Gwida għal min jgħallem

Inkunu katekisti mhux naħdmu bħala katekisti ■ Katekisti Kbar ■ Mil-Librerija tal-Katekist

Gwida

Ġeriko

■

IS-57 VOLUM | ĦARĠA #01 ■ JANNAR-FRAR 2014

għal min jgħallem

Vanġelu

Aħbar tajba

sorpriża PAĠNA

12

Riflessjoni

IL-FIDI MHIX

IL-GOOGLE

PAĠNA 6

Fil-Bidu ta’ Sena Ġdida PAĠNA 2

Iċ-Ċinema PAĠNA 21

1.

Editorjal

Inkunu katekisti mhux naħdmu bħala katekisti Fr Carl Mario Sultana

2.

Il-Mixja Liturġika

Fil-Bidu ta’ Sena Ġdida Mariosa Micallef

6.

Riflessjoni

Il-Fidi mhix il-Google Fr René Camilleri

8.

tim editorjali Joseph Bonnici Alan Bonello Kurt Miceli

distribuzzjoni

Din ir-rivista tista’ tinxtara mill-ħwienet ta’ Librerija Preca u Emmaus, minn Faith Hope and Charity fil-Belt Valletta, miċ-ċentri tal-M.U.S.E.U.M. fl-irħula kollha u mis-Segretarjat għall-Katekeżi.

abbonamenti

Sena - 6 ħarġiet €10 (Bl-Idejn) €12 (Bil-Posta) €2 (Ħarġa waħda)

gwida@sdcmuseum.org

12.

Gwida għal min jgħallem hija publikazzjoni tal-Kummissjoni għall-Formazzjoni tat-Tfal u l-Magħżulin tas-Soċjetà tadDuttrina Nisranija – M.U.S.E.U.M.

www.sdcmuseum.org

Studju

Vanġelu, Aħbar Tajba, Sorpriża Fr Andrew Galea ofm conv.

14.

Meditazzjoni

Minn Idejn l-Artist Tonio Caruana

16.

Riżorsi

Mil-Librerija Karmenu Borg u Albert Mercieca

18.

Studju

Mill-Bagalja tal-Katekist Joseph Bonnici

21.

Media

Ċinema Fr Mario Sant ofm conv.

Grafika: Stampa:

DESIGNED VERITASPRESS BYAL.COM Ħaż-Żabbar

Il-Metodu ‘Dun Ġorġ’ Robert Aloisio

ħajr lil

Steven Mifsud li kkoreġa t-test, lis-Segretarjat għall-Katekeżi talArċidjoċesi ta’ Malta għall-kontribut u l-għajnuna li dejjem joffri u lillkontributuri li b’sagrifiċċji personali għamlu din il-ħarġa possibbli.

Katekisti kbar

24.

Il-Katekisti Jistaqsu

Il-Mistoqsija Oħt il-Għerf Anthony Dimech

26.

Storja

Il-Ktieb tal-Ħajja Joseph Bonnici

28.

Atlas

Ġeriko Mario Zerafa

Editorjal

Fr Carl Mario Sultana

Inkunu katekisti mhux naħdmu bħala katekisti Fid-diskors li l-Papa Franġisku għamel lill-katekisti fil-Kungress Kateketiku Internazzjonali li sar f’Ruma f’Settembru tal-2013, il-Papa beda d-diskors billi tkellem fuq is-sejħa speċifika li tkun katekist illum. Il-Papa qal: “Il-katekeżi hija vokazzjoni: “li tkun katekist”, din hija vokazzjoni, mhux għażla ta’ xogħol.”

Hawnhekk, il-Papa qiegħed imur mill-ewwel għall-għeruq tas-sejħa tagħna bħala persuni li għandhom is-sejħa partikulari li jakkumpanjaw lill-oħrajn fil-mixja tal-fidi tagħhom.

Din is-sejħa ssirilna bħala sejħa partikulari fis-sejħa universali ta’ kull nisrani li jgħix ħajja nisranija.

Il-vokazzjoni ta’ katekisti hija parti minn din il-ħajja nisranija tagħna, u ma nistgħux inkunu katekisti, jekk l-ewwel u qabel kollox, aħna m’aħniex insara tajbin, u ma ngħixux stil ta’ ħajja nisranija f’kull mument ta’ ħajjitna.

Il-Knisja hija mibnija fuq erba’ pilastri: ix-xhieda, il-liturġija, id-djakonija (servizz) u l-komunjoni. Kull wieħed minn dawn il-pilastri huwa importanti biex ikollna Knisja soda u sħiħa.

Il-katekeżi tifforma parti mix-xhieda li l-Knisja tagħti ta’ dak kollu li temmen fih, u ta ‘dak kollu li hi. Din ix-xhieda tgħodd għal dawk kollha li huma mgħammdin. L-imgħammdin kollha huma msejħin biex juru l-għala tattama tagħhom. Imma din is-sejħa li nkunu xhieda tgħodd aktar u aktar għal dawk li b’mod speċjali huma msejħin biex ikunu katekisti. Ix-xhieda li l-katekisti huma msejħin biex jagħtu mhix biss xhieda bil-kliem: kemm u kif Alla daħal fil-ħajja tagħhom u bidilha minn ġewwa, u għamilha aktar sabiħa milli kienet qabel. Ix-xhieda li jrid jagħti l-katekist għandha tkun l-ewwel u qabel kollox xhieda ta’ ħajja tassew nisranija f’kull aspett tagħha. Dan ifisser li rridu nkunu xhieda kull fejn inkunu u ma’ kull min inkunu.

Il-Malti jgħid: “L-ewwel ma tiekol, l-għajn”. Kemm jgħodd dan il-qawl għax-xhieda li l-katekisti huma msejħin li jagħtu! Hija din ixxhieda li l-katekist jagħti fil-ħajja ta’ kuljum li tgħin biex in-nies jinġibdu tassew lejn il-fidi nisranija, u jitħajru huma wkoll jippruvaw jgħixu dak li titlob il-fidi nisranija.

San Franġisk t’Assisi lil sħabu li kienu jaqsmu l-ħajja miegħu, kien iħeġġiġhom biex imorru jevanġelizzaw. Kien jgħidilhom: “Xandru l-Evanġelju l-ħin kollu, u jekk ikun hemm bżonn, użaw il-kliem”. Huwa billi nkunu xhieda kullimkien u ma’ kulħadd li aħna nkunu qegħdin inwieġbu tassew għas-sejħa tagħna bħala katekisti, u ma nkunux katekisti li nagħmlu x-xogħol ta’ katekisti biss fil-ħin tat-tagħlim u daqshekk. Inkunu tassew persuni li qed jgħixu s-sejħa tagħhom bħala katekisti b’mod sħiħ: bix-xhieda u bil-kliem.

Il-Mixja Liturġika

Fil-Bidu ta’ MARIOSA MICALLEF

Sena Ġdida Erġajna bdejna sena ġdida u magħha bdejna sena liturġika oħra! Għalkemm ma’ kull sena li tgħaddi kull wieħed u waħda minna jikber sena wkoll, Sena Liturġika ma titkejjilx biss bil-ġranet li jkunu għaddew imma wkoll b’kemm irnexxilna nikbru fl-għerf u fil-qdusija. U hawn tista’ tinbet problema… għax jista’ jkun li kultant nindunaw li bqajna fl-istess post! Dan ma għandux għaliex jaqtgħalna qalbna.

L-istess ġralhom il-biċċa l-kbira tal-qaddisin li llum nitkellmu tant dwarhom imma li f’ħajjithom għaddew mill-istess problemi li ngħaddu minnhom ilkoll. Bl-għajnuna tal-Ispirtu s-Santu, aħna wkoll nistgħu ninbidlu u allura ejjew nippruvaw li din issena tkun esperjenza li tagħmilna Nsara aħjar.

2

M

eta nħarsu lejn Sena Liturġika nindunaw li ngħixu ċelebrazzjonijiet u tifkiriet ta’ ferħ u tbatija, ngħixu żminijiet ta’ stennija, ta’ fidi u ta’ tama. Is-Sena Liturġika għalhekk tirrifletti wkoll il-ħajja li ngħaddu minnha aħna, bit-tlugħ u l-inżul kollu tagħha!

Minħabba li s-Sena Liturġika tfakkar il-ħajja ta’ Ġesù, l-Iben ta’ Alla li sar bniedem bħalna, miet, qam mill-mewt u għad jerġa’ jiġi fil-glorja, u minħabba l-paralleliżmu mal-ħajja tagħna, dan għandu wkoll jimliena bit-tama. Iċċelebrazzjonijiet varji ta’ matul is-sena jgħinuna b’mod speċjali biex niltaqgħu ma’ Ġesù u biex infasslu l-ħajja tagħna fuq tiegħu, iżda jgħinuna wkoll biex nifhmu u npoġġu f’perspettiva tajba dak li nkunu għaddejjin jew li għaddejna minnu. Is-Sena Liturġika hija parti integrali mill-mixja tagħna u s-sabiħ tagħha hu li din ma nimxuhiex waħedna iżda ma’ oħrajn.

Għalhekk huwa importanti li aħna nagħtu importanza lis-Sena Liturġika fil-laqgħat tagħna biex la aħna u lanqas it-tfal ma nibqgħu fl-istess post. Hekk kif zokk ta’ siġra huwa mmarkat minn ċrieki, hekk ukoll il-festi ta’ matul is-sena jimmarkaw stadji differenti filmixja spiritwali tagħna.1 Dawn il-festi jibnu waħda fuq l-oħra u jagħtu skop lill-ħajja tagħna.

Aħna bħala katekisti qisna għandna żewġ irwoli f’din il-mixja. Għandna dik personali li qed nimxuha ma’ oħrajn u wkoll dik fejn qed nakkumpanjaw oħrajn b’mod speċjali lit-tfal u ż-żgħażagħ fdati lilna. Kif se nakkumpanjawhom? Se nimxu magħhom bil-ferħ jew b’nuqqas ta’ ħeġġa u bit-tkaxkir tas-saqajn?

Min qed jagħti widen lill-kliem ta’ Papa Franġisku żgur li hu konxju ħafna tal-importanza ta’ sens ta’ ferħ li suppost qegħdin ngħixu bħala nsara konvinti mill-imħabba u l-maħfra ta’ Alla. Bħala katekisti rridu nkunu bħallanġli li lir-rgħajja marru jħabbrulhom ferħ kbir.2 Dan il-kliem u l-mod kif ippreżentawh dawn il-messaġġiera, nissel fir-rgħajja l-kurżità u x-xewqa li jmorru jiltaqgħu ma’ dak li kien se jwasslilhom il-ferħ. Wara kollox, min irid jiltaqa’ ma’ dak li se jġib iddwejjaq? Għalhekk, meta aħna qed nitkellmu u niddiskutu mat-tfal u maż-żgħażagħ, irridu nwasslu l-ferħ tal-Mulej. Papa Franġisku jwissi li evanġelizzatur qatt ma għandu jidher qisu xi ħadd li għadu kif ġie lura minn funeral!3 Is-Sena Liturġika hija vjaġġ ta’ ferħ. U nibdew is-Sena Liturġika eżatt b’dan il-messaġġ: ġejt inħabbrilkom ferħ kbir! Il-ferħ huwa fit-tfittxija tat-tarbija Ġesù ... hemm

3

SE NIMXU MAGĦHOM BIL-FERĦ JEW B’NUQQAS TA’ ĦEĠĠA U BITTKAXKIR TASSAQAJN?

Il-Mixja Liturġika

Bħalissa qegħdin niċċelebraw Sena Liturġika A, jiġifieri l-maġġoranza tal-evanġelji li jinqraw fil-Ħdud huma skont San Mattew. Tajjeb li lit-tfal infissrulhom dwar iċ-ċikli differenti, jiġifieri dwar Sena A, B u Ċ u li l-evanġelju skont San Ġwann jinqraw partijiet minnu biss f’festi partikulari. Għalkemm il-Ħdud imqassma fi tliet ċikli, il-ġranet ferjali mqassma fuq tnejn: Sena I (snin bil-fard) u Sena II (snin biż-żewġ). Għalhekk, din is-sena fil-ġranet ferjali nużaw il-qari ta’ Sena II. Minbarra sena liturġika nistgħu wkoll nitkellmu fuq ġurnata liturġika. Waqt li ġurnata liturġika ferjali tibda minn nofsillejl u tispiċċa f’nofsillejl, il-Ħdud u l-festi jibdew minn tard wara nofsinhar talġurnata ta’ qabel (vġili). B’hekk, iċ-ċelebrazzjoni ta’ Jum il-Mulej u festi ewlenin huma itwal!

mod u mod kif infittxuh u kemm nippersistu biex insibuh.

Il-kompożitur Richard Wagner darba qal: “il-ferħ mhux fl-affarijiet iżda qiegħed ġo fina.” Id-dinja tirreklama ħafna mezzi ta’ kif wieħed jista’ jikseb il-ferħ. It-tfal tagħna huma mgħarrqa f’dawn il-ġibdiet minn kull naħa.

Il-ferħ tad-dinja jgħaddi, iżda aħna nemmnu li l-ferħ tal-Mulej jibqa’.

Għalhekk aħna fid-dmir li ngħinuhom ifittxu fit-triq it-tajba.

Is-Sena Liturġika twassalna wiċċ imb wiċċ mal-ħajja ta’ Ġesù Kristu u ġġegħilna naħsbu u nistaqsu: xi tfisser din il-ħajja ta’ Ġesù? Xi tfisser għalija? Lili kif qiegħda taffettwali l-mod kif ngħix? Il-ħajja ta’ Ġesù turina li l-ferħ ma jiġix minn dak li nġarrbu ... kieku hi hekk, kif qatt

seta’ jgħix il-ferħ meta twieled f’maxtura tal-annimali, kellu jaħrab mal-ġenituri tiegħu, dawk li għex u trabba magħhom ma fehmuhx u riedu joqtluh, għamel il-ġid u sallbuh?

Għalhekk, fit-tifsira tagħna tas-Sena Liturġika, irridu nuru u ngħinu littfal biex jagħtu interpretazzjoni ta’ dak li jgħaddu minnu fid-dawl talmessaġġ ta’ mħabba u mogħdrija ta’ Alla. Xi kultant, mhux it-tfal biss, imma aħna l-kbar ukoll infittxu l-ferħ u l-paċi f’affarijiet u f’okkażjonijiet.

Għalhekk, meta dawn ma jiġux kif nixtiequ aħna, ma nkunux nistgħu naċċettawhom. Aħna nħallu dak li ngħaddu minnu jaffettwa wisq kif inħarsu lejn il-ħajja. Irridu naraw l-istampa sħiħa u mhux l-immedjat biss, inkella dan jista’ jfixkilna

4

u jtellifna kull tama. Fl-Evanġelju tiegħu San Ġwann jgħidilna li Ġesù sab il-ferħ meta għamel dak li ried il-Missier.4 Hu ma sabx il-ferħ f’sodisfazzjon personali, imma sab il-ferħ f’dak li ried iwettaq, fil-mod li ried jgħix.

