Gwida għal min jgħallem

Ngħix il-fidi tiegħi fi Żmien l-Għid ■ Katekisti Kbar ■ Mil-Librerija tal-Katekist

Gwida

The Voyage of the Dawn Treader

■

IS-56 VOLUM | ĦARĠA #03 ■ MEJJU-ĠUNJU 2013

għal min jgħallem

Studju

X’nistgħu

nagħmlu?

Paġna

12

Ispirazzjoni

KAPAĊITÀ TA’ VIŻJONI

PAĠNA 6

Il-Mixja Liturġika

Ma hemm xejn ordinarju PAĠNA 2

Is-Sagrament tal-Aħħar Ċena PAĠNA 14

Editorjal

1 Ngħix il-fidi tiegħi fi Żmien l-Għid Fr Carl Mario Sultana Il-Mixja Liturġika

2 Ma hemm xejn ordinarju Mariosa Micallef Riflessjoni

6 Kapaċità ta’ viżjoni Fr René Camilleri Katekisti kbar

8 Il-Metodu ‘Dun Ġorġ’ tim editorjali Joseph Bonnici Alan Bonello Kurt Miceli

ħajr lil

Steven Mifsud li kkoreġa t-test, lis-Segretarjat għall-Katekeżi tal-Arċidjoċesi ta’ Malta għallkontribuzzjoni u l-għajnuna li dejjem joffri u lill-kontributuri li b’sagrifiċċji personali għamlu din il-ħarġa possibbli.

produzzjoni

Disinn: Alan Bonello www.designedbyal.com Stampa: Veritas Press, Żabbar

distribuzzjoni

Din ir-rivista tista’ tinxtara minn Librerija Preca, miċ-ċentri tal-M.U.S.E.U.M. fl-irħula kollha u mis-Segretarjat għall-Katekeżi.

abbonamenti

Sena - 6 ħarġiet (Bl-Idejn) €9.00 (Bil-Posta) €11.00

gwida@sdcmuseum.org

Gwida għal min jgħallem hija publikazzjoni tal-Kummissjoni għall-Formazzjoni tat-Tfal u l-Magħżulin tas-Soċjetà tadDuttrina Nisranija – M.U.S.E.U.M.

www.sdcmuseum.org

Robert Aloisio Studju

12 X’nistgħu nagħmlu?

Riżorsi

16 Mil-Librerija Karmenu Borg u Albert Mercieca Inklużjoni

18 Problemi ta’ Ansjetà fit-tfal u l-adolexxenti Edward Wright Trekking

22 Mill-Kampanja Għawdxija Michael Debono Il-Media fil-Katekeżi

24 The Voyage of the Dawn Treader Stephen Deguara Storja

26 Is-Seqer Maqbud

Fr Andrew Galea ofm conv.

Joseph Bonnici

Minn Idejn l-Artist

Din kont tafha?

14 Is-Sagrament tal-Aħħar Ċena Tonio Caruana

28 Il-Mistoqsija Oħt il-Għerf Kevin Scicluna

Editorjal

Fr Carl Mario Sultana

Ngħix il-fidi tiegħi fi Żmien l-Għid “Aħna nxandru ’l Kristu Msallab” (1 Kor, 1, 23a) Dawk li huma msejħa biex iwasslu lil Ġesù Kristu lill-oħrajn għandhom sejħa, li għalkemm tiġi misSagrament tal-Magħmudija, u li allura huma jaqsmu ma’ dawk kollha li huma mgħammdin, fl-istess waqt għandhom ukoll sejħa partikolari li ġejja mill-fatt li huma jagħmlu parti minn Poplu li huwa msejjaħ biex ixandar l-Aħbar it-Tajba tal-Għid ta’ Ġesù. Iva, kull katekist u katekista jistgħu ifittxu l-għeruq tas-sejħa li għandhom fix-Xandir tal-Kelma fil-fatt li Ġesù Kristu qam mill-imwiet kif hu stess kien ħabbar qabel ma bata u miet għalina.

in-nies? X’messaġġ se nagħtuhom?”

Il-bniedem tal-lum għandu bżonn messaġġ ta’ tama. Dan għaliex il-bniedem qed jiskopri li dak kollu li hawn madwaru, u li l-bnedmin poġġew it-tama tagħhom fih, ma jistax jagħtihom dik l-hena li ma tispiċċax. Id-dinja ta’ madwarna qatt ma tista’ tagħtina tama u faraġ li ma jintemmux. Huwa biss Kristu Rxoxt li jista’ jagħtina din il-garanzija. Aħna msejħin biex inxandru din it-tama; din l-aħbar it-tajba li tagħti lillbniedem tama ġdida fil-futur, kif ukoll premju għall-azzjonijiet tajba kollha li jagħmel matul ħajtu f’din id-dinja.

Is-sejħa tagħna bħala katekisti titlobna li aħna, b’mod speċjali, inkunu xandara ta’ din l-aħbar tajba, mhux biss lil dawk kollha li Alla qed jafdahom f’idejna biex inkunu aħna stess li nwassluhom għand Ġesù, imma wkoll lil dawk kollha li b’mod ġenerali jiltaqgħu magħna fil-mixja ta’ ħajjithom. U dejjem nistgħu nistaqsu lilna nfusna: “Aħna x’se nwasslulhom lil dawn

Waħda mill-akbar diffikultajiet biex inwettqu din il-missjoni tagħna lill-bnedmin tal-lum tinsab filfatt li huwa diffiċli li tikkomunika mal-bniedem tal-lum. Fil-Messaġġ lill-Poplu ta’ Alla fl-aħħar Sinodu tal-Isqfijiet li sar f’Ruma dwar l-evanġelizzazzjoni l-ġdida f’Ottubru 2012, l-Isqfijiet irrikonoxxew iddiffikultà li wieħed jikkomunika mal-bniedem tal-lum, mhux biss

għaliex il-bniedem illum għandu moħħu mifrux fuq ħafna affarijiet, imma wkoll għaliex il-postijiet tradizzjonali fejn kien ikun ilbniedem issa żvojtaw, u l-bnedmin qegħdin ikunu f’ambjenti oħra.

Dan ifisser li m’għadx baqgħalna l-possibbiltà li bilfors nitkellmu ma’ massa ta’ nies. Huwa minħabba f’hekk li aħna msejħin biex fid-dinja tal-lum inkunu aktar xhieda milli predikaturi. Din l-istess eżortazzjoni għamilha Papa Pawlu VI fl-1975 fl-Eżortazzjoni Appostolika Evangelii Nuntiandi meta qal li l-bniedem tallum aktar jisma’ minn dawk li jagħtu xhieda b’ħajjithom milli minn dawk li jippritkaw bil-fomm.

Dan ipoġġi fuqna ħafna responsabbiltà. Li tkun xhud illum ifisser twassal din l-aħbar it-tajba blentużjażmu kollu ta’ ħajtek, li tpoġġi l-prijoritajiet ta’ ħajtek f’posthom, li tkun kapaċi tgħix fit-tama u li tkun dejjem lest li tgħin lil dawk kollha li tiltaqa’ magħhom. Din hija l-akbar prietka li tista’ tagħmel!

Il-Mixja Liturġika

Ma hemm xejn ordinarju Mariosa Micallef

Żmien li jibda bil-festa tat-Trinità u jispiċċa bi Kristu Re ma tistax issejjaħlu żmien normali u bla importanza!

Jissejjaħ Ordinarju minħabba li jimxi fuq ċertu ordni, minħabba li hu nnumerat.

2

D

an il-perjodu huwa maqsum fi tnejn. Jibda mit-Tnejn, il-għada talĦadd wara s-6 ta’ Jannar, u jibqa’ sejjer sa lejlet Ras ir-Randan; imbagħad jerġa’ jibda mit-Tnejn, il-għada ta’ Pentekoste, u jagħlaq fis-Sibt qabel l-1 Ħadd talAvvent. F’artiklu li qrajt dwar is-sena liturġika kien hemm ħsieb fejn jgħaqqad is-sena liturġika mar-rużarju u jgħid hekk: fl-Avvent li jwassal għall-Milied, niftakru fil-misteri tal-ferħ, fir-Randan niftakru fil-misteri tat-tbatija u fl-Għid f’tal-glorja. Iż-żmien ta’ matul is-sena jfakkarna fil-misteri tad-dawl.

Minħabba li f’dan iż-żmien ma nkunux qegħdin nitħejjew għall-ebda festa partikolari (fl-Avvent inħejju ruħna għall-Milied u fir-Randan għall-Għid) jista’ jkun li nkunu aħna stess li nnaqqsulu mill-importanza tiegħu.

Huwa żmien li jgħinna nimmaturaw fil-fidi tagħna u fil-ħajja normali ta’ kuljum nippruvaw nagħmlu affarijiet straordinarji biex inwasslu l-Bxara t-Tajba. Matul iż-żmien tas-sena (iżżmien ordinarju) nisimgħu aktar dwar il-ħajja ta’ Ġesù u nitgħallmu kif nistgħu nsiru dixxipli tiegħu. Dan hu fejn aħna nistgħu nsejħulu ordinarju għax irridu ngħixu bħal Ġesù fil-ħajja ordinarja ta’ kuljum. Mother Tereża tgħid li l-qdusija ma tiġix milli tagħmel

affarijiet straordinarji iżda li taċċetta bi tbissima dak li tiltaqa’ miegħu, li nagħmlu affarijiet ordinarji b’imħabba straordinarja.

Il-kulur liturġiku għal dan iż-żmien huwa l-aħdar. L-aħdar huwa l-kulur tarrebbiegħa meta n-natura hija fl-aqwa tagħha. Għalhekk l-aħdar għandu jfakkarna fit-tama; it-tama fil-wegħda talMulej li jagħtina s-salvazzjoni ta’dejjem jekk inkunu fidili għall-wegħdiet talMagħmudija, u tal-fidi tiegħu.

Ix-xhur ta’ Mejju u Ġunju joffru okkażjonijiet sbieħ ta’ tagħlim. X’aktarx kull parroċċa tiċċelebra l-Ewwel Tqarbina. Meta nagħmlu xi ħaġa kull sena – inħejju lit-tfal għas-sagramenti jista’ jkun li għalina ssir rutina u ma nagħtuhiex l-importanza meħtieġa.

Niftakru li għal dawn it-tfal din hija ġurnata importanti ħafna, mhux bħalloħrajn u tista’ tħalli effett anke għal żmien twil. Ma naħlux dan iċ-ċans!

Jekk jista’ jkun insibu mod kif ninvolvu lill-ġenituri, li huma fuq kollox dawk li huma l-aktar responsabbli għallformazzjoni ta’ wliedhom. Xi kultant tisma’ tgergir minn katekisti li dak li aħna nagħmlu waqt il-laqgħat tagħna mbagħad jinħatt fid-dar. Għalkemm hija verità li l-isfidi fil-familji qegħdin

3

Iż-żmien ta’ matul is-sena jfakkarna fil-misteri tad-dawl.

Il-Mixja Liturġika

kull ma jmur jikbru, aħna rridu nkunu tal-ewwel li noffru l-għajnuna. Huwa żball kbir li naraw lilna nfusna bħala ‘għalliema’ u l-ġenituri qishom maqtugħin minn din il-formazzjoni, jekk mhux kif għidt narawhom ukoll bħala tfixkil. L-involviment tal-ġenituri rridu naħdmu għalih. Ma nistennewx li aħna qatt ma tajna kas, imbagħad norganizzaw laqgħa u nistennew lill-ġenituri li jattendu. Irridu nibdew mill-bidu ... anke fil-mod kif nilqgħuhom meta jwasslu u jiġbru lit-tfal mil-laqgħat, kemm nuruhom li għandna ħin għalihom meta jkollhom bżonn ikellmuna, bil-mod li nżommu kuntatt magħhom u b’tant modi oħra.

L-ewwel tqarbina hija importanti ħafna għat-tfal, u importanti għallfamilja kollha, importanti wkoll għallbqija tal-parroċċa.

F’dan iż-żmien niċċelebraw il-festa ta’ Corpus, għalhekk huwa mument

li nistgħu nużawh biex inkomplu nibnu minn sena għal oħra fuq it-tifsir tal-Ewkaristija skont l-età tattfal, żgħażagħ jew adulti li jkollna magħna. Tkun tajjeb li nispjegaw sew il-partijiet differenti tal-quddiesa, il-ġesti u simboli li nużaw u jekk possibbli li flimkien immorru l-knisja biex bil-kwiet naraw dak li tkellimna fuqu: l-altar, l-ambone, iż-żjut, ilbattisteru, l-ilbies tas-saċerdot li jinkludi l-istola u l-pjaneta bil-kulur liturġiku, u tant affarijiet oħra li nkunu tkellimna dwarhom, fosthom ukoll l-importanza ta’ ħin ta’ skiet. Tajjeb ukoll li wara li nkunu spjegajna l-quddiesa nagħmlu arranġamenti biex nipparteċipaw b’mod sħiħ f’quddiesa ... jista’ jkun li tkun quddiesa li ssir għalina u għalhekk ittfal u ż-żgħażagħ ikunu jistgħu jieħdu sehem aktar. Niftakru li l-kelma Ewkaristija tfisser radd ta’ ħajr lil Alla.1 L-Ewkaristija hija l-“għajn u quċċata

4

tal-ħajja nisranija kollha.”2 Aħna ngħidu li nieħdu sehem fil-quddiesa u li s-saċerdot qiegħed iqaddes ... allura din iċ-ċelebrazzjoni lilna ma tistax tħallina kif konna ... meta aħna nifhmu sew dak li qiegħed jiġri aħna nkunu qegħdin nitqaddsu.

Waqt kull quddiesa aħna niċċelebraw dak li nemmnu, ngħixu dak li nemmnu bix-xhieda tagħna fil-ħajja ta’ kuljum u nsiru dak li nirċievu.

Bl-Ewkaristija nsiru nixbhu aktar lil Kristu. Fl-Ittra lill-Korintin insibu: “ħa l-ħobż ... radd il-ħajr, qasmu ... agħmlu”3 Aħna wkoll iridu nirringrazzjaw lil Alla għal dak kollu li nirċievu u rridu naqsmu dak li għandna. Fil-ħobż Ġesù qasam dak li hu ordinarju, u għalhekk aħna wkoll naqsmu dak li hu ordinarju u normali fil-ħajja ta’ kuljum, dak li forsi maddaqqa t’għajn jidher insinifikanti.

Dan hu mument li flimkien mat-

Ma hemm xejn ordinarju

Jiem Importanti matul Mejju u Ġunju Żmien il-Għid 1 ta’ Mejju: San Ġużepp Ħaddiem 12 ta’ Mejju: Lapsi, tlugħ tal-Mulej fis-sema. Wara erbgħin jum millqawmien Ġesù jitla’ fis-sema, jispiċċa l-mixja tiegħu fuq l-art, iżda jħallina bil-wegħda li jibqa’ magħna dejjem u li jibgħat lill-Ispirtu s-Santu. Minnaħa tagħna aħna bil-magħmudija u bilgriżma tal-Isqof imsejħa biex inkomplu dak li beda hu: inwasslu l-Bxara t-Tajba; fl-Ewkarisitja nsibu l-qawwa biex ngħixu din is-sejħa. Bejn dan il-Ħadd u l-Ħadd li ġej nitolbu b’mod speċjali lill-Ispirtu s-Santu.

