Gwida għal min jgħallem

għal min jgħallem LITURĠIJA:

Inqumu mir-raqda RIFLESSJONI:

Il-Katekeżi tal-Buffu ARTI:

Is-Samaritan it-Tajjeb

IT-58 VOLUM | L-EWWEL ĦARĠA | JANNAR - FRAR 2015

1.

Editorjal

Il-Katekeżi fl-2015: Lil hinn mid-duttrina Fr Carl Mario Sultana

2.

Il-Mixja Liturġika

Inqumu mir-raqda Mariosa Micallef

7.

Minn Idejn l-Artist

Is-Samaritan it-Tajjeb Vince Mangani

10.

Alan Bonello

TIM EDITORJALI Joseph Bonnici, Alan Bonello u Kurt Miceli

12.

HAJR LIL Steven Mifsud li kkoreġa t-test, lis-Segretarjat għall-Katekeżi tal-Arċidjoċesi ta’ Malta għallkontribut u l-għajnuna li dejjem joffri u lill-kontributuri li b’sagrifiċċji personali għamlu din il-ħarġa possibbli.

Din ir-rivista tista’ tinxtara mill-ħwienet ta’ Librerija Preca u Emmaus, minn Faith Hope and Charity fil-Belt Valletta u miċċentri kollha tal-M.U.S.E.U.M.

14.

Minn Passjoni għal Missjoni Storja

Il-Ktejjeb Joseph Bonnici

17.

Katekisti kbar

Il-Metodu ‘Dun Ġorġ’ Robert Aloisio

20.

ABBONAMENTI

Film

The Shipwreck Fr Paul Darmanin ofm conv.

SENA - 6 ĦARĠIET

€10 (Bl-Idejn) €12 (Bil-Posta) €2 (Ħarġa waħda)

22.

gwida@sdcmuseum.org GRAFIKA STAMPA Blata l-Bajda

Esperjenza

Fr Hilary Tagliaferro osa.

DISTRIBUZZJONI

Riflessjoni

Il-Katekeżi tal-Buffu

VERITASPRESS

Inklużjoni

Nifhmu aktar l-Awtiżmu Edward Wright

24.

Ħaż-Żabbar

Il-Katekisti Jistaqsu

Il-Mistoqsija Oħt il-Għerf Anthony Dimech

26.

għal min jgħallem Pubblikazzjoni tas-Soċjetà tadDuttrina Nisranija – M.U.S.E.U.M.

www.sdcmuseum.org

Atlas

Betanja Mario Zerafa

28.

Riżorsi

Mil-Librerija Karmenu Borg u Albert Mercieca

Editorjal

Fr Carl Mario Sultana

IL-KATEKEŻI FL-2015:

Lil hinn mid-duttrina Qatt waqaft taħseb dwar dak li tkun qed ixxandar waqt illaqgħat ta’ katekeżi? Qatt għamilt evalwazzjoni wara li tkun għamilt laqgħa ta’ katekeżi biex tara x’inhu jew x’inhuma dawk l-affarijiet li tkun tkellimt dwarhom? Dan huwa eżerċizzju importanti ħafna biex naraw fejn qiegħed iħabbat il-polz tagħna fil-katekeżi. L-esperjenza spiss turina u tgħallimna li ħafna drabi fil-laqgħat tal-katekeżi tagħna nkunu qegħdin inwasslu sensiela ta’ moraliżmi li juru, jgħidu jew iġiegħlu lil dawk li jkunu qegħdin jisimgħuhom biex jgħixu ħajja tajba.

Din mhix ħaġa ħażina fiha nnifisha, imma mhux biżżejjed li jiena nagħmel dan u nieqaf hemm.

Il-katekeżi tagħna tkun nieqsa jekk aħna nwasslu biss id-duttrina,

fis-sens ta’ tagħlim tal-Knisja, imma ma nwasslux lil Ġesù Kristu nnifsu – il-persuna ta’ Ġesù Kristu; Persuna ħajja u li hi l-Aħbar it-Tajba għallbnedmin kollha f’kull żmien. Il-Papa Franġisku jgħidilna: “Ma jistax ikun hemm evanġelizzazzjoni vera mingħajr it-tħabbira espliċita li Ġesù hu l-Mulej” (Evangelii Gaudium, para. 110).

Jiena spiss nistaqsi lili nnifsi: X’ġiegħel lil Xmun (Pietru) u lil ħuh Indrì, u lil Ġakbu u ħuh Ġwanni, jitilqu kollox biex imorru wara Ġesù hekk kif dan sejħilhom biex imorru warajh waqt li kienu fuq il-lant tax-xogħol? Jekk toqgħod taħseb fuq dan tinduna kemm dawn ħallew affarijiet warajhom, u kemm ħadu riskju kbir li marru wara Ġesù hekk kif dan sejħilhom; ma marrux bi prova imma Pietru u Indrì “minnufih telqu x-xbiek,

u marru warajh” (Mt. 4:20), filwaqt li Ġakbu u Ġwanni “telqu d-dgħajsa u lil missierhom, u marru warajh” (Mt. 4:22). Kienu ltaqgħu din id-darba mhux mat-tagħlim ta’ Ġesù, jew ma’ dak li qalilhom ħaddieħor dwar Ġesù, imma ma’ Ġesù nnifsu: l-Iben ta’ Alla li sar bniedem u persuna bħalna.

Jekk fil-laqgħat tal-katekeżi tagħna ma nlaqqgħux lil dawk li huma afdati f’idejna biex nevanġelizzawhom malPersuna ta’ Ġesù Kristu, allura nkunu qed nitilfu opportunitajiet kbar. Huwa meta l-bniedem tal-lum jiltaqa’ ma’ Ġesù li jista’ jasal biex, mhux biss jgħid bil-fomm, imma jemmen u jistqarr li Ġesù hu l-Mulej. Wara kollox huwa wara li l-bniedem jistqarr li Ġesù hu l-Mulej, li jista’ mbagħad jgħix l-istil ta’ ħajja li wriena Ġesù stess meta kien bniedem bħalna.

1

Inqumu

mir-raqda Mariosa Micallef

Is-sena liturġika mhix hemm biex tfakkarna li ż-żmien għaddej iżda biex tgħinna nikbru fl-għerf u filqdusija. Is-sena liturġika tirrepeti ruħha sena wara l-oħra sabiex tgħinna nidħlu dejjem aktar fil-fond tal-misteru tal-Għid. L-iskop hu li nsiru aktar midħla tal-ħajja ta’ Ġesù u nsiru nixbhu lilu. Is-sena liturġika timbuttana biex nimxu ’l quddiem. Bħala katekisti aħna ma aħniex imsejħa biss biex nimxu ’l quddiem fil-ħajja spiritwali tagħna iżda wkoll biex inkunu ta’ għajnuna għal dawk kollha li niltaqgħu magħhom.

Sa ċertu punt aħna responsabbli wkoll għall-mixja spiritwali tal-familja ta’ dawn it-tfal.

2

B

ħalissa qegħdin fiż-żmien speċjali tar-Randan. Huwa żmien li fi kliem Papa Franġisku jġib miegħu stedina biex inqumu mir-raqda tagħna u ma nibqgħux ngħixu f’apatija u f’rutina.1 Huwa żmien li jsejħilna, biex ngħid hekk, b’leħen aktar għoli għall-qdusija.

Huwa żmien li jwassal għall-qofol tassena liturġika: l-Għid il-Kbir, ir-rebħa ta’ Kristu fuq il-mewt u l-wegħda tal-ħajja ta’ dejjem. Huwa żmien li jsejħilna għall-konverżjoni, biex ninbidlu għallaħjar. Huwa żmien li nindmu u nerġgħu nġeddu l-wegħdiet tal-Magħmudija b’impenn. Dan iż-żmien huwa speċjali ħafna għall-katekumeni li fil-Vġili tal-Għid jiċċelebraw is-Sagramenti tal-Inizjazzjoni. Huwa wkoll daqstant importanti għalina li ser inġeddu l-wegħdiet tagħna u għat-tfal li huma lkoll mgħammdin. Għalhekk dan iżżmien joffrilna opportunità biex aħna nispjegaw, skont l-etajiet tat-tfal, xi tfisser il-Magħmudija, x’titlob minn kull wieħed u waħda minna, “sabiex ngħixu l-Magħmudija tagħna b’aktar impenn.”2 Għal dawk il-katekisti li jgħallmu t-tieni sena ta’ katekeżi, dan iż-żmien huwa opportun biex jużawh sew waqt li huma qed iħejju lit-tfal għall-ewwel qrara u għall-Ewwel Tqarbina. Waqt li min-naħa l-oħra, iż-żmien tal-Għid huwa sfond għat-tħejjija ta’ dawk li ser jiċċelebraw is-Sagrament tal-Konfermazzjoni.

Ftit ta’ ġimgħat ilu ċċelebrajna l-Milied, żmien li hu mimli ferħ u rigali. B’kuntrast, ir-Randan huwa żmien ta’ ċaħda. Dan għalhekk iwassal il-messaġġ li fil-ħajja niltaqgħu ma’ kollox u biex ngħixu ħajja sew, irridu nkunu nafu kif ser naffaċċjaw dawn issitwazzjonijiet. Fil-katekeżi tagħna mattfal irridu nwasslu dan il-messaġġ.

Ir-Randan ma jiġix biex jien ma nikolx ċikkulata! Alla ma jridx mingħandna sagrifiċċji bla sens. Irridu noqogħdu attenti kif inwasslu dan il-ħsieb ta’ sagrifiċċju u penitenza. Aktar ma nikbru aktar nindunaw li biex nilħqu u nieħdu dak li hu aħjar irridu niċċaħħdu minn għadd ta’ affarijiet, ġibdiet u xewqat. Biex ngħidu hekk, il-mejda tar-Randan għandha tliet saqajn: ittalb, il-penitenza u l-karità. Fit-tagħlim li ngħaddu rridu naraw li dawn ittliet saqajn jibqgħu sodi. Jekk jien niċċaħħad mill-ħelu, il-flus nagħtihom karità; jekk jien niċċaħħad minn ħin ta’ logħob, insarraf dak il-ħin f’talb u fittalb tiegħi niftakar fl-oħrajn, jew nuża dak il-ħin biex inkun ta’ għajnuna fiddar jew għal sħabi. Jekk jien nagħmel sagrifiċċji biss, mejda żlugata ser ikolli!

IŻ-ŻMIEN TAR-RANDAN JAGĦTINA L-OPPORTUNITÀ BIEX LIT-TFAL NURUHOM LI L-ĦAJJA MHIX DEJJEM WARD U ŻAHAR

Iż-żmien tar-Randan jagħtina l-opportunità biex lit-tfal nuruhom li l-ħajja mhix dejjem ward u żahar, iżda 3

Inqumu mir-raqda

li “kollox għandu żmienu, u kull ħaġa għandha waqtha taħt is-sema.”3 Huma ż-żminijiet diffiċli li ser jippruvawna aħna aħniex konvinti li rridu nimxu wara Ġesù. Ir-Randan iwassal għallqawmien, u dan hu l-messaġġ ċentrali li rridu ngħaddu: Alla dejjem magħna, b’mod speċjali fid-diffikultajiet tagħna, anke meta bħal Ġesù fl-ort u fuq is-salib, ma nħossuhx daqstant qrib. Huwa qiegħed dejjem hemm.

Ir-Randan huwa żmien fejn nagħtu attenzjoni speċjali wkoll lis-Sagrament ta’ Rikonċiljazzjoni, li miegħu jġib il-ferħ tal-maħfra. Dwar l-imħabba u l-maħfra ta’ Alla, Papa Franġsiku jgħid li “jekk immorru għand ilMissier b’ħajjitna kollha, anke b’ħafna dnubiet, minflok ma jċanfarna hu ser jifraħ”. Il-Papa jkompli jgħid li dan

4

il-messaġġ għandna ngħadduh lilloħrajn.4 F’dawn iż-żminijiet tajjeb li mhux it-tfal tal-Ewwel Tqarbina biss jitħejjew tajjeb għall-qrar, iżda ferm aktar it-tfal ikbar li issa jifhmu xi ftit aktar. Aktar ma jikbru t-tfal aktar nistgħu nagħmlu din iċ-ċelebrazzjoni ta’ rikonċiljazzjoni b’mod sensittiv u profond. Nagħmlu l-almu tagħna biex din l-okkażjoni tagħmel sens għat-tfal, infittxu riżorsi li jistgħu jgħinuna biex din il-qrara tkun sinifikattiva.

Dawn huma ġranet fejn il-Knisja tuża għadd ta’ simboli sabiex tgħinna nifhmu aħjar il-messaġġ li trid twassal il-Kelma ta’ Alla. Naraw li nfiehmu dwar l-irmied, il-palm, iż-żejt, il-ħasil tar-riġlejn, il-ħobż, l-inbid, is-salib, id-dlam, in-nar, id-dawl, il-blandun, l-ilma talMagħmudija. Minbarra li nfiehmu dwar dawn is-simboli, naħseb li hu importanti wkoll li lit-tfal ngħidulhom il-ġrajja. Ma għandniex noħduha for granted li jafuha. Fil-ktieb Forming Intentional Disciples, Sherry Weddell, wara li tikkwota lil Raniero Cantalamessa, tgħid li jista’ jkun li dawk li niltaqgħu magħhom ma jafux il-fatti bażiċi tal-ġrajja jew ma jafuhiex sew, jew kif flimkien ilpartijiet kollha jfasslu ġrajja waħda, jew ma jafux din il-ġrajja xi tfisser fil-ħajja tagħhom u fil-ħajja ta’ dawk ta’ madwarhom.5 Tkompli biex tgħid li meta qegħdin nirrakkuntaw l-istorja

rridu nkunu sensittivi għall-udjenza tagħna u naddattaw skont kif hemm bżonn, għax kulħadd għandu dritt, kif jgħid Papa Pawlu VI, li jirċievi x-xandir talAħbar Tajba.6 Forsi tkun idea tajba wkoll jekk ikollna mappa li turi l-aħħar ġranet ta’ Ġesù u l-mixja tiegħu lejn il-kalvarju u l-qawmien tiegħu.

