คนไทยพลัดถิ่น : เสียสัญชาติไทย : เพราะการแบงเสนเขตแดนระหวางไทยกับพมาใหม
1
คนไทยพลัดถิ่น : เสียสัญชาติไทย : เพราะการแบงเสนเขตแดนระหวางไทยกับพมาใหม รวบรวมโดย นางปรีดา คงแปน มูลนิธิชมุ ชนไท ที่ปรึกษาเครือขายการแกปญหาคืนสัญชาติคนไทย และเครือขายชุมชนเพื่อการปฏิรูปสังคมและการเมือง (คปสม.) ความเปนมา กลุมคนไทยพลัดถิ่น ในจังหวัดระนอง ชุมพร และประจวบคีรีขันธ ปจจุบันมีการเชื่อมโยงกันเปน “เครือขายการแกปญหาคืนสัญชาติคนไทย” แมคนกลุมนี้เปนคนที่มีเชื้อชาติไทย แตไมไดรับการรับรองใหมีสัญชาติ ไทย สาเหตุที่กลุมคนไทยพลัดถิ่น ยังไมไดรับสัญชาติไทย เนื่องจากการแบงเขตดินแดนระหวางประเทศไทยและ พมาในป พ.ศ. ๒๔๑๑ กอนที่รัฐบาลอังกฤษจะทําการแบงเขตดินแดนระหวางไทยและพมา ใหม พืน้ ที่ เมืองมะริด ทวาย และ ตะนาวศรี ฯลฯ ถือวาเปนเขตแดนของประเทศไทยมากอน มีชุมชนหมูบานคนไทยตั้งบานเรือนและทํามาหากิน อยู เมื่อมีการแบงเขตดินแดนในชวงแรกๆ ยังไมไดมีความเขมงวดเรือ่ งการเดินทางขามดินแดน ไปมาหาสูระหวาง ญาติพี่นอง ชุมชนคนไทยบางสวนก็ยังอาศัยในดินแดนพมา ไมไดโยกยายเขามาอยูใ นดินแดนไทย ซึ่งรัฐบาลพมา ก็ไมไดยอมรับใหเปนพลเมืองพมา ในบางชวงที่รัฐบาลพมาออกบัตรให ก็ระบุวาเปนคนไทย และคนกลุมนีย้ ังมีวิถี ชีวิต การใชภาษาสื่อสารเปนภาษาไทยสําเนียงภาคใต มีประเพณีและวัฒนธรรมแบบคนไทยภาคใต ที่สําคัญทุก บานมีรูปของในหลวง เปนสัญลักษณที่ยดึ มั่นในความเปนคนไทย เมื่อประมาณ ๓๐ ปที่แลว ในชวงระยะที่รฐั บาลพมาทําสงครามกับชาติพันธุในพมา คนไทยที่มีถิ่นกําเนิดใน มะริด ทวาย และตะนาวศรี ฯลฯ ไดรับการปฏิบัติที่ไมเปนธรรมจากพมา ถูกกดขี่ รังแก กลุมคนจํานวนหนึ่งจึง โยกยายถิ่นฐานเขามาอยูกับญาติพี่นองในประเทศไทย แตทวาสัญชาติของคนไทยกลุมนี้ไมชัดเจน จึงไมไดรับรอง วาเปนคนไทย บางคนตองถือบัตรที่ประเทศพมาออกให (ซึ่งในบัตรระบุวาเปนคนไทย) การกลับมาอยูอ าศัยในประเทศไทย ซึ่งเปนเวลากวา ๓๐ ปแลว ไมมีบัตรประชาชน ถูกจํากัดสิทธิทุกดาน ทั้งไมสามารถเดินทางออกนอกชุมชนที่อาศัยอยูได ไมมีสิทธิ์แจงเกิด ไมมีสิทธิ์แจงตาย ไมมีสทิ ธิ์แจงความกรณี ถูกรังแกเอาเปรียบ ถูกกดหรือถูกโกงคาแรงเปนประจํา ไมไดรับสวัสดิการขั้นพืน้ ฐานทุกดาน เด็กไทยพลัดถิ่นที่ เกิดในเมืองไทย ก็ไมไดใบเกิด ไมสามารถขอรับทุนการศึกษาได เรียนจบแลวสมัครงานไมไดเพราะไมมบี ัตร ประชาชน ทํางานไดเพียงการเปนแรงงานไรฝมือ ที่อยูอาศัยและที่ทาํ กินไมมั่นคง และมักถูกขมขูขูดรีดเรียกเก็บ เงิน โดยเฉพาะการเรียกเก็บเงินเกีย่ วกับการขึ้นทะเบียนสถานะบุคคล การเดินทางไปทํางานนอกชุมชน และอืน่ ๆ
2
ประมาณการวา คนไทยพลัดถิ่นถูกรีดไถไมต่ํากวา๑๕,๐๐๐ บาทตอคนตอป จากการศึกษาเบื้องตนประมาณ การวามีคนไทยพลัดถิ่นกระจายในจังหวัดประจวบ ระนอง ชุมพร ประมาณ ๒๐,๐๐๐ คน ในดานผลกระทบตอสุขภาพ เนื่องจากกลุมคนไทยพลัดถิ่นไมมีบัตรประชาชน ซึ่งเชื่อมโยงไปสูการมีบัตร ประกันสุขภาพ จึงมีความยากลําบากในการเขารักษาพยาบาล รวมถึงการปองกันและรักษาสุขภาพ แตกอนที่จะมี ระบบประกันสุขภาพ (บัตรทอง ๓๐ บาท) คนไทยพลัดถิ่นสามารถซื้อบัตรสุขภาพรายปไดในราคา ๕๐๐ บาท หลังจากที่ระบบประกันสุขภาพถาครอบครัวไหนตองการซื้อบัตรสุขภาพตองไปซื้อบัตรที่เปนของกลุมแรงงาน ตางชาติ ในราคา ๑,๓๐๐ บาท ซึ่งเปนราคาที่สูง ขอมูลคนไทยถิ่นพลัด คนไทยถิ่นพลัดที่เดินทางกลับเขามาอยูเมืองไทย ประมาณการกวา ๒๐,๐๐๐ คน แตที่รวมตัวกันเปน