NOVDIĊ 2014
Il-Ħbieb
Ċirku magħluq jew miftuħ?
Ninu, Ninu tal-Milied Il-karatteristiċi talMilied f’pajjiżna
Joyeux Noël
L-istorja straordinarja tal-Milied tal-1914
JOYEUX NOﾃ記
20
Għal darb’oħra qed joqrob żmien il-Milied, dak iż-żmien fis-sena li fih niftakru fittwelid ta’ Ġesù – għalkemm għal xi wħud huwa aktar il-festa ta’ Santa Klaws! Biex ngħidu l-verità dawn it-tnejn donnu faċli nitħawduhom għax għandhom ħafna affarijiet komuni. It-tnejn li huma nħobbu npinġuhom bid-daqna u ħafna drabi mdawrin bit-tfal. It-tnejn insejħulhom b’ismijiet differenti bħal San Nikola, Immanuel, Ġesù ta’ Nazaret, ‘Father Christmas’ u ħafna oħrajn. Fuq kollox ittnejn li huma jidhru bħala nies ġenerużi u naħseb li għalhekk ħafna minna neħdulhom rashom bix-xewqat kollha tagħna! Imma jekk noqogħdu naħsbu ftit fil-fond, nindunaw li hemm ftit differenza mhux ħażin! Fl-istorja ta’ Santa Klaws dejjem impressjonani l-fatt li fil-lejl tal-Milied hu jżur id-djar ta’ dawk it-tfal (u forsi żgħażagħ ukoll!!) li kienu bil-għaqal u lilhom biss iħalli rigal! Mill-banda l-oħra Ġesù ġie fid-dinja mhux għax qgħadna bil-għaqal imma għax ħadd minna mhu bil-għaqal biżżejjed! Kollha kemm aħna rridu nitjiebu!
F’din il-ħarġa: 2
The Hobbit
IL-ĦBIEB:
The Battle of the Five Armies
ĊIRKU MAGĦLUQ JEW MIFTUĦ?
Fuq it-tron tal-President
6
9
Connected
18
Ninu Ninu tal-Milied
5
Fl-aħħar mill-aħħar l-istorja ta’ Santa Klaws titkellem fuqi u fuq il-ħafna affarijiet u rigali li dejjem irrid, filwaqt li l-istorja ta’ Ġesù hija dwar xi ħaġa ferm aktar, xi ħaġa li tant għandi bżonn – l-għajnuna ta’ Alla. Jekk tieqaf taħseb tinduna li dawn it-tnejn huma ftit differenti! Il-Milied it-tajjeb, ħbieb!
24
EWREKA:
Il-Piż Żejjed
I AM MALALA 26 29 L-Istorja interessanti…
ABBONAMENT REGOLARI: €9 ABBONAMENT BIL-POSTA: €12 PREZZ TA’ KOPJA: €2 PRODUZZJONI KUMMISSJONI GHALL-FORMAZZJONI TAT-TFAL U L-MAGHZULIN TAS-SOCJETA TAD-DUTTRINA NISRANIJA - M.U.S.E.U.M.
KONTRIBUTURI
JOSEPH BONNICI ALAN BONELLO ROBERT ALOISIO KURT MICELI BERTRAM PORTELLI REUBEN ELLUL KAROL DeBONO CLIFTON SAMMUT MARK CARUANA WARREN BUSUTTIL CHRISTIAN BORG DARREL PACE DANIEL MICALLEF ANDREW BORG NOEL VASSALLO ADRIAN VELLA FRANKLIN BALZAN NEIL AQUILINA ROBERT MICALLEF UFFICCJU DISTRIBUZZJONI
ABBONAMENTI XEHDA GHASEL, DAR GENERALI TAS-SOCJETA TAD-DUTTRINA NISRANIJA, TRIQ SAN GORG PRECA, IL-MARSA GRAFIKA STAMPA
DESIGNED BYAL.COM
VERITASPRESS Ħaż-Żabbar
14
15 Poster
www.facebook.com/xehda
IL-ĦBIEB
y robert ALOISIO
ċirku magħluq jew miftuħ? Iċ-ċirku tal-ħbieb tiegħi għandu jkun miftuħ għalloħrajn jew aħjar jekk nipproteġih minn indħil barrani? It-tweġiba qiegħda fil-biċċiet tal-kejk! U fil-fjuri!
X’inhi l-ħbiberija? Il-ħbiberija vera nistgħu nqabbluha ma kejk taċċikkulata li fih kull biċċa tirrappreżenta persuna; jew bukkett fjuri li fih kull fjura hija ħabib.
2 NOVEMBRU/DIĊEMBRU 2014
Liema hu n-numru perfett ta’ ħbieb li persuna għandu jkollna? Ma tistax tgħid, imma... il-ħbieb speċjali, “tal-qalb”, fit-teorija ma jkunux iktar minn tnejn jew tlieta, filwaqt li l-ħbieb “normali” li magħhom inqattgħu l-ħin jistgħu jkunu ħafna. Iżda x’jiġri jekk mill-kejk irrid inqatta’ numru eżatt ta’ biċċiet, u jekk fil-bukkett irrid biss ċertu tip ta’ fjuri?
Jasal new entry! L-inklużjoni (tħalli jidħol) u l-esklużjoni (tħalli barra) huma żewġ atteġġjamenti li lkoll ngħixu meta nitrattaw ilħbiberiji tagħna. Il-problema hija din: għandek grupp ta’ ħbieb magħqud sew, li ilhom flimkien issnin. Tiltaqgħu biex tagħmlu l-homework flimkien, jew biex tilagħbu s-Sibt wara nofsinhar, jew biex tipprattikaw xi sport.
Imbagħad f’daqqa waħda titfaċċa persuna ġdida jew iktar minn waħda. Tipprova tidħol fil-grupp, kull fejn tkunu tiġi warajkom. Forsi tipprova tagħmel ħbieb ma’ xi ħadd partikulari fil-grupp, biex tindiehes magħkom, għax il-grupp tagħkom tassew interessanti, vivaċi, divertenti. U proprju f’dan il-mument li s-sitwazzjoni tikkomplika ruħha: il-grupp, li jaċċetta lil ‘ta’ ġewwa’, imma jissuspetta xi daqsxejn minn ‘ta’ barra’, jista’ jagħżel li jkun inklussiv, u jinfetaħ kif konna nagħmlu meta konna żgħar fid- ‘dawra durella’ biex fiha jieħu sehem kulħadd, jew inkella jagħlaq sew il-bibien u l-firrolli biex ma jidħol ħadd.
Kulħadd ġewwa, imma… Liema atteġġjament huwa l-aħjar? Żgur li l-inklużjoni. Iżda jeżistu ċerti ‘però’ li jqabbduk uġigħ ta’ żaqq meta taħseb fuqhom. Qabel xejn il-grupp huwa meqjus mill-membri tiegħu bħala xi ħaġa prezzjuża għallaħħar. Il-membru l-ġdid se jkun up to standard? U jekk iġib it-taħwid? Se joħloq ilfirda? U mbagħad ikun irid idaħħal ħbieb oħra miegħu? U jekk tkun tifla meta l-oħrajn huma kollha subien? Nimxu pass pass: il-ħbiberija bħall-baħar, qiegħda f’moviment kontinwu u millkwantità kbira ta’ ilma li fiha għandha l-ħila li tiġġenera
mill-ġdid lilha nnifisha. Meta tinfetaħ għal ħbiberija ġdida, il-ħajja ta’ kulħadd issir aħjar. Dan huwa dak li jsejħulu ‘ilmisteru tal-ħbiberija’ – u tal-imħabba – il-ħila li dan is-sentiment għandu li jinfirex b’tali mod li ħadd ma jibqa’ b’xejn. Meta grupp jinfetaħ għal membru ġdid, il-grupp jistagħna, isir iktar sinjur, bil-kwalitajiet li ġġib magħha dik il-persuna – simpatija, intelliġenza, attenzjoni, altruiżmu. Kif se tkun taf jekk il-persuna li se tinkludi fil-grupp hix tassew owkej? Dan ma tistax tkun tafu minn qabel. Kull persuna hija kaxxa magħluqa qabel ma ssir tafha. Filwaqt li inti tkun qed 3
tipprova ssir tafha, hi tibda ftit ftit tinfetaħ għalik. Meta nilagħbu flimkien, inpaċpċu flimkien, inqattgħu mumenti flimkien, bla ma rridu joħroġ il-karattru tagħna. U lkoll nindunaw jekk dan il-membru ġdid ikunx tejjeb jew le l-grupp tagħna. Jekk ma nagħmlux hekk, hemm il-periklu li l-grupp ta’ ħbieb isir klabb privatissimu li jagħlaq il-bieb f’wiċċ kulħadd. U x’jiġri? Wara xi żmien, mal-istess persuni, bil-paroli tas-soltu, bl-istess attivitajiet, mingħajr l-ebda element ta’ novità… il-ħajja tibda ssir boring. L-arja ma tibqax daqstant divertenti. U allura ssib ruħek tfittex
4 NOVEMBRU/DIĊEMBRU 2014
ħbieb ġodda: li tinfetaħ għalloħrajn huwa dejjem l-aqwa atteġġjament!
Kwistjoni ta’ għira? Min imbagħad huwa tassew rasu iebsa, u ma jridx iċedi, u ma jridx jaċċetta n-new entries fiċ-ċirku tal-ħbieb, isib ruħu jgħir għall-oħrajn kollha. Lanqas temmen hux? Anki minn sentiment daqshekk sabiħ u liberu bħalma hi l-ħbiberija jista’ jinbet innuqqas ta’ ftehim u l-għeluq, b’ħafna gdiedem u ħars ikrah, għira u nuqqas ta’ rispett li jfakkruna fiż-żmien li konna għadna kindergarten. Fl-aħħar mill-aħħar dan kollu jkun ġej mill-biża’ li
taċċetta sfida, challenge, li ssir taf persuni ġodda u taqsam magħhom esperjenzi oħra. Imma proprju huwa dan issabiħ, din hija t-triq il-ġusta: tosserva d-dinja u taċċetta b’serenità u kurżità dak li kuljum tipproponilna ġdid!