Numru ta’ tfal, anke dawk żgħar, diġà għaddew jew għaddejjin minn żmien ikrah u diffiċli, għaddejjin minn diżappunti, minn nuqqas ta’ mħabba u stabbiltà. Irridu ngħinuhom u nakkumpanjawhom biex isibu dak li hu nieqes fil-ħajja tagħhom, ngħinuhom jaraw kif iċċelebrazzjonijiet ta’ matul is-sena jagħmlu sens u kif dawn jirriflettu wkoll dak li għaddejjin minnu huma u li jistgħu jħarsu ’l quddiem b’fiduċja. Għalhekk Ġesù ma jibqax dak il-mudell li hu diffiċli li nikkupjaw

Fil-Bidu ta’ Sena Ġdida

u nimxu warajh, iżda jsir wieħed li bħalhom għadda minn żmien diffiċli, iżda xorta sab il-qawwa u r-raġuni għalfejn ma jaqtax qalbu u jibqa’ miexi biex jilħaq dak li ried.

Is-Sena Liturġika hija invit biex insibu l-ferħ. Papa Franġisku, fl-

FESTI IMPORTANTI FI FRAR: 6 San Pawl Miki u sħabu – nuru lit-tfal kif dan il-qaddis u sħabu influenzaw lil xulxin fit-tajjeb, baqgħu flimkien u ssapportjaw lil xulxin sal-mewt għax baqgħu sħaħ fil-fidi. Huma għenu lil xulxin biex ma jitilfux it-tama. Nistgħu niddiskutu l-influenza li sħabna għandhom fuqna u kemm hu sabiħ li aħna mhux qed nimxu dan il-vjaġġ ta’ fidi waħedna.

10 Nawfraġju ta’ San Pawl minbarra li nerġgħu nfakkru littfal f’din il-ġrajja u fl-importanza tagħha għalina l-Maltin, nenfasizzaw li għalkemm San Pawl beża’ minn dak li seta’ jiġri hu baqa’ jafda f’Alla u Alla għenu: “Għal kollox niflaħ bis-saħħa ta’ dak li jqawwini.” (Fil 4, 13) 11 Madonna ta’ Lourdes - ittfal mhux bilfors jafu dwar din il-ġrajja. Nirrakkuntawhielhom, forsi anke nużaw xi video clips jew stampi. Nagħlqu l-laqgħa tagħna b’talb lill-Immakulata Kunċizzjoni.

Fl-1993, Papa Ġwanni Pawlu II iddikjara din il-ġurnata bħala Jum Dinji tal-Morda. Niftakru fit-talb tagħna fil-morda tagħna u f’dawk li għaddejjin minn xi tbatija u

eżortazzjoni appostolika Evangelii Gaudium, jgħid li xi nsara jgħixu qishom dejjem fir-Randan, qatt ma jgħixu l-Għid.5 Nippruvaw li ngħixu din is-sena flimkien mat-tfal b’mod li jagħmel sens ... ngħixuha bil-ferħ u bit-twemmin li Alla jħobbna u fina jsib il-għaxqa tiegħu.

REFERENZI: 1. Joan Chittister, The Liturgical Year: The Spiralling Adventure of the Spiritual Life, 2009, 6 2. Luqa 2, 10 3. Evangelii Gaudium, 10 4. “jien ma nfittixx ir-rieda tiegħi, imma r-rieda ta’ min bagħatni.” Ġw 5, 30 5. Evangelii Gaudium, 6

nitolbu wkoll għal dawk kollha li jieħdu ħsieb il-morda jew huma ta’ għajnuna għal min għaddej mit-tbatija.

iwaħħlu dawn il-karti mas-salib wara li fuqhom ikunu kitbu sagrifiċċji u għażliet tajba li għamlu jew għajnuna li taw.

14 San Valentinu - xi tfisser li tħobb u li tkun maħbub? Ħajjar lit-tfal ifittxu fuq l-internet frażijiet fil-Bibbja li jitkellmu dwar l-imħabba u fil-laqgħa ta’ wara jaqsmuhom ma’ sħabhom.

Fl-aħħar laqgħa tagħna qabel ir-Randan nistgħu nagħmlu ċelebrazzjoni simbolika fejn nippakkjaw l-Hallelujah għax matul ir-Randan ma titkantax l-Hallelujah! Inlestu banner bilkelma Hallelujah fuqu. Ikollna wkoll kaxxa fejn se jitpoġġa dan il-banner. Din tista’ ssir bħala talba tal-għeluq tal-laqgħa. Isir kant ferrieħ li jinkludi l-kliem tal-Hallelujah u tifħir lil Alla (eż. Hallelu, hallelu, hallelu, hallelujah glorja lill-Mulej, Lilek Mulej tifħir u glorja) waqt li xi tfal jitilgħu purċissjoni bilbanner. Kif jaslu ħdejn il-kaxxa jitwu l-banner u jpoġġuh ġo fiha u l-kaxxa tingħalaq. Issir riflessjoni qasira mill-katekist dwar is-sinifikat ta’ dak li qiegħed isir: li r-Randan huwa żmien ta’ penitenza u għalhekk aħna wkoll nippreparaw ruħna billi naħsbu kif nistgħu ngħixu aħjar u b’liema mod nistgħu nkunu ta’ għajnuna għall-oħrajn biex innaqqsulhom mit-tbatijiet. Infakkru wkoll li wara r-Randan nistgħu nerġgħu niċċelebraw bil-kant ferrieħ tal-

25 Beata Adeodata Pisani – għalkemm ma twelditx Malta, ġiet meta kienet għadha żagħżugħa. Nitkellmu dwar il-ħajja ta’ reliġjużi u dawk fil-klawsura u kif aħna dejjem nistgħu nkunu ta’ għajnuna għalloħrajn ... Marija Adeodata kienet tgħin minn kunvent tal-klawsura!

FESTI IMPORTANTI F’MARZU: 5 L-Erbgħa tal-Irmied. IrRandan huwa żmien li jitlob minna għażla, insibu ħin biex nitolbu aktar, niftakru fl-oħrajn u nkunu ta’ għajnuna għalihom, nitgħallmu nikkontrollaw dak li nixtiequ u nagħmlu. Pereżempju nistgħu nlestu forma kbira ta’ salib tal-kartun u biċċiet tal-karti kkuluriti. Dawn jistgħu jkunu maqtugħa forma ta’ qalb u matul il-ġimgħat tar-Randan it-tfal

5

Hallelujah. Għalhekk l-ewwel laqgħa wara l-Għid tista’ tibda b’ċelebrazzjoni u l-banner jinħareġ minn ġol-kaxxa u jitpoġġa f’post ċentrali tal-kamra.

19 San Ġużepp – obda lil Alla anke meta ma fehemx dak li ried minnu. Huwa baqa’ sod fil-fidi, emmen li Alla jgħinu u dejjem ħa ħsieb u pproteġa lil Marija u lil Ġesù. X’nistgħu nagħmlu biex bħal San Ġużepp inkunu ubbidjenti, ma nkunux egoisti u ma niskartawx minn xogħolna?

Għal min għandu l-post jista’ juri lit-tfal kif jagħmlu l-ġilji bil-karti u jispjega li din il-fjura hija assoċjata ma’ San Ġużepp minħabba s-safa tiegħu.

Nitolbu: San Ġużepp ta’ qalb safja, itlob għalina.

25 It-tħabbira tal-Mulej, ilLunzjata. Niddiskutu kif aħna qed ngħidu l-‘iva’ tagħna lill-Mulej.

Flimkien mat-tfal ngħidu t-talba tal-Angelus. (It-talba tal-Angelus kienet approvata mill-Papa Benedittu XIV li fis-sena 1724 ordna li din tibda tingħad massebħ (6am), f’nofs il-jum (12pm) u ma’ nżul ix-xemx (6pm). Fi żmien il-Għid minflok l-Angelus, tingħad ir-Regina Coeli.

Riflessjoni

Fr René Camilleri

IL-FIDI MHIX

IL-GOOGLE Hu faċli llum li niddeskrivu s-soċjetà li qed ngħixu fiha bħala waħda fi stat ta’ konfużjoni għaliex qishom intilfu l‑parametri li kienu juruna ċar x’inhu tajjeb u x’inhu ħażin. Iżda bħalma jiġri meta tkun fiċ‑ċpar, trid tieqaf jew timxi iktar bil‑mod biex ssib id‑direzzjoni fejn trid tmur.

Anke l‑Knisja, f’sitwazzjoni bħal din, ma tistax sempliċement tibqa’ titkellem bħallikieku għadna qed ngħixu fi żmien ieħor. Bħala realtà ħajja u dinamika li taf il‑bidu tagħha f’Ġesù, u li bħalu trid tkompli takkumpanja lill‑bniedem hu fejn hu u hu min hu, il‑Knisja llum għandha sejħa kbira biex tkun fid‑dinja mingħajr ma tkun tad‑dinja. Kelma kbira, li titlob li nixtarruha sewwa.

Ma nistgħux naqgħu fl‑iżball li sikwit nagħmlu li naħsbu li ż‑żmien tagħna llum hu xi żmien traġiku għall‑Knisja u għall‑fidi għax donnu kollox qed jikkollassa. Dan jista’ biss iwassalna għal sens ta’ apokalissi negattiv li jista’ biss iżid, mhux inaqqas, iċ‑ċpar. Iċ‑ċpar, biex nibqa’ fit‑tixbiha li bdejt biha, ma tistax tkeċċih, twarrbu, tixgħellu d‑dawl ġo fih għax tispiċċa f’konfużjoni ikbar. Trid biss tkun kawt, timxi bil‑mod, u tistenna sakemm titla’ x‑xemx u mbagħad jiċċara. Il‑Knisja għandha elfejn sena ta’ storja u għandha tradizzjoni ta’ għerf ġejja minn nies kbar: martri li fl‑ewwel sekli taw ħajjithom għall‑fidi; għorrief u qaddisin li fis‑sekli ta’ wara raw ċar biżżejjed biex iġġieldu ereżiji kbar; u mistiċi li servew ta’ fanali meta l‑Knisja kienet konfuża u li saħansitra baqgħu jagħtu d‑direzzjoni anke lilna sal‑lum.

Din hi r‑rikkezza li llum għandna bżonn nerġgħu nduru fuqha. Jekk din ir‑rikkezza ma nafux biha, jew ma nafuhiex, allura aħna kkundannati li naqgħu fil‑pessimiżmu li sikwit naraw u naħsbu li l‑aħħar tad‑dinja qiegħed wara l‑kantuniera. Biex ma ngħidx li nistgħu anke naqgħu fl‑ereżija li Alla m’għadux preżenti daqskemm kien ikun qabel, meta n‑nies kienu protetti minn kultura u ċiviltà li kienu ispirati mill‑valuri tal‑Vanġelu u allura kienu jservu ta’ kejl ċar għal x’inhu tajjeb u x’inhu ħażin.

ix‑xjenza u r‑reliġjon li fil‑biċċa l‑kbira taż‑żmien Modern kienu kważi għedewwa dikjarati, imma li llum qed niskopru kemm it‑tnejn huma meħtieġa u kemm hu importanti li jkunu għalina ż‑żewġ għajnejn li flimkien jgħinuna naraw ir‑realtà madwarna aħjar. Fost l‑oħrajn jgħid: “We need both religion and science. The creative tension between the two is what keeps us sane, grounded in physical reality without losing our spiritual sensibility. Science takes things apart to see how they work. Religion puts things together to see what they mean.”

Spiċċa ż‑żmien li l‑Kristjaneżmu jippretendi li jagħti spjegazzjoni ta’ kollox, li l‑fidi tkun il‑Google tal‑lum fejn għandek tweġiba għal kull mistoqsija. Hemm ħafna affarijiet fil‑ħajja li ma nistgħux nispjegawhom, għalkemm il‑fidi tista’ sservi ta’ dawl biżżejjed biex nifhmuhom. Għax fil‑ħajja hemm affarijiet li ma tistax tispjegahom imma tista’ tifhimhom.

Hemm differenza bejn tispjega u tifhem. Jonathan Sacks huwa Rabbi Lhudi li għamel żmien twil bħala ċ‑Chief Rabbi f’Londra. Riċenti kiteb il-ktieb “The Great Patnership” fejn jitkellem dwar ir‑relazzjoni bejn

Il‑Knisja, bħal kull istituzzjoni oħra fid‑dinja, nistgħu nqisuha bħallikieku qiegħda wieqfa fi traffic jam tistenna hi wkoll iċ‑ċpar jgħib jew jonqos. Waqt li l‑Knisja hi bħal kwalunkwe istituzzjoni oħra, però l‑Knisja għandha l‑element divin fiha, għandha r‑rikkezza ta’ tradizzjoni twila u għandha l‑qawwa tal‑Kelma t’Alla li ma jħalluhiex titlef is‑sabar waqt li qed tistenna. Għax hi, bħall‑Missier fil‑Parabbola tal‑Iben il‑Ħali, trid tibqa’ tistenna. Trid tibqa’ temmen f’Alla li hu l‑Mulej tal‑istorja u li qatt ma jabbanduna l‑bniedem, u trid tibqa’ wkoll temmen fil‑bniedem. Temmen fil‑bniedem fis‑sens li tħares lejh bl‑għajnejn ta’ Alla,

6

tidħol f’ħajtu biex takkumpanjah, u tkun hemm għalih mhux tant biex tiġġudikah u tikkundannah daqskemm biex tiftaħlu l‑bibien meta jiġi lura.

Fuq kif dan jista’ jsir, aħna llum sikwit qed nitħawdu. Wieħed jista’ jistaqsi: xi jfisser li l‑Knisja trid tieqaf u tistenna?

Xi jfisser li l‑Knisja trid tagħmel id‑dixxerniment tagħha? Mela hi m’għandhiex it‑tweġibiet f’dak li dejjem għallmet? Mela l‑Knisja m’għandhiex l‑Ispirtu s‑Santu li jmexxiha u jdawwalha dwar il‑verità sħiħa? Dan hu kollu minnu. Imma jibqa’ l‑fatt li l‑Knisja fid‑dinja ma ssir qatt Alla, trid tibqa’ sottomessa għall‑Ispirtu ta’ Alla, trid tibqa’ Knisja tad‑dixxerniment biex bl‑għerf tkun tista’ tifhem x’inhu jiġri mhux biss fid‑dinja u fil‑kultura imma anke fil‑fond ta’ qalb il-bniedem.

L‑Iskrittura tirrakkonta stejjer, ġrajjiet u esperjenzi li l‑valur tagħhom mhuwiex biss storiku, fis‑sens li qed jgħidulna minn xiex għaddew il‑Lhud. Dik l‑istorja, li l‑Lhud għexu, hija l‑istorja li aħna, bħala l‑poplu ta’ Alla llum u fi żmienna, qegħdin ngħixu. Dik l‑istorja tista’ titfa’ dawl qawwi fuq dak li f’għajnejna hu ċ‑ċpar tal‑lum.

Meta l‑Lhud kienu fl‑eżilju ta’ Babel

tgerfxu. Kienu fi stat ta’ konfużjoni kbira dwar l‑identità tagħhom bħala Lhud u bħala poplu t’Alla, u anke dwar kemm Alla kien verament dak li dejjem kienu emmnu li kien. Fl‑eżilju kien hemm min qata’ qalbu u tilef il‑fidi; kien hemm min baqa’ jemmen u baqa’ jistenna li ċ‑ċpar jogħsfor; kien hemm min li, bħal Esdra u Neħemija, mhux biss kellu l‑qawwa biex iżomm sod imma saħansitra seta’ jqawwi qalb l‑oħrajn u jkollu sens ta’ leadership biex seta’ jiggwida lill‑poplu f’mument imċajpar u anke jwasslu joħroġ mill‑konfużjoni tal‑eżilju u jirritorna għall‑fidi tal‑art imwiegħda. Ġeremija l‑Profeta kien fost dawn.