เครือขายและทํากิจกรรมรวมกันโดยตลอด ในระยะ ๖ ปมีสมาชิก ฯ จํานวน ๑, ๒๗๕ ครอบครัว จํานวน ๕,๐๗๓ คน มีบัตรประชาชน ๑,๐๘๒ คน ไมมีบัตรประชาชนหรือไรสัญชาติ ๔,๗๔๒ คน แบงการทํางานออกเปนกลุม ยอย 25 กลุม ดังนี้ 1. คนไทยถิ่นพลัดจังหวัดระนอง สมาชิกของเครือขาย ๗๓๑ ครอบครัวจํานวน ๓,๐๑๙ คน มีบัตร ประชาชน ๘๐๘ คน สวนใหญนับถือศาสนาอิสลาม อาชีพ ทําการประมง ,รับจางทั่วไป , ทําสวน มีรายไดไม แนนอนอาศัยกระจายอยูใน ๑๘ หมูบาน ดังนี้ กิ่งอําเภอสุขสําราญ บานทากลาง บานทาคึกฤทธิ์ บานบางกลวย บานไรใต บานปากเตรียม (คุระบุรี) อําเภอกะเปอร ประกอบดวย บานบางเบน บานบางลําพู อําเภอเมือง ประกอบดวย บานชางแหก บานหวยมวง บานยางคต บานทาฉาง บานซอยสิบ บานสํานักสงฆ สะพานปลา บานหินชาง บานทรายดําหนานอก บานเกาะสิน บาน เกาะตาครุต 2. คนไทยถิ่นพลัดชุมพร สวนใหญนับถือศาสนาพุทธ อาชีพ ทําสวนยาง สวนปาลม ไรสัปปะรด และ รับจางทําสวนในพื้นที่ เปนกลุมที่มีสภาพความเปนอยูดีกวากลุมอื่นๆ (ยังไมมีการสํารวจ) 3. คนไทยถิ่นพลัดประจวบคีรีขันธ สมาชิกของเครือขาย ๕๔๔ ครอบครัว จํานวน ๒,๐๕๔คน มีบัตร ประชาชน ๒๗๔ คน สวนใหญนับถือศาสนาพุทธ อาชีพ รับจางรายวัน เชน ปอกมะพราว เก็บสับปะรด กรีดยาง หากลวยไม ขายของ เจียระไนพลอย และทํางานในสวน อาศัยกระจายอยูใน ๗ หมูบาน ดังนี้ อําเภอบางสะพานนอย บานหินเทิน อําเภอบางสะพาน บานในล็อค บานหนองกลาง บานคลองลอย บานสํานักสงฆ บานทุงไทรทอง อําเภอทับสะแก บานทุงพุฒิ บานโปงแดง ประเพณีวัฒนธรรมและการแสดงพื้นถิ่น จากการศึกษาของนักวิชาการพบวาคนไทยพลัดถิ่นที่เคยอาศัยใน พมา มีวิถีปฏิบัติที่มีการอนุรักษประเพณีวัฒนธรรมและการแสดงพื้นถิ่นอยางเหนียวแนน ที่เปนทั้งเอกลักษณการ แสดงออกถึงความเปนไทย ภูมิปญญาและความผูกพันทางสังคม ไดแก การแสดงลิเกปา รํามะโนราห หนังตะลุง รําวงโบราณ กาหยง ลาอู การบวชพระ การทอดกฐิน ทอดผาปา ฯลฯ ซึ่งเปนประเพณีวัฒนธรรมแบบคนไทย ภาคใต นอกจากนี้เครือขาย ฯ ยังมีการฝกสอนและถายทอด การแสดงพื้นถิ่นสูกลุมเด็กและเยาวชน เพื่อใหมีการ สืบทอดตอไปในระยะยาว 3
ภูมิปญญา มีการสืบทอดหมอแผนโบราณมาจากบรรพบุรุษ เชน การตมยาสมุนไพรรักษาโรค นวดจับเสน แผนโบราณ หมอกระดูก การรักษาคนถูกงูกัด การอยูไฟหลังคลอด ทําจักสาน สานเสื่อ เครื่องมือประมง การ เย็บจาก ฯลฯ คนไทยพลัดถิน่ : และกิจกรรมรวมกลุมเปนเครือขายการแกปญหาคืนสัญชาติคนไทย คนไทยพลัดถิ่น รวมตัวกันเปน “ เครือขายการแกปญหาคืนสัญชาติคนไทย ” มีการรวมเปนองคกรเมื่อป พ.ศ. 2545 โดยการสนับสนุนของ โครงการปฏิบัติการชุมชนและเมืองนาอยู ( ป พ.ศ. ๒๕๔๕- ๒๕๔๗ ) โดย มูลนิธิชุมชนไท ภายใตความรวมมือ ของ สํานักงานสงเสริมสุขภาพ (สสส.) สถาบันพัฒนาองคกรชุมชน (องคการ มหาชน ) และภาคีความรวมมือหลายองคกร อาทิเชน มูลนิธิกระจกเงา ฯลฯ มีกิจกรรม ประกอบดวย การกลุม ออมทรัพย การฟนฟูอาชีพ การฟ นฟูศิลปวัฒนธรรม การปรับปรุงสภาพแวดลอมชุมชน การเขารว มกิจกรรม สาธารณะประโยชนข องหมูบา น การพั ฒ นาผูนํา เครื อ ข าย และการพัฒ นาเด็ ก และเยาวชน รวมถึง การจัด เวที สาธารณะเพื่อบอกเลาเรื่องราวของคนไทยพลัดถิ่น การสํารวจตรวจสอบขอมูลรวมกัน และทําการวิจัยศึกษาปญหา คนไทยพลัดถิ่น โดย ดร.ฐิรวุฒิ เสนาคํา นักวิชาการจากมหาวิทยาลัยวลัยลักษณ เพื่อการหาแนวทางการแกไขปญหา สัญชาติ สรุปขอเสนอของเครือขาย ฯ คือการออกกฎหมาย “ คืนสัญชาติไทย ใหคนไทยพลัดถิ่น ” และในระหวางที่ กําลังดําเนินการขอใหหนวยงานที่เกีย่ วของ ดูแลฟนฟูวิถชี ีวิต ความเปนอยูไมใหถูกเอาเปรียบ รวมทั้งใหเด็กเยาวชน ไดมีโอกาสเรียนหนังสือ เหมือนเด็กทั่วไป ปจจุบัน..แมวา เด็กไทยถิ่นพลัดจะไดเขาเรียนในโรงเรียน แตยงั ไมมีความชัดเจนในเรือ่ งวุฒิการศึกษา และในทางปฏิบัติ ครูมักทวง “ใบแจงเกิด หรือทะเบียน บาน ” ซึ่งทําใหเด็กรูสึกอับอาย ไมอยากไปเรียน และ หลายคนตัดสินใจออกจากโรงเรียนกลางคัน