19 ta’ Mejju: Pentekoste – il-bidu tal-Knisja. L-istess Spirtu s-Santu li rċevew id-dixxipli, nirċevuh aħna fis-sagramenti tal-magħmudija u talGriżma tal-Isqof biex inkunu xhieda ta’ Ġesù u ngħixu fl-imħabba mal-oħrajn u naqsmu dak li aħna u dak li għandna. Żmien ta’ matul is-sena 26 ta’ Mejju: It-Trinità Qaddisa, tajjeb li nitkellmu dwar is-sinjal tas-salib u l-kredu, speċjalment din is-sena li mesjħa biex niffurmaw aktar il-fidi tagħna.

26 ta’ Mejju: San Filippu Neri hu qaddis magħruf kemm kien ċajtier u ferrieħi, u b’dan it-talent għaraf iwassal sew il-messaġġ ta’ Ġesù.

Fosthom pereżempju meta lil waħda mara li marret tqerr li hi kienet tgħid ħafna fuq in-nies, bħala penitenza qalilha biex tnittef tiġieġa u r-rixx tħallihom itiru mar-riħ. Meta marret lura għandu biex tgħidlu li għamlet din il-penitenza stramba, qalilha biex tmur tiġbor ir-rixx! Kif setgħet! Hekk

ukoll hi ma setgħetx tiġbor lura dak il-kliem li hi qalet dwar ħaddieħor! (tista’ tara: http://www.youtube.com/ watch?v=PLKfQ-8jRwM) 31 ta’ Mejju: Il-viżitazzjoni. Festa li tfakkarna li aħna bħal Marija għandna nagħtu kas tal-oħrajn. Hi tmur għand Eliżabetta biex taqsam magħha l-aħbar li kien ta l-anġlu u biex tgħina fil-mument tal-bżonn tagħha.

2 ta’ Ġunju: Corpus, minbarra t-tagħlim marbut mal-Ewkaristija tajjeb li nfakkru fis-sinifikat talpurċissjonijiet. Il-purċissjoni ta’ Corpus issir biex in-nisrani “jagħti xhieda pubblika tal-fidi tiegħu u tal-qima tiegħu lejn is-Sagrament Imqaddes.”5 7 ta’ Ġunju: il-Qalb ta’ Ġesù: “bilkelmiet ‘Qalb ta’ Ġesù’ nifhmu l-misteru stess ta’ Kristu kollu kemm hu, għax il-qalb hija l-aqwa membru li jfisser il-persuna kollha.”6

tfal nistgħu nagħtu lista ta’ dak li nistgħu nagħmlu, biex b’hekk ukoll inkunu qegħdin ngħixu l-kmand: “Agħtuhom intom x’jieklu.”4 Minbarra li matul dan iż-żmien nippruvaw li niċċelebraw quddiesa flimkien mat-tfal biex huma jifhmu aktar is-sinifikat ta’ dak li nagħmlu ta’ lanqas nhar ta’ Ħadd, nistgħu wkoll ngħallmu dwar l-importanza tal-adorazzjoni lil Ġesù sagramentat.

Nistgħu wkoll minflok laqgħa nagħmlu mument ta’ adorazzjoni jew f’xi kappella jew knisja qrib jew fejn niltaqgħu jekk nirranġaw minn qabel biex ikollna lil Ġesù Sagramentat. Kemm il-quddiesa kif ukoll l-adorazzjoni trid tkun addattata għall-età tat-tfal ... b’qari, talb, kant u mużika li jagħtu raġuni lil dak li qegħdin niċċelebraw.

8 ta’ Ġunju: il-Qalb ta’ Marija, niftakru fil-ħajja ta’ Marija li hi mudell għalina 13 ta’ Ġunju: Sant’Antnin ta’ Padova 24 ta’ Ġunju: it-twelid ta’ San Ġwann il-Battista. Xi rħula għandhom it-tradizzjoni li bħal-lum jagħmlu l-ħuġġieġa li hija simbolu tad-dawl li kien San Ġwann biex ħejja t-triq għall-Mulej.

29 ta’ Ġunju: il-festa ta’ San Pietru u San Pawl: l-Imnarja

5

REFERENZI: 1 KKK 1328 2 Lumen Gentium, 11 3 1 Kor 11, 23-26 4 Luqa 9, 13 5 Direttorju dwar id-devozzjonijiet popolari u l-liturġija, 162 6 Direttorju dwar id-devozzjonijiet popolari u l-liturġija, 166

Riflessjoni

Fr René Camilleri

KAPAĊITÀ ta’ VIŻJONI Il-Kristjaneżmu beda fl-istorja bħala ferment, xi ħaġa li ġġib iċ-ċaqliq, li tipprovoka żvilupp. Fi ftit kliem ‘ħmira’, kif isemmi anke Ġesù nnifsu, li ma ssir qatt parti mill-għaġna imma li tgħolli l-għaġna kollha.

ċ-ċentralità u l-importanza tal-istituzzjoni taż-żwieġ. Bħal meta waqa’ l-Imperu Ruman, illum qed nassistu għallwaqgħa ta’ diversi imperi oħra.

Waqa’ l-imperu ta’ kultura tal-Punent li kien is-sies ta’ ċiviltà li għal ħafna sekli ispirat ruħha mill-valuri talKristjaneżmu. Waqa’ l-imperu, almenu fil-moħħ ta’ ħafna li l-Punent huwa ċ-ċentru tal-univers, u dħalna f’era talglobalizzazzjoni li l-implikazzjonijiet tagħha għadna qed nissieltu biex niddiġeruhom. L-istabbiltà sa reċenti kienet garantita mis-swar madwarna.

Fl-istess ħin mill-istess storja tal-Kristjaneżmu toħroġ ċara ħafna li l-istess Kristjaneżmu dejjem kellu t-tendenza li jistruttura ruħu, li jkollu r-regoli u jieħu forma li tkun tidher u tinħass. Dan mhemmx dubju wassal biex sikwit is-sustanza ħadet il-forma u l-forma mbagħad saret iktar importanti mis-sustanza.

Is-sur li jipproteġina issa waqa’ u ġejna mikxufin. Il-fidi nisranija, għalkemm jibqa’ jkollha relazzjoni u rabta speċjali mar-raġuni tal-bniedem, trid issa ssib hi r-raġuni tal-eżistenza u l-konsistenza tagħha. Trid tkun hi stess kredibbli. Tul iż-żmien tal-Għid konna qed naqraw il-Ktieb tal-Apokalissi ta’ San Ġwann. Dan il-ktieb San Ġwann ma kitbux fuq xi cruise jew f’xi monasteru. Kitbu waqt li kien eżiljat fuq Patmos u waqt li diġà kienet qed turi snienha l-qilla tal-persekuzzjoni. Imma f’nofs dan kollu, San Ġwann kellu l-kapaċità li jiffoka ċar fuq x’inhi l-viżjoni li għandha tibqa’ ttih il-forza, lilu u lill-insara tul iż-żmien.

Hekk ġara wara l-paċi ta’ Kostantinu fis-sena 313, meta wara żmien ta’ persekuzzjoni, il-Kristjaneżmu akkwista d-dritt taċ-ċittadinanza u sar ir-reliġjon uffiċjali talImperu. Minn hemm il-Kristjaneżmu beda jissetilja għax kellu l-protezzjoni u l-garanziji tal-Imperu Ruman.

Meta mbagħad fis-seklu 6 waqa’ l-Imperu Ruman, ilKristjaneżmu sab ruħu f’salib it-toroq.

Propju f’dan iż-żmien, bejn wieħed u ieħor, fuq naħa għandna lil Santu Wistin li biċ-Civitas Dei (Il-Belt ta’ Alla) kien qiegħed jistaqsi x’se jiġri issa li l-garanziji li kien jagħti l-Imperu waqgħu. Fuq in-naħa l-oħra għandna lil San Benedittu li fir-Regola tiegħu jitkellem dwar il-vot tal-istabbiltà. Sa dak iż-żmien il-fidi nisranija kellha rasha mistrieħa għax kellha l-garanzija ta’ stabbiltà ġejja minn barra, mill-istess strutturi tas-soċjetà. Issa l-Kristjaneżmu kellu l-isfida li jsib triqtu bla ma jserraħ fuq l-ebda krozzi.

Il-poplu bla viżjoni jikkollassa, jgħid il-Ktieb tal-Għerf.

Waqt li nħossuna eżiljati għax qisna barranin f’artna, waqt li qed ngħixu f’kultura li m’għadhiex mibnija fuq il-valuri universali u assoluti li dejjem ħaddanna, waqt li f’xi aspetti tagħha qed naraw iċ-ċiviltà ta’ qabel ispirata mill-valuri tal-Kristjaneżmu kważi togħsfor, aħna jrid ikollna l–kapaċità li kellu San Ġwann biex niffukaw u niddistingwu bejn is-sustanza u l-forma.

Jista’ jkun li hi l-forma tal-Knisja, tal-familja, tal-kultura li qed tikkollassa. Imma s-sustanza nistgħu xorta waħda nsalvawha f’kontenituri oħra: fil-qlub ta’ dawk li jemmnu u li kapaċi jiddixxernu l-passi ta’ Alla anke fi żmienna fejn faċli nikkonkludu li hu assenti.

Illum qegħdin f’epoka simili ħafna. Għal ħafna sekli bħala Nsara għexna fid-dell ta’ kultura protettiva li pprovdiet hi stess għal ċerti garanziji biex valuri fundamentali jkunu mħarsa. Pereżempju anke l-istituzzjoni taż-żwieġ u talfamilja kienu protetti minn qafas legali li kien jirrikonoxxi

6

Il-kriżi li toħroġ mit-taqlib ta’ żmienna mhijiex kriżi ta’ reliġjon jew ta’ valuri, imma kriżi spiritwali. U allura r-rimedju ma jistax ikun ta’ xorta oħra għajr spiritwali.

Jekk bħala Knisja, jew anke bħala individwi li nistqarru li nemmnu, inkunu diżorjentati, kif nistgħu noffru orjentament? L-Atti tal-Appostli jgħidilna li f’nofs nawfraġju, Pawlu wieqaf f’nofshom kien qiegħed iqawwilhom qalbhom. Dak hu l-profeta. Min ma jinġarrx mill-paniku, min ma jagħmilx iżżejjed bih it-taqlib ta’ madwaru, min ir-rabta tiegħu ma’ Alla mhijiex waħda kulturali, minn barra, imma intima, minn ġewwa. Hija dik ir-rabta intima li fi żmien ta’ taqlib tagħtina stabbiltà. Dak hu l-vot ta’ San Benedittu li fir-Regola tiegħu jistedinna biex fil-ħajja nisranija tagħna naspiraw iktar għar-ritmu milli għar-rutina. Irrutina toqtol. Ir-ritmu hu armonjuż. Kif kien jgħid Santu Wistin, il-ħajja tal-virtù hija ħajja ‘mużikali’, jiġifieri armonjuża.

Il-kriżi li toħroġ mit-taqlib ta’ żmienna mhijiex kriżi ta’ reliġjon jew ta’ valuri, imma kriżi spiritwali. U allura r-rimedju ma jistax ikun ta’ xorta oħra għajr spiritwali.

Mhux b’iktar reliġjożità jew b’iktar devozzjoni se nirrimedjaw għal dak li qed jintilef. Neħtieġu spiritwalità ta’ veru, marbuta mhux ma’ prattika reliġjuża imma ma’ min int tassew. Spiritwalità li tista’ biss tixxettel fil-familja.

Il-komunitajiet tagħna parrokkjali jistgħu jgħinu.

Anke l-ambjenti tal-iskola jistgħu jservu tajjeb ħafna.

L-għaqdiet u l-movimenti wkoll jistgħu joffru spazji eċċellenti fejn titrawwem din l-ispiritwalità ta’ veru.

Imma l-familja tibqa’ ċ-ċentru u l-qofol. Hu fil-familja qabel kollox fejn jista’ jerġa’ jibda jitnissel mill-ġdid il-valur veru ta’ Jum il-Mulej, valur li jmur bil-qabda lil hinn minn sempliċi nibagħtu t-tfal għall-quddies.

Il-familja hi wkoll l-ispazju naturali fejn jista’ jinħoloq spazju u atmosfera ta’ kif u fejn titlob b’mod li jagħmel iktar sens għal ħajtek. Hu fil-familja fejn miċ-ċokon jistgħu jixxettlu l-attitudnijiet it-tajba lejn il-ħajja bil-problemi u l-isfidi li tippreżenta llum.Il-viżjoni li tmexxik f’ħajtek ma titgħallimhiex l-iskola jew filkatekeżi. Jew tingħatalek miċ-ċokon id-dar, jew tibqa‘ mingħajrha. Bħaż-żejt fil-kus tax-xebbiet boloh talparabbola, jekk meta tiġi bżonnu ma jkollokx, ħadd ma jkun jista’ jagħtihulek.

7

Katekisti Kbar

Robert Aloisio

Il-Metodu

‘Dun ĠorĠ’

Mill-Konkret għall-Astratt: Stejjer u Eżempji mill-Ħajja “L-istejjer, ir-rakkonti u l-kommemorazzjonijiet kienu minn dejjem magħġuna mal-istil pedagoġiku tas-Soċjetà (tal-MUSEUM).” 1

REFERENZI: 1 Natalino Camilleri (2010). Niċċelebraw dak li aħna, Kalendarju Museumin 2010, p. 187 2 Il-Gabinetti huma aktarx fost l-aktar kitbiet magħrufa ta’ Dun Ġorġ, li hu nnifsu ħa ħsieb jistampahom għallewwel darba f’fuljetti fl-istamperija Vox Press tal-Ħamrun u fl-Istamperija Museumina tas-Soċi Interni, ĦażŻebbuġ. Il-Gabinetti, ġew stampati individwalment f’diversi rivisti u publikazzjonijiet, u dehru miġburin flimkien għall-ewwel darba f’edizzjoni tal-1991.

3 Dun Ġorġ Preca, Gwida għal min jgħallem it-Tfal, Taqsima 7 4 Dun Ġorġ, L-Iskola Kattolika, Taqsima 15 Fuq it-Tagħlim, nru. 55, Lux Press, 1945.

5 Ibid., nru. 56 6 Ibid., nru. 57 7 Ibid., nru. 58 8 Gabinetti fil-MUSEUM, Daħla 9 Konastrija, Daħla 10 Ibid.

11 Abel Giglio 12 Gabinetti fil-MUSEUM, 50

Dun Ġorġ kien jemmen f’żewġ prinċipji pedagoġiċi li hu ried jinkulka fis-soċji: mill-konkret għall-astratt, u mis-sempliċi għall-kumpless.

