Gwida għal min jgħallem

Kelma li tħeġġiġni biex ngħix il-fidi ■ Katekisti Kbar ■ Mil-Librerija tal-Katekist

Gwida

Media: Prince Caspian

■

IS-56 VOLUM | ĦARĠA #02 ■ MARZU-APRIL 2013

għal min jgħallem

Studju

Il-Fidi fl-Ewropa Paġna

12

Ispirazzjoni

Diaspora

PAĠNA 6

Festa ta’ kuluri:

vjola, deheb, abjad u aħmar PAĠNA 2

Minn idejn l-artist:

Iċ-Ċena f’Emmaws PAĠNA 14

Editorjal

1 Kelma li tħeġġiġni biex ngħix il-fidi Fr Carl Mario Sultana Il-Mixja Liturġika

2 Festa ta’ kuluri: vjola, deheb, abjad u aħmar Mariosa Micallef Riflessjoni

6 Diaspora

Joseph Bonnici Alan Bonello Kurt Miceli

ħajr lil

Steven Mifsud li kkoreġa t-test, lis-Segretarjat għall-Katekeżi tal-Arċidjoċesi ta’ Malta għallkontribuzzjoni u l-għajnuna li dejjem joffri u lill-kontributuri li b’sagrifiċċji personali għamlu din il-ħarġa possibbli.

produzzjoni

Disinn u Issettjar: Alan Bonello www.designedbyal.com Stampa: Stamperija Veritas

distribuzzjoni

Din ir-rivista tista’ tinxtara minn Librerija Preca, miċ-ċentri tal-M.U.S.E.U.M. fl-irħula kollha u mis-Segretarjat għall-Katekeżi.

abbonamenti

Sena - 6 ħarġiet (Bl-Idejn) €9.00 (Bil-Posta) €11.00

gwida@sdcmuseum.org

Gwida għal min jgħallem hija publikazzjoni tal-Kummissjoni għall-Formazzjoni tat-Tfal u l-Magħżulin tas-Soċjetà tadDuttrina Nisranija – M.U.S.E.U.M.

www.sdcmuseum.org

Karmenu Borg u Albert Mercieca Inklużjoni

18 Id-Dipressjoni fit-tfal u l-Adoloxxenti Edward Wright Trekking

22 Mill-Kampanja Għawdxija

Fr René Camilleri

Michael Debono

Katekisti kbar

Il-Media fil-Katekeżi

8 Il-Metodu ‘Dun Ġorġ’ tim editorjali

Riżorsi

16 Mil-Librerija

Robert Aloisio Studju

12 Il-Fidi fl-Ewropa

24 Prince Caspian Stephen Deguara Storja

26 Il-brimba li nsiet

Fr Andrew Galea ofm conv.

Joseph Bonnici

Minn Idejn l-Artist

Din kont tafha?

14 Iċ-Ċena f’Emmaws Tonio Caruana

28 Il-Mistoqsija Oħt il-Għerf Kevin Scicluna

Editorjal

Fr Carl Mario Sultana

Kelma li tħeġġiġni biex ngħix il-fidi “Il-fidi, mela, tiġi mis-smigħ, u s-smigħ mix-xandir tal-kelma ta’ Kristu.” (Rum 10, 17) Hekk jistqarr l-appostlu San Pawl flittra tiegħu lir-Rumani. Kemm huwa importanti li jkolli widnejja miftuħin biex nisma’! Dan huwa aktar importanti fil-kuntest li fih qegħdin ngħixu llum. Id-dinja ta’ madwarna minnha nfisha ddawwarna b’ħafna ħsejjes u storbju. Kemm hu aktar diffiċli li nsibu s-silenzju, u meta nsibuh ħafna drabi jiġrilna li naħarbu minnu għaliex insibuh skomdu ħafna, billi m’aħniex imdorrijin għalih!

Dan iwassalna biex nifhmu kemm aktar għandna bżonn li nieqfu mirrutini li nidħlu fihom ta’ kuljum ħalli nkunu nistgħu nisimgħu l-Kelma ta’ Alla. Aħna li għandna din is-sejħa li nwasslu l-Kelma ta’ Alla lill-oħrajn għandna aktar responsabbiltà f’dan kollu. Irridu nkunu aħna l-ewwel nies li nisimgħu l-Kelma ta’ Alla ħalli nitwettqu fil-fidi. B’hekk imbagħad inkunu nistgħu bil-kuraġġ kollu nwasslu lill-oħrajn għall-fidi. Hemm ħaġa waħda li hija ċerta f’dan ilproċess kollu: ma nistax nagħti minn dak li m’għandix.

L-episodju tal-laqgħa tad-dixxipli ta’ Emmaws ma’ Ġesù, wara l-qawmien tiegħu mill-imwiet, huwa ikona li jitfa’ ħafna dawl dwar kif irridu nkunu aħna l-ewwel li nisimgħu u nitħeġġu bil-Kelma ta’ Alla, biex imbagħad inkunu nistgħu nħeġġu lill-oħrajn.

Kienet il-Kelma ta’ Alla li ħeġġet il-qalb ta’ dawn iż-żewġ dixxipli ħalli jerġgħu lura lejn Ġerusalemm biex iħabbru lil sħabhom li Ġesù kien tassew qam.

Huma rritornaw lura – anki jekk il-ħin ma kienx l-aktar wieħed tajjeb biex tivvjaġġa fih – għaliex issa kienu mtlew bil-fidi li Ġesù tassew kien qam. Din il-fidi tant kienet qawwija u tħeġġeġ ġo fihom, li ma setgħux iżommuha għalihom infushom biss, imma bilfors riedu jaqsmuha mal-oħrajn.

Huwa bl-istess mod li l-Kelma ta’ Alla għandha timliena bil-fidi. Jekk ma tkunx il-Kelma ta’ Alla – Kelma ta’ fedeltà; Kelma vera; Kelma li turi l-fiduċja li Alla għandu fina l-bnedmin – minn fejn u biex se naslu għall-fidi? Hija l-Kelma ta’ Alla biss li tista’ twassalna għall-fidi.

Mingħajr il-Kelma ta’ Alla żgur li

ma naslux għall-fidi, anzi nistgħu nispiċċaw naslu f’sitwazzjonijiet fejn nibnu fidi li ma tkunx twassal tassew għand Alla, imma aktar tidderieġi lill-oħrajn għalina stess bħala persuni umani. Dan iwassal biex lil dawk li huma afdati f’idejja biex inwasslilhom il-Kelma ta’ Alla, nispiċċa nwasslilhom lili nnifsi minflok il-fidi f’Alla.

Għadna qegħdin fis-Sena tal-Fidi, għalkemm jista’ jiġrilna li bit-taħbit li jkollna ninsew xi ftit dak li qegħdin nippruvaw ngħixu matul din issena. Ejjew nerġgħu nagħmlu ftit spazju f’ħajjitna ħalli naraw il-fidi tagħna fiex inhi... u jekk jista’ jkun inkabbruha wkoll. Ejjew f’din is-sena tal-fidi nħallu l-ikona tad-dixxipli ta’ Emmaws quddiem għajnejna.

B’hekk tassew inħallu l-Kelma ta’ Alla tibnilna l-fidi tagħna stess, biex imbagħad bl-istess mod nużaw ilKelma ta’ Alla ħalli ndawlu l-ħajja ta’ ħaddieħor. B’hekk dawk li niltaqgħu magħhom fil-laqgħat ta’ katekeżi u formazzjoni jissaħħu fil-fidi mdawlin mill-Kelma ta’ Alla.

Il-Mixja Liturġika

Festa ta’ kuluri: vjola, deheb, abjad u aħmar Mariosa Micallef

Is-sena liturġika hija vjaġġ fejn il-Knisja tgħinna nagħrfu dejjem aktar “l-opra tas-salvazzjoni tal-għarus imqaddes tagħha” 1 u wkoll “ittemm il-formazzjoni tal-fidili” 2 u minħabba li l-katekeżi tgħinna biex “nilbsu l-bniedem ġdid” 4 u “nirrikonċiljaw ruħna ma’ Alla,” 3 iI-katekeżi u l-liturġija jimxu id f’id. Għalhekk huwa importanti li meta qegħdin nippjanaw il-laqgħat tagħna ninkludu u nħallu spazju għaż-żmien liturġiku li nkunu qegħdin fih.

2

B

ħalissa qed ngħixu żmien irRandan. Ilkoll nafu u ngħallmu li dan huwa żmien ta’ talb, sagrifiċċju u karità. Xi drabi iżda l-emfasi tkun wisq fuq dak li ser niċċaħdu minnu.

Staqsi lit-tfal, jew kbar wkoll jekk niġu f’dan, x’ser jagħmlu differenti matul dan iż-żmien u jgħidulek ‘ma nikolx ċikkulata’, ‘ma niħux ħelu’, ‘ma narax programm favorit’... Dan kollu tajjeb fih inifsu għax meta nitgħallmu nikkontrollaw ix-xewqat tagħna, dan lilna ser jimmaturana. Iżda tajjeb ukoll li r-Randan narawh bħala żmien fejn nagħtu wkoll. Jekk jien ma ħadtx ħelu, dawk il-flus nista’ nagħtihom karità, jekk jien ma rajtx programm favorit, minflok nista’ mmur quddiesa jew naqra silta mill-Bibbja, jew ngħin fiddar. Tajjeb li nħallu lit-tfal jissuġġerixxu huma x’jistgħu jagħmlu.

Ftit forsi għadna ngħallmu l-Opri tal-Ħniena li nsibu f’San Mattew 25, 34-46. Dawn huma addattati ħafna għal dan iż-żmien fejn se nippruvaw inżidu fl-imħabba u karità, u nkabbru l-attitudnijiet tajbin tagħna li mbagħad nippruvaw inżommu matul is-sena kollha u mhux għal dawn l-erbgħin jum biss! Jekk l-Għid narawh bħala dik il-ġurnata li issa nista’ nerġa’ niekol iċ-ċikkulata, allura nkunu tlifna l-iskop

kollu tar-Randan. Ir-Randan mhux żmien ta’ penitenza li ninsewh malewwel gidma tal-figolla, iżda huwa preparazzjoni għall-qawmien, il-mixja tagħna u tat-tfal biex nikbru u nxandru l-imħabba ta’ Kristu u r-rebħa tiegħu fuq il-mewt.

Kif nistgħu nuru lit-tfal li dawn l-opri tal-ħniena għandhom ikunu parti minn ħajjithom? Aħna ma ngħixux f’xi pajjiż fejn se nitlaqgħu ma’ nies bil-ġuħ jew bil-għatx, jew se nieħdu lit-tfal il-ħabs.

Dawn nistgħu iżda nagħmluhom relevanti għall-ħajja tagħna ta’ kuljum.

Itma’ lil min hu bil-ġuħ u isqi lil min hu bil-għatx Nistgħu niġbru ikel għall-familji filbżonn. Il-ġuħ jista’ jkun ukoll nuqqas ta’ ħbiberija. Għalhekk naraw min huma dawk ta’ madwarna li qegħdin waħedhom u nkellmuhom.

Dawn it-tnejn nistgħu wkoll ngħixuhom fid-dar. Inħajru lit-tfal jgħinu fit-tisjir u tindif tal-platti, li jieklu dak li jkollhom fil-platt u ma jaħlux ikel u ilma.

Libbes lil min m’għandux ilbies Nistgħu nagħtu l-ħwejjeġ lil min hu filbżonn. Importanti li nwasslu l-messaġġ li meta nagħtu l-ħwejjeġ għandna

3

Kif nistgħu nuru lit-tfal li dawn l-opri tal-ħniena għandhom ikunu parti minn ħajjithom?

Il-Mixja Liturġika

naraw li dawn għadhom tajbin. U nitgħallmu wkoll ma nagħtux miżżejjed li għandna biss, iżda wkoll nagħtu u naqsmu dak li għandna, nitgħallmu nkunu kuntenti b’anqas.

Ilqa’ lil min hu bla dar Aħna kif inġibu ruħna ma’ taddar? Jekk jiġi xi ħadd għandna, nilqgħuh? Żur il-morda Inħeġġu lit-tfal iżuru xi qraba jew ħbieb morda. Żur il-ħabsin Għalkemm mhux ser nieħdu lit-tfal fil-ħabs huwa tajjeb li nitolbu għallħabsin u għall-familji tagħhom.

Skont l-etajiet tat-tfal nistgħu wkoll niddiskutu r-refuġjati, ħafna minnhom tfal daqshom li kellhom jaħarbu minn pajjiżhom fejn kien

iħosshom ġo ħabs. Xi kultant iddwejjaq ukoll iġegħilna nħossuna qisna ġo ħabs, nuru lit-tfal kemm hu sew li nkunu qrib ta’ dawk li għaddejjin minn żmien ikrah, nuruhom kif nistgħu nkunu ta’ għajnuna, li xi kultant il-preżenza siekta tagħna tkun biżżejjed.

Idfen lill-mejtin Aħna għandna niftakru fil-mejtin fittalb tagħna, mhux f’Novembru biss iżda matul is-sena kollha.

L-opri tal-ħniena jwassluna biex “nagħmlu l-ġid bla qatt ma negħjew”.5 Minn dawn l-opri talħniena nistgħu mbagħad naslu għas-sagrament ta’ rikonċiljazzjoni.

Għalkemm ix-xewqa li nagħmlu t-tajjeb tkun hemm mhux dejjem nagħmlu dan. Ir-Randan jurina b’mod ċar li għalkemm aħna niżbaljaw, aħna

4

xorta importanti u parti essenzjali mill-Knisja – il-Ġisem ta’ Kristu. Issagrament tal-qrar jgħinna biex insiru nixbhu aktar lil Ġesù.

U aħna l-katekisti ngħallmu biss?

Tajjeb li nħarsu ftit lejn l-attitudnijiet tagħna wkoll. Għidna li r-Randan huwa żmien fejn inżidu fit-talb, sagrifiċċju u karità. Aħna kif nippreparaw il-ħin ta’ talb għallaqgħat tagħna? Ikun ħin fejn nistgħu ngħinu lit-tfal jersqu aktar qrib ta’ Alla? Aħna għandna sens ta’ qadi? Kif nikkoreġu, b’imħabba jew b’awtorità żejda? Nippruvaw insumu wkoll minn nuqqas ta’ paċenzja u nagħtu aktar attenzjoni għal dak li jixtiequ t-tfal, għas-sitwazzjonijiet u bżonnijiet tagħhom. Żmien ir-Randan, it-Tridu tal-Għid u żmien il-Għid huma mimlija simboli

Festa ta’ kuluri: vjola, deheb, abjad u aħmar

li huma importanti li nfehmuhom lit-tfal biex dawn jaraw is-sinifikat tagħhom u għalhekk jifhmu aktar dak li qegħdin niċċelebraw. Hemm il-kuluri, l-irmied, il-palm, il-ħasil tar-riġlejn, l-artal vojt, iż-żejt, id-dlam u d-dawl, l-ikel tal-aħħar ċena, b’mod speċjali l-ħobż u l-inbid u għalhekk huwa żmien tajjeb fejn nerġgħu nitkellmu dwar il-qawwa u l-bżonn tal-Ewkaristija.