การไมมีบัตร ทําใหไมมีสิทธิ์เปนเจาของบาน ตองอาศัยสรางบานในที่ตา งๆถูกไลที่บอยๆ “บาน” ไทยถิ่นพลัด ที่ถูกสึนามิ ไมมีบตั ร ไมไดรับการชวยเหลือ ตองใชไมค้ําและผูกโยง ดวยเชือก (ภาพบานหินชาง ระนอง ๔๘ )
4
9 ป กับความพยายามของ เครือขาย ฯ เพื่อ “ขอคืนสัญชาติไทย ” ดวยเหตุของการถูกเอาเปรียบรีดไถ และ ขอกังวลของหนวยงานที่เกี่ยวของ อาทิเชน กระทรวงมหาดไทย และสภาความมั่นคง ฯลฯ วาคนกลุมคนนี้ เปนคนไทยหรือเปนแรงงานพมาเขามาปลอมปนหรือไม ประกอบกับ ระยะเวลาของปญหาที่ทอดมาเนินนานกวา ๑๐๐ ป ทําใหเครือขาย ฯ คิดระบบการตรวจสอบขอมูล และรับรอง กันเองใหชัดเจน โดยใชการทํากิจกรรมรวมกลุมที่หลากหลาย เปนเงื่อนไขในการพบปะ รูจักและชวยกันตรวจสอบ มีสาระสําคัญ เชน มีการจัดทําทะเบียนประวัติ การจัดทําผังตระกูล ที่แสดงถึงคนรุนปูยาและลูกหลาน รวมถึงญาติ พี่นอง ตนตระกูล ที่อาศัยในประเทศไทย ถิ่นที่อยูเดิมในเขตแดนพมา แบบสํารวจกระกูลเครือขายการแกปญ หาคืนสัญชาติคนไทยฯ แบบสํารวจคนไทยพลัดถิน่ (พอ) นายชวย นามสกุล กิง่ แกว (แม) นางหมาเอียด นามสกุล กิง่ แกว
(พอ) นายหนูขนิ นามสกุล หอมจันทร (แม) นางตมปด นามสกุล หอมจันทร
(พอ) นายตอย นามสกุล ศรีสงา (แม) นางจันทร นามสกุล ศรีสงา
(พอ) นายขอ นามสกุล แซฮอื่ (แม) นางตู นามสกุล แซฮอื่
(พอ) นายเพีย นามสกุล กิง่ แกว
(แม) นางเขิน นามสกุล หอมจันทร
(พอ) นายสมคิด นามสกุล ศรีสงา
(แม) นางจู นามสกุล แซฮอื่
หัวหนาครอบครัว ปจจุบนั
นาย สุทนิ นามสกุล กิง่ แกว ชาย/สะใภ
+
หญิง/เขย
ลูก
นายสุพร ศรีสงา
บุตร.........คน
ผูห ญิงเสียชีวติ แลว
ผูช ายเสียชีวติ แลว
นางขนิด นามสกุล ศรีสงา
น.ส.สุภาพร ศรีสงา
บุตร.........คน
ด.ญ.สายทอง ศรีสงา ด.ญ.สายใจ ศรีสงา
บุตร.........คน บุตร.........คน
การจัดตั้งกลุมออมทรัพย โดยแบงการทํางานออกเปน ๒๕ กลุมยอย และแบงออกเปน ๘ กลุมอําเภอ ปจจุบันมีสมาชิกเครือขาย ฯ จํานวน ๑,๒๒๕ ครอบครัว จํานวน ๕,๐๗๓ คน และ มีเงินออมทรัพยรวมกันกวา ๑,๕๐๐,๐๐๐ บาท มีการจัดสวัสดิการดูแลกันเอง เชน การชวยเหลือผูปวยที่ตองไปโรงพยาบาล การดูแลผูสูงอายุ ในป พ.ศ.๒๕๔๘ เครือขายฯ จัดสรรทุนการศึกษาใหแกเด็กนักเรียนที่เปนสมาชิก จํานวน กวา ๕๐๐ คน ฯลฯ รวมทั้งสนับสนุนใหจัดตั้งกลุมออมทรัพยวันละบาทเพื่อการศึกษาของเด็ก เครือขาย ฯ มีคณะกรรมการ จํานวน ๔๐ คน ที่มีผูแทนมาจากแตละกลุมอําเภอ ๆละ ๕ คน เพื่อทําหนาที่ ในการผลักดัน การแกปญหารวมกันในทุกดาน 5
ผังแสดงการเชื่อมโยงกันเปนเครือขายแกปญหาการคืนสัญชาติคนไทย กลุมอําเภอบางสะพาน กลุมอําเภอบางสะพานนอย ประจวบ ประจวบ กลุมอําเภอกระบุรี (๗๙) (๒๔๘) ระนอง (๒๖) กลุมอําเภอทับสะแก คณะทํางาน ประจวบ กลุมอําเภอสุขสําราญ (๒๑๗) เครือขาย ฯ กลุมละ ๕ คน ระนอง (๑,๒๗๕ ครัว) (๑๓๙) กลุมอําเภอเมือง ๑. ระนอง (๒๓๑)
กลุมอําเภอเมือง ๒ ระนอง (๒๖๕)
กลุมอําเภอกะเปอร ระนอง (๗๐)