Jekk huwa proprju int li ħa tidħol fi grupp… Jekk huwa proprju int li ħa tidħol fi grupp ta’ ħbieb li diġà huma magħqudin ħafna bejniethom, tgħaġġilx: ippreżenta ruħek kif int, uri l-kwalitajiet tiegħek b’umiltà. Kun miftuħ u ‘studja’ kull ħabib ġdid. Ħa ssib affarijiet li taqblu bejnietkom, u bla ma tinduna ssib ruħek biċċa oħra tal-kejk, fjura ġdida fil-bukkett tal-ħbiberija!
Fuq it-tron
tal-President
ime T Machine
y karol paul DE BONO
Ħalli nara ftit taqtgħux il-post li ser neħodkom fih illum. Mela, qiegħed ġo pjazza kbira, f’din il-pjazza hemm l-ilma jiżfen mal-mużika u d-dawl, u dal-post kien id-dar ta’ bosta nies kbar…hekk hu…illum se neħodkom dawra mal-Palazz tal-President fil-Belt Valletta. Dan il-palazz kien fost l-ewwel binjiet li nbnew fil-Belt Kapitali meta l-Ordni tal-Kavallieri ta’ San Ġwann taħt it-tmexxija talGranmastru Jean de Vallette, telqet mill-Birgu, u bniet ilBelt fuq l-għolja Xebb ir-Ras. Oriġinarjament, dan kien il-Palazz tal-Granmastru, jiġifieri dak li kien imexxi l-Kavallieri, u allura lil Malta. Jekk tħares ftit lejn il-mappa tal-Kapitali, mal-ewwel tinduna li l-Palazz inbena bejn wieħed u ieħor fin-nofs tal-Belt. Fil-fatt, qiegħed sewwa sew fit-triq prinċipali, li hi Triq ir-Repubblika. Bħal diversi binijiet oħrajn fil-Belt Valletta, iddisinn ta’ dan il-Palazz sar mill-perit Ġlormu Cassar u nbena fl-1571. Madankollu, diversi Granmastri għamlu xogħlijiet ta’ tisbiħ u ta’ tkabbir fuqu matul is-snin. Meta l-Kavallieri ħallew Malta, il-Palazz għadda f’idejn il-gvern Ingliż, u kien iservi bħala l-uffiċċju talGvernatur Malti. Wara li Malta saret repubblika, il-Palazz sar l-uffiċċju tal-President ta’ Malta. L-ewwel
President li serva f’din il-kariga kien Sir Anthony Mamo. Il-Palazz fih żewġ bibien prinċipali, li t-tnejn li huma jagħtu għal ġo bitħa. F’waħda minnhom insibu statwa talbronż tal-alla Grieg Nettuno. Madwar dawn il-btieħi nsibu kmamar li llum jintużaw għal diversi skopijiet. Minbarra xi uffiċċji tal-Gvern, insibu ħafna kmamar kbar imżejna b’mod sabiħ ferm. Fost l-oħrajn insibu l-Kamra tal-Kunsill li hija mżejna b’tapezzeriji kbar li għandhom ‘il fuq minn 300 sena. Insibu wkoll il-kmamar li fihom il-President ta’ Malta tiltaqa’ ma’ persuni importanti bħal Presidenti ta’ pajjiżi oħrajn. F’dawn il-kmamar daħlu anke l-Papa San Ġwanni Pawlu II u l-Papa Benedittu XVI fiż-żjarat li huma għamlu f’pajjiżna. L-ismijiet ta’ dawn il-kmamar huma ftit partikulari u huma marbuta ma’ dak li hemm ġewwa fihom. Insibu,
per eżempju, il-Kamra tat-Tron, li fiha hemm is-sedja tal-awtorità tal-President, il-Kamra talAmbaxxaturi li hi mżejna b’pitturi ta’ diversi Granmastri u anke l-Kamra l-Ħamra li hi mżejna b’damask li kien ingħata b’rigal mir-re Lwiġi XV ta’ Franza. Fissular t’isfel hemm l-Armerija tal-Palazz. F’dan il-mużew, huma miżmuma armi u armaturi tassuldati li jmorru lura għal żmien il-Kavallieri. Dan il-mużew fih kważi 6,000 biċċa ta’ armatura. Waħda mill-isbaħ teżori li fih hija l-armatura tal-Granmastru de Vallette. Tajjeb li tkun taf li l-Armerija kienet l-ewwel mużew pubbliku li nfetaħ f’Malta, fl-1860. Id-dawra tagħna ser tieqaf hawn. Issa li ġej żmien il-Milied, ħafna minnkom jidħlu ftit salBelt. Nistedinkom li, meta tkunu hemm, tieqfu ftit tammiraw ilġmiel ta’ dan il-Palazz minn barra, u għaliex le, forsi tidħlu ġewwa wkoll! Niltaqgħu s-sena d-dieħla! 5
y warren BUSUTTIL
6 NOVEMBRU/DIĊEMBRU 2014
Ix-xahar ta’ Diċembru sar ixxahar marbut mal-istejjer millkitba ta’ J.R.R Tolkien. Ix-xahar li fih se jintwera għall-ewwel darba l-film The Hobbit : The Battle of the Five Armies. Tul dawn l-għaxar snin li għaddew id-direttur Peter Jackson kixef u wera l-art tal-Lord of the Rings u The Hobbit, l-art ta’ Middle Earth. The Battle of the Five Armies jiffoka fuq il-battalja qalila bejn razez differenti minn Middle Earth li sseħħ fuq Lonely Mountain (Erebor). Battalja bi spettaklu ċinematografiku li se ddum għaddejja għal madwar 45 minuta. Iżda kif wasalna għal din il-battalja? X’kien seħħ eżattament fiż-żewġ films ta’ qabel biex wasalna sa hawn?
THE HOBBIT – AN UNEXPECTED JOURNEY Tajjeb li nżommu f’moħħna li din it-triloġija ta’ films hija bbażata fuq il-ktieb The Hobbit miktub minn J.R.R. Tolkien fis-sena 1937. F’dan il-film naraw il-bidu talistorja u l-avventura ta’ Bilbo Baggins (parti maħduma minn Martin Freeman), flimkien ma’ Gandalf (Ian McKellen) u tlettax-il nanu mmexxija minn Thorin Oakenshield (Richard Armitage). Din il-kumpanija ta’ nani b’karattri totalment differenti minn xulxin kienet tikkonsisti minn Thorin, ilmexxej, Fili u Kili li huma aħwa, l-aħwa Balin u Dwalin, Oin u Gloin, il-kuġini Ori, Dori u Nori, flimkien ma’ Bifur, Bofur u Bombur. Iżda fiex kienet tikkonsisti din l-avventura?
Fi ftit kliem biex jieħdu millġdid f’idejhom il-muntanja Erebor minn taħt il-ħakma tad-dragun Smaug (Benedict Cumberbatch).
THE HOBBIT – THE DESOLATION OF SMAUG Film maħruġ fl-2013 ukoll taħt id-direzzjoni ta’ Peter Jackson. L-avventura tkompli flimkien mad-dragun Smaug hekk kif Bilbo flimkien mal-kumpanija tan-nani jaslu fil-muntanja u jaħdmu biex jikkonvinċu liddragun biex jagħtihom millġdid il-muntanja. Forsi jidher ftit sempliċi bħala komplott imma l-istorja hija iktar ikkumplikata minn hekk. Hekk kif il-kumpanija tgħaddi mirraħal ta’ Esgaroth (Lake-town), l-istorja tieħu xejra differenti hekk kif Thorin iwiegħed parti 7
mit-teżor tal-muntanja lin-nies ta’ dan ir-raħal.
THE HOBBIT – THE BATTLE OF THE FIVE ARMIES Film li mistenni joħroġ fis-17 ta’ Diċembru ta’ din is-sena u l-aħħar wieħed minn din issensiela. Wara li ħadu f’idejhom il-muntanja Erebor u t-teżor enormi li ħakem id-dragun Smaug, Thorin jissagrifika l-ħbiberija u l-unur tiegħu biex ifittex l-Arkenstone. Dan minkejja l-ħerba li għamel Smaug u l-pariri siewja li tah Bilbo. Sadanittant, Sauron (qawwa ħażina assoluta) jibgħat il-leġjuni tal-Orcs biex huma ukoll jattakkaw il-muntanja. Flaħħar mill-aħħar l-istorja ddur bejn razez differenti ta’ dwarfs, goblins u orcs, bnedmin, elves u l-ajkli. Bejniethom iridu jiddeċiedu min se jingħaqad u min se jmut.
8 NOVEMBRU/DIĊEMBRU 2014
Id-direttur Jackson iddeskriva The Battle of the Five Armies bħala “l-iktar film li huwa emozzjonali u qawwi” misserje tal-films ta’ The Hobbit, b’mod speċjali minħabba li l-karattri kollha tas-serje kienu diġà ġew ippreżentati fl-ewwel żewġ films. Għal min qara l-ktieb ‘The Hobbit’ se tkun aħbar tajba li dan il-film baqa’ fidil mal-ktieb iktar miż-żewġ films l-oħra li ħarġu. Skont Peter Jackson, hu ħadem kemm felaħ biex ilbattalja tal-aħħar tkun tassew viċin ta’ dak li xtaq u wera Tolkien fil-kitba tiegħu. Battalja politika u qawwija li tħallik bla nifs fl-art ta’ Middle Earth.
