Gwida għal min jgħallem

Immanu-El: Alla Magħna

■

Katekisti Kbar

■

Kafarnahom ■ Mil-Librerija tal-Katekist

Gwida

IS-57 VOLUM | ĦARĠA #06 ■ NOVEMBRU-DIĊEMBRU 2014

għal min jgħallem

In-Nisrani, IL-KATEKIST

U T-TORRI PAĠNA

12

Riflessjoni

VIŻJONI SĦIĦA

PAĠNA 10

Bħat-tafal f’idejh PAĠNA 2

Le Fils de l’Autre PAĠNA 20

1.

2.

Editorjal

14.

Fr Carl Mario Sultana

16.

Immanu-El Alla magħna

6

Bħat-tafal f’idejh

9 tim editorjali Joseph Bonnici Alan Bonello Kurt Miceli

10.

Steven Mifsud li kkoreġa t-test, lis-Segretarjat għall-Katekeżi talArċidjoċesi ta’ Malta għall-kontribut u l-għajnuna li dejjem joffri u lillkontributuri li b’sagrifiċċji personali għamlu din il-ħarġa possibbli.

distribuzzjoni

Din ir-rivista tista’ tinxtara mill-ħwienet ta’ Librerija Preca u Emmaus, minn Faith Hope and Charity fil-Belt Valletta, miċ-ċentri tal-M.U.S.E.U.M. fl-irħula kollha u mis-Segretarjat għall-Katekeżi.

abbonamenti

Sena - 6 ħarġiet €10 (Bl-Idejn) €12 (Bil-Posta) €2 (Ħarġa waħda)

gwida@sdcmuseum.org Grafika: Stampa:

DESIGNED BYAL.COM

VERITASPRESS Ħaż-Żabbar

Gwida għal min jgħallem hija pubblikazzjoni tas-Soċjetà tadDuttrina Nisranija – M.U.S.E.U.M.

www.sdcmuseum.org

12.

Il-Metodu ‘Dun Ġorġ’ Storja

Għotja Joseph Bonnici

20.

Film

Edward Wright

Le Fils de l’Autre

Kotba

Fr Mario Sant ofm conv.

Id-Dixxipulat

24.

Fr Marco Portelli

ħajr lil

Katekisti kbar

Robert Aloisio 18.

Inklużjoni

Nifhmu aktar l-Awtiżmu

Minn Idejn l-Artist Tonio Caruana

Il-Mixja Liturġika

Mariosa Micallef

Meditazzjoni

Il-Mistoqsija Oħt il-Għerf Anthony Dimech

Riflessjoni

Viżjoni Sħiħa

Il-Katekisti Jistaqsu

26.

Atlas

Fr René Camilleri

Kafarnahum

Studju

Mario Zerafa

In-Nisrani, il-Katekist u t-Torri Fr Andrew Galea ofm conv.

28.

Riżorsi

Mil-Librerija Karmenu Borg u Albert Mercieca

Editorjal

Fr Carl Mario Sultana

Immanu-El

Alla magħna Min jaf kemm-il darba smajna jew intqal lilna l-kliem li aħna bħala katekisti m’aħniex imsejħin biss biex ngħallmu lill-oħrajn dwar Ġesù, imma biex ngħinuhom jagħmlu esperjenza personali ta’ Ġesù. Il-katekisti huma msejħin biex ilaqqgħu lil dawk li huma qegħdin jakkumpanjaw filmixja tal-fidi mhux biss mal-kliem ta’ Ġesù, imma ma’ Ġesù stess. Trid tkun esperjenza personali ma’ Ġesù li tasal biex tibdel lill-istess persuna minn ġewwa u tagħmilha tixbah lil Ġesù, dak il-mudell li aħna qegħdin inwasslu lil dawk li huma afdati f’idejna bħala l-aqwa mudell biex fuqu jibnu l-istil ta’ ħajjithom.

Dan huwa kliem li biex ngħid il-verità lili jġegħilni naħseb dwar kemm

jiena tassew għamilt esperjenza ta’ Ġesù f’ħajti. Ħadd ma jista’ jagħti minn dak li m’għandux, jew minn dak li qatt ma tassew għamel esperjenza tajba u sabiħa tiegħu. Imma jekk jiena bħala katekist/a ma għamiltx esperjenza ta’ Ġesù f’ħajti, kif nista’ nlaqqa’ lil Ġesù ma’ dawk li jiena qiegħed nakkumpanja?

Kemm hi ħaġa diffiċli li twassal dak li inti stess qatt ma esperjenzajt, dak li inti qatt ma doqt tassew it-tjubija tiegħu!

Imma Alla jibqa’ jinqeda b’kull staġun fil-ħajja tal-bniedem biex lilna jdewwaqna t-tjubija tiegħu u talesperjenza tiegħu. Hekk jiġri fil-ġranet tal-Milied: mill-ġdid induqu u naraw kemm hu tajjeb il-Mulej, li meta aħna ma stajniex inkunu qrib tiegħu biex nagħmlu esperjenza tiegħu, ġie fostna

hu biex jgħinna bħala bnedmin stess nagħmlu esperjenza ta’ Alla magħna – Immanu-El. X’kobor ta’ mħabba: Alla jersaq lejna hu biex jurina kemm jieħu pjaċir ikun fil-kumpanija tagħna l-bnedmin; Alla li jitneżża’ minn kollox biex isir bħalna u meta twieled bħala tarbija sar jiddependi għalkollox fuq il-bnedmin.

Marija u Ġużeppi kellhom l-isbaħ esperjenza ta’ Ġesù għax kienu qrib tiegħu fiżikament, għax ħallewh jidħol f’ħajjithom u sa ċertu punt ibiddlilhom ukoll il-pjanijiet li huma kellhom għal ħajjithom. Jalla aħna wkoll nagħmlu l-istess esperjenza ta’ Ġesù f’ħajjitna ħalli wara nkunu nistgħu ngħadduh lill-oħrajn.

Il-Mixja Liturġika

Bħat-tafal f ’idejh MARIOSA MICALLEF

Q

egħdin fl-ewwel parti ta’ sena liturġika oħra. L-ewwel qari tas-sena jagħtina proprju l-għan ta’ kull sena liturġika: li aħna nkunu bħattafal f’idejn il-Missier.1 Din hija stampa ċara ħafna ta’ dak li kull sena liturġika tħajjarna nsiru. Permezz tal-qari, ritwali, festi u ċelebrazzjonijiet ta’ matul is-sena, aħna msejħa biex inkomplu niffurmaw ruħna f’dak li jixtieq Alla. U minħabba li Ġesù Kristu huwa ċ-ċentru ta’ dan kollu, is-sejħa ta’ Alla hija li aħna nsiru nixbhu lil Ġesù dejjem aktar.

Matul din is-sena liturġika naqraw u nirriflettu fuq l-Evanġelju skont San Mark. Dan huwa l-iqsar vanġelu u hu meqjus li hu l-ewwel wieħed li nkiteb.

Ma fihx il-ġrajja tat-twelid, iżda jibda mal-ewwel bil-Magħmudija ta’ Ġesù.

L-ewwel sentenza ta’ dan il-vanġelu tixhed għal dak li jingħad fil-bqija talkitba: Il-bidu tal-Evanġelju ta’ Ġesù Kristu l-Iben ta’ Alla.2 Mark jipprova jagħti verifika li Kristu huwa fil-fatt verament l-Iben ta’ Alla permezz ta’ ġrajjiet bħall-Magħmudija, ittrasfigurazzjoni u d-dikjarazzjonijiet ta’ Pietru, is-suldat Ruman u x-xitan.3 Fl-istqarrija tal-aħħar naraw li Ġesù huwa l-Messija, iżda mhux glorjuż kif stennewh li jkun ħafna. Hu Messija li bata, u għalhekk id-dixxipli tiegħu wkoll iridu jgħaddu mit-tbatija. Dan

il-vanġelu jitkellem ħafna dwar iddixxipulat. Id-dixxipli f’għajnejn il-kittieb ma jifhmux lil Ġesù u l-fidi tagħhom hija dgħajfa. Huwa jrid juri li d-dixxipulat jitlob impenn, umiltà, tbatija u anke li kultant wieħed saħansitra ma jkunx milqugħ minn ta’ madwaru.

Għalhekk matul din is-sena nipprovaw aktar, kemm aħna stess, kif ukoll ngħinu lit-tfal biex inħallu lil Alla jiffurmana fil-Poplu tiegħu. Inħallu l-Kelma ta’ Alla tittrasformana biex insiru nixbhu aktar lil Ġesù.

Qabel ma naslu għal żmien ir-Randan ngħixu ħamest Iħdud ta’ dak li nsejħulu Żmien ta’ Matul is-Sena jew Żmien Ordinarju. Dan iż-żmien forsi aktar minn żmien ieħor jgħinna biex insaħħu l-fidi tagħna, nidħlu aktar fil-fond tal-Kelma ta’ Alla u ta’ kif din nistgħu ngħixuha u allura tgħin biex nissaħħew f’dawk l-attitudnijiet it-tajba li ser jgħinu lilna u lil dawk ta’ madwarna.

Bħalissa qegħdin fiż-żmien ordinarju li jiġi wara żmien il-Milied, Alla li sar bniedem bħalna. Għalhekk dan iżżmien liturġiku joffri l-opportunità biex naħsbu dwar il-ħajja ta’ Ġesù, imma ma niqfux hemm. Irridu wkoll inqabblu dan mal-ħajja tagħna. Nagħrfu wkoll li Alla mhux qiegħed isejħilna biex insiru

3

ID-DIXXIPULAT JITLOB IMPENN, UMILTÀ, TBATIJA U ANKE LI KULTANT WIEĦED SAĦANSITRA MA JKUNX MILQUGĦ MINN TA’ MADWARU

Il-Mixja Liturġika

aħjar biss, iżda biex ukoll ngħinu lil dawk ta’ madwarna jsiru aħjar. Ma nistgħux inżommu għalina dak ittajjeb li rċevejna. It-tfal li niltaqgħu magħhom qegħdin jirċievu messaġġi differenti u kuntrastanti. Mingħandna jisimgħu li jridu jħobbu, jaħfru u jgħinu lill-oħrajn. Iżda r-riklami, illogħob u xi kultant anke dawk l-aktar qrib tagħhom jagħtuhom messaġġ li trid taħseb fil-kumdità tiegħek, li s-suċċess huwa importanti, jiġi kif jiġi, li l-flus jixtru l-kuntentizza. Kif ser ngħinuhom jagħmlu l-għażliet li jiltaqgħu magħhom ta’ kuljum?

Nitolbu ħafna biex l-Ispirtu s-Santu jagħtina l-aħjar kliem biex inwasslu l-messaġġ tiegħu, qatt ma għandna nagħmluh il-messaġġ tagħna,4 inkunu aħna li nuru li lesti li nkunu tafal f’idejh.

IT-TIENI ĦADD MATUL IS-SENA ĠW. 1:35-42 Is-sejħa tad-dixxipli. L-ewwel naraw lid-dixxipli ta’ Ġwanni jmorru wara Ġesù, imbagħad huma stess iħajru oħrajn. Fl-ewwel qari nsibu l-ġrajja

ta’ Samwel, dan it-tfajjel li jagħti ċans lil Alla jkellmu. Lilna Alla jsejħilna kuljum. Nipproponu xi sitwazzjonijiet li jgħaddu minnhom it-tfal (pereżempju fid-dar ħuthom iridu jaraw programm fuq itteleviżjoni u huma ieħor, jew jużaw il-kompjuter, fl-iskola ma’ tfal li jkunu waħedhom, meta sħabhom stess iħajruhom biex jagħmlu xi ħaġa ħażina bħal jikkupjaw ilhomework jew waqt test) u nistaqsu Alla xi jkun qiegħed jgħidilhom f’dan il-ħin. Nistgħu ma’ tfal akbar niddiskutu kif nistgħu nħajru oħrajn biex ikunu dixxipli ta’ Ġesù. Flimkien noħolqu kliem u/jew tpinġija li jservu bħala riklam biex wieħed jingħaqad mal-grupp tagħna u jsir hu wkoll dixxiplu ta’ Ġesù. Nagħlqu l-laqgħa b’talba lill-Ispirtu s-Santu għad-don tal-kuraġġ u qawwa biex nagħmlu għażliet tajba.

IT-TIELET ĦADD MATUL IS-SENA MK 1:14-20 Nerġgħu nisimgħu r-rakkont tassejħa tad-dixxipli din id-darba

4

skont San Mark. F’din il-ġrajja l-erba’ sajjieda kienu fuq xogħolhom, kellhom jagħmlu għażla. Forsi filkliem użat nieħdu l-impressjoni li malajr iddeċidew, imma ma naħsibx li kienet daqstant faċli. Illum ilKnisja tfakkar ukoll il-konverżjoni ta’ San Pawl. Lanqas għal San Pawl ma kienet faċli li jitlaq dak kollu li kien jemmen fih u jinbidel biex isir dixxiplu ta’ Ġesù. L-għan ta’ din ilġimgħa huwa li t-tfal jagħrfu li Alla jista’ jbiddel lilna wkoll meta aħna nafdaw fih u ma nirreżistux il-pjan li għandu għalina. Irridu nkunu kif semmejna qabel, bħal tafal f’idejh.

Inħallu lit-tfal jagħtu eżempji meta huma kellhom jitilqu minn idejhom dak li kienu qegħdin jagħmlu għax xi ħadd staqsiehom jagħmlu xi ħaġa oħra. Kif ħassewhom? Meta nitilqu minn idejna dak li nkunu qegħdin nagħmlu biex nagħmlu xi ħaġa oħra, aħna nkunu qegħdin inbiddlu l-prijoritajiet tagħna. Inkunu għażilna li issa nagħtu aktar importanza lil dak li ġejna mistoqsija li nagħmlu.

Niddiskutu kif nistgħu nagħtu

Nitgerbu lejn il-Mulej

prijorità lill-għażla tagħna bħala dixxipli ta’ Ġesù. Nagħlqu l-laqgħa b’talba lillIspirtu s-Santu biex jagħtina l-għerf ta’ kif nistgħu ta’ kuljum nagħtu prijorità lil dak li jixtieq Ġesù minna.