ระยะที่ผานมา เครือขาย ฯ มีการติดตอประสานงานกับสือ่ มวลชน สถาบันวิชาการและหนวยงานที่เกี่ยวของ จนทําใหเรื่องราว ปญหาไดรับการเผยแพรออกสูสังคมเปนระยะ ดังเชน รายการสภาชาวบาน รายการสองโลก การ จัดทําสื่อวีดีทศั น และสื่อสิ่งพิมพตางๆ เชน หนังสือ ถิ่นพลัดไป ไทยพลัดถิ่น “บันทึกชีวิตเปลือยเปลา ไทยพลัดถิ่น” หนังสือเยือนไทยพลัดถิ่นในพมา และ การจัดทําสื่อรณรงคเพื่อสรางความเขาใจทีด่ ี ของสังคม ในบทเพลงคอย..ใน อัลบั้ม “ เสียงใจอันดามัน ” ในชวงประสบภัยสึนามิ ป ๒๕๔๗ คนไทยถิ่นพลัดจังหวัดระนอง ไมไดรับการชวยเหลือจากราชการ เพราะไมมีบัตรประชาชน แตไดรับงบประมาณสนับสนุนจากองคกรพัฒนาเอกชน ในการแกปญหาเบื้องตน จํานวน ไมมากนัก เพราะหลายองคกรยังไมเขาใจปญหานี้ และอาจเขาใจวาเปนคนผิดกฎหมาย อยางไรก็ตามธนาคารโลก และมูลนิธิโสสะแหงประเทศไทย ไดใหการสนับสนุนงบประมาณเพือ่ ฟนฟูผูประสบภัยสึนามิ แกเครือขาย ฯ โดย ผานมูลนิธิชุมชนไท นอกจากนี้ เครือขาย ฯ ไดประสานเชื่อมโยงกับเครือขายอื่นๆ โดยเปนสมาชิกเครือขายผูประสบภัยสึนามิ และรวมจัดตั้ง เครือขายชุมชนเพื่อการปฏิรูปสังคมและการเมือง (คปสม. ) รวมกับเครือขายองคกรชุมชนพื้นที่อื่นๆ ทั่วประเทศ ในวาระครบรอบ ๑ ปสึนามิ ป ๒๕๔๘ เครือขาย ฯไดมีการเสนอตอรัฐบาลในการแกปญหาคนไทยพลัดถิ่น รัฐบาลตั้งคณะกรรมการโดย มี พลอากาศเอก คงศักดิ์ วัทนา รัฐมนตรีกระทรวงมหาดไทย เปนประธาน มีการ ประชุมเพียงครั้งเดียว และมีการเปลี่ยนแปลงทางการเมือง การแกปญหาจึงชงักไป ในป๒๕๔๙ เครือขายชุมชนเพื่อการปฏิรูปสังคมและการเมือง (คปสม.) ไดประมวลขอเสนอขององคกร เครือขาย ๔๕ เครือขายในการแกไขปญหาตางๆ ตอรัฐบาล โดยกรณีของกลุมคนไทยพลัดถิ่น มีขอเสนอใหคืน 6
สัญชาติไทย ดวยเงื่อนไขทางประวัติศาสตร และในระหวางกระบวนการตรวจสอบการคืนสัญชาติ ใหมีการรับรอง สิทธิขั้นพื้นฐานของคนเหลานี้ เชน การรับรองการเกิด การสมรส การรักษาพยาบาล การศึกษา การทํางาน ฯลฯ นอกจากนี้ คปสม. ไดรวบรวมประเด็นปญหาและขอเสนอการแกไขปญหาเสนอตอรัฐบาล ผานคณะกรรมการ แกปญหาสังคม กระทรวงพัฒนาสังคมและความมั่นคงของมนุษย สมาชิกสภานิติบัญญัติแหงชาติ และหนวยงานที่ เกี่ยวของ ผังแสดงกิจกรรมและการเชื่อมโยงกับเครือขายอื่น เครือขายชุมชนเพื่อการ ปฏิรูปสังคมและการเมือง (คปสม.)
ศูนยประสานงานบานนําเค็ม ชุมชนในพังงา ๘ ชุมชน เครือขายฟนฟูเกาะลันตา จํานวน ๓๖ ชุมชน
รัฐธรรมนูญ พรบ.สภาชุมชน ทองถิ่น
เครือขาย ผูป ระสบภัยสึนามิ
เครือขายสิทธิคนจนพัฒนาภูเก็ต จํานวน ๒๕ชุมชน
แผนแมบท พัฒนาการเมือง แกปญหาที่ดิน
การคืนสัญชาติไทย
เครือขายแกปญหา การคืนสัญชาติไทย
คืนสัญชาติ การแกปญหาที่ดิน
การสํารวจขอมูล การฟน ฟูวิถีชีวิต ชุมชน
ออม ทรัพย
การฟนฟูวัฒธรรม
ที่อยูอาศัย/สภาพ แวดลอม
นโยบายที่กระทบ ชุมชน
เด็กเยาวชน การจัดสวัสดิการ
วันที่ ๑๐ กันยายน ๒๕๕๐ ณ หองประชุมรัฐสภา นายภควินท แสงคง ที่ปรึกษาเครือขายการแกไขปญหา การคืน สัญ ชาติ ค นไทย ได นํ า เสนอป ญ หาการละเมิ ด สิ ทธิ คนไทยพลั ด ถิ่ น ในเวที รับฟ งข อ เสนอแนะของภาค ประชาชนและภาควิชาการในการจัดการปญหาความไรสถานะและสิทธิของบุคคลในประเทศไทย อาทิ คนพลัดถิ่น ถูกขมขื่น ไปแจงความกลับโดนขมขูและถูกแจงขอหาเขาเมืองผิดกฎหมาย เด็กในโรงเรียนถูกเพื่อนลอวาเปนพมา การถูกฉอโกงที่ดินทํากินเนื่องจากไมมีสิทธิถือครองอสังหาริมทรัพย เปนตน วันที่ ๒๙ มีนาคม ๒๕๕๐ คณะกรรมาธิการวิสามัญศึกษาปญหาและแนวทางแกไขการไรสถานะทาง กฎหมายและสิทธิของบุคคลในประเทศไทย สภานิติบัญญัติแหงชาติ ไดลงพื้นที่เพื่อศึกษาปญหาของคนพลัดถิ่นที่ จังหวัดระนอง พบวา กระบวนการจัดการตามมติคณะรัฐมนตรีตางๆ ยังไมแลวเสร็จ และมีความคืบหนาไมมากนัก โดยมีสาเหตุหลายประการ เชน หนวยงานที่รับผิดชอบมีขอจํากัด ความผันแปรทางการเมือง และที่สําคัญ คนไทย