Nispjegaw li t-Tridu tal-Għid huwa l-qalb tas-sena Liturġika.

Ngħinuhom jifhmu dak li qed jiġri matul dawn il-ġranet li l-Knisja tgħaqqad f’ċelebrazzjoni waħda.

Għal dawk it-tfal li qegħdin iħejju

Ċelebrazzjoni għar-Randan

ruħhom għas-sagrament talKonfermazzjoni dan huwa żmien speċjali wkoll, għandna t-tberik tażżjut u l-mixja sa Pentekoste. Il-viġili tal-Għid tagħtina skop biex nerġgħu niftakru speċjalment maż-żagħżagħ u adulti s-sagramenti tal-inizjazzjoni u nagħmlu ftit eżami tagħna nfusna ta’ kif qegħdin ngħixuhom.

Jasal żmien il-Għid imma xi kultant qisna ninsewh! Żmien ir-Randan, żmien il-penitenza huwa erbgħin jum, imma żmien il-Għid, żmien il-ferħ huwa ħamsin u ma tantx nagħtuh importanza! “L-Għid mhuwiex biss festa waħda fost oħrajn: hi l-‘Festa tal-festi kollha’”.6

Sabiex il-messaġġ jasal aħjar

Jista’ jkun li nippreparaw ħafna għar-Randan, iżda ma tantx nagħtu attenzjoni għal dawn il-ħamsin jum. Huwa żmien fejn niċċelebraw ir-rebħa fuq il-mewt u nippreparaw għall-Pentekoste, u l-Ispirtu s-Santu li qiegħed magħna lkoll.

REFERENZI: 1. Sacrosanctum Concilium, 102 2. Sacrosanctum Consilium, 105 3. Evangelii Nuntiandi, 2; Cfr. Efes 4, 24; 2; 15; Kol 3, 10; Gal 3, 27; Rum 13, 14; 2 Kor 5, 17 4. Evangelii Nuntiandi, 2; cfr. 2 Kor 5, 20 5. 2 Tessalonkin 3, 13 6. KKK 1169

L-attivitajiet li nistgħu nagħmlu matul ir-Randan huma varji, bħal Via Sagra u ċ-ċelebrazzjoni penitenzjali. Ma naqbdux u nagħmlu dan mingħajr ma naddattawhom għall-età tat-tfal tagħna, jekk nistgħu ninvolvuhom fit-tħejjija wkoll.

L-ambjent u l-oġġetti li nużaw jgħinuna biex il-messaġġ jasal b’mod aktar ċar. Għaċ-ċelebrazzjoni penitenzjali jkollna bżonn kurċifiss, Bibbja, xemgħa, drapp vjola, martell, imsiemer kbar, qoffa, karti u lapsijiet, landa kbira, mużika addattata. Qabel ma jaslu naraw li l-kamra tkun lesta, dawl baxx, ix-xemgħa mixgħula u mużika bħala sfond. Nibdew billi ngħinuhom jagħmlu eżami tal-kuxjenza u wara nqassmu l-karti u lapsjiet biex jiktbu n-nuqqasijiet tagħhom. Dawn jitpoġġew fil-qoffa. Waqt li jkun qiegħed isir il-qrar individwali nagħmlu riflessjonijiet biex inkomplu ngħinuhom jagħmlu qrara tajba. Il-qari jista’ jittieħed minn: Eżekjel 18, 27-32; Salm 22, Salm 30, Mattew 3, 1-12; Luqa 7, 36-50. Mużika bħal ta’ Taize: Stay with me, Bless the Lord my soul, Jesus remember me u O Lord hear my prayer; We will follow ta’ Jars of Clay, Above all ta’ Michael W Smith, At the Cross ta’ Hillsong, Who am I? ta’ Casting Crowns, God’s own fool ta’ Michael Card, At the foot of the Cross, Robert Galea huma ftit minn dawk li jistgħu jintużaw. Wara l-qrar, il-karti li hemm fil-qoffa jitpoġġew fil-landa u noħorġu barra u naħarqu dawn il-karti waqt li tinqara s-silta minn San Ġwann 8, 1-11.

5

Riflessjoni

Fr René Camilleri

Diaspora

Il-konvinzjoni, il-ferħ, u l-entużjażmu huma tliet attitudnijiet personali ħafna li bniedem jista’ jesprimi jekk ikollu f’qalbu. Ma tistax iġġiegħel lil xi ħadd ikun konvint minn xi ħaġa; lanqas ma tista’ tobbliga lil xi ħadd ikun ferħan; bħalma hu diffiċli ħafna tqajjem entużjażmu f’xi ħadd għajjien jew bla ħeġġa.

Sikwit aħna nsibuha iktar faċli nilmentaw minn dak li naraw jew ma nsibux fil-Knisja li nagħmlu parti minnha. Qisna nistennew li l-konvinzjoni, il-ferħ u l-entużjażmu trid tgħaddihomlna l-Knisja. Imma s-sitwazzjoni tal-lum titlob minna li nesploraw ilkuntrarju ta’ dan : huma l-attitudnijiet personali fina li rridu nxettlu u nkabbru biex jgħaddu mbagħad għand il-Knisja. Il-Knisja mhijiex club jew soċjetà li minnha tgħaddi l-ħeġġa f’kull individwu, imma hija l-Ġisem ta’ Kristu, organiżmu ħaj, li jitħeġġeġ iktar ma l-membri li jikkomponuh huma ħajjin u mħeġġin. Kif ngħidu, u llum qed ninsistu ferm iktar fuqha, il-fidi hi personali imma mhix privata.

Fis-sitwazzjoni li qegħdin ngħixu fiha llum kulturalment u reliġjożament, sirna nixbhu lil dawk il-ġenerazzjonijiet sħaħ ta’ Lhud li twieldu fl-eżilju ta’ Babel u li ma kinetx naturali u awtomatika għalihom li jgħaddu l-fidi lil xulxin. Din is-sitwazzjoni tal-Lhud li kienu jħossuhom mitlufin u konfużi f’art barranija, fejn l-anqas kienu komdi jfaħħru lil Alla, u fejn ftit setgħu jibqgħu jirrakkuntaw liż-żgħar tagħhom dak li missirijiethom kienu għaddew minnu tissejjaħ Diaspora – sitwazzjoni fejn il-Lhud kienu mferrxin u fejn ma kinux iħossu s-sapport ta’ xulxin flistqarrija tal-fidi.

Fil-fatt għalija hu ċar ħafna li l-oppost tal-fidi mhijiex kif kultant nistgħu naħsbu l-ateiżmu jew li wieħed ma jemminx. L-oppost tal-fidi hu li tieqaf tikber, li qisu mhemm xejn ġdid x’tiskopri ma’ dak li tkun tgħallimt sakemm għamilt l-ewwel sagramenti. Hija t-traġedja tal-Kristjaneżmu fil-Punent, li ħafna insara jikbru u jixjieħu u jibqgħu iġebbdu fil-fidi li rċevew meta kienu tfal. Hija naturali għalhekk u wieħed jifhimha li, għal ħafna minn dawn, il-fidi ma tibqax tikkonnettja m’a ħajjithom u jabbandunawha.

Illum aħna wkoll qegħdin f’sitwazzjoni simili. Waqgħu dawk il-krozzi li fuqhom konna nserrħu, waqgħu l-ħitan li kienu jipproteġuna fil-fidi tagħna, għosfrot dik ilkultura li kienet ispirata mill-valuri tal-Vanġelu u li fiha konna nilagħbu ‘at home’. Din setgħet kienet waħda mir-raġunijiet għaliex il-Papa Benedittu s-sena l-oħra nieda s-sena tal-fidi. Xtaq, kif tgħid l-Ittra Porta Fidei: - li nsaħħu l-konvinzjoni tagħna fl-impenn għallevanġelizzazzjoni l-ġdida - li niskopru l-ferħ li jiġi mill-fidi, u - li nerġgħu insibu l-entużjażmu fil-mod kif nikkomunikaw il-fidi lill-oħrajn.

Aħna rridu nammettu li bil-katekiżmi tagħna tlifna dak l-aspett ta’ tradizzjoni ħajja, ta’ mod ħaj kif, per eżempju, il-Lhud kienu jittrasmettu l-fidi lil uliedhom fil-familja. ‘Tradizzjoni’ ġejja mill-kelma Latina ‘tradere’, li tfisser tgħaddi lil ħaddieħor. Għandha tifsira ferm iktar profonda u ħajja minn sempliċement ‘tgħallem’ lil ħaddieħor. Għalhekk illum aħna qed nirrealizzaw li lill-ġenerazzjonijiet li telgħin forsi qed ngħallmuhom, imma m’aħniex ngħaddulhom dik ix-xi ħaġa ħajja li tisboq bil-bosta t-tagħlim tad-duttrina.

6

Is-sbuħija u l-qawwa tal-fidi tagħna huma l-frott imdendel fis-siġra biex jarah kulħadd

Fil-proċess tat-trasmissjoni tal-fidi kif issir illum inħoloq vojt li jeħtieġ jimtela. Hu veru li qegħdin ngħixu fi żmien ta’ kriżi ta’ sinjali, per eżempju bħas-sagramenti li minn ħafna m’għadhomx jiftiehmu. Hu veru wkoll li fil-kultura li aħna mdawrin biha qed inħossu ċerta kriżi morali għax donnu kulħadd irid jasal hu waħdu għall-għażliet personali fil-kuxjenza anke meta dawn l-għażliet ikunu f’konflitt ma’ dak li tgħallem il-Knisja.

Imma dan hu mument meta rridu mmorru lura għall-qalba ta’ dak li nemmnu. Hu mument meta rridu npoġġu l-pedament ta’ xi ħaġa ġdida – eżatt kif għamlu ta’ qabilna fi żmien ieħor u quddiem ħtiġijiet oħra, meta poġġew il-pedamenti ta’ ‘dar’ li aħna trabbejna fiha.

dan hu mument meta rridu mmorru lura għall-qalba ta’ dak li nemmnu Il-kriżi tal-lum hi kriżi spiritwali u allura titlob rimedji spiritwali. Jeħtieġ fil-qalb tixxettel spiritwalita’ ta’ vera. Din torbot u hija frott ilkonvinzjoni, il-ferħ u l-entużjażmu li semmejna. Din hija l-ispiritwalita’ li, kif jgħid is-Salm 1, tagħmilna qisna siġar imħawla ħdejn nixxigħat tal-ilma, siġar li jagħmlu l-frott fi żmienu għax ikollhom l-għeruq imxappa l-ħin kollu fl-ilma ġieri. Irrid nistaqsi lili nnifsi jien fejn qed nitfa’ u nifrex l-għeruq tiegħi, għax kultant ma nindunawx li nkunu qed nippretendu l-impossibbli minna stess.

Is-sbuħija u l-qawwa tal-fidi tagħna huma l-frott imdendel fis-siġra biex jarah kulħadd, għax ikun qed jispira attitudni ġdida f’ħajtek u lejn il-ħajja.

Tertulljanu, wieħed mis-Santi Padri tat-Tieni Seklu, avukat u intellettwali fi żmienu, ikkonverta għallKristjaneżmu u stqarr li ma kien l-ebda argument ta’ barra minn hawn li kkonvinċih jikkonverti. Kien biss id-demm tal-martri li pperswadih li fil-fidi nisranija hemm qawwa speċjali.

7

Katekisti Kbar

Robert Aloisio

Il-Metodu

‘Dun ĠorĠ’

Mistoqsijiet, Sentenzi, Aforiżmi u Eżerċizzji

REFERENZI: 1 Manwel Borg 2 Gaetano Brimmer (2011):

3

4

5 6

7

“Oriġinali ukoll kien fl-użu tas-Sentenzi Leħen il-Maħbub u Epistolarju li kien iġagħalna nistudjaw bl-amment sa minn età żgħira, sentenzi li jibqgħu maħżunin f’moħħok iktar tard fil-ħajja meta l-memorja ma tkunx għadha daqstant tajba biex tiftakar dak li tkun qrajt.”

Oliver Friggieri, Fjuri li ma jinxfux – Tifkiriet 1955-1990, Taqsima 5, “L-inbid skont San Pawl”, p.216217, Klabb Kotba Maltin, 2008.

Soċju min-Naxxar li nkorpora fis-Soċjetà tal-MUSEUM fl-1956, u għamel żmien twil fl-Eżekuttiv tas-Soċjetà Tagħrif lill-awtur, 15 ta’ Lulju 2011 Soċju mill-Ħamrun li nkorpora fis-Soċjetà tal-MUSEUM fl-1953, u għamel żmien fl-Eżekuttiv tasSoċjetà Minn korrispondenza elettronika mal-awtur, 16 ta’ Lulju 2011

Manwel Borg jgħid li Dun Ġorġ “fil-lezzjonijiet tiegħu kien iħobb jistaqsi għax kien jgħid li f’dik il-klassi li jitkellem biss is-surmast hija klassi tal-ħmir... kienet l-għaxqa tiegħu jgħallimhom bil-mistoqsija għax kien jgħid li b’hekk kienu jidħlu fl-interess u allura jagħmlu iktar attenzjoni. U allura erħilu jistaqsihom biex iwieġbu: ‘X’ġejna nagħmlu fiddinja?’ jew ‘X’tgħallimt kemm ilek fid-dinja’ jew ‘X’jagħmel iż-żmien’. U arah jieħu gost jisma’ min jgħidlu li ġejna fid-dinja biex nagħtu glorja lil Alla, jew biex nieħdu paċenzja; jew kemm ili fid-dinja tgħallimt niskot jew tgħallimt li aħjar uff milli aħħ; jew li ż-żmien ixejjaħ u jikxef l-inganni.

Kien ukoll jibdielhom xi tagħlima bil-frażi “Taf x’naf ingħid...” u jħalli lilhom ikompluha. U erħilhom it-tfal iħaddmu rashom biex iwieġbu, u kultant kien jitbissem għax ikun hemm xi tifel li kien joħroġlu b’xi ħmerija. Anki bil-proverbji ta’ missirijietna kien jgħallem u kien ukoll jistaqsi lit-tfal biex jgħidulu xi wieħed u mbagħad hu kien joqgħod ifisser u jiġbed it-tagħlim mixtieq.”1 Dik li kull soċju jew tifel jgħid xi ħaġa meta jkun imissu Dun Ġorġ kien isejħilha fila. Fl-oqsma tal-

8

MUSEUM kienu u għadhom isiru fili ta’ sentenzi2 mill-Evanġelju msejħa Leħen il-Maħbub, sentenzi Epistolarju mill-ittri tal-appostli, sentenzi spiritwali mit-Testment il-Qadim u tal-qaddisin, u fili ta’ proverbji u massimi. Oliver Friggieri, li tfulitu qattagħha fil-Mużew talFurjana, jirrakkontaha hekk din tal-“fila”: “Kull wieħed minna kien mistenni jitgħallem sentenza biblika blamment, stqarrija sħiħa li kienet tvarja fit-tul, u nistennew lis-Superjur isejħilna, inqumu bilwieqfa u ngħiduha biex jismagħha kulħadd.

