Gwida għal min jgħallem

Lil hinn minn dak li s-soltu nagħmlu

Katekisti Kbar

■

Masada ■ Mil-Librerija tal-Katekist

■

Gwida

IS-57 VOLUM | ĦARĠA #04 ■ LULJU-AWWISSU 2014

għal min jgħallem

Studju

Apoloġetika!

PAĠNA

12

Riflessjoni

ĠONA: PROFETA KOMPJAĊENTI

PAĠNA 10

Simboli u ġesti… it-teżor fl-għalqa PAĠNA 2

Gran Torino PAĠNA 21

1.

2.

6

9 tim editorjali Joseph Bonnici Alan Bonello Kurt Miceli

Editorjal

14.

Fr Carl Mario Sultana

16.

Lil hinn minn dak li s-soltu nagħmlu

10.

Steven Mifsud li kkoreġa t-test, lis-Segretarjat għall-Katekeżi talArċidjoċesi ta’ Malta għall-kontribut u l-għajnuna li dejjem joffri u lillkontributuri li b’sagrifiċċji personali għamlu din il-ħarġa possibbli.

distribuzzjoni

Din ir-rivista tista’ tinxtara mill-ħwienet ta’ Librerija Preca u Emmaus, minn Faith Hope and Charity fil-Belt Valletta, miċ-ċentri tal-M.U.S.E.U.M. fl-irħula kollha u mis-Segretarjat għall-Katekeżi.

abbonamenti

Sena - 6 ħarġiet €10 (Bl-Idejn) €12 (Bil-Posta) €2 (Ħarġa waħda)

Il-Paċi fi Qlubna Joseph Bonnici

Il-Metodu ‘Dun Ġorġ’

20.

Gran Torino

Kotba

Fr Mario Sant ofm conv.

It-Talb

24.

Ġona: Profeta Kompjaċenti

26.

www.sdcmuseum.org

Il-Mistoqsija Oħt il-Għerf Atlas

Masada Mario Zerafa

28.

Studju

Apoloġetika Fr Andrew Galea ofm conv.

Mal-ħarġa ta’ Settembru se nagħtu kopja tal-edizzjoni l-ġdida tal-ktejjeb ‘il-manwal’ li jinkludi fih kalendarju bil-qaddisin prinċipali ta’ kull xahar, rassenja u materjal ieħor utli għal kull min hu attiv fil-ministeru tal-katekeżi.

Ħaż-Żabbar

hija publikazzjoni tal-Kummissjoni għall-Formazzjoni tat-Tfal u l-Magħżulin tas-Soċjetà tadDuttrina Nisranija – M.U.S.E.U.M.

Il-Katekisti Jistaqsu

Anthony Dimech

Riflessjoni

VERITASPRESS

għal min jgħallem

Film

Robert Aloisio

Grafika: Stampa:

Gwida

Storja

Katekisti kbar

gwida@sdcmuseum.org DESIGNED BYAL.COM

Id-Diżordnijiet tal-ikel

Mariosa Micallef

Fr René Camilleri 12.

Inklużjoni

Edward Wright 18.

Fr Marco Portelli

ħajr lil

Minn Idejn l-Artist Tonio Caruana

Il-Mixja Liturġika

Simboli u ġesti: it-teżor fl-għalqa

Meditazzjoni

Kopji oħra ta’ dan il-ktejjeb ikunu għall-bejgħ mill-ħwienet ta’ Librerija Preca u Emmaws.

Riżorsi

Mil-Librerija Karmenu Borg u Albert Mercieca

Editorjal

Fr Carl Mario Sultana

Lil hinn minn dak li s-soltu nagħmlu FR CARL MARIO SULTANA

Issa li spiċċat is-sena kateketika u qegħdin fil-perjodu ta’ mistrieħ tas-sajf, irridu nieqfu ftit u nagħmlu eżami tal-kuxjenza sewwa dwar dak li għamilna matul ix-xhur li għaddew fejn tidħol il-katekeżi. L-għajta ta’ San Ġwanni Pawlu II meta ntgħażel biex ikun is-suċċessur ta’ Pietru bħala Papa kienet biex “niftħu beraħ qlubna għal Kristu” u biex “naqdfu ’l barra fil-fond”.

Din l-istess sejħa reġa’ għamilha l-Papa Franġisku lill-katekisti kollha fillaqgħa li kellu magħhom f’Settembru 2013. Il-Papa Franġisku reġa’ sejħilna biex bħala katekisti bil-għaqal, u bħala nies impenjati fl-evanġelizzazzjoni l-ġdida, qatt ma naqtgħu qalbna nfittxu mergħat ġodda fejn nistgħu niltaqgħu mal-merħla tal-Mulej Ġesù.

nagħmlux dak li suppost inkunu qegħdin nagħmlu bħala parti mill-ministeru u s-sejħa tagħna bħala katekisti. Mhux l-ewwel darba li nsibu lilna nfusna nagħmlu dak li jogħġobna, u mhux dak li aħna msejħin li nagħmlu. Meta jiġrilna hekk inkunu qegħdin nagħmlu bħalma għamel Ġona, li minflok mar lejn il-belt ta’ Ninwe, fejn Alla kien bagħtu biex iwassal lin-nies tagħha għall-indiema, mar in-naħa l-oħra. Ġona fittex dak li jaqbillu u kejjel skont il-qies tagħna l-bnedmin. Kemm jiġrilna li nippruvaw naħarbu anki mid-dmirijiet tagħna fejn jidħol il-ministeru tagħna! Kemm irridu noqogħdu attenti li l-attitudni tagħna tkun mibnija fuq il-mod kif Alla jġib ruħu magħna l-bnedmin u mhux fuq il-kejl u l-qies limitat tagħna l-bnedmin!

Huwa u jagħmlilna din l-istedina, ilPapa Franġisku jġib l-eżempju bibliku ta’ Ġona. Aħna wkoll bħal Ġona, jista’ jkun li nkunu qegħdin naħarbu jew nistaħbew wara ħafna skużi biex ma

Jekk inħarsu lejn l-istorja ta’ mħabba bejn Alla u l-bniedem matul is-snin, nindunaw li Alla dejjem fittex lillbniedem biex isalvah. Alla għamel dan mhux billi stieden lill-bniedem biex

jersaq lejh, imma billi l-ewwel u qabel kollox niżel ifittex lill-bniedem fejn dan kien jinsab, jiġifieri f’dawk l-affarijiet u fl-istil ta’ ħajja li kienu qegħdin ijassru lill-bniedem. B’hekk is-salvazzjoni waslet lill-bniedem fl-istat u fil-kundizzjonijiet fejn dan kien jinsab. Din hija l-attitudni li għandu jkollna aħna wkoll: li noħorġu u nitilqu warajna dak li aħna s-soltu nagħmlu ħalli mmorru nfittxu n-nagħaġ u niġbruhom f’merħla waħda. Dan ifisser li trid titlaq warajk l-affarijiet kif is-soltu dejjem tagħmilhom biex tmur tfittex lil min qiegħed ’il bogħod, jew lil min għoġbu jmur jirgħa minn xi mergħa oħra.

Dan huwa l-qofol tal-evanġelizzazzjoni l-ġdida: mhux li nwasslu messaġġ differenti, imma li l-istess messaġġ ta’ salvazzjoni nagħmluh relevanti għannies tal-lum, qegħdin fejn qegħdin u fi kwalunkwe stat.

Il-Mixja Liturġika

SIMBOLI U ĠESTI…

it-teżor fl-għalqa

MARIOSA MICALLEF

2

B

il-proċess jieħu ż-żmien… jevolvi matul il-ħajja kollha… huwa bħal inbid tajjeb.”1

Fis-sittax-il Ħadd ta’ matul is-sena, ilKnisja tippreżentalna l-Evanġelju skont San Mattew u l-parabbola tal-qamħ u s-sikrana. Huwa Evanġelju li proprju jirrifletti dak li qiegħda nħoss, is-sħana u t-telqa huma s-sikrana, u l-bżonn li nuża dan iż-żmien biex inħejji ruħi għas-sena kateketika li jmiss huwa l-qamħ! It-tfal li niltaqgħu magħhom qegħdin jiġu ffurmati f’dinja li nqisuha bħala waħda li fiha aktar sikrana milli qamħ. Jista’ jkun għaliex l-aħbarijiet koroh u sensazzjonali jagħmlu aktar ħoss. Żgur iżda li hija soċjetà li ma tantx tgħin biex wieħed jgħix il-fidi tiegħu, hija soċjetà li toffri ħafna sfidi, iżda dawn l-istess sfidi jgħinu lil kull wieħed u waħda minna u anke lit-tfal u lill-familji tagħhom jagħmlu għażla aktar meqjusa u impenjattiva. Flimkien nidħlu fil-“proċess biex nimmaturaw bħala Nsara, permezz tal-paċenzja. Dan

Is-sena liturġika u l-liturġija huma essenzjali sabiex insaħħu l-fidi tagħna u flimkien bħala komunità nimxu dan il-passaġġ li ser iwassalna lkoll biex niltaqgħu wiċċ imb wiċċ ma’ dak li bdejna nagħmlu l-għarfien tiegħu fuq din l-art.

Sabiex jgħinuna nidħlu aktar f’dan il-misteru l-Knisja tagħtina ħafna simboli. Dawn huma parti integrali mil-liturġija ta’ kuljum. Nużaw dawn il-ġimgħat li ġejjin, meta jew naqqasna mill-ammont tal-laqgħat jew pjuttost waqafna, sabiex inħejju aħjar il-laqgħat tagħna, nirrevedu b’mod sistematiku u sinċier dak li għamilna biex nibnu fuq dak li hu tajjeb. Kif għidt kemm-il darba s-sena liturġika trid tkun parti integrali mil-laqgħat tagħna. Illum nixtieq infakkar dwar is-simboli li jintużaw matul is-sena liturġika u fiċ-ċelebrazzjonijiet liturġiċi tagħna.

Dawn joffrulna opportunità anke biex nużawhom bħala parti mit-talb u riflessjonijiet tagħna mat-tfal. Ħafna minn dawn is-simboli jinstabu f’kull dar għalhekk huma aċċessibbli u komuni, bħall-ħobż, iż-żejt, l-ilma, l-inbid u d-dawl.

ħalissa qegħdin fiż-żmien ordinarju ta’ matul is-sena. Ilkulur liturġiku huwa aħdar. Aħdar li jfakkarna fil-ħajja sabiħa u mimlija kuluri tan-natura. Huwa żmien li fina tnibbet u tissaħħaħ iż-żerriegħa tal-fidi.

Imma bħalissa wkoll huwa żmien issħana, sħana li ma tantx tħallilek saħħa u aptit li tagħmel xejn. Diffiċli għalhekk nimmaġinaw din iż-żerriegħa li tieħu l-ħajja f’din is-sħana kollha!

3

HUWA EVANĠELJU LI PROPRJU JIRRIFLETTI DAK LI QIEGĦDA NĦOSS, ISSĦANA U T-TELQA HUMA S-SIKRANA, U L-BŻONN LI NUŻA DAN IŻ-ŻMIEN BIEX INĦEJJI RUĦI GĦAS-SENA KATEKETIKA LI JMISS HUWA L-QAMĦ!

Il-Mixja Liturġika

Il-Knisja tuża s-simboli u l-ġesti biex tfiehem dak li hu diffiċli biex tfiehem; huma bħal ibexxqu tieqa biex ilmessaġġ jasal aktar ċar. Dawn l-oġġetti ta’ kuljum jinbidlu f’xi ħaġa sagra għax jitħallew f’idejn Alla. Hekk ukoll jiġri lilna meta nħallu lil Alla jbiddilna … dak li għalina huwa ordinarju jsir straordinarju. Għalhekk tajjeb li nirriflettu fuq dan b’mod speċjali matul iż-żmien ordinarju ta’ matul is-sena.

Dan mhux żmien ta’ min jinjorah jew iqisu inqas importanti minn żmien ieħor, iżda permezz tiegħu aħna nikbru u ninbidlu ftit ftit f’persuni straordinarji, l-istess bħal dak il-ftit dqiq u ilma li jsiru l-Ġisem ta’ Kristu!

Is-simboli u l-ġesti nistgħu nqisuhom bħala lingwa. Aħna nitgħallmu lingwa barranija biex inkunu nistgħu nikkomunikaw ma’ oħrajn li ma jafux il-Malti. Bl-istess mod nitgħallmu

u ngħallmu dwar il-lingwa tassimboli sabiex inkunu nistgħu nikkomunikaw ma’ Alla u wisq aktar inħalluh jikkomunika magħna b’mod li nifhmuh aktar. Fil-Katekiżmu talKnisja Kattolika nsibu dan il-kliem: Għaliex il-bniedem min-natura tiegħu jrid jgħix ma’ bnedmin oħra (hu soċjevoli) jeħtieġlu sinjali u simboli biex ikun jista’ jikkomunika maloħrajn, permezz ta’ kliem, permezz ta’ ġesti, permezz ta’ għemil; u ngħidu l-istess ħaġa dwar ir-relazzjonijiet ma’ Alla. Alla jkellem lill-bniedem permezz tal-ħlejjaq li jidhru.2 L-użu tas-simboli u ġesti jitlob minna li nużaw aktar minn wieħed mis-sensi tagħna; huma jgħinuna biex insibu t-teżor moħbi fl-għalqa.3 Ġesù għamel użu kbir minn dawn is-simboli biex ifiehem il-parabboli tiegħu, uża ġesti fil-mirakli tiegħu;

4

f’dan is-sens jidher aktar il-mod kif San Ġwann jirreferi għall-mirakli. Hu jirreferi għalihom bħala sinjali għax dawn ġraw mhux biss biex juru l-qawwa ta’ Ġesù, iżda wkoll kien hemm messaġġ aktar profond f’kull wieħed minnhom.

Fil-ktieb The Prophetic Spirit of Catechesis, Anne Marie Mongoven tgħid li huwa x-xogħol tal-katekist li jistieden lill-komunità tagħraf is-simboli fil-ħajja ta’ kuljum li huma manifestazzjoni tal-preżenża ta’ Alla. Il-katekist jgħin biex wieħed jifhem u jinterpreta dawn is-simboli u kif dawn l-oġġetti li naraw u nużaw fil-ħajja ta’ kuljum jgħinuna nifhmu s-simboli tal-fidi tagħna.4 Issimboli jgħinuna biex infissru dak li hu ’l bogħod mill-immaġinazzjoni u l-fehmiet tal-bniedem adult, aħseb u ara tat-tfal! Pereżempju kieku ma jintużax l-ilma fil-magħmudija kif nista’ nfiehem il-ħajja l-ġdida li nitwieldu għaliha?

Sal-aħħar taż-żmien

Is-simboli mhumiex ser ifiehmu kollox, iżda kif għidt qabel ibexxqulna t-tieqa u jagħtuna ħjiel aktar ċar ta’ dak li jridu jfissru; ovvjament il-fehim jikber mal-età u l-maturità ta’ dak li jkun.

