà. Ðåöåíç³¿, â³äãóêè, íîòàòêè. Ëóöüê: Âîëèíñüêà îáëàñíà äðóêàðíÿ, 2003. 128 ñ.) «², çóñòð³âøè ÷îëîâ³êà ç êíèæêîþ, ÿ çìîæó éîãî ïðèâ³òàòè: «Ìè ç âàìè ç îäí³º¿ ïëàíåòè». Âàñèëü Ñëàï÷óê Ðîçïî÷íó ç àâòîöèòàòè. Íå òîìó, ùî òàêèé ìóäðèé, ïðîñòî ë³íüêè â³äêðèâàòè âåëîñèïåä. Äåñü â îäíîìó ç àíêåòóâàíü ë³òóêðà¿ííèõ «êðóãëèõ ñòîë³â» áóëî ïîñòàâëåíå çàïèòàííÿ: «×îãî íèí³ î÷³êóºòå â³ä óêðà¿íñüêî¿ ë³òåðàòóðè?», íà ÿêå ÿ â³äïîâ³â òàê: «ß íå î÷³êóþ. ß ïðîñòî ÷èòàþ. ² çíàõîäæó áàãàòî êîðèñíîãî äëÿ ñåáå ÿê â åñòåòè÷íîìó, òàê ³ ñâ³òîãëÿäíîìó ïëàíàõ. Ìåí³ çäàºòüñÿ, ùå áàãàòüîì ç íàñ òðåáà ñàìå öüîãî íàâ÷èòèñÿ íå ÷åêàòè, à ÷èòàòè, íàâ³òü ÿêùî Òè ïðåòåíäóºø íà ëàâðè Òâîðöÿ...». Ó ö³¿ â³äïîâ³ä³ º íåçíà÷íå ïîëåì³çóâàííÿ ç íàçâîþ íîâî¿ êíèãè ðåöåíç³é, â³äãóê³â ³ íîòàòîê Âàñèëÿ Ñëàï÷óêà ³ç Ëóöüêà. Ïðàâäó êàæó÷è, ÿ íå ïëàíóâàâ ïèñàòè ÷åðãîâîãî â³äãóêà íà êíèæêó Âàñèëÿ, íå õîòÿ÷è ïîâòîð³â, áî ïèñàâ òàêîæ â³äãóê íà ïåðøó êíèãó êðèòè÷íèõ ðåôëåêñ³é, ùî ìàëà íàçâó «Ïîë³ò ìåõàí³÷íî¿ çîçóë³ íàä âëàñíèì ãí³çäîì» (200²). Îäíàê, ïðî÷èòàâøè ïåðøîãî æ â³äãóêà Âàñèëÿ íà êíèãó ë³òåðàòóðíî-êðèòè÷íèõ òåêñò³â Ëþäìèëè Òàðíàøèíñüêî¿ «Ñåçîí â³÷íîñò³» ï³ä íàçâîþ «Êð³çü ìèòü äî â³÷íîñò³», çðîçóì³â ùî íå óíèêíóòè âëàñíèõ ì³ðêóâàíü. Ñëàï÷óê íàâîäèòü ì³ðêóâàííÿ Â.Áàçèëåâñüêîãî ³ç åñåþ «Õóëà ïîõâàë³», äå øàíîâàíèé àâòîð òâåðäèòü, ùî «ñüîãîäí³ â ë³òåðàòóð³ ïîðà ïîõâàë³çìó», ùî «â óêðà¿íñüê³é ë³òåðàòóð³ òîí

110

Êàëüì³þñ

3 2005

çàäàº êðèòèê áåççóáèé. Êðèòèê, ÿêèé í³êîëè í³êîãî íå êðèòèêóº», à ïðîôåñ³éíèé îáîâ ÿçîê êðèòèêà «øê³ðèòè çóáè, ïîçàÿê ë³òåðàòóðíèé êðèòèê ñòîðîæîâèé ïåñ ë³òåðàòóðè ³ ïîâèíåí îáåð³ãàòè ¿¿ â³ä øê³äíèê³â ³ áðàêîðîá³â: äåñòðóêòîð³â, ³ì³òàòîð³â, àìàòîð³â, ãðàôîìàí³â». Ñëàï÷óê ïîãîäæóºòüñÿ ³ç öèìè ì³ðêóâàííÿìè ñâîãî àâòîðèòåòíîãî êîëåãè (îñü ò³ëüêè ÷îìóñü ÿ íå ïðèãàäóþ «ðîçãðîìíèõ» ñòàòåé ñàìîãî Áàçèëåâñüêîãî, çà âèíÿòêîì äèñêóñ³éíèõ ñòàòåé «Âàðâàðèçàö³ÿ» ³ «Õîëîäíèé äóø ³ñòîð³¿», ÿê³ íå º êðèòè÷íèìè â³äãóêàìè) ³ ïðîäîâæóº ç íåâëàñòèâîþ éîìó êàòåãîðè÷í³ñòþ: «Óêðà¿íñüêà ë³òåðàòóðà ïîòðåáóº êðèòèêà-³íêâ³çèòîðà, ÿêèé ïðèí³ñ áè ¿é î÷èùåííÿ âîãíåì ³ êðîâ þ. (Ïðîøó íå ðîçóì³òè ìåíå áóêâàëüíî: ìîâà ìîÿ îáðàçíà é ìåòàôîðè÷íà). ²íêâ³çèòîðà, êîòðèé ó ïîïåë³ ñïàëåíèõ êíèã çóì³º çíàéòè ³ñòèíó òó, ÿêî¿ íàì áðàêóº íà ñòîð³íêàõ». Îöå òàê, ïîäóìàâ ÿ. Îöå ñóô³ñò Âàñèëü! Îöå çàÿâà êðèòè÷íîãî ìóæà, à íå äèòÿòè. Òåïåð, äóìàþ, íà öèõ 128 ñòîð³íêàõ í³÷îãî ³íøîãî íå áóäå, êð³ì «âîãíþ ³ êðîâ³» (íåõàé îáðàçíî-ìåòàôîðè÷íîãî). Àëå ïðî÷èòàâøè äàë³, ÿ çàñïîêî¿âñÿ (àæ í³ÿê íå ðîç÷àðóâàâñÿ), áî ïîáà÷èâ òîãî ñàìîãî, ðîçóìíîãî, âäóìëèâîãî, ñèìïàòèçóþ÷îãî ïèñüìåííèêîâ³ ÷èòà÷à. Ñàìå òàê ÷èòà÷à. Îñü êîãî íàïðàâäó áðàêóº ñó÷àñí³é ë³òåðàòóð³. ß éîãî íàçèâàþ «çâè÷àéíèì ÷èòà÷åì». ² íåìàº òóò ìàñêóâàííÿ ï³ä ïðîñòîòó, º ðîçóì³ííÿ òîãî, ùî ë³òåðàòóðà áóäü-ÿêà çìîæå ïîâíîö³ííî ðîçâèâàòèñü ò³ëüêè òîä³, êîëè ìàº éîãî çâè÷àéíîãî ÷èòà÷à. Áî ÿêùî ìè ïîñò³éíî òâåðäèì, à íà ñòîð³íêàõ íîâî¿ êíèãè Â.Ñëàï÷óêà öå òåæ º, ùî ó íàñ â³äñóòí³é (íåõàé, ìàéæå) ÷èòà÷. À öå âæå ïðèâîäèòü äî äóìêè, ùî òîé, Õòî ÷èòàº íåçâè÷àéíèé ó ñâî¿é îñíîâ³, òî ÿ ðàòóþ çà «çâè÷àéíîãî ÷èòà÷à». Òîé æå Â.Áðþ´´åí íàçèâàº éîãî «âåëèêèì»: «Âåëèêîìó ïèñàòåëþ íóæíû âåëèêèå ÷èòàòåëè. Îíè åãî ñîçäàþò». Çðåøòîþ, ñïðàâà íå ó íàçèâàíí³, ñïðàâà ó òîìó, àáè â³í áóâ. ² òðåáà âèçíàòè, òàêèé ÷èòà÷ çàâæäè º. Òîé æå Âàñèëü Ñëàï÷óê, çàÿâëÿþ÷è ïðî áðàê êðèòèêà-³íêâ³çèòîðà, íà ùàñòÿ çàëèøàºòüñÿ «çâè÷àéíèì ÷èòà÷åì». ² ðîçãðîìíî¿ êðèòèêè ó íüîãî ó ö³é êíèç³ íåìàº, º ðîçóìíå, âèâàæåíå ñï³ëêóâàííÿ ç àâòîðîì. ² âæå ó ðåöåíç³¿ íà ðîìàí Â.Ëèñà «Ìàñêà» («Ëþäèíà â ï ÿòüîõ ìàñêàõ») çóñòð³÷àºìî âëàñòèâå Ñëàï÷óêîâ³ òâåðäæåííÿ: «ÿ îñîáèñòî íå ÷èòàþ êíèæîê, àáè âèøóêóâàòè â íèõ ´àíäæ³. ß áåðó êíèæêó äî ðóê, ùîá ïîñï³ëêóâàòèñÿ. ² êîëè öå ñï³ëêóâàííÿ ïðèíîñèòü çàäîâîëåííÿ ñîâ³ñòü áîðîíèòü ìåí³ íàòÿãóâàòè ìàñêó çë³ñíîãî êðèòèêà íà ïðèâ³òíå îáëè÷÷ÿ âäÿ÷íîãî ÷èòà÷à». Îñü ³ ìàºìî â³äïîâ³äü íà ïðåòåíç³¿ Â.Áàçèëåâñüêåãî º ñò³ëüêè äîáðî¿ ë³òåðàòóðè íåïðî÷èòàíî¿

111

Êàëüì³þñ

3 2005

íàìè, ùî ãð³õ âèòðà÷àòè ÷àñ íà ãðàôîìàí³þ. ßê ïðàâèëî, ÷àñ â³ä ÷àñó òàê³ âèïàäè ïîòð³áí³, êðèòèêóþ÷è íå òàê ïîñòàòü ÿê ÿâèùå ãðàôîìàí³¿, ÿêå í³êîëè íå ïåðåâåäåòüñÿ, à º, ÿê öå íå äèâíî, ìàéæå íåîáõ³äíèì / íåìèíó÷èì òëîì ë³òåðàòóðíîãî ïðîöåñó. Ñàìà êíèæêà Â.Ñëàï÷óêà ìàº äâà âåëèêèõ ðîçä³ëè: ². Ì³æ åøàôîòîì âèçíàííÿ ³ ï ºäåñòàëîì çàáóòòÿ; 2. Âåñíÿí³ ïîâåí³ òà îñ³íí³ àóòîäàôå (íîòàòêè íà áåðåãàõ êíèã 2). Îñòàíí³é ðîçä³ë öå òàêèé âàð³àíò ôðàãìåíòàðíèõ âðàæåíü ï³ñëÿ ïðî÷èòàííÿ, ÷èìîñü íàãàäóº ðîçøèðåíó àíîòàö³þ, àëå çàâæäè ç âëàñíèì ïîãëÿäîì: ïîçèòèâíèì, êðèòè÷íèì, ³ðîí³÷íèì, à òî ³ ïàôîñíèì. Êðèòèêà â³äêðèòèé ïðîñò³ð. Í³êîëè êðèòèê³â íå áóäå çàìàëî, õî÷à ³ ¿õ, ÿê òâåðäèòü òîé æå Â.Áðþ´´åí, í³õòî íå ëþáèòü, ³ â öüîìó º ùîñü çàñïîê³éëèâå. Ñê³ëüêè á òè íå ÷èòàâ, âñå îäíî çàëèøàºòüñÿ á³ëüøå íåïðî÷èòàíîãî òîáîþ. Òîìó ïîÿâó êíèã ë³òåðàòóðíî-êðèòè÷íèõ òåêñò³â òðåáà ò³ëüêè â³òàòè, áî âîíè, ÿê ïðàâèëî, ìàéæå íå ïîâòîðþþòü îõîïëåíîãî ìàòåð³àëó. À ÿêùî ³ ðîçãëÿäàþòüñÿ êðèòèêàìè îäí³ é ò³ æ ïîñòàò³ ³ òâîðè, òî öå çàâæäè «ñêàëêè» âåëèêîãî ö³ëîãî. Ñëàï÷óêà ö³êàâî ÷èòàòè. ² íå ò³ëüêè òîìó, ùî ñàì Âàñèëü ùå é ïîåò, ïðîçà¿ê. Ïðîñòî â³í âì³º ðîçïîâ³äàòè ³ â íüîãî çàâæäè º ðîçóìí³ äóìêè. Çíîâó Â.Áðþ´´åí: ñþæåòîì äëÿ êðèòèêà º ïèñüìåííèê, ãåðîºì äóìêà. Ö³ ñòðèæíåâ³ ìîìåíòè êðèòèêè º ó ìàòåð³àëàõ Â.Ñëàï÷óêà. ß çíîâó áóäó òâåðäèòè, ùî ñüîãîäí³øíÿ êðèòèêà çðåøòîþ, ÿê ³ çàâæäè ïîâèííà áóòè íàïèñàíà íà âèñîêîìó ñòèë³ñòè÷íîìó ð³âí³. Öå ïðîçà! ¯¿ óñï³õ / íåóñï³õ çàëåæèòü â³ä ð³âíÿ òàëàíòó àâòîðà. Ò³ëüêè òîä³ çâåðòàþòü óâàãó íà ñâ³òîãëÿäí³ é åñòåòè÷í³ ïîãëÿäè êðèòèêà, êîëè ïðèéìàºòüñÿ éîãî ñòèëü. Åïàòàæ îäíà ³ç ñêëàäîâèõ êðèòèêè, àëå íå çàâæäè, ³ íèì íå ìîæíà çëîâæèâàòè. Ó Â.Ñëàï÷óêà åïàòàæ ôàêòè÷íî â³äñóòí³é. Éîãî çàì³íÿº ³íòðèãà ðîçïîâ³ä³. Â³í âì³º ï³äì³÷àòè íàéãîëîâí³øå. Íàé÷àñò³øå â³í âèêîðèñòîâóº ³ðîí³þ. Ëåãêó ³, ÿê ïðàâèëî, äîáðîçè÷ëèâó. Â³í âì³º ïðèâåðíóòè óâàãó äî êíèæêè. ² â³í ç òèõ ÷èòà÷³â, ÷è¿ì ë³òåðàòóðíèì ñìàêàì ÿ äîâ³ðÿþ (ñàì Ñëàï÷óê íåîäíîðàçîâî ï³äêðåñëþº, ùî äîâ³ðÿº ÷èòàöüêîìó ñìàêîâ³ Ïåòðà Êîðîá÷óêà). Ó ðåöåíç³¿ íà êíèæêó Ìàð³¿ Ìàò³îñ «Íàö³ÿ» («Êóäè ïîñëàëè, òóäè é Åäåì») Â.Ñëàï÷óê ðîçêðèâàº îäèí ³ç ñâî¿õ ïðèíöèï³â âèáîðó / â³äáîðó àâòîð³â: «Êîëè ÷èòà÷ áåðå äî ðóê êíèãó, çàóâàæèâøè ³ì ÿ íà îáêëàäèíö³ (íàâ³òü íå ãîðòàþ÷è), ç íàì³ðîì

112

Êàëüì³þñ

3 2005

¿¿ ïðî÷èòàòè öå çàñëóãà àâòîðà, à êîëè ï³ñëÿ ïðî÷èòàííÿ ç ÿâëÿºòüñÿ áàæàííÿ ïîãîâîðèòè / íàïèñàòè ïðî êíèæêó, öå çàñëóãà êíèæêè». Ïåðåâàãà Â.Ñëàï÷óêà ó òîìó, ùî ñàì â³í âì³º ñïðèéìàòè êðèòèêó ³íøèõ ùîäî ñâîº¿ òâîð÷îñò³. Òàê, ó ðåöåíç³¿ íà ïîåòè÷íó êíèãó ò³º¿ æ Ìàð³¿ Ìàò³îñ «Æ³íî÷èé àðêàí. ²ç äí³â Ìàð³¿» («²ç äí³â ïîåç³¿»), â³í ïðèçíàâ ñâî¿ íåäîë³êè: «À ñòîñîâíî òîãî, ùî â ìåíå òðàïëÿþòüñÿ, ÿê ñïðàâåäëèâî (âèçíàþ) â³äì³òèâ ²âàí Àíäðóñÿê, ðåöåíçóþ÷è ìîþ êíèæêó êðèòèêè, ïîçèòèâí³ â³äãóêè íà ñëàáêèõ àâòîð³â ³ íåãàòèâí³ íà ñèëüíèõ, òî ïðè÷èíà òàêî¿ ìîº¿ àëîã³÷íîñò³ íå (àáî æ íå ò³ëüêè) â ñèìïàò³¿ ÷è àíòèïàò³¿ äî ÿêèõîñü àâòîð³â. [...]. ² ÿêùî äî ñëàáêîãî àâòîðà ñòàâèøñÿ ïîáëàæëèâî, òî äî ñèëüíîãî çàâæäè âèìîãëèâî. [...]. Ç êîãî, çðåøòîþ, âèìàãàòè, ÿê íå ç ñèëüíîãî ³ òàëàíîâèòîãî?!». Ñëàï÷óê íå öóðàºòüñÿ í³ «ñåðéîçíî¿» ë³òåðàòóðè, í³ «ìàñîâî¿», õî÷à â³ääàº ïåðåâàãó ïåðø³é («Ç³çíàþñü îäðàçó, ùî íå íàëåæó äî ïðèõèëüíèê³â ìàñîâî¿ ë³òåðàòóðè [...]... Íà ìîþ äóìêó, ïðîïàãóâàòè íåîáõ³äíî «í³êîìó íå ïîòð³áíó» ïîåç³þ, ï³äòðèìóâàòè ³íòåëåêòóàëüí³ òà âèñîêîõóäîæí³ òâîðè, ùî ïèøóòüñÿ äëÿ âóçüêîãî êîëà [...])». Ëþáèòü ïåðå÷èòóâàòè äèòÿ÷³ êíèãè («ß ç ïðèºìí³ñòþ ïåðå÷èòóþ êíèæêè, ç ÿêèìè ïîçíàéîìèâñÿ â äèòèíñòâ³, àáî ÷èòàþ (íàäîëóæóþ) ò³, ç ÿêèìè ðîçìèíóâñÿ. Ö³ êíèæêè ñïîíóêàþòü ìåíå äî âèãàäîê. Âáåð³ãàþòü â³ä äîðîñëîãî çàíóäñòâà »). Îêðåì³ ì³ðêóâàííÿ Â.Ñëàï÷óêà ñôîðìóëüîâàí³ áëèñêó÷å; ¿õ ìîæíà ñïðèéìàòè ÿê êëàñè÷í³ àôîðèçìè: «ìàñîâà ë³òåðàòóðà ïîâèííà áóòè. Àëå ìåí³ çäàºòüñÿ, âàðòî âèçíà÷èòèñÿ ³ç ïð³îðèòåòàìè. ß ïðîïîíóþ ðîçâîäèòè áäæ³ë òàðãàíè, áóäüòå ïåâí³, ñàì³ ðîçìíîæàòüñÿ»; «ïîåòè÷íà òðàäèö³ÿ íå ùî ³íøå, ÿê âèðîáëåíèé ïîïåðåäíèêàìè çàêîí ãàðìîí³¿ ïîåòè÷íî¿, à â³äòàê ³ ñâ³òîãëÿäíî¿. Âëàñíå, ÿêùî áóòè òî÷íèì, òðàäèö³ÿ ëèøå ìàïà ³ç çàçíà÷åíèìè êîîðäèíàòàìè ãàðìîí³¿ (ðàéîí ïîøóêó), ÿêó ïðàãíåìî â³äíàéòè. Ìàïà îäíà íà âñ³õ, ïðîòå êîæåí ³ç âëàñíèì êîìïàñîì»; «ëþäè â³äâåðíóëèñÿ â³ä ïîåç³¿ òèì îñëàáèëè ñåáå, ïîåç³ÿ æ íå âòðàòèëà ñâîº¿ ñèëè ³ âïëèâó»; «êîðîíóâàííÿ âàðòå ñëîâî ïîåòè÷íå ³ âèñîêîõóäîæíº, à íå ìàñîâå»; «Ìàñîâà ë³òåðàòóðà öå òàêèé òàíöþâàëüíèé ìàéäàí÷èê, äå ðèòì âàæèòü á³ëüøå, í³æ ìåëîä³ÿ»; «Ùî á òàì íå ãîâîðèëè êëàñèêè, ñëîâî çàâæäè çà ìîëîäèìè. Îñê³ëüêè ìîëîäü öå êëàñèêè ìàéáóòíüîãî»... Ïðî êîãî á íå ãîâîðèâ Â.Ñëàï÷óê ïðî Ã.Ãóñåéíîâà ÷è Ñ.Ïðîöþêà, Ì.Ìàò³îñ ÷è Ë.Òàðíàøèíñüêó, Ê.Ìîñêàëüöÿ ÷è Þ.¥óäçÿ, Ï.Ñîðîêó ÷è Â.Øêëÿðà, ª.Ñâåðñòþêà ÷è Ì.Æóëèíñü-

113

Êàëüì³þñ

3 2005

êîãî, â³í çàâæäè êîíêðåòíèé ³ òî÷íèé ó ðîçìîâ³. Â³í íå áî¿òüñÿ êðèòè÷íî ïåðåãëÿíóòè êëàñèêó (ïðî ïîåç³þ Ì.Åì³íåñêó), íå âïàäàº â «ìàñîâèé ïñèõîñ» (ïðî ðîìàí Ïàóëî Êîåëüî «Àëõ³ì³ê»: «ìåíå âðàæàº îòà âåëåòåíñüêà ê³ëüê³ñòü ö³íèòåë³â çîëîòà, ÿê³ íå âì³þòü â³äð³çíèòè éîãî â³ä ñâèíöþ»), â³ääàº øàíó ïåðåä÷àñíî çãàñëîìó òàëàíòó (Â.Áîíäàðóê, Ìàðêî Çàöüêîâàíèé (ïñåâäîí³ì Òðîõèìà Øèíêàðóêà), ². ²îâ, Ê.Øèøêî), ³ íàéãîëîâí³øå øàíóº æèâèõ (Ð.Çàñëàâñüêèé, Î.Ìàò³éêî, É.Ñòðóöþê, Â.Ñòàðóí òà ³í.). Õî÷à ³ â ö³é êíèç³ º äåÿê³ ìàòåð³àëè øâèäøå ëþäñüêîãî ñòàâëåííÿ äî àâòîð³â. Çâè÷àéíî, ÿ çà òå, àáè øàíóâàòè ñâî¿õ â÷èòåë³â, æ³íîê, áëèçüêèõ äî ë³òåðàòóðè ÷è ïðåäñòàâíèê³â ë³òåðàòóðíî-ïîë³òè÷íîãî îô³ö³îçó, àëå åëåìåíòè êðèòèêè, íåõàé ³ äîáðîçè÷ëèâî¿, ïîâèíí³ áóòè. ß íå ÷èòàòèìó ìîðàë³, áî çíàþ, ùî Âàñèëü âñå ïðåêðàñíî ðîçóì³º, ³ öþ ëþäñüêó ñëàá³ñòü âèáà÷àþ, âëàñíå âèáà÷àþ ñîá³, áî ñàì íå ïîçáàâëåíèé öüîãî íåäîë³êó (õî÷à òóò âàæêî áóòè êàòåãîðè÷íèì). Áî ãîëîâíèì º íå öå. Ãîëîâíèì º òå, ùî Âàñèëü Ñëàï÷óê ñüîãîäí³ º îäíèì ³ç íàéêîëîðèòí³øèõ ³ íàéâ³ääàí³øèõ ÷èòà÷³â ñó÷àñíî¿ ë³òåðàòóðè. Îäíèì ³ç òèõ, áåç êîãî ë³òåðàòóðà ÿê ïîâíîö³ííå ÿâèùå â³äáóòèñÿ íå ìîæå. ß ìîâ÷ó, ùî â³í ñàì º Òâîðöåì ö³º¿ ë³òåðàòóðè, áî öå âæå òåìà ³íøî¿ ðîçìîâè. ñ³÷åíü 2004. ì. ²âàíî-Ôðàíê³âñüê

«ПІД ЗОДІАКОМ ДИВ І ЧАР...» (Îëåã Ãóöóëÿê. Ïîåò ³ Ò³àìàò: Âèáðàíå. ²âàíî-Ôðàíê³âñüê: ÏÏ Êîñîâè÷. 2003. 160 ñ.) Ï³ñëÿ îáíàä³éëèâîãî äåáþòó ç åêñïåðèìåíòàëüíèì ðîìàíîì «Àäåïò», ñï³âàâòîðàìè ÿêîãî âèñòóïèëè Îëåã Ãóöóëÿê ³ Âîëîäèìèð ªøê³ëºâ, ë³òåðàòóðí³ äîðîãè àâòîð³â ðîç³éøëèñÿ. ßêùî Â.ªøê³ëºâ ïîñò³éíî íàãàäóº ïðî ñåáå ð³çíîìàí³òíèìè ïðîåêòàìè (ÌÓÅÀË, Òîïîñ ïîðàçêè, Òêàíü é ëàíäøàôò) é ïðîçîâèìè ³ ïîåòè÷íèìè ïóáë³êàö³ÿìè, òî ïðî Î.Ãóöóëÿêà ìàéæå ïåðåñòàëè ãîâîðèòè, õî÷à â³í òåæ âèñòóïàº ³ç êóëüòóðîëîã³÷íèìè ñòàòòÿìè, áåðå ó÷àñòü ó ïîåòè÷íèõ àíòîëîã³ÿõ, âèäàº ïîåòè÷í³ çá³ðêè. Îäíàê, çàâæäè ïåðåáóâàº ÿêáè ó ò³í³ åøê³ëºâñüêîãî ë³òåðàòóðíîãî ïàòîñó. Ùî òóò ñòàëî ïðè÷èíîþ íåâì³ííÿ ñåáå ïðîïàãóâàòè,

114

Êàëüì³þñ

3 2005

â³äñóòí³ñòü îðàòîðñüêîãî õèñòó ÷è îñîáëèâîñò³ íàòóðè ñêàçàòè âàæêî, àëå ìàºìî òîé ôàêò, ùî òâîð÷èé äîðîáîê Î.Ãóöóëÿêà çàëèøàºòüñÿ â ò³í³ ñó÷àñíîãî ë³òïðîöåñó. Íàâ³òü á³ëüøå, íåùîäàâíî â îäíîìó ç³ ñâî¿õ ³íòåðâ þ (ãàçåòà «Ðåïîðòåð» â³ä 18 áåðåçíÿ 2004 ð.) Â.ªøê³ëºâ, îïðèëþäíþþ÷è ïåðñîíàëüíèé ñêëàä «ñòàí³ñëàâñüêîãî ôåíîìåíó», çîâñ³ì íå çãàäóº ñâîãî êîëèøíüîãî ë³òåðàòóðíîãî ïîáðàòèìà. ×èìîñü âàæëèâèì, íà äóìêó ³äåîëîãà, Îëåã òà é íå âïèñàâñÿ â «ôåíîìåíñüêó» êîí þíêòóðó. Íå õîò³â áè äóìàòè, ùî ãîëîâíà ïðè÷èíà ïîëÿãàº ó áðàêîâ³ ë³òåðàòóðíîãî òàëàíòó Ãóöóëÿêà... Çâè÷àéíî, ùî òàêèé ñòàí ðå÷åé º íåñïðàâåäëèâèì. Àëå â ë³òåðàòóð³ ïîíÿòòÿ «ñïðàâåäëèâîñò³» / «íåñïðàâåäëèâîñò³» òàêå æ â³äíîñíå, ÿê é â ³íøèõ ñôåðàõ ëþäñüêî¿ ä³ÿëüíîñò³. ßê òóò íå çãàäàòè Ã.Ñêîâîðîäó ç éîãî ãåí³àëüíîþ ïðîñòîòîþ: «Ó ñâ³ò³ ëþäåé ñïðàâåäëèâîñò³ íåìàº». Òàêèìè æ ³ððàö³îíàëüíèìè º ïèñüìåííèöüê³ äîë³. Ó òâîð÷îìó äîðîáêó Î.Ãóöóëÿêà òðè ïîåòè÷í³ çá³ðêè: «Íóì³çìàòèêà âèð³þ», íàäðóêîâàíà ó çá³ðíèêó òåêñò³â «Òåòðàðõ³ÿ» (²996), «Ïòàõè ³ ë³ë³¿» (²999), «Ïîâñòàííÿ ñê³ô³â» (2002) ³ êíèãà ïîåòè÷íîãî âèáðàíîãî «Ïîåò ³ Ò³àìàò» (2003). ßê áà÷èìî, ïîåòè÷íèé äîðîáîê ÷èìàëåíüêèé. Ùîäî íàçâè âèáðàíîãî, òî ç Ïîåòîì í³áè âñå çðîçóì³ëî, à îñü Ò³àìàò öå, âèÿâëÿºòüñÿ, äàâíüîøóìåðñüêèé æ³íî÷èé ïåðøîïðèíöèï, óîñîáëåííÿ õòîí³÷íî¿ Áåçîäí³. Í³÷îãî íå ïîðîáèø, ìàºìî äåÿê³ íàäì³ðíîñò³ Îëåãîâîãî çàõîïëåííÿ ³ íàóêîâîãî çàö³êàâëåííÿ äîõðèñòèÿíñüêèìè öèâ³ë³çàö³ÿìè. Ó ïîåòè÷íîìó âèáðàíîìó Ãóöóëÿêà îêðåì³ îáðàçè ÷è ìåòàôîðè íàâ³ÿí³ öèìè äîõðèñòèÿíñüêèìè ñèìâîëàìè, àëå íå ïåðåíàñè÷åí³ íèìè. ² öüîãî äîñèòü äëÿ òîãî, àáè ïîåòè÷íèé ñâ³ò Ãóöóëÿêà çàëèøàâñÿ òàºìíè÷èì íàñò³ëüêè, íàñê³ëüêè º òàºìíèöåþ ñàìà ïîåç³ÿ. Çàãàëüíèé òîí ïîåòè÷íîãî âèáðàíîãî åëåã³éíîãî ñìóòêó ³ áîëþ. Äîì³íóº ³íòèìí³ñòü â³ä÷óòò³â, ïî÷óòò³â. Òîìó çà õàðàêòåðîì ö³ ïîåç³¿ áëèçüê³ äî àëüáîìíî¿ ë³ðèêè. Ïðèºìíî¿, ãàðíî¿ àëüáîìíî¿ ë³ðèêè:Áåç êîõàíî¿ ³ áåç âåñíè. Âñå áåç ïîñï³õó. Âñå áåç ñì³õó. Ñí³â òàê ñòî áóäå ùå... Áåç âèíè. ² áåç ìèëèõ äëÿ ñåðöþ ³ãîð. Òðîøêè äèâíî áà÷èòè òâîðöåì öüîãî æàíðîâîãî ïîåòè÷íîãî ð³çíîâèäó ÷îëîâ³êà. Îäíàê, ÿê ïîâåðíóòèñÿ äî òðàäèö³¿ 30-40-õ ðð. XIÕ ñò. òîä³ àëüáîìíà ë³ðèêà äîì³íóâàëà â

115

Êàëüì³þñ

3 2005

ðîñ³éñüê³é ³ ÷àñòêîâî óêðà¿íñüê³é ïîåç³¿, ìîæíà çãàäàòè äîñâ³ä ªâãåí³ÿ Áàðàòèíñüêîãî ÷è íàøîãî ßêîâà Ùîãîëåâà (îñîáëèâî, ðàíí³é ïåð³îä òâîð÷îñò³). Í³÷îãî ïîãàíî ó í³é í³õòî íå âáà÷àâ. Öå âæå ï³çí³øå Â.Áºë³íñüêèé «ìåòàâ ãðîìè» åï³ãîí³â, ÿê³ ñïðîôàíóâàëè öåé æàíðîâèé ð³çíîâèä. Ãóöóëÿê âñå-òàêè âèõîâàâñÿ íà òðàäèö³ÿõ ðîñ³éñüêî¿ ïîåç³¿. Öå äîáðà øêîëà. Õî÷à âîíà ÷àñòêîâî îáìåæóº åñòåòè÷íèé ³ ñâ³òîãëÿäíèé ä³àïàçîí ïîåòà. Ïîåòè÷íèé ñâ³ò Î.Ãóöóëÿêà º äî ïåâíî¿ ì³ðè ñòàòè÷íèì. Ñïîãëÿäàëüíèì. Â³äñòîðîíåíèì. À â³ä öüîãî òðîøêè ³ððàö³îíàëüíèì: Çà îáð³ºì ìîëèòâà. Òóò çèìà. Æèòòÿ íåñï³øíå â ïðîñòîò³ áóäåíí³é. Ëèø êàðêíóâ âîðîí (çàâøå íåâðàñòåí³ê), Íàì íàãàäàâøè: «Òóò âè çîêðåìà!» Çà êîæíèì â³ðøåì Î.Ãóöóëÿêà ïëàñò êóëüòóðè, ÿêèé ñôîðìóâàâ çöåìåíòóâàâ åñòåòèêó ïîåòà. Òîìó éîãî â³ðø³ âèìàãàþòü ÷àñòêîâîãî çíàííÿ òîãî òëà, âñ³ ö³ àëþç³¿, ðåì³í³ñöåíö³¿, ïàðàëåë³, ³ìåíà. Ãîâîðþ «÷àñòêîâîãî», áî òóò ä³º ïðèíöèï íå òàê ï³çíàííÿ, ÿê ñï³âçâó÷íîñò³ ïåðåæèâàíü ³ â³ä÷óòò³â. Íàñòð³é, ïëàñòèêà â³ðøà, îáðàçíèé ñâ³òè ò³ñíî âçàºìîïîâ ÿçàí³ ó äîñâ³ä³ Î.Ãóöóëÿêà. Ó íüîãî áàãàòî â³ðø³â-ïðèñâÿò ÷è â³ðø³â, íàâ³ÿíèõ ðÿäêàìè ³íøèõ àâòîð³â. Ó íèõ áàãàòî ðîçóì³ííÿ, ïîâàãè ³ ëþáîâè. Ãóöóëÿê ì ÿêèé ïîåò, í³æíèé. ² ïðî ùî áè â³í íå ïèñàâ, ñïîâíåíå åëåã³¿, ëåãêîãî ñóìó. Â³í í³êîãî íå çáèðàºòüñÿ çäèâóâàòè. Í³êîãî íå õî÷å âðàçèòè. Â³í ñïîãëÿäàº ³ ä³ëèòüñÿ âðàæåííÿìè: Òîá³ ñòàëî íóäíî? Ùî æ, íåâäàëèé ³ç ìåíå ïàÿö. ² ïîâíèé âèéøîâ «àáçàö» â Ï ºðî ³ç Ìàëüâ³íîþ. Äðîæ â³ä ò³í³ ëèøåíü áîðîäè, õî÷ íàâ³òü òåïåð Êàðàáàñ áåç íå¿. Íàëåæèì äî ðàñ ëÿëüîê òåàòðàëüíèõ çàâæäè... Ó ö³é çá³ðö³ óñå íà ì³ñö³, óñå â ì³ðó. Õî÷à é òðàïëÿþòüñÿ ô³ëîëîã³÷í³ íåäîãëÿäè (ãðàìàòè÷íîãî ³ ñòèë³ñòè÷íîãî ïëàíó: ñ. 136, 137). Àëå çàãàëüíå âðàæåííÿ â³ä ïîåòè÷íîãî âèáðàíîãî Îëåãà Ãóöóëÿêà ïîçèòèâíå. Öå ïîåò ³íòèìíîãî çâó÷àííÿ, ³íòèìíîãî íàñòðîþ, àëå ç ò³º¿ ì³ðîþ â³äïîâ³äàëüíîñò³ çà îçâó÷åíå îëîâî, äî ÿêî¿ ìèìîâîë³ ñòàâèøñÿ ç ïîâàãîþ. êâ³òåíü 2004, ì. ²âàíî-Ôðàíê³âñüê

116

Êàëüì³þñ

3 2005

ОЛЕСЬ ГОНЧАР КРІЗЬ ПРИЗМУ ЩОДЕННИКІВ Íåõàé ÷èòà÷ íå äèâóºòüñÿ êîíòðàñòíîñò³ îö³íîê òðüîõ òîì³â ùîäåííèê³â Îëåñÿ Ãîí÷àðà îñîáëèâî 1 ãî òà 2 ãî). Êîæíà ç îö³íîê çóìîâëåíà æèâèì âðàæåííÿì â³ä ïðî÷èòàíîãî, òàê áè ìîâèòè, çðèíàëà ïî ñâ³æèõ ñë³äàõ. ß ñâ³äîìî í³÷îãî íå çì³íþâàâ ó íèõ, çàëèøàþ÷è îöåé êîíòðàñò. Áî ïîö³íóâàííÿ òâîð÷îãî äîðîáêó Îëåñÿ Ãîí÷àðà, âëàñíå, ³ ñüîãîäí³ çàëèøàºòüñÿ íåîäíîçíà÷íèì. Àëå ó ö³é ñóïåðå÷íîñò³ ïîãëÿä³â ìè ìàºìî ìîæëèâ³ñòü íàáëèçèòèñü äî ñïðàâæíüîãî Ãîí÷àðà, îñìèñëèòè ôåíîìåí ö³º¿ íåïåðåñ³÷íî¿ ïîñòàò³ òà ¿¿ ðîë³ â ³ñòîð³¿ óêðà¿íñüêî¿ ë³òåðàòóðè äðóãî¿ ïîëîâèíè ÕÕ ñòîë³òòÿ.