Sikwit konna nżommu f’idejna karta bis-sentenza miktuba fuqha, biex tgħinna jekk ninsew, imma dan ma kienx suppost... ‘Ma smajtekx tajjeb. Ħtaft il-kliem, erġa’ għidhielna,’ kien itenni sikwit is-Superjur il-Kbir lil min ma jkunx fisser ruħu sewwa, jew tfixkel fil-kliem jew nesa xi biċċa... Xi ħadd xi drabi kien ikollu aptit jiċċajta.

‘San Pawl jikteb: Daqsxejn inbid tajba għall-istonku,’ qam jgħid wieħed minna waqt sessjoni ta’ sentenzi millIttri tal-Appostli. Infqajna nidħku u lkoll ħarisna lejh. Is-Superjur il-Kbir ma daħak xejn. Isserja, beda jiħmar u deher imgħaddab ħafna. Waqgħet

sikta kbira, iżda qamet għagħa fost is-superjuri anzjani. Kien hemm min deherlu li din ma kellhiex tingħad, iżda l-biċċa l-kbira qablu li dik kienet sentenza tajba, meħuda kelma b’kelma minn San Pawl. U għaddiet b’wiċċ il-ġid.”3 Leli Catania4 jirrakkonta kif meta kien għad kellu għaxar snin Dun Ġorġ kien mar il-Qasam tan-Naxxar u s-soċji ġabru t-tfal kollha fuq ilbejt biex ikellimhom. Dun Ġorġ għamlilhom fila proverbji. Xi ġranet qabel Catania kien staqsa lil zitu tgħidlu proverbju ħa jkun jista’ jgħidu meta jkollhom xi fila. Meta Dun Ġorġ staqsa min jaf xi proverbju, Catania pront pront għolla idu u qal proverbju xejn Nisrani!

“Merħba bik ħabib jekk ġejt biex iġġib. Jekk ġejt b’idek f’idek, xejn m’għandi x’irridek.” Dun Ġorġ beda jidħak u billi nduna li t-tifel qalu bla ħażen ta’ xejn staqsieh min kien qalulu. Meta wieġbu li z-zija kienet qalithulu, qallu: “Għidilha liz-zija: ‘Qallek Dun Ġorġ: Kemm int galantoma!”5 Gaetano Brimmer6 jgħid li ħafna mill-kotba ta’ Dun Ġorġ, bħal Il-Ktieb

tas-Sinjali u Il-Ktieb tal-Mezzi, huma frott tal-fili li kien jagħmel mas-soċji u t-tfal.

“Kien jiġi l-Qasam tagħna, ilĦamrun, u jitlobna ngħidu xi ħaġa fuq xi tema partikulari, ngħidu aħna dwar x’jagħmel iż-żmien. Meta jisma’ xi waħda togħġbu, hu kien jirtokka l-kostruzzjoni tagħha u jgħid lil soċju li jkun qiegħed fuq mejda, biex jiktibha. Ġieli wkoll kien iqabbad soċju biex jagħmel l-eku għal kull waħda li tingħad billi jirrepetiha.

Kultant, meta kien jisma’ xi waħda togħġbu ħafna, kien jistaqsi ’l min ikun qalha: “X’jisimha l-mummy?”, u meta dan jgħidlu eżempju “Karmena”, kien iġiegħel lill-preżenti jgħidhulu: “Ta’ Karmena mille proset!”7 Skont il-Professur Peter Serracino Inglott, il-metodu aforistiku huwa “l-iktar ħaġa ġenjali u li jgħodd għal żminijietna, li hemm fil-pedagoġija ta’ Dun Ġorġ.” Aforiżma hija frażi li tindika prinċipju jew verità fil-qosor u b’mod effikaċi. Ħafna kotba ta’ Dun Ġorġ huma ġabriet ta’ aforiżmi jew massimi. Frans Sammut jgħid li, “Meta wieħed jaqra l-għadd kbir ta’ kitbiet li ħallielna Dun Ġorġ, bilfors

9

jistagħġeb bil-ħila ta’ moħħu li biha kien jiġbor friegħi sħaħ ta’ għerf u bis-sabar kollu, u mingħajr tqanżiħ, iqattagħhom biċċa biċċa fi rqaqat li jaqtgħulek nifsek tarahom waħda wara l-oħra, qishom l-ilmijiet ta’ nixxiegħa bla tarf... Bilkitba sintetika u suċċinta ta’ Dun Ġorġ, il-qarrej jiltaqa’ mal-kunċetti mifruxin mingħajr ħafna tidwir ta’ frażijiet, preamboli u digressjonijiet, riferimenti u allużjonijiet li jeħduh minn hawn għal hemm, u jispiċċaw biex jaqtgħulu nifsu u qalbu.”

Serracino Inglott jgħid li dan ilmetodu ta’ Dun Ġorġ huwa effikaċi anki fi żmienna għax: “in-nies tal-lum saru jaħsbu b’dan il-mod frammentat… imdorrija bil-mod kif jitħaddet it-televixin, jiġifieri bi flashes, bi xbihat mumentarji… dan huwa l-mod kif huma esperjenzaw il-ħajja tagħhom. Id-dinja tal-lum hija dinja frammentata… Il-metodu aforistiku jirrifletti l-esperjenza tagħna ta’ dinja tagħna, però l-frak (Dun Ġorġ) ipoġġih flimkien b’tali mod li wieħed jibda jara illi moħbi, mistur b’mod li ma jidhirx mill-ewwel hemm disinn illi jagħmel sens millħajja tal-bniedem.”

Katekisti Kbar

Dun Ġorġ kien jgħallem lis-soċji u lit-tfal l-“Eżerċizzju Memorjali”, jiġifieri li s-soċju jew it-tifel juża l-memorja tiegħu biex oġġett jew azzjoni partikolari ifakkruh f’xi episodju mill-ħajja ta’ Ġesù jew xi ġrajja jew sentenza mill-Iskrittura.

Ngħidu aħna, meta kien jara xi tifel bil-ħelu f’ħalqu kien jistaqsih, “Fiex tiftakar meta tiekol il-ħelu?” U kien iwieġbu hu stess, “Ftakar fil-ħlewwa

ta’ Alla, kif hemm fis-salm: Duqu u taraw kemm hu ħelu s-Sinjur!” Dan l-eżerċizzju l-prefetti kienu spiss jipprattikawh mat-tfal fil-passiġġati.

Oriġinali wkoll l-eżerċizzju tattagħlimiet mill-Iskrittura, imsejħin “Qagħdat”: “Mod ieħor kif kien jinvolvi lissemmiegħa tiegħu biex jaħsbu hu bil-famużi qagħdat bibliċi tal-Ħadd

filgħodu meta kien jistimulana biex inħaddmu moħħna ħa nsibu t-tagħlimiet. Niftakar darba, wieħed li kien jaħdem miegħi, bniedem ta’ kultura kbira, rali l-ktieb tal-Qagħdat li kont ħadt miegħi biex nipprepara Qagħda, magħluq ħdejja fuq l-iskrivanija, staqsieni x’kien, u meta spjegajtlu, baqa’ meraviljat: ‘Tassew inġenjuż!’ qalli. ‘Iġiegħlek tirrifletti fil-fond fuq dak li tkun qrajt.’8

Ripetizzjonijiet Dun Ġorġ kien iħobb jirrepeti ħafna għax kif kien jgħid hu stess bil-Latin: “repetita iuvant”, ir-ripetizzjonijiet jgħinuk tiftakar għax is-semmiegħ ma jdaħħalx malajr f’moħħu dak li jkun sema’ waqt lezzjoni. Kien iħobb iġib l-eżempju tal-ġebla, li ma titħaffirx b’qatra waħda jew bi ftit qtar fuqha iżda billi l-ħin kollu tirċievi l-qtar tal-ilma bla ma jaqta’ xejn; u l-eżempju tal-musmar li iktar ma ttih daqqiet aktar jidħol ’il ġewwa. Kien jemmen li, “Tant nafu daqs kemm inżommu f’moħħna”,9 u lis-soċji kien jgħidilhom: “Intom tafu xi ħaġa għax jiena nħobb nirrepeti!”10 Min kien

ikun regolarment għal-lezzjonijiet ta’ Dun Ġorġ, bħas-soċji tal-MUSEUM, kien jidra jisimgħu jgħid l-istess ħaġa diversi drabi imma ma kienx jiddejjaq.

“Minn dakinhar tal-ewwel laqgħa tiegħi ma’ Dun Ġorġ il-ġrajja ħelwa ta’ Sander min jaf kemm–il darba kelli nerġa’ nismagħha imma fuq fomm Dun Ġorġ il-kliem kien donnu għasel bnin li ma jiqdiemx jgħaddi kemm jgħaddi fuqu ż-żmien...”11 Dun Ġorġ kien jittama li l-lezzjoni xi darba teħel fil-moħħ ta’ min jisma’

10

u tinżel f’qalbu. Għid, għid, għid, xi ħaġa jibqa’. Fi kliemu, “wara li (min jgħallem) ikun spiċċa jitkellem, jgħaddi biex bil-mistoqsijiet jirrepeti kulma jkun qal, u b’hekk jinfetaħ l-intellett tat-tfal għallattenzjoni kbira li huma jqiegħdu. Ilmistoqsijiet u r-ripetizzjonijiet isaħħu ’l kulħadd fit-tagħlim imfisser, u fejn dawn ma jsirux, it-tagħlim aktarx itir mar-riħ.”12 Għas-soċji tal-Museum, xi prinċipji morali u filosofiċi, tant kienu jiġu ripetuti, u tant kien iġegħilhom jirrepetuhom warajh b’mod li bosta

minnhom daħlu f’moħħhom, u baqgħu jirrepetuhom ħafna snin wara mewtu.13 “... ir-repetizzjonijiet għax huma neċessarji, kien jagħmilhom imma b’mod li ma jdejqekx, għax jekk itella’ soċju biex jirrepeti li qed jgħid hu, imma mbagħad kien jgħidlu xi erba’ ħmerijiet biex idaħħaq...”14 Kemm-il darba kien jitlob lil xi ħadd li jkun fuq wara15 biex “jagħmel l-eku”, billi jirrepeti xi sentenza li jkun qal. Permezz tal-“eku” dawk ilmembri li jkunu fuq wara, li setgħu tilfu xi kelma, jkunu jafu sewwa xi jkun qal u fl-istess ħin kien iservi ukoll ta’ ripetizzjoni.

Mit-tieni nofs tas-seklu għoxrin ’l hawn ir-ripetizzjoni u t-tagħlim bl-amment saru qishom dagħwa fl-edukazzjoni. Saru “out of style,” “boring” u “bla sens.” Iżda dan imur kontra l-aħħar skoperti tan-newroxjenzati, li sabu kemm ir-ripetizzjoni hija importanti fil-“wiring” talmoħħ tal-bniedem, jiġifieri biex tikkonnettja ċ-ċelloli tal-moħħ.

Mingħajr dawn il-konnessjonijiet jew kif jissejħu “sinapsi”, iċ-ċelloli talmoħħ ikunu inutli, qishom batteriji barra minn torċ. Meta l-batteriji u t-torċ ikunu konnessi jistgħu biss jipproduċu d-dawl. U x-xjenzati jgħidulna li dik li tikkollega l-moħħ tat-tifel hija l-“esperjenza ripetuta.”

Mingħajr ir-ripetizzjoni, is-sinapsi

ma jiffurmawx.16 Dun Ġorġ ma kienx jaf bis-sinapsi imma altru milli kien konvint mir-ripetizzjoni!

REFERENZI: 8 Ibid.

9

10 11 12 13

14 15 16

11

Dun Ġorġ, L-Iskola Kattolika, Taqsima 15 Fuq it-Tagħlim, nru.

60, Lux Press, 1945.

John Formosa (2011) Joe Friggieri (1963) (GMJT, VII) Ġużeppi Bonavia, soċju minn B’Kara li nkorpora fl-1950, kien jgħidli sentenzi anke bil-Latin li kien jgħidilhom Dun Ġorġ, iktar minn erbgħin sena wara mewtu.

Espressjoni ċajtiera, imma vera, li anke jien bqajt niftakar kienet “kawlata” ta’ Latin u Malti: “Quod natura dat ma jħassru ħadd” forsi korrezzjoni tal-proverbju Quod natura non dat, Salmantica non praestat. Fost espressjonijiet oħra bil-Latin li baqa’ jiftakar minn Dun Ġorġ hemm “De gustibus non est disputandum” (il-gosti ma tiddiskutihomx); libri ex libris (il-kotba minn kotba oħra); Verba volant, scripta manet (il-kelma ttir, il-kitba tibqa’) u tant oħrajn.

Hilda Chircop ġeneralment is-soċju Nazju Azzopardi tar-Rabat George Johnson, Simple repetition can have a powerful impact on learning, 30.06.2000 (http://txtwriter.com/onscience/ Articles/repetitionlearn.html).

Studju

Fr Andrew Galea ofm conv.

Il-Fidi

Fl-ewropa

F

l-ewwel parti ta’ dan l-istudju rajna li huwa stat ta’ fatt li l-kontinent tagħna Ewropew qed jitlef, jew inkella f’xi naħat tal-Ewropa, donnu tilef dawk li huma l-għeruq insara tiegħu. Il-Kardinal Walter Kasper jasal saħansitra jgħid li l-Ewropa saret “art tal-missjoni”.1 L-istorja tal-Ewropa hija storja ta’ qaddisin, però ma jiċħadx ukoll li hija storja ta’ nuqqasijiet, ta’ atroċitajiet li spiss xejru l-istandard tarreliġjon bħal ngħidu aħna l-kruċjati u l-gwerer tar-reliġjon bejn il-Kattoliċi u l-Luterani. Is-sekularizzazjoni allura, f’xi bnadi Ewropej, issir dik x-xewqa li tiġi mwarrba r-reliġjon mis-soċjetà, għal xi wħud ikkunsidrata bħala sors ewlieni tal-inkwiet u l-ġlied. Jibqa’ l-fatt iżda, li ħafna drabi, is-separazzjoni leġittima mixtieqa bejn l-istat u l-Knisja spiċċat f’antagoniżmu aħrax kontra r-reliġjon, ideoloġija li tiġġieled biex tneħħi millarena pubblika kull sinjal nisrani.

Hekk ġara ngħidu aħna fil-Belġju, f’xi partijiet ta’ Franza u l-Olanda.

Enzo Biemmi, studjuż awtorevoli talkatekeżi, fi studju li huwa għamel, jafferma li fil-Kontinent Ewropew nistgħu niltaqgħu ma’ erba’ modi differenti ta’ kif tiġi mgħixa l-fidi. Huwa

jitkellem fuq “Ġeografija ġdida tal-fidi”.2 L-ewwel arja ġeografika hija dik li ġa semmejna hawn fuq.

