Gwida għal min jgħallem

Taħsbu intom li Bin il-Bniedem se jsib fidi? ■ Katekisti Kbar ■ Mil-Librerija tal-Katekist

Gwida

Il-Katekist u l-Media

■

IS-56 VOLUM | ĦARĠA #05 ■ SETTEMBRU-OTTUBRU 2013

għal min jgħallem

Studju

Emerġenza

Fidi

Paġna

12

Ispirazzjoni

Moħħ ċar, qalb imħeġġa PAĠNA 6

Il-Mixja Liturġika

Nibdew fuq sieq tajba PAĠNA 2

Minn idejn l-Artist

Marija mal-Anġli

PAĠNA 14

Editorjal

1 Taħsbu li Bin il-Bniedem se jsib fidi meta jiġi?

Fr Carl Mario Sultana Il-Mixja Liturġika

2 Nibdew fuq sieq tajba Mariosa Micallef Riflessjoni

6 Moħħ ċar, qalb imħeġġa Fr René Camilleri Katekisti kbar

8 Il-Metodu ‘Dun Ġorġ’ tim editorjali Joseph Bonnici Alan Bonello Kurt Miceli

ħajr lil

Steven Mifsud li kkoreġa t-test, lis-Segretarjat għall-Katekeżi tal-Arċidjoċesi ta’ Malta għallkontribuzzjoni u l-għajnuna li dejjem joffri u lill-kontributuri li b’sagrifiċċji personali għamlu din il-ħarġa possibbli.

produzzjoni

Disinn: Alan Bonello www.designedbyal.com Stampa: Veritas Press, Żabbar

distribuzzjoni

Din ir-rivista tista’ tinxtara minn Librerija Preca, miċ-ċentri tal-M.U.S.E.U.M. fl-irħula kollha u mis-Segretarjat għall-Katekeżi.

abbonamenti

Sena - 6 ħarġiet (Bl-Idejn) €9.00 (Bil-Posta) €11.00

gwida@sdcmuseum.org

Gwida għal min jgħallem hija publikazzjoni tal-Kummissjoni għall-Formazzjoni tat-Tfal u l-Magħżulin tas-Soċjetà tadDuttrina Nisranija – M.U.S.E.U.M.

www.sdcmuseum.org

Robert Aloisio Studju

12 Komunità ta’ Fidi Fr Andrew Galea ofm conv.

Minn Idejn l-Artist

14 Marija mal-Anġli Tonio Caruana Riżorsi

16 Mil-Librerija Karmenu Borg u Albert Mercieca Inklużjoni

18 Diżordnijiet soċjali, emozzjonali u ta’ mġiba Edward Wright Trekking

22 Mill-Kampanja Għawdxija Michael Debono Il-Media fil-Katekeżi

24 Il-Katekist u l-Media Alan Bonello Storja

26 Won Li It-Tliet Briganti Joseph Bonnici Din kont tafha?

28 Il-Mistoqsija Oħt il-Għerf Kevin Scicluna

Il-ħarġa li jmiss se tkun waħda speċjali fuq il-Konċilju Vatikan II.

Editorjal

Fr Carl Mario Sultana

Taħsbu li Bin il-Bniedem se jsib fidi meta jiġi?

“Imma taħsbu intom li Bin il-bniedem se jsib il-fidi fuq l-art meta jiġi?” (Lq 18, 8b) Is-Sena tal-Fidi ppreparajna għaliha, għixnieha bl-aħjar mod possibbli u issa għoddha għaddiet. Għalhekk, issa huwa propju ż-żmien li fih għandna nerġgħu nistaqsu lilna nfusna dak li darba Ġesù staqsa lin-nies ta’ żmienu: ‘Meta jiġi Bin il-Bniedem, se jsib il-fidi fuq l-art?’ Il-kliem ta’ din il-mistoqsija għandu jerġa’ jidwi f’moħħna llum. Huwa għalhekk li għandna nerġgħu nistaqsuha lilna nfusna b’mod dirett u sinċier. Huwa b’dan il-mod li nistgħu neżaminaw ftit lilna nfusna ħalli naraw jekk tassew għixniex din is-Sena tal-Fidi b’mod li din ma kinitx biss ċelebrazzjoni ta’ xi affarijiet esterni biex infakkru li qegħdin fis-sena tal-fidi, imma li tassew ħalliet effett pożittiv fina, u fin-nies li niltaqgħu magħhom.

Id-dinja li fiha qegħdin ngħixu tant hija mgħaġġla li lilna ġieli jiġrilna li aħna wkoll nittieħdu minn din il-mentalità ta’ għaġla kontinwa, u għaldaqstant ma jkollniex ċans biex naħsbu ftit fuq dak li aħna

nkunu għaddejjin minnu. Xi drabi, tant nidħlu fir-rutina li lanqas biss nintebħu bis-sbuħija u n-neċessità ta’ dak li nkunu għaddejjin minnu.

Meta jiġrilna hekk, inkunu qed nagħmlu bħall-papri, li jirnexxilhom jgħoddsu fl-ilma, mingħajr ma jixxarrbu. Il-papri kif joħorġu minn taħt l-ilma jitfarfru u qisu qatt ma jkunu xxarrbu. Dan jista’ jiġri lilna wkoll meta ma nagħrfux il-grazzja li Alla jkun qed jagħtina fil-ħajja ta’ kuljum, u permezz tal-opportunitajiet ta’ bidla u ta’ konverżjoni li jagħtina fil-ġrajjiet ta’ ħajjitna, anki b’ċelebrazzjonijiet bħal dik ta’ Sena tal-Fidi.

Matul is-Sena tal-Fidi, il-Knisja f’Malta ippreżentatilna dik il-lumina f’forma ta’ dgħajsa li kellha l-għan li tfakkarna fil-fidi li ġabilna San Pawl fin-nawfraġju tiegħu meta wasal f’pajjiżna bla ma kien ippjanat.

Din il-lumina nsibuha f’kull knisja parrokkjali, fejn tpoġġiet f’post prominenti biex tfakkarna li aħna qegħdin fis-Sena tal-Fidi. Għalkemm

dan is-simbolu kien wieħed tajjeb, wisq nibża’ li ħafna drabi poġġejnieh fil-knejjes tagħna, u ħsibna li kien biżżejjed għan-nies biex inkebbsu fihom il-fidi. Il-fidi ma tiġix mix-xejn, lanqas ma tiġi biss minn simbolu li poġġejnieh f’post prominenti, u n-nies tilfet l-iskop għaliex dan tpoġġa hemm. Mhux biżżejjed li npoġġi simbolu, imbagħad inħalli lil kulħadd jifhmu kif irid, jew jaħsbu biss xi ornament ieħor fil-knejjes tagħna.

Kull simbolu jitlef is-sens tiegħu jekk ma jiġix spjegat, u jekk it-tifsira tiegħu ma tiġix imġedda u applikata fil-ħajja ta’ kuljum minn żmien għal żmien. U hawn tidħol il-parti tagħna bħala għalliema u edukaturi għall-fidi. J’Alla matul din is-Sena tal-Fidi stinkajna kemm flaħna biex aħna personalment niġġeddu fil-fidi tagħna, u biex ngħixu l-fidi tagħna b’aktar konvinzjoni; u anki biex ngħinu lill-oħrajn jiskopru s-sabiħ talfidi f’Ġesù Kristu, u li huwa possibbli, anzi xi ħaġa sabiħa li tgħix din il-fidi fid-dinja ta’ llum.

Il-Mixja Liturġika

Nibdew fuq sieq tajba Mariosa Micallef

Bdejna Sena Kateketika oħra u kważi wasalna fl-għeluq tas-Sena Liturġika. L-għan ewlieni tal-katekeżi huwa li nsiru nafu lil Ġesù b’mod intimu u nikbru fil-fidi. Dan ma nagħmluhx waħedna iżda ma’ oħrajn. Flimkien, b’mod partikolari f’kull Ewkaristija, aħna nfakkru l-passjoni, il-mewt u l-qawmien ta’ Ġesù, u aħna mistennija li ninbidlu u napprofondixxu r-relazzjoni tagħna miegħu.

Iżda l-kliem waħdu qatt ma hu ser ikun biżżejjed biex jagħmel preżenti dak li ġara aktar minn 2000 sena ilu u lanqas ma tant se jgħin biex jibdillna għall-aħjar!

2

D

an it-tiġdid tal-misteri tal-fidi tagħna jrid ikun ferm aktar minn kliem biex kemm il-kbar kif ukoll iżżgħar jirnexxilhom jesperjenzawhom.

Għalhekk il-liturġija hija sinjura ħafna fis-simboli u l-ġesti li tuża. Meta nifhmu dak li dawn is-simboli u ġesti jridu jwaslullna, imbagħad il-Kelma ser tasal b’mod aktar ċar u tgħinna biex ninbidlu.

Fil-katekeżi, speċjalment tat-tfal, aħna mistennija li nwasslulhom numru ta’ veritajiet u tagħlim fost l-oħrajn dwar is-salvazzjoni, il-Ġisem Mistiku, l-imitazzjoni ta’ Ġesù f’ħajjitna, l-Ispirtu s-Santu u l-Madonna Omm il-Knisja, biex dawn iservu bħala pedament li fuqu huma jkomplu jibnu l-fidi tagħhom.

Iżda meta forsi nkunu ilna snin naqdu r-rwol ta’ katekisti jista’ jkun li ftit li xejn invarjaw il-laqgħat tagħna u nitilfu xi ftit mill-ħeġġa wkoll.

Is-Sena Liturġika tagħtina l-mezzi kollha biex aħna nerġgħu ndaħħlu l-entużjażmu, il-varjetà u għalhekk aktar fehim ta’ dak li qegħdin inwasslu.

Nagħmlu żball kbir jekk, waqt illaqgħat tagħna, nirriduċu s-Sena Liturġika għal ftit sagrifiċċji u talb matul l-Avvent u r-Randan! Irridu li lit-tfal ngħallmuhom jesperjenzaw il-liturġija inkella jibqgħu spettaturi u dak il-messaġġ li ngħaddulhom

mhux se jrabbi wisq għeruq. Meta aħna qegħdin infissru l-ġrajjiet differenti tas-Sena ma nistgħux nispjegawhom bħala avvenimenti li seħħew fil-passat mingħajr ma nuru r-relevanza tagħhom fil-ħajja tagħna llum. Bħala katekisti rridu b’mod konxju u bi preparazzjoni serja ninkludu s-Sena Liturġika fillaqgħat tagħna. Ma ninsewx lanqas il-personaġġi li niltaqgħu magħhom fil-Bibbja u qaddisin oħra. Noqogħdu attenti kif nirrankkuntaw il-ħajjiet ta’ dawn in-nies biex ma naqgħux fis-sensazzjonaliżmu iżda nuruhom bħala nies li għexu d-diffikultajiet tagħhom, diffikultajiet li għadna niltaqgħu magħhom illum. B’hekk ittfal isibu fihom eżempju ta’ kif jistgħu jaffaċċjaw il-ħajja u ma jużawx biss bħala mudelli l-eroj tal-programmi li jaraw fuq it-televixin u oħrajn li jiltaqgħu magħhom fil-logħob fuq il-kompjuter.

Ilkoll nafu li aħna fdati biex inwasslu l-messaġġ tal-imħabba ta’ Alla lit-tfal u żgħażagħ tagħna imma waħedna ma naslux. Aħna fdati f’dan ilministeru mill-Kappillan jew Arċipriet tal-parroċċa tagħna imma fuq kollox fdati mill-ġenituri tat-tfal u żgħażagħ.

Għalkemm nistgħu nagħmlu l-almu

3

Iżda meta forsi nkunu ilna snin naqdu r-rwol ta’ katekisti jista’ jkun li ftit li xejn invarjaw il-laqgħat tagħna u nitilfu xi ftit mill-ħeġġa wkoll

Il-Mixja Liturġika

REFERENZI: 1 http://www.ewtn.com/padrepio/ mystic/angels.htm 2 http://www.romereports.com/palio/ pope-francis-urges-catholics-to-praythe-rosary-in-the-fight-against-evilenglish-10815.html#.Ug5MIpI3BNA

tagħna biex inwasslu dan il-messaġġ b’mod ċar u li jinftiehem inkunu qed nagħżqu fl-ilma jekk l-ewwel u qabel kollox aħna stess ma ngħixux dak li nemmnu u ma jkollniex issapport kemm tal-parroċċa u aktar u aktar tal-ġenituri. Il-ġenituri huma importanti ħafna minħabba li jkunu huma li l-ewwel li għandhom iċ-ċans li jwasslu lit-tfal għall-imħabba ta’ Alla mhux daqstant bi kliemhom iżda aktar b’għemilhom. Il-Knisja dejjem sostniet li l-ġenituri huma responsabbli għall-edukazzjoni u għall-formazzjoni ta’ uliedhom iżda ma tħallihomx għal riħhom. Aħna bħala katekisti rridu ngħinuhom f’dan id-dmir. Xi kultant naħseb li fostna l-katekisti li aħna wkoll ġenituri nagħmlu naqra ta’ diviżjoni bejn il-ħajja tagħna ta’ ġenituri u dik fejn naqdu d-dmir ta’ katekisti.

Tweġġagħni ħafna meta nitkellmu b’ton xejn ta’ mogħdrija dwar il-

ġenituri, bħallikieku aħna stess ma niffurmawx parti minn dan il-grupp!

Naħseb li aħna l-katekisti-ġenituri għandna dmir akbar li nifhmu lill-ġenituri tat-tfal u taż-żgħażagħ tagħna għax aktar nistgħu npoġġu lilna nfusna fiż-żarbun tagħhom.

Kulħadd jaf li mhux faċli ttella’ familja ‘tajba’ għax id-diffikultajiet u t-tensjoni u aspettattivi dejjem jikbru. Jekk s’issa għandna qatt ma għamilnieha ejjew nibdew minn din is-sena konxjament nagħmlu mezz li nkunu ta’ għajnuna għallġenituri u mhux ta’ tfixkil. Niftakru li l-maġġoranza tal-ġenituri jaħdmu t-tnejn, fejn hemm separazzjoni t-tfal jitqassmu bejn iż-żewġ ġenituri, hemm minn jgħix ma’ ġenitur wieħed, it-tfal għandhom l-istudju u attivitajiet oħra. Ma jfissirx li aħna ‘żejda’ jew qed

4

nimlew xi toqba. Għalkemm il-ġenituri huma responsabbli għall-formazzjoni ta’ uliedhom, is-sitwazzjonijiet talfamilji huma varji ħafna, hemm għadd numeruż li l-fidi nisranija tagħhom hija dgħajfa jew huma indifferenti. Għalhekk l-importanza tat-tagħlim, formazzjoni u xhieda tagħna. Minħabba dawn id-differenzi fost il-familji ma nistennewx l-istess attitudni mingħand kulħadd u meta nippreparaw laqgħat, ċelebrazzjonijiet eċċ irridu nikkunsidraw din ir-realtà wkoll u naħdmu f’dawn il-parametri.

Ir-rwol tagħna mhux ta’ mħallef iżda ta’ bidwi li jiżra’ ż-żerriegħa; għalkemm irridu nippreparaw mill-aħjar l-art għal din iż-żerriegħa aħna ma għandniex kontroll fuq il-frott. Aħna biss strument f’idejn Alla. Il-fidi hija rigal u Alla jużana biex iwassal il-messaġġ tiegħu permezz tagħna. Inqisu wkoll li l-fatt li t-tfal għadhom jiġu pjuttost b’mod regolari

Murtali, baned u qaddisin

għal-laqgħat ta’ katekeżi bħala pass pożittiv. Sabiex nimxu ’l quddiem ilparroċċa trid timxi aktar fuq programm ħolistiku, fejn il-Kummissjonijiet, inkluża dik Kateketika, isostnu lil xulxin u mhux jimxu għal rashom.