Fuqhom kiteb żewġ kotba: Konastrija u Gabinetti fil-MUSEUM.2 Il-kelma “konastrija” hija kelma vvintata minnu stess u hija amalgamazzjoni tal-kelmiet “konkret” u “astratt”. Dun Ġorġ jgħid li min jgħallem “għandu jevita kemm jista’ l-astrazzjoni, billi m’hemm xejn flintellett li qabel ma kienx fis-sens, iżda jżomm ruħu dejjem għallħwejjeg konkreti kemm jista’... Innatura, mhux biss tat-tfal iżda anki tal-kbar, tixrob wisq fiha nnifisha meta għandha quddiemha eżempji jew ġrajja jew każijiet. Infatti għalhekk huwa wisq lodevoli l-użu li jagħmlu fil-kotba l-istampi għall-għajnuna talintelliġenza fuq is-suġġett.” 3

Dun Ġorġ kien jemmen li “l-istorja fiha qawwa kbira biex tgħallem”,4 li “l-ġrajja huma aħjar mir-raġunar fit-tagħlim”,5 li “permezz tal-eżempji t-tagħlim isir ħafif u fil-qosor”,6 u li “l-esperjenza hija l-imgħallma f’kull tagħlim.” 7 Dun Ġorġ jgħid li l-istejjer “huma wisq pjaċevoli għan-natura umana, li timxi bi ħwejjeġ konkreti, jiġifieri li jaqgħu taħt is-sensi, u li mill-ħwejjeġ konkreti tintrefa’ għall-ħwejjeġ astratti li ma jaqgħux taħt is-sensi. Nies kbar għall-għerf inqdew b’dawn il-gabinetti (stejjer), u fosthom ċelebri huwa Esopu, li permezz ta’ ħrejjef ivvintati, kien jifhem jgħallem in-nies ħwejjeġ importanti, u utli għall-ġid. Anki Kristu għallimna bosta veritajiet permezz tal-parabboli: iżżomm il-parabbola quddiem għajnejk, tkun fl-istess ħin iżżomm it-tagħlim li fiha. Kemm meta tirrakkonta ħwejjeġ reali mill-istorja, kemm meta tirrakkonta ħwejjeġ mhux reali, iżda ivvintati mill-esperjenzi, mill-industrija tal-intelliġenza tiegħek, is-sustanza hija dejjem imqiegħda filverità li kulħadd għandu jammettiha, għax iħossha ta’ persważjoni.” 8

Sa minn dejjem il-bnedmin ħabbew ir-rakkonti tal-istejjer. Dawn jinsabu fil- Konastrija huwa magħmul minn kulturi kollha tad-dinja u f’kull żmien. disgħin paragrafu li kull wieħed

8

minnhom jissejjaħ “għoqda” għax jgħaqqad l-astratt mal-konkret.

“Il-konastrija tħaddan kollezzjoni kbira ta’ veritajiet jew ta’ konklużjonijiet miġbudin, jew astratti, bħaż-żejt miżżebbuġ, mill-ħwejjeġ li jidhru, li jaqgħu taħt is-sensi, u mill-movimenti naturali li wieħed fuqhom jimxi bis-sens komun u bl-osservazzjonijiet. Din il-kollezzjoni hija mqiegħda fi klassi msejħa talgħoqod: billi l-għoqda torbot, hekk ukoll l-eżerċizzju tal-konastrija jorbot ħaġa ħaġa s-sens mal-intellett, jiġifieri l-konkret mal-astratt.” 9 Nagħtu eżempju ta’ għoqda minnhom: “Għoqda nru.36 Konkret – Tumas minn żgħożitu ta ruħu għall-vizzju tax-xorb u miet qasir ilgħomor ta’ 27 sena.

Astratt – Mela m’għandux jistenna li jgħix ħajja twila min ma jinfatamx milliktar fis minn dak li jogħġob lill-qalb skont id-demm u l-laħam.

X’fehem Dun Ġorġ b’gabinett?

“B’gabinetti aħna nifhmu kamra żgħira f’dar fejn jiġu kkonservati oġġetti prezzjużi. Issa, billi fid-dinja xejn mhu aktar prezzjuż mit-tagħlim tal-verità, għalhekk aħna nsejħu gabinett narrazzjoni, tkun ta’ storja, jew tkun ivvintata bħalma huma l-parabboli ta’ Kristu, li fiha jkun hemm xi verità.” 10

Għalkemm Dun Ġorġ kien jgħid li dawn kienu stejjer ivvintati, hemm min isostni li ma kinux.

“Dun Ġorġ kien jitkellem lingwa li jifhimha kulħadd. Speċjalment b’dawk il-famużi, kien jgħidilhom hu gabinetti.

Allura kienu stejjer ivvintati fuq il-ħajja Maltija. Naħseb li kultant ma kienu jkunu ivvintati xejn, ibiddilhom naqra hu u joħroġ it-tagħlima minnhom.” 11 Nagħtu eżempju ta’ gabinett: Awrelju, skrivan istruwit f’dipartiment tal-Gvern, spiss kien jgħid: ‘U jien ma jien xejn!’ Jekk xi ħadd kien ifaħħru: ‘...U jien ma jien xejn!’ Darba wieħed mid-dipartiment, fattiga mingħajr ebda edukazzjoni, qallu: ‘Sur M’Int Xejn, x’ħin hu?’ Awrelju għal dis-sejħa wera li tassew kien xi ħaġa, u mhux kif kien jgħid fuqu nnifsu, għax ħa għalih u ttratta ħażin lil dal-fattiga bi kliem li jweġġa’ l-qalb. Ilprovi jikxfu x’inhu l-bniedem. 12 Dun Ġorġ kellu ħila kbira kif jirrakkonta storja,13 u anke jekk l-istess storja jirrepetiha miljun darba14 kien iġiegħlek toqgħod attent u tieħu gost terġa’ tismagħha.15 Kien jagħmel introduzzjoni tajba għall-istorja, joqgħod attent għad-dettalji, juża tajjeb l-espressjonijiet ta’ wiċċu u t-ton ta’ leħnu b’mod naturali, u

9

jitkellem tassew mal-udjenza. Kien juża vuċi li ddaħħlek fl-atmosfera tal-istorja. Kien jgħid stejjer addattati għat-tip ta’ udjenza li jkollu quddiemu u jevita kliem tqil. Kultant kien iħalli pawsiet qosra biex l-iktar partijiet intensi tal-istorja jinftiehmu sew u jippermetti lill-udjenza tassorbi l-iktar dettalji importanti. Kien jenfasizza u jirrepeti fejn iħoss il-bżonn, xi drabi jesaġera.16 Kien jgħid stejjer mill-ħajja ta’ kuljum li n-nies faċilment setgħu jidentifikaw ruħhom magħhom, bħalma kienu l-parabboli ta’ Ġesù. Bil-mod kif kien jgħidhom, kien jistimula s-sensi u l-udjenza setgħet tħoss, ixxomm, tmiss, tisma’ u tara stampa ħajja quddiemha.

Kien jiddeskrivi karattri u ambjenti, u jġegħelhom iħossu dak li jħossu l-karattri. Kien jinvolvi lill-udjenza flistorja. Fuq kollox kellu stil għalih.17 Biex wieħed jgħallem u aktar u aktar meta jiġi biex jirrakkonta storja li tħalli effett irid ikun f’ambjent nieqes middistrazzjonijiet.18 Meta fil-laqgħat ta’ nhar t’Erbgħa, xi soċi kienu joħorġu kmieni biex jilħqu l-aħħar karozza tallinja, Dun Ġorġ kien jieqaf sakemm joħorġu għax kien ikun irid li kulħadd ikun attent għal dak li kien jgħid.19 L-udjenza riedha kemm jista’ jkun komda u viċin tiegħu.

Katekisti Kbar

Role-Models Barra l-fatt li Dun Ġorġ kien hu nnifsu role-model għal ħafna persuni f’ħajtu u wara mewtu, huwa kellu ħafna rolemodels oħra li fassal ħajtu fuqhom u li xtaq li ħaddieħor jagħmel l-istess. Ħafna edukaturi għadhom jisħqu fuq l-importanza tar-role-models fil-formazzjoni. Dawn l-eroj iservu ta’ gwida u ispirazzjoni għall-persuna matul ħajjitha, jinfluwenzaw iddeċiżjonijiet tagħha, u jgħinuha ssib il-kuntentizza tagħha. Iservu ta’ survival function imfassla biex tgħinna nimitaw il-karatteristiċi ta’ dawk il-bnedmin li rnexxew u eċċellew u hekk jgħinuna nirnexxu u neċċellaw aħna ukoll fil-ħajja tagħna.

Għal Dun Ġorġ ir-role models per eċċellenza kienu Ġesù, Marija u l-Qaddisin. L-imitazzjoni ta’ Ġesù Kristu għalih kienet kollox. Kien isostni li min tassew għaraf lil Ġesù ifittex li jimitah, li jkollu l-ispirtu tiegħu. Fhiex ried jimitah u fhiex xtaq li ħaddieħor ukoll jimitah?

F’kollox. Imma nsemmu xi ftit karatteristiċi milli laqtu lil Dun Ġorġ u li hu għamel minn kollox biex jinkulkahom fih u fl-oħrajn:

Kristu kien ... fommu sieket, kliemu tagħlim, faraġ, twiddib jew korrezzjoni, theddid kontra l-faċċoli... ma kien jirriġetta u lanqas ikeċċi ‘l bogħod minnu lil min kien javviċinah, kien juri affezzjoni lejn kulħadd, iżda lejn il-baxxi, lejn iż-żgħar u lejn l-injoranti kien juri preferenza ta’ ħbiberija, ma kienx jinxtara dwar il-ġustizzja u dwar il-verità b’ebda tifħir, b’ebda rigal, b’ebda mod ieħor, kien kuraġġuż għal kull persekuzzjoni, kien ta’ rettitudni kbira, ma kien juri li jibża’ minn ebda bniedem potenti, ma’ dawk li kienu jitrattaw miegħu ta’ spiss kien iżomm dixxiplina daqqa bil-ħlewwa u daqqa bil-virga, la kien jimpurtah minn unuri u lanqas minn disprezzi, kien juri għaxqa meta miegħu kienu jduru n-nies biex jisimgħuh, qatt ma kien jgħallem xejn bla ma jsaħħaħ bl-eżempju l-kelma tiegħu...20 Qaddisin li hu poġġiehom mudelli għall-membri tal-għaqda tiegħu kellu diversi. Huwa kien qarrej assidwu tal-ħajjiet tal-qaddisin, kif jidher mill-Ktieb tal-Istejjer u l-fuljett Episodjarju li fih jagħti lista

10

twila sew ta’ episodji ta’ qaddisin biex il-membri jirrakkuntawhom. Lit-tfal Magħżulin għażlilhom lill-martri San Lawrenz bħala patrun tagħhom u lill-Kandidati tahom lill-ewwel martri Nisrani, San Stiefnu. Lill-Magħżulin bniet tahom lil Santa Ġemma Galgani u lill-Kandidati lil Santa Tereża ta’ Avila.

Kien jipproponi ukoll bħala mudell għall-Insara lil Santa Tereża tal-Bambin Ġesù, l-aktar minħabba t-Triq iż-Żgħira għall-Qdusija kif proposta mill-qaddisa u li tista’ tingħex minn kull bniedem u f’kull kundizzjoni. Dun Ġorġ kien jitkellem fuq il-qaddisin qisu kien wieħed minn ta’ ġewwa magħhom. Lil soċju darba qallu, “Qallek San Franġisk t’Assisi: Imita lil Ġesù Kurċifiss.”

Il-qaddis patrun tas-Soċjetà talMuseum huwa San Ġwann Battista.

Kurjuża kienet l-għażla tiegħu, b’differenza mill-qaddisin protetturi l-oħra. Għall-ħabta tas-sena 1910, Dun Ġorġ, wara lezzjoni kien ta lis-soċji biċċa karta u talabhom iniżżlu fuqha l-isem ta’ xi qaddis li xtaquh ikun il-patrun tas-soċjetà ġdida tagħhom.

Kien hemm ħafna li xtaqu jagħżlu lill-Madonna, oħrajn lil San Ġużepp

jew lil San Gejtanu. Wieħed biss millmembri, Karmenu Darmanin, kiteb l-isem ta’ San Ġwann Battista. Dun Ġorġ qabad il-karti kollha, qegħidhom f’kappell u sejjaħ tifel li nzerta għaddej mit-triq u talbu jtella’ waħda minnhom. U tela’ Ġwanni l-Battista!

Dun Ġorġ mill-ewwel lemaħ fih mudell tajjeb għas-soċji billi dan kien lajk (ma kienx qassis), ġuvni u iben il-qassis Żakkarija. L-istess bħas-soċji li huma lajċi, ġuvintur jew xebbiet, u ‘ulied’ spiritwali ta’ qassis, Dun Ġorġ! Kien jgħidilhom ukoll: “Kif il-Kavallieri ta’ Malta, li ddefendew lill-gżira kellhom lil San Ġwann Battista bħala patrun tagħhom, hekk intom bħala difensuri tal-fidi u kavallieri ġodda, is-Sinjur Alla għażlilkom lil San Ġwann Battista bħala patrun tagħkom.”21 Fi żmien Dun Ġorġ, u anke llum, kien hemm fanatiżmu u esaġerazzjonijiet

fil-festi tal-qaddisin. Dun Ġorġ kien kontra t-tbaħrid li jsir fil-festi imma ma kienx kontra l-festi. Hu nnifsu bħala qassis tal-parroċċa tal-Ħamrun kien imur jieħu sehem fil-purċissjoni tal-festa ta’ San Gejtanu. Wara kien imur jagħmel kelmtejn lis-soċji filQasam tal-MUSEUM u mbagħad jibgħathom biex imorru jaraw lil San Gejtanu dieħel.22 Insibu fost l-oħrajn lil ċertu Ġamri Bonnici miż-Żejtun li jgħid kemm Dun Ġorġ ħeġġu biex ikun devot tassew ta’ Santa Katerina, imma qallu ukoll li, fiż-Żejtun aktar hemm ħeġġa lejn dak li hu estern, milli lejn id-devozzjoni ħierġa millqalb. Kif jirrimarka Alexander Bonnici, dak li qal għaż-Żejtun, seta’ qalu ukoll għal ħafna postijiet oħra.23 Ma jidhirx li kien isemmi rolemodels oħra ħlief qaddisin imma kien isemmi b’tifħir lis-Sur Fons,24

11

li għamel użu tant tajjeb millġid li l-Mulej ipprovdielu u lill-Professur Saydon li qaleb ilBibbja għall-Malti.

REFERENZI: 13 Nicholas Balzan (2011): “Kien hemm ċerti topics bażiċi li dejjem idur magħhom. Imma billi kellu ħafna stili – bniedem bi kreattività tal-għaġeb – ma kont tixba’ tisimgħu qatt.”

14 William White (1982). Speaking in Stories: “Aħna nies ninsew. Għandna bżonn min jirrakkuntalna l-istejjer.

Neħtieġu lil xi ħadd jippreżentalna d-drama tal-imħabba t’Alla għalina.

Neħtieġu nkunu mfakkra fuq ilgrazzja straordinarja ta’ Alla. Neħtieġu nisimgħu l-istejjer tal-wegħdiet tant sbieħ kważi ma jitwemmnux ta’ Alla, l-istorja tal-aħbar it-tajba qalb l-aħbarijiet ħżiena tad-dinja.”

15 Francis Fenech: “Xi stejjer partikulari min jaf kemm –il darba smajthom, bħal dik ta’ Sander u l-kobor ta’ Alla imma kull darba qisek tismagħhom l-ewwel darba.”

16 L-esaġerazzjoni u r-ripetizzjoni minn dejjem kienu elementi bażiċi firrakkuntar tal-istejjer.

17 Francis Fenech (2011): “Kellu stil partikulari, u meta xi ħadd ipprova jimitah, waqa’ għaċ-ċajt!”

18 GMJT, 30: “Mhuwiex lok adattat għat-tagħlim fejn hemm il-ħsejjes jew id-distrazzjonijiet.”

19 Francis Fenech (2011): Niftakar li nhar t’Erbgħa meta jsir ċertu ħin, xi soċji kienu joħorġu biex jilħqu l-aħħar karozza, allura Dun Ġorġ kien jieqaf sakemm joħorġu minn posthom u jitilqu. Dan juri li kien jistenna li kulħadd ikun attent għal dak li kien jgħid.”