7
พลัดถิ่น ไมยื่นคํารองขอแปลงสัญชาติจากพมามาเปนไทย กลับยอมที่จะมีสถานะเปนคนไรสัญชาติ เพราะยืนยัน วาบรรพบุรุษมีเลือดเนื้อเชื้อสายไทยและมีสัญชาติไทย วันที่ ๒๘ พฤษภาคม ๒๕๕๐ ที่ประชุมคณะกรรมาธิการวิสามัญศึกษาปญหาและแนวทาง แกไขการไร สถานะทางกฎหมายและสิทธิ ของบุคคลในประเทศไทย สภานิติ บัญญัติแหงชาติ ไดยกรางกฎหมายเพื่อแกไ ข ปรับปรุง พ.ร.บ.สัญชาติ พ.ศ. ๒๕๐๘ แกไขเพิ่มเติม (ฉบับที่ ๒) และ (ฉบับที่ ๓) พ.ศ. ๒๕๓๕ คณะกรรมาธิการวิสามัญ ฯ ดังกลาว ไดประชุมพิจารณาปรับปรุงราง พ.ร.บ.สัญชาติ ในวันที่ ๑๑ และวันที่ ๑๘ มิถุนายน ๒๕๕๐ โดย ไดกําหนดแนวทาง การใหสถานะบุคคลแกคนไทยพลัดถิ่นไวในรางมาตรา ๒๒ ดังนี้ “มาตรา ๒๒ บรรดาบุคคลที่สืบสันดานจากบุพการีที่มีเชื้อสายไทยแตไมไดสัญชาติไทย โดยผลของ กฎหมายอันเกิดจากการเปลี่ยนแปลงอาณาเขตของประเทศ ถาเขามาอาศัยอยูจริงในราชอาณาจักรไทยโดยมีหลักฐาน ทางทะเบียนราษฎร และประสงคจะขอกลับคืนสัญชาติไทย ใหยื่นแสดงความจํานงตอพนักงานเจาหนาที่ การพิสูจนการเปนผูสืบสันดานจากบุพการีที่มีเชื้อสายไทยตามวรรคหนึ่ง ใหเปนไปตามหลักเกณฑและ วิธีการที่รัฐมนตรีโดยความเห็นของคณะกรรมการตามมาตรา ๒๕ ประกาศกําหนด การอนุ ญ าตหรื อ ไม อ นุ ญ าตให ก ลั บ คื น สั ญ ชาติ ไ ทยตามวรรคหนึ่ ง ให ค ณะกรรมการตามมาตรา ๒๕ พิจารณาเสนอความเห็นตอรัฐมนตรีเพื่อมีคําสั่ง” แตดวยการปรับปรุงกฎหมายวาดวยสัญชาติในครั้งนี้ มีประเด็นตางๆถึง ๗ ประเด็น และเรื่องคนไทยพลัด ถิ่นเปนการขอคืนสัญชาติไทย เปนเรื่องใหมที่ยังไมมีในกฎหมายสัญชาติ และผูที่เกี่ยวของยังไมเขาใจมากนัก สภา นิติบัญญัติ ไดตัดสินใจตัดมาตรา ๒๒ ออกจากรางพระราชบัญญัติสัญชาติ อยางไรก็ตาม คณะกรรมาธิการฯ หลายทานไดอภิปรายแสดงความคิดเห็นเกี่ยวกับกรณีคนไทยพลัดถิ่นอยาง กวางขวาง สวนใหญมีความเห็นวา การใหสถานะเกี่ยวกับสัญชาติแกคนไทยพลัดถิ่นไมควรใชหลักการแปลงสัญชาติ ผลสรุปของการพิจารณาเรื่องนี้ คณะกรรมาธิการฯ มีมติใหตั้งเปนขอสังเกตไวทายพระราชบัญญัติสัญชาติ ฉบับนี้ ซึ่งมี ๒ ขอ ไดแก ๑. ตามยุทธศาสตรของรัฐบาลที่เห็นชอบใหดําเนินการแปลงสัญชาติเปนไทยแกผูอพยพเชื้อสายไทยเพราะ เหตุการเสียสัญชาติไทยไปดวยเหตุการเสียดินแดนยังไมเหมาะสม กระทบตอความ รูสึกของกลุมบุคคลดังกลาว ควร ใหไดสัญชาติไทยกลับคืนมาโดยบทบัญญัติของกฎหมายอยางภาคภูมิใจ และไมอาจถูกถอนสัญชาติไทยเพราะ เหตุการแปลงสัญชาติเปนไทย รัฐบาลควรเรงศึกษาการตรากฎหมายคืนสัญชาติไทยใหแกกลุมบุคคลดังกลาวโดยเร็ว ตอไป ๒. รัฐบาลควรเรงรัดนโยบายและยุทธศาสตรที่เกี่ยวของกับการแกไขปญหาสถานะของผูอพยพเชื้อสายไทย ที่อาศัยอยูในประเทศไทยใหดําเนินการอยางเปนรูปธรรมโดยเร็ว ขอสังเกตดังกลาวไดผานความเห็นชอบในการประชุมสภานิติบัญญัติแหงชาติ วาระ ๒ และวาระ ๓ เพื่อสง ใหคณะรัฐมนตรีรับไปพิจารณาดําเนินการตอไป
8