Is-sena kateketika tibda bejn wieħed u ieħor mal-festa tal-Anġlu Kustodju (2 ta’ Ottubru). Il-ġenituri, bħall-anġli, Alla tahomlna bħala rigal biex jieħdu ħsieb lit-tfal tagħhom u jistenna kollaborazzjoni mingħandna l-katekisti wkoll biex ngħinuhom u għandna nagħmlu ħiltna biex niffurmaw lil dawk fdati f’idejna. Biex nerġa’ lura għallAnġli Kustodji ndarru lit-tfal u żagħżagħ jitolbu lill-anġlu tagħhom u jemmnu fil-preżenza kontinwa tiegħu. Padre Pio kellu relazzjoni speċjali mal-anġlu kustodju tiegħu u jgħid li ma għandna qatt ninsew lill-anġlu kustodju li ma

jitlaqna qatt anke jekk nagħmlu l-ħażin.1 Relazzjoni oħra simili nsibuha fil-ħajja ta’ San Ġorġ Preca.

Bħalissa għadna fiż-żmien ordinarju ta’ matul is-sena, il-kulur liturġiku huwa aħdar biex ifakkarna li għandna nikbru fil-fidi tagħna. Qegħdin nisimgħu u nirriflettu fuq l-Evanġelju skont San Luqa. L-enfasi f’dan l-Evanġelju hija fuq il-fqar u l-emarġinati bħan-nisa u l-midinbin, isostni wkoll fuq it-talb u l-ħidma tal-Ispirtu s-Santu. Dawn huma temi importanti li huma inklużi fil-programm ta’ katekeżi ta’ kull sena.

Tajjeb għalhekk meta nkunu qegħdin nippreparaw il-laqgħa nirreferu għallqari tal-Ħadd, minbarra li għandna nsibu ħin biex naqrawh mat-tfal kull ġimgħa. Ta’ min jaħseb ukoll f’metodi oħra biex jippreżenta l-evanġelju, minbarra qari, nistgħu xi kultant

nagħmluh bħala reċta jew nuru xi clip tiegħu. Dejjem tibqa’ l-importanza li nagħtu ftit ħin biex nuru r-relevanza tal-qari mal-ħajja tat-tfal u żgħażagħ tagħna.

Ma din l-edizzjoni tal-Gwida qiegħed jingħata ktejjeb li jinkludi wkoll ilfesti tal-qaddisin ewlenin u t-tqassim tal-Kalendarju Liturġiku. Nagħmlu użu minnu biex nippjanaw minn qabel kif ser ninfilsaw dawn il-festi fil-laqgħat tagħna. Ma ninsewx ninkludu lill-ġenituri. Jekk se nagħmlu xi ċelebrazzjoni navżawhom millewwel biex jekk jistgħu jagħmlu l-arranġamenti tagħhom. Inżommu kuntatt magħhom b’noti, emails, facebook eċċ u nissuġġerixxu fost l-oħrajn attivitajiet li jistgħu jagħmlu flimkien bħala familja għaż-żmien partikolari li nkunu qegħdin fih.

kuruna tar-rużarju Ottubru huwa x-xahar tal-Madonna u t-talba tar-rużarju hija, kif qal Papa Franġisku, mod kif niġġieldu kontra l-ħażen. Inħajru lit-tfal biex, flimkien malfamilja tagħhom jagħmlu kuruna. Jekk infittxu ftit fuq l-internet malajr jitilgħu numru ta’ sites li juruna kif għandha ssir kuruna. Naraw li nagħtuhom lista ta’ dak kollu li għandhom bżonn u anke l-metodu mfisser bi kliem li jinftiehem. Liż-żgħar nistgħu nagħtuhom stampi tal-misteri tar-rużarju biex ipinġuhom u jifformaw ktieb. Fl-aħħar tax-xahar, biex inkunu tajna żmien biżżejjed li titlesta din l-attività, nagħmlu ċelebrazzjoni Marjana għat-tfal u l-familji tagħhom u jitbierku l-kuruni u t-tpinġijiet tagħhom. Naraw li ma nħallu lil ħadd barra. Jekk naraw li xi ħadd mhux ser ilesti d-dar ngħinuh aħna.

5

Riflessjoni

Fr René Camilleri

Moħħ ċar Qalb imħeġġa Waħda mill-agħar affarijiet li tista’ tiġrilna fil-ħajja hi meta nitilfu s-sens ta’ sorpriża. Ma tibqa’ tiskanta b’xejn, ma tissorprendi ruħek b’xejn, issir kważi ċiniku. M’hemm xejn ġdid! Dak iċ-ċiniżmu jew xettiċiżmu li nsibu f’Koħelet flIskrittura meta jgħid li taħt il-kappa tax-xemx m’hemm xejn ġdid. Meta din nibdew nemmnuha, inkunu agunija. Jiġrilna bħal dik l-istorja ta’ xi ħadd li, kif jgħid it-titlu stess tal-istorja tiegħu, “Miet ta’ 30 u difnuh ta’ 70”. Ta’ 30 kien waqaf jikber.

Dan jgħodd anke għall-fidi tagħna. L-oppost tal-fidi mhuwiex l-ateiżmu kif faċli nistgħu naħsbu. L-oppost tal-fidi hu li qisu m’hemm xejn ġdid x’niskopru f’dak li nemmnu. Santu Wistin fil-kitba tiegħu fuq it-Trinità kiteb hekk: “Fittex b’mod li tista’ tiskopri, u skopri b’mod li tista’ tibqa’ tfittex”. Il-verità li nemmnu fiha bħala Nsara mhijiex duttrina li nippossjedu qisha tagħna. Hija persuna u r-relazzjoni tagħna magħha hija tfittxija bla serħan u li ma tiqafx sakemm għadna ħajjin. Fl-ewwel Ittra Enċiklika tiegħu, Lumen Fidei, il-Papa Franġisku jikteb li meta temmen tassew ma tistax tkun prużuntuż u arroganti. Għall-kuntrarju, il-verità twasslek għall-umiltà.

Iktar milli tagħmilna riġidi u inflessibbli, is-sigurtà talfidi tpoġġina fuq vjaġġ.

Hawnhekk se nerġa’ nsemmi lil Santu Wistin li aħna nqisuh bħala dak forsi fost l-iktar li kisser rasu biex ifittex u jsib il-verità. Santu Wistin jistqarr li fittex kemm fittex, kien qisu qiegħed fuq threadmill, b’nifsu maqtugħ jimxi, imma wieqaf fl-istess post. Infatti jgħid li kemm-il darba skopra li kien biss qiegħed idur miegħu innifsu. Sakemm fl-aħħar dak li tassew biddillu d-direzzjoni ta’ ħajtu kienet dik li hu jsejħilha l-vleġġa tal-imħabba t’Alla.

Fil-ħajja ta’ fidi, u speċjalment fil-missjoni tagħna li nwasslu l-fidi, dan hu fundamentali. Iktar milli nikkonvinċu n-nies li Alla veru jeżisti jew li wara din il-ħajja hemm ħajja oħra jew li veru jeżistu l-ġenna u l-infern, xogħolna hu li noħolqu l-atmosfera t-tajba biex in-nies iħossu l-imħabba u l-ħniena t’Alla. Fi kliem sempliċi, din kienet il-missjoni ta’ San Ġwann il-Battista li ġie biex iħejji t-triq. Bniedem, qabel tgħallmu jew tikkonvinċih dwar tant duttrini tal-fidi li aħna nħaddnu, trid tikkomunika miegħu fuq il-livell ta’ sentimenti u emozzjonijiet li jistgħu jkunu qed jaħkmuh u jikkundizzjonawh fl-imġiba tiegħu.

Dan hu kollu diskors sabiħ. Imma hu diskors li jrid jinkarna ruħu fil-ħajja ta’ kuljum. Iktar u iktar f’dinja fejn il-fidi tagħna, iktar milli rraġunata biex tikkonvinċi lil dak li jkun, jeħtieġ tkun dawl li tikkuntrasta mad-dlam li sikwit inkunu fih. L-Enċiklika tal-Papa li semmejt, f’dan is-sens hija innovattiva anke meta tqabbilha ma’ kif normalment tiġi trattata t-tema tal-fidi. Mingħajr ma tiċħad li hemm relazzjoni bejn il-fidi u r-raġuni, l-enċiklika iżjed tiffoka fuq il-grazzja, fuq dik il-qawwa li l-Mulej ixerred fuqna u f’ħajjitna u li ssaħħaħna fil-mixi tagħna.

Din hija biċċa xogħol kbira li għandna u li ma nistgħux ninjorawha. Il-poplu t’Alla fl-Antik Testment għamel

6

mixja twila ta’ żvilupp fil-mentalità reliġjuża tiegħu biex jifhem min hu Alla u kif jaħdem fil-ħajja tannies. Hemm qabża kbira mit-tip ta’ vendetta li talab Lamek fil-Ġenesi għall-ħażen li ġarrab, għallkmandament ‘ħobb lil għajrek bħalek innifsek’. U hemm qabża ġmielha oħra għat-tip ta’ mħabba li biha ħabbna Ġesù u li talab minna: ħobbu lil xulxin kif ħabbejtkom jien.

Il-fidi tal-poplu t’Alla fl-Iskrittura għaddiet minn proċess twil ta’ maturità. Anke Alla kif kien juri lilu nnifsu, mexa b’ħafna paċenzja skont kemm jiflaħ jifhem u jerfa’ l-bniedem. L-idea ta’ Alla b’saħħtu li jkisser lill-għedewwa u li jrebbaħ lill-poplu magħżul tiegħu nnawfragat fuq il-kalvarju b’Ġesù li deher abbandunat. F’Ġesù msallab, Alla rriskja li jidher tellief. Imma l-istorja ma waqfitx hemm.

Dan kollu qed niktbu għaliex din hija problema serja ħafna li nara fir-reliġjon tal-poplu tagħna. Ħafna nies sfortunatament il-fidi tagħhom ma tgħaddix minn proċess ta’ żvilupp u fil-fatt tibqa’ fidi mhux żviluppata. Ikunu kibru fl-età, studjaw, għandhom professjoni, imma l-fidi tagħhom tkun għadha kważi dik li rċevew għall-ewwel tqarbina u l-griżma. Allura jiġri li l-esperjenzi li jgħaddu minnhom jibdew joħolqu mistoqsijiet li għalihom ma jsibux tweġiba.

Mhux li Alla jħobb għallmuni? Mhux li Alla jħarisna għallmuni? Mhux li Alla preżenti kullimkien qaluli?

Fejn hu dan Alla mela fil-mard, fejn ikun Alla fiddiżgrazzji li jiġru, għaliex ma jintervjenix dan Alla biex il-ħażen ma jkunx dejjem rebbieħ? Għaliex iħalli tant u tant innoċenti jbatu?

Dawn huma mistoqsijiet kbar li għandhom tweġiba.

Imma t-tweġiba għalihom m’intix se ssibha filKatekiżmu. Min ikun mgħaffeġ taħt il-mard jew it-tbatija, jew imkisser b’diżgrazzja li ġrat fil-familja, m’intix se taqralu tweġiba minn fuq ktieb. Bħala Nsara importanti jkollna l-għatx għat-tagħlim u jkollna moħħ ċar. Imma d-dinja madwarna teħtieġ iżjed qlub imħeġġa li l-Mulej jitkellmu fuqu għax iltaqgħu miegħu.

7

Katekisti Kbar

Robert Aloisio

Il-Metodu

‘Dun ĠorĠ’ Komunikazzjoni Non-Verbali1

REFERENZI: 1 B’din it-tip ta’ komunikazzjoni nifhmu dawk l-aspetti li ma jirrigwardawx ittifsira letterali tal-kliem mitkellem, iżda l-lingwaġġ tal-ġisem, jiġifieri l-lingwa mhux mitkellma.

2 Mehrabian, Albert & Susan R. Ferris (1967): Inference of attitudes from nonverbal communication in two channels. Journal of consulting psychology 31 (3): 248-252 3 Erodotu, storiku Grieg, 400 q.K. 4 Bonnici Alexander (1989) p.162 5 Giglio, Abel 6 Għalkemm irridu ngħidu ukoll li “ma kienx xi wieħed ġolf, xi wieħed jimpressjonak, anzi kien irqiq, xipli, marradi” (Giglio, ) 7 Melamed & Bozionelos (1992), Personality correlates of physical height.

Personality and Individual Differences 8 Nicholas Balzan (2011): “Lil Dun Ġorġ kienu jħejjulu mejda kbira biex jitla’ bilqiegħda fuq siġġu fuqha, imnejn kien jara lil kulħadd u kulħadd jarah.”

9 “Ċertu Mikiel Schembri flimkien ma’ ibnu Ġużeppi (magħrufa bħala ‘tal-Qamħa’), li kienu jieħdu ħsieb il-Kappella tal-Kunċizzjoni, darba minnhom qabel il-konferenza kienu ħadu lil Dun Ġorġ fir-razzett tagħhom u wrewh mejda kbira. Meta raha Dun Ġorġ qalilhom: ‘Din soda.’ Minn dakinhar, kull meta kien jiġi biex jipprietka Dun Ġorġ, kienu jieħu din il-mejda mir-razzett tagħhom għal fuq iz-zuntier, jifirxu tapit fuqha u jqegħdulu siġġu biex minn fuqha Dun Ġorġ ikun jista’ jipprietka. Din il-mejda għadha teżisti u llum tinsab miżmuma b’għożża kbira mill-familja Schembri.”

Diversi studji li saru mis-sittinijiet ’l hawn urew kemm l-effikaċja ta’ messaġġ ma tiddependix l-iktar mit-tifsira letterali ta’ dak li jingħad, imma l-mod kif dan il-messaġġ jiġi perċepit huwa influenzat bil-kbir minn fatturi ta’ komunikazzjoni non-verbali. Fi kliem sempliċi: “Mhux x’tgħid imma kif tgħidu!” Mill-istudju famuż ta’ Albert Mehrabian (1967)2 ħareġ li dak li jiġi perċepit huwa l-iktar iċ-ċaqliq tal-ġisem speċjalment l-espressjonijiet tal-wiċċ (55%), imbagħad l-aspett vokali, jiġifieri l-volum, it-ton, u r-ritmu (38%) u fl-aħħar l-aspett verbali, jiġifieri l-kliem innifsu (7%). Għal edukatur dan kollu huwa importanti u jrid jagħti kasu jekk irid ikun effettiv. Dun Ġorġ ma setax ikun jaf x’tgħid ir-riċerka moderna imma żgur kien jaf x’jgħid l-għerf antik: “In-nies jemmnu inqas lil widnejhom milli lil għajnejhom.”3 Meta l-body language ta’ kelliem ma jaqbilx ma’ kliemu, in-nies iktar jemmnu l-body language tiegħu milli kliemu. U Dun Ġorġ kellu body language li kien jaqbel perfettament ma’ kliemu. Wiċċu kien mera ta’ qalbu.

Kliemu kien ġej minn ruħu.

Wiċċ Dun Ġorġ laqat ħafna lis-semmiegħa tiegħu fil-predikazzjoni tiegħu għax kien konvint minn kliemu, u kien iħoss

8

dak li kien jgħid. Waqt prietka jew konferenza, hu kellu minn attur; kien jaf jimmedeżima ruħu mal-parti. Lil wiċċu, hu kien jagħtih dik il-bixra u dik l-espressjoni li l-argument ikun jeħtieġ. Lilu kont tarah b’wiċċ ta’ ħasra meta jitkellem fuq xi gwaj jew xi hemm... Tarah kalm u qisu fi klassi meta jfisser xi tagħlim. Taralu ’l wiċċu donnu jiddi meta jitkellem fuq l-imħabba t’Alla lejna l-bnedmin... b’wiċċu mbeżża’ meta jitkellem fuq ilmewt... jitbissem u ferrieħi meta jgħid xi sentenzi mhux komuni jew xi ċajta...