20 Is-Sakrarju tal-Ispirtu ta’ Kristu 21 Bonnici (1989). p.67 22 Bonnici (1989). p.66 23 Ibid.

24 Alfons Maria Galea

Studju

Fr Andrew Galea ofm conv.

X’Nistgħu

nagħmlu?

W

ara li fl-aħħar żewġ ħarġiet rajna l-istat attwali tal-għajxien tal-fidi fil-kontinent Ewropew u liema huma dawk l-oqsma tas-soċjetà u tal-kultura li l-iktar jeħtieġu l-proċess ta’ Evanġelizzazjoni, f’din il-ħarġa ser naraw x’tindika l-Knisja, bħala soluzzjonijiet għall-isfidi l-ġodda li spiss is-soċjetà kontemporanja tippreżentalna.

Is-soluzzjonijiet jistgħu jinġabru taħt erba’ titli prinċipali, u f’din il-ħarġa ser nikkonċentraw fuq l-ewwel waħda: - L-Evanġelizzazzjoni l-ġdida - L-Ewwel Tħabbira - Mixja serja għad-dħul fil-ħajja Nisranija - L-irwol tal-Komunità Nisranija Mill-pontifikat ta’ Ġwanni Pawlu II, l-Evanġelizzazjoni l-ġdida saret prijorità għall-Knisja Universali kollha. Il-Papa Pollakk spiss tkellem dwar dan tant li Novo Millennio Ineunte jgħid:

“Matul il-medda tas-snin, jiena dejjem tennejt is-sejħa tiegħi għal evanġelizzazzjoni ġdida. Ser nerġa’ nagħmel l-istess issa l-aktar biex nisħaq li jeħtieġ inqajmu mill-ġdid fina l-qawwa tal-ewwel żminijiet u nħallu timliena l-ħeġġa tal-predikazzjoni talAppostli wara Għid il-Ħamsin. Jeħtieġ inkebbsu mill-ġdid fina l-fjamma talkonvinzjoni ta’ Pawlu li stqarr: ‘Ħażin għalija jekk ma nxandarx l-Evanġelju’ (1 Kor 9,16)”. (NMI, 40) F’Ecclesia in Europa, Ġwanni Pawlu II jagħti indikazzjonijiet ta’ kif l-Evanġelizzazzjoni l-ġdida għandha sseħħ. Jgħid li qabel xejn din l-evanġelizzazzjoni trid tkun iċċentrata fuq il-persuna ta’ Ġesù Kristu. Il-messaġġ tal-Vanġelu, filwaqt li jixxandar, irid iżomm l-integrità kollha tiegħu (cf. EE, n. 48). Il-Papa jistqarr ukoll fuq il-bżonn ta’ xhieda

12

fil-ħajja ta’ kuljum (cf. EE, n. 49). L-iskop tal-evanġelizzazzjoni jrid ikun dak illi jgħin lin-Nisrani jifforma fidi adulta: fidi msejsa biss fuq elementi kulturali mhijiex biżżejjed, hemm bżonn li l-fidi tan-nisrani tkun waħda personali (mhux individwalistika) u konvinta (cf. EE, n. 50).

Il-Katekezi għandha rwol importanti ferm fil-proċess tal-evanġelizzazzjoni l-ġdida.

Għal Ġwanni Pawlu II, il-katekeżi trid toqgħod attenta ħafna għall-kuntest soċjali li minnu jkunu ġejjin dawk li lilhom ikun qed jitħabbar il-messaġġ Nisrani (cf. EE, n.

51). Mingħajr din l-attenzjoni partikolari għas-sitwazzjonijiet tal-individwu, ikun hemm ir-riskju li jiġu mħejjija programmi ta’ katekeżi li ma jirrispondux għaddomandi veri ta’ min ikun qed jirċievi l-messaġġ. Il-Papa jgħid ukoll li l-katekeżi għandha l-funzjoni li tgħin lill-Insara jerġgħu jiskopru l-valur tal-magħmudija tagħhom. Jisħaq ukoll li l-katekeżi għandu

jkollha forma sistematika u organika, b’riferiment kontinwu għall-Kelma ta’ Alla.

Diskors aktar riċenti fuq l-evanġelizzazzjoni l-ġdida, kif stajna naraw fil-ħarġa li għaddiet, insibuh filMotu Proprio Porta Fidei u fil-Lineamenta li jniedu s-Sena tal-Fidi. Fil-fatt nsibu miktub: ‘Anki llum tinħass il-ħtieġa għal impenn ekkleżjali aktar qawwi, għal evanġelizzazzjoni ġdida sabiex wieħed jiskopri mill-ġdid il-ferħ tal-fidi u l-entużjażmu biex jikkomunikaha lilloħrajn’ (PF, n.7).

Il-Lineamenta jiddefinixxu ż-żmien tallum bħala “iż-żmien tal-evanġelizzazzjoni l-ġdida” u l-evanġelizzazzjoni l-ġdida bħala “il-kuraġġ li nimxu f’mogħdijiet ġodda filwaqt li nwieġbu għaċ-ċirkustanzi u l-kundizzjonijiet li qed jinbidlu u li l-Knisja trid taffaċċjahom waqt li tgħix u tħabbar l-Evanġelju llum” (n.5). Hija l-kapaċità, u hawn fi qbil perfett ma’ dak li kien qal Ġwanni Pawlu II, li l-Insara individwali, il-Knisja universali u l-knejjes lokali għandhom jiżviluppaw biex ikollhom l-istess kuraġġ u l-istess qawwa li kellhom l-ewlenin Insara fix-xandir talVanġelu (cf. n. 5).

Id-dokument jgħid li l-ħtieġa talevanġelizzazzjoni l-ġdida ser tiswa kemm ad intra kif ukoll ad extra. Din il-ħtieġa urġenti ser tkun ta’ siwi kemm lill-Knisja nnifisha kif ukoll lid-dinja. Il-Knisja, waqt li xxandar b’mod ġdid il-Vanġelu, trid tintebaħ li hi stess ma tistax tgħix mingħajr il-Vanġelu, trid tkompli tintebaħ li hi qabel xejn trid tiġi evanġelizzata.

Il-Knisja tibbenefika ukoll minn din l-evanġelizzazzjoni billi tkompli tiskopri

l-identità tagħha, li teżisti proprju biex tevanġelizza kif ifakkarna Pawlu VI f’Evangelii Nuntiandi (cf. n. 14). Trid tkun hi li qabel kulħadd tgħix il-fidi li qed tħabbar. Tgħid ilLineamenta: Jeħtieġ nivverifikaw sew dak li qed inwettqu, l-għajxien tagħna u l-attitudnijiet tagħna dwar l-evanġelizzazzjoni, biex intejbu ħidmietna u l-istrateġija tagħna dwar ix-xandir tal-Evanġelju. Din hi t-triq li twassalna biex b’mod profond nistaqsu lilna nfusna fuq il-kwalità ta’ fidi tagħna, fuq dak li nħossu u ngħixu bħala Nsara, dixxipli ta’ Kristu, mibgħuta biex inxandruh lid-dinja, biex inkunu xhieda tiegħu mimlija bl-Ispirtu s-Santu u msejħin biex nagħmlu dixxipli mill-ġnus kollha (cf. n. 2).

Fi kliem ieħor, id-diskors fuq l-evanġelizzazzjoni l-ġdida jrid isir mistoqsija tal-Knisja fuqha nnifisha.

Dan mhux għax il-Knisja ma tafx min hi, imma ħafna drabi li tirriformula t-tweġiba jgħinha tiftakar min hi, x’inhi msejħa tagħmel u lil min hi msejħa xxandar. Dwar dak li għandu x’jaqsam mad-dimensjoni ad extra, id-dokument jgħid li l-Knisja trid dejjem toqgħod attenta li ma tmurx tkun qed “twassal bxara li ma tagħtix ħajja, imma tagħlaq fil-mewt lil Kristu li tkun qed twassal, lill-ħabbara u lil dawk li tkun qed twasslilhom l-aħbar” (n.2). Kliem iebes dan imma jista’ jkun reali ħafna. Quddiem id-dinja l-Insara jridu jippreżentaw ruħhom bħala nies ħielsa, u xandara tal-ferħ.

Irridu noqogħdu ħafna attenti li ma

13

ngħarrqux il-messaġġ li nkunu qed inwasslu. Il-Lineamenta tkompli twissina u tiftħilna għajnejna fuq dan.

Forsi b’hekk naslu wkoll biex nindunaw li l-problema ta’ nuqqas ta’ fekondità flevanġelizzazzjoni tal-lum u fil-katekeżi taż-żminijiet moderni, hi problema ekkleżjoloġika, li għandha x’taqsam mal-kapaċità tal-Knisja li tkun tassew komunità, fraternità, ġisem ħaj, u mhux xi magna jew intrapriża (n.2).

Il-Knisja, kif impinġija fil-Lineamenta, hija Knisja li trid tkompli tiskopri l-identità tagħha, il-missjoni tagħha. Fi kliem ieħor trid terġa’ tqajjem fiha dik is-sejħa missjunarja li kellha fil-bidu.

Sejħa li xxandar Aħbar Tajba ma’ kull min tiltaqa’. L-ewlenin Insara, sa fejn naf jien ma kinux inkwetati bin-numri, imma kienu inkwetati li dik l-aħbar ta’ ferħ, l-aħbar tal-Għid li kienet qed tisplodi f’qalbhom isir jaf biha kulħadd, biha jgħix, biha jħobb u biha jsalva.

REFERENZI: 1. Novo Millennio Ineunte, Ittra Appostolika, Ġwanni Pawlu II, 6 ta’ Jannar 2001 2. Ecclesia in Europa, Eżortazzjoni Appostolika Post-Sinodali, Ġwanni Pawlu II, 28 ta’ Ġunju 2003 3. Porta Fidei, Ittra Appostolika, Benedittu XVI, 11 ta’ Ottubru 2011 4. Lineamenta għas-sinodu dwar l-Evanġelizzazzjoni l-Ġdida għatTrasmissjoni tal-Fidi Nisranija, 2 ta’ Frar 2011 5. Evangelii Nuntiandi, Eżortazzjoni Appostolika, Pawlu VI, 8 ta’ Diċembru 1975.

Minn idejn l-Artist

Tonio Caruana

Is-sagrament

tal-aħħar ċena

F

l-1955, Salvador Dali kien ikkummissjonat minn Chester Dale sabiex ipitter din il-pittura bl-isem: “Is-Sagrament tal-Aħħar Ċena”. L-artist dam disa’ xhur biex lestieha, bin-numru tax-xhur jista’ jkun aktar simboliku milli ħaġ’oħra.

Il-pittura hija xogħol biż-żejt fuq it-tila, u l-istil jissejjaħ Surrealiżmu, teknika li tant hu magħruf għaliha dan l-artist.

Dali kien jammira ħafna lil Leonardo da Vinci, u wieħed jista’ jgħid li hemm bażi ta’ xebh. Bħal da Vinci, Dali jpoġġi lil Kristu bilqiegħda b’mod ċentrali mal-mejda, biddixxipli madwaru u xena ta’ tieqa u warajha pajsaġġ. Fil-każ ta’ din il-pittura, il-pajsaġġ huwa bajja qrib id-dar li kellu l-artist f’Port Lligat.

F’din il-pittura nsibu lil Kristu mpitter b’mod kważi trasparenti.

Fuqu insibu xbieha oħra, aktar maestuża, b’idejha miftuħa li tirrappreżenta ’l-Missier. Nafu li din il-pittura kellha l-aspett kontroversjali tagħha, u għalkemm illum hija l-aktar pittura mfittxija minn dawk li jżuru n-National Art

Gallery ġewwa Washington, meta ġiet ippreżentata għall-ewwel darba, irċeviet kritika ħarxa l-aktar minħabba l-fattizzi femminili ta’ wiċċ Kristu, li l-pittur għamilhom apposta bħal fil-każ ta’ xogħlijiet oħra tiegħu, jixbhu lil martu Gala.

Forsi jkun tajjeb hawn li nirreferu wkoll għall-kritika li kienet saret minn żewġ teoloġi Protestanti magħrufa ħafna: Francis Schaeffer u Paul Tillich. Schaeffer jara fil-

14

persuna trasparenti ta’ Kristu dik il-kwalità ta’ intanġibiltà, għalih hi eżempju mill-aktar ċar li jipponta lejn min kien qed jitlef it-tifsira vera tal-Kristjaneżmu minħabba l-ideat eżistenzjalisti li kienu (u għadhom) iħabbtu lil tant nies. Tillich ma sab xejn sabiħ f’din il-pittura. Għallkuntrarju huwa ddeskrivieha bħala “simply junk” f’taħdita li kien ta dwar ir-Reliġjon u l-Arti. Bħal dawn iż-żewġ teoloġi, ħafna wkoll ma fehmux din il-pittura għax kulma

ppruvaw jagħmlu huwa li jqabbluha ma’ pitturi oħra tal-aħħar ċena.

Mela kif għandna nħarsu lejn din il-pittura? Dali kien irritorna fi ħdan il-Knisja Kattolika fl-1949. Kienet pittura tal-mistiku Ġwanni tas-Salib li ġabitu lura u tista’ tgħid li minn dan iż-żmien ’il quddiem huwa żewweġ issurrealiżmu ma’ temi rinaxximentali b’mod partikolari fl-istudju tal-ġisem.

X’għandna naraw jekk inħarsu b’attenzjoni lejn din il-pittura?

Meta tħares lejn wiċċ Kristu int se tara dawl li jgħammex. L-id illeminija qed tipponta lejn il-wiċċ ta’ Kristu, filwaqt li l-id l-oħra qed tipponta lejn il-Missier. Donnu l-artist qed ifakkarna li Kristu ta tweġiba lil Filippu meta dan

staqsieh kif nistgħu naraw lillMissier (Ġwanni 14:8-9). L-idejn miftuħa tal-Missier li jilħqu minn naħa għall-oħra tal-istruttura juruna li Alla hu dak li qed jipproteġi ’l-ħolqien kollu. Madanakollu, il-wiċċ tal-Missier huwa moħbi minna, tfakkira tar-risposta li Alla ta lil Mosè meta dan talbu jirrevelalu ismu (Eżodu 33:20).

Għaliex Dali jpoġġi kollox li qed jiġri fi kwadru bi tnax-il panew? Dali irid juri li dan li qed jirrappreżenta mhuwiex qed jiġri hawn fl-art imma qed iseħħ fid-Dar tal-Missier. Fil-fatt, b’daqqiet tal-pinzell huwa joħroġ is-simbolu tal-Ispirtu s-Santu bħala ħamiema fuq l-ispalla xellugija ta’ Kristu, impittra b’linji ħerġin mixxagħar u l-leħja ta’ Kristu.

15

Ħafna jaħsbu li l-figuri li hemm madwar Kristu huma l-Appostli. Fil-fatt dawn huma żewġ settijiet ta’ sitt figuri li jirriflettu lil xulxin. Huma reali ħafna, mhumiex trasparenti bħall-bqija talfiguri u l-oġġett. Dawn il-persuni mhux qed jikkontemplaw il-wiċċ ta’ Kristu jew il-figura li tirrappreżenta lil Alla, imma qed jaduraw il-ħobż u l-inbid - oġġetti reali u li qed jagħmlu dell u rifless fuq il-mejda – u li jirrappreżentaw lil dak li issa m’għadux aktar magħna bħalma kien qabel il-mewt, il-qawmien u t-tlugħ fis-sema tiegħu.