IR-RABA’ ĦADD MATUL IS-SENA MK 1:21-28 Illum nisimgħu dwar l-ewwel miraklu ta’ Ġesù skont San Mark. Hu jagħmel dan b’awtorità, u n-nies jibqgħu mistagħġba. Ġesù jimpressjona lil dawk ta’ madwaru għax differenti minn ħaddieħor, dak li jipprietka jgħixu wkoll. Din hi nassa li aħna l-katekisti nistgħu naqgħu fiha. Ittfal mhux dejjem jarawna ngħixu dak li nippritkaw. Ma naħsibx li hu xi żball kbir, għax wara kollox kulħadd jiżbalja. Ikun żball kbir iżda jekk aħna ma nagħrfux li għamilna ħażin u nippruvaw li nirranġaw is-sitwazzjoni u l-imġiba tagħna. Nistgħu fil-fatt nużaw eżempji li ġrawlna tassew biex noħorġu t-tagħlima tal-lum. Wieħed ma tinkonvinċihx li jixtri xi ħaġa bil-kliem biss, imma jikkonvinċi ruħu meta jara li dak li hu rriklamat huwa fil-fatt verità.

U bl-istess mod, aħna ma nistgħux inħajru lill-oħrajn jimxu wara Ġesù jekk aħna nagħmlu bil-maqlub. Niddiskutu kif jista’ jkun hemm konsistenza

bejn dak li nagħmlu u kif ngħixu; inħallu lit-tfal jagħtu eżempji millħajja tagħhom ta’ kuljum. Nistgħu nagħlqu l-laqgħa bit-talba ta’ San Franġisk (Mulej agħmilna strument tal-paċi tiegħek).

IL-ĦAMES ĦADD MATUL IS-SENA MK 1:29-39 F’dan il-qari qisna għandna paġna mid-djarju ta’ Ġesù. Huwa jsib ħin biex jitlob waħdu u mal-oħrajn, jagħmel il-ġid u jgħin lil min hu fil-bżonn, u jqatta’ l-ħin u jiekol mal-ħbieb. Niddiskutu mat-tfal kif tkun ġurnata tipika tagħhom. Isibu ħin biex jitolbu u jgħinu fid-dar jew lil sħabhom? Naraw li nuru kemm hu importanti li nitolbu. Ġesù kien jitlob kuljum u aktar u aktar qabel ma jagħmel xi ħaġa importanti. Ngħinuhom jaraw dan billi nġibu eżempji prattiċi bħal meta nieklu biċċa ħobż. Qabel ma din tasal għandna tgħaddi minn proċess twil. Jekk vaganza trid tkun suċċess il-ġenituri jagħmlu ħafna pjanijiet qabel ma tasal il-ġurnata tal-vaganza. Mela kollox irid jimxi skont proċess. Għal Ġesù kull attività kienet tibda bit-talb. U allura aħna wkoll irridu nimxu fuq dan

l-eżempju. Naraw li min-naħa tagħna nippjanaw il-mument ta’ talb sew biex inkomplu nenfasizzaw l-importanza tat-talb.

IS-SITT ĦADD MATUL IS-SENA MK 1:40-45 F’din il-ġrajja Ġesù jfejjaq raġel imġiddem. Iżda aktar milli marid, dan kien raġel li kellu fidi kbira f’Ġesù. Aħna xi kultant nieħdu kollox for granted u ma narawx id il-Mulej taħdem f’ħajjitna. Jekk tiġri lilna l-kbar, aħseb u ara lit-tfal! Inqassmu karti lit-tfal kollha u nistednuhom jaħsbu dwar xi ħaġa tajba u sabiħa li ġratilhom f’dawn l-aħħar ġranet. Wara nwaħħlu dawn il-karti fuq il-board bħala sinjal ta’ kemm Alla jħobbna u jridilna l-ġid. Nagħlqu l-laqgħa b’talba ta’ ringrazzjament. Ma’ tfal akbar nistgħu nitkellmu dwar deċiżjonijiet li nagħmlu ta’ kuljum. Anke Ġesù kellu jagħmel deċiżjoni – ifejjaqx lil dak l-imġiddem. Bħala Nsara kuljum irridu nagħmlu deċiżjonijiet fejn nuru l-imħabba tagħna, deċiżjonijiet biex ngħinu lill-oħrajn. Dawn iddeċiżjonijiet mhux dejjem ikunu faċli.

Nitolbu għall-kuraġġ biex nagħmlu deċiżjonijiet tajba speċjalment meta dawn ikunu diffiċli.

REFERENZI: 1 Iżaija 64:7 2 Mark 1:1 3 Mark 1:1; 1:11; 1:24; 3:11; 5:7; 9:7; 12:6; 13:32; 14:60-62; 15:39 4 2 Kor. 4:5

5

Edward Wright

NIFHMU AKTAR L-AWTIŻMU

FIT-TFAL U L-ADOLEXXENTI (1) INTRODUZZJONI ‘Autistic Spectrum Disorder’ (ASD) huwa terminu li spiss jintuża biex jirreferi għall-familja ta’ diżordnijiet imsejħa ‘Pervasive Developmental Disorders’ (PDD) fil-Klassifikazzjoni Internazzjonali tad-Diżordnijiet tal-Iżvilupp (World Health Organization, 1992). Din il-familja ta’ diżordnijiet għandha karatteristiċi partikulari fosthom: » nuqqasijiet persistenti ta’ ħiliet komunikattivi u tal-ħiliet meħtieġa biex jinbnew relazzjonijiet ma’ persuni oħra f’kuntesti differenti, » patterns ta’ mġiba, attivitajiet u interessi li jkunu ristretti u ripetittivi, » sintomi li jkunu preżenti b’mod ripetut fl-aktar snin bikrija talpersuna (ħafna drabi jkunu diġà evidenti fl-ewwel sentejn tal-ħajja), » sintomi li jikkawżaw nuqqasijiet sinifikanti f’diversi oqsma tal-iżvilupp tal-individwi. Dawn in-nuqqasijiet

joħolqu diffikultajiet biex ilpersuna tikkomunika mal-oħrajn, tagħmel affarijiet essenzjali ta’ kuljum li jagħmluha indipendenti u tkun kreattiva u flessibbli.

Fit-terminu użat, il-kelma ‘spectrum’ jirreferi għal firxa wiesgħa ta’ sintomi, ħiliet u livelli ta’ nuqqasijiet jew ta’ diżabiltajiet li tfal u adolexxenti bl-ASD jista’ jkollhom. Hemm tfal li jkollhom ftit diffikultajiet u li ma jkunux serji, filwaqt li f’oħrajn is-sintomi talASD jikkawżawlhom diffikultajiet ħafna akbar biex jiffunzjonaw tajjeb f’aspetti differenti tal-ħajja tagħhom ta’ kuljum.

IL-KAWŻI TAL-ASD Dawk li jispeċjalizzaw fl-ASD għadhom ma jafux il-kawżi kollha ta’ dawn id-diżordnijiet, imma

6

r-riċerka li saret sa issa tindika li kemm l-eredità (il-ġenetika) u anki l-ambjent għandhom rwoli importanti.

FATTURI ĠENETIĊI Minn studji li saru fuq tfal li huma tewmin identiċi (identical twin studies), instab li meta wieħed mill-aħwa jkollu l-ASD, ħuh (jew oħtu) ikollu 90% ċans li jkun bħalu. Jekk wieħed mill-aħwa jkollu l-ASD, ħutu (mhux identiċi) jkollhom riskju ta’ 35 darba aktar minnormali li jkollhom l-istess diżordni.

Fil-maġġoranza tal-persuni li jiżviluppaw din id-diżordni, ma jkunx hemm każijiet oħra ta’ ASD fil-familja tagħhom, fatt li jista’ jissuġġerixxi li dawn il-każijiet setgħu oriġinaw minn mutazzjonijiet ġenetiċi rari u sporadiċi.

Mutazzjonijet bħal dawn jistgħu jintirtu, imma hemm ftit minnhom li jseħħu għall-ebda raġuni. Dawn jistgħu

Inklużjoni

jkunu ta’ benefiċċju jew ta’ ħsara, jew inkella ma jkollhom l-ebda effett fuq l-individwu.

Meta r-riskju ġenetiku jkun akbar ma jfissirx li t-tfal ser ikollhom l-ASD b’ċertezza. Bosta studji għadhom għaddejjin bl-iskop li nsiru nafu aktar kif il-ġenetika (wisq probabbli hemm diversi ġeni involuti) tinteraġixxi ma’ fatturi ambjentali differenti u b’hekk jiżdied ir-riskju li persuna jkollha l-ASD. FATTURI AMBJENTALI Fid-dinja xjentifika, il-kelma ‘ambjent’ tirreferi għall-fatturi kollha barra l-ġisem uman li jaffettwaw is-saħħa f’sens ħolistiku. Dawn jinkludu l-ikel li nieklu u l-ilma li nixorbu, il-mediċini li nieħdu u kull ħaġa oħra li ġisimna jiġi f’kuntatt magħha. L-ambjent jinkludi wkoll ġuf l-omm li jipprovdi n-nutriment u l-kundizzjonijiet għall-għajxien għal perjodu ta’ erbgħin ġimgħa, l-istorja medika tal-familja tal-persuna, l-età tal-ġenituri u fatturi demografiċi oħra, kumplikazzjonijiet waqt it-tqala, sustanzi tossiċi li l-persuna tkun esposta għalihom, u diversi fatturi li jikkaratterizzaw it-trobbija tal-individwu.

Wisq probabbli hemm diversi fatturi ambjentali li jistgħu b’xi mod jaffettwaw/iżidu r-riskju tal-ASD filpersuna. B’danakollu saret riċerka fuq diversi persuni li kienu esposti għal diversi fatturi minn dawn u xorta ma żviluppawx l-ASD. Għaldaqstant, bosta studji llum qed jiffukaw fuq kif ċerti fatturi ambjentali jistgħu jaffettwaw il-ġenetika umana. Jista’ jkun li xi ġeni jvarjaw fl-attività u l-imġiba tagħhom wara li jkunu esposti għal xi fatturi

ambjentali partikulari. Dan huwa parti mill-proċess tal-epiġenetika, li l-istudju tiegħu qed igħin bosta riċerkaturi biex jifhmu dejjem aktar kif diżordnijiet bħall-ASD jiżviluppaw u jinbidlu mal-medda taż-żmien.

Saru wkoll bosta studji biex jiddeterminaw jekk il-vaċċini jistgħux ikunu kawża possibbli tal-ASD. Imma ma jidher li hemm l-ebda evidenza ċara ta’ din ir-rabta. Dawn it-tipi ta’ studji għadhom qed isiru.

IS-SINTOMI SA MINN ETÀ BIKRIJA Għalkemm is-sintomi tal-ASD ivarjaw minn persuna għall-oħra, jinqasmu f’żewġ kategoriji ġenerali.

Dawn huma d-diffikultajiet filkomunikazzjoni mal-oħrajn (Social Impairment), u imġibiet ripetittivi u sterjotipati.

7

DIFFIKULTAJIET FIL-KOMUNIKAZZJONI MAL-OĦRAJN (SOCIAL IMPAIRMENT) Ħafna tfal li għandhom ASD isibu diffikultajiet fl-interazzjoni soċjali tagħhom ma’ persuni oħra. Uħud missintomi li juru huma: - Inkapaċità biex iżommu l-kuntatt talgħajnejn mal-persuna l-oħra, - It-tendenza li jħarsu anqas lejn persuni fl-ambjent tagħhom u jisimgħuhom anqas, filwaqt li ma jagħtu l-ebda kas ta’ persuni oħra f’ambjenti ġodda, - In-nuqqas ta’ bżonn li jħossu biex jaqsmu l-entużjażmu tagħhom għall-ġugarelli u attivitajiet ta’ pjaċir mal-oħrajn. Ma jurux dawn l-affarijiet lil sħabhom u lanqas ma jippuntaw sebagħhom lejhom, - Reazzjonijiet mhux normali għal persuni rrabbjati jew frustrati, jew saħansitra għal persuni li juru ġentilezza u affett.

Diversi studji sabu li tfal żgħar li jkollhom l-ASD ma jafux ‘jaqraw’ sinjali non-verbali bħal tbissima, tegħmiża jew espressjonijiet oħra tal-wiċċ li kollha jkollhom tifsira partikulari.

Ukoll, mhumiex kapaċi jifhmu t-tifsira tal-istess espressjoni użata f’kuntesti differenti u li allura ma jkollhiex l-istess tifsira. Dawn it-tfal u adolexxenti jsibuha wkoll bi tqila ħafna biex jifhmu perspettivi u opinjonijiet differenti minn tagħhom. Għaldaqstant, ma jkunux kapaċi jifhmu jew jipprevedu l-azzjonijiet ta’ persuni oħra. ĦILIET LINGWISTIĊI Ġeneralment, fl-ewwel sena tal-ħajja, it-tfal ikunu kapaċi jgħidu kelma jew tnejn, iħarsu lejn min isejjaħ isimhom, u jippuntaw subgħajhom lejn ġugarelli li jogħġbuhom u jkunu jridu. U meta jingħataw xi ħaġa li ma jkunux iridu malajr juruk b’wiċċhom jew b’ġesti non-verbali. Imma fi tfal b’ASD dawn il-kapaċitajiet ikunu ħafna drabi nieqsa. Tfal b’ASD, ġeneralment: » Ma jirreaġixxux meta xi ħadd isejjaħ isimhom, jew inkella jirreaġixxu bil-mod ħafna

» Ma jkunux kapaċi jużaw ġesti biex jippuntaw lejn xi ħaġa » Jagħmlu ħsejjes b’fommhom li ġeneralment nassoċjaw maliżvilupp tal-lingwa imma wara sena dawn jieqfu » Jitgħallmu jikkomunikaw blistampi jew jiżviluppaw il-lingwa tagħhom bis-sinjali » Meta jitkellmu jużaw kliem individwali u frażijiet b’mod ripetut, mingħajr ma jitgħallmu kif jgħaqqduhom f’sentenzi sħaħ li jagħmlu sens » Jirrepetu l-istess kliem u frażijiet li jisimgħu f’sitwazzjonijiet differenti » Jużaw kliem stramb li jinftiehem biss minn persuni tal-familja u oħrajn li jkunu draw il-mod kif jikkomunikaw Hemm ukoll tfal b’ASD li għandhom ħiliet lingwistiċi pjuttost tajbin imma mbagħad isibu diffikultajiet biex iżommu u jkomplu f’konverżazzjoni.

Minħabba f’hekk tfal bħal dawn ġieli jispiċċaw jitkellmu fit-tul fuq suġġett wieħed li jkun jinteressahom u la jagħtu spazju lill-persuna l-oħra biex titkellem u lanqas jagħtu kas tar-

8

reazzjonijiet tagħha jew in-nuqqas ta’ interess li tista’ tkun qed turi.

