AAA Festivalblad The Human Body

THEMA-INTRODUCTIE

AAA FESTIVAL MUZIEK EN KUNST

INHOUDSOPGAVE

The Human Body

In dit blad

ACTUEEL ◆ AVONTUURLIJK ◆ AANGRIJPEND

AAA is anders dan alle andere festivals.

Misschien is het niet eens een festival.

Maar wat dan wel? ◆

Vier keer per jaar een week waarin alle

mogelijke kunstvormen aan bod komen ◆

In het essay dat ‘Denker des Vaderlands’ René Gude schreef voor dit AAA Festivalblad noemt hij de kunstliefhebber iemand die zich opzettelijk in een proces van vervreemding stort. Hij ziet dit als een positief gegeven, een stap in de richting van verdere verfijning.

Binnen de diversiteit van het Amsterdamse kunstaanbod wil het AAA Festival verleiden om aan de hand van het thema The Human Body nieuwe vervreemdende ervaringen op te doen. De samenwerking tussen een aantal grote Amsterdamse kunstinstellingen werkt wederzijds inspirerend en verruimend en we nodigen u graag uit om u buiten gebaande paden te wagen.

AAA is, hoewel steeds rond één thema gebouwd, van een verwarrende veelkleurigheid en dat is precies wat we beogen. The Human Body gaf componist Detlev Glanert inspiratie voor een nieuw orkestwerk, bracht het Koninklijk Concertgebouworkest ertoe de beweeglijke meesterklarinettist Martin

4 ESSAY door René Gude

Het vege lijf

over eerste en tweede natuur

8

◆

motoriek en psyche

VR 17 JAN EYE

10 ◆ ZA 18 JAN STADSSCHOUWBURG Toneelgroep Amsterdam:

Na de repetitie / Persona

intense, lijfelijke verhalen

12

◆

Messiaens liedcyclus Harawi

een lied van liefde en dood

DI 21 JAN MUZIEKGEBOUW AAN ’T IJ

15 ◆ WO 22 JAN SPUI25 lezing Wordt de

cyborg?

mens een

de mens-machine als ideaal?

16

DO 23 JAN KONINKLIJK CONCERTGEBOUWORKEST ◆

Fröst uit te nodigen en zoog de dans het

concert Klanklichamen

Stedelijk Museum en het Muziekgebouw

binnen. Het lichaam wordt gevierd in al zijn kunstzinnige verfijning, maar komt ook pijnlijk confronterend aan bod in zijn (en onze) kwetsbaarheid, met name in de film- en theaterprogramma’s in EYE en de

/entrée Late Night Café

Stadsschouwburg. Wij zijn blij Toneelgroep Amsterdam te verwelkomen als nieuwe incidentele loot aan de stam van AAA. Hans Ferwerda coördinator AAA Festival

componist Detlev Glanert: ‘voor mij is muziek compleet organisch’

20 ◆ DO 23 JAN HET CONCERTGEBOUW

Confrontaties: kunst van vlees en bloed

◆

◆

Amsterdam Fashion & weird beats & body percussion

◆

Martin Fröst spelend en dansend

toneel, beschouwing en debat (en feest) In AAA zijn alle kunsten op een hoog

Klok

kwaliteitsniveau verenigd – naast, tegenover en in combinatie met elkaar.

29 BEKEKEN IN HET STEDELIJK door Sarah Meuleman

Dit is mijn lichaam

over ‘Tecla’ van Rineke Dijkstra

30 ◆ ZA 25 JAN MUZIEKGEBOUW AAN ’T IJ

De IJ-Salon John Adams’ family

manische gedachten en extatische dans

32 ◆ ZA 25 JAN HET CONCERTGEBOUW

KLEINE ZAAL

concert Gwyneth Wentink cs

taal van lichaam, taal van geest

Daaromheen is meer muziek geprogram-

meerd maar ook: beeldende kunst, film, dans,

27 GEDICHT van Alexis de Roode

Centraal staan concerten van het Koninklijk

Concertgebouworkest

concert Klanklichamen

Elk van de weken heeft een actueel thema

als leidraad

26 ◆ VR 24 JAN KONINKLIJK CONCERTGEBOUWORKEST

filmavond Hands of the Idiot

Verzorgd door een A-selectie van kunst-

instellingen op Amsterdamse A-locaties

24 ◆ VR 24 JAN STEDELIJK MUSEUM

VASTE AAA-PARTNERS: ACADEMISCH-CULTUREEL CENTRUM SPUI25 ◆ HET CONCERTGEBOUW ◆ ENTRÉE, VERENIGING JONG PUBLIEK ◆ EYE ◆ DE GROENE AMSTERDAMMER ◆ KONINKLIJK CONCERTGEBOUWORKEST ◆ MUZIEKGEBOUW AAN ’T IJ ◆ STEDELIJK MUSEUM FOUNDING PARTNER: AMMODO EXTRA PARTNERS IN ‘THE HUMAN BODY’: LIMA AMSTERDAM ◆ TONEELGROEP AMSTERDAM ◆ STADSSCHOUWBURG ◆ DE IJ-SALON

AAA-LOCATIES ‘THE HUMAN BODY’

36 UITVOERENDEN

Biografische informatie 38 VOORUITBLIK

EYE

Privacy 10 - 16 maart

MUZIEKGEBOUW AAN’T IJ

SPUI25

kunstenaars geven zich bloot

STADSCHOUWBURG

21 INTERVIEW door Nina Polak

Lijf en geest in wisselwerking

BEELDENDE KUNST 28 Rineke Dijkstra 35 Francis Bacon

STEDELIJK MUSEUM HET CONCERTGEBOUW

actrice Marieke Heebink en choreografen Marta Reig Torres en Ernst Meisner

2 - AAA The Human Body

3 - AAA The Human Body

ESSAY

Het vege lijf Over eerste en tweede natuur door René Gude

Het menselijk lichaam is in vergetelheid

een probleem. Iemand die eenmaal aandacht

hotels, plastische chirurgie en erotiek op tv.

onmiddellijke lichamelijkheid nooit meer te-

geraakt. Dat klinkt gek in tijden van welness-

Maar juist al die speciale aandacht voor het lichamelijke duidt erop dat er inspanning nodig is om je van het lichaam bewust te worden. Als je je er niet speciaal toe zet

vergeet je je lichaam blijkbaar. De sauna-

uurtjes en welnessweekendjes in je overvolle agenda duiden op de lijfsvergetelheid die voor ons normaal geworden is. Jezelf op-

dracht geven ‘naar je lichaam te luisteren’

betekent dat je het verleerd bent. Alle con-

temporaine beelden van het lichaam – van

voor z’n lichaam heeft gekregen, krijgt z’n

rug. Een baaierd aan voorstellingen is tussen jou en de ‘werkelijkheid’ komen te staan. Je

bent in een moment van oplettendheid voor jezelf een illusie geworden. De sluier van

Maya is over je natuurstaat gevallen, je bent tot cultuur veroordeeld, je leeft in ficties.

‘Hetzelfde ongeduld dat ons uit het para-

dijs verdreven heeft, maakt dat we er nooit meer in terug zullen keren,’ meent Kafka.

Hij heeft gelijk: nooit komt de verloren

Musée d’Orsay – zouden geen enkele interesse

Wat is er prettig aan om je natuurlijke repertoire af te draaien en dan te sterven?

lijkheid niet verloren hadden, de ongegeneer-

lichamelijkheid weerom. Heb je eenmaal

goed, kwaad, mooi, lelijk, echt en onecht.

achter dat beeld vandaan. Maar met de term

lingerieposters op de bushalte tot overzichtstentoonstellingen van mannelijk naakt in

wekken als wij onze onmiddellijke lichamede lijfelijkheid die zich niet bewust is van

Tot cultuur veroordeeld

Aandacht voor iets vragen betekent altijd dat er iets vanzelfsprekends verdwenen is. Dat fenomeen signaleert Lao Tse (Laozi) in de

Tao Te Ching. Hij noemt het introduceren

van ouder- en kinderplichten ‘een noodmaatregel voor het ontbreken van de natuurlijke

harmonie in het familieleven’. Zo zijn fitness en een wekelijks wandelingetje in het bos noodmaatregelen voor het ontbreken van

onze natuurlijke lijfelijkheid. Door de term

‘noodmaatregel’ suggereert de tekst dat terug-

keer naar de natuurlijke situatie geboden is.

Maar als dat bedoeld wordt, dan hebben we

een zelfbeeld, dan komt je ‘zelf’ nooit meer

‘ongeduld’ suggereert Franz, terwijl de gure wind aan de luikjes van zijn Praagse huisje rukt, dat terugkeer naar het paradijs de

ontwikkeling en steeds wisselende voorstel-

Zelfbeeld

Geen kwaad woord over de nostalgische

ces hebben om te worden geprolongeerd. Als

waarnaar ik mijzelf modelleer en modificeer

ideale situatie zou zijn.

momenten van Lao Tse en Kafka, die heb ik

zelf ook enkele malen per jaar. Maar de rest

van het jaar ben ik blij dat Adam en Eva van de boom van kennis van goed en van kwaad

hebben gegeten. Ik vrees dat ik aan amor fati lijd: ik wil helemaal niet terug naar het paradijs. Wat is er zo prettig aan om je

natuurlijke repertoire af te draaien en dan te sterven? Ik hou van het nerveuze moderne

leven, van wikken en wegen, van karakter-

4 - AAA The Human Body

lingen, waarvan maar weinig voldoende sucdaar een zekere lijfsvergetelheid en keuze-

stress bij hoort, so be it. Dus regisseer ik mijn voorkomen zoveel als ik maar kan. Ik kleed me graag en de hele dag temper ik mijn

impulsen en modificeer ik alle auditieve,

olfactorische, tactiele en visuele signalen die van mij uitgaan. Nooit laat ik mij zien zoals ik ben. Ik toon mijzelf nooit, ik stel mijzelf tentoon. Henk Jurriaans in ’75 geëxposeerd in het Stedelijk Museum? C’est moi.

En om het nog erger te maken: Het beeld

is niet origineel. Goed beschouwd verberg ik

mij achter de persona, het masker dat ik heb gemaakt om tegemoet te komen aan hoe ik denk dat anderen mij willen zien. Voor het beeld dat ik van mijn lichaam heb, ben ik

geheel schatplichtig aan anderen. Ik zou niet op het idee van een eigen lichaam gekomen

zijn als er nooit iemand fronsend of instem-

mend naar mij had gekeken. Mijn lichaamsbeeld is geboetseerd uit voorstellingen van

5 - AAA The Human Body

hoe ik denk dat anderen zich mij voorstellen.

Deze publieke volksverzamelplaatsen hebben

komt van ‘theorein’. Dat betekent kijken,

Christien Brinkgreve zeggen. Mijn zelfbeeld

waarop het publiek stil dient te blijven zitten

speculeren. Dat doe je stilzittend en nadat je

Ik leef in de blikken van de ander, zou

is geleend, so much for artistieke verbeeldings-

gemeen dat er een hoop stoelen in staan

en zichzelf te vergeten. De relevante bewe-

kracht, authenticiteit en genialiteit. Maar

gingen en lichamelijke expressies vinden

beperkingen te leven: authenticiteit is aan

Het ongemakkelijk geschuif op klapstoeltjes

ook hier heb ik geleidelijk geleerd met mijn mij niet besteed. Amor fati, ik heb mij erbij neergelegd dat ik mijzelf alleen kan vorm-

geven naar andermans beeld en gelijkenis.

Van beweging naar gemoedsbeweging Omdat mijn nostalgie naar de natuur

minimaal is en ik veel van anderen verwacht bij de vormgeving van mijzelf, woon ik met

plezier in Amsterdam. Als ik er niet woonde zou ik er op vakantie gaan, om met

Kouwenberg te spreken. Door de natuur word je er niet afgeleid en er zijn talloze

vreemde figuren om je aan te spiegelen.

De inspiratie loopt gewoon op straat en is helemaal gratis beschikbaar.