M’hemmx dubju li dak li l-artist ried jikkomunika ma’ min iħares lejn din ilpittura mhuwiex replika ta’ dak li ġara fl-aħħar ċena, imma ma’ dak li għandu jiġri fija u fik, kull darba li nieħdu sehem fil-Quddiesa.

Riżorsi

mil-librerija Aneddoti u Stejjer

Dawn il-kotba flimkien ma’ ħafna oħrajn tista’ ssibhom fil-librerija tas-self li tinsab fid-Dar Ġenerali tas-Soċjetà tad-Duttrina Nisranija.

Għal aktar informazzjoni żur

www.sdclibrary.org

Karmenu Borg

Kull min għandu esperjenza ta’ tagħlim, speċjalment tat-tfal żgħar (età ‘l fuq minn 4 snin u taħt il-100 sena), jaqbel li l-użu ta’ aneddoti u stejjer huwa ta’ importanza vitali. Il-Librerija tas-self tagħna għandha numru ta’ kotba ta’ dan it-tip li huma ta’ min jarahom u jużahom. Nibda bis-sensiela Anecdotes of the Great ta’ J. Maurus ippubblikata mis-St. Paul’s Publications (India). Ġabra ħelwa ta’ aneddoti li jgħinuk sabiex tifformula lezzjoni interessanti. Ma’ dawn inżid numru ta’ kotba bi kwotazzjonijiet fosthom il-famuż Salt and Pepper ta’ E.C McKenzie. Numru ta’ sentenzi li fihom jinġabar mument ta’ għerf u għaqal.

Min-naħa l-oħra fil-Librerija għandna numru ta’ kotba li jikkonsistu fi stejjer qosra li jistgħu wkoll ikunu ta’ għajnuna. B’mod speċjali nsemmi l-kitbiet ta’ Anthony De Mello, ġiżwita Indjan li kien magħruf għall-istil sempliċi u interessanti tiegħu.

Fl-opinjoni tiegħi dawn il-kotba huma tajbin għall-użu mill-katekist, però wieħed irid joqgħod attent kif jużahom. L-ewwel naħseb li huma adatti għall-gruppi taladoloxxenti u ż-żgħażagħ. It-tieni De Mello kellu tendenza jgħaqqad l-għerf Indjan mat-tradizzjoni Nisranija. Din hija ħaġa sabiħa u interessanti: il-messaġġ Nisrani dejjem mexa ‘l quddiem meta inkultura ruħu f’soċjetajiet li laqgħuh. Iżda jista’ jkun li xi stejjer jafu jkunu interpretati mhux kif fehem l-awtur. Għalhekk tajjeb li min juża din il-kitba jkun matur u ppreparat biżżejjed sabiex jifhem dan l-aspett.

Ħsieb tal-Aħħar:

termini

Xi drabi niltaqgħu ma’ kliem bħal skroll u codex meta jiddeskrivu kitbiet antiki.

Għalhekk ser nipprova nispjega xi jfissru ftit minn dawn il-kelmiet.

Manuskritt huwa dokument li jista’ jieħu kull forma, minn sempliċi ittra għal ktieb sħiħ u huwa miktub bl-idejn.

Skroll huwa dokument f’forma ta’ parċmina rrumblata. Eżempju ta’ dan

huma l-famużi Dead Sea Scrolls li tant jitfgħu dawl dwar l-istudji tal-Bibbja.

Il-kelma Codex tista’ ma ddoqqx f’widnejna għax illum ma tantx hi komuni. Iżda sa nofs is-seklu 15, il-Codex kien l-unika forma ta’ ktieb li wieħed seta’ jsib fis-suq. Codex hu ġabra ta’ parċmini miġburin u meħjutin flimkien, u magħluqin b’qoxra iebsa bħal kull ktieb modern.

Id-differenza hija li l-Codex kien ikun

16

kollu miktub bl-idejn. L-inkunabula huma dawk il-kotba li ġew stampati fis-seklu 15.

Din il-kelma tfisser ‘mill-maxtura’, għaliex dawn raw it-twelid tal-istampar – mument rivoluzzjonarju meta l-kitba setgħet tkun aktar aċċessibbli. Ir-riżultat kien ir-Rinaxximent u r-Riforma Protestanta li bejniethom welldu d-dinja tal-lum.

Għalhekk ktieb ta’ din il-kategorija għandu valur enormi mhux biss fejn jidħlu l-flus iżda wkoll fejn tidħol stima.

Ċentru tar-riżorsi Iċ-ċentru tar-riżorsi tas-Segretarjat għall-Katekeżi jispeċjalizza fuq kotba u materjal utli għall-katekeżi. Hawn tista’ ssib kemm materjal li tista’ tuża waqt

xi laqgħat jew attivitajiet kateketiċi, bħal DVDs u mużika, kif ukoll materjal ieħor li jista’ jgħinek fil-formazzjoni personali tiegħek. Dan barra l-ħafna

publikazzjonijiet u ġurnali disponibbli li jżommuna aġġornati mal-bżonnijiet tal-lum.

Albert Mercieca

Passing on the Faith

L-Anġli fil-Bibbja

STROMMEN, Merton P HARDEL, Richard A

JENSEN Leyah Traduzzjoni ta’ Carmel G. Cauchi

Il-ġenituri, il-kleru, is-seminaristi u l-mexxejja f’komunitajiet żgur li japprezzaw dan il-ktieb. Dan il-ktieb ipoġġi qabel kollox il-familja fuq quddiem f’dik li hija formazzjoni tal-fidi. L-awturi, b’għaqal kbir, fasslu ktieb magħġun b’sensitività dottrinali u għerf prattiku li jfawwar b’eżempji konkreti u b’saħħithom minn fost komunitajiet li diġà jħaddnu dan il-ministeru li jgħallmu. Għandu għajta qawwija u mimlija ruħ li jekk taqa’ f’widnejn miftuħa tagħmel ħafna ġid fi ħdan il-Knisja. [Klass. 037 STR]

Fil-Bibbja niltaqgħu ma’ ħafna anġli. L-anġli jinsabu wkoll madwarna. L-anġli huma l-qaddejja speċjali t’Alla li jħarsuna u jgħinuna nifhmu l-pjan speċjali ta’ Alla għalina.

Mill-istejjer Bibliċi f’dan ilktejjeb titgħallem dwar dawn il-qaddejja speċjali t’Alla u jwassluk biex tifhem kemm l-anġli huma importanti.

Ħinijiet tal-ftuħ taċ-Ċentru tar-Riżorsi tas-Segretarjat għall-Katekeżi

[Klass. 619 JEN]

Catechism for Catholics Why does the Pope A guide to living the wear white? And faith in our time other questions TYNAN, Michael

FINALDI, Pierpaol

Fejn tinsab il-Knisja? Għal-liema veritajiet il-kattoliċi huma suġġetti?

Dan il-ktieb iwieġeb dawn ilmistoqsijiet. L-għan tal-katekiżmu hu li jitwassal it-tagħlim tal-Knisja filqosor, iżda b’mod l-aktar fidil, u biex jintwera kif l-għeruq tiegħu hu ankrat fil-kotba mqaddsa u fit-tradizzjoni Nisranija. Ktieb mexxej u miktub għall-poplu b’enfasi speċjali għallġenituri fl-impenn tagħhom sabiex jgħaddu t-tagħlim tal-fidi Nisranija lit-tfal. [Klass. 038 TYN]

Dan il-ktejjeb, mimli tpinġijiet tat-tfal u ritratti, iwieġeb mistoqsijiet reali u prattiċi magħmula minn tfal dwar min hu l-Papa, kif jiġi magħżul, x’jagħmel u saħansitra x’jilbes.

Ktieb ħelu ħafna maħruġ misCTS Kotba għat-Tfal.

[Klass. 900 CTS]

OTTUBRU-MEJJU FILGĦODU FILGĦAXIJA

It-Tnejn 9:00 - 12:00 Magħluq

It-Tlieta 9:00 - 12:00 17:30 - 19:30

L-Erbgħa 9:00 - 12:00 Magħluq

Il-Ħamis Magħluq 17:30 - 19:30

Il-Ġimgħa 9:00 - 12:00 Magħluq

ĠUNJU-SETTEMBRU FILGĦODU FILGĦAXIJA

9:00 - 12:00 Magħluq

Magħluq Magħluq

9:00 - 12:00 Magħluq

Magħluq Magħluq

9:00 - 12:00 Magħluq

17

Inklużjoni

Edward Wright

Problemi ta’ ansjetà

fit-tfal u l-adoloxxenti Ella kienet tinkwieta ħafna u ta’ spiss. Kull filgħodu kienet tħossha tensa għax tibża’ li ma tilħaqx il-vann tal-iskola, avolja s-sena ta’ qabel kienet għaddiet biss darba minn din l-esperjenza. L-iskola kienet kuljum tinkwieta li ma tilħaqx post tajjeb mal-mejda għallikel ta’ nofsinhar, jew li jkollha xi test għal għarrieda u ma tkunx kapaċi twieġeb xi mistoqsija. L-inkwiet tagħha kien ukoll jippersisti matul il-lejl għax lanqas ma kienet tagħlaq għajn m’għajn titħasseb dwar għamlitx xogħolha kollu u dwar jekk tidhirx pulita bl-uniformi l-għada filgħodu. Il-ġenituri tagħha ħasbu li din l-imġiba ta’ Ella kienet parti normali mill-iżvilupp tagħha sakemm darba bagħtet għalihom l-għalliema ta’ binthom u qaltilhom li l-ansjetà tagħha bdiet taffettwalha l-progress akkademiku tagħha u anki r-relazzjonijiet soċjali tagħha ma’ sħabha tal-klassi. Kien f’dan il-punt li l-ġenituri ta’ Ella ddeċidew li jeħduha għand xi ħadd professjonali li seta’ jgħinha tikkontrolla l-ansjetà żejda li kellha.*

* Ara l-websajt http://kidshealth.org/parent/positive/talk/anxiety_disorders.html

18

Introduzzjoni: X’inhi l-Ansjetà?

L-ansjetà hija element importanti fil-ħajja tal-bniedem.

Hija reazzjoni naturali fil-bniedem u sservi funzjoni bijoloġika importanti, dik li tallarma lill-bniedem minn theddida jew periklu. Dan jiġri minħabba li ġisimna u moħħna jirreaġixxu flimkien u dan jipproduċi sintomi fiżiċi normali u naturali bħal rata aktar mgħaġġla ta’ kemm tħabbat il-qalb, sturdament, għaraq mal-idejn u mas-saqajn, rogħda u nifs itqal. Dawn is-sensazzjonijiet kollha huma parti minn dik li nirreferu għaliha bħala l-“fight-flight response” li hija konsegwenza diretta ta’ bidliet fil-livell tal-ormoni fil-ġisem, l-aktar tal-adrenalina. Dan ir-rispons (fight-flight) iseħħ immedjatament imma l-moħħ (il-parti msejħa ‘cortex’) jieħu ftit aktar ħin biex jaħseb jekk is-sitwazzjoni li l-bniedem ikun fiha tkunx waħda ta’ periklu jew le. Meta l-moħħ jara li s-sitwazzjoni mhix aktar ta’ theddida jew m’għandhiex għalfejn tkun, il-ġisem jerġa’ jirrilassa u l-persuna tikkalma.

Ansjetà Normali u Ansjetà li Ssir Diżordni Teżisti ansjetà normali u ansjetà li tmur lil hinn minnormal u li tista’ ssir kundizzjoni jew diżordni mentali.

L-ansjetà hija forma ta’ stress li wieħed jista’ jesperjenza b’diversi modi: fiżikament, emozzjonalment, soċjalment u anki fil-mod kif iħares lejn il-ħajja u l-persuni ta’ madwaru. L-ansjetà hija meta persuna tinkwieta fuq dak li jista’ jiġrilha. Tikkonsisti f’element ta’ biża’ fuq affarijiet li jistgħu jmorru ħażin jew dwar perikli li wieħed jista’ jiltaqa’ magħhom. Bħal diversi ‘stati mentali’ u emozzjonijiet oħra fil-bniedem, l-ansjetà tista’ tinħass f’livelli u b’modi differenti, minn livell baxx sa wieħed sever. Persuni differenti jesperjenzaw l-ansjetà b’modi differenti, skont il-personalità tagħhom u wkoll skont it-tip ta’ sitwazzjoni li jsibu ruħhom fiha. Is-sintomi talansjetà jvarjaw minn emozzjoni ta’ skumdità li kulħadd jesperjenza xi darba jew oħra f’sitwazzjonijiet diffiċli, għal waħda ta’ paniku totali li tista’ anki twaqqaf lillpersuna mill-attività normali tal-ħajja.

Ansjetà normali hija bżonnjuża għax iżżomm lill-bniedem alert u ffukat, u toħroġ minnu l-aqwa tal-kapaċitajiet

tiegħu. Tista’ timmotivah biex ikun aktar attiv fil-ħajja soċjali u professjonali, u biex kull biċċa xogħol li jkollu jagħmilha bl-aħjar mod possibbli. Imma min-naħa l-oħra meta l-ansjetà tikber ħafna tista’ tipparalizza lil dak li jkun u tneħħi mill-persuna kull element ta’ pjaċir fil-ħajja u attitudni pożittiva lejn il-ħajja, li huma tant essenzjali biex il-bniedem iħoss sodisfazzjon ġewwieni li jimmotiva kull aspett ta’ ħajtu. Huwa f’dan il-punt li jfiġġ il-periklu li l-ansjetà ssir diżordni mentali. Id-diżordni tal-ansjetà, jew aħjar id-diżordnijiet tal-ansjetá (‘anxiety disorders’), huwa terminu ‘umbrella‘ li jiġbor fih familja ta’ diżordnijiet mentali, li anki t-tfal u ż-żgħażagħ jistgħu jesperjenzaw.

Dawn jinkludu: Generalized Anxiety - Obsessive Compulsive Disorder (OCD) - Phobias - Social Phobia - Panic Attacks - Post-Traumatic Stress Disorder (PTSD) Ser nispjegaw dawn il-kundizzjonijiet speċifiċi marbutin mad-diżordni tal-ansjetà aktar ’il quddiem f’dan l-artiklu.

Sintomi tad-Diżordni tal-Ansjetà fit-Tfal u l-Adolexxenti Id-diżordni tal-ansjetà hija sfortunatament waħda mill-iktar problemi komuni fejn tidħol is-saħħa mentali fit-tfal u ż-żgħażagħ. Filwaqt li fit-tfal, bħal f’kull persuna oħra, il-biża’ u l-ansjetà huma parti normali tal-iżvilupp tagħhom, l-ansjetà tista’ ssir problema meta tibda taffettwahom fuq livell akkademiku, soċjali, emozzjonali u familjari. L-ansjetà titqies ukoll bħala diżordni meta ssir persistenti u b’saħħitha biżżejjed biex tfixkel ir-rutina ta’ kuljum. Għaldaqstant kull min hu edukatur għandu joqgħod attent għal sinjali ta’ ansjetà qawwija ħalli t-tfal u l-adolexxenti jsibu għajnuna bikrija, u jevitaw li aktar tard f’ħajjithom din il-kundizzjoni ssir aktar kumplessa.