Hu kellu d-don li jnissel konvinzjoni fis-semmiegħa tiegħu... Kien jagħmel ħiltu biex min jisimgħu jħoss li għandu joqgħod għal kliemu.”4 Deskrizzjoni ħafifa minn persuna li għamlitha ma’ Dun Ġorġ tgħinna nistħajlu kif kienu jarawh quddiemhom is-semmiegħa tiegħu.

“Wiċċu kien sabiħ u bajdani u jagħti fir-roża. Għajnejh kbar kannella skuri u xagħru maqtugħ; biss kien ikollu tonsura li normalment kienet ftit ikbar minn tal-qassisin l-oħra. Ma kienx qargħi... Imnifsejh aktarx ftit kbar minħabba n-niskata li spiss kien jieħu... Xufftejh kienu ħomor nar li kienu jirkaċċjaw l-iktar meta fi xjuħitu

kien iħalli l-leħja bajda tikber għal xi ħmistax... kien bla snien, u għalhekk jidher ħalqu ’l ġewwa fir-ritratti li mhumiex irtokkjati...5 Tul Elementi bħall-fiżiku, tul, piż, kulur tal-ġilda, sess, irwejjaħ u lbies ukoll jibagħtu messaġġi non-verbali. Dun Ġorġ kien raġel twil.6 Ir-riċerka fuq ittul sabet li persuni twal jispiraw iktar rispett u ammirazzjoni.7 Ħafna drabi għalliema jippruvaw jidhru itwal, billi ngħidu aħna jitilgħu fuq il-platform, meta jkunu jridu jħallu impatt ikbar fuq is-semmiegħa tagħhom. Dun Ġorġ kien ikun irid jaċċerta ruħu li jidher minn kullimkien meta jitkellem. Kien jipprietka bil-wieqfa jew bil-qiegħda fuq siġġu jew mejda,8 u xi drabi fuq artal, imbasta fil-għoli u mbasta fuq is-sod!9 Għajnejn Kien ikun irid li s-semmiegħa tiegħu iħarsu lejh meta jitkellem.10 Għajnejh kienu jkunu msammrin fuq is-semmiegħa tiegħu. Kien donnu jinfidhom b’għajnejh, u kemm –il darba ntebaħ meta xi ħadd ma kienx ikun attent.11 Ma kienx jieħu gost li jkun hemm min joqgħod jieħu n-noti waqt il-lezzjonijiet tiegħu.12 Ilbies Bil-mod kif bniedem jilbes ukoll ikun qed iwassal messaġġ.13 Il-messaġġ f’ilbiesu kien inekwivokabbli: faqar u umiltà, żewġ kwalitajiet li ġibdu ħafna nies lejh.

Fuq rasu kien juża kallotta sewda li kien ineħħiha fis-sajf... Qatt ma

niftakru b’xi suttana ħadra kif hawn min qal, u lanqas bi rqajja’ finta...

Kien juża kowt u xalpa sewda twila li jdawwarha ma’ ħalqu biex ma jiħux riħ, iżda kowt bil-pavru tal-bellus kien iwarrbu... Iż-żarbun tiegħu kien wieħed minn dawk tas-suldati... minn mindu daħħlu f’saqajh dan iż-żarbun qatt ma ra tikka polish fuqu.14 Ġesti Bħal ħafna Maltin u popli Mediterranji oħra, Dun Ġorġ kien juża l-ġesti, speċjalment b’idejh, biex jitkellem. Dawn jissejħu beat gestures u jimxu mar-ritmu taddiskors biex jisħqu fuq ċerti kliem jew frażijiet. Imma kellu ukoll ġesti oħrajn li jitkellmu weħidhom bla ebda bżonn ta’ kliem. Ġesti spontanji u naturali li kienu jsaħħu l-messaġġ tiegħu.

REFERENZI: 10 John Formosa: “Kien iridna nħarsu lejh biex ma nitilfux kelma minn dak li jkun qed jgħid: ‘Ħarsu lejn geddumi’qalhielna diversi drabi.”

11 Bonnici (1989). p.160 12 Ibid., p.166 13 Mark Montebello: “Dun Ġorġ... kien jagħmel affarijiet biex ikollhom effett kuntrarju, pereżempju, jekk jaf li n-nies se jgħidu bih għax ikollu ż-żarbun maħmuġ, iħammġu apposta biex iktar jgħidu bih....Pero’ jimpressjonawni dal-movimenti kuntrarji fih, u naħseb hu wieħed mill-modi kif ġibed in-nies.”

14 Abel Giglio, 15 Abel Giglio, 16 John Formosa 17 Francis Fenech (2011) 18 “F’Birkirkara wkoll Dun Ġorġ kien ibierek u jqassam il-ħelu lil dawk preżenti, min jieklu, min jerfgħu għall-morda. Ta’ Karla kien jagħmel tajjeb, kif ukoll Wenzu Grima l-Ħaċċ.”

19 Nhar id-9 ta’ Mejju 1954, Dun Ġorġ eżorta lill-40 Soċju Marjan biex jistadu għall-vokazzjonijiet (Rivista Dun Ġorġ #7)

Idejh kienu twal bħal saqajh, imma subgħajh kienu jimpressjonawk bittul tagħhom, u bil-mod li bihom kien jesprimi ruħu, speċjalment meta kien jagħmel erba’ swaba’ u jgħajjat: ‘Erbat ijiem għandna fuq din l-art!15

Kien bħal jirtogħod waqt li jitkellem fuq il-ġudizzju jew il-ġustizzja ta’ Alla jew jibki meta jfakkar lissemmiegħa fuq il-preżenza ta’ Kristu fl-Ewkaristija... kien eżempju ħaj ta’ kliemu. Niftakar li darba ġie Ħal Lija jagħti konferenza fil-knisja parrokkjali.

Il-knisja mtliet bħal bajda. Meta spiċċa s–sagristan qal: “Ukoll kieku ma qal xejn, il-ġenuflessjoni li għamel quddiem l-Ewkaristija kienet tkun biżżejjed.”17

Meta kien jitkellem fuq li n-natura tal-bniedem hija profondità ta’ malizzja, kien jgħidilna: Taf x’jiġifieri profondità? Qisu għandek bir u tniżżel kemm tniżżel ‘l isfel ma ssibx il-qiegħ - u huwa u jgħid hekk kien jipprova jniżżel idu ‘l isfel qisu qed ifittex ilqiegħ. Ġieli anki, meta kien ikellimna fuq kif Alla jinsab kullimkien, kien jgħidilna li kieku Alla mhuwiex spirtu, kont inkun nista’ mmissu, u allura hu kien jurina s-swaba’ f’pożizzjoni qishom qed imissu xi ħaġa.16

Kuntatt Fiżiku Il-kuntatt fiżiku ukoll kien importanti għal Dun Ġorġ. Meta kien ibierek il-ħelu18 u l-oġġetti, kien imiss l-oġġett b’idu. Anki lin-nies, dejjem irġiel u tfal, kemm-il darba berikhom billi messilhom rashom waqt li kien ilissen xi talba. Għalkemm hu nnifsu ma tantx kien itaptap fuq spallejn in-nies, darba kien qal lis-soċji li biex iħajru vokazzjonijiet ġodda jistgħu jagħmlu dan “anke b’xi taptipa fuq spallejhom.”19 Għal ħafna żmien

9

Katekisti Kbar

wara li sar saċerdot huwa kien ibus is-saqajn tal-irġiel u t-tfal20 b’sinjal ta’ umiltà, ġest qadim Nisrani li għadu jsir fil-Liturġija ta’ Ħamis ix-Xirka meta s-saċerdot jaħsel is-saqajn ta’ tnax-il raġel u jbus saqajhom. Dun Ġorġ ma kienx jagħti kas saqajn in-nies kinux nodfa jew le. Ħafna tfal u kbar kienu jkunu ħafjin u maħmuġin.

Ma kienx jagħmel distinzjoni bejn xjuħ, żgħażagħ, u tfal, bejn nodfa u maħmuġin, jekk ikunux f’xi triq ewlenija jew f’xi post imwarrab… kien żmien meta t-toroq ta’ Malta ma kellhom l-ebda asfalt jew tarmak. Għalhekk, minħabba dik id-drawwa, is-suttana tiegħu kienet tkun dejjem bajda bit-trab… Hu obda minnufih għas-superjuri tiegħu meta dawn ordnawlu biex dik id-drawwa jaqtagħha darba għal dejjem.21 Vuċi Dun Ġorġ kellu vuċi rqiqa,22 u kien jitkellem bil-mod.23 Il-fatt li kien bla snien ma kienx itellfu milli jitkellem ċar.24 Il-vuċi kien jaf jimmodulaha tajjeb25 u jvarjaha skont is-suġġett li kien jitkellem fuqu u l-atmosfera li kien ikun irid joħloq. Fil-bidu, meta bdew deħlin il-mikrofoni, Dun Ġorġ ma riedx jużah għax rah bħala “xi ħaġa tad-dinja” imma ma damx ma aċċettah bil-qalb

REFERENZI:

meta ra li kien strument utli biex bih il-Kelma titwassal aħjar.

“Dun Ġorġ kien jesprimi ruħu l-aktar - naturalment dejjem skont is-suġġett li jkun jitkellem fuqu - permezz tal-varjazzjoni fil-vuċi tiegħu. Hekk pereżempju meta kien jitkellem fuq it-Tjubija t’Alla, leħnu kien ikun ħelu, sabiħ u kalm. Imma meta kien jitkellem fuq il-gravità tad-dnub, allura leħnu kien ikun ħafna gravi, u aċċentwat sewwa biex juri l-kruha tal-malizzja tiegħu. Ġieli leħnu kien jinkiser bħallikieku donnu se jibki meta kien jitkellem fuq il-Ħniena t’Alla. Per eżempju, meta kien jasal biex jgħid li missier l-iben il-ħali mar jilqa’ lil ibnu fit-triq u waqa’ fuq għonqu jbusu, kien jikkomwovi ruħu ħafna, jiftakar kif Alla jiġri warajna ‘donnu ma jgħaddix mingħajrna’ u, minkejja li aħna nkunu offendejnieh, jaqa’ għalina Hu biex nintrefgħu mid-dnub. L-istess meta kien jitkellem fuq il-Quddiesa u jasal biex jitkellem fuq il-Konsagrazzjoni meta allura jirreferi għal Ġesù li jkun jinsab f’idejh verament. Imma fuq kollox, l-aktar ħaġa importanti fil-prietki tiegħu hi li kien jinħass li qed jitkellem b’persważjoni kbira fuq dak li jkun qed jgħid. U proprju din kienet irraġuni għaliex in-nies kienet tisimgħu

10

20 Sakemm twaqqaf mill-Isqof.

21 Bonnici (1980). p.167 (Tagħrif mogħti minn Indrì Cortis) 22 John Formosa (2011): “Il-vuċi tiegħu jidhirli kienet aktar ċara meta bdejt nisimgħu l-ewwel drabi xi għoxrin sena qabel ma miet. Imma x-xjuħija bdiet tagħmel tagħha.

Terġa’ r-recordings li għandna ma kinux meħudin b’tape-recorders professjonali, u kemm-il darba huma kopji fuq kopji ġa batuti, li komplew battew il-qawwa tal-vuċi tiegħu.”

23 Francis Fenech (2011): “Li jolqotni kien il-mod ċar li bih kien jitkellem, bla għaġġla ta’ xejn b’mod li jħallik tifhem dak li tkun qed tisma’.”

24 Pubblio Galea: “Dun Ġorġ ... kien jgħidilna ħaġa oħra: ‘Ara jiena bla snien; qatt tajtu kas li nkellimkom xorta waħda? Ma jtellfuni xejn.’

Proprju, min ikun bla snien, ma jistax jippronunzja kollox, imma aħna nafu li Dun Ġorġ kien jitkellem, u kien qisu bniedem bis-snien: xorta waħda.” (minn recording li Alexander Bonnici għamel lil Pubblio Galea)

b’attenzjoni kbira -- avolja forsi jkun qed jirrepeti xi ħaġa li jkunu ġa semgħuha mingħandu qabel - u kienu jitilqu lejn darhom mimlijin fidi. Għax Faith is caught and not taught.”26 Post Dun Ġorġ kien jagħti ukoll importanza il-post fejn isir it-tagħlim, il-klassi.

Kiteb li, “Sabiex it-tfal ma jiddejqux malajr, il-lok fejn jinġabru għattagħlim għandu jkun arjuż, u bid-dawl u nadif.” U li, “Mhuwiex lok adattat għat-tagħlim fejn hemm il-ħsejjes jew id-distrazzjonijiet.”27 Dun Ġorġ kien jinkwieta anki meta waqt illezzjoni ikun hemm min jiċċaqlaq jew iċaqlaq xi siġġu b’mod li jfixkel lill-oħrajn.28 Ġieli waqt xi lezzjoni kien jieqaf anki għal żewġ minuti sħaħ għax minn barra jkun jinstema’ xi storbju ta’ karozzi jew għajjat ta’ nies barra l-knisja. Kien jistenna l-istorbju jikkwieta qabel ikompli.29 Meta kien jara li hemm xi ħaġa li qiegħda tfixkel l-attenzjoni tan-nies kien jara kif

jirrimedjaha, bħal meta kien hemm bozza tixgħel f’għajnejn in-nies, f’nofs is-sala, u qalilhom biex jitfuha.30 Qabel jitkellem kien jixtieq li jinfetħu t-twieqi kollha għall-arja għax kien jgħid li s-sħana ġġib il-lanja tal-irqad.31

Bosco, fl-Iskola St Michael, huwa mar bil-qalb u ra kemm jista’ jħalli ġid film tajjeb. Kien ukoll jieħu pjaċir u jidħak bil-qalb meta jara xi film ta’ Laurel and Hardy, jew aħjar “Tal-Oħxon u l-Irqiq”!34

Mezzi awdjo-viżivi Dun Ġorġ ma laħaqx it-teknoloġija avvanzata ta’ żmienna. Meta xi soċji bdew jirrekordjaw il-konferenzi tiegħu hu ma riedx. Imma meta spjegawlu li l-Kelma setgħet titwassal lil soċji u persuni li kienu f’artijiet imbiegħda huwa aċċetta “li jagħmel użu minn din l-invenzjoni li biha jista’ jsir ġid kbir.”32 L-istess il-films. Għalkemm kien assolutament kontra ċ-ċinema għax kien iqisu perikoluż33 huwa “kellu moħħu miftuħ u ma kienx jitmeżmeż minn dak li hu ġdid, imbasta kien jaf li jsir il-ġid.” Meta s-Sur Toni Agius stiednu jara film (movie) fuq il-ħajja ta’ Don

L-iktar minn wara l-gwerra, is-soċji bdew jużaw ħafna l-filmini jew isslides, li sa ftit snin ilu kienu għadhom popolari ħafna fl-oqsma tal-MUSEUM, u għad baqa’ oqsma li jużawhom illum ukoll. Filmini popolari ħafna mat-tfal kienu s-serje tal-Passjoni ta’ Ġesù, il-filmini tal-ħajja u l-ħolm ta’ Don Bosco, il-ħrejjef ta’ Esopu, u stejjer twal li kienu jieħdu forma ta’ serje minn ġimgħa għall-oħra bħal Bambo, Selim Bej, Komayak u oħrajn.

Illum dawn ħadulhom posthom ilpreżentazzjonijiet bil-kompjuter.

REFERENZI: 25 Ronald Sultana: “Kien kapaċi jippawsa u jmewwet il-vuċi, u l-voice modulation tiegħu naħseb kienet tajba.”