IMĠIBIET RIPETUTI U STERJOTIPATI Tfal b’ASD jista’ jkun li jagħmlu movimenti strambi jew jimmanifestaw imġibiet mhux tassoltu. Per eżempju, uħud minnhom igħollu u jniżżlu u jfaqqgħu dirgħajhom ma’ ġisimhom (flapping of the arms) jew jimxu f’patterns partikulari jew itellgħu subgħajhom fuq għajnejhom kważi b’mod ‘ritwalistiku’ li jista’ jinftiehem bħala ġest li għandu intenzjoni.

Dawn it-tfal ħafna drabi jiżviluppaw interessi partikulari u kważi jaslu biex ‘jiffissaw fuqhom’. L-interess jista’ jkun fuq oġġetti li jduru jew jiċċaqilqu, bħal roti ta’ vetturi mexjin, jew oġġetti bħal ‘vacuum cleaners, ‘lighthouses’, jew ferroviji u l-iskedi tagħhom. Jistgħu jiddeċiedu wkoll li flok jilagħbu bil-ġugarelli li jkollhom, joqogħdu jpoġġuhom f’linja wara xulxin, u jħossuhom urtati ħafna jekk xi ħadd iċaqilqilhom xi ħaġa.

FR MARCO PORTELLI

www.kdz.org.mt/resource-centre

KOTBA FUQ

L-ISPIRITWALITÀ Il-kelma spiritwalità tippreżentalna sfida ta’ ħafna ħsibijiet u definizzjonijiet li faċilment norbtu magħha.1 Fil-verità, meta nitkellmu minn spiritwalità huwa meħtieġ li nifhmu li kull persuna hija unika u għandha lspiritwalità unika tagħha li titlob minnha sejħa partikolari. Din is-sejħa tikkonsisti f’mixja fil-ħajja tar-ruħ li l-pern tagħha huwa Ġesù Kristu u l-messaġġ tiegħu, flimkien ma’ għajxien ta’ ħajja bl-aktar mod ordinarju. Din is-sejħa hija affettwata minn diversi fatturi marbuta mal-persuna nnifisha u l-ambjent li fih trabbiet, qed tgħix u ser tgħix matul il-ħajja ta’ kuljum.2 L-ispiritwalità hija ħaġa dinamika, tevolvi, tikber, tissaħħaħ jew tiddgħajjef malmewġ tal-ħajja.3 F’dan id-dawl, tajjeb li nkomplu nfittxu u naqraw kotba li jgħinuna nirriflettu, niskopru u nikbru fl-għarfien tal-ispiritwalità personali tagħna sabiex nagħrfu aktar aħna min aħna, u xi jrid Alla minna.4 Ħafna drabi sfortunatament jiġri li naqraw u nfittxu bosta kotba, imma ma nagħtux kas biżżejjed tal-Kelma ta’ Alla – ilBibbja, li fil-qasam spiritwali hija l-għajn li minnha kull Nisrani jixrob u jitmantna.5

Minbarra dan, il-Youth Leaders, għalliema u katekisti,6 hemm bżonn li jkomplu jsaħħu fihom l-ispiritwalità tagħhom,7 b’akkumpanjament spiritwali personali minn persuni kompetenti, kif ukoll jgħinu sabiex din il-ħtieġa jrawmuha wkoll fl-adolexxenti u ż-żgħażagħ li magħhom jaħdmu u li għalihom huma mudelli Kristjani.8 Ejjew inkomplu ninkarnaw din l-ispiritwalità fil-prattika u f’mod ta’ ħajja, li turi impenn lejn is-soċjetà, b’eżempju tajjeb ta’ responsabbiltà, u tħaddim għaqli u bilanċjat bejn dawk li huma dmirijiet u drittijiet.9 B’hekk inkunu qed nidħlu fi spiritwalità iktar profonda u awtentika, li tagħti dawl ġdid, xhieda ħajja quddiem l-adolexxenti u ż-żgħażagħ, li huma l-ġenerazzjoni preżenti u futura.10 B’tama sħiħa nemmnu li din il-mixja spiritwali nifhmuha iktar meta flgħaqda u l-imħabba ta’ bejnietna naslu biex ngħinu lil xulxin bil-qsim ta’ esperjenzi,11 u niskopru iktar ir-rikkezza

9

REFERENZI: 1 Why the spiritual realm matters, in Bible study series, 1997.

2 Why spiritual growth matters, in Bible study series, 1997.

3 The truth about Spiritual Growth, in Bible study series, 1997.

4 Robert Doolittle, Searching young hearts. Adolescent Sexuality and Spirituality, 2001.

5 Denny Rydberg, Creative Bible studies for young adults, 1990.

6 Kevin Treston, Paths and stories. Spirituality for teachers and catechists, 1991.

7 Timothy Brown – Patricia Sullivan, Setting hearts on fire. A spirituality for leaders, 1997.

8 Maxine Green – Chandu Christian, Accompanying young people on their spiritual quest, 1999.

9 Sally Burns – Georgeanne Lamont, Values and visions.

A handbook for spiritual development and global awareness, 1998.

10 Walt Marcum, Living in the light. Leading youth to deeper spirituality, 1994.

11 Mike Yaconelli, Keep ‘em talking. Real life dilemmas that teach, 1997.

12 Ray Johnston – Gary Wilde, Free gifts for everybody!

Discovering your spiritual gifts, 1994.

13 Choices. Dare to be different, in Serendipity youth Bible study series, 1999.

tal-mixja spiritwali.12 Flimkien niċċaraw iktar dak li huwa reali minn dak li huwa illużjoni, niċċaraw id-dubji u s-sejħat partikolari tagħna bl-approvazzjoni u l-inkoraġġiment mill-komunità li temmen u lesta li tiggwida. Komunità li hija msejħa li ddawwal l-għażliet fejn meħtieġ,13 b’għan wieħed li nimxu fuq il-passi ta’ Ġesù Kristu – il-pern ta’ kull spiritwalità Nisranija.

Riflessjoni

Fr René Camilleri

VIŻJONI SĦIĦA L-isforz biex nifhmu lilna nfusna u kif niffunzjonaw bħala bnedmin hu sforz li jmur lura għal kemm ilha l-umanità.

Hu sforz li ħoloq tradizzjonijiet milliktar rikki ta’ għerf, ta’ reliġjonijiet, ta’ kulturi u ċiviltajiet. Din ir-rikkezza aħna suppost irċevejnieha u suppost tgħinna ferm iżjed biex nifhmu lilna nfusna fil-preżent: mnejn ġejjin, min aħna, fejn sejrin, x’jista’ jsir minna lkoll. Fuq dan kull tradizzjoni ħasbet u rriflettiet. U aħna ma nistgħux nippretendu li b’dak li nemmnu bħala duttrina għalaqna d-diskussjoni. Hija waħda mill-ikbar sfortuni li l-perspettiva tagħna tal-ħajja ma tibqax wiesgħa u miftuħa lejn kulturi u ċiviltajiet oħra. Żmienna u l-kultura li minnha nieħdu n-nifs huma mmarkati forsi wisq

u kkundizzjonati mill-mentalità teknoloġika u xjentifika u mill-progress li ġabu magħhom. Ħa nagħmilha ċara: il-progress hu barka, u x-xjenza u t-teknoloġija huma akkwisti kbar li lill-bniedem aġevolawh u ħajtu għamluhielu ferm aħjar. Imma bħal dejjem, hemm naħa oħra tal-munita.

Hemm anke konsegwenzi ta’ abbuż, użu ħażin, sfruttament, forsi kultant fiduċja għamja fix-xjenza u t-teknoloġija li, importanti kemm huma importanti, jieqfu u jisktu dejjem meta jiġu wiċċ imb wiċċ ma’ ċerti domandi li l-bniedem anke llum għadu jġorr f’qalbu. Jemmen jew ma jemminx, il-bniedem dejjem għandu bżonn isalva. Hu reliġjuż jew mhux, il-bniedem dejjem għandu aspetti

10

ta’ ħajtu li jrid jissara magħhom sikwit fi vjaġġ twil ħafna iżjed milli nobsru.

Bħall-parabbola tal-għaxar xebbiet flEvanġelju skont San Mattew, il-bniedem dejjem jista’ jsib ruħu f’sitwazzjonijiet fejn iż-żejt jispiċċalu. U ż-żejt li tirreferi għalih il-parabbola mhuwiex xi ħaġa materjali li xi ħadd jista’ jisilfek meta jispiċċalek.

Hu l-għerf, l-għaqal li f’ċerti mumenti tal-ħajja jew għandek jew m’għandekx.

Għalhekk sikwit irridu nittawlu fil-kus biex inkunu ċerti li baqa’. Għalhekk il-kus tażżejt kultant hu importanti iżjed mill-karus.

Għalhekk ikollna ordni ta’ prijoritajiet żbaljata meta f’ħajjitna l-karus ikollu iktar importanza mill-kus.

Xi ħadd darba kiteb li ċ-ċiviltà tagħna, li hi waħda minn sensiela ta’ ċiviltajiet li

tant kien kapaċi jpoġġi flimkien lil Alla u lill-bniedem f’viżjoni li lill-bniedem elevatu għal dinjità tal-ġenn. Dante l-istess, il-ħajja tal-bniedem fi żmienu fehimha b’tant profondità bħala vjaġġ li jorbot flimkien lil Alla u l-kuntentizza.

Hemm lista twila ta’ nies li bil-kejl tagħna jappartjenu liż-żmien antik imma li meta naraw kif ħarsu lejn il-ħajja niskopru li huma moderni u wħud minnhom anke postmoderni daqsna u iżjed minna.

ġew qabilna, tixbah lil siġra li nqalgħet mill-għeruq tagħha. Jiġifieri ma baqgħetx tibni fuq il-passat imma f’xi ħin ħsibna li l-bidliet kienu hekk radikali u kbar li qisha d-dinja twieldet issa.

It-teknoloġija, li ħakmitna u ddominat lil ħajjitna kompletament tant li ġejna lkoll dipendenti minnha qisha l-vizzju taddroga, sikwit titla’ għal rasna u tagħtina x’nifhmu li l-għerf tal-umanità li rċevejna miċ-ċiviltajiet ta’ qabilna m’għandniex bżonnu u m’għandu xejn x’joffrilna.

Hekk jiġri li nibdew nilludu ruħna li nistgħu ngħaddu mingħajr referenza għal dak l-għerf li sawwar il-ħsieb u l-istorja tal-umanità sa mill-eqdem żminijiet.

Noħolqu dinja għalina li twieldet issa fi żmienna. Dan hu fil-fatt xi tfisser li s-siġra tagħna nqalgħet mill-għeruq. Siġra bla għeruq hi biss siġra tal-Milied, siġra superfiċjali li tarmaha għall-okkażjoni u żżarmaha meta jgħaddi l-istaġun.

Fid-dawl ta’ dan kollu rridu nistaqsu liema viżjoni tal-ħajja għandna, mnejn qed inġibu l-ispirazzjonijiet tagħna, u jekk aħniex ngħixu minn ġurnata għall-oħra mingħajr passat u bla ebda prospettiva

ta’ futur. Illum diġà jeżistu filosofiji talħajja li jgħidulek li l-futur ma jeżistix.

Apparti li jeżistu wkoll ġenerazzjonijiet sħaħ li lanqas iridu jitkellmu dwar il-futur għax is-sitwazzjonijiet tal-lum mil-lenti tal-ekonomija, tal-politika, u ta’ kif hi l-ħajja tgħatti l-futur bi sħaba sewda. Il-mod kif jitkellmu l-Missirijiet tad-deżert tar-raba’ seklu dwar it-tensjoni u l-kunflitti tal-ħajja ta’ kuljum jimmeraviljak u jġiegħlek taħseb li tagħhom huma kitbiet pjuttost reċenti. L-istess l-enfasi li jagħmlu l-Monaċi li ġew warajhom, jew l-ordni u l-armonija li tispiralek, pereżempju, ir-Regola ta’ San Benedittu. Hemm ċertu għerf li llum mhuwiex lussu li tfittxu. Anzi hu faqar jekk ma tkunx skoprejtu u doqt minnu.

Franġisku ta’ Assisi ma kellux mowbajl imma l-viżjoni tiegħu tal-ħajja kienet connecting people. Minn tant kmieni fehem il-konnessjoni intima li l-bniedem jeħtieġ ikollu man-natura u kemm din hi importanti biex ikollna l-ossiġnu li mingħajru nifgaw. Tumas t’Akwinu ma kellux kompjuter imma

11

Għax dak li jagħmilna nies sħaħ mhuwiex iż-żmien li aħna fih jew ilkultura li fiż-żmien ta’ issa qed issawwar il-bixra tal-ħsieb u l-istil ta’ ħajja tagħna.

Imma dak li jagħmilna sħaħ hi t-tfittxija interna, li jrid jagħmilha kull min f’ħajtu jrid ikun awtentiku. Bħala bnedmin, iktar ma nirfinaw il-kapaċità li nistaqsu u nfittxu, iktar ma nwessgħu l-viżjoni tagħna biex tmur lil hinn mill-ħtiġijiet tagħna tal-mument, iktar ma nissieltu s-superfiċjalità, iktar se niskopru x’konnessjoni tal-ġenn teżisti bejnna u l-univers, bejn l-univers u l-ħallieq, bejnna u l-oħrajn.

Alla ma ħalaqx id-dinja bl-affarijiet kollha ta’ ġo fiha għalihom infushom, inkluż il-bniedem. Alla ħalaq armonija, netwerk sħiħ bi sbuħija tal-ġenn.

Il-bniedem huwa parti integrali minn dan in-netwerk, u jkun għaqli jew iblah skont kemm kapaċi jsalva jew ikisser din l-armonija. Għax kif kien kiteb tajjeb it-Teologu u l-Kardinal Ġiżwita Henri de Lubac, wieħed mill-protagonisti talKnisja tal-Konċilju Vatikan II: “Mhuwiex veru, kif ġieli ntqal, li l-bniedem ma jistax jorganizza d-dinja mingħajr Alla.

Li hu veru hu li, mingħajr Alla, jista’ biss jibni dinja kontra l-istess bniedem.”

FR ANDREW GALEA OFM CONV.