Fil‑ktieb tiegħu għandu dik li tissejjaħ L‑Ittra lill‑Itturufnati li hu jindirizza lil‑Lhud li kienu fl‑eżilju fejn jgħidilhom kif l‑aħjar iġibu ruħhom f’art barranija u x’tip ta’ għażliet għandhom jagħmlu. F’din l‑ittra indirizzata lil‑Lhud fl‑eżilju, mifxula kif kienu, Ġeremija jagħtihom assigurazzjoni. Jaċċertahom li anke f’art barranija, fejn inti ma tħossokx komdu, f’kultura li mhux neċessarjament tgħinek tibqa’ temmen u titlob, hu possibbli żżomm

7

sod u żżomm l‑identità tiegħek. Waqt li l‑Lhud kellhom it‑tendenza li jaħsbu li tilfu kollox u li f’dinja li għalihom inbidlet ma jistgħux iktar jgħixu l‑fidi tagħhom f’Alla, Ġeremija jgħidilhom hekk: “Ibnu djar u għammru fihom; ħawlu ġonna u kulu frotthom; iżżewġu n‑nisa u nisslu subien u bniet; agħżlu nisa għal uliedkom u żewġu lill‑bniet tagħkom, biex jildu subien u bniet. Oktru hemm, u tonqsux fl‑għadd. Fittxu l‑ġid tal‑pajjiż li tturufnajtkom fih, u itolbu lill‑Mulej għalih, għax il‑ġid tiegħu jkun il‑ġid tagħkom”. (Ġer 29, 5‑7) F’soċjetà u kultura fejn kulma jmur naħsbu li m’għadhomx iħaddnu l‑fidi li dejjem għaddewlna ta’ qabilna u rċevejna, għandna l‑istess sfida tal‑Lhud fl‑eżilju. Nistgħu nidħlu fina nfusna u, għax naħsbu li kollox spiċċa, veru jispiċċa kollox! Il‑qawwa tal‑fidi ma tiġix mill‑kultura li fiha ngħixu, imma minn Alla li ħalaqna, li ħalaq kollox u li kapaċi wkoll ikeċċi ċ‑ċpar li bħalissa jpoġġina fi stat ta’ konfużjoni. U f’din il‑kultura kif inhi, b’dak li temmen u ma temminx, li l‑fidi tagħna nistgħu nibqgħu niskopruha qabelxejn bħala forza interjuri li żżommna f’saħħitna u tkun anke kapaċi tibqa’ titfa’ dawl fuq ir‑realtà ta’ madwarna.

Katekisti Kbar

Robert Aloisio

IL-METODU

‘DUN ĠORĠ’

Tagħlim awtodidatta, komunitarju u kontinwu “Parti minn din il-formazzjoni permanenti trid issir f’kull Qasam għal siegħa kuljum għas-Soċji u l-Kandidati flimkien. Din is-siegħa fuq tradizzjoni ewlenija tas-Soċjetà tissejjaħ ‘Assenjatur’, u tkun mibnija fuq tagħlim tal-Bibbja, tat-teoloġija, tal-liturġija, qari spiritwali, studju ta’ dokumenti tal-Knisja, tagħlim soċjali, kateketika, u problemi attwali, irtiri, talb, eċċ. Dan l-Assenjatur huwa formazzjoni komunitarja mħejji għallmembri tal-Qasam mill-istess Membri.” 1 REFERENZI: 1. Regola SDC, 2002, p.114, nru. 274 2. John Formosa (2011) 3. Kostituzzjonijiet tal-Papidi ta’ qabel is-sena 1916, nru.18-24 4. Fis-snin 1952/53 għadd sabiħ ta’ soċji attendew kors ta’ sentejn, kull nhar ta’ Sibt, immexxi minn Patri Feliċjan Bilocca fl-iskola primarja tal-Marsa, kors li “ħoloq kuxjenza fuq il-problemi soċjali u diversi soċji bdew regolarment jaqraw rivisti u kotba ta’ din l-orjentazzjoni ġdida fis-Soċjetà.”

5. Peter Serracino Inglott 6. John Formosa (2011) 7. Dun Ġorġ, L-Iskola Kattolika, Taqsima 15 Fuq it-Tagħlim, nru. 41, Lux Press, 1945..

8. Ibid., nru. 45 9. Soċju mill-Gżira li nkorpora fis-Soċjetà talMUSEUM fl-1949, kien Segretarju Ġenerali tas-Soċjetà, u ħadem fil-qrib ma’ Dun Ġorġ 10. Minn korrispondenza elettronika malawtur, 16 ta’ Lulju 2011 11. Kien jissellef ħafna mingħand il-Kappillan tal-Ħamrun, Dun Matthew Chircop (tagħrif minn John Formosa) 12. Mario Farrugia SJ, Il-MUSEUM, Il-Fidi u l-Kultura, Rivista Dun Ġorġ, 2000, p.26-31

Sa mill-bidu tas-Soċjetà, wara t-tagħlim tat-tfal kienet issir siegħa “Assenjatur” li kien tagħlim mis-soċji għas-soċji li jsir skont dak li jkun hemm assenjat għal dik il-ġurnata. Din is-siegħa kienet u għadha ssir kuljum barra l-Erbgħa, is-sena kollha, sajf u xitwa. Is-soċji kienu jagħmlu sagrifiċċji kbar biex jippreparaw fi żmien meta la kien hawn il-kumdità tad-dawl elettriku u lanqas kotba ta’ teoloġija bil-Malti. Imma kellhom ħeġġa kbira għax għalihom it-tagħlim kien teżor. Kienu jikkupjaw filpitazzi t-trattati tas-suġġetti tat-teoloġija u t-traduzzjonijiet bil-Malti tat-Testment il-Ġdid. Soċji li kienu jafu b’lingwi oħrajn kienu jixtru l-Bibbja bl-Ingliż jew bit-Taljan, flimkien ma’ kotba oħrajn, kif ukoll jagħmlu xi traduzzjonijiet għallużu tal-membri sħabhom.

8

“(Dun Ġorġ) kien jistenna misservjent li jkun ippreparat mill-aħjar li jista’ - u għal dan l-iskop ipprovda l-kotba manwali għalihom, minbarra t-tagħlim li kien jagħtihom hu personalment bil-fomm bil-laqgħat ta’ kull ġimgħa. Dwar dan il-proviżjon tal-kotba jkollna ngħidu li kien sine qua non billi ma kinux jeżistu kotba bil-Malti adattati u mhux kull servjent kien jaf lingwa barranija.” 2 Fil-bidu kien jieħu ħsieb Dun Ġorġ stess li jfassal l-Assenjatur u jassenja l-“materji” lit-“teoloġi” u “kulturi” (iktar tard imsejħa “servjenti”): “Nhar ta’ Tnejn: kwarta teoloġija dommatika jew morali, kwarta teoloġija axxetka, kwarta leħen ilMaħbub, u kwarta Atti Appostoliċi.

Nhar ta’ Tlieta: kwarta teoloġija dommatika jew morali, kwarta teoloġija axxetka, kwarta epistolarju, u kwarta meditazzjoni fuq ħajjet Kristu...” 3 Materji oħra studjati mis-soċji kienu t-teoloġija mistika u t-Testment ilQadim. Minn wara l-Gwerra bdiet tingħata importanza “mhux żgħira” lit-tagħlim soċjali tal-Knisja.4 Fis-snin sittin fl-Assenjatur daħlet ukoll is“Soċjoloġija”, li ma kienx għajr kors

fuq it-tagħlim soċjali tal-Knisja, kif iktar tard beda jissejjaħ dan is-suġġett.

L-assenjatur kien esperiment oriġinali u kuraġġuż ħafna li għen mhux ftit biex iderri lis-soċji jħobbu l-istudju u fl-istess ħin iħarriġhom biex jitkellmu bil-faċilità quddiem in-nies, il-public speaking. Fi kliem Serracino Inglott, ‘l-Assenjatur huwa struttura bbażata fuq l-awtodidatt. Għall-Assenjatur, l-ewwel ħaġa li wieħed irid jagħmel huwa li jagħmel kuntatt personali mal-Kelma t’Alla. Dik hija l-premessa ta’ kollox.

Jekk ma jkunx hemm din l-esperjenza personali mal-Kelma t’Alla, it-tagħlim se jkun xott u nieqes mill-ilma tal-ħajja.

Ma’ dan l-aspett awtodidatt, imbagħad hemm dak li l-Franċiżi jgħidulu mise en comun, jiġifieri li kull wieħed iġib il-biċċa li jkun studja hu ma’ tal-oħrajn u b’hekk b’manjiera komunitarja, wieħed joħloq il-proċess tat-tagħlim.5 Dun Ġorġ kien jinsisti li jkun hemm involviment u parteċipazzjoni missoċji (l-uditorju) u min ikun imexxi (is-servjent). Dan il-metodu mhux biss jagħmel il-lezzjoni aktar pjaċevoli, imma wkoll tinżamm aktar ħajja u aktar tibqa’

fil-moħħ ta’ dak li jkun. Dun Ġorġ ried li min ikun qed imexxi fl-assenjatur jkun wieħed mill-istess grupp.6 Dun Ġorġ kien konvint li “Dejjem jeħtieġ li nitgħallmu” 7 u “Min irid jgħallem lill-oħrajn għandu l-ewwel jitgħallem hu.” 8 John Formosa9 jgħid li Dun Ġorġ beda l-“on going formation mal-mitt sena ilu meta din l-espressjoni kienet għadha ma daħlitx fil-vokabolarju edukattiv.

Anzi jidher li mhux talli hekk, talli kien jiġri l-kuntrarju, tant li ġiet ifformulata l-espressjoni komuni Introibo ad altare Dei, e addio ai libri miei! (Introibo ad altare Dei kienu l-ewwel kelmiet kif kienet tibda l-Quddiesa) Mhux ħaġa kbira li din l-espressjoni kienet tingħad b’ċajta, imma jagħtik x’taħseb li bilfors kien hemm xi ħaġa tal-verità fiha.”

10 Huwa fatt magħruf li l-livell ta’ tagħlim ta’ ħafna mill-qassisin Maltin kien baxx ħafna. Uħud minnhom flok iħeġġu lit-tfal jersqu lejn l-iskejjel għat-tagħlim, kienu jwissu lill-ġenituri li bit-tagħlim uliedhom setgħu jitilfu ruħhom! Dun Ġorġ żgur ma kienx wieħed minnhom.

It-tagħlim kien il-missjoni ta’ ħajtu u lis-soċji riedhom jibqgħu jitgħallmu sakemm imutu. Hu nnifsu kien jipprova jżomm ruħu aġġornat. Ma kellux ħafna kotba imma kien jissellef ħafna mingħand sħabu s-saċerdoti.11 Il-ħbiberiji li kienu jiżviluppaw barra l-Oqsma tas-Soċjetà wasslu membri ġodda fi ħdanha u għenu lill-istess membri jwieżnu lil xulxin fuq il-post tax-xogħol... (Din) wasslet ukoll għallkollaborazzjoni bejn nies ta’ snajja’ differenti, hekk li kien hemm ċans mill-aqwa ta’ cross-fertilization – mod kif wieħed jitgħallem minn sitwazzjoni li tkun differenti mill-ambjent tiegħu tas-soltu. L-istruttura tal-Assenjatur għenet biex il-ħajja kulturali ta’ ħafna mill-membri tagħmel pass mill-aqwa ’l quddiem... Bil-ħidma tal-kitba u l-istinkar tal-istess Dun Ġorġ, ħafna setgħu jaqraw u jiksbu dwar il-fidi tagħhom kemm informazzjoni teoretika (id-Domma), kemm informazzjoni prattika (l-Ispiritwalità u t-tagħlimiet mill-Iskrittura), kemm informazzjoni applikata (il-Morali) li kienet ixxettel għeruqha f’tant u tant sitwazzjonijiet konkreti tal-ħajja.12

Edukazzjoni sħiħa (1) “(Tal-Mużew) ma kinux jitkellmu fuq l-importanza tat-tagħlim tad-duttrina Nisranija jekk mhux fil-kuntest ta’ edukazzjoni sħiħa tal-bniedem. Min jaf kemm membri tal-Mużew li huma ukoll għalliema taw privatijiet b’xejn u għenu fl-istudju tant tfal u żgħażagħ fiċ-ċentri tal-Mużew. Mill-ewwel provdew l-okkażjoni tal-eżerċizzju fiżiku bil-passiġġati ta’ nhar

ta’ Ħadd wara nofsinhar u bil-logħob ta’ kull tip li kien isir fl-Oqsma tagħhom.

Mill-ewwel provdew opportunità għal żvilupp ta’ ħiliet ta’ crafts bl-eluf ta’ presepji 1 u pasturi li kienu jinħadmu għall-okkażjoni tal-Milied.” 2 Minkejja li Dun Ġorġ kien jagħti l-ewwel prijorità lill-edukazzjoni

9

spiritwali, b’danakollu huwa kellu għal qalbu l-ġid tal-bniedem sħiħ. Kien iħobb jirrepeti l-proverbju Latin “mens sana in corpore sano.” F’waħda mirRegoli tal-bidu, jikteb hekk: “Imfakkra fuq il-ħbiberija li Ġesù wera lejhom, (is-Soċjetà) għandha tagħti lit-tfal edukazzjoni spiritwali u anki dawl għall-ħajja temporali... tipperswadihom

Katekisti Kbar

li l-prevenzjoni hija aħjar mill-kura, għalhekk twiddibhom li jevitaw il-kawżi tal-mard: pereżempju ma jixorbux sħan, lanqas joqogħdu għar-riħ, li jieklu bilmod, li ma jpejpux, li ma jixorbux spirti ħlief ftit inbid mal-ikel, li joqogħdu nodfa, li jħobbu l-arja, u ħwejjeġ bħal dawn; turihom ukoll sabiex jevitaw il-kawżi tad-diżgrazzji: pereżempju ma jirkbux wara l-karozzini, attenzjoni meta jaqsmu t-toroq, li ma jixxabbtux, li ma jilagħbux futbol, u ħwejjeġ oħra perikolużi, u fuq kollox li ma jkunux imferfxin... (Is-Soċjetà) tissuġġerixxi passiġġati għall-beraħ talkampanja jew tal-baħar, u kollox dejjem regolari għax il-fini tar-rikreazzjoni korporali hija l-konservazzjoni tas-saħħa fis-sobrjetà.” 3 TIPJIP U XORB ALKOĦOLIKU Dun Ġorġ kien kontra t-tipjip ħafna qabel ma bdejna nsiru konxji mill-ħsara tiegħu.

Kien biss fil-ħamsinijiet li d-dinja bdiet issir konxja ta’ dan, bir-riċerki ta’ Sir Richard Doll li ġab provi li t-tipjip iġib il-kanċer tal-pulmun u jkabbar ir-riskju tal-mard tal-qalb.4 Sa mill-bidu tas-Soċjetà, Dun Ġorġ għamel regola lis-Soċji u anke lillMagħżulin li ma jistgħux ipejpu. Kienet waħda mill-ewwel regoli li għamel.5 L-istess fejn jidħol ix-xorb alkoħoliku u l-permess ta’

ftit inbid mal-ikel. L-istudji fil-mediċina juru li konsum eċċessiv ta’ alkoħol iżid il-mard fil-fwied, problemi fil-qalb u l-kanċer,6 iżda xorb moderat jista’ jnaqqas l-inċidenza ta’ mard tal-qalb.7 PASSIĠĠATI U RIKREAZZJONIJIET Sa mill-ewwel Regola, Dun Ġorġ ried li s-soċji u t-tfal imorru passiġġati filberaħ. L-istudji xjentifiċi ta’ żmienna urew kemm il-mixi jnaqqas ir-riskju ta’ mard bħall-kanċer, id-dijabete, ilmard tal-qalb, l-ansjetà u d-dipressjoni.