Hawn il-Kristjaneżmu donnu mhux ikkunsidrat iktar bħala element kulturali, tant li jsir minn kollox biex is-simboli reliġjuzi jitneħħew millpostijiet pubbliċi.

It-tieni arja ġeografika f’dak li għandu x’jaqsam mal-fidi fl-Ewropa hija dik Mediterranja: b’pajjiżi bħall-Italja, Spanja, il-Portugal u l-Polonja, li minkejja li ġeografikament ma tagħmilx parti mill-Mediterran, l-għajxien tal-fidi tagħha jixbah ferm lil dawn il-pajjiżi Mediterranji. Dak li jikkaratterizza l-fidi f’dawn il-pajjiżi huwa l-element qawwi ta’ identità reliġjuża u ta’ reliġjożità popolari.

F’dawn il-pajjiżi l-Kristjaneżmu għadu magħġun fil-kultura, flespressjonijiet lingwistiċi, fil-festi li jikkaratterizzaw il-ħajja u l-iżvilupp tal-individwu. Ma nkunux niżbaljaw jekk lil Malta inpoġġuha f’din l-ajra ġeografika. Madankollu dawn ilpajjiżi Mediterranji qegħdin fi proċess mgħaġġel ta’ sekularizzazzjoni, xi ħaġa li aħna l-Maltin nistgħu narawha b’għajnejna u mmisuha b’idejna.

12

Biemmi jpoġġi lill-pajjiżi tal-Lvant Ewropew bħala t-tielet żona ġeografika filmappa tiegħu tal-fidi. Dawn huma pajjiżi li kienu taħt id-dominazzjoni Komunista Sovjetika. Pajjiżi bħar-Rumanija, il-pajjiżi li kienu jiffurmaw il-Jugoslavja, l-Albanija u oħrajn. Dawn il-pajjiżi għal ħafna snin kienu mġiegħla jgħixu l-fidi tagħhom fis-silenzju u fil-moħbi. Dan is-sens ta’ klandestinità wassal biex anke llum f’dawn il-pajjiżi l-fidi hija mgħixa fil-privat, mingħajr ma jkollha biżżejjed inċidenza fuq is-soċjetà inġenerali. F’dawn il-pajjiżi kienu l-anzjani li żammew mixgħula l-fjamma tal-fidi, bir-riti u t-tradizzjonijiet reliġjużi nsara.

Ir-raba’ żona għal Biemmi hija dik talĠermanja orjentali fejn tliet kwarti talpopolazzjoni hija atea u kuntenta.

Għal kull waħda minn dawn l-erba’ realtajiet Biemmi jipproponi modi jew atteġġjamenti differenti dwar kif għandu jixxandar il-Vanġelu. Dawn il-modi differenti għandhom ikunu ispirati minn dik il-prassi li tissejjaħ l-Ewwel Tħabbira.

Dan ifisser li l-evanġelizzatur għandu jxandar lil Kristu bħallikieku min qed jisma’ qed jisma’ bih għall-ewwel darba.

Spiċċa ż-żmien li min jevanġelizza jmur

b’moħħu mistrieħ li min qed jisimgħu ġa jaf b’Ġesù Kristu, ġa ltaqa’ miegħu fil-familja, ġa jitlob u jirċievi s-sagramenti regolarment. Dak kien xi darba meta s-soċjetà kienet waħda msejsa għal kollox fuq valuri nsara.

F’dawk il-pajjiżi li kissruha definittivament mal-Kristjaneżmu, Biemmi jistqarr li x-xandir tal-Vanġelu għandu jieħu l-forma apoloġetika fejn min jevanġelizza għandu jkun preokuppat biex juri l-Vanġelu bħala qawwa li tagħmel lill-bniedem iktar bniedem.

Fil-pajjiżi Mediterranji kkaratterizzati minn Kristjaneżmu tradizzjonali, l-evanġelizzatur mingħajr ma jwarrab l-elementi pożittivi ta’ din it-tradizzjoni, għandu jwassal għal fidi iktar matura.

It-tħabbira tal-Vanġelu hawn trid twassal lil min ġa jemmen, f’li jiskopri li l-fidi tiegħu tista’ tkun iktar sabiħa, iktar influwenti fil-ħajja ta’ kuljum u mhux marbuta biss ma’ ċertu tip ta’ folklor reliġjuż u tradizzjonali.

Fil-pajjiżi ex-komunisti, il-fidi għandha tagħmel emfasi kbira fuq l-irwol talkomunità Nisranija fejn l-individwu jiskopri s-sabiħ li tgħix il-fidi fi grupp.

Il-fidi mhix xi ħaġa li tingħax fil-moħbi u b’mod privat imma fil-miftuħ, b’impenn komunitarju li jkollu inċidenza fuq issoċjetà inġenerali.

Fil-każ tal-Ġermanja Orjentali, min ixandar il-fidi jrid ikun kapaċi jxandar ilfidi b’mod kreattiv fejn jippreżenta l-fidi f’Ġesù Kristu bħala sorpriża sabiħa li tagħti togħma tajba lil kull min jgħixha.

Jekk jippreżentalna dawn l-erba’ realtajiet differenti f’dak li għandu x’jaqsam mal-fidi u fejn hemm il-ħtieġa li jixxandar il-Vanġelu, il-Lineamenta li tħejjew għaċcelebrazzjoni tal-aħħar Sinodu tal-Isqfijiet jippreżentawlna dawk li jissejħu “L-Oqsma ta’ Evanġelizzazzjoni ġdida”. L-oqsma huma dawn: kulturali, soċjali, tal-mezzi tal-komunikazzjoni, ekonomiku, tar-riċerka xjentifika u dak politiku. Waqt li jippreżentaw dawn l-oqsma, il-Lineamenta jagħmlu bħal radjografija ta’ dik li hi s-sitwazzjoni ewropea u dinjija. (Lineamenta, n.6).

L-ewwel qasam, jiġifieri dak kulturali, jippreżentalna kuntest sekularizzat, fejn ir-riferiment għal Alla huwa minimu. Id-dokument jgħid li llum f’ħafna postijiet m’hemmx diskors dirett kontra Alla jew il-Knisja imma viżjoni tal-ħajja fejn Alla ma jidħolx.

Fit-tieni qasam, id-dokument jippreżentalna l-kuntest migratorju, jiġifieri l-fatt li ħafna popli qed ikollhom jitilqu mill-pajjiż fejn twieldu fi tfittxija għal futur aħjar.

Dan iġib miegħu sitwazzjonijiet multikulturali fejn il-valuri mħaddna minn ġenerazzjoni għall-oħra jiltaqgħu ma’ valuri ġodda u espressjonijiet reliġjużi differenti. Il-mezzi talkomunikazzjoni huwa t-tielet qasam ippreżentat fil-Lineamenta. Ħadd ma jpoġġi f’dubju l-importanza u l-ħtieġa ta’ dawn il-mezzi iżda nkunu tassew inġenwi jekk ma nindunawx li bosta drabi jippreżentawlna valuri li jmorru ’l bogħod mill-Vanġelu bħal ngħidu aħna: l-egoċentriżmu, l-eżaltazzjoni tal-emozzjonijiet, il-kultura ta’

13

dak li jgħaddi, il-konsumiżmu u l-aċċentwazzjoni esaġerata fuq l-apparenza. Ir-raba’ qasam huwa dak tal-ekonomija. Jibqa’ fatt interessanti li l-faxxa bejn il-fqar u s-sinjuri tal-art dejjem tikber. Anke jekk ħafna drabi l-mezzi ta’ komunikazzjoni jagħżlu li ma jittrattawx dan is-suġġett, innies mill-Knisja għadha tistenna atti konkreti ta’ solidarjetà. Id-dokument, waqt li jippreżentalna l-qasam tatteknoloġija u x-xjenza, jgħidilna li ċerti mistoqsijiet fundamentali talħajja ma jistgħu qatt isibu risposta fi xjenza. L-aħħar qasam huwa dak politiku. Anke l-politika hemm bżonn tiġi evanġelizzata u tmur għal dik li hija l-vera vokazzjoni tagħha, li tkun ta’ servizz għaċ-ċittadini filwaqt li tippromwovi l-valuri tal-paċi, taddjalogu, il-promozzjoni tal-fqar, il-ġid tal-familja u l-ħarsien tal-ambjent.

Anke jekk ċerti realtajiet jidhru ’l bogħod minnu, in-Nisrani quddiem dan kollu, ma jistax jibqa’ jħares u ma jagħmel xejn. Permezz ta’ dawn ir-riflessjonijiet, il-Knisja qed turina liema huma dawk il-kuntesti li l-aktar għandhom bżonn tal-attenzjoni u l-enerġiji tagħna.

REFERENZI: 1. Cf. Walter Kasper, Tornare al Primo Annuncio, «Consilium Conferentiarum Episcoporum Europae CCEE», http://www.ccee.ch/ressourcen/ download/20090617085253.pdf, 336-343.

2. Cf. Enzo Biemmi, La catechesi in Europa. Una nuova “geografia della fede” per un nuovo primo annuncio del Vangelo in «Catechesi» 79 (20092019) 1, 4.

Minn idejn l-Artist

Tonio Caruana

Iċ-Ċena

F’Emmaws

N

insabu viċin ħafna tal-Ġimgħa Mqaddsa, it-Tridu tal-Għid il-Kbir u l-ġrajjiet li jagħtu l-akbar tifsira lillgħala tat-Tama tagħna. Ħsibt għalhekk li l-pittura li nagħżel għal din il-ħarġa tkun Iċ-Ċena ta’ Emmaws, pittura ta’ Michelangelo da Merisi, magħruf aktar bħala Caravaggio. Caravaggio pitter din il-pittura fis-sena 1601, żejt fuq it-tila u l-qisien tagħha huma ta’ 142 x 196 ċentimetru.

Forsi minħabba l-istess stil ta’ ħajja li kien jgħix, Caravaggio uża realiżmu qawwi mimli b’elementi drammatiċi qawwijin biex joħroġ kemm jista’ jkun il-messaġġi li xtaq iwassal bl-opri tiegħu. Dawn il-messaġġi lilna llum kapaċi jservuna bħala temi kateketiċi importanti ħafna, apparti milli wkoll jistgħu ikunu ta’riflessjonijiet spiritwali kemm fuq livell ta’ talb personali kif ukoll fil-grupp.

Imma liema huma l-elementi l-aktar importanti li naħsbu li Caravaggio ried iwassal b’din il-pittura, u li tant jiswew għalina fil-katekeżi tagħna llum?

L-ewwel nett Kristu huwa ċ-ċentralità fil-pittura. Kristu, liebes libsa ħamra, b’wiċċ ta’ bniedem mill-aktar komuni u viċin tagħna, iwasslek biex tħares lejh. Id-direzzjoni tad-dawl u l-logħob bid-dellijiet, l-espressjonijiet f’għajnejn il-personaġġi u l-movimenti tagħhom, huwa kollha ffokati fuq Ġesù. Ġesù min-naħa tiegħu filwaqt li hu bħal donnu b’għajnejh u b’ħalqu magħluqin, huwa elokwenti blespressjonijiet ta’ jdejh. Il-pala ta’ idu l-leminija ħierġa biex taqbad l-id li tersaq lejha filwaqt li l-id ix-xellugija

Filwaqt li għalina llum, din il-pittura hija meqjusa bħala kapulavur, meta Caravaggio ippreżenta din l-opra r-reazzjonijiet kienu varji. Għal xi wħud li tippreżenta lil Kristu bla daqna u li tpoġġi fuq il-mejda ta’ quddiemu ikel tal-ġurnata minflok l-ispeċi talEwkaristija, kienet azzjoni jekk mhux sempliċiment skandaluża, żgur iżda meqjusa bħala bad taste!

14

qiegħda bħal tħares, tindokra, tbierek jekk mhux tikkonsagra l-ħobża li hemm tant viċin tagħha.

Il-pittura trid ukoll twassal messaġġi oħra ta’ attitudnijiet permezz tal-idejn tal-personaġġi. L-idejn l-aktar viżivi u evidenti huma tal-ewwel pellegrin.

Huma jdejn miftuħin beraħ, espressivi bit-turija ta’ stagħġib li hekk kif ħarstek tgħaddi minn id għall-oħra ma tistax ma tinqabadx mill-ħarsa msammra ta’ għajnejn il-pellegrin fuq idejn Ġesù.

Dan il-pellegrin, li liebes saħansitra l-arzella, irid bħal donnu kieku jista’ jaqbad il-bnedmin tad-dinja kollha, mitTramuntana sa Nofsinhar u jressaqhom lejn din il-mejda tal-ikel. Din il-passjoni ta’ mħabba, stagħġib u reverenza hija

skola tal-attitudnijiet u xewqat li għandu jkollna aħna li nersqu lejn ilmejda tal-Ewkaristija. Fil-fatt il-pittur iħalli post ċentrali għalik fejn tista’ tersaq u tkun tant viċin Ġesù li għandu jdejh ħerġin biex jilqgħek.

Hemm imbagħad it-tieni pellegrin li qed iserraħ idejh mas-siġġu lest biex jagħti dak is-salt meħtieġ biex iqum ħalli jersaq lejn Ġesù li qed jistiednu lejh. Din hija wkoll fiha nnifisha stedina għal min ikun beda jifhem u jinduna b’dak li qed jiġri. Is-siġġu jista’ jkun dak il-post komdu li aħna nsibu fil-ħajja tagħna u bħal nintelqu fih.

Imma fil-ħin tal-Qsim tal-Ħobż, fil-ħin tal-con pane; ta’ meta l-Mulej ikun qed jistedinna biex insiru l-kumpanni tiegħu aħna u nterrqu ħajjitna, irridu nqumu u nidħlu fl-azzjoni.

Inħarsu wkoll lejn il-karattru li hu l-aktar passiv fix-xena, u dan huwa sid id-dar. Dan ma terraqx, dan m’għaddiex mill-esperjenza li għaddew minnha ż-żewġ pellegrini

li Ġesù ltaqa’ magħhom u fissrilhom l-Iskrittura. Hu bħal xi ħadd li għadu spettatur, jisma’ iżda għadu ma fehemx, jara iżda għadu m’emminx, idu mistrieħa aktar fuq il-ħżiem tiegħu milli fuq l-id ħelliesa ta’ Kristu.

Elementi kateketiċi oħra importanti f’din il-pittura huma: 1) id-dell li jagħmel sid id-dar fuq il-ħajt 2) id-dell ta’ dak li jidher bħala denb ta’ ħuta taħt iċ-ċestin tal-frott u 3) iż-żewġ tuffiħat fiċ-ċestin innifsu.

Kemm id-dell ta’ sid id-dar kif ukoll id-dell miċ-ċestin tal-frott huma ‘żbalji’ fil-pittura. Kieku kellna nħarsu lejn id-dellijiet ‘korretti’ kollha talpittura, suppost li d-dell ta’ ras sid id-dar għandu jaqa’ fuq wiċċ Ġesù.