FATTI DWAR IL-FILM Għal min huwa fan tal-kitba ta’ Tolkien u l-films ta’ The Hobbit u Lord of the Rings, se jkollu
aħbar li mhix daqshekk għal qalbu. Tolkien Estate ma tat l-ebda permess lil ebda direttur biex jagħmel films oħrajn millkitba ta’ Tolkien. Bosta ħasbu li wara The Hobbit kien imiss film jew serje ta’ episodji mill-ktieb ‘The Silmarillion’. L-istorja tal-ktieb ‘The Hobbit’ kienet se tinħadem fuq żewġ films iżda f’Lulju tal-2012 ġie deċiż li tiġi addattata fuq triloġija. B’hekk fit-tielet film, apparti l-battalja, Jackson daħħal numru ta’ stejjer u avvenimenti miktuba flappendiċi minn Tolkien. Barra minn hekk, id-direttur Peter Jackson stqarr li f’dan il-film xtaq li jkun hemm taħlit kbir ta’ emozzjonijiet tant li ‘qatel’ numru ta’ karattri prinċipali matul l-istorja. Tgħid min huma? Nistennew u naraw ftit l-istorja f’Middle-Earth kif se tiżvolġi.
Connected Ingħaqad mal-ħbieb li jissemmew fl-isbaħ ktieb li qatt inkiteb – il-Bibbja.
ISEM
Batseba
TIFSIRA TAL-ISEM Bint il-Wegħda KTIEB TAL-BIBBJA It-tieni ktieb ta’ Samwel u l-Ewwel Ktieb tas-Slaten
MIŻŻEWĠA
BINT
FILM FAVORIT
BIŻGĦA
ANNIMAL FAVORIT
lil Urija l-Ħitti u wara lil David Eligħam, bin Aħitofel King Solomon's Mines Messaġġi sigrieti Il-ħarufa
I
r-relazzjoni bejni u bejn ir-re David ma bdietx sewwa ħafna. Imma mbagħad sirt il-mara leali tas-sultan u minni twieled ir-re Salamun, l-iktar mexxej għaref tal-poplu ta’ Israel. David tefa’ għajnejh fuqi meta kien qiegħed fuq il-bejt tad-dar tiegħu u rani ninħasel fil-bitħa ta’ dari. David bagħat għalija u bdiet relazzjoni bejnietna minn wara dahar żewġi Urija. Meta ħriġt tqila, David ipprova jistieden lil Urija jiġi lura d-dar biex jidher li t-tarbija kienet tiegħu. Imma żewġi kien iħobbu wisq lis-sultan! M’aċċettax li jiġi d-dar waqt li kienet għaddejja battalja u raqad fuq l-għatba ta’ dar David. David imbagħad ħadem pjan tassew ikrah. Kiteb messaġġ u tah lil Urija biex jagħtih lill-mexxej tal-armata. Fih kien hemm miktub li Urija kellu jitqiegħed fuq quddiem fil-battalja u, malli l-ġlieda tkun fl-eqqel tagħha, is-suldati l-oħra kellhom iwarrbu minn warajh. Kienet il-kundanna tal-mewt ta’ żewġi! Urija miet fil-battalja u wara li għadda l-vistu ta’ żewġi, iżżewwiġt lis-sultan. Imma t-tarbija li kellna, mietet. Kienet telfa oħra għalija! Wara li tlift lil żewġi tlift ukoll lil ibni! Kellna wkoll tliet ulied oħra, l-iktar popolari fosthom Salamun. Salamun kien maħbub ħafna minn Alla. Il-profeta Natan kien isejjaħlu ‘il-maħbub t’Alla’.
Min jien? Diskursata bejn il-ħbieb:
Kien hemm sinjur li kien joqgħod maġenb raġel fqir. Is-sinjur kellu nagħaġ u ħrief kemm irid. Il-fqir kellu ħarufa waħda u kien jgħożżha ma’ qalbu. Kien iraqqadha miegħu u jħalliha tiekol mill-platt tiegħu. Ġurnata waħda, is-sinjur kellu l-mistednin u xtaq isajrilhom ikla tajba. Ħa l-ħarufa tal-fqir, qatilha, sajjarha u offrihielhom. Batseba kitbet
Profil
y JOSEPH bonnici
Kemm kellu qalbu iebsa s-sinjur! Ma ndunax li kien qed jagħmel inġustizzja kbira? Hija ġrajja li tirrepeti ruħha llum ukoll fejn is-sinjuri jgħixu minn fuq ittbatija tal-fqar.
Bernice kitbet
Kienet l-istorja tiegħek din, Batseba. David kellu nisa kemm ried, imma seraq il-mara ta’ Urija. Mhux hekk biss: qatel lil Urija wkoll. Meta l-bniedem jimxi bix-xewqat tiegħu biss, ma jibqax jirraġuna u jagħmel inġustizzji kbar. Bjorn kiteb 9
Benjamin: Kif kienet ir-relazzjoni tiegħek ma’ David wara li ħadek bħala martu? Jien kont leali ħafna lejh. Minkejja li r-relazzjoni bdiet fuq nota ħażina, mażżmien wasslet biex ikun hemm ukoll l-għażla tas-suċċessur ta’ David. Bernard: Kif sar Salamun sultan wara David? Minkejja li Salamun ma kienx l-ikbar iben li kellu David, jien ħdimt ħafna biex ikun hu li jsaltan warajh. F’dan għeni wkoll il-profeta Natan li, meta ra lil Adonija se jsir sultan, ħabrek miegħi biex ibni jkun mexxej. Brooke: Kif jidħol Natan fl-istorja? Natan kien dak li kkoreġa lil David meta dan ħa lili u qatel lil Urija. Kien hu li ħareġ bl-istorja tal-għani u l-ħarufa tal-fqir. Kien hu li lil David qallu: Inti hu dak il-bniedem, meta dan staqsieh l-isem tas-sinjur li seraq il-ħarufa. Britney: Hemm xi ħaġa oħra li tixtieq tgħidilna dwarek, Batseba? Għandi l-unur ngħid li jiena waħda mill-ftit nisa msemmija fl-arblu tar-razza ta’ Ġesù Kristu, l-Iben t’Alla magħmul bniedem. Inħossni xortija tajba li minn nisli kellu jitwieled il-feddej talbnedmin.
10 NOVEMBRU/DIĊEMBRU 2014
Għażiża Batseba,
Għandek il-Posta
Insellimlek bħala waħda mill-antenati tiegħi. Meta naħseb fik, qalbi tithenna għax niftakar kemm Alla jista’ joħroġ tajjeb minn dak li minn barra jidher bħala taħwid u tgerfix tal-bnedmin. David tgerfex meta ra lilek! Tant tħawwad li wasal li seraq il-mara ta’ Urija u qatlu wkoll! Kiser żewġ kmandamenti f’nifs! U inti ma kellek l-ebda għażla. Bħala mara ma stajtx tirreżisti quddiem din l-inġustizzja kbira. Tajt l-imħabba tiegħek lil David u lil uliedek. Minkejja li r-relazzjoni bdiet fid-dnub, wasslet għall-mexxej li kellu jkun is-suċċessur ta’ David. Ibnek Salamun kien magħruf għall-għerf tiegħu. Jien ukoll semmejtu fit-tagħlim tiegħi, meta għidt li s-sultana tan-nofsinhar ġiet biex tisma’ l-għerf ta’ ibnek. Kien ukoll dak li kellu jibni tempju lil Alla. Kien fl-istess post ukoll, minkejja li f’binja ġdida, fejn jien keċċejt il-bejjiegħa ’l barra u qlibtilhom l-imwejjed. Batseba, inħoss li inti tgħinni nuri kemm jien qrib tal-midinbin. Ismek firrazza tiegħi juri li jien qrib ukoll ta’ min jiżbalja, imma mbagħad jerġa’ jqum għal ħajja ġdida bil-għajnuna t’Alla u l-profeti tiegħu, hekk kif għamel David meta kkoreġieh Natan. Flimkien, int u jien infakkru lil kulħadd li t-tabib ma ġiex għal dawk li huma b’saħħithom, imma għall-morda. Jien ma ġejtx insejjaħ lill-ġusti, imma lill-midinbin għall-indiema. Insellimlek, Batseba Dejjem tiegħek, Ġesù.
FTIT KRAFTS GĦALL-MILIED (Ikompli f’paġna 22)
MARIJA
MARIJA
MARIJA
BAMBIN ĠESÙ
BAMBIN ĠESÙ BAMBIN ĠESÙ 11
minn hawn FROM THE LONELY MOUNTAIN…
Żgur li bħalissa l-għajnejn u l-widnejn ta’ ħafna minnkom huma ppuntati għas-17 ta’ Diċembru meta se joħroġ it-tielet film tat-triloġija The Hobbit, The Battle of the Five Armies. Jekk nistaqsi lil xi ħadd minnkom biex jgħidli l-istorja sħiħa ta’ The Hobbit żgur li tgħiduhieli. Kif tafu, il-ġrajja tittratta fuq il-Hobbit Bilbo Baggins, li jibda vjaġġ sa The Lonely Mountain biex flimkien mad-dwarfs jeħduha lura minn taħt id-dragun Smaug.
Nixtieq niffoka ftit fuq l-attur li jinterpreta lil Bilbo Baggins, Martin Freeman. Meta kien għadu ta’ età żgħira, ommu u missieru sseparaw u meta lanqas kellu 10 snin missieru miet u baqgħet trabbih ommu Filomena. Minkejja kollox, la hu u lanqas ommu ma tilfu l-fidi f’Alla u baqgħu Insara Kattoliċi prattikanti. Sentenza li sikwit jgħid Freeman hija: “Dejjem naħseb fuq issodda tal-mewt tiegħi. Se nkun kburi b’dak li nkun għamilt f’ħajti jew se nistħi?” U tajjeb li naħsbu daqsxejn fuqha aħna wkoll!