Il-mixi jsaħħaħ l-għadam, u jnaqqas il-kolesterol, u studji iktar riċenti urew ukoll li l-mixi jnaqqas il-possibbiltà ta’ dimenzja u tal-Alzheimer.8 “Oħroġ dawra nhar ta’ Ħadd, wara nofsinhar fil-kampanja. Tarahom sal-lum, lit-tfal tal-Mużew fil-widien, fil-mogħdijiet, f’xi għalqa mwarrba, gruppi gruppi ta’ ħmistax, għoxrin, magħhom xi soċju jew tnejn. Saru, u nixtiequ li jibqgħu part of the landscape fil-kampanja tagħna, il-Ħadd filgħaxija. Iberkuhom l-ommijiet, il-missirijiet li l-Ħadd filgħaxija jibqgħu ftit moħħhom mistrieħ għax jafu fejn huma u ma’ min huma dawk uliedhom.” 9

10

Dun Ġorġ jgħid x’inhuma r-rikreazzjonijiet li għandhom ikunu inkoraġġiti: il-qari, ilpassiġġati u l-mużika.10 Huwa kien kontra l-logħob tal-futbol 11 u l-logħob tal-każini għax kien jarahom perikolużi. Interessanti li f’din l-idea jaqbel ħafna mal-ħsieb ta’ Don Lorenzo Milani.12 Ir-rikreazzjonijiet huma neċessarji għar-ruħ u għall-ġisem, għax it-tnejn għandhom naturalment il-bżonn talmistrieħ. Mhix vera rikreazzjoni dik li tokkupa l-moħħ jew li tegħji l-ġisem; iżda l-vera rikreazzjoni sserraħ il-moħħ u tinfreska s-saħħa tal-ġisem biex joħorġu iktar disposti għad-dmirijiet li wieħed għandu jtemm. L-anima ta’ kull rikreazzjoni hija dejjem ilpjaċevolezza innoċenti, ordinata biex wieħed isib inqas tqil ix-xogħol jew l-okkupazzjoni. Immela mhuwiex oġġett ta’ rikreazzjoni dak il-logħob li minnu wieħed jipperikola xi riħ, xi korriment, jew xi okkażjoni ta’ dnub, bħalma huwa l-logħob imsejjaħ futbol.

Min jeduka t-tfal għandu jqis l-oġġett tar-rikreazzjoni u l-moderazzjoni fih.

Moħħ b’saħħtu f’ġisem f’saħħtu, u s-saħħa tal-ġisem il-paċi tal-qalb: u għal dawn l-effetti hija biss ordinata kull rikreazzjoni. Joħroġ immela waħdu

li dak li fih periklu ta’ ħsara lir-ruħ jew lill-ġisem mhuwiex ta’ min jipproponih b’oġġett ta’ rikreazzjoni. Hawn logħob li preżentement jidher innoċenti għattfal, iżda jidher ukoll dannuż għalihom għall-futur, għaliex meta jikbru jfittxuh b’dannu tagħhom infushom. Xi tfal kienu jilagħbu l-billiard: issa li kibru qegħdin ifittxuh fil-każini bil-logħob tal-flus; l-istess fuq il-futbol, fuq it-teatru, eċċ. Ma tidhirx rikreazzjoni hekk utli daqskemm is-smigħ jew il-qari ta’ ġrajja pjaċevoli, jew passiġġata fil-kampanja, jew xi strument mużikali.13

Dun Ġorġ kien diġà ħaseb f’affarijiet li ftit żmien warajh kellhom jiksbu importanza f’ħafna partijiet tad-dinja.

Fi żmienu kienu għadhom ħaġa mhux tas-soltu. Nistgħu ngħidu li anke hawn kien profetiku. “...Ngħidu aħna, it-tipjip tas-sigaretti kien diġà projbit fis-Soċjetà tiegħu, wisq qabel ma bdiet il-kampanja dinjija dwar il-ħsara tat-tipjip għassaħħa... Hekk ukoll il-passiġġata, parti importanti u regolari tal-programm tal-ġimgħa għall-membri tal-

REFERENZI:

1. “Meta kien joqrob il-Milied, il-Mużew kien isir mekka ta’ ħidma liema bħalha. Għadd ta’ soċji kienu jibdew jaħdmu l-grotti u l-presepji biex kull tifel jingħata wieħed fil-festa ta’ qabel il-Milied li kienet issir fil-Kappella... Kienu jibdew billi jaqtgħu twavel sħaħ f’biċċiet biex jagħmluhom bħala bażi u fuq dik il-biċċa njama jibnu għar b’karti ħoxnin miżbugħin bil-ġibs verġni u mbagħad bit-terradombra jew b’xi żebgħa kannella... Kull soċju kien jagħti forma lill-grotta kif tiġih l-idea, naturalment, kif toqgħod taħt idejh, waqt li jsammar il-karti ħoxnin – il-grotta – mal-biċċa njama, bit-taċċi, imsiemer qsar u suwed. Ma setax ikun hemm grotta bħall-oħra.” (Oliver Friggieri, Fjuri li ma jinxfux – Tifkiriet 19551990, Taqsima 5, “Il-Presepji tas-Superjur kollha differenti”, p.208-209) 2. Stqarrija tal-Ministeru tal-Edukazzjoni “GRAZZI GĦALL-PROĠETT MILL-AQWA GĦALLEDUKAZZJONI TAL-POPLU”, 6 ta’ Marzu 2007.

3. It-Tieni Kostituzzjonijiet, qabel l-1917.

4. Keating, Conrad (2009). Smoking Kills: The

5.

6.

7.

8.

9.

Revolutionary Life of Richard Doll. Oxford: Signal Books.

Ewġenju Borg: “Darba Dun Ġorġ qal hekk: tipjip ma rrid lil ħadd. Tipjip ma rridx aktar.

Jien kelli l-but bis-sigaretti, qbadthom u rmejthom. Niftakar, naf fejn kont. Kien hemm il-pjazza fejn hemm Fra Diegu, il-Ħamrun.”

Borg kien chainsmoker imma qatt ma reġa’ pejjep sigarett ieħor sakemm miet ta’ 81 sena.

Centers for Disease Control and Prevention (CDC) (September 2004). “Alcoholattributable deaths and years of potential life lost—United States, 2001 O’Keefe JH, Bybee KA, Lavie CJ (September 2007). “Alcohol and cardiovascular health: the razor-sharp double-edged sword”. Journal of the American College of Cardiology AARP (American Association of Retired Persons) - The Numerous Benefits of Walking AARP (American Association of Retired Persons) - The Numerous Benefits of Walking Robert Darmanin SJ, Dun Ġorġ Preca – Kif niftakru jien, Lil Ħbiebna, 1975)

11

MUSEUM. Id-drawwa tal-mixi kienet diġà komuni fost is-soċji. Niftakar lisSuperjur Panzavecchia u lis-Superjur Mifsud jiġu l-Mużew tal-Furjana bil-mixi, wieħed minn Tas-Sliema u l-ieħor minn Santa Venera. Kien għadu ma bediex id-diskors dwar il-bżonn regolari tal-mixi għas-saħħa... Hemm eżempji oħra ta’ kemm Dun Ġorġ kien diġà osservatur preċiż tan-natura. Sa issa ż-żmien tah ħafna raġun, u għad irid jagħtih aktar, u l-aktar issa li t-teknoloġija, ħaġa meraviljuża, qiegħda tokkupa anki spazji li m’humiex tagħha.” 14 10. “Il-mużika mhux ta’ min jipprojbiha.” (Teżor ta’ Missirijietna, 213) 11. Kostituzzjonijiet qabel l-1916, nru. 211: “Logħob tal-idejn, futbol, u logħob ieħor perikoluż għal ħadd mhu permess.”

12. Robert Aloisio (2011): “Milani kien kontra l-futbol u l-logħob, u kontra dawk il-qassisin li jirsistu biex jibnu l-grawnds tal-futbol biex jiġbdu ż-żgħażagħ! Milani qala’ ħafna kritika fuq dal-punt imma anke hawn nistgħu ngħidu li kien profetiku meta niftakru fil-fanatiżmu iblah u esaġerat ta’ ħafna supporters tal-futbol u l-moħħ żgħir ta’ min jinteressah biss il-futbol. Fir-realtà, Milani ma kienx kontra l-isport fih innifsu, iżda kontra l-faqar mentali li jiġi ħafna drabi miegħu... L-iskola ta’ Barbiana ma kienet tixbah xejn lill-oratorji tradizzjonali tal-parroċċi. Ma kontx issib fiha mwejjed tal-logħob jew blalen.”

(Don Lorenzo Milani, Gwida għal Min Jgħallem) 13. GMJT, 26.

14. Oliver Friggieri, Fjuri li ma jinxfux – Tifkiriet 1955-1990, Taqsima 5, “Dun Ġorġ ta’ Malta”, p.222

VANĠELU AĦBAR TAJBA .

sorpriza F

tit ilu qrajt xi ħaġa li tassew ħallietni mħasseb. Dik li ħallietni perpless kienet l-affermazzjoni li xejn mhu aktar diffiċli milli timpressjona bil-Vanġelu lil xi ħadd li diġà huwa midħla sew tal-Knisja. L-awtur bħal donnu ried jgħid li min ġa jiġi l-knisja huwa ħafna iktar diffiċli li tkellmu dwar Ġesù għax qisu li għalih kollox huwa ovvju. Tħassibt għax bħal donni għidt: “Tajjeb mela, il-kwistjoni talEvanġelizzazzjoni ma tibqax biss għal min lil Ġesù qatt ma ltaqa’ miegħu, imma anke għal min diġà jafu!” Xogħol doppju! Dan biex ma nsemmix ukoll li l-evanġelizzatur irid jgħaddi dejjem minn xogħol ta’ evanġelizzazzjoni fuqu nnifsu, konverżjoni kontinwa. Xogħol tripplu!

Imma issa ħallina milli noqogħdu ngħidu kemm għandna xogħol, espressjoni komuni, u xi ftit jew wisq ripetittiva, anke jekk hija vera għal min hu midħla talevanġelizzazzjoni, għal min ġa jħossu ħaddiem fl-għalqa tal-Mulej.

Jibqa’ l-fatt li l-‘problema’ talevanġelizzazzjoni, jekk huwa xieraq li nsejħulha hekk, mhix biss ta’ min b’Ġesù qatt ma sema’, imma wkoll ta’ min bih ilu ħafna li sema’.

Imma propju hija din il-kategorija ta’ persuni li nemmen hija s-soluzzjoni ta’ evanġelizzazzjoni li tirnexxi. Għaliex? Bosta drabi l-evanġelizzatur prattikament ma jħossux ilaħħaq mal-esiġenzi tan-

12

FR ANDREW GALEA OFM CONV.

nies li jiġu u l-bżonnijiet ta’ dawk li ma jiġux. Spiss smajna min jilmenta li ħafna xogħol ta’ natura parrokkjali jew ta’ katekeżi, jista’ jisraq il-ħin u l-enerġija li tista’ tiġi mogħtija lil min b’Ġesù għadu qatt ma sema’, jew ilu li sema’ bih u huwa ’l bogħod ħafna mill-mentalità tiegħu. Xi drabi bħal donnu nsibu ruħna f’sitwazzjoni fejn il-Vanġelu la jagħmel ħoss ġewwa u lanqas barra. U aħna, la nlaħħqu ma’ ta’ ġewwa u lanqas ma’ ta’ barra.

Ninnutaw ukoll li anke l-interessi ta’ min huwa midħla tagħna mhux dejjem huma interessi ‘evanġeliċi’, fissens li huma interessi li jikkonċernaw aspetti purament prattiċi. Kemm niltaqgħu ma’ persuni li jistednuna

nkellmuhom fuq il-Vanġelu, fuq Ġesù? Jista’ jiġri jkun hemm persuni, li spiss ikunu magħna, li ftit jew xejn jinteressahom mill-Aħbar it-Tajba u kif din tbiddel u tgħolli l-kwalità tal-ħajja, fl-esperjenzi ta’ kuljum tagħha.

Jista’ jkun li, fil-pastorali tagħna, hi ta’ liema forma hi, sew kateketika, sagramentali jew soċjali, qtajna qalbna nippruvaw ngħaddu dak il-ġdid li Ġesù ġabilna? Jiġri li minħabba l-ħafna impenji li għandna, nispiċċaw nagħmlu dejjem l-istess affarijiet, forsi biss biex ikunu saru? Forsi wasal iż-żmien għal żewġ affarijiet importanti. Dawn ovvjament ma skoprejthomx jiena, huma diversi l-interventi tal-Knisja u talPapa innifsu li jħeġġuna għalihom.

L-ewwel waħda hija dik li nkunu kapaċi nagħrfu l-prijoritajiet. Il-kelma dixxerniment hawn tagħmel ħafna sens. Liema huma dawk l-affarijiet, modi ta’ evanġelizzazzjoni, li aħna msejħa nwettqu? Tassew li aħna msejħa nagħmlu kollox, li ngħaddu minn ħaġa għal oħra mingħajr nifs, tant li lanqas biss nibqgħu nħossu l-ferħ li jwiegħed Ġesù lil min ixandar ismu?

Fl-istess ħin, nemmnu li n-nies li jiġu u li huma viċin tagħna huma kapaċi jkunu wkoll evanġelizzaturi? Possibbli wara s-snin kollha li jagħmlu jiġu l-knisja, fiċċentri tagħna, mhumiex kapaċi jwasslu lil Ġesù lill-oħrajn? Jista’ jkun li ilna nirrepetu li s-sejħa għall-qdusija hija għal kulħadd, imma ma nipproponux li s-sejħa li nkunu missjunarji, appostli, profeti , ħabbara hija għal kulħadd ukoll? Forsi wasal iż-żmien li nibnu pontijiet: katekisti mat-tfal, tfal mal-

ġenituri, ġenituri ma’ sħabhom fuq ixxogħol, fuq il-postijiet ta’ divertiment.

Nemmnu li l-ewwel ma rridu nagħmlu huwa li nissorprendu bilVanġelu lil min diġà jiġi? Il-missjoni tal-Evanġelizzatur fil-periferiji żgur li mhix ta’ persuni magħżula biss, hija missjoni għal kulħadd. Imma t-triq hija twila, fl-istess ħin ovvja.

Tibda milli nħallu lilna nfusna niġu sorpriżi mill-Vanġelu, imbagħad ngħaddu biex dak li aħna skoprejna, nissorprendu bih lil min hu viċin tagħna, u b’riżultat naturali, dawk li huma viċin tagħna jissorprendu lil min hu b’xi mod ’il bogħod.

Biex dan isir irridu niskopru kemm doni rċevejna permezz tal-ħajja nisranija. Irridu mill-ġdid niskopru li l-magħmudija ma kinitx biss don li rċevejna imma wkoll missjoni.