26 John Formosa (2011) 27 GMJT, 30 28 Bonnici (1989). p.160 29 Ibid., p.172 30 Ibid., p.172 31 Ibid.

32 Ibid., p.166 33 Il-Knisja ta’ żmienu kienet beżgħana ħafna mill-perikli taċ-ċinema. Fl-1936, Papa Piju XI ħareġ enċiklika fuq iċċinema biss, bl-isem Vigilanti Cura.

34 Ġorġ Borg (2001). p.79 35 Din twaqqfet minn Don Pietro Ricaldone, Rettur Maġġuri tasSależjani, u għadha teżisti sal-lum, anzi kibret sew u hija fost l-aqwa filkamp tal-media reliġjuża.

36 Din twaqqfet fl-1973, bil-ħidma tassoċju Leli Catania, li dak iż-żmien kien Superjur tan-Naxxar u li snin qabel kien beda librerija ta’ mezzi awdjoviżivi fil-Qasam tiegħu.

37 Tonio Caruana dwar Toni Agius.

Is-slides bdew jintużaw regolarment ftit wara l-Gwerra meta bdew ġejjin il-filmini mill-Italja. Qabel kienu jkunu stampi fuq il-ħġieġ, u kienu ftit goffi. Konferenza bis-slajds, ma nafx għaliex, kienu jsejħulha “lekċer”, li xi uħud kissruha f’ekċer. Ħafna soċji kienu jġibu filmini, stampi u materjal ieħor edukattiv mill-Italja, l-aktar mill-Elledici, li fl-1941 bdiet bħala Libreria della Dottrina Cristiana (LDC).35 Il-Librerija Preca36 bdiet iġġib ħafna riżorsi minn barra biex jintużaw mis-soċji tal-MUSEUM fit-tagħlim tal-klassijiet.

“Madanakollu (Toni Agius) kien kapaċi jmur ħafna lil hinn minn dak li huwa sempliċi bażiku. Kien irid li l-istudenti jkollhom general knowledge wiesa’

11

kemm jista’ jkun. Għalhekk kien juri lit-tfal ħafna films ta’ general knowledge. Dawn ħafna minnhom kien iġibhom mill-Ambaxxata Ingliża u dik Amerikana. Lili ġieli bagħatni nġib xi film. Kien jixtri wkoll ħafna films u filmini hu. Kien wieħed minn tal-ewwel f’Malta, mhux fis-Soċjetà li kellu projector 16mm. Ħafna kien ikollhom l-8 mm imma hu xtara s-16mm u ordna skrin tajjeb apposta li Lolly Vella kien għamillu mutur biex jinżel u jitla’. Jiena ma niftakarx, imma ħafna jgħidu li s-Sur Agius kien jgħidlu lil Dun Ġorġ meta kien se juri xi film ta’ Charlie Chaplain jew ta’ Laurel and Hardy u Dun Ġorġ kien jiġi u tant kien jieħu pjaċir u jidħaq li kien ikun evidenti l-ferħ li dawn il-films kienu jnisslu fih... Is-Sur Agius kien jixtieq ħafna li l-istudenti jitgħallmu bl-aħħar teknoloġija possibbli. Fil-ħamsinijiet kien xtara gramophone u sett kotba hard bind u għalihom sett diski (long play) biex l-istudenti jitgħallmu l-Ingliż b’diction Ingliża. Dawn jiena fl-1983 kont użajthom! Niftakar ukoll li darba ġie u staqsieni x’inhu l-vidjow, (kellu aċċent partikolari ta’ dik jgħid il-kelma ‘vidjow’). Jiena spjegajtlu kemm hu sabiħ u fl-istess ħin versatili l-vidjow, speċjalment minħabba li tkun tista’ tirrekordja film u dokumentarji minn fuq it-TV. Għidtlu imma li kien jiswa ħafna flus u ried ikollu miegħu sett tat-TV. L-għada ġabli landa tal-galletti rettangolari (jidhirli li għadha għandi), fiha kellu sittax-il lira u qalli li oħtu se ttina xi ħaġa oħra u li jiena kelli l-permess minn għandu nagħmel lotterija fil-ġimgħa biex jiġbru għal vidjow u t-TV. Fil-fatt konna nagħmlu prima u xtrajnieh fi ftit ġimgħat.”37

Studju

Fr Andrew Galea ofm conv.

Komunità

TA’ FIDI

L

-iskop ta’ dawn l-artikli kien illi naraw b’liema mod qed tingħex il-Fidi fil-kontinent Ewropew u x’inhuma l-isfidi li l-kontinent Ewropew qed jiltaqa’ magħhom illum fl-għixien tal-fidi tiegħu. IlKnisja konxja minn dawn il-problemi, tipproponi xi soluzzjonijiet. Matul din is-sena ikkonċentrajna fuq tnejn minnhom; l-Evanġelizzazzjoni l-ġdida u l-ewwel tħabbira. F’din il-ħarġa ser nirriflettu fuq tnejn oħra; Mixja serja għad-dħul fil-ħajja nisranija u r-rwol tal-komunità nisranija f’dan kollu.

L-ewwel tħabbira hija meta xi ħadd jisma’ fuq Ġesù għall-ewwel darba, b’mod li dak li jisma’ jqanqlu biex jibda jaħsibha biex jibda jimxi warajh. Fl-ewwel żminijiet talKnisja, din it-tħabbira kienet tiġi kronoloġikament l-ewwel minħabba li ħafna drabi l-persuna ma tkun semgħet qatt qabel dwar Ġesù. Filproċess tal-inizjazzjoni Nisranija dan jiġi l-ewwel pass, wara kienet isseħħ xi forma ta’ konverżjoni inizjali lejn il-persuna ta’ Ġesù, u wara dan kien

jibda proċess ta’ katekeżi li jwassal għall-magħmudija. Spiss l-ewwel tħabbira kien ikollha forma sempliċi ħafna u kienet twassal messaġġ ċar ħafna: li Ġesù għex, miet u qam għas-salvazzjoni tad-dinja. Illum mhux neċessarjament li l-persuna ma tkun qatt semgħet dwar Ġesù.

Fil-kuntest Malti, xorta jibqgħu ħafna dawk li semgħu dwar Ġesù jekk xejn ikunu semgħu bil-Knisja tiegħu, imma spiss jiġri li din l-istess esperjenza tkun ta’ detriment għallistess laqgħa ma’ Ġesù. Ġudizzji u preġudizzji fuq l-għixien tal-Knisja ħafna drabi jiddeterminaw wieħed x’idea jkollu tal-fidi. Ġieli nnutajna matul din is-sena l-importanza li kellu l-Katekumentat fil-formazzjoni tal-insara flesperjenzi bikrin tal-Knisja. Id-dħul fil-ħajja nisranija ma kienx xi ħaġa taċ-ċajt. Kien jirrikjedi impenn u serjeta’ minn min, wara li sema’ l-Ewwel Tħabbira, jiddeċiedi li jimxi wara Ġesù. Il-Katekumenat kien magħmul minn diversi passaġġi

12

u skrutinji, li jistħarrġu sewwa lill-Kandidat għall-magħmudija.

Element fundamentali filKatekumenat kienet tkun il-Katekeżi.

Il-katekumenu kien ikollu jitħarreġ sew f’dak li kien it-tagħlim talEkklesia, tal-komunità.

Matul iż-żmien, minħabba raġunijiet storiċi, din l-istruttura ta’ formazzjoni indifnet u kellu jkun Papa Pawlu VI fl1972, li jerġa’ jipproponi din il-mixja ta’ formazzjoni bil-promulgazzjoni tal- Ordo Initiationis Christianae Adultorum (OICA) li huwa r-rit li jieħu ħsieb iħejji lil dawk l-adulti li jiddeċiedu li jingħaqdu malkomunità nisranija. Jekk l-ewlenin insara kienu jieħdu bis-serjeta’ l-ewwel passi biex wieħed isir nisrani, hekk mistiedna tagħmel ilKnisja llum. Illum, resqin lejn żmien, anke f’Malta fejn iktar u iktar adulti sejrin jitolbu li jirċievu s-sagramenti.

Jekk s’issa l-katekeżi impenjat irriżorsi tagħha fil-formazzjoni tat-tfal għas-sagramenti tal-Ewwel Tqarbina u l-Griżma tal-Isqof, ma jfissirx li

dejjem ser ikun hekk. Dan illum abbli jidher bħala xi ħaġa ‘l bogħod, imma jekk nirriflettu fuq dak li ġara f’pajjiżi ġirien tagħna naraw li anke aħna ‘l hemm mexjin. Papa Pawlu VI ġa kważi erbgħin sena ilu, fl-eżortazzjoni Apostolika Evangelii Nuntiandi, kien ra din il-ħtieġa: Mingħajr ma nittraskuraw bl-ebda mod it-taħriġ tattfal, qegħdin naraw li l-kondizzjonijiet tal-lum jirrendu aktar urġenti t-tagħlim kateketiku, taħt forma ta’ katekumenat, lil għadd bla tarf ta’ żgħażagħ u ta’ adulti li, milqutin mill-grazzja, qegħdin jiskopru bil-mod il-mod il-wiċċ ta’ Kristu u jħossu l-bżonn li jagħtu lilhom infushom lilu. (EN, 44).

Anke f’każ li dan ma jiġrix, l-istruttura tal-katekumenat tibqa’ tagħmel sens għal min ġa rċieva l-magħmudija.

Il-Katekeżi mhix riservata biss għal min irid iħejji ruħu biex jirċievi xi sagrament, imma anke għall-min jixtieq jiskopri dak illi ġa rċieva.

Mixja serja biex wieħed jiskopri dak illi ġa irċieva tiggarantixxi Knisja entużjażmanti, fejn l-insara jagħmlu differenza fis-soċjetà li fiha jgħixu. Min ma jafx x’inhu s-sabiħ li toffri l-ħajja nisranija, l-uniku rapport li jista’ jkollu magħha huwa dak ta’ kritika qawwija għal kull żball li f’għajnejh tagħmel il-Knisja istituzzjonali. Il-ħajja nisranija hija ħafna iktar minn hekk!

Din il-mixja serja ta’ Katekeżi tista’ sseħħ biss fi ħdan komunità. Il-Knisja bdiet bħala komunità u msejħa tibqa’ komunità. Spiss jiġri li aħna nagħmlu eloġji kbar lil individwi li għexu l-ħajja nisranija b’impenn li jgħaġġeb, imma ninsew li dawn l-individwi, bħal ma

huma l-qaddisin, għexu f’komunità.

Il-ħajja nisranija ma għexuhiex f’iżolazzjoni, imma fi grupp ta’ nies.

Kienu oħrajn ukoll li għenuhom jitħarrġu f’dak li hu d-dixxipulat.

Spiss insibu li fil-parroċċi tagħna jiltaqgħu gruppi kbar ta’ nies, pero’ li ma jafux lil xulxin. Wara l-funzjoni kulħadd imur lejn daru, u ħadd ma jħoss li jagħmel parti minn komunità ta’ fidi, forsi ħlief dawk li fil-parroċċa għandhom xi mpenn partikolari.

In-nisrani jrid iħoss li jagħmel parti mill-komunità. Ma tagħmilx sens li n-nisrani jħossu waħdu, maqtugħ minn ta’ daru stess. Il-komunità sservi wkoll bħala xhieda ta’ ħbiberija bejn dawk li jemmnu f’Ġesù. Ma ninsewx li sa mill-bidu dak illi ġennen bosta nies u qanqalhom biex jirċievu l-magħmudija kienet l-imħabba li d-dixxipli ta’ Ġesù kellhom lejn xulxin.

L-esperjenza tal-Appostli, fil-ktieb tal-Atti kienet din u jkun kollu ta’ xejn li nibqgħu nibnu n-niċeċ u ma niddeċidux li nimbnew komunità.

Inutli tibni niċċa biex imbagħad ħadd ma joqgħod fiha; tkun ħlejt il-flus u l-ħin. Nispiċċaw b’ħafna niċeċ vojta!

Dan, fi kliem iktar meqjus jgħidu wieħed mid-dokumenti tas-Sinodu Djoċesan: Fil-Knisja hemm ħafna riżorsi li jistgħu jiġu użati ferm aħjar. Ħafna individwi jew gruppi tiġihom it-tentazzjoni li jippreferu jaħdmu għal rashom. L-ispiritwalità talkomunjoni ma tistax tibqa’ biss ideal sabiħ li nitkellmu dwaru u nitolbu li nħaddnu, jekk imbagħad ma nfittxux li npoġġuh fil-prattika bis-serjetà.

Għalhekk irridu verament nimxu flimkien. Fi Knisja li hi komunjoni ta’

13

REFERENZI: 1 Arċidjoċesi ta’ Malta, Dokument tas-Sinodu Djoċesan Viżjoni ta’ Knisja Komunjoni, Ott. 2003, Floriana (Malta), n. 18.

2 Papa Frangisku, Diskors tal-Qdusija tiegħu l-Papa Franġisku lill-parteċipanti tal-Konvenju Ekkleżjali tad-djoċesi ta’ Ruma, 17 ta’ Ġunju 2013 f’ «La Santa Sede», http://www.vatican.va/holyfather/ francesco/speeches /2013/june/ documents/papa-francesco_20130617_ convegno-diocesano-roma_it.html, (18.06.2013), 1.

kariżmi u ta’ ministeri diversi “kulħadd hu msejjaħ biex jaħdem flimkien biex iġib ’il quddiem is-saltna ta’ Kristu”.1 Il-Papa Franġisku wkoll jesprimi ruħu dwar dan u dwar ir-riskju li l-komunitajiet tagħna jingħalqu fihom infushom: Meta Komunità hija magħluqa, dejjem magħluqa fl-istess ċirku ta’ nies li jitkellmu, din il-komunità mhix komunità li tagħti l-ħajja. Hija komunità sterili, li ma tiġġerenax.2 Biex dan kollu jseħħ għandna bżonn ta’ komunitajiet li jagħrfu x’inhuma l-prijoritajiet tagħhom. Il-komunità nisranija qabel ma tħaddan xi tip ta’ mpenn trid tagħraf li hija magħquda f’isem il-Mulej Ġesù. Ġwanni Pawlu II, f’ Ecclesia in Europa jgħidilna x’inhuma dawn il-prijoritajiet: Fuq kollox u qabel kollox [ilkomunitajiet nsara], iridu jfaħħru lillMulej, jitolbuh, jadurawh u jisimgħu l-Kelma tiegħu. Hekk biss jistgħu jassimilaw il-misteru, jgħixu għalih biss, bħala membri tal-għarusa fidila tiegħu.

(EE, n. 27).

J’Alla bħala Knisja, bħala dixxipli li għandna għal qalbna li nwassluh lilloħrajn ma nibżgħux ninbnew fih u flimkien. M’għandna xejn x’nitilfu!

Minn idejn l-Artist

Tonio Caruana

Marija

mal-Anġli

W

illiam A. Bouguereau (18251905) beda l-karriera tiegħu b’mod umli ħafna, u għalkemm f’ħajtu sar magħruf ferm, tant li biegħ mijiet ta’ xogħlijiet u sar ukoll sinjur, qatt ma nesa minn fejn beda u kien ta’ sodisfazzjon kbir għalih li jgħin lil artisiti żgħażagħ jibdew il-karriera tagħhom. William kien iħobb jirrepeti lill-istudenti tiegħu li f’kull biċċa xogħol li jagħmlu huma jridu jfittxu li jwasslu kemm il-ġmiel kif ukoll il-verità. Fil-fatt meta wieħed iħares lejn ix-xogħlijiet ta’ dan l-artist - huwa pitter mas-seba’ mitt pittura ta’ preċiżjoni tremenda - ma jistax ma jammettix li dak li kien jitlob mill-istudenti, talbu l-ewwel minnu nnifsu.