IN-NISRANI, IL-KATEKIST

U T-TORRI Spiss inkun lejn San Pawl il-Baħar u dejjem nispiċċa nħares lejn it-Torri ta’ Wignacourt. Mhux kbir filkobor daqskemm fis-siwi. Moħħi jiġri lejn żmien fejn l-għadu kien jiġi mill-baħar. Dejjem nispiċċa ngħid kemm kienu intelliġenti das-sinjuri li dawru lil Malta b’diversi torrijiet biex jekk xi ħadd ifettillu jattakka dil-ġawhra tagħna, f’qasir żmien kulħadd isir jaf bl-inkwiet li kien qed iżurna u gwaj għal min kien jipprova joħdilna xi ħaġa. Jingħad li min kien jara l-inkwiet ġej kien iqabbad in-nar bħala sinjal, min ikun f’torri eqreb iqabbad in-nar hu wkoll sakemm kull torri jkun mixgħul, u flimkien mal-għajjat u mad-daqq tal-qniepen tal-knejjes, il-qalbiena jintefgħu b’saħħa jiddefendu art twelidhom.

Anke fi żmien Ġesù kienu jinbnew ittorrijiet bħala mezz biex wieħed iħares xi ħaġa prezzjuża. Ġesù, meta jirrakkonta l-parabbola tal-bdiewa qattiela, jgħid kif is-Sid, b’attenzjoni u kura liema bħalha jsawwar l-għalqa tad-dwieli. Fost l-oħrajn jgħid li s-Sid bnielha torri.

Jekk it-torri kien post strateġiku u indispensabbli għall-ħarsien tad-dielja, daqshekk ieħor kellu jkun dak li jitpoġġa fih. Min kien jitpoġġa hemm fuq kellu jkun imżejjen b’ċerti kwalitajiet. Żgur li ried ikun persuna li jkollha vista tajba. Kellu jkun kapaċi jara fil-bogħod. Jekk le, kien jinduna bil-għadu meta dan ikun wasal taħt ħalqu, u ċans biex jgħajjat għall-ajjut ma kienx ikollu. Minbarra li jara fil-bogħod, min kien iħares id-dwieli ried ikun kapaċi jagħraf bejn min kien ikun ġej bi ħbiberija u min kien ikun ġej biex jisraq. Ma setax l-għassies iħawwad it-tajjeb mal-ħażin, inkella jew kien jispiċċa jagħmel għal xi ħadd tajjeb, forsi saħansitra lil Sid il-għalqa stess, jew inkella jispiċċa ħażin taħt idejn l-għadu fil-ħin li fih, b’sens ta’ ħbiberija jmur jeħodlu b’idu!

jagħmel. Anke llum nixtieq niffoka fuq xi atteġġjamenti li għandhom jikkaratterizzaw lid-dixxipli ta’ Ġesù.

Dawn il-kwalitajiet joqogħdu anke għal min għandu l-vokazzjoni li jxandar il-Kelma, għal min jeduka fil-fidi, għal min hu msejjaħ ikun xhieda u jagħti ħajtu fil-komunità.

ġej. Ma jistax jibża’ quddiem il-kuntrarju, u jħalli l-biża’ tipparalizzah. Lanqas jista’ jaħseb li waħdu jista’ jegħleb iddiffikultajiet li jiltaqa’ magħhom. Anqas jista’ jirraġuna: “L-għadu hu aqwa minni; jien qatt mhu ser jirnexxili negħlbu”, u allura jissieħeb miegħu. Tifhmu li l-mod kif wieħed jgħajjat huwa t-talb.

Id-dixxiplu ta’ Ġesù jrid ikollu l-istess atteġġjamenti tal-għassies tal-għalqa tad-dwieli. Hekk kif l-għassies taddwieli ma setax iħallat lil min ġej bil-bandiera tal-paċi mal-għadu, ma jistax in-Nisrani jonqos mill-kapaċità li jagħraf it-tajjeb mill-ħażin. Ma jistax il-ħażin jgħidlu tajjeb jew bil-kontra.

Irid jkun kapaċi jagħraf il-qamħ missikrana. Kliem bħal dan faċli jinstema’ bħala kliem antikwat, li ma jdoqqx għaż-żmien tal-lum, fejn kollox jgħaddi bħala tajjeb. Jekk il-katekist, forsi għax jistħajjel li diskors dwar it-tajjeb u l-ħażin m’għadux żmienu jkun qed jaljena lil min qed jeduka dwar ilkonsegwenzi li jġib miegħu l-ħażen.

Il-katekist irid ikun kapaċi jibqa’ jishar anke mal-lejl. Kemm l-għadu u kemm is-Sid jistgħu jiġu mal-lejl. L-għadu fil-lejl mudlam ta’ ħajti kapaċi jagħmel festa bija; jaqtagħli qalbi, bil-lejl ifesfes f’widnejja li kollox għalxejn, li Alla nsieni, li l-ħajja hi biss dramm traġiku, mingħajr sens ta’ tama u salvazzjoni. Il-ħażin jista’ jimlieli moħħi li l-ħażen huwa wisq aqwa mit-tajjeb u għalhekk huwa ħela ta’ ħin li wieħed jeduka għal dak kollu li hu tajjeb, sabiħ u qaddis.

Kwalità oħra tal-għassies tad-dwieli kellha tkun dik li jkun nagħsu ħafif. Ma setax l-għassies jorqod xħin jieħdu n-ngħas.

Spiss l-għadu kien jipprova jagħmel ħerba billejl u għalhekk l-għassies ried ikun kapaċi jishar.

F’kelma waħda, il-katekist irid ikun persuna li kapaċi tagħmel dixxerniment. Id-dixxerniment ma jsirx biss fuq persuni li l-katekist huwa msejjaħ jeduka, imma primarjament fuqu nnifsu. Tajjeb li l-katekist isaqsi mistoqsijiet bħal: “X’inhuma l-motivazzjonijiet tiegħi?” “X’qed imexxini?” “Motivazzjonijiet veri, ta’ mħabba li tingħata jew motivazzjonijiet oħra, konxji jew inkonxji?” Din hija l-kapaċità tant attwali għal kull żmien, li l-antiki jsejħulha ‘dixxerniment’.

F’dawn il-kitbiet spiss rajna min hu n-Nisrani u x’inhu msejjaħ ikun jew

Il-katekist irid ikun persuna li kapaċi tgħajjat għall-ajjut meta tara l-għadu

L-għassies ta’ fuq it-torri ried ikollu wkoll vuċi tajba, mhux biex waqt li jkun hemm fuq joqgħod ikanta lid-dwieli jew lillgħasafar imma biex hekk kif jilmaħ l-għadu jkun kapaċi jgħajjat għall-ajjut.

13

Fl-istess lejl kapaċi jgħaddi wkoll ilMulej! Tiftakru meta d-dixxipli kienu qegħdin jaqdfu weħidhom bir-riħ kontrihom? Tiftakruh jiġi fir-raba’ sahra tal-lejl, wara li d-dixxipli kienu qegħdin jitħabtu mingħajr ma jaqbdu xejn u hu jiġi bil-kliem ħelu tiegħu: “Agħmlu l-qalb, jiena Hu, tibżgħu xejn”? Tiftakru meta d-dixxiplu l-maħbub għaraf lillMulej, mas-sebħ u tenna: “Il-Mulej dan”?

Tiftakru lix-xitan li daħal f’Ġuda waqt l-aħħar ċena, u l-evanġelista jgħidilna: “Kien billejl”? Imma fid-dlam ukoll li Marija ta’ Magdala għarfet lill-Mulej: “Kien l-ewwel jum tal-ġimgħa, kif kien għadu d-dlam.”

Mal-lejl jgħaddi wkoll Alla! Għalhekk irid ikolli għajnejja miftuħa beraħ. “Nibża’ mill-Mulej li jgħaddi” jgħid Santu Wistin, “jgħaddi u ma nagħrfux.”

Meditazzjoni

Tonio Caruana

TRITTIKU

M

arian Bohusz-Szyszko twieled qrib Vilnius fl-1901. Dak iżżmien Vilnius kienet parti mill-Polonja maħkuma mir-Russja, illum il-Litwanja.

Huwa serva bħala suldat fl-armata Pollakka li rreżistiet l-invażjoni Russa fl-1919. Fit-Tieni Gwerra Dinija nqabad priġunier u matul il-ħames snin li għamel maqbud, huwa għallem ilmatematika u l-arti. Wara l-gwerra huwa mar l-Italja iżda ftit wara beda jgħix fuq bażi permanenti fl-Ingilterra.

Kien hawnhekk li għamel l-ewwel esibizzjoni tiegħu ġewwa Londra. Kien f’din l-esibizzjoni li Dr Cicely Sounders, fundatriċi ta’ St Christopher Hospice, rat il-pittura Christ Calming the Waters ta’ Marian u xtratha biex tesebiha fl-isptar.

Minn hemm nibtet ħbiberija li wasslet lil Marian jibda jgħix u jaħdem minn ġol-isptar. Din il-koppja eventwalment iżżewġet fl-1980.

Il-kritiċi ta’ Bohusz jinsistu li dan l-artist l-aktar li fittex kien li jikkomunika ma’ min iħares lejn l-arti tiegħu dak li hu traxxendentali u dan jasal għalih għal kull pittura. Kien jieħu ħin twil sabiex

ilestiha u dan minħabba l-użu ta’ saff fuq saff ta’ lwien li r-riżultat aħħari tagħhom kien kapaċi joħroġ dawl mill-kuluri nfushom u mhux minn sors barra minnhom. Blarti tiegħu, dan l-artist xtaq aktar milli jpitter arti reliġjuża, huwa jikkomunika l-ispiritwalità, is-sens tas-sagru u d-devozzjoni tiegħu.

Huwa ried li filwaqt li jpitter figuri li dawn għandhom imorru lil hinn mir-Realiżmu, bħal fil-każ ta’ dan it-Trittiku. F’dan ix-xogħol partikolari, Bohusz ried jikkomunika l-ferħ u t-tama li għandu jkollu kull bniedem li jikkontempla l-ħajja sħiħa ta’ Ġesù.

Hawnhekk, it-twelid, il-ħajja, it-tbatija, it-tislib u l-mewt ta’ Kristu jantiċipaw il-mument aħħari tar-rebħa: ilqawmien ta’ Kristu mill-mewt.

Il-kritiku tal-arti Jan Wiktor Sienkiewicz jirrimarka li kull figura tal-Kurċifiss li Bohusz pitter, se ssibha f’angolu partikolari, mimduda fuq l-għuda tas-salib b’linji dijagonali, f’ambjent ta’ maltemp u atmosfera tqila u skura, iżda dejjem

14

se ssib bħal tieqa li minnha jfeġġ iddawl. Huwa permezz ta’ dan id-dawl dejjem preżenti, li l-artist jikkomunika l-mument ta’ grazzja li għandu jirċievi kull min jerħi ħajtu f’idejn Kristu.

Quddiem din il-pittura, il-katekist jista’ jsib numru ta’ riflessjonijiet li jista’ jaqsam mal-grupp. Min-naħa tiegħi nixtieq naqsam erba’ punti: Thomas Merton jitkellem minn kultura li tiddefinixxi ruħha mid-dubju u x-xettiċiżmu. Qatt qabel dan iż-żmien il-bniedem ma kellu dubji u sab lilu nnifsu xettiku fuq kollox. Bħal donnu l-massima ‘I think therefore I am’ li ggwida ’l-bniedem għal tant eluf ta’ snin intrema mill-massima ‘I doubt therefore I am’. Merton jinsisti li dawn in-nies iħossu li huma qatt ma jistgħu jesperjenzaw ’l Alla għax Alla, jekk qatt kien jirrevela lilu nnifsu fil-passat, waqaf u huwa assenti għalkollox mill-ħajja talbniedem. L-espressjoni użata hija selfwithholding of God u l-espressjoni l-oħra ta’ God is dead. Bohusz iwieġeb għal din il-filosofija mhux b’xi trattat dommatiku

Trittiku Żejt fuq it-Tila (1967) Marian Bohusz-Szyszko

imma b’espressjoni profonda u intima tal-imħabba u l-akkumpanjament ta’ Alla fil-ħajja tal-bniedem billi jisħaq fuq l-immanenza t’Alla permezz ta’ Kristu li sar bniedem u mexa t-triq kollha bl-esperjenzi kollha umani kif muri f’dan it-Trittiku.

Fl-Eżortazzjoni Il-Ferħ tal-Vanġelu, il-Papa jħeġġiġna lkoll sabiex noffru l-‘arti tal-akkumpanjament’ (paragrafu 169) lil dawk il-persuni vittmi ta’ min ‘sfortunatament iħossuhom ossessjonati b’kurżità li jkunu jafu d-dettalji tal-ħajja tal-oħrajn.’ Fil-fatt il-Papa jitlob lill-operaturi pastorali sabiex ‘ixerrdu l-fwieħa tal-preżenza ta’ Ġesù li jinsab dejjem qrib tagħna u tal-ħarsa personali tiegħu.’ Hawn ukoll, din il-pittura turi din ir-realtà sabiħa tal-preżenza u ta’ kemm Ġesù huwa qrib tagħna mit-twelid sal-mewt iżda li fuq kollox, permezz tar-reżurezzjoni tiegħu, joffri lilna lkoll it-tama tal-qawmien u tal-ħajja ta’ dejjem.

Mill-istess sors ta’ din l-Eżortazzjoni, ilPapa jindirizza direttament lill-katekisti

meta f’paragrafu 164 jikteb: ‘Fuq fomm il-katekista dejjem jirritorna l-eku tal-ewwel tħabbira: “Ġesù Kristu jħobbok, ta ħajtu biex jifdik, u issa hu ħaj u qrib tiegħek kuljum, biex idawlek, biex isaħħek, biex jeħilsek.”’

Inħoss li permezz ta’ din il-pittura, speċjalment għall-fatt li għandha din l-idea ta’ mixja u l-użu tant qawwi talkuluri u l-iskop ta’ kif inhuma użati, li dan il-paragrafu tal-Eżortazzjoni jista’ jiġi ttrattat bl-aktar mod profond. Żewġ temi li nħoss li b’attenzjoni katekist ikun jista’ jwassal permezz ta’ din il-pittura lill-grupp li jkun qed janima huma: il-ferħ u t-tama. Hawn jiġini f’moħħi diskors li kien għamel il-Papa Benedittu XVI fejn b’diqa f’qalbu stqarr kemm il-ferħ u t-tama saru nieqsa fil-ħajja tal-bniedem.