Kull mgħammed, minbarra d-don li jissejjaħ wild Alla u ħu Ġesù, membru tal-komunità nisranija, werriet tas-saltna, tempju tal-Ispirtu s-Santu, irċieva wkoll is-sejħa li jkun ħabbar u dawl. Żewġ mumenti

13

partikulari fil-magħmudija juru propju dan. Is-salib fuq il-widna u l-fomm tat-tarbija juruna biċ-ċar is-sejħa li nisimgħu l-kelma ta’ Alla u nxandruha lil dawk li fil-mixja ta’ din il-ħajja niltaqgħu magħhom. Mument ieħor partikulari huwa dak fejn membru talfamilja jieħu d-dawl mill-blandun. Dik ix-xemgħa eżatt wara l-magħmudija tintefa, għax issa dik it-tarbija hija msejħa biex, f’età iktar adulta, tagħraf il-missjoni li tagħti ħajjitha biex ixxerred dak id-dawl. Ix-xemgħa, mingħajr ma taf, tinħela, tagħti lilha nnifisha biex iddawwal l-ambjent fejn tkun. L-istess in-nisrani, huwa msejjaħ biex jagħti ħajtu, biex isir ewkaristija, offerta u hekk idawwal lil kull bniedem.

Din is-sena ser nippruvaw nidħlu fil-fond ta’ dan il-ministeru ta’ evanġelizzazzjoni u naraw kif aħna nistgħu nkunu strumenti tal-aħbar it-tajba, mhux aħna biss imma dawk kollha li jittieħdu mill-entużjażmu li għandna aħna, bnedmin dgħajfa, appostli b’sejħa u mhux bi professjoni, u huma wkoll min-naħa tagħhom iwassluh lill-oħrajn.

Meditazzjoni

Tonio Caruana

MINN IDEJN L-ARTIST

I

llum se niltaqgħu ma’ Cameron Smith, artist Kattoliku li joqgħod f’Wilmington ġewwa New York. Huwa miżżewweġ u għandu erbat itfal.

Bl-arti sagra tiegħu, Cameron ifittex li jikkomunika dak il-ġmiel li skont hu joħroġ mill-akbar artist li huwa s-Sinjur Alla nnifsu. Cameron isostni li l-ispirazzjoni għall-arti toħroġ millqawwa tal-fidi tiegħu fi Kristu u l-prattika tal-għajxien, kemm tiegħu u anke talfamilja tiegħu, tal-ħajja Kattolika.

F’paragrafu 33 tad-Direttorju Kateketiku naqraw li sabiex il-katekeżi tkun tista’ tesprimi ruħha b’mod effikaċi u vitali, hija teħtieġ: – li tkun missjunarja, – li żżomm lit-tfal, adoloxxenti, żgħażagħ u adulti bħala l-udjenza privileġġjat tagħha, – tifforma l-personalità tal-fidili, – tħabbar il-misteri ewlenin tal-fidi b’mod partikolari l-aspett talesperjenza Trinitarja fil-ħajja ta’ Ġesù bħala ċ-ċentru tal-fidi Nisranija – tieħu ħsieb il-formazzjoni kontinwa fil-ħajja tal-fidi tal-istess katekisti.

Kien proprju b’dawn il-punti f’moħħi li għażilt li nippreżenta din il-pittura tal-Qalb Immakulata ta’ Marija,li tassew twasslek biex timmedita bil-profondità tas-sagru li ġġorr.

Mill-persuna ta’ Marija ħerġin raġġi li jridu jilħqu t-tarf, il-post l-aktar ’il bogħod. Marija trid twassal imħabbitha, it-tenerezza u l-ħniena tagħha lil kulħadd, trid li l-imħabba li toħroġ

mill-qalb bla tebgħa tagħha tmiss il-ħajja tal-umanità kollha. Dawn ir-raġġi ħerġin minn tarf il-libsa ta’ Marija jfakkruna f’immaġni oħra, dik tal-Madonna ta’ Gwadalupe, meta Juan Diego ra f’dehra tfajla, liebsa mant blu skur li minn warajh ħerġin donnhom ilsna ta’ nar li jilluminaw il-kwadru kollu. L-artist bħal irid jenfasizza l-moviment missjunarju ta’ Marija, dik l-attitudni li tixtieq tasal għand kulħadd, issir ta’ kulħadd.

Attitudni li wriet bl-aktar mod ċar malli saret taf li qaribitha kienet tqila bit-tarbija Ġwanni. X’għamlet?

Luqa jgħidilna li telqet minnufih, bil-għaġla, u terrqet lejn Għajn Karim biex hemm taqdi lil Eliżabetta.

Ma tistax ma tintlaqatx b’mod qawwi mill-ħarsa tenera, diretta u serena ta’ Marija fil-kwadru ta’ Cameron. Marija tistieden lil min jieqaf quddiem dan il-kwadru biex iħares lejha, hekk kif hi bħal donnha tiffoka fuq il-persuna li hemm quddiemha. Issa int issir iċ-ċentru tal-attenzjoni tagħha, tieħu l-post privileġġjat għax miegħek hi trid tidħol f’relazzjoni, trid tikkomunikalek imħabbitha, trid tistiednek fuq kollox iġġarrab dak li ġarrbet hi meta ħalliet li jsir fiha dak li xtaq Alla minnha.

Jekk hija l-qalb l-akbar metafora tal-bniedem, għalhekk persuna li għandha qalbha ffurmata fil-virtù hija persuna qaddisa. Marija għandha stedina għal kull wieħed u waħda minna: qed tistedinna sabiex nersqu lejn din il-qalb u bħalma hi ċediet u

14

saret il-qaddejja tal-Mulej, hekk aħna wkoll, xprunati mill-virtù tal-ubbidjenza, inħallu qalbna tkun malleabbli għal dak li jrid minna l-Mulej. Idejn Marija għandhom żewġ movimenti, id waħda bħal qed tgħidilna ejjew qrib, waqt li l-oħra qed tfakkarna li hi kienet lesta li tagħti lid-dinja dak kollu li kellha hi, jiġifieri lil binha Ġesù.

L-isfond tal-pittura huwa mimli disinni ta’ figuri, sinjali u simboli li bħal donnhom jippuntaw lejn l-astratt, il-metafiżiku u t-traxxendentali.

Daqskemm l-isfond hu vividu u luċidu, daqshekk ieħor huwa surrealista. Hekk kif int tikkontempla din il-pittura, bħal donnha Marija wkoll titlef it-tanġibilità tagħha, il-korporealtà tagħha hekk kif tħalli jgħaddi minnha l-moviment, id-dawl li hemm warajha. Dak li hu lil hinn, jgħaddi minnha, jilluminaha u jasal għandna, li aħna quddiemha, biex fina wkoll iġib il-bidla li ġab fiha.

Bħal ċrieki li jidħlu ġo xulxin qishom ingranaġġi, nilmħu żewġ dijademi: waħda ta’ Marija u oħra fil-leminija tagħha li hi vojta, imma li tistenna lilna li nkunu kuraġġużi biżżejjed li nersqu qrib tal-Misteru. Stedina biex bħalma Ġwanni fl-Aħħar Ċena resaq daqshekk qrib ta’ Ġesù, hekk int ukoll tieħu postok fuq il-leminija ta’ Marija. Dan hu vjaġġ, pellegrinaġġ, mixja lejn formazzjoni kontinwa fil-fidi, għax kull katekista jaf li ħadd ma jagħti minn dak li m’għandux u għalhekk ma jistax jaqsam u jwassal il-fidi jekk hu mhuwiex mimli bil-grazzja t’Alla bħal Marija.

Din il-kopja tal-pittura qed tintuza bil-permess 치entili tal-artist li talab li nitolbu g침alih u g침all-familja tieg침u

15

Riżorsi

MIL-LIBRERIJA

Karmenu Borg

Il-ħtieġa ta’ filosofija għal Librerija Forsi wieħed jistaqsi: Għaliex Soċjetà jew moviment reliġjuż għandu jħoss il-ħtieġa li jkollu librerija tas-self? Forsi l-internet mhux qiegħed jipprovdi biżżejjed sorsi għall-użu ta’ min hu impenjat f’ħidma ta’ tagħlim u appostolat? Hawnhekk nixtieq niġbed daqsxejn attenzjoni għal dik li tista’ tissejjaħ il-filosofija tal-Librerija. Librerija mhix sempliċement skoss kotba fuq l-ixkafef li wieħed jista’ jissellef. Librerija hija programm u għodda ta’ dak li l-organizzazzjoni trid. Jekk trid tkejjel is-serjetà u l-impenn ta’ organizzazzjoni ara kemm hija lesta tinvesti f’librerija li tkun vetrina ta’ dik l-istess soċjetà.

Għalhekk librerija jrid ikollha raġuni u għan tal-eżistenza tagħha. Fil-każ talLibrerija tagħna, ir-raġunijiet u l-għan

huma dawk tas-Soċjetà tad-Duttrina Nisranija, il-MUSEUM, jiġifieri t-tixrid tat-tagħlim nisrani. Però hawnhekk wieħed irid joqgħod attent għaliex, fl-opinjoni tiegħi bħala librar, din hija raġuni miftuħa wisq. Dan għaliex meta ngħidu t-tagħlim nisrani qegħdin niftħu spettru wiesa’ ta’ raġunijiet li kull waħda tista’ toqgħod ma’ din l-espressjoni.

Għalhekk dak li jrid jiddefinixxi l-filosofija ta’ din il-librerija hija l-kollezzjoni ta’ kotba stess. Nistgħu ngħidu li għall-bidu l-kollezzjoni kienet magħmula minn kotba li kienu jinstabu hawn minn qabel, kif ukoll min donazzjonijiet ġejjin minn membri tal-MUSEUM u saċerdoti, fost

oħrajn. Dan wassal sabiex il-librerija jkollha kollezzjoni mdaqqsa iżda mhux organizzata fuq linji ċari. Hekk, ngħidu aħna, issib kotba ta’ natura teoloġika iżda wkoll kotba immirati għat-tfal. Dan seta’ fl-opinjonii tiegħi tellef l-istess għan tal-librerija . Ilbidla bdiet hekk kif mal-kollezzjoni ta’ din il-librerija daħlet kollezzjoni oħra: dik tal-librerija Papa Ġwanni XXIII. L-istess natura ta’ din il-kollezzjoni, jiġifieri l-fatt li hija mmirata għal studji avanzati fuq livell ta’ università se jwassal sabiex il-kumplament tal-kollezzjoni tieħu direzzjoni simili.

Għalhekk jinħass il-bżonn li l-librerija jkollha linji ċari sabiex dawk li jużawha jkunu jistgħu jinqdew aħjar.

IL-KITBIET TA’ SANTU WISTIN Waħda mill-ġawhar li jinsabu fillibrerija tagħna hija l-kollezzjoni ta’ kitba ta’ Santu Wistin. Hawnhekk ta’ min isemmi li dan il-qaddis kien wieħed mill-aktar prolifiċi mill-kittieba tal-Antikità. B’Antikità nifhmu dak il-perjodu ta’ qabel il-Medju Evu, jiġifieri qabel il-waqgħa tal-Imperu Ruman fil-Punent. Tajjeb li ngħidu li meta Santu Wistin kien qiegħed imut fil-belt ta’ Ippona fis-sena 430, il-belt li tagħha huwa kien Isqof kienet tinsab taħt assedju mill-Vandali. Meta din il-belt waqgħet , il-Vandali ħarqu u qerdu kulma sabu, però l-librerija talqaddis b’xi mod baqgħet ma nqerditx.

Matul is-snin il-kitbiet tiegħu kellhom jiffurmaw il-bażi tal-ħsieb teoloġiku tal-Knisja tal-Punent.

Meta nitkellmu fuq il-kitba ta’ Santu Wistin normalment moħħna jmur fuq il-ktieb tal-Istqarrijiet u l-Belt ta’ Alla. Iżda fil-verità, huwa kiteb bosta volumi. Fil-Librerija tagħna għandna kollezzjoni ta’ madwar sittin volum ta’ kitbiet ippubblikati minn New City Press li jirriflettu l-viżjoni ta’ dan il-qaddis għaref. Is-suġġetti li fuqhom jitkellem huma varji: mill-mużika għall-ħajja miżżewga, minn problemi teoloġiċi dwar Alla għal dawk morali dwar imġiba u sesswalità. F’din il-kollezzjoni nsibu kitbiet, ittri u saħansitra omeliji li kollha jirriflettu l-ħsieb ta’ dan il-ġgant li fuq spalltu tant straħet il-Knisja Kattolika.

16

Dawn il-kotba flimkien ma’ ħafna oħrajn tista’ ssibhom fil-librerija tas-self li tinsab fid-Dar Ġenerali tas-Soċjetà tad-Duttrina Nisranija.

Għal aktar informazzjoni żur

www.sdclibrary.org

ĊENTRU TAR-RIŻORSI

SEGRETARJAT GĦALL-KATEKEŻI, L-ISTITUT KATTOLIKU, FURJANA Albert Mercieca

LE DOMANDE DIFFICILI DEL CATECHISMO

KARL BARTH, CATHOLIC RENEWAL AND VATICAN II

COME LEGGERE LA BIBBIA OGGI

REDMOND-DALYAC Emmanuelle Ellecidi, 2009

DAHLKE Benjamin Bloomsbury, 2012

MELI Antonio & ZIINO Daniela Elledici, 2011

Prosit. Bdejtu l-avventura tagħkom bħala katekisti. Il-Knisja għandha bżonn tagħkom ilkoll għal din il-missjoni kbira. Iżda, għalkemm mimlija entużjażmu, ħafna drabi jkollkom dubji dwar il-kapaċitajiet tagħkom. Kultant xi mistoqsijiet tat-tfal iġagħlukom tieqfu u jħawdukom, oħrajn jimbarazzawkom u mhux dejjem tagħrfu kif tirrispondu. Din il-gwida hija mfassla għalikom. Miktub minn katekista b’esperjenza li twasslilkom tweġibiet għallmistoqsijiet l-aktar imbarazzanti u impenjattivi li jsiru mit-tfal. Għal kull mistoqsija hemm tweġiba maħsuba u msejsa b’riferimenti teoloġiċi u b’pariri utli ta’ tagħlim, skont l-età tat-tfal fil-klassi. 042 REM

Benjamin Dahlke, b’mod l-aktar konċiż, iwassal l-istorja mistura tad-djalogu intensiv li kien hemm bejn Karl Barth u grupp ta’ Kattoliċi Ġermaniżi. Jidher li xi wħud millparteċipanti ġew minn oqsma li hu stess kien iħares lejhom b’għajn kurjuża u suspettuża, iżda b’interess qawwi. Dahlke juri kif id-djalogu ma’ Barth u l-kritika tat-teoloġija tiegħu sar wieħed mill-fenomeni l-aktar motivati tat-teoloġija Kattolika fit-tfittxija tagħha għar-riforma mill1930 sal-1960. Il-mod ta’ kif Dahlke kiteb dan il-ktieb huwa wkoll fih innifsu l-istorja tat-teoloġija Kattolika fi triqitha lejn il-Konċilju Vatikan II.

Il-Bibbja mhix xi ktieb mejjet u bla ħajja, iżda kelma ħajja li għandha s-saħħa li ddawwal u tittrasforma l-għajxien tal-bniedem. Il-konfront bejn it-test bibliku u l-lingwistika kif żviluppat, li ħalla effett sinifikanti fuq il-kultura ta’ żmienna, minflok ma ħariġha ’l barra mill-kuntest tal-ħajja moderna, ta qawwa ġdida lir-realtà u ttrasformaha.