«НЕ БІЛЬШЕ ЯК НА ПІВШТИХА КОПНУВ...» (Îëåñü Ãîí÷àð. Ùîäåííèêè: Ó 3-õ ò.: Ò. ² (1943-1967) / Óïîðÿä., ï³äãîò. òåêñò³â, ³ëþñòð. ìàòåð³àëó òà ïåðåäì. Â.Ä.Ãîí÷àð. Ê.: Âåñåëêà, 2002. 455 ñ.) Ó ïåð³îäèö³ îñòàíí³õ ðîê³â, îñîáëèâî ï³ñëÿ ñìåðò³ Î.Ãîí÷àðà, ìóñóâàëàñÿ äóìêà, ùî ç ïîÿâîþ ùîäåííèê³â îñòàííüîãî ÷èòàöüê³ óÿâëåííÿ ïðî öüîãî êëàñèêà ðàäÿíñüêî¿ äîáè çàçíàþòü ñóòòºâèõ çì³í. Íàðåøò³ ç ÿâèâñÿ äîâãîî÷³êóâàíèé ïåðøèé òîì Ãîí÷àðåâîãî ùîäåííèêà, ÿêðàç íàïåðåäîäí³ éîãî 85-ë³òíüîãî þâ³ëåþ, îäíàê, çìóøåíèé êîíñòàòóâàòè, äèâà íå ñòàëîñÿ. ×îãîñü íàéñóòòºâ³øîãî çàáðàêëî, àáè ö³ ùîäåííèêè ñòàëè ÿñêðàâèì åñòåòè÷íèì ³ ñóñï³ëüíèì ÿâèùåì, ³ çàãàëüíà îö³íêà ïåðøîãî òîìó ùîäåííèê³â òîòîæíà ò³é, ÿêó âèñëîâèâ Ì.Áàæàí ó ïðèâàòí³é ðîçìîâ³ ç òèì æå Ãîí÷àðåì ïðî ìåìóàðè Þ.Ñìîëè÷à: «Ïðî ìåìóàðè Ñìîëè÷à íåâèñîêî¿ äóìêè. Ùî âîíè, ïåâíîþ ì³ðîþ, îáèâàòåëüñüê³, ïîâåðõîâ³. «Íå á³ëüøå ÿê íà ï³âøòèõà êîïíóâ...» (1, 349). Ãîí÷àð í³ íà éîòó íå çì³íèâñÿ, â ñâî¿õ îö³íêàõ ÿê îêðåìèõ ëþäåé, òàê ³ ñóñï³ëüíî-ïîë³òè÷íèõ ïîä³é â³í äîòðèìóºòüñÿ íàéãîëîâí³øîãî ïðèíöèïó ñâîº¿ òâîð÷îñò³ íàï³âïðàâäè. Õî÷à îê-

117

Êàëüì³þñ

3 2005

ðåì³ øòðèõè, äåòàë³, ôðàãìåíòè º äóæå ïðîìîâèñòèìè, ñàìîäîñòàòí³ìè â ñâî¿é îãîëåíîñò³ ôàêòó. Éîãî îö³íêè â³äîìèõ ä³ÿ÷³â óêðà¿íñüêî¿ êóëüòóðè äðóãî¿ ïîëîâèíè XX ñòîë³òòÿ ñüîãîäí³, ï³ñëÿ ïîÿâè âåëèêî¿ ê³ëüêîñò³ ìàòåð³àë³â ³ñòîðèêî-ë³òåðàòóðíîãî ³ ñïîãàäîâîãî õàðàêòåð³â, º, ó êðàéíüîìó âèïàäêó, âòîðèííèìè, òàêèìè, ùî âæå í³÷îãî íå äîäàþòü ³ íå çì³íþþòü ó ÷èòàöüêîìó ñïðèéíÿòò³/íåñïðèéíÿòò³ ÷èòàöüê³ óÿâëåííÿ (ïðî Ï.Òè÷èíó, Îñòàïà Âèøíþ, Î.Êîðí³é÷óêà, Ì.Áàæàíà) â ïðèíöèï³ º âæå ñôîðìîâàíèìè, ³ îö³íêè Îëåñÿ Ãîí÷àðà íà êøòàëò Ãîðüêèé «äà÷íèé ãóìàí³ñò» (ùî, äî ðå÷³, äóæå ïðîçîðî ïðîåêòóºòüñÿ íà îö³íêó ñàìîìó Ãîí÷àðåâ³), «àâàíòþðèñò ³ ô³ãëÿð Êîðí³é÷óê», «Áàæàí [áóâàº] ëþäèíîþ íåùèðîþ», «Ì[àêñèìîâ³] Ò[àäåéîâè÷ó], çäàºòüñÿ, íàéá³ëüøå ïîäîáàëèñü ò³, êîìó â³í ïðîòåãóâàâ», Ñóðêîâ «ô³ãëÿð ³ ñêîìîðîõ», Øîëîõîâ «íå ïîãðåáóâàâ äåìàãîã³ºþ. Îãàíüáèâ ñåáå» òîùî º íå á³ëüøå, àí³æ ïîáóòîâà êîíñòàòàö³ÿ. Íàéêîëîðèòí³øèìè ñòîð³íêàìè ïåðøîãî òîìó ùîäåííèêà Îëåñÿ Ãîí÷àðà º ò³, ùî ïðèñâÿ÷åí³ ïîä³ÿì â³éíè ÷è ï³çí³øèì ðåôëåêñ³ÿì íà òåìó â³éíè ³ ò³, äå ãîâîðèòüñÿ ïðî Îëåêñàíäðà Äîâæåíêà. Õî÷à çíîâó æ òàêè ìàºìî òóò áàãàòî íåäîìîâëåíîñò³, ôðàãìåíòàðíîñò³, íåîáîâ ÿçêîâî¿ ïàòð³îòè÷íî¿ ïàòåòèêè (õî÷à é çðîçóì³ëî¿ â êîíòåêñò³ çìàëüîâàíèõ ïîä³é). Ïîæâàâëþþòü ñþæåòíó ³íòðèãó íàòÿêè ³íòèìíîãî õàðàêòåðó (íàñàìïåðåä âîºííîãî ïåð³îäó): «Íà ôðîíòå çàòèøüå. Ñèæó â êîìíàòå, ïðîñìàòðèâàþ ñòàðûå âåíãåðñêèå æóðíàëû. Êðàñèâûå, ãîëîâîêðóæèòåëüíûå æåíùèíû. Íàïîìèíàþò ìíå âñþ ïðîæèòóþ æèçíü, îòçâåíåâøóþ þíîñòü. Çíîéíûå áåøåííûå íî÷è. Ãîðÿ÷èé øåïîò ïîëÿ÷åê. Èëè: «²äè äî ìåíå. Çîâñ³ì, çîâñ³ì!» «²äó» (1, 76); «À äóìû âñå òàì, òàì... Öåëèêîì â ïëåíó áóêîëèñòè÷åñêèõ íàñòðîåíèé, âèæó Þëèþ, åå áåëóþ ãðóäü, ñëûøó åå íåæíûé ãîëîñ, ïüþ ðûäàÿ ñëåçû ñ åå ãëàç... àõ, ïî÷åìó, çà÷åì âñå ýòî? Æèòü, æèòü ñ íåé. Çíîé òðèäöàòèëåòíåé æåíùèíû... Ïîíÿòü åãî ìîã Áàëüçàê. ß åãî íå ïîíèìàë, ñåé÷àñ ïîíÿë, è îí ìåíÿ î÷àðîâàë íàâåêè» (1, 85). Ñàìå â ïîä³áíèõ îïèñàõ ïðîðèâàºòüñÿ òå, íàéùèð³øå ó Ãîí÷àðà, ùî ï³çí³øå áóëî ïðèòëóìëåíå «çâóêîâèì áàð ºðîì ñëàâè». Äóæå ìàëî Îëåñü Ãîí÷àð ãîâîðèòü ïðî ñâî¿õ ð³äíèõ, çîâñ³ì íå çãàäóº ñâîãî áàòüêà (Òåðåíò³ÿ Á³ëè÷åíêà), ò³ëüêè ôðàãìåíòàðí³ çãàäêè ïðî ìàò³ð Òåòÿíó Ãàâðèë³âíó Ãîí÷àð, áàáóñþ Ïð³ñüêó («ªôðîñèí³ÿ ªâòèõ³¿âíà, êàçàëà âîíà ñâÿòêîâî». 1, 425), ä³äà («Ä³ä ì³é (ïî áàòüêîâ³) Ñèä³ð Á³ëèé, î÷åâèäíî, áóâ ç êîçàê³â», 1, 440). Çíîâó æ òàêè, ñïðàöüîâóº «ðåôëåêñ

118

Êàëüì³þñ

3 2005

ìàñêè» ò³ëüêè òà ³íôîðìàö³ÿ ïîäàºòüñÿ, ÿêà ðîçêðèâàº Ãîí÷àðà ÿê ãðîìàäñüêî-êóëüòóðíîãî ä³ÿ÷à, ³ äóæå ìàëî ³íôîðìàö³¿, äå á ðîçêðèâàëèñÿ ðèñè ëþäñüêîãî õàðàêòåðó. À òîìó ìàºìî ùîäåííèê çàáðîíçîâ³ëîãî ë³òåðàòîðà, à íå æèâî¿ ëþäèíè. Ðîáèëîñÿ öå, çâè÷àéíî, ç äîáðèõ íàì³ð³â, ïðî ùî é ãîâîðèëà óïîðÿäíèê, äðóæèíà ïèñüìåííèêà Âàëåíòèíà Ãîí÷àð, ó ïåðåäìîâ³: «Ïåðåä ÷èòà÷åì ìàéæå ïîâíå âèäàííÿ ùîäåííèê³â. Ãîòóþ÷è ¿õ äî äðóêó, ÿ ò³ëüêè ïîäåêóäè ñêîðîòèëà ò³ çàïèñè, ÿê³ ö³ëêîì ïåðåéøëè â õóäîæí³ òâîðè, ÷è ò³, ùî ñòîñóþòüñÿ ñóòî ñ³ìåéíèõ ïðîáëåì. Ç ö³ëêîì çðîçóì³ëèõ åòè÷íèõ ì³ðêóâàíü äîâåëîñÿ ïîçíà÷èòè êðèïòîí³ìàìè äåÿê³ ïð³çâèùà ³ «ïðèáðàòè» àâòîðñüê³ àæ íàäòî ð³çê³ îö³íêè ëþäåé, ÿê³ ìîãëè á çàøêîäèòè ¿ì ÷è ¿õí³ì áëèçüêèì. Àëå òàêèõ âòðó÷àíü, ÿê³ çàãàëüíîïðèéíÿò³ ó ïåðøèõ ïîæèòòºâèõ âèäàííÿõ ùîäåííèê³â, íåáàãàòî...» (1, 7). Îäíàê, «äîáð³ íàì³ðè» ÿê ïðàâèëî íîñÿòü ïðèâàòíèé, à íå ë³òåðàòóðíèé õàðàêòåð, à òîìó ùîäåííèêè Îëåñÿ Ãîí÷àðà àæ í³ÿê íå âïëèíóòü íà ë³òåðàòóðíèé ïðîöåñ (ùî, â ïðèíöèï³, ïîâèííî áóëî ñòàòèñÿ) ³ â ìàéáóòíüîìó, ÿê, äî ðå÷³, é ñüîãîäí³, çìîæóòü çàö³êàâèòè ëîêàëüíîãî ÷èòà÷à. Íå äóìàþ òàêîæ, ùî ö³ ùîäåííèêè çàö³êàâëÿòü ùå êîãîñü ïîçà Óêðà¿íîþ (òà é ó ñàì³é Óêðà¿í³ ùîäåííèêè Îëåñÿ Ãîí÷àðà ìîæóòü áóòè ö³êàâèìè ë³òåðàòîðàì, ùî áóëè òàê ÷è ³íàêøå áëèçüêèìè äî êîëà Ãîí÷àðà, ÿê³ ñüîãîäí³ íå ìîæóòü ïðèäóìàòè í³÷îãî êðàùîãî, àí³æ âèìàãàòè ó «ãàðàíòà Êîíñòèòóö³¿» â³äçíà÷èòè çàñëóãè ïîê³éíî´î ç³ðêîþ Ãåðîÿ Óêðà¿íè). Íå êàæó âæå ïðî ùîäåííèêè Â.Ãîìáðîâè÷à, À.Áèòîâà, Ì.Ãàñïàðîâà òà ³í., àëå áåçïåðå÷íèì çàëèøàºòüñÿ ôàêò ùîäåííèêè Îëåñÿ Ãîí÷àðà º ëîêàëüíîþ ïîä³ºþ, ñâ³ä÷åííÿì ïàðàë³÷ó òâîð÷î¿ îñîáèñòîñò³, ÿêà é íå äóìàëà âèðâàòèñÿ ³ç ïàñòêè ðàäÿíñüêèõ ³ ïîñòðàäÿíñüêèõ ³ëþç³é, à ¿¿ «êîíñòðóêòèâíà îïîçèö³ÿ äî âëàäè» áóëà í³÷èì ³íøèì ÿê êîíñòðóêòèâíèì ïîòóðàííÿì âëàä³. êâ³òåíü 2003

119

Êàëüì³þñ

3 2005

«ЧАС, ГОСПОДИ, НА САМОТУ Й ПОКУТУ...» (Ãîí÷àð Î. Ò. Ùîäåííèêè: Ó 3-õ ò.; Ò. 2 (²968 ²983) / Óïîðÿä., ï³äãîò. òåêñò³â, ³ëþñòð. ìàòåð³àëó Â.Ä.Ãîí÷àð. Ê.: Âåñåëêà. 2003. 607 ñ.) Ó íàçâó ðîçìîâè ïðî 2-é òîì ùîäåííèê³â Îëåñÿ Ãîí÷àðà âèíåñåíî ðÿäîê ³ç â³ðøà ª.Ìàëàíþêà, çàíîòîâàíèé Ãîí÷àðåì áåç áóäü-ÿêèõ êîìåíòàð³â 26 æîâòíÿ 1983 ðîêó. Íàïðàâäó, ÿê³ ùå òóò ïîòð³áí³ êîìåíòàð³. ² Ãîí÷àð ÿê äîáðèé ìàéñòåð íå ðîçâîäèòüñÿ ïàòîêîþ ñë³â. Âñå æ áî ³ òàê çðîçóì³ëî: ÷àñ ðîçêèäàòè êàì³ííÿ, ÷àñ éîãî çáèðàòè. Öåé 2-é òîì ìåíå çà÷åïèâ ÿê ÷èòà÷à. Íà õâèëüêó ÿ íàâ³òü ïîøêîäóâàâ çà ð³çê³ âèñíîâêè ùîäî 1-ãî òîìó ùîäåííèê³â. Íå äóìàþ, ùî êàðäèíàëüíî çì³íèëîñÿ ìîº òâåðäæåííÿ ÷è ìîº ñïðèéíÿòòÿ òâîð÷îñò³ Îëåñÿ Ãîí÷àðà, ÷è ìîº ñòàâëåííÿ äî éîãî ãðîìàäÿíñüêî¿ ïîçèö³¿. Àëå ñòàëà çðîçóì³ë³øîþ åïîõà, ó ÿê³é äîâåëîñÿ æèòè ³ òâîðèòè Ãîí÷àðåâ³, à â³äòàê ñòàâ çðîçóì³ë³øèé ³ áëèæ÷èé â³í ñàì ÿê ëþäèíà. ² öå òîé íàéãîëîâí³øèé ïîçèòèâ öüîãî òîìó ùîäåííèê³â. Òóò Ãîí÷àð º íà äèâî æèâîþ ëþäèíîþ. Ìîæëèâî òîìó, ùî éîãî çàïèñè çá³ãëèñÿ ó ÷àñ³ ³ç îô³ö³éíîþ êðèòèêîþ íà ðîìàí «Ñîáîð», ïðèâ³äêðèëèñÿ âîäíî÷àñ ÿê³ñü ïîäðîáèö³ ñ³ìåéíèõ âò³õ ³ äðàì (íàðîäæåííÿ îíó÷êè, õâîðîáà äîíüêè òîùî), ñòàâ â³ä÷óòí³øèì á³ã ÷àñó, êîëè âñå á³ëüøå çàäóìóºøñÿ ïðî â³÷íå ³ âñå äîðîæ÷îþ ñòàº êîæíà ïðîæèòà õâèëèíà; êîëè ìåíøàº íàâêîëî äðóç³â ³ á³ëüøàº âòðàò; êîëè òåáå âñüîãî ïðîíèçóº â³ä÷óòòÿ ñàìîòíîñò³ é ïðèõîâàíîãî ñòðàõó ïåðåä íåâ³äîìèì; êîëè ì³æ â³ä÷àºì ³ ðàä³ñòþ äî æèòòÿ ïåðåìàãàº îñòàííº, àëå â³÷íèì áîëåì ùåìèòü ïåðøå... Ùî æ, Ãîí÷àð òóò ïåðåâåðøèâ ñàìîãî ñåáå. ² ïîïðè íåîäíîçíà÷íå ñòàâëåííÿ äî éîãî ïîñòàò³, âñå-òàêè ó êîíòåêñò³ ñâîº¿ åïîõè Ãîí÷àð çàëèøàºòüñÿ ëþäèíîþ äðàìàòè÷íîþ, ñóïåðå÷ëèâîþ, àëå ñïîâíåíî¿ âíóòð³øíüî¿ ñàìîïîâàãè ³ ïåðåêîíàíîñò³ ó ïðàâîò³ ñâî¿õ ãðîìàäÿíñüêèõ é åñòåòè÷íèõ ïîãëÿä³â. Òàê, â³í ãóìàí³ñò, ³ ãóìàí³ñòè÷í³ ö³ííîñò³ ââàæàâ íàéá³ëüøèì äîñÿãíåííÿì ñó÷àñíî¿ öèâ³ë³çàö³¿, ÿê³ òðåáà áåðåãòè ³ ïëåêàòè. Ó öüîìó âáà÷àâ ñâîº çàâäàííÿ ëþäèíè ³ ïèñüìåííèêà. Òàê, â³í íå áóâ ðàäèêàëîì, íå ðîáèâ ïîë³òè÷íèõ äåìàðø³â, áóâ ñõèëüíèì íå

120

Êàëüì³þñ

3 2005

òàê äî êîìïðîì³ñ³â ³ êîíôîðì³çìó, ÿê äî âíóòð³øíüîãî äèñòàíö³þâàííÿ â³ä íàäì³ðíîñòåé âëàäíî¿ îï³êè ³ êðàéíîù³â îïîçèö³éíîñò³ â÷èíê³â (çàïèñ â³ä 09.07.1972). Öå ïîçèö³ÿ ëþäèíè, ÿêà çíàëà ñîá³ ö³íó. Õî÷à íà ÿêîìóñü åòàï³ Ãîí÷àð íå ïîì³òèâ, ùî ö³íí³ñòü éîãî ë³òåðàòóðíîãî äîðîáêó âèì³ðþâàëàñü íå òàê åñòåòè÷íèìè ïðîðèâàìè (õî÷à éîãî ë³òåðàòóðíèé äîñâ³ä ö³ëêîì âïèñóºòüñÿ â òå âèçíà÷åííÿ, ÿêå Ãîí÷àð äàº âñ³é óêðà¿íñüê³é ïðîç³ â³ä Ãîãîëÿ äî ßíîâñüêîãî: «ïîåòè÷íèé ðåàë³çì» çàïèñ â³ä 06. 07. ²977), ÿê ìîæëèâîñòÿìè ò³º¿ ïðàâäè, ÿêó éîìó äîçâîëÿëîñÿ ãîâîðèòè, à òàêîæ, éîãî ïîñò³éíèìè ³íäèâ³äóàëüíèìè ïðîðèâàìè ïîçà ìåæ³ ìîæëèâîãî, ÿê³ îäíà÷å íå âèðèâàëèñü çà ìåæ³ éîãî ñâ³òîãëÿäíèõ ïåðåêîíàíü. Ó öüîìó, âëàñíå, é ïîëÿãàëà äðàìà, à òî é òðàãåä³ÿ Ãîí÷àðà ïèñüìåííèêà äî ê³íöÿ íèì íå óñâ³äîìëåíà: â³í â³ðèâ ó ìîæëèâ³ñòü ãàðìîí³éíîãî ïîºäíàííÿ êîìóí³ñòè÷íîãî ³äåàë³çìó ç íàö³îíàëüíèì ´ðóíòîì (òðàãåä³ÿ Õâèëüîâîãî ó íüîãî íå îòîòîæíþâàëàñÿ ç³ ñâ³òîãëÿäíîþ òðàãåä³ºþ äåê³ëüêîõ ïîêîë³íü óêðà¿íñüêèõ ë³òåðàòîð³â). Â³í ïîâñþäíî â³äñòîþº êðàñó, ðîìàíòèêó ³ íå ñïðèéìàº äåêîðàòèâíîñò³: (çàïèñè â³ä 25. 03. 1969; â³ä 09. 05. 1978; â³ä 06. 01. 1981). Çâ³äñè, äî ðå÷³, áåðå êîð³ííÿ éîãî òðèâàëîãî êîíôë³êòó ç³ Ì.Ñòåëüìàõîì, íå â³äêèäàþ÷è, çâè÷àéíî, ³íòðèã îñòàííüîãî ç ïðèñóäæåííÿì Ëåí³íñüêî¿ ïðåì³¿ 1961 ðîêó (çàïèñ â³ä 26. 05. 1982). Îëåñü Ãîí÷àð îäíà ³ç íàéÿñêðàâ³øèõ ïèñüìåííèöüêèõ îñîáèñòîñòåé 60-ïî÷.80-õ ðð. ÕÕ ñò. Òîìó íà çàêèäè â ïðîòåêö³þâàíí³ ïèñüìåííèê ìàâ ïðàâî ñêàçàòè: «À ìîÿ ïðîòåêö³ÿ ìî¿ òâîðè, ì³é òðóä ³ íàðîä Óêðà¿íè» (çàïèñ â³ä 08.03.1975). ² ö³ëêîì îáãðóíòîâàíèì º ùå îäèí ä³àëîã, íàâåäåíèé Ãîí÷àðåì: «À º ùå òàê³. Îäíîãî ìîãî äðóãà äîïèòóþòü äóæå çàö³êàâëåíî: Íó õòî éîìó òàê ñèëüíî ïðîòåãóº? Ñóäüáà, â³í â³äïîâ³ì ¿ì. Õ³áà âè íå ïîì³òèëè, ùî òèì, õòî æèâå ïðàâäîþ, ñóäüáà ïðîòåãóº? Â³äïîâ³äü í³áèòî çàäîâ³ëüíèëà» (çàïèñ â³ä 07. 03. 1976). Íå ïîòð³áíî çàáóâàòè ïðî òó âåëèêó ÷èòàöüêó ëþáîâ ³ ï³äòðèìêó, ÿêó ìàâ Ãîí÷àð, ðîçïî÷èíàþ÷è â³ä ïåðøèõ êðîê³â ó ë³òåðàòóð³. Íåëåãêî çáåðåãòè ð³âíîâàãó ì³æ òàêèìè îö³íêàìè ë³òåðàòîð³â: «Í³æíèé àæ ñòðàøíî» (Ï.Òè÷èíà, çàïèñ â³ä 03. 02. 81); «Íàø íàö³îíàëüíèé ñêàðá öå âè...» (Ì.Áàæàí, çàïèñ â³ä 04. 04. 1978); «Ïîíèìàåøü, íà äíÿõ ó ìåíÿ þáèëåé, è âîò ÿ î÷åíü ïðîøó òåáÿ ïðèåõàòü ïîïðèâåòñòâîâàòü ìåíÿ îò èìåíè Óêðàèíû. [...]. Ìíå íóæåí ïåðâûé ïèñàòåëü Óêðàèíû» (Ñ.Ìèõàëêîâ, çàïèñ â³ä 12. 02. 1983). ×è òàêèìè ïðîÿâàìè ÷èòàöüêî¿

121

Êàëüì³þñ

3 2005

ëþáîâè: «Ïðèéøëà ä³â÷èíà, ñòóäåíòêà ç³ Ëüâîâà. Êîëè çàïðîñèëè äî êàá³íåòó, êèíóëàñü ðóêó ö³ëóâàòè: Çà Ñîáîð » (çàïèñ â³ä 11. 08. 1972); «Îäíà ç äåëåãàòîê ï³ä ÷àñ ïåðåðâè íà ç ¿çä³ ñêàçàëà: ß ìîãëà á óìåðòè çà âàñ. Ñêàçàëà íåãîëîñíî, àëå òàê, ùî ïîâ³ðèëîñü» (çàïèñ â³ä 10. 04. 198²). À ÿêùî ñþäè äîäàòè ò³ ÷èñëåíí³ ëèñòè, ÿê³ îòðèìóâàâ Î.Ãîí÷àð â³ä ñâî¿õ ÷èòà÷³â, ñòàíå çðîçóì³ëèì, ùî Î.Ãîí÷àð öå íå «ðàäÿíñüêà êîí þíêòóðà», öå âèñîêèé ìîðàëüíèé àâòîðèòåò ðàäÿíñüêî¿ äîáè. ² ÷åðåç öþ âíóòð³øíþ ìîðàëüíó â³äïîâ³äàëüí³ñòü (ðîëü âèñîêî¿ ïðîáè, äåñü ó ðîçìîâ³ ç Áàæàíîì Ãîí÷àð ñòàâ íà çàõèñò îäí³º¿ çíàéîìî¿, ÿêó ïîåò íàçâàâ «àðòèñòêîþ â æèòò³»: «À õòî íå ãðàº? Á³ëüø³ñòü ëþäåé àðòèñòè, õòî á³ëüøå, õòî ìåíøå... Ãðàëè á ò³ëüêè íà äîáðî ³íøèì, à íå íà çëî!:.. Îöå âàæëèâî!» çàïèñ â³ä 06. 09. 1981), Ãîí÷àð äåñü âòðàòèâ â³ä÷óòòÿ ðåàëüíîãî: âàæêî âîäíî÷àñ áóòè ³ ãðàòè ðîëü êóìèðà õî÷åø íå õî÷åø, à âòðà÷àºòüñÿ ìåæà: âñå, ùî òè ãîâîðèø, ðîáèø, ïèøåø âèäàºòüñÿ ÿêùî ³ íå ³ñòèíîþ â îñòàíí³é ³íñòàíö³¿, òî ïðèíàéìí³ ó ìîìåíò êîíêðåòíî¿ ïóáë³÷íî¿ àïðîáàö³¿ íàáëèæåíèì äî ³ñòèíè. Õî÷à Ãîí÷àð, ÿê ëþäèíà òàëàíîâèòà, çíàº âñþ ³ëþç³þ ñëàâè. Íå âèïàäêîâèìè âèäàþòüñÿ çàïèñè îñòàíí³õ ñë³â Ëüâà Òîëñòîãî «Èñòèíà... ß ëþáèë ìíîãî...» (çàïèñ â³ä 28.08. 1978). Ãåðîºì öüîãî òîìó ùîäåííèê³â òàêîæ º ñàì àâòîð. Àëå òàê ñàìî, ÿê ³ â ïåðøîìó òîì³, ìàºìî òóò íàñêð³çíèé îáðàç ñï³âãåðîÿ: ó 1-ìó òîì³ öå Î.Äîâæåíêî, ó 2-ìó Ì.Áàæàí. ²äåòüñÿ ïðî òå, ùî á³ëüøà ÷àñòèíà çàïèñ³â ó ùîäåííèêó ïîâ ÿçàíà ³ç öèìè ïîñòàòÿìè, àáî æ äîì³íóº åíåðãåòèêà öèõ ïîñòàòåé. Ïîÿñíåííÿ öüîãî çíàõîäèìî ó Ãîí÷àðà: «Áàæàí äëÿ ìåíå ÷è íå òèì íàéäîðîæ÷èé, ùî â³í îñòàíí³é ³ç ò³º¿ êîãîðòè ëèöàð³â äâàäöÿòèõ ðîê³â, ùî äàëè òîä³ íàø³é êóëüòóð³ òàêèé äóæèé, òàêèé áóéíèé ðîçã³í» (çàïèñ â³ä 25. 11. 1983). ² ùå îäèí çàïèñ, ÿêèé äîïîâíþº àâòîðñüêå çàö³êàâëåííÿ: «Äâàäöÿò³ ðîêè äëÿ ìåíå áàãàòî â ÷îìó çàãàäêà. Ùî òî çà ëþäè áóëè? ßêà ¿õ ñèëà ºäíàëà? ² ÿê äàëåêî âîíè ï³øëè á ó ñâî¿õ çâåðøåííÿõ? ² õòî ñêàæå, ÿêèé òâîð÷èé ïîòåíö³àë ïîíåñëè âîíè ç ñîáîþ äî÷àñíî, ÿê³ çàäóìè áóëî ðîçâ³ÿíî ëüîäîâèìè â³òðàìè Ï³âíî÷³... Ï³øîâ îñòàíí³é, õòî ì³ã áè ïîñâ³ä÷èòè. À ö³ ìîëîä³, ùî éäóòü? Õòî âîíè?» (çàïèñ â³ä 04. 12. 1983). Ãîí÷àð àæ í³ÿê íå ³äåàë³çóº Áàæàíà. Â³í ïðîñòî â³ääàº éîìó íàëåæíå. Òàêèé âð³âíîâàæåíèé ï³äõ³ä, íå ïîçáàâëåíèé, çâè÷àéíî, ñóá ºêòèâíèõ îö³íîê ³ âðàæåíü, º êëþ÷åì äî çðîçóì³ííÿ