Il-Papa emeritu kien qal li llum ċerti nies joqogħdu attenti kif jesprimu l-ferħ tagħhom għax faċilment jiġu interpretati qishom daqslikieku kienu boloh u nies maqtugħin mir-realtà talħajja – “Something I constantly notice is that unembarrassed joy has become

15

rarer. Joy today is increasingly saddled with moral and ideological burdens, so to speak.” Marian Bohusz qed jenfasizza bl-għażla tal-kuluri tiegħu u l-pożizzjoni tal-figuri proprju dawn iż-żewġ temi tal-ferħ u t-tama.

Id-dawl li joħroġ minn kull figura, il-persuni inklinati lejn direzzjoni li bħal donnhom iridu joħorġu mill-kwadru biex jersqu lejn… l-art fejn hu l-bniedem u s-sema fejn jgħammar Alla, jikkomunikaw sens ta’ ferħ u sens ta’ tama ma’ min jieqaf quddiem il-kwadru. Filwaqt li fiċċentru tal-kwadru hemm il-Kurċifiss, u normalment dan iġib diqa u swied ilqalb, il-kulur predominanti tal-figura la huwa l-iswed u lanqas l-aħmar imma l-abjad.

Jalla din il-pittura, f’dan iż-żmien partikolari tas-sena liturġika, tkun għalina lkoll okkażjoni ta’ meditazzjoni fuq l-imħabba kbira li għandu Alla għalina meta permezz ta’ Ibnu daħal fl-istorja tagħna l-bnedmin biex iroddilna dak li konna tlifna.

Katekisti Kbar

REFERENZI:

Robert Aloisio

IL-METODU ‘DUN ĠORĠ’ barra minn Malta – Il-Perù (1) Kif kiteb il-Professur Ronald Sultana,1 “il-pedagoġija (ta’ Dun Ġorġ) qatt ma ġiet artikolata, studjata jew mistħarrġa sistematikament, iżda ħadet il-forma ta’ dik il-kelma ta’ ġid li tiġbor fiha dik il-ħila rikonoxxuta tas-soċji tal-Mużew li jikkomunikaw b’mod effettiv man-nies komuni.” Dun Ġorġ ġabar il-ħila ta’ għalliem fi tliet kwalitajiet: “Jgħallem tajjeb min isaħħaħ bl-eżempju, jirrepeti u jistaqsi.”2 Dun Ġorġ qatt ma ttratta l-pedagoġija b’mod sistematiku jew ħareġ b’xi teorija tal-edukazzjoni, iżda fih kien hemm l-istess attitudnijiet u l-istess pedagoġija li bdew isiru popolari ħamsin sena wara f’edukaturi kbar bħall-Brażiljan Paulo Freire u t-Taljan Don Lorenzo Milani.

Biss irridu ngħidu li fi ktieb ta’ ftit folji li Dun Ġorġ ħareġ qabel it-Tieni Gwerra Dinjija, għall-użu tal-membri tas-Soċjetà tiegħu, Guida ghal min ighallem it-tfal, huwa ttratta diversi suġġetti rilevanti bħall-istil fit-tagħlim, il-kuxjenza tat-tfal, ir-rikreazzjoni, u l-formazzjoni tal-qalb, fost l-oħrajn.

F’din is-sensiela ta’ artikli ttrattajna l-Metodu f’dettall. Iżda tajjeb ngħidu li dan il-metodu għadu jintuża fl-oqsma tas-Soċjetà tal-MUSEUM imferrxin ma’ Malta u Għawdex, u wkoll fi tmien pajjiżi oħra fejn is-Soċjetà għandha preżenza:

fl-Awstralja, fil-Kenja, fil-Perù u Kuba, f’Londra, fl-Albanija u l-Polonja u fl-Istati Uniti tal-Amerika. Il-Metodu jitħaddem b’modi differenti minn kull qasam, anke f’Malta stess. Anke bejn prefett (katekist tal-MUSEUM) u prefett ieħor ikun hemm differenzi fil-mod kif japplika dan il-metodu mal-grupp li hu jkun qed jifforma.

Iżda kif se naraw f’dan l-ewwel artiklu f’din is-sensiela ġdida, jeżistu ħafna punti komuni bejn kif issir il-formazzjoni fl-oqsma ta’ Malta u dawk barra. Jidher ċar li tassew li Dun Ġorġ ħoloq il-metodu partikolari tiegħu.

Il-“Metodu Dun Ġorġ” fil-Perù 3 Is-Soċjetà tal-MUSEUM fil-Perù bdiet minn Padre Carlos Azzopardi li kien ħaddiem tat-Tarzna u soċju tal-MUSEUM mill-Marsa. Ftit qabel miet, Dun Ġorġ Preca kien esprima x-xewqa li s-Soċjetà tibda fl-Amerika Latina, speċifikament fil-Brażil.

Carlos, jew Charlie kif kien magħruf qabel mar il-Perù, kien jaf b’din ix-xewqa u riedha ssir realtà. Fl1957 mar l-Awstralja fejn issieħeb ma’ soċji oħra li diġà kienu hemm.

L-Awstralja għamel għaxar snin, sakemm mar il-Perù u sar saċerdot djoċesan, fuq stedina tal-Isqof Malti Mons. Redent Gauci li kien stiednu

16

jmur il-Perù, u għax ħass li hekk seta’ jwettaq aħjar ix-xewqa ta’ Dun Ġorġ.

Għal sittax-il sena huwa ħadem biex is-Soċjetà tiftaħ il-missjoni tagħha f’dik l-art. F’Lurin, mitt kilometru ’l bogħod mill-kapitali Lima huwa xtara dar kbira għat-tagħlim għasSoċjetà. Ifforma ħafna tfal u żgħażagħ fl-ispirtu Nisrani u Museumin kemm f’Lurin u kemm fi djoċesijiet oħra fejn kien qabel inkorpora anke xi soċji, li wieħed minnhom daħal isseminarju.

Fl-2003, ftit snin qabel ma Padre Carlos mar jingħaqad mal-Mulej, ix-xewqa tiegħu saret realtà u s-Soċjetà bagħtet l-ewwel tliet soċji biex jiftħu uffiċjalment il-Qasam ta’ Lurin. Dawn qabel għamlu kważi sena jistudjaw l-ilsien Spanjol u l-kultura u l-istorja Peruvjana. Flistess żmien reġgħu bnew mill-ġdid id-dar bil-kappella li kien bena Padre Carlos. Sa mill-ewwel sena bdew jaħdmu fil-katekeżi fil-parroċċa ta’ Julio C. Tello, li hu subborg ta’ Lurin, u jagħmlu gruppi ta’ formazzjoni għat-tfal, żgħażagħ u adulti. Wieħed mill-membri tal-Museum li ilu kważi sa mill-bidu jaħdem fil-Perù huwa Stephen Zammit,4 ħabib tiegħi li kien jgħallem miegħi fl-Iskola St Michael hawn Malta qabel mar il-Perù.

Jiena tlabt lil Stephen jgħidilna kif il“Metodu Dun Ġorġ” huwa mħaddem fil-qasam ta’ Lurin fil-Perù. Stephen stqarr miegħi li ma tantx iħossu komdu jitkellem jew jikteb dwar il-ħidma tiegħu u ta’ sħabu fil-Perù. Sforz ta’ kif derriena l-Fundatur Dun Ġorġ! “Imma ppruvajt nagħmel ftit sforz sabiex ikun utli għalik!” qalli Stephen. Qalli wkoll li kien ta’ sodisfazzjoni għalih li jagħti “kontribut ċkejken ċkejken” għall-istudju fuq il-“Metodu Dun Ġorġ” li deher f’din ir-rivista. Stephen qalli wkoll li uża dawn l-artikli dwar il-metodu pedagoġiku ta’ Dun Ġorġ fl-Assenjatur 5 fil-Perù. Stephen beda biex qalli li, “kif xtaq Dun Ġorġ”, il-ħidma ewlenija f’Lurin il-Perù ddur madwar it-tagħlim tat-tfal, żgħażagħ u adulti. Kuljum, bħal f’Malta, gruppi ta’ tfal, adolexxenti u żgħażagħ, kemm bniet u anke subien, imorru l-qasam biex jilagħbu u jitgħallmu.

Jeremy Spiteri, żagħżugħ ta’ 21 sena mis-Swieqi li jattendi l-qasam ta’ Pembroke u gradwat fl-Accountancy, għamel esperjenza qasira imma sinifikanti fil-Perù fis-sajf tal-2014 meta mar hemm ma’ grupp flimkien mad-Direttur tal-Kandidati.6 Jeremy jirrakkonta hekk: “Il-qasam tal-Perù

huwa riflessjoni ta’ kif Dun Ġorġ Preca ried il-M.U.S.E.U.M. (Magister Utinam Sequatur Evangelium Universus Mundus)7 għaliex il-qasam mimli ħajja: numru sabiħ ta’ tfal u adolexxenti bniet u subien, kandidati bniet u subien kemm trid, żewġ soċji Peruvjani stess u l-grupp Jorge Preca attiv fil-katekeżi, f’outreaches u l-bqija. Qatt ma rajt nies lajċi jinfiltraw daqshekk fil-ħajja Mużewmina u minkejja li mhumiex soċji però xorta jaħdmu id f’id mal-membri.

L-Assenjatur Wara l-lezzjoni, il-katekisti (kandidati u soċji tal-Museum) jibqgħu għallAssenjatur.8 Fl-Assenjatur, bħalma jsir f’Malta, isiru d-Dommatika, Morali, Bibbja, Liturġija, Dokumenti tal-Knisja, Kommemorazzjonijiet, Studji Museumini, Pedagoġija, u Storja tal-Knisja. Il-grupp kollu talAssenjatur hu involut fil-preparazzjoni tal-materji, b’tali mod li kulħadd għandu l-opportunità biex jitgħallem u jgħallem, kif ukoll jitħarreġ biex ikun jista’ jitkellem fil-pubbliku.

Il-kandidati, ġuvintur u tfajliet, li jattendu l-qasam jingħataw

17

REFERENZI: 1. Professur tas-Soċjoloġija Edukazzjonali u l-Edukazzjoni Komparattiva fl-Università ta’ Malta, fejn imexxi ċ-Ċentru Ewro-Mediterranju għar-Riċerka Edukattiva (EMCER) u membru tad-Dipartiment tal-Istudji Edukazzjonali fil-Fakultà tal-Edukazzjoni. Bejn l-1974 u l-1982 huwa kien soċju talMUSEUM fil-Qasam tan-Naxxar, “u għaldaqstant ma nistax ma nkunx influwenzat mill-esperjenzi tiegħi ta’ apprendistat informali ma’ dawk li kienu ġeneralment meqjusin fost l-aħjar esponenti tal-pedagoġija ta’ Preca.”

2. Teżor Missirijietna, 831 3. Ħajr lil Stephen Zammit, Jeremy Spiteri u Nicholas Balzan għallgħajnuna tagħhom fil-kitba ta’ dan l-artiklu 4. F’Novembru li għadda Stephen ippubblika ktieb bil-Malti bl-isem “Ftit Dawl għal Matul it-Triq”, ġabra riflessjonijiet imsejsa fuq l-ispiritwalità ta› Dun Ġorġ u wkoll awturi oħra ta› spiritwalità.

5. Il-laqgħa ta’ formazzjoni siegħa kuljum għas-soċji, kulħadd filQasam tiegħu 6. Żgħażagħ li qegħdin iħejju ruħhom biex isiru membri tasSoċjetà tal-Museum 7. Mgħallem, O li kieku d-dinja kollha timxi wara l-Evanġelju tiegħek; l-akronimu ta’ MUSEUM 8. Siegħa ta’ formazzjoni kuljum għall-membri tal-Museum

attenzjoni speċjali għax dawn huma l-futur tas-Soċjetà. Għalihom, barra l-Assenjatur, jiġi organizzat irResponsorju darbtejn fix-xahar, isiru diversi irtiri ta’ ġurnata u wkoll irtiri ta’ weekend darba fis-sena. Jeremy qalli li, “minkejja barrieri ta’ kultura u lingwa, dawn huma xorta żgħażagħ li jgħaddu mill-istess affarijiet simili bħalna ż-żgħażagħ Maltin. Ma’ żagħżugħa Peruvjana li tattendi l-Museum qsamt magħha l-preokkupazzjoni tiegħi li l-istudju universitarju jeħodli ħafna mill-ħin tiegħi, u hi bi tbissima qablet miegħi kemm hija tgħaddi mill-istess tip ta’ ħajja.”

Joseph Bonnici

GĦOTJA L-għotja toħroġ mill-imħabba. Hija l-ewwel frott konkret tal-imħabba.

Illum qed ngħixu f’dinja fejn kollox għandu kundizzjoni. Hija dinja fejn kollox għandu l-‘jekk’: Nagħtik ‘jekk’ tagħtini ... Inħobbok ‘jekk’ tħobbni.

Il-ġenerożità ssir kuntratt kummerċjali.

Ir-rigali jsiru drawwa, konvenjenza, obbligazzjoni. Ma jibqgħux frott ta’ mħabba libera, bla kundizzjoni, mimlija ferħ. U b’hekk, min m’għandux x’jagħti jiġi mwarrab!

‘Tħallux l-imħabba taħarbilkom,’ jikteb il-professur Buscaglia. ‘Hija għotja inkredibbli. Meta twelidtu, irċevejtu d-dinja bħala rigal. Ibeżżagħni l-fatt li ħafna lanqas biss jindenjaw jiftħu dan il-pakkett! Iftħuh! Ċarrtu l-karta li fiha jinsab imkebbeb! Mimli mħabba, maġija, ħajja, ferħ, stagħġib, diqa u dmugħ. Dak kollu li ngħatajtu għax intom bnedmin. M’hemmx biss dak li jferraħkom, imma anke tbatija u dmugħ. Hemm il-maġija, l-istagħġib u l-konfużjoni. Imma din hi l-ħajja.

Minn dan irridu nagħmlu sens. U tant iferraħna! Intefgħu f’dan il-pakkett u ma tiddejqu qatt!’

Mhux ir-rigal fih innifsu li jagħmel sens. Jagħmel sens l-atteġġjament profond tal-persuna li tgħix l-għotja bħala qsim ta’ ferħ u rikonoxximent talistess umanità. Jaf jagħti tassew min għaraf kemm irċieva mingħand Alla u

Adattat għall-Malti minn Storie bellebuone ta’ Bruno Ferrero, Elledici.

mingħand il-bnedmin ħutu. ‘Intom rigal ta’ Alla,’ ikompli l-professur Buscaglia. ‘U allura, twieldu! Ejjew.