Jekk nibqgħu fuq is-simbolu tal-ħobż, x’nistgħu pereżempju nagħmlu biex infissru dan is-simbolu? Nibdew billi nħallu lit-tfal jgħidulna huma x’jaħsbu dwar il-ħobż … dehra, użu, togħma; ma’ dawk akbar nistgħu wkoll nidħlu fil-proċess ta’ kif isir il-ħobż. Minn din il-lista mbagħad irridu naslu biex infiehmu għalfejn minn dak kollu li kellu għad-dispożizzjoni tiegħu Ġesù għażel li juża l-ħobż, u nikkomparaw il-bżonn tal-ħobż fil-ħajja materjali għallbżonn tal-Ewkaristija fil-ħajja spiritwali.

Nitkellmu dwar il-bidla fil-bniedem jekk ma jkollux ħobż x’jiekol, allura l-bidla fil-bniedem jekk jibqa’ ’l bogħod mill-Ewkaristija. Irridu naslu biex skont l-età tat-tfal infiehmu x’jitlob minna dan is-sagrament … hekk kif naqsmu l-Ewkaristija bħala komunità rridu li naqsmu dak li għandna mal-oħrajn anke jekk mhux parti mill-komunità … anke jekk mhux parti mill-familja tagħna, minn sħabna, mill-ġirien tagħna. Biex messaġġ jasal ma nistgħux f’ħakka t’għajn naqbżu għal suġġett ieħor, nużaw is-silenzju (ġest ieħor li jintuża fil-liturġija) sabiex it-tfal jaħsbu ftit fuqu, jekk hemm bżonn anke jiktbu jew ipinġu x’jistgħu jagħmlu biex l-Ewkaristija tħalli fihom ħafna frott.

Għalhekk waqt li qegħdin inħejju l-materjal għas-sena kateketika li jmiss naraw li ninkludu ħin biex infissru dawn is-simboli u ġesti. Xi kultant waqt quddiesa tħares madwarek u f’ħinijiet

bħall-qari tal-Evanġelju tara tfal kif ukoll kbar bilqiegħda, jekk mhux ukoll waqt il-konsagrazzjoni. Mhux ta’ min jitkaża, iżda huwa ġest li jfakkarna li huwa dmir tagħna li nfiehmu dawn il-ġesti waqt il-quddiesa: għalfejn noqogħdu bilqiegħda, inqumu, inbaxxu rasna, inroddu s-salib, noqogħdu għarkopptejna, nagħtu sinjal ta’ paċi, għalfejn niftħu jdejna waqt il-Missierna, għalfejn il-qassis juża t-tqegħid tal-idejn? Għalfejn hemm ġesti u talb li jgħid u jagħmel ilqassis biss u mhux aħna wkoll?

Wieħed ma jista’ jifhem l-ebda sagrament u ċelebrazzjoni liturġika mingħajr ma jifhem dawn il-ġesti.

Nistgħu wkoll indaħħlu ċerti ġesti fit-talb tagħna anke waqt il-laqgħat biex it-tfal isiru midħla tagħhom.

Is-simboli mbagħad nistgħu nagħtuhom post ta’ prominenza fl-ispazju ta’ talb li għandna noħolqu fil-kamra fejn qiegħda ssir il-laqgħa dejjem marbutin ma’ dak li qed nagħmlu fil-laqgħat tagħna u ż-żmien liturġiku. Nifhem li mhux kull katekist għandu spazju biżżejjed biex joħloq dan l-ispazju kif jixtieq, iżda l-immaġinazzjoni tista’ tgħinna biex noħolqu post adattat ukoll. Fejn ma għandniex spazju li nużaw mejda, nużaw bħal leġiju u nżidu xkafef mal-għoli tiegħu biex b’hekk xorta noħolqu spazju fejn inpoġġu dawn is-simboli. Iżda mhux biżżejjed li npoġġu dawn is-simboli, irridu nfehmuhom, inkella huma sempliċiment tiżjin! L-aktar simboli komuni huma ż-żejt, ix-xemgħa, il-ħobż u l-inbid. Fil-kamra nistgħu npoġġu ftit ilma mbierek u ndarru

5

lit-tfal jużawh, wara li nfehmuhom x’qegħdin jagħmlu. Għidna li permezz tas-simboli nużaw aktar mis-sensi tagħna, għalhekk hemm l-użu talinċens, tad-dawl u d-dlam, tas-skiet u tal-mużika, u wkoll ma ninsewx l-użu tal-kulur liturġiku.

Bħala katekisti nistgħu nużaw it-talb, ilkant, il-Kelma ta’ Alla, is-simboli u ġesti u s-sena liturġika biex jispiraw il-laqgħat tagħna. Dawn is-simboli u ġesti ser jgħinu lit-tfal biex jesperjenzaw lil Alla, biex jifhmuh dejjem aktar… bil-kliem biss l-ebda katekist ma hu ser jasal biex iwassal lit-tfal sabiex ifittxu u jibnu relazzjoni ma’ Alla. Il-katekist irid iwassal biex it-tfal ikollhom kurżità dwar dak li qiegħed isir, li jistaqsu. Huwa meta jistaqsu li t-tfal jitgħallmu.5

REFERENZI: 1 Papa Franġisku, 7 ta’ Mejju 2013, Santa Marta 2 KKK 1146-1147 3 How to Celebrate?/1: Signs and Symbols, Words and Actions (CCC 1145-1155) http://www. vatican.va/news_services/liturgy/details/ns_ lit_doc_20120404_come-celebrare_en.html 4 Anne Marie Mongoven, The prophetic spirit of catechesis, how we share the fire in our hearts, New Jersey 2000, 109.

5 Catherine Stonehouse, Joining children on the spiritual journey, nurturing a life of faith, Michigan, 1998, 27.

Katekisti Kbar

Robert Aloisio

IL-METODU

‘DUN ĠORĠ’ Xebh u kuntrasti ma’ edukaturi oħra (2)

Tkellem bil-qalb u b’devozzjoni, bissempliċità, bil-ħeġġa, u bil-fiduċja...

Il-kliem irid ikun infjammat, mhux bl-għajjat jew b’ġesti esaġerati, iżda b’emozzjoni ġewwinija; irid joħroġ mill-qalb iżjed milli mix-xufftejn... Ilqalb titkellem mal-qalb, waqt li l-ilsien jitkellem biss mal-widnejn.”

FRANĠISK DE SALES L-iskop ta’ Dun Ġorġ li jipperswadi lil min jisimgħu biex jibdel ħajtu nisimgħu l-eku tiegħu f’dan il-kliem ta’ Franġisk de Sales:1 Ma rridkomx titilqu wara prietka tgħidu: O, x’oratur kbir! O, x’memorja inkredibbli għandu! O, kemm hu għaref! Kemm jitkellem tajjeb!

Minflok nixtieqkom tgħidu: O, kemm hi sabiħa l-indiema! O, kemm hi meħtieġa! O Alla, kemm int tajjeb u ġust! U affarijiet bħal dawn.

Dun Ġorġ bħal de Sales jirrakkomanda l-użu tal-eżempji fittagħlim, iżda jagħti wkoll xi twissijiet dwar kif wieħed għandu jgħallem.

Jgħid hekk de Sales:

6

Bħal de Sales, Dun Ġorġ kien jemmen li prietka hija tajba jekk tbiddel il-ħajja ta’ min jismagħha. Kemm għal Dun Ġorġ, kif ukoll għal de Sales, il-ħlewwa u l-ġentilezza, jew kif kien isejħilhom Dun Ġorġ ‘il-manswetudni’, huma kwalitajiet jew virtujiet mill-aktar importanti għal min jgħallem. De Sales kien jgħid: “Xejn mhu iżjed b’saħħtu daqs ilġentilezza u xejn mhu iżjed ġentili daqs is-saħħa vera”. In-nuqqas ta’ ġentilezza jista’ jkun indikazzjoni li l-persuna hija insigura u għalhekk tibża’ minn kulħadd. Għalhekk jgħid De Sales: Dawk li jħobbu li ħaddieħor jibża’ minnhom, jibżgħu li jiġu maħbuba. U huma nfushom huma iktar imbeżżgħa minn ħaddieħor għax jekk nies oħra jibżgħu minnhom biss, huma jibżgħu minn kulħadd.

REFERENZI: 1. Imwieled fl-1567 ġewwa Chateau de Sales, f’Ġinevra l-Iżvizzera, minn familja nobbli. Ta’ 13-il sena, attenda l-Università ta’ Pariġi fejn studja t-teoloġija. Wara studja fl-Università ta’ Padova, minn fejn kiseb id-dottorat fil-liġi. Missieru xtaqu li jsir avukat u politiku, imma sar saċerdot fl-1593.

Huwa maħsub li rnexxielu jikkonverti mal-40,000 Kalvinista għall-Kattoliċiżmu. Fl-1602 kien ikkonsagrat Isqof ta’ Ġinevra. Fl-1610, Mons. De Sales waqqaf l-Ordni tal-Viżitazzjoni mal-qaddisa Franġiska de Chantal. Miet f’Lyons fl-1622.

Suġġett ieħor komuni bejn iż-żewġ edukaturi qaddisin huwa l-paċenzja.

Jikteb de Sales: Ara li jkollok il-paċenzja f’kull ħaġa li twettaq imma l-iżjed miegħek innifsek.

Taqtax qalbek meta tintebaħ bl-iżbalji tiegħek imma ibda kkoreġihom malajr.

Ibda din il-biċċa xogħol kuljum”. Ilpaċenzja tfisser li timxi bil-mod il-mod sa ma tasal fiż-żgur. “Ara li jkollok il-paċenzja billi timxi passi ċkejkna sakemm ikollok il-ġwienaħ ħalli ttir”.

Fl-1923, il-Papa Piju XI iddikjara lil de Sales Patrun tal-kittieba u talġurnalisti għax kien l-ewwel wieħed li poġġa l-ħsibijiet tiegħu fuq il-fidi filkitba biex jikkomunikahom mal-poplu.

Nistgħu ngħidu li Dun Ġorġ mexa fuq il-passi tiegħu. Jekk il-Kalvinisti Żvizzeri ma kinux jiftħulu l-bieb biex jisimgħuh, huwa kien jikkopja b’idu l-prietki tiegħu f’forma ta’ leaflets u jitfagħhom taħt il-bibien tagħhom.

Dan ifakkarna fil-Karti Manwali li kien jistampa Dun Ġorġ. Bħal de Sales ukoll, Dun Ġorġ kien jagħti ħafna direzzjoni spiritwali bl-ittri.

DON BOSCO Dun Ġorġ, li meta Don Bosco miet kien għad kellu biss tmien snin, kien essenzjalment bniedem ta’ azzjoni bħalu. Min ħadem ma’ Don Bosco dam snin biex ipperswadieh iniżżel fuq karta l-ideat pedagoġiċi tiegħu u kien biss ftit snin qabel ma miet li Don Bosco, kontra qalbu, kiteb seba’ paġni bl-isem Il sistema preventivo nella educazione della gioventù (Is-sistema preventiv fl-edukazzjoni taż-żgħażagħ).

L-istess Dun Ġorġ li kulma ħallielna fejn tidħol il-pedagoġija tiegħu huwa l-ktejjeb żgħir Gwida għal min jgħallem it-tfal.

Don Bosco żvolġa l-ħidma tiegħu fl-hekk imsejjaħ “seklu pedagoġiku”, żmien tad-deheb fl-istorja talpedagoġija li kif rajna ta ġganti kbar bħal Pestalozzi, Rousseau u Froebel. Minkejja li Don Bosco ma kienx studjuż ta’ dan il-kalibru, kif lanqas ma kien Dun Ġorġ, iżda l-fama u l-metodi tiegħu ntlaqgħu b’simpatija u b’apprezzament fiddinja kollha, mhux biss f’ambjenti Kattoliċi. L-istess il-metodu ta’ Dun Ġorġ u l-istil ‘tal-mużew’ huwa apprezzat minn ħafna anke minn dawk il-Maltin li mhumiex midħla tal-Knisja. Is-suċċess tas-sistemi tagħhom ġej minn ċerti elementi li llum insibuhom f’diversi sistemi edukattivi, imma li fi żmienhom kienu tassew innovattivi.

B’differenza minn Dun Ġorġ, Don Bosco ried li fid-djar Sależjani ma jonqosx l-isport u jiġu inkoraġġiti t-teatru u l-mużika: Ħalluhom jaqbżu, jiġru, u jgħajtu kemm iridu. Il-ġinnastika, il-mużika,

7

2. Don Milani (1923-1967) kien qassis Taljan li minħabba l-ideat tiegħu ġie ‘eżiljat’ f’parroċċa qalb il-muntanji tat-Toskana fejn mill-ewwel ħadem biex iwaqqaf skola. Ħafna mit-tfal ta’ Barbiana, kif kienet magħrufa l-iskola ta’ Don Milani, minn illitterati ħarġu intellettwali li ħaduha kontra l-establishment u kkritikawh. Fil-klassi b’ittri kbar kien jikteb “I CARE” – Jien Jimpurtani – jimpurtani mid-dinja ta’ madwari għax hi parti minni u allura nistudjaha.

ir-reċtar, u l-passiġġati huma mezzi effikaċissimi għad-dixxiplina, u utli għall-moralità u għas-saħħa. Oqogħdu attenti biss li s-suġġett tad-divertiment, il-persuni li jagħtu sehemhom, u d-diskors li jsir ma jkunux ħżiena.

Iżda bħal Dun Ġorġ, Don Bosco kellu għal qalbu fuq kollox “is-salvazzjoni ta’ ruħ” iż-żagħżugħ li jiltaqa’ miegħu, u għalhekk ried jedukah fis-sens Nisrani tal-eżistenza, u joffrilu r-reliġjon biex ikollu ferħ iktar sħiħ. Kien jiġbor kollox fi tliet kelmiet, le tre S: salute, scienza, santità (saħħa, għerf u qdusija) li llum nistgħu nsejħulhom l-interessi umani, kulturali u spiritwali li jinsabu f’kull żagħżugħ.

DON LORENZO MILANI Diversi studjużi jaraw ċertu xebh bejn il-figura ta’ Don Milani 2 u Dun Ġorġ.

Dun Ġorġ ma kienx jaf b’Milani u lanqas Milani b’Dun Ġorġ, imma dawn iż-żewġ saċerdoti ribelli ubbidjenti għallmu lill-‘bifolchi’ jew ’l-‘injoranti’ biex dawn jgħallmu lill-oħrajn, u tawhom l-għodda biex isiru aġenti ta’ bidla fis-soċjetà.

Katekisti kbar

Bħal Dun Ġorġ ukoll, Don Milani kien kontra l-futbol u l-logħob. Milani kien ukoll kontra dawk il-qassisin li jirsistu biex jibnu l-grawnds tal-futbol biex jiġbdu ż-żgħażagħ. Milani qala’ ħafna kritika fuq dal-punt imma anke hawn nistgħu ngħidu li kien profetiku meta niftakru fil-fanatiżmu iblah u esaġerat ta’ ħafna sapporters tal-futbol u l-moħħ żgħir ta’ min jinteressah biss il-futbol. Fir-realtà, Milani ma kienx kontra l-isport fih innifsu iżda kontra l-faqar mentali li jiġi ħafna drabi miegħu. Il-famuża skola ta’ Barbiana ta’ Don Milani ma kienet tixbah xejn lill-oratorji tradizzjonali tal-parroċċi.

