Xehda Għasel

JANFRA 2015

Kif ma tħallihiex taqbiżlek!

Kif tegħleb ir-rabja f’ħames passi

Mir-Randan sal-Għid L-Erbgħin jum preparazzjoni għallakbar festa.

Vincenzo Cantiello

Intervista mar-rebbieħ tal-Junior Eurovision Song Contest 2014

6

2015 AND

ACTION

Kif itir iż-żmien, hux?! Qisu lbieraħ konna qed ngħoddu l-countdown għas-sena l-ġdida u llum ġa għadda Jannar u qegħdin fit-tieni xahar tas-sena. Filli mdawrin bilpresepji u l-kartolini tal-Milied u issa qed nippreparaw għall-Ġimgħa l-Kbira u l-Għid.

Ftit jiem ilu konna qed ingawdu l-vaganzi u issa ħafna għaddejjin bl-eżamijiet. Tassew li ż-żmien jgħaddi, u la jiġri daqshekk, importanti li ma nħalluhx jaħarbilna minn taħt idejna u nindunaw li ħlejnieh.

Esopu, f’waħda mill-ħrejjef tiegħu, jirrakkonta fuq grillu li kien moħħu fix-xalar u l-kumdità filwaqt li nemla żgħira kienet il-ħin kollu tistinka tiġbor l-ikel qabel ma tidħol ix-xitwa. Mal-ewwel daqqa t’għajn, il-ħajja tal-grillu dehret ferm aktar sabiħa minn tan-nemla. Wieħed jixxala waqt li l-oħra taħdem bla ma tieqaf. Imma hekk kif waslet ix-xitwa, it-tnejn li huma ħasdu l-frott ta’ dak li kienu għamlu. Wara x-xalar il-grillu sab quddiemu żmien iebes li xejn ma felaħ għalih filwaqt li n-nemla, wara xhur ta’ ħidma iebsa, issa setgħet tieqaf biex tistrieħ u tgawdi l-frott tal-ħidma tagħha.

Jalla aħna wkoll nagħrfu li fil-ħajja ma nistgħux il-ħin kollu nagħmlu dak li għandna aptit. Kultant irridu nieħdu ftit paċenzja u nagħmlu sagrifiċċju. Mhux għax nieħdu gost inbatu imma propju biex meta jiġi l-ħin li ngawdu, il-ferħ tagħna jkun ferm akbar u li ma jispiċċax f’erbat ijiem.

Il-paċi miegħek :)

F’din il-ħarġa: Connected

9

2

11

KIF MA TĦALLIHIEX

Jalla nerġa nitla’

MIR-RANDAN SA 18 ĦADD IL-GĦID

TAQBIŻLEK!

UNDERCOVER

5

Vincenzo Cantiello

22 Dawl tad-Dinja EWREKA:

Il-Kanċer

ABBONAMENT REGOLARI: €9 ABBONAMENT BIL-POSTA: €12 PREZZ TA’ KOPJA: €2

20

24

Papa tad-dinja moderna 26

PRODUZZJONI KUMMISSJONI GHALL-FORMAZZJONI TAT-TFAL U L-MAGHZULIN TAS-SOCJETA TAD-DUTTRINA NISRANIJA - M.U.S.E.U.M.

KONTRIBUTURI

JOSEPH BONNICI ALAN BONELLO ROBERT ALOISIO KURT MICELI BERTRAM PORTELLI JEAN PAUL PARASCANDOLO KAROL DeBONO MARK CARUANA WARREN BUSUTTIL CHRISTIAN BORG DARREL PACE DANIEL MICALLEF ANDREW BORG NOEL VASSALLO ADRIAN VELLA FRANKLIN BALZAN NEIL AQUILINA ROBERT MICALLEF UFFICCJU DISTRIBUZZJONI

ABBONAMENTI XEHDA GHASEL, DAR GENERALI TAS-SOCJETA TAD-DUTTRINA NISRANIJA, TRIQ SAN GORG PRECA, IL-MARSA GRAFIKA STAMPA

DESIGNED BYAL.COM

VERITASPRESS Ħaż-Żabbar

15 14 Poster

www.facebook.com/xehda

Kif ma tħallihiex

y robert ALOISIO

TAQBIŻLEK! Inti wieħed minn dawk li malajr taqbiżlek? U tinkedd meta jiġrilek hekk?

Ikun hemm ġranet li minn x’ħin tqum mill-ewwel tħossok irrabjat?

Waħda mill-kawżi tista’ tkun ilbidla li ġismek għaddej minnu: L-ormoni (hormones) jistgħu joħolqulek taħwid fil-burdati u fl-emozzjonijiet. Kawża oħra tista’ tkun l-istress: min ikun taħt pressjoni għandu iktar ċans li jirrabja. U kawża oħra tista’ tkun il-personalità tiegħek: inti tista’ tkun persuna li tħoss b’mod iktar intens jew iġġib ruħek b’mod impulsiv jew titlef il-kontroll. U kawża oħra tista’ tkun ir-role models tiegħek: għax tara spiss membri oħra tal-familja jtajru l-fuse meta jkunu rrabjati!

Imma hi x’inhi l-kawża, ħaġa waħda hi ċerta — xi darba jew oħra taqbiżlek! Kulħadd taqbiżlu. Ir-rabja hi emozzjoni normali u ma fiha xejn ħażin li tħossok hekk. Li jgħodd hu x’tagħmel biha dik ir-rabja.

2 JANNAR/FRAR 2015

GĦODDA BIEX TIMMANSA R-RABJA: SELF-AWARENESS & SELF-CONTROL Billi r-rabja hija xi ħaġa qawwija, tista’ tkun sfida mhux ħafifa biex tikkontrollaha. Trid tkun konxju ħafna tiegħek innifsek u jkollok ħafna kontroll biex titratta sew ilfeelings tiegħek ta’ rabja. U dawn il-ħiliet jieħdu ż-żmien biex jiżviluppaw...

Self-awareness hija l-ħila li tinnota x’qiegħed tħoss u taħseb, u għaliex.

It-tfal żgħar ma tantx ikunu konxji ta’ x’iħossu, u jaqbdu u joħorġu dak li jħossu fl-imġiba tagħhom.

Għalhekk ituhom dawk l-iskatti ta’ rabja qishom splużjonijiet, it-tantrums. Imma t-teenagers għandhom il-ħila mentali li jkunu konxji tagħhom infushom. Meta tirrabja, ħu ftit ħin biex tinnota x’qed tħoss u x’qed taħseb.

Self-control jiġifieri aħseb qabel ma taġixxi. Hemm sekondi jew minuti prezzjużi bejn li tħoss emozzjoni qawwija u tagħmel jew tgħid xi ħaġa li wara jiddispjaċik.

Flimkien, is-self-awareness u s-self-control iħallulek iktar għażla fuq kif ħa ġġib ruħek meta tħoss emozzjoni intensa bħalma hi r-rabja.

LESTI RUĦEK BIEX TINBIDEL Jekk se tiddeċiedi li tikkontrolla r-rabja – flok ma tħalli lilha tikkontrollak – trid teżamina sew il-modi kif irreaġixxejt s’issa meta kont irrabjat.

Tgħajjat u twerżaq jew tgħid affarijiet li jweġġgħu? Titfa’ l-affarijiet, tagħti mal-ħajt jew tkisser? Tagħti daqqa lil xi ħadd, tweġġa’ lilek innifsek, jew timbotta lil ta’ madwarek?

Għal ħafna nies li jsibuha iebsa jżommu r-rabja milli titlgħalhom għal rashom, dawn ir-reazzjonijiet mhumiex dak li jixtiequ. Wara jħossuhom jistħu b’din l-imġiba u ma jemmnux li dak huwa l-veru huma.

Kulħadd jista’ jinbidel – iżda biss meta jrid hu. Jekk trid tagħmel bidla kbira fil-mod kif titratta r-rabja tiegħek, aħseb fuq x’tista’ tikseb minn din ilbidla. Iktar rispett lejk innifsek?

Iktar rispett mill-oħrajn? Inqas ħin li tħossok imdejjaq jew frustrat? Ħajja iktar rilassata?

Li żżomm f’moħħok għaliex trid tinbidel jista’ jgħinek.

Biex tinbidel trid iż-żmien, ilprattika u l-paċenzja. Mhix se tiġri f’daqqa. Biex tikkontrolla r-rabja trid tiżviluppa ħiliet u reazzjonijiet ġodda. Bħal kull ħila

oħra, bħall-futbol u l-pjanu, iktar ma tipprattika iktar issir aħjar. ĦAMES PASSI BIEX TIRBAĦ IR-RABJA TIEGĦEK Jekk tiġri xi ħaġa li ġġiegħlek tirrabja, dawn il-ħames passi jistgħu jgħinuk tikkontrolla r-reazzjoni tiegħek. Jissejjaħ problem-solving approach għax jibda mill-problema li qiegħda tirrabjak. Imbagħad tiżen l-għażliet tiegħek u tagħżel x’se tagħmel.

Kull pass jinvolvi f’li tistaqsi lilek innifsek numru ta’ mistoqsijiet, u mbagħad tweġibhom skont issitwazzjoni partikulari tiegħek.

Nieħdu eżempju: Hemm party li inti qed tippjana li tmur, imma ommok għadha kif qaltlek li jew tiżbarazza l-kamra tiegħek jew inkella tibqa’ d-dar. U l-vulkan 3

tar-rabja jibda jiġma’... ara x’għandek tagħmel: 1. IDENTIFIKA L-PROBLEMA (SELF-AWARENESS) Innota fuqhiex qed tirrabja u għaliex. Poġġi fi kliem x’qed jirrabjak biex tkun tista’ taġixxi iktar milli tirreaġixxi.