Maar de stad biedt meer voor mensen die

hun natuurlijke lijfelijkheid willen afschudden en welbewust willen experimenteren

niet plaats op de tribune, maar op de ühne. en onderdrukt kuchen in de zaal duidt op wat er van de bezoekers in eerste instan-

tie verwacht wordt: stilzitten en zwijgen,

kijken en luisteren naar de virtuoze bewegingen van anderen. Door getrainde professio-

nals in kunst, filosofie, sport en godsdienst wordt het publiek verleid op te gaan in de

hogere lichamelijkheid en het eigen lijf te vergeten. Waar lichaam was, moet voor-

stelling komen. De toeschouwer ondervindt de accentverschuiving van beweging naar

gemoedsbeweging, van motie naar motief, van fysiek rondlopen naar cirkelredenerin-

‘beschaving’ door langs elkaar schurende

lichamen, ook meer verfijnde lijfsvergetel-

heidsprogramma’s opgezet. De burger heeft

legde en daarmee – enigszins kleinmoedig –

noodzakelijke opstap naar een meer verfijn-

theorein te beoefenen. Mijn veel groot-

tegenstelling tot de eerste natuur geen

de academie aanprees als de betere plaats om moediger grootmoeder zou zeggen: je moet het ene doen en het andere niet laten. Hoe meer verschillende voorstellingen iemand

beschouwt, hoe ruimdenkender en genereuzer iemand kan worden. Een citoyen word je

door op meerdere tribunes plaats te nemen.

de tweede natuur. Die tweede natuur is in geschenk, maar een verworvenheid. Die

prefereer ik, zelfs als er maar weinig van

terecht komt. Van Lao Tse wordt verteld dat

hij teleurgesteld de beschaafde wereld de rug

toekeerde omdat iedereen van de oorspronkelijke weg (tao) was afgedwaald. Hij sloeg

daarom de terugweg in, maar ik ben geneigd

theaterstoelen, collegezalen, kerkbanken en

uitgebreidere versie verscheen.

en nieuwe media, hebben daar niets aan

Alle trainingen leren hun deelnemers dezelfde basisactiviteit: stilzitten hoorcollege, sportwedstrijd en godsdienst-

verlaten. Vroeger moest je nog even bewegen voor je stil kon gaan zitten. Het beschouwe-

lijke leven is beschikbaarder dan ooit.

helpen bij de ontwikkeling van onnatuurlijk

Verwondering

menale trainingsfaciliteiten opgetrokken:

door onze academies, maar net zo goed door

theaters, academies, stadions en tempels.

‘verwondering’ aan de basis van de filosofie

Dit essay is geschreven in opdracht van

samenleving hield van meet af aan profes-

gedrag. Daarvoor werden bovendien feno-

Plato, al ruziënd met de grote theatermakers,

Iedere cultuurliefhebber stort zich opzettelijk in een proces van vervreemding

kunstenaars, sporters, filosofen en voorgan-

doelgroep: de gezeten burger. Zelfs de meer

oefening nu zelfs je huiskamer niet meer te

sionals vrij om burgers in hun vrije tijd te

komt. ‘Thaumazein’ is interessant omdat

Wijsbegeerte

het paradijs gelegen moet hebben, enorme sport, filosofie en religie. De stedelijke

(verwondering) waar ‘dramaturg’ vandaan

naïviteit voor altijd doet verdwijnen, is een

maakt een voorstelling van zichzelf en laat

deelnemers allereerst dezelfde basisactiviteit:

veranderd. In tegendeel: je hoeft voor toneel,

kapitalen over voor de beoefening van kunst,

waar ‘theater’ van is afgeleid en ‘thaumazein’

René Gude is filosoof, Denker des Vaderlands en

al sinds de eerste steden ontstonden, grappig genoeg tussen Eufraat en Tigris waar ook

bewuste aandacht die onze natuurlijke

‘Theorein’ is dan ook verwant aan ‘theasthai’,

willen niet anders. Het ontwikkelen van de

van natuurlijke lichamen artefacten te

zo verschillen, alle trainingen leren hun

virtuele volksverzamelplaatsen, televisie

om hebben stedelingen, naast de letterlijke

je hebt losgemaakt uit de dagelijkse praktijk.

altaar of katheder kunnen inhoudelijk nog

geest. De programma’s op podium, toneel,

nu ongeveer 5000 jaar, is het onmogelijk om

laten gaan. Het zou een bende worden. Daar-

len, het loont blijkbaar, we kunnen en

Tweede natuur

stilzitten. Alle trainingen hebben dezelfde

al die lichamen hun eigen goddelijke gang te

beschouwen, onderzoeken, contempleren en

gen, van het profane lichaam naar de heilige

met een verfijnde tweede natuur. Sinds

mensen op elkaar gepakt in steden wonen,

heerlijk om steeds meer finesse te ontwikke-

We zijn een theoretisch volkje, niet alleen theaters, stadions en tempels. ‘Theorie’

6 - AAA The Human Body

Het stedelijke leven versterkt de tendens om maken, letterlijk kunstwerkjes. Iedereen

zich daarbij inspireren door het werk van

gers. Het publiek is door langdurig verblijf in

om door te gaan op ingeslagen tao.

oud-directeur van de Internationale School voor

De Groene Amsterdammer, waarin eerder een

op sporttribunes zo beschouwelijk geworden, dat Hegel aan het eind van zijn leven verzuchtte: ‘Wie denkt hier nou eigenlijk

abstract?’ Het zijn allang niet meer onze

lichamen die ons in verwarring brengen,

maar alleen nog maar al die voorstellingen

die we van onze lichamen gemaakt hebben.

Maar dat is niet een tegenslag die ons onverwacht getroffen heeft. Beschaving, verfijning, civilisatie zijn geen ongeplande

historische ontwikkeling. Wij zijn niet willoos ingesnoerd in een onttoverende staal-

harde cultuur. Iedere liefhebber van Concertgebouw en Stedelijk Museum stort zich

welbewust en opzettelijk in een proces van steeds verdergaande vervreemding. Het is

7 - AAA The Human Body

THE HUMAN BODY @ EYE

Motoriek en psyche Filmavond ‘Hands of the Idiot’

wordt gefocust op de vreemde, vaak dwang-

VRIJDAG 17 JANUARI

matige en niet doelgerichte bewegingen van

Filmavond Hands of the Idiot

psychiatrische patiënten. Waar in de kunsten

EYE – CINEMA 4

de relatie tussen geest en lichaam meestal tot fijnzinnige en beheerste motoriek leidt, is hier juist het tegenovergestelde te zien. Neri raakte

19.15 uur FILMPROGRAMMA

vooral gefascineerd door de handen van zijn

met inleiding door filmhistoricus

patiënten – een fascinatie die vorm kreeg in

Simone Venturini Cinematographic records of the human cerebral (Philips, 1952, 5’) The Phantom Museum: Random Forays Into the Vaults of Sir Henry Wellcome’s Medical Collection (Quay Brothers, 2002, 12’) Hands of the Idiot (Vicenzo Neri, 1956, 23’) Panzano (Rosa Barba, Ulrike Molsen, 2000, 22’)

tickets € 10 (€ 15 inclusief voorafgaand bezoek tentoonstelling) – reserveren via www.eyefilm.nl

TENTOONSTELLING The Quay Brothers’ Universum open tot 21.00 uur

stills uit Hands of the Idiot (Vicenzo Neri, 1956)

The Phantom Museum (Quay Brothers, 2002)

Met de filmavond Hands of the Idiot sluit The

anatomie- en pathologieverzamelingen,

zijn boek Hands of the Idiot. Neri’s films uit 1956

AAA FILMDINER ARRANGEMENT

Human Body aan op de tentoonstelling in EYE

rariteitenkabinetten en vroeg twintigste-

zijn ontdekt door Lorenzo Lorusso en recent

Speciaal voor het AAA Festival is een

over de tweelingbroers Quay, die zich in hun

eeuwse tekeningen van psychiatrische

geconserveerd door Simone Venturini van het

arrangement ontwikkeld:

werk vaak laten inspireren door geestelijke

patiënten. EYE is het eerste museum in Europa

Home Movie Archief in Bologna. Venturini zal

en lichamelijke buitennissigheden.

dat uitgebreid aandacht besteedt aan het

het materiaal deze avond zelf in EYE presen-

17.00 uur bezoek tentoonstelling

universum van de gebroeders Quay. Op de

teren en de relatie leggen met de typische

The Quay Brothers’ Universum

Tot begin maart 2014 is in EYE een grote

tentoonstelling wordt ook rijkelijk geput uit

bewegingen van de poppenanimaties van de

tentoonstelling over het bijzondere werk van

door hen gebruikte inspiratiebronnen in film,

gebroeders Quay. Die lieten zich inspireren

de Amerikaanse gebroeders Quay te zien. Deze

literatuur, muziek en grafische vormgeving.

door kunst van psychiatrische patiënten.

Het is raadzaam voorafgaand aan de filmavond

eeneiïge tweeling bouwt aan een raadselachtig

18.00 uur diner in EYE restaurant voorgerecht, hoofdgerecht, 2 glazen wijn, water, koffie 19.15 uur Filmavond Hands of the Idiot

en duister oeuvre van animatiefilms, tekenin-

De filmavond Hands of the Idiot bestaat uit vier

de tentoonstelling The Quay Brothers’ Universum

gen en muziekensceneringen. Hun films

korte films. Er worden onder meer unieke

te bezoeken.

worden getoond te midden van bijzondere

beelden vertoond die zijn opgenomen door

combiticket € 50 – reserveren vóór 10 januari via

inspiratiebronnen zoals wetenschappelijke

de Italiaanse psychiater Vicenzo Neri. Hierin

arrangement17jan@eyefilm.nl

8 - AAA The Human Body

9 - AAA The Human Body

THE HUMAN BODY @ STADSSCHOUWBURG AMSTERDAM

Intense, lijfelijke verhalen Toneelgroep Amsterdam speelt ‘Na de repetitie / Persona’

Na de repetitie Het leven van regisseur Hendrik Vogler speelt zich af binnen de grenzen van het repetitielokaal. De repetities zijn als dagboekaantekeningen, de voorstellingen vormen zijn autobiografie. Alles is onderworpen aan zijn verbeelding en controle in het intieme, besloten lokaal waar eigen wetten heersen. De buitenwereld wordt op afstand gehouden in deze ruimte,

een steractrice (Marieke Heebink) midden in

uitgerust met camera’s en geluidsapparatuur

een voorstelling abrupt met spelen. Ze weigert

om in te grijpen in gesprekken en in de werke-

nog een woord te spreken. Voor haar is acteren

lijkheid. Maar liefde, geboorte, aftakeling en

zinloos geworden. Op doktersadvies trekt

dood sijpelen dit bastion binnen in de gedaan-

ze naar een verlaten eiland waar een jonge

ten van Anna en Rachel. Zo ontwikkelt zich in

verpleegster probeert haar weer tot het leven

Na de repetitie een intens, lijfelijk verhaal.

te verleiden.

Persona Bij de actrice in Persona treedt een kortsluiting op tussen de rollen die ze speelt in het echte leven en op het toneel. De rol van moeder stelt haar voor onoplosbare problemen en vernietigt haar zelfbeeld. Haar worsteling met de verBerlinde de Bruyckere, Into One-Another III To P.P.P., 2010,

wachtingen van anderen en de diepe crisis die

inspiratiebron voor Van Hoves aanpak van Persona

eruit voortvloeit duwen ook de dokter en verpleegster die zich over haar ontfermen uit

Na de repetitie [foto Jan Versweyveld]

Twee korte, sublieme stukken over mensen

de veiligheid van hun burgerlijke leven.

die hunkeren naar liefde bieden tevens een

Scenograaf Jan Versweyveld ontwierp een

blik achter de schermen van het theater. Na

ruimte die zich letterlijk ontvouwt. Bij het

Scènes uit een huwelijk en Kreten en gefluister

ZATERDAG 18 JANUARI

begin van Persona is het decor van Na de repetitie

Toneelgroep Amsterdam speelt

regisseert Ivo van Hove opnieuw Ingmar

getransformeerd tot ziekenhuiskamer, gestript

Na de repetitie / Persona

Bergman, een van zijn lievelingsauteurs.

van rekwisieten en overspoeld door wit neon-

STADSSCHOUWBURG AMSTERDAM

Het tweeluik Na de repetitie / Persona toont de

licht. In deze observatiekamer wordt het lijden

spanning tussen verbeelding en werkelijk-

van Elisabeth uitvergroot, klinisch en abstract.

heid – fascinerend, zinnenprikkelend en

Dan wordt de ziekenhuiskamer opengeklapt

19.15 uur INLEIDING – Nieuwe Foyer

overrompelend als het leven zelf.

om een eiland te onthullen waarop de twee

door Peter van Kraaij

vrouwen overgeleverd zijn aan elkaar en de

Voor Hendrik Vogler (Gijs Scholten van Aschat) in Na de repetitie is theater maken zijn leven.

Daarbuiten bestaat er niets. Na een dag repeteren krijgt regisseur Vogler bezoek van een jonge, ambitieuze actrice (Karina Smulders).

Zij daagt hem uit om samen een toekomst te verzinnen – de verbeelding als een pleister op de wonden die het leven slaat. In Persona stopt Persona [foto Jan Versweyveld]

10 - AAA The Human Body

natuur – omgeven door water en blootgesteld

20.00 uur NA DE REPETITIE / PERSONA

aan de elementen worden ze geconfronteerd

– Rabozaal

met hun eigen driften en angsten.

van Ingmar Bergman

Voor zijn regie van Persona heeft Ivo van Hove

regie Ivo van Hove

zich laten inspireren door het werk van de

met Marieke Heebink, Frieda Pittoors,

Belgische kunstenares Berlinde De Bruyckere.