122

Êàëüì³þñ

3 2005

ðîë³ ³ çíà÷åííÿ â óêðà¿íñüê³é ë³òåðàòóð³ äðóãî¿ ïîëîâèíè XX ñò. ñàìî¿ ïîñòàò³ Îëåñÿ Ãîí÷àðà. Âñå-òàêè êàòåãîðèçì ñèòóàòèâíèõ ñóäæåíü ìåí³ äåêîëè øêîäèòü, õî÷à í³êîëè íå âäàþñÿ äî «ðåäàãóâàííÿ» ñâî¿õ ïîïåðåäí³õ ìàòåð³àë³â, ³, â ïðèíöèï³, í³êîëè íå øêîäóþ çà íàïèñàíèì. Îäíàê, ó âèïàäêó ç îö³íêàìè Ãîí÷àðà çìóøåíèé äåùî äîïîâíèòè. Ó â³äãóêîâ³ íà ïåðøèé òîì ùîäåííèê³â ÿ íàçâàâ Ãîí÷àðà, âèêîðèñòàâøè éîãî æ îö³íêó Ãîðüêîãî, «äà÷íèì ãóìàí³ñòîì», öÿ îö³íêà òåïåð ìåí³ âèäàºòüñÿ óïåðåäæåíîþ, ïðèíàéìí³, îäíîáîêîþ. Ãîí÷àð, çâè÷àéíî, ñïîâ³äóº ãóìàí³ñòè÷í³ ö³ííîñò³, ³ êîìóí³ñòè÷íà ³äåÿ éîãî ïðèâàáëþâàëà öèìè äåêëàðîâàíèìè ãóìàí³ñòè÷íèìè ö³ííîñòÿìè. Çðåøòîþ, â³í í³êîëè íå çàñóäæóâàâ ñèñòåìè, â³í êðèòèêóâàâ, äóæå ð³äêî «ïðîòè øåðñò³», ëþäåé, ÿê³, íà äóìêó ïèñüìåííèêà, äîâîäèëè äî àáñóðäó «ñâ³òë³ ³äå¿». Çâ³äñè é äåÿêà ñóïåðå÷í³ñòü Ãîí÷àðåâèõ îö³íîê ³íäèâ³äóàëüíèõ ÷è óçàãàëüíåíèõ. Õî÷à ñòðèæíåì éîãî âíóòð³øíüîãî êîíôë³êòó ç³ âëàäîþ º óñâ³äîìëåííÿ, ùî â³í æèâå â «çàâîéîâàí³é êðà¿í³» (çàïèñ â³ä 23. 06. 1979). ² êîëè öå ïåðåõîäèëî ìåæó áîëþ, à ñàì Ãîí÷àð ïîñò³éíî ï³äêðåñëþâàâ, ùî ó íüîãî â³ä Áîãà ò³ëüêè á³ëü (çàïèñ â³ä 09. 11. 1980), òîä³ â³í ãîòîâèé äî ïóáë³÷íîãî íå ïðîòåñòó çàïèòó: «Õî÷ó äåñü ïóáë³÷íî çàïèòàòè ì³í³ñòðà âíóòð³øí³õ ñïðàâ: äîêè ìè áóäåìî ãîð³òè? Äîêè ÿêàñü îòà çàãàäêîâà ìàô³ÿ íèùèòèìå áåçêàðíî óêðà¿íñüêó êóëüòóðó» (çàïèñ â³ä 28. 03. 1980). Õàðàêòåðíèì º ñòàâëåííÿ Ãîí÷àðà äî ïðåäñòàâíèê³â óêðà¿íñüêî¿ ä³àñïîðè. Ïîïðè ñâ³òîãëÿäíèé êîíôë³êò, ó Ãîí÷àðåâèõ îö³íêàõ äóæå áàãàòî ³íäèâ³äóàëüíîãî, ñóá ºêòèâíîãî. Òàê, ²âàíà Êîøåë³âöÿ â³í íå ñïðèéìàº ÷åðåç êðèòèêó «Ñîáîðó», ÿêà âèäàºòüñÿ éîìó «çë³ñíî òåíäåíö³éíîþ», «ôàëüñèô³êàö³ºþ», «çë³ñíîþ íåíàâèñòþ». Â³äïîâ³äíî, îö³íêè Êîøåë³âöÿ àãðåñèâíî óïåðåäæåí³ «ï³ãìåé», «âòåêëèé êîëàáîðàíò», «âèñëóæíèê». ² ÿê âèñíîâîê: «Çâ³º â³òðîì ÷àñó âàø³ çëîáí³ ïèñàííÿ òàê ñàìî, ÿê ³ øàìîòèí³... Â³ä ìåíå æ âàì ò³ëüêè ïðåçèðñòâî» (çàïèñ â³ä 02. 09. 1968). Âñ³ îö³íêè ñâîº¿ òâîð÷îñò³ ñïðàâà ³ çë³âà â³í ðîçãëÿäàº ò³ëüêè êð³çü ïðèçìó ³äåîëîã³¿. Ó âñ³õ âèñòóïàõ Ãîí÷àð äîáà÷àº çàìàõ íà éîãî ³íäèâ³äóàëüí³ñòü: «Äåñü Ïåðøèé í³áèòî ñêàçàâ íà ìîþ àäðåñó: «Çëàìàºì! ß áà÷èâ, ÿê â³í ï³ä ÷àñ ðîçìîâè ïîáë³ä...» Çëàìàºì... Òàê ÿ âàì ïîòð³áíèé çëàìàíèé? Äèâíà ëîã³êà. Á³ëüøå ëè÷èëà á íå ëþäèí³, à õèæîìó çâ³ðó... Áîæå, äàé ìåí³ ñèëè íà âñå, ùî ìåíå æäå» (çàïèñ â³ä 02. 09. 1968).

123

Êàëüì³þñ

3 2005

Íàïåâíå íå âàðòî ãîâîðèòè ïðî ìàí³þ ïåðåñë³äóâàííÿ ó Ãîí÷àðà, áî çàçäð³ñíèê³â ³ íåäðóã³â éîìó ñïðàâä³ íå áðàêóâàëî. Îäíàê, òðåáà ãîâîðèòè ïðî îòîé «çâóêîâèé áàð ºð ñëàâè», ÿêîãî íå ïîäîëàâ Ãîí÷àð, ³ ÿêèé íå äàâ éîìó ìîæëèâîñò³ ïðîðâàòè ìåæ³ àïðîáîâàíî¿ ïîåòèêè: â³í çàëèøèâñÿ ïèñüìåííèêîì ðàäÿíñüêèì ³ç ñïåöèô³÷íèì óÿâëåííÿì ïðî íàö³îíàëüíó ñâîáîäó. Äîáà «Ñîáîðó» öå íàéÿñêðàâ³øèé âèáóõ òâîð÷î¿ é ³íäèâ³äóàëüíî¿ ñâîáîä Ãîí÷àðà. Àëå öå é ïî÷àòîê çãàñàííÿ ïðèíàéìí³, çãàñàííÿ òâîð÷îãî ïîòåíö³àëó. Òîä³ ÿê ñàì Ãîí÷àð öüîãî âæå íå ïîì³÷àâ àáî íå õîò³â ïîì³÷àòè. Ïîä³áíîþ º ðåàêö³ÿ Ãîí÷àðà íà êðèòèêó «Òâîº¿ çîð³» â³ò÷èçíÿíèì äîñë³äíèêîì (çàïèñ 09. 12. 1981). Éîãî ñòàâëåííÿ äî Øåðåõà, ñâîãî êîëèøíüîãî â÷èòåëÿ öå îêðåìà ñòîð³íêà âçàºìèí. Ó 2-ìó òîì³ ìàºìî ëèøå îäíó çãàäêó ³ íà öüîìó ãðóíò³ ðîçì³ðêîâóâàííÿ Ãîí÷àðà: «Äóìàþ: ùî æ íàñ ðîçä³ëèëî? Àòëàíòè÷íèé îêåàí? Í³, ùîñü äàëåêî á³ëüøå çà îêåàí êîëþ÷èé äð³ò Õîëîäíî¿ Ãîðè. Â³äñòàí³ îêåàíó ìîæíà ïîäîëàòè, à öþ, ôàøèñòñüêèì äðîòîì ðîçìåæîâàíó... ¯¿ âæå í³êîëè íå ïåðåéòè» (çàïèñ â³ä 25. 12. 1972). Ãîí÷àð íå ìîæå ïðîáà÷èòè Øåðåõîâ³ êîíêðåòíîãî ìîðàëüíîãî (÷è àìîðàëüíîãî, íà äóìêó Ãîí÷àðà) â÷èíêó: âîíè äåñü çóñòð³ëèñÿ ó Õàðêîâ³ 1942 ðîêó â ÿçåíü í³ìåöüêîãî êîíöòàáîðó Ãîí÷àð ³ ñï³âðîá³òíèê îäí³º¿ ç óêðà¿íñüêèõ íàö³îíàë³ñòè÷íèõ ãàçåò Øåâåëüîâ. Ùî òàì íàñïðàâä³ â³äáóëîñÿ, ñüîãîäí³ ìàéæå íåìîæëèâî âèÿñíèòè, àëå êîæåí ³ç íèõ çàëèøèâñÿ ç³ ñâîºþ ïðàâäîþ. Õî÷à, ÿê íà ìåíå, ïðàâäà Ãîí÷àðà âèãëÿäàº ïåðåêîíëèâ³øîþ. Ñïðàâåäëèâîñòè ðàäè, ó 60-70 ðð. ÕÕ ñò. ìîëîäå ïîêîë³ííÿ óêðà¿íñüêèõ ë³òåðàòîð³â, ÿê³ íå ï³øëè íà êîìïðîì³ñ ç³ âëàäîþ, ãàäàþ, ìàëè íå ìåíø³ ìîðàëüí³ ïðåòåíç³¿ äî Ãîí÷àðà. Îñòàííüîãî ôàêòè÷íî íå ðÿòóþòü ïîçèòèâí³ çãàäêè ïðî Ì.Ðóäåíêà ³ Â.Íåêðàñîâà (çàïèñ â³ä 28. 04. 1975) ÷è ïàòåòè÷íà ðåïë³êà ïðî Â.Ñòóñà (çàïèñ â³ä 12. 12. 1975). Öå ÷àñòêîâî âèïðàâäîâóº Ãîí÷àðà â î÷àõ íàñòóïíèõ ïîêîë³íü, àëå íå â î÷àõ ñó÷àñíèê³â áåçïîñåðåäí³õ ó÷àñíèê³â öèõ äðàìàòè÷íèõ, à òî é òðàã³÷íèõ ïîä³é. Çâè÷àéíî, òàêå çîâí³øíº áàéäóæå ñïîãëÿäàííÿ ç ïðèâ³äêðèòòÿì çàâ³ñè ñïðàâæíüîãî íà ñòîð³íêàõ ùîäåííèêîâèõ íîòàòîê, âñå îäíî çàëèøàº íåãàòèâíèé â³äò³íîê â îö³íþâàíí³ ä³é ³ â÷èíê³â Ãîí÷àðà. Öå «õàòíº» îáóðåííÿ ç ïðèâîäó âòðó÷àííÿ ðåäàêö³é îô³ö³éíèõ ãàçåò ó éîãî ïóáë³÷í³ âèñòóïè, ÿê³ ïîñòôàêòóì íàçâàí³ Ãîí÷àðåì «ãàçåòíèì áàíäèòèçìîì» (çàïèñ â³ä 19. 12. 1976; 30. 12. 1976; 25. 11. 1977 òà ³í.); öå «ñì³ëèâå» îö³íþâàííÿ ñèòóàö³¿ â Ñï³ëö³ ïèñüìåííèê³â (çàïèñè â³ä 29. 11. 1973; 22. 08. 1978; 24. 04. 1982 òà ³í.); ö³ ñóìí³ ðîçäóìè ïðî íåâò³ëåí³ òâîð÷³ çàäóìè (çàïèñè â³ä 23. 11.

124

Êàëüì³þñ

3 2005

80; 18. 08. 1981; 23. 11. 1981; 10. 09. 1982; 17. 01. 1983 òà ³í.); ö³ ïàòð³îòè÷í³ âèñëîâëþâàííÿ ïðî ìîâó (çàïèñè â³ä 11. 10. 1974; 06. 10. 1981) òà íå ìåíø çàïàëüí³ çâèíóâà÷åííÿ ñèñòåì³ (çàïèñè â³ä 03. 11. 1974; 23. 02. 1977; 07. 01. 1980 òà ³í.), âñå öå º ïðîÿâîì íå ò³ëüêè ãðîìàäÿíñüêî¿ ïîçèö³¿ Ãîí÷àðà, à á³ëüøå éîãî ìîðàëüíîþ ïîðàçêîþ ãðîìàäÿíèíà. Õî÷à, çâè÷àéíî, «äà÷íèé ãóìàí³çì» Ãîðüêîãî íå éäå í³ â ÿêå ïîð³âíÿííÿ ç âíóòð³øí³ì íîíêîíôîðì³çìîì Ãîí÷àðà. ×îãî âàðòóº ëèøå îäèí çàïèñ ïðî Ãîðüêîãî â³ä 11. 02. 1975 ðîêó, çðîáëåíèé ç³ ñë³â Ë.Âèøåñëàâñüêîãî: «² â öåé æå ãîëîäíèé ð³ê áóâ Ë.Â[èøåñëàâcüêèé] â Ìîñêâ³, â ðîäè÷à ñâîãî, àðõ³òåêòîðà, ³ íà êâàðòèð³ Â.Ãåðàñèìîâî¿ çóñòð³â Ôàäººâà. Ïðèéøîâ áë³äèé, ïðîñòî â³ä Ãîðüêîãî. ² íå ñòàâ êðèòèñü: ß (Ôàäººâ. Â.Ã.) éîìó âñå ðîçïîâ³â, ùî áà÷èâ íà Äîíó (ãîëîäîì ìîðèëè òîä³, âèÿâë[ÿºòüñÿ], ëèøå Óêðà¿íó ³ Äîí). Âñå, âñå... Ãîðüêèé âèñëóõàâ, ï³ä³éøîâ äî â³ä÷èíåíîãî â³êíà ³ ï³ñëÿ ïàóçè ñêàçàâ: Ëàñò³âêè íèçüêî ë³òàþòü: áóäå äîù. Òàêèé ãóìàí³ñò». Ç³ ùîäåííèêîâèõ íîòàòîê Ãîí÷àðà ìîæíà âèÿñíèòè, ùî íàéá³ëüøèé ³íòåðåñ ó íüîãî âèêëèêàâ ôåíîìåí Ãîãîëÿ (çàïèñè â³ä 05. 04. 1976; 09. 04. 1976 òà ³í.), ïîñò³éíî ïðèòÿãóâàëà éîãî òåìà ²íä³¿ (çàïèñè â³ä 19. 12. 1979; 17. 10. 1980; 08. 07. 1981; 15. 08. 1982). Ç ðîñ³éñüêèõ ïèñüìåííèê³â ïîçèòèâíå ñïðèéìàííÿ Ì.Øîëîõîâà (16. 05. 1975), Ë.Ëåîíîâà (17. 07. 1980). Ê.Ñèìîíîâà (31. 08. 1979), âêàçàíî íà ïðîÿâè ðîñ³éñüêîãî øîâ³í³çìó ó Â.Àñòàô ºâà (13. 10. 1976) ³ â³äðàçëèâèé êàð ºðèçì ×.Àéòìàòîâà (25. 10. 1976; 18. 10. 1977 òà ³í.). Îñòàíí³ì îö³íêàì òèì á³ëüøå â³ðèø, ùî òâîð÷³ñòü îáîõ ïèñüìåííèê³â Ãîí÷àð îö³íþº ïîçèòèâíî. Ç óêðà¿íñüêèõ ïèñüìåííèê³â íàéá³ëüøå ä³ñòàºòüñÿ Øàìîò³ Ì., Êîçà÷åíêó Â., Ñîáêîâ³ Â. (çàïèñè â³ä 01. 04. 1977; 23. 02. 1975 òà ³í.). Êîíòðàñòí³ îö³íêè Ï.Òè÷èíè, Î.Êîðí³é÷óêà, À.Ãîëîâêà, Þ.Ñìîëè÷à, Ì.Ñòåëüìàõà, Ï.Ïàí÷à, Â.Êîðîòè÷à (çàïèñè â³ä 14. 05. 1972; 05. 12. 1972; 03. 12. 1978; 02. 09. 1976; 26. 05. 1982; 05. 06. 1982 òà ³í.). Áàãàòî º ïîçèòèâíèõ çãàäîê, ÿê ïðàâèëî, âîíè âèêëèêàí³ àáî ïåðøèì çíàéîìñòâîì, àáî ïîâ³äîìëåííÿì ïðî ñìåðòü (òóò ìîæíà çãàäàòè ³ìåíà ².Ñåí÷åíêà, Âàñèëÿ Çåìëÿêà, Â.Ìèñèêà, Áîðèñà Òåíà, Ãðèãîðà Òþòþííèêà, Â.Áëèçíåöÿ, Ë.Êîâàëåíêà, Ë.Êîñòåíêî, Ñ.Ïóøèêà, Ô.Ðîãîâîãî, Â.ßâîð³âñüêîãî òà ³í.). ª äåê³ëüêà ñèëüíèõ çàïèñ³â ïðî ãîëîä 1933 ðîêó (23. 08. 1980; 23. 12. 1981; 22. 11. 1983).

125

Êàëüì³þñ

3 2005

Çàïèñè öüîãî òîìó ïðîéíÿò³ íàñêð³çíîþ òóãîþ çà ÷àñîì, ÿêèé ïðîìèíàº, âñå á³ëüøå ì³ðêóâàíü ïðî äðóç³â, ÿê³ â³äõîäÿòü, âñå íàñòèðí³øèõ äóìîê ïðî âëàñíó ñòàð³ñòü (05. 09. 1976; 10. 01. 1981; 03. 02. 1981; 06. 08. 1981; 26. 09. 1982; 19. 10. 1982 òà ³í.). Ó öüîìó ïëàí³ ö³êàâîþ âèäàñòüñÿ ôîðìà ë³òåðàòóðíîãî çàïîâ³òó Îëåñÿ Ãîí÷àðà: «À ùî ÿ çàïîâ³â áè? Ìåí³ ïîêëàñòè ï³ä ãîëîâó òðè êíèãè: «Òðîíêó», «Ñîáîð» ³ «Çîðþ»...» (çàïèñ â³ä 12. 01. 1982). ², íàðåøò³, ïðî ðîäèííó «òàºìíèöþ» ïèñüìåííèêà. ×îìó ìàºìî Îëåñÿ Ãîí÷àðà, à íå Îëåñÿ Á³ëè÷åíêà? À íåìàº í³ÿêî¿ òàºìíèö³. ª ùå îäíà ðîäèííà äðàìà, ÿêà ñêëàëàñÿ ñàìå òàê, à íå ³íàêøå. ² ïèñüìåííèê í³÷îãî íå õîò³â ïðèõîâóâàòè é óñêëàäíþâàòè: «äå ï³ääîñë³äíèé íàðîäèâñü? Ëîì³âêà ÷è Ñóõà? À ÿ é ñàì íå çíàþ. [...]. Çíàþ, ùî òàòî àæ çàïëàêàâ, êîëè ïîáà÷èâ ïåðøó ìîþ äðóêîâàíó ïðàöþ, àëå íå ç éîãî ïð³çâèùåì... ² ìà÷óõà òåæ í³áè íå âèíóâàòà, ïðîñòî äîëÿ òàê ìîÿ ñêëàëàñÿ... [...]. Äîðîã³ ìåí³ ðîäè îáèäâà ³ Ãîí÷àð³âñüêèé ³ Á³ëè÷åíê³âñüêèé, áî ðàçîì âîíè æ äàëè ìåí³ æèòòÿ» (çàïèñ â³ä 04. 08. 1980). Âñå á³ëüøå ó Îëåñÿ Ãîí÷àðà âèíèêàº ïîòðåáà âåñòè ùîäåííèê, º ðîçóì³ííÿ âåëèêî¿ ë³òåðàòóðíî¿ ³ ñóñï³ëüíî¿ âàãè öüîãî æàíðó: «Òðåáà á ÷àñò³øå âåñòè ùîäåííèê. Áî ñåðåä ë³òåðàòóðè âèãàäàíî¿ çíà÷åííÿ îñîáëèâå ìàþòü ³ ìàòèìóòü äîñòîâ³ðí³ îñîáèñò³ ñâ³ä÷åííÿ ëþäåé. [...]... Çâ³ñíî, ÷àñè íå ò³. Àëå õòîñü æå ìóñèòü ðîçïîâ³ñòè ïðî ö³ëå äóõîâíå ïîâñòàííÿ, ÿêå â³äáóëîñü ÷è é çàðàç ùå â³äáóâàºòüñÿ, ïîâñòàííÿ ïðîòè äîãìàòèçìó, îçëîáëåíîãî ðåì³ñíèöòâà, ïðîòè êîí þíêòóðíèõ, äð³ìó÷î ñ³ðèõ ³ òóïîãîëîâèõ?!» (çàïèñ â³ä 15. 07. 1973). Ãîí÷àðåì âèñëîâëåíå ðîçóì³ííÿ âèñîêîãî åñòåòèçìó ñïîãàäîâèõ ìàòåð³àë³â: «Ñïîãàä çàâæäè íåñå â ñîá³ çàðÿä ïîåç³¿» (çàïèñ â³ä 03. 05. 1968). Ó öèõ ì³ðêóâàííÿõ ðîçêðèòà ïåðåâàãà öüîãî òîìó ùîäåííèê³â Îëåñÿ Ãîí÷àðà: ïîïðè âñ³ ñóïåðå÷íîñò³ ³ êðàéíîù³ ïîö³íóâàííÿ ïåðåä ÷èòà÷åì ïîñòàº òàëàíîâèòà ³ äðàìàòè÷íà ïîñòàòü, â³ä îñîáèñòîãî ³ òâîð÷îãî äîñâ³äó ÿêî¿ ìè ïðîñòî íå ìàºìî ïðàâà â³äìàõíóòèñÿ. Áî çàïåðå÷óþ÷è Ãîí÷àðà, ìè çàïåðå÷óºìî ï³âñòîë³òíþ ³ñòîð³þ óêðà¿íñüêî¿ êóëüòóðè, ¿¿ ïîçèòèâè ³ íåäîë³êè, ¿¿ åñòåòè÷í³ é ñâ³òîãëÿäí³ â³äêðèòòÿ ³ ïðîðàõóíêè. «Äóøà ÷àñîì ñóìóº çà ëþäüìè â á³ëèõ ñîðî÷êàõ. Çà ëþäüìè âåëèêîäí³ìè» (çàïèñ â³ä 20. 12. 1968). Öåé ñóì, ³ öå ïðàãíåííÿ çàëèøàþòüñÿ ç íàìè. Âëàñíå öå ïðàãíåííÿ ³ çàëèøàº àêòóàëüíèì ëþäñüêèé äîñâ³ä Îëåñÿ Ãîí÷àðà. Öüîãî äîñèòü, àáè äî íüîãî ÷àñ â³ä ÷àñó ïîâåðòàòèñÿ. êâ³òåíü 2004 ð.

126

Êàëüì³þñ

3 2005

НА ВСІ ЧОТИРИ СТОРОНИ СВІТУ — САМОТНІСТЬ... (Ãîí÷àð Î.Ò. Ùîäåííèêè: Ó 3-õ ò.: Ò.3 (1984 1995) / Óïîðÿä., ï³äãîò. òåêñò³â, ³ëþñòð. ìàòåð³àëó Â.Ä.Ãîí÷àð. Ê.: Âåñåëêà, 2004. 606 ñ.) Òðåò³é òîì ùîäåííèê³â Ãîí÷àðà ï³äâîäèòü ñâîºð³äíó ðèñêó ï³ä äèñêóñ³ÿìè ïðî éîãî òâîð÷³ñòü, ÿê³ òðèâàëè îñòàíí³ìè ðîêàìè. Ùîäåííèê òîé æàíð, ó ÿêîìó íå çáðåøåø; òóò âñå âèäíî, ÿê íà äîëîí³. Íàâ³òü, ÿêùî òè ãàäàºø, ùî êîãîñü îáäóðèâ, òî íàéãîëîâí³øîãî ñï³âáåñ³äíèêà ñåáå íå îáäóðèø. Òóò âèäíî, äå òè ãîâîðèø ïðàâäó, äå íàï³âïðàâäó; äå íå çàãðàºø ³ç ïîòåíö³éíèì ÷èòà÷åì, à çàëèøàºøñÿ ñàìèì ñîáîþ. Çâè÷àéíî, ùî áàãàòî ó ïîä³áíîãî ðîäó âèäàííÿõ (ïîñìåðòíèõ) çàëåæèòü â³ä óïîðÿäíèêà ùî â³í ââàæàº çà ïîòð³áíå ïîäàòè ÷èòà÷åâ³, à ùî çàõîâàòè, çíîâó æ òàêè ïðè óìîâ³, ùî â³í óïîðÿäíèê ìàº ³ç ÷îãî âèáèðàòè. Ì³é âèñíîâîê ïðî ùîäåííèêè Îëåñÿ Ãîí÷àðà äóæå ïðîñòèé Ãîí÷àð ïèñüìåííèê, ÿêèé çàñëóãîâóº ïîâàãè ³ ïîøàíè, çàñëóãîâóº íåóïåðåäæåíîãî ñïðèéìàííÿ. Íàì äîñèòü ñïåðå÷àòèñÿ ïðî åñòåòè÷íèé ð³âåíü òâîð³â ïèñüìåííèêà. Íàì ïðîñòî òðåáà âíèêíóòè ó ÷àñ ³ åñòåòèêó ïèñüìåííèêà. Öåé âèñíîâîê çîâñ³ì íå çàïåðå÷óº ìî¿õ äóìîê ïðî ïîïåðåäí³ òîìè (îñîáëèâî, ïåðøèé). Õî÷à òàêîãî ðîäó âèäàííÿ ïîòðåáóþòü ÿê îêðåìîãî ðîçãëÿäó êîæíîãî òîìó çîêðåìà òàê ³ çàãàëüíîãî âèñíîâêó. Äóìàþ, ÿêáè óïîðÿäíèê áóâ á³ëüø ðàäèêàëüíèì ó âèáîð³ ìàòåð³àëó, òî ÷èòà÷åâ³ ðîçêðèëàñÿ á íàáàãàòî êîëîðèòí³øà êàðòèíà, àí³æ âîíà ïîñòàº çàðàç. ² öå ñòîñóºòüñÿ íå ò³ëüêè ãðîìàäñüêî ïîë³òè÷íîãî, òâîð÷îãî, àëå é ³íòèìíîãî æèòòÿ ïèñüìåííèêà (ìàºòüñÿ íà óâàç³ ñ³ìåéíà äðàìà, ÿêà ò³ëüêè øòðèõîâî îêðåñëåíà ó ùîäåííèêó: º ðîçìîâè ïðî äðàìàòè÷íó äîëþ äîíüêè, í³æí³ çàïèñè ïðî ñòàðøó îíóêó ³ çîâñ³ì â³äñóòíÿ ùå îäíà ñòîðîíà ö³º¿ äðàìè ÷îëîâ³ê äîíüêè, òàê í³áè éîãî í³êîëè íå áóëî òàêèé ñîá³ «÷åëîâåê íèîòêóäà»). Õî÷à, òîé ìàòåð³àë, ÿêèé º ó ùîäåííèêó, äàº ïðàâî «çàêðèòè» òåìó Ãîí÷àðà â êîíòåêñò³ íàâêîëîë³òåðàòóðíèõ ïë³òîê, â³äêðèâøè íîâó ñòîð³íêó â äîñë³äæåííÿõ ïðî óêðà¿íñüêó ë³òåðàòóðó ÕÕ ñòîë³òòÿ ³ ì³ñöå ³ ðîëü òâîð÷îñò³ Îëåñÿ Ãîí÷àðà. Çì³íè â ë³òåðàòóðíîìó êàíîí³ íå ïîøêîäÿòü ³ì³äæó Ãîí÷àðà, âîíè ïîçáàâëÿòü éîãî «çàáðîíçîâ³ëîñò³»

127

Êàëüì³þñ

3 2005

³ ñòåðåîòèï³â, âîíè íàáëèçÿòü éîãî çíîâó äî ÷èòà÷à. Ïðèíàéìí³, â³í ç òèõ àâòîð³â ðàäÿíñüêî¿ äîáè óêðà¿íñüêî¿ ë³òåðàòóðè, ÿêèé ìàº ìîðàëüíå é åñòåòè÷íå ïðàâî íà ñó÷àñíîãî ÷èòà÷à. Â³í éîãî çàñëóæèâ. Íå õîò³â áè ïåðåêàçóâàòè çì³ñò Òðåòüîãî òîìó ùîäåííèê³â. Ó íüîìó äóæå áàãàòî ñòîð³íîê, ÿê³ ÷èòàþòüñÿ ç íåï³äðîáíèì ³íòåðåñîì. Ãîëîâíèé ìîòèâ, ãîëîâíà òåìà Òðåòüîãî òîìó åêçèñòåíö³éíîãî ïðîùàííÿ. Ñìóòîê, ñàìîòí³ñòü, òóãà: «Òàêà îáëÿãàº òóãà é ñàìîòí³ñòü...»(3, 52); «²äó â ñàìîòí³ñòü»(3, 323);»Íà âñ³ ÷îòèðè ñòîðîíè ñâ³òó ñàìîòí³ñòü...»(3, 398)... Áîëþ÷³ â³ä÷óòòÿ óñâ³äîìëåííÿ òîãî, ùî ò³, êîãî òè ï³äòðèìóâàâ ³ çàõèùàâ, çàáóâàþòü, çðàäæóþòü, ä³þòü çà ïðèíöèïîì »Ìàâð çðîáèâ ñâîþ ñïðàâó, ìàâð ìîæå ï³òè»: «Ìåíå çíîâó öüêóþòü. Íå òàê ÷óæ³, ÿê ñâî¿. Öå íàéáîëþ÷³øå. Íå ðîçóì³þòü òîãî, ùî êîëè ÿ âìðó, ïîìåíøàº ñâ³òëà íà Óêðà¿í³. Ò³ëüêè äåêîòð³, äàëåêîãëÿäí³, çäàòí³ öå óñâ³äîìèòè. Áîðîíèòèñü? Íå ìàþ ô³çè÷íèõ ñèë. ² ñìåðò³ ÿ íå áîþñü. ß ïîâåí ëþáîâ³!»(3, 569). Ãîëîâíèé ï³äñóìîê âñ³õ öèõ ñóìí³â³â ïðîùàíü: «Æèòè õî÷åòüñÿ!»(3, 563). Íå ³äåàë³çóþ Ãîí÷àðà. Çðåøòîþ, áóäü ÿêà ³äåàë³çàö³ÿ ñüîãîäí³ º ïðèâàòíîþ ñïðàâîþ. Ìåí³ çäàºòüñÿ, ùî ÿ íàáëèçèâñÿ äî çðîçóì³ííÿ Ãîí÷àðà. Àäæå â³í ñåáå íå âèïðàâäîâóº, â³í ðîçóì³º, ùî º äèòèíîþ ñâîãî ÷àñó. ×îãî â³í õî÷å â³ä ³íøèõ ùîá ïîñòàðàëèñÿ çðîçóì³òè, ó ÿêèé ÷àñ äîâåëîñÿ æèòè éîãî ïîêîë³ííþ. Â³í õî÷å, àáè ðîçóì³ëè ëþäåé, ÿê³ òåæ áóëè óîñîáëåííÿì ÷àñó, â ÿêîìó æèëè. Ðîçóì³ëè ³, ìîæå, ëþáèëè, ÿê ðîçóì³â ³ ëþáèâ ¿õ Ãîí÷àð: «Â ðÿäó ñòàðøèõ, êîãî ÿ ëþáèâ íàéá³ëüøå (Âèøíÿ, Òè÷èíà, ßíîâñüêèé, Ïàí÷, Áàæàí, Ìàëèøêî òà ùå âüîøåíñüêèé êîçàê [Øîëîõîâ]), Îëåêñàíäð Ïåòðîâè÷ [Äîâæåíêî] áóâ ³ ëèøàºòüñÿ äëÿ ìåíå îäíèì ³ç íàéäîðîæ÷èõ»(3, 543). Â³ä÷óâàºòüñÿ ³ ïåâíèé åãîöåíòðèçì àâòîðà. Öå çðîçóì³ëî, áî ç 57 ðîê³â æèòòÿ â óêðà¿íñüê³é ë³òåðàòóð³, á³ëüøå 40 ðîê³â â³í ïåðåáóâàº ó öåíòð³ ðîçìîâ ïðî íå¿. Òóò ìèìîâîë³ áóäåø âñå ïðèì³ðÿòè íà ñåáå. Çâ³äñè äåÿêå íåðîçóì³ííÿ ³ íåáàæàííÿ ðîçóì³òè ñèòóàö³þ òà â÷èíêè ³íøèõ. Àëå ïîïðè âñå Ãîí÷àðåâ³ âäàâàëîñÿ, ïðèíàéìí³ ó á³ëüøîñò³ âèïàäê³â, çàëèøàòèñÿ âèñîêèì ìîðàëüíèì àâòîðèòåòîì ñâîº¿ íåïðîñòî¿ äîáè. À ùîäî çàêèä³â Ãîí÷àðåâ³ ó òîìó, ùî â³í íåäîñòàòíüî ðîáèâ ÷è, íàâ³òü, íå ñèä³â ó òþðì³, ÿê öå âèïàëî íà äîëþ ø³ñòäåñÿòíèê³â, òî â³äïîâ³ñòè íà ïîä³áí³ çàêèäè ìîæíà ñëîâàìè ñàìîãî Ãîí÷àðà, ÿê³ ñòîñóâàëèñÿ