Il-pittura li nixtieq nippreżentalkom f’din il-ħarġa ġġib l-isem Il-Verġni mal-Anġli (185 x 285 cm) hija xogħol biż-żejt u lestiha fis-sena 1900. Illum din il-pittura tinsab fil- Musée de la Ville de Paris, Musée Carnavalet, Pariġi, Franza. William-Adolphe Bouguereau għandu diversi pitturi oħra tal-Madonna, fosthom: The Madonna of the Roses (1903) u Song of the Angels (1881)

X’inhuma t-temi kateketiċi li wieħed jista’ josserva l-aktar f’din il-pittura?

Hawn se nirriflettu fuq ħames temi prinċipali – Kristu, Marija, l-Anġli, il-Ġenna u t-talb.

Kristu It-tarbija Ġesù huwa ċ-ċentru f’din il-pittura, kollox idur miegħu u kollox huwa ndirizzat lejh. Kull inizjattiva kateketika trid twassal

14

biex Ġesù jkun magħruf u maħbub dejjem aktar, u għalhekk il-katekist irid/trid toqgħod attent li ma tirriduċix il-katekeżi la f’sillabu u wisq inqas f’idea jew filosofija.

Tista’ tkun tentazzjoni sottili ħafna, li biex nagħmel il-messaġġ tiegħi relevanti għall-esperjenzi tan-nies tal-lum, nirriduċi l-messaġġ tiegħi f’diskors etiku li l-bażi tiegħu la tkun il-moralità nisranija u lanqas

l-ispirazzjoni Evanġelika, ikun diskors ta’ political correctness u sfortunatament xi drabi saħansitra value free li ma mmurx ngħid: hekk tajjeb jew: hekk ħażin.

Il-pożizzjoni tat-tarbija Ġesù f’din il-pittura tittrasmetti ż-żewġ misteri marbutin man-Natura ta’ Kristu: Huwa veru Alla u veru bniedem.

Huwa bniedem fis-sens li ħareġ mill-ġuf ta’ Marija kif tixhed il-mod ta’ kif inhi l-pożizzjoni tal-parti t’isfel ta’ ġismu. Huwa Bin Alla, it-Tieni persuna tat-Trinità Mqaddsa kif tidher idu l-leminija.

Marija Il-libsa ħamra mgħottija fil-parti l-kbira tagħha bil-mant blu turi lil Marija wkoll bħal Omm Alla u Omm il-bnedmin. Fl-Ikonografija, l-aħmar huwa dejjem assoċjat madDivin, filwaqt li l-blu huwa marbut mal-uman. F’din il-pittura hemm sens qawwi ta’ serenità, regalità u tenerezza fil-persuna ta’ Marija.

Donnu l-artist, bħalma trid tagħmel il-katekeżi, irid jurina li min jersaq lejn Ġesù se jittieħed minn dak li hu ta’ Ġesù. Għalhekk Marija, il-mara kontemplattiva li żżomm lil Ġesù imma donnha lesta li ttih, iżżomm lil Ġesù bla sforz ta’ xejn u żżomm lil Ġesù b’għajnejha magħluqin donnu eku ta’ dak li jgħidilna Luqa dwar Marija: …kienet iżżomm dan kollu f’qalbha u taħseb fuqu. Marija wkoll tinsab wieqfa, bħal Marija taħt issalib kif jirreferi għaliha l-Appostlu Ġwanni - hija l-mara li ġarrbet il-ferħ u t-tbatija u allura kapaċi tara sens f’kull stat tal-ħajja. Il-katekeżi wkoll

għandha twassal għall-integrazzjoni ta’ dawn l-attitudnijiet.

L-Anġli, il-Ġenna u t-Talb L-anġli f’din il-pittura huma rappreżentati minn xbihat ta’ tfajliet li jesprimu qima, adorazzjoni, imħabba u ħlewwa kbira. L-artist bħal donnu jrid jiġbor fil-ħarsa, fl-idejn u l-pożizzjoni tal-anġli l-attitudnijiet li għandu jkollna aħna hekk kif nersqu biex naduraw ‘l Alla, nagħtuh qima u nitolbuh.

Għalhekk, dawn l-anġli jidhru ta’ dehra umana, filwaqt li aħna nafu li huma spirti. Naraw ukoll lil Marija wieqfa quddiem sedja tqila tal-irħam iżda li madanakollu hija sospiża u donnha bla piż.

Hemm ukoll il-persuna ta’ Ġesù li għalkemm tarbija għandu dehra ta’ min hu matur fiż-żmien u għalkemm jidhru madwaru l-idejn espressivi ta’ Marija, speċjalment is-swaba’ tagħha, jinħass però daqslikieku mhu miżmum minn ħadd.

Filwaqt illi għidt li l-arti ta’ William A Bouguereau hija ta’ stil realista, madanakollu hemm elementi li jekk wieħed jifli sewwa jinduna li jmorru lil hinn mil-liġijiet tal-fiżika.

Dan huwa wkoll integrali fil-katekeżi tagħna. Għax filwaqt li aħna rridu nitkellmu u nużaw l-eżempji u nfiehmu, fl-istess ħin nafu li dak li fuqu qegħdin nitkellmu huwa ‘l fuq mill-esperjenza konkreta tagħna.

Hekk kif inħarsu lejn din il-pittura, ejjew naraw f’Marija l-imħabba li wasslitha biex tnissel, tiled u tagħti lid-dinja s-Salvatur. Ejjew naraw flanġli s-sens ta’ qima, sottomissjoni u mħabba lejn il-Verb Divin. Ejjew permezz tal-katekeżi tagħna ngħinu lil dawk li jattendu jitħabbu mhux ma’ idea jew kunċett, iżda malpersuna ta’ Ġesù, veru Alla u veru bniedem.

15

Riżorsi

mil-librerija Meta wieħed jisma’ l-kelma ‘Antikrist’ f’moħħu jiġuh stejjer tal-biża’ jew films bħal Rosemary’s Baby u s-sensiela The Omen. Iżda A Short Tale of the AntiChrist, ta’ Vladimir Solovyov huwa ferm aktar minn rakkont li jwerwrek imma ġrajja interessanti li għalkemm inkitbet mitt sena ilu tibqa’ attwali sal-lum.

Vladimir Solovyov, filosofu u teologu Russu tas-seklu 19, twieled f’Moska fl-1853. Kien student tal-filosofija li tilef il-fidi għal xi żmien sakemm reġa’ ngħaqad mal-knisja Ortodossa.

Solovyov kien bniedem li dejjem staqsa xi tfisser tkun Nisrani u kien dan li ġabu fl-inkwiet meta, wara qtil tal-Kżar Alessandru II, dawk responsabbli ġew mogħtija l-mewt. Huwa kien l-unika vuċi li ma qablitx. Dan wassal sabiex jitkeċċa mill-Università. Il-valuri li kien

Karmenu Borg

iħaddan kienu Nsara u moderni, fl-istess waqt kien kontra l-mibegħda lejn il-Lhud. Kien jemmen f’għaqda tal-knejjes fejn l-Ortodossi, il-Kattoliċi u l-Protestanti jingħaqdu taħt il-Primat ta’ Pietru, imma mnaddfa minn dak kollu li ma kienx ta’ Kristu, minn kull poter sabiex bix-xhieda tagħha l-Knisja tgħin fil-bini tar-Renju ta’ Alla fl-art.

Dawn l-ideat iżolawh minn mal-Knisja u s-soċjetà Russa.

Għal Solovyov it-twemmin nisrani ma kienx biss sett ta’ tagħlim morali iżda wkoll mezz importanti sabiex il-bniedem isalva. Din il-pożizzjoni tiegħu wasslitu għal konfront malkittieb kbir Russu Leo Tolstoy, liema konfront kellu jwassal għal kitba tat-Tliet Djalogi li l-qofol tagħhom huwa r-rakkont tal-antikrist. Tolstoy kien jemmen illi l-bniedem għandu

jimxi fuq it-tagħlim morali ta’ Kristu, tant li hu stess (Tolstoy) kien ħaddan il-faqar evanġeliku u ħadem kemm felaħ mal-bdiewa fqajrin. Iżda huwa ra fi Kristu moralista kbir, u bniedem eċċellenti iżda mhux Divin tant li saħansitra kien ċaħad il-qawmien mill-mewt tiegħu.

Għal Solovyov, dan kien żball kbir, anzi perikoluż, għaliex jekk tneħħi d-Divin, minkejja l-intenzjonijiet nobbli kollha li jkollok, ser tispiċċa sabiex ixxejjen l-uman. Huwa ra li fil-futur l-akbar inġustizzji kellhom isiru mhux bi krudeltà, iżda f’isem il-ħniena, u huwa biss Kristu Bniedem u Alla, l-uniku garanti sabiex jiġu rispettati l-bnedmin.

Mill-bogħod donnu ra x’ser jiġri liċ-ċiviltà u l-umanità hekk kif mhux biss tinsa lil Alla, iżda tħaddan dawk il-valuri żbaljati li jinġabru fil-kelma relattiviżmu.

A Short Tale of the AntiChrist Il-ġrajja ddur madwar rakkont li wieħed raħeb jismu Pansofju jirrakkonta lil xi vjaġġaturi. Il-ġrajja hija dwar kif lejn tmiem is-seklu 21, f’Ewropa magħquda u sekulari, ir-reliġjon titneħħielha l-importanza tagħha u l-valuri reliġjużi jiġu ssagrifikati fuq l-altar tal-prosperità u l-materjaliżmu. Iżda din il-prosperità tidħol fi kriżi, tant li kollox kien jidher li ser jisfaxxa fix-xejn. Hawnhekk jidher persunaġġ ta’ ħiliet sopra umani (superman), bniedem ta’ għerf kbir, li jaħdem għall-ġid tal-umanità, veġetarjan u jħobb l-annimali, jgħallem bl-għerf tiegħu r-rispett u t-tolleranza. Ta’ tlieta u tletin sena huwa għaġġeb id-dinja kollha, iżda Solovyov jinsisti li fil-fond ta’ qalbu dan ikun iħobb lilu nnifsu biss.

Dan il-persunaġġ (li fil-ġrajja qatt ma jingħata isem) jibda jħoss li d-dinja hemm bżonn li tagħraf li hu aqwa minn Kristu. Mifni minn dan il-ħsieb, huwa jipprova jneħħi ħajtu b’idejh iżda jiġi salvat minn qawwa misterjuża (ix-xitan) li tgħidlu li hu l-Iben il-Veru tal-Missier. Għalhekk jingħata qawwiet ta’ għerf u ħila akbar milli kellu qabel, u bis-saħħa ta’ saħħar ġej mil-Lvant jismu Apollonju, li kien jilgħabha ta’ qassis u tawmaturgu, isalva lill-Ewropa milli terġa’ tinfired, jgħaqqad il-ġnus kollha tad-dinja u jsolvi l-problemi kolla ekonomiċi u soċjali. Id-dinja tidħol fi żmien ta’ ġid u paċi li bħalu qatt ma rat (saħansitra l-annimali jgawdu minn dan it-tibdil), hekk kif jiġi nkurunat Imperatur

16

tad-Dinja u jaħkem f’Ġerusalemm. Allura jiddeċiedi li jsejjaħ Konċilju Ekumeniku sabiex jgħaqqad il-knejjes mifruda.

Huwa jsib bosta li jgħinuh u ftit li jiqfulu, fosthom tliet personaġġi li jirrappreżentaw dak kollu li hu sabiħ fil-knejjes Insara: Pietru, il-kap tal-Knisja Kattolika, Pawlu, teologu Protestant u Ġwanni, Isqof Ortodoss. Il-ġrajja tagħhom, il-persekuzzjoni li huma jbatu u l-mod kif fil-persuna tagħhom il-Knisja tingħaqad fil-primat ta’ Pietru, l-imħabba ta’ Ġwanni u l-umiltà ta’ Pawlu huma l-qofol ta’ din l-istorja. L-istess bħalma hija sorpriża kbira l-waqgħa tal-Antikrist. Donnu dak li llum insejħulu relattiviżmu, jispiċċa f’daqqa quddiem il-verità li hi Kristu.

Ċentru tar-riżorsi

segretarjat għall-katekeżi, L-istitut kattoliku, furjana Albert Mercieca

Vatican II Today Ball, Judy and McKamey, Joan St.Anthony Messenger Press, 1989

Għexieren ta’ snin wara l-Konċilju Vatikan II, il-Kattoliċi għadhom ifittxu kif jistgħu jpoġġu fil-prattika l-wegħdiet u l-isfidi tiegħu. L-awturi jgħinu l-Vatikan II billi jindirizzaw kwistjonijiet differenti bħalma huma l-viżjoni tal-knisja, ir-rwol tal-lajċi, l-ekumeniżmu u l-ħajja tal-familja. B’definizzjonijiet utli tat-termini ewlenin u kif ukoll b’rakkonti storiċi li jpoġġu l-Konċilju fil-kuntest, kull kapitlu jiffoka fuq aspett wieħed tal-wirt dejjiemi tal-Konċilju Vatikan II, iħares lejn l-impatt tiegħu fuq it-twemmin, l-ispiritwalità u l-missjoni tagħna bħala poplu msejjaħ għall-qdusija.

Ħinijiet tal-ftuħ taċ-Ċentru tar-Riżorsi tas-Segretarjat għall-Katekeżi

L’eredita’ viva del Concilio

Tempo di prova e di speranza

Borsa, Gianni Editrice EVE, 2012

Cabra, Pier Giordano Ancora, 2005

Permezz ta’ diversi intervisti ma’ studenti u lajċi dan il-volum jittratta aspetti varji tal-Vatikan II, billli jfittex l-għeruq, l-iskop, ir-riżultat, il-kontenut tad-dokument finali kif ukoll il-messaġġ għall-Knisja lil hinn minna sa żminijietna. Huma bosta l-affarijiet li jissemmew biex wieħed isir iktar familjari mal-Konċilju Vatikan, sabiex igawdi l-lingwaġġ, jirċievi t-tagħlim u jaqbad il-kumplessità u f’ċertu sens il-kontroversja sabiex jattwah fid-dinja moderna tal-lum.

Erbgħin sena mill-pubblikazzjoni tad-Digriet “Perfectae Caritatis”, Patri Cabra janalizza t-tiġdid li dawn l-aħħar għaxar snin, il-ħajja kkonsagrata għaddiet minnu. Dan ittiġdid fl-ordnijiet reliġjużi huwa frott tagħlim ekleżjoloġiku ġdid kif ukoll evoluzzjoni tas-soċjetà. Dan il-ktieb jagħti ħarsa lejn l-imgħoddi sabiex jagħti futur mimli tama lill-persuni kkonsagrati.

OTTUBRU-MEJJU

FILGĦODU

FILGĦAXIJA

It-Tnejn 9:00 - 12:00 Magħluq

ĠUNJU-SETTEMBRU

FILGĦODU 9:00 - 12:00

FILGĦAXIJA Magħluq

I Call you Friends RADCLIFFE, Timothy Continuum, 2001

Il-ktieb I call you Friends, għandu żewġ taqsimiet.

L-ewwel taqsima, Radcliffe jagħti informazzjoni dwar il-ħajja tiegħu personali, minn ħajja ta’ tfulija komda u privileġġjata u edukattiva, sas-sejħa tiegħu lejn ħajja ta’ faqar bħala Dumnikan.

It-tieni taqsima tikkonsisti f’sensiela ta’ indirizzi u taħditiet li l-awtur għamel lil udjenza wiesgħa. Kull fejn żamm dawn it-taħditiet, Father Radcliffe dejjem jitkellem dwar veritajiet fundamentali reliġjuzi b’mod b’saħħtu iżda mhux dommatiku.