Staqsi lilek innifsek: X’qiegħed jirrabjani? X’qed inħoss u għaliex? Tista’ twieġeb f’qalbek jew b’mod li tisma’ lilek innifsek, iżda trid tkun tweġiba ċara u speċifika. Eżempju: “Irrabjat għal ommi għax ma tħallinix immur il-party jekk ma niżbarazzax ilkamra. Mhux fair!” Qed tħossok irrabjat, u qed tħossok irrabjat għax jista’ jkun li ħa titlef il-party.

2. QABEL TWIEĠEB AĦSEB F’SOLUZZJONIJIET POSSIBBLI (SELF-CONTROL) Dawn il-ftit sekondi jistgħu jgħinuk tikkontrolla r-rabja. Ibda aħseb kif se tirreaġixxi. Imma għalissa tirreaġixxix! Staqsi lilek innifsek: X’nista’ nagħmel?

Aħseb fi tliet alternattivi, millinqas. Eżempju: a Naqbad ngħajjat m’ommi. b Innaddaf il-kamra u mbagħad nitlobha mmur il-party. c Immur il-party xorta billi naqbad u noħroġ.

3. QIS IL-KONSEGWENZI TA’ KULL SOLUZZJONI (AĦSIBHA SEW) Staqsi lilek innifsek: X’se jiġri għal kull waħda minn dawn issoluzzjonijiet? Eżempju: a Jekk ngħajjat m’ommi se niġi f’inkwiet ikbar u ma tħallinix noħroġ.

4 JANNAR/FRAR 2015

b Biex niżbarazza l-kamra ħa ndum u jista’ jkun li meta nlesti l-party jkun diġà beda u nasal tard. Imma hekk jew hekk inkun għamilt it-tnejn li huma. c Jekk naqbad u nitlaq, naqlagħha bl-ikrah wara.

4. AGĦMEL ID-DEĊIŻJONI (AGĦŻEL WAĦDA MINNHOM) Hawn se tieħu azzjoni. Agħżel l-iktar waħda li tidher li se tkun l-aktar effettiva. Staqsi lilek innifsek: X’nista’ nagħżel l-aħjar? Sakemm taħsibha, tkun qed tevita li tinfaqa’ tgħajjat m’ommok, li hija reazzjoni impulsiva. Tinduna li jekk taqbad u titlaq hija riskjuża iktar. Probabbilment it-tieni waħda hija l-aħjar għażla. Issa li għażilt issoluzzjoni, huwa l-ħin li taġixxi.

5. ARA KIF MORT Wara li s-sitwazzjoni għaddiet, qatta’ ftit ħin aħseb kif mort.

Staqsi lilek innifsek: Kif mort? L-affarijiet marru kif stennejt? Jekk le, għala le?

Kuntent bl-għażla li għamilt?

Li tieħu l-ħin taħseb kif mort huwa pass importanti ħafna.

Tkun qed titgħallem fuqek innifsek u tkun qed tittestja liema problem-solving approaches jaħdmu l-aħjar f’sitwazzjonijiet differenti.

Għid prosit lilek innifsek jekk is-sitwazzjoni li għażilt ħadmet tajjeb. Jekk le, mur lura lejn il-ħames passi u ara x’mar ħażin. Dawn ilpassi huma sempliċi meta tkun kalm, imma jsiru iktar tqal meta tkun irrabjat jew imdejjaq (qishom bħallpenalties – iktar faċli meta ttihom barra l-logħba milli waqt il-logħba meta jkollok ħafna pressjoni fuqek!).

Għalhekk jagħmillek tajjeb li tipprattika u terġa’ tipprattika. ✖

UNDERCOVER!

ime T Machine

y karol paul DE BONO

Le, le! M’inix qed nitkellem dwar xi serje televiżiva talpulizija. Lanqas ser nitlobkom tmorru tagħmlu xi missjoni sigrieta bħal ta’ James Bond.

Għidtilkom ‘undercover’, għaliex il-post li jmissna nitkellmu fuqu f’din il-ħarġa jinsab propju taħt l-art, taħt it-triq. Din id-darba ser inżuru flimkien l-Ipoġew ta’ Ħal Saflieni, f’Raħal Ġdid.

Għalkemm żgur kemm-il darba smajtu b’dan is-sit storiku, forsi xi ftit minnkom ma jafux eżatt x’inhu. Għall-kuntrarju ta’ dak li jaħsbu xi wħud, l-Ipoġew mhux katakombi bħal dawk li nsibu firRabat. L-Ipoġew huwa sewwasew ċimiterju, bid-differenza li qiegħed taħt l-art. Fl-1902, waqt li kienu qegħdin isiru xi xogħlijiet ta’ bini fl-inħawi ta’ dan is-sit, xi ħaddiema nifdu f’waħda millkmamar ta’ dan il-post. Fl-1904, Patri Manwel Magri, arkeologu u awtur magħruf ta’ dak iżżmien, ġie mqabbad biex jiskava dan is-sit tant importanti. Iżda fl-1907, Patri Manwel miet u sfortunatament in-noti ta’ x’kien sab fl-Ipoġew, intilfu kollha!

L-iskavi tkomplew minn Sir Temi Zammit, li baqa’ għaddej b’dan ix-xogħol sal-1911.

L-Ipoġew huwa maqsum fuq tliet livelli ta’ kmamar li, kif

għidna iktar ‘il fuq, kienu jintużaw għad-dfin. Il-livell ta’ fuq nett fih spazju miftuħ, u diversi kmamar mad-dawra.

Jista’ jkun li oriġinarjament dan il-livell kien mikxuf. Fittieni livell, wieħed jista’ jara l-attrazzjonijiet prinċipali ta’ dan is-sit. Fost l-oħrajn, dawn jinkludu t-tpinġijiet b’materjal ta’ kulur ħamrani magħruf bħala okra. Il-livell t’isfel nett huwa magħruf bħala “l-Qaddis tal-Qaddisin”. Huwa maħsub li l-eqdem fdalijiet li nstabu jmorru lura għassena 4000q.K. Skont l-istudji li saru, dan is-sit baqa’ jintuża għad-dfin sa madwar is-sena 2500q.K. L-Ipoġew infetaħ l-ewwel darba għall-pubbliku fl-1908.

Minħabba li huwa sit storiku dinji, matul iż-żmien kienu ħafna dawk li żaru dan il-post.

Sfortunatament, il-preżenza ta’ dawn il-viżitaturi kellha effett fuq il-klima tal-post, u bdiet issir ħsara fuq is-sit speċjalment fuq dawk it-tpinġijiet li tkellimna fuqhom iktar kmieni. Wara li sar proġett ta’ restawr mifrux fuq għaxar snin bejn l-1990 u s-sena 2000, ġie deċiż li kull siegħa jitħallew jidħlu biss għaxar viżitaturi, u li l-post ma jdumx miftuħ għall-pubbliku iktar minn tmien sigħat kuljum. Dan qed isir sabiex ma tkomplix issir ħsara fuq dan il-post. Il-proġetti ta’ konservazzjoni fuqu mistennija jkomplu matul din is-sena.

Nittama li b’din il-ftit informazzjoni ħajjartkom sabiex issibu ħin u flimkien mal-familja tagħkom tmorru żżuru dan is-sit. Ftakru li dan hu sit storiku dinji, u tmorru fejn tmorru fid-dinja, m’intomx ser issibu post bħalu! ✖ 5

2015

y warren BUSUTTIL

AND ACTION!

6 JANNAR/FRAR 2015

Is-sena 2015 tista’ tkun meqjusa bħala waħda mis-snin li se ġġib profitt kbir fejn tidħol iċ-ċinematografija. Se tkun sena żgur eċitanti f’dan issettur. Mhux biss għax se jkun hemm films ġodda ta’ ‘Star Wars’ u ‘Avengers’ - żewġ films li bejniethom jistgħu jdaħħlu ’l fuq minn biljun ewro fit-teatri - imma għax se joħorġu films b’temi li kienu moda fis-snin 90 u anke qabel! Bħal donnu li se nidħlu ġo time-machine fl-istorja taċ-ċinema. Minn films comedy għal numru ta’ sequels, thrillers u oħrajn.

IN THE HEART OF THE SEA (JOĦROĠ FIT-13 TA’ MARZU) Fl-1820, ix-xini Essex, immexxi mill-Kaptan George Pollard, jiġi mgħerreq minn balena u tħalli lill-ekwipaġġ tal-vapur f’nofs ta’ baħar bejn sema u ilma

għal disgħin jum. Ibbażat fuq storja vera, dan il-film jeħodna fuq l-avventura intensa li l-ekwipaġġ għadda minnha eluf ta’ kilometri ’l bogħod mill-art. Ħaġa interessanti hi li l-atturi kellhom jieħdu dieta speċjali biex jidhru mixrubin bil-ġuħ u l-għatx.

FURIOUS 7 (3 T’APRIL) Furious 7 huwa maħdum li jkompli mal-film ta’ qablu ‘Fast & Furious 6’. Wara li jkunu rebħu lil Owen Shaw u l-ekwipaġġ tiegħu, Dominic Toretto (Vin Diesel), Brian O’Conner (Paul Walker) u sħabhom jerġgħu lura lejn l-Amerika biex jgħixu l-ħajja normali kif xtaqu, iżda jinqala’ l-inkwiet ma’ ħu Owen, Ian Shaw. Fatt interessanti huwa kif irnexxilhom iżommu l-karattru ta’ Paul Walker

fil-film wara l-mewt traġika tiegħu fl-2013.