Dan il-ktieb huwa miktub għal dawk li jixtiequ jersqu lejn din il-kelma sabiex ifittxu u jippruvaw isibu kelma ħajja u ta’ faraġ għal ħajjithom. 740 MEL

Ħinijiet tal-ftuħ taċ-Ċentru tar-Riżorsi tas-Segretarjat għall-Katekeżi

CHE COSA SIGNIFICA ESSERE CATTOLICI OGGI?

MANKOWSKI Clara Elledici, 2005

Ir-reliġjon Kattolika għadha relevanti għad-dinja tal-lum?

Hemm mod ta’ kif wieħed jista’ jfisser il-fidi b’mod ġdid u anqas tradizzjonali? Sa fejn għandhom id-dommi tal-Knisja jiġu osservati u rispettati?

Dan il-ktieb ta’ ftit paġni joffri diskussjoni sabiex tiġi eżaminata l-Knisja Kattolika billi b’mod oġġettiv tiġi indirizzata l-kritika magħmula u l-iżbalji li saru matul iż-żminijiet, sabiex wieħed jasal biex jifforma opinjoni maħsuba u aċċettabbli. 212 MAN

619 DAH

OTTUBRU-MEJJU

FILGĦODU

FILGĦAXIJA

It-Tnejn 9:00 - 12:00 Magħluq

ĠUNJU-SETTEMBRU

FILGĦODU 9:00 - 12:00

FILGĦAXIJA Magħluq

17

It-Tlieta L-Erbgħa Il-Ħamis Il-Ġimgħa 9:00 - 12:00 9:00 - 12:00 Magħluq 9:00 - 12:00 17:30 - 19:30 Magħluq 17:30 - 19:30 Magħluq Magħluq Magħluq

9:00 - 12:00 Magħluq Magħluq Magħluq

9:00 - 12:00 Magħluq

MILL-BAGA Il-katekeżi hija kull attività djalogata u pedagoġikament organizzata, intenzjonata li tgħin lill-persuni u lill-komunità biex jemmnu tassew u jgħixu l-fidi f’kull aspett tagħha.

Il-katekeżi qiegħda għas-servizz tat-trasmissjoni tal-fidi: talqawmien tagħha, tal-maturità tagħha, u tal-approfondiment tagħha. Il-katekeżi ma twassalx il-fidi, imma tieħu ħsieb ilkundizzjonijiet: konjittivi, relazzjonali, komunitarji, ambjentali, li jagħmlu l-fidi possibbli, tinftiehem u ta’ min jixtieqha.

Għalhekk l-attività kateketika mhix waħda sempliċi. Titlob mill-katekisti u minn dawk responsabbli mill-katekeżi, nisġa ta’ attitudnijiet u kompetenzi. Għalhekk, jeħtieġ li l-katekisti jkollhom formazzjoni li tagħtihom pedament u taħriġ f’dawn ilkompetenzi. Nistgħu ngħidu li l-attività kateketika titlob minn dawk involuti ħames ħiliet bażiċi: ħila teoloġika, ħila kulturali, ħila pedagoġika, ħila organizzattiva u ħila spiritwali.

18

Adattat għall-Malti minn artiklu ta’ Andre’ Fossion, Al servizio della trasmissione della fede, li deher f’Dossier Catechista ta’ Settembru-Ottubru 2010

LJA TAL-KATEKIST IL-ĦAMES KOMPETENZI TAL-KATEKIST KOMPETENZA TEOLOĠIKA Din hija kompetenza fundamentali.

Tfisser li l-katekist ikollu l-ħila jitkellem fuq il-fidi b’mod korrett u koerenti, b’mod dinamiku u li jagħmel sens, b’sempliċità u ċarezza, mingħajr qatt ma jaqa’ fil-bejn wieħed u ieħor! Din il-kompetenza ma titlobx moħħ ta’ intellettwalità ogħla minnormal, imma teħtieġ għerf biżżejjed biex wieħed jagħraf bejn dak li hu essenzjali u dak li mhux, biex wieħed iqiegħed f’relazzjoni l-istqarrijiet talfidi u l-ħajja nisranija.

Il-fidi llum trid tagħti spjegazzjoni tagħha nnifisha, anke fid-djalogu maloħrajn. Ukoll jekk tmur lil hinn mirraġuni, il-fidi hija eżerċizzju tar-raġuni.

U għalhekk, dawk li jersqu għallkatekeżi għandhom bżonn jingħataw l-intelliġenza tal-fidi. Il-katekist, għalhekk, għandu bżonn il-ħila li jwieġeb għal dan il-bżonn.

Il-katekist jeħtieġ ikun kapaċi jaqra l-Iskrittura b’kompetenza, jagħraf iddinamika tal-istorja tas-salvazzjoni, jifhem l-affermazzjonijiet prinċipali tal-Kredu.

Jeħtieġ ukoll familjarità maddinamiżmu tal-ħajja nisranija kif tingħex fil-Knisja fid-dimensjoni

komunitarja, liturġika, sagramentali, u wkoll fid-dimensjonijiet etiċi u l-impenn għal dinja mibnija fuq solidarjetà.

għall-kuntrarju, b’riferenza għal dak kollu li jagħmel parti mill-esperjenza ta’ min jattendi, u li jappella għallvaluri u r-riżorsi kulturali tal-ambjent.

KOMPETENZA KULTURALI Mhix biżżejjed il-kompetenza teoloġika waħidha. Sabiex issir katekeżi, din trid tkun akkumpanjata minn għarfien tal-ambjent soċjokulturali fejn il-katekeżi sseħħ. Ilkatekist jeħtieġ għarfien tal-kontenut u ta’ fejn se jitwassal dan il-kontenut.

Din hi l-inkulturazzjoni tal-fidi. Il-fidi hija msejħa biex tesprimi ruħha u tinkarna fil-kuntest kulturali, bl-użu tar-riżorsi kollha preżenti f’soċjetà.

Il-katekist jeħtieġ għarfien tassuġġetti, it-tfal u ż-żgħażagħ, jew adulti, li lilhom se tingħata l-katekeżi: l-ambjent tal-ħajja tagħhom, l-istorja tagħhom, ilmistoqsijiet tagħhom, ir-riferenzi tagħhom, il-gosti tagħhom, l-aspirazzjonijiet tagħhom. Dan jitlob li l-katekist ikun jaf x’għaddej fil-ħajja tal-belt jew tar-raħal, li jinteressa ruħu f’dak li jinteressa lil dawk li jersqu għall-katekeżi, biex ikun jista’ jitkellem magħhom, kif kien jagħmel Ġesù, matul ħajtu u mad-dixxipli ta’ Għemmaws: ‘Fuqiex qed titħaddtu, intom u mexjin?’

Dak li wieħed jistenna mill-katekist, minn dan il-lat, huwa li jkun jista’ jitkellem dwar il-fidi jew jgħin biex wieħed jiskopriha, mhux b’mod astratt u mifrud mill-ħajja imma,

19

KOMPETENZA PEDAGOĠIKA Il-katekist huwa pedagogu. Irid iwassal il-fidi nisranija b’mod maħsub u organizzat pedagoġikament. Ilkatekist jeħtieġ il-ħila li jirrikorri għal diversi interventi pedagoġiċi u metodoloġiji prattiċi.

Skont iċ-ċirkustanzi u l-għanijiet li jkun irid jilħaq, daqqiet ikun għalliem talgħerf, daqqiet ikun animatur li jwassal il-Kelma, drabi oħra jgħin fl-għarfien permezz ta’ dokumenti u metodi varji li jgħinu l-għarfien indipendenti minn dawk li qegħdin fil-grupp.

Drabi jkollu r-rwol tal-imgħallem.

Drabi jkun l-akkumpanjatur fil-vjaġġ, jew xhud, inkella medjatur li jirrivela l-ambjent ekkleżjali permezz tarrelazzjoni tiegħu ma’ persuna jew ma’ ħafna minn diversi etajiet.

Ifittex, fuq kollox li joħloq esperjenzi – ta’ talb, ta’ għaqda, ta’ ċelebrazzjoni, ta’ impenn – li minnhom joħroġ il-

frott, li jibqgħu fil-memorja, li jħallu marka fl-eżistenza tal-persuna, u jgħinu biex tinbena l-identità personali ta’ kull wieħed u s-sens ta’ appartenenza fil-grupp. Din hija l-pedagoġija talinizjazzjoni.

KOMPETENZA ORGANIZZATTIVA Fil-katekist, jeħtieġ jinħass sens ta’ organizzazzjoni. Il-katekeżi hija ħidma tal-Knisja li għandha l-ambjent, il-ħin, il-laqgħat u l-metodi tagħha. Il-katekeżi mhix iżolata minn dak kollu li jagħmel l-organizzazzjoni tal-Knisja. Lanqas mhu impenn ta’ bniedem waħdu, jew ta’ grupp wieħed ta’ katekisti.

Tiddependi fuq ir-responsabbiltà tal-għaqda tal-komunità kollha u hija indirizzata lejn persuni u gruppi diversi.

U għalhekk jeħtieġ tkun organizzata, ċara, flessibbli u miftuħa għal ħafna.

Tliet verbi jistgħu jiddistingwu din l-organizzazzjoni: tiddiversifika, taqsam u tgħaqqad.

Tiddiversifika, għax il-persuni li jiġu għall-katekeżi huma differenti fl-età, fl-ambjenti li minnhom ġejjin, f’dak li qed jistennew, fil-maturità tal-fidi.

U għalhekk ikun meħtieġ ippjanar differenti skont il-persuni, skont

l-għanijiet li jridu jintlaħqu u skont il-prattika li se titħaddem ( żmien, post, ħin ).

Dan ifisser katekeżi mimlija karità, rispett u attitudni ta’ akkoljenza, fejn wieħed iħossu milqugħ.

Taqsam, għax mhix il-ħidma ta’ persuna waħidha. Il-katekeżi hija ħidma kollettiva, li teħtieġ armonija, f’ħidma mqassma fi spirtu ta’ koresponsabbiltà.

Il-fidi u t-trażmissjoni tagħha huma, għalhekk, ħaġa waħda mal-ħidma talkarità u tal-valuri l-oħra tal-Vanġelu.

Dan jissopponi li l-katekisti ma jgħixux biss il-ħajja komuni meħtieġa minn kull nisrani ( fidi, tama u mħabba ), imma wkoll li jkollhom il-karatteristiċi speċifiċi għall-ħidma kateketika: li jkunu kapaċi jisimgħu, li jirrispettaw illibertà tal-persuna, li jafdaw fil-ħila talpersuna, il-paċenzja, spirtu ta’ servizz u ta’ għajnuna ... u dawk l-ingredjenti kollha li jagħmlu l-ambjent kateketiku dejjem iktar akkoljenti. Il-katekeżi titlob post fejn issir esperjenza talħajja fl-ispirtu tal-Vanġelu.

Tgħaqqad, għax it-trasmissjoni talfidi hija tal-komunità nisranija kollha kemm hi. Hija l-komunità li, fl-aħħar mill-aħħar, trid tkun katekizzata, u hija l-komunità li toffri katekeżi.

Hu għalhekk li l-komunità teħtieġ pastorali kateketika li għalkemm hija varjata għax magħmula minn persuni differenti, imma fl-istess ħin hija waħda.

KOMPETENZA SPIRITWALI L-aħħar kompetenza hija dik spiritwali. Hija l-ħila li twassal l-attività kateketika fi spirtu talEvanġelju. X’katekeżi tkun, dik li hija nieqsa minn dan l-ispirtu?

Huwa meħtieġ li l-katekisti u dawk li qed jirċievu l-katekeżi jkunu mmexxija mill-ispirtu tal-Vanġelu.

20

Huma ħames kompetenzi esiġenti.

Imma mhumiex kompetenzi ‘l fuq mill-ħila tagħna. Għandna qrib tagħna possibiltajiet ta’ formazzjoni u strumenti biex nikbru fil-formazzjoni ta’ katekisti. Imma jitolbu l-ewwel pass: ir-rieda li wieħed jikber fil-kompetenzi msemmija. Il-mixja mbagħad hija waħda li tagħti l-frott, kemm lill-katekist u wkoll lil min imiss miegħu!

Media

IĊ-ĊINEMA FR MARIO SANT OFM CONV.

“Morru mela, agħmlu dixxipli mill-ġnus kollha... u għallmuhom iħarsu dak kollu li ordnajtilkom jien.”

(Mt 28,19-20)

Kif ikun possibbli li nobdu għal dan il-kmand tal-Mulej jekk ninjoraw jew ma nagħtux importanza lil ħafna mezzi moderni tal-komunikazzjoni soċjali? Jew ma nagħtux kas l-influss enormi li għandhom fuq il-kuxjenza tal-bniedem ta’ żmienna? Diġà flEnċiklika Vigilanti Cura, ta’ nhar id-29 ta’ Ġunju 1936, Papa Piju XI kien fakkar kemm dak iż-żmien iċ-ċinema kienet tokkupa post importanti fil-ħajja tal-bniedem. U għalkemm mal-miġja tat-televixin fid-djar ħafna ħasbu li kienet waslet il-qerda tal-arti taċ-ċinema, xorta s-swali taċ-ċinema baqgħu popolari mal-poplu sal-lum.

Iċ-ċinema ilha iżjed minn mitt sena tirrepeti ruħha dejjem blistess mod, u hija dik il-maġija li tgħaġġeb lill-pubbliku bl-istejjer irrakkuntati fuq il-liżar. L-atturi li jgħinu lill-pubbliku jgħix l-istorja ppreżentata m’għandhomx età, ma jixjiħux, qatt ma jmutu u jgħixu ma’

kull projezzjoni fl-emozzjonijiet u fil-fantasija tal-ispettatur. U, grazzi għal dawn l-atturi, il-pubbliku jgħix avventuri, drammi, passjoni u esperjenzi differenti. U ċ-ċinema, bħal kull arti oħra, trid tiġi interpretata. U hawn jidħol fix-xena ċ-Ċineforum.

X’inhu ċ-Ċineforum? Iċ-Ċineforum jitwieled bl-intenzjoni li jidħol aktar fil-fond tal-film innifsu u jipprova joffri ċavetta ta’ għajnuna biex issir analiżi tal-film anki rigward itteknika, il-lingwaġġ u l-espressjoni.

Iċ-Ċineforum huwa okkażjoni biex niddiskutu fuq temi soċjali u attwali. L-argument tal-film u t-tema tiegħu jwessgħu d-diskors għal tematiċi li f’dak iż-żmien partikolari jolqtu lis-soċjetà u l-ħajja tal-persuni b’mod dirett. U b’dan il-mod iċ-Ċineforum jgħinna nibnu anke kultura.

21

… IĊ-ĊINEMA, BĦAL KULL ARTI OĦRA, TRID TIĠI INTERPRETATA

Media

Qabel ma wieħed jara l-film, tajjeb li tingħatalu preżentazzjoni (li tittratta aċċenn qasir dwar id-direttur, dwar l-espressjoni poetika tiegħu, u dwar it-tema tal-film). Din issir biex ilpubbliku jiġi ppreparat għal dak li se jara. Importanti li wieħed jispeċifika l-istil tal-film u tad-direttur biex il-pubbliku ma jibqax deluż jekk ilfilm jinstab li huwa differenti minn dak li kien qed jistenna. Jekk dan iseħħ jista’ jiġri li l-ispettatur ma japprezzax biżżejjed il-produzzjoni u jitlef l-interess. X’ħin jispiċċa l-film tista’ tinfetaħ diskussjoni u dibattitu dwar it-temi li jiġu proposti fil-film.