It-Tlieta L-Erbgħa Il-Ħamis 9:00 - 12:00 9:00 - 12:00 Magħluq 17:30 - 19:30 Magħluq 17:30 - 19:30

Il-Ġimgħa 9:00 - 12:00 Magħluq

Magħluq Magħluq

9:00 - 12:00 Magħluq

9:00 - 12:00 Magħluq Magħluq Magħluq

17

Inklużjoni

Edward Wright

Diżordnijiet

soċjali, emozzjonali u ta’ mġiba Ir-Rwol tal-Edukatur: Nafdaw u Nkunu Proattivi Ċertament mhuwiex faċli li teduka tfal u adolexxenti b’diżordnijiet soċjali, emozzjonali u ta’ mġiba. L-ewwelnett kull edukatur jeħtieġ li jkollu ħafna paċenzja, rispett, imħabba u ġentilezza lejn persuni b’dawn id-diffikultajiet. Fl-istess ħin jeħtieġ li jkun ukoll sod, assertiv u paċenzjuż miegħu nnifsu, fis-sens li ma jippretendix mirakli fi ftit żmien u jifhem li hemm bżonn tul ta’ żmien biex jara l-bidliet mixtieqa fl-imġiba ta’ dawn it-tfal. L-akbar investiment għandu jsir biex jinbena f’dawn il-persuni sens ta’ fiduċja. Meta r-relazzjoni tagħna magħhom tkun tant sabiħa li jafdawna b’dak li l-aktar iweġġagħhom, proċess li jista’ jieħu ħafna żmien biex iseħħ, allura nkunu f’pożizzjoni eċċellenti biex ninkuraġġuhom u ngħinuhom joħorġu u jiżviluppaw il-kapaċitajiet tagħhom. Imbagħad jirnexxilna wkoll nimmotivawhom biex jitgħallmu bosta ħiliet li jagħtuhom iċ-ċans li jemmnu fihom infushom u jiftħulhom aktar toroq ta’ opportunitajiet għall-futur. Dan kollu jista’ jwassal biex b’mod realistiku l-imġiba ta’ dawn it-tfal u adolexxenti tinbidel għall-aħjar filwaqt li jitgħallmu wkoll jisfruttaw l-enerġija tagħhom b’mod pożittiv.

18

katekisti jeħtieġ li jinvestu ħafna ħin ta’ kwalità ma’ dawn it-tfal, jisimgħu l-weġgħat tagħhom, jilagħbu magħhom u jgħallmuhom ħiliet (‘skills’) li permezz tagħhom jimmaturaw fl-imġiba u jintegraw aktar ma’ sħabhom.

- opportunitajiet biex, bl-għajnuna ta’ persuna kompetenti, jaħsbu u jirriflettu flimkien u anki individwalment dwar l-imġiba u r-reazzjonijiet tagħhom, - inkoraġġiment kontinwu f’dak li jagħmlu tajjeb u l-ħiliet li jeżerċitaw u jużaw b’mod pożittiv u opportunitajiet biex jieħdu inizjattivi tajbin li jservu ta’ mumenti ta’ tagħlim informali, - follow-up kontinwu dwar il-progress li jkunu qed jagħmlu u d-diffikultajiet li jista’ jkollhom.

Huwa wkoll ferm importanti li ma’ dawn il-persuni, bħala edukaturi, inkunu dejjem proattivi fl-approċ tagħna. Dan ifisser li noħolqu ‘minn qabel’ dawk il-kundizzjonijiet li jagħmlu ‘ambjent sħiħ, sabiħ u pożittiv’ għal dawn it-tfal u ż-żgħażagħ. Dawn il-kundizzjonijiet imissu kemm l-ambjent fiżiku kif ukoll l-ambjent soċjali u l-aspett tar-relazzjonjiet ta’ dawn il-persuni.

‘Kundizzjonijiet’ li joħolqu ambjent ideali għal tfal b’SEBD Kaufman (2001) isostni li kull edukatur jista’ joħloq kundizzjonijiet fl-ambjent ta’ dawn it-tfal li jagħmluha aktar faċli biex l-imġiba tagħhom tinbidel għall-aħjar u għalhekk jonqsu s-sintomi tas-SEBD li semmejna u tkellimna dwarhom fl-artiklu preċedenti. Ir-riċerka ta’ Jones et al. (2004) tkompli ssaħħaħ din il-fehma. Huma jgħidu li “It is essential that those who work with students with EBD create therapeutic learning environments that help students understand and overcome, rather than replicate, the conditions that have been key factors impacting their emotional and behavioural problems.”

Konverġenzi bejn programmi differenti Inħolqu u ġew implimentati diversi programmi għal persuni li għandhom xi kundizzjoni li taqa’ taħt SEBD. Kull programm ħareġ minn skola ta’ ħsieb li tirrifletti filosofija partikulari u jfittex l-aħjar interessi ta’ persuni li għandhom dawn id-diffikultajiet.

Illum il-ġurnata huma bosta l-psikologi u r-riċerkaturi li jaqblu u jitkellmu dwar dawn il-kundizzjonijiet fl-ambjent tat-tfal li jinkuraġġixxu imġiba pożittiva (Christenson et al., 2005; Algozzine, Audette, Ellis, Marr, & White, 2000; Frieberg, 1999; Jones & Jones, 2004; Nelson and Roberts, 2000; and Sugai & Horner, 1999). Fost l-aktar kundizzjonijiet importanti wieħed isib il-ħtieġa li t-tfal ikollhom:

Comprehensive Classroom Management huwa mudell li ġie żviluppat minn Jones & Jones (2004). Jemfasizza l-aktar l-importanza li jinbnew relazzjonijiet tajbin ħafna bejn l-edukatur u t-tifel/tifla u t-tfal bejniethom. Huwa mudell li jipproponi bosta inizjattivi li diġà semmejna filparagrafu ta’ fuq, imma l-aktar erba’ punti importanti li fuqhom jinbena jduru ma’:

- għanijiet ċari u realistiċi li jridu jilħqu, kemm fix-xogħol tal-iskola kif ukoll fl-imġiba tagħhom mal-oħrajn f’ambjenti differenti, - dixxiplina pożittiva imma (mhux bil-kastigi imma b’konsegwenzi li jkunu relatati mal-azzjoni u proporzjonali għaliha!) immedjata wara li jkunu kisru xi regoli jew ġabu ruħhom ħażin, - tagħlim li jagħmel sens għalihom u li minnu jistgħu jibbenefikaw ħafna f’ħajjithom. Dawn il-benefiċċji jridu jkunu ċari u evidenti għat-tfal. Kull tagħlim irid jingħata mhux biss bl-aktar mod attraenti possibbli imma b’mod personalizzat għall-ħtiġijiet tal-individwu.

- relazzjonijiet tajbin kemm mal-għalliema kif ukoll ma’ sħabhom. Dan ifisser li l-ġenituri, għalliema, LSAs u

- l-eċċellenza fil-modi ta’ tagħlim: kreattività, varjetà ta’ attivitajiet, attivitajiet li jinvolvu kontinwament u attivament lit-tfal (‘instructional excellence’), - involviment attiv mit-tfal biex isiru n-normi u r-regoli li jirregolaw l-imġiba ta’ kull membru tal-grupp u għalhekk jinfluwenzaw l-ambjent fil-klassi, - ħiliet ta’ kif wieħed jista’ jsolvi problemi fil-ħajja ta’ kuljum (‘problem-solving skills’), - ħidma kontinwa u kollaborazzjoni mal-ġenituri. Dawn mhux biss għandhom jiġu mgħallma kif jiddiljaw m’uliedhom imma jkollhom iċ-ċans ukoll li jevalwaw bejniethom fi gruppi żgħar bl-assistenza ta’ persuna/i professjonali dawk l-inizjattivi li sabu l-aktar effettivi,

19

Inklużjoni

- il-ħolqien ta’ sens ta’ komunità bejn it tfal u l-adolexxenti li toffri mħabba u sapport li jgħin ferm biex persuni b’SEBD jagħmlu passi ‘l quddiem fl-imġiba tagħhom.

Mudell ieħor huwa dak magħruf bħala Re-Education, li hija l-forma mqassra għal The Re-Education of Emotionally Disturbed Children and Youth. Dan ġie żviluppat l-ewwel minn Dr. Nicholas Hobbs (1982). Dan il-mudell huwa mibni fuq erba’ prinċipji bażiċi li huma: - it-taħriġ ta’ ‘teachers/counsellors’. Dawn għandhom ikunu adulti edukati u ffurmati sew, li kapaċi jagħtu u jirċievu l-affett, rilassati imma sodi, u b’riżorsi interni li jagħtuhom attitudni dejjem pożittiva u sana lejn il-ħajja. Hobbs (1982) jissokta jgħid li dawn il-persuni mhumiex “an itinerant worker but a professional through and through; a person with a sense of significance of time of the usefulness of today and the promise of tomorrow; a person of hope, quiet confidence, and joy, one who has committed him/ herself to children and to the proposition that children who are emotionally disturbed can be helped”, - il-kunċett ta’ “Just Manageable Difficulty”, li skont Hobbs (1982) jikkonsisti f’li wieħed ikun kapaċi jidħol għal dawk l-isfidi fil-ħajja li la huma faċli żżejjed għax inkella l-ħajja tkun monotona, u lanqas ma jkunu diffiċli wisq għax inkella jaqtgħu qalb dak li jkun. Jgħid li “when one achieves this fine tuning of his/her life, she/ he will know zest and joy and deep/fulfilment”, - il-kunċett li Hobbs isejjaħlu ‘Ecological Approach’. Dan ifisser li n-nies kollha li għandhom xi rwol jew ieħor fil-ħajja tal-persuna b’diffikultajiet fl-imġiba jeħtieġ li jaħdmu flimkien u jikkoperaw u jikkollaboraw ma’ xulxin f’sinerġija tajba, - sens ta’ sodisfazzjon u kuntentizza (‘joy’) li min ikun ma’ dawn il-persuni u jaħdem magħhom ikollu fih u għalhekk jittrasmetti lit-tfal u liż-żgħażagħ.

li dawn iridu l-ewwel jiġu assimilati mill-edukaturi biex imbagħad jiġu mgħallma lil min l-aktar jeħtieġhom. Fost dawn wieħed isib il-ħtieġa li: - l-persuna titgħallem tgħix dejjem fil-preżent u qatt ma teħel fil-passat. Il-futur tista’ taħseb fih daqskemm dan igħinha biex tipprova tegħleb l-ostakli u l-isfidi u tilħaq l-għanijiet tagħha, - tfal u żgħażagħ b’SEBD jkunu megħjuna jiżviluppaw diversi kompetenzi u jeċċellaw f’kemm l-aktar possibbli, imqar waħda jew tnejn, - jkun hemm fiduċja sħiħa bejn l-edukatur u l-persuna, - li jkun mgħallem lill-persuna kif tista’ tikkontrolla lilha (self-discipline/self-control) nfisha mingħajr il-ħtieġa li jkun hemm terapija (‘psychodynamic insight’) li tipprova tfittex l-għeruq tal-problemi. Imġibiet diffiċli jistgħu jiġu indirizzati b’mod dirett, - jkollhom sens ta’ ordni, rutina sistematika u kostanti kif ukoll ritwali li jagħtu stabbiltà lil ħajjithom, - jkollhom opportunitajiet biex jagħmlu eżerċizzji fiżiċi u jipprattikaw sport li jogħġobhom, kif ukoll passatempi favoriti, - jħossu sens ta’ appartenenza fil-postijiet li jgħixu fihom. Għalhekk huwa mill-aktar importanti s-sens ta’ komunità. Tajjeb ukoll li l-edukaturi jgħinu lil dawn ittfal jirriflettu u jaħsbu dwar il-benefiċċji tal-komunità fil-ħajja tagħhom, - jkollhom dejjem attivitajiet u opportunitajiet li jixxennqu għalihom u jentużjażmaw ruħhom għalihom kuljum (‘a child should know some joy in each day and look forward to some joyous event for tomorrow’), - jsibu l-opportunità b’mod regolari biex jesprimu l-emozzjonijiet tagħhom f’ambjent ‘safe’ u jiġu mgħallma kif jesprimuhom.

Konklużjoni: Pariri Prattiċi u Siewja Fost pariri oħra mill-aktar siewja li l-psikologi u r-riċerkaturi dwar is-SEBD jagħtuna biex inwettqu ħidmietna b’mod dejjem aktar effettiv u professjonali, insibu n-neċessità li:

Barra minn dawn il-prinċipji, Hobbs (1982) jagħmel u jispjega kwalitajiet, azzjonijiet u attitudnijiet bażiċi li hu konvint li jgħinu mhux ftit lill-persuni b’SEBD biex jimmaturaw u joħorġu minn ċertu mġibiet. Hu jemmen

20

Diżordnijiet soċjali, emozzjonali u ta’ mġiba

▶ niddefinixxu b’mod l-aktar ċar x’inhu lingwaġġ offensiv

u x’lingwaġġ jitqies bħala offensiv. Ngħallmu wkoll littfal kif jesprimu l-emozzjonijiet tagħhom mingħajr ma jużaw lingwaġġ bħal dan. Dan ngħiduh ukoll lill-ġenituri biex anki huma jagħmlu l-isforz li ma jużawhx, ▶ ngħallmuhom dwar l-emozzjonijiet u l-espressjoni tagħhom b’mod li jagħmel sens. Nistgħu nagħmlulhom lista ta’ emozzjonijiet, ngħidulhom iqasqsu stampi li jikkorrispondu magħhom u mbagħad jitkellmu dwarhom u jirriflettu meta jġarrbuhom huma stess, ▶ ngħallmuhom modi alternattivi kif jesprimu r-rabja tagħhom, fosthom il-prattika ta’ xi sport jew passatemp, bikja fil-privatezza ta’ kamrithom..eċċ, ▶ ngħallmuhom ‘jiżvugaw’ bil-kitba. Jistgħu jużaw il-lingwaġġ li jridu biex jesprimu l-frustrazzjoni f’xi sitwazzjoni, u wara jqattgħu l-karta. B’hekk nuruhom il-ħtieġa li jeħilsu minn lingwaġġ distruttiv li joħloq fihom aktar rabja, ▶ niftiehmu magħhom li l-attenzjoni tagħna jeħduha

biss meta jużaw lingwaġġ adattat u li juri rispett, ▶ noffrulhom bosta inċentivi għal imġibiet tajbin, ▶ nosservaw dak li t-tfal jaraw u jisimgħu fuq il-mezzi talkomunikazzjoni u niddiskutuh magħhom. B’hekk jistgħu jaslu jifhmu x’lingwaġġ u azzjonijiet huma aċċettabbli u liema mhumiex, ▶ nirreaġixxu kemm jista’ jkun bil-kalma u nużaw lingwaġġ li jurihom rispett kbir kull meta jitkellmu jew iġibu ruħhom ħażin u jirrabjaw b’eċċess (‘model positive, appropriate emotional expression, especially in negative situations’). Lit-tfal, kull edukatur, speċjalment il-ġenituri, għandhom juruhom bl-imġiba tagħhom kif jimmaniġġjaw ir-rabja, diżappunti u l-frustrazzjoni.

U meta aħna niżbaljaw, ma niddejqux nammettu magħhom u nħalluhom igħidulna għalfejn żbaljajna, ▶ nikkomunikaw kontinwament mal-persuni kollha li huma b’xi mod involuti fil-ħajja tat-tifel/tifla/adolexxent. Ilkoordinazzjoni u l-kooperazzjoni bejn il-ġenituri, l-iskola, il-post tal-katekeżi u postijiet oħra fejn jattendu hija indispensabbli.