128

Êàëüì³þñ

3 2005

òðàã³÷íî¿ äîë³ éîãî ïîïåðåäíèê³â: «Çàõèùàâñÿ â³ä òåðîðó, õòî ÿê ì³ã: ßíîâñüêèé «Âåðøíèêàìè», Äîâæåíêî «Àåðîãðàäîì», Ðèëüñüêèé ³ Áàæàí îäàìè Ñòàë³íó... Àëå õ³áà ìîæíà öå ¿ì ñòàâèòè íà êàðá, ÿê öå ðîáëÿòü òåïåð³øí³ ìîëîä³? Õ³áà ëåãøå áóëî á Óêðà¿í³, ÿêáè é ö³ ïîãèíóëè íà Ñîëîâêàõ òà â ñòàë³íñüêèõ êàò³âíÿõ? Àäæå ïîò³ì âîíè òàêè äîïîìàãàëè íàì çàõèùàòè óêðà¿íñüêó ìîâó é êóëüòóðó, âîíè ïåðåäàâàëè íàì êîæåí ïî ñâîºìó äóõ 20 õ ðîê³â, äóõ óêðà¿íñüêîãî ðåíåñàíñó... Äîðîæèòè íèìè ìàºìî, øàíóâàòè, à çà ãð³õè... Áîã ¿ì ñóääÿ. Áîã ³ í³õòî, êð³ì íüîãî»(3, 537). Äëÿ ñàìîãî Ãîí÷àðà 50 60 ³ ðîêè áóëè íàéùàñëèâ³øèìè, àëå ò³ëüêè â êîíòåêñò³ âëàñíèõ ðîê³â: «Ùîë³òà æèâåìî â Ëîì³âö³. Ïîðó÷ êîõàíà äðóæèíà. Ðîñòóòü ä³òè. [...]. Äîñòàòîê, æèòòÿ ñòàá³ëüíå.[...]. Çà ìíîþ âæå «Ïðàïîðîíîñö³», «Òàâð³ÿ», ï³âäåíí³ ñòåïîâ³ íîâåëè, øèðîêå âèçíàííÿ, ÷èòàöüêà ïðèõèëüí³ñòü... À ãîëîâí³ òâîðè ùå æ ïîïåðåäó! [...]. À òåïåð îñü æèòòÿ â íåçàëåæí³é, îìð³ÿí³é, ñîáîðí³é... Ò³ëüêè ñâîáîäó é ìàºìî, à âñå ³íøå... ßê òÿæêî ëþäè á³äóþòü! ×è äóìàëîñü, ùî äîæèâàòè â³êó äîâåäåòüñÿ ñåðåä õèæàê³â, ñåðåä ëþäåé òàêèõ áàéäóæèõ? Ìàéæå âñ³ äðóç³ âæå äåñü òàì, ó ïîòîéá³÷í³... ªäèíèé îñòð³âåöü óâàãè é òåïëà öå ñ³ì ÿ, ïîäâèæíèöÿ Âàëÿ, òà Ë³ëÿ, òà çîëîòà íàøà Ëåñÿ, àëå æ âîíà äàëåêî, äàëåêî, ÿê ç³ðêà... Îöå æ Ôåîôàí³ÿ... Îáèòåëü ñìóòêó» (3, 533 534). Îö³íêè ñóñï³ëüíî ïîë³òè÷íîãî æèòòÿ ó Ãîí÷àðà º ãîñòðèìè ³ îá ºêòèâíèìè. Âñ³ âîíè îö³íþþòüñÿ êð³çü ïðèçìó óêðà¿íñüêèõ ³íòåðåñ³â, òîìó òàêà êàòåãîðè÷í³ñòü çâó÷èòü ó çàïèñàõ : «Ëþäèíà áåç ãðîìàäÿíñüêîãî ïî÷óòòÿ ëþäèíà áåç ñîâ³ñò³. Ïðèíàéìí³ â óìîâàõ íèí³øíüî¿ Óêðà¿íè. Æèòè ëèøå äëÿ ðîçâàã, äëÿ ãðè â í³ùî öå àìîðàëüíî» (3, 529). Çâ³äñè é àìá³âàëåíòí³ñòü îö³íîê ïîë³òè÷íèõ ä³ÿ÷³â: Ï.Øåëåñòà, Ì.Ï³äãîðíîãî, Ì.Ãîðáà÷îâà, Ë.Êðàâ÷óêà, Ë.Êó÷ìè, ².Äðà÷à, Á.Îë³éíèêà, Ä.Ïàâëè÷êà, Â.Êîðîòè÷à òà ³í. Âñóö³ëü íåãàòèâíå ñòàâëåííÿ äî ïîë³òè÷íî¿ ä³ÿëüíîñò³ Â.Ùåðáèöüêîãî: «Áàãàòî çëà çà öèì ÷îëîâ³êîì. Êîëèñü, íà ïî÷àòêó ë³äåðñòâà, í³áèòî ñêàçàâ: «ß íå áóäó äëÿ Óêðà¿íè äðóãèì Êàãàíîâè÷åì...» À òàêè ñòàâ. ² ìîâó íèùèâ, ³ øêîëè, é óâ³í÷àâ ñåáå ×îðíîáèëåì...» (3, 279). Àëå é òàêó ëþäèíó Ãîí÷àð ñòàðàºòüñÿ çðîçóì³òè, íàçèâàþ÷è Ùåðáèöüêîãî «òðàã³÷íîþ ïîñòàòòþ» (äèâ.3, 509 510). Íåîäíîçíà÷íå éîãî ñòàâëåííÿ ³ äî ø³ñòäåñÿòíèê³â. Ïîçèòèâíå äî Àëëè Ãîðñüêî¿,Ë³íè Êîñòåíêî,²âàíà ×åíäåÿ,ªâãåíà Ñâåðñòþêà (³ç äåÿêèìè çàñòåðåæåííÿìè); Ãðèãîðà Òþòþííè-

129

Êàëüì³þñ

3 2005

êà ³ Âàñèëÿ Ñèìîíåíêà íàçèâàº ñâî¿ìè äóõîâíèìè ñèíàìè (3, 484); êîíòðàñòí³ îö³íêè Â.Äðîçäà, òîãî æ ².Äðà÷à, Ä.Ïàâëè÷êà, Ð.²âàíè÷óêà (îïîñåðäêîâàíî íåãàòèâíà 3, 485), Â.Êîðîòè÷à, Á.Îë³éíèêà, ².Äçþáè (ó ìîðàëüíèõ ÿêîñòÿõ ÿêîãî ñóìí³âàºòüñÿ 3, 578). Íàðåøò³, ïðîëèâàºòüñÿ ñâ³òëî íà éîãî íåïðîñò³ ñòîñóíêè ³ç Þð³ºì Øåðåõîì. Âñå òÿãíåòüñÿ ç ÷àñ³â â³éíè, êîëè Ãîí÷àð ìàéæå 1,5 ðîêó ïåðåáóâàâ ó â³éñüêîâîìó ïîëîí³ (ñïî÷àòêó â Õàðêîâ³, à ï³çí³øå íà Ïîëòàâùèí³). Òîä³ â³í ïîñèëàâ çàïèñêó Øåðåõó, íà ÿêó íå îòðèìàâ â³äïîâ³ä³, ³ ò³ëüêè ï³ä ÷àñ çóñòð³÷³ íà ïî÷àòêó 90-õ ðð. ³ç ðåàêö³¿ Øåðåõà íà çàïèòàííÿ, ÷è íå îòðèìóâàâ òîé çàïèñêè, çðîçóì³â, ùî îòðèìóâàâ, àëå â³äïîâ³äàòè íå çàõîò³â (3, 573 575). Ñþäè äîäàþòüñÿ é åñòåòè÷í³ ðîçõîäæåííÿ, ùî âèêëèêàí³ ð³çíèìè ïîãëÿäàìè íà ðîëü ³ çàâäàííÿ ë³òåðàòóðè: «Ë³òåðàòóðà íå ìîæå äîçâîëÿòè ñîá³ áóòè ãðóáîþ, âóëüãàðíîþ. Âîíà ìàº òâîðèòèñü ìîâîþ ÷èñòîþ, ÿê Ñâÿòå Ïèñüìî. Öå ðîçóì³ëè íàø³ êëàñèêè» (3, 454). Ãîí÷àð ôàêòè÷íî íå ñïðèéìàº ìîäåðíî¿ ë³òåðàòóðè, â ÿê³é âáà÷àº «ïîõàáùèíó», «âóëüãàðí³ñòü»: «Íå ðîçóì³þ íàøèõ ìîëîäèõ åêñòðåì³ñò³â. Öå æ ïðîñòî íåùàñòÿ ëþäèíè, êîòðà í³êîãî íå ëþáèòü, êð³ì ñåáå» (3, 403); «Ïðî ìîäåðíó ïîåç³þ ïèòàº, ÿê ñòàâëþñü... Âñ³ øòóêàðñüê³ âèêðóòàñè ñó÷àñíèõ ìîäåðí³ñò³â äëÿ ìåíå íå âàðò³ äâîõ Ìàëèøêîâèõ ðÿäê³â, êîëèñü ïî÷óòèõ íà ôðîíò³... Ïîåç³ÿ â ïðàâä³ é ãëèáèí³ ïî÷óòòÿ» (3, 500); «×èòàþ âíî÷³ ùîñü ìîäåðíå. Çàóìíå. Ãí³òþ÷å... Í³êîëè íå õîò³â áè ÿ áóòè ìîäåðíèì ïîåòîì! Õîò³â áè, ùîá ñëîâî ìîº (â íîâåëàõ, ñêàæ³ìî) áóëî õî÷ òðîõè ñõîæå ç íàðîäíîþ ï³ñíåþ... Áî õóäîæí³ âåðøèíè ñëîâåñíîñò³ é ìóçèêè äåñü òàì. Òàì Áîã òîðêàâñÿ äóø³ ëþäñüêî¿. Òàì óâ³÷íþâàâ ñåáå ãåí³é êðàñè» (3, 513); «Ñó÷àñíèé ìîäåðí³çì ìàëî ÷îãî âàðòèé. Öå ë³òåðàòóðà åãî¿ñò³â. Äåêîëè ò³ëüêè ñïîñ³á çàìàñêóâàòè ñâîþ í³ê÷åìí³ñòü. Õòî ìàº ùî ñêàçàòè, òîé ðåàë³çìó íå áî¿òüñÿ, â³í ïðàãíå áóòè ÿñíî ìîâíèì» (3, 572). Õî÷à òóò ìàºìî íå ò³ëüêè ðîçõîäæåííÿ ó ïèòàííÿõ åñòåòèêè, àëå ð³çíå ñïðèéìàííÿ ñó÷àñíîãî ñâ³òó («Áðóòàëüíà åïîõà íàâêðóãè! ßê æèòè?» 3, 544) ³ ðîë³ ïèñüìåííèêà ó íüîìó («Íàéâàæ÷å ìèòöåâ³ âòðèìàòèñü íà ìåæ³ ïðàâäèâîñò³, íå âïàñòè â ìàí³ðí³ñòü ³ ôàëüø. Ò³ëüêè òîä³ â³í, ìèòåöü, ïåðåìàãàº» 3, 523). Çâ³äñè âèïëèâàº ³ âëàñíå ô³ëîñîôñüêå êðåäî: «Ìîÿ ô³ëîñîô³ÿ: ðîáè ëþäÿì äîáðî! Íàóêà öÿ â³ä Áàáóñ³. ² íà âñå æèòòÿ» (3, 531). Íå âàæêî ïîì³òèòè, ùî ³íàêø³ñòü Ãîí÷àðåâà íå ó ôîðìóëþâàííÿõ ÷è îö³íêàõ, à ó ÷àñîâèõ ñòåðåîòèïàõ: â³í ðîçóì³º òâîð÷ó

130

Êàëüì³þñ

3 2005

ñâîáîäó ÿê ñâîáîäó ñëóæ³ííÿ íàðîäó. ²íøîãî íå õî÷å ïðèéíÿòè ³ ðîçóì³òè. Ïèñüìåííèê ÿê ïðàïîðîíîñåöü íàö³¿. Öå äóæå âèñîêà ³ â³äïîâ³äàëüíà ì³ñ³ÿ, ùî âèìàãàº ïîñò³éíî¿ íàö³ëåíîñò³ íà áîðîòüáó, âèìàãàº ïðîïîâ³äíèöòâà, ë³òåðàòóðíîãî ñâÿùåííèöòâà. Íå äàðåìíî îäíèì ³ç óëþáëåíèõ ïèñüìåííèê³â äëÿ Ãîí÷àðà çàëèøàºòüñÿ Ëåâ Òîëñòîé. Ãîí÷àð ðåë³ã³éíà ëþäèíà, ïèòàííÿ â³ðè îäíå ³ç íàñêð³çíèõ ó éîãî ùîäåííèêó: «Ùàñëèâèé òîé, õòî â³ðèòü!» (3, 554). Â³í ì³ðêóº ïðî ðåë³ã³þ ³ â³ðó íå ðîáëÿ÷è ð³çíèö³ ì³æ öèìè ïîíÿòòÿìè ïèøó÷è ïðî ïàòð³àðõà Ìñòèñëàâà (Ñêðèïíèêà) ÷è Âîëîäèìèðà (Ðîìàíþêà); ó ðîçäóìàõ ïðî ìèòðîïîëèòà Øåïòèöüêîãî ÷è Éîñèïà Ñë³ïîãî; Ò.Øåâ÷åíêà ÷è Å.Õåì³íãóåÿ ³ ª.Ñâåðñòþêà; ò³òêó Âóñòþ ÷è âëàñí³ ñóìí³âè: «Õîò³â áè äîæèòè äî ïðèøåñòÿ Ìåñ³¿!.. Ìîæëèâî æ, òðåòº òèñÿ÷îë³òòÿ ïîêëàäå êðàé âñåëþäñüêîìó ïîõîëîäàííþ; ìîæëèâî, ùå ç ÿâèòüñÿ ï³ñëÿ î÷èùåííÿ îòîé â³ê çîëîòèé, äå ëþäè ÿê ó ÷àñè íàéäàâí³ø³ æèòèìóòü ïðîñòèì, íàéïðîñò³øèì æèòòÿì æèòòÿì ïðàâäè, çëàãîäè é äîáðîòè.[...]. ²íîä³ ìåí³ çäàºòüñÿ, ùî ÿ í³êîëè íå âìðó. Ç äîïîìîãîþ Íåáà ì³é äóõ ì³öí³º. ßêáè ò³ëüêè âòðèìàòèñü íà öèõ âèñîòàõ, íå âïàäàòè ó ìîðîê â³ä÷àþ... Ìîëèòèñü!» (3, 398). Áàãàòî ñòîð³íîê ïðèñâÿ÷åíî Ì.Ãîãîëþ, Ò.Øåâ÷åíêó ³ Ì.Õâèëüîâîìó. ßêùî ïåðøèõ â³í ïðèéìàº áåççàñòåðåæíî, òî äî Õâèëüîâîãî ñòàâëåííÿ êðèòè÷íå: «Øåâ÷åíêî äëÿ Óêðà¿íè â³÷íèé îð³ºíòèð. Â³í íå ïèñàâ ïîêàÿííèõ ëèñò³â, ÿê òîé æå Õâèëüîâèé òà éîãî ï³çí³ø³ íàñë³äóâà÷³ àæ äî òèõ, ùî ïèñàëè õâàëåáí³ îäè íà âñòóï í³ìö³â äî Õàðêîâà... Íå êîæíîìó äàíî âòðèìàòèñü íà Òàðàñîâ³é âèñîò³» (3, 560). Òàê ñàìî â³í íå ñïðèéìàº Ãîðüêîãî («ëþìïåí, ÿêèé áàãàòî âñüîãî íà÷èòàâñÿ...» 3, 494) ÷è Ïóøê³íà, à âñå ÷åðåç ¿õíº ñòàâëåííÿ äî Óêðà¿íè: «Ïî-³íøîìó çàðàç ñïðèéìàºòüñÿ é Ïóøê³í: àäæå â «Ïîëòàâ³» â³í ïîñòàº ÿê öàðñüêèé õîëîï, ëàêåé. Ñâ³äîìî îááðåõàâ Ìàçåïó, ñâ³äîìî õîò³â ïðèíèçèòè ÷åñíîãî Ðèëººâà ç éîãî áëàãîðîäíèì Âîéíàðîâñüêèì » (3, 410). Õî÷à îñòàíí³é ó íüîãî áåçïåðå÷íî ãåí³àëüíèé ïîåò. Ãîí÷àð ó ñâî¿õ ùîäåííèêîâèõ çàïèñàõ ïîñòàº â³ðíèì ³ â³ääàíèì ïàòð³îòîì Óêðà¿íè. Éîãî ìóæíÿ ³ áëàãîðîäíà ïîçèö³ÿ ó áàãàòüîõ ïèòàííÿõ ñóñï³ëüíî ãðîìàäñüêîãî æèòòÿ, éîãî âèñòóïè íà çàõèñò áàãàòüîõ ëþäåé ð³çíèõ ïîë³òè÷íèõ ïîãëÿä³â ³ ñâ³òîãëÿäíèõ ïîçèö³é ç³ãðàëè ïîçèòèâíó ðîëü ó ñóñï³ëüíî êóëüòóðíîìó æèòò³ Óêðà¿íè â 60 90-õ ðð. ÕÕ ñò. (³ ñïðàâà ².Äçþáè, ³ âèõ³ä

131

Êàëüì³þñ

3 2005

ç ëàâ ÊÏÐÑ ï³ä ÷àñ ñòóäåíòñüêîãî ãîëîäóâàííÿ â æîâòí³ 1990 ðîêó, ³ áåçë³÷ äð³áíèõ ³ íåïîì³òíèõ íà ïåðøèé ïîãëÿä â÷èíê³â). Ñüîãîäí³ æ ìè ïðîäîâæóºìî âèñóâàòè ïðåòåíç³¿ Ãîí÷àðåâ³ (øêîäóºìî, ùî íå ïîâòîðèâ äîë³ Ñàõàðîâà ÷è Ñòóñà?) ÷è ïðîñòî ñòàºìî áàéäóæèìè äî éîãî æèòòÿ, ïåðåæèâàíü, ñóìí³â³â. Çíîâó çàáóâàºìî òå, ïðî ùî íàãàäóâàâ Ãîí÷àð: «Ìè º òèìè, ùî ìè ïàì ÿòàºìî». Öå Ê.Óøèíñüêèé. Ç öüîãî á ïî÷èíàòè ïåðøèé óðîê ó øêîë³ ³ â ³íñòèòóò³» (3, 111). Àëå ó âñ³õ êðàéíîùàõ ñïðèéíÿòòÿ ÷è íåñïðèéíÿòòÿ òâîð÷îñò³ Îëåñÿ Ãîí÷àðà îñòàííº ñëîâî çàëèøàºòüñÿ âñå-òàêè çà íèì: «Í³, íå âïðàâ³ í³õòî ÷èíèòè ñóä íàä Òè÷èíîþ! Äëÿ ìåíå â³í çàâæäè çàëèøèòüñÿ âíóòð³øíüî ÷åñíèì, òðàãåä³éíî ÷èñòèì» (3, 361). Óñâ³äîìèâøè öþ ïðîñòó ³ áàíàëüíó ³ñòèíó, ìè ç ÷èñòèìè äóìêàìè ³ ïîìèñëàìè ïðèéäåìî äî Ãîí÷àðà. Íàâ³òü ÿêùî ìè íå äóìàòèìåìî ïðî íüîãî, àëå î÷èñòèâøèñü â³ä ïðåòåíç³é äî íàøî¿ êóëüòóðíî¿ ñïàäùèíè (à Ãîí÷àð º ¿¿ ñêëàäîâîþ), ìè âæå ³òèìåìî ò³ºþ äîðîãîþ, ÿêîþ éøîâ ³ äî ÿêî¿ çàêëèêàâ íàñ óêðà¿íñüêèé ïèñüìåííèê ç âåëèêîäíüîþ äóøåþ. áåðåçåíü 2005 ì. ²âàíî-Ôðàíê³âñüê

Îëüãà ÄÅÐÊÀ×ÎÂÀ НАД ЧИМ РИДАЮТЬ ПСИХОАНАЛІТИКИ (Êàðïà ². Ôðîéä áè ïëàêàâ. Õàðê³â: Ôîë³î, 2004. 240 ñ.) Ñåêñîì, íàðêîòèêàìè, àëêîãîëåì, íåíîðìàòèâíîþ ëåêñèêîþ ó ë³òåðàòóð³ íå çäèâóºø âæå í³êîãî. Ïðèíàéìí³, õî÷åòüñÿ äóìàòè, ùî óâàãó çâåðíóòü íå ëèøå íà òå, ùî òóò âæèâàþòü ñëîâààòðèáóòè ùîäåííîãî ïîáóòó, êóðÿòü òðàâó ³ âçàãàë³ ïîâîäÿòü ñåáå áîçíà ïî-ÿêîìó, áîçíà ÿê ³ áîçíà ç êèì. Ñïðàâà, ìàáóòü, íå â òîìó, ñê³ëüêè âèêóðåíî ³ âèïèòî, à â òîìó, ùî ëþäèí³, ó êîíêðåòíîìó âèïàäêó æ³íö³, òàê ñàìî ñàìîòíüî, íåçàëåæíî â³ä òîãî, ÷è ìàº âîíà òðüîõ êîõàíö³â ÷è æîäíîãî, ÷è âîíà â Àç³¿, ÷è â Óêðà¿í³, ÷è ¿é äâàäöÿòü òðè, ÷è êîëèñü áóäå á³ëüøå: «ß àáñîëþòíî ùàñëèâà. Òîáòî àáñîëþòíî í³ÿêà âæå. Í³÷îãî ìåíå íå ãí³òèòü, í³÷îãî íå ðàäóº, çíîâó íåìà â ìåíå í³ íàö³îíàëüíîñò³, í³ ³ìåí³, í³ êîõàíîãî, í³ êîõàíöÿ» ( Ñ. 96.).

132

Êàëüì³þñ

3 2005

Ùî æ äî ñàìî¿ Àç³¿. Âîíà âçàãàë³-òî òóò í³ äî ÷îãî. Íå áóëî áè Àç³¿, áóëà áè Àôðèêà, Àâñòðàë³ÿ ÷è ùå ùî-íåáóäü. Öå ÿê äèñê ãîëîâíå, ùîáè áóëî íà ÷îìó çáåðåãòè îòå âñå, ùî áà÷èø, íåçàëåæíî â³ä òîãî, äå çíàõîäèøñÿ. Â³ä÷óòòÿ, åìîö³¿, ñòîñóíêè íå çâ ÿçàí³ ç êîíòèíåíòîì ÷è êðà¿íîþ. Õòîçíà, ÷è çâ ÿçàí³ âîíè âçàãàë³ ç ÷èìîñü ÷è ç êèìîñü íàñïðàâä³, îêð³ì òâîãî íàñòðîþ, òî âêðàé äåïðåñèâíîãî, âïåðåì³øêó ç ³ñòåðèêàìè ³ ðåãîòàííÿìè, òî çàíàäòî ùàñëèâîãî, òî ðîç÷óëåíîãî òèì, ùî óñå º òàê, ÿê º â³ä á³äíî¿ íîñîðîæ³êè äî «Ïóõíàñòèõ Íàñòü». ²ðåíà Êàðïà íå ãîâîðèòü í³÷îãî íîâîãî ³ íåñïîä³âàíîãî, ãîñòðîâèêðèâàëüíîãî ÷è ãîñòðîçàñóäæóâàëüíîãî, ïðîñâ³òíèöüêîãî ÷è ùå ÷îãîñü òàêîãî, â³ä ÷îãî â³ä÷óâàºø ëåãåíüêèé ïðèñòóï íóäîòè. Âîíà ïðîñòî ãîâîðèòü íà÷åáòî ïðî Íåïàë ³ íå ïðî íüîãî, íà÷åáòî ïðî áóääèñòñüêèé õðàì ³ òåæ íå ïðî íüîãî. Òàêèé ñîá³ ùîäåííèê ó áàðõàòèñò³é íåçðîçóì³ëîãî êîëüîðó îáêëàäèíö³ ç êâ³òî÷êàìè ³ òðàâîþ ì³æ ñòîð³íêàìè, ùîäåííèê íàï³â³ñòåðè÷íî¿ ä³â÷èíêè. Ùîäåííèê çâè÷àéíî¿ ä³â÷èíêè áåç ðåàëüíèõ ïîäðóã (ëèøå íàï³ââ³ðòóàëüí³, ÷àòîâ³ ³ ò.ä.), áåç íîðìàëüíîãî ñåêñó (øòó÷í³ îðãàçìè, çàíîòîâàí³ ó ùîäåííèêó, äî óâàãè íå áåðåìî), áåç çâè÷àéíèõ ëþäñüêèõ ñòîñóíê³â, ÿê³ òåæ ³íîä³ ïîòð³áí³. Ñèìóëÿö³ÿ ùîäåííèêà. Òàê ëåãøå. Ðîçãðàôèòè ñòîð³íêè íà äí³, ïîíàçèâàòè ôàéëè ïîíåä³ëêàìè, â³âòîðêàìè, íåä³ëÿìè ³ ùî áà÷ó, òå é îïèñóþ (àâòîðñüêà ïñèõîòåðàï³ÿ? ñàìîçàëþáëåí³ñòü àâòîðêè, ãåðî¿í³, àâòîðêè ó ñâîþ ãåðî¿íþ?) Íåâåëè÷ê³ ñþæåòè îáðèâàþòüñÿ ó íàéíåñïîä³âàí³øèõ ì³ñöÿõ («Âñå âàëèëîñÿ íà ãîëîâó ñóö³ëüíîþ âàæåçíîþ ëàâèíîþ ñâàðêè, óñï³õè, íåïîðîçóì³ííÿ, îáêëàäèíêè ãëÿíöåâèõ æóðíàë³â, ³íòåðâ þ íà òåëåáà÷åíí³, îáêëàäèíêè ã³âíÿâåíüêèõ æóðíàë³â, åô³ðè íà âîøèâåíüêèõ ðàä³îñòàíö³ÿõ »), ãåðî¿íÿ ðàïòîâî ïåðåñòðèáóº ç îäí³º¿ ãåîãðàô³÷íî¿ òî÷êè â ³íøó, ç îäíîãî ë³æêà â äðóãå, ç îäí³ºþ ðîçìîâè íà ³íøó, à äàë³ ðàïòîì çðèíàº ùîñü çîâñ³ì ìàéæå ô³ëîñîôñüêå. ² òàê íå òîìó, ùî âñå ó öüîìó «ðîìàí³-áîãäàí³» ïîºäíàíî àñîö³àòèâíî-àëîã³÷íèì çâ ÿçêîì äàë³ ñòàº âïàäëî ïðîäîâæóâàòè (ÿêùî áóäåø ïîñë³äîâíèì ³ ðîçâàæëèâèì, îáîâ ÿçêîâî ïðî ùîñü òàêè òà é çàáóäåø ïîäóìàòè àáî ñêàçàòè). Ñèíäðîì ìàëåíüêî¿ ä³â÷èíêè ÷è õëîï÷èêà (ó òîìó â³ö³ ñòàòü ùå íå ìàº çíà÷åííÿ), ùî áà÷èòü ó â³êíî ìàøèíè âñå ³ í³÷îãî, ãîâîðèòü ïðî âñå ³ í³÷îãî êîíêðåòíîãî, àëå ïðî òå, ùî ¿¿ íàéá³ëüøå âðàæàº, à âðàæàº ¿¿ ïðàêòè÷íî âñå, ÿê ³ ãåðî¿íþ ö³º¿ êíèæêè.