L-aktar sintomi komuni fost tfal li jbatu mill-ansjetà huma: - Ħsibijiet anzjużi: inkwiet persistenti li ser jiġru affarijiet ħżiena bħal pereżempju li ħadd ma jiġi l-iskola għalihom, li m’għamlux xi biċċa xogħol li

19

Inklużjoni

- -

- - - -

kellhom għad-dar u se jiġu kkastigati, li nsew xi ħaġa warajhom id-dar, li sħabhom ma jaċċettawhomx jew iwaqqgħuhom għaċ-ċajt...eċċ.

Sintomi fiżiċi bħal tferfir fl-istonku, uġigħ ta’ ras b’mod frekwenti, qalb tħabbat ħafna u sturdamenti ta’ spiss.

Sintomi emozzjonali u soċjali: dawn jistgħu jidhru f’konflitti ta’ spiss mal-ħbieb, biki bla raġuni u bla waqfien, biża’ li jitkellmu dwar l-emozzjonijiet tagħhom għax l-oħrajn ma jifhmuhomx, biża’ li jkunu ġġudikati u li jidhru dgħajfa u mgħajra ‘babyish’, u emozzjoni qawwija ta’ iżolament u solitudni.

Insomnia matul il-lejl u bżonn għall-irqad matul il-jum.

Għeja kbira matul il-jum u irrekwitezza (‘restlessness’).

Nuqqas ta’ konċentrazzjoni.

Irritabilità b’kollox u kontinwa.

Dawn is-sintomi jistgħu jaffettwaw il-ħajja u r-rutina ta’ kuljum tat-tifel/tifla. Dan jiġri l-aktar meta r-rutina tintilef fl-irqad u fl-ikel, u tonqos il-kapaċità għall-konċentrazzjoni waqt il-lezzjonjiet tal-iskola.

Diżordnijiet tal-Ansjetà l-aktar komuni Hemm diversi tipi ta’ ansjetà li t-tfal jistgħu jbatu minnhom.

Fost l-aktar komuni nsibu dawn li ġejjin.

Ansjetà dwar is-Separazzjoni: F’din id-diżordni t-tfal iħossu biża’ u dwejjaq kbar speċjalment f’sitwazzjonijiet fejn ikollhom jinfirdu mill-ġenituri tagħhom, anki għal ftit ħin.

Minħabba f’hekk jistgħu jirrifjutaw li jmorru l-iskola, juru mġiba diffiċli billi jagħmlu xenati biex tgħaddi tagħhom (‘tantrums’) u jibqgħu mqabbdin ma’ djul il-ġenituri tagħhom. Dawn it-tfal jippruvaw jevitaw b’kull mod li joqogħdu waħidhom, u jġibu anki skużi li għandhom uġigħ fiżiku jew li ma jifilħux biex dejjem ikollhom il-wens ta’ xi ħadd.

Ansjetà Ġenerali: It-tfal u l-adolexxenti jinkwetaw wisq fuq bosta affarijiet li mhumiex realistiċi u jinħakmu minn biża’ li ma tħallihomx jiffunzjonaw kif suppost. L-istress u t-tensjoni jħawdulhom ir-rutina tagħhom u jsibuha diffiċli biex jikkonċentraw. Ikunu bla sabar, dejjem jilmentaw b’uġigħ fiżiku u jispiċċaw bla ma jkollhom l-ebda żvog li jirrilassahom.

20

Attakki ta’ Paniku: Dawn jistgħu jseħħu meta persuna jkollha minn tal-inqas żewġ attakki ta’ paniku mhux mistennija u/jew meta persuna tibda taħseb u tibża’ ħafna li ser ikollha attakk ieħor xahar wara l-ewwel attakk/i. Is-sintomi jinkludu rogħda, tferfir, dardir, qtugħ ta’ nifs, sturdament u emozzjoni ta’ biża’ qawwi. Dawn iseħħu f’daqqa waħda, u f’ħin qasir ta’ madwar għaxar minuti, ikunu fl-aqwa tagħhom. Attakk ta’ paniku b’dawn is-sintomi jista’ jseħħ kull meta l-persuna terġa’ tgħix fil-memorja tagħha xi esperjenza diffiċli, u anki meta tgħaddi minn esperjenza simili. Fost tfal żgħar, dawn is-sintomi ma jaffetwawx il-mod kif jaħsbu, però jistgħu jaffettwaw il-progress akkademiku u l-attendenza l-iskola kif ukoll l-imġiba u r-relazzjoni tagħhom mal-ġenituri.

Sehem l-Edukaturi lit-Tfal u l-Adolexxenti bid-Diżordni tal-Ansjetà Kull edukatur, sew jekk ġenitur, sew jekk għalliem, LSA jew persuna oħra li tieħu ħsieb tfal u adolexxenti, għandha sehem mill-aktar importanti li tista’ tagħti biex persuni b’din il-kundizzjoni jħossuhom aħjar u jgħixu ħajja aktar indipendenti u normali.

L-ewwelnett jeħtieġ li nkunu pożittivi u konsistenti ħafna fl-attitudnijiet tagħna lejhom. Meta l-ġenituri jew l-għalliema jkunu protettivi żżejjed, juru ansjetà huma stess, jagħfsuhom ħafna u jpoġġulhom standards għoljin il-ħin kollu biex jilħquhom, għat-tfal/ adolexxenti din il-kundizzjoni ssir aktar possibbli u anki frekwenti. Persuni li jbatu minn xi forma ta’ diżordni tal-ansjetà għandhom bżonn persuni/edukaturi li jemmnu fil-kapaċitajiet tagħhom, li jirrikonoxxulhom u jfaħħrulhom is-suċċessi u l-kisbiet tagħhom, li jgħinuhom jiskopru u jitħarrġu fl-aktar affarijiet li jkunu jħobbu u li jagħtuhom appoġġ sħiħ u kontinwu biex jilħqu l-għanijiet u jwettqu l-ambizzjonijiet tagħhom.

Dan l-appoġġ jista’ jingħata b’diversi modi imma l-aktar billi t-tfal jiddaħħlu u jiġu megħjuna jżommu rutina strutturata u konsistenti. Din tagħti sens ta’ kontroll kemm lill-edukatur, l-aktar jekk ikun ġenitur, u lit-tifel/adolexxent. Min ibati minn ansjetà jsibha

Problemi ta’ ansjetà fit-tfal u l-adoloxxenti

diffiċli biex jadatta lilu nnifsu f’ambjent diżorganizzat u hu għalhekk li jeħtieġ rutina, l-aktar il-ħin li fih il-persuna torqod u tqum, tinħasel u tistudja. Għandu jkun hemm ukoll ħin li fih il-ġenituri jagħmlu attivitajiet li jogħġbu lil uliedhom u li jirrilassawhom. Dawn jistgħu jinkludu qari, sport, logħob, prattika ta’ xi delizzju, mixi fil-kampanja.. eċċ. Bla dubju, l-attività fiżika hija ferm importanti biex il-ġisem jirrilassa u b’hekk il-livell ta’ stress jittaffa.

Huwa ferm importanti wkoll li t-tfal u l-adolexxenti jkollhom opportunitajiet tajbin biex jitgħallmu jsiru konxji mill-emozzjonijiet li jħossu u jesprimuhom. Kull edukatur għandu jisma’ b’attenzjoni dak li t-tfal għandhom xi jgħidu u l-attitudni dejjem trid tkun waħda ġentili u empatika.

Kull edukatur għandu jkollu kliem pożittiv u mimli kuraġġ. Għandna dejjem nirrinforzaw b’mod pożittiv l-isforzi daqskemm is-suċċessi tat-tfal, sew żgħar u sew kbar. Iktar ma jintebħu li hemm min jagħti kashom, aktar ineħħu l-biżgħat li jkollhom. Hemm metodi oħra li jgħinuhom jirrilassaw u jnaqqsu ċ-ċans li jbatu minn ansjetà. Fost dawn insibu eżerċizzji tan-nifs, fejn jieqfu għal ftit waqtiet u jieħdu nifsijiet fil-fond, u wkoll

REFERENZI: Baer, S. and Garland, J. (2005) Pilot study of community-based cognitive behavioral group therapy for adolescents with social phobia. Journal of the American Academy of Child and Adolescent Psychiatry 44 , pp. 258-264.

Barmish, A. and Kendall, P. C. (2005) Should parents be co-clients in cognitive-behavioral therapy for anxious youth?. Journal of Clinical Child and Adolescent Psychology 34 , pp. 569-581.

Barrett, P. M., Duffy, A. L., Dadds, M. R. and Rapee, R. M. (2001) Cognitivebehavioral treatment of anxiety disorders in children: Long-term (6-year) follow-up. Journal of Consulting and Clinical Psychology 69 , pp. 135-141.

Beidel, D. C., Turner, S. M., Young, B. and Paulson, A. (2005) Social effectiveness

training for children: Three-year followup. Journal of Consulting and Clinical Psychology 73 , pp. 721-725.

attivitajiet li jħalluhom jimirħu għal ftit waqtiet flimmaġinazzjoni tagħhom.

Fl-aħħarnett tajjeb li ngħidu wkoll li t-tfal u l-adolexxenti li jbatu minn ansjetà żejda, ħafna drabi jispiċċaw vittmi ta’ ‘bullying’. Huma aktar esposti u fil-periklu ta’ dan l-abbuż li jista’ jkun fiżiku u/jew verbali u/jew emozzjonali minħabba li l-ansjetà u l-biża’ jagħmluhom aktar fraġli u jkollhom nuqqas ta’ sigurtà. Għalhekk il-ġenituri u anki l-għalliema fl-iskola għandhom ikunu kontinwament attenti minn din ir-realtà u jieħdu passi immedjatament jekk imqar jissuspettaw li t-tfal qegħdin ibatu minħabba ‘bullying’. Tfal li jbatu minn ansjetà żejda għandhom jiġu riferuti għand persuni professjonali li jistgħu jgħinuhom kontinwament.

Dan għandu jsir ukoll jekk it-tfal/adolexxenti li jiġu osservati juru sintomi ta’ ansjetà żejda jew ‘bullying’ li joħolqilhom stress u dwejjaq. Kemm hu importanti wkoll li kull istituzzjoni edukattiva tinvesti fl-edukazzjoni lillġenituri u tfal ta’ kull età dwar kif jistgħu jikkontrollaw l-istress u l-ansjetà u jgħixu ħajja bilanċjata, attiva u trankwilla. Kull edukatur għandu dejjem jgħożż u jsegwi l-qawl li jgħid li l-prevenzjoni aħjar mill-kura.

implemented CBT for anxiety disorders Thienemann, M., Moore, P. and in rural children. Behaviour Research and Tompkins, K. (2006) A parent only Therapy 44 , pp. 1287-1300. group intervention for children with anxiety disorders: Pilot study. Journal Chorpita, B. F. and Southam-Gerrow, McClure, E. B. and Pine, D. S. Cicchetti, of the American Academy of Child and M. A. Mash, E. J. and Barkley, R. A. (eds) D. and Cohen, D. J. (eds) (2006) Adolescent Psychiatry 45 , pp. 37-46.

(2006) Treatment of childhood disorders Developmental psychopathology pp. 470pp. 271-335. Guilford , New York.

502. John Wiley & Sons , Hoboken, NJ. Wood, J. J., Piacentini, J. C., SouthamGerow, M., Chu, B. and Sigman, M. Ferrell, C. B., Beidel, D. C. and Turner, S. Rapee, R. M., Abbott, M. J. and (2006) Family cognitive behavioral M. (2004) Assessment and treatment of Lyneham, H. J. (2006) Bibliotherapy therapy for child anxiety disorders. socially phobic children: A cross cultural for children with anxiety disorders Journal of the American Academy of comparison. Journal of Clinical Child and using written materials for parents: A Child and Adolescent Psychiatry 45 , pp.

Adolescent Psychology 33 , pp. 260-268. randomized controlled trial. Journal of 314-321.

Consulting and Clinical Psychology 74 , Gallagher, H. M., Rabian, B. A. and pp. 436-444.

McCloskey, M. S. (2003) A brief group cognitive behavioral intervention for Silverman, W. K. and Ollendick, T. H. social phobia in childhood. Journal of (2005) Evidence-based assessment of Anxiety Disorders 18 , pp. 459-479. anxiety and its disorders in children and adolescents. Journal of Clinical Child Lyneham, H. J. and Rapee, R. M. (2006) and Adolescent Psychology 34 , pp.

Evaluation of therapist-supported parent- 380-411.

Trekking

Michael Debono

Mill-Kampanja

GĦawDXIJA

Mill-Għadira ta’ Kerċem sad-Dwejra It-tluq tagħna ser ikun minn Triq talGħadira fil-periferija ta’ Kerċem hekk kif tħalli l-bidu ta’ Wied Sansun. It-triq tieħdok sal-Għadira ta’ Kerċem magħrufa bħala l-Għadira ta’ Sarraflu, għalkemm fuq xi mapep hija magħrufa wkoll bħala l-Għadira ta’ San Raflu. Faċli biex timxiha għax qiegħda għall-wita u toffri xenarju spettakolari ta’ raba’ maħdum millbdiewa ta’ dawn l-inħawi fuq naħa, u fuq ix-xaqliba l-oħra tara l-firxa wiesgħa tal-baħar mill-għoli tas-sisien magħrufa bħala Ġebel San Ġorġ. Minn dan l-għoli, meta l-viżibbiltà tkun ċara, jekk wieħed iħares lejn in-naħa ta’ bejn in-Nofsinhar u x-Xlokk, jista’ jilmaħ lil Filfla, gżejra tassew

ċkejkna li tifforma parti mill-arċipelagu Malti. Ma tonqosx ukoll id-dehra millisbaħ tal-art tal-gżira Għawdxija, fejn l-aktar li jispikkaw huma r-Rotunda taxXewkija u l-Katidral t’Għawdex fir-Rabat.

Meta naslu ħdejn l-għadira nistgħu nagħmlu l-ewwel waqfa tagħna. Induru madwarha u wieħed jista’ josserva l-fawna ta’ dan l-imkien bil-papri u ż-żrinġijiet jaqbżu fl-ilma.

Imbagħad naqbdu trejqa dejqa fuq ixxellug tal-għadira, trejqa li l-bdiewa talpost isibuha bħala s-Sqaq tal-Wardija.

Trejqa li sserrep u ddawrek mat-trufijiet ta’ Ras il-Wardija. Minn dan l-għoli tas-

22

sisien, li issa huma magħrufa bħala Ġebel Ben Ġorġ, ma tistax ma titfax ħarstek lejn is-sbuħija tal-wied u l-bajja tax-Xlendi.

Il-passaġġ iwasslek sal-ponta tal-Wardija, post marbut mal-arkeoloġija ta’ pajjiżna għax hawn jinsab santwarju Puniku.

Interessanti li fuq fomm xi wħud dan il-post arkeoloġiku aktar huwa magħruf bħala l-Oqbra Puniċi.

Il-fdalijiet Puniċi Dwar dawk li wħud isejħulhom l-Oqbra Puniċi, l-istoriċi jsostnu li mhuma oqbra xejn imma Santwarju Puniku maqtugħ fil-franka tal-post li kien iddedikat lil Tanit, alla Puniku-Ruman. Il-fdal jikkonsisti f’għar

rettangolari b’ħames niċeċ. Fil-qrib hemm żewġt ibjar li x’aktarx huma tal-istess żmien. Xi fuħħar li nstab hawn jindika li dan is-Santwarju huwa tat-tielet seklu qabel Kristu. Minn hawn tista’ tgawdi x-xeni meraviljużi tal-Bajja tad-Dwejra bil-Ġebla tal-Ġeneral u t-Tieqa famuża tad-Dwejra fejn se tkun id-destinazzjoni tagħna.