Gijs Scholten van Aschat, Karina Smulders

zie pagina 36-37 voor informatie over

tickets vanaf € 20,00 – www.tga.nl of www.ssba.nl

Toneelgroep Amsterdam (TA)

inleiding gratis voor theaterbezoeker

11 - AAA The Human Body

DINSDAG 21 JANUARI

THE HUMAN BODY @ MUZIEKGEBOUW AAN ’T IJ

Lied van liefde en dood Messiaens liedcyclus ‘Harawi’ met dans

Messiaens liedcyclus Harawi met dans MUZIEKGEBOUW AAN ’T IJ – GROTE ZAAL

20.15 uur CONCERT / DANS Charlotte Riedijk sopraan Ellen Corver piano Marta Reig Torres choreografie studenten van Codarts dans Joy Kammin Sonia Zwolska Patrick di Quirico Lars de Vos Ruud Sanders Ellen Knops lichtontwerp Ans Kooijman, Ayu Ariyati kostuums Ellen Dijkstra productie Olivier Messiaen (1908-1992) Harawi (1945) Roland Penrose, Seeing is Believing (L’IIe Invisible), 1937

studenten Codarts, choreografie Marta Reig Torres [foto Robert Benschop]

krijgsgevangenschap, met het briljante Quatuor

tickets € 27 / € 21,50 (red)

pour la fin du Temps op zak. Hij kreeg een baan

www.muziekgebouw.nl/harawi

aan het Parijse conservatorium, zijn ster rees Harawi is een verpletterende liedcyclus voor

note werd. In 1942 meldde ze zich in zijn Parijse

snel, maar privé zag hij een drama onder ogen.

sopraan en piano in twaalf delen. Olivier

conservatoriumklas. Loriod was zestien jaar

Vermoedelijk verklankt Harawi de verhoopte

Messiaen (1908-1992) componeerde het stuk

jonger. Geïnspireerd door haar talent compo-

hereniging met Claire. Zij dringt zich in elk

in 1945 en het kan bijna niet anders of het is

neerde Messiaen Visions de l’Amen, een piano-

geval sterk op als ‘Piroutcha’, de ‘groene duif ’ en

het afscheid van zijn eerste vrouw, Claire

werk à quatre mains waarmee ze samen op

‘droevige engel’. Messiaen schreef de tekst zelf,

Delbos. Zij takelde geestelijk af – het hoe

tournee gingen. Een foto uit 1947 toont hun vier

puttend uit het harawi-genre van de Inca’s, dat

en waarom blijft duister. Wat begon met

handen op een lessenaar, de ringvingers raken

verhaalt van twee geliefden die elkaar pas

Choreografie van Marta Reig Torres

vergeetachtigheid liep in 1949 uit op een

elkaar steels. Maar Messiaen, de orthodoxe

vinden in de dood. Wij denken dan algauw aan

Het schilderij Seeing is believing van Roland

omstreden operatie. Daarna ging het

katholiek, wilde van Claire niet scheiden en

de legende van Tristan en Isolde. En inderdaad:

Penrose vormde ook voor Marta Reig Torres een

definitief bergafwaarts. Claire overleed in

overspel wees hij af. ‘Dus huilden we,’ zei

Messiaen rekende Harawi tot zijn ‘Tristan-

belangrijke bron van inspiratie voor haar choreo-

1959, in de inrichting waar ze toen al jaren

Yvonne Loriod later. ‘We huilden bijna twintig

trilogie’, samen met de Turangalîla-symfonie en

grafie. De choreografie belichaamt het tot leven

verbleef.

jaar tot ze overleed en we konden trouwen.’

het koorwerk Cinq rechants.

komen van zowel de imaginaire wereld van de

In Harawi bezingt Messiaen extatisch de liefde

Hoop op hereniging

Denken voorbij de dood

reerd door tegenstellingen zoals Penrose ze

die bezig is hem te ontglippen. Maar misschien

En zo treffen we Olivier Messiaen in 1945 aan

Bij het componeren zweefde Messiaen een schil-

toont: hemel & aarde, lichaam & geest, verbeel-

schemert door deze muziek ook al zijn volgen-

achter zijn werktafel: schavend aan Harawi, een

derij voor ogen van de Britse surrealist Roland

ding & werkelijkheid. In haar zeer eigen taal

de liefde, Yvonne Loriod. Een delicate kwestie.

‘lied van liefde en dood’. Met zijn carrière ging

Penrose: Seeing is Believing. Het toont een hand

ontwikkelt Reig Torres contrasterende werelden.

Messiaen deelde met Yvonne lange tijd een

het op dat moment crescendo. In 1942 was

die zich uitstrekt naar een ondersteboven han-

Marta Reig Torres heeft deze choreografie

onmogelijke liefde voor ze zijn tweede echtge-

Messiaen heelhuids teruggekeerd uit Duitse

gend vrouwenhoofd. Ze stijgt op, noteerde

opgedragen aan Rudi van Dantzig (1933-2012).

zangeres als van het schilderij. De dans is geïnspi-

12 - AAA The Human Body

13 - AAA The Human Body

THE HUMAN BODY @ SPUI25

De mens-machine als ideaal?

AAA-lezing door Anneke Smelik

Bjørk: All is Full of Love, videoclip (Chris Cunningham, 1997) Olivier Messiaen noteert vogelgezang

Technologie maakt ons sterker, sneller

echt en onecht, reëel en virtueel, die niet meer

en slimmer. Maar wat betekent die techno-

ongedaan te maken is,’ aldus Smelik. Ligt de

Messiaen, ‘met neervallend haar, wenkbrau-

vanuit het water, Piroutcha mia!’

logie voor ons zelfbeeld en de relatie met

maakbaarheid binnen ons bereik? Moeten we

wen, ogen, gezicht, nek, maar de rest van de

Er zit veel raadselachtigs in Harawi. De sopraan

ons lichaam?

daar blij mee zijn?

vrouw ontbreekt, of liever: ze zet zich voort in

scandeert ‘doundou tchil, doundou tchil’, als

de hemel of in de sterren.’ Denken voorbij de

klankimitatie van een Incadans met trommels

Terwijl vroeger het idee van een versmelting

Slagwerker Niek KleinJan, dit seizoen een van

dood: voor de strenggelovige Messiaen was het

en schellen. ‘Mapa, nama, mapa namalila’: het

tussen mens en machine voor velen een nacht-

de laureaten van Dutch Classical Talent, opent

in zekere zin routine. Hij droomde van ‘een

zijn de aangespoelde resten van een indianen-

merrie was, signaleert Anneke Smelik nu dat de

de lezing met zijn marimba in een ‘virtuele

oneindig leven dat niet wordt geketend door

taal. ‘Pia pia pia pia’: een overgewaaide apen-

mens-machine in toenemende mate een

confrontatie’ met opgenomen geluid.

Tijd en Ruimte’. In zijn geest sloten ‘zichtbare,

kreet. Soms lijkt het of we ronddolen in het

ideaalbeeld is geworden. Cyborg, hubot,

natuurlijke realiteiten en onzichtbare, boven-

hoofd van Claire, waar woorden verbrokkelen

replica, androïde, avatar – is hij/zij/het een

natuurlijke realiteiten’ elkaar niet uit. Wie hem,

en de zingeving verkruimelt. In het laatste lied,

antwoord op ons verlangen naar de maakbare

WOENSDAG 22 JANUARI

naar de mode van toen, een surrealist wilde

Dans le noir (in het donker), valt ook het kleurige

mens? Smelik, hoogleraar visuele cultuur aan

AAA-lezing

noemen, mocht van hem z’n gang gaan.

glas-in-lood van de pianoakkoorden in scherven.

de Radboud Universiteit in Nijmegen, schreef

ACADEMISCH-CULTUREEL CENTRUM SPUI25

Ten slotte kan de sopraan, sprakeloos, alleen

in 2012 het boek Ik, cyborg. De mens-machine in

nog maar neuriën. ‘Mmm... mmm...’

populaire cultuur. Daarin houdt ze ons een spie-

17.00 uur WORDT DE MENS EEN CYBORG?

gel voor aan de hand van vele voorbeelden uit

lezing door Anneke Smelik

Verbrokkelde woorden Harawi begint haast alledaags. De sopraan haalt herinneringen op aan een slapend dorp;

Guido van Oorschot

de piano speelt klokachtige akkoorden.

Het tweede lied opent met het thème d’amour,

zie pagina 36-37 voor biografische informatie

het muzikale liefdesthema dat heel de cyclus

de huidige beeldcultuur, onder andere sciencefictionfilms, reclames en mode. Ze ziet in de

muziek

technologische mode, maar bijvoorbeeld ook

Christos Hatzis (1953)

in het streven naar het haarloze lichaam, een

Fertility Rites voor marimba en tape (1997) door Niek KleinJan marimba

doorgloeit. In de rechterhand van de piano

Rond dit concert worden in de foyer video-

omarming van het ideaal van de versleutelbare

fladdert de groene duif, als een heraut van de

werken vertoond door LIMA Amsterdam.

mens. ‘Digitale technologie bewerkstelligt dan

aanstaande extase. ‘O, laten we bloesemen

14 - AAA The Human Body

ook een postmoderne verstrengeling tussen

gratis toegankelijk na reservering via www.SPUI25.nl

15 - AAA The Human Body

THE HUMAN BODY @ HET CONCERTGEBOUW

Klanklichamen Koninklijk Concertgebouworkest

Lutosławski zijn vooral bedoeld als korte ‘Aufforderungen zum Tanz’. Penderecki’s Prelude is geschreven in 1987 als een verjaardagscadeautje voor de Engelse componist Paul Patterson.

Het werk is genoteerd zonder maatstrepen, zodat de uitvoerder veel vrijheid heeft en het kan laten klinken als een improvisatie.

De prelude beschrijft in drie minuten een boogvorm in tempo (langzaam-snel-langzaam), toonhoogte (laag-hoog-laag) en dynamiek (zacht-hard-zacht) en laat zich beluisteren als een zoektocht naar snelheid, naar beweging, om vervolgens tot stilstand te komen op dezelfde lage G waarmee het werk begon.

21.15 uur CONCERT – Grote Zaal Koninklijk Concertgebouworkest Xian Zhang dirigent Martin Fröst klarinet Krzysztof Penderecki (1933) Prelude voor klarinet solo (1987)

Lutosławski hebben hun wortels in de dans.

Hij schreef de stukken in 1954 voor klarinet

eerste uitvoering door het Koninklijk Concertgebouworkest

Lutosławski Danspreludes De Preludia taneczne (Danspreludes) van Witold

en piano in antwoord op een verzoek van zijn uitgever om wat eenvoudiger studiestukken en baseerde zich in alle vijf delen op dansliederen

Detlev Glanert (1960) Frenesia (2013) geschreven in opdracht van het Koninklijk Concert-

uit het noorden van Polen. Lutosławski was

gebouworkest, het Gürzenich-Orchester Köln, het Sydney

zeer vertrouwd met de Poolse volksmuziek.