Inħelsu minn dawk l-ideat kollha li jagħlqukom, l-ideat fuq l-oħrajn li ma jħallukomx tersqu qribhom.

Tgħallmu afdaw mill-ġdid. Tgħallmu aħfru. Tgħallmu aħsbwu li aħna nixbhu lil xulxin iktar milli aħna differenti!’ Ir-rakkont li ġej jista’ jgħinna naħsbu dwar dan.

IL-PAKKETT IMKEBBEB F’KARTA LEWN ID-DEHEB Elena kienet tieħu gost tmur tagħmel il-qadjiet man-nanna, l-iktar fil-ġranet ta’ qabel il-Milied. Iktar u iktar peress li n-nanna kienet tkun taf ix-xewqat ta’ Elena! U għalhekk, kull darba li kienet toħroġ tixtri man-nanna, Elena kienet tidħol lura d-dar b’xi rigal sabiħ: ktieb ġdid, ktieb tat-tpinġija, xi bajda taċ-ċikkulata b’sorpriża fiha. Elena kienet tixtieq tista’ tieqaf tilgħab ma’ min tiltaqa’ waqt li tkun man-nanna, imma donnu li l-oħrajn kienu kollha mdejqin u bla aptit li jilagħbu. Anke n-nanna kienet tagħmel ix-xirja malajr għax donnu ħadd ma kien ikollu aptit jgħid kelma jew jitbissem. Huma u sejrin lejn id-dar, in-nanna u Elena kienu jimxu bil-mod, fis-skiet, id f’id.

Id-dar, in-nanna kienet tpoġġi fuq il-pultruna ppreferita tagħha.

Hemm kienet toqgħod taħseb.

18

Jum minnhom, qamet, resqet lejn l-armarju li kellha u fetħitu. Wara ftit reġgħet lura b’pakkett imkebbeb f’karta lewn id-deheb u marbut b’żigarella ħamra sabiħa. Elena riedet tiftħu biex tara x’kien hemm fih, imma n-nanna spjegatilha li l-pakkett kellu jkun sigriet.

L-għada filgħodu, Elena u n-nanna ħarġu kmieni mid-dar bil-pakkett f’idejhom.

L-ewwel ma ltaqgħu kien ma’ Baskal, ilwarden serju li kien ikun fit-tarf tat-triq.

Kien bniedem ta’ waħdu u ta’ ftit kliem. Innanna resqet lejh u tatu l-pakkett. ‘Xi rrid nagħmel bih?’ staqsieha maħsud Baskal.

‘Dak għalik,’ qaltlu Elena. Il-warden kien mistagħġeb. ‘X’hemm fih?’ reġa’ staqsa.

‘Imħabba u ferħ,’ weġbitu n-nanna. U ħaditlu b’idu. ‘Rajtu kemm kien kuntent, nann?’ qaltilha Elena. ‘Tridx immorru nagħmlu iktar pakketti minn dawn?’

‘Le, Elena,’ weġbitha n-nanna waqt li xenglet rasha. ‘ Wieħed biżżejjed.’

‘Fl-aħħar sibt xi ħadd li jagħti kasi f’dan ir-raħal,’ qal Baskal bejnu u bejn ruħu.

U reġa’ qabad miexi b’qalbu ferrieħa u għajnejh imdawla.

Fit-triq iltaqa’ ma’ Bastjan, il-kennies tar-raħal. Kien raġel kwiet u t-tfal kienu jħobbu jaqbdu miegħu. Kif ra l-warden ġej, Bastjan resaq fil-ġenb. Imma Baskal offrielu l-pakkett waqt li qallu, ‘Dan għalik!’ ‘Grazzi,’ lissen Bastjan minn

Rakkonti

taħt l-ilsien. Lanqas ried jemmen lil għajnejh! Imma b’hekk, it-tnejn saru ħbieb. Bastjan ma fetaħx il-pakkett.

‘Nagħtih rigal lil Dorita,’ ħaseb. Dorita kienet tifla ċkejkna li kull filgħodu kienet tgħidlu ‘l-għodwa t-tajba!’ malli jgħaddi minn quddiem id-dar tagħha.

Dorita kienet marida dakinhar u għalhekk Bastjan kellu jħalli r-rigal ma’ ommha, li offrietlu kikkra kafè.

Malli ommha tatha l-pakkett, Dorita ħassitha aħjar. Għaddiet idha minn fuq il-karta lewn id-deheb u ċ-ċoff l-aħmar u ħasbet: ‘Bilfors li hemm xi ħaġa sabiħa ġewwa. Nibagħtu lil Marta, ħalli nagħmlu paċi.’ Marta kienet l-akbar ħabiba ta’ Dorita, imma jumejn qabel kienu tlewmu fl-iskola u anke għajru lil xulxin ‘saħħara’ u ‘antipatika’. Malli Marta rċeviet il-pakkett, marret għand Dorita u għannqitha magħha. Ftiehmu bejniethom li rigal daqshekk sabiħ kien jixraq li jagħtuh lill-għalliema tagħhom li dan l-aħħar kienet tidher ftit imdejqa.

L-għalliema tant ħadet gost meta sabet il-pakkett fuq il-mejda u dakinhar il-ġurnata tal-iskola taret! Kull siegħa kienet isbaħ minn ta’ qabilha daqskemm ħassitha ferħana! Hi u sejra lejn id-dar, l-għalliema tat ir-rigal lil Angela, mara twajba li kienet toqgħod waħidha għax uliedha kienu kollha msefrin. Angela ma żammitx ir-rigal għaliha, imma ħaditu lil tal-laħam, li ħafna kienu jistħajluh raġel aħrax u kattiv minħabba xogħlu. Lanqas tallaħam ma żamm il-pakkett ... li baqa’ għaddej minn id għal oħra, waqt li min jagħtih u min jirċevih kienu jidħlu f’diskursati ħelwin u relazzjonijiet ġodda u isbaħ milli qatt kellhom.

Xi ġranet wara, waqt li Elena u n-nanna kienu ġejjin lura mill-qadjiet tagħhom, semgħu ħafna diskors quddiem il-ħwienet u t-tfal donnhom kellhom aptit jilagħbu. Wieħed raġel sellem lin-nanna u qalilha kif minn xi ġranet lil hawn in-nies donnhom kienu saru iktar ferħanin minħabba pakkett misterjuż. Waqt li n-nanna kienet qed tfittex iċ-ċwievet fil-basket biex tiftaħ il-bieb tad-dar, kellmitha Amelja, il-mara li kienet toqgħod fil-flat ta’ fuqha u li qatt ma kienet titħaddet magħha.

‘Nawguralek ġurnata sabiħa,’ qaltilha, waqt li offritilha pakkett sabiħ. Kien miksi b’karta lewn iddeheb u marbut b’żigarella ħamra!

‘Grazzi,’ qaltilha n-nanna. ‘Meta trid, ejja s’għandi u ngħidu kelma flimkien.’ ‘Fl-aħħar!’ għajtet Elena.

‘Il-pakkett wasal lura għandna!

Għidli x’fih, nann!’ ‘Xejn speċjali,’ qalet in-nanna. ‘Ftit imħabba!’

L-ESPERJENZA MOĦBIJA FIR-RAKKONT Li nitgħallmu nagħtu hija waħda mill-isbaħ affarijiet fil-ħajja tagħna.

Qisna nkunu sirna kultivaturi tal-ferħ u l-kuntentizza. Fi żmien il-Milied, ħafna drabi, issib li kulħadd jingħata xi rigal, anke dawk li s-soltu jkunu minsijin. Imma kull okkażjoni tista’ tintuża bħala opportunità biex noffru rigal li lil dawk li huma għeżież għalina. Ma nagħtux biss oġġetti.

Nagħtu wkoll ħajjitna, il-ferħ, ittjubija, tbissima, kelma sabiħa.

B’hekk inħossu fina dak li l-Bibbja tgħidilna: Hemm iktar ferħ f’li wieħed jagħti milli f’li jirċievi. (Atti 20:35)

19

Rigal mogħti mill-qalb u bla pretensjonijiet, ma jkollux intenzjonijiet oħra. Juri lill-oħrajn x’hemm f’qalbna, ix-xewqa li nidħlu f’relazzjoni sabiħa magħhom. U b’hekk isir sinjal tal-imħabba t’Alla li kuljum itella’ x-xemx fuq it-tajbin u fuq il-ħżiena mingħajr ma jippretendi xejn lura. Ir-rigali li l-persuni jagħtu lil xulxin huma sinjal li hemm għajn oħra minn fejn ġej kull rigal: il-qalb t’Alla, li ried jagħti lilu nnifsu lilna f’Ibnu Ġesù Kristu li sar bniedem għalina u jkompli jagħmel dan kuljum fl-Ewkaristija.

GĦAD-DISKUSSJONI: Għalfejn il-personaġġi tar-rakkont huma ferħanin bir-rigal, minkejja li lanqas biss jiftħuh?

Għalfejn jerġgħu jagħtuh lil xi ħadd?

Xi tfisser din l-imġiba?

Tista’ tagħti rigali li ma ssibhomx f’kaxxa jew f’pakkett? Xi jkunu dawn?

Liema kien l-isbaħ rigal li qatt irċevejt?

Xi tfisser il-frażi biblika: Hemm iktar ferħ f’li tagħti milli f’li tirċievi?

Temmen li l-għotja tiswa iktar mirrigal innifsu?

Liema huma r-rigali ta’ Alla?

ATTIVITÀ Jistgħu jingħataw rigali sempliċi lil xulxin biex kulħadd jemmen tassew li l-iktar importanti huwa li wieħed jagħti u mhux x’jagħti.

MILL-BIBBJA Jistgħu jintgħażlu siltiet minn kap sitta mill-Evanġelju skont San Ġwann, fejn Ġesù juri lilu nnifsu bħala l-ħobż tal-ħajja li jingħata għalina biex ikollna l-ferħ li ma jintemmx.

Film

FR MARIO SANT OFM CONV.

20

B

ħalma rajna fil-każ tal-film Of Gods and Men, diretturi ċinematografiċi mhux bilfors Insara, anzi xi minn daqqiet atei, jirnexxilhom jittrażmettu messaġġi ta’ valuri qawwijin b’mod tajjeb ħafna. Dan minħabba li dawn id-diretturi jfittxu bla ma jaqtgħu l-ġmiel tal-umanità vera b’mod ħaj u profond. L-eżempju li se naraw din iddarba jirrifletti dan. Hija produzzjoni tad-direttriċi Franċiża Lorraine Levy, Lhudija mhux prattikanti, li ma tridx tagħti lezzjoni ta’ storja imma trid tiftaħ diskussjoni għal dinja aħjar, ta’ paċi u djalogu bejn żewġ popli li ilhom għaddejjin minn ħafna kunflitti għal snin twal. Le Fils de l’Autre hija opra ċinematografika li tibbaża kontinwament fuq il-kuntrasti – il-kuntrast ta’ żewġ dinjiet: Iżrael u l-Palestina. Min-naħa l-libertà, u mill-oħra l-jasar; min-naħa l-għana, u mill-oħra l-faqar; id-dinja Musulmana u d-dinja Lhudija.

Il-verità tista’ tfaqqa’ fil-ħajja tagħna fl-iżjed mumenti li l-anqas inkunu qegħdin nistennewha. Hekk ġara fil-ħajja ta’ żewġ familji. Waqt iżżjara tas-servizz tal-lieva fl-eżerċtu Iżraeljan, Joseph jiskopri li mhuwiex l-iben bijoloġiku tal-ġenituri tiegħu.

Kien ġara li meta twieled tmintaxil sena qabel, inbidel bi żball ma’ Yacine – Palestinjan. Fil-lejl tat-twelid, fil-konfużjoni tal-evakwazzjoni fl-isptar ta’ Haifa, inbidlu t-trabi minħabba attakk militari: waħda mara Palestinjana li kienet wildet fl-istess jum ingħatat tifel Lhudi ta’ familja oħra, filwaqt li Joseph huwa fir-realtà iben il-koppja Palestinjana.

Il-grupp tad-demm tiegħu huwa ‘A-’, u ma jaqbilx ma’ dak tal-ġenituri tiegħu li huma t-tnejn ‘A+’. Għall-bidu faċli li wieħed jaħseb fi tradiment bejn il-koppja. Imma dan id-dubju li taqqal il-qalb tal-missier Lhudi, jiċċara mill-ewwel fil-film biex iħalli spazju

21

għal skoperta oħra, l-iskoperta li fuqha tinħadem id-drama tal-film kollu.

Din ir-rivelazzjoni titfa’ liż-żewġ familji f’xokk u sfidi kbar, tant li jkollhom jistaqsu lilhom infushom dwar l-identità u l-konvinzjonijiet tagħhom, kif mhux anqas dwar is-sens ostili li jkompli jifred dawn iż-żewġ popli.

Biex tkompli titħawwad l-istorja, il“missier” ta’ Joseph huwa kurunell tal-eżerċtu Iżraeljan, għaldaqstant huwa l-espressjoni tal-parti l-iżjed integralista u ortodossa tas-soċjetà Lhudija. Flistess waqt, il-“ġenituri” Palestinjani ta’ Yacine sofrew ħafna minħabba t-telfa ta’ binhom ieħor waqt il-protesti għallindipendenza tal-poplu Palestinjan.

Ir-reġista Franċiża Lorraine Levy, mingħajr ma xxaqleb lejn l-ebda naħa, b’intelliġenza u rispett, tqajjem mistoqsijiet dwar is-sitwazzjoni ta’ dawn iż-żewġ popli. Dawn iż-żewġ familji li

Film

huma tant differenti kulturalment u reliġjożament minn xulxin, mifruda minn ħajt għoli ta’ mibegħda u preġudizzji, anki jekk umanament jixxiebhu u qrib xulxin, sabu ruħhom f’sitwazzjoni traġika u drammatika għattnejn li huma. Joseph, li sa dakinhar kien meqjus bħala wieħed mill-aqwa studenti tat-Torah, ir-rabbi tas-sinagoga issa jistiednu jegħleb tliet provi biex ikun jista’ jitqies b’Lhudi. Yacine, popolari ma’ sħabu u huwa l-kburija tal-familja tiegħu għar-riżultati skolastiċi mill-aqwa, isir barrani f’daru stess.

Din id-drammatiċità tas-sitwazzjoni ma tolqotx biss liż-żgħażagħ iżda wkoll lill-ġenituri u l-aħwa. Id-direttriċi toħroġ il-kapaċità tal-personaġġi li jirreaġixxu, iżda b’modi differenti u tvarja skont is-sensibbiltà u l-valuri ta’ kull wieħed.