Ir-Randan iwassalna għall-Għid, u għal ħamsin jum sħaħ niċċelebraw il-qawmien tal-Mulej. Żmien il-Għid jagħlaq bil-festa tal-Pentekoste. Il-Knisja tqis dawn il-ġranet bħala festa waħda.7 Il-katekumeni, wara li jiċċelebraw isSagramenti tal-Inizjazzjoni, jgħaddu minn żmien ta’ mistagoġija. Aħna wkoll għandna bżonn ta’ żmien bħal dan. Huwa żmien fejn flimkien mattfal nirriflettu xi tfisser li tkun Nisrani u dwar x’inhu dan il-ferħ li l-Kelma ta’ Alla qiegħda twasslilna. Irridu wkoll naraw flimkien u ngħinu lit-tfal biex jifhmu xi tfisser li aħna parti importanti u essenzjali mill-Knisja, mill-Ġisem ta’ Kristu. Naraw ukoll, speċjalment mattfal akbar, is-sinifikat tas-sagramenti f’ħajjitna.

Dawn il-ġimgħat huma importanti b’mod speċjali għat-tfal li ser jiċċelebraw il-Griżma tal-Isqof, anke wkoll għal dawk li diġà rċevewha, minħabba li l-qari jikkonċentra ħafna fuq il-missjoni tagħna l-Insara. Matul dawn il-ħamsin jum irridu b’mod ċar ngħinu lit-tfal jibqgħu jagħrfu l-messaġġ ta’ ferħ, jekk nistgħu anke permezz tal-oġġetti li nużaw fuq il-mejda tat-talb tagħna.

Pereżempju l-użu ta’ fjuri, nużaw ilkuluri abjad, deheb u aħmar minflok il-vjola, ninkludu kant ferrieħi fit-talb tagħna, nużaw l-ilma mbierek, eċċ.

Il-Mixja Liturġika

Nużaw l-immaġinazzjoni biex dan issens ta’ ferħ ma jispiċċax mal-ewwel ġimgħa. Jekk jirnexxilna nżommu s-sens ta’ penitenza matul ir-Randan, possibbli li ma jirnexxilniex nifirħu u nwasslu dan il-ferħ li jġib il-Mulej lilloħrajn tal-inqas matul żmien il-Għid?

Matul dan iż-żmien ma ninsewx lillIspirtu s-Santu! Nistħajjel li nitkellmu ħafna dwar il-Missier u l-Iben iżda l-Ispirtu s-Santu ma tantx inwassluh lit-tfal. Il-liturġija ta’ dan iż-żmien tagħtina dan iċ-ċans biex nitkellmu dwar l-għajnuna li jagħtina l-Ispirtu s-Santu, xi jfissru d-doni u l-frott tal-Ispirtu s-Santu. Dan nistgħu nagħmluh mat-tfal ta’ kull età u mhux biss ma’ dawk li ser jiċċelebraw il-Griżma. Indarru lit-tfal jitolbu lill-Ispirtu s-Santu, kreatur ta’ dak kollu li hu tajjeb, il-qawwa tagħna fiddiffikultajiet, dak li jagħtina l-għerf biex nagħmlu għażliet tajba. Huwa l-Ispirtu s-Santu li jgħinna niġġieldu kontra l-ħażen u nilbsu l-armatura tal-Mulej.8 Bħalissa qegħdin fis-sena liturġika B u tajjeb li waqt il-laqgħat tagħna nagħtu biżżejjed ħin biex naraw flimkien mat-tfal il-qari tal-Ħadd, speċjalment f’dan iż-żmien tar-Randan. L-Evanġelju ta’ San Mark insibuh it-tieni wieħed fit-Testment il-Ġdid, imma x’aktarx li nkiteb l-ewwel. Messaġġ ewlieni f’dan il-ktieb insibuh f’kapitlu għaxra: “Għax hekk ukoll Bin il-bniedem, hu ma ġiex biex ikun moqdi, imma biex jaqdi u biex jagħti ħajtu b’fidwa għall-kotra”.9 L-EWWEL ĦADD TAR-RANDAN MARK 1:12-15 Ta’ kull sena fl-ewwel Ħdud tarRandan, fl-Evanġelju nisimgħu dwar

it-tentazzjoni ta’ Ġesù u fit-tieni dwar it-trasfigurazzjoni tiegħu.

Din hi wkoll il-mixja tagħna: middeżert irridu naslu għall-ħajja ta’ dejjem. San Mark ma jagħtix stampa dettaljata dwar it-tentazzjonijiet kif hemm fl-Evanġelji ta’ San Mattew u San Luqa. Imma l-messaġġ xorta jrid joħroġ. Huwa l-Ispirtu li jieħu lil Ġesù fid-deżert u huwa l-istess Spirtu li jibqa’ miegħu wara. Hekk ukoll aħna rridu nħallu lill-Ispirtu s-Santu jmexxina. Dan ir-rakkont insibuh fil-bidu tar-Randan biex juri lilna wkoll li aħna rridu nħejju ruħna wkoll. Nippruvaw li din is-sena t-tfal ikollhom esperjenza differenti minn snin oħra, esperjenza li tagħmel sens f’ħajjithom. Inħallu lit-tfal jgħidulna kif jimmaġinaw li kienu dawn l-erbgħin jum fid-deżert. Wara l-qari jitkellmu dwar l-għajnuna mill-anġli. Lilna wkoll Alla ma jħalliniex waħedna, speċjalment fid-diffikultajiet tagħna. Nagħtu ċans biex it-tfal jitkellmu dwar nies li jistgħu jgħinuhom, dwar l-anġli li l-Mulej jibagħtilna f’ħajjitna.

IT-TIENI ĦADD TAR-RANDAN MARK 9:2-10 Illum nisimgħu dwar itTrasfigurazzjoni ta’ Ġesù u x-xewqa tal-Appostli li jibqgħu hemm.

Nitkellmu mat-tfal dwar ġrajjiet sbieħ f’ħajjithom li xtaqu li ma jgħaddux.

Qatt kellhom xi esperjenza f’ħin ta’ talb fejn il-ħin ma rawhx għaddej?

Nistgħu aħna l-katekisti nħejju ħin biex matul dan ir-Randan lit-tfal nagħtuhom esperjenza sabiħa ta’ talb? Fl-Evanġelju tal-lum, Alla jgħidilna biex nisimgħu lil Ġesù.

Inħallu lit-tfal jgħidulna huma kif jistgħu jisimgħu lil Ġesù.

IT-TIELET ĦADD TAR-RANDAN ĠWANNI 2:13-25 Din hija l-ġrajja meta Ġesù jkeċċi lill-bejjiegħa mit-tempju. Nippruvaw nispjegaw u nuru stampi tat-tqassim tat-tempju, li hu differenti mill-knejjes u immaġini li għandhom it-tfal.

Nispjegaw ukoll dak li kien jiġri fittempju u r-raġuni għalfejn kien hemm dawn il-bejjiegħa. Ninkoraġġixxu lit-tfal jgħidu għalfejn jaħsbu li Ġesù għamel dak li smajna f’dan l-Evanġelju. Inwassluhom biex jagħrfu li l-imġiba tagħna fid-Dar ta’ Alla trid tkun differenti mill-imġiba tagħna f’postijiet oħra. Jaħsbu li Ġesù dejjem jieħu gost bil-mod kif inġibu ruħna fil-knisja? Kif nistgħu ntejbu l-imġiba tagħna fil-knisja?

Fl-ewwel qari nsibu r-rakkont ta’ meta Alla jagħti l-għaxar kmandamenti lil Mosè. Tajjeb li nieħdu din l-opportunità biex nerġgħu nispjegawhom lit-tfal.

IR-RABA’ ĦADD TAR-RANDAN ĠWANNI 3:14-21 Dan il-Ħadd insejħulu Laetare li tfisser ifirħu. Għalkemm qegħdin fi żmien ta’ penitenza, qegħdin ukoll nistennew bil-ħerqa li niċċelebraw il-qawmien mill-mewt ta’ Ġesù. Dan il-Ħadd ifakkarna li din il-festa daqt tasal.

F’din il-ġrajja mill-Evanġelju skont San Ġwann, Nikodemu jmur għand Ġesù billejl. It-tfal żgur li jistgħu jġibu eżempji ta’ meta għamlu xi ħaġa ħażina u ppruvaw li ma jinqabdux.

5

Inqumu mir-raqda

Anke jekk ma jinqabdux xorta jkollhom is-sens ta’ ħtija. B’dan ilqari nuru li Ġesù ma ġiex fid-dinja biex jikkundanna iżda biex isalva.

Meta nkunu nafu li għamilna xi ħaġa ħażina, inkunu qisna qegħdin ngħixu fid-dlam, meta nirċievu l-maħfra inkunu fid-dawl. Wara li nkunu smajna l-qari u anke tkellimna dwaru, nagħlqu l-laqgħa billi waqt it-talba jerġa’ jinqara vers sittax (għax Alla hekk ħabb lid-dinja, li ta lil Ibnu l-waħdieni, biex kull min jemmen fih ma jintilifx, iżda jkollu l-ħajja ta’ dejjem)10 u nagħmlu talb ta’ ringrazzjament għall-barkiet li nirċievu ta’ kuljum. Nistgħu nħallu wkoll lit-tfal isemmu dak li jixtiequ jgħidu grazzi għalih.

IL-ĦAMES ĦADD TAR-RANDAN ĠWANNI 12:20-33 Permezz ta’ dan il-qari Ġesù jgħidilna li jekk il-ħabba tal-qamħ ma tmutx ma tkunx tista’ tagħti l-frott. Mażżgħar b’mod speċjali nistgħu nużaw xi clip jew stampi fejn nuru l-proċess taż-żerriegħa li tindifen fil-ħamrija, tinbidel (tmut) biex imbagħad tikber u tagħti l-frott. Ma’ tfal akbar

6

nistgħu nistaqsuhom jekk qattx kellhom jieqfu jagħmlu xi ħaġa biex jakkwistaw xi ħaġa oħra li kienet aħjar. Naraw flimkien mattfal x’eżempji nistgħu nagħtu ta’ affarijiet li jistgħu qegħdin ifixkluna milli nimxu wara Ġesù. Imbagħad nagħtu eżempji ta’ għajnuniet li nsibu f’ħajjitna biex nimxu warajh.

Naslu għalhekk fil-Ġimgħa Mqaddsa. Nibdew b’Ħadd ilPalm, Ġesù milqugħ bħala Sultan.

Din il-mixja li għamel Ġesù lejn Ġerusalemm hija simbolu tal-mixja tagħna warajh li ser twassalna għallħajja ta’ dejjem. Matul din il-ġimgħa l-qari jħabbar il-misteru tal-Għid: il-passjoni, il-mewt u l-qawmien ta’ Ġesù. Ħamis ix-Xirka hija mument importanti għat-tfal li qed jippreparaw ruħhom għall-Ewwel Tqarbina u għall-Griżma tal-Isqof.

Filgħodu jsir it-tberik taż-żjut li ftit tal-ġimgħat jew xhur wara jintuża fuq it-tfal waqt il-Konfermazzjoni.

Iċ-ċelebrazzjoni ta’ waranofsinhar tfakkar fl-istituzzjoni tal-Ewkaristija u fil-kmand biex nibqgħu nagħmlu dan b’tifkira tiegħu. Ta’ min jieqaf

ftit u jfiehem ukoll għalfejn f’Ħamis ix-Xirka titkanta l-Alleluja, meta qatt ma nkunu lissinnieha matul ir-Randan.

Nispjegaw għalfejn inroddu s-salib f’Ħamis ix-Xirka u mbagħad nerġgħu nrodduh fl-għeluq tal-Vġili tal-Għid u mhux qabel, kif ukoll għalfejn is-skiet anke mill-kant fil-Ġimgħa l-Kbira, u x’inhu l-iskop li l-knisja tkun imneżżgħa minn kull tiżjin.

Is-sena l-oħra l-Papa kien issuġġerixxa li fil-Ġimgħa Mqaddsa nirriflettu dwar liema karattru mir-rakkont tal-Passjoni nistgħu l-aktar nidentifikaw ruħna miegħu. Din hija riflessjoni li nistgħu nagħmlu ma’ tfal akbar. Nistaqsu wkoll fejn hi qalbna. Hekk kif Ġesù kien qaddej għall-oħrajn, irridu wkoll inkunu aħna b’wirt tiegħu.11 REFERENZI: 1 Cindy Wooden & Paul Haring, Pope Francis, a guide to God’s time, US Conference of Catholic Bishops, 2014, 47 2 Ibid, 48 3 Kohelet 3:1 4 Cindy Wooden & Paul Haring, Pope Francis, a guide to God’s time, US Conference of Catholic Bishops, 2014, 53 5 Sherry A Weddell, Forming intentional disciples, the path to knowing and following Jesus, USA 2012, 202-203 6 Pawlu VI, Evangelii Nuntiandi, 80 7 General norms for the liturgical year and the calendar, 1969, 22 8 Efesin 6:11-17 9 Mark 10:45 10 Nistgħu anke nagħtuhom dan il-vers ipprintjat fuq kartonċina f’forma ta’ bookmark, it-tfal jistgħu jagħtu l-kulur u jżejnuha 11 Cindy Wooden & Paul Haring, Pope Francis, a guide to God’s time, US Conference of Catholic Bishops, 2014, 64, 67

Minn Idejn l-Artist

Vince Mangani

IS-SAMARITAN

IT-TAJJEB

Vincent van Gogh, Inħadmet f’Mejju 1890, f’Saint-Remy, illum fil-Rijksmuseum Kröller-Müller

V

incent van Gogh twieled fl-1853 f’Zundert, l-Olanda, u miet f’Auvers-sur-Oise fi Franza fis-sena 1890. Kien ibati minn mard mentali. F’ħajtu rnexxielu jbigħ pittura waħda biss, xtraha ħuh Teo sabiex jagħmillu kuraġġ. Iżda wara mewtu, il-pitturi tiegħu nxtraw għal miljuni ta’ dollari, l-aktar il-kwadri tal-fjuri tax-xemx.

Van Gogh kien jagħmel parti minn moviment mibdi fi Franza msejjaħ Impressjoniżmu. Dan il-moviment ġab rivoluzzjoni fl-arti għax l-artist impressjonista pprova jaqbad l-atmosfera tal-mument hu u jpinġi.

Biex dan ikun possibbli, bdew joħorġu barra mill-istudjo biex ipittru fuq il-post u mhux mill-memorja jew mill-istudju. Vincent van Gogh huwa partikolari fil-mod kif kien ipoġġi l-kulur: pinzellati qawwijin ta’ kuluri puri mingħajr ma jħallathom.