IL-FILM BĦAL KTIEB LI JRID JINQARA

Meta naraw film, ħafna drabi nirriskjaw li nibqgħu biss fuq il-livell emozzjonali u, fil-maġġor parti talkażijiet, iċ-ċinema tibqa’ esperjenza anonima u ħafna drabi inutli.

Filwaqt li parteċipazzjoni attiva talispettatur (l-analiżi waqt il-film stess, kemm diretta u wkoll indiretta) tagħmel mill-ispettatur interlokutur validu. Fiċ-ċineforum l-opra ċinematografika tiġi kkunsidrata u proposta bħala ktieb veru u proprju biex jinqara, b’“lingwaġġ” tiegħu, bi “grammatika” tiegħu u bi “struttura”

tiegħu. F’qari u analiżi ta’ film jistgħu jiġu identifikati tliet livelli ta’ fokalizzazzjoni.

L-EWWEL LIVELL JIEQAF FUQ DAK LI JIDHER

Iċ-ċinema huwa dejjem ħarsa fuq id-dinja. U li tirreġistra din il-ħarsa u tilqa’ d-diversi deklinazzjonijiet huma l-ewwel għalqa kbira ta’ xogħol fiċ-ċineforum.

L-ispettatur janalizza l-kapaċità tal-film li jitkellem grazzi għallkomponenti viżivi u sonori tiegħu.

B’mod partikolari jagħraf u jifhem FATHER BROWN, BBC

CAPTAIN ABU RAED THE BIBLE

THE PURSUIT OF HAPPYNESS

22

l-istrateġija komunikattiva li toħroġ minn għażliet stilistiċi preċiżi taddirettur. U jagħmel mistoqsijiet bħal: Liema hija l-istruttura narrattiva tal-film? X’inhi l-istorja li r-reġista ppreżentalna? (Id-dibattitu jibda bl-analiżi tal-film, ir-rakkont, il-personaġġi, eċċ...) F’dan illivell l-ispettatur jagħraf l-aspett grammatikali u sintattiku, janalizza u japprofondixxi l-istorja rrakkuntata permezz ta’ analizi ta’ xi elementi bħal: il-fotografija (l-illuminazzjoni, il-kuntrast, il-kompożizzjoni), ilkulur (newtrali, ekwilibrat, valur simboliku tal-valuri dominanti, effetti), l-inkwadraturi twal jew mill-viċin (tipoloġiji), angolazzjoni u inklinazzjoni, l-użu tal-kamera (preżenti jew moħbija), l-editing/ilmuntaġġ u s-sonoru.

IT-TIENI LIVELL JURI LI L-FILM, WARA LI JIPPREŻENTA DAK LI JIDHER, JIPPRODUĊI WKOLL GĦARFIEN

Dan huwa l-aspett tal-kontenut tal-film, il-fatt li l-film jirrakkonta xi ħaġa. Dan il-livell jinkludi: l-istruttura narrattiva tal-film (l-ewwel u l-aħħar xena, mumenti partikolari, evoluzzjoni), u kontenut (temi rikorrenti, problematiċi, funzjonament simboliku). B’liema mod u kif id-direttur jirrakkonta l-istorja li għadna kemm rajna? U x’ried jgħid u liema messaġġ ried iwassal b’dan il-film (dan huwa l-mument tal-analiżi tematika talfilm). F’dan il-livell l-ispettatur huwa lest biex jinduna bl-argumenti, birrakkont filmiku u l-problematiċi li

OF GODS AND MEN GRAN TORINO

INVICTUS

SIGNS

jinkludi, kif ukoll bis-simboli u sinjali varji, kemm parzjali kif ukoll globali tal-film.

IT-TIELET LIVELL JIPPREVEDI L-ENFASI FUQ VALURI LI L-FILM JIPPROPONI

Dan huwa l-aspett ideoloġiku talfilm. Meta l-ispettatur jinduna li l-film irid jgħid xi ħaġa f’ċertu mod u mhux ieħor. B’mod partikolari: - Jiġu analizzati l-intenzjonijiet tarreġista mar-riżultati miksuba; - Jiġu analizzati r-rapporti bejn it-tema tal-film u l-espressjoni tiegħu f’termini ta’ arti u kultura; - Id-diskussjoni titwessa’ għallkuntest soċjali, kulturali, artistiku, ideoloġiku, politiku, morali; - Jiġu studjati r-rapporti mal-

23

eventwali opra letterarja jew teatrali minn fejn il-produzzjoni tkun ittieħdet; - Fl-aħħar jiġi mfittex li jiġu definiti kritikament il-kontorni artistiċi u kulturali, biex il-pubbliku jiġi mistieden ikun konxju minnhom u jinterpretahom korrettament.

Minn dawn it-tliet livelli wieħed jintebaħ kemm l-analiżi tal-film fiċĊineforum hija waħda kumplessa u artikolata. Fl-artikli li sejrin nippreżentaw ’il quddiem (millħarġa li jmiss) se nipproponu film, u għalkemm m’aħniex se nanalizzaw il-film fuq kull livell li semmejna, se nippruvaw nipprovdu strument għalikom għalliema u katekisti li forsi tixtiequ tagħmlu użu miċ-ċinema f’kuntesti edukattivi.

Il-Katekisti Jistaqsu

Anthony Dimech

IL-MISTOQSIJA

OĦT IL-GĦERF

It-tfal u l-adolexxenti li niltaqgħu magħhom kollha huma familjari mat-teknoloġija. Kollha jużaw ilkompjuter matul il-ħajja tagħhom.

Kollha jafu x’inhu Facebook, Skype u Twitter. Huma jtellgħu r-ritratti li jieħdu fuq Facebook, jiftehmu fuq il-ħruġ tagħhom permezz ta’ Facebook. X’għandha tkun l-attitudni tagħna l-katekisti?

Il-bniedem minn dejjem ħass il-bżonn li jikkomunika. Fid-dinja tal-lum, wieħed mill-mezzi li juża l-bniedem biex jikkomunika hu l-internet. L-internet joffri varjetà ta’ siti informattivi u edukattivi. Din il-komunikazzjoni virtwali qed tħalli effett fuq ilħajja tal-adolexxenti li niltaqgħu magħhom u wkoll fuq il-

24

komunikazzjoni tagħhom fi ħdan il-familja. Din l-għodda, minbarra li toffri opportunitajiet differenti, fiha l-vantaġġi u l-iżvantaġġi tagħha.

Matul is-sena 2013, skont studju li sar fl-Amerika, 27% tal-ħin mgħoddi fuq il-kompjuter, hu ħin użat fis-siti soċjali. 93% tal-adolexxenti jagħmlu użu mill-Facebook. 81% tal-

adolexxenti Amerikani ammettew li jużaw siti soċjali differenti. Nofs l-adolexxenti li ġew mistħarrġa f’dan l-istudju għandhom iktar minn 300 ‘ħabib’ fuq facebook.

Dan juri li ħafna mill-adolexxenti huma soċjalment attivi. 52% taladolexxenti li ħadu sehem f’dan l-istħarriġ stqarrew li fuq il-Facebook kellhom esperjenzi sbieħ ħafna. 74% tal-adolexxenti intervistati neħħew mil-lista tal-ħbieb lil xi persuni.

Rigward x’jitfgħu fuq il-Facebook, 59% tal-adolexxenti rranġaw dak li kienu tefgħu qabel fuq Facebook.

53% neħħew kummenti dwarhom magħmulin minn ħaddieħor. 45% neħħew isimhom minn xi ritratti.

31% neħħew il-paġna tagħhom jew għamlu profile ġdid fuq Facebook.

19% kienu ddispjaċuti għal dak li kienu tefgħu fuq Facebook.

Jeżistu diversi perikli marbutin malinternet fosthom il-pornografija, l-iċċettjar ma’ persuni li wieħed ma jkunx jafhom, l-ibbuljar, il-logħob vjolenti u oħrajn.

L-internet, u speċjalment l-użu tas-siti soċjali, jitlob modi ġodda ta’ kif aħna l-edukaturi għandna naġixxu meta nsibu ruħna quddiem din ir-realtà. Aħna nafu li ż-żgħar jitgħallmu jużaw it-teknoloġija malajr. Kemm-il darba rajna tfal żgħar jilagħbu bil-mowbajl jew b’xi laptop u jkunu jafu x’inhuma jagħmlu. Il-katekisti u l-ġenituri ħafna drabi jinkwetaw jekk dawn l-adolexxenti humiex ippreparati

għal dan l-avvanz li qed tagħmel itteknoloġija, però hawn min jistaqsi jekk aħna l-kbar aħniex ippreparati.

Qisna għandna somma kbira ta’ flus f’idejna u ma nafux x’ser naqbdu nagħmlu biha.

L-adulti jridu jagħmlu l-almu tagħhom kollu u jippruvaw ma jibżgħux mit-teknoloġija.

M’għandhomx iħallu kollox f’idejn iż-żgħar. Ħafna drabi l-kbar jixtru dawn l-affarijiet lil uliedhom biex uliedhom ma jkunux inferjuri għal tfal oħra. Il-ġenituri, kif ukoll l-għalliema u l-katekisti, għandhom ikunu familjari ma’ dawn l-istrumenti moderni tat-teknoloġija.

Ma nistgħux inħallu lit-tfal u lilladolexxenti jaqdfu għal rashom f’dan il-baħar, li xi kultant jaf ikun perikoluż. Aħna għandna nkunu nafu bil-potenzjal u kif ukoll bilperikli li dawn il-mezzi teknoloġiċi jistgħu jwassluna fihom u norjentaw lit-tfal u lill-adolexxenti għal użu pożittiv ta’ dawn il-mezzi ġodda tal-komunikazzjoni, għar-riċerka ta’ informazzjoni utli, għall-bini ta’ ħbiberija sana u affarijiet oħra tajbin.

Il-ġenituri u l-katekisti għandhom jinsistu li jkun hemm komunikazzjoni sana bejn l-adolexxenti u anke bejn l-adulti u l-adolexxenti. L-adulti għandhom joqogħdu attenti li dawn l-adolexxenti, waqt li qed jużaw il-mezzi tal-komunikazzjoni permezz tas-siti soċjali, ma jiżolawx ruħhom u jinqatgħu minn sħabhom.

25

L-internet joffri l-ispazju fejn iżżgħażagħ jaqsmu flimkien l-istess sitwazzjonijiet u ideali.

X’INHU R-RWOL TAL-KATEKIST? Il-katekist ma jistax jieħu post il-ġenituri fit-trobbija tal-ulied.

Għalhekk il-ġenituri għandhom jiġu edukati dwar l-użu tat-teknoloġija.

Il-katekist għandu jorjenta lilladolexxenti għal użu tajjeb talmezzi tal-komunikazzjoni. Irid jagħtihom valuri u kriterji prattiċi marbutin mal-ħajja tagħhom ta’ kuljum. Il-katekist għandu jintroduċi dawn il-valuri waqt il-laqgħat li jkollu magħhom.

Il-katekist għandu joqgħod attent kif juża dawn il-mezzi meta qed jikkomunika mat-tfal u maladolexxenti. Għandu jħeġġiġhom biex jużaw l-internet biex ifittxu informazzjoni u materjal ieħor relatat mal-katekeżi u l-formazzjoni nisranija.

Il-katekist għandu jħeġġeġ lilladolexxenti biex jirriflettu dwar l-użu tal-mezzi tal-komunikazzjoni u jwissihom dwar il-perikli li jistgħu jiltaqgħu magħhom.

Kull katekist irid joqgħod attent li ma jagħmilhiex ta’ spjun fuq l-adolexxenti u joqgħod jiċċensuralhom kull ma jaraw u dak kollu li jagħmlu. Ikun qed joħonqilhom il-libertà tagħhom u anke ma jagħtix kas tal-maturità tagħhom.

Rakkonti

Joseph Bonnici

Adattat għall-Malti minn Nuove Storie per la scuola e la catechesi, ta’ Bruno Ferrero)

IL-KTIEB TAL-ĦAJJA

Il-Bibbja hija waħda mill-għejun talkatekeżi. Dawk li jersqu għall-katekeżi għandhom jitressqu lejha b’simpatija u gost. Il-Bibbja jibdew iqisuha bħala rigal għall-ħajja, kumpann fil-mixja tagħhom li għandha l-ħila turihom it-triq. Għandhom jersqu lejn il-paġni ta’ dan il-ktieb birrispett u jagħtuhom l-importanza li tixraq lill-kelmiet li jsibu fihom.

bħala ġabra ta’ teżori u mappa ta’ avventura unika u mill-isbaħ.

L-istejjer jistgħu jgħinu f’dan.

“Fl-Iskrittura Mqaddsa, il-Knisja ssib dejjem in-nutriment u l-qawwa tagħha; infatti, mill-Iskrittura hija ma tiħux biss kelma ta’ bniedem, imma dak li tassew hi: il-Kelma t’Alla. Fil-Kotba Mqaddsa, il-Missier tas-sema jiltaqa’ ma’ wliedu u jitħaddet magħhom.” Dawn il-kelmiet talKatekiżmu għandhom jitwasslu lil dawk li jersqu għall-katekeżi, mhux b’eżortazzjoni, imma bil-prattika ta’ kuljum.

IL-KTIEB TAT-TEŻOR F’belt ċkejkna fil-Persja, fi żmien is-sultan Selċjuk, kienet tgħix armla flimkien ma’ binha. Meta din ilmara ħasset il-mewt riesqa, sejħet lil binha u qaltlu: “Għażiż ibni, aħna dejjem għexna b’attenzjoni minħabba l-faqar tagħna. Imma llum se nħalli f’idejk għana kbir: dan il-ktieb. Huwa ktieb li rċevejtu mingħand missieri u fih hemm iddirezzjonijiet kollha għal teżor kbir.

Jiena la kelli s-saħħa u lanqas iżżmien biex naqrah, imma se nħallih f’idejk. Imxi mal-istruzzjonijiet li fih, u ssir sinjur kbir.”

Il-laqgħa mal-Iskrittura Mqaddsa fiha l-isfidi tagħha. It-tfal u ż-żgħażagħ jistgħu jsibu diversi diffikultajiet f’din il-laqgħa, fosthom in-nuqqas ta’ eżempji tajba mill-familja, il-kumplessità tal-istil tal-kitba u l-preġudizzji li jeżistu dwar kitbiet sagri. Huwa f’idejn il-katekist li joħloq l-attitudni xierqa lejn dan il-ktieb

Wara l-mewt t’ommu, it-tifel għadda żmien f’diqa kbira. Imma, meta ġie f’tiegħu, beda jaqra dak il-ktieb oħxon u qadim li kien jibda b’dawn il-kelmiet: “Jekk trid tasal fejn it-teżor, aqra paġna wara l-oħra.

Jekk taqbeż għall-aħħar paġna, il-ktieb jgħib minn quddiemek u

26

titlef it-teżor imwiegħed”. Imbagħad, il-ktieb beda jitkellem dwar il-kobor tat-teżor li kien hemm merfugħ għal min jimxi fedelment mal-istruzzjonijiet mogħtija. Wara ftit paġni, il-lingwa talkitba nbidlet. Mill-Persjan, il-kelmiet għaddew għall-Għarbi. Iż-żagħżugħ ma xtaqx iqabbad lil ħaddieħor jittraduċilu l-kitba. Issuspetta li setgħu jagħtuh indikazzjonijiet foloz u jaħtfulu minn idu t-teżor imwiegħed. Għalhekk iddeċieda li jistudja l-Għarbi ħalli jkun jista’ jifhem il-ktieb bil-ħila tiegħu biss.