Għandna r-reazzjoni immedjata talmissirijiet, li tinħass magħluqa u ostili għall-aħħar, fejn jirrifjutaw li jaċċettaw is-sitwazzjoni l-ġdida għaliex jibżgħu li “jitilfu” lil binhom. Infatti meta l-koppji ltaqgħu għall-ewwel darba, lill-missirijiet narawhom jargumentaw dwar responsabbiltajiet politiċi, u jiddjalogjaw b’ħafna mibegħda f’qalbhom u preġudizzji. Fihom naraw rabja, risentiment u tbatija li huma inevitabbli. U meta l-mibegħda tirbaħ

fuq kollox, ma jibqax spazju għaddjalogu. Meta l-preġudizzju jniżżel għeruqu fina, isir diffiċli li nagħmlu pass lura.

reliġjuża u soċjali. Meta ħarsitna tisboq l-apparenza, u tħares fil-profondità, ma jibqgħalna xejn ħlief li nċedu l-armi quddiem l-umanità.

L-ommijiet, min-naħa l-oħra, iħallu lill-qalb tmexxihom, anki meta jibqgħu fis-skiet. Dan l-atteġġjament jidher fil-ħarsa tal-għajnejn – l-umanità tas-sentiment matern ma tibżax li titlef wieħed minn uliedha u tirbaħ ieħor. Għalkemm għal dawn l-ommijiet, min-naħa, dak it-tifel li rabbew u li tant ħabbew b’rabta li ma tinħall qatt huwa tagħhom, hija tant ieħor vera x-xewqa li jgħannqu, jilqgħu u jsiru jafu lil dak l-iben li kienu tilfu, u jinġibdu lejh. U bissaħħa tal-imħabba u l-għajnuna talommijiet, Joseph u Yacine jiltaqgħu mingħajr biża’ u jitkellmu dwar il-ħajja tagħhom. Mhux biss, anzi jsiru ħbieb u jaċċettaw is-sitwazzjoni l-ġdida ta’ Lhud-Palestinjani. Infatti, il-qlub iebsa taż-żewġ żgħażagħ jinħallu permezz ta’ tgħanniqa u tmellisa materna, u l-kliem meqjus: “Ibni, iftaħ qalbek.” Meta nkunu trabbejna flimkien u ħabbejna, meta għaddejna minn esperjenzi differenti flimkien bħala familja, il-qawwa tal-familja f’dawn il-mumenti tiswa ħafna iżjed minn kull konvinzjoni

F’dan it-taħlit kollu ta’ valuri u identità, kemm huwa possibbli li titkisser il-katina tal-mibegħda, iċ-ċirku tal-vjolenza li ilha titturmenta r-reġjun tal-Palestina? Jista’ jkun li t-triq tar-rikonċiljazzjoni bejn dawn il-popli tista’ tgħaddi permezz tan-nisa u ż-żgħażagħ? U jekk mhux il-missirijiet, jirnexxilha l-ġenerazzjoni li tielgħa tqiegħed il-pedamenti għallpaċi, filwaqt li jitwaqqgħu l-ħitan li hemm jifirduhom? Forsi għal dawn il-mistoqsijiet kruċjali għadna ’l bogħod fir-realtà biex ikollna tweġibiet pożittivi, iżda għall-inqas iċ-ċinema permezz ta’ din id-direttriċi jidher joffri tweġibiet ta’ tama u rikonċiljazzjoni.

22

Le Fils de l’Autre jqanqal il-qlub u jirrakkonta stejjer ta’ persuni, l-umanità u t-tbatijiet tagħhom b’ġentilezza kbira u sensibbiltà. Levy kapaċi tiġbed xeni ċinematografiċi stupendi, pereżempju s-silenzju u l-ħars taż-żewġ koppji meta jiltaqgħu l-ewwel darba, jew ilmixja billejl tal-uffiċjal mal-ħajt li jifred il-popli filwaqt li jfittex lil ibnu. Iżda wkoll Levy tibqa’ mfakkra għall-ħila li rnexxielha tgħaqqad kast multietniku

straordinarju. Infatti fil-film jitkellmu b’erba’ lingwi differenti, li bejniethom ħadmu b’ħafna paċenzja u solidarjetà waqt il-produzzjoni. Iżda kif jgħid tajjeb il-Malti, ix-xitan m’għandux ħalib, u jrid jagħmel il-ġbejniet. U t-tħejjijiet għal din il-produzzjoni ma kinux kollha ħarir.

Nota kurjuża u ta’ swied il-qalb dwar ix-xogħol u l-ġbid tal-produzzjoni hija li d-direttriċi Franċiża kienet stiednet lill-attur Lhudi Mer Khamis biex ikun parti mill-kast ta’ din il-produzzjoni.

Mer Khamis huwa popolari ħafna għall-impenn tiegħu għall-paċi bejn il-popli. Ġara li ftit ġranet qabel ma wasal Ġerusalemm fejn kellu jiltaqa’ mad-direttriċi tal-film, kien assassinat minn grupp ta’ Palestinjani estremisti.

U ċirkostanza oħra hija meta kienet se ssir il-ġurnata tal-auditions sabiex jintgħażlu l-atturi. Minħabba attentat kienu bblukkati l-mezzi pubbliċi tattransport u t-traffiku fit-triq. Għalhekk

dakinhar ippreżentaw ruħhom biss żewġ atturi, li waħda minnhom kienet Areen Omari. Biex tasal hemm, din kellha timxi taħt ix-xemx tisreġ għal erba’ sigħat sħaħ. Areen Omari hija dik li mbagħad tinterpreta l-parti ta’ omm Yacine.

Element ieħor importanti tal-film huwa l-mużika. Barra l-fatt li Dhafer Yusuf kiteb b’mod straordinarju l-kolonna sonora tal-film, il-mużika għandha parti essenzjali għallgħaqda tal-familiji. Għalkemm lil Joseph narawh jixtieq isir mużiċista u għalhekk jisma’ l-mużika ta’ Led Zeppelin, il-Beatles u r-Rolling Stones, iżda meta hu jmur għall-ewwel darba għand il-familja l-ġdida tiegħu filPalestina, waqt l-ikla ta’ filgħaxija jintona kant popolari Għarbi, li bis-saħħa t’hekk jinfetaħ id-djalogu bejnu u bejn il-familja. Il-mużika

23

tista’ tkun element li tgħaqqad lil ġenerazzjonijiet sħaħ u tista’ tkun mezz ta’ paċi.

It-titlu tal-film stess – Le Fils de l’Autre – ma jinftihemx biss bħala l-iben talomm l-oħra, iżda l-iben ta’ kultura, reliġjon oħra u ġenerazzjoni oħra.

Bis-saħħa tal-kuraġġ u s-sensibbiltà tal-ommijiet, Leila u Ourith, il-film ta’ Lorraine Levy jistedinna nħarsu lejn l-“ieħor” b’għajnejn differenti, infittxu li nifhmu r-raġunijiet u l-motivazzjonijiet tal-proxxmu, u naraw l-umanità tal-individwu u mhux nintilfu fil-preġudizzji tagħna dwar l-apparenza soċjali u reliġjuża. B’hekk biss nistgħu nżidu t-tama għal dinja aħjar. Din it-tama, tistqarr ir-reġista Franċiża, “ma tistax ma tgħaddix mingħand in-nisa u l-ġenerazzjoni l-ġdida, bis-saħħa tal-perseveranza tal-imħabba tal-omm.”

Il-Katekisti Jistaqsu

Anthony Dimech

IL-MISTOQSIJA

OĦT IL-GĦERF Kif ma nħallix lill-adolexxenti jħallu t-tagħlim?

DAK LI XI DARBA ĦA MILLKLASSIJIET TALKATEKIŻMU, MHUX SE JINTESA – SE JIĠI BŻONNU XI DARBA, FORSI MHUX META NARAWH AĦNA, IMMA HU ALLA LI JMEXXI KOLLOX

Meta wieħed ikun qed jipprepara grupp ta’ adolexxenti li jkunu qed joqorbu biex jirċievu s-Sagrament tal-Griżma tal-Isqof, jgħaddu minn moħħu ħafna ħsibijiet dwar jekk dawn l-adolexxenti humiex ser jibqgħu jattendu għat-tagħlim wara li jkunu rċevew is-Sagrament tal-Konfermazzjoni. Jibda jaħseb dwar jekk dawk il-laqgħat ta’ qabel il-Griżma, humiex se jkunu l-aħħar laqgħat għal xi wħud minnhom.

Hawn min jgħid li ladarba wieħed ikun resaq lejn is-sagrament, ikun ifisser li mhux se jibqa’ jirċievi iktar tagħlim reliġjuż f’ħajtu.

24

Mhux bilfors hu tort tal-adoloxxenti!

Dan hu titlu ftit provokanti. Imma hu hekk għal żewġ raġunijiet: » Jekk wieħed jorbot is-Sagrament tal-Griżma ma’ ċiklu ta’ żmien u ċ-ċelebrazzjoni ssir fit-tmiem tas-sena, bilfors li jkollok ħafna adolexxenti li jitilqu għax tkun qed tippreżenta l-Griżma bħala t-tmiem ta’ kors ta’ lezzjonijiet, speċjalment jekk ma toffrilhomx xi alternattiva. Dan iseħħ għax huma jaħsbu li m’hemmx bżonn tkompli titgħallem. » Jekk ir-raġuni għalfejn

l-adolexxenti qed jiltaqgħu hi biss biex jippreparaw ruħhom biex jirċievu l-Griżma, hi ħaġa loġika li ħafna minnhom jieqfu jattendu wara li jirċievu dan is-sagrament.

Dan għaliex ir-raġuni għalfejn kienu qed jattendu għat-tagħlim tkun intlaħqet.

Irridu nibdlu l-mentalità Biex forsi nevitaw li nitilfu adolexxenti wara li jkunu rċevew is-Sagrament tal-Konfermazzjoni, irridu nippruvaw neliminaw il-fatt li l-klassijiet ta’ wara l-Preċett huma preparazzjoni għall-Griżma tal-Isqof.

It-tfal jistgħu jitħalltu ma’ tfal oħra ta’ sena akbar jew sena iżgħar u allura jbiddlu l-klassi kull sentejn. Ilfatt li fil-klassijiet f’Malta jkun hemm adolexxenti minn skejjel differenti hu tajjeb ħafna għax b’hekk l-adolexxent ma jorbotx qalbu biss ma’ sħabu tal-istess skola.

Kien hemm żmien meta l-Griżma, li tifforma parti mis-Sagramenti tal-Bidu tal-Ħajja Nisranija, kienet tissejjaħ is-Sagrament tal-Maturità għax kienet meqjusa bħala t-tmiem tal-vjaġġ li n-Nisrani jagħmel fil-bidu tal-ħajja Nisranija. Però l-Knisja tgħallem li dan is-sagrament hu pont għas-sagramenti l-oħrajn kollha, fosthom l-Ewkaristija. IsSagrament tal-Griżma hu passaġġ fil-ħajja Nisranija, mhux it-tmiem tal-vjaġġ.

Barra minn hekk, iċ-ċelebrazzjoni tal-Griżma m’għandhiex tkun flaħħar tas-sena kateketika, imma fil-bidu tal-attività pastorali għax b’hekk turi li hi l-bidu ta’ mixja spiritwali tal-katekist flimkien mal-adolexxenti u flimkien malkomunità parrokkjali.

Mill-għarfien għall-għajxien Wieħed għandu jżomm f’moħħu li l-laqgħat kateketiċi mhux qegħdin biss biex wieħed iwassal dak li jaf lill-adolexxenti. Irridu nagħmlu differenza bejn il-lezzjonijiet tar-Reliġjon fl-iskola u l-laqgħat kateketiċi li jkollhom l-adolexxenti fiċ-ċentri tat-tagħlim tagħna. Ma rridux inwasslulhom biss tagħrif fuq Kristu, imma rridu nwasslulhom lil Kristu. Irridu naraw li dawn l-adolexxenti jkollhom esperjenza ta’ Kristu li hu “it-triq, il-verità u l-ħajja” u li jagħti “l-ħajja u din bil-bosta” (Ġw. 10:10). L-adolexxenti jridu jkunu kapaċi jirrispondu dwar il-fidi tagħhom f’dinja fejn illum ix-xhieda Nisranija hi importanti ħafna.

Hemm bżonn li nitbiegħdu mill-idea li t-tagħlim hu biss preparazzjoni biex wieħed jirċievi dan issagrament. It-tagħlim qiegħed hemm għall-ħajja tal-individwu, biex l-individwu jibda jieħu sehem attiv fil-komunità Nisranija li hu parti minnha u biex wieħed jgħix tabilħaqq ta’ Nisrani adult.

L-esperjenza tal-grupp L-adolexxenti jridu jagħmlu l-mixja tal-ħajja Nisranija mhux waħedhom, imma parti minn grupp. Il-katekist irid jieħu l-eżempju minn Kristu li lill-appostli għaqqadhom fi grupp – fl-Evanġelju lill-appostli ġieli nsejħulhom bħala l-grupp tat-Tnax.

Kien grupp magħmul minn affarijiet

25

sbieħ u entużjażmu, imma kellu wkoll diversi nuqqas ta’ ftehim, biża’ u tensjonijiet.

Fil-grupp jista’ jiġri li xi ħadd jintilef – mill-appostli kollha, Ġuda hekk ġralu – imma jistgħu jiġu żviluppati persuni li jkunu kburin bil-fidi tagħhom u li juru bil-ferħ quddiem ħaddieħor li għalihom Ġesù jfisser ħafna.

Afda f’Alla Fl-aħħar nett irridu naċċettaw il-fatt li se jkollok adolexxenti li jattendu regolarment għat-tagħlim, filwaqt li oħrajn, minħabba diversi impenji li għandhom u forsi wkoll għaliex it-tagħlim mhux importanti ħafna, ifallu u ma jattendux b’regolarità.