Għad-Dwejra Wara li nkunu flejna dan il-post arkeoloġiku, naqbdu passaġġ li jtellgħek fuq telgħa ċkejkna, imsejħa bħala t-Turretta jew it-Tomba tal-Wardija. Minn hawn fuq nosservaw, uħud fil-qrib u oħrajn xi ftit ’il bogħod, uħud mill-għoljiet u l-widien li jsawru lill-gżira Għawdxija fosthom Għar Ilma, l-għoljiet ta’ Dbieġi, t’Għammar u tal-Ġordan. Imbagħad nibdew neżlin malpassaġġ fl-inħawi msejjaħ Ix-Xurbeb li jwasslek fl-oqsma magħrufa bħala Tal-Port.

Mal-mixja dejjem inkunu qegħdin noqorbu lejn il-Ġebla tal-Ġeneral, blata li hija, kif jgħidu l-Ingliżi, landmark tad-Dwejra.

Jgħidu li l-Ġebla tal-Ġeneral hija l-ħajt ta’ barra ta’ għar kbir li sfrondalu s-saqaf u daħal l-ilma tal-baħar. Forsi għalhekk din il-bajja għandha bixra ċirkulari. Fiha hemm ukoll il-Menqa ta’ Kurrat. Madankollu, fuq il-Ġebla tal-Ġeneral, il-Kavallieri kienu skoprew pjanta mediċinali, speċi ta’ fungu, bl-isem ta’ cynomorium coccineum jew kif insejħulha aħna l-Maltin bħala l-Għerq is-Sinjur. Kienu jemmnu li għandha s-saħħa li tfejjaq il-mard tad-disenterija u permezz tagħha kienu jdewwu l-feriti wkoll. Tant kemm kienu jagħtu valur lil din il-pjanta li ġieli kienet tingħata bħala rigal speċjali lil xi nobbli barranin li jżuru lill-gżejjer tagħna. Sa nbena funikular (cable-car) ta’ dak iż-żmien biex iħaffef il-vjaġġ għal fuq ilĠebla tal-Ġeneral. U meta ħafna nies kienu

qegħdin jitilgħu u jaqtgħu bl-addoċċ minn din il-pjanta, il-Gran Mastru Pinto fl-1746 għamel l-għassa ma’ din il-Blata u wasal biex ħareġ digriet li jikkastiga lil kull min jinqabad jitla’ jisraq minn din il-pjanta, kastig aħrax ta’ tliet snin qdif fuq ix-xwieni.

Inkomplu l-mixja tagħna u naslu satTorri tad-Dwejra, magħruf ukoll bħala t-Torri tal-Qawra, mibni mill-Gran Mastru Antoine de Paule u tkompla jissaħħaħ bħala fortifikazzjoni għallħarsien tal-kosta mill-Gran Mastru Lascaris lejn nofs is-seklu sbatax. Jekk ikun miftuħ, ta’ min jidħol fih u jitla’ fuq il-bejt biex ikun jista’ jgawdi l-veduta sabiħa ta’ dan il-post.

Tmiem il-mixja Wara dawra mat-torri jkun imiss li naqbdu l-aħħar trejqa tagħna li teħodna sal-wesgħa, jew kif isibuha ħafna, ilpjazza tad-Dwejra. awn irid ikollna ftit ħin biex nagħtu titwila lill-Kappella ta’ Sant’Anna. Aktar ’il ġewwa mill-pjazza nistgħu ninżlu għall-bajja magħluqa

23

tad-Dwejra li n-nies tal-post isibuha bħala l-Qawra, bajja magħrufa ħafna mit-turisti bħala l-Inland Sea. Meta jkun bnazzi tgħidx kemm iħobbu joħorġu fuq xi dgħajsa għall-ftuħ tal-baħar mill-mina dejqa, magħrufa bħala Għar iż-Żerqa, li hemm fil-blat tas-sies biex iduru dawra mal-kosta fuq in-naħa ta’ barra.

Imma forsi l-aktar attrazzjoni turistika ta’ dan il-post hija proprju t-Tieqa tad-Dwejra li tiġbed għadd kbir ta’ turisti li kuljum iżuruha għall-ġmiel naturali u uniku tagħha. Din ix-xaqliba mhux l-ewwel darba li ġiet magħżula għall-ġbid ta’ films minn produtturi u diretturi magħrufa ta’ films li għamlu isem. Ma rridux ninsewx li l-baħar tad-Dwejra huwa wkoll ċentru turistiku għall-għaddasa minħabba l-karatteristiċi marbuta mal-għerien u l-fawna li jinsabu taħt il-baħar t’hawn. Fost l-aktar siti li jiġbdu lill-għaddasa f’dan il-baħar hemm il-Ħofra tal-Bedwin, jew bl-Ingliż The Blu Hole, ħofra fonda ħafna f’qiegħ il-baħar faċċata tat-Tieqa tad-Dwejra.

Nirringrazzjaw lil Adrian Saliba għar-ritratti

Il-Media fil-Katekeżi

Stephen Deguara

The Chronicles of Narnia:

The voyage

of the dawn

treader

The Voyage of the Dawn Treader, li lanqas ma jiddiżappunta bħall-films li ħarġu qabel, jagħtina temi ta’ teoloġija Kristjana għall-vjaġġ ta’ ħajjitna li qed ngħixu llum. Il-film huwa addattat minnovella ta’ C.S. Lewis, it-tielet film li ħareġ s’issa mis-serje ta’ Narnia u li juża temi Kristjani tul l-istorja kollha bħall-fidi, ir-rebħ fuq it-tentazzjoni, il-maħfra, is-salvazzjoni u anki l-ġenna.

Id-Direttur Michael Apted jieħu l-udjenza fi vjaġġ ta’ tfittxija u azzjoni li jagħti gost b’sorpiżi eċitanti u li jżommuk tkompli tara l-film.

Il-film jibda billi jeħodna l-Ingilterra f’nofs it-tieni Gwerra Dinjija, fejn iżżgħar mill-aħwa Pevensie: Edmund u Lucy (dik li skopriet Narnia oriġinarjament) qegħdin jgħixu mazzijiet tagħhom, u ma’ kuġinuhom, il-fonqla Eustace. Iż-żewġ subien kważi jiġu fl-idejn meta Lucy, fil-kamra li kienu joqogħdu fiha, bdiet tara ilma ħiereġ mill-kwadru antik li fuqu kellu mpinġi xini jixxiebah ma’ dak li kienu jaraw f’Narnia. L-ilma tant daħal fil-kamra li spiċċaw ħarġu minnha u spiċċaw f’nofs baħar li ħadhom lura f’Narnia. Il-prinċep Caspian, il-kaptan tax-xini Dawn Treader malajr tellagħhom abbord u flimkien mal-baħrin, bdew il-vjaġġ avventuruż tagħhom.

Fi gżira minnhom, il-vjaġġaturi jiltaqgħu ma’ saħħar li jagħtihom messaġġ profetiku, “biex tirbħu d-dlam hemm barra, jeħtieġ li tirbħu d-dlam li hemm ġo fikom.” Aħna li għandna sfond Bibliku, ifakkarna f’vers mill-Efesin li jitkellem fuq l-isforz li wieħed jeħtieġ jagħmel biex ma jmurx kontra “l-ġisem u d-demm” imma kontra “l-forzi spiritwali tal-ħażin”. Ilforza ewlenija wara l-istorja kollha hija d-duħħan aħdar ċar li jdur ma’ kull post fis-saltna ta’ Narnia, li jibla’ u jisparixxi ċ-ċittadini ta’ Narnia, u jsaħħarhom billi jċedu għad-dimonji interni. Biex jeqirdu dan il-pjan, it-tim ta’ Treader irid jiġbor seba’ xwabel li jappartjenu lill-mexxejja ta’ Narnia, u jpoġġuhom fuq il-mejda t’Aslan u b’hekk jinfetħu l-katnazzi tal-qawwiet maġiċi.

Kif jimxu minn gżira għall-oħra, ilprinċep Caspian, Edmund, Lucy u

24

Eustace bdew jiġu mħajra mill-‘ħażen’ wara d-duħħan ħadrani. Għalhekk il-prova vera għall-karattri ma kinitx billi jiġġieldu l-bejjiegħa tal-iskjavi, il-mewġ qawwi jew is-serpenti tal-baħar, imma r-rieda dgħajfa li bdiet tittentahom għall-poter, l-akkwist tal-ġid u s-sbuħija fid-dehra fiżika – fil-qasir il-film jagħtina l-ikbar tliet tentazzjonijiet li għandu l-bniedem.

Il-mument ta’ dgħufija ta’ Eustace jiġi kmieni fil-film, u ma nistgħux ma nitħassruhx lil Eustace, meta minn bniedem li ma tissaportihx, jispiċċa dragun kbir jonfoħ in-nar. L-iżvilupp talkarattru huwa mill-iktar profond, però jagħtina sodisfazzjon hekk kif narawh itejjeb imġibtu u jirbaħ fuq l-egoiżmu u l-biża’, sakemm fl-aħħar, bis-saħħa tiegħu jgħaqqad is-seba’ xwabel flimkien (tifsira tas-seba’ sagramenti li jmantnu l-ħajja spiritwali tagħna) u jintemm iddlam għal kollox.

Aħna bħala Nsara ma nistgħux ma nagħmlux xebh bejn l-iżvilupp għallaħjar ta’ Eustace id-Dragun li sab bil-ħila t’Aslan, u bis-salvazzjoni tal-Insara li rċivew bil-grazzja ta’ Ġesù meta patta dnubietna għal kollox fuq is-salib.

Eustace ipprova jinqala’ minn dik il-ġilda tad-dragun, però għalxejn. Allura hi stampa ċara ta’ kemm huwa għalxejn min jitħabat biex jinqala’ mid-dnub bissaħħa tiegħu biss. (Rumani 3:20; Galatin 2:16; Filippin 3:8,9).

Meta fl-aħħar jiltaqa’ m’Aslan, l-iljun ilKbir (li huwa rappreżentazzjoni ta’ Kristu f’din is-serje), kien Aslan stess li neħħa l-ġilda raffa u iebsa tad-dragun b’difrejh.

Aslan jerġa’ jġibu uman b’mod ġdid, simboliżmu għal dak il-Kristjan li jibda ħajja fi Kristu. (2 Korintin 5:17; Kolossin 3:8-10). Aslan jerġa’ jidher f’mumenti ta’ bżonn matul il-film, li jfakkarna filpreżenza tal-Ispirtu s-Santu li jiggwidana u jmexxina bħala dawk in-nies li nemmnu. (Ġwanni 16:13). F’mument minnhom Caspian u Edmund kważi ġew fl-idejn meta ġew mogħmija bilkilba tal-egoiżmu u x-xewqat, meta raw għadira fonda li tibdel kollox f’deheb.

Kienet biss Lucy li ġabithom f’sensihom ta’ x’qegħdin jagħmlu.

Iktar tard Lucy, iż-żgħira, fetħet il-ktieb tal-Magician fuq il-gżira ta’ Dufflepuds (dawk li jimxu b’sieq waħda) u ssib seħer li jagħtiha sbuħija “’il fuq millħafna mortali.” Lucy tara viżjoni li hija saret isbaħ milli hi, bix-xewqa li tkun suprema fuq oħtha l-kbira, għalkemm il-kuxjenza tagħha ma tatx kasha. Imma kif terġa’ tħares lura lejn il-ktieb, Lucy tisma’ għajta kbira tal-iljun li tidħol f’qoxritha, hekk kif qattgħet malajr ilpaġna tal-ktieb. B’mod ċar qed naraw li bħal Aslan, l-Ispirtu s-Santu jgħammar, iqaddes u jiggwida lill-fidili (Rumani 8:911), u jġibna ħatja tad-dnub u jfakkarna biex ma nħallux id-dnub jirrenja f’ħajjitna. (Rumani 6:1-22: Kolossin 3:5).

li skopriet Narnia, u qalilha biex ‘ma taħrabx’ minnha nnifisha.

Il-kunflitt intern ta’ Lucy biex tiġġieled l-ossessjoni li takkwista s-sbuħija grazzjuża ta’ Susan kien preżenti tul il-film kollu. Fil-ħin li Lucy rrealizzat li dak kollu li kienet tixtieq kien kollu xewqat fiergħa (xena mill-isbaħ flopinjoni tiegħi), f’messaġġ li jagħtiha Aslan, jagħti x’jifhem li Alla jħobbna unikament kif aħna, li Alla ma jħarisx lejn is-sbuħija. Aslan iġegħilha tinduna li hija bniedma ta’ valur, u li għalkemm hi ddubitat minnu, jinkuraġġiha u jfakkarha li hija kienet l-ewwel waħda

Reepicheep, il-ġurdien li fil-film jintwera ħafna drabi, jaqbad ftit ma’ Eustace li kien jarah jiffittah wisq. Il-karattru ta’ Reepicheep kien iwissi lil Eustace biex jurih x’qed jagħmel ħażin, bħal meta seraq tuffieħa u ġiegħlu jroddha lura. Il-ġurdien fl-aħħar jieħu l-premju tax-xogħol li għamel meta fl-aħħar, bilpermess ta’ Aslan, imur f’art tiegħu fejn “ma jerġax lura”. Verament film li toħroġ minnu tagħlim essenzjali għat-tfal u l-adoloxxenti tal-lum. Inħalli f’idejkom biex tarawh, u tispiraw ruħkom minnu.

25

Forsi l-iktar linja mill-film li probabbli ġiet diskussa mill-Insara u użata flomeliji mill-qassisin, kienet meta Aslan tkellem lejn l-aħħar tal-film. Lil Edmund u ’l Lucy kien diġà ntqalilhom li issa damu żżejjed f’Narnia, imma Aslan iserraħhom u jgħidilhom “fid-dinja tagħkom, għandi isem ieħor. Intom tridu titgħallmu tagħrfuni b’dak l-isem. Din hija l-vera raġuni l-għaliex intom ġejtu Narnia, li intom tafuni ftit hawnhekk, imma intom tistgħu tagħrfuni iktar hemmhekk (fid-dinja).” Forsi l-isem ‘Ġesù’ ried ifisser Aslan fi kliemu?

Rakkonti

Joseph Bonnici

Is-seqer maqbud

Vleġġa Skura kien is-seqer l-iktar b’saħħtu u kuraġġuż fost l-isqra li kienu jgħammru fis-siġar tal-għolja.

Malli kienet tinstema’ l-għajta tiegħu fl-ajru, il-priża tiegħu kienet tkun taf li waslet is-siegħa tagħha! Kien jinżel dritt u jaħtaf kulma jiġi għal difrejh: ħamiem, gamiem jew sturnell. Vleġġa Skura kien kaċċatur infallibbli u t-titjira tiegħu kien fiha għaxqa. Id-dehriet tiegħu fl-ajru kienu l-ammirazzjoni ta’ sħabu u d-dehxa tal-annimali u talgħasafar ċkejkna.