Is-Samaritan it-Tajjeb ta’ Eugène Delacroix Żejt fuq it-Tila (37 × 30 cm) — 1849 Kollezzjoni Privata

Il-pittura hija żgħira fid-daqs, 73 x 60 ċm, iżda kbira fil-messaġġ qawwi li fiha. Hija pittura li personalment minn dejjem laqtitni u meta niltaqa’ magħha ndum ħin twil inħares lejha

Is-Samaritan it-Tajjeb ta’ Vincent Van Gogh Żejt fuq it-Tila (73 × 60 cm) — 1890 Mużew Kröller-Müller, Otterlo

għax inħossha profonda wisq! Tajjeb ngħidu li Van Gogh ġie influwenzat u kkopja minn pittura bl-istess suġġett ta’ Eugène Delacroix, artist Romantiku Franċiż.

7

Minn Idejn l-Artist

Kif tħares lejn il-pittura, mill-ewwel jolqtok il-moviment li fiha. Il-mod kif inhi applikata ż-żebgħa jgħin biex joħloq dan il-moviment, imma aktar minn hekk il-moviment jidher fil-figuri prinċipali: il-Lhudi msawwat u s-Samaritan. Jispikka t-tarbux aħmar f’ras is-Samaritan meta l-kumplament tal-kuluri huma skala ta’ isfar, aħdar, ikħal u kannella u xi ftit daqqiet suwed għall-enfasi. Dan għamlu biex forsi jiġbdilna u jdawrilna l-ħarsa tagħna lejn is-Samaritan li huwa l-protagonist tal-ġrajja. Għalkemm fil-pitturi qiegħed kważi dahru lejna, però, mingħajr ma trid, ilfigura tiegħu tiġbidlek l-attenzjoni mill-ewwel.

Is-Samaritan jidher tassew bniedem uman: jidher qed ibati ħafna biex itella’ l-ġisem tqil u bla saħħa talLhudi fuq il-bhima tiegħu. Din ittbatija ma tidhirx biss fil-poża, iżda aktar minn hekk, f’wiċċu. Innota l-muskoli miġbuda li għandu f’wiċċu li jixhdu l-isforz li qed jagħmel.

Għax żgur li qed jagħmel sforz... u sforz kbir biex iqandlu! Min-naħa l-oħra, ir-raġel ferut Lhudi, li jidher pallidu, qed ibexxaq ftit għajnejh biex jara lill-benefattur tiegħu. Rasu tidher infaxxata, kif insibu miktub fil-ġrajja tal-Vanġelu. Fil-fatt tolqotni din il-komunikazzjoni li għaddejja bejniethom it-tnejn, speċjalment minn idejhom. Ħdejn saqajn isSamaritan tidher kaxxa vojta biex van Gogh ifakkarna li l-Lhudi sab

8

ruħu f’din is-sitwazzjoni għax kien misruq. Il-ħmar jidher ġwejjed, qed jistenna t-tagħbija.

Fuq in-naħa tax-xellug jidhru żewġ personaġġi oħra: il-qassis u l-levita, li baqgħu sejrin qisu qatt ma kien xejn. Ma jidhrux dettalji imma jidhru li qed jgħaġġlu ħalli jfittxu jwarrbu minn hemm, forsi minħabba l-biża’ li setgħet tmisshom l-istess xorti.

Forsi wkoll għax kienu sejrin lejn it-tempju u kieku missewh kienu jitqiesu mniġġsa u hekk ma kinux jistgħu jidħlu u joffru sagrifiċċju. Kif tafu, il-Lhud u s-Samaritani kienu miġġildin ma’ xulxin, storja twila li baqgħet tintiret minn ġenerazzjoni għal oħra. Ma kienu jixtiequ xejn mingħand xulxin, saħansitra lanqas trab ma’ saqajhom ma kienu jieħdu... aħseb u ara li wieħed jieqaf biex jgħin lill-ieħor! Anke l-fatt biss li waqaf biex itellgħu kienet ħaġa kbira, tant kbira li Ġesù lill-għaref tal-liġi li staqsieh min kien il-proxxmu tiegħu, tahulu bħala mudell. Mudell ta’ mħabba sinċiera li ma tarax uċuh imma tara bnedmin.

Fuq wara jidhru l-muntanji u l-għoljiet kif il-post verament kien u n-naħa tal-lemin tidher xmara għaddejja.

Vincent van Gogh pinġa din ilpittura ftit ġimgħat qabel għamel suwiċidju. Fiha qisu qed naraw karba ġewwinija għal xewqa li xi ħadd jgħinu fis-sitwazzjoni li kien: hu kien il-Lhudi fil-bżonn. Pittura bħal

din timbuttana biex inkunu dejjem attenti għall-bżonnijiet tal-persuni ta’ madwarna. U kultant, għajnejna jridu jkunu miftuħin beraħ biex nindunaw bil-bżonn... għax jista’ jkollna “għajnejn u ma narawx, widnejn u ma nisimgħux”!

AĦSEB: Jien attent biżżejjed biex ninduna bil-bżonnijiet tan-nies ta’ madwari?

Il-karità li jiena nagħmel, speċjalment f’dan iż-żmien tarRandan, hi biss billi ndaħħal idejja fil-but u nagħti ftit flus?

B’daqshekk inserraħ il-kuxjenza?

Kemm jien lest nieqaf fi triqti jew inbiddel mixjieti biex ngħin lil min jinsab fil-bżonn?

L-għajnuna li nagħti mill-qalb jew għax hu dmir biss?

X’JGĦALLIMNA KRISTU? Ħsieb meħud mill-ktieb ta’ San Ġorġ Preca: Id-Duttrina ta’ Ġesù Kristu Nazzarenu nru 288

Kristu jgħallimna li xi wħud jidhru ġusti minħabba xi opri esterni magħmulin mingħajr il-grazzja; dawn, iżda, fil-ġudizzju jkunu b’idejhom vojta mingħajr ebda mertu (Mt. 25:29).

Talba: Sinjur Ġesù Kristu, agħtini l-ispirtu tiegħek biex jiena nkun tiegħek. Ammen.

9

Riflessjoni

Alan Bonello

IL-KATEKEŻI

TAL-BUFFU “Irnexxielu jispjega li l-Kmandamenti mhumiex ’il bogħod minna… Tahom il-ħajja u wera kemm id-diskors tasSinaj huwa attwali. Mhix ħaġa faċli!

Dawk il-paġni tal-Iskrittura juruna x’inhu l-bniedem… ta’ kull żmien, ta’ kull kultura u ta’ kull kategorija soċjali.

Benigni wera dan kollu b’għaqal kbir.

Anzi, aktar minn hekk, wera li l-liġi ta’ Alla mhux talli mhix gaġġa jew ħabs imma l-għeruq tal-libertà.”

Dawn kienu l-kliem li Mons. Bruno Forte, teologu minn dejjem qalb in-nies u isqof ta’ Chieti-Vasto, esprima wara l-ewwel puntata li Roberto Benigni għamel fuq l-għaxar Kmandamenti. Bl-istil komiku tiegħu għaraf jitkellem fuq suġġett mill-aktar serju u rnexxielu juri l-veru ferħ li ġġib il-fidi. Mhux ta’ b’xejn li bdiet tiġri l-aħbar li fost in-nies li ferħulu kien hemm ukoll telefonata mingħand il-Papa! Fi ftit kliem Benigni għamel miraklu żgħir fuq it-TV. Jumejn wara xulxin, ħafna sabu ruħhom jisimgħu għal kważi sagħtejn il-komiku favorit ta’ ħafna jitkellem fuq Alla u l-fidi.

Bħal ħafna mill-ispettakli tiegħu, kollox beda bis-sigla ferrieħa tiegħu u bih jiġri minn hawn u minn hemm 10

jidħak u jirringrazzja lill-udjenza.

Mill-ewwel jibda jispara s-soltu ċajt tiegħu fuq il-politika u l-Italja. Imma madwar għaxar minuti wara, il-ħin biex jagħmel ftit warming up, ilkomiku jmur dritt għas-suġġett.

Jibda bi ftit sentenzi qosra imma li jfissru ħafna. ‘Il-Bibbja tagħmel tajjeb għas-saħħa.’ ‘Il-Kmandamenti huma rigal.’ Jistaqsi jekk rawx lil Alla fost l-udjenza u jistedinhom iżommu s-skiet għal għaxar sekondi għax lil Alla ssibu fis-silenzju.

Imbagħad jibda jitkellem dwar Alla. Jikkwota lill-kappillan li kellu, Don Tasselli, li meta kien tifel żgħir staqsieh x’jiġri wara li mmutu. Ittweġiba mill-isbaħ ta’ Don Tasselli: “Kull wieħed minna, żerriegħa ta’ Alla. Iż-żerriegħa ta’ ċirasa ssir siġra taċ-ċiras, ta’ ħawħa ssir siġra tal-ħawħ. Mela aħna, żerriegħa ta’ Alla, imsejħin biex insiru bħal Alla.”

Għal dan, iċ-ċkejken Roberto jgħidlu li la Alla jeżisti rridu nġibu ruħna sew. Don Tasselli hawn qisu jirrabja, imma rabja tajba, u jgħidlu li m’għandniex inġibu ruħna sew għax hawn Alla jarana. “Aħna rridu ngħixu skont in-natura tagħna. Nitgħallmu

nħossu dak li hu tajjeb u dak li mhux. Għax kollha kemm aħna nafu x’inhu tajjeb u x’mhuwiex.”

Don Tasselli jkompli jispjega b’tixbiha żgħira u jgħidlu, “Ħares lejn il-brimb. Il-brimb malli jitwieldu jibdew jagħmlu l-għanqbuta. Ma jafux bin-nemus, għadhom ma rawhomx. Imma mill-ewwel jibdew jagħmlu l-għanqbuta, għal xi ħaġa jiġu bżonnha!” Aħna l-istess. Kull wieħed minna għandu jagħmel dak li hu tajjeb għax fin-natura tagħna. U meta tagħmel azzjoni tajba, u tħoss xi ħaġa fil-ġewwieni tiegħek, dak Alla li weħel mal-għanqbuta li qed tibni b’ħajtek.

U hekk ikompli Benigni. Tixbiha wara l-oħra, storja wara l-oħra, għamel spettaklu imma mhux tant tal-għerf kbir tiegħu daqskemm talfidi tiegħu. Kemm meta qed jispjega xi wieħed mill-kmandamenti kif ukoll meta qed jiċċajta, tinduna li dan bniedem li jemmen. Tassew li mill-abbundanza tal-qalb jitkellem il-fomm. U hawn tidħol il-katekeżi, għax dan l-artiklu semmejnieh ‘Il-Katekeżi tal-Buffu’. ‘Il-Katekeżi’ fis-sens li bniedem ta’ fidi, fil-ħajja tiegħu ta’ kuljum, f’dak kollu li

jagħmel ikun qed jgħallem, jew aħjar jittrasmetti lill-oħrajn dik il-ħaġa li lilu tagħtih tant qawwa biex jgħix – il-fidi. ‘Ħafna jirraġunaw’, ikompli jispjega Benigni, ‘lil Alla ma narawhx, mela ma jeżistix. Mhux għax ma narawhx mela ma jeżistix. Allura, il-verità, l-imħabba, l-isperanza, il-kuraġġ, iż-żmien… dawn qatt rahom xi ħadd? Imma dan ma jfissirx li ma jeżistux! L-inviżibbli ma jfissirx li ma jeżistux. Ħadd minna qatt ra xi virus b’għajnejh? Le. Imma ħadd ma jgħid li dawn ma jeżistux għax ma narawhomx. Illum narawhom għax għandna l-mikroskopju. Għandna bżonn l-istrument adatt biex narawhom dawn l-affarijiet. U Alla l-istess.

Għandna bżonn l-istrument adatt biex narawh, u moħħna mhux l-istrument adatt. Qisek trid ittiegħem il-kafè b’widnejk! Il-widna mhix l-istrument adatt biex ittiegħem!‘ Jimpressjonak kif jibda jitkellem fuq il-kmandament ‘Ma jkollokx Alla ieħor għajri’ u jgħid li Alla hu ġeluż! Kif, Alla ġeluż?! Alla ġeluż għax tassew iħobb.

Hekk magħmul Alla! Alla jrid ikun dejjem magħna u ma jrid lil ħadd li jeħodna mingħandu. U tant iħobbna –

hawn tidħol ir-riflessjoni profonda ta’ Benigni – li lil dawk li jħobbuh jagħtihom it-teżori tiegħu għal elf ġenerazzjoni – li tfisser għal dejjem – filwaqt li dawk li ma jħobbuhx se jikkastigahom, imma sat-tielet u r-raba’ ġenerazzjoni l-iktar. Benigni jgħid, imbagħad Alla jgħaddilu!

Għax tant mimli bl-imħabba. Li ma jistax jissaporti, Alla, huma l-idoli… l-affarijiet li mhumiex Alla u aħna nagħtuhom postu. U x’ikunu dawn l-idoli? – il-flus, il-poter, ilpopolarità, il-pjaċir, u fl-aħħar nett aħna stess! Fi ftit kliem l-idoli huma dawk il-ħwejjeġ li jagħmluna skjavi, filwaqt li Alla jeħlisna. Għalhekk Alla jobgħod l-idoli! Benigni jkompli għaddej, kmandament wara l-ieħor jurina li dak li għalina jidher negattiv fil-lingwaġġ tal-Eżodu, huwa fil-fatt sinjal ta’ mħabba kbira.

Għalkemm irridu nammettu li ħadd minnha m’għandu l-kariżma tal-komiku Taljan, imma ħafna

huma l-punti li nistgħu nitgħallmu minnu. L-ewwel nett jolqtok l-lingwaġġ sempliċi tiegħu kif ukoll l-użu ta’ stejjer qosra imma li jispjegaw ħafna. Żgur li l-qari hu għodda indispensabbli wkoll. Hu stess jgħidilna li dak li jgħid hu frott tal-qari u nies oħra esperti li ħa l-pariri tagħhom. Fuq kollox irridu nkunu lesti li nidhru ftit boloh ukoll.

Meta ħarġet l-aħbar li kien se jitkellem fuq il-kmandamenti kien hemm ħafna li esprimew tħassib. Min ma tantx tinteressah il-fidi mod u min jilgħabha li jifhem mod ieħor. Iżda Benigni ma tantx ikkonfonda, forsi sforz kemm kien jemmen f’dak li se jagħmel. M’hemmx dubju li kollha kemm aħna nemmnu f’dak li ngħallmu, imma kultant nintelqu xi ftit. Ejjew ma nkunux kuntenti li sena wara l-oħra nirrepetu l-istess materjal. Dan it-tip ta’ riċiklaġġ m’għandniex għaliex inħeġġuh. Jalla l-katekeżi qasira tal-buffu sservi biex tqajjimna ftit fuq tagħna u nkunu lesti nsiru xi ftit ‘boloh’ biex is-Sinjur Alla jsir dejjem aktar magħruf u maħbub.