133

Êàëüì³þñ

3 2005

Ìàðëà ìàëåíüêèé êîëåêö³îíåð, ùî æèâå «â ïîòîêàõ ÷îãîñü äàëåêî íå âëàñíîãî, à âò³ì, â³ä÷óâàëà ñåáå ¿õ íåâ³ä ºìíîþ ñêëàäîâîþ» ( Ñ. 119), ÿêèé çáèðàº àìóëåòè, ôàéëè, õàëåïè, äðóç³â, ÷îëîâ³ê³â, êðàºâèäè, ïî÷óòòÿ, ñëîâà (÷óæ³ ³ ñâî¿, ³íøîìîâí³ ³ íå çîâñ³ì), òåêñòè ³ êóïó ³íøîãî. Âîíî âñå âàëÿºòüñÿ, ïîòðàïëÿº äî ðóê íåñïîä³âàíî ³ íå òå, ùî çàðàç òðåáà, íà íüîãî íàòèêàºøñÿ âíî÷³, âèïàäêîâî çíàõîäèø ó êèøåíÿõ. Òàê ö³êàâ³øå, êîëè íå çíàºø, ùî ³ äå ëåæèòü ³ ÷è ëåæèòü âçàãàë³. Íàâ³òü Ìàðëà íå çíàº, àëå ÷óäîâî äàº ñîá³ ðàäó. ßê òàê âèõîäèòü? Õòîçíà. Âîíà æ áî Ìàðëà. ªäèíå, ùî ìó÷èòü ¿¿, âñåíàëåæàííÿ, òîáòî êîëè ðîáèø âñå ç óñ³ìà (ìàþ íà óâàç³ íå ò³ëüêè ñåêñ, à é ³íø³ äîäàòêè äî æèòòÿ), «ìàºø» óâåñü ñâ³ò ³ íå ìàºø ñåáå ó öüîìó ñâ³ò³. ²ñíóºø áåç ïðàâà âëàñíîñò³ íà ñåáå ñàìó ³ íå çíàºø, ÿê çâ³äòè âèðâàòèñÿ. Áî òàêå âñåíàëåæàííÿ çàâîäèòü òåáå, íå äàº ñîííî ïîç³õàòè íàä ðîçãðàôëåíèìè ùîäåííèêîâèìè ñòîð³íêàìè, ðîáèòü òâîº áóòòÿ íà÷åáòî ³ ö³êàâ³øèì. Àëå ïîò³ì âòîìëþºøñÿ, áî íåìîæëèâî â³÷íî ðîçðèâàòèñÿ ì³æ óñ³ì ñâ³òîì ³ íå ìàòè âëàñíîãî, êðèøèòè, íà÷å áóëî÷êó íà äåñÿòüîõ, ñâî¿ åìîö³¿ ³ ñëîâà ì³æ óñ³ìà, ðîçäàðîâóâàòè ³ñòåðèêè é ùàñòÿ âñ³ì, íå çàëèøàþ÷è ñîá³ í³÷îãî. Ìàðëà òåæ íå çìîãëà. Íå âèòðèìàëà? Í³ âèòðèìàëà áè ³ íå òàêà, ïðîñòî çàìàõàëàñÿ íà÷åáòî ³ áóòè ñîáîþ, àëå íå áóòè ñïðàâæíüîþ â³ëüíîþ Ìàðëîþ. Àíäð³é Áîíäàð ó ïåðåäìîâ³ íàçâàâ ÷è òî àâòîðêó, ÷è òî ãåðî¿íþ «Áîæåâ³ëüíî-Áåçæàëüíî-Âðàçëèâîþ Ä³â÷èíêîþ Áåç Äàõó». ß çíàþ? ßê íà ìåíå, íîðìàëüíèé àâòîð, çâè÷àéíà ñîá³ ãåðî¿íÿ æèâà, ðîçêîìïëåêñîâàíà, ³íîä³ íåîðèã³íàëüíà ó ñâîºìó áàæàíí³ áóòè îðèã³íàëüíîþ. À âò³ì Ç íåþ, íà â³äì³íó â³ä ñâ³òó, ó ÿêîìó âîíà ìåøêàº, âñå ãàðàçä. Âîíà ñîá³ ïðîñòî æèâå, ïðîñòî ãîâîðèòü, ïðîñòî ïîäîðîæóº, ïðîñòî ëþáèòü, ÷àñò³øå ñåáå, ð³äøå ³íøèõ. Òàê, ÿê ³ âñ³, ³ âñå-òàêè òðîõè íå òàê, áî íàõàáíî ïðî öå êàæå (òî÷í³øå êàæå íîðìàëüíî, òàê, ÿê âîíî ìàëî áè áóòè, àëå æ ìè íå çâèêëè äî òàêîãî, ÿê ³ äî «êàêòóñ³â â àêâàð³óì³»). ×è öå ³íø³ íàõàáíî ìîâ÷àòü? ² ñïðàâà çîâñ³ì íå ó ñåêñ³, éîãî ÿêîñò³ ÷è ê³ëüêîñò³, íå â ïàðòíåðàõ, íå â êðà¿íàõ, íå ëþäÿõ íàâêîëî, à âòîìó, ùî ÷îìóñü õàïàþ÷è âñå, ùî çàìàíåòüñÿ, òîá³ âñå îäíî õî÷åòüñÿ âòåêòè. Áàéäóæå â³ä êîãî ³ â³ä ÷îãî. Ïðîñòî òàê, áî âòå÷à òåæ ðóõ, ÿê ³ âñå ³íøå: «Á³ãòè íà âîëþ, ãîëîñíî êðè÷àòè, íå îçèðàòèñÿ íàçàä. Íå ïðîñèòè ïðîáà÷åííÿ îäíàêîâî âè öüîãî íå ëþáèòå ³ íå ïðîáà÷èòå ìåí³ í³êîëè. Íå ïðîáà÷èòå ìîãî ïðîùåííÿ ïðîáà÷åííÿ» ( Ñ. 237-238). ² í³÷îãî íå âòðèìàº, áî âèÿâëÿºòüñÿ, ìàëî âò³ëåííÿ â æèòòÿ æ³íî÷èõ ìð³é ïðî ³äåàëüíîãî ÷îëîâ³êà ç éîãî êâ³òàìè,

134

Êàëüì³þñ

3 2005

ïîäàðóíêàìè, íîñ³ííÿì íà ðóêàõ ³ çàìð³ÿíèì ïîãëÿäîì. Í³÷îãî âñå öå íå âàðòå áåç âçàºìîëþáîâ³, ÿêî¿ ìîæå áóòè á³ëüøå ó ïàðî÷êè áîìæ³â ³ç ÿêî¿ñü íåâ³äîìî¿ óêðà¿íöÿì ñõ³äíî¿ êðà¿íè, í³æ ó öèâ³ë³çîâàíèõ ñòîñóíêàõ ðåñïåêòàáåëüíîãî êîõàíöÿ ³ éîãî ä³â÷èíêà Ìàðëè. ² îñòàííº. Çâè÷àéíî, àâòîð ìàº ïðàâî íà âèìèñåë, àëå: îðàëüíèé ñåêñ âñå-òàêè çí³ìàº ãîëîâíèé á³ëü.

Ñåðã³é Ö²ÊÀÂÈÉ УЛЯН ЯК RAMMSTEIN (Óëüÿíåíêî Î. Ñòàë³íêà. Äîô³í Ñàòàíè. Õàðê³â: Ôîë³î, 2003. 382 ñ.) Òâîð÷³ñòü Í³êà Êåéâà ³ êîëåêòèâó «Rammstein» áóêâàëüíî ïåðåñë³äóâàëà ìåíå ï³ä ÷àñ îçíàéîìëåííÿ ç òâîðîì «ìàéñòðà æîðñòîêîãî ðåàë³çìó» (ç àíîòàö³¿ äî âêàçàíîãî âèäàííÿ). Õòîñü ìîæå îáóðèòèñÿ: ìîâëÿâ, çàãó÷í³ í³ìåöüê³ áàíäèòè äî ìóçèêè â³äíîøåííÿ íå ìàþòü; ùî æ, ëþáèé Õòîñü, äóìàòè òàê Âàøå ïðàâî, àëå é íàçâàòè «Äîô³íà Ñàòàíè» «êðàñíèì ïèñüìåíñòâîì» òåæ íå êîæíîìó ï³ä ñèëó. À ÿê íà ìåíå, òî ïîõìóðà íàïðóãà («äðàéâ» º òàêå ñëîâî ìîäíå, àëå, íà æàëü, ç ÿâíèìè îçíàêàìè âàðâàðèçìó) àâñòðàë³éñüêîãî ïáíêà º í³áè â³ääçåðêàëåííÿì ìîâëåííÿ ðîìàíó: âàæê³, êîëþ÷³ ³ íå çàâæäè ïðèºìí³ íà ñìàê ëåêñåìè, â³äâåðòà âóëüãàðí³ñòü ðå÷åíü... Äî ðå÷³, ç ïðèâîäó ìîâëåííÿ. Íàâ³òü ðàíí³é Êåéâ îáåðåæí³øèé ó ìóçè÷íèõ åêçåðñèñàõ, í³æ ïàí Óëüÿíåíêî â äîáîð³ ñë³â. Ñó÷àñíèé (³ âî÷åâèäü ïîñò-ïîñòìîäåðíîâèé) ñóá ºêò ìîæå çàðàç ïîäóìàòè: òþ, ³ öåé çàðàç ïî÷íå ìèòöÿ çà îáñöåííó ëåêñèêó ãíîáèòè. Íå ïî÷íó. Ð³÷ ó ò³ì, ùî ìîæíà çíàòè ³ ìàòþ÷÷ÿ, ³ ùå ùîñü íà äîäà÷ó. Íàïðèêëàä, ùî æîäíå ³ç äâîõ çíà÷åíü ñëîâà «òðàâåðñ» íå ìàº í³÷îãî ñï³ëüíîãî ç ë³ôòàìè (äèâ. ñ. 238); àáî òå, ùî íàçâà âåëüìè øê³äëèâîãî ì³êðîîðãàí³çìó ïèøåòüñÿ «òðèõîìîíàÄà» ³ á³ëüøå í³ÿê. Àëå ìàºìî òå, ùî ìàºìî. Õî÷à ³ øêîäà. Äîðîáîê «Rammstein a», ÿê íà ìåíå, ïðåòåíäóº íà íàñòðîºâèé êàìåðòîí äëÿ çì³ñòîâîãî çâó÷àííÿ «Äîô³íà Ñàòàíè». ²ðîí³÷íà çíåâàãà äî ëþäñüêîãî þðìèùà, ùî çàáóëî ³ Áîãà, ³ ÷îðòà; ï³äíåñåíà ³íôåðíàëüí³ñòü íàòõíåííîãî Äèÿâîëîì ìàíüÿêà Á³ëîçóáà; îáíèæåíà ñâÿò³ñòü â³äñòàâíîãî ïîëêîâíèêà Ðàêø³... ² âñå

135

Êàëüì³þñ

3 2005

öå íà òë³ äîêëàäíî çîáðàæåíèõ ³ ñîêîâèòî âèðàæåíèõ «ðàñ÷ëºíüîíîê». ² âñå öå ï³ä îðóäîþ ñèë âèùèõ, õî÷à ³ íå çîâñ³ì òðàíñöåíäåíòíèõ. Íó ÿê òóò íå â³ä÷óòè í³÷îãî ñï³ëüíîãî ç ãó÷íèì ïñåâäîãîòè÷íèì çâó÷àííÿì «Reise, reise» àáî öèí³çìîì «Weisses Fleisch»? Óò³ì, ïîëèøèìî âñ³ ö³ ñóìí³âí³ ïîð³âíÿííÿ. ×îìó ÿ â³äçíà÷èâ âèùå, áóö³ì «Äîô³í Ñàòàíè» º äëÿ äåêîãî òâîðîì, õóäîæí³ì ëèøå äå-þðå? Ãàäàþ, ïàí Äåõòî íå çàáàðèòüñÿ ç àðãóìåíòàìè: åñòåòè÷íî òâ³ð òÿæ³º äî óòâåðäæåííÿ êàòåãîð³¿ ïîòâîðíîãî, â åòè÷íîìó ïëàí³ äîáðî ñïðèéìàºòüñÿ ÿê non grata ó ìàòåð³àëüíîìó ñâ³ò³. Ñêëàäàºòüñÿ ìèìîâîë³ âðàæåííÿ (âåäå äàë³ Äåõòî), ùî áóäü-ÿêèé ïðîÿâ ðîçóìíîãî, äîáðîãî, â³÷íîãî ïîâèíåí àáî ïîìåðòè íàñèëüíèöüêîþ ñìåðòþ (ç àðìàòóðèíîþ ó ÿêîìóñü ïðèðîäíîìó îòâîð³ ò³ëà, âèêîëîòèìè î÷èìà ³ ò. ³í.), àáî òèõî ïèÿ÷èòè äî ð³âíîì³ðíîãî ïîñèí³ííÿ. Íèöèé ñâ³ò ïðîñòî áëàãàâ ïîÿâè Á³ëîçóáà. ßê íà ìåíå, ðîçõîäèòüñÿ äåäàë³ åíåðã³éí³øå Äåõòî, îáðàçîì Êèºâà ó öüîìó òåêñò³ º Íèæíèê. Äëÿ òèõ, õòî íå â êóðñ³: öå «îïóùåíèé» â³äñòàâíèé ìåíò, áðóäíèé òà íåîõàéíèé, ùî âèêà÷óº ãðîø³ ç ì³ñöåâîãî áàãàòîãî ãîìîñåêñóàë³ñòà ³ êèðÿº àöåòîíîïîä³áíó ãîð³ëêó ó äåøåâ³é çàá³ãàéë³âö³. Òóò ÿ ð³øó÷å îá³ðâó çíàõàáí³ëîãî Äåêîãî ³ ðîçñòàâëþ òàê³ êîíòðçàóâàæåííÿ: À. Íàâåäåí³ ì³ðêóâàííÿ º çðàçêîì äèëåòàíòñüêîãî ï³äõîäó äî ñó÷àñíîãî òåêñòó ³ â³äãîíÿòü ºôðåì³âùèíîþ. Á. Ïîòâîðíå òàêà æ åñòåòè÷íà êàòåãîð³ÿ, ÿê ³ ïðåêðàñíå ÷è ï³äíåñåíå. Â. Åòè÷íèé êðèòåð³é íå âàðòî ââàæàòè ³ìàíåíòíèì õóäîæíüîìó òâîðîâ³ (Ìåô³ñòîôåëü, áàéðîí³÷í³ ãåðî¿, «÷îëîâ³÷èé ñâ³ò» Ê.Âîëüô, ïîçàåòè÷í³ñòü òåêñò³â Áîðõåñà usw). Âçàãàë³, ìàº áóòè çðîçóì³ëèì, ùî òî÷êà â³äë³êó äëÿ áóäüÿêîãî «íàä-» ëåæèòü â ëþäèí³, à íå ó òåêñò³. Öå ïèòàííÿ ç³ ñôåðè àïïåðöåïö³¿, ÿê ñêàçàâ áè Î.Ïîòåáíÿ. Â³ëüí³ àñîö³àö³¿ ìàþòü á³ëüøå øàíñ³â îñÿãíóòè òâ³ð, í³æ ñóäæåííÿ ç ïîçèö³é äîñâ³äó. Äëÿ êîãîñü «Òëüîí, Óêáàð, Îðá³ñ Òåðö³óñ» àáî «Àëåô» ñóõ³, ìàëîçðîçóì³ë³ ðÿäêè. ª æ ëþäè, ùî ÷èòàþòü Ê³í´à íà í³÷ àáî çàñèíàþòü ï³ä «áëåê ìåòàë»... Íàñïðàâä³ âðàæàº ó òåêñò³ ö³ëêîâèòà â³äñóòí³ñòü ãóìàí³çìó. ßêùî äîçâîëèòå âèêîðèñòàòè êàòåãîð³þ àâòîðñüêîãî çàäóìó, òî ÿ ñêàæó, ùî çàâäàííÿì Óëüÿíåíêî ïîñòàâèâ ñîá³ çðóéíóâàòè ãîðüê³âñüêå «Ëþäèíà öå çâó÷èòü ãîðäî». Õ³òü àáî â³äðàçà äâà ïîëþñè äóìîê ÷îëîâ³êà ïðî æ³íêó ³ íàâïàêè; êîæíà ëþäèíà,

136

Êàëüì³þñ

3 2005

ÿêó çóñòð³÷àºø íà âóëèö³ íàâîëî÷, áî âîíà òå ñàìå äóìàº ïðî òåáå; ïðåçóìïö³ÿ çíåâàãè îñíîâà ì³æîñîáèñò³ñíèõ ñòîñóíê³â. Äî ðå÷³, ïðî âæå çãàäàíîãî Ê³í´à. Ìàéñòåð ìàñîâèõ æàõ³â çàñëóãîâóº ö³ëêîì íà çãàäêó ó öüîìó êîíòåêñò³ (÷è òî ïàê äèñêóðñ³). Ð³÷ ó ò³ì, ùî äîáðî ó òâîð³ Óëüÿíåíêà, íà ïåðøèé ïîãëÿä í³áè â³äñóòíº, ìàº òèì íå ìåíø ñâîþ ñòðóêòóðó. Àáñîëþò, íàéâèùèé ³ íåï³çíàâàíèé (Áîã), íåñâ³äîì³ àäåïòè (Ðàêøà, Ë³ë³ò), ïðàâåäí³ ìó÷åíèêè (Êîìåòà, ñâÿùåííèê). ª é êàòåãîð³ÿ ÷óäà: Á³ëîçóáà ñòðàòèëè çà äâà äí³ äî ìîðàòîð³þ íà âèêîíàííÿ òàêèõ âèðîê³â. Ìàñîâà êóëüòóðà äîâîë³ ÷àñòî îïåðóº òàêèìè ñàìèìè ìàëîïåðåêîíëèâèìè âò³ëåííÿìè äîáðà. Òîé æå Ðîëàíä, ãîëîâíèé ïåðñîíàæ öèêëó ðîìàí³â Ê³í´à «Òåìíà âåæà» â ³ì ÿ âèñîêî¿ ìåòè çðàäæóº ñâî¿õ ñóïóòíèê³â, âèð³çàº ö³ë³ ì³ñòå÷êà, ñòàâèòü íåîêîâèðí³ ïåäàãîã³÷í³ åêñïåðèìåíòè íàä ñâî¿ìè âèõîâàíöÿìè. ² òà ñàìà ³ºðàðõ³ÿ, ò³ëüêè «ïîñâÿ÷åí³» ìàþòü âëàñíó ñèëüíó âîëþ: Àáñîëþò (Òåìíà âåæà Òðîÿíäà), àäåïòè (Ðîëàíä, Ñîºð), ìó÷åíèêè (Êàòáåðò, Àëàí, Äæåéê). Äîì³íàíòîþ æ ó öüîìó ïîð³âíÿíí³ áóäå áà÷åííÿ îáîìà àâòîðàìè ïðîñòî¿ ëþäèíè, íå ïðè÷åòíî¿ äî Àáñîëþòà: íèö³ñòü, í³ê÷åìí³ñòü, ïðèáîðêàíà ³ íå äóæå õ³òü, âñåçàãàëüíà çíåâ³ðà. Â îäíîìó êëþ÷³ òëóìà÷àòü âîíè çëî: öå ùîñü îíòîëîã³÷íå, çîâñ³ì íå ñóñï³ëüíå, àëå, íà æàëü, íàäòî ðåàëüíå. Çðåøòîþ, ð³äíÿòü Ê³í´à é Óëüÿíåíêà ïðèíöèïè çîáðàæåííÿ ä³éñíîñò³, â³äñóòí³ñòü áóäü-ÿêîãî îö³ííîãî â³äáîðó ôàêò³â: ÿêùî ëþäèíó ðîçð³çàòè, ç íå¿ ïîòå÷å êðîâ; ÿêùî ëþäèíà áà÷èòü êðîâ, âîíà, ÿê ïðàâèëî, áëþº; ïåðåëÿê ³ ç³òêíåííÿ ç³ çëîì ïîðîäæóº òåæ ð³çí³ ô³ç³îëîã³÷í³ ðåàêö³¿. À îñü ùîäî â³äì³ííîñòåé â àâòîðñüêèõ êîíöåïö³ÿõ ñâ³òó, âàðòî â³äçíà÷èòè îäíó ôóíäàìåíòàëüíó: ãåðî¿ Ê³í´à ìàéæå çàâæäè ìàþòü çìîãó âèïðàâèòè ùîñü çà äîïîìîãîþ ïàðàëåëüíèõ ñâ³ò³â; ïåðñîíàæ³ Óëüÿíåíêà ïðèðå÷åí³ íà ³ñíóâàííÿ ó áåçâàð³àíòíîìó áóòò³. Òÿãëèé, ãðóçüêèé ³ íåçäîëàííèé òîïîñ Êèºâà äèêòóº îñòàòî÷í³ñòü êîæíîãî â÷èíêó. Òîé æå Ðàêøà, â³ä³éøîâøè â³ä ñïðàâ, îñòàòî÷íî íå ìîæå ïîâåðíóòèñÿ íà ñëóæáó. ² íå â Ãåíåðàë³ ñïðàâà. Ïðîñòî ôîðìóëà õóäîæíüî¿ áåçêàðíîñò³ «Òàê ³äè æ; º é ³íø³ ñâ³òè, îêð³ì öüîãî» (Ñ.Ê³í´, «Ñòð³ëåöü») íå ä³º. Ñåðéîçíå ïèòàííÿ õóäîæíüî¿ ïñèõîïàòîëîã³¿ ÿ ñâ³äîìî çàëèøàþ ñåðéîçíèì æå äîñë³äíèêàì. Óëüÿíåíêà (òà é Ê³í´à, çðåøòîþ) ìîæíà ³ âàðòî áóëî á ïðî÷èòàòè â àñïåêò³ ïñèõîàíàë³çó. Ìîæíà? Çâè÷àéíî. Âàðòî? Íå ìàþ ñóìí³â³â. Àëå é íå ìàþ áàæàííÿ öå ðîáèòè. Çàðîáëÿòè àìåðèêàíñüê³ ´ðàíòè íå ìîÿ ñïðàâà. Âàæê³ äëÿ ñïðèéìàííÿ òâîðè íà çðàçîê «Äîô³íà Ñàòàíè» ìåí³ êðàùå çðîçóì³ë³ ó â³ëüíèõ ³ â³äâåðòî íåàâòîðèòåòíèõ àñîö³àö³ÿõ.

137

Êàëüì³þñ

3 2005

P.S. Ó âèïàäêó íåñåðéîçíîãî ïðî÷èòàííÿ öüîãî òåêñòó ïðîøó âðàõóâàòè, ùî âèêëàäåí³ äóìêè ñïèðàþòüñÿ íà çàñàäè ðåöåïòèâíîãî àíàë³çó ³ç çàëó÷åííÿì åëåìåíò³â åñòåòè÷íîãî äîñë³äæåííÿ. Êîìïîçèö³éíî ìàòåð³àë âèñâ³òëþºòüñÿ ó ðóñë³ íåïîïóëÿðíîãî (â îñíîâíîìó çàâäÿêè ãåðìåíåâòèö³), àëå âñå ùå íàä³éíîãî ïîð³âíÿëüíîãî ìåòîäó. Äëÿ ìàéáóòí³õ ñåðéîçíèõ äîñë³äíèê³â: îäíèì ³ç ö³êàâèõ àñïåêò³â äîñë³äæåííÿ ðîìàíó ìîæå ñòàòè ñïðîáà ïðî÷èòàòè éîãî ó ð³÷èù³ ñï³ââ³äíåñåíîñò³ ç ïðàâîñëàâíîþ ðåë³ã³éíîþ òðàäèö³ºþ (âèðàçí³ îçíàêè ìàí³õåéñòâà, ìàòåð³àëüíà ïðèðîäà çëà, îíòîëîã³÷íà ïðèðå÷åí³ñòü ìàòåð³¿ íà çëî íå âëàñòèâ³ ñõ³äíîìó õðèñòèÿíñòâó), à òàêîæ ³ç ìåíòàëüí³ñòþ óêðà¿íö³â (ïîâíà â³äñóòí³ñòü àìá³âàëåíòíîñò³ òà ³ãðîâîãî õàðàêòåðó çëà, ùî õàðàêòåðíî äëÿ íàðîäíèõ óÿâëåíü).

Àííà ÕÀÐ×ÅÍÊÎ ТРАНСАТЛАНТИЧНА ІСТОРІЯ ЮРІЯ ЛУЦЬКОГО (Ëóöüêèé Þð³é. Ðîêè ñïîä³âàíü ³ âòðàò. Ùîäåííèêîâ³ çàïèñè 1986-1999 ðîê³â. Ëüâ³â: ÂÍÒË-Êëàñèêà. 2004. 515 ñ.) Ùîäåííèê öå ñïðîáà çà íåíîðìàëüíèõ óìîâ çíàéòè íîðìàëüí³ñòü, ñïðîáà ãîâîðèòè âëàñíèì ãîëîñîì Âîéöåõ Êàðï³íñüêèé

Ùîäåííèêîâ³ çàïèñè ë³òåðàòóðîçíàâöÿ óêðà¿íñüêî¿ ä³àñïîðè Þð³ÿ Ëóöüêîãî ïîòðàïèëè äî ÷èòà÷à ï³ñëÿ ñìåðò³ àâòîðà. Òîìó ä³àëîã «àâòîð ÷èòà÷» ìîæíà íàçâàòè íå ïðîñòî â³ðòóàëüíèì, à òðàíñöåíäåíòíèì, õî÷à çäàòí³ñòü äî òðàíñöåíäåíòóâàííÿ íàëåæèòü äî ãîëîâíèõ âëàñòèâîñòåé óñ³õ ìåìóàðèñò³â. Ïîòðåáó ó ùîäåííèêó Þ. Ëóöüêèé â³ä÷óâàâ íàäçâè÷àéíî ãîñòðî; çâàæàþ÷è íà ñâ³é íîíêîíôîðì³çì, ïðîõîëîäí³ñòü îòî÷åííÿ, â³í ïî÷óâàâñÿ ïîäâ³éíî ÷óæèì ó àíãëîìîâíîìó ñâ³ò³, ââàæàþ÷è ñåáå àíòèåì³ãðàíòîì, äèñèäåíòîì ó ä³àñïîð³. Þ.Ëóöüêèé íàìàãàºòüñÿ çðîçóì³òè ãëèáèííèé ðîçðèâ ì³æ òàê çâàíîþ «ñòàðîþ» ³ «íîâîþ» óêðà¿íñüêîþ ä³àñïîðîþ. Ïðè÷èíà ö³º¿ ïð³ðâè

138

Êàëüì³þñ

3 2005

ïîëÿãàº ó ïðèíöèïîâî ð³çíèõ ïîãëÿäàõ íà Óêðà¿íó, øëÿõè òà îð³ºíòèðè ¿¿ ðîçâèòêó. Ïðî æèòòÿ «ñòàðî¿» óêðà¿íñüêî¿ åì³ãðàö³¿ ÿñêðàâî ñâ³ä÷èòü îïèñ Óêðà¿íñüêî¿ åì³ãðàö³éíî¿ ïðåñè: «Òàì âñå òî ñàìî í³÷îãî íå çì³íèëîñÿ. Ñâÿòà, þâ³ëå¿, ïðîìîâè, âèñòóïè ³ äîñÿãíåííÿ. Âñå öå íå ìàº ãëèáøîãî ñåíñó ³ º ëèøå ïåâíîãî ðîäó îíàí³çìîì». Þ.Ëóöüêèé ñòî¿òü íà ïîçèö³ÿõ àêòèâíèõ ä³é ³íòåë³ãåíö³¿ â ãàëóç³ ðåë³ã³¿ òà êóëüòóðè. Íàçâà ùîäåííèêà «Ðîêè ñïîä³âàíü ³ âòðàò» ðîçêðèâàº ñòîð³íêó âåëèêî¿ âíóòð³øíüî¿ äðàìè àâòîðà-ë³òåðàòóðîçíàâöÿ. Âòðà÷åíî áåç ñóìí³âó áàãàòî. Çâ ÿçîê ³ç íàö³ºþ, ìîâîþ, êóëüòóðîþ. ²ç ïåðøèõ ñòîð³íîê âëîâëþºòüñÿ òîíêà íèòêà ñïîð³äíåíîñò³ ³ç ùîäåííèêîì Àðêàä³ÿ Ëþá÷åíêà, ïóáë³êàòîðîì ÿêîãî ³ áóâ Þ. Ëóöüêèé. Òàêå æ «ñï³âæèòòÿ íà ìåæ³», â³÷íèé ä³àëîã ³ç äîëåþ-ôàòóìîì, ñàìîêðèòèêà ³ ñàìîàíàë³ç. Ùîäåííèê ïîçáàâëåíèé ñïîêîþ. ²íòåðòåêñòóàëüíî ïðî÷èòóºòüñÿ íàï³âïðàâäà ³ íà³âôàêò, íàìàãàííÿ âèéòè ³ç ðàìîê ùîäåííèêîâîãî æàíðó. Âðàæàº ïîñò³éíå ñàìîçàãëèáëåííÿ ìåìóàðèñòà, ÷àñòå ïðèâ³äêðèâàííÿ øèðìè ï³äñâ³äîìîñò³. Öå äàº ï³äñòàâè âèîêðåìèòè ó ùîäåííèêó ïåâíó ô³ëîñîôñüêó ïàðàäèãìó ô³ëîñîôñüêó àíòðîïîëîã³þ, ùî îñíîâàíà òà ïðèíöèï³ Ìàõà «âñå ó âñüîìó». Àäæå ùîäåííèê Þ.Ëóöüêîãî öå êíèãà ñàìîòíîñò³, êíèãà â³ä÷àþ, ïîñò³éíî¿ áîðîòüáè ³ç ñàìèì ñîáîþ, êíèãà çàãóáëåíîñò³ ëþäèíè â öüîìó ñâ³ò³. Þ.Ëóöüêèé â ïåðøó ÷åðãó íàìàãàºòüñÿ âèîêðåìèòè ïåâí³ ñôåðè âëàñíî¿ äóø³ ³ ïðèõîäèòü äî âèñíîâêó, ùî éîãî äóøà ³ñíóº ó òðüîõ âèì³ðàõ, âåðñòâàõ: íàï³âåðîòè÷íî¿, åìîö³éíî¿ òà ³íòåëåêòóàëüíî¿. Âåðñòâà ³íòåëåêòó, íà éîãî äóìêó, çàâæäè ïåðåìàãàº. Öå äîñèòü âàãîìèé øòðèõ äî ïîðòðåòó ïîñòàò³ àâòîðà. Àëå ç ãðàäàö³ºþ ÷àñó çàïàë ïîøóê³â ³íøèõ ñôåð äóø³ çíèêàº, áî â³í ïðèõîäèòü äî âèñíîâêó àãíîñòèêà: «Íàñïðàâä³ ìè í³÷îãî íå çíàºìî ïðî ëþäèíó! ² æîäíèé Ôðîéä, Þíã ³ ç äåñÿòîê ð³âíîâåëèêèõ ³ ïðîíèêëèâèõ ïñèõîëîã³â, ô³ëîñîô³â, ïñèõ³àòð³â íå çäàòí³ çáàãíóòè ãëèáî÷³íü óñ³õ ìîòèâàö³é ëþäñüêèõ ó÷èíê³â, óñ³õ ïîòàºìíèõ ñêðóïóëè äóø³». ×àñòî Þ.Ëóöüêèé ñàì ç³çíàºòüñÿ, ùî éîãî «ÿ» òåïåð ìàéæå çàâæäè ðîçäâîºíå. Íåìàëó ðîëü ó öüîìó ðîçäâîºíí³ â³ä³ãðàëî àíãëîìîâíå ñåðåäîâèùå ë³òåðàòóðîçíàâöÿ. Â³í ãîñòðî ç³òêíóâñÿ ³ç ïðîáëåìîþ ìîâè, âëàñíå ìèñëåííÿ â³í ÷àñòî äåòåðì³íóº ìîâëåííÿì («ÿ âòðàòèâ ð³äíó ìîâó ³ àíãë³éñüêó ìîâó çíàþ íåäîñêîíàëî»). Éîãî ñï³âæèòòÿ ó äâîõ ñâ³òàõ (àìåðèêàíñüêîìó ³ óêðà¿íñüêîìó) îáóìîâèëè äóàë³ñòè÷íå ìèñëåííÿ, ïîäâ³éí³ îö³íêè, ùî äóæå íàãàäóº æèòòÿ «íà ìåæ³» Àðêàä³ÿ Ëþá÷åíêà.