Caravaggio, iżda jpoġġi dan id-dell wara Ġesù biex bħal donnu joħloq raġġiera għal ras Kristu. Għalhekk dan ir-raġel li s’issa qisnieh passiv jurina x-xewqa li għandu għall-verità li hija fiha nnifisha sinjal ta’ qdusija.

L-attenzjoni tiegħu; is-smigħ tiegħu għall-Kelma t’Alla hija ż-żerriegħa tal-

15

fidi li minnha nnifisha tixprunana biex nibdew il-vjaġġ tagħna ħalli aħna wkoll insiru pellegrini.

Hemm dell ieħor fil-pittura li mhux loġiku. Huwa dell fil-forma ta’ ħuta li hemm taħt iċ-ċestin tal-frott.

M’hemm ebda werqa li suppost tħalli dik l-għamla ta’ dell. Caravaggio joħroġ is-simbolu tal-ħuta: IKTUS minħabba t-tifsira ta’ Kristu bħala s-Salvatur tal-ħolqien kollu. Aħna wkoll irridu nħallu mhux id-dell tagħna, imma dak ta’ Kristu li blInkarnazzjoni, it-twelid, il-passjoni, il-mewt, il-qawmien u tlugħ tiegħu fis-sema, salva l-umanità kollha.

Insibu wkoll li ż-żewġ tuffiħat li jidhru qegħdin jitħassru. Il-frotta li tissimbolizza l-ewwel tiġrib talbniedem titlef is-sbuħija tagħha u jidher evidenti fiha t-tħassir. Għax dak li mhux etern, mhu xejn kien iħobb jirrepeti San Ġorġ Preca. U din hija verità li ta’ min iżommha quddiem għajnejh kulħadd.

Riżorsi

mil-librerija

Karmenu Borg

Il-ktieb li ser nissuġġerixxi huwa wieħed li nkiteb fl-1962 mill-istoriku Franċiż Phillipe Aries. Għalkemm ilu li nkiteb, dan il-ktieb għadu sal-lum meqjus bħala klassiku. F’madwar 400 paġna nsibu l-istorja tat-tfulija, miktuba b’mod interessanti.

Nibda billi ngħid li Aries kien jappartjeni għall-iskola ta’ storiċi msejħa annal. Dawn kienu jiddistingwu ruħhom billi jiktbu u jagħmlu riċerka billi jużaw xjenzi oħrajn u japplikawhom għall-istorja. Fil-każ ta’ Aries narawh juża s-soċjoloġija u dan jagħmlu tant tajjeb.

CentuRies of Childhood

Aries Philippe

Dan il-ktieb flimkien ma’ ħafna oħrajn tista’ ssibhom fil-librerija tas-self li tinsab fid-Dar Ġenerali tas-Soċjetà tad-Duttrina Nisranija.

Għal aktar informazzjoni żur

www.sdclibrary.org

Il-ħsieb prinċipali ta’ Aries huwa li t-tfal u l-mod kif is-soċjetà tħares lejhom huma parti minn kunċett li jinbidel. Billi juża kitbiet u xogħlijiet artistiċi mill-Medju Evu u r-Rinaxximent huwa juri kif il-mod kif kienu jħarsu lejn it-tfal inbidel mhux ħażin.

Illum issib min jgħid li t-tfal saru qishom kbar. Aries juri li fil-verità t-tfal sa mitejn sena ilu kienu wkoll meqjusin kbar. Fil-verità, it-tfulija hija xi ħaġa relattiva. Kien hemm min kien meqjus adult u kien tifel, u hemm min huwa adult iżda s-soċjetà tqisu tifel. Barra minn hekk it-tfulija llum hija ħafna aktar twila minn qabel u dak li jidher bħala tmiem kmieni tat-tfulija jista’ jkun bil-maqlub, effett ta’tfulija mdewma.

Jiena nissuġġerixxi li nies li jaħdmu mat-tfal jippruvaw jagħtu daqqa t’għajn lil dan il-ktieb għaliex il-kunċetti li fih jistgħu jgħinuna naċċettaw u nifhmu l-bidliet li jiġru fit-tfulija matul is-snin.

Ħsieb tal-Aħħar:

Timbuktu

Nieħu l-okkażjoni sabiex naqsam ħsieb magħkom dwar dak li qiegħed jiġri bħalissa fil-pajjiż Afrikan tal-Mali. Bħala librar u arkivist, kif ukoll bħala storiku, ma nistax ma nitnikkitx meta nisma’ dwar il-qerda, mhux biss ta’ monumenti iżda ta’ libreriji sħaħ li jmorru lura sal-bidu tal-Medju Evu. Jidher li effett tal-gwerra, kif ukoll tal-fundamentalisti li daħlu f’dan il-pajjiż Afrikan, inqerdu eluf ta’ volumi uniċi u rari li kien jinsabu fil-

belt ta’ Timbuktu. Dil-ħaġa f’din iil-belt m’għandhiex tissorprendina!

L-Afrika għandha ċ-ċiviltà tagħha.

L-ideat sterjotipati ta’ tfal bil-ġuħ u tribujiet primittivi mhumiex bilfors verità fuq dan il-kontinent. F’Timbuktu kien hemm mal-mitt elf manuskritt dwar il-filosofija, il-liġi u l-istorja Iżlamika. Din il-belt kienet tagħmel parti mid-dinja Iżlamika li fil-Medju

16

Evu ppreservat iċ-ċiviltà. Min jaf kienx hemm volumi f’dawn il-libreriji li ntużaw mill-għaref Mislem Averroes, meta ikkummenta dwar Aristotile?

Għal min ma jafx, il-kitba ta’ Averroes kienet influwenzat lil San Tumas t’Akwinu. Niftakru li l-kitba hija dik li tissepara dak li huwa kultivat minn dak li huwa barbaru. Għalhekk tajjeb li napprezzaw u nieħdu ħsieb dak li huwa miktub.

Ċentru tar-riżorsi Iċ-ċentru tar-riżorsi tas-Segretarjat għall-Katekeżi, barra l-għad kbir ta’ kotba u rivisti ffukati fuq il-katekeżi, għandu wkoll għad kbir ta’ materjal li żgur li jgħin jibni mill-katekeżi tagħna

esperjenza aktar sħiħa. F’din il-ħarġa se nsemmu 4 DVDs mis-serje ‘The Greatest Heroes and Legends of the Bible’. Din is-serje tibda b’introduzzjoni ħafifa mill-attur famuż Charlton

Heston (protagonista tal-film ‘The Ten Commandments’, 1956) u wara jkun hemm episodju mill-Bibbja illustrat b’animazzjoni sabiħa u li tappella ħafna għal etajiet bejn 6 u 11-il sena.

Albert Mercieca

The Nativity

The Miracles of Jesus

Good Times Entertainment, 2004

Good Times Entertainment, 2003

Mhux ta’ b’xejn li dan ir-rakkont ġie mogħti l-isem tal-aktar storja li qatt ġiet irrakkontata. Għall-Insara kollha, ir-rakkont tat-twelid ta’ Ġesù huwa meqjus bħala qawmien ġdid għall-umanità, iżda ġibed ukoll l-ammirazzjoni ta’ miljuni ta’ persuni mhux ta’ fidi nisranija minħabba l-fatt li l-istorja hija ta’ sbuħija inkredibbli fis-sempliċità u l-faqar tagħha. DVD animat li jwassal il-messaġġ ta’ fidwa għallumanità kollha mhux biss fi żmien il-Milied iżda tul is-sena kollha.

(Cat. Nr. DVD – 00309)

Il-Bibbja hija mimlija b’rakkonti ta’ mirakli minn Alla. Iżda dawk imwettqa minn Ġesù għandhom sinifikat speċjali : huma għandhom l-iskop li jiżvelaw id-divinità tiegħu u jwasslu l-kunċett li, dawk li jersqu għand Alla permezz ta’ Ġesù Kristu, huma nfushom ikunu mirakolożament ittrasformati.

Permezz ta’ dan il-film, animat b’mod meraviljuż, il-familja kollha tista’ titpaxxa b’dawn il-mirakli talgħaġeb. (Cat. Nr. DVD- 00313)

Ħinijiet tal-ftuħ taċ-Ċentru tar-Riżorsi tas-Segretarjat għall-Katekeżi

The Last Supper, CrUcifixion and Resurrection

The Apostles Good Times Entertainment, 2004

Good Times Entertainment, 2005

Ir-rakkont tal-mewt u l-qawmien ta’ Ġesù huwa wieħed mill-istejjer l-aktar drammatiċi fil-letteratura tad-dinja. Għall-Insara huwa ħafna aktar minn hekk – huwa s-siġill ewlieni tal-imħabba ta’ Alla lejn il-bniedem. B’dan id-DVD animat, ir-rakkont tal-aħħar ġranet ta’ Ġesù fid-dinja tagħna jingħata ħajja.

(Cat. Nr. DVD – 00312)

Wara li Ġesù tela’ s-sema, is-segwaċi tiegħu l-Appostli ngħataw kompletament biex iferrxu l-Messaġġ tiegħu madwar id-dinja magħrufa. Il-mod ta’ preżentazzjoni animat żgur li għandu jkun ta’ ispirazzjoni u tagħrif għall-familja kollha.

(Cat. Nr. DVD – 00197)

OTTUBRU-MEJJU FILGĦODU FILGĦAXIJA

It-Tnejn 9:00 - 12:00 Magħluq

It-Tlieta 9:00 - 12:00 17:30 - 19:30

L-Erbgħa 9:00 - 12:00 Magħluq

Il-Ħamis Magħluq 17:30 - 19:30

Il-Ġimgħa 9:00 - 12:00 Magħluq

ĠUNJU-SETTEMBRU FILGĦODU FILGĦAXIJA

9:00 - 12:00 Magħluq

Magħluq Magħluq

9:00 - 12:00 Magħluq

Magħluq Magħluq

9:00 - 12:00 Magħluq

17

Inklużjoni

Edward Wright

Id-dipressjoni

fit-tfal u l-adoloxxenti Li wieħed jgħaddi minn mumenti ta’ dwejjaq u dipressjoni hija parti integrali mill-ħajja ta’ kull bniedem. Id-dipressjoni m’għandhiex titqies li hija biss marda jew kundizzjoni mentali li jbatu minnha ftit nies, filwaqt li oħrajn lanqas biss jafu x’inhi jekk mhux mill-kotba li qraw jew informazzjoni oħra li jkunu semgħu. Kull persuna tgħaddi minn mumenti diffiċli u kriżijiet f’ħajjitha, li jistgħu ivarjaw fil-livell u l-kwalità ta’ impatt li jkollhom fuq l-individwu. Dawn jinkludu mewt ta’ persuni għeżież, falliment f’relazzjonijiet importanti għall-persuna, sens ta’ falliment f’oqsma oħra tal-ħajja, ħakma minn biża’ u ansjetà minħabba ċirkustanzi partikulari, u bosta sitwazzjonijiet oħrajn.

18

Skont l-organizzazzjoni dinjija tal-Ġnus Magħquda responsabbli għas-saħħa (WHO), mhux biss qed jiżdiedu n-nies madwar id-dinja li jbatu mid-dipressjoni, imma qed tikber ukoll l-inċidenza ta’ din il-kundizzjoni fost it-tfal u l-adolexxenti. Il-World Health Organization tipprevedi li sas-sena 2025 id-dipressjoni tkun aktar komuni mid-dijabete, il-kanċer u l-mard tal-qalb, u numru sinifikanti ta’ dawk li jbatu minnha ikunu bejn it-13 u d-19-il sena. L-Istitut Nazzjonali tas-Saħħa Mentali fl-Amerka (NIMH – National Institute of Mental Health) jinnota li d-dipressjoni fit-tfal u l-adolexxenti tirrappreżenta sfida kemxejn iebsa u aktar diffiċli minn dik f’persuni adulti. Dan minħabba li “normal behaviours vary from one childhood stage to another and so it can be difficult to tell whether a child is just going through a temporary phase or suffering from depression.”1 Kien biss f’dawn l-aħħar għoxrin sena li d-dipressjoni f’dan l-istadju bikri tal-ħajja bdiet tittieħed bis-serjetà li jistħoqqilha.2 Sintomi tad-Dipressjoni L-NIMH jirreferi għad-dipressjoni bħala “a serious medical illness” u bħala sintomi tagħha jsemmu dawn li ġejjin: - Emozzjonijiet persistenti ta’ dwejjaq, ansjetà jew ‘vojt interjuri’ - Sens qawwi ta’ qtigħ il-qalb u pessimiżmu - Sens qawwi ta’ ħtija, nuqqas ta’ valur personali u rassenjazzjoni assoluta - Kollox jibda jdejjaq lill-persuna u titlef il-kalma u t-trankwillità tagħha - Nuqqas ta’ interess f’attivitajiet u delizzji li kienu jinteressaw lill-persuna - Għejja u nuqqas ta’ enerġija f’diversi ħinijiet tal-ġurnata - Il-konċentrazzjoni ssir diffiċli u l-persuna turi inkapaċità biex tieħu deċiżjonjiet u tiftakar dettalji - Ikel żejjed jew nuqqas ta’ aptit - Nuqqas jew problema ta’ rqad, irqad żejjed jew qawmien ta’ kmieni - Ħsibijiet ta’ suwiċidju jew attentati ta’ suwiċidju - Uġigħ kontinwu bħal uġigħ ta’ ras jew problemi fiddiġestjoni li jġib uġigħ fl-istonku. Dawn ma jgħaddux bil-mediċina.

Biex issir dijanjosi ta’ dipressjoni jeħtieġ li jkun hemm numru minn dawn is-sintomi li l-persuna tkun qiegħda tesperjenza b’mod persistenti. Fil-każ tat-tfal nistgħu insibu wkoll pretensjoni ta’ mard, reżistenza biex imorru l-iskola, dipendenza żejda u mhux normali fuq xi ġenitur u preokkupazzjoni kontinwa li l-ġenituri jistgħu jmutu. Adolexxenti jistgħu jingħalqu fihom infushom għal perjodu twil, jibdew jidħlu f’inkwiet l-iskola, isiru negattivi ħafna, jirribellaw b’mod qawwi u ta’ spiss, juru aġitazzjoni ripetuta u kultant iħossuhom mhux mifhuma u spiss igorru dwar dan.3 Fil-ktieb tiegħu Real Boys: Rescuing Our Sons From the Myths of Boyhood, William Pollack jitkellem fuq sintomi tad-dipressjoni li jidhru fis-subien (u l-irġiel) aktar milli fil-bniet u t-tfajliet. Jgħid li s-subien li jgħaddu minn mumenti dipressivi juru aktar burdati impulsivi, jiżvugaw ir-rabja tagħhom b’mod eċċessiv u aktar ta’ spiss, jaħbu jew jiċħdu li qed iħossu l-uġigħ, juru sintomi fiżiċi bħal problemi bl-irqad u kultant ikollhom ‘eating disorders’ bħal bulimia jew anorexia nervosa, ma jibkux f’sitwazzjonjiet ibsin, juru żieda fl-aggressività u jkunu jixtiequ b’saħħa u kważi b’impożizzjoni ħafna aktar sens t’awtonomija.4 Waqt li l-NIMH jiddefinixxi d-dipressjoni bħala kundizzjoni medika serja, numru sostanzjali ta’ xjenzati u professjonisti fis-saħħa mentali, f’diversi pajjiżi, jagħtuna perspettivi oħra tad-dipressjoni. Il-professur James Gordon minn Georgetown University School of Medicine, jgħid li “a fifty-year research effort has turned up no convincing biochemical abnormalities in the brains, spinal fluid, or blood in depressed people.”5 Imbagħad jissokta jargumenta b’mod konvinċenti li d-dipressjoni mhijiex u ma tistax titqies bħala marda.