Bħall-oqsma tal-Mużew sas-snin sebgħin, ma kontx issib fiha mwejjed tal-logħob jew blalen.

Fl-aħħar snin tal-ħajja ta’ Dun Ġorġ, it-televixin kien fil-bidu tiegħu f’Malta.

Fi żmienu iktar kien popolari ċ-ċinema jew it-talkies. Bħal Milani huwa kien jara ċerti perikli fid-dinja tal-ispettaklu.

Milani kien minn tal-ewwel li, fissnin tal-boom ekonomiku, ra minn kmieni l-konsegwenzi negattivi tal-pubbliċità, tat-televixin u tas-

‘soċjetà tal-ispettaklu’. It-televixins isejħilhom “macchinette elettriche antipensiero” (magni elettriċi kontra l-ħsieb) li jiddistrattaw lin-nies mill-iskop essenzjali ta’ ħajjithom, saħansitra lil “dawk li qegħdin jiġġieldu għall-Ħajja Eterna”, kif hu jsejjaħ lis-saċerdoti, deskrizzjoni li żgur kienet togħġob lil Dun Ġorġ.

Iċ-ċiviltà konsumistika talimenta l-kult ta’ benesseri prinċipalment ekonomiku-materjali u ma tħalliniex naraw il-benesseri veru, sħiħ u matur tal-persuna. Meta naraw kif id-dinja tal-lum hija mibnija fuq ir-regoli tal-ispettaklu, talintratteniment, tal-‘ħin liberu’, u tal-organizzazzjoni tad-divertiment tal-massa, u mhux fuq ir-regoli talgħarfien, tal-istudju u tar-raġunar, nindunaw kemm kellu raġun Milani meta qal: Il-velenu tal-mezzi moderni qiegħed fil-ġirja tagħhom li ma tħallikx tieħu nifs. Iderruk ma tirriflettix...

Id-divertiment bħala l-fini suprem tal-eżistenza ma jħallix lin-nies jużaw tajjeb iż-żmien. Hekk jinħlew

8

il-ħajjiet, u ħafna żgħażagħ u xjuħ jibqgħu mċaħħda mill-hena intrinsika tal-kultura u tal-ħsieb, u mill-possibilità ta’ stil ta’ ħajja aħjar, ta’ iktar sobrjetà u kwalità aħjar ta’ ħajja.

Fuq kollox Milani bħal Dun Ġorġ kien iħobb lit-tfal b’imħabba kbira u b’fidi ferma f’Alla: Għalxejn timlew l-iskejjel bis-santi u b’diskorsi edifikanti għax in-nies ma temminx f’min ma jħobbx... U min jista’ jħobb it-tfal b’qalbu kollha (fino all’osso) bla ma jidneb kontra s-sitt kmandament jekk mhux għalliem li flimkien magħhom iħobb ukoll lil Alla u jibża’ mill-infern u jixtieq il-Ġenna?

It-tnejn li huma kienu appassjonati għat-tfal, u l-isbaħ affarijiet isiru meta jkun hemm is-sentiment. Kien jifraħ, isofri u jinkwieta għat-tfal daqslikieku kien missierhom jew ommhom.

Persuna distakkata (fredda), moħħ biss u xejn qalb, tista’ tkun tajba għallpolitika, imma qatt ma tista’ tkun għalliema tajba.

FR MARCO PORTELLI

www.kdz.org.mt/resource-centre

KOTBA FUQ IT-TALB

Fil-ħidma mal-gruppi taż-żgħażagħ, ikun tajjeb li wieħed ifittex jaqra kotba fuq esperjenzi ta’ talb minn diversi persuni li jgħinuna nagħtu iktar sens, għan u prijorità lill-ħin u l-esperjenza tat-talb.

Naħseb li lkoll naqblu kemm it-talb huwa importanti, speċjalment meta qed naħdmu ma’ żgħażagħ li għadhom qed ifittxu s-sens tal-ħajja f’mumenti ta’ dlam jew dawl; meta fin-niket jew fil-ferħ; meta fid-dubju jew b’fidi; f’mumenti ta’ biża’ jew b’kuraġġ, f’mixja lejn it-tweġibiet għas-sejħat li jagħmlilhom Alla.1 Għalhekk tajjeb li wieħed ifittex u joffri liż-żgħażagħ metodi u stili differenti ta’ talb kif wieħed jista’ jidħol f’iktar intimità ma’ Alla, u jżid il-ħin fil-preżenza ta’ Alla. Dan iwassal biex wieħed japprezza u jgawdi iktar il-grazzja ta’ Alla, li tagħtina s-saħħa u l-ħila biex nibqgħu nħobbu minkejja l-isfidi kollha li naffaċċjaw fil-ħajja: familji, gruppi, komunità u anke fil-ħidma pastorali fost iż-żgħażagħ.2

Għajnuna oħra biex ngħinu liżżgħażagħ jitolbu hija billi nagħtu attenzjoni partikolari lejn l-użu tassensi tagħna waqt il-ħin tat-talb.3 Huwa tajjeb li wieħed jesperjenza aktar mumenti ta’ silenzju, ta’ kalma, b’pożizzjonijiet differenti, u f’ambjenti varji li jinkoraġġixxu talb aħjar.4 Fuq kollox għandna naħdmu biex nagħtu esperjenza sabiħa tat-talb, fejn dan ikun mument ta’ ferħ, tifħir u festa ma’ Alla.

It-talb huwa mezz indispensabbli fiddixxipulat wara Ġesù, kemm bħala mixja individwali u kif ukoll dik komunitarja.5 Fid-dawl ta’ dan, tajjeb li nirriflettu kemm verament it-talb qed ikun l-ispirazzjoni, il-bidu u l-qofol f’kull ħidma li qed nagħmlu jew li qed nippreparaw għax-xhur li ġejjin.6 It-talb li kemm jekk ikun qasir jew moderat fit-tul, inkella ċelebrazzjoni liturġika li tieħu iktar ħin, kollha jkollhom il-

qawwa u l-impatt meħtieġ fuq iż-żgħażagħ li jkunu qed jipparteċipaw.7 B’hekk inkunu verament qed ngħinu liż-żgħażagħ jintegraw il-ħin tat-talb fil-ħajja tagħhom, jagħrfu li Ġesù dejjem lest li jisma’ t-talba tagħhom,8 u ngħallmuhom il-forom differenti ta’ talb: barka u adorazzjoni, petizzjoni, interċessjoni, tifħir u ringrazzjament.9

Nixtieq nistieden lil dawk kollha li jaħdmu mal-adolexxenti u ż-żgħażagħ għall-irtir ta’ ġurnata li kull sena qed jiġi organizzat mill-Istitut ta’ Formazzjoni Pastorali flimkien mas-Segretarjat għall-Katekeżi u l-KDŻ. Din il-ġurnata ta’ riflessjoni hija opportunità ta’ tiġdid spiritwali personali u ta’ benefiċċju għall-ħidma pastorali tagħna. Dan ser isir is-Sibt 6 ta’ Settembru, Porziuncola – Baħar iċ-Ċagħaq, bejn id-9.00am u l-5.00pm. Iktar dettalji u applikazzjoni ssibuhom fuq is-sit tal-KDŻ jew tistgħu ċċemplu lil Sr Alexandra Chircop fuq in-numru 22039408, matul in-nofstanhar ta’ filgħodu.

REFERENZI: 1 Parker J. Palmer, Let your Life Speak. Listening for the Voice of Vocation, 2000.

2 Mark Yaconelli, Contemplativeve Youth Ministry.

Practicing the Presence of Jesus, 2006.

3 Sue Wallace, Multi-Sensory Prayer. Over 60 innovative ready-to-use ideas, 2000.

4 Steven L. Case, The Book of Uncommon Prayer. Prayers and Worship Services for Youth Ministry, 2006.

5 Various Authors, Worship Feast. 50 Complete Multisensory Services for Youth, 2003.

6 Joseph Grant, Prayer Ideas for Ministry with Young Teens, 2000.

7 Lisa-Marie Calderone-Stewart, Prayer Works for Teens.

Resources for Parishes, Schools and Families, 2005.

8 Geoffrey Chapman, Catechism of the Catholic Church, 1994, n. 2616ff.

9 Geoffrey Chapman, Cathecism of the Catholic Church, 1994, n. 2626-2643.

9

Riflessjoni

Fr René Camilleri

ĠONA: PROFETA KOMPJAĊENTI Mil-kumdità ta’ kif dejjem għexna u ngħixu l-fidi tagħna, faċli ħafna li nkunu kif jgħidu ‘kompjaċenti’, sodisfatti bina nfusna waqt li ma nħallux dak li jiġri madwarna jinkwetana żżejjed. Nibqgħu nagħmlu dak li dejjem għamilna, u bl-istess ritmu, anke tabirruħna qisna m’aħna naraw u nisimgħu xejn. Niftakarni darba nara film dwar wieħed li kien għama minn ftit wara li twieled u meta kiber iltaqa’ ma’ waħda li kienet tħobbu u għamlet minn kollox biex ikkonvinċietu li teżisti l-possibbiltà li jagħmel operazzjoni u jerġa’ jibda

jara. Veru hekk ġara. Beda jara ħafna affarijiet li ta’ madwaru kienu drawhom imma li lilu bdew jagħtuh ħafna fastidju u kien ikun irid jagħmel xi ħaġa dwarhom. Meta kważi bdew jikkonvinċuh biex ma joqgħodx jagħmel għaġeb, wasal biex ikkonkluda li allura kien aħjar meta ma kienx jara.

Lili, Ġona l-profeta dejjem affaxxinani. Forsi ħafna drabi l-istorja tiegħu narawha b’mod wisq sempliċi bħallikieku kien xi ħadd li rrifjuta jagħmel dak li qallu Alla u minflok

10

għamel ta’ rasu. Naqraw l-istorja tiegħu minn lenti moralista. Imma l-istorja hi iżjed kumplessa minn hekk. Meta nanalizzaw lil Ġona, faċli niskopru li l-ħarba tiegħu kienet loġika u li aħna stess sikwit f’ħajjitna nsegwu l-istess loġika tiegħu fil-mod kif nirraġunaw.

Għalhekk qed insejjaħlu profeta kompjaċenti. U jekk nerġgħu naqraw l-istorja tiegħu, nistgħu niskopru aħna stess kemm qed inkunu kompjaċenti fid-dinja tal-lum.

Qegħdin fl-eqqel tas-sajf. Is-sajf għal diversi minna jfisser vaganzi, baħar,

festi u mistrieħ. Xejn ħażin f’dan kollu.

L-atmosfera Mediterranja ġġib magħha temperaturi li bilfors iġegħluna nnaqqsu mir-ritmu li jikkaratterizza l-kumplament tas-sena. Imma fit-telqa tas-sħana, faċli naljenaw rasna u nkunu indifferenti għall-aħħar għal realtajiet ta’ tbatija kbira li jkunu jseħħu quddiem għajnejna stess. Lanqas biss tmissna pereżempju li mal-cruise liners li jidħlu bit-turisti fil-port, jibqgħu jaslu karrakki tal-baħar b’mijiet ta’ nies li wħud minna lanqas inqisuhom nies!

Ftit jgħaddi minn moħħna li mħallta mal-bombi tal-festi, għalkemm ma nisimgħuhomx, hemm bombi oħra f’Gaża, fis-Sirja, fl-Iraq, fl-Ukrajna, u min jaf f’kemm iżjed żoni jaħarqu fid-dinja li għadhom qed iġibu magħhom waħx, tbatija u miżerja.

Forsi nistaqsu: dan kollu aħna x’nistgħu nagħmlu dwaru? U kif jidħol Ġona f’dan kollu? Il-ktieb ta’ Ġona hu parabbola li turi kif Alla jrid isalva lil kulħadd, anke l-għadu antik ta’ Iżrael: l-Assirja, nazzjon pagan u ta’ idolatrija, oppressur tal-poplu magħżul ta’ Alla.

Min-naħa l-oħra, Ġona jirrappreżenta l-mentalità razzista u integralista li kienet taħkem il-poplu Lhudi sa minn wara l-eżilju. Ġona ppretenda li jirtira fis-skiet u għal ċertu żmien jgħix f’eżilju intern. Quddiem dak li Alla kien qed isejjaħlu għalih, ċioè biex imur f’Ninwe, il-kapitali tal-Assirja, flok issielet ma’ Alla u ressaq l-argumenti tiegħu bħalma kienu għamlu Mosè u Ġeremija fost l-oħrajn, għaddas rasu u mar qata’ l-biljett biex imur f’Tarsis, f’direzzjoni opposta. Min jaf, forsi hemmhekk xorta ħolom li jista’ jmur jevanġelizza!

Imma s-skiet tiegħu kien traġiku, kien maskra li ħaseb li seta’ jinħeba warajha. Anke fl-eqqel tat-tempesta, jiskot u waqt li l-oħrajn qed jgħajtu lill-allat tagħhom, hu jinżel fl-istiva tal-vapur u jorqod. Ir-raqda tiegħu kienet aljenazzjoni, ħarba mir-realtà.

Bħal meta biex taħsel idejk minn kwistjoni li għaddejja fid-dar, fuq ix-xogħol, fost sħabek, sempliċement tpoġġi t-tabella mal-bieb ‘Do Not Disturb’. Anke fuq vapur, ma’ nies li magħhom suppost kien qed jaqsam l-istess paniku u biża’, Ġona ħaseb li seta’ jaħrab. Dan ta’ Ġona hu kważi suwiċidju li ma rnexxiex. Ġustament xi ħadd jistaqsi: Imma quddiem dan kollu, lil Ġona nistgħu nqisuh bħala profeta? Għax Ġona kien profeta li flok ħalla l-qawwa t’Alla taħdem fih biex issawwar l-istorja, ħalla l-istorja tagħġen lilu u ġġorru kif kurrent iġorrok meta tiddeċiedi li tifflowtja flok tgħum. Ġona kien interessat biss li l-affarijiet jibqgħu kif kienu - status quo.

Ir-reliġjon għalih kienet ċara u ma tinbidilx. Għalih u għal-Lhud, il-ħniena t’Alla ‘għal kulħadd’ kienet offiża, kif għadha sal-lum għal ħafna nies tal-Knisja. Forsi l-problema reali ta’ Ġona ma kinitx tant li jeħodha ma’ Alla u jirrifjuta li jobdi, daqskemm li lil Alla jgħidlu li mhux sew jimxi kif

11

kien qed jimxi ma’ min, skont hu, kien ħaqqu mod ieħor. Ġesù fil-Vanġelu jikxef dan ir-raġunament fil-parabbola tal-qamħ u s-sikrana, li lilna tfixkilna meta naraw kif Alla jagħżel li jħallihom jikbru t-tnejn flimkien. L-istess tfixkilna l-parabbola tal-ħaddiema bil-mod kif Alla qisu jittratta u jħallas l-istess lil min ħadem minn sbiħ il-jum u lil min kien ħadem biss għal siegħa waħda.