Imma darba, f’lejla sajfija, Vleġġa Skura għamel żball. Is-sħana tal-jum kienet għejjietu. Ma kellux aptit jitħabat. U l-gallinar tar-razzett fit-tarf

tal-għolja kien għalih tentazzjoni.

Dejjem kien żamm id-distanza millbniedem, imma dakinhar ħasibha mod ieħor. Is-serduk is-smin kien qed jistennieh!

Ittajjar bosta drabi fuq ir-razzett u, meta ma lemaħ l-ebda periklu, niżel għal fuqu. F’tebqa t’għajn inqalgħet waħda kbira fil-gallinar.

Waqt li s-seqer qabad is-serduk sewwa f’difrejh, il-kelb il-kbir talgħassa beda jinbaħ bla waqfien.

Vleġġa Skura kien ikkalkula ħażin.

Il-piż tas-serduk kien wisq għalih u kif ipprova jittajjar ’il fuq, is-seqer ma setax jitqandel wisq. L-istorbju tal-kelb ġibed ukoll l-attenzjoni ta’ mart il-bidwi. Din ħarġet bi xkupa

f’idejha u ma kinitx kuntenta qabel ma stordiet lis-seqer bid-daqqiet! Vleġġa Skura ġie f’tiegħu bil-mod. Meta stejqer sab li, minkejja x-xebgħa li kien qala’, kien għadu sħiħ. Qam fuq tiegħu, tfarfar ftit u lesta biex jiftaħ ġwinħajh u jittajjar ’il fuq. Imma, ħej ... kif inqata’ mill-art, xi ħaġa ġibditu lura ’l isfel! Għajnejh ta’ seqer waqgħu fuq lenza ħoxna li kienet marbuta minn ma’ siequ għal ma’ zokk imdeffes sewwa fl-art. Is-seqer li kien imdorri jittajjar għal mijiet ta’ kilometri kien issa marbut mal-art!

Vleġġa Skura ma qatax qalbu. Beda jiġbed kemm jiflaħ il-lenza li kienet qed iżżommu priġunier. B’għajnejh lejn issmewwiet kien jipprova jinqata’ mill-art u jinġibed b’saħħa lura mir-rabta tajba

L-alkimista aljenat Fil-qedem, l-alkimisti kienu dawk in-nies li jfittxu l-ħaġra filosofali: dik il-ħaġra li kienu jemmnu li kellha l-ħila tibdel il-ħadid li tmiss f’deheb!

F’pajjiż imbiegħed, kien joqgħod alkimist li qatta’ ħajtu jfittex din il-ħaġra maġika. “Nipprova kull ħaġra tad-dinja, waħda waħda. Fl-aħħar żgur insib ilħaġra filosofali,” kien jgħid bejnu u bejn ruħu.Għalih din l-idea dehret faċli.

L-alkimista kien rabat katina tal-ħadid ma’ qaddu u kien imissha ma’ kull ħaġra li jiltaqa’ magħha fil-mixi tiegħu.

Mexa fuq li mexa u, kull darba li jsib ħaġra, kien jaqbadha u jmissha ħafif

26

ħafif mal-katina tiegħu. Kienet saret il-mossa ta’ ħajtu.

Għaddew is-snin u l-alkimista, b’xagħru mqanfed u mimli trab, b’ġismu mgħakkes u mgħawweġ ganċ, b’xufftejh magħluqa bħall-bibien ta’ qalbu, kompla jfittex din il-ħaġra maġika. Kulħadd kien jgħaddih b’miġnun.

Għodwa waħda, tifel imfarfar resaq lejh u staqsieh, “Għidli ftit, fejn sibtha dik il-katina tad-deheb li għandek ma’ qaddek?” L-alkimista baqa’ ċċassat: il-katina, li xi darba kienet tal-ħadid, kienet tleqq dehbiena. Kienet saret tad-

Addattati għall-Malti minn Tutte Storie, ta’ Bruno Ferrero, Elledici, 2011

li kien għamillu l-bidwi. Għal ġranet sħaħ ħela saħħtu fil-vojt, jagħti u jipprova jittajjar bit-tir li jaqta’ l-lenza tal-kundanna tiegħu. Kulma għamel kien li selaħ siequ u ħarbat ġwinħajh.

Fl-aħħar ra li ma kienx hemm iktar x’jagħmel. Beda jgħix ħajja tixbaħ lil dik ta’ tiġieġa jew ta’ serduk. Kien inaqqar l-ikel li jitfagħlu l-bidwi, iħares imxennaq lejn is-sema filbnazzi u jitgeddes taħt saqaf talpjanċi fil-maltemp. U, minkejja li x-xhur ta’ xemx u xita kienu qarqċu l-lenza li kellu ma’ siequ, Vleġġa Skura baqa’ jgħix f’dan il-ħabs. Ġibda waħda kienet tkun biżżejjed biex jaqta’ l-lenza u jaħrab. Imma din ilġibda ma waslet qatt!

deheb tassew. Din ma kinitx ħolma, imma meta kienet ġrat din il-bidla? Ħabbat idu ma’ moħħu: fejn, imma fejn, kien sab dak li kien qed ifittex u ma ndunax?

Kien tant dara jmiss il-ħaġriet li jaqbad mal-katina u jarmihom lura bla ma jħares lejn il-katina, li ma kienx induna meta saret il-bidla fil-metall. L-alkimista kien sab il-ħaġra filosofali u rmieha!

Ix-xemx kienet nieżla u s-sema kien lewn id-deheb. L-alkimista qabad it-triq lura minn fejn kien għadda qabel. Imma issa kien mgħawweġ u bla saħħa, qalbu kienet għajjiena u ġismu kien donnu siġra mgħakksa.

Noti kateketiċi Dawn ir-rakkonti jduru madwar il-virtù tal-perseveranza u tal-fedeltà.

l-ħsieb mir-rakkonti. Il-membri tal-grupp għandhom jitħallew jesprimu ruħhom u, fuq kollox, jiġu mismugħa!

‘Is-seqer maqbud’ tistedinna nissuperaw l-ostakli li nsibu ma’ wiċċna aħna u nimxu lejn l-iskop tagħna.

L-iskuraġġiment, l-għeja, l-inkwiet jistgħu jaqtgħu qalb iż-żgħar u l-kbar.

L-għanijiet ta’ ħajjitna jidhru qishom sfidi li jridu jintrebħu. Meta wieħed iċedi jkun qed jagħti r-rebħa lill-għadu.

Is-seqer maqbud - Lil min jixbaħ is-seqer li nesa li kien baqagħlu s-saħħa fi ġwenħajh?

- X’tista’ tkun il-lenza li torbtok milli tilħaq l-għanijiet ta’ ħajtek?

- X’hemm fik li jista’ jaqta’ l-irbit ta’ ħajjitna?

- X’hemm barra minnek li jista’ jaqta’ dan l-irbit?

- Iktbu fuq kartonċina kbira : ‘Aħna għandna l-ġwienaħ’ u fuq disinji ta’ ġwienaħ oħra iktbu dak kollu li jista’ jgħinkom tirbħu fuq it-tfixkil ta’ ħajjitkom. Dawn jistgħu jitwaħħlu filkamra fejn jiltaqa’ l-grupp.

Il-preadolexxenza hija perjodu fejn it-tfal jiltaqgħu ma’ bosta pressjonijiet: fid-dar, fl-iskola, fil-knisja, malħbieb, magħhom infushom. Ta’ spiss nippretendu ħafna mingħandhom, fi żmien meta diġà għandhom ħafna piżijiet. Anke l-ħajja Nisranija tista’ tidher quddiemhom bħala ġabra ta’ esiġenzi differenti. It-tentazzjoni li jaqtgħu qalbhom tkun dejjem qribhom.

‘L-alkimista aljenat’ iġġibilna quddiem għajnejna kwalità neċessarja filperseveranza – l-attenzjoni. L-għan li jmexxina jrid ikun dejjem ċar quddiem għajnejna u li jista’ jintlaħaq. Inkella, il-perseveranza ssir drawwa ta’ dwejjaq.

L-alkimista aljenat - Xi ġralu l-alkimista?

- X’kien l-iżball tiegħu? Kif seta’ jevita dan l-iżball?

- Għandek xi ħaġra filosofali f’ħajtek? ( hija dak kollu li jista’ jibdillek ħajtek għall-aħjar) - Kif tista’ ssibha?

- X’tista’ tagħmel biex tevita li jiġrilek bħall-alkimista aljenat?

Mat-tfal u ż-żgħażagħ jeħtieġ ukoll ninsistu fuq element ieħor – ilperseveranza titlob ukoll l-għajnuna ta’ ħaddieħor. Is-sagramenti, it-talb, id-direzzjoni spiritwali, il-laqgħat talkatekeżi u għajnuniet oħra jsaħħuna fil-ħajja tal-fidi.

Il-Bibbja wkoll tirrakkonta: Fil-kapitlu 25 ta’ San Mattew insibu l-parabbola tal-għaxar xebbiet jistennew lill-għarus. Dawk li kienu attenti ħadu magħhom mhux biss l-imnara imma wkoll ħasbu biex ikollhom żejt biżżejjed li jservihom.

Għad-diskussjoni Min imexxi jista’ juża dawn ilmistoqsijiet biex japprofondixxi

Għat-talb jista’ jintuża Salm 27 ( 26 ) : Il-Mulej hu d-dawl u s-salvazzjoni tiegħi, minn min għandi nibża’?

27

Din kont tafha?

Kevin Scicluna

Il-MISTOQSIJA

OĦT il-GĦERF Kif jista’ Alla li hu mħabba u tant tajjeb jibgħat lil xi ħadd l-infern?

Alla ma jibgħat lil ħadd la l-ġenna u lanqas l-infern. Alla li tant iħobbna, ħalaqna liberi biex inkunu nistgħu nagħżlu, li nħobbuh jew li ma nħobbuhx, li aħna stess nagħżlu t-triq li jew twassal għall-ġenna jew għall-infern. Nistgħu nispjegaw dan bi 3 punti:

bħala premju! Bħala missier li jħobb, Alla mhux qiegħed hemm biex ‘jaqbadna f’xi żelqa’, jikkastigana, jew jikkundannana għall-fjammi eterni. Huwa l-missier ħanin talparabbola tal-Iben il-ħali, dejjem jistenniena b’idejh miftuħa li niġu lura sogħbiena. Għalfejn inwaħħlu f’Alla meta hawn tant nies li jħobbu biss lilhom infushom u xejn lil Alla u lill-proxxmu?

1. Alla ‘jrid li l-bnedmin kollha jsalvaw’ (1 Tim : 2:4). Bħalma nsibu fit-Testment il-Ġdid, ‘qiegħed jistabar bikom għax ma jridx li xi ħadd jintilef, imma li kulħadd jersaq għallindiema.’ ( 2 Pt :3:9)

3. Veru sinjal ta’ mħabba hu meta wieħed iħalli lil ħaddiehor fil-liberta’,anki jekk ikun jaf li dik il-libertà tista’ twassal għall-abbuż u li persuna twettaq ħwejjeg ħżiena li jkunu ta’ dannu. Alla tant iħobbna li ħalliena f’dik it-tip ta’ libertà.

G.K.Chesterton jgħid:” L-Infern huwa l-ikbar kumpliment li Alla seta’ qatt iħallas bih lid-dinjità tal-libertà umana.” Il-libertà u l-intelliġenza tawna d-dinjità. Li kieku ma kienx hemm konsegwenzi għal dak li nagħmlu (li jeżistu l-ġenna/infern/ purgatorju), mela allura ma jkunx hemm libertà! Aħseb ftit fuq din: Ma jagħmilx iktar sens il-fatt li Alla ħalaq lill-bnedmin liberi u intelliġenti li kapaċi juru b’xi mod risposta ta’ mħabba milli joħloq

2. Alla jagħti lil kull bniedem okkażjonijiet bla tarf biex jindem minn dnubietu, jaċċetta l-verità u jħobb. Alla huwa liberu x’jagħmel bid-doni tiegħu. Il-grazzji biex jgħix ħajja tajba huma preżenti għal kulħadd matul il-ħajja. Aħna nistgħu naċċettaw dawn il-grazzji jew inwarrbuhom;kulħadd liberu fl-għażliet tiegħu.Mela m’għandux ikun hemm sorprizi f’jum ilġudizzju! Aħna stess inkunu nafu liema ħajja għażilna u x’jistħoqqilna

28

magni li ma jistgħu jwieġbu xejn lura? U kieku l-ġenituri tagħna, iktar ma nikbru, inqas jafdawna, taħseb li nikbru f’adulti iktar maturi?

Mela Alla ma jibgħat lil ħadd l-infern. Il-bnedmin stess jagħżlu d-destin tagħhom bid-deċiżjonijiet li huma jieħdu f’ħajjithom. Hemm min lil Alla jgħidlu ‘Ikun li trid Int‘.

Dawn imorru għal dejjem igawduh fil-ġenna. U hemm min jgħidlu, ‘Ikun li rrid jien’ Lil dawn Alla jħallihom (waqt li jitħassarhom) biex jimxu fid-dalma tal-firda eterna ’l bogħod minnu għal dejjem.

Jiena smajt li l-isqfijiet kattoliċi għażlu liema għandhom ikunu l-kotba tal-Bibbja. Kif nafu li dan hu minnu?

L-istorja timxi mal-fatt li l-Knisja Kattolika, waqt li teżerċita l-awtorità mogħtija lilha minn Kristu nnifsu, li fl-aħħar mill-aħħar iddixxerniet fuq liema kotba għandhom jiffurmaw il-Kotba Imqaddsa.

Matul iż-żmien tal-Knisja tal-bidu, meta kienu għadhom jinkitbu l-kotba tat-Testment il-Ġdid, kien hemm diversi kitbiet oħra li kienu

jitkellmu dwar Ġesù u t-tagħlim tiegħu. Kif wieħed jista’ jimmaġina, kien hemm xi ftit tal-konfużjoni biex jiddeterminaw dwar liema kotba kienu verament ispirati mill-Ispirtu s-Santu u liema ma kinux!

Fis-sena 393 W.K. fil-Konċilju ta’ Hippo (raħal fit-tramuntana talAfrika), l-isqfijiet tal-Knisja, taħt il-gwida u l-ispirazzjoni tal-Ispirtu s-Santu, iddeterminaw għall-ewwel

darba liema kotba kellhom jitniżżlu u jagħmlu parti millkanoni tal-Iskrittura Imqaddsa.

Konċilji tal-Knisja li ġew wara, l-iktar il-konċilji ta’ Kartaġni fi 397 WK u 419 WK, ikkonfermaw din id-deċiżjoni.

Il-Konċilju ta’ Trentu fl-1546 formalment ikkanonizza dawk li llum inqisuhom bħala l-kotba tradizzjonali li nsibu fil-Bibbja.

Il-kitbiet tal-missirijiet tal-Knisja kkonfermaw dan il-proċess. Jista’ jkun li għad hemm xi kotba li wieħed jisma’ bihom, bħallevanġelju ta’ Tumas jew ta’ Ġakbu imma tajjeb wieħed iżomm f’moħħu li dawn il-kotba (jissejħu apokrafi) ma kienu qatt ikkunsidrati mill-Knisja bħala ispirati jew parti mill-Kotba Mqaddsa!

Għal aktar informazzjoni ibagħtulna email fuq gwida@sdcmuseum.org

Fl-aħħar xi ħaġa Magazin

bil-Malti

għaż-żgħażagħ u l-adolexxenti

Fittixna fuq facebook:

www.fb.com/xehda