Symphony Orchestra en de St. Louis Symphony

In de eerste jaren na de Tweede Wereldoorlog

wereldpremière

kon hij, net als zijn collega’s in de Sovjet-Unie, door het regime opgelegde ‘socialistische en

Anders Hillborg (1954) Klarinetconcert Peacock Tales (1998, ‘Millennium version’ 2001)

realistische’ stijl. De volksmuziek was voor

Nederlandse première

niet veel anders schrijven dan muziek in de

Lutosławski een manier om er nog iets interesMuziek en het menselijk lichaam zijn onlos-

Lutosławski, Hillborg en Bartók. Ook is de

sants van te maken. Hij beschouwde dit niet

makelijk met elkaar verbonden. Niet alleen

muziek vaak een metafoor voor het menselijk

als een knieval voor de officiële instanties, voor

om voor de hand liggende redenen – tot de

lichaam. De complexiteit van onze hersenen,

hem was het veel meer een vorm van conser-

komst van elektronische muziek ging mense-

de verfijning van spierbeweging of gewoon

veren van de muzikale taal van het volk, en

lijk handelen per definitie vooraf aan muzi-

brute spierkracht uitgedrukt in klank. Dat is

daarmee van de dans en het onderlinge contact

kaal geluid – maar ook omdat muziek en dans

het terrein van Detlev Glanert in het even

dat zijn landgenoten door middel van muziek

van oudsher in elkaars verlengde liggen.

overdonderende als breekbare Frenesia dat hij

maakten. Ook toen na de dood van Stalin een

speciaal voor het 125-jarige Koninklijk Concert-

grotere artistieke bewegingsvrijheid mogelijk

Al in de oudst bekende muziekcultuur, die van

gebouworkest schreef.

werd en Lutosławski een eigen, moderne stijl

de Australische Aboriginals, gaat muziek

20.15 uur VOORPROGRAMMA – Grote Zaal vraaggesprek met Hans van Manen door Hein Janssen

Witold Lutosławski (1913-1994) Danspreludes (1954, versie 1955) voor klarinet, slagwerk, harp, piano en strijkers Allegro molto | Andantino | Allegro giocoso | Andante | Allegro molto

Noord-Poolse dans

de danser Reinbert Martijn, 1987 [foto Hans van Manen]

DONDERDAG 23 JANUARI

Koninklijk Concertgebouworkest HET CONCERTGEBOUW – GROTE ZAAL

kon ontwikkelen, bleven de Danspreludes hem

Béla Bartók (1881-1945) Danssuite (1923) Moderato | Allegro molto | Allegro vivace | Molto tranquillo | Comodo | Finale (Allegro) einde van het concert ca. 22.40 uur

22.30 uur /ENTRÉE LATE NIGHT CAFÉ – Koorzaal en entreehal – zie pagina 20

tickets vanaf € 22,50 – www.concertgebouworkest.nl

onveranderlijk samen met beweging. Alle

Vrijheid zonder maatstrepen

dierbaar. In 1955 arrangeerde hij het werk voor

muziek die bedoeld is om op te dansen of die

Penderecki Prelude voor klarinet solo

klarinet, harp, slagwerk en strijkers en het

reserveren)

verwijst naar de dans vertelt van die beweging,

De Prelude voor klarinet solo van Krzysztof

groeide uit tot een van zijn meest succesvolle

/entrée Late Night Café gratis toegankelijk

zoals dat gebeurt in de werken van Penderecki,

Penderecki en de twee werken van Witold

composities.

16 - AAA The Human Body

Voorprogramma gratis voor concertbezoeker (wel

17 - AAA The Human Body

Portret van de huidige mens

dan een soort eenmansopera uitvoeren.’

het derde en vierde deel verwijzen naar

Glanert Frenesia

Hillborg heeft van het klarinetconcert een

Roemeense volksmuziek en het vijfde deel is

‘Ik zie muziek als een spier bestaande uit

dramatische reis gemaakt langs verschillende

een niet naar een specifiek land verwijzend

emotie, constructie en materiaal. Soms domi-

muzikale en emotionele ‘stations’, zoals de

‘volksliedje’. De finale is Bartóks eigen ‘Alle

neert het een, soms het ander en daardoor

componist ze noemt. De bewegingen van de

Menschen werden Brüder’, waarin de thema’s

begint het te bewegen. Voor mij is muziek

solist reflecteren de emoties achter de muziek.

uit eerdere delen bijeen komen. Bij de première

compleet organisch.’ De Duitser Detlev Glanert,

Die biedt, na het verstilde begin, een reeks van

verzweeg Bartók maar dat hij hiermee ‘de ver-

sinds 2011 een van de drie huiscomponisten van

nieuwere speeltechnieken en invloeden van

bondenheid van alle naties en alle mensen’

het Koninklijk Concertgebouworkest, heeft

Scandinavische volksmuziek en klezmer.

wilde illustreren. Dit om het nationalistische bewind in de nog jonge staat, zijn opdracht-

grote affiniteit met het thema The Human Body.

gever, niet te bruuskeren.

Deze leerling van Hans Werner Henze noemt

Schijnbare eenvoud

zichzelf geen avant-gardistisch of vernieuwend

Bartók Danssuite

componist. Hij is net als Henze een componist

De grote inspiratie voor Lutosławski’s gebruik

die met beide benen in de traditie staat en van-

van Poolse volksmuziek vormde het onderzoek

Paul Janssen

uit dit fundament de muzikale taal verruimt en

imiteert of citeert, maar verder ontwikkelt.

van Béla Bartók naar Hongaarse en Roemeen-

Hans van Manen, spreker Voorprogramma

verandert. Dat doet hij ook met Frenesia, het

Frenesia is daarom een portret van de huidige

se volksmuziek. Bartók documenteerde deze

Aangeven waarom Hans van Manen de aan-

orkestwerk dat hij speciaal voor het 125-jarige

mens, met zijn lichamelijkheid, zijn zenuwstel-

nauwgezet en hij putte er uit voor composities

gewezen gast is om over het thema The Human

Concertgebouworkest schreef.

sel, zijn spieren en bewegingen.’

als de Danssuite. Dat werk schreef hij in 1923

Body te spreken is wel heel gemakkelijk. De ver-

voor de viering van de vijftigste verjaardag van

maarde choreograaf, fotograaf en voormalige

Glanert bedoelde het werk als een eerbetoon aan Richard Strauss, vooral aan Ein Heldenleben

Eenmansopera

de vereniging van de Hongaarse steden Boeda,

danser, maakte meer dan 120 balletten, vaak

dat Strauss in 1898 aan Willem Mengelberg en

Hillborg Peacock Tales

Óboeda en Pest tot de hoofdstad Boedapest.

op beroemde muziekwerken waarvan men niet

het Concertgebouworkest had opgedragen.

‘Een monodrama voor klarinet en orkest,’ zo

Tijdens het feestconcert, waarop ook speciaal

zo snel verwacht zou hebben dat ze zich voor

Glanert was getroffen door de ‘sterk gespierde

noemt de Zweedse klarinettist Martin Fröst het

voor de gelegenheid geschreven werken van

dans leenden. Als jongetje danste hij thuis bij

gebaren’ aan het begin van Ein Heldenleben ‘die

klarinetconcert Peacock Tales dat zijn land-

Zoltán Kodály en Ernö Dohnányi stonden, werd

zijn moeder al op de platen van het Concert-

energie bieden voor de richting van de muziek’.

genoot Anders Hillborg voor hem schreef. Fröst

Bartóks werk niet onverdeeld positief ontvan-

gebouworkest. In zijn choreografieën voor met

Frenesia opent met een even wild en ‘frenetiek’

suggereerde zelf om mime, dans en belichting

gen. ‘Mijn Danssuite werd zo slecht uitgevoerd

name het Nederlands Dans Theater en het

gebaar, dat meteen het volledige materiaal

een belangrijk deel van de partituur te laten

dat succes ook uitgesloten was,’ zei Bartók over

Nationale Ballet schiep hij een eigen danstaal,

voor het vervolg bevat. In contrast met de

uitmaken en op die manier te zorgen dat ‘het

deze gelegenheid. ‘Ondanks de schijnbare een-

een bijzondere combinatie van modern en klas-

woeste opening staan kale melodische cellen,

publiek betrokken raakt bij moderne muziek’.

voud zitten er veel lastige plekken in voor de

siek ballet. Zijn muzikaliteit en humor worden

zogenaamde ‘musica povera’, waarmee Glanert

In feite biedt Peacock Tales vooral een andere

musici en het orkest was daar niet op voorbe-

alom geroemd in de danswereld. In het verleng-

met een minimum aan materiaal maximale

manier van hedendaagse klassieke muziek

reid. De repetitietijd was zoals gewoonlijk veel

de van zijn lange balletcarrière staat in zijn

zeggingskracht genereert. Hoewel Glanerts

presenteren. Daarnaast is er een duidelijke re-

te kort, dus de uitvoering klonk navenant

fotografie steeds een eigen kijk op de ‘figure

werk in tegenstelling tot dat van Strauss

latie met menselijke beweging en emotie. Toch

slecht.’ Pas twee jaar later, toen het Tsjechisch

humaine’ centraal. Hans van Manen, onder

‘antiromantisch’ is, overheersen overeenkom-

zegt Fröst: ‘Ik maak muziek, ik sta niet in eerste

Filharmonisch Orkest het werk uitvoerde, werd

meer onderscheiden met de Erasmusprijs

sten met de geest van Ein Heldenleben. ‘Het werk

instantie op het podium om een mimeact of zo-

de kwaliteit van de Danssuite erkend en groeide

(2000), als Commandeur in de Orde van de

van Strauss roept bij mij altijd associaties op

iets weg te geven. De uitvoering van klassieke

het uit tot een sleutelwerk voor de internatio-

Nederlandse Leeuw (2007) en in 2005 en 2013

met een organisch lichaam, een levend klank-

muziek kent vele codes. Anders Hillborg schreef

nale naamsbekendheid van Bartók. De Danssuite

met een Benois de la Danse (‘de Oscar van de

lichaam,’ zegt Glanert. ‘Zelden is er in de

zijn concert onder andere om die codes te door-

bestaat uit zes delen die naadloos in elkaar

dans’), wordt voor deze gelegenheid geïnter-

geschiedenis zinnelijker muziek gecomponeerd.

breken. Het werd een multimedia-experiment

overgaan via een telkens terugkerend ritornello

viewd door balletrecensent Hein Janssen.

Het lichamelijke in de muziek vertelt ons iets

dat voornamelijk uit zijn koker kwam. Mensen

(instrumentaal refrein). De thema’s hebben een

van de toestand van de mensen in de tijd van

waren verrast en soms geschokt, maar uitein-

relatie met volksmuziek, maar het zijn Bartóks

zie pagina 36-37 voor meer biografische

Strauss. Ik wilde in mijn nieuwe orkestwerk een

delijk is het helemaal niet zo vreemd. Opera

eigen creaties. In het eerste deel klinken Arabi-

informatie

vergelijkbare aanpak uitproberen. Vanzelf-

is het terrein van de klassieke muziek waar

sche invloeden die ook in de muziek van de

sprekend met mijn eigen klankwereld en op

verschillende media elkaar altijd al vonden. Ik

Balkan een rol spelen, in het tweede deel

Rond dit concert worden in de foyer video-

een manier die de gebaren van Strauss niet

doe met zo’n concert van Hillborg niets anders

refereert Bartók aan Hongaarse elementen,

werken vertoond door LIMA Amsterdam.

18 - AAA The Human Body

19 - AAA The Human Body

THE HUMAN BODY @ HET CONCERTGEBOUW

Amsterdam Fashion & weird beats & body percussion /entrée Late Night Café

INTERVIEW

Lijf en geest in wisselwerking In gesprek met twee choreografen en een actrice door Nina Polak

kleine bezetting, er zijn diverse acts en een pittige band speelt tot ruim na middernacht.

Tegelijkertijd kan er worden nagepraat in het Concertgebouw Café, waar vrienden van binnen en buiten Het Concertgebouw elkaar ontmoeten voor een drankje of om te dansen.

Het Late Night Café wordt georganiseerd door Mode en muziek komen bijeen voor deze editie van het /entrée Late Night Café, een afterparty vol (inter)actie in aansluiting op het concertprogramma van het Koninklijk Concertgebouworkest rond het thema

/entrée, de jongerenvereniging van Het Koninklijk Concertgebouw en het Koninklijk Concertgebouworkest. De toegang is gratis en iedereen is welkom.

The Human Body.

kijk voor het volledige programma op

Voor deze gelegenheid bundelt /entrée de

of op facebook.com/concertvrienden.entree

concertvrienden.nl/entree

krachten met de Amsterdam Fashion Week (17-27 januari). Singer/songwriter Steye (Lovedrum, 2013) maakt zijn opwachting en zijn

DONDERDAG 23 JANUARI

eigenzinnige beats zetten het menselijk

/entrée Late Night Café

lichaam onherroepelijk in beweging. Datzelfde

CONCERTGEBOUW – KOORZAAL EN ENTREEHAL

lichaam is de inzet bij de ontmoeting tussen

22.30 uur

componist Michel van der Aa en danser Youri Jongenelen. Slagwerker Niek KleinJan zet in de performance ?Corporel van Vinko Globokar zijn eigen lichaam in als instrument.

Het /entrée Late Night Café is een ontmoetingsplek van muziekstijlen en acts. Het opent direct na het donderdagconcert van het Koninklijk Concertgebouworkest (een uur orkestmuziek zonder pauze met een Voorprogramma) en is afgestemd op het thema van het AAA Festival.

Vanaf 22.30 uur zijn er optredens in de entreehal en in de Koorzaal in de catacomben van Het Concertgebouw. Orkestmusici spelen in

met Amsterdam Fashion Week Steye singer/songwriter om ca. 23.00 uur Michel van der Aa (1970) Oog voor cello en soundtrack (1995) Johan van Iersel cello | Youri Jongenelen dans | Thom Stuart choreografie Vinko Globokar (1934) ?Corporel voor een slagwerker en zijn lichaam (1984) Niek KleinJan bodypercussion toegang gratis

20 - AAA The Human Body

Marieke Heebink (midden) in Persona [foto Jan Versweyveld]

‘Het menselijk lichaam is de beste spiegel

tegelijkertijd gaat er van dat gestripte lijf een

naars die fysiek werk doen, zien dat dan

Vogler, een gevierd actrice, is tijdens haar

voor de ziel,’ vond Wittgenstein. Kunste-

ook vaak als een constante wisselwerking

tussen lijf en geest. Een gesprek met twee choreografen en een actrice over hoe zij hun lichaam inzetten.