Alla lil Ġona riedu jmur Ninwe, belt pagana. Imma għal Ġona kienet kontradizzjoni li Alla qed jibagħtu biex jikkonverti lil min ħaqar lill-poplu tiegħu. Ġona kien skandalizzat li Alla qed jitfa’ ħarstu fuq Ninwe. Ma xtaqx jieħu r-riskju li jkun profeta fallut, għax fl-aħħar mill-aħħar kien jemmen li Ninwe kienet impossibbli li xi darba ddur lejn Alla. Aħna lkoll għandna l-ġudizzji u l-preġudizzji tagħna li niffurmawhom imqar minn tattoo jew misluta li naraw fuq xi ħadd jew minn sitwazzjoni li xi ħadd ikun fiha u aħna, bħal Ġona, nippretendu li norbtu id Alla u nuruh aħna stess il-ħniena tiegħu fejn u lil min għandu juriha. Mhux din kienet il-loġika ta’ Ġona? Mhux din il-loġika tagħna meta nippreferu nibqgħu fil-kumdità li toffrilna r-reliġjon u nagħżlu li nagħlqu għajnejna, widnejna u fommna biex l-affarijiet ma nħalluhomx jiddisturbawna?

Studju

FR ANDREW GALEA OFM CONV.

Apoloġetika!

X

’titlu hux?! Tinkwetawx mhux qed nipprova nimpressjona, almenu sa fejn naf jien. Jekk mod ieħor għiduli.

Dak li għadni kif għamilt huwa proprju “Apoloġetika”. Għedt li l-impressjonijiet li seta’ kien hemm fuq it-titlu ta’ dan l-artiklu mhumiex veri. Jonqos parti oħra biex l-apoloġetika tkun kompluta; nagħti raġunijiet għal dan il-ħsieb tiegħi. Raġunijiet li nispera nwassal f’dawn l-erba’ kelmiet.

Imma qabelxejn x’inhi l-apoloġetika?

Fl-ewwel sekli tal-Kristjaneżmu, il-Knisja, permezz ta’diversi awturi illustri, kienet impenjata li turi l-kredibilità tal-fidi. Permezz ta’ dawn il-kitbiet, li waslu sa quddiem imperaturi u gvernaturi, l-Insara kienu jiddefinixxu min huma, x’inhu posthom fis-soċjetà u l-għala tat-tama tagħhom. B’argumenti mirquma kienu jiddefendu ruħhom

kontra l-akkużi tal-pagani, juru kemm kienet ħaġa illoġika u inġusta l-persekuzzjoni kontriehom. Fl-istess ħin kienu jaffermaw dak is-sabiħ kollu li hemm fil-fidi Nisranija. Waħda millaqwa kitbiet, u fl-istess ħin sempliċi hija L-Ittra lil Dijonjetu, fejn fiha l-awtur jgħid li l-Insara huma “r-ruħ tad-dinja”. Dan kollu kien jimplika li n-Nisrani jkun jaf min hu u x’inhi l-missjoni tiegħu fid-dinja.

U FORSI ISSA MHUX ŻMIEN TA’ HEKK? FORSI LLUM INNISRANI MHUX IMSEJJAĦ JERĠA’ JGĦID MIN HU, FIEX JEMMEN U X’INHU L-IRWOL TIEGĦU FIS-SOĊJETÀ?

12

U forsi issa mhux żmien ta’ hekk? Forsi llum in-Nisrani mhux imsejjaħ jerġa’ jgħid min hu, fiex jemmen u x’inhu l-irwol tiegħu fis-soċjetà? In-Nisrani huwa dejjem l-istess; dejjem imsejjaħ biex jgħix f’komunità ta’ fidi, jaqdi u jħobb, jagħti xhieda tal-Vanġelu u jiċċelebra l-Kelma u l-Ewkaristija fil-liturġija. Dawn il-karatteristiċi fundamentali ta’ min hu n-Nisrani jibqgħu l-istess, jinbidel il-mod kif inwassluhom u fejn inpoġġu l-aċċent.

Sa ftit snin ilu, f’diversi partijiet Ewropej kien ċar li l-missjoni ewlenija tan-Nisrani kienet dik li jinvolvi ruħu, f’azzjonijiet karitattivi fil-kamp soċjali, ħafna drabi snin qabel mal-istati ħasbu li jagħmlu xi ħaġa. Biżżejjed nagħtu ħarsa lejn il-lista twila ta’ kongregazzjonijiet reliġjużi, l-iktar sorijiet li twaqqfu għal dan ilgħan. Fi żmien iktar reċenti l-aċċent kien fuq it-tagħlim, fejn kien jinħass il-bżonn ta’ edukazzjoni serja kemm akkademika kif ukoll reliġjuża. Dawn l-affarijiet jibqgħu attwali imma żgur li llum jinħass il-bżonn ta’ Kristjaneżmu li jafferma ruħu bil-valuri pożittivi tiegħu. Jista’ jagħti l-każ li begħna wisq bi prezz baxx ilvaluri pożittivi li tipproponi l-fidi tagħna.

Illum bl-ebda mod ma hu żmien iktar ħażin jew agħar minn żminijiet oħra fl-istorja. L-esiġenzi nbidlu u nkunu qed inqarrqu bina nfusna jekk ngħidu li dan mhux minnu. Li ż-żminijiet inbidlu ilna nisimgħu, forsi ftit nisimgħu kif ser nirreaġixxu. Quddiemu n-Nisrani għandu għażla: jew jgħid li s-soċjetà m’għadhiex li kienet, jirrassenja ruħu u jieqaf hemm, jew inkella jieħu azzjoni. Ovvjament mhuwiex żmien il-kruċjati. Dak iż-żmien għadda u allaħares jerġa’ jiġi. Jibqa’ l-fatt li n-Nisrani ma jistax jibqa’ sieket

meta jara diversi inġustizzji jiġru quddiemu, meta jara li entitajiet prominenti Ewropej iqisu daqslikieku kien ċajta d-dritt tal-persuna umana li tiġi mħarsa sa mill-ewwel mumenti tat-tnissil tagħha. In-Nisrani ma jistax jibqa’ sieket meta jara kif l-istorja tiġi mgħawġa u l-Kristjaneżmu jiġi meqjus bħala l-ikbar dannu għassoċjetà. L-Insara ta’ kull żmien għamlu żbalji, iżda kien il-Kristjaneżmu li bena diversi soċjetajiet tagħhom b’valuri pożittivi. Jekk dan ma nemmnuhx aħna l-Insara, min ser jemmnu?! In-Nisrani ma jistax jagħlaq ħalqu meta jara manuvri espliċiti, imlibbsa taħt il-kappa tal-progress li jagħmlu li jistgħu biex ineħħu kull sinjal Nisrani b’riżultat li tinħoloq dittatorja ta’ ħsieb uniku. Kemm-il darba nassistu li f’isem il-libertà tal-ħsieb u l-espressjoni, in-Nisrani jkun imċaħħad milli jipproponi valuri favur il-ħajja, favur ekonomija ġusta, favur id-drittijiet ta’ min ilu mċaħħad minnhom sa minn twelidu?

Papa Franġisku, fin-numru 183 talEżortazzjoni Appostolika Evangelii Gaudium iħeġġiġna: L-Insara kollha, anki r-Ragħajja, huma msejħa jieħdu ħsieb jibnu dinja aħjar.

Fuq dan qed nitkellmu, għax il-ħsieb soċjali tal-Knisja hu qabelxejn pożittiv u propożittiv, jorjenta lejn azzjoni li ġġib bidla, u f’dan is-sens ma jehdiex ikun sinjal ta’ tama ħierġa mill-qalb mimlija mħabba ta’ Ġesù Kristu.

F’dan il-kuntest, bi mħabba, b’rispett u b’intelliġenza, in-Nisrani ma jistax jieqaf jgħid min hu u x’jemmen.

Jistgħu jkunu diversi r-raġunijiet għalfejn in-Nisrani jista’ jaqta’ qalbu milli jxandar il-Vanġelu; kultant l-istess dgħufija u inkoerenza tiegħu, imma lanqas dawn m’għandhom jaqtgħulu qalbu. In-Nisrani mhuwiex dak li hu bla dnub, imma dak li jaħdem u jaspira li jkun Kristu ieħor anke jekk hu stess għadu ma wasalx li jgħix dak kollu li jemmen. Kieku n-Nisrani jieqaf ixandar jew ma jxandarx il-Vanġelu għax hu midneb, kieku mill-Papa ’l isfel inżarmaw kollha għax ilkoll midinbin.

L-irwol tal-katekista, l-iktar dak li għandu f’idejh il-kura spiritwali talġenerazzjoni żagħżugħa, huwa dak li jnissel fihom ix-xewqa li jfittxu u jesploraw il-kontenut tal-valuri Nsara.

Bla dubju l-katekista mhux dejjem ikun f’possibilità li jagħti l-kontenuti kollha tal-fidi Nisranija, l-iktar fejn jidħol l-impatt tagħha fis-soċjetà.

Imma jista’ jnissel fihom ix-xewqa li jfittxu huma li jidħlu fil-profondità tassbuħija tal-prinċipji tal-Vanġelu. Żgur li s-soċjetà t’għada ser ikollha bżonn ta’ esperti fl-apoloġetika li jagħrfu, jifhmu, jittrażmettu valuri ċari u sodi f’soċjetà li tikkuntenta bl-instant u bl-express!

13

F’dan il-kuntest jagħmel sens l-irwol talpolitiku Nisrani li ma jibżax ikun ċar filvaluri tiegħu; intelliġenti biżżejjed li juri li l-Vanġelu jsebbaħ is-soċjetà. Il-Papa fl-istess eżortazzjoni fin-numru 205 jkompli: “Nitlob lil Alla li jiżdied l-għadd ta’ politiċi li għandhom il-ħila jidħlu fi djalogu awtentiku li jfittex b’mod effikaċi li jfejjaq l-għeruq profondi u mhux biss id-dehra tal-ħażen tad-dinja tagħna!

Il-politika, għalkemm spiss ikkritikata, hi vokazzjoni l-aktar għolja, hi waħda mixxejriet l-aktar prezzjużi ta’mħabba, għax tfittex il-ġid komuni”.

Meditazzjoni

Tonio Caruana

MINN IDEJN

L-ARTIST

I

l-qaddejja tieqaf għal ftit millħidma tagħha. Hi kienet qed tpoġġi l-għodod li kienet se tiġi bżonn fuq il-mejda tal-kċina, hi u tħejji ikla għattliet irġiel li għadhom kemm poġġew bilqiegħda madwar il-mejda tal-ikel – kif jidhru mit-tieqa ċkejkna ta’ warajha.

Din il-mara hija mudell għall-attitudni li jrid ikollu kull dixxiplu: intuwizzjoni, attenzjoni u disponibbiltà. Iżda qabel ma nitkellmu fuq il-messaġġ kateketiku li nieħdu minn din il-pittura ta’ Diego Velasquez, inkomplu napprezzaw ilġmiel artistiku ta’ dan il-kwadru.

Għandha quddiema borma tar-ram, ġarra b’żewġ widnejn tal-fuħħar moħmi mimlija sa fuq nett bl-ilma, xi dixxijiet, mehrież li bih tista’ tisħaq xi ftit irjus tattewm li poġġiet biswitu. Idha x-xellugija tinsab mistrieħa fuq kontenitur li kienet se tressaq lejn in-nofs tal-mejda, meta, bħal donnu xi ħaġa ġibditilha l-attenzjoni, xi ħaġa li għadha kemm intqalet fil-kamra ta’ ġewwa. Il-mara tieqaf, ma titħarrikx iżjed, rasha ftit inklinata ’l quddiem u ftit imġennba lejn

it-tieqa, donnha tagħmel sforz biex tkun tista’ tifhem dak li qed jingħad fil-kamra ta’ biswit.

Fil-kamra tal-ikel, wieħed millirġiel – li aħna nagħrfuh bħala Ġesù minħabba li l-artist pittirlu dijadema madwar rasu – għadu kemm ħa l-ħobż f’idu x-xellugija, u b’idu l-leminija merfugħa, qed jagħmel is-sinjal tal-barka. Biswitu, wieħed mill-kumpanni tiegħu, iħares attent.

Mill-kumpann l-ieħor nistgħu naraw biss idejh. Minħabba li nafu l-istorja, kif jirrakkontahielna San Luqa, nafu li dan huwa l-mument meta Ġesù qasam il-ħobż f’din iċ-ċena ġewwa Emmaws u dawn iż-żewġ dixxipli għarfu min hu minn dan il-ġest talqsim tal-ħobż.

Kienet esperjenza straordinarja, mument intensiv, f’ħin li dawn iżżewġ dixxipli ma kinux ippreparati għalih. Kienu ftit sekondi li fihom għarfu u ntebħu li l-Mulej Ġesù kien ħdejhom; kien f’nofshom. Iżda mhux dawn iż-żewġ irġiel biss indunaw

14

b’dan il-mument speċjali. Valasquez irid jgħidilna li anke din il-mara ndunat li dak li ġara b’dak il-ġest ordinarju ta’ min jieħu l-ħobż f’idejh, kien mument talgħaġeb. Kien verament mument, għax kif jgħidilna San Luqa, fil-ħin li ndunaw b’dak li ġara, Ġesù kien għeb minn quddiemhom.

Dan hu wkoll is-sigriet tal-katekeżi li tkun kapaċi tgħaddi minn esperjenzi qawwijin ta’ mħabba u ta’ stagħġib lil dawk li jkunu qegħdin jipparteċipaw.

Il-katekisti għandhom ifittxu li l-laqgħa tat-tagħlim ma tkunx ‘lezzjoni’ li wieħed jitgħallem iżda aktar esperjenza li wieħed jgħaddi minnha.

X’INHUMA L-KWALITAJIET L-AKTAR IDEALI F’MIN JAGĦŻEL LI JATTENDI GĦALL-KATEKIŻMU? L-ewwel nett hija d-disponibbiltà li jinduna b’dak li qed jiġri madwaru.

Il-qaddejja f’din il-pittura għandha din id-disponibbiltà. Mhix kurżità iżda attenzjoni lejn id-dettall, lejn dak li qed jiġri mhux wisq ‘barra’ iżda ‘ġewwa’, fil-qalb tal-bniedem.

Il-Qaddejja waqt iċ-Ċena f’Emmaws Diego Velasquez (1599 – 1660)

Kwalità oħra hija l-qawwa talintuwizzjoni. Il-katekist irid irawwem sens ta’ intuwizzjoni fil-grupp li jieħu ħsieb, jiġifieri jgħallem lill-membri tal-grupp li l-importanti mhux tant x’se jgħid hu iżda x’se jaħdem fihom l-Ispirtu s-Santu, dak l-Ispirtu li skont kif qal Ġesù lill-Appostli jfehimkom kollox...