THE AVENGERS : AGE OF ULTRON (1 TA’ MEJJU) Marvel Studios din is-sena se jagħtuna film ieħor mis-sequel Avengers. F’dan il-film se naraw kif it-tim tal-Avengers li wara mumenti ta’ dubji u sfida jaslu biex jirbħu lil Ultron milli jeqred minn wiċċ id-dinja r-razza umana. Huwa mistenni li wara dan il-film, hemm żewġ films oħra fil-proċess li bi ħsieb joħorġu fl-2018 u fl-2019 blisem ta’ ‘Avengers: Infinity War Part 1’ u ‘Avengers: Infinity War Part 2’.

JURASSIC WORLD (12 TA’ ĠUNJU) Għoxrin sena wara l-ġrajjiet ta’ Jurassic Park, il-gżira Nublar għandha park fejn jgħixu

7

d-dinosawri. Iżda biex jiżdied l-interess tat-turisti f’din il-gżira, membru tal-istaff ta’ dan ilpark, jaħdem biex bil-ġenetika, jimmodifika dinosawru. Proġett li jkollu konsegwenzi mill-aktar koroh, u hawn niskopru eroj mhux mistenni li jrid jiġġieled kontra għedewwa ġgantesiki.

Film li se jħallina fuq ix-xwiek sal-aħħar minuta.

ANT-MAN (17 TA’ LULJU) Karattru mill-Marvel Studios se jieħu l-ħajja din is-sena fil-film ‘Ant-Man’. Karattru li mill-isem stess jurina li huwa marbut man-nemel. Il-kriminal mibdul Scott Lang (Ant-Man) u l-mexxej tiegħu Dr. Hank Pym iridu jaħdmu id f’id biex jiddefendu l-misteru tat-teknoloġija ta’ Ant-Man - li ċċekken lil min ikun qiegħed jużaha imma timlieh b’enerġija kbira. Jidħlu f’komplott biex bil-mod tagħhom isalvaw lid-dinja. Film li huwa mistenni minn Marvel Studios wara l-films ‘The Avengers’.

L-aħħar xahrejn ta’ din is-sena se joffru spettaklu ta’ films lil 8 JANNAR/FRAR 2015

dawk li huma dilettanti taċċinema. Film li se jkun minn ta’ quddiem huwa ‘The Hunger Games: Mockingjay — Part 2’ (20 ta’ Novembru) li se jagħlaq is-serje ‘The Hunger Games’.

Bejn wieħed u ieħor xahar wara mistenni li joħroġ ‘Star Wars: The Force Awakens’ (18 ta’ Diċembru), film li mistenni jikser ir-rekords milħuqa millfilm ‘Avatar’ (2009). Għal fans tal-films tal-fantaxjenza dan se jkun il-film tagħhom għal din is-sena, fejn se jerġgħu jaraw il-kast ta’ Star Wars jingħaqad mill-ġdid f’avventura ġdida u moderna.

Nhar il-Milied ta’ din is-sena mistenni li joħroġ il-film ‘Mission Impossible 5’ (25 ta’ Diċembru). Film mimli azzjonijiet kif is-soltu jaf joffri Tom Cruise fil-films tiegħu. Din id-darba l-istorja mistennija ddur fuq il-belt ta’ Londra.

Iżda jekk dawn ma kinux biżżejjed għalik, din is-sena ċ-ċinema se terġa’ mill-ġdid tqajjem il-karattru klassiku ta’

Cinderella (13 ta’ Marzu). Film li se jurina mill-ġdid l-istorja rrakkontata fl-1950 b’verżjoni ftit differenti u animata. Se jkollna wkoll il-film Pan (24 ta’ Lulju) li se jurina l-oriġini talkarattri klassiċi ta’ Peter Pan u Captain Hook li dehru fil-film animat ta’ Walt Disney fl-1953.

U kif nista’ nagħti ħarsa lejn il-films ta’ din is-sena u ma nsemmix il-Minions (10 ta’ Lulju) li din id-darba se jidhru f’film kompletament għalihom.

F’dan il-film se naraw l-istorja ta’ dawn il-karattri kif kienu jgħaddu minn mexxej għal ieħor sakemm fl-1960, tlieta mill-Minions jitilqu fuq avventura biex isibu mexxejkattiv ġdid.

Sib ħin biex matul din is-sena ssegwi flimkien ma’ sħabek jew mal-familja wieħed minn dawn il-films. X’hemm isbaħ minn lejla għall-kwiet, b’kutra fuqek u pakkett pop-corn flimkien ma’ sħabek tara film interessanti u li jżommok fuq ix-xwiek! ✖

Connected Ingħaqad mal-ħbieb li jissemmew fl-isbaħ ktieb li qatt inkiteb – il-Bibbja.

ISEM

Marija

TIFSIRA TAL-ISEM Sinjura POST TAT-TWELID Nazaret DATA TAT-TWELID ċ. 15 q.K. KTIEB FIL-BIBBJA L-erba’ Evanġelji

ĠENITURI

MIŻŻEWĠA

PROFESSJONI

Mara tad-dar

FILM FAVORIT

Jesus of Nazareth, King of Kings, The Nativity, Son of God, The Bible

KANZUNETTA FAVORITA

Anna u Ġwakkin Ġużeppi l-mastrudaxxa

Mary, did you know?

J

ien Marija, it-tfajla minn Nazaret. Ma kelli l-ebda pjan li nkun magħrufa ma’ kulħadd. Ħsiebi kien li nifforma familja flimkien ma’ żewġi Ġużeppi u nieħdu ħsieb inrabbu lil uliedna fil-biża’ tal-Mulej u nippreparawhom għal ħajja tajba skont il-liġi t’Alla.

Imma l-pjan tiegħi u ta’ Ġużeppi nbidel! Minflok familja f’Nazaret ksibt familja maddinja kollha. Minflok dar kwieta f’raħal imwarrab, kelli ndur wara ibni mat-toroq talPalestina ta’ żmieni u mat-toroq tad-dinja matul is-sekli li kellhom jiġu! Ħsibt li se nkun nista’ naqdi lill-qraba u l-ħbieb tal-familja li kellna qrib tagħna, imma ċ-ċirku tal-ħbieb sar kbir daqs id-dinja, biex naqdi u nitlob lil Alla għal kull min jersaq lejja!

Dan kollu nbidel mad-dehra li kelli. L-Anġlu Gabriel, il-messaġġier tal-Mulej, ġie u tani aħbar li ma kontx qed nistennieha! Talabni nkun jien l-imbierka fost in-nisa li minnha kellu jitwieled l-Iben t’Alla! Kont għadni ma mortx noqgħod ma’ Ġużeppi. It-tarbija ma kinitx tiegħu. U allura din l-aħbar setgħet tfisser il-kundanna għall-mewt tiegħi. Imma xi ħaġa fija aċċertatni li Alla kien miegħi. L-Ispirtu tiegħi kien fuqi ... u għidt IVA! U hemm bdiet l-istorja tiegħi u ta’ Ġesù, flimkien ma’ żewġi Ġużeppi!

Min jien?

Diskursata bejn il-ħbieb: Li tkun omm fis-sitwazzjoni li kont fiha jien, seta’ jfisser mewt bit-tħaġġir. Carlo Carretto, fil-ktieb tiegħu ‘Hienja int li emmint’, jirrakkonta ġrajja vera fost tribù tad-deżert li magħhom kien ħabib. Dawn kellhom tfajla li kienet se tiżżewweġ wieħed mill-irġiel tattribù. Meta xi sena wara li sema’ b’dan iż-żwieġ reġa’ ltaqa’ ma’ dan it-tribù, staqsa għattfajla u għall-ġuvni li kien se jiżżewwiġha. Xi ħadd għamillu sinjal bla kliem biex jurih li kienu qatluha! Kienet instabet tqila qabel ma żżewġu, u qatluha! Din kienet tkun ix-xorti tiegħi kieku ma ħadnix għandu Ġużeppi!

Marija kitbet

Profil

y JOSEPH bonnici

Tassew kien iħobbok Ġużeppi mela! Wasal li jieħu ħsieb tarbija li ma kinitx tiegħu, għax emmen li inti qatt ma kont se tittradih!

Matthew kiteb

Marija, inti ma kellekx it-tagħlim li għandna aħna dwar Ġesù u dak li kellu jagħmel. Ma kontx taf għal liema ħajja dieħla. U xorta għidt iva. Għalija inti għamilt deċiżjoni ta’ kuraġġ kbir meta għidt iva għat-talba ta’ Alla permezz ta’ Gabriel.

Marisa kitbet

9

Mirko: Nammirak Marija. Kif ħadt l-aħbar li kont tqila b’iben, mort iżżur lil Eliżabetta. Insejt lilek innifsek u tajt kas ħaddieħor.

Marija: Kien vjaġġ ftit twil, imma Eliżabetta kellha bżonni. Tgħidx kemm ħadet gost meta wasalt. Domt għandha ġewwa Għajn Karem madwar tliet xhur sakemm twieled binha Ġwanni, dak li kellu jipprepara t-triq għal Ġesù!

Marta: Tolqotni l-ġrajja meta tlift lil Ġesù. Min jaf x’għadda minn moħħok meta rrealizzajt x’kien ġara?

Marija: Tgħidx kemm inkwetajna Ġużeppi u jien! Alla kien fdalna lil Ibnu u aħna ma stajna nsibuh imkien. Il-ħajja tiegħu kellha tkun immarkata bl-inkwiet sa mill-bidu: il-vjaġġ twil minn Nazaret, it-twelid fl-għar, il-ħarba lejn l-Eġittu u issa tlifnieh! Meta sibnieh, ġie magħna d-dar u kien ubbidjenti bħal kull tifel Lhudi mrobbi fil-liġi t’Alla! Anzi, kien ta’ eżempju għal tfal oħra!

Melvyn: Liema kienet l-ikbar ferħa tiegħek fil-ħajja ma’ Ġesù?