‘Niets.’ Het is de enige tekst die actrice

Marieke Heebink uitspreekt in haar rol als

Elisabeth Vogler in de voorstelling Persona van Toneelgroep Amsterdam. In de eerste scène zien we Elisabeth naakt, in een kil grijs

toneelbeeld, liggend op en al even kille metalen tafel, het haar sliertig, de armen onge-

makkelijk bij zich gevouwen. Uitgeput lijkt het. Ze ziet er uiterst kwetsbaar uit, maar

kinderlijke kracht uit.

laatste voorstelling plotseling gestopt met

spreken en heeft haar hardnekkige stilzwij-

gen sindsdien niet verbroken. Samen met de

jonge verpleegster Alma trekt ze zich terug in een zomerhuis, waar Alma probeert haar weer tot leven te verleiden. Terwijl Alma doorpraat over dat leven, de liefde en de kunst, communiceert Elisabeth alleen

fysiek. Tussen de twee vrouwen ontstaat,

juist bij de gratie van die woordloosheid, een intens en complex contact, dat alleen maar verhevigt naarmate het stuk vordert.

In haast doorschijnende witte jurkjes,

meisjesachtig, bewegen de twee zich over

21 - AAA The Human Body

in het lezen van het lichaam,’ zegt ze. ‘Als ik

Meisner vindt het belangrijk dat zijn

tot moment, wat mijn lichaam doet. Ik kan

moet er over kunnen napraten,’ vindt hij,

dans weet ik steeds preciezer, van moment

bijvoorbeeld steeds nauwgezetter observeren hoe een nieuwe beweging zich aandient.’

Haar manier van werken omschrijft Reig Torres ook wel als deconstructie. ‘Je kunt

beweging deconstrueren zoals een stuk tekst of een zin: je kunt het hele ding bekijken, maar ook inzoomen op één woord of één

Marta Reig Torres: ‘Ik word beter en beter in het lezen van het lichaam’ Étienne-Jules Marey, Hoogspringer, 1890

een door water omringd plateau. Er trekt

soort training die je hebt: je traint je fantasie

hun onbeschermde lichamen; ze liggen op

verbonden is.’

mist overheen, regen en wind gieren over

de grond, rennen, waden door het water –

het ziet er koud uit – en vechten met elkaar.

Alles doet vermoeden dat Persona lichamelijk

Marieke Heebink: ‘Ook als ik niets zeg, ben ik voortdurend in dialoog’

zo, dat die heel sterk met het lichaam

Zoiets geldt helemaal voor danser en choreo-

graaf bij het Nationale Ballet Ernst Meisner.

‘Iedereen heeft een eigen manier van bewegen, reageert anders op muziek – je hoeft

maar naar een discotheek te gaan om dat te zien – maar dansers zijn daarin natuurlijk

een zware voorstelling is om te spelen. Maar het is toch vooral geestelijk intens, zegt

Marieke Heebink desgevraagd. ‘Hoewel ik in dat hele stuk niets zeg, ben ik toch voort-

durend in dialoog met Karina [Smulders, die Alma speelt]. Ik ben constant in haar tekst,

verder ontwikkeld. De uitdaging blijft om

het lichaam te laten spreken. Mijn werk is

letter ervan. Juist als je het grotere geheel uit elkaar haalt en die kleine stukjes bestudeert,

een vraag. Die krijgt vorm in haar hoofd, tijdens researchfases, en het duurt soms

het lichaam in het nu. Het kan je niet

vertellen hoe je je over een week zult voelen,

hij vanuit de muziek, dan weer vanuit een

veranderen. Eigenlijk houdt het nooit op.’

ten. De voorbereidingen voor een repetitie-

Ook Meisners collega, Marta Reig Torres,

snel, zeker als je gaat proberen te vatten

maakte bij Messiaens liedcyclus Harawi,

proces verlopen vaak rationeel, maar al heel waar een tekst over gaat, ga je op zoek naar een lichaamstaal. Dat is natuurlijk ook de

maar wel iets over dit moment – heel direct.’

van zijn werkproces steeds. Dan weer begint concept of een opdracht. ‘Het liefst begin ik toch met muziek, met kijken hoe het

lichaam die vertaalt. Maar ik heb van tevoren

die voor het AAA Festival een choreografie

altijd al wel íets van een idee, hoe vaag ook.

spreekt heel expliciet van taal wanneer ze het

kan van alles gebeuren, maar het hoofd

heeft over haar werk. ‘Ik word beter en beter

22 - AAA The Human Body

geïnteresseerd in het theaterelement.’

Zowel Meisner als Reig Torres benadrukken

dat het tijdens het repetitieproces belangrijk is om zo nu en dan los te komen van gedach-

gewoon in de studio te zijn en te kijken wat

beeld in een positie die ik goed ken en observeer wat daaruit voortvloeit. Zoiets kun je

Reig Torres: ‘Er is een moment waarop je je

doen, maar het kost jaren en blijft ook steeds

het lichaam als het huis van mijn gedach-

grenzen zover mogelijk te pushen, ben ik

antwoorden geven. Want waar de geest vaak

Voor Ernst Meisner verschilt het startpunt

van Heebink belangrijker is. ‘Ik beschouw

verrassen. Maar nog meer dan die fysieke

heel systematisch doen, maar het kan ook

weet. Maar hoe langer je werkt, hoe meer je

Dat wil niet zeggen dat de ratio in het spel

kunt gaan. Daarin kun je jezelf enorm

vertalen via het lichaam. Dat is een fantas-

onderzoeken hoe vragen en conflicten zich

loopt via het begrip van de rol. Het lichaam

jouw eigen taal ontdekt. Dat is heerlijk om te

mooi om te kijken hoe ver je met het lichaam

werk begint. ‘Het is het interessantst om te

gaat, maar het lijkt erop dat daar het echte

neerd bent. Je leert op de dansacademie een

gaat daar automatisch in mee.’

kunnen. Ik vind het als choreograaf zeker

Ernst Meisner: ‘Soms is het heerlijk om gewoon te kijken wat er komt’

lang voordat ze daadwerkelijk de studio in

in het verleden of in de toekomst leeft, leeft

repertoire en dat is dan ook wat je lichaam

te bereiken, dingen die je bijna niet lijkt te

er komt,’ zegt Meisner. ‘Dan begin ik bijvoor-

Reig Torres begint het liefst te werken vanuit

en de concentratie die ik heb is in de eerste plaats een cerebrale concentratie. Die ver-

grenzen heen te duwen om nieuwe dingen

rafelen, is het waarom van de bewegingen.’

kijken hoe ik die verder kan pushen en steeds vooral wat je kent, waartoe je geconditio-

sen zit natuurlijk ook de wil om jezelf door

ten en ideeën. ‘Soms vind ik het heerlijk om

ik via deconstructie bovendien probeer te ont-

tisch instrument en kan ons een hoop

eigener kan maken. In het begin doe je

‘anders heb ik iets verkeerd gedaan. In dan-

kom je vaak bij de essentie van het werk. Wat

een levenslang onderzoek naar hoe ik een eigen bewegingstaal kan ontwikkelen, te

voorstellingen theatraal zijn. ‘Het publiek

Dat kan gaandeweg compleet veranderen, er heeft er wel steeds mee te maken.’

helemaal op gevoel.’

aanvankelijke ideeën moet kunnen loslaten en helemaal “in het lijf” moet zijn. Het is

belangrijk om je compleet te laten verrassen, te zien wat er te ontdekken valt. Anders ben je bezig met het maken van beschrijvingen en invullingen. Dat is volgens mij niet wat kunstenaars doen.’

Ook actrice Marieke Heebink zegt dat ze

ervoor moet waken om altijd de volledige

controle te willen houden. ‘Met meer ervaring komt ook meer bewustzijn en dat kan lastig zijn; ik moet oppassen dat ik me daardoor

niet te veel laat verleiden. Als je een voorstelling begint te spelen is er een groot kader

waarbinnen van alles is vastgelegd. Je hebt

23 - AAA The Human Body

tijdens het repeteren als het ware een mal gemaakt waarin je alles – de kleuren, de

temperatuur – hebt afgesteld. Maar er blijft altijd iets dat per avond kan fluctueren en dat moet je laten gebeuren.’

Toch hamert Heebink graag op de ratio.

‘Daarover is binnen Toneelgroep Amsterdam

ook wel consensus. Het is een misverstand dat acteurs gevoelsmensen zouden zijn die zich

VRIJDAG 24 JANUARI

THE HUMAN BODY @ STEDELIJK MUSEUM

Kunst van vlees en bloed Confrontaties

Confrontaties STEDELIJK MUSEUM – TEIJIN AUDITORIUM 16.00 - 17.45 uur

sprekers Bojana Mladenovic, directeur Het Veem Theater René Gude, filosoof

alleen laten leiden door hun instincten en

Het vrijdagmiddagprogramma Confrontaties

emoties. Ik ben inderdaad intuïtief, maar het

brengt gasten uit diverse disciplines samen

muziek, dans & performance

gevoel moet juist ingekaderd worden door het

in verrassende combinaties van muziek,

Michel van der Aa (1970)

cerebrale. Bovendien gaan emoties volgens

beeldende kunsten en gesproken woord.

Oog voor cello en soundtrack (1995)

mij altijd via de ratio. Het lichaam vertaalt ze

De programmering is in handen van Hans

Johan van Iersel cello

alleen. De klus als acteur is om dat proces heel

Ferwerda (namens het Koninklijk Concert-

Youri Jongenelen dans

bewust te maken om het vervolgens op het

gebouworkest) en Hendrik Folkerts, curator

Thom Stuart choreografie

toneel weer onbewust over te laten komen.’

public program van het Stedelijk Museum.

Op de vraag of hij denkt dat dansers een har-

Nee, er zullen geen bloederige performances

relatie met het lichaam hebben dan anderen,

programma in het Auditorium van het Stedelijk

Vinko Globokar (1934) ?Corporel voor een slagwerker en zijn lichaam (1984) Niek KleinJan bodypercussion

monieuzere of juist meer problematische

gehouden worden tijdens dit vrijdagmiddag-

antwoordt Ernst Meisner dat het beide kan-

Museum. Maar wel staat The Human Body

steeds beter kennen. Dat is mooi, maar het

en lezingen.

oud-directeur van de Internationale School

samenstelling en presentatie

namelijk voortdurend met je grenzen

Bojana Mladenovic, directeur van Het Veem

voor Wijsbegeerte, spreekt een column uit. Zijn

Hans Ferwerda, coördinator AAA

geconfronteerd. In ons werk is het nodig om

Theater, gaat in op de rol van het lichaam in de

denken zal ongetwijfeld de weerslag laten zien

Hendrik Folkerts, curator public program van het

die grenzen te verleggen, maar het is zeker zo

beeldende kunst sinds de jaren zestig. Die is

van de ziekte die hem onontkoombaar met de

Stedelijk Museum

belangrijk om, waar nodig, je grenzen te

nogal veranderd. Er zal uniek beeldmateriaal

grillen van zijn lijf confronteert.

accepteren. De beste dansers zijn zij die

worden vertoond van uiteenlopende kunstper-

De middag wordt besloten met dans, de

accepteren wat ze hebben en daaruit het

formances waarin het (menselijk) lichaam zelf

ultieme kunst van het lichaam, met fragmen-

tickets entreeprijs museum (gratis met

beste halen.’

tot kunstobject is geworden.

ten uit Nicole Beutlers bejubelde dansduet

museumkaart) plus € 5 – reservations@stedelijk.nl

Dan volgt werk van Michel van der Aa, huis-

4: Still Life. Beutler plaatst onze lijfelijke vormen

Dit artikel kwam tot stand in samenwerking met

componist van het Koninklijk Concertgebouw-

van communicatie – paringsrituelen, leiden en

De Groene Amsterdammer.

orkest. In zijn Oog neemt een soundtrack bijna

volgen, versmelting en gevecht, afstand en

ongemerkt het initiatief van de cellist over,

intimiteit – binnen een geometrie van ruimte

Marieke Heebink speelt zaterdag 18 januari in

eindigend in illusoir spel van oog en oor. Thom

en licht. Kan het lichaam rondcirkelen, vierkant

Na de repetitie / Persona door Toneelgroep

Stuart maakte er eind jaren negentig een

worden, alles driehoekig maken en dan weer

Amsterdam (zie pagina 10).

choreografie bij die nu weer te zien zal zijn.

rond worden?