139

Êàëüì³þñ

3 2005

ßê êîæåí ìåìóàðèñò, Þ.Ëóöüêèé âäàºòüñÿ äî àíàë³çó ùîäåííèêîâîãî æàíðó, ãîëîâíà îñîáëèâ³ñòü ÿêîãî ãîìîöåíòðèçì. «Ùîäåííèê» àâòîá³îãðàô³ÿ ³ ìåìóàðè. Çíîâó-òàêè ëþäèíà, ëþäèíà íà ïîâíèé çð³ñò». ×àñòî àâòîð íàçèâàº ñâ³é ùîäåííèê äçåðêàëîì äóø³, äçåðêàëîì îáñåðâóâàííÿ, àëå ³íîä³ ïðèõîäèòü äî ñàìîçàïåðå÷åííÿ ³ ñàìîêðèòèöèçìó: («Ùîäåííèê íåâäàëèé. Ïðîñòî çàíàäòî ñóõèé à òîìó, ùî ÿ íå ïèñüìåííèê. Ïîëîâèíà ìåíå íå âèñëîâëåíà â ùîäåííèêó». Öÿ äóìêà âðîçð³ç ðîçõîäèòüñÿ ³ç ïîãëÿäîì Ð. Êîðîãîäñüêîãî : «Ùîäåííèê» Þð³ÿ Îñòàïîâè÷à âðàæàþ÷èé äîêóìåíò äîáè. ² äóø³ àâòîðà. Öå êàëåéäîñêîï îáñåðâàö³é ³ ðîçâàæàíü ìóäðîãî ³ñòîð³îñîôà, åñòåòà, ìîðàë³ñòà, ë³òåðàòóðîçíàâöÿ, ëþäèíè âåëèêîãî äîñâ³äó... ³, âîäíî÷àñ, öå äîêóìåíò àãîí³çóþ÷î¿ äóø³, îòæå, ïðîíèçëèâî ëþäñüêèé äîêóìåíò». Þð³é Ëóöüêèé äîáðå ðîçóì³º ôàðèñåéñòâî ùîäåííèêîâîãî æàíðó, àäæå öå ðîçìîâà ³ç ñîáîþ ñåðåä òèñÿ÷³ ïðîíèçëèâèõ î÷åé ÷èòà÷³â. Àëå éîìó âäàºòüñÿ çáåð³ãàòè ãðàíè÷íó â³äâåðò³ñòü ³ ùèð³ñòü, íàáëèæàþ÷èñü äî ³äåàëó ñïîâ³äàëüíèêà. Àâòîð ðîçðàõîâóº íà ïóáë³êàö³þ ùîäåííèêà, âèçíàþ÷è òàêèì ÷èíîì ïðèâàòíîïóáë³÷í³ñòü öüîãî æàíðó. Àíàòîì³ÿ éîãî åêçèñòåíö³¿ äîçâîëÿº çáàãíóòè ïðè÷èíè àâòîðñüêî¿ â³ä÷óæåíîñò³. Âòå÷à â³ä ñåáå, â³ä ìèíóëîãî (óêðà¿íñüêîãî) âîäíî÷àñ áóëà ïîøóêîì ñåáå, ñâîº¿ îñîáè, ñâîãî ãîëîñó. Òóò ðîçãîðòàºòüñÿ ïðîñò³ð ì³æ ñîáîþ êîëèøí³ì ³ ñîáîþ òåïåð³øí³ì. Òðàíñàòëàíòè÷íó ³ñòîð³þ æèòòÿ äèñèäåíòà Þð³ÿ Ëóöüêîãî â³í ðîçïîâ³äàº ó ð³çíèõ òîíàëüíîñòÿõ ÿê ô³ëîñîô ³ ÿê íàóêîâåöü, äðàìàòè÷íî íàïðóæåíî ³ òàºìíè÷î ñïîê³éíî, ïîðíîãðàô³÷íî é êîñì³÷íî, â ñòèë³ äðàìè òà îïîâ³ä³. ² âñå æ íàä³ÿòèñÿ íà ïîâíó â³äâåðò³ñòü àâòîðà ÷èòà÷àì íå äîâîäèòüñÿ. Ôàóñò³âñüê³ ïîøóêè Þ. Ëóöüêîãî óâ³í÷àëèñÿ óñï³õîì, àëå â³í íå ìîæå çâ³ðèòè ñâîº íàéñîêðîâåíí³øå ï³çíàííÿ ñòîð³íêàì ùîäåííèêà. «×àñòî ó öüîìó ùîäåííèêó ÿ ç³çíàâàâñÿ, ùî øóêàþ ñàìîãî ñåáå ³ ãëèáøîãî ñåíñó æèòòÿ. Òåïåð ìîæó ñòâåðäèòè, ùî ÿ öå çíàéøîâ. Ùî âîíî òàêå íå ñêàæó. Âîíî ìàº âàðò³ñòü ò³ëüêè äëÿ ìåíå. Êîæíà ëþäèíà ìóñèòü çíàéòè ñåáå äëÿ ñåáå. Îäíà äðóã³é íå ìîæå äîïîìîãòè â öüîìó». Âçàºìîçâ ÿçîê «ÿ» «Áîã» ó «Ùîäåííèêó» ñòàòè÷íèé. Àâòîð ð³çêî çàñóäæóº îáðÿäîâ³ñòü, êàðíàâàëüí³ ä³éñòâà ÿê çàëèøêè «ïðîêëÿòîãî â³çàíò³éñòâà». Áîã äëÿ íüîãî íå âì³ùàºòüñÿ â çâè÷àéíîìó ñëîâ³, òîìó â³í ò³ëüêè êîíñòàòóº ôàêò öüîãî äâîá³÷íîãî çâ ÿçêó, àëå íå ìîæå éîãî îõàðàêòåðèçóâàòè íà ëåêñè÷íîìó ð³âí³: «ª ïîçà ³ ïîíàä íàìè ÿêàñü Âñåìîãóòíÿ ²ñòîòà (íå õî÷ó íàçèâàòè ¿¿ Áîãîì, áî öå îêëåïàíå), ÿêà ñòâîðèëà ñâ³ò ³ ëþäèíó. ß

140

Êàëüì³þñ

3 2005

ñâ³äîìèé ¿¿ ò³º¿ ²ñòîòè. ×àñîì, çà çâè÷êîþ, ÿ íàâ³òü êàæó «Îò÷å íàø «, çâåðòàþ÷èñü äî íå¿». Ùîäåííèê Þ.Ëóöüêîãî ñòî¿òü íà ïîäâ³éí³é ïîçèö³¿: öå òâ³ð òî ìàðã³íàëüíèé òî ë³òåðàòóðíèé, òî äîêóìåíòàëüíèé òî õóäîæí³é, â³í ôóíêö³îíóº íà ðîçùåïëåíí³ êîíòðÿâèù: ãðàíè÷íî¿ óìîâíîñò³ â ë³òåðàòóð³ ³ ãîëî¿ ôàêòè÷íîñò³. Ùîá íå çäàòèñÿ ãîëîñë³âíîþ, ñêàæó, ùî àâòîð ç îäíàêîâîþ íàïðóãîþ ðîçïîâ³äàº ïðî ñòîñóíêè ç óêðà¿íñüêîþ ä³àñïîðîþ, ïðîáëåìè ë³òåðàòóðè ³ ë³òåðàòóðîçíàâñòâà òà äð³áí³ ñ³ìåéí³ ñóïåðå÷êè. ßê ³ â ùîäåííèêó À.Ëþá÷åíêà Þ.Ëóöüêîãî ïîñò³éíî ñóïðîâîäæóº îáðàç ôàòàëüíî¿ æ³íêè Ìîéðè. Íàé÷àñò³øå â³í àíàë³çóº ¿õí³ ñòîñóíêè êð³çü ïðèçìó íàö³îíàëüíî¿ ìåíòàëüíîñò³ (àíãë³éêà óêðà¿íåöü) òà íåðåàë³çîâàíèõ ñåêñóàëüíèõ ïîòåíö³é (ë³á³äî). Òóò ãîä³ øóêàòè îáðàç àâòîðà, áî ùîäåííèê íå â³äîáðàæàº, íå ìàëþº öåé îáðàç â³í ÷àñòèíà éîãî ñàìîãî, äåòàëü äóø³, â÷èíê³â, õàðàêòåð³â. Öå ðîçïîâ³äü íà ð³çíèõ ðåã³ñòðàõ ïðî ñâî¿ åì³ãðàíòñüê³ áóäí³, ïðî áà÷åííÿ â íèõ ñâîº¿ ë³òåðàòóðíî¿, ìåòàô³çè÷íî¿, ô³ëîñîôñüêî¿ òà åðîòè÷íî¿ ïðàâäè, öå áà÷åííÿ ñåáå î÷èìà ³íøèõ, ñåáå çàñìó÷åíîãî ³ âåñåëîãî, âìèðàþ÷îãî ³ æèâîãî Ùîäåííèê «Ðîêè ñïîä³âàíü ³ âòðàò» ìàâ ó æèòò³ Þ.Ëóöüêîãî ðîëü íå ïðîñòî âàæëèâó, à ïåâíèì ÷èíîì êàòàðñèñíó. Î÷èùåííÿ åì³ãðàö³éíèì áîëåì ñïðèÿëî îá ºêòèâíîìó ïîãëÿäó àâòîðà íà ñïðàâè ïîë³òè÷í³, íàö³îíàëüí³, ë³òåðàòóðí³. «Ëîâëþ «Ðîêè», ÿê ïîòîïåëüíèê ñòåáëèíó Ì³é ùîäåííèê öå íå àâòîá³îãðàô³ÿ, à çâ³ò ïðî æèòòÿ. Â³í íàäòî ñòèñëèé, àëå òàêèé âæå ì³é ñòèëü, à ñòèëü öå ëþäèíà». Ïðî çàãóáëåíó óêðà¿íñüêó ëþäèíó ïîêëèêàíà ðîçïîâ³ñòè òðàíñàòëàíòè÷íà ³ òðàíñåì³ãðàö³éíà ³ñòîð³ÿ Þð³ÿ Ëóöüêîãî, âèòðèìàíà â æàíð³-õàìåëåîí³ «ïðèõîâàíî¿ â³äâåðòîñò³». ëþòèé, 2005

МІСТИЧНИЙ СОН ВІД МАРИНИ СОКОЛЯН (Ñîêîëÿí Ìàðèíà. Áàëàäà äëÿ Êðèâî¿ Âàðãè // Êóð ºð Êðèâáàñó. ëþòèé 2005. ¹ 183. Ñ. 52-115.) Ñó÷àñíèé óêðà¿íñüêèé ë³òïðîñò³ð ìàº îäíó «îçîíîâó ä³ðó» ôåíòåç³, çàïîâíèòè ÿêó íàìàãàºòüñÿ ïîëòàâñüêà ïèñüìåííèöÿ Ìàðèíà Ñîêîëÿí. Æàíð, áåç ñóìí³âó, ïåðñïåêòèâíèé, à çâàæàþ÷è íà ñïðîáè àâòîðêè ðîçøèðèòè ìåæ³ íåâèìîâíîãî ³ çàãîâîðèòè âëàñíèì íåï³äðîáíèì ãîëîñîì, ìîæíà ðîçðàõîâóâàòè íà øèðîêå

141

Êàëüì³þñ

3 2005

êîëî ÷èòà÷³â òàêî¿ ïðîçè. Ðåàëüíå ³ððåàëüíå, âèäèìå íåâèäèìå, ðàö³îíàëüíå ³ððàö³îíàëüíå ïåðåïë³òàþòüñÿ íàñò³ëüêè ò³ñíî, ùî âàæêî ì³æ íèìè â³äíàéòè áóäü-ÿêó ìåæó. Ó Ìàðèíè Ñîêîëÿí ³íòèìíî-îñîáèñò³ñíå ñïðèéíÿòòÿ íàö³îíàëüíîãî, òîìó òåìà òâîðó ïåðåòâîðþºòüñÿ íà ìåòàòåìó ç áàãàòî öåíòðîâîþ ñåì³îòèêîþ. «Áàëàäà äëÿ Êðèâî¿ Âàðãè» íàñè÷åíà íå ïðîñòî íàö³îíàëüíèì êîëîðèòîì, à òÿæ³º äî ôîëüêëîðèñòèêè òà åòíîëîã³¿. Ìàðèíà Ñîêîëÿí âêðàïëþº â òåêñò íàðîäí³ ïîâ³ð ÿ ³ âäàëî ñòèë³çóº ï³ä íàðîäí³ çàìîâëÿííÿ: Ãåí çà âèãîíîì, çà òîëîêîþ Òà é çà ð³÷êîþ, çà øèðîêîþ, Ïîíàä ãîðàìè, ïîï³ä õìàðàìè, Òàì, äå áóðÿ á º í³÷ ñòîæàðàìè, Òàì ñòàðà ñë³ïà ïëåòå âåðåòó, Ïëåòå ñìóãàìè êîâäðó âåëåòó Àâòîðêà âêàçóº íà æàíðîâó äåô³í³ö³þ «àíàë³òè÷íèé ìþçèêë», õî÷à àíàë³òèêè òóò íå òàê âæå é áàãàòî (çà âèíÿòêîì ä³àëîãó ïàíà Êðîêóñà òà Ñòåôà Áîðî). Öå í³ â ÿêîìó ðàç³ íå ìîæíà ââàæàòè íåäîë³êîì òâîðó. Ñêîð³øå íàâïàêè. Àäæå ë³òåðàòóðà ïîêëèêàíà çìîäåëþâàòè íîâó ä³éñí³ñòü, à íå àíàë³çóâàòè âæå ³ñíóþ÷ó, ïðèâåëåþâàòè åìîö³¿ íàä ratio, çàëèøàþ÷è â³ääóøèíó äëÿ ôàíòàç³¿. Ìþçèêëîì òâ³ð ìîæíà íàçâàòè ò³ëüêè çàâäÿêè íàäçâè÷àéí³é ìåëîä³éíîñò³ ôðàçè, êîíòðàñòíîìó ïîºäíàíí³ òèø³ òà ãîëîñó, ôàðáè ³ ñëîâà, òîíó ³ íàï³âòîíó. Îñü ÿê íåï³äðîáíî ëåãêî Ìàðèíà Ñîêîëÿí ñòâîðþº ³ëþç³þ òàºìíè÷îñò³, âì³ëî ãðàþ÷èñü ïðåô³êñàìè íå-, í³-: «Öå áóëà äèâíà ïîäîðîæ äîðîãà, çäàâàëîñÿ, âèíèêàº í³çâ³äêè, ëÿãàþ÷è ï³ä íîãè ï³ùàíèìè ãðóäî÷êàìè, êàì³íöÿìè òà ãîëêàìè íåâèäèìèõ ÿëèöü. Ïîãóêè íåâèäèìèõ ïòàøîê òà øóì â³òðó â êðîíàõ íåçðèìèõ äåðåâ ëóíàëè ïðèòèøåíî, ìîâáè ãîëîñè ðîäè÷³â êîëî ë³æêà õâîðîãî Ëàä³ çäàâàëîñÿ, ùî âîíà é äîñ³ áà÷èòü ñîí, îäèí ç íàéá³ëüø òðèâîæíèõ ³ çâè÷íèõ ñâî¿õ ñí³â, ñîí ïðî ïîë³ò ó íåâ³äîìå». Íà ì³é ïîãëÿä, öå îäíå ç íàéäîñêîíàë³øèõ ç òî÷êè çîðó õóäîæíîñò³ ì³ñöå â òâîð³. Ìàð³ÿ Ñîêîëÿí íàïîâíþº òâ³ð ô³ëîñîôñüêîþ òåîð³ºþ «áåççì³ñòîâíî¿ áîðîòüáè àêòîðêè çà óâàãó ïðîâ³íö³éíîãî ãëÿäà÷à», à ³ððåàëüíèé åñê³ç çàìàëüîâóº íàï³âðåàëüíèì çì³ñòîì. Ïèñüìåííèöÿ ïðîòÿãóº êð³çü òâ³ð òðè ñþæåòí³ ë³í³¿. Ïåðøà (öåíòðàëüíà) ìàº áåçë³÷ ðîçãàëóæåíü: Ëàäà Êðèâà Âàðãà, Ëàäà Áîãàð, Ëàäà Ñìåð÷. ¯¿ ìîæíà íàçâàòè ë³í³ºþ-ïîë³ôî-

142

Êàëüì³þñ

3 2005

í³ºþ. ²íø³ äâ³ ë³í³¿ ñóö³ëüí³ ³ ìîíîë³òí³: Ëàäà òåàòð (ùî äîð³âíþº Ëàäà Àìàíäà), Ñòåô Áîðî ïàí Êðîêóñ. Âëàñíå, ïîëåì³êà Ñòåôà Áîðî ³ ïàíà Êðîêóñà ñòâîðþþòü ô³ëîñîôñüêó ïëàòôîðìó òâîðó. Àëå öÿ ñþæåòíà ë³í³ÿ ñòðàæäàº õóäîæíüîþ ñòðèìàí³ñòþ òà íàóêîâ³ñòþ âèêëàäó, ùî âðåøò³ ïîðîäæóº «â³ä÷óæåí³ñòü» ÷èòà÷à. Õî÷à º ï³äñòàâè ïðèïóñòèòè, ùî òàêà ïîç³ðëèâà íàóêîâ³ñòü âèïëèâàº ³ç çàäóìó àâòîðêè. Ìàðèíó Ñîêîëÿí íå ìîæíà íàçâàòè îðèã³íàëüíîþ ó âèáîð³ çàãàëüíî¿ êîíöåïö³¿ òâîðó: æèòòÿ ÿê òåàòð, äå «ãëÿäà÷ äóæå äîáðå â³ä÷óâàº ñòðàõ, ÿê õèæàê çàïàõ êðîâ³», à îñíîâíå çàâäàííÿ àêòîðà íàãîëîñèòè íà ñâî¿é áîãîîáðàíîñò³, àäæå «ïóáë³ö³ ïîòð³áí³ îáðàíö³ áîã³â». Ïèñüìåííèöÿ âèïèñóº äâà ðåöåïòè: äëÿ àêòîðà ³ ïèñüìåííèêà: Ðåöåïò ¹ 1: «ïîâîäüñÿ òàê, íà÷å òè ³ º âò³ëåííÿ áîæåñòâà, ³ ãëÿäà÷³ â³ä÷óþòü ñåáå ìèðÿíàìè ó Òâîºìó õðàì³». Ðåöåïò ¹ 2: «ïåðñîíàæ ìóñèòü ïîºäíóâàòè â ñîá³ ÿêùî íå ïðîòèëåæíîñò³, òî õî÷à á ïðîñòî ÿêîñò³, ÿê³ ïîãàíî ñïîëó÷àþòüñÿ. Òàê, ÿê, ñêàæ³ìî, ïðåêðàñíà ëèõîä³éêà, ñëàáêèé ãåðîé, ìóäðèé äóðèñâ³ò ³ òàêå ³íøå. Ñàìå ïðîòèëåæíîñò³ ñòâîðþþòü â³ä÷óòòÿ ìàñøòàáó ÷è ùî. Ì³æ ïðîòèëåæíîñòÿìè âì³ùàºòüñÿ ö³ëèé ñâ³ò, à ³íîä³ ëèøå îäíà ëþäèíà, ÿêà ³ º âñåñâ³ò...». Ãîëîâíà ãåðî¿íÿ ðåàë³çîâóº ó òâîð³ âàæëèâó ïîçèö³þ âì³ííÿ áóòè «³íøîþ», àëå öèì âì³ííÿì íàä³ëåíà íå ò³ëüêè Ëàäà. «²íøèìè» º Êðèâà Âàðãà, Áîãàð, Ñìåð÷. Ìîæå òîìó âîíè ³ ìîæóòü ïðîòèñòîÿòè ñìåðò³? À ìîæå òåìà ñìåðò³ ³ º ìåòàòåìîþ òâîðó? Áî âñ³õ ñâî¿õ ãåðî¿â àâòîðêà âèïðîáîâóº ïðîáëåìîþ âèáîðó ì³æ æèòòÿì ³ ñìåðòþ, òà âðåøò³ ïðèõîäèòü äî åêçèñòåíö³éíîãî âèñíîâêó: «Ìåí³ çäàºòüñÿ, ëþäè ïåðåá³ëüøóþòü ñêëàäí³ñòü âèáîðó ì³æ æèòòÿì ³ ñìåðòþ. Í³õòî íå äàâàâ íàì ïðàâà âèáèðàòè. Òàê, íà÷å ìîæíà âèáèðàòè ì³æ äíåì ³ í³÷÷þ Ìè âèãàäóºìî ïðè÷èíè é àðãóìåíòè, íàìàãàþ÷èñü ïîêëàñòè äåíü ³ í³÷ íà âàãè, àëå ïðèõîäèòü âå÷³ð, ³ âñå âèð³øóºòüñÿ áåç íàøî¿ ó÷àñò³». Áóòè «³íøîþ» äëÿ Ëàäè äîð³âíþº áóòè ñàìîòíüîþ, à áóòè ñàìîòíüîþ äîð³âíþº «øàíîáëèâîìó ñòðàõîâ³» òà «ïðèõîâàíîìó ïðåçèðñòâó». Òîìó Ëàäà «íå òàêà, àëå é íå ³íøà , âòðà÷åíà, íå â ñèë³ çðîáèòè âèá³ð». Ìàðèíà Ñîêîëÿí ³íîä³ äîñèòü ÿñêðàâî ìàëþº ì³ñòè÷íó ñèòóàö³þ, à çàðó÷èíè Áîãàðà ïåðåòâîðþþòüñÿ â ðèòóàëüíå êàðíàâàëüíå ä³éñòâî. Àëå ïèñüìåííèöÿ ð³äêî âäàºòüñÿ äî êàðíàâàë³çàö³¿, à îò ì³ñöå ä³¿ ãîðè íàøòîâõóþòü íà äóìêó ïðî ïåâ-

143

Êàëüì³þñ

3 2005

íèé ñèìâîë³çì òâîðó. Ñèìâîë ã³ð âêëþ÷àº òàê³ êîìïîíåíòè çíà÷åííÿ: «ï³äíåñåííÿ», «ïåðåøêîäà», «ñèëà», «êðàñà», «íåçëàìí³ñòü», «íåïîðóøí³ñòü», à òàêîæ «çëî», «íåïðàâäà», «íåâîëÿ». Ëàäà ïðîõîäèòü âèïðîáóâàííÿ íà íåçëàìí³ñòü ³ íåïîðóøí³ñòü, ÷àñòî ñòèêàºòüñÿ ç³ çëîì («çëî öå ºäèíå, ùî íàäàº æèòòþ ñåíñ»). Àëå âèñòîÿòè ¿é äîïîìàãàº ñèëà ã³ð ì³ñöå äîòèêó íåáà ³ çåìë³. Öå ñàìî ïî ñîá³ ñòâîðþº ì³ñòèöèçì òâîðó, áî ãîðè ìîæóòü âèãëÿäàòè ³ ÿê ïóï Çåìë³, ³ ÿê ä³ðà, ³ ÿê ì³ñöå, ç ÿêîãî ïî÷èíàºòüñÿ ïîäîðîæ ó çàãðîáíèé ñâ³ò (ìîæå, òîìó òóò òàê áàãàòî òðàíñöåíäåíòíèõ ãåðî¿â: Àìàíäà, Ñìåð÷, Êðèâà Âàðãà). ßê ó ñåðåäíüîâ³÷íèõ ëåãåíäàõ ïðî ÷àøó Ãðààëÿ åë³êñèð æèòòÿ çáåð³ãàâñÿ â çàìêó íà ãîð³ Ñàëâàò, òàê â Ñòàð³é Âåæ³ ïàíà Ñìåð÷à çáåð³ãàºòüñÿ åë³êñèð æèòòÿ (à ìîæå, ñìåðò³) äëÿ Ëàäè. Àëå ê³íåöü òâîðó äåùî ðîç÷àðîâóº ÷èòà÷à. Ðåàëüíî-ôàíòàñòè÷íà ³ñòîð³ÿ àêòîðêè òåàòðó Ëàäè âèÿâëÿºòüñÿ ò³ëüêè ñíîì. ×èòà÷ íàãîäîâàíèé «íàï³â»: íàï³âïðàâäîþ ³ íàï³âì³ñòèêîþ, íàï³âðåàëüí³ñòþ ³ íàï³âôàíòàñòèêîþ, íàï³âòåàòðîì ³ íàï³âæèòòÿì, òåïåð ùå íàï³âñíîì. ×èòà÷ íàï³âîøóêàíèé. Öå ùå îäíà ñïðîáà íàãàäàòè ïðî ðîëü ôðåéä³âñüêîãî «íåñâ³äîìîãî»? Ïèñüìåííèöÿ ìîæå âèïðàâäàòèñÿ ò³ëüêè çàõîïëèâîþ ìàíäð³âêîþ äî Êðèâî¿ Âàðãè òà ïàíà Ñìåð÷à, òà ùå é äîðîãîþ, ÿêî¿ í³õòî íå çíàº áåðåçåíü, 2005

Îêñàíà ÊÓÐÈË²Â У ПОШУКАХ РОЗВАЖАЛЬНОСТІ Îêð³ì ñâî¿õ áåçïîñåðåäí³õ ôóíêö³é âèõîâíî¿, ï³çíàâàëüíî¿, ñóñï³ëüíî¿, åñòåòè÷íî¿ õóäîæíÿ ë³òåðàòóðà çäàòíà âèêîíóâàòè ùå é ðîçâàæàëüíó. Òîáòî çàáàâëÿòè, âåñåëèòè ÷èòà÷à. Ùîïðàâäà, ñàì òåðì³í «ðîçâàæàëüíà ë³òåðàòóðà» â³äëóíþº äðàñòè÷íîþ äëÿ îñâ³÷åíî¿ ëþäèíè êîíîòàö³ºþ: ìàñîâå ÷òèâî, ç éîãî ëåãêîþ íàðàö³ºþ, ãóìîðîì, íåñïîä³âàíèì ñþæåòîì ³ ëåãêèì øîêîì. Â³äïîâ³äíî, «ðîçâàæàëüíà êóëüòóðà» êóëüò âèäîâèùíîñò³. Öå ó øèðîêîìó ðîçóì³íí³; ìè æ îáìåæèìîñÿ äåùî âóæ÷èì: ðîçâàæàëüí³ñòü ÿê âëàñíå êîì³÷íå, ùî ïåðåäáà÷àº ñì³õîâèé åôåêò ³ âëàäíå ìàí³ïóëþâàòè ñì³õîâîþ ðåàêö³ºþ ëþäèíè, íà÷å íàòèñêàþ÷è íåâèäèìó êíîïêó. ²ñíóþ÷èé óìîâíèé ïîä³ë ë³òåðàòóðè íà í³áèòî «ñåðéîçíó» ³ íà÷åáòî «ðîçâàæàëüíó» íå çîâñ³ì ïðàâî-

144

Êàëüì³þñ

3 2005

ì³ðíèé; íà äóìêó Ñ.Ïðîöþêà, ºäèíà ìîæëèâà ¿¿ äèôåðåíö³àö³ÿ: «òàëàíîâèòà ³ íåçäàðíà». Òàêè òàê. Ç ³íøîãî áîêó, òàëàíîâèòà ðîçâàæàëüíà ë³òåðàòóðà çàâæäè áóëà äåô³öèòîì. Ñàìå ïðîòèñòàâëåííÿ «ñåðéîçí³ñòü íåñåðéîçí³ñòü» íå ëîã³÷íå ÷åðåç â³äñóòí³ñòü ñòåðèëüíèõ æàíð³â ³ òåêñò³â. ßê òðàã³÷íå (ñåðéîçíå) ïðîíèêàº ó êîì³÷íå, ïîðîäæóþ÷è ã³áðèäè (òðàã³êîìåä³þ, «÷îðíèé ãóìîð» ÷è òðàã³ôàðñ), òàê ³ íàâïàêè: ñì³õ äîïóñêàºòüñÿ íàâ³òü ó òðàã³÷í³ çà ñóòòþ òåêñòè. Òàê, Â.Ñòåôàíèê ó òðàã³÷í³ êîë³ç³¿ ÷àñîì âêðàïëþº ñì³õîâ³ ñèòóàö³¿, à «Ñàä Ãåòüìàíñüêèé» íàñè÷åíèé áëèñêó÷èì áàãðÿí³âñüêèì ãóìîðîì, ùîïðàâäà, âïåðåì³ø ³ç ã³ðêîþ ³ðîí³ºþ. Çðåøòîþ, íàâ³òü ó Øåêñï³ðà ïàòåòè÷íî-ñåðéîçí³ ñöåíè ÷åðãóþòüñÿ ç êîì³÷íî-áëþçí³ðñüêèìè. Âèÿâëÿºòüñÿ, ñì³õó, ùî íå îáñëóãîâóº æîäíî¿ òåíäåíö³¿, òîáòî í³ âèõîâóº, í³ âèñì³þº, í³ ïðèíèæóº, ñì³õó çàðàäè ñì³õó ³ ðîçâàãè çîâñ³ì ìàëî. ßê äîâîäèòü óñì³øêà êåðîëë³âñüêîãî êîòà, ñì³õ ñàì ïî ñîá³ ìàéæå íåðåàëüí³ñòü, íåäàðìà óñå â³äáóâàºòüñÿ â êàçö³. Âëàñíå êîì³÷íîãî íå ãóñòî íàâ³òü ó ô³ëüìàõ ×àïë³íà, àäæå ñï³â÷óòòÿ äî ãåðî¿â, ÿê ïðàâèëî, í³âåëþº ñì³õ. Çàëèøàþòüñÿ õ³áà ùî ìþíõãàóçåíñüê³ íåáèëèö³, òâîðè òèïó Äæåðîìà Ê.Äæåðîìà é ïîîäèíîê³ òåêñòè ïîîäèíîêèõ àâòîð³â. Óêðà¿íñüê³é ë³òåðàòóð³ çàâæäè áóëî íå äî ðîçâàã òà çóáîñêàëüñòâà: íàðîä òî â÷èëè ïàòð³îòèçìó òà ëþáîâ³ äî Óêðà¿íè, òî ï³äí³ìàëè ç êîë³í. Ðîçâàæàëüíèé õàðàêòåð çáåðåãëè õ³áà ùî äàâí³ ³íòåðìåä³¿, ö³ ì³í³-àíòðàêòè ç íåõèòðèì ñþæåòîì, êîì³÷íèìè òèïàìè ³ ñèòóàö³ÿìè, ùî ñïðàâä³ â³äâîë³êàëè â³ä ñåðéîçíîãî ä³éñòâà, äàþ÷è ïåðåïî÷èíîê. À ùå åêñïðîìòíà òâîð÷³ñòü óêðà¿íñüêèõ ãóìîðèñò³â òà øòóêàð³â, ÿêó ðåòåëüíî çàïèñóâàâ, êîìåíòóþ÷è, ².Íå÷óé-Ëåâèöüêèé. Óêðà¿íñüêà êëàñèêà, çà Ä.Ñòóñîì, ðîçâàæàëüíî¿ ôóíêö³¿ íå âèêîíóº, îêð³ì Ñ.Ðóäàíñüêîãî, Î.Âèøí³ òà ².Êîòëÿðåâñüêîãî. Ìàéñòð³â ñîö³àëüíî-ïîë³òè÷íî¿ ñàòèðè ó íàñ òàêè ñïðàâä³ á³ëüø³ñòü. Ìåòîþ Ã.Êâ³òêè-Îñíîâ ÿíåíêà áóëî ³ âèêëèêàòè ñì³õ, ³ âîäíî÷àñ äàòè ëþäèí³ ïðàâèëüíå óÿâëåííÿ ïðî íàéâèù³ æèòòºâ³ ö³ííîñò³: äîáðî, ïðàâäó, ³ñòèíó, êðàñó. «Åíå¿äà» ².Êîòëÿðåâñüêîãî, õî÷ ³ ñïðèéíÿòà ñó÷àñíèêàìè ÿê «ñì³õîâèíêà», òà â ï³äâîäíèõ òå÷³ÿõ ïðàãíå íå äîïóñòèòè àñèì³ëÿö³¿ çìàð´³íàë³çîâàíèõ íàùàäê³â êîçàöòâà (Ì.Ïàâëèøèí), ïðîáóäèòè äóõîâíå (åòè÷íå) ÷åðåç äåøèôðàö³þ ò³ëåñíîãî (Â.Íåáîðàê). Â³ä ó÷í³âñüêî¿ äî ñòóäåíòñüêî¿ ïàðòè Øåâ÷åíêà âèâ÷àþòü ÿê ãí³âíîãî ñàòèðèêà. Êîáçàð, ïðîòå, º ùå é íîñ³ºì íàïðî÷óä ð³äê³ñíîãî «äîáðîãî» ñì³õó, ñïîíóêàíîãî ïðèõèëüíîþ äîáðîäóø-