Fil-ktieb tagħhom Depression: An Emotion Not a Disease, Michael Corry u Aine Tubridy, żewġ psikjatri u riċerkaturi mediċi, jiddefinixxu d-dipressjoni bħala “an emotional response at the core of which are the feelings of helplessness, hopelessness and loss of control. Any life difficulty which we find to be insormountable can cause depression.”6

19

Inklużjoni

Filwaqt li s-sintomi msemmija fuq huma komuni f’adolexxenti li jgħaddu minn dipressjoni, l-aktar sintomi li jiddistingwu dipressjoni ta’ adolexxent minn dik ta’ adult huma: L-irritabilità u burdata ta’ rabja Adoloxxent li ta’ spiss jurta ruħu fuq kollox (anki f’affarijiet żgħar li qabel ma kienx jagħti kas), juri ostilità, jħossu frustrat regolarment u jiżvoga r-rabja tiegħu b’mod spontanju u bla ebda sens ta’ kontroll.

Uġigħ inspjegabbli Ugigħat ta’ ras jew tal-istonku li jseħħu ta’ spiss u mingħajr raġuni fiżika jistgħu ikunu sintomi ta’ dipressjoni.

- Bullying - Każijiet ta’ abbuż bħal abbuż fiżiku, sesswali, emozzjonali u ta’ negliġenza - Tradiment minn xi ħadd għażiż jew is-sens ta’ tradiment li jinħoloq fiż-żagħżugħ - Meta persuna oħra tirridikulah u jħossu umiljat - Inċidenti serji li jheddu l-ħajja tal-adolexxent jew ta’ persuna għażiża għalih - Piż finanzjarju kbir, li jista’ jkun konsegwenza ta’ xi vizzji - Abbuż ta’ sustanzi bħal alkoħol u drogi - Mard - Uġigħ kroniku - Inkwiet u stress minħabba problemi familjari Barra dawn, fatturi oħra li jistgħu jwasslu għaddipressjoni huma n-nuqqas ta’ rqad, nuqqas ta’ eżerċizzju, ċerti mediċini li l-persuna tkun qed tieħu u t-tip ta’ dieta li tkun fuqha. L-istess awturi jiddiskutu r-rwol tal-mijiet ta’ sustanzi kimiċi fis-sistema nervuża, li jissejħu ‘neurotransmitters’ bħal fid-dipressjoni. Huma jgħidu li dawn insibuhom f’kull bniedem u l-livelli tagħhom ivarjaw minn perjodu għall-ieħor tal-ħajja ta’ kull bniedem. Ivarjaw ukoll skont kemm sitwazzjoni partikulari titfa’ stress fuq il-persuna u kif il-persuna tirreaġixxi għal dik is-sitwazzjoni.

Sensittività kbira għall-kritika Għax adolexxent b’emozzjoni dipressiva jħoss li ma jiswa xejn u ma għandu l-ebda valur, ikun ħafna aktar vulnerabbli għall-kritika, il-falliment u n-nuqqas t’aċċettazzjoni minn persuni oħra. Ħarba min-nies, imma mhux kollha Adolexxenti b’dipressjoni jissoċjalizzaw inqas minn qabel, jirtiraw aktar mill-ġenituri tagħhom, ibiddlu l-kumpanija tal-ħbieb li joħorġu magħhom u ġeneralment iżommu kuntatt biss ma’ ftit mill-ħbieb li kellhom qabel.

Inċidenza u Kawżi tad-Dipressjoni Diversi studji juru li l-inċidenza tad-dipressjoni filpopolazzjoni tat-tfal u adolexxenti qiegħda dejjem togħla. Dawn iż-żidiet statistiċi huma sinifikanti u anki kultant xokkanti.7 M.Corry u A. Tubridy isostnu li d-dipressjoni hi riżultat ta’ rispons emozzjonali li jiġi meta l-adolexxent iħossu bla ħila u qalbu maqtugħa quddiem ċerti sitwazzjonijiet u jitlef il-kontroll tas-sitwazzjoni u allura fuq ħajtu.

Dawn is-sitwazzjonijet jistgħu jkunu varji imma li hemm komuni bejniethom hija l-perċezzjoni li joħolqu fladolexxent li huma akbar u aktar b’saħħithom minnu u għalhekk ma jistgħux jingħelbu. Dawn jistgħu jkunu:

20

Effetti tad-Dipressjoni L-effetti negattivi tad-dipressjoni fl-adolexxenza jmorru ‘l hinn minn burdati ta’ dwejjaq u melankolija.

Bosta imġibiet ta’ ribelljoni u attitudnijiet estremi f’dan il-perjodu tal-ħajja jistgħu jkunu indikaturi taddipressjoni. Dawn li ġejjin huma imġibiet li permezz tagħhom adolexxenti bħal dawn jippruvaw itaffu l-uġigħ emozzjonali tagħhom: - Problemi l-iskola minħabba nuqqas ta’ konċentrazzjoni, livell baxx ta’ enerġija, attendenza fqira, marki baxxi u frustrazzjoni b’xogħol li ma jibqax jilħaq il-livell mixtieq - Abbuż mill-alkoħol u d-droga li adolexxent jista’ jeħodhom biex jipprova jfejjaq lilu nnifsu - Self-esteem baxx - Użu eċċessiv tal-internet li jintuża bħala żvog middwejjaq u jwassal għal iżolament akbar u għalhekk id-dipressjoni tikber u tiżviluppa addizzjoni.

Id-dipressjoni fit-tfal u l-adoloxxenti

- Imġibiet riskjużi - Imġibiet vjolenti bħal pereżempju dawk l-adolexxenti li kienu bullied isiru aktar vjolenti - Xi adolexxenti jitilqu mid-dar u din tkun forma ta’ karba għall-għajnuna.

Is-Suwiċidju u d-Dipressjoni Huwa importanti wkoll li kull edukatur ikun konxju ta’ dawk li jistgħu jkunu sinjali li dipressjoni li għaddej minnha adolexxent hija serja biżżejjed biex tista’ potenzjalment twassal għal suwiċidju. Dawn iseħħu meta persuna: - Tiċċajta jew titkellem b’mod frekwenti dwar is-suwiċidju - Tikteb poeżiji u stejjer dwar il-mewt jew is-suwiċidju - Tipparteċipa f’attivitajiet riskjużi u tibda tweġġa’ ta’ spiss - Tagħti lil persuni oħra affarijiet personali u ta’ valur - Tibda ssellem lil persuni għeżież għaliha - Tfittex li jkollha affarijiet li bihom tista’ ttemm ħajjitha bħal armi, pilloli, ħbula, eċċ.

Prevenzjoni u Fejqan L-ewwelnett kull edukatur għandu l-obbligu li jieħu azzjoni kull meta jkollu mqar suspett li tifel jew adolexxent għaddej minn mumenti ta’ dipressjoni. Jekk wieħed jinnota sintomi ta’ dipressjoni b’mod konsistenti, anki jekk ma tkunx dipressjoni, għandu b’ħafna mħabba u rispett, sensittività u prudenza u sens ta’ empatija, jitkellem maladolexxent u jissuġġerilu biex jiftaħ qalbu ma’ xi ħadd li tassew jafda. Meta nitkellmu magħhom waqt li jkunu għaddejjin minn mumenti bħal dawn huwa importanti li: - Noffrulhom is-sapport kollu tagħna - Inkunu ġentili imma persistenti - Nisimgħu b’empatija u mingħajr ma nagħmlu prietki - Nieħdu b’serjetà kbira u nuru sens ta’ kompassjoni mal-emozzjonijiet li jesprimu magħna, anki jekk għalina jidhru trivjali. Bl-ebda mod ma rridu nagħtuhom l-impressjoni li għalina dak li qed iħossu mhuwiex importanti.

Jekk id-dipressjoni jew dik li tidher li tkun hekk ma jkollhiex kawżi fiżiċi evidenti, għid lill-adolexxent li jkun aħjar li jitkellem ma’ persuna professjonali li tkun tista’ tgħinu (psikologu, counsellor) filwaqt li inti tibqa’

disponibbli biex tisimgħu u tappoġġjah kif tista’. Jekk isiru riferimenti għand persuni professjonisti, dawn tal-aħħar jeħtieġ li jintgħażlu b’għaqal. Importanti li ma jkunux ħfief biex jirrikorru għall-mediċini u pilloli li jistgħu jagħmlu aktar ħsara fuq tul ta’ żmien. Dawn għandhom biss ikunu parti żgħira mir-rimedju jekk metodi oħra ta’ terapija ma jkunux biżżejjed, bħal terapija individwali jew fil-familja jew fi grupp.

Huwa ferm importanti wkoll li kull edukatur jinkoraġixxi attività fiżika u soċjali regolari. Meta adolexxent jissoċjalizza aktar ma’ ħbieb li jħossu komdu magħhom, is-sintomi tad-dipressjoni jonqsu ħafna. Anki l-eżerċizzju fiżiku jew il-prattika ta’ xi sport jirrilassaw ħafna l-moħħ u jikkalmaw il-ġisem u l-moħħ flimkien. Dan iwassal biex l-adolexxent iħossu aktar rilassat u jkollu moral aktar għoli. Importanti wkoll li waqt li l-adolexxenti jkunu għaddejjin minn programm ta’ terapija aħna nsegwuhom u nibqgħu nisimgħuhom u nifhmuhom. Nuruhom li għalina l-progress tagħhom huwa ferm importanti.

Tajjeb li kemm jista’ jkun ninfurmaw ruħna dwar din il-kundizzjoni, u bħala edukaturi, naqsmu dak li nafu mal-oħrajn, speċjalment dawk li għandhom uliedhom għaddejjin minn mumenti diffiċli.

Dawn il-prattiċi sani kollha li għadna kemm semmejna għandu jkollhom post importanti fil-programmi edukattivi tagħna u nisħqu dwar il-vantaġġi kbar tagħhom meta jkunu parti integrali mill-istil ta’ ħajja li l-adolexxenti jodottaw. B’hekk iservu ta’ prevenzjoni għad-dipressjoni u bosta mard ieħor.

Tajjeb ukoll li dejjem nittrasmettu lit-tfal u liż-żgħażagħ tagħna attitudni pożittiva lejn il-ħajja, inħeġġuhom kontinwament biex jiżviluppaw u jitħarrġu fil-kwalitajiet u l-kapaċitajiet tagħhom, nuruhom attitudni ta’ smigħ u nidħlu kemm jista’ jkun fi djalogu magħhom dwar dak kollu li għalihom huwa importanti fil-ħajja tagħhom.

1.

2.

3.

4.

5.

6.

7.

See NIMH website http://www.nimh.nih.gov T.B.Johnson, 2010.

See NIMH website http://www.nimh.nih.gov W.Pollack, 1998.

J.Gordon, 2008.

M.Corry & A.Tubridy, 2005.

Williams, Teasdale, Segal & Cabot-Zinn, 2007.

Trekking

Michael Debono

Mill-Kampanja

GĦawDXIJA

Mix-Xwejni għall-Fanal tal-Ġordan Il-Bajja tax-Xwejni It-tluq tagħna għal din il-mixja ser ikun mill-bajja tax-Xwejni, tefgħa ta’ ġebla ’l bogħod minn bajja oħra, dik tal-Qbajjar. Din tal-aħħar tkun miżgħuda minn għadd ta’ Għawdxin u Maltin flimkien ma’ ħafna turisti li jiġu jżuru lil gżiritna fix-xhur sajfin.

Il-bajja ċkejkna u kwieta tax-Xwejni wkoll tkun iffrekwentata minn għawwiema li jħobbu jfittxu l-kwiet,

imma wkoll hija mkien li jiġbed ħafna bugħaddasa, l-aktar barranin. U hawn ma tistax ma titfax ħarstek fuq il-Qolla l-Bajda li donnha tiddomina u tgħasses lill-bajja mit-tarf tal-ponta ta’ art, jew peniżola ċkejkna, fuq in-naħa tal-lemin tal-bajja. Fuq dan it-tarf hemm ukoll batterija militari mibnija mill-Kavallieri fl-1716. L-istoriċi jsostnu li kienet armata b’sitt kanuni għall-ħarsien ta’ din il-kosta. Wara t-tluq tal-Kavallieri minn pajjiżna qajla

22

kellha użu imma reġgħet ħadet il-ħajja fit-tieni gwerra dinjija biex l-Ingliżi jipproteġu n-naħa tal-Majjistral tal-gżira.

Dawn l-inħawi jkunu ferm ħiemda wara x-xhur sħan tas-sajf u mixja ma’ din il-kosta żgur li sservi ta’ lok biex wieħed japprezza l-ġmiel tal-pajsaġġ Għawdxi.

Is-Salini Imbagħad nibdew nimxu lejn ix-xellug tal-bajja tax-Xwejni mal-kosta fuq ixxaqliba ta’ Għajn Mhelhel fejn wieħed jista’ jilmaħ għadd kbir ta’ salini li għadhom jissupplixxu ħafna melħ

b’mod mill-aktar naturali. Din it-trejqa teħodna sal-limiti magħrufa l-Ponta tar-Reqqa u mal-mixja wieħed jista’ jinnota wkoll l-għerien imħaffrin filġebla tal-franka. Fuq il-Ponta tar-Reqqa nistgħu nieqfu għal ftit mumenti u wieħed jista’ josserva l-firxa wiesgħa tal-baħar. F’temp sabiħ u b’viżibilità ċara f’xi ġurnata ta’ riħ tramuntana wieħed jista’ jilmaħ fil-bogħod ukoll lill-gżira ġara tagħna, Sqallija. U minn hawn naqbdu trejqa oħra fuq in-naħa tax-xellug, trejqa mkenna mill-ħitan tas-sejjieħ bejn ir-raba’ ta’ Wied l-Għasri u Għajn Mhelhel.*

ġiet mgħollija għad-dinjità ta’ Bażilika Minuri mill-Papa Klement XIII. Jekk ninzertawha miftuħa nistgħu nieħdu l-okkażjoni biex niddedikaw ftit minuti għat-talb.