Marta Reig Tores is de choreograaf van Harawi,

In ?Corporel van Vinko Globokar wordt slagwer-

dinsdag 21 januari in Muziekgebouw aan ’t IJ

ker Niek KleinJan zelf zijn instrument – een

(zie pagina 12).

intieme worsteling van een gespleten mens

Ernst Meissner leidt de Junior Company van

met zijn lichaam. De grens tussen muziek en

Het Nationale Ballet bij John Adams’ Family in de

performance is hier totaal opgeheven.

ten op gaat. ‘Dansers leren hun lichaam kan ook heel frustrerend zijn. Je wordt

4: Still Life, a dance duet - fragmenten Marjolein Vogels en Benjamin Kahn dans

4: Still Life [foto Anja Beutler]

Nicole Beutler choreografie

centraal in een opeenvolging van diverse acts Filosoof René Gude, Denker des Vaderlands en

Hans Ferwerda

IJ-Salon, zaterdag 25 januari (zie pagina 30).

24 - AAA The Human Body

25 - AAA The Human Body

THE HUMAN BODY @ HET CONCERTGEBOUW

Ouverture en geluksdans Koninklijk Concertgebouworkest Anders dan op donderdag heeft het concert op vrijdag 24 januari de gebruikelijke opzet:

VRIJDAG 24 JANUARI

aanvang 20.15 uur; met pauze. Aan het don-

Koninklijk Concertgebouworkest

derdagprogramma zijn twee stukken toege-

HET CONCERTGEBOUW – GROTE ZAAL

voegd die hieronder worden toegelicht. Er is geen Voorprogramma, maar een Inleiding in de Spiegelzaal om 19.15 uur.

Op zoek naar nieuwe vormen Lutosławski Ouverture voor strijkorkest De Ouverture voor strijkorkest uit 1949 is een van de eerste werken waarin Witold Lutosławski uit

19.15 uur INLEIDING – Spiegelzaal Joel Ethan Fried spreker 20.15 uur CONCERT – Grote Zaal Koninklijk Concertgebouworkest Xian Zhang dirigent Martin Fröst klarinet

zijn schulp kruipt en naar nieuwe vormen van beweging in de muziek zoekt: hoe kan hij de traditionele harmonie achter zich laten en toch een organisch gevoel van ontwikkeling, van

programma als donderdagavond (zie pagina 17) met als toevoegingen:

de werk heeft de vorm van een sonate maar is

— na Lutosławski’s Danspreludes: Witold Lutosławski Ouverture voor strijkorkest (1949)

vooral Lutosławski’s ontdekking van een eigen

eerste uitvoering door het Koninklijk Concertgebouworkest

voortgang genereren? Het vijf minuten duren-

stijl en een eigen geluid.

pauze na Glanerts ‘Frenesia’, ca. 21.00 uur

‘Klezmer ontmoet Paganini’ Fröst Klezmer Dance No.3, ‘Let’s be happy’ Göran Fröst baseerde zich voor zijn derde Klezmer Dance op een werk van de ArgentijnsIsraëlische klezmermuzikant en klarinettist Giora Feidman, naar wiens werk in huize Fröst veelvuldig geluisterd werd. ‘Let’s be happy’ is dan ook een vorm van thuiskomen voor Martin Fröst: ‘Ik ben als klarinettist ontzettend beïn-

— na Hillborgs Peacock Tales: Göran Fröst (1974) Klezmer Dance No. 3, ‘Let’s be happy’ (2008) traditioneel, bewerking eerste uitvoering door het Koninklijk Concertgebouworkest

KLOK

Het klopkevertje in de borstkas telt levenslang af tot de lift-off, trouw aan het lijf tot de laatste dag.

In mijn longen zwelt en slinkt een stukje blauwe hemel, ruimte aan het hart gedragen.

Beneden in duisternis offeren de ingewanden in hun trage aardritme onverstoorbaar het voedsel.

En bliksemende zenuwen: licht flitst in kilometerslange krachtlijnen kriskras door het lijf, een chaotisch knetteren, klikken, ruisen diep in het vlees, ademloos beluisterd door miljarden parasieten, onder de lage grondtoon van groeiend haar dat langzaam grijst, huid die rimpels krijgt, het vel van oude zeezoogdieren.

We dragen – naar men fluistert – vreemde elementen in ons celvocht mee, supernova’s, sterrenstof, het verleden van een heel heelal.

Het heden ligt in onze handen, in onze gedachten glinstert toekomst.

einde van het concert ca. 22.40 uur

aansluitend MEET THE ARTISTS – Spiegelzaal Joel Ethan Fried moderator

We hebben alle tijd.

vloed door grote klezmerklarinettisten. Het is een taal waar ik veel naar geluisterd heb. Met

tickets vanaf € 22,50 – www.concertgebouworkest.nl

deze arrangementen heeft mijn broer een soort

Inleiding gratis voor concertbezoeker (wel reserveren)

“klezmer ontmoet Paganini” gemaakt.’

Meet the Artists gratis voor concertbezoeker

Alexis de Roode uit Gratis tijd voor iedereen

Paul Janssen

Uitgeverij Podium, Amsterdam 2010

26 - AAA The Human Body

BEKEKEN IN HET STEDELIJK

Dit is mijn lichaam ‘Tecla’ van Rineke Dijkstra door Sarah Meuleman

We kennen elkaar goed. Deze vrouw en ik.

de vrouwen enkele uren of dagen na hun

redactie van Vrij Nederland, keken we elkaar

zoals de vele kunsthistorische Maria’s die in

Jaren geleden, toen ik stagiaire was op de bijna dagelijks aan. Pal voor mijn bureau

hing Rineke Dijkstra’s grote portret van een moeder: blozend, aards, haar pas geboren

baby dicht tegen zich aan gedrukt. De ader-

verward en verdwaald. Beduusd van wat hun lichaam heeft gepresteerd. In tegenstelling tot de typische en vaak inwisselbare afbeel-

dingen van de vrouw als goddelijke moeder,

glijdt langs haar dijbeen naar beneden.

wat onze cultus van idealisering haar in feite

Ik zal eerlijk zijn: het was geen liefde op het eerste gezicht. Ik was twintiger en dacht vooral: ‘Hadden ze hier echt niets anders

kunnen ophangen?’ Ik vond het beeld vre-

selijk en vleselijk en bot. Wervelend over de

redactie in mijn korte rokjes, leek haar aanwezigheid me ongepast. Haar verschijning

muze of mistress, zijn deze vrouwen datgene ontneemt: een lichaam.

Baren is een lichaam dat het overneemt. Baren is onbedwingbaar lichaam zíjn. Toen ik

drie jaar geleden krijsend mijn dochter op de wereld zette, voelde ik me alleen maar lijf.

Mijn lichaam dat een leven lang de speel-

ergens aan, maar ik kon niet zeggen wat.

Baren is een lichaam dat het overneemt

twintig jaar geleden werd tentoongesteld.

bal was geweest van culturele connotaties,

strijdige reacties. Mannen zeiden: ‘Zo kun je

dat het voortdurend aflegde tegen schoon-

had iets ontregelends. Ze herinnerde me

Dijkstra’s serie was controversieel toen hij De fotografe verbaasde zich over de tegen-

een vrouw niet laten zien!’ Vrouwen zeiden: ‘Mooi dat je dit toont, zo is het écht.’

Een lichaam dat een lichaam baart. Fysie-

ker dan dat wordt het niet. Misschien is het

juist daarom wel zo’n hardnekkig taboe. Op

televisie wordt er lustig gestript, gevreeën en chirurgisch versneden, maar een geboorte is geen kijkcijferkanon.

Liever hullen we the act of birth in een wolk van idylle. Ach, het doet even pijn, maar

daarna is alles prachtig. In haar serie foto’s van pasgeboren moeders rekent fotograaf

foto, kleurendruk op papier, 35,3 x 27,7 cm

volle glorie hun Jezus presenteren. Ze zijn

tjes onder haar huid gloeien nog na van de

enorme fysieke prestatie. Een streepje bloed

Rineke Dijkstra, Tecla, 1994

bevalling. Ze zijn niet blakend en trots –

meedraaiend in de semiotische carrousel,

heidsidealen uit de media en zich herkende in portretten van Da Vinci tot Dumas, was

ineens een functionele eenheid. Louter lijf.

Niets dan dat.

Vandaag zie ik haar weer; de onthutste jonge moeder met het streepje bloed. Haar aanwezigheid verontrust me niet langer. Ze kijkt

me aan. ‘Jij bent ook maar een lichaam,’ zegt ze. Ik knik. En voel me opgelucht.

Sarah Meuleman is journalist en presentator van het kunstprogramma ‘Sarah’s Barbaren’.

Rineke Dijkstra af met die mythe. We zien

Collectie Stedelijk Museum Amsterdam

28 - AAA The Human Body

29 - AAA The Human Body

THE HUMAN BODY @ MUZIEKGEBOUW AAN ’T IJ

dachten schieten van hoge sprongen en droge

Manische gedachten en extatische dans De IJ-Salon: John Adams’ Family

dienstmeisjes naar oorlog, vogels en vliegtuigen, God en warme macaroni. ’t Barre Land bewerkte de onnavolgbare gedachtestroom tot Nijinski.Dagboek.Fragmenten, een grillig relaas op de grens van waanzin en genialiteit.’

Dramaturg Carel Alphenaar: ‘Anner Bijlsma zei eens: “Dansers zijn goden, zij

De ruggengraat van The Human Body in de

Dirigent en presentator Michael Gieler

maken kunst met hun lichaam.” Als aanbidder

IJ-Salon wordt gevormd door artiesten van

vervolgt:

van het menselijk lichaam ben ik blij dat we de

een nieuwe generatie – een jonge choreo-

‘Gelukkig kwam Wavemaker toch nog op zijn

dans kunnen incorporeren in deze aflevering

graaf, jonge dansers en jonge musici.

pootjes terecht nadat Adams het ensemble

van de IJ-Salon. Ik zag het eerste optreden

Theatergroep ’t Barre Land plaatst een

vergrootte en vier maanden lang aan het stuk

van de Junior Company in de Amsterdamse

reflecterend uitroepteken bij hun verrich-

werkte met studenten van het conservatorium

Schouwburg en voorwaar ik zeg u: Ze zijn goed!

tingen.

in San Francisco. De nieuwe titel Shaker Loops

Ze hebben pit! Ze kunnen wat!’

ontstond min of meer als grap, ingegeven door Vijf keer per jaar komen 600 of meer bezoekers

de snelheid van de muzikale verrichtingen en

op een zaterdagmiddag naar Muziekgebouw

door associaties met een verlaten Shaker-

aan ’t IJ zonder precies te weten wat hen te

kolonie (de Shakers vormen een religieuze

wachten staat – de IJ-Salon is een goed bewaard

sekte) die Adams uit zijn jeugd kende. Hij zag

geheim. Musici van het Koninklijk Concert-

schimmen van deze vrome lieden voor zich,

gebouworkest laten zich inspireren door

in een extatische dans die langzaam naar een

ZATERDAG 25 JANUARI

bijzondere gasten, afkomstig uit verschillende

transcendent hoogtepunt voerde. Shaker Loops

De IJ-Salon: John Adams’ Family

kunstdiscliplines. Kamermuziek in grote en

werd een van de meest succesvolle van Adams’

MUZIEKGEBOUW AAN ’T IJ – GROTE ZAAL

kleine bezettingen, poëzie, theater, beeldende

werken en is ook in films en games gebruikt.’

Michael Gieler

kunst, dans en filosofie vormen een unieke cocktail. Deze keer is het basisingrediënt John

Peter Leung over zijn choreografie van

15.00 uur CONCERT / DANS

Adams’ compositie Shaker Loops.

Shaker Loops:

Mick Stirling cello Bart de Kater klarinet

‘Ik werk voor het eerst met de jonge, getalenComponist John Adams over de oorsprong

teerde dansers van de Junior Company. Eerst

van Shaker Loops:

stellen we een palet samen van materiaal

‘Shaker Loops begon als strijkkwartet met de

waaruit we, onder invloed van de muziek,

wijd gescoute toptalenten van 18 tot 20 jaar.