หาการคืนสัญชาติคนไทย ดร.ฐิ รวุ ฒิ วัน ที่ ๑๒ ธั น วาคม ๒๕๕๑ มูลนิธิชุมชนไท รวมกับ เครือขายแกปญ เสนาคํา และศ.ระพี สาคริ ก ได เ สนอหัว ข อ “ สุข ภาวะของคนไทยพลัด ถิ่น : คนไรสั ญ ชาติ ” ในการจัด ประชุมวิ ช าการของคณะกรรมการสุข ภาพแหงชาติ ในสมั ช ชาสุ ข ภาพแหง ชาติ พ.ศ. ๒๕๕๑ ณ อาคาร สหประชาชาติ ถนนราชดํา เนิน นอก กรุ งเทพ ฯ หลายฝา ยเห็น ควร ยกระดั บ การแกปญหาเรื่ อ งคนไทยพลั ด ถิ่น อยา งจริ ง จั ง วันที่ ๓๐ มกราคม ๒๕๕๒ คณะนิติศาสตร มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร รวมกับภาคีตางๆ จัดสัมมนา หัวขอ “ ถึงเวลา คืนสัญชาติไทย ..ใหคนไทยพลัดถิ่น หรือยัง ” ดร.บรรเจิ ด สิ ง คะเนติ ยกตั ว อยาง เมื่ อเยอรมัน ปกครองดว ยรั ฐ บาลนาซี คนหนีอ อกนอกประเทศ จํา นวนมาก หลัง สงครามโลกครั้ งที่ ๒ เยอรมั น รา งรัฐ ธรรมนู ญเอาคนเยอรมั น กลับ ประเทศ “ ชาวเยอรมั น หมายถึ ง คนที่ มีสั ญชาติเยอรมัน หรือ เปน ผูลี้ภัย หรื อเปน ผูถู กขับ ออกจากประเทศ เยอรมัน หรื อเปน คู ส มรส หรื อ เปน ผูสืบ สัน ดาน บุค คลเหล า นี้ คื อคนที่มีสั ญ ชาติ เยอรมั น ” ผู มีสั ญ ชาติ เยอรมัน มา ก อน หากได เ สี ย สัญ ชาติ ด ว ยเหตุทางการเมื อง ทางเชื้ อ ชาติ ทางศาสนา ให ผู สื บเชื้ อสายยื่ น คํา ร องเพื่ อให ไ ด รับสั ญ ชาติคืน ไม ใ หถื อวา ถูก เพิก ถอนสั ญ ชาติ หากคนเหล า นั้น ไดกลับ มาอยู ใ นเยอรมั น อี ก ครั้ ง ดร.บรรเจิ ด สรุ ปว า เป น การสะท อ นความรับผิด ชอบของรัฐ บาลตอ คนของตน ต อเลื อ ดเนื้อเชื้อ ไขของตน ไมว าอยูที่ ไ หนในโลกนี้ หากกลับ มาคุ ณ มีสัญ ชาติเยอรมัน เห็น วา กฎหมายเปน เครื่ องมื อรั บ ใชค วาม ยุติ ธ รรมของมนุ ษ ยชาติ รั บ รองศัก ดิ์ศรี ค วามเปน มนุ ษ ย กฎหมายสั ญ ชาติ ที่ มี อยู การแปลงสั ญ ชาติ ไม อ าจนํา มาใชกั บ คนไทยพลัด ถิ่ น ได เพราะไมใ ชคนตา ง ดาว จึงตอ งร า งกฎหมายใหม การยอมรั บว าร า งกฎหมายคืน สั ญชาติ เทากั บการรับ รองวาเขามิใ ชตา งด า ว กรณีคนไทยพลั ด ถิ่น มิไ ดเ สี ย สั ญชาติ แตด วยสถานการณ บา นเมืองทํา ให “ การมีสั ญ ชาติพ รา มัว ” จึ ง ไมไ ดรับ สิท ธิเ หมือ นคนไทยทั่ ว ไป ภาคประชาชนควรเสนอร า งกฎหมายเอง หากราชการหรื อการเมือง ลาช า ตั ว รา งกฎหมายของประชาชนเปน ตัว กระตุ น และเปน การสรา งความเข า ใจ และสรา งกระบวนการมี ส ว นร ว มของภาคประชาชนในการผลั ก ดั น ใหต นเองได รับสิ ทธิ รวมทั้ง แสดงถึง การตื่น ตัว ของประชาชนที่ ตระหนั ก ว ารั ฐ ไทยควรให สัญ ชาติ กับ คนกลุ มนี้ ประเด็นที่ตองถกเถียงคือขอบเขตของบุคคล ใหมีความชัดเจน สามารถครอบคลุมกลุมเปาหมายได ในแง ของกระบวนการพิสูจนจะมีความตางจากกระบวนการของคนตางดาว สาระสําคัญมันไมเหมือนกัน จึงไปใชกม.เดิม ไมได ดังนั้น กระบวนการในการพิสูจน จึงควรตองมีดีกรีในการเรียกรองที่แตกตางกัน ทายที่สุด อยาใหกระบวนการทั้งหลายทั้งปวง ไปขึ้นกับดุลพินิจของเจาหนาที่ ที่อาจนําไปสูปญหา ในทางปฏิบัติ หมายความวา เกณฑจะตองมีความชัดเจน ที่ลดทอนดุลพินิจในบางสวน เพราะในทางปฏิบัติของ เจาหนาที่ ดุลพินิจนั้นเอง ที่อาจเปนตัวกอปญหา แตอยางไรก็ตาม การเขียนกม.จะไมมีทางเขียนใหชัดเจน แนนอน ตายตัว แตดุลพินิจจะตองสามารถแสดงในเชิงภาววิสัย ในเชิงประจักษได
9