Il-wiċċ seren tal-qaddejja tal-pittura jixhed id-dispozizzjoni li għandu jkollu min jipparteċipa fil-katekeżi, jiġifieri dik id-dispożizzjoni li l-Ispirtu s-Santu jista’ jibda fik xi ħaġa li ma tifhimx, azzjoni li għandha mill-misteru, li la taf minn fejn ġiet u lanqas fejn se twasslek, iżda li hi vera, tanġibbli u li ma tistax tmeriha.

Vera u tanġibbli għax esperjenzajtha int, u wkoll għax tiġri lil nies oħra li inti taf, u li huma mexjin miegħek din l-avventura tal-fidi.

Għalhekk il-Papa Franġisku ħeġġeġ lillInsara miġburin għall-udjenza tat-23 ta’ Mejju tal-2013 b’dan il-kliem: To evangelize, then, we must be open to the action of the Spirit of God, without fear of what He asks us or where He

leads us. Let us entrust ourselves to Him! He enables us to live and bear witness to our faith, and enlighten the hearts of those we meet.

Din l-istess serenità fuq wiċċ il-qaddejja tixhed ukoll wieħed mill-frottijiet tal-Ispirtu, jiġifieri l-ferħ. Il-katekist irid iwassal għallesperjenza tal-ferħ u mhux għallqtigħ il-qalb jew il-biża’. Għalkemm il-pittura hija fuq sfond skur, imma fuq il-ħaddejn tal-qaddejja qed jaħbat dawl li qed idawwal ukoll l-għodod kollha li għandha għaddispożizzjoni tagħha, dawk l-istess għodod li għandha bżonn biex tħejji l-ikla għat-tliet irġiel li għadhom kemm waslu mill-vjaġġ. Kollox huwa mdawwal, qed tesperjenza l-qawwa tiegħu minn dawl li donnok ma tafx minn fejn hu ġej. Is-sens tal-ferħ, issens ta’ ottimiżmu, u s-sens ta’ tama huma ingredjenti indispensabbli fil-katekeżi.

Interessanti ħafna li waqt l-omelija tal-quddiesa li l-Papa jqaddes kważi

15

kuljum f’Domus Sanctae Marthae, tat-13 ta’ Mejju li għadda qal: L-Insara li huma serji wisq u li qishom dejjem biċ-ċiera (gloomy) għandhom l-Ispirtu s-Santu nieqes mill-ħajja tagħhom.

Kunu mansweti u miftuħin għallIspirtu u tiġġildux il-ferħ u dak ittiġdid li kapaċi jġib fikom l-Ispirtu ta’ Kristu.

Velasquez pitter din il-pittura meta kien għadu żgħir ħafna fl-età.

Sfortunatament kien hemm żmien meta xi ħadd li kien xtara jew wiret din il-pittura kien għatta x-xena li tidher mit-tieqa biex iħalli biss l-attenzjoni fuq ix-xena tal-kamra ta’ barra. Kien fl-1933 meta kienet qed tiġi eżaminata li b’xorti tajba indunaw b’dan l-isfreġju u rnexxielhom ineħħu ż-żebgħa u jikxfu l-oriġinal.

Bħala katekisti rridu noqogħdu attenti li dan l-‘isfreġju’ ma nagħmluhx aħna wkoll, billi nisirqu x-xena u ma nħallux lil dawk li jattendu fil-gruppi tagħna jiskopru l-misteru li l-Ispirtu s-Santu jkun qed iqanqal fihom.

Edward Wright

ID-DIŻORDNIJIET TAL-IKEL

FIT-TFAL U L-ADOLEXXENTI (2) INTERVENTI F’WAQTHOM Id-diżordnijiet tal-ikel huma kklassifikati mal-lista twila ta’ mard kroniku li jeżisti.

Għalkemm dan huwa fatt li jinstema’ negattiv, dan il-mard kroniku huwa fost l-aktar li joffri tama ta’ titjib fil-kundizzjoni tal-persuni li jbatu minnu. Fil-fatt, 44% tal-pazjenti li jbatu mill-‘anoressja nervosa’ u 60% ta’ dawk li jbatu mill‘bulimja nervosa’, instab li fit-tul taż-żmien il-kundizzjoni tagħhom titjieb. Min-naħa l-oħra dawk li għandhom l-anqas ċans li jirpiljaw huma dawk li dan il-mard ikun ħarġilhom tard (mhux fl-adolexxenza), dawk li fihom is-sintomi tad-diżordni baqgħu magħhom għal tul sostanzjali ta’ żmien, dawk li kellhom problema ta’ obeżità, dawk li l-piż tagħhom kien diġà inqas mill-minimu meta bdew ibatu mill-marda, dawk li kellhom dysfunctions fil-familja tagħhom, dawk li kellhom sintomi ta’ kundizzjonijiet psikjatriċi jew psikoloġiċi oħra fl-istess ħin, u wkoll dawk li jkunu diġà bdew jużaw oġġetti biex ineħħu dak li jkunu kielu. Ġeneralment kull każ li juri sintomi ta’ xi diżordni tal-ikel b’ċerta persistenza, jiġi segwit minn grupp ta’ nies professjonali msejjaħ tim interdixxiplinarju.

Dan ikun magħmul minn persuni speċjalizzati f’aspetti differenti tassaħħa, u għalhekk joffri aktar ċans li l-pazjent jirkupra saħħtu b’mod ħolistiku. It-tim ikun ġeneralment fih persuni bħal tobba, psikologi, psikjatri, nurses u dentisti. Imma ħafna drabi

dawn it-timijiet saru jinkludu wkoll lill-ġenituri u persuni oħra bħal għalliema u katekisti (ġeneralment fuq ir-rakkomandazzjoni tal-ġenituri) biex jingħata aktar feedback fuq ilkundizzjoni tal-persuna affettwata.

Dan il-feedback jinkludi mhux biss is-sintomi fiżiċi, imma wkoll ir-relazzjonijiet soċjali u fatturi oħra fl-ambjent soċjali tal-persuna; id-dar, l-iskola, nurseries, għaqdiet soċjali, reliġjużi, kulturali jew mużikali. B’dan il-mod il-persuna tkun tista’ tingħata kura aktar sħiħa u speċjalizzata għallbżonnijiet partikolari tagħha.

magħna jew ma’ ħbiebhom. F’każ li wieħed jinnota xi sintomi inkwetanti, għandu jitkellem mill-ewwel. Tajjeb li wieħed, f’każijiet bħal dawn, jieħu parir mingħand persuna/i professjonali dwar kif l-aħjar jaġixxi f’sitwazzjonijiet bħal dawn. Però l-ewwel li għandha tiġi avżata hija l-persuna responsabbli mill-post fejn l-osservazzjoni ssir. Tajjeb ukoll li fl-iskejjel tagħna, u wkoll f’ċentri oħra edukattivi, kemm soċjali u wkoll reliġjużi, nistiednu persuni professjonali u kompetenti f’diżordnijiet bħal dawn, biex jagħtu seminars dwar kif nistgħu nagħrfu s-sintomi bikrija u kif għandna naġixxu.

X’NISTGĦU NAGĦMLU AĦNA? Sfortunatament huwa diffiċli biex persuni li jkollhom diżordni talikel fi stadju avvanzat, jitfejqu kompletament. Però tajjeb li nifhmu, li jekk kemm–il darba jittieħdu ċerti miżuri immedjatament wara dijanjosi, ikun hemm aktar ċans li l-persuna tibbenefika mit-trattament li jingħatalha. Dan ġeneralment ikun taħlita ta’ trattament mediku u wkoll psikoterapewtiku. Għalhekk l-ewwel ħaġa li tajjeb inżommu f’moħħna hija l-importanza li nosservaw imġibiet u sintomi, minn dawk imsemmija fl-artiklu ta’ qabel dan, li jistgħu jindikawlna li hemm problema.

Dawn l-imġibiet jistgħu jinkludu wkoll kummenti li jgħaddu xi tfal jew adolexxenti li ngħallmu, waqt laqgħat, seminars jew mumenti informali,

Però hemm bosta affarijiet oħra li permezz tagħhom nistgħu ngħinu littfal u ż-żgħażagħ tagħna, speċjalment fil-prevenzjoni ta’ dawn id-diżordnijiet.

L-ewwel nett kull edukatur, kemm għalliem u kif ukoll ġenitur, għandu l-obbligu li jeduka kemm u kif jista’ lit-tfal u l-adolexxenti dwar diżordnijiet bħal dawn, kif jiġu kkawżati, il-ħsara li jagħmlu (fiżika, emozzjonali, psikoloġika u soċjali) u l-konsegwenzi fit-tul li jista’ jkollhom. Imma fuq kollox jeħtieġ li nenfasizzaw l-edukazzjoni bilgħan li t-tfal li ngħallmu jkollhom stima tajba tagħhom infushom, li tiġi minn idea pożittiva tagħhom infushom.

16

RWOL IL-ĠENITURI Jeħtieġ li nedukaw anki lill-ġenituri dwar kif jippromwovu dan f’uliedhom.

Nenfasizzawlhom l-importanza u

Inklużjoni

ninkoraġġuhom biex: - Jevitaw kummenti negattivi u attitudni ta’ kritika kontinwa, - Jassiguraw li wliedhom għandhom role models li jkollhom staturi differenti, mhux biss dawk li jikkonformaw ma’ x’jippreżentaw il-media bħala role model (eż. li l-irquqija biss toħloq l-attraenza), - Juru lit-tfal tagħhom l-importanza ta’ kwalitajiet u valuri li persuna għandu jkollha, li mhumiex esterni u jidhru, imma interni u fil-karattru, b’hekk il-valur veru tal-persuna ma jiddependix biss mill-apparenza, - Jiddiskutu magħhom kif il-media tippreżentalna l-persuna ideali u għalfejn, - Jiddiskutu wkoll għalfejn għallmedia l-irquqija hija tant importanti u tiġi enfasizzata żżejjed, u l-importanza li wieħed jifhem li s-sbuħija vera u sħiħa tal-persuna qiegħda f’tipi ta’ staturi differenti.

F’każ ta’ tfal li diġà jkollhom diżordni minn dawn, ir-riċerka turi wkoll li

tista’ sservi ħafna ta’ ġid xi forma ta’ terapija tal-familja. Din it-terapija, f’każijiet bħal dawn, għandha dejjem tiffoka fuq: - titjib fil-komunikazzjoni bejn ilmembri tal-familja u l-persuna biddiżordni, u wkoll aktar kontroll fuq kummenti ta’ kritika lejn il-persuna, - edukazzjoni dwar kif għandhom jiġu mmaniġġjati l-konflitti li jinqalgħu fid-dar, speċjalment dawk l-aktar rikorrenti - kif il-familja kollha tista’ tmantni l-pjanijiet dwar dieta u trattament li jkollha l-persuna bid-diżordni tal-ikel.

Tajjeb ukoll li lill-ġenituri nħeġġuhom: - jagħtu eżempju tajjeb lil uliedhom dwar kif jieklu tajjeb u jagħmlu eżerċizzju regolari mżewwaq b’attivitajiet u sport li wieħed ikun iħobb. Dawn flimkien jagħmlu healthy lifestyle li għandha benefiċċji psikoloġiċi u emozzjonali, daqskemm fiżiċi.

- ma jagħmlux dieti speċifiċi,

17

l-aktar jekk dawn ma jkunux ġejjin direttament minn persuni professjonali jew jekk mhux għallbżonn ta’ saħħa. Ma għandhom qatt jinkoraġġixxu dan fit-tfal tagħhom, imma jedukawhom kif, meta u kemm jieklu, biex jagħtu lil ġisimhom dak li jkollu bżonn, la żejjed u lanqas nieqes, - iħeġġu lil uliedhom ikunu attivi fi gruppi jew attivitajiet differenti fejn iħossuhom kuntenti, aċċettati u rispettati, utli u jagħmlu differenza, - jippreparaw ikel varjat u healthy biex it-tfal jiħduh magħhom l-iskola. Iħeġġu wkoll lillawtoritajiet tal-iskola biex kemm jista’ jkun jipprovdu għażla varjata ta’ ikel healthy u jedukaw għalih anki b’inizjattivi edukattivi oħra, - jieħdu passi immedjati jekk isiru jafu li wliedhom qed jiġu bullied minn xi ħadd l-iskola. Ir-reazzjoni tal-ġenitur ma għandhiex tkun li jipprova jbiddel il-forma ta’ ġisem uliedu imma li jara li kull tip ta’ bullying ikun eradikat.

Joseph Bonnici

IL-PAĊI FI QLUBNA

Adattat għall-Malti minn Storie bellebuone ta’ Bruno Ferrero, Elledici.

“Missieri jiġi għalija u jistaqsini kemm-il gwerra ddikjarajt illum.” Hekk stqarret Alessandra, ta’ erba’ snin, quddiem il-bieb tal-iskola. Missierha jaf x’inhu jgħid. Illum ma tantx hemm differenza bejn il-ħajja ta’ kuljum tattfal u dik tal-kbar: it-tnejn spiss ikunu qishom gwerra. Is-soċjetà tagħna saret waħda vjolenti.

Inkjesta li saret ftit snin ilu wriet li f’ġimgħa waħda, fuq it-televixin ikunu ntwerew 670 omiċidju, 848 aggressjoni sempliċi u 429 aggressjoni bl-armi, 15-il stupru, 14-il ħtif, 11-il serqa, 8 suwiċidji, 32 qbid ta’ ostaġġi, 27 xena ta’ tortura u 9 tkeċċijiet mixxogħol. Anke l-iktar ġenituri attenti diffiċli jevitaw li wliedhom jintlaqtu minn dan id-dulluvju ta’ vjolenza. U għalhekk, l-intolleranza u l-aggressività jsiru parti mill-vjaġġ tal-ħajja. Kif nistgħu nedukaw għall-imħabba u għall-paċi fi klima bħal din?

Il-paċi tiddependi fuq kull wieħed u waħda minna, kbar u żgħar. Min iħalli l-mibegħda tirbħu ma jwassalx il-vera paċi; iwelled, għall-kuntrarju, iktar mibegħda u iktar inġustizzja, u jiftaħ it-triq għall-vjolenza u għall-mewt. Ġesù jsejjaħ lid-dixxipli tiegħu biex jgħixu fi mħabba li tifhem, tagħder u taħfer. Nibdew billi naħfru lil kulħadd, anke lil min jagħmlilna d-deni; b’hekk insiru tassew ulied Alla, li jtella’ x-xemx

u jibgħat ix-xita fuq it-tajbin u fuq ilħżiena. Ir-rakkont li jmiss jista’ jgħin għad-diskussjoni.

L-ISTORJA MERAVILJUŻA TAT-TGĦANNIQ! Snin ilu, kien hemm art fejn innies kienu jgħixu dejjem ferħanin.