Theatergroep ’t Barre Land met Anouk Driessen

titel Wavemaker. [...] Na de ervaring van het be-

kunnen putten. De schepping groeit door mid-

Als ex-danser van Het Nationale Ballet is het

en Vincent van de Berg

ginstadium van het Amerikaanse minimalisme

del van onderzoek: ik probeer het potentieel

fantastisch om nu te mogen werken met jonge

Musici van de Orkestacademie van het Koninklijk

in jaren zeventig hoopte ik dat de combinatie

van elke danser te ontdekken. De sfeer en de

dansers aan het begin van hun carrière. Het

Concertgebouworkest

van vereenvoudigde harmonie en ritmiek het

omgeving bepalen uiteindelijk de vorm en het

gaat om het doorgeven van kennis, maar het is

Musici van het Koninklijk Concertgebouworkest

antwoord was op mijn artistieke behoeftes.

resultaat is noch een concert noch een dans-

ook een zoektocht met elk individu naar wie ze

Michael Gieler dirigent en presentatie

Geleidelijk aan ontwikkelde ik een stijl die de

uitvoering, maar een versmelting van beide

zijn en hoe ze het beste uit zichzelf halen.’

repetitieve procedures van het minimalisme

voor en dansers en musici.’

combineerde met mijn eigen belangstelling in

Dansers van de Junior Company van het

IJ-Salon

Nationale Ballet

Peter Leung choreografie Vincent van den Berg (’t Barre Land) over

Carel Alphenaar dramaturgie

golven. [...] Helaas hield mijn techniek geen ge-

Artistiek leider Ernst Meisner over de Junior

Nijinski.Dagboek.Fragmenten:

Gé Wegman lichtontwerp

lijke tred met mijn inspiratie en [...] Wavemaker

Company:

‘De virtuoze balletdanser Vaslav Nijinski (1890-

Emelie Schäfer fotografie en vormgeving

crashte en verbrandde binnen de kortste keren

‘De Junior Company is de kweekvijver van Het

1950) schreef in 1918 als een bezetene in tien

tijdens zijn lancering.’

Nationale Ballet. De dansers zijn twaalf wereld-

dagen vier schriften vol. Zijn manische ge-

30 - AAA The Human Body

tickets vanaf € 25 – www.muziekgebouw.nl

31 - AAA The Human Body

THE HUMAN BODY @ HET CONCERTGEBOUW

De taal van het lichaam, de taal van de geest Gwyneth Wentink cs

het lichaam werken en voelt het vibreren. Marc

ZATERDAG 25 JANUARI

Bain, geluidsinstallatiekunstenaar, plaatst seis-

Tijdgenoten: Gwyneth Wentink cs

mologische sensoren op strategische plaatsen

HET CONCERTGEBOUW – KLEINE ZAAL

in het gebouw. Vervolgens worden resonerende frequenties opgewekt en het krachtenveld in het gigantische, architecturale organisme

21.00 uur CONCERT

wordt tot hoorbare en voelbare proporties

Gwyneth Wentink harp

versterkt. De zware tonen krijgen een bijna

Lars Wouters van den Oudenweijer klarinet

driedimensionaal karakter als ze, letterlijk,

Wouter Snoei elektronica

door je heen trillen.

Arnout Hulskamp visuals Mark Bain geluidskunst

Heftige stijlenstrijd

Cymatical: Beer van Geer, Julien Mier digitale

Mensingh Style Wars IV – Postmodernism

media

Strikes Back Michiel Mensingh is gefascineerd door het

Mark Bain (1966)

verschijnsel ‘genre’. Hij goochelt met muziek-

The Archisonic (2014)

stijlen, isoleert elementen daaruit, laat ze

elektronische compositie

samensmelten of botsen. Daarbij sluit hij niets uit. Het onderscheid tussen hoge en lage kunst zegt hem ook weinig. In Style Wars IV, oorspronkelijk geschreven voor piano en elektronica, gaan populaire en serieuze muziek met elkaar in gevecht. Mensingh: ‘Tonaliteit versus

(2008/13) voor harp en elektronica Arvo Pärt (1935)

twaalftoonstechniek, drum ’n bass versus

Spiegel im Spiegel (1978)

elektronische muziek, postmodernisme versus

voor harp en klarinet

avantgardisme...’ Het heftige resultaat zal hard aan de dansspieren trekken.

Wouter Snoei (1977) Trio (2014) voor harp en elektronica

Innerlijke diepte, goddelijke hoogte

Gwyneth Wentink, Wouter Snoei en Arnout Hulskamp tijdens een uitvoering van Canto ostinato

Michiel Mensingh (1975) Style Wars IV – Postmodernism Strikes Back

Pärt Spiegel im Spiegel

Matthew Schlomowitz (1975)

‘Silence is the pause in me when I am near to God.’

Letter Piece 5: Northern Cities (2010)

Deze uitspraak van componist Arvo Pärt zegt

voor harp en performer

veel over zijn werk, zo ook over Spiegel im Spiegel

Cymatical

Gwyneth Wentink speelt harp, houdt niet

visuele versie van Simeon Ten Holts Canto

uit 1978, oorspronkelijk geschreven voor viool

van grenzen en stelde met collega-musici

ostinato opgevoerd. Deze Canto, die even

en piano. Het was de laatste compositie van de

en kunstenaars een eenmalig programma

zintuiglijk als spiritueel is, vormt het hart van

diepreligieuze Pärt voor hij Estland verliet, in

samen dat uit zijn muzikale voegen breekt.

Wentinks Human Body-avond. Het is de bedoe-

die tijd deel van de anti-religieuze Sovjet-Unie.

Voor zover bekend valt er aan The Human

ling dat de samenstellende delen van het pro-

In voortdurend herhaalde drieklanken voltrek-

Simeon ten Holt (1923)

Body in de Kleine Zaal niets bijzonders te

gramma samen één totaalervaring opleveren.

ken zich kleine veranderingen – als reflecties

selectie uit Canto ostinato (1976-79)

die tussen spiegels heen en weer kaatsen.

voor harp en elektronica

ruiken, maar verder komen alle zintuigen aan bod, zelfs het zesde.

Het gebouw als lichaam

Het effect is, voor luisteraars én musici, een

Bain The Archisonic

ervaring die zich loszingt van het eenvoudige,

Ruim een jaar lang hebben harpiste Gwyneth

In The Archisonic wordt Het Concertgebouw

welluidende muzikale materiaal – naar de ver-

Wentink, geluidskunstenaar Wouter Snoei en

een lichaam, met spectaculaire gevolgen. Het

stilling die men vindt in innerlijke diepte en op

videokunstenaar Arnout Hulskamp hun audio-

publiek bevindt zich in de ingewanden, hoort

goddelijke hoogte.

32 - AAA The Human Body

Piece for Heart & Vibrations (2014) compositie gegenereerd door hartritmedata wereldpremière

einde van het concert ca. 22.00 uur tickets vanaf € 23,00 – www.concertgebouw.nl

33 - AAA The Human Body

De harp als lichaam

parameters zoals hartritmevariaties vertaalt

Snoei Trio

naar geluiden en beelden. Daarmee wordt

Wouter Snoei is sonoloog en specialist in

een brug geslagen tussen het fysieke en het

elektronische compositie. Voor zijn nieuwe

digitale, met Wentinks hart als de motor van

werk Trio gaat hij uit van de elektrische harp

een audiovisuele compositie die ter plaatse tot

als ‘levend wezen’ en speurt naar verborgen

leven komt.

facetten van het instrument. Zelfs de kleinste trillingen die de snaren opvangen worden hoor-

Hypnotiserend

baar gemaakt en bewerkt tot een muzikaal

Ten Holt Canto ostinato

klanklandschap. Door de interactie die Snoei

De eind 2012 overleden Simeon ten Holt schreef

en de harpiste aangaan met het instrument, de

Canto ostinato tussen 1976 en 1979. Hij verwierf

derde speler in de ruimte, klinkt Trio bij iedere

zich met het stuk een frontpositie in de revo-

uitvoering anders.

lutie die de minimal music destijds teweegbracht. Canto is opgebouwd uit 106 ‘cellen’ en

Lichaamsbewegingen en -geluiden

Ten Holt laat de uitvoerders veel vrijheid in hun

Shlomowitz Letter Piece 5 – Northern Cities

omgang daarmee – wat en hoe te spelen en

Ook in dit stuk, een deel uit de lopende reeks

hoe lang daarmee door te gaan. Bij elke uitvoe-

Letter Pieces van de in Londen residerende

ring opnieuw gaan de musici een dialoog met

Australiër Matthew Shlomowitz, zijn verras-

elkaar aan, op basis van afgesproken tekens die

singselementen een geïntegreerd onderdeel

bepalen wie welke verandering inzet. De – voor

van de compositie. Die kan met evenveel recht

minimal music typerende – combinatie van

een performance worden genoemd. De Letter

tonaliteit, ‘koppige’ (ostinato) herhalingen en

Pieces zijn een soort handleidingen voor allerlei

verschuivingen heeft een hypnotiserend effect.

acties, muzikaal en anderszins. In de partituren

Volgens Ten Holt is een uitvoering van Canto

geen notenbalken maar, inderdaad, letters –

ostinato dan ook ‘eerder een ritueel dan een

als coderingen voor te produceren bewegin-

concert’ – met alle emotionele zeggingskracht

gen, geluiden, muziek, tekstflarden en andere

van dien, blijkens het feit dat het grote groepen

stemuitingen. Het vijfde Letter Piece, voor twee

mensen diep ontroert. In de versie van Wen-

spelers die niet per se musicus hoeven te zijn,

tink, Snoei en Hulskamp reageren akoestische

lijkt een gesynchroniseerd duet voor twee

en elektronische klanken niet alleen op elkaar,

Gilles de la Tourette-patiënten. In de context

maar genereren ze ook abstracte beelden die

van een theatrale, lichamelijke performance,

op groot formaat geprojecteerd worden en

waarvan de uitvoering een stuk lastiger is dan

meevaren op de muziek.

het zich laat aanzien en -horen, heeft dat zo nu en dan een droogkomisch effect.

Rolf Hermsen

Vanuit het hart

zie pagina 36-37 voor biografische informatie

Cymatical: Piece for Heart & Vibrations

over Gwyneth Wentink harp

Cymatical bestaat uit de digitale media-artiesten Beer van Geer en Julien Mier. Het duo tast

Rond dit concert worden in de foyer video-

grenzen af tussen kunst, wetenschap, media

werken vertoond door LIMA Amsterdam.

en technologie. Dat gebeurt ook in Piece for

Francis Bacon, From Muybridge ‘The Human Figure in Motion:

Heart & Vibrations, dat is gebaseerd op biofeed-

Woman Emptying a Bowl of Water / Paralytic Child Walking on All Fours’, 1965

back: de hartslag van Gwyneth Wentink wordt

olieverf op doek, 198,5 x 147,5 cm

met sensoren aan software verbonden die

Collectie Stedelijk Museum Amsterdam

34 - AAA The Human Body

35 - AAA The Human Body

OVER DE UITVOERENDEN

Biografische informatie

Toneelgroep Amsterdam (TA) Nederlands grootste repertoiregezelschap, huisgezelschap Stadsschouwburg Amsterdam, stadsgezelschap met internationale allure ◆ Onderscheidt zich met vernieuwende en eigentijdse ensceneringen van klassiekers en modern repertoire voor ruim 110.000 toeschouwers per jaar ◆ Geleid door Ivo van Hove die zorgde voor spraakmakende voorstellingen en regisseurs aantrok uit binnen- en buitenland – o.a. Johan Simons, Luk Perceval, Thomas Ostermeier, Guy Cassiers, Eric de Vroedt en Susanne Kennedy ◆ Vaste kern bestaat uit topensemble van 22 acteurs ◆ Doel: theater over vandaag maken, met de middelen van vandaag, voor een publiek van vandaag.

Charlotte Riedijk, sopraan Gevierd vertolkster van zowel hedendaagse muziek als klassiek concertrepertoire en opera ◆ Studeerde bij Charles van Tassel aan het Sweelinck Conservatorium Amsterdam (tevens de opera-opleiding), daarna gecoacht door Aafje Heynis en James McCray ◆ Heeft gewerkt onder dirigenten als Alan Gilbert en Yannick Nézet-Séguin en bij orkesten als het Radio Filharmonisch Orkest, het Koninklijk Filharmonisch Orkest van Stockholm en het orkest van de Noorse Opera ◆ Soliste bij belangrijke Europese ensembles waaronder Ensemble intercontemporain, Ensemble Modern, Asko|Schönberg en het Nieuw Ensemble ◆ Haar uitvoering van Messiaens Harawi met pianiste Joanna MacGregor werd in 2001 uitgeroepen tot beste klassieke concert in Ierland◆ Najaar 2009 tournee langs Italiaanse operahuizen met Poulencs La voix humaine in nieuwe enscenering.

Ellen Corver, piano Studeerde aan het Koninklijk Conservatorium in Den Haag bij Naum Grubert; kwam daar in contact met Karlheinz Stockhausen, wat leidde tot langdurige samenwerking ◆ Nam als eerste

Stockhausens complete werken voor piano op voor diens eigen label ◆ Werkte ook nauw samen met György Kurtág ◆ Voerde voor haar geschreven pianoconcerten van Klaas de Vries en Theo Verbeij uit met het Koninklijk Concertgebouworkest en het Radio Filharmonisch Orkest ◆ Ook zeer actief in de kamermuziek, maakt deel uit van het Osiris Trio en vormt een pianoduo met Sepp Grotenhuis; hun opname van Mantra van Karlheinz Stockhausen werd bekroond met een Edison ◆ Sinds 1992 hoofdvakdocent piano aan het Koninklijk Conservatorium in Den Haag.