กฎหมายแมบท ควรกําหนดกรอบกวาง และไปกําหนดรายละเอียดในระดับกลไกของกม.ลําดับรอง รวมถึง การนํากลไกของคณะกรรมการกลั่นกรองฯ ที่จะชวยคลายความแข็งตัวของการใชอํานาจของรัฐมนตรี โดยใหการ พิสูจนไปผานจากเจาหนาที่ ที่มาจากหลายภาคสวน เพื่อใหเกิดการออนตัวในการทําความเขาใจสภาพการณตางๆ “ ผมขอสรุปวา คนเหลานี้เขามีความชอบธรรมโดยสมบูรณ ที่จะอยูในผืนแผนดินนี้ สิ่งที่เกิดขึ้น หาเปน ความผิดที่อยูในวิสัยที่เขาจะแกแกได เปนเพียงผลพวงของปญหา ในแงของรัฐไทยจึงตองอาศัยเครื่องมือของรัฐเพื่อการแกไขปญหาเหลานี้ เทากับเปนการลดทอนปญหาที่ อาจขยายตัวรุนแรงมากขึ้น ความขัดแยงตางๆ ทายที่สุดอาจขยายไปสูความขัดแยงในเชิงสังคมในเชิงการเมือง ในเชิง สงครามได ถารัฐไมตัดทอน ลดปญหา ซึ่งเปนความรับผิดชอบของรัฐไทย ที่ตองรับผิดชอบในผลพวงตางๆ เหลานี้ เพราะเขาเปนคนไทย เขามีความชอบธรรม กม.เปนเพียงเครื่องมือที่จะไปรับใชความเปนธรรมเทานั้น ผมไมคิดวาจะ มีอุปสรรคใดๆ ถากม.จะกอใหเกิดความเปนธรรมแกคนกลุมหนึ่ง ที่เขามีความชอบธรรมที่จะยืนบนแผนดินนี้อยาง ภาคภูมิใจ กม.ของรัฐจะตองเรงเขาไป ประเด็นสําคัญในรางกม.ที่จะเสนอ ก็คือ จะใหครอบคลุมใคร มีตัวเลขแนนอน มีหลักฐานการพิสูจนมาก นอยเพียงใด อันจะนําไปสูการกําหนดหลักเกณฑในรายละเอียดวาจะพิสูจนอยางไร หลักการใหญคือ ถาจะคืนสัญชาติ แลวคนที่จะรับคืนสัญชาติ คือใคร หลักฐานคืออะไรบาง มีจํานวนเทาไร ฯลฯ ตรงนี้เปนคําถามที่จะตองมาประชุม แลกเปลี่ยนในเชิงหลักการ ขอมูล หลังจากไดหลักเกณฑแลว จะตองเปดใหมีกระบวนการรับฟง การมีสวนรวมของภาคสวนตางๆ เพื่อรับฟง จุดออน จุดแข็งของรางฯ ของภาคประชาชน มีความเปนไปไดมากนอยเพียงใด >> นําขอเสนอแนะไปปรับปรุงราง ฯ จนไดขอยุติ >> เขาสูกระบวนการเขาชื่อของประชาชน (อาจดําเนินการในลักษณะคูขนาน คือ ประชาสัมพันธไป ลวงหนาเพื่อเตรียมรายชื่อ) เรื่องนี้ไมใชเรื่องของการไปออกกม.ที่จะไปบังคับใหรัฐมารับคนกลุมนี้ วาเปนคนไทย คนเหลานี้เปนคน ไทยอยูแลว แตความไมแจมชัดในทางกม. ในทางประวัติศาสตร ดวยเหตุตางๆ แลวกม.ฉบับนี้จะทําใหมันแจมชัด ขึ้นมา ในเชิงเนื้อหา วัฒนธรรม ประเพณี เรายอมรับวาเขาเปนคนไทยในจิตวิญญาณ แตไมปรากฎในเอกสารของ ทางราชการ กม.ฉบับนี้จึงไปคืนความยุติธรรมใหแกเขา ไมใชเปนการเขียนกม.เพื่อใหสัญชาติกับใครไมรู และนี่คือ ความชอบธรรมที่เกี่ยวกับหมวด ๓ เพราะมันเปนตนทางแหงการใชสิทธิตามรธน. เมื่อโดยจิตวิญญาณเขาเปนคน ไทย ไฉนเขาจึงไมมีสิทธิเทาคนไทย เอาอะไรมาอธิบาย ถาดูตามม.๓๐ แหงรธน. เพราะฉะนั้น เขาจึงโตแยงวา ทําไมเขาจึงไมมีสิทธิ ทั้งที่เขาไดรับการยอมรับวาเปนคนไทย ” วั น ที่ ๕-๗ กุมพาพัน ธ ๒๕๕๒ เครือ ข า ยแก ป ญ หาการคืน สั ญ ชาติคนไทย มี ก ารจั ด เวทีสรุ ป บทเรี ย นการทํา งานของเครื อข าย มีส มาชิก เข ารว ม 250 คน ณ วั ด ประชาสนธิ อ.ทั บ สะแก จ.ประจวบ ทา นเจ า อาวาส ไดก ลา วเป ด การประชุ ม และใหกําลั ง ใจคนไทยพลัด ถิ่ น ปลัด อํา เภอมาดู แลความ 10
เรี ย บร อ ยตั้งแต เ ช า ตํา รวจในพื้ น ที่นํา กลองวีดี โ อมาบัน ทึ ก ภาพ หน ว ยขา วกรองมาร ว มสั ง เกตการณ แ ละขอ เอกสารการประชุม จากการพูด คุย ก็มีค วามกังวลวา คนกลุมนี้ จ ะไปรวมกั บ การเคลื่ อ นไหวทางการเมื อง แต เห็ น ว า ควรออกกฎหมายคื น สัญ ชาติ ให ค นกลุมนี้ เหล านี้ เ ป น ความกั ง วลของเจ า หน าที่ใ นพื้ น ที่ ที่ ต อง ปฏิบั ติง านตามระเบีย บคํา สั่ ง มานาน ผลสรุ ป การสั มมนา จะมีก ารจัด เวทีทํา ความเข า ใจ การระดมความคิด เห็ น จากสมาชิ ก ในพื้ น ที่ต า งๆ เพื่อ ยกร า งกฎหมายการคื น สั ญ ชาติ และการสํา รวจจํานวนสมาชิ ก ทั้ ง ในและนอกเครื อข าย รวมทั้ งมี แผนการประสานและทํา ความเขา ใจกับ หนว ยงานตา งๆทั้ ง ในท อ งถิ่น และระดั บ นโยบายให ม ากขึ้ น เดือนเมษายน – เดื อนมิถุ น ายน ๒๕๕๒ เครือขายแกปญหาการคืน สั ญ ชาติ คนไทย จัด เวทีร ะดม ความคิ ด เห็ น จากสมาชิ ก ในเครื อขาย ฯ ในชุม ชนต างๆ รวม ๔๑ เวที สมาชิ ก เข ารว มกวา ๕,๐๐๐ คน เพื่อ หาแนวทางร า ง พ.