Dungeon Defenders ii
y NEIL aquilina
Il-post jismu Etheria… Il-grupp Old Ones iridu jassedjawha biex jieħdu l-art f’idejhom… Xogħol il-plejers tallogħba (jien u int!) hu li ngħaqqdu l-forzi tagħna biex inwaqqfuhom milli jirbħu l-art ta’ Etheria. Fil-logħba trid tikkopera mal-oħrajn biex 12 NOVEMBRU/DIĊEMBRU 2014
tibni torrijet ta’ difiża b’mod strateġiku biex ma tħallix lix“xjuħ” jirbħu l-art ta’ Etheria. Ovvjament, ma’ kull level fil-logħba, l-istrateġija dejjem titqal u l-forzi ta’ kontrik dejjem jiżdiedu. Minnek jiddependi kemm se tkun kapaċi tiddefendi b’mod tajjeb!
u minn hemm
minn hawn u minn hemm y FRANKLIN balzan
IPPRINTJALI
PIZZA
Forsi ġieli smajtu bil-kunċett tat-3D printing fejn persuna tagħmel disinn ta’ oġġett fuq il-kompjuter u permezz ta’ magna apposta dan jiġi pprintjat fi ftit ħin bħala oġġett fiżiku magħmul mill-plastik. Din is-sistema tintuża l-iktar minn kumpaniji li jkunu jridu jipproduċu fi żmien qasir mudelli ta’ prodott biex juruh lill-klijent tagħhom jew biex jesploraw disinni differenti. Però, ngħid għalija sal-lum qatt ma kont smajt bi ‘printer’ li tipproduċi l-ikel! Il-kumpanija ‘Natural Machines’ qed tiżviluppa printer li sejħitlu “Foodini” li mhux wisq differenti minn printer 3D regolari. Minflok jistampa bilplastik, dan jitfa’ l-ingredjenti li se jittieklu flimkien permezz ta’ pjanċi tal-istainless steel. Fil-konferenza dwar itteknoloġija li seħħet fil-bidu ta’ Novembru ġewwa Dublin,
il-kumpanija li hija bbażata f’Barċellona uriet din ilmagna taħdem u qalet li hija l-unika waħda fid-dinja kapaċi tistampa firxa wiesgħa ta’ platti, minn deżerti sa platti prinċipali. Essenzjalment, din il-magna qisha impjant ċkejken li jimmanifattura l-ikel. Din il-magna hija maħsuba li tgħin lil nies li ma tantx għandhom ċans jippreparaw ikel frisk u li allura jispiċċaw jixtru ħafna ikel bi preservattivi artifiċjali. Il-”Foodini” tuża ingredjenti naturali li għandhom jitqiegħdu filkontenituri tal-plastik apposta u li jridu jiġu ppreparati minn qabel. Wara li tiġi pprogrammata, il-magna kapaċi toħloq varjetà ta’ ikel bħal ravjul, pizza, burgers u anki ċikkulati b’forom partikulari. Il-proċess ta’ stampar mhux se jkun wieħed daqstant mgħaġġel, iżda l-magna se tkun kapaċi
toħloq disinji komplessi, bħal dekorazzjonijiet ta’ kejk dettaljati ħafna jew ikel irranġat f’forom mhux tas-soltu. L-apparat jista’ wkoll jiġi użat b’mod remot bl-użu ta’ smartphone jew ta’ tablet. Wara li l-persuna tagħżel liema ikel trid tipprepara, il-magna tindikalha x’ingredjenti għandha titfa’. Il-’Foodini’ se jkollha wkoll l-aspett soċjali! Il-magna se tkun kapaċi taqbad mal-internet u permezz tiegħu ssib riċetti differenti li nies oħra jkunu użaw fuq il-magna. Persuni differenti se jkunu jistgħu jikkummentaw u jaqsmu mal-oħrajn riċetti (u taħlitiet) li jkunu ppruvaw huma. Għalissa l-ikel li jiġi prodott irid jissajjar wara fil-forn b’metodi konvenzjonali, madanakollu hemm il-ħsieb li, f’verżjonijiet futuri, il-magna tipproduċi l-ikel imsajjar lest. Il-magna għadha trid tibda tinbiegħ u ser tkun tiswa madwar 1,000 Ewro. 13
minn hawn u minn hemm y darrel PACE
Seba’ albums ġodda għall-Milied 2014 Min jaf kemm-il darba smajna jew kantajna xi innu tradizzjonali tal-Milied! Kulma jmur, diversi artisti qegħdin jagħżlu li f’xi mumenti mill-karriera tagħhom, jagħmlu album li jkun iddedikat għall-kanzunetti tal-Milied. Din is-sena mhix eċċezzjoni, għax għandna seba’ albums ġodda li nistgħu nixtru u nisimgħu.
u Rascal Flatts u maħruġ minn Big Machine. L-album kellu jkun fil-ħwienet ewlenin ta’ Target fl-4 ta’ Novembru 2014.
Ħafna minn dawn l-albums li se taqraw fuqhom, jinkludi xi kanzunetti popolari tal-Milied, b’xi bidliet żgħar fihom biex b’hekk, il-melodija u l-vuċi talartist tkun friska u fl-istess ħin iżommu l-istess spirtu oriġinali u tradizzjonali.
It-tieni album hu album li ħareġ fit-30 ta’ Settembru 2014 minn Republic Records bl-isem ta’ Holiday for Swing. Hu l-ewwel album ta’ dan it-tip għal Seth MacFarlane. Jinkludi fih kollaborazzjonijiet ma’ artisti bħal Norah Jones u Sara Bareilles. Jinkorpora fih orkestra ta’ 65 instrument flimkien ma’ Chuck Berghoffer li kien il-bassist ta’ Frank Sinatra.
L-ewwel album jismu Christmas with Nashville u ġie rrekordjat mill-membri tas-serje Nashville. Ġie prodott minn Jay DeMarcus
Fih insibu kanzunetti popolari bħal Blue Christmas, O Little Town of Betlehem, Merry Christmas Baby u oħrajn.
It-tielet album hu l-album tal-kantanta li tkanta wkoll fi Broadway u hi kittieba ta’ diversi kanzunetti, Idina Menzel - magħrufa aħjar bħala l-vuċi wara l-karattru ta’ Elsa u d-diska Let it go fil-film Frozen. Holiday Wishes jew Christmas Wishes huwa t-titlu tal-album tagħha u ġie magħmul minn Walter Afanasieff u maħruġ mill-Warner Brothers, fl-14 t’Ottubru fl-Istati Uniti u fit-3 ta’ Novembru fl-Ingilterra. Għal Menzel dan hu r-raba’ album u fih insibu wkoll dwet li għamlet ma’ Michael Bublé. Barra diversi kanzunetti popolari tal-Milied bħal Do You Hear What I Hear? All I Want For Christmas is You u oħrajn, Menzel ħabbret li d-diska December Prayer hi diska oriġinali. Ir-raba’ album hu Home for the Holidays ta’ Darius Rucker. Ġie
y christian BORG
Tiċċarġja bla wajers Qatt kont qed tuża l-laptop jew il-mobajl u f’daqqa waħda jitlagħlek messaġġ biex tqabbad iċ-ċarġer jew inkella jintfielek! Tmur għaċ-ċarġer u ssib l-wajers kobba waħda! Meredith Perry mill-Università ta’ Pennsylvania fl-Amerika għaddiet mill-istess esperjenza, 16 NOVEMBRU/DIĊEMBRU 2014
imma ma waqfitx hemm. Perry staqsiet x’tista’ tagħmel biex teħles minn dawn il-wajers. Saret taf li kienu diġà jeżistu ċargers mingħajr wajers. Dawn jużaw kalamiti biex iwasslu l-enerġija, però f’distanzi qosra ħafna.
minn hawn u minn hemm
maħruġ fis-27 t’Ottubru minn Capitol Records ta’ Nashville. L-album ipproduċieh Frank Rogers u hu kollezzjoni ta’ tnax-il kanzunetta tal-Milied b’żewġ kanzunetti oriġinali u kollaborazzjoni ma’ Sheryl Crow. Il-kantant jispjega li kien ilu jistenna li xi darba fil-karriera mużikali tiegħu jagħmel proġett bħal dan. B’rata ta’ tliet stilel minn ħamsa dan l-album għandu jogħġob lil min iħobb il-kanzunetti tal-Milied b’laqta mużikali tal-R&B u country.
Deborah Voigt u John RhysDavies. L-album flimkien malkunċert ħarġu fl-14 ta’ Ottubru, flimkien mal-ktieb, God Bless Us Every One! The Story Behind A Christmas Carol.
Underwood u oħrajn. Jinkludi wkoll kanzunetti tradizzjonali bħal “Silent Night” flimkien ma’ Little Big Town u “What Child Is This?” ma’ Martine McBride.