11

Esperjenza

Fr Hilary Tagliaferro osa

minn passjoni

għal missjoni RIFLESSJONIJIET FUQ IL-VALURI TAL-ISPORTS U L-VALURI TAL-VANĠELU

F

id-29 ta’ Diċembru 2014 sar ġemellaġġ bejn il-Millennium Chapel/Wow u l-Youth Football Association. Għall-bidu wieħed jgħid, imma x’għandha x’taqsam il-Millennium Chapel mal-futbol? Imma min jafni jifhem malajr li dan il-ġemellaġġ ilu li seħħ fija minn meta sirt saċerdot u patri Agostinjan, u kien wasal il-waqt li jsir fil-Kappella mal-Youth FA ukoll.

Il-passjoni għall-isports, bħal kull ħaġa oħra, titwieled biha imma mbagħad tibda trawwimha ġo fik u tiskopri mhux biss is-sbuħija tagħha imma l-qawwa tagħha fil-bini tal-ħajja personali tiegħek u tal-oħrajn. Wara li ġejt ordnat saċerdot fl-1958, mort ngħix fil-komunità Agostinjana ta’ Ħal Tarxien bħala direttur tal-oratorju. Hemm stajt ingawdi l-passjoni li kelli għall-futbol billi kuljum kont nilgħab il-futbol ma’ tfal fil-grawnd żgħir tal-oratorju.

Bil-mod il-mod bdejt ninduna mhux biss kemm kien hemm żgħażagħ iħobbu l-futbol bħali u jilagħbu tajjeb, imma li permezz tal-futbol bdejt niġbidhom lejja u lejn Alla. Konna norganizzaw mhux biss partiti tal-futbol, u kompetizzjonijiet 5-a-side, imma laqgħat formattivi ta’ kull ġimgħa, kunċerti, films, camping, hikes, cycling u mitt ħaġa oħra. L-oratorju ġewwa Ħal Tarxien kien sar il-mekka tat-tfal u ż–żgħażagħ ta’ Ħal Tarxien u Raħal Ġdid.

12

Kien il-bidu tas-snin sittin meta bdew jinfetħu l-youth centres f’ħafna lokalitajiet Maltin. Imma l-oratorju, minħabba l-passjoni għal-logħba tal-ballun, kien in-numru wieħed.

Minnu ħarġu ħafna tfal b’talenti li żviluppawhom hemmhekk u saru players tajbin ħafna. It-timijiet taloratorju kienu tajbin u kulħadd kien jipprova jirbħilhom!

Meta kont qed nikber ma’ dawn it-tfal, bl-għajnuna tal-Ispirtu s-Santu skoprejt li ħafna mit-tfal li kienu qed jiġġerrew fit-toroq, li wħud minnhom ukoll kienu resqin lejn ħajja mħarbta (kien għad m’hawnx droga), inġabru fl-oratorju. Dan sar it-tieni dar tagħhom u għal xi wħud ukoll l-unika dar tagħhom. Hemm intfajt għal din il-missjoni u rajt li Alla kien qed isejjaħli biex nidħol fiha bl-istess passjoni li kelli għall-futbol.

Bdejt nistudja aktar it-teknika tal-logħba, inħares fil-fond lejn il-valuri tal-isports, nemmen fil-kundizzjoni fiżika li tagħti saħħa lill-persuna. Fuq kollox skoprejt kemm il-valuri tal-Vanġelu li tana Ġesù kienu nebbħu lill-fundaturi talLogħob Olimpiku bħal De Coubertin, u li għalhekk il-valuri tal-Vanġelu kienu wkoll il-valuri tal-isports. Ladarba kont konvint minn dan, intfajt b’ruħi u ġismi għal din il-missjoni li l-Mulej kien sejjaħli għaliha.

Nista’ ngħid li saħansitra wasslitni mhux biss għalija personali li nemmen filvaluri tal-isports li jkabbru u jiffurmaw il-karattru tal-bniedem, imma wkoll li bit-twaqqif taċ-Ċentru Sport Edukattiv fl-1971 nistgħu nkunu mezz għal ħafna tfal u żgħażagħ li permezz tal-isports

jiffurmaw il-karattru tagħhom. IċĊentru ma kienx jilħaq biss lit-tfal li jilagħbu l-futbol, imma lil dawk ukoll li jħobbu l-basketball, l-atletika, ittennis u l-ġinnastika.

Il-karattru tiffurmah fir-rispett tarregoli, fid-dixxiplina, fis-sagrifiċċju, fit-telf u fir-rebħ ta’ kull partita, fl-għaqda u l-kooperazzjoni ma’ ħaddieħor (teamwork), fir-rispett ta’ sħabek u tal-avversarji tiegħek, flimpenn u l-onestà tiegħek, u valuri oħra.

Illum f’Malta għandna l-Youth FA li tiġbor 45 nursery tal-futbol minn Malta kollha, li jafu li l-ġenituri li jafdaw lil uliedhom f’idejhom filmaġġoranza kbira tagħhom jixtiequ li t-tfal tagħhom jikbru fil-valuri tal-isports, li jkunu edukati f’dawn il-valuri li jagħmluhom ċittadini tajbin u responsabbli. Imbagħad ħaġa naturali jekk isiru players tajbin talfutbol tant aħjar.

Meta fis-sena 2000 infetħet ilMillennium Chapel, l-għan tagħha ma kienx biss li tiftaħ kappella b’Ġesù sagramentat espost lejl u nhar, imma li l-kappella stess tkun oasi ta’ paċi u li tilħaq lill-persuna fit-totalità kollha tagħha. Alla ma ħalaqx lill-bniedem bir-ruħ biss imma tah ukoll il-ġisem, u meta qal li kien kuntent b’dak li ħalaq, (Ġenesi Kap. 1) għaliex kienet xi ħaġa “tajba ħafna”, kien qed jirreferi mhux biss għar-ruħ imma wkoll għall-ġisem sabiħ li ħalaq. Alla jrid li nieħdu ħsieb il-ġisem tagħna biex ikun b’saħħtu u f’sikktu. Mela kull min ma jagħtix kas tas-saħħa

tal-ġisem, b’ikel u xorb żejjed, jew jabbuża b’sustanzi ta’ droga, ikun qed ikisser dak li ħalaq Alla. Meta xi ħadd mhux qed igawdi l-ħajja jew mhux ferħan għandu xi ħaġa nieqsa għax Alla tana l-ħajja biex ngħixuha fis-sbuħija u t-totalità kollha tagħha.

L-isports jieħu ħsieb iżomm il-ġisem u l-moħħ f’saħħtu waqt li l-valuri tiegħu jagħtuh il-paċi u l-ferħ fil-qalb.

Il-Kappella għalhekk offriet millbidu nett servizzi ta’ counselling u għajnuna oħra biex tgħin lil dawk li mhux qed japprezzaw il-ħajja jew qed ikissru ħajjithom biddroga jew xorb żejjed. Ħafna drabi l-Wow (Wishing Others Well) kien iċ-ċentru ta’ seminars kulturali, kunċerti, konferenzi fuq suġġetti varji, esibizzjonijiet tal-arti u pitturi li jinteressaw lill-bniedem tal-lum.

Matul is-sena skolastika ħafna skejjel iġibu l-istudenti tagħhom tar-raba’ u l-ħames sena sekondarja biex jagħmlu l-Wow Experience esperjenza sabiħa ta’ nofstanhar maqsum kemm fil-Kappella u kemm fil-Wow, fejn l-istudenti jitgħallmu fuq is-sbuħija tal-ħajja u l-valuri tal-isports, kif ukoll jieħdu tagħrif siewi għall-ħajja tagħhom sabiex ikollhom self-esteem tajjeb, jiġġieldu kontra l-bullying u s-cyber-bullying u jiffurmaw il-karattru tagħhom.

Bil-ġemellaġġ mal-Youth FA, ilMillennium Chapel/Wow tkompli ssaħħaħ dan is-servizz u taħdem biex aktar żgħażagħ japprezzaw il-ħajja, jipprattikaw aktar l-isports biex jikbru b’saħħithom fir-ruħ u fil-ġisem.

13

Joseph Bonnici

IL-KTEJJEB

Adattat għall-Malti minn Storie bellebuone ta’ Bruno Ferrero, Elledici.

Hemm diversi sinjali li juru li xi ħadd ikun ħiereġ mit-tfulija u dieħel fl-adolexxenza. Jasal dejjem żmien fil-ħajja tat-tfal, li jieħu perjodi differenti, fejn jidhru – dejjem skont il-karatteristiċi talpersuna, l-ambjent soċjali, familjari u kulturali – serje ta’ tibdiliet li għandhom x’jaqsmu maddrawwiet, mal-gosti, mar-rapporti soċjali, mas-sesswalità, ir-relazzjoni mal-ħbieb, mal-ġenituri, malgħalliema u mas-soċjetà.

Ir-relazzjoni bejn it-tfal u l-ġenituri tgħaddi bejn żewġ perikli: fuq naħa hemm l-abbandun, anke taħt forma ta’ indifferenza u diżinteress, u min-naħa l-oħra hemm ir-riskju tal-fittaġni li ma jħallix lit-tfal jikbru u jkunu indipendenti u awtonomi, minkejja li jkollhom il-qawwa fihom.

HUWA DIFFIĊLI GĦAL MIN M’GĦANDUX L-ESPERJENZA TAL-ĦAJJA LI JINBENA BĦALA PERSUNA AWTONOMA JEKK ĦADD MA JINDIKALU T-TRIQ LI JISTA’ JGĦADDI MINNHA 14

L-edukatur tajjeb, anke minħabba l-maturità u l-ekwilibriju, jirnexxilu li la jinħakem mill-abbandun u lanqas mill-fittaġni.

It-tfal li qed jikbru għandhom bżonn drittijiet u qawwiet (ta’ espressjoni, ta’ għaqda, ta’ parteċipazzjoni); jeħtieġu jitgħallmu jfendu għal rashom (waqt li jġibu ruħhom b’sikurezza u fermezza); jitgħallmu jagħmlu għażliet li, ovvjament, jitolbu l-informazzjoni u l-ħiliet meħtieġa.

Imma dan kollu mhux sempliċi!

Il-psikoloġija ta’ dan il-proċess hija kkumplikata. It-tfal ma jfittxux l-awtonomija b’saħħithom kollha! Jieħdu pjaċir jikbru, imma jieħdu pjaċir ukoll iħossuhom protetti: moħħhom mistrieħ li jekk jinqala’ xi ħaġa, hemm xi ħadd li jista’ jagħtihom parir, daqqa t’id, sapport.

Il-mixja lejn l-awtonomija mhix kontinwa u regolari: hemm waqfiet, mumenti fejn it-tfal ikunu jridu min jissapportjahom u jkun hemm ukoll mumenti fejn jerġgħu lura lejn stadji iżgħar.

Il-ħidma tal-ġenituri tista’ tkun iebsa minħabba sitwazzjonijiet li ma jiddependux minnhom imma mill-ambjent. Inġibu quddiem għajnejna d-diffikultajiet għal ġenituri li jrabbu tajjeb imma li jgħixu f’ambjent ta’ kriminalità qawwija. Ta’ min jikkunsidra wkoll diffikultajiet li jiġu millulied meta dawn ikunu affettwati minn kundizzjonijiet ta’ ritardjar mentali, diffikultajiet fiżiċi jew diffikultajiet oħra.

Tajjeb li l-ġenituri jkollhom proġett għal uliedhom, ideat għall-iżvilupp tagħhom u biex jindikawlhom it-triq. Huwa diffiċli għal min m’għandux l-esperjenza tal-ħajja li jinbena bħala persuna awtonoma jekk ħadd ma jindikalu t-triq li jista’ jgħaddi minnha jew

jgħinu jibni l-proġett ta’ ħajtu. Jista’ jispiċċa mingħajr linja ta’ mġiba, ma jkunx jaf jiddeċiedi, iħossu iżolat u ma jħossux parti minn grupp.

Li jkollok proġett għat-tfal ma jfissirx taħseb minflokhom, lanqas li tobbligahom jgħaddu minn triq li ddeċidejt diġà għalihom. Ifisser tispirahom, tagħtihom l-awtorità biex jikbru, u biex ikunu differenti minnek.

Wieħed jista’ jitkellem dwar dan mat-tfal stess... anke bl-użu tal-istorja li ġejja.

L-ISTORJA Darba waħda, f’librerija kwieta u ċkejkna, kien hemm ktejjeb żgħir.

Missieru kien dizzjunarju mill-aqwa u ommu kienet ktieb tal-grammatika magħruf.

Il-ktejjeb kellu l-paġni rqaq u jqarqċu, kulur it-tiben, bit-truf indurati biddeheb. Fuq dawn il-paġni kien inkolla r-ritratti ta’ ħafna mill-kantanti favoriti tiegħu. Kien hemm ukoll atturi talmument u sewwieqa tal-karozzi magħrufa. Kellu sezzjoni għall-plejers tal-futbol mimlija stickers tal-aqwa footballers ta’ żmienu. Il-vojt tal-paġni kien imlieh kollu disinji u taħżiż. Ma kienx fadal rokna vojta!

B’marker aħmar kien kiteb xi kelmiet li kienu laqtuh bħal ‘enerġija’, ‘veloċità’, ‘quċċata’, ‘emozzjoni’. Xi paġni kienu mimlija b’kelmiet li jirrimaw. Kien hemm ‘ktieb, ħbieb, klieb, ħsieb’ u ‘lumija, tarbija, Marija, qasrija’. Kien hemm ukoll tbajja’, partijiet mitwija u xi tiċrita. Imma l-ktejjeb kien kuntent bih innifsu u bil-paġni tiegħu.

Il-ġenituri tiegħu ma tantx kienu kuntenti bih. Kull darba li l-ktejjeb kien jikteb xi ħaġa fil-paġni tiegħu, missieru kien jibda jqalleb malajr filpaġni tiegħu u jikkoreġi dak li jkun kiteb ibnu.

‘Le, ibni,mhux hekk!’ kien jgħajjat missieru, ta’ dizzjunarju li kien.

‘Taħseb tfisser tuża moħħok biex tippjana u toħroġ b’ideat u ħsibijiet, kunċetti, invenzjonijiet u memorji.

Inti kien jaqbillek tuża ‘thewden’ f’dak il-post. Meta tuża moħħok għal affarijiet bla użu, ta’ fantasija u bla sens, iktar toqgħod il-kelma ‘thewden’!’ ‘Xi dwejjaq fik, papà!’ kien jokrob iż-żgħir.