Marija: Il-passjoni tiegħu kienet passjoni għalija. Batejt miegħu f’kull pass ta’ tbatija li għadda minnu.

Imma mbagħad, malli ta ruħu f’idejn Missieru, kont naf li dak mhux it-tmiem!

Qalbi emmnet li fuq il-Kalvarju kien hemm dak li qam mill-mewt għax rebaħ fuqha bil-qawwa tiegħu ta’ Alla!

Il-mewt u l-qawmien ta’ Ibni kienu l-quċċata ta’ ħajjitna. Xogħli fuq din l-art kont wettaqtu bi mħabbti kollha salaħħar. Kien jonqosni biss nibqa’ nieħu ħsieb il-familja kbira ta’ Ibni – ħaġa li għadni nagħmilha sal-lum!

10 JANNAR/FRAR 2015

Għażiża ommi,

Għandek il-Posta

Il-kelmiet li għedtlek fit-tempju ma kellix ħsieb li nweġġgħek bihom.

‘Ma tafux li għandi nkun f’dak li hu ta’ Missieri?’ Jien għalhekk ġejt, biex flimkien magħkom, inressaq lil kulħadd lejn il-Missier! Imma l-Missier talab l-għajnuna tiegħek u ta’ Ġużeppi.

Magħkom tgħallimt xi tfisser tħobb. Inti li kont tieħu ħsieb id-dar u lili u lil Ġużeppi, għallimtni kemm hi kbira l-qalb tal-omm. Għallimtni l-paċenzja, iddedikazzjoni, il-ħlewwa, il-kura u l-imħabba speċjali li għandha kull omm lejn binha jew bintha. Kif stajt ngħid le, meta quddiemi mbagħad rajt lill-armla ta’ Najm li kienet tilfet lill-iben uniku tagħha? Kif stajt ngħid le quddiem l-omm Siro-Feniċja li talbitni nfejjaq lil bintha? L-istess Ġużeppi. Għallimni l-imħabba ta’ missier lejn ibnu, avolja kien jaf li jien ma kontx ibnu naturali. Ftakart fih meta bosta missirijiet ġew quddiemi jitolbuni nfejjaq lil uliedhom bħalma għamel Ġajru.

U meta għidt lin-nies li ‘ommi u ħuti huma dawk li jisimgħu l-kelma t’Alla u jħarsuha’ ridt inqiegħed lilek bħala eżempju ta’ min tassew jisma’ l-kelma t’Alla u jħalliha tmexxih!

Grazzi, mà, li mxejt miegħi ħajti kollha! Grazzi talli bqajt tieħu ħsieb lil ħbiebi, kif tlabtek jien fuq is-salib! Mhux ta’ b’xejn li inti stajt tgħid ‘Imbierka jgħiduli l-ġenerazzjonijiet kollha!’ Inti bqajt tieħu ħsieb lil kulħadd, sal-lum!

Grazzi Mà, Ibnek Ġesù

y JACQUELINE d’amato

JALLA NERĠA’ NITLA’ Is-sajf li għadda kien sajf b’differenza. Kelli l-opportunità li nagħmel esperjenza missjunarja fil-Brażil għal seba’ ġimgħat.

Konna grupp ta’ seba’ żgħażagħ flimkien ma’ Father Mario tal-Amigos. Dawn il-ġimgħat qattajniehom ġo tliet postijiet differenti: Rolandia, Jaguapita u Sao Paolo. Il-ġurnata konna nqattgħuha billi mmorru fidday centres mat-tfal u konna noqogħdu nilagħbu, inkantaw, niżfnu u nagħmlu l-crafts magħhom. Dawn it-tfal ikunu ġejjin minn familji fqar jew b’ħafna problemi. F’dawn idday centres it-tfal jinqasmu fi klassijiet skont l-età tagħhom u barra li joqogħdu jagħmlu l-attivitajiet, jagħtuhom x’jieklu u x’jixorbu. Id-day centre huwa post fejn it-tfal jinsew għal ftit il-ħajja inġusta u krudili li jgħixu. In-nies li jaħdmu hemm huma dedikati u jagħmlu ħilithom kollha sabiex joffru kenn, sigurtà, ferħ u mħabba lit-tfal.

F’Jaguapita l-istorja hi kemmxejn differenti għax idday centres niftħuhom aħna l-Maltin kull sena fil-ġimagħtejn li nqattgħu hemm u niġbru t-tfal tal-akkwati. Niftħu żewġ day centres differenti: Santa Rita u San Vincente. Ta’ kuljum konna nqumu nidilku madwar 100 panina filgħodu qabel immorru d-day centre u kuljum konna nixtru l-gallettini, wafers u drinks biex ikollna x’nagħtu lit-tfal. Ħaġa li impressjonatni hija li għalkemm dawn ittfal m’għandhom xejn, xorta waħda jirnexxilhom jimlewlek qalbek bis-sempliċità u blinnoċenza tagħhom. Is-sens ta’ sodisfazzjon li ħassejt huwa kbir għax kont qed nagħmel xi ħaġa b’mod attiv għal min jinsab verament fil-bżonn. Ġieli konna wkoll inżuru postijiet fejn jgħixu nies b’diżabilità jew morda bl-AIDS biex inferrħuhom bil-preżenza tagħna u nagħmlulhom ftit tal-kumpanija.

Wara din l-esperjenza sirt naf xi tfisser meta jgħidu ‘Tmur biex tagħti u tispiċċa tieħu!’.

Il-kuntentizza u l-imħabba li ħassejt il-Brażil huma xi ħaġa indeskrivibbli u li qatt ma ħassejt bħalhom qabel.

Illum il-ġurnata meta nibda nara xi ritratti tat-tfal ninduna li għajnejja kienu jixegħlu u kont nidher ferħana ħafna u b’hekk dak il-ħin jibdew jiddemmgħuli għajnejja għax nibda nġedded il-memorji tant prezzjużi li għandi ta’ din l-esperjenza permezz tarritratti. Wara din l-esperjenza nista’ ngħid li mmaturajt aktar f’kollox: sirt napprezza aktar l-affarijiet u l-persuni kollha li għandi madwari, fil-mod kif inħares lejn il-ħajja u naħsibha darbtejn qabel ingerger dwar xi sitwazzjoni. Jalla jerġa’ jkolli l-opportunità li mmur il-Brażil darba oħra sabiex inkun nista’ ntejjeb imqar għal ftit il-ħajja ta’ dawn it-tfal li tant serquli qalbi.

11

minn hawn Cristiano

u minn hemm

y NEIL aquilina

Ronaldo

Sal-24 ta’ Jannar li għadda, lagħab 718 logħba u skurja 463 gowl… Rebaħ il-ballun tad-deheb fl-2008, 2013 u 2014…

Kiser numru ta’ rekords fejn jidħlu gowls.

Dawn huma ftit mill-affarijiet li akkwista Cristiano Ronaldo fil-karriera kalċistika tiegħu. Kif tafu, Cristiano Ronaldo huwa plejer Portugiż ta’ Real Madrid u plejer li rebaħ ħafna unuri u trofej. Forsi l-imġiba tiegħu fil-grawnd ma tantx tiġbdek għax jiġi ttimbrat bħala “kiesaħ, arroganti, antipatku”, eċċ. U forsi vera!! Imma żgur li għalkemm forsi għandu karattru ta’ kiesaħ, qalb Cristiano Ronaldo hija mal-batut.

Tabloid Ingliża xandret aħbarijiet foloz fuqu u l-flus li rebħilhom fil-kawża tal-qorti, offriha lil ċentru ta’ benefiċenza f’Madeira, il-post fejn twieled. Fl-2009, wara li ommu fieqet mill-marda qerrieda tal-kanċer, ta donazzjoni ta’ madwar €144,000 biex jinbena ċentru tal-kanċer f’Madeira. Fl-2012 biegħ iż-Żarbun tad-Deheb li kien rebaħ fl-2011 għas-somma ta’ €1.5 miljun, biex bihom jibni skejjel għat-tfal fil-belt ta’ Gaża, fil-Palestina.

Imma tgħidu, “B’dawk il-flus li jaqla’, mhux problema għalih!” U forsi vera wkoll, imma ħaġa li forsi tiswa iktar minn kull għotja ta’ flus, hija li Cristiano Ronaldo ma għandux tattoos fuq ġismu (ħaġa li ħafna plejers tal-futbol għandhom u kważi tidher stramba kif plejer bħalu ma għandux!). F’intervista hu stqarr li m’għandux tattoos għax hu donatur frekwenti tad-demm u jekk jagħmel tattoo, ikollu jagħmel kważi sena ma jistax jagħti d-demm u jsalva l-ħajjiet tan-nies! Kemm għandu x’jgħallimna Cristiano Ronaldo fuq l-imħabba lejn il-proxxmu!! ✖ 12 JANNAR/FRAR 2015

y NEIL aquilina

minn hawn u minn hemm

‘ARA’

DAN

y FRANKLIN balzan

IL-MOBILE

Biex fid-dinja tal-mobiles toħroġ b’idea ġdida mhux daqstant faċli. Madankollu l-kumpanija Google ilha għal dawn l-aħħar xhur taħdem fuq kunċett ġdid għat-telefon ċellulari. L-idea tagħhom hija telefon modulari - jiġifieri mobile kompost minn biċċiet differenti u separati minn xulxin li jistgħu b’faċilità jinqalgħu u jinbidlu. Dan ilproġett huwa issa pass eqreb lejn ir-realtà billi f’Jannar ta’ din is-sena l-kumpanija ħabbret aġġornamenti għall-Proġett Ara.