Il-Kappella tal-Madonna tal-Patroċinju Nibqgħu mexjin f’din it-trejqa li twasslek sal-kappella tal-Madonna talPatroċinju. U nistgħu nieqfu għal ftit mumenti fil-misraħ ċkejken ta’ quddiem il-kappella. Il-bini ta’ din il-kappella, magħrufa wkoll bħala l-kappella ta’ Wied l-Għasri, tlesta fl-1739 u fl-1768

Il-Fanal tal-Ġordan Dehra mill-isbaħ u idea ċara tal-gżira Għawdxija tista’ tiġi ammirata minn fuq din l-għolja. Imma wieħed ma jistax ma jimteliex bil-kurżità biex jinnota l-fanal li bnew l-Ingliżi fuq din l-għolja. Inbena għal għoli ta’ madwar 21 metru u fil-15 ta’ Marzu 1853 ġiet inawgurata l-lanterna li

Minn hawn imbagħad naqbdu Triq it-Tamar fuq ix-xellug talmisraħ li twasslek taħt it-telgħa tal-għolja tal-Fanal tal-Ġordan, telgħa kemxejn wieqfa imma li ma tiddejjaqx titlagħha għax minnha tibda tiggosta u tapprezza l-medda tal-art minn tarf għal ieħor tal-gżira Għawdxija, kollha għoljiet u widien.

23

kienet taħdem biż-żejt. Matul iż-żmien il-fanal ġie mmodernizzat ħafna drabi u kien ukoll strumentali fid-difiża talgżejjer Maltin speċjalment tul it-tieni gwerra dinjija. Ir-radar li kien installat f’dak iż-żmien fil-fanal seta’ jantiċipa l-attakki tal-għadu minn kmieni ħafna u għalhekk kien jagħti żmien biżżejjed biex jingħata sinjal lill-poplu biex imur jistkenn fix-xelters. Illum, barra ta’ attrazzjoni turistika, permezz ta’ strumenti xjentifiċi li ġew installati fih, dan il-kwartier qiegħed iservi wkoll biex isiru studji internazzjonali fuq ittniġġis atmosferiku u l-effett tal-carbon monoxide fuq is-saff tal-ozone.

Tmiem il-mixja U wara li tkun imxejt fil-passaġġ dejjaq li jieħdok mad-dawra tal-għolja, issa mhux ser taqta’ qalbek biex tinżel għax għan-niżla kull qaddis jgħin!

Nirringrazzjaw lil Adrian Saliba għar-ritratti

Il-Media fil-Katekeżi

Stephen Deguara

The Chronicles of Narnia:

Prince Caspian Fl-edizzjoni li għaddiet semmejna l-fatt kemm id-dinja tal-media tista’ tagħtina tagħlimiet spiritwali wkoll. Jista’ jkun li film li ma jkollu l-ebda tema reliġjuża b’mod espliċitu, indirettament ikun qiegħed jgħaddi valuri spiritwali li jgħoddu għall-udjenza tagħna.

The Chronicles of Narnia: Prince Caspian – it-tieni mis-sensiela ta’ films addattati mill-kotba ta’ C.S. Lewis – hu film li għalkemm mhux b’tema reliġjuża diretta għandu ħafna temi spiritwali u valuri li wieħed tajjeb jirrifletti ftit fuqhom. Id-dinja ta’ dan il-ktieb hija waħda fantastika b’karattri leġġendarji u poteri straordinarji.

Madankollu, C.S. Lewis fl-istejjer tiegħu jirnexxilu joħroġ diversi valuri li huma ferm akbar min-narrattiva tal-ktieb innifsu. It-temi huma ħafna u għalhekk se nduru ftit ma’ x’uħud minnhom.

It-Tmexxija Iz-ziju tal-Prinċep Caspian Miraz (l-antagonista fil-film) jieħu t-tron bilqerq u b’mod egoistiku jikkontrolla d-dinja għall-vantaġġi tiegħu. Aslan (l-iljun) li, għalkemm mhux dejjem jidher preżenti, huwa r-re veru u jaħdem biex kuħadd jgħix fil-ġustizzja u l-paċi. F’dan il-film naraw ukoll lil Caspian li bħal Aslan jixtieq jagħmel

dan imma jħossu li għadu mhux ippreparat.

Il-Fidi Peter: “I wish he’d just given me some sort of proof” Lucy: “Maybe we’re the ones who need to prove ourselves to him” Il-karattru ta’ Aslan huwa wieħed li mhux dejjem ikun evidenti.

Kultant jitlob fiduċja minn dawk li jimxu warajh. Hawnhekk Lucy u Peter ħafna drabi ma jaqblux għax filwaqt li Lucy tidher fiduċjuża, Peter mhux darba u tnejn jaqta’ qalbu u jibda jfittex alternattiva. Anke n-nies ta’ Narnia bdew iħossuhom abbandunati għax għalkemm kulħadd kien jaf bil-qawwa ta’ Aslan li dehret qawwija fil-passat, imma l-preżent kienet storja oħra.

Din tfakkarna fis-sentimenti li xi drabi jkollna għal Alla meta nkunu għaddejjin minn xi żmien diffiċli.

24

Il-firda Trumpkin: “Get treated like a dumb animal long enough, that’s what you become…”

Lucy: “Dear Little Friend Trumpkin… That’s not at all patronising, is it?”

Trumpkin: “They’re Telmarines.

That’s what they do” Punt prinċipali tal-film huwa l-firda li teżisti bejn in-nies ta’ Telmar u dawk ta’ Narnia, firda li tiġi wżata minn x’uħud għall-iskopijiet tagħhom u li ma twassal għar-rebħa ta’ ħadd.

Il-periklu li naqdfu għal rasna Peter ma qagħadx jistenna lil Aslan u ħaseb li n-Narnjani setgħu jaqbdu u jaħkmu l-kastell huma stess. Meta l-pjan fallielhom is-Saħħara l-Bajda ippruvat tisseduċih bil-qawwa tagħha sabiex ipoġġi l-fiduċja tiegħu fiha. Madankollu l-battalja setgħet tintrebaħ biss meta n-Narnjani jpoġġu t-tama tagħhom f’Aslan, li hu r-re veru.

It-Tama Mhux kulħadd f’Narnia kien tilef ittama. Fil-fatt il-film juri kuntrast kbir bejn il-karattri li tilfu t-tama (bħal Nikabrik) u dawk li ma tilfuhiex li mas-sejħa tad-daqq tal-qarn inġabru flimkien.

Dixxipli fidili Lucy: “I knew it was you. The whole time, I knew it. But the others didn’t believe me.”

Aslan: “And why would that stop you from coming to me?”

Fil-bidu Lucy biss kienet tara lil Aslan u għalhekk l-oħrajn ma kinux jemmnuha u ġegħluha tagħżel bejn Aslan jew tibqa’ magħhom. Iddixxipulat huwa ħafna drabi hekk – u Aslan jgħallimha biex hi ma titħalliex tibqa’ lura fit-twemmin minħabba n-nuqqas ta’ twemmin fl-oħrajn.

It-tentazzjoni Meta Nikabrik sejjaħ lil Hag u lil Werewolf, in-nies ta’ Narnia isejħu l-potenzi mudlama biex jippruvaw iġibu lura s-Saħħara l-Bajda. Il-qawwa li offriet lil Peter kienet tentazzjoni kbira għal Peter li ried jirbaħ il-gwerra akkost ta’ kollox. Hawn Edmond jintervjeni biex iwaqqaf il-maġija u hekk juri kemm tgħallem u nbidel mill-aħħar żjara f’Narnia li fiha kien inħakem mis-Saħħara l-Bajda.

Il-Ħniena Hekk kif Peter jirbaħ lil Miraz idur fuq Caspian biex itemm id-dwell hu.

Hekk ipatti għal dak li kien għamel lil missieru. Madanakollu Caspian iddeċieda li jkun re differenti u jagħżel

il-ħniena. Xebħ ieħor narawh meta l-qawwa ta’ Telmar titlef, in-nies ta’ Narnia jgħinuhom joħorġu mixxmara u joffrulhom l-opportunità li jgħixu f’Narnia fil-paċi jekk huma kienu jridu.

L-Unur Il-film jurina s-sens ta’ unur kbir li kellhom diversi gwerriera.

Fid-dwell Peter jitratta lil Miraz b’mod onorabbli ħafna għalkemm Miraz ma jiddejjaqx juża tattiċi diżonorabbli f’attentat li jirbaħ. Iktar tard dawn it-tattiċi ntużaw millmexxejja ta’ Telmar li wasslu għallmewt ta’ Miraz innifsu. Minkejja dan, is-sens ta’ unur mhux l-aktar ħaġa importanti u fil-fatt Aslan f’ħin minnhom jagħti x’jifhem lil Reepicheep li hemm affarijiet aktar importanti mill-unur.

L-Għaqda Caspian: “Beyond these woods, I am a prince. The Telmarine throne is rightfully mine. Help me claim it, and I can bring peace between us.”

Trufflehunter: “A common enemy unites even the oldest of foes” In-nies ta’ Narnia kienu ferm aktar numerużi milli n-nies ta’ Telmar kienu jaħsbu. Għalkemm huma tferrxu, il-miġja ta’ Caspian terġa’ tgħaqqad lin-nies ta’ Narnia fosthom il-ġrieden li jitkellmu li juru lealtà kbira lejn il-mexxej tagħhom. Fuq kollox in-nies ta’ Narnia kollha ġew imsejħa biex ikunu leali lejn Aslan u jingħaqdu taħt il-kmand tiegħu.

25

L-Imħabba u r-Relazzjonijiet Peter: “You know, you’ve always been there for me…”

Il-film hu mibni fuq diversi relazzjonijiet importanti. Ir-rabta bejn l-aħwa Pensevie hija mill-aktar prominenti, speċjalment ir-relazzjoni bejn l-aħwa Edmund u Peter. Matul l-istorja naraw ukoll l-importanza tal-emozzjonijiet li kibru bejn Caspian u Susan. Fuq kollox l-imħabba l-iktar tidher f’Aslan, speċjalment fir-relazzjoni ma’ Lucy li tfakkarna fil-mod kif il-Kristjani jirrelataw ma’ Alla.

Salvazzjoni u rikonoxxenza Trumpkin: “That’s the best you could come up with?”

Susan: “A simple “thank you” would suffice” Trufflehunter: “You can’t leave, you’re meant to save us!”

Cornelius: “You have a chance to become the most noble contradiction in history… the Telmarine who saved Narnia” Matul il-film kollu ħafna nies jiġu salvati, u tiġi salvata wkoll l-art ta’ Narnia nnifisha, għalkemm min jiġi salvat ikollu reazzjonijiet differenti. Meta l-aħwa Pensevie jsalvaw lil Trumpkin, hu ma tantx jidher li apprezzaha. It-tema ta’ ħelsien għandha rabta mas-salib, imma wkoll iġġegħilna naħsbu kif se nirrispondu meta aħna nsalvaw, u kif aħna se ngħinu biex insalvaw persuni oħrajn.

Rakkonti

Joseph Bonnici

Il-Brimba li nsiet

Għodwa waħda f’Settembru, buffuri qawwija kienu qed jonfħu fil-ġonna tal-Buskett. Brimba ċkejkna kienet tidher iggranfata mal-għanqbuta tagħha, tistenna li minn ħin għall-ieħor tinqata’ b’kollox minn mal-friegħi u tittajjar mar-riħ. U ma damx ma buffura qawwija qaċċtet il-ħjut minn mal-friegħi u l-brimba ttajret bħal fuq tapit imsaħħar qalb is-siġar.

Imma t-titjira ma kinitx twila wisq.

Il-ħjut tal-għanqbuta mqaċċta weħlu fi friegħi ta’ balluta kbira u l-brimba ħadet ir-ruħ! L-għada filgħodu sebaħ jum bla riħ. Mill-friegħi għoljin tal-balluta, il-brimba bdiet in-nisġa tagħha. Ma xtaqitx tkun daqstant fil-għoli hekk li jerġa’ jaqbadha r-riħ.

Għalhekk waħħlet tajjeb l-ewwel ħajta tagħha ma’ fergħa għolja u żżerżqet ħelu ħelu ’l isfel lejn post iktar kenni. L-esperjenza kienet għallmitha kif tgħaqqad il-ħjut ewlenin mal-iktar postijiet sodi, imbagħad tkompli tinseġ il-bqija.

Ħajta wara oħra, għoqda fuq għoqda, bdiet tifforma nisġa millisbaħ li tħabbatha mal-bizzilla ta’ Għawdex! U n-nasba bdiet tilqa’ fiha dubbien ċkejken u nemus, lesti għall-ikla ta’ nofsinhar u ta’ filgħaxija. Kull filgħodu, in-nida fuq il-ħjut ċkejknin imma sodi kienet tiddi fl-ewwel raġġi tax-xemx. Minn jum għal ieħor, il-brimba ċkejkna baqgħet tirfina fil-kapulavur li kienet

għamlet. Mhux biss, imma brimb ieħor kien jiġi jieħu parir mingħandha!

Għodwa waħda, il-brimba qamet ftit imgerfxa. Daret dawra mal-għanqbuta u mank sabet nemusa għall-kolazzjon!

Il-lejl kien kiesaħ ġmielu u ftit kienu ħarġu insetti jduru. Lanqas kont tilmaħ dubbiena fl-ajru. Ma kellhiex x’tagħmel u allura bdiet iddur mal-għanqbuta, issewwi u żżid fejn kien hemm il-bżonn.

Hi u ddur, innutat li kien hemm ħajta minnhom li kienet tidher donnha mhi mwaħħla ma’ mkien. Qisha kienet hemm għalxejn. Kienet imwaħħla n-naħa ta’ fuq tal-għanqbuta, imma t-tarf l-ieħor ma kienx jidher fejn kien jintemm. “Naqta’ rasi,” qalet bejnha u bejn ruħha, “li minn ma’ dik il-ħajta

L-ewwel fjura F’raħal ġewwa l-muntanji, in-nies kellhom drawwa tassew ħelwa. Firrebbiegħa kien ikun hemm tellieqa bejn kulħadd. Kollha kienu jippruvaw isibu l-ewwel fjura tar-rebbiegħa. Ir-rebbieħ kien jemmen li s-sejba tiegħu kienet se ġġiblu risq tajjeb matul is-sena li tkun tmiss. Għaldaqstant, kulħadd kien jieħu sehem, żgħar, kbar u xjuħ.

Sena minnhom, fil-bidu tar-rebbiegħa, hekk kif beda jinħall is-silġ tax-xitwa kulħadd telaq ifittex l-ewwel fjura. Fittxew għal sigħat sħaħ fil-għoli u fil-baxx, mal-ġnub tal-muntanji, imma ma lemħu l-ebda fjura. Kienu diġà qatgħu qalbhom meta semgħu għajta qawwija.

“Hawn hi! Sibtha!” kien qed jgħajjat daqsxejn ta’ tfajjel. L-irġiel u n-nisa, it-tfal u x-xjuħ resqu biex jaraw l-ewwel fjura tar-rebbiegħa. Sabu t-tfajjel ferħan, iċapċap kemm jiflaħ u jaqbeż kuntent. Kien sab l-ewwel fjura tarrebbiegħa.

Imma l-ewwel fjura kienet qalb il-blat, ftit metri ’l isfel mal-ġenb tal-muntanja.