ร.บ.คืนสัญชาติคนไทย โดย สรุปสาระสําคัญคือ ๑. พ.ร.บ. เรียกวา พ.ร.บ.คืนสัญชาติคนไทย กรณีคนไทยพลัดถิ่น ๒. “ คนไทยพลัดถิ่น ” หมายถึงบุคคลที่มีเชื้อสายไทย บรรพบุรุษอาศัยอยูบนดินแดนของไทย กอนการปกปน เขตแดนใหมระหวางไทยกับพมา และปจจุบันกลับอาศัยอยูในประเทศไทย อยางถาวร ๓. มีความเคารพ ศรัทธาในสถาบันชาติ ศาสนา พระมหากษัตริยไทย และมีสํานึกความเปนไทย ๔. มีความเขาใจในภาษาไทย ภาคใต สามารถ พูด หรือ เขียน หรือ อานได ๕. มีความประสงคและความสมัครใจที่จะขอสัญชาติไทยคืน ๖. สามารถตรวจสอบเครือญาติและสายตระกูลได ๗. มีความยึดมั่นในวัฒนธรรม ขนบธรรมเนียม ประเพณี วิถีชีวติ ของไทยภาคใต เชน การทําพิธไี หวเจาที่ ทําบุญเดือนสิบ เขาพรรษา สงกรานต ฯลฯ บทเฉพาะกาล • บุคคลที่แปลงสัญชาติไทยไปแลวหากอยูภ ายใต พ.ร.บ. นี้ใหมีผลตาม พ.ร.บ.นี้ดวย • พ.ร.บ.คืนสัญชาติคนไทย ใหมีการนํารอง คืนสัญชาติไทยใหแก สมาชิกเครือขายการแกปญหาคืนสัญชาติ คนไทย เปนลําดับแรกเพราะมีฐานขอมูลและมีกระบวนการทํางานรวม/การตรวจสอบที่ชัดเจนมากวา 5 ป • รัฐบาลควรจัดใหมีกระบวนการสํารวจขอมูลคนไทยพลัดถิ่นที่อาศัยในประเทศไทย ใหแลวเสร็จ โดย รวมมือระหวาง องคกรชาวบาน ฯ หนวยงานภาครัฐ หนวยงานภาคเอกชน นักวิชาการ ฯลฯ ขอเสนอ : ที่เครือขายการแกปญหาการคืนสัญชาติไทย เสนอตอรัฐบาล 1. เสนอใหมีการออกบัตรรับรอง ในระหวางการออกกฎหมายคืนสัญชาติ เพื่อปองกันการเอาเปรียบ และใหไดรับสิทธิขั้นพื้นฐาน เรื่องการรับรองการเกิด การศึกษา การรักษาพยาบาล การเดินทาง การทํางาน และการประกันสังคม การเปนเจาของ สังหาริมทรัพยและอสังหาริมทรัพย การไดรับ ความคุมครองตามกฎหมาย การสมรส การแจงความ 2. เสนอใหมีการแตงตั้งคณะกรรมการรวม โดยมีตัวแทนจากหนวยงานรัฐ องคกรพัฒนาเอกชน นักวิชาการสาขาตางๆ และตัวแทนเครือขาย ฯ โดยระบุระยะเวลาในการดําเนินงานชัดเจน เพื่อ 11
- เพื่อศึกษาหาแนวทางการแกปญหารวมกัน รวมทั้งสนับสนุนการรางกม.คืนสัญชาติ - เพื่อตรวจสอบการขึ้นทะเบียนสํารวจและออกบัตรประจําตัวผูไมมีสถานะทางทะเบียน - เพื่อจัดกระบวนการสํารวจ ตรวจสอบ ขอมูลคนไทยพลัดถิ่น ใหครอบคลุมทุกพื้นที่ 3. สนับสนุนกองทุนการฟนฟูวิถีชีวิต กองทุนการศึกษาเด็กไทยพลัดถิ่น กองทุนการแกไขปญหา สัญชาติไทย กองทุนตรวจ DNA 4. สนับสนุนใหมีกฎหมายคืนสัญชาติไทยแกบุคคลที่ เสียสัญชาติโดยการเสียดินแดน โดยบรรดา บุคคลที่เคยมีสัญชาติไทย เดินทางกลับเขามาดินแดนไทยหลัง พ.ศ. ๒๔๑๑ ไดรับสิทธิ ในการคืน สั ญ ชาติ ไ ทย และ ควรมี ก ารรวมกลุ ม ที่ ต รวจสอบได โดยเฉพาะสมาชิ ก เครื อ ข า ย ฯ ที่ มี กระบวนการทํางานที่ชัดเจน มาเปนระยะเวลานาน 5. ดําเนินการคืนสัญชาติไทย “ ชีวิตคนไทย ที่ถูกแลกไปเพื่อเอกราช นับเวลาผานมาเปนรอยป ผูเสียสละ ทําไมไมมีสิทธิ
ใหไทยทั้งชาติเปนไทย อยางในวันนี้ คนไทยกลุมนี้ถูกทอดทิ้งพลัดถิ่นไทย แมจะคิด จะพูดในสิ่งที่หวัง ” อัลบั้มเสียงใจอันดามัน
preedakong@hotmail.com 16 กพ.52 อางอิงเอกสารและขอบคุณ 1. ศ.ระพี สาคริก 2. ดร.ฐิรวุฒิ เสนาคํา 3.ดร.บรรเจิด สิงคะเนติ 4. ดร.พันธทิพย สายสุนทร ณ อยุธยา และทีมงาน 5. นายวีนัส สีสุข 6. เครือขายการแกปญหาคืนสัญชาติคนไทย 7. นางเตือนใจ ดีเทศน 8.นางมุกดา อินตะสาร
12