‘U l-grammatika, ibni!’ kienet iżżid ommu. ‘Tipo’, mhix kelma Maltija ... kif iddaħħalha fin-nofs? Għid ‘bħal’ jew ‘pereżempju’, imma mhux ‘tipo’ ... ma nafx minn fejn tivvintahom!’

‘U ejja, mamà!’ U l-ktejjeb kien jingħalaq b’tisbita tal-paġni.

Dejjem l-istess storja. Kull darba li l-ktejjeb kien jiddeċiedi li jikteb xi ħaġa minn moħħu, ommu u missieru kienu jintervjenu birregoli, sinonimi, definizzjonijiet u l-grammatika tagħhom. Il-ktejjeb kien jiddejjaq u tassew beda jhewden, hu u jħażżeż bil-biros u bil-markers! Ġurnata waħda, waqt li kien qed idur fil-librerija, il-ktejjeb sab ħabib. Kien joqgħod f’rokna mwarrba tal-librerija, qalb ir-rumanzi ta’ Ġużè Galea u l-kollezzjoni mimlija trab tan-National

Geographic. Kien ktejjeb tal-komiks, fuq tiegħu u mqareb, li kien jaf l-iktar avventuri eċitanti. It-tnejn saru ħbieb mal-ewwel.

Mill-ewwel bdew jimirħu f’kull post li tista’ timmaġina. Qalb pjanuri u muntanji, fuq ibħra u xmajjar. Iġġieldu ma’ ħallelin u saqu ż-żwiemel, lagħbu l-karti u xorbu kemm felħu. Fuq kollox setgħu jitkellmu mingħajr inkwiet ta’ grammatika u kitba tajba!

L-avventuri kienu ‘tal-blieh’, il-ħbieb kienu ‘bomba’ u raw kotba oħra li kienu ‘mazza’!

Ma kinux kuntenti joħolmu blavventura biss. Il-librerija saret territorju liberu u salvaġġ, fejn setgħu jistħajlu li kienu s-salvaturi tal-poplu. U sabiex l-avventura tkun iktar realistika, bdew iqattgħu l-paġni tagħhom stess u jagħmluhom bħal bombi żgħar biex bihom jattakkaw lill-kotba l-oħra.

Sparaw fuq kotba rari, rumanzi popolari u enċiklopediji antiki.

Iktar ma bdew jipprotestaw il-kotba l-milquta, iktar ħraxet il-battalja!

Ma waqfux qabel spiċċaw it-tnejn għajjenin mejta u mbagħad qagħdu bilqiegħda fuq mazz karti mqattgħin. Dak il-ħin irrealizzaw issitwazzjoni li kienu fiha! ‘X’waħda din!’, qal il-ktejjeb tal-komiks. ‘Kif spiċċajna!’, qal il-ktejjeb tagħna. Ħafna mill-paġni tagħhom kienu mxerrda mal-librerija kollha. Ilktejjeb induna f’liema sitwazzjoni 15

kien spiċċa u ħass dwejjaq kbar jaħkmuh. Id-dmugħ beda jċarċar malqoxra. Bla kliem u bla sliem irritorna lura lejn l-ixkaffa tiegħu. Ommu u missieru ħarsu lejh bla ma qalulu xejn. Lanqas għamlu sinjal wieħed.

U l-ktejjeb qabad ftit karti milli kien qatta’ u għamilhom ajruplani tal-karti. Beda jaqbad l-ajruplani u jwaddabhom lejn ommu u missieru.

Il-missier fittex fih innifsu u sab il-kelma ‘ħajja’ fl-ittra Ħ. “Ħajja: nom femminili li jfisser żmien ta’ kemm ħaġa ddum teżisti. Jeżistu espressjonijiet bħal ‘ħajja qasira’. ” Il-ktejjeb beda jibki.

‘X’qed jinkwetak, iħassbek, idejqek, ibikkik, inikktek, isewwidlek qalbek?’, qaltlu ommu, waqt li mellsitu bilpaġni tagħha. ‘Ma nixtieqx intajjar il-paġni tiegħi hekk ... għax huma ma jerġgħux lura!’ Il-ktejjeb għannaq lil ommu. ‘Ma, m’għamilthiex apposta, imma nħossni mħawwad!’

Il-missier reġa’ fetaħ paġna oħra u flittra W sab il-kelma ‘waħħal’, li tfisser ‘tgħaqqad mill-ġdid b’xi materjal li jinkolla’. L-omm u l-missier ġabru l-paġni mxerrda u, wara li llixxawhom, bdew jerġgħu jwaħħluhom fuq binhom. Il-ktejjeb reġa’ kiseb kważi l-ħxuna tiegħu kollha. L-għada filgħodu fetaħ paġna ġdida li kienet għadha vojta u waqaf. Missieru fetaħ paġna bl-ittra F u sab ‘futur’, aġġettiv jew nom 16

maskil li juri ż-żmien li ġej. Il-ktejjeb baqa’ sieket.

Ommu staqsietu: ‘X’għandek bżonn, ħtieġa, xewqa, aspirazzjoni?’

‘Nixtieq nikteb kollox waħdi,’ qal il-ktejjeb. ‘Nixtieq nikteb poeżija.’

Ommu newlitlu biro ġdida u l-ktejjeb beda jikteb waħdu. Wara ħin twil ta’ kitba minn qalbu, fetaħ il-paġna quddiem ommu u missieru.

IL-POEŻIJA TAL-KTEJJEB Waqt li d-dinja torqod, Inħares ’il barra mit-tieqa u nosserva.

Nosserva s-silenzju, li xi darba kien mimli ħajja.

Jersqu d-dellijiet bil-mod u jitwalu fuq il-mogħdija.

Wiċċi mkaħħal mal-ħġieġa, kemm kemm tidher, imma hemm qiegħda.

U waqt li s-skiet jaħkem l-art, jien ngħodd il-passi fuq ir-ramel, fuq il-bankina, fil-ħajja.

U la jien m’iniex ħlief ftit sustanza ħajja, nagħti kelma lil Alla li qabel ma jgħaddi żmieni, id-dinja tinduna li jien neżisti.

Ommu u missieru kienu qed iħarsu bla kliem, bid-dmugħ nieżel minn għajnejhom. ‘Liriku,’ lissen il-missier wara ftit. ‘Aġġettiv.

Ispirat minn mumenti irrepetibbli, b’emozzjonijiet spiritwali u qawwija.’ ‘Toħloq,’ qalet l-omm.

‘Verb tranżittiv. Ifisser tipproduċi,

tagħmel, tibni, tgħaqqad, tiġġenera, twelled, tivvinta. Il-kuntrarju ta’ ‘teqred’.’

Il-ktejjeb kien kuntent bih innifsu.

Kien beda t-triq ta’ ħajtu! U l-kelmiet kienu f’posthom!

L-ESPERJENZA FIR-RAKKONT Il-ktejjeb kien beda t-taqbida għallawtonomija. Għall-ewwel ħaseb li seta’ jimxi kif irid hu. Ħaseb li l-libertà tfisser tagħmel li trid. Imma induna li din kienet diżastruża. U talab l-għajnuna bl-ajruplan tal-karti.

Il-ġenituri fehmuh u għenuh. U seta’ jibni l-futur tiegħu mill-ġdid.

GĦAD-DISKUSSJONI Għalfejn il-ktejjeb ma riedx l-għajnuna tal-ġenituri?

X’jgħidulek l-iktar ommok u missierek?

Il-ħbiberija mal-ktejjeb tal-komiks kienet tajba jew le? X’taħseb?

Xi jfisser meta beda jarmi l-paġni tiegħu stess? Ġieli nagħmlu hekk b’ħajjitna?

Għamlu sew il-ġenituri tal-ktejjeb?

X’se jiġri mill-ktejjeb issa?

Il-parteċipanti jistgħu jiktbu dak li għaddejjin minnu fuq ktejjeb li jagħmlu huma minn ftit karti mitwija u inkullati flimkien. Ġesù wkoll kien qed jikber u jfittex l-awtonomija. Tista’ tinqara s-silta minn Luqa 2:41-52.

Robert Aloisio

IL-METODU

‘DUN ĠORĠ’ barra minn Malta – Il-Perù (2)

KATEKISTI JIFFURMAW KATEKISTI Is-soċji fil-Perù jagħtu importanza wkoll lill-formazzjoni ta’ katekisti f’parroċċi u anke fi djoċesijiet oħra. Fil-Perù jiġu organizzati dawk li jissejħu Escuelas de Catequesis, jiġifieri korsijiet għallkatekisti (li jdumu bejn erba’ u ħames ġimgħat). Stephen u sħabu jiġu mistiedna jagħtu korsijiet fl-Escuela de Catequesis li ssir fiż-żona tagħhom (Decanato 5), fi skejjel ta’ katekisti f’żoni oħra tad-djoċesi tagħhom, u ilhom ukoll erba’ snin jagħtu korsijiet f’Escuela de Catequesis li jsiru fi djoċesi oħra (Carabayllo) li qiegħda aktar minn sagħtejn ’il bogħod. F’din tal-aħħar, soċji u kandidati jitilqu miċ-ċentru għal xi t-3.30p.m. u jiġu lura għal xi nofsillejl għal matul ħames ġimgħat fis-sajf.

Stephen u sħabu jgħinu wkoll billi jipprovdu materjal għall-katekisti ta’ parroċċi oħra. Ħafna parroċċi kienu ilhom jużaw l-istess handouts għal ħafna snin. Is-soċji ħadu ħsieb jippreparaw u jippubblikaw kotba tal-katekiżmu bħala tħejjija għallMagħmudija, għall-Ewwel Tqarbina u għall-Griżma, li llum jintużaw f’diversi parroċċi. Fis-sena tal-Fidi, l-Isqof ta’ Lurin, preokkupat minn

nuqqas ta’ tagħlim, qabbadhom jiktbu katekiżmu bażiku (ktejjeb ta’ madwar 32 paġna full-colour) biex jinbiegħ fil-parroċċi kollha tad-djoċesi. Is-soċji ħadu ħsieb ilkitba, id-disinn u l-pubblikazzjoni, u l-Isqof ħa ħsieb il-bejgħ tiegħu. Ġew stampati aktar minn 10,000 kopja li ntużaw ukoll f’xi konkorsi ta’ katekiżmu li saru fl-iskejjel.

Matul is-snin li għaddew, sabiex ilmetodu tal-Fundatur ma jintilifx, issoċji tal-Perù ħadu ħsieb jippreparaw textbooks biex jintużaw fil-klassijiet.

Proprju din is-sena, l-2014, lestew serje ta’ textbooks b’tali mod li issa għandhom textbook għal sitt etajiet differenti minn Preparatorja sa Aspiranti. Kull textbook fih diversi partijiet. Fih handouts dwar ilKatekiżmu, handouts dwar il-Bibbja, ħajjiet tal-qaddisin, tagħlim blamment, sentenzi Leħen il-Maħbub, Epistolarju, sentenzi tal-qaddisin, qagħdat dwar it-Testment il-Ġdid u l-bqija. Kollha magħmulin b’tali mod li kull textbook jibni fuq ta’ qablu.

Uħud mill-handouts huma magħmula bil-forma ta’ mistoqsija u tweġiba.

Il-kotba tal-Aspiranti fihom ukoll dawk 17

Katekisti Kbar

li fl-antik kienu jissejħu Każijiet Morali, jiġifieri stejjer (moderni) li ż-żgħażagħ ikunu jistgħu jiddiskutu dwarhom.

Bil-mod il-mod, Stephen beda jittraduċi l-kitbiet ewlenin ta’ Dun Ġorġ għall-Ispanjol u dawn bdew jiġu ppubblikati, bi preżentazzjoni li tolqot l-għajn. S’issa ġew ippubblikati tnax-il ktieb minn tiegħu, kif ukoll serje ta’ kotba ċkejkna bit-talb ta’ Dun Ġorġ.

Dawn jiġu milqugħa tajjeb ħafna milkatekisti u min-nies li jiġu f’kuntatt mas-soċji, u jinkuraġġuhom biex ikomplu jittraduċu aktar kotba.

MEZZI AWDJOVIŻIVI Fit-tagħlim li jsir fil-klassijiet, issoċji tal-Perù jużaw ħafna mezzi awdjoviżivi. Għandhom il-vantaġġ li diġà jeżisti ħafna materjal blIspanjol. Jużaw ukoll dawk li jissejħu “dinámicas”, jiġifieri kant ferrieħi li jinvolvi moviment jew żfin. L-istess bħalma ġieli kien jagħmel Dun Ġorġ (tal-ġigġifogu!) dawn iservu sabiex meta t-tfal, żgħażagħ u anke adulti, qabel il-lezzjoni jew meta jkunu xi ftit għajjenin, dawn jgħinuhom jiċċaqilqu ftit u jibqgħu aktar attenti. Jeremy jara dawn id-dinámicas bħala mod dirett ta’ parteċipazzjoni mill-preżenti, jgħinu wkoll bir-ripetizzjoni u biex jagħmlu enfasi. Uħud minnhom għandhom messaġġ tassew qawwi.

Il-membri tagħna jwasslu wkoll l-Evanġelju permezz ta’ stickers jew stampi bi frażijiet tal-Evanġelju (Leħen il-Maħbub) jew sentenzi ta’ Dun Ġorġ.

Ftit tas-snin ilu kienu jippubblikaw ukoll karti jixbhu lill-Karti Manwali1, li kienu jitqassmu f’diversi postijiet.

18

FORMAZZJONI TAL-ADULTI Dun Ġorġ qatt ma llimita ruħu għat-tagħlim tat-tfal. Fil-Perù, barra t-tagħlim tat-tfal u taż-żgħażagħ, tingħata importanza kbira lit-tagħlim tal-adulti. Darba fix-xahar issir laqgħa għall-ġenituri. Kull nhar ta’ Tlieta jiltaqa’ wkoll grupp ta’ adulti li jissejjaħ Grupo Jorge Preca. Dan il-grupp jirrifletti fuq il-qari tal-Ħadd ta’ wara, jitolbu u jkantaw flimkien, u f’dawn l-aħħar sentejn, bl-għajnuna ta’ soċju, irnexxielhom jibdew komunità oħra f’villaġġ viċin imma li jappartjeni għal parroċċa oħra.

Imorru f’dan il-villaġġ kull nhar ta’ Ġimgħa u jlaqqgħu tfal, adolexxenti u adulti. Barra minn hekk, grupp ieħor magħmul minn soċji u kandidati, imur f’raħal jismu Mamacona Alta biex ukoll ilaqqa’ t-tfal, adolexxenti u adulti ta’ dan il-post. Stephen qalli li “l-istess bħal Dun Ġorġ, barra li nistennew lit-tfal fil-qasam tagħna, noħorġu mill-qasam u nfittxu tfal, żgħażagħ u adulti li minħabba d-distanza, ma jistgħux jiġu l-qasam, u li joqogħdu fil-periferiji.”