Marta Reig Torres, choreograaf Van Spaanse afkomst, danste tien jaar lang bij Het Nationale Ballet ◆ Daarna moderne dans bij o.a. Leine & Roebana, Conny Janssen, Nicole Beutler en het Portugese Gulbenkian Ballet ◆ Vervolgens choreografie, werk in vele theaters en festivals in en buiten Nederland ◆ Eerste avondvullend werk Camino door ruim 20 Nederlandse theaterprogrammeurs geselecteerd voor de Dansclick ◆ More Day More Night geselecteerd door de Nederlandse Dansdagen voor een tournee in de Serie Nieuwe Theatermakers ◆ Gastchoreograaf voor diverse gezelschappen waaronder Korzo-producties en Dansateliers ◆ Was initiatiefnemer van het choregrafencollectief Cloud ◆ Werkt nauw samen met lichtontwerpster Ellen Knops vanuit gedeelde interesse voor de interactie tussen licht en dans.

Ellen Knops, lichtontwerp Na start in muziekbelichting (1989) overgestapt naar theater en vooral moderne dans ◆ Werkt sinds 1994 samen met Katie Duck in onder meer de Magpie Music Dance Company ◆ Heeft de laatste jaren gewerkt in improvisatievoorstellingen met o.a. David Zambrano, Gonny Heggen, Micheal Schumacher, het Nederlands Danstheater 3 en Lily Kiara ◆ Werkt daarnaast in losse dansproducties, kindertheater ◆ Geeft

36 - AAA The Human Body

workshops waarin de rol van licht als autonoom element centraal staat ◆ Ontving in 2010 de Jiri Kylian Ring voor haar bijdrage aan de Nederlandse danswereld.

Codarts Dans Voorheen Rotterdamse Dansacademie, in 1931 opgericht door Corrie Hartong en Gertrud Leistikow ◆ Sindsdien uitgegroeid tot een van de meest vooraanstaande instituten voor eigentijdse dans in Europa ◆ Studenten uit de hele wereld ◆ Eigen topdocenten, daarnaast dansprofessionals uit binnen- en buitenland werkzaam als gastdocent of choreograaf ◆ Hechte banden met gerenommeerde gezelschappen waardoor dansstudenten al tijdens hun opleiding riuime podiumervaring opdoen ◆ Ruim 200 dansstudenten met 30 nationaliteiten in de vakopleidingen, bijna 200 leerlingen in de vooropleidingen (vanaf 9 jaar).

Xian Zhang, dirigent Opleiding aan het Conservatorium van Peking en professioneel debuut bij de Nationale Opera van Peking ◆ Emigreerde in 1998 naar de Verenigde Staten ◆ In 2004 door chef-dirigent Lorin Maazel van de New York Philharmonic benoemd tot assistent-dirigent ◆ Aansluitend driejarige aanstelling als associate conductor ◆ Jaarlijks te gast bij het London Symphony Orchestra ◆ Ook geëngageerd door onder meer de Wiener Symphoniker, The Philadelphia Orchestra, het Oslo Filharmonisch Orkest, het Tokio Symfonieorkest en het Chicago Symphony Orchestra ◆ Opera maakt belangrijk deel van haar repertoire uit ◆ Debuut bij English National Opera met Puccini’s La bohème (2007) enthousiast onthaald, evenals debuut bij De Nederlandse Opera met Stravinsky’s Renard en De nachtegaal (2012) ◆ Sinds 2008 chef-dirigent van het Orchestra Sinfonica di Milano Giuseppe Verdi, sinds 2011 artistiek leider van het Nationaal Jeugd Orkest ◆ Maart 2010 debuut bij het Koninklijk Concertgebouworkest in de Serie A met werk van Prokofjev, Strauss, Adès en Stravinsky.

Martin Fröst, klarinet Een van de meest succesvolle soloklarinettisten van dit moment ◆ Speelde met onder meer de Wiener Symphoniker, de Los Angeles Philharmonic, het Göteborg Symfonieorkest, het City of Birmingham Symphony Orchestra en het Koninklijk Filharmonisch Orkest van Stockholm ◆ Naast klassiek en romantisch repertoire een

grote voorliefde voor hedendaagse muziek ◆ Stond in 2012 met Bent Sørensens nieuwe Klarinetconcert in Het Concertgebouw ◆ Actief kamermusicus en artistiek leider van het Vinterfest in Mora en het International Chamber Music Festival in Stavanger ◆ Presenteerde met Janine Jansen concerten rond het thema ‘dans’ in de Philharmonie van Keulen en in Het Concertgebouw ◆ Werkte diverse malen samen met Amsterdam Sinfonietta waarmee hij Mozarts Klarinetconcert opnam ◆ Leidde als dirigent onder meer het Oslo Filharmonisch Orkest, het Koninklijk Filharmonisch Orkest van Stockholm, het Norrköping Symfonieorkest en diverse kamerorkesten ◆ Maakt zijn debuut bij het Koninklijk Concertgebouworkest.

Koninklijk Concertgebouworkest Opgericht in 1888 ◆ Door de internationale kritiek gerekend tot ’s werelds beste drie orkesten ◆ Werkt met de belangrijkste componisten en dirigenten, van gevestigde namen tot aanstormend talent ◆ Veelvuldig geleid door componisten/dirigenten als Gustav Mahler, Richard Strauss, Claude Debussy, Igor Stravinsky, Arnold Schönberg, Luciano Berio, Hans Werner Henze en Thomas Adès ◆ Verwierf rond 1900 wereldroem o.l.v. Willem Mengelberg ◆ Daarna geleid door chef-dirigenten Eduard van Beinum, Bernard Haitink, Riccardo Chailly en (sinds 2004) de Letse maestro Mariss Jansons ◆ Geeft eigentijdse muziek een vaste plaats in de programmering, zoals het AAA Festival Muziek en Kunst (sinds seizoen 2010-2011).

Gwyneth Wentink, harp Begon op vijfjarige leeftijd met harplessen, vanaf haar achtste van Erika Waardenburg ◆ Studeerde in 2000 cum laude af aan het Utrechts Conservatorium ◆ Won tal van prijzen waaronder het Prinses Christina Concours, het Internationale Harpconcours in Tel Aviv en de Young Concert Artists International Audition in New York; in 2007 de VSCD Klassieke Muziekprijs ‘Nieuwe Generatie’ en de Nederlandse Muziekprijs ◆ Solist bij onder meer het Israël Filharmonisch Orkest, Brussels Philharmonic, Amsterdam Sinfonietta en het Residentie Orkest ◆ Eerste harpiste van het Orchestre Révolutionnaire et Romantique o.l.v. John Eliot Gardiner ◆ In 2012-2013 project InnerAct, een audiovisuele uitvoering van Simeon ten Holts Canto ostinato ◆ Sinds Kleine Zaal-debuut in de serie ‘Jonge Nederlanders’ van 1999-2000 regelmatig in Het Concertgebouw te gast.

37 - AAA The Human Body

VOORUITBLIK

Privacy AAA Festival 10-16 maart 2014

PRIVACY @ HET CONCERTGEBOUW

PRIVACY @ HET CONCERTGEBOUW

Voorprogramma: Rob Wijnberg over privacy

Koninklijk Concertgebouworkest met

do 13 mrt

u

20.15 uur

Grote Zaal

u

gratis voor

u

Lang Lang 20.15 uur

Grote Zaal

concertbezoekers (wel reserveren)

vr 14 mrt

Koninklijk Concertgebouworkest met

David Robertson dirigent

Lang Lang

Lang Lang piano

do 13 mrt

u

21.15 uur

Grote Zaal

u

u

vanaf € 22,50

u

u

u

vanaf € 22,50

Adams The Chairman Dances | Sjostakovitsj

David Robertson dirigent

Kammersinfonie op.110 | Defoort Human Voices

Lang Lang piano

Only (wereldpremière) | Ravel Pianoconcert in G

Midden in het tumult van afluister- en aftap-

Sjostakovitsj Kammersinfonie op.110 | Defoort

19.15 uur Inleiding door Floris Don – gratis voor

schandalen staat AAA met theater, film,

Human Voices Only (wereldpremière) | Ravel

concertbezoekers, wel reserveren

lezingen en muziek stil bij onze privacy.

Pianoconcert in G

na afloop Meet the Artists: Joel Ethan Fried

Componisten, theater- en filmmakers wisse-

Contrasten. Geteisterd door het sovjet-

spreekt met pianist Lang Lang, componist

len in een reeks intieme ontmoetingen met

regime schreef Sjostakovitsj een schrijnend

Kris Defoort en een orkestmusicus.

ons van gedachten. Is ook het laatste restje

instrumentaal zelfportret voor de goede

van ons privéleven niet meer heilig?

verstaander. Kris Defoort reageert in een zeer

PRIVACY @ MUZIEKGEBOUW AAN ’T IJ

persoonlijk werk, in opdracht van het

Huis-tuin-en-keukenconcert in De IJ-Salon

PRIVACY @ SPUI25

Vlaams-Nederlands Huis deBuren, op de

za 15 mrt

Lezing De nieuwe privacy

privacydiscussie. Daartegenover wordt ons

Daria van den Bercken piano

ma 10 mrt

17.00 uur

gratis (wel reserveren)

u

15.00 uur

u

vanaf € 19

beeld van Lang Lang dagelijks gevoed door

Robbert Muuse bariton

Bart van der Sloot, medewerker aan de

de social media, onder het motto ‘classical

musici van het Koninklijk Concertgebouworkest

Universiteit van Amsterdam, onderzoekt het

music is for everyone’.

Theatergroep ’t Barre Land

u

u

samenspel tussen individuele privacy,

/entrée Late Night Café

massagegevens en regulering.

do 13 mrt

u

22.30 -01.30 uur

Martinů La Revue de Cuisine | Poulenc Le bal u

gratis toegankelijk

masqué Een luchtig kijkje in de keuken, met jazzy

PRIVACY @ STADSSCHOUWBURG

PRIVACY @ STEDELIJK MUSEUM

werken uit de jaren twintig en dertig.

Toneelgroep Oostpool met Kwartet

Confrontaties: debat, kunst & muziek

Absurdistisch, voyeuristisch.

di 11 mrt

vr 14 mrt

u

20.30 uur

u

Grote Zaal

u

vanaf € 15

Is er plaats voor privacy binnen relaties?

u

16.00 uur

u

entreeprijs museum (gratis

met museumkaart)

PRIVACY @ EYE

Een eigentijdse regie van Marcus Azzini van

Een divers programma met gesproken woord

Film Les Salauds

Kwartet van Heiner Müller vol verleiding,

en uiteenlopende performances.

zo 16 mrt

u

21.15 uur

u

€ 10

Intens en claustrofobisch drama over een

macht, lust en destructie. De grenzen tussen podium en zaal vervagen met Het Gelders

PRIVACY @ MUZIEKGEBOUW AAN ’T IJ

familie in crisis. Voorpremière van deze

Orkest als derde acteur. Met Wendell Jaspers,

Alvin Lucier met Ives Ensemble

wraakfilm van Claire Denis (Frankrijk, 2013)

Teun Luijkx en muziek van o.a. Martin Fondse.

vr 14 mrt

u

20.15 uur

u

vanaf € 21,50

vol verdwaalde puzzelstukjes. Met hypnoti-

De Amerikaanse componist Alvin Lucier (1931)

serende muziek van Tindersticks.

PRIVACY @ HET CONCERTGEBOUW

maakt gebruik van bijzondere fenomenen

Spinvis met Stine Jensen

waarmee hij wonderlijke luisteravonturen

PRIVACY @ DIVERSE LOCATIES

schept. Een van zijn bekendste werken is

VISUALS Videokunst door LIMA Amsterdam

wo 12 mrt

u

20.15 uur

u

Kleine Zaal

u

vanaf € 22

Spinvis presenteert een nieuwe avondvullende

I’m sitting in a room, een akoestische manipu-

compositie voor zijn band, twaalf stemmen

latie van een voorgelezen tekst.

van het Nederlands Kamerkoor en natuurlijk Spinvis zelf. Stine Jensen, het jonge gezicht van de Nederlandse filosofie, laat zich horen uit de ‘teaser’ voor Kwartet door Toneelgroep Oostpool

als scherpdenker.

38 - AAA The Human Body

Bestel nu kaarten: www.AAAfestival.nl 39 - AAA The Human Body