It-tfajjel ipponta lejn il-fjura b’idu tirtogħod, imbeżża’ mill-għoli li kien hemm bejnu u l-fjura. Kellu xewqa kbira li jkun hu li jaqta’ l-ewwel fjura tar-rebbiegħa, bir-risq kollu li ġġib magħha. Xtaq jirbaħ it-tellieqa u jikseb il-fortuna għas-sena li ġejja.

26

Kollha xtaqu jgħinuh. Wara kollox, kien hu li sab il-fjura. Ħamest irġiel b’saħħithom ġabu ħabel sod biżżejjed.

Kellhom il-ħsieb li jorbtu t-tfajjel sewwa u jniżżluh ħelu ħelu ħdejn il-fjura biex ikun jista’ jaqtagħha. Imma t-tfajjel baqa’ beżgħan. Stħajjel li l-ħabel kien se jinqata’ u hu jispiċċa jaqa’ mal-ġenb tal-muntanja.

“Le, le,” għajjat imbikki, “qed nibża’.”

Urewh ħabel iktar sod u qalulu li kien se jkun hemm ħmistax-il raġel iżommuh.

Kulħadd beda jqawwilu qalbu. Ħin minnhom, it-tfajjel waqaf millbiki. Mesaħ id-dmugħ minn ma’ wiċċu

Addattati għall-Malti minn Tutte Storie, ta’ Bruno Ferrero, Elledici, 2011

jiġu brimb oħrajn mal-lejl u jieklu l-ikel li jkun inqabad fl-għanqbuta tiegħi! Aħjar neħles minnha malajr.”

U qatgħetha b’gidma waħda. Imma hekk kif qatgħetha, l-għanqbuta kollha ċediet f’daqqa u niżlet bilbrimba b’kollox għal isfel. Iktar ma bdiet tagħti iktar bdiet titkebbeb u tqatta’ l-ħjut minn fejn kienu mqabbda sakemm waqgħet mal-art f’kobba mgerfxa. Kien tard wisq x’ħin il-brimba ftakret f’dak il-jum meta kienet niżlet minn fergħa għolja, imqabbda ma’ dik il-ħajta soda u minnha nisġet l-għanqbuta li kienet ġabet l-ammirazzjoni ta’ sħabha.

Insiet kemm dik il-ħajta waħda kienet importanti u li fuqha kienet qed isserraħ in-nisġa kollha.

bil-komma u ħares lejn dawk li xtaqu jgħinuh. Kulħadd kien issummat jistenna x’kien se jagħmel.

“Tajjeb,” qalilhom, “ninżel għallfjura. Ninżel, jekk il-ħabel iżommu missieri!”

Noti kateketiċi Fiż-żewġ rakkonti tissemma rabta importanti. Fil-bidu ta’ katekeżi dwar it-talb, dawn ir-rakkonti jistgħu jfakkruna li t-talb huwa rabta diretta ma’ Alla: iqegħidna f’kuntatt miegħu u dan il-kuntatt huwa importanti wisq f’ħajjitna.

It-talb huwa l-ħajta li ġejja millgħoli fir-rakkont tal-brimba li nsiet.

Il-ġranet tagħna mimlijin ħjut differenti fl-għanqbuta ta’ ħajjitna: xogħol, skola, divertiment, irqad ... dan kollu, mingħajr dik ir-rabta li ġejja mill-għoli li hija l-għaqda tagħna m’Alla fit-talb, jissogra li jinbidel f’kobba mħabbla mingħajr tarf u sens. Huwa Alla li ħalaqna.

Jekk ninsewh, inkunu qed nitilfu s-sens ta’ ħajjitna.

It-talb jixbah lil dak il-ħabel sod li jżommna mexjin, kemm fit-tajjeb u wkoll fil-mumenti ibsin, meta jkollna bżonn nagħmlu dak ‘id-daqsxejn iktar’, meta nħossu li tassew, waħidna ma nistgħu nagħmlu xejn!

Nistgħu nafdaw li dak li qed iżomm il-ħabel, kemm fit-tajjeb u wkoll fliebes, huwa l-Missier tas-sema. Qatt mhu se jippermetti li ‘nidħlu fittiġrib’. Imma tajjeb li nitolbuh dan!

Xi mistoqsijiet: 1. Liema huma l-ħjut tal-ħajja tagħna?

2. Nistgħu nagħmlu lista talħjut li minnhom magħmula l-għanqbuta ta’ ħajjitna?

3. Teżisti f’ħajjitna l-ħajta marbuta mal-għoli?

4. Meta huma dawk il-mumenti li

27

fihom inġibu ruħna bħall-brimba li nsiet?

5. Xi jkunu l-konsegwenzi ta’ meta ninsew? U kif nistgħu nerġgħu lura?

6. Għalfejn it-tfajjel afda iktar f’missieru milli fi ħmistax-il raġel b’saħħithom?

7. Ġieli jiġri li nagħmlu bil-kontra tat-tfajjel u ninsew il-fiduċja f’Missierna?

8. F’min jew fiex ġieli qegħidna l-fiduċja tagħna minflok fil-Missier?

9. Tassew li qed infittxu r-risq ta’ kuljum fil-ħajja tagħna?

10. Għalfejn għandna bżonn il-ħabel li jorbotna mal-Missier tas-sema?

Attività fil-grupp: Nistgħu npinġu għanqbuta kbira li turi l-ħajja tagħna ta’ kuljum. Fuq kull ħajta jistgħu jinkitbu l-attivitajiet li nagħmlu matul il-ġurnata tagħna (nieklu, norqdu, nistudjaw, naraw it-TV, nużaw il-kompjuter, immorru l-iskola, ngħinu fid-dar, nilagħbu ... ) u fuq il-ħajta li ġejja mill-għoli niktbu slogan maħsub mill-grupp dwar il-ħajja tat-talb.

Nistgħu ndendlu ħajta tas-suf u magħha ħjut oħrajn bil-frażijiet talMissierna. Kull frażi tiġi spjegata fillaqgħa tal-grupp.

Ir-rakkonti jistgħu jwasslu wkoll għal talb personali u fil-grupp.

Rakkonti mill-Bibbja: L-evanġelista Luqa jfakkarna fil-bżonn tat-talb fil-Kapitlu 11 tal-Vanġelu tiegħu, minn versi 1 sa 13. Jgħallimna l-ħsibijiet ta’ Ġesù dwar il-ħtieġa tattalb permezz ta’ parabbola. Nistgħu naqrawha u niddiskutuha fil-grupp.

Din kont tafha?

Kevin Scicluna

Il-MISTOQSIJA

OĦT il-GĦERF Għaliex jeżistu żewg stejjer talħolqien fil-Ġenesi?

Il-ktieb tal-Ġenesi(li hu l-ewwel ktieb tal-Bibbja, u li jfisser -’fil-bidu’) għandu żewġ stejjer tal-ħolqien(jew rakkonti) biex jisħaq fuq il-punt li hemm veritajiet teoloġiċi differenti.

Filwaqt li t-tradizzjoni Kristjana tikkonsidra lil Mosè bħala l-awtur tal-Ġenesi,xi wħud mill-istudjużi talIskrittura jemmnu li iktar minn kittieb wieħed ta sehmu biex jinkiteb dan ilktieb. Dan forsi jispjega xi ftit l-enfasi differenti li tingħata fiż-żewġ rakkonti.

Però ftakar li jekk tagħrbel sew iż-żewġ rakkonti, l-ebda wieħed mirrakkonti tal-ħolqien ma jikkontradixxi lill-ieħor bl-ebda mod. Fil-fatt, iżżewġ rakkonti joffru veritajiet dwar il-bidu tad-dinja u tal-bniedem li anzi jikkumplimentaw lil xulxin!

L-ewwel rakkont tal-ħolqien jenfasizza t-traxxendenza ta’ Alla fuq dak kollu li Hu ħalaq, jiġifieri li Alla hu ‘l fuq minn dak kollu li ħalaq. Alla waħdu hu l-ħallieq suprem tal-univers.

Hawnhekk nitgħallmu li l-bniedem hu magħmul fuq ix-xebh u x-xbieha ta’ Alla u jingħata ‘dominju....fuq l-art kollha’ (Ġen 1:1-31) F’kuntrast ma’ dan, it-tieni rakkont tal-ħolqien hu iktar ‘mimli kulur’,jintużaw iktar

immaġini u deskrizzjonijiet li huma iktar familjari li jagħmluh iktar sempliċi u li jinftiehmu. Hawnhekk, Alla jiġi deskritt bħala li ‘fforma lillbniedem mit-trab tal-art u nefaħ fi mnifsejh in-nifs tal-ħajja’ (Ġen 2:7) Hu mxebbah ma’ ġardinar,”U l-Mulej Alla nibbet mill-art is-siġar kollha li jpaxxu l-għajn u bnina għall-ikel”(Ġen 2:9).F’dan it-tieni rakkont, Adam u Eva jisimgħu “ħoss il-Mulej Alla jitlajja filġnien għaż-żiffa tal-jum”(Ġen 3:8) Bħala l-kelma ispirata ta’ Alla, ir-rakkonti tal-ħolqien fil-Ġenesi joffrulna veritajiet dwar Alla, dwar il-bniedem u l-ħolqien tad-dinja li għandhom l-intenzjoni li jgħinuna nikbru fil-fidi. Iż-żewg rakkonti joffru perspettivi differenti fuq l-istess verità: li Alla ħalaq l-univers millimħabba tiegħu għalina u li aħna min-naħa l-oħra aħna ‘maħluqin biex naqdu u nħobbu ‘l Alla.’ (KKK358) Dawk in-nies li qatt ma tgħammdu,ikollhom anġlu kustodju?

Mistoqsija vera tajba! Ħafna teoloġi jżommu mal-punt li kull bniedem, kemm jekk hu mgħammed jew le, għandu anġlu kustodju jipproteġih. Ġesù nnifsu jagħmel referenza

28

għall-anġli fl-evanġelju fejn iwissi kontra dawk li jippruvaw jittentaw u jressqu liċ-ċkejknin għad-dnub: “Araw li ma tonqsux mill-istima lejn xi wieħed minn dawn iż-żgħar; għax, ngħidilkom, l-anġli tagħhom fissmewwiet dejjem jaraw wiċċ Missieri li hu fis-smewwiet” (Mt 18:10).

Innota ftit li fl-ebda ħin Ġesù ma jsemmi ‘tfal mgħammdin’.

Fis-salm 91, hemm referenza għallanġli kustodji qabel ma eżistiet il-magħmudija:”Għax l-anġli tiegħu hu jibgħatlek, u jħarsuk fi triqatek kollha. Fuq idejhom jerfgħuk, li ma taħbatx ma’ xi ġebla riġlek.” La Alla assenja l-anġli kustodji lil dawk li ma rċevewx il-magħmudija sa minn dawk iż-żminijiet, jagħmel żgur iktar sens li jibqa’ jagħmel hekk anki fi żmienna!

Kemm hi sabiħa t-talba tal-anġlu kustodju! J’Alla ma niddejqu xejn ngħiduha aħna, ngħallmuha lit-tfal, kemm liż-żgħar u kemm lill-kbar!

Kif jingħażel il-Papa l-ġdid?

Il-Papiet jingħażlu mill-kulleġġ talkardinali. Dan il-kulleġġ jikkonsisti f’numru ta’ isqfijiet maħturin millPapa għal diversi ħidmiet fil-Knisja.

Bħalissa hemm 203 kardinali minn 69 pajjiż. Skont ir-regoli tal-1975, kardinali li jkollhom iktar minn 80 sena ma jkollhomx vot. Għalhekk, hemm 120 kardinal li jistgħu jivvutaw din is-sena. Dawn jiltaqgħu għal dak li jissejjaħ il-”Konklavi” kelma li tfisser: “biċ-ċavetta”, għax dawk il-kardinali li jidħlu għallproċess, jibqgħu “maqfula” sakemm jintgħażel il-Papa.

Il-konklavi għalhekk hu proċess sigriet li normalment jitmexxa mill-kap tal-grupp tal-kardinali li bħalissa hu Angelo Sodano. Però, minħabba li dan għandu 85 sena, ilproċess din is-sena għandu jitmexxa mill-kardinal Giovanni Battista Re. L-aħħar regoli jitolbu li l-Papa jiġi elett billi jirċievi żewġ terzi tal-voti.

Il-votazzjoni ssir fil-Kappella Sistina u fiż-żmien tal-proċess, il-kardinali jgħixu maqtugħin mid-dinja: la radju, la televixin, la gazzetta, la

rivista u lanqas mobile! Magħhom ikun hemm biss żewġ tobba, xi saċerdoti u xi ħaddiema li jieħdu ħsieb jipprovdu dak li jkun hemm bżonn minkejja li dawn ma jidħlux waqt il-votazzjoni.

Fl-ewwel jum tal-konklavi, ilkardinali jiċċelebraw il-quddiesa.

Dakinhar jistgħu jivvutaw darba wara nofsinhar. Imbagħad, mittieni ġurnata jistgħu jsiru żewġ votazzjonijiet filgħodu u tnejn oħra filgħaxija. Waqt il-votazzjoni, il-kardinali jiktbu l-isem ta’ dak li jkunu għażlu bħala Papa fuq karta li mbagħad tintewa, tinġabar u tinqara. Wara kull votazzjoni, il-karti jinħarqu u d-duħħan tagħhom joħroġ minn ċumnija. Jekk ħadd ma jkun ġab żewġ terzi tal-voti, fl-antik, mal-karti kien jiżdied tiben imxarrab biex id-duħħan joħroġ iswed, sinjal li l-Papa ma ntgħażilx.

Illum, dan isir biż-żieda ta’ kimika

apposta. Jekk il-Papa jkun elett, allura d-daħna tidher bajda.

Jekk wara tlett ijiem ma jkun intgħażel ħadd, il-votazzjoni tiġi sospiża għal mhux iktar minn ġurnata ta’ talb, diskussjoni informali u ħsieb minn kardinal anzjan.

Meta kardinal iġib il-maġġoranza meħtieġa, dan jiġi mistoqsi: “Taċċetta inti li tkun elett b’mexxej suprem?” Wara li jkun aċċetta mbagħad jiġi mistoqsi: “B’liema isem tixtieq li tissejjaħ?” Wara li jkun għażel l-isem, il-kardinali kollha jmorru jsellmu lill-Papa l-ġdid.

Imbagħad, il-Papa jitlibbes libsa ġdida. Wara dan il-proċess kollu, nieħdu s-sorpriża ta’ min ikun il-Papa l-ġdid mill-gallarija tal-Bażilika ta’ San Pietru bil-frażi: “Inħabbrilkom ferħ kbir… għandna papa!” U hekk, il-Pontifikat il-ġdid ikun beda.

t b i s r a ħ Fl-aħ in li magaz ni! jogħġob

Għal aktar informazzjoni ibagħtulna email fuq gwida@sdcmuseum.org

Magazin bil-Malti

għaż-żgħażagħ

u l-adoloxxenti

Fittixna fuq facebook:

www.fb.com/xehda