Jeremy qalli kif il-Grupo Jorge Preca huwa attiv ħafna, anke fil-parroċċa, bħala xhieda Nisranija ta’ lajċi li lesti li jimxu wara Ġesù. “Il-Grupp huwa sapport għas-soċji, huwa komunità ċkejkna li ngħaqdet fuq il-prinċipji ta’ Dun Ġorġ. F’esperjenza li kellna f’outreach f’Casitas, ma’ Stephen attendew xi membri mill-grupp, fejn xi wħud minnhom kienu responsabbli ta’ klassijiet taż-żgħar, anke jekk sempliċiment jieħdu ħsieb tfal ipinġu xi ħaġa. Hija meravilja kemm jista’ joħroġ ġid minn biċċa

karta u ftit kuluri, f’idejn tifel jew tifla, li minnhom infushom huma splużjoni ta’ kreattività u immaġinazzjoni.”

SOĊJI GĦALLIEMA U EKUMENIŻMU FIL-PRATTIKA Dun Ġorġ xtaq li l-membri tas-Soċjetà tiegħu jkunu ħaddiema. Stephen qalli li “minkejja li l-vokazzjoni tagħna hi kompatibbli mal-maġġoranza talprofessjonijiet, imma anke Dun Ġorġ kien iħoss li dawk li huma għalliema għandhom grazzja speċjali għax jiġu f’kuntatt ma’ mijiet ta’ adolexxenti u żgħażagħ.” Stephen kompla jgħidli kif, “Hawnhekk fil-Perù, minn ħames soċji, erbgħa naħdmu bħala għalliema fi skejjel differenti. Hi opportunità meraviljuża li ngħinu fil-formazzjoni ta’ żgħażagħ li l-parti l-kbira minnhom qatt ma kellhom ix-xorti li jisimgħu dwar Alla. Barra minn hekk, xi drabi nistħajjilna bħal Dun Ġorġ li kien jitkellem mal-baħrin Protestanti għax ħafna mill-istudenti jappartjenu għal knejjes jew setet oħra. Però hi opportunità biex inpoġġu fil-prattika l-ekumeniżmu, u niżirgħu rispett u fraternità bejn membri ta’ knejjes jew setet differenti.”

L-istess bħalma s-Soċjetà f’Malta ħasset il-bżonn li tibda l-iskola St Michael, fil-Perù madwar seba’ snin ilu, fuq idea tal-Isqof Carlos Enrique García Camader, soċju tal-Museum kien strumentali biex jinbeda Istitut Superjuri sabiex żgħażagħ tal-inħawi jkunu jistgħu jistudjaw Accounts, Marketing u Management. Dan l-Istitut għadu sal-lum amministrat minn soċju tal-Museum. Diversi gruppi ta’ studenti diġà ħarġu minn dan

l-Istitut wara kors ta’ tliet snin u issa sabu xogħol tajjeb.

DIMOSTRAZZJONIJIET PRATTIĊI Fil-qasam tal-Perù, barra l-lezzjonijiet u l-laqgħat li jsiru, jingħataw ukoll importanza dawk id-dettalji mimlijin simboliżmu li Dun Ġorġ introduċa fisSoċjetà tiegħu. Stephen qalli kif, “ilqanpiena li għandna fuq il-bejt issejjaħ lit-tfal għad-duttrina u qanpiena oħra ssejjaħ lis-soċji u lill-kandidati għallAssenjatur.” Jeremy ntlaqat mill-fatt li “fil-qasam tindaqq il-qanpiena biex ittfal jindunaw li sar il-ħin għall-Mużew u ftit ftit tarahom ġejjin. Xena sabiħa minn fuq il-bejt tara tfal jinġabru ftit ftit fil-qasam.”

Stephen qalli kif “fil-Milied jiġu organizzati tlieta jew erba’ Dimostrazzjonijiet bil-Bambin differenti, u kull tifel jew tifla, adolexxent u adult li jattendi jingħata xi Bambin, xi grotta jew xi statwa li s-soċji u l-kandidati jkunu ħejjew b’ħafna sagrifiċċju. Fl-Għid tingħata l-famuża figolla, ippreparata wkoll mis-soċji u l-kandidati. Tiġi wkoll organizzata l-Ikla tal-Għid, li tgħinna ngħixu l-esperjenza tal-appostli fl-Aħħar Ċena.”

Jiġu organizzati wkoll passiġġati u ħarġiet speċjali b’ċerta regolarità,

kif ukoll attivitajiet bħalma huma l-logħob tas-sajf (jew ix-xitwa tagħna). “Dawn jgħinu sabiex it-tfal jiġu għal qalbhom u huma wkoll mumenti privileġġjati sabiex inkomplu nedukaw u niffurmaw littfal u liż-żgħażagħ,” qalli Stephen.

FLESSIBILTÀ U MISTERU Jeremy nnota kif “il-qasam, iżjed u iżjed is-soċji t’hemm trawmu fi stil ta’ ħajja flessibbli. Dan narah jaqbel immens mal-Metodu ta’ Dun Ġorġ għax hekk jaħdmu l-oqsma tagħna.

Li kieku Dun Ġorġ u l-ewlenin soċji ma kinux flessibbli, kieku kien jinbena ċentru wieħed kbir f’Malta u l-operat tas-Soċjetà jsir kollu minn hemm. Iżda minflok għandna diversi oqsma li jilħqu ħafna tfal għaliex irridu nkunu viċin kemm jista’ jkun tan-nies. Tal-Perù hekk huma, kwalitajiet li kull soċju għandu jkollu biex iħaddan il-vera vokazzjoni Nisranija u Museumina.”

Fil-ftit ġimgħat li qatta’ fil-Perù, Jeremy ra ħafna kwalitajiet fil-membri t’hemm. Minbarra l-flessibbiltà, innota “il-fraternità, id-disponibbiltà, l-enerġija li tiġi mirrelazzjoni personali tagħhom ma’ Alla u tittieħed mill-komunità kollha, il-ħeġġa u s-sens ta’ sagrifiċċju.” Iżda

Jeremy ntlaqat minn dak li sejjaħlu s-‘sens ta’ misteru’: “l-element ta’ missjunarju, li wieħed iħoss il-ħtieġa li jwassal, li jevanġelizza, li jaqsam, li jgħin, iżjed milli jikkonverti lil ħaddieħor, imma jkun xhieda, preżenza miexja fost in-nies, persuntu tkun evidenza ta’ dan Alla li jista’ jimliena bl-imħabba u l-paċi. B’persuntu jitqajmu mistoqsijiet fin-nies fuq il-kuntentizza, il-paċi fil-qalb, il-manswetudni, l-imħabba, is-serenità, l-ottimiżmu u l-famuża tbissima.”

“Dun Ġorġ għaraf li l-frażi ‘Mgħallem, O li kieku d-dinja kollha timxi wara l-Evanġelju tiegħek’ (M.U.S.E.U.M.) titwettaq bil-persuna kollha tagħna, b’kulma nafu, naħsbu, nagħmlu, u ngħidu, b’kull talent tagħna. U għalhekk is-soċju għandu jrawwem u jinkoraġġixxi dawk ta’ warajh, iż-żgħar, u jikkultivahom kif għandu jagħmel ‘kultur’.2 Is-soċju li jsir missier biex joħroġ il-potenzjal ta’ kull żagħżugħ u żagħżugħa. Wieħed irid ikun attent biex jagħraf japprezza lil ħaddieħor u ħaddieħor japprezza lilu. U dan irridu nagħmluh flimkien ma’ Alla.”

REFERENZI: 1 Karti stampati b’tagħlim fuq suġġett partikolari li Dun Ġorġ kien iqassam fost in-nies 2 Hekk sejjaħlu Dun Ġorġ lid-direttur talkandidati f’kull Qasam

19

Film

Fr Paul Darmanin ofm conv

F’Malta għandna attrazzjoni turistika ġdida li tfakkar innawfraġju ta’ San Pawl f’Malta. Din hija esperjenza ċinematografika ġdida u interessanti. Dan il-proġett ambizzjuż kien maħsub miċ-Ċentru Animazzjoni u Komunikazzjoni (ĊAK) tal-Franġiskani Konventwali u ġie kofinanzjat mill-Fondi talUnjoni Ewropea għat-Turiżmu.

Tim ta’ produzzjoni magħmul minn talent Malti u Taljan immexxi mid-direttur Massimo My ġibed dan id-dokudrama fl-istudji talMediterranean Film Studios filKalkara f’Marzu u April li għadda.

Ix-xeni tan-nawfraġju f’tempesta qalila huma miġbuda fuq sett virtwali u fuq xenografiji oħra ta’ dak iż-żmien. Għal din ir-raġuni ntuża l-green screen u l-atturi

20

kienu tassew bravi li jirreċtaw fuq sett kważi vojt minn kull xenografija.

L-atturi huma kollha Maltin u fost l-oħrajn jinkludu lil Henry Zammit Cordina fil-parti ta’ San Pawl, Malcom Ellul fil-parti ta’ Ġulju ċ-ċenturjun, James Cutajar fil-parti tal-kaptan u Roberto De Santis fil-parti ta’ Publju. Il-produzzjoni Maltija hija f’idejn Kenneth Cassar ta’ Extreme Effects. Il-props kollha huma mogħtija b’kortesija talMalta Film Commission. Wara tliet ġimgħat ta’ filming f’Malta, il-produzzjoni ta’ wara saret ġewwa Ruma fl-Italja.

Dan id-dokudrama sa jkun muri u għall-ewwel darba f’Malta fuq screen wiesa’ madwar 14-il metru u f’sitt lingwi differenti.

Is-suġġett kif nafu huwa n-nawfraġju ta’ San Pawl f’Malta.

Din l-inizjattiva kienet l-iktar waħda kuraġġuża, innovattiva u effettiva. Il-rakkont tan-nawfraġju hu deskritt b’mod oriġinali, bi flashback lura u ’l quddiem. Huwa attraenti għat-turisti għax hemm ukoll referenza għal fatti storiċi u ġeografiċi dwar Malta. Huwa ppreżentat b’diversi lingwi li jinkludu l-Malti, it-Taljan, l-Ingliż, il-Franċiż, l-Ispanjol u l-Ġermaniż.

Iżda bħala ħajta tad-deheb, malpreżentazzjoni kollha hemm ilmessaġġ Nisrani tal-miġja ta’ San Pawl f’Malta u kif din biddlet ilħajja tagħna l-Maltin. Naturalment il-preżentazzjoni hija msejsa fuq dak li nafu llum bil-mezzi moderni, iżda tissemma t-tradizzjoni qawwija illi n-nawfraġju sar fit-

Tramuntana tal-gżira fejn ftit mili ’l bogħod kien hemm ir-residenza tas-sajf tal-Gvernatur Publju f’Burmarrad.

L-effetti viżwali u akustici huma professjonali għall-aħħar. Waqt li qed tara l-preżentazzjoni tisma’ l-ħsejjes kollha li jdaħħluk flatmosfera. Pereżempju ż-żaqżiq tal-injam tal-bastiment waqt il-maltempata, ir-riħ ivenven; iżda wkoll l-element viżiv b’mod partikolari l-bastiment f’nofs maltempata mill-Grigal.

barranin. Il-bravura ta’ tekniċi Taljani kompliet tagħni l-prodott, fejn ħadmu b’tant għaqal fuq l-effett viżiv u fuq ir-rikostruzzjonijiet bilkompjuter ta’ xeni sħaħ. Arti tassew!

Daqskemm hija arti l-mużika li fih id-dokudrama li tlibbes il-film kollu b’libsa tant xierqa.

Naħseb li b’din l-inizjattiva mhux biss qed jitkabbar il-prodott turistiku ta’ pajjiżna, imma anke għalina l-Maltin tkompli twasslilna l-messaġġ li jeħtieġ niftakru dejjem x’inhuma l-għeruq tal-fidi tagħna u kif Alla għoġbu jitfa’ ħarstu fuq daqsxejn ta’ gżira jisimha Malta!

Għalija li kont involut għall-ewwel darba fi produzzjoni ta’ dan it-tip hekk professjonali kienet esperjenza sabiħa ħafna għaliex dak kollu li studjajt dwar iċ-ċinematografija sibtu mqiegħed fil-prattika quddiem għajnejja. Inħossni kburi wkoll li aħna l-Maltin għandna tant nies fuq dan il-qasam tal-films li huma tassew kapaċi u bravi u li jħabbtuha mal-aqwa nies li jaħdmu films

21

Inklużjoni

Edward Wright

NIFHMU AKTAR L-AWTIŻMU

FIT-TFAL U L-ADOLEXXENTI (2)

KUNDIZZJONIJIET OĦRA LI TFAL B’ASD JISTA’ JKOLLHOM Tfal b’ASD jistgħu jiżviluppaw sensittività partikulari għal ċerti stimuli sensorji (sensory problems), fosthom ċerti rwejjaħ, ħsejjes, togħmiet u affarijiet li jaraw u/jew imissu li jdejquhom, bħal xi tipi ta’ drappijiet u ħwejjeġ li jilbsu.

Wieħed minn kull erbat itfal blASD jesperjenza ‘seizures’, i.e. li għal ftit ħin jintilef minn sensih (short term consciousness or blackout) u/jew jesperjenza rogħda qawwija f’ġismu kollu u/jew jgħaddi minn mumenti li fihom jiċċassa fil-vojt.

Jistgħu jsibu wkoll diffikultà biex jorqdu jew biex jibqgħu reqdin għal ċertu perjodu ta’ ħin. Dan iwassal biex isibuha aktar bi tqila biex jiffukaw u jikkonċentraw (kemm l-iskola, id-dar u f’postijiet oħra) u biex iġibu ruħhom sew kulfejn ikunu.

Xi ġenituri ta’ tfal b’ASD ġieli rrappurtaw li uliedhom ibatu ta’ spiss bi problemi tal-istonku u/ jew intestinali (gastrointestinal or digestion problems / GI). Sintomi komuni huma uġigħ fl-istonku, diarrhea, vomtar, konstipazzjoni u anki jintefħu.

Ukoll, numru pjuttost għoli ta’ tfal bl-ASD għandhom xi tip ta’ diżabilità intellettwali (intellectual disability).

Dawn ikunu l-aktar assoċjati ma’ diffikultajiet li jkollhom bil-lingwa u ma’ nuqqas ta’ ċerti abiltajiet konjittivi.