Kollha kienu ħbieb, iħobbu lil xulxin, jilagħbu u jgħinu wieħed lil ieħor. Kulħadd kien ġentili, ħelu u mħeġġeġ għall-oħrajn. Kienu hekk anke fit-triq, anke fil-kju għall-posta u biex jidħlu l-iskola.

Ovvjament, għal dan kollu kien hemm sigriet. Fi twelidhom, ilkoll kemm huma kienu jirċievu xkora mimlija tgħanniq. In-numru tagħhom ma kienx magħruf għax ma kinux jingħaddu. Imma mid-dehra ma kienu jintemmu qatt! Kull darba li kienu jdaħħlu idhom fl-ixkora kienu jsibu tgħanniqa xi jtellgħu!

It-tgħanniq kien apprezzat wisq.

Kull min kien jirċevihom kien iħossu mimli ħlewwa u simpatija. Min ma kienx jirċievi minnhom kien jaqbdu wġigħ kbir, jibda sejjer lura u jmut.

Imma f’dak iż-żmien kien ħafif li tirċievi tgħanniqa. Kull darba li xi ħadd kien ikollu bżonn waħda, kien jersaq lejn xi ħadd u jitolbu waħda. L-ieħor kien iniżżel idu flixkora u jtella’ minnha tgħanniqa

18

daqs id ta’ tarbija. U malli kienet tara d-dawl, it-tgħanniqa kienet titbissem, tikber u tisbieħ. In-nies kienu jqassmu kontinwament minn dawn it-tgħanniqiet u, billi kienu b’xejn, stajt takkwista kemm ikollok bżonn. Kważi kulħadd kien iħossu ferħan u maħbub.

‘Kważi’ kulħadd! Għax kien hemm xi ħadd li ma kienx jieħu gost jara lin-nies ferħanin u jaqsmu t-tgħanniq bejniethom. Kien jisimha Belzefà, saħħara ħażina u dejjem irrabjata.

L-irġiel, in-nisa u t-tfal kienu tant ferħana li ma kienu għadhom jieħdu xejn mingħandha. Spiċċat weħidha u bdiet tippjana pjan terribbli.

Jum wieħed daħlet għand familja, qagħdet ħdejn il-missier li kien qed jaqra l-gazzetta u wrietu l-mara li kienet qed tgħannaq u tbennen lil binthom iżżgħira. ‘Qed tara kemm qed tgħannaqha martek lit-tifla? Jekk tibqa’ sejra hekk mhux se jibqgħalha tgħanniqiet oħra għalik!’ lissnet Belzefà.

Ir-raġel beda jitħasseb: ‘Trid tgħid li jekk nibqgħu nqassmuhom lilloħrajn ma jibqgħalniex tgħanniqiet xi nqassmu mill-ixkora tagħna?’

‘Dażgur,’ weġbitu s-saħħara. ‘Jasal punt fejn jgħidulek daqshekk, fine, stop, the end!’ U telqet ferħana b’dak li kienet wettqet!

Rakkonti

Il-missier ħa l-kliem tas-saħħara bisserjetà. Kull darba li kien jara lil martu tgħannaq lil uliedu beda jinkwieta u jiddejjaq. U jekk Belzefà kellha raġun?

Tkellem ma’ martu dwar dan. U anke hi bdiet tinkwieta. Kien hemm bżonn jagħmlu ftit ekonomija fuq it-tgħanniq.

F’qasir żmien bdiet tinxtered mal-art kollha u ftit ftit inbidlu. Il-pjan ta’ Belzefà kien irnexxa. In-nies ma baqgħux iniżżlu idhom daqshekk malajr fl-ixkora tat-tgħanniq. Dejjem bdew inaqqsu u jixxaħħu minn dan l-għemil. Kulħadd beda jħoss in-nuqqas tat-tgħanniq u l-pajjiż sar kiesaħ u bla ħlewwa. L-irġiel, in-nisa u t-tfal waqfu mit-tbissim, millġentilezza u mill-għajnuna. Kien hemm min marad u kien hemm ukoll min miet minħabba n-nuqqas ta’ tgħanniq! Kien hemm min reġa’ mar għand Belzefà biex jakkwista xi ħaġa maġika biex tferrħu.

Is-sitwazzjoni baqgħet dejjem sejra għall-agħar! Imma Belzefà ma riditx li n-nies imutu! Il-mejtin ma kienu se jixtru xejn mingħandha! U għalhekk ħejjiet pjan ġdid. Is-saħħara qassmet lil kulħadd xkora tixbah lil dik li kellhom. Id-differenza kienet li din l-ixkora ġdida kienet kiesħa, mhux sħuna bħall-oħra. F’din l-ixkora, Belzefà

kienet qiegħdet tingiż li jdejjaq.

Dan it-tingiż kien jagħmel lil min jirċevih suspettuż u vendikattiv. Kien aħjar mis-sitwazzjoni ta’ qabel għal Belzefà, għax in-nies ma kinitx tmut daqshekk malajr. Kull min kien jixtieq tgħanniqa kien jistaqsi għaliha. U, peress li t-tgħanniq bdew jaħsbuh skars, in-nies bdew iqassmu t-tingiż.

Anke fil-familji, bejn il-ġenituri, bejn l-ulied. Anke fit-triq, fl-iskola, jew fuq ix-xogħol. Kulħadd beda jsir irritat, biered, niggieżi, nervuż u rrabjat.

Kien hemm min żejjen it-tingiż biex jidhru sbieħ, imma malli min jirċevihom kien iqegħidhom fuq wiċċu jew idejh kien jinduna bil-kesħa li toħroġ minnhom!

Imma mbagħad seħħet xi ħaġa mhux tas-soltu. Dehret tfajla ħelwa b’għajnejn jiddu u tbissima sabiħa.

Donnha ma kienet semgħet qatt bis-saħħara u bi kliemha u għalhekk kienet tqassam it-tgħanniq b’idejha miftuħa, bla biża’ u xeħħa. Kienet tqassamhom minn qalbha, anke mingħajr ma jitolbuha! Xi wħud bdew iħarsu lejha bl-ikrah għax bdiet tgħallem lit-tfal biex jagħmlu bħalha bla ma jaħsbu li t-tgħanniq

19

jista’ jintemm. It-tfal kienu jħobbuha u jħossuhom komdi magħha. U bdew iqassmu t-tgħanniq kull meta jħossu l-bżonn! Kien għalhekk li l-kbar ħarġu liġi biex iżommu t-tgħanniq milli jinħela. Imma t-tfal ma tawx kas ta’ dan. U baqgħu ma jagħtux kas! U minn dakinhar sal-lum, l-istorja baqgħet tirrepeti ruħha. Jekk ma temmnunix, ħarsu lejn id-dinja ta’ madwarkom!

L-ESPERJENZA MOĦBIJA FIR-RAKKONT L-istorja hija dwar ir-relazzjonijiet umani.

It-tgħanniq hu dak kollu li jsebbaħ ilħajja: ġenerożità, ġentilezza, mogħdrija, kuraġġ, ħniena, apprezzament, kumplimenti, faraġ… U jekk hu daqshekk faċli li nqassmu l-ferħ, għalfejn ma nibdewx minn issa? Ix-xeħħa minn dak li hu tajjeb tagħmel id-dinja iebsa u ħarxa. It-tfajla tar-rakkont hija dak kollu li jista’ jaqleb dan kollu. Meta nindunaw il-ġid li hemm fina, imbagħad nibdew inqassmu minn dak is-sabiħ li għandna u b’hekk titnissel il-paċi.

GĦAD-DISKUSSJONI Jien x’qed inqassam l-iktar, tgħanniq jew tinġiż? Kif qed inġib ruħi meta niltaqa’ ma’ ħbiebi?

GRAN FR MARIO SANT OFM CONV.

TORINO DIREZZJONI CLINT EASTWOOD XENEGGATURA DAVE JOHANNSON, NICK SCHENK ATTURI CLINT EASTWOOD, CRISTOPHER CARLEY, BEE VANG, AHNEY HER, FOTOGRAFIJA TOM STERN MUNTAGG JOEL COX GENERU DRAMMATIKU PAJJIZ USA SENA 2008 TWIL 116 MIN

20

Film

Bħalma ġara fis-snin ħamsin u sittin, din is-sena erġajna rajna l-istejjer il-kbar bibliċi jiġu rrakkuntati fuq il-liżar taċ-ċinema. Probabbilment li din is-sena 2014 tibqa’ mfakkra għalhekk. Bdejna f’Marzu bilproduzzjoni Noah ta’ Darren Aronofsky, b’Russel Crowe fil-parti prinċipali fil-film dwar id-dulluvju universali. Film ieħor li huwa mistenni joħroġ għal Diċembru huwa Exodus – film kolossali bbażat fuq il-ktieb bibliku talEżodu b’direzzjoni ta’ Ridley Scott u b’Christian Bale fil-parti ta’ Mosè – personaġġ li kien ġie interpretat minn Charlton Heston f’The Ten Commandments fl-1956.

Din is-sena rajna wkoll il-miniserje The Bible li ġiet trażmessa fuq irRete 4 f’Marzu li għadda. U magħha rajna l-produzzjoni ċinematografika Son of God. Forsi dawn ma kinux films a la Hollywood, kienu inqas

attraenti fl-istil tagħhom iżda żgur li iżjed fidili għall-messaġġ bibliku. Però f’dan l-artiklu mhux ser niddiskuti b’liema fedeltà ġew ippreżentati dawn l-istejjer bibliċi.

Li nistgħu ngħidu li wara s-snin ta’ produzzjonijiet dwar is-supereroj bħal Superman, Batman, Spiderman u oħrajn, Hollywood reġa’ qabad jinvesti f’films kolossali bibliċi.

Importanti li meta naraw dawn ilproduzzjonijiet narawhom dejjem bi spirtu kritiku, u iżjed milli nfittxu risposti fihom, irridu niftħu l-Kotba Mqaddsa biex inkunu nafu b’mod komplet u tajjeb min hu Alla, u b’liema mod juri lilu nnifsu lillumanità. Ma ninsewx li l-produzzjoni tkun dejjem interpretazzjoni biss tal-istorja biblika.

Apparti dawn il-produzzjonijiet li jittrattaw b’mod dirett l-istejjer, il-personaġġi bibliċi u l-messaġġ tal-Kotba Mqaddsa, insibu

21

produzzjonijiet oħra li b’mod indirett jirreferu għall-Bibbja. L-istejjer bibliċi, personaġġi mill-Bibbja u vrus meħudin mill-Kotba Mqaddsa jidhru f’diversi produzzjonijiet minn Hollywood. U l-ġeneru ta’ dawn il-produzzjonijiet ivarja sewwa: minn romantiċi għal kummiedji, films ta’ azzjoni għal films talbiża’. Xi eżempji ta’ dan mis-snin l-imgħoddija kienu Apocalypse Now (1979) u Blade Runner (1982).

F’dan l-artiklu ser nittratta eżempju ta’ wieħed minn dawn ilproduzzjonijiet reċenti li għalkemm ma jirrakkuntax b’mod dirett storja biblika, jaċċenna diversi drabi għallmessaġġi u personaġġi bibliċi.

Mal-ewwel daqqa t’ għajn, Gran Torino, li jidher jittratta temi dwar razziżmu, ma tantx jidher li fih interrelazzjoni bejn il-Bibbja u l-istorja. Il-protagonist huwa Walt

Film

Kowalski (Clint Eastwood), ħaddiem irtirat li kien jaħdem mal-kumpanija tal-karozzi Ford li għall-bidu jidher mimli rabja u mibegħda lejn il-ġirien tiegħu li kienu l-immigranti Hmong.

Il-Bibbja mhijiex espliċitament imsemmija jew iċċitata fil-film, ħadd ma jidher qiegħed jaqraha, jew jikkwota versi minnha, u lanqas ma tidher bħala prop f’xi waħda mix-xeni. Iżda l-Bibbja b’mod indirett hija wkoll preżenti. Il-film jiftaħ b’xena ta’ funeral fi knisja

David fis-Salm 18, li huwa ta’ tifħir lil Alla li ħelsu mill-għedewwa tiegħu, għandhom konnessjoni mal-istorja tal-film anke jekk dan mhuwiex evidenti mill-ewwel.

Kattolika, akkumpanjata mill-mużika fuq l-orgni ta’ Benedetto Marcello li kiteb fil-bidu tas-seklu tmintax bl-isem: “Psalm XVIII” – allużjoni għas-Salm 18. F’dan il-mument Walt narawh bilwieqfa fuq quddiem ta’ knisja fil-funeral ta’ martu, filwaqt li jdarras snienu quddiem l-imġiba indifferenti tan-neputijiet tiegħu u l-banalità apparenti ta’ wiċċ il-qassis, Father Janovich, li jibda l-funeral billi jiddefinixxi l-mewt bħala “bittersweet occasion”. Il-kliem tar-re

m’għandu fiduċja f’ħadd. Uliedu s-subien riedu jiħduh f’dar tal-anzjani biex setgħu ibigħu daru u jieħdu l-wirt, in-neputija kienet lesta biex tieħu l-karozza tiegħu vintage tal1972 Gran Torino, u f’dan l-ambjent kollu ma kienx ukoll jiflaħ lill-ġirien Hmong, li kien ta’ sikwit isejħilhom ‘damn barbarians’. Iżda kif jgħaqqad dan kollu mal-profeta David?

Walt għandu ħafna preġudizzji fil-konfront tal-Knisja, kien imur il-knisja b’rispett ta’ martu u ma kienx irid iqerr. F’dan id-dawl, kliem il-profeta David: “Il-Mulej blata tiegħi, fortizza u ħellies tiegħi” (Salm 18:2) joħolqu kuntrast ma’ raġel li

L-istorja tal-profeta David nafuha tajjeb. Kellu tmien nisa, għamel

22

adulterju ma’ Batseba li minħabba fiha kkawża wkoll l-omiċidju ta’ żewġha Urija l-Ħitti, kien opportunist u ġġieled f’battalji. Madankollu kien jibża’ minn Alla, tant li wasal biex għamel lil Ġerusalemm belt kapitali ta’ Iżrael.

Għalkemm kien midneb, xorta kien ilmagħżul ta’ Alla tant li mir-razza tiegħu kellu jitwieled il-Messija (Salm 89:4).

David fis-Salm jasal jgħid: “Ħelisni għax lil jħobbni. Ħallasni l-Mulej skont il-ġustizzja tiegħi, raddli skont is-safa ta’ jdejja.” (Salm 18:20-21). Dawn il-

kliem tas-salmista joħolqu kuntrast mal-personaġġ protagonist tal-film Walt, li narawh imtaqqal minħabba li jdejh kienu għadhom imċappsin biddemm tal-gwerra fl-esperjenza tiegħu bħala suldat fil-Korea. Differenti minn David, Walt ma jistax jgħid: “Bla tebgħa kont quddiemu, mill-ħtija ħarist lili nnifsi.” (Salm 18:24).

Salm 18 ma nistgħux ngħidu li huwa wisq paċifista. Apparti l-fiduċja f’Alla, David jgħid ukoll: “Neħodha għal

wara l-għedewwa u nilħaqhom, ma nerġax lura qabel neqridhom” (v. 38).