Fil-15 ta’ Jannar Google kompliet tiżviluppa t-tieni prototip ta’ dan it-telefon ċellulari msejjaħ għalissa bħala Spiral 2. Ċertament li, kif stqarr Paul Eremenko (responsabbli minn dan il-proġett), dan il-prototip li ġie żvelat huwa ħafna iktar viċin tal-verżjoni finali li fis-snin li ġejjin Google bi ħsiebhom joħorġu fis-suq.

Imma forsi tistgħu tgħiduli x’inhuwa l-vantaġġ li jkollok dan it-tip ta’ mobile? Jekk m’intix familjari mal-kunċett ta’ xi ħaġa modulari forsi ma tindunax malewwel fuq il-vantaġġ li mobile bħal dan jista’ jkollu! B’din l-idea ta’ Project Ara, il-mobile jista’ jiġi personalizzat b’mod li qabel qatt ma stajt. Tixtieq ittejjeb il-kamera tal-mobile mingħajr ma tixtri mobile ieħor? Tixtieq twaħħal batterija żejda fil-mobile minħabba

li bi ħsiebek tuża l-mobile għal ħin twil? Tixtieq iżżid xi sensor li huwa speċifiku għall-bżonnijiet tiegħek? B’mobile modulari dawn kollha tista’ tagħmilhom taqla’ module u twaħħal module ġdid jew differenti. Kull parti (module) teħel mal-bqija talmobile permezz ta’ qawwiet manjetiċi biex b’hekk il-mobile tiegħek ma jiżżarmax waqt li int qed tużah!

Mobile ta’ dan it-tip jista’ jservi wkoll mhux biss biex ikun iktar personalizzat jew biex tkun tista’ tagħmel l-upgrades li tkun tixtieq imma wkoll biex tkun tista’ tuża mal-mobajl dawk ilmodules li jagħmlu sens għalik imma mhux għall-maġġoranza tan-nies l-oħra. Qatt ħsibt li jkun utli li jkollok tuner tal-kitarra built-in fuq wara tal-mobile jew buttuna biex tiftaħ il-karozza?

Vantaġġ ieħor ta’ dan il-kunċett huwa l-ħeffa li biha tista’ tbiddel parti mill-mobile f’każ ta’ ħsara.

Immaġina kieku jinkisirlek l-iskrin tal-mobile, u tkun tista’ b’mod faċli tbiddel dan l-iskrin mingħajr l-ebda għajnuna teknika!

Dan il-kunċett mhuwiex wieħed ġdid fid-dinja li ngħixu fiha. Jekk pereżempju fuq il-kompjuter tad-dar tiegħek hemm logħba ġdida li ħarġet u għandek bżonn video card aħjar, normalment ma tarmix il-kompjuter kollu u tixtri kompjuter ġdid iżda tixtri graphics card aħjar. L-istess jekk jittaqqablek it-tajer tar-rota, ma tarmix ir-rota iżda tixtri tajer ġdid! Dan il-proġett għandu l-għan li jdaħħal din il-mentalità anki fid-dinja tal-mobiles.

Huwa żgur li s-suċċess jew il-falliment ta’ dan il-proġett jiddependi minn kemm kumpaniji jitħajru jibdew jipproduċu modules differenti għal dan it-tip ta’ mobile. Irridu ngħidu wkoll li s’issa l-prototip żviluppat ta’ dan il-mobajl huwa kemmxejn iktar oħxon u tqil minn mobile tradizzjonali u jidher li għandu l-ħajja tal-batterija kemmxejn iqsar minn dak li aħna mdorrijin bih, minħabba li l-partijiet ta’ ġo fih jinqalgħu u jinbidlu.

Madankollu dan għadu prototip li qed juri potenzjal. ✖

13

Cristiano

Ronaldo

minn hawn u minn hemm

Il-Logħob tal-20 Is-sena 2014, li spiċċat ftit ġimgħat ilu, kienet sena li ma kinitx nieqsa mil-logħob. Kif nagħmlu f’kull ħarġa tax-Xehda Għasel nagħmlu review qasir fuq xi logħba, imma din iddarba se nagħtu ħarsa ħafifa lejn l-aħjar logħob tal-2014.

PC: DRAGON AGE: INQUISITION F’din il-logħba RPG (roleplaying game), inti tibni l-karattru tiegħek kif trid, bilfattizzi kollha (wiċċ, għajnejn, eċċ) u tibda l-avventura fid-dinja Thedas fejn tiltaqa’ ma’ karattri oħrajn li jridu jingħaqdu mal-Inquisition biex jiġġieldu kontra l-forzi talħażen. L-avventura tinbidel bid-deċiżjonijiet li tieħu inti u kull deċiżjoni li tieħu jkollha l-konsegwenzi tagħha (kemm tajbin u anke ħżiena).

Mill-kummenti li ssib fuqha online u mill-grafika tagħha,

16 JANNAR/FRAR 2015

tassew ħaqqha vot ta’ 9.5 / 10!

(Game Informer) PS4: MIDDLE-EARTH: SHADOW OF MORDOR Għal PS4, Shadow of Mordor rebħet l-unuri bħala l-aqwa logħba. Ambjentata, ovvjament f’Middle-Earth, id-dinja fittizja maħluqa minn JRR Tolkien (li smajna ħafna dwarha f’ħarġiet passati tax-Xehda Għasel), inti tieħu l-karattru ta’ Talion, li l-familja tiegħu tisfa’ maqtula meta Sauron jirritorna fl-Art is-Sewda ta’ Mordor. Talion ikun maqtul ukoll, imma jerġa’ jieħu l-ħajja permezz ta’ spirtu u waqt li jivvjaġġa f’Mordor, bejn l-Ash Mountains, u l-Mountains of Shadow dejjem tipprova tersaq lejn it-Torri ta’ Baraddûr, il-fortizza ta’ Sauron.

XBOX ONE: SUNSET OVERDRIVE Maħruġa minn Microsoft, Sunset Overdrive hija logħba

minn hawn u minn hemm

014 FPS (First-Person Shooter) komika. Hi ambjentata fissena 2027 fil-belt Sunset City fejn tiġi vvintata xarba mingħajr ebda regolamenti tad-Dipartiment tas-Saħħa u kull min jieħu minnha jinbidel f’mostru.

Xogħol il-plejers huwa li jeqirdu lil dawn il-mutanti, b’diversi modi, imma jridu jkunu aġli u ħfief fil-movimenti tagħhom. Jeżisti diversi tipi ta’ missjonijiet kif wieħed jaffronta lill-mutanti, ħaġa li ħafna faħħru l-logħba għaliha.

MOBILE: HEARTHSTONE Wara s-suċċess li kellha fuq platforms oħrajn, il-card game Hearthstone: Heroes of Warcraft ħarġet ukoll għal fuq il-mobile u kellha suċċess ikbar.

M’hemmx għalfejn nidħlu fiddettall fuq din il-logħba għax tkellimna fuqha fil-ħarġa ta’ Lulju-Awwissu… “Lok’tar-ogar”

y christian BORG

Elettriku mill-bżieq L-akbar problemi fidDinja huma l-ilma, l-ikel u l-enerġija. Fl-2010 professur mill-università tax-xjenza u t-teknoloġija fl-Arabja Sawdita beda studju biex jiżviluppa sors ta’ enerġija alternattiva li tista’ tintuża f’postijiet mwarrba. Il-Professur Hussain

awtomatikament ħaseb li jagħmel użu minn forma ta’ batterija taħdem bil-mikrobi.

Il-bżieq huwa mimli materjal organiku li jista’ jintuża millmikrobi. Il-mikrobi jieklu dan il-materjal u jipproduċu ftit elettriku. L-ammont ta’ elettriku prodott huwa zgħir

ħafna però dan jista’ jkun biżżejjed biex jaħdmu xi ċipep f’magni żgħar. Il-pass li jmiss huwa li jibda jiġġenera biżżejjed elettriku minn skart organiku permezz ta’ mikrobi, biex iħaddem impjant li jneħħi melħ millilma f’pajjiżi fqar. ✖ 17

y bertram PORTELLI

MIR-RANDAN

SA ĦADD IL-GĦID

Fil-jiem li għaddew, tajna bidu għal wieħed miżżminijiet importanti ta’ matul is-sena - ir-Randan.

Matulu nħejju ruħna biex infakkru l-fidwa tagħna permezz tal-festa tal-Għid. Bħal kull żmien ieħor importanti ta’ matul is-sena, it-tradizzjonijiet Maltin għandhom sehem importanti ħafna.

L-ERBGĦA TAL-IRMIED Dan hu l-jum li jagħti bidu għaż-żmien tar-Randan u sassnin ħamsin tas-seklu l-ieħor, dan il-jum kien ikun wieħed ta’ btala għat-tfal tal-iskola.

F’ħafna mill-ħwienet tax-xogħol kont issib landa kafè fuq miċċa waħda biex kultant il-ħaddiema jieħdu belgħa. Barra minn hekk, ħafna nisa tad-dar kienu jaqilbu l-borom rashom ’l isfel bħala sinjal li beda ż-żmien tas-sawm.

IS-SAWM TUL IR-RANDAN Kien hemm diversi persuni li kienu jiddeċiedu li jsumu tul ir-Randan kollu u mill-knejjes kienu jindaqqu l-qniepen biex ifakkru f’dan iż-żmien ta’ sawm. Maż-żmien, nibet ukoll xi ikel tradizzjonali marbut ma’ dan il-perjodu tas-sena. Fost dan l-ikel insibu l-kwareżimal, il-ftajjar tar-Randan (l-isfineġ), ħut u ikel pastarjali, ilkaramelli u l-cross buns.