Tfal bl-ASD jistgħu jiżviluppaw ukoll kundizzjonijiet oħra mentali bħal diżordnijiet tal-ansjetà (anxiety disorders), ADHD (attention deficit hyperactive disorder), jew dipressjoni.

22

KURA U KONTROLL TAL-ASD SA MINN ETÀ BIKRIJA Għalkemm għadha ma teżistix kura għallASD, instab li jekk tiġi trattata sa minn età bikrija ħafna, permezz ta’ programmi edukattivi apposta u permezz ta’ kura medika speċjalizzata, is-sintomi tagħha jonqsu u t-tfal ikunu jistgħu jimmaturaw aktar u jitgħallmu ħiliet ġodda aktar malajr.

Ir-riċerka turi li ‘behavioural therapy’ intensiva fl-ewwel tliet snin tal-ħajja tista’ ttejjeb sostanzjalment il-ħiliet konjittivi u lingwistiċi tal-persuni li għandhom ASD. Il-karatteristiċi ta’ programmi edukattivi u effettivi li jseħħu daqshekk kmieni filħajja tal-persuna b’ASD jinkludu: - Attivitajiet ta’ tagħlim li jkunu magħmulin apposta biex jistimulaw u jiffukaw l-intelliġenza ta’ dawn it-tfal skont il-livell ta’ żvilupp li jkunu fih - Klassijiet kemm jista’ jkun żgħar li fihom persuni b’ASD jkunu jistgħu jirċievu attenzjoni individwali

- Taħriġ apposta għall-ġenituri u għall-qraba tat-tfal - Struttura, rutina u għajnuniet viżwali (bħal skedi ta’ attivitajiet) u parametri ċari (clearly defined boundaries) li jnaqqsu ħafna distrazzjonijiet - Gwida lit-tfal dwar kif japplikaw ħiliet ġodda li jkunu tgħallmu f’sitwazzjonijiet differenti u b’hekk jitgħallmu jadattaw ruħhom aktar għal ambjenti ġodda - Kurrikula li jiffukaw l-aktar fuq ħiliet komunikattivi, soċjali u lingwistiċi, ħiliet meħtieġa fil-ħajja ta’ kuljum bħal kif jilbsu u jżommu ruħhom, ħiliet fl-immaniġġjar tar-rabja u l-burdati, ħiliet konjittivi bħallkapaċità li jifhmu l-perspettiva u l-ideat ta’ persuni oħra u ħiliet oħra akkademiċi fosthom ilmanipulazzjoni tan-numri u li jsiru jagħrfu simboli u sinjali differenti (recognition and counting).

Huwa mill-aktar importanti li l-ġenituri jikkoperaw mal-għalliema u l-professjonisti biex kull tifel/ tifla b’ASD jingħataw l-attenzjoni individwali u partikulari li jkollhom bżonn. Dan minħabba li kull intervent irid ikun jindirizza l-bżonnijiet u l-livell konjittiv ta’ kull individwu. Għalhekk tajjeb li kull għalliem u katekist ikun jaf sewwasew x’għandu u x’ma għandux jagħmel ma’ tfal bħal dawn u x’jgħidilhom jew ma jgħidilhomx.

Kull tifel/adolexxent bl-ASD ikollu struttura u rutina li importanti tiġi rispettata. L-għalliem u l-katekist, bħal ġenitur, jeħtieġ jifhmu li huwa

b’hekk biss li wieħed jista’ jibni relazzjoni tajba ma’ dawn it-tfal.

L-ASD U L-ADOLEXXENZA Is-snin tal-adolexxenza jistgħu joħolqu ċertu stress u konfużjoni f’persuni b’din il-kundizzjoni. F’din l-età jsiru aktar konxji tal-persuni ta’ madwarhom u tar-relazzjonijiet tagħhom magħhom. Filwaqt li ħafna adolexxenti jkunu preokkupati l-aktar bil-popolarità tagħhom, il-marki tal-eżamijiet, id-dehra fiżika tagħhom (bħall-ponot li jdejquhom), ir-relazzjonijiet ma’ membri tas-sess oppost, u l-karriera li jixtiequ, adolexxenti b’ASD jista’ jkun li jħossuhom urtati jew imweġġgħa meta jsiru aktar konxji tal-fatt li huma differenti minn persuni oħra ta’ mparhom. Din l-‘awareness’ tista’ twassal lil x’uħud biex iħossuhom aktar motivati biex jitgħallmu ħiliet soċjali ġodda. Iżda

jista’ jkun li oħrajn jesperjenzaw dipressjoni, ansjetà żejda jew kundizzjonijiet oħra mentali. Dawn jistgħu jimmanifestaw ir-rabja tagħhom b’imġiba aggressiva jew juru sintomi aktar akuti ta’ awtiżmu.

Adolexxenti bl-ASD għandhom bżonn min jissapportjahom ħafna u kontinwament u jispjegalhom b’ħafna paċenzja l-bidliet fiżiċi u sesswali li jkunu għaddejjin minnhom biex jifhmu aħjar lilhom infushom.

Huwa ferm importanti li l-ġenituri ta’ tfal u adolexxenti b’ASD kif ukoll l-għalliema u l-katekisti u kull edukatur, jaqraw u jkunu infurmati sewwa dwar kif jifhmu lil dawn il-persuni u kif jaġixxu magħhom.

Importanti li wieħed dejjem jistaqsi u jieħu pariri professjonali dwar kif għandha tkun l-aħjar imġiba ma’ persuni bħal dawn.

REFERENZI: 1. Baron-Cohen, Simon, Jane Allen, and Christopher Gillberg. “Can Autism Be Detected at 18 Months? The Needle, the Haystack and the CHAT.” British Journal of Psychiatry 161 (1992): 839-843.

2. Baron-Cohen, Simon, et al. “The Early Identification of Autism: TheChecklist for Autism in Toddlers (CHAT).”

Journal of the Royal Society of Medicine 93 (2000): 521-525.

3. British Columbia Ministry of Education, Special Programs Branch. Teaching Students with Autism: A Resource Guide for Schools. Victoria, BC: British Columbia Ministry of Education, 2000.

4. Grandin, Temple. Social Problems: Understanding Emotions and Developing Talents, 1999.

5. Groden, J., and P. LeVasseur. “Cognitive Picture Rehearsal.” Teaching Children with Autism: Strategies to Enhance Communication and Socialization. Karen Quill, ed. Toronto, ON: Delmar, 1995: 287-306.

6. Manitoba Education, Citizenship and Youth. Working Together: A Handbook for Parents of Children with Special Needs in School. Winnipeg, MB: Manitoba Education, Citizenship and Youth, 2004.

Websajts Utli: A. www.nimh.nih.gov/health/topics/autism-spectrumdisorders-asd/index.shtml B. www.aslpmalta.org/documents/ART-ASD-v1.0.pdf C. www.healthychildren.org/English/health-issues/ conditions/developmental-disabilities/Pages/AutismSpectrum-Disorders.aspx D. www.autism.org.uk/working-with/health/informationfor-general-practitioners/recognising-autismspectrum-disorder.aspx http://www.helpguide.org/articles/autism/autismspectrum-disorders.htm http://www.asha.org/public/speech/disorders/Autism/

23

Il-Katekisti Jistaqsu

mistoqsija: Kif nitkellmu dwar

IS-SESSWALITÀ?

Anthony Dimech

IL-MISTOQSIJA

OĦT IL-GĦERF Kif se naġixxu aħna l-katekisti meta t-tfal fil-klassijiet tagħna jsaqsuna xi mistoqsija dwar xi aspett tassesswalità? Xi tkun ir-reazzjoni tagħna meta nisimgħu lill-adolexxenti jitkellmu fuq is-sesswalità, fuq dak li jkunu raw fuq l-internet jew fuq dak li jkunu semgħu fuqu l-iskola?

Ta’ min wieħed iżomm f’moħħu li l-kuntest li fih jgħixu l-adolexxenti li jkunu fil-klassijiet tad-duttrina tagħna, hu mimli b’diskors li jinvolvi temi dwar is-sesswalità. Ħafna drabi jkun diskors vojt u frivolu, jew diskors fejn is-sesswalità hi mpinġija b’mod distort u mkisser. Hu tip ta’ diskors li jintuża għax illum “kulħadd hekk jitkellem”. Qed ngħixu fi żmien fejn 24

fl-iskejjel tagħna beda jsir it-taħlit bejn is-subien u l-bniet. Għandna diversi għaqdiet għaż-żgħażagħ u l-adolexxenti fejn kienu minn dejjem miftuħin għas-subien u l-bniet. Jista’ jkun għalhekk li jinbtu xi relazzjonijiet bejniethom.

Edukazzjoni sesswali Nisranija trid tkun proċess kontinwu li jakkumpanja l-proċess tassoċjalizzazzjoni li jgħaddi minnu kull bniedem mit-twelid sal-mewt.

Aħna bħala edukaturi, flimkien mal-ġenituri u dawk kollha li jiġu f’kuntatt mal-adolexxenti u ż-żgħażagħ, irridu nipprovdulhom mhux biss informazzjoni tajba imma wkoll attitudnijiet tajbin lejn

il-ġisem uman u l-qawwiet kollha li huwa mogħni bihom, u l-perspettiva Nisranija tal-iżvilupp u tal-emozzjonijiet assoċjati miegħu.

Il-kelma sesswalità tirreferi biss għallbniedem u dak kollu li jiddistingwih mill-annimali l-oħra kollha. Dan jinkludi l-ġisem bil-funzjonijiet u l-ġibdiet kollha tiegħu, u l-moħħ li jirregola u jikkoordina dawn il-funzjonijiet u jwassal għall-istati emozzjonali differenti.

IL-KULTURA LI QED NGĦIXU FIHA Jekk nixtiequ li l-edukazzjoni tagħna tkun effettiva, irridu nagħtu ħarsa madwarna u naraw x’tip ta’ sesswalità qed tiġi ppreżentata lill-adolexxenti

u ż-żgħażagħ. Irridu neżaminaw x’aspettattivi qed toħloq fiż-żgħażagħ, il-mistoqsijiet li tqanqlilhom u xi bżonn għandhom għall-intimità. Ħafna drabi niltaqgħu ma’ messaġġi u attitidnijiet kontradditorji li jintbagħtu liż-żgħażagħ f’tant forom u modi differenti. Fuq naħa naraw riklami li jitkellmu fuq ir-riskji u l-perikli assoċjati mal-promiskwità sesswali u fuq in-naħa l-oħra naraw messaġġi li jippromwovu l-idea li jekk inti sesswalment attiv tkun attraenti u matur.

MHUX BILFORS FIL-KLASSI Il-laqgħat kateketiċi m’għandhomx jinbidlu f’laqgħat fejn tingħata edukazzjoni sesswali effettiva. L-ewwel post fejn għandha tingħata edukazzjoni sesswali hija l-familja. Biss, meta wieħed jisma’ kliem dwar is-sess, jew ikollu mistoqsijiet dwar is-sess, m’għandux iħalli kollox għaddej jew qisu ma sema’ xejn. Irid isib il-mument opportun meta għandu jirrispondi għal dawn il-mistoqsijiet jew meta jrid jgħaddi kummenti dwar dan is-suġġett.

Edukazzjoni sesswali tajba għandha tipprovdilhom l-opportunità biex jaħsbu dwar l-importanza tarrelazzjonijiet sesswali fil-bniedem, dwar ir-rispett lejk innifsek u lejn l-oħrajn u dwar il-valuri li jibnu relazzjoni sana.

IL-PRUDENZA Noqogħdu attenti kif nitkellmu.

Altru qed nindirizzaw lit-tfal u altru qed nindirizzaw lil xi adolexxent jew lil xi żagħżugħ. Il-mistoqsijiet li jsaqsuna jistgħu jkunu malizzjuzi jew provokattivi u allura wieħed għandu joqgħod attent kif iwieġeb dawn il-mistoqsijiet. Jista’ jkun li xi tfal mill-klassi jkunu qed jgħixu f’sitwazzjonijiet diffiċli jew

għandhom ideat imħawda tas-sess jew kellhom xi esperjenzi sesswali negattivi. Jista’ jkun hemm il-periklu li wieħed jinftiehem ħażin.

Mhux faċli li wieħed jitkellem fuq issesswalità. Hu tajjeb li wieħed jaqra u wkoll isaqsi jekk ikollu xi diffikultajiet.

Hawn diversi esperti li lesti jgħinu lilna l-katekisti biex b’hekk ma nippreżentawx ideat mgħawġin tassesswalità. Is-sesswalità hi xi ħaġa li tana Alla. Fir-rakkont tal-Ġenesi nsibu hekk: “Alla ra li kollox kien tajjeb ħafna” (Ġen. 1:31). Mela kuraġġ, nippruvaw immissu r-ruħ u l-qalb ta’ min ikollna quddiemna għax l-aqwa verità hi li Alla u dak kollu li ħalaq huwa kollu sabiħ.

INWASSLU L-AĦBAR IT-TAJBA TASSESSWALITÀ Meta aħna l-katekisti nsibu ruħna f’ċerti sitwazzjonijiet kritiċi, għandna nħabbru l-vanġelu tas-sesswalità: Alla ħalaqna differenti minn xulxin; Hu li żejjinna bis-sesswalità tagħna.

Biss qatt ma rridu nimponu sett ta’ valuri u twemmin li aħna nħaddnu u lanqas ma nistgħu nipprovdu informazzjoni bbażata bil-biża’ jew li ssemmi biss konsegwenzi negattivi.

Ma nistgħux nittrażmettu moralità dejqa lill-adolexxenti u liż-żgħażagħ.

25

Atlas

Mario Zerafa

BETANJA M’hemmx dubju li meta tisma’ bir-raħal ta’ Betanja mill-ewwel jiġi f’moħħok il-miraklu kbir tal-qawmien ta’ Lazzru mill-mewt. Dan huwa bla dubju wieħed mill-akbar mirakli li Ġesù wettaq u li kien kruċjali sabiex il-qassis il-kbir Kajfa u l-Fariżej jiddeċiedu li joqtlu lil Ġesù.

Kien f’Betanja wkoll fejn Ġesù daħal jiekol għand Xmun hekk imsejjaħ l-imġiddem.1 Hemmhekk ukoll mara midinba ħaslet saqajn Ġesù u mesħithomlu b’xagħarha filwaqt li Ġesù ħafrilha dnubietha kollha.2 Fl-Evanġelju ta’ San Ġwann insibu episodju simili imma din id-darba l-mara kienet Marija oħt Lazzru stess li ħaslet saqajn Ġesù, u li din il-ġrajja ġrat fid-dar ta’ Lazzru stess.3 Illum l-arkeoloġisti kollha jaqblu li Betanja biblika hija l-belt preżenti ta’ Al-Eizarija, li tinsab madwar 2 kilometri u nofs bogħod minn Ġerusalemm.