Il-ħames album iġib l-isem ta’ Let The Season In. Huwa album li ġie rrekordjat waqt il-prestazzjoni li taw il-Mormon Tabernacle Choir fl-2013, fiċċentru għall-konferenzi tal-LDS bil-kollaborazzjoni tas-soprani,
Magħruf ħafna għall-innijiet reliġjużi, Michael W. Smith huwa l-kantant wara l-album li ħareġ fit-30 ta’ Settembru blisem ta’ The Spirit of Christmas minn Capitol Records. Dan hu t-tieni album ta’ dan ittip għalih, hekk kif fl-2007 kien diġà ħareġ album ieħor b’kanzunetti tal-Milied. Smith inkluda diversi kanzunetti oriġinali fosthom “The Miracle of Christmas”, “Almost There” b’kollaborazzjoni ma’ Amy Grant, “All Is Well” b’kollaborazzjoni ma’ Carrie
L-aħħar album iġib l-isem ta’ That’s Christmas to Me. Huwa t-tieni album għallgrupp Pentatonix li jkantaw fuq stil a cappella li hu stil kompletament differenti millistili li għandhom l-albums l-oħrajn. L-isem tal-album hu l-istess isem ta’ diska oriġinali li wieħed mill-membri talband kiteb għal dan l-album. Ħareġ fil-21 ta’ Ottubru minn RCA Records u barra l-kanzunetta oriġinali nsibu diski tradizzjonali u popolari bħal “Mary, Did you Know?” u “Silent Night”.
Perry ġietha l-idea li tiżviluppa sistema li tuża vibrazzjonijiet mekkaniċi li jgħaddu mill-arja bħala mewġ ta’ ħsejjes (sound waves) li hekk kif jaħbtu malapparat elettroniku dawn jiġu konvertiti f’elettriku. Il-ħsejjes użati huma ultrasound minħabba li dawn ma joffrux periklu fuq issaħħa, silenzjużi u jittrasferixxu ammont kbir ta’ enerġija.
Meta Perry ddiskutiet l-ideat tagħha ma’ professuri fluniversità tagħha, ħafna qalulha li dan huwa impossibbli. Però ma qatgħetx qalbha, iffurmat kumpanija u vvintat speaker li jitfa’ ħsejjes tal-ultrasound f’direzzjoni waħda li jinqabdu mill-apparat elettroniku u jikkonvertihom f’elettriku. Ixxewqa tagħha hi li dan il-prodott
ikun fis-suq sa sentejn oħra. B’dan il-prodott ma jkollniex iktar problemi biex issib ċarġer jaqbel mal-apparat tiegħek. B’dan il-prodott il-mobajls ikunu kapaċi jaħdmu aħjar mingħajr ma taqgħalhom il-batterija. B’dan il-prodott apparat u magni li jużaw batteriji ser jibdew ikunu iżgħar u eħfef. 17
Ninu, Ninu tal-Milied
y bertram PORTELLI
Kif il-kalendarju jaqleb għax-xahar ta’ Diċembru, l-atmosfera ta’ madwarna tkompli tfakkarna li wasalna biex niċċelebraw waħda mill-ikbar festi tas-sena u wieħed mill-ikbar misteri fit-twemmin Nisrani: meta Alla sar bniedem bħalna. F’pajjiżna, għall-grazzja t’Alla għad għandna ħajjin ħafna tradizzjonijiet sbieħ marbuta ma’ din il-festa kbira. Ejjew nagħtu ħarsa lejn xi wħud minnhom. IL-KELMA MILIED Interessanti li nkunu nafu minn fejn ġejja l-kelma ‘Milied’. L-ilsien Malti, li bħala bażi tiegħu għandu l-lingwa Għarbija, wiret diversi mekkaniżmi minn din il-lingwa għanja fil-binja tagħha, fosthom il-mekkaniżmu ta’ dak li jissejjaħ Nom Mimmat. Dan it-tip ta’ nom li minbarra li jibda bl-ittra m, jitnissel minn xi nom jew verb ieħor u jirreferi, fost oħrajn għal post, żmien, għodda, kwalità jew grupp. In-Nom Mimmat ‘Milied’ huwa mnissel mill-verb ‘wiled’ u qed jirreferi għal żmien it-twelid, f’dan il-każ, it-twelid ta’ Ġesù. Minħabba li maż-żmien, il-kelma ma baqgħetx tintuża wisq għajr biex tirreferi għallġrajja tat-twelid ta’ Ġesù, illum il-ġurnata, bil-kelma Milied, wieħed mal-ewwel jifhem li qed nirreferu għall-ġrajja tat-twelid tal-Messija. IN-NOVENA Il-kelma ‘novena’ (li tixbah ħafna lin-numru Taljan nove) tfisser id-disat ijiem ta’ preparazzjoni għall-festa tal-Milied. Kienu d-Dumnikani talBelt fi żmien meta l-Kavallieri ta’ San Ġwann kienu f’Malta li bdew it-tradizzjoni tan-Novena tal-Milied. Maż-żmien, in-Novena xterdet filparroċċi kollha ta’ Malta. ID-DIMOSTRAZZJONI BL-ISTATWA TA’ ĠESÙ BAMBIN Id-dimostrazzjoni bl-istatwa ta’ Ġesù Bambin li llum il-ġurnata ssir kważi fl-irħula kollha ta’ Malta u Għawdex fil-jiem tal-Milied u f’diversi postijiet barra minn Malta fejn hemm imwaqqfa s-Soċjetà tal-Museum - l-aktar lejlet din il-festa kbira - taf il-bidu tagħha fil-Ħamrun, fl-1921. San Ġorġ Preca ried li lejlet il-Milied, is-soċji joħorġu madwar it-toroq tal-Ħamrun f’ “Dimostrazzjoni ad unur Ġesù 18 NOVEMBRU/DIĊEMBRU 2014
Bambin”, kif kien isejħilha hu biex tikber id-devozzjoni u l-imħabba lejn ilmisteru kbir ta’ meta Alla sar bniedem bħalna. Din l-użanza daħlet sewwa fost id-drawwiet sbieħ tal-Milied Malti u anki xterdet lil hinn minn xtutna. GĦANJIET TAL-MILIED Xieraq li fi żmien il-Milied, minbarra li nkantaw għanjiet li ġibniehom minn pajjiżi oħra, nieħdu ħsieb ukoll l-għanjiet Maltin. M’għandniex xi ngħidu, li l-aktar għanja Maltija famuża tal-Milied hija Il-Benniena ta’ Ġesù Bambin jew kif inhi aktar magħrufa: Ninni La Tibkix Iżjed. Din l-għanja li nkitbet fl-1846 mill-Patri Ġiżwita Luqi, Indrì Schembri, mażżmien inqalbet ukoll għat-Taljan u sallum il-ġurnata għadha wkoll titkanta f’dan il-pajjiż ġar tagħna. Għanja popolari oħra Maltija hija O Ġesù Ħelwa Tarbija li nkitbet fuq melodija Maltija: “O Ġesù ħelwa tarbija Ejja twieled ġewwa fija. Ġesù tfajjel, frott l-imħabba Twieled f’qalbi, miegħi trabba.” Ma nistgħux ma nsemmux ukoll it-taqbila popolari li aktar tard saret ukoll għanja: “Ninu Ninu tal-Milied, Ommu għamlet il-qagħqiet. Il-qagħqiet tal-qastanija, Santu Rokku bit-tiġrija.”
PRESEPJI, GROTTI U BAMBINI L-eqdem presepju f’Malta nħadem fil-kunvent tal-patrijiet Dumnikani r-Rabat, fl-1617. Barra minn dan, filmonasteru tas-sorijiet Benedittini fl-Imdina, għadna nistgħu naraw presepju li sar fl-1826! F’dan l-istess żmien, Antonio Muscat Fenech, f’Ħal Qormi, ħadem l-ewwel presepju mekkanizzat. Il-presepju tradizzjonali Malti li għandu stil li żviluppa mill-istil Sqalli, matul is-snin ħa xejriet differenti.
Oriġinarjament, il-presepju Malti kien ikun tal-gagazza jew tal-ġebel u l-pasturi kienu jkunu tat-tafal u mlibbsin id-drapp. Fil-presepju Malti nsibu wkoll diversi pasturi li juru figuri mill-ħajja tradizzjonali Maltija. Għalhekk, fi presepju tradizzjonali Malti nsibu pasturi bħall-għannej, in-nissieġ, il-bidwi, dak li jdoqq iż-żaqq, tat-tanbur, taż-żafżafa, is-sajjied, tal-forn... u forsi l-aktar żewġ pasturi magħrufa: l-għaġeb u r-rieqed! San Ġorġ Preca ried li fil-jiem talMilied, kull min jattendi xi Qasam tal-Museum jingħata presepju jew grotta bil-Bambin biex tkompli tinxtered id-devozzjoni lejn ilMisteru tal-Inkarnazzjoni. F’Malta, insibu l-Għaqda Ħbieb tal-Presepju li jaraw li din id-drawwa sabiħa talpresepji ma tintilifx.
IL-PRIETKA TAT-TIFEL Kien fl-1883, fil-knisja parrokkjali ta’ Ħal Luqa meta saret għallewwel darba l-prietka tradizzjonali tal-Milied mit-tifel Ġorġ Sapiano. Fl-imgħoddi (u f’xi parroċċi din id-drawwa għadha ssir sal-lum il-ġurnata), it-tfajjel tal-prietka kien jagħmel il-prietka tiegħu minn fuq il-pulptu tal-knisja. M’għandniex xi ngħidu, moħbi fit-taraġ tal-pulptu kien ikun hemm xi ħadd li kien ikun lest biex jgħin lit-tifel f’każ li f’mument minnhom waqt il-prietka jinsa l-vers li jkun imiss! It-tifel
kien jibda l-prietka tiegħu bil-kliem Annuntio Vobis Gaudium Magnum (Se nagħtikom aħbar ta’ ferħ kbir). Din id-drawwa sabiħa tal-prietka tat-tifel għadha ħajja sal-lum il-ġurnata filparroċċi Maltin u f’xi wħud minnhom, anki introduċew il-bniet biex jagħmlu din il-prietka.