IL-VARI MATUL IR-RANDAN Minbarra li l-vari fil-knisja kienu jinħarġu vara kull ġimgħa, fl-imgħoddi ġieli wkoll kienu joħorġu b’purċissjoni qasira bil-vara li tkun inħarġet dik il-ġimgħa. Kien hemm parroċċi fejn kull ġimgħa kienet ukoll 18 JANNAR/FRAR 2015

issir prietka dwar il-vara li tkun tpoġġiet fil-knisja.

ID-DULURI U S-SEBA’ BUKKUNI Jum id-Duluri ta’ ġimgħa qabel il-Ġimgħa l-Kbira, hawn Malta, minn dejjem kien jum speċjali. Iżda fl-imgħoddi, dan kien jum ukoll ta’ serjetà kbira. Minbarra li kien isir is-sawm (inkluż dak tas-seba’ bukkuni, fejn wieħed kien jiekol biss dak li jiddobba billi jittallab), it-tfal kienu jiġu mwissija biex f’dan il-jum ma jidħkux u ma jagħmlux storbju żejjed. Filgħaxija mbagħad, bħalma għadu jsir illum il-ġurnata, kienu jinħarġu l-purċissjonijiet devoti, mill-knejjes imxerrda madwar Malta u Għawdex.

IL-ĠIMGĦA MQADDSA Il-Ġimgħa Mqaddsa tibda biċċelebrazzjonijiet liturġiċi ta’ Ħadd il-Palm permezz tat-tberik talweraq taż-żebbuġ u tal-palm li jfakkru fid-daħla ta’ Kristu fil-Belt ta’ Ġerusalemm. Fl-imgħoddi kien ikun hemm xi postijiet fejn il-bdiewa kienu jitfgħu ftit ħamrija fuq iż-żebbuġ imbierek bit-talba li jkollhom ħsad tajjeb taż-żebbuġ.

Drawwa sabiħa li kienet issir ukoll f’Ħadd il-Palm kienet dik magħrufa bħala ‘Il-Mejda ta’

Kana’. Il-fratellanza tal-karità talknisja ta’ San Pawl tal-Belt kienet torganizza bħal mejda tal-appostli bl-ikel u x-xorb mifruxin fuqha.

Imbagħad, ir-rettur, kien iqassam kollox lil tlettax-il raġel u tlettax-il mara foqra mill-parroċċa.

L-ERBGĦA TAL-ĠIMGĦA MQADDSA Qabel il-Konċilju Vatikan II, filknejjes kienu jinxtegħlu ħmistaxil xemgħa samra jew inkella ħamra fuq kandelabru f’forma trijangolari. Kienu jitkantaw is-salmi u wara kull salm, kien joħroġ abbati minn wara l-altar u kien jitfi xemgħa waħda. Kulħadd kien jistenna l-mument xħin kienet tintefa’ l-aħħar xemgħa.

It-tfal kienu jmorru apposta għal dan il-ħin biex kif tintefa l-aħħar xemgħa, jibdew iċaqalqu s-siġġijiet tal-knisja, isabbtu l-bibien u jagħmlu storbju sħiħ bħala simbolu tat-terremot li sar mal-mewt ta’ Kristu.

F’ĦAMIS IX-XIRKA Dan hu l-jum li fih infakkru l-ġrajja tal-aħħar ikla tal-Mulej malappostli qabel ma beda l-passjoni tiegħu. Fi żmien il-Kavallieri talOrdni ta’ San Ġwann, kienet issir iċ-ċerimonja tal-ħasil tar-riġlejn fil-knisja konventwali ta’ San Ġwann. Kienu jintgħażlu tnax-il fqir mill-Belt u l-Gran Mastru u d-dinjitarji l-oħra tal-Ordni kienu jaħslu saqajn dawn il-foqra. Wara, dawn l-“appostli” kienu jittieħdu l-Palazz tal-Ordni u hemm kienu jitqassmulhom ħobż, ikel u anki xi flus. Ma’ dan il-jum hemm marbuta wkoll it-tradizzjoni sabiħa tas-seba’ visti (jew żjajjar) lil seba’ knejjes differenti.

F’kull knisja ssir vista lil Ġesù Sagramentat li jkun imqiegħed fuq artal jew f’parti tal-knisja mżejna apposta biex tilqa’ fiha lis-

sagrament. Marbuta ma’ dan il-jum insibu wkoll it-tradizzjoni ħelwa tal-qagħqa tal-appostli.

IL-ĠIMGĦA L-KBIRA L-atmosfera ta’ luttu f’dan iljum tant importanti għall-fidi tagħna tinħass madwar il-pajjiż kollu, mill-bnadar mezzasta mtajra fuq il-bjut sal-ħoss taċ-ċuqlajta minflok il-qniepen imsikkta. Biss, din l-atmosfera kienet tinħass aktar qawwija qabel is-snin sebgħin. Ħafna min-nies kienu jiftħu bieba waħda mill-bieb ta’ barra, ilħwienet kienu jkunu magħluqa u l-irġiel kienu jilbsu ngravata sewda u ma jpejpux. Bħalma kien jiġri wkoll meta sseħħ mewt fil-familja, xi rġiel ma kinux iqaxxru l-leħja bħala sinjal ta’ luttu. Iċ-ċinema kien jibqa’ magħluq u fuq ir-Rediffusion jew ir-radju lokali ma kinux jixxandru programmi ħlief prietki u mużika sagra. Bħala parti mil-liturġija, kien isir rit filgħodu u ieħor waranofsinhar.

Fi tmiem il-liturġija, il-knejjes kienu jagħmlu dik li kienet tissejjaħ id-depożizzjoni ta’ Kristu mis-salib; il-knejjes kellhom statwa ta’ Kristu li kienet tinqala’ minn massalib u titniżżel. M’għandniex xi ngħidu li anki bħalma jsir illum il-ġurnata, kienu jinħarġu proċessjonalment il-vari li juru xeni differenti tal-passjoni, għalkemm fl-imgħoddi, xi wħud minn dawn il-purċissjonijiet kienu jinħarġu kemm l-Erbgħa u anki l-Ħamis.

SIBT IL-GĦID Fl-imgħoddi, il-liturġija kienet issir filgħodu. Il-qofol, bħallum il-ġurnata, kien il-kant tal-Glorja waqt il-quddiesa.

F’dan il-ħin jinstemgħu mill-

ġdid idoqqu l-qniepen tal-knisja u fl-imgħoddi kienu wkoll jinkixfu mill-ġdid is-slaleb u l-inkwatri li kienu jkunu tgħattew fil-knisja.

Kien ukoll jindaqq l-orgni millġdid. Xi rġiel kienu joħorġu jdoqqu t-tanbur u l-flawt malibliet u l-irħula f’atmosfera sħiħa ta’ ferħ. Il-ħwienet tal-merċa u tal-laħam kienu jieħdu r-ruħ li s-sawm ikun spiċċa. Dawk li kien ikollhom it-trabi li waslu biex jitilqu jimxu, kienu jwaqqfuhom fuq saqajhom bit-tama li jieqfu u jibdew jimxu. Fid-djar, għadd kbir ta’ nies kienu jibdew ibaħħru biż-żebbuġ imbierek bi kliem li jvarja minn talb sa superstizzjoni kontra l-għajn ħażina. It-tberik li llum isir fi żmien l-Għid kien jibda propju minn Sibt il-Għid filgħodu jew waranofsinhar. ĦADD IL-GĦID F’dan il-jum minbarra li kienu jsiru l-purċissjonijiet tal-Irxoxt kif għadhom isiru sal-lum - kien hemm ukoll diversi tradizzjonijiet tal-ikel li wħud minnhom, bħallfigolli, għadhom magħna u oħrajn intilfu maż-żmien. Tajjeb li ngħidu li l-figolla, oriġinarjament kienet dejjem tkun f’forma ta’ ħaruf biex tfakkarna fi Kristu, il-ħaruf tas-sagrifiċċju tal-Għid.

Xi wħud minn dawn il-figolli kienu jkunu wkoll f’għamla tridimensjonali u kienu wkoll jagħmlulhom bandiera tal-Irxoxt fuqhom. Insibu wkoll il-bajd tal-Għid u anki l-qassatat talħelu bħala ikel marbut ma’ dan iż-żmien. Bix-xieraq li tpatti ftit għas-sawm tar-Randan!

Dawn id-drawwiet kollha juru l-importanza li minn dejjem kien jingħata lil dan iż-żmien qaddis tar-Randan. Jalla għalina wkoll ikun żmien li jgħinna nirriflettu ftit aktar dwar il-ħajja tagħna. ✖ 19

Vincenzo

y jean paul PARASCANDALO

Cantiello 20 JANNAR/FRAR 2015

ELISA saliba darrel PACE

1. Kif tiddeskrivi l-esperjenza tiegħek fil-JESC 2014?

L-esperjenza tiegħi fil-Junior Eurovision Song Contest kienet sabiħa ħafna, fantastika ngħid, u qatt ma kont nemmen li se nintgħażel għal kompetizzjoni daqshekk importanti.

2. Kif ħassejtek għall-fatt li kont l-uniku tifel fil-kompetizzjoni? Ħassejtni ffortunat ħafna! Il-bniet kienu kollha simpatiċi u minkejja l-barriera tal-lingwa, irnexxielna nikkomunikaw u nidħku flimkien.

3. Kont timmaġina li se tirbaħ?

Kellek fiduċja fil-kanzunetta tiegħek li tista’ tirbaħ?

Qatt ma ħsibt li se nirbaħ u m’emmintx li dil-ħolma kienet se sseħħ. Billi l-Italja pparteċipat għall-ewwel darba, ħsibt li konna se niġu fis-seba’ post. Fl-aħħar, imma, ġara dak li ġara!

4. Kif kienet l-esperjenza tiegħek f’Malta? X’għoġbok l-iktar f’Malta?

L-esperjenza f’Malta kienet sabiħa ħafna. Kollox għoġobni f’Malta, partikolarment l-Imdina.