Studja l-lingwa sewwa sa ma seta’ jaqra u jifhem kull paġna miktuba bl-Għarbi.

Wara numru sewwa ta’ paġni bl-Għarbi, il-ktieb qaleb għaċ-Ċiniż. Mhux biss, imma daħlu għadd ta’ lingwi oħra li ż-żagħżugħ kellu jitgħallimhom kollha sabiex ikun jista’ jifhem it-triq għat-teżor.

Fil-frattemp, kien jaħdem billi jmur fil-kapitali tal-Persja u joffri servizzi ta’ interpretu lin-negozjanti li kienu jżuru l-belt. Il-fama tiegħu xterdet u seta’ jfaddal ftit flus sewwa mill-ħidma tiegħu.

Wara l-paġni b’lingwi differenti, il-ktieb għadda għal kapitli dwar

l-amministrazzjoni tat-teżor. Minħabba l-kliem tekniku li kien fih, iż-żagħżugħ kellu jistudja l-prinċipji tal-ekonomija.

Ma’ dawn ħtieġlu wkoll jistudja l-valur tal-metalli u tal-ħaġar prezzjuż, il-valur tal-bini u tal-art ħalli ħadd ma jkun jista’ jidħak bih meta jikseb it-teżor.

Hu u għaddej b’dawn l-istudji, kien joffri s-servizzi tiegħu bħala espert fil-finanzi u fl-ekonomija li kapaċi jittratta ma’ klijenti b’diversi lingwi.

Il-fama tiegħu waslet sal-qorti tassultan. Dan ordnalu li jingħaqad malkunsillieri tiegħu u beda billi tah xi responsabbiltajiet żgħar fl-imperu. Iktar kemm is-sultan beda jinduna bil-ħiliet taż-żagħżugħ, iktar beda jafdah. Tant kiseb il-fiduċja tas-sultan li ma damx ma sab ruħu fil-pożizzjoni ta’ amministratur tal-imperu għas-sultan.

Minkejja dan kollu, iż-żagħżugħ ma ħalliex il-qari tal-ktieb. Kien wasal f’parti fejn il-ktieb kien qed jurih kif għandu jagħmel biex jasal għall-kisba tat-teżor. Sab direzzjonijiet dwar kif kellu jibni pontijiet u magni biex jidħol fl-għar tat-teżor. Qara dwar kif seta’ jiftaħ mogħdijiet fil-blat, iwitti widien u jibni toroq sabiex ikun jista’ jasal għallġid li l-ktieb kien qiegħed iwiegħdu.

It-tifel tal-armla qatt ma ssogra jiftaħ qalbu ma’ ħadd dwar il-ktieb li kien qed imexxilu ħajtu. Kien jibża’ li l-inqas kelma setgħet tisfrattalu kollox.

Għalhekk, issa dar għall-istudju talinġinerija u tal-bini. Meta s-sultan induna b’dawn il-ħiliet ġodda miksuba minnu, ħatru perit tiegħu u ministru.

M’għaddiex wisq żmien sa ma għażlu wkoll bħala prim ministru tiegħu.

Fis-saltna kollha ma kienx hemm bniedem kapaċi u għaref daqs ilqarrej tal-ktieb tat-teżor.

Dan jitlob impenn u studju. Jista’ jiġri li l-Bibbja tibqa’ ssiġillata fuq l-ixkafef u titgħatta bit-trab.

Dakinhar li kellu jiżżewweġ lit-tifla tas-sultan, bin l-armla wasal fl-aħħar paġna tal-ktieb. B’qalbu ttaqtaq, qabad it-tarf tal-paġna bejn sebgħu l-kbir u l-werrej u beda jdawwar bil-mod. Kif qaleb il-karta ... infexx f’daħka kbira. Kienet daħka ta’ ferħ u ringrazzjament, imħalltin ma’ sorpriża kbira.

GĦAD-DISKUSSJONI Bi ftit mistoqsijiet, il-katekist jista’ jiftaħ diskussjoni dwar il-kotba li t-tfal u ż-żgħażagħ iħobbu jaqraw u għalfejn jaqrawhom.

- Liema hu l-aħħar ktieb li qrajt?

- Liema ktieb jogħġbok l-iktar u għalfejn?

- Tista’ temminhom il-kotba?

- Jeżistu kotba iktar importanti minn oħrajn?

- Ġieli qrajt siltiet mill-Bibbja? X’taħseb dwarhom?

- Għandek Bibbja d-dar? Fejn iżżommuha? Kif tużawha?

L-aħħar paġna tal-ktieb kienet folja metall illustrat li setgħet tintuża bħala mera. Fl-aħħar paġna, it-tifel tal-armla ra wiċċu stess. Ra wiċċ ta’ bniedem matur, għaref, b’karriera mill-isbaħ quddiemu. U dan kollu kien mertu tal-ktieb li tatu ommu.

It-teżor il-kbir kien hu stess, u l-ktieb kien għenu jiskoprih.

L-ESPERJENZA MOĦBIJA FIR-RAKKONT Jeżistu kotba li jibdlu lill-bnedmin u anke bnedmin li jibnu ħajjithom fuq il-kelmiet ta’ ktieb. Dan insibuh fil-kotba tal-intellettwali, tal-politiċi u tal-mistiċi. Fl-istorja nsibu bosta minn dawn. Fosthom insemmu lil Hitler u Mein Kampf, Marx u Das Kapital, u Mao u l-Ħsibijiet.

Il-Bibbja hija l-ktieb per eċċellenza li jibdel lill-bniedem li jħalli l-kelmiet tiegħu jinżlu f’qalbu. Huwa ‘miraklu’ ħaj li nistgħu mmissuh b’idejna.

Huwa l-ktieb li jwassal għall-iktar teżor kbir u sabiħ li wieħed jista’ jimmaġina, imma biex iseħħ dan hemm bżonn li jinqara u jinftiehem.

27

ATTIVITÀ Tista’ ssir ċelebrazzjoni qasira ta’ intronizzazzjoni tal-Bibbja f’post imħejji apposta fil-kamra tal-laqgħat. Ma’ din tista’ tingħaqad l-għotja ta’ xi edizzjoni tal-Bibbja jew siltiet minnha skont l-età tal-grupp.

Il-katekist jista’ wkoll jagħżel siltiet millBibbja biex jiġu inklużi fit-talb tal-grupp.

Sentenzi minnhom jistgħu jiġu studjati b’sens ta’ għożża fil-mixja tal-ħajja. Jista’ jkun hemm kaxxa ċkejkna b’talbiet jew sentenzi mill-Bibbja relevanti għallgrupp. Din il-kaxxa tiddawwar fil-ħin tat-talb u, wara li kulħadd jagħżel issentenza tiegħu u jirrifletti fuqha, isir talb meħud mis-siltiet.

IL-BIBBJA DWARHA STESS Salm 119 (118) huwa talba poetika li tiddeskrivi l-effetti tal-Kelma t’Alla fuq min jilqagħha u jemminha.

Atlas

Mario Zerafa

ĠERIKO Din is‑sena biħsiebna nieħdu xi ftit bliet jew inkella zoni li jissemmew fil‑Bibbja u nagħtu xi ftit informazzjoni fuqhom. Xieraq li nibdew bl‑eqdem belt misjuba – Ġeriko. Il‑fdalijiet ta’ Ġeriko biblika jinsabu fuq l‑għolja msejħa ‘Tell es sultan’, ftit ‘il bogħod minn fejn illum insibu l‑belt moderna ta’ Ġeriko. Ġeriko biblika kienet tinsab qrib sew il‑Baħar il‑Mejjet, madwar 200 metru taħt il‑livell tal‑baħar.

Fl‑Antik Testment, Ġeriko hija spiss imsejħa bħala Belt il‑Palm. L‑isem Ġeriko jista’ jkun ġej mill‑kelma punika Reah li tfisser fwieħa, jew inkella minn kelma oħra punika Yareah li tfisser qamar (Ġeriko fi żmien il‑Kangħanin kienet ċentru tal‑kult assoċjat mal‑qima tal‑qamar).

Iz‑zona ta’ Ġeriko ġiet skavata ħafna drabi matul is‑snin u l‑arkeoloġisti sabu madwar 20 epoka differenti fejn il‑belt kienet abitata. Il‑bidu ta’ Ġeriko jmur lura għal 9,000 sena q.K. Kien l‑Ingliż Charles Warren li fl‑1868 beda jiskava Ġeriko. Huwa sab madwar 70 dar ċirkulari ħdejn xulxin u mdawra b’ħajt għoli 3.6 metri u wiesa’ 1.8 metri. Dan kien probabbli ħajt difensiv kemm kontra l‑għedewwa kif ukoll kontra l‑ilmijiet qawwija li jinżlu fuq Ġeriko fix‑xitwa. Din kienet l‑ewwel belt fid‑dinja, organizzata sew, b’ċerti regoli u probabbli bl‑ewwel sultan jew mexxej. Fatt interessanti huwa li

dawn l‑ewlenin abitanti kienu jidfnu l‑mejtin tagħhom fi djarhom stess.

Radio Carbon u r‑riżulati taw raġun lil Kenyon.

Wara Warren, fl‑1907 u anki fl‑1911, kienu arkeoloġisti Ġermaniżi li skavaw. Imbagħad fl‑1930, l‑Amerikan John Garstang għamel skavi estensivi u ssorprenda lid‑dinja meta ħabbar li sab is‑swar imkissra li jissemmew fil‑ġrajja ta’ Ġożwè. Skont il‑ġrajja biblika, Alla ppermetta li jsir terremot qawwi li waqqa’ s‑swar b’saħħithom tal‑belt u b’hekk Ġożwè u l‑Lhud irnexxielhom jirbħu u jfarrku l‑belt.1

Hawnhekk il‑mistoqsija toħroġ weħidha: mela meta seħħet il‑ġrajja ta’ Ġożwè u l‑qerda ta’ Ġeriko? Illum ħafna studjużi bibliċi jsostnu li din hija biss storja u mhux fatt attwali li seħħ verament. L‑awtur bibliku li kiteb din il‑ġrajja ried juri kif għal Alla xejn ma hu impossibbli u li min jafda fih joħroġ dejjem rebbieħ. Illum, wara snin twal ta’ skavar u skoperti f’siti Kangħanin ta’ Żmien il‑Bronż (żmien Ġożwè), l‑istudjużi bibliċi qed jipproponu żewġ teoriji ġodda ta’ kif il‑Lhud daħlu fl‑art ta’ Kangħan.

Madanakollu din l‑ewforija ma tantx damet għaliex bejn l-1952 u l-1958, waħda mill‑aqwa arkeoloġisti ta’ dak iż‑żmien, Kathleen Kenyon skavat Ġeriko mill‑ġdid u waslet għall‑konklużjoni li l‑ħruq u t‑tiġrif tal‑ħitan tal‑belt imorru lura għas‑snin 1550 q.K. u b’hekk ħafna żmien qabel l‑attakk tal‑Lhud fuq il‑belt.

L‑istudjużi kollha jaqblu li l‑Lhud daħlu fl‑Art Imqaddsa bejn is‑snin 1400 u 1200 q.K. Dan ifisser li ma setgħux kienu huma li farrku Ġeriko imma xi poplu ieħor madwar 150 sena qabel. Il‑kwistjonijiet bejn l‑istudjużi ma qatgħu xejn sakemm fl‑1995 xi oġġetti misjuba f’Ġeriko ġew sottoposti għal testijiet ta’

28

Żewġ studjużi bibliċi Ġermaniżi, Albrecht Alt u Martin Noth, riċentement (1987) ħarġu bl‑idea ta’ infiltrazzjoni paċifika. Huma jsostnu li grupp żgħir ta’ Lhud daħlu ġo Kangħan, imma billi dawn kienu nomadi ssetiljaw qalb l‑għoljiet u ‘l bogħod mill‑ibliet b’saħħithom tal‑Kangħanin.

Madankollu, il‑ġlied kontinwu bejn il‑bliet Kangħanin, u l‑invażjoni tal‑Filistej u popli oħra, dgħajfu lil dawn l‑ibliet u b’hekk il‑Lhud, li issa kienu kibru fin‑numru, rebħu dawn l‑ibliet kemm bil‑ġlied kif ukoll bi ftehim paċifiku. Il‑Kangħanin bil‑mod il‑mod ġew assimilati fil‑komunità Lhudija. Kien għalhekk li, għal mijiet ta’ snin, il‑poplu Lhudi kien maqsum

bejn il‑qima ta’ Jahweh u dik tal‑allat Kangħanin bħal Baal u Astarte.

It‑tieni teorija ġiet proposta minn żewġ studjużi Amerikani, George Mendenhall u Norman Gottwald (1991). L‑idea tagħhom, li qed tikseb ħafna popolarità fost l‑istudjużi preżenti, hija dik imsejħa r‑rivoluzzjoni tal‑bdiewa. Jingħad li qrib is‑sena 1400 q.K., il‑klassi soċjali baxxa ta’ Kangħan qamet kontra l‑klassijiet tas‑sinjuri. Din ir‑rivoluzzjoni nfirxet ma’ Kangħan kollha u bosta bliet inqerdu. Grupp ta’ skjavi jew bdiewa ribelli ppreżentaw l‑ideat tagħhom fuq Alla wieħed li jaqbeż għall-fqir u l‑batut, u waqqfu stat indipendenti u semmewh Iżrael (Alla jitqabad).

Ovvjament dan li għidna mhux xi domma u wieħed jista’ jaqbel jew ma jaqbilx. Biss personalment nippreferi li naqbel ma’ waħda minn dawn it‑teoriji milli mal‑ordni krudila tal‑herem li nsibu fir‑rakkonti bibliċi fejn Alla jordna lil Ġożwè sabiex joqtol lil kull min jieħu n‑nifs, inkluż l‑annimali.

Ma naħsibx li dawn is‑siltiet jirriflettu l‑idea ta’ Alla ġust, ħanin u tajjeb kif fil‑verità hu Alla tagħna.

ĠERIKO FI ŻMIEN ĠESÙ Ġeriko fi żmien Ġesù kienet belt kbira u importanti ħafna. Erodi l‑Kbir bena palazz kbir fil‑belt, bena wkoll teatru, kif ukoll akkwedott kbir biex iġib ilma ġieri. Dan l‑akkwedott għadek tista’ tara parti sostanzjali minnu. Kien hawnhekk li Ġesù, hu u dieħel fil‑belt, fejjaq wieħed għami jismu Bartilmew.2 Fl‑evanġelju ta’ San Mattew insibu li Ġesù fejjaq żewġ persuni u mhux waħda.3 Kien ġewwa Ġeriko li Ġesù ltaqa’ u mar jiekol għand Żakkew il‑pubblikan. Ġesù wkoll jirrakkonta l‑parabbola tas‑Samaritan it‑tajjeb li ħenn għal wieħed Lhudi li ġie attakkat mill‑ħallelin fi triq li tieħu għal Ġeriko.4 ĠERIKO

REFERENZI: 1. Ġożwe’ kap6; 1-27.

2. Lq 18:35; Mk 10:46.

3. Mt 20:29.

4. Lq10:25.

t b i s r a ħ Fl-aħ in li magaz ni! jogħġob

Għal aktar informazzjoni ibagħtulna email fuq gwida@sdcmuseum.org

Magazin bil-Malti

għaż-żgħażagħ

u l-adolexxenti

Fittixna fuq facebook:

www.facebook.com/xehda