IKEL TRADIZZJONALI MALTI TAL-MILIED Li l-Maltin iħobbu żaqqhom, m’hemm ebda dubju. M’għandniex xi ngħidu li għal żmien il-Milied, l-ikel tradizzjonali Malti għandu l-post tiegħu ukoll. Fost dan l-ikel, għal jum il-Milied insibu l-imqarrun il-forn, il-pastizzi, il-qassatat, il-qagħaq tal-għasel, l-ixkumvat (bħal spagetti li jkun moqli u miksi biz-zokkor) u l-imbuljuta (xarba magħmula millqastan). Illum il-ġurnata, l-iktar ikel popolari fil-jiem tal-Milied, huwa d-dundjan jew is-serduk il-forn u l-pudina tal-Milied. Mingħajr ma nnaqqsu xejn millmertu ta’ drawwiet li ġibniehom minn barra minn xtutna, xieraq li napprezzaw u nibżgħu għaddrawwiet sbieħ Maltin li writna mingħand missirijietna u nieħdu ħsieb ukoll li ngħadduhom lil ta’ warajna. Fuq kollox ma ninsewx li ċ-ċelebrazzjonijiet tal-Milied ma jagħmlux sens jekk ninsew il-ġrajja tat-twelid... tat-twelid fostna talIben ta’ Alla. 19
Joyeux Noël
20 NOVEMBRU/DIĊEMBRU 2014
ĦARSA LEJN L-ISTORJA Immorru lura eżatt mitt sena f’Diċembru tas-sena 1914. L-Ewropa kienet għaddejja mill-Gwerra l-Kbira jew, kif inhi magħrufa aħjar, l-Ewwel Gwerra Dinjija. Forsi llum il-ġurnata, għalina, din il-gwerra ma tfisser xejn. Imma jekk taħseb ftit, wara dan il-konflitt kbir, kien hemm bosta nazzjonijiet li biddlu l-idea politika tagħhom b’numru ta’ rivoluzzjonijiet. Iżda f’Lejlet il-Milied tal-1914, ġara avveniment li jibqa’ mmarkat fl-istorja fit-trunċieri bejn il-Ġermaniżi, l-Ingliżi u l-Franċiżi. Kien hemm waqfien mill-ġlied li forsi mhux kulħadd kien qiegħed jistenna. Irħew l-armamenti u fakkru t-twelid tas-Salvatur tal-paċi li lkoll kemm huma kienu jemmnu fih. Il-Christmas Truce, kif inhu magħruf dan l-avveniment, beda meta t-truppi Ġermaniżi żejnu t-trunċieri tagħhom bix-xemgħat
u s-siġar tal-Milied waqt li bdew ikantaw l-għanjiet tradizzjonali tal-Milied. L-Ingliżi taw it-tweġiba tagħhom billi huma wkoll kantaw l-innijiet tradizzjonali. F’kemm ilni ngħidlek, iż-żewġ truppi bdew jagħtu l-awguri tal-Milied lil xulxin. Bosta mis-suldati ħarġu fin-‘No Man’s Land’, fejn taw lil xulxin ikel, xorb u souvenirs bħal buttuni u kpiepel. Iżda jekk taħseb li dan kien kollox sejjer ftit żbaljat. L-għada filgħodu, nhar il-Milied, kien hemm saħansitra logħba futbol. Qassmu ċ-ċikkulata, iċ-ċajt u l-istejjer personali ta’ xulxin. Dakinhar indunaw li l-għadu huwa bniedem. Bniedem li jħoss, li għandu familja, għandu l-ħajja b’valur ta’ persuna. Kellhom ħafna affarijiet komuni bejniethom. Kienu ġejjin minn pajjiżi differenti, imma kienu ġejjin mill-istess tip ta’ skejjel u kienu jemmnu fl-istess Alla. Kienu taw nifs lil dawk, li lejl u nhar kienu qegħdin jiġġieldu
għal pajjiżhom. Ġabru u difnu bil-kwiet lil dawk is-suldati li ma sabux xortihom f’din il-battalja. Iżda ma kienx kollox ward u żahar. Kienu bosta dawk li qalgħu kastig jew ġew imkeċċija għaliex għamlu dan il-pass b’tant kuraġġ. Minħabba l-irjus iebsa talmexxejja, il-ġlied reġa’ beda millġdid u dawk li f’nhar il-Milied saru l-ikbar ħbieb, kienu mġiegħla jsiru għedewwa ta’ xulxin.
L-AVVENIMENT FUQ IL-LIŻAR TAĊ-ĊINEMA Fl-2005, id-direttur Christian Carion ħaseb li jaħdem dan l-avveniment storiku f’film li seraq il-qlub ta’ dawk li rawh. Għall-kritiċi tal-films, dan il-film huwa meqjus bħala replika tajba ta’ dak li ġara f’din l-istorja b’mod speċjali “joħloq sentiment tajjeb fl-udjenza ta’ dan il-mument ta’ paċi li għalih bosta persuni kienu kkastigati jew maqtula. F’dan ilMilied partikolari, dawn il-persuni esprimew dak li kienu msejħin għalih, l-għaqda bejn il-bnedmin.” 21
ĠUŻEPPI
ĠUŻEPPI
22 NOVEMBRU/DIĊEMBRU 2014
ĠUŻEPPI
MAXTURA Biex tagħmel l-effett tat-tiben qatta’ ftit strixxi rqaq minn karti sofor.
MARIJA
23
y daniel MICALLEF
PIŻ ŻEJJED TA’ DARBA Wasal żmien il-Milied. Żmien il-qagħaq tal-għasel, il-kejkijiet, l-ikliet kbar bid-dundjan u d-deżerta u l-festini bil-ħobż, il-pastizzi, il-qassatat u l-ħelu li jinżel għasel. Hekk jixraq hux biex niċċelebraw it-twelid ta’ Ġesù Bambin. Dan Ġesù li twieled f’tant faqar, aħna niċċelebraw il-festa tiegħu b’tant ikel, u kultant, ħela!
24 NOVEMBRU/DIĊEMBRU 2014
U iva, mhux ta’ darba, tgħiduli? Mhux darba f’sena jiġi l-Milied? Tassew… imma żmien il-Milied idum ġmielu… għax donna bdejna naħsbulu minn Novembru u nibqgħu sejrin bih sal-bidu ta’ Jannar. U mbagħad jgħaddi l-Milied u jiġi r-Randan bilkwareżimal, u l-Għid bil-figolli, jiġu l-festi tar-raħal bil-burgers, is-Sajf bil-BBQs ħdejn il-baħar, il-birthday, jum il-missier, jum
l-omm, l-anniversarju… il-birthday tal-mamà, tal-papà, ta’ ħuk, ta’ oħtok… kollha darba f’sena jiġu hux… U mbagħad, jiġi l-weekend u forsi mmorru nieklu barra kif jixraq… mhux darba f’ġimgħa biss hux? U hekk, dan l-ikel li aħna ngħidu li nieklu darba kultant, nibdew nikluh spiss mhux ħażin… u sa ċertu punt jagħti dawl fuq kif aħna l-Maltin niġu fost l-ewwel fiddinja fejn jidħol il-piż żejjed.
FORMOLA GĦALL-PIŻ ŻEJJED Il-formola tal-piż żejjed hi sempliċi ħafna. Kif jaf kulmin jistudja ftit xjenza, l-enerġija ma tistax toħloqha mix-xejn, trid tiġi minn x’imkien. Il-piż żejjed għalhekk jiġi bilfors meta nieklu iktar ikel milli għandna bżonn. Din l-enerġija “żejda” li nieklu ma tistax titlaq fix-xejn; tista’ biss tinbidel minn forma għal oħra. Għalhekk, din l-enerġija li jifdal tinbidel f’xaħam; għax ġisimna jemmen ħafna fil-proverbju: “erfa’
fl-apparenza - mhux qed nitkellmu fuq il-‘figure’ tagħna, imma fuq is-saħħa; għax il-piż żejjed għandu x’jaqsam ma’ ħafna problemi ta’ saħħa: mard tal-qalb, dijabete, kanċer, artrite speċjalment fl-irkupptejn, problemi flirqad, u problemi psikoloġiċi bħall-ansjetà u d-dipressjoni. Għalhekk, ta’ min nieħdu ħsieb il-piż għax b’hekk inħossuna iktar f’saħħitna u nnaqqsu millproblemi fil-futur.
tikkontrolla l-piż, issaħħaħ il-ġisem, tnaqqas il-mard (bħall-pressjoni, id-dijabete u l-problemi tal-qalb) u tgħinekx tħossok aħjar. Tħallix l-eżerċizzju jkun xi ħaġa tad-dwejjaq. Sib xi attività li tħobb bħall-mixi jew il-logħob f’xi ċentru mal-ħbieb u pprattikaha kemm jista’ jkun kuljum! PASS WARA L-IEĦOR Dan li qrajt forsi tarah diffiċli… imma taqtax qalbek. Ħafna
ALLURA X’JAGĦMEL DIETA TAJBA?