145

Êàëüì³þñ

3 2005

í³ñòþ òà ïî÷óòòÿì äóøåâíîãî òåïëà äî îá ºêòó ñì³õó. Éäåòüñÿ ïðî ðîñ³éñüêó ïðîçó Øåâ÷åíêà, ïåðñîíàæ³ ÿêî¿ â öåíòð³ ãóìîðèñòè÷íîãî çàìèëóâàííÿ àâòîðà, à ñàì ðîçïîâ³äà÷ ùîðàçó ïîòðàïëÿº â êîì³÷í³ ñèòóàö³¿. Äî ðå÷³, ³ äëÿ ïðîçè, ³ äëÿ ïîåç³¿ ïèñüìåííèêà âëàñòèâèé âèñîêèé ñòóï³íü ñàìî³ðîí³¿, ÿêà ââàæàºòüñÿ íàéâèùèì ïðîÿâîì ïî÷óòòÿ ãóìîðó ³ ñèëè äóõó. Âèíÿòêîâ³ñòü ðîñ³éñüêèõ ïîâ³ñòåé â òîìó, ùî òóò êîì³÷íèìè º íå íåãàòèâí³ (ÿê öå ïðèéíÿòî), à ïîçèòèâí³ ãåðî¿. Ó öüîìó ïåâíà ñóãîëîñí³ñòü ³ç Ñåðâàíòåñîì, õî÷à êîì³çì Äîí-Ê³õîòà äåùî ³íøîãî, òðàã³÷íîãî, õàðàêòåðó. Äëÿ øê³ëüíî¿ ïðîãðàìè «ìàëþíêè ñ³ëüñüêîãî ³ä³îòèçìó», òîáòî «Êàéäàøåâà ñ³ì ÿ» ².Íå÷óÿ-Ëåâèöüêîãî, ÷è íå ºäèíèé êëàñè÷íèé çðàçîê ðîçâàæàëüíîñò³, àäæå òðàêòóºòüñÿ á³ëüø³ñòþ â÷èòåë³â âèêëþ÷íî ó ãóìîðèñòè÷íîìó êëþ÷³. Äåÿê³ ñöåíè, çâ³ñíî, ùå çäàòí³ âèêëèêàòè ó äåñÿòèêëàñíèê³â (³ íå ëèøå) ïåâíèé ñì³õîâèé åêñòàç. Îäíàê çà êîì³÷íèì ôàñàäîì ïðîáëåìè ëþäñüêî¿ äåãðàäàö³¿ é äð³á ÿçêîâîñò³, ðîçáèò³ ìð³¿ òà ñòîñóíêè, çíåâàãà äî áàòüê³â, âçàºìîíåíàâèñòü ³ àâòîðñüêèé «ñì³õ êð³çü ñëüîçè». «Íàø ïåðåñ³÷íèé ÷èòà÷ íå ñïðèéìàº òîíêîãî ãóìîðó, â³í ïîòðåáóº òàêîãî ãóìîðó, ùîá â³ä íüîãî «ïåð÷èëî», îñü ëèøå íåâåëè÷êèé âèòÿã ³ç «ðîçãðîìíî¿» ñòàòò³ Á.Â³ðíîãî (äèâ.: Ñëîâî ³ ÷àñ, 1990, ¹ 10), ÿêèé çâèíóâà÷óº â áðàêîâ³ õóäîæíüîãî ñìàêó ³ ìàñîâîãî ÷èòà÷à Îñòàïà Âèøí³, ³ âñþ òå÷³þ «âèøí³ÿíñòâà» («êðèçó íàøîãî ãóìîðó») íà ÷îë³ ç Ãóáåíêîì. Ùîäî «òîíêîãî ãóìîðó», òî ùå Ôðåéä äîâîäèâ: öå ïðèâ³ëåé âèøóêàíèõ òîâàðèñòâ, à íå ïðîñòîëþääÿ, ÿêå Á.Â³ðíèé ³ êðèòèêóº çà òîâñòîëîá³ñòü. Òà íåçàïåðå÷íèì º ôàêò âèäàâíè÷îãî áóìó òâîð³â Îñòàïà Âèøí³ ùå ïðè éîãî æèòò³ òî â ÷îìó æ òàºìíèöÿ óñï³õó? Ïîïðè ãóìîðåñêè-îäíîäåíêè, º æ òâîðè ñïðàâä³ âàðò³ñí³, çîêðåìà ò³, ãóìîð ÿêèõ ïðîéíÿòèé ë³ðèçìîì (óñì³øêè «êðèìñüê³», «ìèñëèâñüê³»), ëàã³äí³ñòþ äî ãåðî¿â («ñ³ëüñüê³») ÷è ñàìîêåïêóâàííÿì (àâòîá³îãðàô³÷í³). Âèøíÿ òàêè áóâ â³ääóøèíîþ äëÿ ñâîãî ñó÷àñíèêà. ²íøà ð³÷, ùî âæå íàì, î÷åâèäöÿì «ê³íöÿ ³ñòîð³¿», äåÿê³ éîãî òâîðè âèäàþòüñÿ àíàõðîí³çìàìè. «Äî ÷îãî çì³ë³â íàø ãóìîð, ÿê çóáîæ³ëà ñàòèðà!» ç ã³ðêîòîþ çàíîòîâóâàâ Âàñèëü Ñèìîíåíêî äî ùîäåííèêà ðîçäóìè íàä åïîõîþ. Êîì³÷íå, çâåäåíå â ðàäÿíñüêó äîáó â ïëîùèíó âèêðèâàëüíî¿ ñàòèðè, âêàçóâàëî: îñü äîáðî, îñü çëî (òîáòî âîðîãè íàðîäó, âëàäè). Ñì³õ âèêîíóâàâ ð³çí³ ñîöçàìîâëåííÿ ³, ïîë³òè÷íî çààíãàæîâàíèé, âèÿâëÿâ íåäîë³êè íà âèðîáíèöòâ³, ó äåðæóñòàíîâàõ (ëèøå â äð³áíèõ ÷èíîâíèê³â!), ó ïîáóò³. Àëå îô³ö³éíèì «×åð-

146

Êàëüì³þñ

3 2005

âîíîìó ïåðöþ», «Êðîêîäèëó», çàïîë³òèçîâàíèì ñàòèðèêàì àëüòåðíàòèâîþ áóëà ñì³õîâà êóëüòóðà íàðîäó, ñòâîðþâàí³ «íà êóõí³» ïîë³òè÷í³ àíåêäîòè. ×îãî âàðò³ ôîëüêëîðí³ ïåðëè, çàïèñàí³ ç ïåðøèõ óñò Ñåðã³ºì ªôðåìîâèì ó ñâî¿ «Ùîäåííèêè 1923-1929 ðð.»! Ëþäè ñòàâàëè äåùî â³ëüí³øèìè, â³ëüíî é ôàì³ëüÿðíî çàãðàþ÷è ç òîòàë³òàðèçìîì. Ñïðèéíÿòòÿ êîì³÷íîãî, ñì³øíîãî, äîòåïíîãî ñóá ºêòèâíî îáóìîâëåíå: ñì³øíèì º ëèøå òå, ùî ß âèçíàþ ñì³øíèì. Òîáòî, òîä³, ÿê îäèí ùèðî çàðåãî÷å, ³íøèé ëèøå ñòèñíå ïëå÷èìà: ìîâëÿâ, ùî òóò òàêîãî. Ìàáóòü, ñàìå öÿ ñóá ºêòèâí³ñòü ³ ñïðè÷èíèëà òàêå ð³çíå, àæ ïîëÿðíå, ïðî÷èòàííÿ ò³º¿ ñó÷àñíî¿ ïðîçè, ùî õî÷ ÿêîñü ïîâ ÿçàíà ç³ ñì³õîì. Òàê, Ê.Ìîñêàëåöü íàçâå îïîâ³äàííÿ Þ.Âèííè÷óêà «õâîðîþ ñàòèðîþ», Á.Æîëäàêà «çäîðîâèì ãóìîðîì», ²çäðèêà «í³ã³ë³ñòè÷íîþ ³ðîí³ºþ». Ä.Ñòóñ, íàâïàêè, â³äçíà÷èòü Âèííè÷óêîâó ðîçâàæàëüí³ñòü, Î.Ñèäîð-Ãèáåë³íäà «äóæå ñì³øíèìè» ââàæàòèìå òåêñòè Ì.Ðÿá÷óêà, à Â.Ä³áðîâó âì³þ÷èì ñì³ÿòèñü íàä óñ³ì. Çîâñ³ì ³íøèé êðèòèê çàêèíå Â.Ä³áðîâ³ «âèñíàæåí³ñòü ñì³õîâèõ ðåñóðñ³â». À Ñåðã³é Æàäàí âçàãàë³ âïåâíåíèé ó íåïðè÷åòíîñò³ â³ò÷èçíÿíî¿ ë³òåðàòóðè äî ñì³õó: « ïðî ÿêèé ñì³õ ìîæíà ãîâîðèòè ç òàêîþ ê³ëüê³ñòþ êîìïëåêñ³â ³ òàêèì ã³ïåðòðîôîâàíèì ïî÷óòòÿì âëàñíî¿ ñêðèâäæåíîñò³?» Íèçêó îö³íîê, çàõîïëèâèõ ³ ðîçïà÷ëèâèõ, ìîæíà ïðîäîâæóâàòè, âòðà÷àþ÷è íàä³þ íà îá ºêòèâí³ñòü. Âò³ì, à äå, ó êîãî òå «âñåâèäÿùåº îêî», ùî áåççàñòåðåæíî ðîçêëàäå íà ïîëè÷êàõ, ùî ñì³øíå, à ùî é íå äóæå? Íàìàãàííÿ ïîäàòè ïðîçó 90-õ ó ñõåìàõ â³äíîâèëî ïðîòèñòàâëåííÿ ñåðéîçíîñò³-íåñåðéîçíîñò³, òîáòî òàê çâàíèõ ïñèõîëîã³÷íî-ðåôëåêòèâíîãî òà àðòèñòè÷íî-³ãðîâîãî íàïðÿìê³â, ç â³äïîâ³äíîþ ïðèíàëåæí³ñòþ äî òîãî ÷è ³íøîãî ñó÷àñíèõ ïèñüìåííèê³â. Ó ðåöåíç³¿ íà ïåðøó êíèãó Á.Æîëäàêà «Ñïîêóñè» àâòîðà ñïîð³äíåíî ³ç øòóêàðñòâîì. Ïð³çâèùå òóò íîñèòü óçàãàëüíåíèé õàðàêòåð, àäæå ³ç ôðèâîëüí³ñòþ, ãðàéëèâ³ñòþ îòîòîæíþþòü âåëèêèé øìàò ë³òåðàòóðè. Çã³äíî ç³ çãàäóâàíîþ ðîçâ³äêîþ Íå÷óÿ-Ëåâèöüêîãî («Óêðà¿íñüê³ ãóìîðèñòè òà øòóêàð³»), øòóêàð³ öå îïîâ³äà÷³, ùî ïðîâàäÿòü ðîçìîâó âïåðåì³øêó ç æàðòàìè, âèÿâëÿþòü æàðòè â ä³¿, ³ìïðîâ³çóþòü êîì³÷í³ ñöåíè âëàñíî¿ âèãàäêè. Îäíèì ñëîâîì, çàáàâëÿþòü, ðîçâàæàþòü ëþäåé. Øòóêàðñüêèé ñì³õ öå çäåá³ëüøîãî ³ º ñì³õ çàðàäè ñì³õó, ÷îãî íå ñêàæåø ïðî êîì³÷íó ïðîçó 90-õ. Ó Þ.Âèííè÷óêà (ìàºìî íà óâàç³ íàñàìïåðåä éîãî «÷îðíèé ãóìîð») ñì³õ íå âèêîíóº ñâîº¿ çàõèñíî¿ ôóíêö³¿, ùî ïîëÿãàº ó ðÿòóâàíí³ ïñèõ³êè â³ä ñòðàõó, â³ä÷àþ. Âëàñíå êîì³÷íè-

147

Êàëüì³þñ

3 2005

ìè ìîæíà íàçâàòè «Ãðóø³ â ò³ñò³», ç ¿õ ñèëüíèì åôåêòîì íåñïîä³âàíî¿ êîì³÷î¿ ðîçâ ÿçêè, ³, ïåâíîþ ì³ðîþ, «Çàïèñêè ïðîéäèñâ³òà». Âåñåë³ñòü í³ñåí³òíèöü ª.Áðóñëèíîâñüêîãî äåùî í³âåëþºòüñÿ àáñóðäèèñòñüêèì ãóìîðîì, ùî ëèøå ï³äêðåñëþº àáñóðäí³ñòü áóòòÿ. Çàãàëîì ñì³õ â ñó÷àñíèõ òåêñòàõ ìàº ðîçìà¿ò³ ãðèìàñè, ³ ëèøå çð³äêà âåñåë³ñòü. Çäàºòüñÿ, ñì³õ «æèòòºðàä³ñíèé», ùî ìàâ áè âèò³ñíÿòè íåãàòèâí³ ïåðåæèâàííÿ, ³ «ïåðåìîæíèé» âîñòàííº ÷óëè â ðîìàí³ «Ãàðãàíòþà é Ïàíòàãðþåëü» Ðàáëå. Ñó÷àñí³ñòü íå ìîæå ïðîäóêóâàòè òàêîãî òð³óìôàëüíîãî ðåãîòó íàñàìïåðåä ç îäí³º¿ ïðè÷èíè: «Ñì³õ, ùî íàäòî ñõîæèé íà ä³éñí³ñòü, ïåðåñòàº áóòè ñì³õîì» (Ä.Ëèõà÷îâ). Êîì³÷íå çàëèøàºòüñÿ ïðèñëóæíèêîì òåíäåíö³é: ñó÷àñíèêàì òðåáà æ áî äåì³ôîëîã³çóâàòè ñóñï³ëüíó ñâ³äîì³ñòü, ïåðåîñìèñëþâàòè êëàñèêó é ïîïåðåäí³ òðàäèö³¿, â³äñòîðîíþâàòèñü â³ä æàõ³â íàâêîëèøíüî¿ ä³éñíîñò³ âñå öå ç äîïîìîãîþ ñì³õó. Ïåâíà ð³÷, íå çàáóâàºòüñÿ ³ ïðî ïåâíó äîçó ðîçâàæàëüíîñò³, âîíà æ áî çàãîñòðþº óâàãó ÷èòà÷à. Òàêèì ÷èíîì, âäîâîëåíèì áóäå ïðàãìàòè÷íèé ÷èòà÷, ç éîãî ãåäîí³ñòè÷íèì ñòàâëåííÿì äî òåêñòó, é ³íòåëåêòóàë, ùî çàíóðþâàòèìåòüñÿ ó ï³äòåêñòè é ðîçêîäîâóâàòèìå ¿õ (Þ.Àíäðóõîâè÷ó, î÷åâèäíî, çàâæäè âäàºòüñÿ ñàìå òàê ïðèìèðþâàòè åë³òàðíå é ìàñîâå). Çà ³äåºþ Áàðòà, òåêñò ³ñíóº äëÿ çàäîâîëåííÿ ÷èòà÷à, ³íàêøå âòðà÷àº ñâîþ õóäîæí³ñòü. Óêðà¿íñüêèé ïîñòìîäåðí³çì ïîâîë³ íàäîëóæóº ó âèêîíàíí³ ö³º¿ âèìîãè, àäæå ó ïîïåðåäíèê³â åòè÷íå çíà÷åííÿ òâîðó ÷àñòî ïåðåâàæàëî íàä åñòåòè÷íèì. Ðîçâàæàëüíå (âëàñíå êîì³÷íå, ñì³øíå, äîòåïíå) º íåçì³ííèì äæåðåëîì çàäîâîëåííÿ çíîâó çâåðíåìîñü äî âèñíîâê³â Ôðåéäà, ÿêèé ïðèñê³ïëèâî êð³çü ïðèçìó ïñèõîàíàë³çó äîñë³äæóâàâ ìåõàí³çì óòâîðåííÿ äîòåï³â, æàðò³â (ïðàöÿ «Îñòðîóìèå è åãî îòíîøåíèå ê áåññîçíàòåëüíîìó»). Òà íàâ³òü Ôðåéä íå çäîãàäàâñÿ áè, ÿêó ðîëü ó öüîìó ìåõàí³çì³ â³ä³ãðàâàòèìóòü ãðîø³. À ð³÷ òóò ó ùîäàë³ á³ëüø óòèë³òàðíîìó é êîìåðö³éíîìó ñòàâëåíí³ ñó÷àñíî¿ ðîçâàæàëüíî¿ êóëüòóðè, çîêðåìà åñòðàäíîãî ãóìîðó, äî ñì³õó. Ñì³õîòåðàï³ÿ ñòàëà çâè÷íîþ ïîñëóãîþ ²íòåðíåòó, ùî ÷îìóñü íàãàäóº êóï³âëþ ñì³õó â òàáëåòêàõ. Ñàì ñì³õ ïåðåòâîðèâñÿ íà ñêëàäîâó ÷àñòèíó øîó, ô³ëüìó (ïåðøèé-ë³ïøèé ïðèêëàä îäåñüêå «Äæåíòåëüìåí-øîó» ÷è ñåð³àë «Ìîÿ ïðåêðàñíà íÿíüêà»). ²ñïàíñüêèé ïðîçà¿ê Ì³ãåëü äå Óíàìóíî ââàæàâ âñ³ëÿê³ àâòîðñüê³ ï³äêðåñëåííÿ ³ êóðñèâè ó òåêñò³ îáðàçîþ ÷èòà÷à öå íåìîâ çàñòåð³ãàòè: óâàãà, òåëåïíþ, òóò ãëèáîêà äóìêà! «Óâàãà, òåëåïí³, îñü òóò ñì³øíî!» íà÷å îçâó÷óº çàïðîãðàìîâàíèé, íåîðãàí³÷íèé ñì³õ.

148

Êàëüì³þñ

3 2005

Îñê³ëüêè ê³ëüê³ñòü ðîçâàæàëüíèõ âèäîâèù òàê ³ íå ïåðåõîäèòü â ÿê³ñòü, òî é ïî÷èíàºø á³ëüøå ö³íèòè òàêè äðóêîâàíå ñëîâî, àí³æ â³çóàëüí³ âèäè ìèñòåöòâà, áåðåø ç ïîëèö³ òî Ï.Ãëàçîâîãî, òî Á.Áàñòþêà, òî «Îïóäàëî» ÷è é íàâ³òü Îñòàïà Âèøíþ Ïî-ñïðàâæíüîìó âò³øàº ùå é æèâà, ñïîíòàííà ôîëüêëîðíà ñì³õîâà ñòèõ³ÿ, íàéñâ³æ³ø³ áðèçêè ÿêî¿ ïåðëè Ïîìàðàí÷åâî¿ ðåâîëþö³¿ ³ Ìàéäàíó, ùî ñêëàëè á äîñòîéíèé òîì. Âì³ííÿ ãëóçóâàòè, êåïêóâàòè, âèñì³þâàòè ³íøèõ öå ùå íå ãóìîðèñò-³ðîí³ê-ñàòèðèê-êîì³ê â ïîâíîìó ðîçóì³íí³, àäæå öåé âèä ñì³õó íàéïîøèðåí³øèé â ëþäåé. Äåäàë³ ð³äê³ñí³øèìè ñòàþòü ñàìî³ðîí³ÿ, «äîáðèé» ì ÿêèé òà íåîáðàçëèâèé ñì³õ, òèì ïà÷å «øèáåíè÷íèé» (ñì³õ ó â³÷³ òðóäíîùàì ³ ñìåðò³), òàêîæ ðîçâàæàëüíèé ñì³õ çàðàäè ñì³õó. Äëÿ òàêèõ ñì³õîâèõ ïîòóã ³ ñïðàâä³ í³áè òðåáà «íàðîäèòèñÿ çãîðè » ì. ²âàíî-Ôðàíê³âñüê

Îëåã ÊÀÆÀÍ ФЕМІНІЗМ ЯК ЗООПАРК (Êîíñòàí Ïîëü. Â³äâåðò³ñòü çà â³äâåðò³ñòü: Ðîìàí. Ê.: Ôàêò, 2003. 200 ñ.) Âîíà ðîçïîâ³äàëà ïðî çëèãîäí³ æ³íîê, ³ñòîð³þ ÿêèõ òâîðèëè ÷îëîâ³êè. Óñï³õ feminine studies, êóäè çá³ãàëèñÿ ìîëîä³ àìåðèêàíêè, ñàìå íà öüîìó ³ ´ðóíòóâàâñÿ. Ó ñåðö³ ñâîáîäè ³ ùàñòÿ ïðèêðî áóëî áóòè æ³íêîþ. Âîíè ñõîäèëèñÿ, ùîá ïðèãàäàòè öþ Ïðèêð³ñòü, ùîá âøàíóâàòè ðàáñòâî. Ïîëü Êîíñòàí. Â³äâåðò³ñòü çà â³äâåðò³ñòü.

Æ³íî÷à ïðîçà, çðåøòîþ, ÿê ³ ÷îëîâ³÷à, áóâàº õîðîøîþ é ð³çíîþ. ²íøîãî ðîçëèâó íàéñâ³æ³øà Ïîëü Êîíñòàí ³ç ðîìàíîì «Â³äâåðò³ñòü çà â³äâåðò³ñòü». Ç àíîòàö³¿ ÷èòà÷ ä³çíàºòüñÿ, ùî àâòîðêà çà öåé ðîìàí îòðèìàëà 1998 ðîêó ¥îíêóð³âñüêó ïðåì³þ ìàáóòü, íàéâèùó ë³òåðàòóðíó â³äçíàêó ñâîº¿ êðà¿íè. Ùî ñàìî ïî ñîá³ ³íòðè´óº ³ çàïðîøóº äî ïðî÷èòàííÿ ö³º¿ êíèãè. ¥îíêóð³âñüêà ïðåì³ÿ, ÿê â³äîìî, º íåçàïåðå÷íèì çíàêîì ÿêîñòè. Â óñÿêîìó ðàç³, êîëèñü áóëà. Íàðàç³ ó öüîìó ïî÷èíàºø óæå ñóìí³âàòèñÿ, ï³ñëÿ

149

Êàëüì³þñ

3 2005

ïðî÷èòàííÿ ðîìàíó ïàí³ Êîíñòàí. Çàãàëîì, âèíèêàº âðàæåííÿ, ùî ôðàíöóçüêà ïðîçà äå´ðàäóº íå ã³ðøå çà áóäü-ÿêó ³íøó, óêðà¿íñüêó àáî, ñêàæ³ìî, áðèòàíñüêó. Ðîìàí öåé, ÿê âèäàâíè÷èé ôàêò, íàâ³þº äóæå ³ äóæå íåâò³øí³ äóìêè. Ê³ëüêà ñó÷àñíèõ óêðà¿íñüêèõ íàéïîòóæí³øèõ âèäàâíèöòâ ùåäðî êîðèñòóþòü ç ³íîçåìíî¿ äîïîìîãè ôîíäè, ïðî´ðàìè ïîñîëüñòâ, ´ðàíòè òîùî. Öåé äóðíÿê òàêè ðîçõîëîäæóº. Áî íàâðÿä ÷è ñâî¿ì êîøòîì õòî-íåáóäü ñòàâ áè âèäàâàòè «âïåðøå óêðà¿íñüêîþ» ïðîçó Ï.Êîíñòàí. ² íå òîìó, ùî âîíà íåâ³äîìà àáî íå ðîçêðó÷åíà, à òîìó ùî ¿¿ íåìîæëèâî ÷èòàòè íîðìàëüí³é ëþäèí³ íåçàëåæíî â³ä ñòàò³. Öå ÷òèâî íàâ³òü ã³ðøå çà ðîìàíè À.Åðíî, ÷èþ êíèæå÷êó íå òàê äàâíî ïðåçåíòóâàëî âñå òå æ âèäàâíèöòâî «Ôàêò». Êíèãè, ï³äòðèìàí³ ô³íàíñîâî ç³ ñòîðîíè, ùå â äðóêàðí³ ïîçáàâëåí³ ðÿò³âíîãî ³ìóí³òåòó, áî â³ä ïî÷àòêó íå çíàþòü òèñêó êîíêóðåíö³¿. ¯õ, â ïðèíöèï³, ìàáóòü, ìîæíà ³ íå ïðîäàâàòè â êíèãàðíÿõ, à ðîçäàâàòè íà äóðíÿê, ñêàæ³ìî, ïðè âõîä³ äî ìåòðîïîë³òåíó õàé áè íàðîä ó äîðîç³ ÷èòàâ. Ñóìí³âíà, àëå âñå-òàêè, êîðèñòü. Äî îçíàéîìëåííÿ ç öèì ðîìàíîì ÿ ââàæàâ, ùî á³ëüøî¿ äóðí³, àí³æ ôåì³í³ñòè÷íà ïðîçà, óæå íå áóâàº. À ÿêùî ³ áóâàº, òî öå, çâè÷àéíî, ôåì³í³ñòè÷íà êðèòèêà. Âèÿâëÿºòüñÿ, áóâàº ³ äåùî ã³ðøå. Ðîìàí «Â³äâåðò³ñòü çà â³äâåðò³ñòü», ÿê ïî÷èíàºø ðîçóì³òè âæå ñòîð³íö³ äåñü íà äâàäöÿò³é, öå íå òàê àïîëîã³ÿ ôåì³í³çìó, ÿê ÷èñòîãî âèãëÿäó ïàðîä³ÿ íà öå ÿâèùå. Ìè ëèøå òàê ³ ìîæåìî ÷èòàòè öåé òâ³ð íàäàë³, ïî÷èíàþ÷è ç³ ñòîð³íêè äåñü äâàäöÿòü ïåðøî¿. Äî ðå÷³, ñàìå íà ö³é ñòîð³íö³ ìîæíà ïðî÷èòàòè ïðî ïîºäíàííÿ «feminine studies ³ç â³çèòîì ó çîîïàðê»... Îòîæ, ó ï³äñóìêó ìàºìî ôåì³í³çì ó çîîïàðêó, àáî øâèäøå ôåì³í³çì, ïðåäñòàâëåíèé àâòîðêîþ, ÿê ïðàâäèâèé ³ ìàëî ïðèâàáëèâèé çîîïàðê. Ó òðàêòóâàíí³ Ïîëü Êîíñòàí ôåì³í³çì ïîñòàº ÿê ïðîäóêòèâíèé ñïîñ³á çîìáóâàííÿ æ³íî÷î¿ ñâ³äîìîñòè, ïîêëèêàíèé íå çâ³ëüíÿòè ñó÷àñíó æ³íêó, à ïî-íîâîìó, â îñîáëèâî öèí³÷íèé ñïîñ³á ¿¿ çàêð³ïà÷óâàòè, ïîçáàâëÿþ÷è îñòàíí³õ ìåõàí³çì³â äëÿ âçàºìîïîðîçóì³ííÿ ³ç ðåøòîþ ñâ³òó. Ïîì³òíî, ùî ë³áåðàëüí³ ö³ííîñò³, íà ÿêèõ ³ ´ðóíòóºòüñÿ ôåì³í³çì, çàâàæàþòü äèõàòè êîæí³é êîíêðåòí³é æ³íö³, íå ãîâîðÿ÷è âæå ïðî òàê³ ñòàðîìîäí³ ðå÷³ ÿê êîõàííÿ àáî íàâ³òü ïðîñòî äðóæáà. Äðóæáà, â³äòàê, öå äëÿ ñòàòåâèõ ìåíøèí, ¿ì æå ëèøàºòüñÿ ³ ïðàâî íà êîõàííÿ. Âñ³ì ³íøèì ëèøå êàëàìóòíèé ïðî íüîãî ñïîãàä. Ñåáòî, áàæàííÿ, ÿêå òðåáà ðåòåëüíî ïðèõîâóâàòè, íå ç³çíàþ÷èñü ó íüîìó íàâ³òü ñîá³, àáè íå

150

Êàëüì³þñ

3 2005

ïî÷óòè ³ç äçåðêàëà ñì³õ. Ïðîòè ñì³õó æ íåìàº çàõèñòó, ñàìå éîãî ³ áîÿòüñÿ ÷îòèðè ãåðî¿í³ ðîìàíó Ï.Êîíñòàí. Âëàñíå, áîÿòüñÿ âîíè çâè÷àéíèõ ³ çðîçóì³ëèõ ðå÷åé, ïðîòè ÿêèõ íå áóâàº ë³ê³â, îêð³ì õ³áà ùî êåëèõó øàìïàíñüêîãî ç íåâ³äìîâíèì áàðá³òàëîì. Òîæ, áîÿòüñÿ âîíè íå ñòðàøíîãî ìàñêóë³ííîãî ñâ³òó, à ëèøå ñâîãî áàëüçàê³âñüêîãî â³êó, îáîâ ÿçêîâèõ ïðîöåñ³â ñòàð³ííÿ ³ ñâîº¿ òàêè íåïåðåìîæíî¿ ñàìîòíîñòè. Äîâîäèòüñÿ çãàäóâàòè ïðî êíèæå÷êó (àáî õî÷à á ¿¿ äóðíóâàòó åêðàí³çàö³þ) «Ñåêñ ³ ì³ñòî», â ÿê³é óæå ç ïåðøèõ ñòîð³íîê ÷èòà÷à ³íôîðìóþòü ïðî íåìîæëèâ³ñòü êîõàííÿ â Íüþ-Éîðêó, îñîáëèâî æ, â Ìàíãåòòåí³ (ïîä³¿ 11 âåðåñíÿ 2001-ãî ðîêó, ì³æ ³íøèì, òóò í³ äî ÷îãî), äå òàêà ð³÷ ÿê êîõàííÿ äàâíî óæå ââàæàºòüñÿ éîãî ìåøêàíöÿìè ïðàâäèâèì àíàõðîí³çìîì. Çðåøòîþ, Ìàíãåòòåí, ìîæëèâî, íå òàê óæå ³ çì³íèâñÿ ç ÷àñ³â, ñêàæ³ìî, Äæîíà Äîñ Ïàññîñà (äèâ. éîãî æ òàêè ðîìàí «Ìàíãåòòåí»). ²íøà ñïðàâà ôðàíöóçè òà ôðàíöóçüêà õóäîæíÿ ïðîçà, äå êîõàííÿ òà ïðèñòðàñòè âèñòà÷àëî äëÿ âñ³õ äëÿ ãåðî¿â ë³òåðàòóðíèõ òâîð³â, ÷èòà÷³â ³ ñàìèõ ïèñüìåííèê³â. Íèí³, ÿê âèäíî, ÷àñè çì³íèëèñÿ. 2003 ð. ì. Äîíåöüê

ПОХМІЛЬНІ МЕМУАРИ (Áîíäàð-Òåðåùåíêî ². ×â³ðêà íà ôëåòó: Ðàä³îï ºñà íà îäíó í³÷ //Êóð ºð Êðèâáàñó. 2005. ×èñëî 183 (ëþòèé). Ñ. 203 218.) Öå óæå äîáðà òðàäèö³ÿ ó âèïàäêó ç öèì â³ðòóàëüíèì ïèñüìåííèêîì (÷è òî ì³ñöÿìè õàðê³âñüêèì ÷è âæå îñòàòî÷íî äîíåöüêèì, Â.ªøê³ëºâ, ì³æ ³íøèì, òàêó íåïðóõó ç òðàíçèòíèì õðîíîòîïîì îõðåñòèâ ñâîãî ÷àñó ÕÀÄË îþ, êîðîòêî é äîâîë³ ìèëîçâó÷íî), êîëè éîãî íàï³âïðèòîìí³ ðàä³îï ºñè íå ïîòðàïëÿþòü äî ÷åðãîâî¿ çá³ðêè ñó÷àñíî¿ äðàìè (íàâ³òü êîëè ó ò³é çá³ðö³ ìóñîëÿòü ùîñü ïðî âèãíàííÿ ³ëþç³é, ñåáòî ïðî ùîñü äîâîë³ àáñòðàêòíå é ñóìí³âíå), çàâøå çíàéäåòüñÿ ÿêèéñü äîáðîä³é, ùî òîìó íåïðèòîìíîìó ïèñüìó äàñòü õî÷ ÿêó-íåáóäü ðàäó, ïðîñò³øå êàæó÷è, íàäðóêóº ÷åðãîâèé îïóñ ²ÁÒ ó ñâîºìó æóðíàë³. ßê óêîòðå çðîáèâ öå Ãðèãîð³é Ãóñåéíîâ ó íåâ³äìîâíîìó Êóð ºð³ Êðèâáàñó . ², çðåøòîþ, ç öèì ìîæíà ïîãîäèòèñü. Ïîãîò³â, ùî, ìàáóòü, íàïðàâäó ñêëàäíî çáàëàíñóâàòè ÷èñëî æóðíàëó, ÿêùî ïðèí-