Fuq l-etimoloġija (tifsira) tal-isem Betanja, l-istudjużi ftit li xejn jaqblu. Xi wħud huma tal-fehma li l-isem ifisser

26

‘dar it-tamal’, filwaqt li oħrajn aktar jaqblu li l-isem ifisser ‘dar il-miżerja’ jew ‘dar il-faqar’.

F’wieħed mid-dokumenti li nstab fl-għerien qrib il-Baħar il-Mejjet fl-1945, imsejjaħ bħala l-iskroll tattempju, isemmi tliet irħula żgħar kollha viċin ferm ta’ Ġerusalemm.

Ilkoll kienu lokalitajiet iffrekwentati minn nies morda bil-ġdiem. Kif tafu l-ġdiem kien marda terminali u tittieħed u allura n-nies infettati kien ikollhom jitilqu lil nieshom u d-dar tagħhom u jgħixu eżiljati.

Bosta studjużi jaħsbu li wieħed minn dawn it-tliet postijiet ta’ refuġju għall-imġiddmin kien proprju Betanja. Dan jispjega l-isem ‘dar il-miżerja’, u jispjega wkoll għaliex Xmun kien imlaqqam l-imġiddem. Nafu wkoll kif xi nies bdew jiskandalizzaw ruħhom meta ntużat il-fwieħa biex jindilku saqajn Ġesù. Ir-risposta ta’ Ġesù kienet immedjata, ”il-foqra ssibuhom dejjem magħkom imma lili le”. Din

l-espressjoni kellha implikazzjonijiet għal dak li kien hemm madwaru ġewwa Betanja fejn il-faqar, il-mard u l-miżerja kienu ta’ kuljum. Tajjeb ukoll ngħidu li f’Betanja nstabu mijiet ta’ kaxxi b’għadam uman fihom. Fuq bosta minn dawn il-kaxxi nstabu l-ismijiet tal-individwi midfuna u kollha kemm huma jindikaw li l-abitanti ta’ Betanja kienu Galilej. Dan jispjega l-fatt kif Ġesù u l-appostli, li kienu lkoll Galilej, kienu jippreferu jieqfu jistrieħu f’Betanja milli f’Ġerusalemm fejn ilGalilej ma tantx kienu milqugħin. Dan ukoll jispjega l-fatt ta’ kif Ġesù kien ħabib kbir ta’ Lazzru u ħutu u għaliex kien spiss imur jiekol għandhom.

Illum il-pellegrini li jżuru Betanja ma jistgħux ma jżurux il-qabar fejn tradizzjonalment ġie mpoġġi Lazzru.

Dan il-qabar, li huwa antik immens u li jmur lura għal żmien Kristu, kien meqjus bħala l-qabar ta’ Lazzru minn żminijiet bikrija. L-ewwel testimonjanza hija dik tal-Isqof Ewsebju ta’ Ċesarija (ċ. 330 wK) li jsemmi dan il-qabar u jgħid li huma bosta l-pellegrini li jżuru

l-qabar biex jitolbu fih. Nafu wkoll li sa żmien San Ġlormu (ċ. 390 wK), knisja mdaqqsa f’forma ta bażilika kienet mibnija qrib il-qabar. L-istess knisja hija msemmija b’ċertu dettall minn pellegrina jisimha Egeria li żaret l-Art Imqaddsa madwar is-sena 410 wK. Din il-knisja bikrija ġġarrfet f’terremot li seħħ fil-ħames seklu. Nafu b’ċertezza li meta l-Papa Kopt Teodozju I kiteb fis-sena 518 wK, huwa jsemmi knisja differenti li kienet iżgħar u inqas lussuża.

Din it-tieni knisja biż-żmien ukoll iġġarrfet, u fl-1138 il-Kruċjati reġgħu bnewha u maġenbha bnew kunvent tas-sorijiet iddedikat lil Marta u Marija.

Imbagħad, meta l-Kruċjati tkeċċew mill-Art Imqaddsa, l-Għarab fl-1384

bnew moskea u fis-sena 1500 nbniet moskea akbar li għadha hemm sal-lum.

Kien biss riċentement, jiġifieri fl-1952, li l-Franġiskani akkwistaw biċċa art maġenb il-qabar u bnew il-knisja preżenti. Madankollu l-pellegrini għadhom jistgħu jaraw il-fdalijiet talknejjes bikrija.

Betanja tfakkarna kemm fil-qawwa ta’ Ġesù u wkoll fil-fraġilità u t-tbatija tal-bniedem u fit-tama ta’ ħajja oħra wara l-mewt.

KANA

MAGDALA

ĠERIKO TIMNA BETANJA

REFERENZI: 1. Mt. 26:6-13 2. Mk 14:3-9 3. Ġw. 12:1-8

MASADA

27

Riżorsi

MIL-LIBRERIJA

Karmenu Borg

Paul the Traveller tal-awtur Ingliż Ernle Bradford Il-figura ta’ San Pawl hija waħda ċentrali fil-Kristjaneżmu, tant li wara Ġesù nistgħu ngħidu li kien hu li poġġa l-pedament tat-twemmin Nisrani. Għalhekk ma għandniex nissorprendu ruħna li hemm numru mhux ħażin ta’ kotba li jitkellmu fuq dan il-personaġġ. Illum ser nikteb dwar tnejn minnhom.

mhuwiex ġdid. Bradford huwa l-awtur ta’ bosta kotba dwar l-istorja talMediterran u l-pajjiżi li jmissu ma’ dan il-baħar. Huwa għandu rabta speċjali ma’ pajjiżna għaliex mhux biss qatta’ xi snin jgħix hawnhekk, iżda kiteb kotba li jittrattaw ġrajjiet li seħħew f’Malta fil-passat fosthom l-Assedju l-Kbir u t-Tieni Gwerra Dinjija.

L-ewwel wieħed huwa Paul the Traveller tal-awtur Ingliż Ernle Bradford. Forsi għal bosta, l-isem ta’ dan l-awtur

Fl-opinjoni tiegħi, għalkemm għandu l-Baħar Mediterran bħala protagonist, dan il-ktieb fih xi ħaġa differenti

mill-oħrajn. Il-vjaġġi tal-Appostlu San Pawl huma mpoġġijin fil-kuntest ta’ bniedem li qiegħed iferrex messaġġ li sejjer iwassal bidla, il-messaġġ ta’ żmienu. Il-Mediterran u l-artijiet li jmissu miegħu huma bħal tila li fuqha tiġi maħluqa pittura straordinarja; il-vjaġġi ta’ Pawlu bħala l-pedament li fuqhom inbniet soċjetà ġdida. Id-determinazzjoni u l-qilla tal-karattru tal-Appostlu huma essenzjali bħalma hija l-fidi tiegħu sabiex nifhmu kif quddiem perikli u ostakli kbar irnexxielu jwassal il-kelma tal-Mulej.

PASSION AND GLORY: A FLESH-AND-BLOOD HISTORY OF THE SOCIETY OF JESUS TA’ IGNACIO ECHANIZ U mill-figura ta’ San Pawl, il-missjunarju per eċċellenza, ngħaddu għall-istorja tal-Kumpanija tal-Ġiżwiti u speċjalment il-ħidma tagħhom bħala missjunarji.

It-Triloġija Passion and Glory: A fleshand-blood history of the Society of Jesus, miktuba mill-Ġiżwita Indjan Ignacio Echaniz, hija ġabra tal-erba’ mitt sena tal-istorja tal-Kumpanija ta’ Ġesù. Miktuba b’Ingliż sempliċi, dawn it-tliet kotba huma maqsuma fi tliet

perjodi li jkopru l-istorja tas-Soċjetà tal-Ġiżwiti. L-ewwel volum jitkellem fuq l-ewwel mitt sena tas-Soċjetà, il-famuż seklu tal-bidu, meta l-Ġiżwiti tferrxu mal-Ewropa u l-kumplament tad-dinja. It-tieni volum jitkellem dwar is-seklu li fih is-Soċjetà tal-Ġiżwiti laħqet il-quċċata fejn tidħol ħidma, setgħa u fama. Hawnhekk iżda għamlet bosta għedewwa, sew minn barra iżda wkoll minn ħdan il-Knisja. Dan wassal sabiex

is-Soċjetà tiġi soppressa. Fl-aħħar volum għandek l-istorja ta’ kif is-Soċjetà reġgħet ġiet rikostitwita mill-Knisja. Fiż-żmien ta’ wara, il-Ġiżwiti għarfu jaffaċċjaw sfidi ġodda l-aktar fis-snin sittin meta bdew iħaddnu l-għażla preferenzjali favur min hu fqir. Fl-opinjoni tiegħi dawn it-tliet volumi jistgħu jkunu ta’ għajnuna u interess għal dawk kollha li għandhom x’jaqsmu ma’ storja tal-missjonijiet u ordnijiet reliġjużi.

Paul: Pastor of Communities for Today ta’ Kevin Hanlon SJ. Ktieb ieħor li jitkellem dwar San Pawl huwa Paul. Pastor of Communities for Today ta’ Kevin Hanlon SJ. Kuntrarju għall-ktieb ta’ qablu, Hanlon jirrifletti dwar il-kwalitajiet ta’ San Pawl bħala ragħaj. Hawnhekk insibu enfasi fuq l-ittri tiegħu u kif dawn jistgħu jgħinu

28

lil dawk kollha involuti fil-pastorali talKnisja. L-awtur b’ħila kbira jiddeskrivi l-kuntest taż-żmien li fih inkitbu l-ittri, il-personaġġi u l-postijiet. Fuq kollox jispjega l-binja ta’ komunitajiet Insara u kif dak li Pawlu għamel elfejn sena ilu jista’ jirrepeti ruħu llum.

Għal aktar informazzjoni żur

www.sdclibrary.org

ĊENTRU TAR-RIŻORSI

Albert Mercieca SEGRETARJAT GĦALL-KATEKEŻI, L-ISTITUT KATTOLIKU, FURJANA

MANTEGAZZA RAFFAELE CASSIDY SHEILA TRA IL MARZO E IL LENT IS FOR LOVING DARTON, LONGMAN & GIUGNO DELLA VITA ELLEDICI, 2011

TODD, 2012

Id-dinja taż-żgħażagħ hija mimlija lwien li jippreżentaw uċuh differenti u li ma jħallux konċentrament fuq oġġett wieħed. Dan il-ktieb iressaq il-ġid profond li jibda mis-sbuħija ta’ xi opri artistiċi u jgħaddi minn proċess li jasal biex jinterroga l-poeżija, il-letteratura, il-mużika iżda dejjem b’għajn viġili fuq il-verità konkreta u ħajja tażżgħażagħ. Ktieb maħsub għal min jaħdem maż-żgħażagħ sabiex ifisser il-qawwa kbira fiż-żgħażagħ li aktar minn mument fil-ħajja ta’ persuna huwa mod kif tħares lejn l-eżistenza, il-ferħ tagħha, ilproblemi tagħha u l-kumplessità tagħha straordinarja.

Li tkun Nisrani mhijiex xi formula ta’ espressjoni iżda waħda ta’ ferħ: għall-ħajja ta’ twettiq lil hinn minn kull ħolma tagħna. Ġesù qal: “Jiena ġejt biex ikollkom il-ħajja, u ħajja bil-kotra” (Ġw. 10:10).

Permezz ta’ kapitli qosra, maħsuba biex jinqraw minn individwi jew gruppi, jinġiebu mistoqsijiet għall-meditazzjoni u r-riflessjoni. L-awtriċi tifhem il-kelma ‘Randan’ bl-Ingliż bħala akronimu għal dak li tassew tfisser, li tgħix ta’ Nisrani llum: L – Love (Imħabba); E – Empathy (Empatija); N – No (Le); T – Thank you God (Grazzi Mulej).

OTTUBRU-MEJJU

FILGĦODU

FILGĦAXIJA

Ħinijiet tal-ftuħ taċ-Ċentru tar-Riżorsi tas-Segretarjat għall-Katekeżi

BROOCKS RICE GOD’S NOT DEAD

W. PUBLISHING GROUP

It-twemmin f’Alla qiegħed jikber, iżda qed jikber ukoll ix-xettiċiżmu.

L-evidenza tal-eżistenza ta’ Alla trid tinħataf u tingħaġen sewwa biex tkun tista’ twieġeb għal din l-isfida. “Is-suċċess tal-aġenda tal-ateu huwa dovut għall-fatt li t-tweġiba u l-argument ta’ min jemmen f’Alla għal dak li l-atei jargumentaw mhux imfisser u magħruf biżżejjed. Il-veru fidi mhix għamja; il-ħajja mhix aċċidentali; it-tajjeb u l-ħażin mhumiex fantasija; l-Alla li jeżisti wera lilu nnifsu fl-istorja permezz ta’ Ġesù Kristu. God’s Not Dead hija l-apoloġetika għas-seklu wieħed u għoxrin.

It-Tnejn 9:00 - 12:00 Magħluq

ĠUNJU-SETTEMBRU

FILGĦODU 9:00 - 12:00

FILGĦAXIJA Magħluq

SPILKA BERNARD THE PSYCHOLOGY OF PRAYER

GUILDFORD PRESS, 2013

Dan il-ktieb fuq il-psikoloġija tattalb huwa xogħol mill-aqwa. Spilka huwa wieħed mill-fundaturi ta’ din ix-xjenza u flimkien ma’ Kevin Ladd ħoloq xogħol b’informazzjoni xjentifika l-aktar aġġornata fuq l-aktar mistoqsijiet attwali fuq “X’inhu t-talb?”. Dan il-ktieb jirnexxilu jibni fuq esperjenzi psikoloġiċi ta’ talb bla ma jnaqqas jew jispjega b’mod mgħaġġel il-veru valur tagħhom lil dawk li huma verament imsejħa għallħajja ta’ fidi.

It-Tlieta L-Erbgħa Il-Ħamis Il-Ġimgħa 9:00 - 12:00 9:00 - 12:00 Magħluq 9:00 - 12:00 17:30 - 19:30 Magħluq 17:30 - 19:30 Magħluq Magħluq Magħluq

9:00 - 12:00 Magħluq Magħluq Magħluq

9:00 - 12:00 Magħluq

Magazin bil-Malti għaż-żgħażagħ u l-adolexxenti Għal aktar informazzjoni ibagħtulna email fuq gwida@sdcmuseum.org

www.facebook.com/xehda