FTIT PARIRI PRATTIĊI:
- Il-frott u l-ħaxix fihom ħafna vitamini u ma jagħtux ħafna enerġija: kul ħamsa kuljum! - Ħu biżżejjed kalċju: tinsiex ftit ħalib, yoghurt jew tipi ta’ ġobon bi ftit xaħam. - Il-proteini jibnu l-organi u l-muskoli. Dawn issibhom fi prodotti bħal-laħam dgħif, ilħut, it-tiġieġ u l-fażola. - agħżel ikel ismar: ħobż jew għaġin ismar, jew iċ-ċereali
jagħtuk l-enerġija u jgħinu lissistema diġestiva. - Ix-xaħam hu importanti imma bil-qies: Evita xaħam saturat jew trans għax dawn iżidu ċ-ċans ta’ mard tal-qalb. Dawn issibhom f’xi prodotti tal-annimali bħall-ħalib mhux xkumat, laħam aħmar, ġobnijiet, qali, muffins u doughnuts. Ipprova ħu xaħam mhux saturat minn sorsi bħall-
ħut, żejt taż-żebbuġa jew talwarda tax-xemx, nuts bħal-lewż, ġellewż jew karawett. - Attent x’tixrob: Ħafna luminati u xorb b’togħma tal-frott huma mimlija zokkor. Min jaf kieku taqleb għall-ilma jew ħalib xkumat: taqta’ l-għatx bla ma żżid kaloriji! - Attent għall-porzjon: Ipprova ħu porzjonijiet iżgħar: l-istudji juru li iktar ma tpoġġi ikel quddiemek, iktar tiekol u iktar teħxien!
u sorr għal meta tiġi bżonn”. Ilbiċċa hi li aħna ma nsibux ruħna bla ikel b’mod normali u allura dak ix-xaħam li nġemmgħu ma tantx niġu bżonnu.
DIETA Ħafna jieħdu qatgħa meta jisimgħu bil-kelma ‘dieta’ jimmaġinaw li din tfisser li toqgħod bil-ġuħ taqbeż xi ikliet u telimina għal kollox ikel bħallħobż jew id-deżerta. Hemm min jipprova jagħmel hekk u jħossu qed ifalli fl-isforzi biex jitlef ilpiż… għax wara żmien jiekol ftit li xejn, il-ġuħ jagħmel tiegħu u jispiċċa jpatti b’ikla kbira li ttellef l-iskop kollu tad-dieta ta’ qabel.
jaqtgħu qalbhom għax jippruvaw jibdlu kollox ta’ taħt fuq f’daqqa u jistennew li jaraw bidliet kbar fil-piż f’qasir żmien. Lanqas hu tajjeb għalik li tmur fl-estrem l-ieħor u ma tagħmel xejn. Ikun ta’ għajnuna li tibda minn wieħed mill-punti prattiċi u taħdem fuqu biss… forsi tnaqqas it-tnaqqir jew iżżid il-frott u l-ħaxix, jew taqta’ l-luminati u mbagħad aħdem fuq xi ħaġa oħra. Jekk tagħmel hekk, tinduna kemm inti kapaċi tasal biex iżżomm lilek innifsek f’saħħtek.
IMMA XI ĦSARA JAGĦMEL? Il-piż żejjed jaffettwa iktar minn kwart tat-tfal, u ferm iktar minn nofs l-adulti u jiġi minn żbilanċ ta’ żewġ affarijiet: - Dieta ħażina li tagħtina ħafna iktar enerġija milli għandna bżonn - Nuqqas ta’ eżerċizzju. Il-piż żejjed ma joħloqx biss problemi
L-EŻERĊIZZJU L-attività fiżika tgħin biex
25
I AM
NOEL vassallo y adrian VELLA
MALALA 1997, 12 ta’ Lulju – Malala Yousafzai twieldet f’Mingora, fi Swat Valley, fil-Pakistan. 2008, Lulju – Wara li ma rnexxielhomx jieħdu Swat Valley, it-Talibani bdew kampanja li jtajru istituzzjonijiet tal-Gvern. Fil-mira prinċipali kien 26 NOVEMBRU/DIĊEMBRU 2014
hemm l-iskejjel tal-bniet, blidea li dawn imorru kontra t-tagħlim Iżlamiku. 2008, 1 ta’ Settembru – Ziauddin, missierha, ħadha għall-attività bi protesta għall-attakki fuq l-iskejjel talbniet. Malala, quddiem għadd ta’ ġurnalisti għamlet diskors bl-isem: X’wiċċ għandhom
it-Talibani jiċħduli d-dritt bażiku tal-edukazzjoni? 2009, 3 ta’ Jannar – Kitbet għall-ewwel darba fi blog, fuq il-BBC Urdu, bil-psewdonimu ta’ Gul Makai, karattru f’waħda mill-istejjer tal-folklor ta’ Pashtun.
2009, 1 ta’ Frar – Fi protesta kontra t-Talibani, Malala ltaqgħet ma’ Hamid Mir, ġurnalista millPakistan. F’intervista li għamlilha għall-programm tiegħu, segwit minn madwar 25 miljun ruħ, hi qalet hekk: “Kull ma rrid hija l-edukazzjoni. Ma jiena mbeżżgħa minn ħadd.”
Gwerer, diżastri, qtil, terroriżmu….Kultant waqt li nkun qed nara l-aħbarijiet fuq it-televixin nistaqsi lili nnifsi kif id-dinja qatt ma ssib paċi. Donnu li l-bniedem ħlief inkwiet, diżastri u wġigħ ma jafx joħloq. Iżda ejja ma nkunux daqshekk negattivi u nħarsu lejn nies li għandhom għal qalbhom il-paċi u l-ġid tal-bnedmin. Naħseb li smajtu b’Malala Yousafzai? Din hija l-iżgħar tfajla li qatt rebħet ilPremju Nobel għall-Paċi. “Jekk nirbaħ il-Premju Nobel għall-Paċi, din tkun opportunità kbira għalija imma jekk ma 2009, 1 ta’ Diċembru – Missierha irrivela li kienet bintu li kienet qed tikteb il-blogs. B’riżultat ta’ dan it-Talibani bdew bit-theddid kontra l-familja tagħha. 2011, 1 t’Ottubru – Desmond Tutu innominaha għall-International Children’s Peace Prize.
nirbħux ma jimpurtax għax l-għan tiegħi mhuwiex li nikseb il-Premju Nobel għall-Paċi. L-għan tiegħi hu li nġib ilpaċi u li t-tfal kollha jkollhom l-edukazzjoni.” Dan il-kliem qalitu Malala Yousafzai meta kienet nominata għall-Premju Nobel għall-Paċi fl-2013. Iżda għaliex din it-tfajla rebħet dan il-Premju? Malala twieldet fit-12 ta’ Lulju 1997 fi Swat Valley fil-Pakistan. Dan kien post turistiku magħruf għallfestivals tas-sajf sakemm irreġim tat-Taliban beda ftit ftit jieħu kontroll ta’ dawn l-inħawi. Hija kienet tattendi skola tal-
Malala kisbet it-tieni post u saret ċelebrità fil-Pakistan. 2011, 19 ta’ Diċembru – Malala rebħet in-National Youth Peace Prize, immirat għal dawk ta’ taħt it-tmintaxil sena. B’rikonoxximent għall-ħidma tagħha, il-premju ġie magħruf bħala National Malala Peace Prize.
bniet li kien beda missierha stess iżda ftit ftit it-Talibani bdew jattakkaw l-iskejjel u għalhekk l-edukazzjoni tattfal kienet mhedda. Quddiem dan ix-xenarju Malala riedet tagħmel xi ħaġa. Ta’ ħdax-il sena hija għamlet taħdita waqt protesta u t-titlu kien: “X’wiċċ għandhom it-Talibani jiċħduli d-dritt bażiku taledukazzjoni?” Minn dakinhar ’il quddiem Malala ma ħarsitx lura u ftit wara bdiet tikteb dwar kif itTalibani kienu qed jiħdulhom id-dritt tal-edukazzjoni. Hija kienet tikteb fi blog tal-BBC
2012, 9 ta’ Ottubru – Sfat midruba serjament, bi tliet tiri sparati minn wieħed mit-Talibani, wara li għallmistoqsija “Min minnkom hi Malala?” stqarret li kienet hi. 2012, 15 ta’ Ottubru – Malala ntbagħtet l-Ingilterra biex tkompli
l-kura tagħha f’Birmingham. Gordon Brown, il-kelliem speċjali tal-Ġnus Magħquda għall-edukazzjoni, beda petizzjoni ‘I Am Malala’, bil-għan li sseħħ il-ħolma tagħha, li sas-sena 2015, ittfal kollha jkunu l-iskola. 2012, 26 ta’ Novembru – Persuni tas-sigurtà sabu 27
bomba li tpoġġiet malkarozza tal-ġurnalist Hamid Mir. Malala tkellmet bittelefon, ma’ bintu, Ayesha, biex tqawwilha qalbha.
tat-tfal bniet. Il-President tal-Pakistan, Asif Ali Zardari, ħabbar li pajjiżu kien qed joffri l-ewwel 10 miljun dollaru Amerikan għal dan il-fond.
2012, 10 ta’ Diċembru – F’attività li saret f’Pariġi fil-kwartieri ġenerali talUNESCO, twaqqaf il-fond Malala, b’riżq l-edukazzjoni
2012, Diċembru – Il-magazin TIME innomina lil Malala għall-Persuna tas-Sena 2012. Hi ġiet fit-tieni post. Fledizzjoni tal-31 ta’ Diċembru
u kienet tuża l-isem fittizju Gul Makai. Dan kienet tagħmlu biex taħbi l-identità tagħha għalkemm aktar tard hija kixfet isimha. F’kemm ili ngħidlek Malala Yousafzai saret magħrufa u kompliet titkellem dwar iddritt tagħha, u d-dritt tan-nisa kollha li jkollhom l-edukazzjoni. L-attiviżmu tagħha wassal biex fl-2011 ġiet innominata għallPremju Internazzjonali tat-Tfal għall-Paċi. Fl-istess sena, hija kienet mogħtija Premju għall-Paċi Nazzjonali taż-Żgħażagħ talPakistan.
deher artiklu ta’ Aryn Baker, bl-isem Runnerup: Malala Yousafzai, the Fighter. L-awtriċi qalet hekk: “In trying to silence this Pakistani schoolgirl, the Taliban amplified her voice. She is now a symbol of the struggle for women’s rights all over the world.”
oħra. Dan l-attakk poġġa lil ħajjitha f’periklu kbir u biex tiġi salvata t-tobba neħħewlha parti mill-kranju biex ikunu jistgħu jfejqu l-ferita li kellha f’rasha. Hija ttieħdet l-Ingilterra għal aktar interventi mediċi. Meta rkuprat bdiet tattendi fi skola f’Birmingham. Wara l-isparatura l-popolarità ta’ Malala kibret ħafna. F’għeluq is-sittax-il sena tagħha, hija
2013, 12 ta’ Lulju – Malala tkellmet fil-Ġnus Magħquda dwar l-edukazzjoni bħala dritt għal kull tifel u tifla. Fi tmiem id-diskors qalet hekk: “Il-kotba u l-pinen huma l-iktar armi b’saħħithom li għandna. Tifel/tifla, għalliem/a, pinna u ktieb jistgħu jibdlu d-dinja.”
kienet mistiedna titkellem fil-Ġnus Magħquda. Kitbet ukoll ktieb li semmietu: “I Am Malala: The Girl Who Stood Up for Education and Was Shot by the Taliban”. Għalkemm it-theddid mit-Talibani ma naqsux hija baqgħet għaddejja bil-ġlieda tagħha favur li kulħadd ikun mogħti d-dritt għalledukazzjoni. F’Diċembru ta’ din is-sena Malala Yousafzai, flimkien ma’ Kailash Satyarthi, se tirċievi l-Premju Nobel għall-Paċi.