5. X’tikkummenta fuq ilkanzunetta tiegħek?

Il-kanzunetta għandha stil Taljan ħafna, li għandu orjentazzjoni klassika imma li b’laqta pop kontemporanja. Hija kanzunetta partikolari ħafna li, madanakollu, impressjonat u għaġġbet lillpubbliku.

6. Meta ddeċidejt li tidħol fixxena mużikali? Għaliex?

Bdejt fl-età ta’ 6-7 snin permezz tal-kant fil-kor tal-Knisja flimkien ma’ ħuti bniet u ma’ missieri, li kien jidderieġi l-kor u jdoqq it-tastjera fil-Knisja stess.

Il-familja tiegħi kollha ddoqq u tkanta, u mal-mogħdija tażżmien, fhimt li nħobb inkanta jien ukoll u li rrid nibda din il-karriera, sempliċiment għax togħġobni u bħala logħba wkoll.

7. X’inhuma l-proġetti għallfutur li għandek f’moħħok?

Għalissa ma naf xejn, forsi xi ħaġa ġdida li għadha ma ġietx ippubblikata?

8. Nafu li Federica hi waħda mill-ħbieb tiegħek.

X’tgħidilna dwarha?

Federica hija tfajla vera ħelwa u simpatika ħafna: kienet waħda mill-ewwel nies li sirt naf u magħha bnejt ħbiberija sabiħa ħafna. Tħobb tkanta iktar minn kull ħaġa oħra, filfatt nammira kemm ikun hemm

passjoni ma’ kull nota li toħroġ minn fommha; hi bl-aktar mod assolut l-ikbar ħabiba tiegħi.

9. X’messaġġ tgħaddi lil żgħażagħ tamparek li jixtiequ jiżviluppaw it-talent tagħhom?

Kollox hu possibbli. Ma rridux nibqgħu lura minħabba xi ġudizzji jew insulti. Jekk għandek talent, IKKULTIVAH, għaliex jiddispjaċik fil-futur.

B’ħafna impenn u xewqa li taħdem, tista’ tiggwadanja mhux ftit.

10. Hemm xi persuni li tixtieq tirringrazzja li forsi għenuk biex tasal s’hawn?

Nibda billi nirringrazzja lidDirettur Massimo Loffredi ta’ Rai ragazzi, li ppermettieli nirrappreżenta lill-Italja u li ttrażmetta l-programm fuq l-istazzjon tiegħu. Nirringrazzja wkoll lill-għażiż direttur artistiku tiegħi Leonardo De Amicis li, flimkien ma’ Alderisio Paoletti u Fabrizio Berlingioni, kiteb kanzunetta fantastika u li tqajjem il-ġisem xewk xewk.

Biex nispiċċa, nirringrazzja lillgħażiża parrina artistika tiegħi Antonella Clerici li, mal-għalliem De Amicis segwewni sa millbidu tas-sena filwaqt li għenuni nkabbar din il-passjoni tiegħi, li hi l-kant, li hi indispensabbli għalija. Nirringrazzja ‘l dawn innies minn qalbi. ✖

21

y andrew BORG TAZIA hall

Logħba Noli kienet tkun l-għaxqa tiegħi! Għax jekk meta nilagħbu bil-ballun stajna niġru biss f’xi għalqa, waqt in-Noli stajna niġru madwar it-toroq tal-Ħamrun biex insibu post tajjeb fejn nistaħbew.

Isa... fejn se nistaħba?

Se nibda.

1, 2, 3, 4…..

Darba waħda, waqt logħba Noli, kont mort nistaħba fi Pjazza San Pawl.

Hawn kienu jinġabru ħafna nies: min għaddej bil-faċendi tiegħu u min jittanta x-xemx għaddejja... bħat-tliet żgħażagħ li kienu ftit ’il bogħod minn fejn fettilli nistaħba jien. Ħa, ħa…

B’dik il-libsa…..

Ara x’wirdiena ġejja ’l hawn!

Wirdiena?

Fejn?

22 JANNAR/FRAR 2015

Xx! Isktu….. għax kważi wasal ħdejna, ma jmurx jismagħna.

Vera, qisu wirdiena!

Il-wirdien ma jberikx ħabib!

Berikna Sinjur!

Kif semagħna?

Aħfrilna Sinjur... Żbaljajna.

Insomma, spiċċajt nidħak waħdi b’dak li rajt quddiemi! Jekk kien mingħalihom ser iwaqqgħu lil Dun Ġorġ għaċ-ċajt, malajr indunaw li kienu sejrin żball kbir!

Ma jimpurtax uliedi... ma ġara xejn.

Kunu mberkin!

Qbadtek Pawl!

Baqgħu skantati. Kif induna x’kienu qed jgħidu bejniethom minn daqshekk bogħod?

Tant kont mitluf f’dak li rajt li kont insejt illogħba Noli, u lil Ġużeppi ma rajtux ġej...

23

y daniel MICALLEF

IL-KANĊER Hemm ħafna kliem li jbeżżgħuna lilna l-bnedmin… hawn min jibża’ mill-iħirsa, hawn min jibża’ middlam, min jibża’ mill-wirdien u min jibża’ mill-wiżgħat… imma dawn fihom infushom ma qatlu lil ħadd. Imma fost il-kliem li jqanqlu biża’ fina, żgur li fuq quddiem tiġi l-kelma kanċer… u sa ċertu punt bir-raġun għax ilkoll nafu bi qraba jew ħbieb li tilfu ħajjithom minħabba xi kanċer jew ieħor. Fil-fatt, f’Malta, il-kanċer hu l-kawża ta’ madwar 30% tal-imwiet. Imma l-kanċer dejjem joqtol? Dejjem jirbaħ lill-bniedem? Żgur li le! Hemm ħafna x’jista’ jsir f’każ li jfiġġ xi wieħed u r-riċerka fuqu hi kbira.

Jintefqu miljuni ta’ ewro fuqha u fuq il-kura għall-kanċer.

IMMA X’INHU KANĊER? Kull parti ta’ ġisimna hi magħmula minn ċelloli li jibnu l-organi differenti… il-muskoli, id-demm, ix-xaħam, l-għadam, in-nervituri u l-bqija. Kull ċellola jkollha nukleu: dak li permezz tad-DNA li fih, jikkontrolla x’tagħmel iċ-ċellola. Ħafna ċelloli jikbru, jimmultiplikaw biex jagħmlu ċelloli ġodda u mbagħad imutu. Kull mument, f’ġisimna 24 JANNAR/FRAR 2015

qed imutu miljuni ta’ ċelloli u jiffurmaw miljuni ta’ ċelloli ġodda fjamanti biex jeħdulhom posthom. Kultant xi ħaġa tmur żmerċ meta ċ-ċellola tkun qed timmultiplika, u d-DNA taċ-ċellola l-ġdida ma tkunx normali. Din iċ-ċellola l-ġdida, tibda timmultiplika bla kontroll u tagħmel ħafna kopji tagħha

nfisha bla bżonn u toħloq tumur grupp ta’ ċelloli marbutin flimkien li jkollhom difett fid-DNA. Tumur jista’ jkun benign, jiġifieri ċ-ċelloli tiegħu ma jistgħux jinfirxu għal partijiet oħra tal-ġisem.

Dawn it-tumuri s-soltu jagħtu problemi biss jekk jikbru wisq u jagħfsu fuq organi oħra fil-qrib.

Imma tumur jista’ jkun malinn jiġifieri ċ-ċelloli tiegħu għandhom il-qawwa li jinfirxu sa partijiet oħra tal-ġisem meta jgħaddi ż-żmien. Dan it-tip ta’ tumur jissejjaħ kanċer.

IMMA MINN FEJN JIĠI? Għadna kemm semmejna li kanċer jibda minn difett fid-DNA meta tkun qed timmultiplika ċellola. Imma għaliex jiġri dan?

Ikollna ngħidu li ħafna drabi ma nafux eżatt għalkemm hemm affarijiet li jistgħu jżidu r-riskji ta’ kanċer: - It-tipjip jista’ jagħmel ħsara lid-DNA u jżid ir-riskju ta’ millinqas erbatax-il tip ta’ kanċer speċjalment tal-pulmun. Fil-fatt, madwar 90% tal-kanċer talpulmun hu marbut mat-tipjip - u dan il-kanċer hu fost l-iktar

X’JISTA’ JSIR? Imma din mhix l-istorja kollha għax dan l-aħħar snin saru ħafna żviluppi fil-kura talkanċer u waqt li hemm numru sew li jfiqu għal kollox, f’oħrajn il-kanċer jiġi kkontrollat għal ħafna snin. Il-kura tista’ tinkludi: - operazzjoni li tfittex tneħħi t-tumur. It-tumur jintbagħat ġo laboratorju fejn isiru diversi testijiet li jikkonfermaw it-tip ta’ tumur

komuni f’pajjiżna.

- Ir-raġġi UV jagħmlu l-ħsara liċċelloli tal-ġilda u jżidu r-riskju ta’ kanċer bħall-melanoma.

- Alkoħol żejjed jagħmel ħsara lill-fwied u jżid iċ-ċans ta’ kanċer tal-fwied u ta’ partijiet oħra mis-sistema diġestiva.

Fl-istess ħin inżommu f’moħħna li jekk ikollok kuntatt ma’ xi ħaġa li żżid ir-riskju tal-kanċer, mhux bilfors jaqbdek kanċer.

Imma aħna, tajjeb li nagħmlu li nistgħu biex nieħdu ħsieb ġisimna u nevitaw affarijiet li jħobbu jagħmlu l-ħsara.