Se jkun hemm adolexxenti li daqqa jiġu u drabi oħra jfallu. Dak li jiġri wara l-Griżma ma rridux inħarsu lejh bħala falliment. Ma naqtgħux qalbna jekk ma narawx il-frott mixtieq għax is-saltna tassmewwiet, kif insibu fil-parabbola, tixbah lil żerriegħa li wieħed bidwi jkun żera’; u lejl u nhar din iżżerriegħa tikber mingħajr ma dak il-bidwi jagħmel xi sforz. Inserrħu moħħna li aħna qegħdin naħdmu għal Alla u allura hu Alla li jieħu ħsieb dik iż-żerriegħa. Ma ninsewx li dak li xi darba ħa mill-klassijiet tal-katekiżmu, mhux se jintesa – se jiġi bżonnu xi darba, forsi mhux meta narawh aħna, imma hu Alla li jmexxi kollox. L-importanti hu li aħna nieħdu ħsieb niżirgħu u kif kien jgħid San Ġorġ Preca, naħdmu b’intenzjoni retta għall-glorja t’Alla u għall-ġid tal-bnedmin.

Atlas

Mario Zerafa

KAFARNAHUM L-isem ta Kafarnahum jissemma bosta drabi fil-Ġdid Testment. Skont l-Evanġelji, Kafarnahum kien ir-raħal tal-appostli Pietru, Indri, Ġakbu, Ġwanni u anki ta’ Mattew il-pubblikan.

Kien hawnhekk li Ġesù fejjaq raġel imxajtan.1 Ġesù fejjaq ukoll lil omm il-mara ta’ Pietru li wara li fieqet bdiet taqdihom.2 Kien ġewwa Kafarnahum li Ġesù kellem liċ-ċenturjun u fejjaqlu lillqaddej tiegħu.3 Fl-Evanġelju skont San Mark imbagħad jissemma l-fatt ħelu tal-ipparalizzat li ġie mniżżel minn ġossaqaf. Ġesù l-ewwel fejjaqlu dnubietu u mbagħad fejqu mill-paraliżi tiegħu tant li qabad is-saqqu u telaq lejn daru.

Kif forsi tistgħu taraw jidher li Kafarnahum kien iċ-ċentru talappostolat ta’ Ġesù fil-Galilea.

Madanakollu Ġesù kellu twiddib iebes għal din il-belt tant li seħitha.4 L-isem Kafarnahum ġej mil-Lhudi u jfisser litteralment ir-raħal ta’ Nahum.

L-istudjużi għadhom ma jafux min kien eżatt dan il-personaġġ, biss mhuwiex

żgur li l-profeta Nahum kien wieħed mill-profeti ż-żgħar tal-poplu Lhudi fl-Antik Testment. Dan għaliex Kafarnahum ġiet mibnija madwar 200 sena qK, ħafna żmien wara li għex dan il-profeta.

Ir-raħal fi żmien Ġesù kellu popolazzjoni ta’ madwar 1,500 ruħ li l-maġġoranza tagħhom kienu jgħixu bħala sajjieda. Mill-iskavi estensivi li saru nafu li r-raħal kien wieħed fqir u viċin ferm l-għadira tal-Galilea.

Barra minn hekk jidher li ma kien hemm ebda ħajt ta’ protezzjoni madwar ir-raħal. Jidher li r-raħal kien abbandunat madwar is-sena 1000 wK u qatt aktar ma reġa’ kien abitat.

Illum huwa okkupat biss mill-eluf ta’ pellegrini li jmorru kull sena jżuru l-fdalijiet tar-raħal.

Kien fis-sena 1838 li l-Amerikan Edward Robinson skopra l-fdalijiet ta’ dan ir-raħal. Għalkemm saru xi skavi, biss dawn kienu ftit u mhux professjonali. Il-veru skavi

26

bdew fl-1866 permezz tal-Ingliż Charles William Wilson li rnexxielu jsib is-sinagoga. Imbagħad fl-1894 Patri Giuseppe Balsi, kapuċċin Taljan minn Napli, irnexxielu jakkwista parti sostanzjali mir-raħal li xtraha mingħand il-bdiewa tal-post. Kien f’din in-naħa tar-raħal li, permezz tal-iskavi magħmula mill-arkeologi Ġermaniżi, instabet knisja Biżantina ottagonali.

Biss bla dubju ta’ xejn l-akbar skoperta saret fl-1968 meta waqt aktar skavi tħabbret li nstabet id-dar ta’ San Pietru.

Dan seta’ jiġi kkonfermat mill-bosta graffiti li nstabu mnaqqxa madwar iddar kollha.

Nafu li madwar is-sena 380 wK, soru pellegrina bl-isem ta’ Egira kitbet li ġewwa Kafarnahum rat u daħlet f’dar fqira li kienet meqjusa bħala d-dar tal-appostlu Pietru. L-iskavi li saru eżattament taħt il-knisja ottagonali skoperta żmien qabel mill-arkeologi Ġermaniżi kixfu xi pedamenti u anki partijiet minn ħitan ta’ dar sempliċi u fqira. L-arkeologi waslu għall-

Kristu jfejjaq paralitiku f’Kafarnahum, Mużajk (1310-1320) Knisja tas-Salvatur Qaddis, Chora, Istanbul, Turkija.

konklużjoni li d-dar inbniet madwar 100 sena qK u baqgħet tintuża sa 100 sena wK bħala dar u mbagħad ġiet mibdula għal post ta’ kult.

Instabu bosta graffiti fil-ġebel bl-ismijiet kemm ta’ Pietru kif ukoll ta’ Ġesù. Fliskavi nstabu ħafna msiebaħ li kienu jdawlu l-post imma l-ebda oġġett ieħor li s-soltu ssib fid-djar bħal platti, tazzi u borom. Dan jindika li l-post ma kienx użat bħala residenza abitabbli imma kien post ta’ kult u qima. Għalkemm dan l-aħħar xi studjużi qajmu xi dubji dwar l-awtentiċità ta’ din id-dar, ilmaġġoranza tal-istudjużi għadhom tal-fehma li din hija d-dar proprja talappostlu.

KAFARNAHUM

Aktar riċenti nbniet knisja ottagonali eżattament fuq l-iskavi b’tali mod li mill-knisja l-ġdida tista’ tara taħtek id-dar ta’ Pietru.

Hija vera ġawhra tal-arkitettura.

KANA

MAGDALA REFERENZI: 1 Lq. 4; Mk 1.

2 Lq. 4.

3 Mt. 8:5.

4 Mt. 11.

ĠERIKO TIMNA

MASADA

27

Riżorsi

MIL-LIBRERIJA

Karmenu Borg Il-Mixja tal-Pellegrin maqlub għall-Malti minn Patri Piju Sammut OCD Il-Mixja tal-Pellegrin Russu huwa wieħed mill-aqwa klassiċi spiritwali li ħarġu mid-dinja Ortodossa. Forsi llum għad hawn min jgħid, imma allura aħna bħala Kattoliċi x’għandna x’naqsmu ma’ dan? Ir-risposta tinsab fil-ktieb stess: stedina sabiex kull Nisrani jitlob kontinwament biex mhux biss ma jaqax fid-dnub imma jsir jixbah lil Ġesù. Essenzjalment dan il-ktieb, miktub minn awtur anonimu, fih ġrajja intiża sabiex twassal lin-nies sempliċi ġabra ta’ tagħlim spiritwali msejħa Filokalia. Essenzjalment dan ittagħlim huwa mibni fuq talb kontinwu u kontemplazzjoni. Xi drabi hemm min ikkritika dan l-istil ta’ talb bħala wieħed influwenzat mill-Buddiżmu

u l-Induwiżmu, iżda l-iskop ta’ din il-ġabra huwa li turi l-oriġini Nisranija tal-Filokalia. Għal min hu interessat jidħol fid-dettall dwar dan fil-librerija għandna volum komplet ta’ din ilkitba bl-isem ta’ Philokalia.

Intant il-ġrajja tal-pellegrin Russu hija waħda sempliċi u rikka fl-istess ħin. Għandna pellegrin li romol u li xtaq li jkun jista’ jitlob il-ħin kollu fi triqtu lejn Ġerusalemm. Fuq parir ta’ Staretz, speċi ta’ direttur spiritwali li bosta drabi kien ikun lajk, dan ilpellegrin jibda jitlob dik li fil-Filokalia tissejjaħ it-talba ta’ Ġesù, jiġifieri t-talba tal-għama ta’ Ġeriko: ‘Ġesù bin David ikollok ħniena minni!’

HISTORY OF THE POPES TA’ LUDWIG VON PASTOR Din il-kollezzjoni ta’ kotba hija waħda mit-teżori li għandna fillibrerija, li hija l-madwar erbgħin volum tal-istorja tal-Papiet miktuba minn Ludwig von Pastor. Kien aktar minn mitt sena ilu li dan l-istoriku Ġermaniż tħalla juża l-Arkivju sigriet tal-Vatikan mill-Papa Ljun XIII sabiex jikteb l-Istorja tal-Papiet mix-Xiżma ta’ Avignon sar-Rivoluzzjoni Franċiża.

Hawnhekk tajjeb li ngħid li b’arkivju sigriet ma rridux nifhmu xi post mimli dokumenti sigrieti u informazzjoni

moħbija. Secretum kienet sempliċement kelma oħra li tintuża għal arkivju. Intant ġara li ftit qabel, storiku ieħor Ġermaniż Von Ranke kien ħareġ tliet volumi dwar l-istess suġġett u li kienu għamlu suċċess kbir. Dawn il-volumi huma meqjusin bħala antiklerikali u saħansitra anti-Kattoliċi, għalhekk ir-risposta ta’ von Pastor kellha tkun waħda mill-aktar professjonali. Essenzjalment huwa qatta’ ħajtu jikteb u jippubblika

28

Il-kumplament tal-istorja hija waħda li fiha l-protagonist jiltaqa’ ma’ nies li fit-triq mhux biss jaqsam dak li huwa jesperjenza imma li f’din l-esperjenza jara lil Ġesù. Personalment dan ilktieb kien laqatni ħafna l-ewwel darba meta qrajtu, mhux biss fis-sempliċità tiegħu imma wkoll fil-mod kif jindirizza l-esperjenza tat-talb bħala proċess li permezz tiegħu l-bniedem jinbidel.

Għalhekk jiena nirrakkomanda li dan ilktieb jinqara minn dawk li jixtiequ jikbru fl-esperjenza tat-talb, speċjament dawk li ma tantx huma midħla tat-talb regolari.

Għal aktar informazzjoni żur

www.sdclibrary.org

dan ix-xogħol, li mhux biss huwa twil u informattiv imma minkejja li miktub minn Kattoliku, bl-ebda mod ma hu żbilanċjat meta wieħed iqis iż-żmien li fih inkiteb. Personalment l-aktar ħaġa li laqtitni f’dan ix-xogħol hija l-kapaċità ta’ dan l-istoriku li juri kif il-Knisja hija istituzzjoni Divina li, għax mibnija fuq il-bnedmin, tbati minħabba l-fraġilità tan-natura umana. Iżda fl-aħħar mill-aħħar hija l-preżenza ta’ Alla li tagħmel tajjeb għad-dgħufija tal-membri tagħha.

ĊENTRU TAR-RIŻORSI

SEGRETARJAT GĦALL-KATEKEŻI, L-ISTITUT KATTOLIKU, FURJANA Albert Mercieca

IL QUARTO RE HOLDER, MIG Kulħadd jaf bl-istorja tat-tliet slaten maġi u l-vjaġġ tagħhom minn pajjiż ’il bogħod biex marru jfittxu lil Ġesù tarbija. Dan il-ktieb iwassal l-istorja mqanqla tar-raba’ re, Artabano. Hu wkoll kien ra l-istilla fil-Lvant u telaq biex isegwiha. Ried jieħu miegħu tliet rigali prezzjużi li kienu l-ġid kollu li kellu. Sfortunatament il-vjaġġ tiegħu ma seħħx kif kien jimmaġinah hu. Iżda waqt li kien ifittex lil Ġesù tarbija, sab is-sigriet tal-ħajja, l-aktar ħaġa prezzjuża minn kollox.

ELLEDICI, 1992 326 HOL

Ħinijiet tal-ftuħ taċ-Ċentru tar-Riżorsi tas-Segretarjat għall-Katekeżi

GLI ANGELI DELLA BIBBIA JOSLIN MARY Dan il-ktejjeb jiġbor fih ġabra ta’ rakkonti fuq l-anġli li nsibu msemmija fil-Bibbja. Fih ukoll talb addattat għat-tfal indirizzat lil dawn l-anġli. Żgur li t-tfal iqallbu dan il-ktieb b’ferħ u b’apprezzament tal-istampi li jżejnu dan it-test, kemm id-dar kif ukoll fil-klassi waqt xi lezzjoni tal-katekiżmu. Huwa ktieb ħelu ħafna li għalkemm miktub bitTaljan, żgur li anki l-adulti jieħdu gost iqallbu mat-tfal tagħhom.

YOU ARE SPECIAL LUCADO MAX

STORIES ABOUT JESUS ELLIS, GWEN

Hija verità li t-tfal qatt ma jegħjew jisimgħuha rrakkontata b’mod li jibqgħu jiftakru. Din l-istorja li tferraħ il-qalb, meħuda mixxogħol klassiku, hija ta’ għajnuna kbira biex tkun tista’ għal diversi drabi....dejjem bi mħabba.

Addattata għal tfal bejn it-tliet snin u t-tmien snin.

Dan il-ktieb, maħsub għal tfal ta’ età bejn it-tliet snin u l-ħames snin, jgħallem lit-tfal b’mod l-aktar sempliċi dwar min kien Ġesù, it-twelid tiegħu, il-mirakli li wettaq, il-mewt u l-qawmien tiegħu mill-imwiet.

Permezz ta’ dan ir-rakkont it-tfal jiskopru l-imħabba speċjali li kellu għat-tfal.

LION HUDSON, 2014 732 LUC

NELSON, 2010 730 ELL.

ELLEDICI, 2006 915 JOS

OTTUBRU-MEJJU

FILGĦODU

FILGĦAXIJA

It-Tnejn 9:00 - 12:00 Magħluq

ĠUNJU-SETTEMBRU

FILGĦODU 9:00 - 12:00

FILGĦAXIJA Magħluq

It-Tlieta L-Erbgħa Il-Ħamis Il-Ġimgħa 9:00 - 12:00 9:00 - 12:00 Magħluq 9:00 - 12:00 17:30 - 19:30 Magħluq 17:30 - 19:30 Magħluq Magħluq Magħluq

9:00 - 12:00 Magħluq Magħluq Magħluq

9:00 - 12:00 Magħluq

Magazin bil-Malti għaż-żgħażagħ u l-adolexxenti Fittixna fuq facebook:

www.facebook.com/xehda Għal aktar informazzjoni ibagħtulna email fuq gwida@sdcmuseum.org