21

Trekking

Michael Debono

Mill-Kampanja

GĦawDXIJA

Minn Tas-Sanap sal-Bajja tax-Xlendi Mill-Pjazza tal-Munxar…

Il-mixja tal-lum ser nibdewha millpjazza tal-Munxar, ir-raħal ċkejken imżejjen b’għadd ġmielu ta’ mkejjen naturali bejn in-Nofsinhar u l-Lbiċ talgżira Għawdxija. Mill-pjazza naqbdu t-triq fuq il-lemin tal-knisja u fi ftit minuti naslu fl-inħawi msejħa talBardan. Nimxu għal għonq it-trejqa li twassalna sat-truf tas-sisien TasSanap. Minn hawn nistgħu ingawdu veduti tassew impressjonanti, l-aktar tal-firxa wiesgħa tal-baħar bid-dehra

tal-Majjistral ta’ Malta. Fuq ix-xellug naraw sensiela twila ta’ sisien. . . TalBardan, warajhom Ta’ Seguna u xi ftit ’l bogħod, imbagħad, Ta’ Ċenċ.

Minn hawn nibdew mexjin fuq innaħa tal-lemin mal-passaġġ dejjaq li jwasslek sal-ponta hekk imsejħa l-Ħotba, daqsxejn ta’ tumbata li minnha mbagħad nibdew neżlin mal-passaġġ li jserrep mal-kosta taxxaqliba tal-Lbiċ t’Għawdex. Passaġġ li jgħaddik bejn l-għelieqi fuq naħa

22

u t-tarf tal-kosta mal-baħar fuq in-naħa l-oħra. Il-passaġġ ikompli jdur madDawra Tas-Sanap, daħla fis-sies f’forma ta’ nagħla. Minn hemm imbagħad il-passaġġ iwassalna sa fuq il-Misraħ, biċċa art watja li nimxuha kollha sabiex naslu sat-Torri tax-Xlendi fil-ponta msejħa Ras il-Bajda.

It-Torri tax-Xlendi Dan it-torri nbena mill-Kavallieri fl1650 mill-Gran Mastru Lascaris għallprotezzjoni tal-bajja tax-Xlendi kontra

l-pirati u t-Torok. Għad-difiża kien armat b’żewġ kanuni. Fi żmien l-Ingliżi kellu importanza kbira wkoll tant li tawh l-isem ta’ Tower B. Kien importanti għall-għassa biex ma jsir l-ebda żbark ta’ dgħajjes tal-għadu.

Naqsmu l-Kantra…

Mit-torri mbagħad immorru n-naħa tal-bajja tax-Xlendi billi naqsmu l-pont li hemm fuq il-Kantra mibni mill-Kavallieri stess. Il-Kantra huwa wied li jidjieq u jispiċċa fil-baħar qrib it-Torri tax-Xlendi. L-isem ġej mill-kelma Spanjola-Siċiljana Alcantara. Dan huwa minħabba l-forma tad-daħla tal-wied.

Fih hemm bosta tipi ta’ flora u fawna indiġeni li rari ssibhom f’inħawi oħra.

Imbagħad nimxu tul il-promenade li jwassalna sax-xatt tal-bajja tax-Xlendi.

Wara naqsmu lejn in-naħa l-oħra taxXlendi u nitilgħu t-taraġ li hemm massies Tal-Eħfar. Minn hawn fuq nistgħu naraw xena tassew sabiħa tal-bajja tax-

Xlendi taħtna bit-torri fuq in-naħa l-oħra. Jekk inkomplu sejrin malpassaġġ li hemm fuq naslu sal-Għar ta’ Karolina.

Il-Bajja tax-Xlendi Uħud aktar iqisuha bħala port milli sempliċement bajja. Sa minn żmien ir-Rumani, hawn kien iservi bħala port imkennen b’mod naturali mis-sisien. L-isem Xlendi x’aktarx ġej mill-kelma Xelandion, kelma li tirreferi għal tip ta’ dgħajsa ta’ żmien il-Biżantini u li x’aktarx kienu jankraw għadd ta’ dgħajjes ta’ dan it-tip f’dan il-port.

Hemm evidenza ċara li r-Rumani kienu jużaw dan il-port għal skop ta’ kummerċ. Fl-1961 ittellgħu minn qiegħ il-baħar ta’ din il-bajja, in-naħa tat-torri tax-Xlendi, għadd ġmielu ta’ ġarar jew amfori (bl-Ingliż amphorae) ta’ żmien ir-Rumani.

23

Kienu jintużaw għall-qamħ u l-inbid.

Ix-xwieni Rumani li kienu jaqsmu millItalja għal Tunes kienu jidħlu għallkenn f’din il-bajja. U probabbilment mhux l-ewwel darba li għereq xi wieħed minnhom f’dawn in-naħat.

Ix-Xlendi huwa wkoll marbut mas-sajjieda. L-istatwa antika ta’ Sant’Andrija li hemm fil-port hija xhieda biżżejjed ta’ dan. Għad baqa’ għadd żgħir ta’ sajjieda li jitilqu minn hawn għas-sajda tagħhom.

Illum ix-Xlendi huwa popolari ħafna mat-turisti li jiġbed numru kbir minnhom is-sena kollha, imma naturalment b’ammont akbar fix-xhur tas-sajf. Huwa popolari wkoll malMaltin u l-Għawdxin biex fih iqattgħu l-ħin tal-mistrieħ jew iduqu xi ikla tajba f’xi restorant li hawn f’dan il-post.

Nirringrazzjaw lil Adrian Saliba għar-ritratti

Il-Media fil-Katekeżi

Stephen Deguara

Il-Katekist

u l-media

Addattat mill-ktieb ta’ Mary Byrne Hoffman: Catechesis in a Multimedia World

Il-Missjoni tiegħek Kieku kellna nużaw x’uħud millprinċipji tal-marketing fil-katekeżi tagħna, l-ewwel ħaġa li għandna bżonn inżommu f’moħħna hija li rridu nsiru nafu lill-istudenti tagħna! Fiddinja tal-marketing jagħmlu minn kollox biex jattiraw l-attenzjoni taludjenza żagħżugħa mad-dinja kollha.

L-intrapriża tgħix billi tħajjar mases kbar għall-aħħar xejriet u prodotti ġodda. Il-kultura llum hija mmexxija fost l-oħrajn mit-teknoloġija u millġenerazzjonijiet li twieldu wara l-1980 il-possibilitajiet ta’ target marketing huwa infinit.

L-ewwel pass sabiex niddefenixxu dawn il-konsumaturi, huwa billi

nagħtu ismijiet lil kull ġenerazzjoni.

Il-konsumaturi żgħar fis-suq ta’ llum jissejħu Digital Natives jew aħjar dawk li minn dejjem għexu f’din ir-realtà ddominata mill-progress fit-teknoloġija.

Illum dawk li jaħdmu fil-Marketing qed jibbażaw il-kampanji tagħhom fuq kif il-konsumaturi jaġixxu meta jixtru, u jibbażaw il-kampanji skont il-ġenerazzjonijiet li jixtiequ jilħqu.

Dawk li jaħdmu fil-marketing jafu xi ħaġa sinifikanti fuq in-natura umana: li aħna nidentifikaw ruħna skont kif naraw id-dinja u fuq kif iddinja tara lilna. Din l-identità tvarja minn ġenerazzjoni għall-oħra. U dan jafferma l-fatt li l-qawwa tal-

24

immaġini tikkrea messaġġ li jirrifletti lill-udjenza tal-mument. L-isfida tal-katekisti huwa li jużaw din il-linja ta’ ħsieb sabiex jilħqu lill-udjenzi b’messaġġ li huwa tajjeb għal kull żmien. Fi kliem ieħor sabiex jibqa’ relevanti għat-tfal tal-lum.

Fittex li tkun taf dwarhom Tista’ tidher stramba li dawn it-tfal u ż-żgħażagħ li jkollok quddiemek tittrattahom bħala l-‘udjenza’ tiegħek imma dak hu eżattament kif huma jarawha. Illum il-maġġoranza huma esposti għal ħafna messaġġi. Grazzi għall-avvanzi kbar li għamlet il-media, dan il-messaġġ qed dejjem jasal għandhom b’tekniċi ġodda u aktar effettivi b’mod li l-messaġġ li jixtiequ

jwasslu, hux reklam jew inkella storja, jasal bl-aktar mod sħiħ. Illum l-effetti speċjali mhumiex prerogattiva ta’ Hollywood biss, imma kull messaġġ li jidher fuq l-iscreens hu mimli effetti u għoddu tista’ tmissu b’idejk. Din hi d-dinja li l-ġenerazzjonijiet il-ġodda twieldu u jgħixu fiha.

Għalhekk l-aspettattivi ta’ dawn il-ġenerazzjonijiet huma ferm ogħla minn dawk ta’ għoxrin sena ilu. Kull darba li aħna nippruvaw niġbdu l-attenzjoni tagħhom biex inwasslulhom l-Aħbar huma jistennew xi tip ta’ wirja jew performance. Din il-performance trid tinvolvihom, tkun engaging u idealment tkun multi-sensorjali, jiġifieri ma tkunx stampi biss, imma jkun hemm xi ħsejjes li jikkumplimentaw dak li qed jaraw.

Il-performance ma tridx tieħu fit-tul, idealment tkun maqsuma f’partijiet differenti u kull waħda minnhom ma tiħux iktar minn ħames minuti.

Sabiex dan ikun possibbli, il-katekist għandu jkollu l-props tiegħu – DVD player, Sound-System, Projector.

Dawn huma l-għodda biex niġbdu u nżommu l-attenzjoni.

Ifhem il-Kultura tagħhom Għall-kuntrarju ta’ dak li n-nies jaħsbu, ix-xewqa kontinwa li dejjem tagħmel preżentazzjoni brillanti m’għandhiex x’taqsam maddivertiment. Hija kif se ‘taħkem’ l-attenzjoni tat-tfal. Illum ngħixu f’kultura multi-medjali (ħafna mezzi tal-media differenti li jaħdmu flimkien biex iwasslu messaġġ

wieħed) u multi-sensorjali (dawn il-mezzi ma jolqtux sens wieħed imma iktar biex l-esperjenza tkun waħda mill-aktar viċin tal-ħajja reali li tolqot lis-sensi kollha tagħna). Dan huwa l-mod kif nirċievu u nibagħtu l-informazzjoni. Ix-xogħol tal-katekist huwa li npoġġu l-Vanġelu fil-kuntest tal-kultura tal-lum sabiex jifforma parti integrali mir-realtà tagħhom.

Dan ifisser li meta l-katekist jagħmel użu minn riżorsi viżwali u diġitali, inkluż mill-Internet, ikun qed jagħmel il-messaġġ validu, fattibbli u relevanti għad-dinja tal-lum.

‘Idħol f’moħħhom’ “It-tfal tal-lum twieldu b’moħħ differenti.” U din mhix ċajta. Ittfal tal-lum, id-digital natives, huma aktar intwittivi fejn tidħol it-teknoloġija. Huma mdorrijin li jaħkmu informazzjoni mill-ewwel u mingħajr sforz ta’ xejn. L-aqwa mod li timmotivahom huwa li tinżel iktar fil-fond u tikkrea ambjent fejn jitgħallmu bbażat fuq approfondiment dwar is-suġġett.

Enfasizza l-importanza tal-mistoqsija fuq it-tweġiba. B’hekk huma stess ikunu jistgħu jaslu għat-tweġibiet minflok jistennew it-tweġiba lesta tagħna.

Ivvjaġġa d-dinja tagħhom Id-dinja tal-World Wide Web farrket il-ħitan li kienu jxekklu l-komunikazzjoni u ħolqot rivoluzzjoni dwar il-mod kif ilbniedem jikseb informazzjoni u kif jikkomunika. L-użu ta’ social networks, blogs u forums jiftaħhom

25

għal nies u ideat mid-dinja kollha u għalhekk inkonxjament it-tfal huma ħafna iktar probabbli li jittolleraw nies b’razez, reliġjonijiet u orjentazzjonijiet diversi. Dan huwa bieb miftuħ għalik bħala katekist li xxandar il-messaġġ tal-Vanġelu li jxandar l-inklussività, li l-messaġġ ta’ Kristu jista’ jħaddnu kulħadd.

Tiddejjaqx tiftaħ dan il-ktieb. It-tfal jinsabu biss ftit ’il bogħod.

Tkellem bil-lingwa tagħhom Fi ftit kliem il-media hi essenzjalment il-lingwa primarja tat-tfal tal-lum.

Meta nużaw dawn il-mezzi nkunu qed nitkellmu l-lingwa tagħhom.

Għandna messaġġ kbir x’inwasslu u hemm għatx kbir għal dan ilmessaġġ. Għandna wkoll il-mezzi biex nagħmlu minn dan il-messaġġ esperjenza mill-aktar reali mhux biss kliem li, kif jgħid il-Malti, kultant jidħol minn widna u joħroġ minn oħra.

Il-missjoni tagħna bħala katekisti mhix dik ta’ konverżjoni, imma ta’ konnessjoni. It-tradizzjonalisti jagħtuna l-idea li t-tfal tal-lum huma f’dinja għalihom, bħal tribù iżolat għalih. Mentri mhux hekk. It-tfal illum huma dejjem connected ma’ xi forma jew oħra ta’ komunità.

Id-differenza l-kbira hija li dawn kważi l-ħin kollu mqabbdin ma’ dinja interattiva u online. Huma qed jagħrfu l-opportunitajiet vasti offruti mill-bniedem tal-lum. Tiddejjaqx taċċettahom u tħallihom jgħallmuk.

Huma dejjem għandhom xi ħaġa x’jgħidulek dwar din id-dinja. Jistgħu ikunu profeti fi żmienhom.

Rakkonti

Joseph Bonnici

Won Li

Won Li kien bidwi Ċiniż dejjem bit-tbissima u ġeneruż. Għodwa waħda kien nieżel mal-ġenb tal-muntanja mgħobbi b’qatta’ ħaxix li l-foqra tal-inħawi kienu jużaw biex isaqqfu l-għerejjex tagħhom. Għajjien u miksi bil-għaraq, waqaf daqsxejn ħalli jieħu n-nifs. Farfett ta’ ġmiel liema bħalu deher jittajjar qribu u waqaf fuq il-qatta’ ħaxix li kellu Won Li. Il-bidwi pprova jtajjar il-farfett. Imma l-farfett donnu ma riedx jitlaq minn fuq il-ħaxix. Allura Won Li qabad il-qatta’ li kellu, bil-farfett b’kollox, u kompla triqtu lejn id-dar. Tgħidx kemm kienu se jifirħu bih uliedu!

Il-farfett donnu kien kuntent ma’ Won Li. Lanqas biss iċċaqlaq huma u neżlin. Kif waslu fit-tarf tal-muntanja, il-bidwi ltaqa’ ma’ mara żagħżugħa li kellha tifel ċkejken magħha. ‘Ma! Ma! Ara x’farfett għandu dak ir-raġel! Għidlu jagħtihuli!’ ‘Ma tarax, ibni! Dak se jieħdu għat-tfal tiegħu,’ qaltlu ommu. Imma t-tifel ma qatax qalbu.

Won Li tbissem ta’ bniedem twajjeb li kien. ‘Ejja tfajjel. Ħu l-farfett u tagħmillux ħsara.’ Tgħidx kemm feraħ it-tifel. L-omm baqgħet impressjonata bil-qalb tajba ta’ Won Li u minħabba li ma kellhiex flus, tatu tliet larinġiet bħala ringrazzjament.

Won Li rringrazzjaha u qalilha ‘Dawn neħodhom għal uliedi. Qatt ma daqu larinġ daqshekk sabiħ u bnin!’

Wara li mexa ftit ieħor, Won Li ltaqa’ ma’ raġel bilqiegħda għad-dell ta’ siġra.

Maġenbu kellu pezza ħarir. ‘Ilni ndur minn dalgħodu f’dawn l-inħawi. Mejjet bil-għatx.

Raġel twajjeb, ma nsiblekx xi ħaġa biex ittaffihuli?’ Won Li minnufih tah dawk it-

Addattati għall-Malti minn Tutte Storie, ta’ Bruno Ferrero, Elledici, 2011

tliet larinġiet li kien għadu kif qala’. ‘Grazzi, raġel twajjeb. Irrid inpattilek tal-qalb tajba tiegħek. Ħu din il-pezza ħarir. Tkun tista’ tagħmel libsa mill-isbaħ għal martek.’