Sa ċertu punt din tgħodd ukoll għallplot tal-film Gran Torino. Il-vjolenza fi Gran Torino hija organizzata minn gang. Thao (wieħed mill-ġirien Hmong) kien f’periklu li jaqa’ f’dan iċ-ċirku ta’ vjolenza li fih kien hemm anke xi qraba tiegħu stess. U biex proprju seta’ jibda jagħmel parti minn din il-gang, Thao kellu jisraq il-karozza Gran Torino ta’ Walt. Dan ma seħħx u l-gang bdiet titturmenta lil Thao u l-familja tiegħu, li finalment jistupraw lil oħtu Sue. Lejn l-aħħar tal-film, Walt isib triq (permezz tas-sagrifiċċju tiegħu nnifsu) biex jeqred il-gang ta’ vjolenza.

Sadanittant, Walt ikun qerr għand ilqassis u jsir tassew missier għal Thao u Sue. Bħall-profeta David, Walt jirbaħ lill-għedewwa ta’ Thao u Sue, li issa kienu saru tiegħu wkoll. Bħal kliem is-salmista: “Nagħtihom daqqa, ma jqumux iżjed minnha; jaqgħu mirbuħa taħt riġlejja,” (Salm 18:38), Walt jirnexxilu jsib mod kif jeqred iċ-ċirku tal-vjolenza tal-gang. Fi Gran Torino, grazzi għas-sagrifiċċju ta’ Walt, tasal fittmiem il-vjolenza fuq il-familja ta’ Thao u Sue u b’konsegwenza tasal ukoll issalvazzjoni u l-paċi għall-istess familja u l-ġirien kollha.

organista fil-bidu tal-film tgħaqqad tajjeb mat-tema ta’ ġustizzja u gwerra mill-Antik Testment. Il-film jippreżenta anke temi oħrajn ta’ fejqan, salvazzjoni, u sagrifiċċju li nistgħu ngħidu li jgħaqqdu tajjeb ma’ passaġġi u personaġġi oħra bibliċi. Matul il-film naraw lil Walt jagħmel mixja. Jinbidel minn persuna solitarja, anzjana maqtugħa mis-soċjetà, għal persuna ta’ kumpassjoni u ta’ virtù.

Hemm simboliżmu fil-film li jimplika wkoll elementi bibliċi. Meta l-gang tispara lil Walt f’waħda mill-aħħar xeni, il-mewt tiegħu mhux biss

F’din il-produzzjoni Clint Eastwood, bħalma għamel ukoll f’Mystic River (2003) u f’Million Dollar Baby (2004), jirnexxilu jippreżenta kwistjonijiet morali kontemporanji u jagħmel dan fi kwadru Kattoliku. It-temi ċentrali ta’ Gran Torino għandhom x’jaqsmu dirett mar-razziżmu, tradizzjoni u xjuħija, iżda l-allużjoni għal Salm 18 mill-

23

tidher bħala sagrifiċċju biex jgħix ħaddieħor, iżda xħin jintelaq mal-art, idejh jinfetħu bħal ta’ Kristu msallab.

U ferita tidher tnixxi d-demm minn idejh. Din ix-xena tista’ tissuġġerixxi lil Walt Kowalski bħala personaġġ li jiffigura lil Kristu li miet biex aħna ħadna l-ħajja. Walt jiġi mxebbah ukoll mal-figura tas-Samaritan it-tajjeb millVanġelu ta’ San Luqa. Il-parabbola tinsisti fuq l-għajnuna lill-proxxmu tagħna anke meta l-proxxmu tagħna jkun ġej minn razza, nazzjon jew reliġjon differenti minn tagħna. Il-film jafferma b’mod espliċitu li mhumiex il-kliem li jġibu l-ħelsien mid-dnub u l-ħtija, iżda hija l-azzjoni li tgħodd.

Il-Katekisti Jistaqsu

Anthony Dimech

IL-MISTOQSIJA

OĦT IL-GĦERF Meta t-tfal ma jibqgħux jattendu għall-katekiżmu Ġieli tisma’ xi katekist igerger għaliex fil-klassi tiegħu filli kienu jattendu madwar għoxrin tifel, u f’daqqa waħda wara l-Griżma, in-numru jonqos binnofs. Jew inkella matul il-vaganzi tassajf jew xi vaganzi oħra li jkollna matul is-sena, ikollok numru kbir ta’ tfal li ma jibqgħux jattendu għat-tagħlim. Ġieli tiltaqa’ ma’ numru ta’ tfal u adolexxenti li jibdew inaqqsu millattendenza tagħhom għall-katekiżmu minħabba raġunijiet varji. X’nistgħu nagħmlu aħna l-katekisti biex kemm jista’ jkun it-tfal, l-adolexxenti u ż-żgħażagħ jibqgħu jattendu għattagħlim, li kif kien iħobb jgħid San Ġorġ Preca, hu l-għajn ta’ kull ġid?

Fil-katekisti kollha teżisti x-xewqa li t-tfal kollha, anke dawk l-iktar

imqarbin u ta’ familji li mhumiex prattikanti, jattendu għat-tagħlim.

Minħabba s-Sagrament talMagħmudija li rċevejna, fina hemm ix-xewqa li nxandru l-bxara t-tajba lil kulħadd. San Ġorġ Preca kien jenfasizza li dan isir biex Kristu jkun magħruf u maħbub.

Biss, wieħed m’għandux jibża’ li fi triqtu jiltaqa’ mal-insuċċessi. Filparabbola tal-bidwi li ħareġ jiżra’, Kristu stess isemmi li xi żerriegħa waqgħet f’art tajba u għamlet il-frott, filwaqt li żerriegħa oħra waqgħet fil-mogħdija, qalb ix-xewk u fuq il-blat u ma tat l-ebda frott (Mt. 13:1-23). Issib tfal li lesti li jibqgħu jilqgħu l-Kelma t’Alla u oħrajn li m’għandhom l-ebda dispożizzjoni

24

għall-Kelma t’Alla u ma jħalluhiex tagħmel frott fihom. Barra minn hekk, jeżistu ħafna affarijiet fid-dinja tal-lum li jtellfu lill-Kelma t’Alla milli tagħmel il-frott. Hawn ġenituri li ma jagħtux prijorità lit-tagħlim ta’ wliedhom u allura jiddeċiedu li t-tfal tagħhom m’għandhomx jattendu iktar għattagħlim u jibqgħu bierda.

KATEKIŻMU ATTRAENTI Wieħed għandu jżomm f’moħħu li l-qalb ta’ kull bniedem hija sensibbli għall-valuri l-kbar bħalma huma l-imħabba, ir-rispett, it-tjieba u l-maħfra. Kull bniedem għandu fih ix-xewqa li jkollu lil Kristu f’ħajtu, anke jekk xi kultant l-indifferenza taħkem lil ħafna. Wieħed għandu jagħmel minn kollox biex it-tagħlim tal-katekiżmu

HU ŻBALL KBIR LI WIEĦED JAĦSEB LI T-TFAL JITGĦALLMU BL-ISTESS METODU LI WIEĦED JINDIRIZZA LILL-KBAR. IT-TIFEL MA JITGĦALLIMX KIF NITGĦALLMU AĦNA, MA JISTAX JAGĦMEL DAK LI NAGĦMLU AĦNA, ĦAĠA LI AĦNA NĦOBBU MHUX BILFORS LI LILU SE TAGĦTIH GOST U VIĊIVERSA. HEMM BŻONN LI WIEĦED ISIR JAFU, ISIR JAF IL-GOSTI TIEGĦU, BIEX B’HEKK WIEĦED IKUN JISTA’ JAĦDEM MIEGĦU SEW. PAPA ĠWANNI PAWLU I CATECHETICA IN BRICIOLE

jkun kemm jista’ jkun attraenti għal dawk li jkollna quddiemna. Irridu nkunu kapaċi naħkmu l-attenzjoni tat-tfal u nimlewhom bix-xewqa għal Kristu. Il-lezzjoni tal-katekiżmu m’għandha tixbah qatt lil-lezzjoni tarreliġjon fl-iskola, imma jrid ikun hemm fejn wieħed ikollu esperjenza sabiħa ta’ kif għandek tgħix ta’ Nisrani.

It-tfal riklam tal-katekeżi Ħafna drabi, dawk li jiġu għallkatekiżmu jkunu l-istess persuni li jagħmlu riklam tajjeb lit-tagħlim.

Ikunu huma li jħeġġu lil sħabhom biex jattendu b’mod regolari u b’hekk

jiffurmaw parti mill-grupp u wkoll jesperjenzaw minn dak li jkunu qed jgħaddu minnu. It-tfal li jattendu jittrażmettu ċertu ferħ lil sħabhom u b’hekk iħeġġuhom jerġgħu jibdew jattendu għat-tagħlim.

Don Tonino Bello, fil-kitba tiegħu “Scrivo a voi... Lettere di un vescovo ai catechisti”, jgħid hekk: “L-aħbar Nisranija għandha dejjem twassal ferħ, paċi, festa, daħka, żifna, dawl, ottimiżmu, ħlewwa ... forsi hemm bżonn li nkabbru fina u fl-oħrajn din il-kultura tal-ferħ, speċjalment fit-tfal, fl-adolexxenti u fiż-żgħażagħ – il-vokazzjonijiet kollha għandhom iwasslu biex joħolqu l-ferħ f’ħaddieħor. Alla hu ferħ, jikteb wieħed poeta; għalhekk itella’ x-xemx kuljum biex ifakkarna f’hekk.”

Ir-Relazzjonijiet Il-ġenituri tal-lum jippruvaw jimpenjaw lil uliedhom f’diversi attivitajiet – minn attivitajiet kulturali sa dawk sportivi – u jippruvaw jimlewlhom il-ġurnata kollha; it-tagħlim tal-katekiżmu jingħata l-aħħar post u faċilment jintesa jew jitwarrab. Wieħed għandu jipprova jibni relazzjoni tajba mal-ġenituri. Il-katekist m’għandux joqgħod jhedded lill-ġenituri li jekk ma jattendux għal-laqgħat ma jressaqx lil binhom għas-sagramenti għax din il-konfrontazzjoni iktar tbiegħed lillġenituri u lil uliedhom mill-postijiet tat-tagħlim.

Il-katekiżmu ma jridx li t-tfal jattendu bi dwejjaq għax imġegħlin u bilfors,

25

imma jħallu lit-tfal, adolexxenti u żgħażagħ liberi li jilqgħu f’qalbhom il-Vanġelu u li jiskopru lil Kristu bħala t-triq, il-verità u l-ħajja.

Nibqgħu fidili Il-katekist, quddiem dan kollu, għandu jibqa’ fidil għall-Vanġelu.

Jista’ jkun ittentat li ma jagħtix kas ta’ tfal li ma jibqgħux jattendu u jkollu attitudni ta’ indifferenza. Imma dan hu l-mument fejn il-katekisti jridu juru li huma fidili għall-Knisja ta’ Kristu u għas-servizz li qegħdin jagħtuha.

San Pawl lil Timotju kitiblu hekk: “... xandar il-kelma, isħaq f’waqtu u barra minn waqtu, widdeb, ċanfar, wissi bis-sabar kollu u t-tagħlim. Għax għad jiġi żmien meta t-tagħlim tajjeb ma jkunux jaħmluh.... Imma inti iftaħ għajnejk f’kollox, sofri t-tbatija, agħmel ix-xogħol ta’ evanġelista, aqdi s-servizz tiegħek.” (2 Tim. 4:2-5) It-Talb F’dawn il-mumenti ftit ibsin, ilkatekist għandu jsib il-ħin u jitlob.

Jista’ jfittex knisja u jintefa’ quddiem Ġesù Sagramentat. Hemmhekk wieħed jista’ jitlob għat-tfal li jattendu fil-klassi tiegħu wieħed wieħed u għall-ġenituri tagħhom. Huwa Ġesù li jista’ jagħtina l-ispirazzjoni biex inkomplu mixjin ’il quddiem, Hu li jimliena bil-ħeġġa biex ma naqtgħux qalbna, Hu li jqegħdilna fuq fommna l-kliem li rridu ngħidu meta niltaqgħu ma’ dawn it-tfal li qegħdin ifallu.

It-talb għandu jkun għajnuna tajba għalina biex inwettqu mhux biss dak li jiġina f’moħħna, imma npoġġu filprattika dak li jixtieq minna Ġesù.

Atlas

Mario Zerafa

MASADA Kienet is-sena 66 wK meta l-Palestina kienet ħuġġieġa waħda. Il-Lhud kienu qamu kontra l-oppressuri tagħhom ir-Rumani u qatlu bosta minnhom. Din ir-rewwixta kienet immexxija minn grupp żgħir ta’ nies fanatiċi u estremisti msejħa ż-Żeloti. F’dik is-sena grupp żgħir ta’ Żeloti rnexxielu jitla’ l-għolja wieqfa ta’ Masada u jirbaħ lil grupp żgħir ta’ suldati Rumani li kienu għassa fil-fortizza ta’ fuq l-għolja.

Għal seba’ snin sħaħ il-fortizza ta’ Masada baqgħet f’idejn iż-Żeloti sakemm fissena 73 wK, ir-Rumani ttentaw jerġgħu jirbħuha imma dan ma kienx sa jkun faċli.

Fil-Ġdid Testment insibu bosta referenzi għal dawn iż-Żeloti. Nafu li wieħed millappostli ta’ Ġesù kien imsejjaħ bħala Xmun iż-Żelota. Nafu wkoll li ż-Żeloti kienu jħarsu b’ammirazzjoni kbira lejn Ġesù għaliex kienu jaħsbuh il-Messija li sa jmexxihom fil-gwerra kontra r-Rumani.

Bosta studjużi jaħsbu li kemm Barabba kif ukoll iż-żewġ ħallelin li ssallbu ma’ Ġesù kienu wkoll Żeloti.

Masada hija għolja li tinsab fin-naħa t’isfel tal-Palestina fid-deżert tal-Ġudea u qrib sew tal-Baħar il-Mejjet. Hija għolja 400 metru u l-aċċess għall-quċċata huwa ferm diffiċli. Apparti li kienet fil-għoli, kellha aċċess biss minn passaġġ dejjaq li żewġ

persuni ħdejn xulxin bilkemm jgħaddu.

Dan kien jagħmilha impossibbli għal magni tal-gwerra bħal katapulti u ballisti biex jitilgħu sa fuq.

Is-sultan Erodi l-Kbir mill-ewwel intebaħ bl-importanza ta’ din l-għolja u bejn is-snin 37-31 qK bena fuqha żewġ palazzi kbar u ffortifikahom b’ħajt mad-dawra kollha. Prattikament il-fortizza kienet impenetrabbli.