Iżda l-ħajja għal Malala ma kinitx daqshekk faċi għaliex it-Talibani bdew jheddu li joqtluha.Fil-fatt fid-9 t’Ottubru 2012, waqt li kienet sejra lura d-dar, raġel armat tela’ fuq ix-xarabank li fuqha kienet Malala u sparalha. Hi ġiet feruta f’rasha u f’għonqha. Magħha ndarbu wkoll żewġt ibniet 2013, 8 t’Ottubru – Ħarġet l-awtobijografija tagħha: I am Malala: The Girl Who Stood Up for Education and Was Shot by the Taliban. 2013, Settembru – Malala kienet innominata għallPremju Nobel għall-Paċi, 2014. 28 NOVEMBRU/DIĊEMBRU 2014
2013, 11 t’Ottubru – Malala ltaqgħet malPresident Barack Obama, akkumpanjat minn martu Michelle u t-tifla Malia, flOval Office, fil-White House.
Satyarthi (mill-Indja) u Malala Yousafzai, “għallħidma tagħhom kontra s-soppressjoni tat-tfal u persuni żgħar, u favur li t-tfal ikollhom dritt għalledukazzjoni.”
2014, 10 t’Ottubru – Tħabbar li r-rebbieħa tal-Premju Nobel 2014, 10 ta’ Diċembru għall-Paci huma Kailash – F’Oslo, in-Norveġja,
Kailsah Satyarthi u Malala Yousafzai rċevew il-premju Nobel għall-Paċi.
intervista mal-qaddisin
L-istorja interessanti
ta’ Ġemma Galgani
Illum se niltaqgħu ma’ tfajla li għexet ħajja qasira, imma magħquda ma’ Ġesù fit-talb. Fis-sempliċità ta’ ħajjitha, kienet titlob u taqdi d-dmirijiet tagħha mingħajr daqq ta’ trombi. X’TGĦIDILNA FUQ TFULITEK? Twelidt fit-12 ta’ Marzu 1878, f’belt ċkejkna qrib Lucca, flItalja. Ta’ età ċkejkna sirt inħobb il-ħajja tat-talb. Irċevejt l-Ewwel Tqarbina fis-17 ta’ Ġunju, 1887. Is-sorijiet tal-iskola ta’ Santa Zita u sħabi kienu jħobbuni ħafna. Kont tifla kwieta u riservata, imma kont maħbuba mmens minn ta’ madwari. Minħabba saħħti kelli nħalli l-iskola kmieni.
KELLEK XI MĦABBA SPEĊJALI? Lill-foqra kont inħobbhom ħafna u kont ngħinhom kif nista’. Wara l-mewt ta’ missieri, meta kelli dsatax-il sena, rabbejt lil ħuti. Meta xi wħud minnhom bdew jikbru, mort noqgħod maz-zija tiegħi. Kien f’dan iż-żmien li kelli żewġ proposti ta’ żwieġ minn żewġ ġuvintur. Imma jien kont inħoss ġewwa fija s-sejħa għas-skiet u għat-talb, f’ħajja mogħtija biss lil Alla.
fejn bdejt inħoss l-uġigħ beda jnixxi d-demm. Dawn kienu s-sinjali talpjagi ta’ Kristu ġewwa fija. Kont inħosshom kull nhar ta’ Ħamis filgħaxija u kienu jibqgħu hemm sal-Ġimgħa jew is-Sibt filgħodu. Wara kien jibqa’ biss marki bojod. Bqajt nirċievi dawn il-pjagi sa tliet snin qabel mewti meta l-konfessur tiegħi ma ħallinix nibqa’ naċċettahom u jien obdejtu. Tlabt u ma baqgħux jinfetħu, imma l-marki bojod baqgħu jidhru fil-ġilda.
GĦADDEJT MINN MUMENTI TA’ TBATIJA F’ŻGĦOŻITEK? Matul ħajti kelli diversi doni misterjużi u grazzji speċjali. Ħafna fehmuni ħażin u kienu jwaqqgħuni għaċ-ċajt. Kont inbati fil-kwiet u noffrihom bi tpattija għad-dnubiet. F’moħħi kont inġib lil Ġesù li wkoll bata u kien maħqur.
KIF KOMPLEJT ĦAJTEK? Meta rritornajt lura d-dar imradt bil-meninġite. Id-dwejjaq li kelli f’din il-marda kien li kont ta’ piż fuq il-qraba li kienu jieħdu ħsiebi. Meta għafsu fuqi t-tentazzjonijiet, tlabt lill-Venerabbli Gabriel Possenti (illum San Gabriel talAddolorata) biex jitlob għalija quddiem Alla. Hu kien qaddis żagħżugħ li żgur seta’ jifhimni. Talbi kien mismugħ u qlajt ilgrazzja tal-fejqan.
MINGĦAND MIN SIBT GĦAJNUNA F’ĦAJTEK? Bil-għajnuna tal-konfessur tiegħi, mort noqgħod mal-familja Giannini, fejn stajt inqatta’ iktar ħin fil-ħajja tat-talb. Dawn il-mumenti qawwija ta’ talb qsamthom malkonfessur tiegħi li kien jikteb kull kelma li ngħidlu. Mill-bqija kont inqatta’ ħajti ngħin lil din il-familja li kont qed ngħix magħha. L-anġlu kustodju tiegħi kont inħossu qrib ħafna f’kull ma nagħmel.
Xtaqt nidħol soru, imma minħabba l-mard ma stajtx niġi aċċettata fil-kunvent. Offrejt dan id-diżappunt ukoll bħala sagrifiċċju.
MA TANTX GĦEXT FIT-TUL. X’KIENET IR-RAĠUNI? F’Jannar tal-1903 sabu li kelli t-tuberkolożi. Ħallejt din il-ħajja ta’ età żgħira ħafna, ħamsa u għoxrin sena, fil-11 t’April tal-istess sena. Fuq wiċċi baqgħet tbissima li ġiegħlet lill-qassis li kien maġenbi jaħseb li kont għadni ħajja. U tassew hekk kien, għax jien kont bdejt il-ħajja ta’ dejjem, magħquda ma’ Ġesù li tant ħabbejt.
TASSEW LI KELLEK IL-PJAGI? F’Ġunju tal-1899, ħassejt li kienet se tingħatali xi grazzja speċjali. Ma domtx ma bdejt inħoss uġigħ f’idejja u f’saqajja u anke qrib qalbi. Mill-postijiet
varjeta` Novembru
Fit-8 ta’ Novembru 1656 twieled Edmund Halley. Halley kien l-ewwel wieħed li kkalkula l-orbita tal-kometa li mbagħad issemmiet għalih. Il-kometa tidher kull 76 sena. Fit-13 ta’ Novembru 1907 saret l-ewwel titjira bil-ħelikopter u damet 20 sekonda. Ilħelikopter kien 30 ċentimetru ’l fuq mill-art!
Fl-1 ta’ Novembru 1800, ilPresident John Adams sar l-ewwel president Amerikan li beda joqgħod fil-White House.
Fil-klassi
Ċajta Kultant
L-għalliem: Għidli Mario, għalik x’ifisser l-Innu Malti? Mario: Ser, għalija l-Innu Malti huwa għażiż ħafna. Qisu l-ikbar ħabib. L-għalliem: U għalik, Timmy, x’ifisser l-Innu Malti? Timmy: Għalija? ... Huwa l-ikbar ħabib ta’ Mario!
Għand it-tabib
Il-pazjent: Tabib, ma nafx xi ġrali. Kif nitkellem ħadd ma jagħti kasi! Qisni ma neżistix! It-tabib: Min imissu?
Diċembru
Fl-1 ta’ Diċembru 1887 dehru għallewwel darba fl-istampa l-ġrajjiet ta’ Sherlock Holmes.
Kumpliment
Il-mara: Qed narani mgħarrqa wisq. Għandi bżonn kumpliment. Ir-raġel: Għandek vista tajba ħafna!
Fit-12 ta’ Diċembru 1792, ġewwa Vjenna, Ludwig van Beethoven irċieva l-ewwel lezzjoni tal-kompożizzjoni mużikali mingħand Franz Joseph Haydn.
Fis-6 ta’ Diċembru 1877, Thomas Edison wera għall-ewwel darba l-gramofown. L-ewwel silta li ndaqqet fuqu kienet ‘Mary had a little lamb.’
www.facebook.com/xehda