151

Êàëüì³þñ

3 2005

öèïîâî â³äìîâèòèñü â³ä âèäðóêó ñëàáêèõ àáî â³äâåðòî ñïåêóëÿòèâíèõ ³ õàëòóðíèõ òåêñò³â. Çàãàëîì, ñèòóàö³ÿ â ñó÷àñí³é äðàìàòóðã³¿ îäèí äî îäíîãî íàãàäóº ñòàí óêðà¿íñüêîãî ê³íà. Âñ³ ãîâîðÿòü ïðî â³äñóòí³ñòü êîøò³â, ïðî â³äñóòí³ñòü óêðà¿íîìîâíîãî ïðîñòîðó, ïðî åêñïàíñ³þ àãðåñèâíîãî òà äîáðå ïðîô³íàíñîâàíîãî ìîñêàëÿ òîùî. ² ïðàêòè÷íî í³õòî íå íàâàæóºòüñÿ ñêàçàòè: â öèõ ä³ëÿíêàõ ó íàñ ïðîñòî íåìàº á³ëüø-ìåíø òàëàíîâèòèõ ³ ö³êàâèõ â³ò÷èçíÿíèõ êàäð³â. Ó ö³é êðà¿í³ ìàéæå âñ³ çäàòí³ øêðÿáàòè ñëèíÿâ³ â³ðø³ ïðî êàëèíó é Óêðà¿íó, àëå ï ºñè ì³ã ïèñàòè, áóäüìî íàðåøò³ â³äâåðò³, ëèøå Ìèêîëà Ãóðîâè÷. À ê³íî ³ç ì³ñöåâèõ ì³ã çí³ìàòè õ³áà ùî Ñàøêî Äîâæåíêî. Íó ³ çàë³òíèé, á³ëüø í³æ åêçîòè÷íèé Ñåðã³é Ïàðàäæàíîâ. Îöå, çäàºòüñÿ, ³ âñå. Ö³ äâà ìèñòåöòâà òåàòðó é ê³íà íà äèâî ôóíêö³îíàëüí³. ßêùî â³ðø³ ïðî êàëèíó ìîæå ïî÷èòàòè ³ ñàì ¿õ àâòîð (ö³ëêîì ïðèïóñêàþ, ùî ²ÁÒ ñàì ÷èòàº é íàâ³òü ïåðå÷èòóº ñâî¿ ïîåòè÷í³ çá³ðî÷êè íà êøòàëò íåïåðåâåðøåíî¿ Ïîñòåáí³ ), òî òåàòð ³ ê³íî ïîòðåáóþòü ö³ëêîâèòî ðåàëüíèõ, à íå ÿêèõîñü ìîæëèâèõ àâòîð³â ³ ãëÿäà÷³â. Ò³ëüêè òîä³ âîíè é æèâóòü, ëèøå çà òàêî¿ óìîâè âñ³ ö³ ðóõè ³ æåñòè íàïîâíþþòüñÿ õî÷à á ì³í³ìàëüíèì ñåíñîì. Àëå äàâàéòå áëèæ÷å äî ñüîãî íàéíîâ³øîãî òâîðèâà â³ä ²ÁÒ. Äðàìà, ³ öå çàãàëüíîâ³äîìî, íàéñêëàäí³øèé ð³ä ë³òåðàòóðè. Ö³º¿ ïðîñòî¿ ³ñòèíè ñâîãî ÷àñó íå çáàãíóëè Þë³ÿí Øïîë, Þ.ßíîâñüêèé, ª.Ïëóæíèê, ².Äí³ïðîâñüêèé ³ áàãàòî ³íøèõ, áåç ïåðåá³ëüøåííÿ, òàëàíîâèòèõ àáî é ãåí³ÿëüíèõ ìèñòö³â. Ç ³íøîãî áîêó, öå ïðåêðàñíî ðîçóì³ëè Ï.Òè÷èíà, Ì.Õâèëüîâèé, Ì.Çåðîâ, Â.Ñâ³äç³íñüêèé, Â.Ñòóñ òà ³íø³, òîìó é íå çàëèøèëè ïî ñîá³ æîäíî¿ ðàä³î- ÷è áîäàé ïðîñòî ï ºñè. ²íàêøå, ÿê çàâøå, ç íàøèì ²ÁÒ, ÿêèé ïðåñïîê³éíî ñîá³ ïðîäîâæóº øòàìïóâàòè òàê çâàí³ ðàä³îï ºñè , ñåáòî ïîâîäèòüñÿ òàê, í³áè õòîñü ³ ñüîãîäí³ áóäå ñëóõàòè ðàä³î â ïîëüîâèõ óìîâàõ îñòàííüîãî âå÷³ðíüîãî òàêñ³. À â òðàìâàÿõ ³ òðîëåéáóñàõ, ì³æ ³íøèì, ðàä³î âçàãàë³ íåìàº! Îñòàííÿ ìàñøòàáíà â³éíà çàê³í÷èëàñÿ ø³ñòäåñÿò ðîê³â òîìó, òàê ³ õî÷åòüñÿ íàãàäàòè íàøîìó áåçòóðáîòíîìó äðàìàòóð´îâ³. Òà é íå ïîõìåëÿþòüñÿ ñüîãîäí³øí³ ñëóõà÷³, áî ñí³äàþòü çäåá³ëüøîãî ó ñòåðèëüíèõ ³ äèñòèëüîâàíèõ Ìàêäîíàëüäñàõ. Àëå æ âñå îäíî íå ïî÷óº, àáî íå ïîâ³ðèòü, ³ áóäå é íàäàë³ çàâàëþâàòè ðåäàêö³¿ âñ³õ ìîæëèâèõ æóðíàë³â ðåë³êòîâèì øóìîì ðàäÿíñüêèõ ïîõì³ëüíèõ ðàíê³â. Ìîâëÿâ, ïîñòìîäåðí âæå òîìó âàðòî áóëî áè âèãàäàòè, ùî â³í óìîæëèâëþº òÿãë³ñòü äèñêóðñó ðàäÿíñüêèõ çàïëüîâàíèõ êóõîíü àæ äî ÷èº¿ñü êîíêðåòíî¿ á³ëî÷êè. Àëå é

152

Êàëüì³þñ

3 2005

ï³ñëÿ öüîãî ñâÿòî-ÿêå-ç-òîáîþ àí³òðîõè íå çãîðòàºòüñÿ, à ëèøå ïåðåíîñèòüñÿ ó ôîðìàò àíòðàêòó àæ äî ÷àñó âèïèñêè ç ë³êàðí³ àáî ñóòî ïðîñòîðîâî, é äî ñóñ³äíüîãî ãóáåðíñüêîãî ì³ñòà N. Íåñòðèìíå ïðîâàëëÿ ñó÷àñíîãî ìèñòåöüêîãî äèñêóðñó â ê³÷ âèìàãàº ìàêñèìàëüíî¿ êîíöåíòðàö³¿ íà ñòåðåîòèïàõ òà ³íøèõ óñ³ì çðîçóì³ëèõ çóæèòèõ áàíàëüíîñòÿõ. ²ÁÒ ñüîãî, çäàºòüñÿ, íå ðîçóì³º. Áî ïðàâäèâèé åë³òàð³é. Áî îñòàíí³é ³ç ìîã³êàí. Áî ïèøå ïëÿñòèêó ãåòòî ... ²íàêøå ïîäáàâ áè â ñâî¿õ ìåìóàðàõ ñàìå ïðî öåé ñåãìåíò. Ìëÿâå ïåðåñóâàííÿ ç í³÷îãî â í³ùî ëèøå ðàç ñïðîìîãëîñÿ íà ñèìïàòè÷íó é â³äâåðòó áàíàëüí³ñòü: Îñü, íàïðèêëàä, Ïàøà òðàõíóâ Ìàøó ÷åðåç òå, ùî ëþáèòü, åñòåòèêà äåâ ÿòíàäöÿòîãî ñòîë³òòÿ. Òàê? Ïàøà òðàõíóâ Ìàøó òîìó, ùî õî÷å, åñòåòèêà äâàäöÿòîãî ñòîë³òòÿ. Í³? À êîëè Ïàøà òðàõíóâ Ìàøó ïðîñòî òàê öå âæå åñòåòèêà äâàäöÿòü ïåðøîãî ñòîë³òòÿ. Ðîçóì³ºø? Â³í ³ ñàì íå çíàº äëÿ ÷îãî â³í ¿¿ òðàõíóâ! Ïðîñòî òðàïèëàñÿ ï³ä ðóêó. Òðàõíóâ ì³æ ³íøèì, ïðîñòî òàê. ² öå ïîâñþäè â æèòò³, à â ìèñòåöòâ³ íàñàìïåðåä, áî âîíî íàñ âèïåðåäæàº . Îñü òàêèé ìèñòåöòâîçíàâ÷èé ë³êíåï, ³ äåøåâî, ³ ãîëîâíå çðîçóì³ëî íàâ³òü äëÿ ì³ñöåâî¿ â÷èòåëüêè ïî÷àòêîâèõ êëàñ³â. Áî æ âîíà, á³äíà, â³ê ïðîæèâå, à áåç ïîä³áíèõ ïîÿñíåíü âñå äíî íå çðîçóì³º, ÷îìó ¿¿ ç ðàä³ñòþ òà çàâçÿòèì íàòõíåííÿì òðàõíóëè ó ãðîìàäñüêîìó òóàëåò³, à çàì³æ ³ äîñ³ íå êëè÷óòü. Êîðèñíà øòóêà ê³÷. Îñîáëèâî ³ìïîðòíîãî, ïðèì³ðîì, ôðàíöóçüêîãî, âèðîáíèöòâà. Áî ïîòðàïëÿº, êð³ì óñüîãî ³íøîãî, íà âäÿ÷íèé ´ðóíò ì³ñöåâî¿ ìàëîðîñ³éñüêî¿ çàõëàííîñòè. Ïàííî÷êè (âëàñíå, ä³âêè íåâèçíà÷åíîãî ñåêñóàëüíîãî ñòàæó ³ ñòàòóñó) ç â³ò÷èçíÿíèõ ô³ëôàê³â ïðîñòî ìë³þòü ³ ï³ñÿþòü â³ä ñàìîãî ëèøå ïð³çâèùà êóëüòîâîãî êîëèñü Éîíåñêî, íå êàæó÷è âæå ïðî äóðíèö³, ÿê³ çóñòð³÷àþòü ó éîãî òåêñòàõ. ×èì íåçðîçóì³ë³øå òèì ë³ïøå. ×îìóñü çíà÷íî ìåíøå ¿õ âàáèòü íàï³ââ³ò÷èçíÿíèé Êîñòåöüêèé ç òèì ñàìèì ïðèáëèçíî ð³âíåì ïðèòîìíîñòè â òåêñòàõ. ² çîâñ³ì íå âàáèòü ðå´³îíàëüíèé äîíåöüêèé ²ÁÒ. ×îìó? Ìàáóòü, íå â îñòàííþ ÷åðãó òîìó, ùî ïîõì³ëüí³ ìåìóàðè íå çðîçóì³º òîé, õòî íå çíàº ïîä³áíîãî ñòàíó, äî òîãî æ ïåðåì³øàíîãî ç ïðîâ³íö³éíîþ õàðê³âñüêîäîíåöüêîþ íóäüãîþ òà â³ä÷óòòÿì âëàñíîãî ì³ñòå÷êîâîãî ìåñ³ÿí³çìó. ² çàðàäè öüîãî ÷èòàëèñÿ àâòîðîì Äåðð³äà ³ Ëÿêàí, Áàðò ³ Áëÿíøî, Åäâàðä Ñòð³õà òà ²ãîð Êîñòåöüêèé?! Àáî é íå ÷èòàëèñÿ? Çðåøòîþ, íàâ³òü ùîñü ïîä³áíå äî îïóñó ²ÁÒ ìîæå âèãëÿäàòè äîâîë³ ðåñïåêòàáåëüíî, õî÷à, ç ³íøîãî áîêó, ñîö³óì âèìàãàº

153

Êàëüì³þñ

3 2005

êîìïðîì³ñ³â (Æàäàí), òîìó íå êîæíó ãîâîðþùó ðèáó ì³ñöåâ³ ðèáàëêè ç áåðåã³â Êàëüì³þñó òà Ëîïàí³ ïî÷óþòü, ñåáòî ïðî÷èòàþòü. Ïîãîò³â ó ¿¿ áåçïðîñâ³òíèé ïîõì³ëüíèé áóäüîí³âñüêèé ðàíîê. Êîëè ïëóòàþòüñÿ äîíåöüê³ ïàì ÿòíèêè (çîêðåìà, á³ëÿ Îïåðíîãî òåàòðó), ïð³çâèùå ìåðà (Â.ßíóêîâè÷ í³êîëè íèì íå áóâ) ³ ÷àñ ïî÷àòêó ïîáóäîâè ì³ñöåâîãî ìåòðà. Çðîçóì³ëî, ìåí³ òóò õîäèòü íå ïðî ôàêòè÷í³ ïîìèëêè, à øâèäøå ïðî çàãàëüí³ ñòàíäàðòè õàëòóðè. Øâèäøå çà âñå íåñâ³äîìî¿. Ùå ðîê³â ï ÿòü òîìó âñå öå ìîæíà áóëî ââàæàòè çâè÷àéíîþ, õî÷à é íåçäîðîâîþ ãðîþ ïî÷àòêóþ÷îãî êðàºçíàâöÿ ²ÁÒ. Íàðàç³ óñå çíà÷íî ã³ðøå ³ îñü ÷îìó. Ó öèõ ïîõì³ëüíèõ ìåìóàðàõ ÿ áà÷ó ëèøå äîâîë³ íåÿê³ñíèé êîíñïåêò á³ëüø í³æ â³äîìî¿ ïîâ³ñòè Âàñèëÿ Øóêøèíà À çðàíêó âîíè ïðîêèíóëèñü . Ç óñ³ìà â³äïîâ³äíèìè ñóìí³âàìè ³ ñòðàõàìè ãåðî¿â. Àëå â Øóêøèíà áóëî ïîì³òíî ³íàêøå. Òàì áóëà äðàìà íàðîäó, à òóò ëèøå áîãåìíèé áàðäàê. Íà òå ³ Øóêøèí ³ì ÿ, ïð³çâèùå, êíèãè, ô³ëüìè. ... À íå òðè ë³òåðè çàì³ñòü óñüîãî. ßê³ òàê ÷îìóñü ïîñï³øàº ðîçìíîæèòè ê³ëüê³ñòþ â 2000 êîï³é ïîïóëÿðíèé ³, çàãàëîì, ñèìïàòè÷íèé æóðíàë. êâ³òåíü 2005 ð. ì. Äîíåöüê

154

Êàëüì³þñ

3 2005

Ë³ðè÷íèé ïîñòñêðèïòóì

Þð³é ÁÅÄÐÈÊ *** Çîð³ íàøîãî ñòåïó íåáëàãîâèäí³ Ç³ ñâî¿ìè â³ùóíñòâàìè õàé ìîâ÷àòü. Ïîì³íÿòè êàãàíà ïîòð³áíî òðè äí³, Çàðîáèòè îêðàºöü ïîòð³áíî ï ÿòü. Íå çãàäàºø í³êîãî òî é íå çàáóäåø, Íå ñïëþíäðóºø ñîáîð³â áî ¿õ íåìà, Í³ çà ÿêèì çàêîíîì ñåáå íå ñóäèø, Áî íà ì³ñö³ çàêîíó ìîêâà ³ òüìà. Øëÿõ ïëåìåí òèõîìèðíèõ, íå÷âàíüêîâèòèõ, Ùî äàðóþòü ³ñòîð³¿ íà â³êè Ïðîãðåñèâí³øèé ñïîñ³á õîâàòè âáèòèõ Ðîçêèäàþòü óëóñàìè ¿õ øìàòêè... 2003

155

Êàëüì³þñ

3 2005

Ïðî àâòîð³â ÁÀ¥ÀÍÖ Àðíå-Â³´àíä (íàð. 1978 ð.). Ðîäîì ç Íîéñòåðë³òöó ìàëåíüêîãî ìåêëåíáóðçüêîãî ì³ñòå÷êà. Æèâå, íàâ÷àºòüñÿ ³ ïðàöþº â Áåðë³í³. Ïèøå ë³ðèêó òà ìàëó ïðîçó. Ç 2000-ãî ðîêó êåðóº àíäå´ðàóíäíèì ñàéòîì anti-literatur.de. Ó 2004 ðîö³ â Àðíå ç ÿâèëàñÿ äåáþòíà ïîåòè÷íà êíèãà seelengruende . Ó òîìó æ ðîö³ ñï³ëüíî ³ç Ñàøêîì Óøêàëîâèì óêëàâ äâîìîâíó óðà¿íñüêîí³ìåöüêó ïîåòè÷íó åëåêòðîííó àíòîëîã³þ «10 ªÂÐÎïåéö³â». ÁÀÐÀÍ ªâãåí (íàð. 23.05. 1961 ð.). Êàíäèäàò ô³ëîëîã³÷íèõ íàóê. ×ëåí ÍÑÏÓ. Ë³òåðàòóðîçíàâåöü, êðèòèê, ïðîçà¿ê. Àâòîð êíèãè åñå¿â Çàìàõ íà ì³ðàæ³ (1997), òà êíèã ë³òåðàòóðíî-êðèòè÷íèõ ñòàòåé Çî¿ëîâ³ òðåíè (1998), Çâè÷àéíèé ÷èòà÷ (2000). Ïðàöþº â Ïðèêàðïàòñüêîìó óí³âåðñèòåò³ ³ìåí³ Â.Ñòåôàíèêà. Ìåøêàº â ì. ²âàíî-Ôðàíê³âñüêó. ÁÅÄÐÈÊ Þð³é (íàð. 1968 ð.). Ïîåò, ïðîçà¿ê, íàóêîâåöü. Àâòîð ïîåòè÷íèõ çá³ðîê Æåðòîâíèê (1992), Ìåòàô³çèêà âîñåíè (1996), Ñâÿòî íåáóòòÿ (1999), Öâ³ò ãåðàëüäè÷íèé òà ³íø³ ïîåç³¿ (2004) òà íàóêîâîãî äîñë³äæåííÿ Âàñèëü Ñòóñ: ïðîáëåìà ñïðèéìàííÿ (1993). Ìåøêàº â ì. Êèºâ³. ÁÎÐ¥ÀÐÄÒ Îëåêñàíäð (1919 2002). Äîêòîð ô³ç.-ìàò. íàóê, ïðîôåñîð. Ìèñòåöü, ãðàô³ê. Ïèñüìåííèê, ïåðåêëàäà÷ (çðîáèâ ïðåêðàñíèé ïåðåêëàä áàãàòüîõ ïîåòè÷íèõ òâîð³â Ôåäåð³êî ¥àðñ³ÿ Ëîðêè), åñå¿ñò, ïðèñòðàñíèé ïîëåì³ñò. ²íòåë³´åíò ³ ïàòð³îò. Àâòîð êíèã Áè÷ Áîæèé (1998), Äâ³ êóëüòóðè (1999, 2000), ãîñòðî ïîëåì³÷íî¿ Àíàë³òè÷íî¿ ³ñòîð³¿ Óêðà¿íè (â òðüîõ òîìàõ, 20012003); ìèñòåöüêîãî àëüáîìó ãðàô³êè (2004); àâòîá³îãðàô³÷íîãî ðîìàíó Îñòàííÿ í³÷ Ãåêàòè òà áàãàòüîõ ³íøèõ íåäðóêîâàíèõ ïðàöü. ÁÐÀÖÈËÎ Ìàðèíà (íàð. 1976 ð.). Ïîåòêà, íàóêîâåöü. Àâòîð ïîåòè÷íèõ çá³ðîê Õîðòèöüê³ äçâîíè (1995), Áëàãîâ³ñò (1996), Ìåëîä³ÿ â³÷íèõ ïðîùàíü (1997), Ñîíöåòÿæ³ííÿ (2001). Ìåøêàº â ì. Áîðèñïîë³. ÁÐÅÕÒ Áåðòîëüä (1898 1956). Ó÷àñíèê Ëèñòîïàäîâî¿ ðåâîëþö³¿ 1918-ãî ðîêó â Í³ìå÷÷èí³. Âïðîäîâæ 1933 47-ãî ðîê³â â

156

Êàëüì³þñ

3 2005

ïîë³òè÷í³é åì³ãðàö³¿ (Äàí³ÿ, Øâàéöàð³ÿ, ÑØÀ); ç 1948-ãî ðîêó ìåøêàº â ÍÄÐ. Çàñíîâíèê òåàòðó Áåðë³íåð àíñàìáëü . Ïîåò, ïðîçà¿ê, äðàìàòóð´. Àâòîð ðîìàí³â Êîï³é÷àíèé ðîìàí (1934), Ä³ëà ïàíà Þë³ÿ Öåçàðÿ (1949) òà ³í.; ðåçîíàíñíèõ ï ºñ Ãâèíò³âêè Òåðåñè Êàððàð (1937), Æèòòÿ Ãàë³ëåÿ (1938 39), Ìàò³íêà Êóðàæ òà ¿¿ ä³òè (1939), Äîáðà ëþäèíà ³ç Ñè÷óàí³ (1938 40), Êàâêàçüêå êðåéäÿíå êîëî (1944 45) òà áàãàòüîõ ³í. Òåîðåòèê ³ ïðàêòèê ìîäåðíîãî òåàòðó. ÄÅÌÑÜÊÀ Ëåñÿ (íàð. 1971 ð.). Ïîåòêà, ïðîçà¿ê, íàóêîâåöü. Àâòîð çá³ðêè ïîåç³é ³ ïðîçè Ñîíöåñòîÿííÿ ó ñóç³ð ¿ Ðèá (1995), êíèæîê ïðîçè Ä³ì íà îêîëèö³ ñåðöÿ (1997), Îñ³íü ìàãà (1999), Ì³ñòî â ò³í³ (2000). Êàíäèäàò ô³ëîëîã³÷íèõ íàóê. Ìåøêàº â ì. Êèºâ³. ÄÅÐÊÀ×ÎÂÀ Îëüãà (íàð. 1978 ð.). Ë³òåðàòóðíèé êðèòèê, ïðîçà¿ê, ë³òåðàòóðîçíàâåöü. Êàíäèäàò ô³ëîëîã³÷íèõ íàóê. Ìåøêàº â ì³ñò³ ²âàíî-Ôðàíê³âñüêó. Äîñë³äæóº óêð. ïîåç³þ 1920-õ ðîê³â ³ ïîòî÷íèé ë³òåðàòóðíèé ïðîöåñ. ÄÍ²ÑÒÐÎÂÈÉ Àíàòîë³é (íàð. 30.07. 1974 ð.). Ô³ëîñîô, ïèñüìåííèê. Àâòîð ïîåòè÷íèõ êíèæîê Ïðîïîâ³äü äî ìàãìè (1998), Íà ñìåðòü Êë³î (1999), Ñïîñòåðåæåííÿ (1999, 2002), Æîâòà ³ìëà (2001), Ïîêèíóò³ ì³ñòà (2004); ðîìàí³â Íåâ³äîìèé çà â³êíîì (2001), Ì³ñòî óïîâ³ëüíåíî¿ ä³¿ (2003), Ïàöèêè (2005), çá³ðêè íîâåë Ëþäè ³ ðå÷³ (1994). Ìåøêàº â ì. Êèºâ³. ×ëåí ÀÓÏ. ²Â×ÅÍÊÎ ßðîñëàâà (íàð. 1981 ð.). Ïîåòêà, ïðîçà¿ê. Àâòîð ðîìàíó Ñèíäðîì íàáóòîãî ³ìóí³òåòó (2004). Õàðê³â ÿíêà. Íàðàç³ íàâ÷àºòüñÿ â àñï³ðàíòóð³ â Ïîëüù³. ÊÀÆÀÍ Îëåã (íàð. 21.02. 1970 ð.). Íîâåë³ñò, ë³òåðàòóðíèé êðèòèê. Ó÷àñíèê ë³òóãðóïîâàííÿ ÎSÒ . Ìåøêàº â ì. Äîíåöüêó. ÊÓÐÈË²Â Îêñàíà. Ë³òåðàòóðîçíàâåöü. Àñï³ðàíò Ïðèêàðïàòñüêîãî óí³âåðñèòåòó ³ì. Â.Ñòåôàíèêà. Ìåøêàº â ì. ²âàíî-Ôðàíê³âñüêó. ÌÀÍÄÅËÜØÒÀÌ Îñèï (1891 1938). Ïîåò, ïðîçà¿ê, åñå¿ñò, ïåðåêëàäà÷. 1911-ãî ðîêó áóâ ó÷àñíèêîì ë³òóãðóïîâàííÿ Öåõ ïîåò³â . Àâòîð ïîåòè÷íèõ çá³ðîê Êàì³íü (1913), Tristia (1922),

157

Êàëüì³þñ

3 2005

Äðóãà êíèãà (1923); êíèæêè àâòîá³îãðàô³÷íî¿ ïðîçè Øóì ÷àñó (1925), ïîâ³ñòè ªãèïåòñüêà ìàðêà (1928), çá³ðêè íîâåë Ôåîäîñ³ÿ , ×åòâåðòà ïðîçà (îïóáë³êîâàíî 1966, 1988), ïîâ³ñòèåñå Ïîäîðîæ äî Â³ðìåí³¿ (1933); ë³òåðàòóðíî-êðèòè÷íèõ ñòàòåé òà åñå¿â Ðàíîê àêìå¿çìó (1912), Ïðî ñï³âáåñ³äíèêà (1913), Ïåòðî ×ààäàºâ (1914), Ãóìàí³çì ³ ñó÷àñí³ñòü (1923), Ïðî ïîåç³þ (1928), Ðîçìîâà ïðî Äàíòå (1933) òà áàãàòüîõ ³í. Ó òðàâí³ 1938-ãî áóâ áåçï³äñòàâíî ðåïðåñîâàíèé ³ çàñóäæåíèé íà äåñÿòü ðîê³â êàòîðãè. Çàãèíóâ ï³ä ÷àñ åòàïó íà Äàëåêîìó Ñõîä³. ÌÀÒ²ßØ Áîãäàíà (íàð. 1982 ð.). Ïîåòêà, åñå¿ñò. Ëàóðåàò äðóãî¿ ïðåì³¿ âèäàâíèöòâà Ñìîëîñêèï 2004 ðîêó. Ó ÷åðâí³ 2004 ðîêó çàê³í÷èëà ìà´³ñòåð³óì Íàö³îíàëüíîãî óí³âåðñèòåòó ÊèºâîÌîãèëÿíñüêà àêàäåì³ÿ çà ñïåö³àëüí³ñòþ ²ñòîð³ÿ, òåîð³ÿ ë³òåðàòóðè òà êîìïàðàòèâ³ñòèêà . Ëàóðåàò 2-¿ ïðåì³¿ âèäàâíèöòâà Ñìîëîñêèï 2004 ðîêó çà çá³ðêó â³ðø³â Íåïðîÿâëåí³ çí³ìêè . Ïîåç³¿ äðóêóâàëèñÿ â æóðíàë³ Êóð ºð Êðèâáàñó , ë³òåðàòóðîçíàâ÷³ ñòàòò³ òà ðåöåíç³¿ äðóêóâàëèñÿ ó âèäàííÿõ: Êíèæíèê-review , Êîìåíòàð , Êðèòèêà , Êóð ºð Êðèâáàñó , Ë³òåðàòóðà ïëþñ , Ñëîâî ³ ÷àñ . Ìåøêàº â ì. Êèºâ³. ÌÓÐÀÒÎÂÀ Àëëà (íàð. 1982 ð.). Ñòóä³þº óêðà¿íñüêó ô³ëîëîã³þ â Äîíåöüêîìó íàö³îíàëüíîìó óí³âåðñèòåò³. Ïèøå â³ðø³, ÿê³ ìàº ñõèëüí³ñòü çíèùóâàòè. Âðÿòîâàíèõ äåê³ëüêà òåêñò³â óïåðøå ç ïðèºìí³ñòþ ïðîïîíóºìî ÷èòà÷àì Êàëüì³þñó . Ïèøå òàêîæ ³ ìóçèêó. Ìåøêàº â ì. Äîíåöüêó. ÏÀÑÒÅÐÍÀÊ Äìèòðî (íàð. 1972 ð.). Íàðîäèâñÿ â ì. Äîíåöüêó. Ïîåò, ïðîçà¿ê, ïåðåêëàäà÷. Àâòîð êíèãè ïîåì Âèííè-Ïóõ è äðóãèå (2002) òà îïîâ³äàíü, äðóêîâàíèõ ó ïåð³îäèö³. Ìåøêàº â ì³ñò³ Êèºâ³. Â³ðø³ óêðà¿íñüêîþ ìîâîþ ïåðåêëàäàþòüñÿ òà äðóêóþòüñÿ âïåðøå. ÑÎËÎÂÅÉ Îëåã (íàð. 21.02. 1970 ð.). Ïðîëåòàðñüêèé ïèñüìåííèê. Àâòîð ïîåòè÷íèõ êíèæîê Ô³ºñòà ³íô³êîâàíèõ (2000), Êàì³ííèé Øåï³ò (2002), Àëü Êàòèê (2004) òà ³í.; êíèãè ìàëî¿ ïðîçè Òàíîê, ÿêèé âèêîíóþòü âñ³ ä³â÷àòêà (2005). Æèâå ³ ïðàöþº â Äîíåöüêó. ×ëåí ÀÓÏ òà ë³òóãðóïîâàííÿ ÎSÒ . ÓØÊÀËÎÂ Ñàøêî (íàð. 21.06. 1983 ð.). Ïîåò, ïðîçà¿ê, ïåðåêëàäà÷, äðàìàòóð´. Àâòîð ïîåòè÷íî¿ çá³ðêè Ïåðèïàòåòèêà-áëþç (2002);

158

Êàëüì³þñ

3 2005

óïîðÿäíèê àíòîëîã³é Ñüîìå îêî (2003) òà Õàðê³â forever (2004). Â³öå-ïðåçèäåíò ë³òåðàòóðíîãî ãóðòó Zacharpolis MM . Íàâ÷àºòüñÿ â ÕÄÏÓ ³ì. Ã.Ñêîâîðîäè íà óêðà¿íñüêî-í³ìåöüê³é ô³ëîëîã³¿. Îäèí ç íåáàãàòüîõ ìîëîäèõ õàðê³â ÿí, õòî çäàòíèé ï³äõîïèòè ïîåòè÷íå çíàìåíî ç³ ñòàð³þ÷èõ ðóê ë³òåðàòóðíèõ ïåíñ³îíåð³â íà êøòàëò Æàäàíà àáî Ìåëüíèêîâà òà ç ã³äí³ñòþ íåñòè éîãî ó ñâ³òëå ìàéáóòíº. Ìåøêàº â ì. Õàðêîâ³. ÕÀÐ×ÅÍÊÎ Àííà (íàð. 1982 ð.). Ïîåòêà, êðèòèê. Ìà´³ñòðàíò Ïðèêàðïàòñüêîãî óí³âåðñèòåòó. Ìåøêàº â ì. ²âàíî-Ôðàíê³âñüêó. Ö²ÊÀÂÈÉ Ñåðã³é (íàð. 1983 ð.). Ìà´³ñòðàíò Äîíåöüêîãî íàö³îíàëüíîãî óí³âåðñèòåòó. Ìåøêàº â ì. Äîíåöüêó. ØÊÓÐÓÏ²É ¥åî (1903 1937 ðð.). Ïîåò, ïðîçà¿ê, ïåðåêëàäà÷, æóðíàë³ñò, êðèòèê, ïîëåì³ñò, òåîðåòèê àâàí´àðäó. Îäèí ç íàéïîñë³äîâí³øèõ ïðåäñòàâíèê³â ôóòóðèñòè÷íîãî ðóõó â óêðà¿íñüê³é ë³òåðàòóð³ 1920-õ ðîê³â. Àâòîð ïîåòè÷íèõ çá³ðîê Ïñèõåòîçè (1922), Áàðàáàí (1923), Æàðèíè ñë³â (1925), Äëÿ äðóç³â ïîåò³â ñó÷àñíèê³â â³÷íîñòè (1929); êíèã îïîâ³äàíü Ïåðåìîæåöü äðàêîíà (1925), Ïðèãîäè ìàøèí³ñòà Õîðíà (1925), Øòàá ñìåðò³ (1926), Ñ³÷íåâå ïîâñòàííÿ (1928), Ñòðàøíà ìèòü (1929), Ïàòåòè÷íà í³÷. Íàðêîì (1929), Çðóéíîâàíèé ïîëîí. Ì³ñÿöü ç ðóøíèöåþ (1930), Íîâåë³ íàøîãî ÷àñó (1931), Çèìà 1930 ðîêó. Ôðà´ìåíòàðí³ ìàëþíêè, âèêîíàí³ â³ðøàìè òà ïðîçîþ (1933); ðîìàí³â Äâåð³ â äåíü (1929), Æàííà áàòàëüéîíåðêà (1930); êíèãè ïàìôëåò³â Áîæåñòâåííà êîìåä³ÿ (1931). Ñï³âðåäàêòîð (³ç Ì.Ñåìåíêîì) æóðíàëó Íîâà ¥åíåðàö³ÿ . Ðåïðåñîâàíèé. Òâîð÷à ñïàäùèíà ïèñüìåííèêà çàëèøàºòüñÿ ³ â íàø³ äí³ íå ïåðåâèäàíîþ (îñîáëèâî öå ñòîñóºòüñÿ ë³ðèêè, ïåðåêëàä³â, ìàëî¿ ïðîçè ³ ÷èñëåííèõ ñòàòåé, íàðèñ³â, ïàìôëåò³â), à òîìó é ìàëîâ³äîìîþ øèðîêîìó çàãàëó. ßÊÎÂÅÍÊÎ Ëåñÿ. Ïðîçà¿ê. Ìåøêàº â ì. Äí³ïðîïåòðîâñüêó.

159

Літературно критичне видання

КАЛЬМІЮС 3(24) 2005

Ï³äïèñàíî äî äðóêó 25.04.2005. Ôîðìàò 60õ84 1/16. Ïàï³ð îôñåòíèé. Äðóê ëàçåðíèé.

Видавнича аґенція “OST” Тел. 8 (050) 96 22 430 /Олег Соловей/ E?mail: mamay2003@ukr.net

Êîìï þòåðíà âåðñòêà òà òåõí³÷íå çàáåçïå÷åííÿ âèäàâíè÷à à´åíö³ÿ OST

Àäðåñà äëÿ ëèñòiâ: ì. Äîíåöüê-100, à/c 849 Òåë.: 8-(050) 962-24-30 (Îëåã Ñîëîâåé) E-mail: mamay2003@ukr.net

ÊÀËÜÌ²ÞÑ

×èñëî 3 (24) 2005

ÊÀËÜÌ²ÞÑ

Þð³é Â.

Ë²ÒÅÐÀÒÓÐÍÎ-ÌÈÑÒÅÖÜÊÈÉ ÀËÜÌÀÍÀÕ ×ÈÑËÎ 3 (24) 2005