Erodi ħaseb ukoll li l-fortizza setgħet tintrebaħ biss b’assedju twil, għalhekk ħaseb biex iħaffer bjar kbar u mħażen enormi biex jaħżen kemm l-ilma kif ukoll il-qamħ u prodotti oħra. Il-palazzi kienu kollha mżejna mill-isbaħ u kellhom faċilitajiet li għal dak iż-żmien kienu lussu, bħall-banjijiet Rumani u l-art li fix-xitwa setgħet tissaħħan minn taħt il-madum sabiex is-sultan u l-mistednin tiegħu ma jħossux kesħa.

Wara assedju ta’ erba’ snin, l-armata Rumana mmexxija mill-ġeneral Vespażjanu u ibnu Titus irnexxielha tirbaħ Ġerusalemm u sar massakru sħiħ. Eluf kbar ta’ Lhud ġew maqtula bi ħruxija kbira. It-tempju ġie mġarraf u l-oġġetti prezzjuża tiegħu nsterqu kollha. Bosta Żeloti ħarbu lejn Masada

26

u ssakkru hemm. Sadanittant Vespażjanu ġie msejjaħ Ruma u sar imperatur. Huwa ħalla lil ibnu Titus sabiex ikompli x-xogħol tiegħu. Raħal wara l-ieħor ir-Rumani rebħu lura l-Palestina kollha sakemm kien baqa’ biss l-għolja ta’ Masada.

Fis-sena 73 wK, il-gvernatur Ruman tal-Ġudea Lucius Flavius Silva, flimkien ma’ armata ta’ 15,000 suldat Ruman, assedja l-għolja ta’ Masada. L-istoriku Lhudi Ġużeppi Flavju ħallielna rakkont ċar u dettaljat tal-ġrajjiet li seħħew matul l-assedju. F’Masada kien hemm madwar 960 ruħ li l-maġġoranza tagħhom kienu rġiel; biss kien hemm ukoll xi ftit nisa u anki xi tfal. Nafu wkoll li l-kap taż-Żeloti kien Eliażar Ben Yair. L-ewwel ħaġa li għamlu r-Rumani kienet li bnew ħajt għoli madwar l-għolja sabiex ħadd miż-Żeloti ma jkun jista’ jaħrab. Huma stennew li l-ġuħ u l-għatx iwasslu liżŻeloti biex jarrendu. Biss dan ma seta’ jseħħ qatt minħabba l-provvisti kbar ta’ ikel u ilma li kien hemm fil-fortizza.

Għalhekk ir-Rumani biddlu l-pjanijiet u ħasbu li jibnu rampa enormi biex twassalhom sal-quċċata tal-għolja. Din irrampa kellha tkun wiesgħa biżżejjed biex jitilgħu kemm is-suldati u anki magna tal-gwerra. Għal dan ix-xogħol ir-Rumani

qabbdu ħafna priġunieri Lhud. Għall-ewwel iżŻeloti bdew iwaddbu kulma jiġi għal idejhom fuq il-ħaddiema. Imma meta saru jafu li l-ħaddiema kienu Lhud, waqfu u ma waddbu xejn aktar. Kulma jmur ir-rampa bdiet titlesta u wara tliet xhur ħidma kienet lesta.

L-assalt finali ma damx ma wasal. Imma meta r-Rumani daħlu fil-fortizza ma sabu l-ebda reżistenza imma katavri biss. Iż-żewġ nisa u l-ħamest itfal ħajjin li nstabu mistoħbijin irrakkuntaw kif iż-Żeloti għażlu ftit minnhom biex joqtlu lill-kumplament u kif dawn ilftit qatlu lil xulxin wara biex b’hekk ħadd minnhom ma jaqa’ priġunier tar-Rumani.

Bejn l-1965 u 1967 l-arkeoloġista Lhudi Yigael Yadin skava b’reqqa kbira kull rokna tal-fortizza. Yadin sab ħdax-il ċaqqufa b’ismijiet ta’ dawk li kellhom joqtlu lil sħabhom kollha.

Fuq waħda minnhom kien hemm l-isem talkap tagħhom Eliażar Ben Yair. Instabu wkoll il-banjijiet u bosta faċilitajiet oħra ta’ lussu lkoll fi stat tajjeb ta’ konservazzjoni. Iż-Żeloti kienu biddlu parti mill-palazz ta’ Erodi f’sinagoga fejn fiha nstabu siltiet mill-kotba tal-Eżodu, Ġenesi, Levitiku, is-Salmi u minn Bin Sirak.

L-unika problema li ħawdet lill-arkeoloġisti kienet is-sejba ta’ 28 skeletru biss meta suppost kellhom jiġu misjuba xi 900 skeletru.

Terġa’ u tgħid mill-istudji fuq l-għadam irriżulta li l-iskeletri kienu ta’ suldati Rumani u mhux tażŻeloti. Mela l-iġsma taż-Żeloti x’sar minnhom?

Illum bosta studjużi huma tal-fehma li r-Rumani niżżlu l-iġsma kollha u probabbilment sallbuhom bħala dimostrazzjoni ta’ qawwa u krudeltà.

Biss fuq dan ħadd ma hu ċert għaliex lanqas Ġużeppi Flavju ma jsemmi xejn.

Illum Masada hija ċentru turistiku popolari immens ma’ min iżur l-inħawi tal-Baħar il-Mejjet u hija wkoll sit protett mill-Unesco. Biex titla’ fuq l-għolja ma hemmx għalfejn timxiha għaliex hemm funikular li fi ftit minuti jwasslek sal-quċċata.

Minn hemm fuq tista’ tammira l-panorama tad-deżert taxXmara Ġordan u tal-Baħar il-Mejjet. Sal-lum Masada hija simbolu ta’ kuraġġ u qlubija f’għajnejn il-poplu Lhudi.

MAGDALA

ĠERIKO TIMNA

MASADA

27

Riżorsi

MIL-LIBRERIJA

Karmenu Borg

MOHAMMED – MAXIME RODINSON L-aħbarijiet attwalment jinsabu ddominati b’numru ta’ kunflitti mdemmija, ħafna minnhom iċċentrati fil-Lvant Nofsani. Fl-istess waqt aktar ma jgħaddi ż-żmien aktar qed jikber l-interess dwar ir-reliġjon Iżlamika.

Il-Knisja Kattolika sa mis-snin sittin ilha tiddjaloga ma’ membri tar-reliġjon Iżlamika. Ir-relazzjoni bejn iż-żewġ reliġjonijiet monoteistiċi hija waħda

mħallta, minn djalogu u koeżistenza għal kunflitt. Iżda fuq kollox hemm ix-xewqa li nifhmu aktar lil din irreliġjon u l-personaġġ meqjus bħala l-fundatur tagħha, Muħammad.

Maxime Rodinson fl-1961 ippubblika wieħed mill-aktar kotba influwenti dwar il-personalità ta’ dan il-bniedem misterjuż u tant

importanti. Rodinson, skular Franċiż ta’ oriġini Lhudija, jersaq lejn il-figura ta’ Muħammad b’lenti Marxista. Huwa saħansitra jiddikjara, fl-opinjoni tiegħi b’mod żbaljat, li l-Profeta tal-Iżlam kien ibati bl-epilessija u dan jispjega r-‘rivelazzjonijiet’ li kellu. Min-naħa l-oħra jittratta s-suġġett tiegħu b’ammirazzjoni u simpatija u jitfa’ dawl fuq dan il-personaġġ tant importanti.

Iċ-Ċinema u l-Librerija Reliġjuża Hawnhekk nixtieq nieħu l-okkażjoni sabiex ngħid ftit kelmiet dwar iċċinema u l-libreriji. Forsi hawn min jaħseb li librerija hija post fejn jiġu mislufa kotba biss. Fil-verità għandek mezzi oħra ta’ komunikazzjoni li huma posthom f’dan il-lok. Fosthom insibu

l-preżenza ta’ films u dokumentarji li l-għan tagħhom huwa sew it-tagħlim, kif ukoll li jipprovdu ftit pjaċir u mistrieħ. Anke f’librerija reliġjuża għandu jkun hemm lok għal dan u huwa għalhekk li fil-librerija tagħna hemm sezzjoni ddedikata għal films

b’tema umana u reliġjuża. Għalhekk min jixteq jagħmel użu, nistiednu sabiex jiġi u jara x’jogħġbu.

Għal aktar informazzjoni żur

www.sdclibrary.org

FOR GREATER GLORY DIRETT MINN DEAN WRIGHT Il-Malti jgħid aħjar għasfur f’idejk minn mija fl-ajru u jkolli nammetti li dan il-film li ser niddeskrivi fil-mument mhux qiegħed preżenti fil-librerija tagħna. Però nispera li meta dan l-artiklu jkun wasal għandkom dan iseħħ. Il-film jismu For Greater Glory, jew kif inhu t-titlu bl-Ispanjol La Cristiada. Ikolli nammetti li dan il-film għoġobni għaliex fakkarni fi ġrajjiet li kont nismagħhom meta kont żgħir fuq il-bank tad-duttrina dwar il-martri tal-Messiku.

Dan l-aħħar snin bosta nnutaw li l-films li joħorġu minn Hollywood kważi dejjem ipinġu f’dell ikrah lill-Knisja Kattolika. Iżda f’dan il-film naraw l-oppost: il-ġrajja erojka tal-Kattoliċi Messikani u l-ġlieda tagħhom favur il-libertà reliġjuża.

Kuntrarju tal-bosta hekk imsejħa faith-themed movies, li jillimitaw ruħhom għal atturi ta’ kwalità baxxa bi storja pjuttost sempliċi, dan il-film għandu kast mill-aqwa b’atturi stabbiliti u bi skript mill-aqwa. Li

28

forsi rajtu dgħajjef hu li ħafna drabi ssir enfasi fuq l-azzjoni, bil-film jagħti dehra ta’ western. Xi wħud mill-karattri donnhom aktar posthom f’xi western ta’ Sergio Leone milli f’film storiku.

Mill-banda l-oħra narah jappella ħafna għal dawk il-Kattoliċi li jħossu l-bżonn li jidentifikaw ma’ mudelli erojċi li jmorru lil hinn minn ċerti sterjotipi li drajna naraw mhux biss f’films ta’ Hollywood iżda anke fi produzzjonijiet ta’ lemħa Kristjana u Kattolika. Personalment inqis li dan huwa film ta’ min jarah.

ĊENTRU TAR-RIŻORSI

SEGRETARJAT GĦALL-KATEKEŻI, L-ISTITUT KATTOLIKU, FURJANA Albert Mercieca

BUONO, GIUSEPPE: SVEGLIATE IL MONDO CON LA GIOIA DEL VANGELO Fl-Eżortazzioni Appostolika tiegħu Evangelii Gaudium – il-Ferħ tal-Vanġelu – Papa Franġisku kiteb hekk: Hija x-xewqa tiegħi ta’ missjoni li kapaċi tbiddel kull ħaġa, sabiex id-drawwiet, ix-xejriet, il-ħinijiet, il-lingwaġġ u kull struttura oħra tal-Knisja jsiru mogħdija tabilħaqq denja biex isseħħ l-evanġelizzazzjoni fid-dinja tal-lum, aktar u qabel is-sens ta’ awtopreservazzjoni.

Ir-riforma tal-istrutturi, li titlob konverżjoni pastorali, tista’ biss tinftiehem f’dan is-sens: isir minn kollox biex dawn l-attivitajiet kollha jsiru aktar missjunarji, li l-pastorali ordinarja, f’kull aspett tagħha, tkun aktar mifruxa u miftuħa. Dan il-ktieb imwassal minn Padre Giuseppe Buono jeżamina u jwessa’ dan il-kunċett bl-aktar mod sempliċi u dirett.

Ħinijiet tal-ftuħ taċ-Ċentru tar-Riżorsi tas-Segretarjat għall-Katekeżi

WEDDELL, SHERRY A: FORMING INTENTIONAL DISCIPLES Statistika: 30% tal-Amerikani jipprattikaw il-fidi Kattolika; 10% huma ex-Kattoliċi; bejn l-1972 u l-2010 ż-żwiġijiet naqsu b’60%; 60% BISS mill-Kattoliċi jemmnu f’Alla personali. Jekk il-Knisja trid tbiddel dan il-kurrent negattiv, min jevanġelizza għandu l-ewwel jiġi hu evanġelizzat. Fi kliem ieħor, Kattoliċi li jpoġġu fil-bank ta’ quddiem għandhom jagħmlu għażla ta’ kuxjenza li jagħrfu u jsegwu lil Ġesù qabel ma jħajru oħrajn jagħmlu dan. Dan il-kunċett qiegħed fil-qalba tad-dixxipulat ittrattat f’dan il-ktieb – ktieb maħsub li jgħin sabiex mexxejja fil-Knisja, dawk impenjati filparroċċi u l-Kattoliċi kollha jbiddlu b’mod radikali l-ħajja fil-parroċċa minn ġewwa.

OTTUBRU-MEJJU

FILGĦODU

FILGĦAXIJA

BOCCI, VALERIO: LE BEATITUDINI

JEFFERS, SUSAN: DARE TO CONNECT

Kif nasal biex nispjega lit-tfal li l-miti mhumiex biss dawk imħallsa l-miljuni biex jilagħbu l-futbol jew l-istilel li jidhru fuq itteleviżjoni? Kif nasal biex nispjega li t-triq li twassal għall-kuntentizza tibda mill-‘konferenza stampa’ li Ġesù ta fuq il-Muntanja talBeatitudni?

Ilkoll għandna x-xewqa li nkunu maħbuba mis-sieħeb/sieħba tagħna u li jkollna relazzjoni tajba mal-ħbieb u ma’ sħabna fuq ix-xogħol. Dak li ħafna drabi ma nafux hu kif għandna niksbu dik ix-xrara speċjali biex tistanja dik ir-relazzjoni. Fil-ktieb DARE TO CONNECT, l-awtriċi tidħol fil-fond u tagħtina l-għodda meħtieġa sabiex naslu biex noħolqu dak is-sens ta’ appartenenza kull fejn immorru u ma’ kull min nagħmluha.

Huwa l-kompitu ta’ dan il-ktieb li jwieġeb għal dawn id-domandi u oħrajn. Mingħajr ebda ambizzjoni u b’sempliċità jsir sforz biex idDiskors tal-Muntanja jkun imfisser fi kliem u stampi faċli għat-tfal tal-lum li huma pprogrammati b’kultura ta’ multimedia.

It-Tnejn 9:00 - 12:00 Magħluq

ĠUNJU-SETTEMBRU

FILGĦODU 9:00 - 12:00

FILGĦAXIJA Magħluq

It-Tlieta L-Erbgħa Il-Ħamis Il-Ġimgħa 9:00 - 12:00 9:00 - 12:00 Magħluq 9:00 - 12:00 17:30 - 19:30 Magħluq 17:30 - 19:30 Magħluq Magħluq Magħluq

9:00 - 12:00 Magħluq Magħluq Magħluq

9:00 - 12:00 Magħluq

Fl-aħħ sibt m ar a g li jogħ azin ġobni!

Magazin bil-Malti għaż-żgħażagħ u l-adolexxenti Fittixna fuq facebook:

www.facebook.com/xehda Għal aktar informazzjoni ibagħtulna email fuq gwida@sdcmuseum.org