Ferħan se jtir, Won Li kompla triqtu lejn id-dar imma kif wasal fit-triq prinċipali, iltaqa’ ma’ qatgħa suldati li kienu qed jakkumpanjaw prinċipessa. Il-prinċipessa kienet lemħet il-pezza drapp fin fuq dahar il-bidwi u xtaqet taraha mill-qrib. ‘Ersaq ’l hawn, ħabib. Tista’ turini dik il-pezza drapp li qed iġġorr?’ Imbeżża’, Won Li resaq lejn it-tfajla u fetaħ id-drapp li kellu. Kien tassew fih x’tara, kollu disinji ta’ fjuri u tjur ikkuluriti. ‘Jekk togħġbok, tferraħni ħafna jekk teħodha bħala rigal, maestà!’ Għal dan il-kliem ta’ Won Li l-prinċipessa baqgħet skantata u qaltlu: ‘Inti tassew qalbek tajba!

Anke jien nixtieq noffrilek rigal.’ Minnufih newlitlu borża tad-drapp u wara li reġgħet irringrazzjatu kompliet bil-vjaġġ tagħha.

Il-bidwi sellem lit-tfajla u ġera lejn id-dar biex jaqsam dak li rċieva mal-għeżież tiegħu. Lanqas biss ra x’kien fiha l-borza imma ġera fuq li ġera sabiex ma jdumx ma jasal id-dar għax il-lejl kien qorob ġmielu. B’idejh jirtogħdu, fetaħ il-borża quddiem martu u wliedu. Baqgħu imbellhin meta minn ġo fiha bdew neżlin għadd kbir ta’ muniti tad-deheb! Issa ma kinux għadhom familja fqira. Kienu saru sinjuri huma wkoll. Imma taħsbux li dan bidel xi ftit lil Won Li, tafux?! Bil-ġid li rċieva, Won Li xtara biċċa art u qasamha bejn il-foqra tal-qrib. Issa kollha kellhom minn fejn jaqilgħu x’jieklu u Won Li kien l-iktar bniedem ferħan fosthom!

26

it-tliet briganti Darba waħda kien hemm tliet briganti li kienu jilbsu mantelli twal suwed u kpiepel suwed kbar. Wieħed minnhom kellu senter kbir, l-ieħor kellu bott tal-bżar u l-ieħor kellu mannara kbira ħamra.

Fid-dalma tal-lejl, kienu jistaħbew qalb is-siġar u jistennew l-okkażjoni titfaċċa.

Kulħadd kien jitwerwer meta kien jarahom. In-nisa kien iħosshom ħażin, l-irġiel kienu jiskappaw filpront u l-klieb kienu jissummaw.

Malli kienet tgħaddi xi karozzella, kienu jixħtu l-bżar f’imnifsejn iżżwiemel. Il-kuċċier kien ikollu jieqaf u dak tal-mannara kien iħaffef lejn il-karozzella u jfarrkilha r-roti. Tassenter kien iġiegħel lill-passiġġieri jagħtuh kulma kien ikollhom fuqhom. U kulma kienu jisirqu kien jispiċċa fil-moħba tagħhom, għar fuq għolja mimli deheb fidda, u ġojjelli mill-isbaħ.

Imma dan kollu kellu jinbidel meta qabżu fuq karrozzella u x’ħin fetħuha kulma sabu kienet daqxejn ta’ tifla orfni. Dawn kebbewha u ħaduha filmoħba tagħhom għax hekk biss kienu jafu jagħmlu. Hekk kif neħħewlha l-għammad, it-tifla sabet ruħha mdawra b’kaxxi u xkejjer mimlijin ġid u minnufih staqsiethom: ‘Imma intom x’tagħmlu b’dal-ġid kollu?’ Ittliet briganti baqgħu ċċassati jħarsu lejn xulxin. Qatt ma kienu ħasbu fuq dan. Meta kienu żgħar spiċċaw orfni u ma kellhom xejn. Bdew

jisirqu biex jgħixu u mingħajr ma jafu kif spiċċaw dejjem jakkumulaw aktar u aktar ġid. Imma issa fl-aħħar waqfu biex jaħsbu x’jistgħu jagħmlu u ddeċidew li jagħmlu xi ħaġa speċjali. Iddeċidew li flimkien magħha jibdew ifittxu tfal foqra u jgħinuhom. Xtraw dar kbira fejn setgħu jilqgħu tfal orfni u foqra.

Xtrawlhom mantelli u kpiepel ħomor ħalli jkollhom biex iżommu sħan.

L-esperjenza moħbija Iż-żewġ rakkonti huma mibnija madwar mistoqsija ċentrali. Fit-tieni rakkont, il-mistoqsija qiegħda fuq fomm it-tifla: ‘Imma intom x’tagħmlu b’dal-ġid kollu?’; fl-ewwel rakkont huwa Won Li stess li jistqarr: ‘Issa x’se nagħmel b’dan il-ġid kollu?!’ Hija din il-mistoqsija li tiftaħ it-triq għall-virtù tal-ġenerożità, meta l-persuna tinduna li għandha bosta rikkezzi u kwalitajiet prezzjużi u tħoss li ma jagħmilx sens iżżommhom għaliha nnifisha.

Il-ġenerożità hija kwalità pożittiva għal iktar minn raġuni waħda. L-ewwel nett għax toħroġ mill-iskopertà tas-sbuħija tal-ħajja personali u t-tieni għax tagħraf kemm hu sabiħ li din is-sbuħija tinqasam mal-oħrajn.

Faċli tgħid: ‘Inħobbok’. Li turi dan jiswa wisq iktar. Bniedem ġeneruż iġib ruħu diżinteressatament u bil-ferħ lejn ilproxxmu, anke jekk dan jitlob minnu sforz kbir. Jista’ jkun ġeneruż min jemmen tassew li l-oħrajn mhumiex xkiel jew kompetituri fil-ħajja tiegħu, imma sħabu fil-vjaġġ, aħwa u ħbieb. Hemm bosta ħwejjeġ li wieħed jista’ jagħmel għall-

oħrajn. Forsi lkoll għandna bżonn ninbidlu minn briganti għal Won Li! Għad-diskussjoni Huwa interessanti li fir-rakkont dwar il-briganti, il-mistoqsija li ġġiegħel lill-irġiel jirriflettu u taqilbilhom ħajjithom ta’ taħt fuq issir minn tifla żgħira. U hawn jidħol element ġdid dwar il-ġenerożità. Mhux biżżejjed li nkunu ġenerużi. Imsejħin ukoll biex insiru appostli tal-ġenerożità. Anke dawk li għadhom ‘żgħar’ jistgħu jibdlu l-qlub tal-bnedmin, jekk iridu.

Imdawrin bi ‘briganti’ li ma jafux x’se jaqbdu jagħmlu bil-ġid li għandhom.

Appostlu veru ta’ Ġesù għandu ħila juri t-triq tat-tjieba u jbiddel id-dinja ta’ madwaru f’belt ta’ mħabba. Ġieli kellek okkażjoni tħajjar lil xi ħadd ikun ġeneruż? Ġieli ħajrek xi ħadd biex tkun ġeneruż? Min jistgħu jkunu n-nies li għandhom il-ġid fl-ambjent tiegħek?

Il-katekist jista’ jħajjar lill-parteċipanti jifhmu s-sens ta’ dawn ir-rakkonti u jiskopru l-mixja tagħhom lejn il-ġenerożità. Tajjeb jiġi ċċarat li l-ġenerożità tfisser: toffri għajnuna, tislef minn dak li għandek, tagħti lil min għandu bżonn, toffri ħinek ... illum hawn min iqis il-ħin minn dak li jakkwista minnu. Li toffri ħin minn tiegħek għal xi ħadd f’diffikultà, għall-familja, għall-grupp ta’ sħabek, lil Alla (bit-talb, bil-Quddiesa u l-ħin ta’ formazzjoni), jgħinek tikber filġenerożità. Anke jekk qisek m’int qed taqla’ xejn lura.

Liema huma l-okkażjonijiet li jiġuna biex ngħinu lil ta’ madwarna? Għalfejn

27

il-ħin offrut juri ġenerożità kbira? Xi tħoss meta tagħti u ma tieħu xejn lura?

Terġa’ tagħti?

Huwa ġeneruż ukoll min jilqa’ lilloħrajn, jismagħhom u jaħfer malajr.

Huwa ġeneruż min għandu l-ħila jbati hu biex il-ħajja tal-oħrajn tkun isbaħ.

Bosta huma dawk l-ulied li ma jifhmux kemm ibatu għalihom il-ġenituri.

L-ikbar ġenerożità mhix meta inti tagħti imma meta inti tingħata! Hija ħajja li tingħex fl-imħabba. Hija l-ħajja ta’ ħafna rġiel u nisa miżżewġin, ommijiet u missirijiet, tobba u riċerkaturi, saċerdoti, sorijiet, missjunarji u lajċi impenjati.

Il-katekist jista’ jaqsam lill-parteċipanti fi gruppi żgħar u jfittxu nies li kienu jew huma xhieda tal-ġenerożità fid-dinja. Ilmaterjal li jinġabar jinqasam fil-grupp.

Attività Tista’ ssir chart li fuqha jinkitbu jew jitpinġew ir-rikkezzi ta’ doni li l-parteċipanti għandhom. Fuqha jinkiteb b’ittri kbar: X’se nagħmel b’dan il-ġid kollu? Min ikun jixtieq jista’ jikteb ukoll it-tweġiba tiegħu.

Jiġi diskuss xi proġett ta’ għajnuna li jista’ jsir mill-grupp fl-inħawi fejn jgħixu. Dan jista’ jintrabat malġurnata missjunarja jew xi attività ġeneruża oħra.

Il-Bibbja wkoll tirrakkonta Il-grupp jista’ jaqra u jitlob dwar is-silta mill-Vanġelu skont Ġwanni kapitlu 6, versi 1-14, fejn Ġesù jinqeda bilġenerożità ta’ tfajjel ċkejken biex jitma’ folla bil-ġuħ.

Din kont tafha?

Il-MISTOQSIJA

OĦT il-GĦERF Kevin Scicluna

Il-Knisja temmen f’ħajja fuq pjaneti oħra barra tagħna?

Il-Knisja b’mod uffiċjali ma tgħallem xejn dwar dan is-suġġett. Ma hemm l-ebda evidenza biblika favur jew kontra l-ħajja fuq pjaneti oħra. Iżda jekk hemm ħajja hemm barra, Alla tagħna hu Alla ta’ dak kollu li jista’ jeżisti, għax hemm Alla wieħed biss (Iż 45,5; KKK290, 300, 2085).

Minħabba li Alla ma tana l-ebda rivelazzjoni fuq dan is-suġġett filBibbja jew it-Tradizzjoni Sagra, ħafna mistoqsijiet spekulattivi jistgħu jitqanqlu dwar il-possibbiltà ta’ din it-tip ta’ ħajja. Fost dawn insibu l-mistoqsijiet li ġejjin.

X’tip ta’ ħolqien jista’ jeżisti?

Kważi kull xjentist li hu favur u

28

jemmen li teżisti ħajja ekstraterrestri jgħid li din it-tip ta’ ħajja hi ferm differenti u żgur mhux bħal talbnedmin! Anki li jeżistu xi tip ta’ aljeni li huma simili għall-bniedem mhix konklużjoni preċiża.

Dawn il-kreaturi li jistgħu jeżistu, huma wkoll suġġetti għad-dnub, jew għadhom f’xi stat ta’ safa bla ħażen?

Il-Knisja tesegwixxi investigazzjonijiet qawwijin,bl-esperti tagħha mediċi u xjentifiċi,biex taċċerta ruħha li dak li jkun seħħ ma jkollu l-ebda spjegazzjoni naturali.

Jekk huma wkoll imħassrin binnatura tad-dnub, ikollhom bżonn li jkunu mifdija minn Alla b’xi mod jew ieħor.

X’tip ta’ ruħ jista’ jkollhom dawn it-tip ta’ ekstraterresti?

Fil-filosofija Kristjana, kull ħlejqa ħajja għandha ‘ruħ’. Il-bniedem għandu ruħ razzjonali, li hija immortali.

Hemm diversi mistoqsijiet li wieħed jista’ jagħmel imma ftakar li hemm Alla wieħed li hu ’l fuq minn kollox u minn kulħadd. Aħseb fuq dan il-punt: Il-fidi Kattolika hi vera, u akkost ta’ x’jista’ jkun hemm ‘hemm barra’, irridu nsiru qaddisin u nfittxu l-verità hawn isfel’!

Wieħed għandu jaħseb ukoll fuq il-fatt sabiħ ta’ kif Alla għażel li jissieħeb mal-bnedmin fuq din l-art u kif l-Iben t’Alla sar wieħed minna. Dan kien att monumentali, tal-għaġeb. U dan jafferma wkoll l-eżistenza fuq l-art tal-ħajja umana.

Kristu stess qatt ma tkellem fuq nies jew ħolqien ieħor, imma mexa magħna u għex fuq din l-art tagħna.

Il-mirakli li jissemmew fil-Bibbja veru li seħħew?

Iva , veru li seħħew (KKK547-550).

Qabel xejn,irridu nikkonsidraw l-evidenza li hemm fil-Bibbja innifisha.Per eżempju,l-evanġelji joffru numru ta’ argumenti konvinċenti għall-awtentiċità tal-mirakli li wettaq Ġesù.Dawn jinkludu: li niżżlu bid-dettall dawn il-mirakli skont xhieda li rawhom iseħħu dak iż-żmien u dawk li semgħu ukoll ix-xhieda tagħhom..

(Luqa Kap 1:1-4); il-fatt ukoll li l-evanġelisti nfushom iddiskutew id-dubji naturali u nuqqas ta’ twemmin li kienu jiċċirkulaw dawn il-mirakli waqt li kienu jseħħu (Mt 9:27,28:17); l-iskrutinju talmexxejja Lhud li ppruvaw jagħmlu minn kollox biex jiddiskreditawhom (Gw 9:13-34); u l-konverżjonijiet ta’ ħafna li ghall-bidu iddubitaw imma wara emmnu u stqarru li kienu

veru mirakli wara li kienu raw b’għajnejhom stess (Ġw 12:9-11).

Dawn huma ftit minn ħafna eżempji fil-Bibbja li huma xhieda tal-verità tal-mirakli. Ħaga oħra li rridu niftakru hi li Ġesù huwa ħaj u attiv fil-Knisja tiegħu llum. Mirakli seħħew tul elfejn sena ta’ storja tal-Knisja,u għadhom iseħħu llum ukoll.

Fil-fatt , biex wieħed jiġi ddikjarat qaddis iridu jiġu approvati żewġ mirakli bl-interċessjoni tiegħu jew tagħha. Il-Knisja tesegwixxi investigazzjonijiet qawwijin,bl-esperti tagħha mediċi u xjentifiċi,biex taċċerta ruħha li dak li jkun seħħ ma jkollu l-ebda spjegazzjoni naturali. Matul iżżmien ,il-knisja approvat b’mod uffiċjali numru ta’ mirakli. Fost dawn insibu l-mirakli li ġew studjati fil-kawżi tal-kanonizzazzjoni ta’ diversi qaddisin. Il-Knisja dawn tarahom bħala sinjal minn Alla talqdusija ta’ dawn in-nies.

t b i s r a ħ Fl-aħ in li magaz ni! jogħġob

Għal aktar informazzjoni ibagħtulna email fuq gwida@sdcmuseum.org

Magazin bil-Malti

għaż-żgħażagħ

u l-adolexxenti

Fittixna fuq facebook:

www.fb.com/xehda