U KIF JINFIREX? Ladarba jkun hemm ċellola difettuża, din tista’ tibqa’ tagħmel kopji tagħha nfisha, naturalment kollha kopji u jagħtu ħjiel jekk ikunx hemm bżonn iktar terapija.

- raġġi: dawn huma bħal X-rays speċjali li jeqirdu t-tumur.

- kemoterapija: dawn huma mediċini li jeqirdu ċ-ċelloli tat-tumur. Ħafna drabi, biex jiżdied iċ-ċans ta’ fejqan, jintużaw tipi differenti ta’ kura. Illum il-ġurnata, iktar minn nofs ta’ dawk li jkollhom kanċer jgħixu għal iktar minn għaxar snin minn mindu jinstab.

difettużi… u iktar ma jgħaddi ż-żmien iktar isiru difettużi. Dawn iċ-ċelloli tal-kanċer għall-bidu jibdew jieħdu post tal-organu normali li jibdew minnu - hekk tifforma massa ta’ ċelloli talkanċer fil-fwied, fil-pulmun, filmusrana eċċetra, skont minn fejn ikun beda. Xi drabi, xi ċelloli minn din il-massa jaslu sa xi vina, per eżempju u jibdew iduru fid-demm sa ma jaslu f’organu ieħor u jikbru fih. Hekk ngħidu li kanċer ikun infirex. Meta ċ-ċelloli tal-kanċer jibdew jieħdu l-post taċ-ċelloli normali, jista’ jkun li ma jifdalx biżżejjed minn dak l-organu biex jaħdem sew; jista’ jkun li jimblokka xi passaġġ fil-ġisem jew iħawwad il-kontroll naturali tassustanzi fid-demm… hu permezz ta’ problemi bħal dawn li hawn min imut minħabba kanċer. ✖ Waqt li l-mediċini huma importanti, dawn mhumiex kollox għal min ibati minn kanċer. Hemm bżonn ukoll ta’ ħafna nies li jgħinu lill-pazjenti f’dan iż-żmien diffiċli. Hawn infermiera, tobba u għaqdiet li jagħtu għajnuna speċjali lil dawn in-nies. Hawnhekk, aħna lkoll nistgħu naraw hemmx xi ħadd li forsi nafuh li jista’ jkollu bżonn daqqa t’id… għax sew jekk il-kanċer jitfejjaq u sew jekk le, id-daqqa t’id li nagħtu dejjem tgħin lil dawn li jkunu qed ibatu biex ikollhom ħajja aħjar.

25

PAPA TAD-DINJA

MODERNA

NOEL vassallo y adrian VELLA

1897, 26 ta’ Settembru – Giovanni Battista Montini twieled f’Concesio, filprovinċja ta’ Brescia, filLombardija. Missieru kien jismu Giorgio, u ommu, Giuditta Alghisi.

1922 – Montini beda jaħdem fis-segretarjat tal-Istat filVatikan.

f’Ruma. Il-Papa, li kien marid, għamel eloġju ta’ Montini permezz tar-radju.

1958, 15 ta’ Diċembru – Montini kien maħtur Kardinal.

1923 – Montini ħadem finnunzjatura ġewwa Varsavja, fil-Polonja.

1963, 3 ta’ Ġunju – Miet ilPapa Ġwanni XXIII.

1920, 29 ta’ Mejju – Giovanni Battista Montini ġie ordnat saċerdot fi Brescia.

1954, 12 ta’ Diċembru – Kien ordnat Arċisqof ta’ Milan, millKardinal Eugène Tisserant,

1958, 25-28 t’Ottubru – Sar il-konklavi li fih ġie elett Angelo Giuseppe Roncalli (Ġwanni XXIII).

Montini, li ma kienx Kardinal, xorta waħda ġab numru ta’ voti.

26 JANNAR/FRAR 2015

1963, 19-21 ta’ Ġunju – Sar il-konklavi li fih Montini ġie elett Papa u ħa l-isem ta’ Pawlu VI.

Bniedem b’saħħa dgħajfa imma b’karattru sod. Bniedem li ma tantx kien juri minn barra l-emozzjonijiet tiegħu. Kien bniedem li wettaq riformi u bidliet kbar. Fuq kollox kien bniedem li kellu jbati għall-ġid tal-Knisja. Giovanni Battista Montini, tifel imwieled f’raħal żgħir fil-provinċja ta’ Brescia l-Italja, kellu ’l quddiem ikun il-Papa Pawlu VI. Il-Papa li baqa’ l-aktar magħruf għallimplimentazzjoni tal-Konċilju Vatikan II. Jekk taqbad titkellem fuq il-Papa Pawlu VI u fuq dak li għamel, ma tiqafx! Iżda forsi 1963, 29 ta’ Settembru – Papa Pawlu VI ta bidu għattieni perjodu tal-Konċilju Vatikan II, avveniment li kien beda fi żmien Ġwanni XXIII. 1964, 4 ta’ Jannar – Papa Pawlu VI beda żjara fl-Art Imqaddsa, fejn fost l-oħrajn iltaqa’ mal-Patrijarka ta’ Kostantinopli, Athenagoras I.

tajjeb wieħed isemmi ftit x’kienu l-isfidi kbar li kellu jħabbat wiċċu magħhom meta sar Papa. Mhux ċajta li ssir Papa fi żmien meta l-Knisja kienet għaddejja minn Konċilju! Il-Konċilju kien okkażjoni li ġab flimkien l-isqfijiet kollha tad-dinja.

Meta Montini sar Papa, ilKonċilju Vatikan II kien għadu ‘nofs leħja’ billi kien għadu ma spiċċax. Pawlu VI mhux biss kellu jkompli l-Konċilju imma aktar minn hekk kellu jibda jieħu deċiżjonijiet serji biex ilKnisja tibda ssir aktar miftuħa għan-nies skont dak li kien iddeċieda l-Konċilju.

1965, 14 ta’ Settembru – Fil-ftuħ tar-raba’ u l-aħħar sessjoni tal-Konċilju, il-Papa waqqaf is-Sinodu tal-Isqfijiet; dan sabiex ikun hemm iktar koperazzjoni bejniethom u jkunu ta’ assistenza għalih.

1965, 4 ta’ Ottubru – Papa Pawlu VI indirizza l-Assemblea Ġenerali tal-Ġnus Magħquda,

Pawlu VI jista’ jissejjaħ il-Papa tal-Knisja moderna. Papa li kellu jibdel Knisja imwaħħla ma’ drawwiet u metodi antiki għal Knisja li tappella għallbniedem modern. Iżda li tibdel u timmodernizza ma kinitx xi ħaġa faċli għax Pawlu Vi sab lil min ma fehmux u lil min ħadha kontra tiegħu. Kien hemm saħansitra isqfijiet u saċerdoti li ma fehmuhx u xi wħud minnhom ħarġu millKnisja Kattolika. Żgur li dawn l-affarijiet kienu ta’ niket kbir għalih. Bħala Papa huwa ħareġ numru ta’ enċikliċi u kitbiet sbieħ dwar diversi suġġetti però baqa’ l-aktar magħruf

l-ewwel darba li Papa għamel dan.

1965, 7 ta’ Diċembru – Ta l-isem ta’ Kongregazzjoni għad-Duttrina tal-Fidi lil dak li kien il-Holy Office, li iktar qabel kien magħruf bħala l-Inkwiżizzjoni Rumana, li kienet ġiet imwaqqfa fis-seklu 16.

1966, 23 ta’ Marzu – Papa Pawlu VI ltaqa’ mal-Arċisqof ta’ Canterbury (Anglikan) Arthur Michael Ramsey.

1966, 4 ta’ Ġunju – Papa Pawlu VI abolixxa l-Lista ta’ Kotba Projbiti (Index Librorum Prohibitorum). L-ewwel lista kienet maħruġa mill-Papa Pawlu IV, fl-1557.

27

għall-enċiklika tiegħu Humane Vitae. F’din il-kitba, il-Papa tkellem fuq id-dinjità tal-bniedem b’enfasi fuq il-kontroll artifiċjali tat-twelid. Din l-enċiklika qajmet storbju sħiħ u kienu ħafna dawk li kkritikawha.

Minkejja d-diffikultajiet u l-mumenti diffiċli li kellu, Pawlu VI kien Papa innovattiv. Illum aħna mdorrijin naraw il-Papa jżur bosta pajjiżi fid-dinja bla ebda problema ta’ xejn. Wieħed irid jgħid li kien il-Papa Pawlu VI li ħareġ għall-ewwel darba mill-Italja u kien ukoll l-ewwel Papa li għamel użu mill-ajruplan.

Kien ukoll fi żmienu li bdew jittneħħew l-esaġerazzjonijiet.

Huwa neħħa t-tiara li kienet bħal kuruna tawwalija li tintlibes fuq ir-ras, neħħa wkoll dak is-siġġu li fuqu kienu jinġarru l-Papiet fuq l-ispallejn, neħħa l-gwardji tal-unur u neħħa wkoll it-tron tal-Papa li ġie mibdul f’pultruna.

Dan kollu, għax kif għedna qabel, huwa ried jimmodernizza l-Knisja.

Pawlu VI mmodernizza wkoll l-uffiċċji tal-Vatikan billi daħħal il-kompjuters u teknoloġija moderna biex ikun hemm kollegamenti mad-dinja kollha.

Fatt interessanti ġara meta l-Amerikani telgħu fuq ilqamar. Mill-Osservatorju Xjentifiku li hemm f’Castel Gandolfo, il-Papa, l-ewwel ittawwal mit-teleskopju lejn il-qamar u wara segwa t-trażmissjoni diretta tal-inżul tal-bniedem fuq il-qamar.

Hekk kif l-astronawti niżlu fuq il-qamar il-Papa bagħat dan il-messaġġ: “Unur, tislijiet u barka lilkom konkwistaturi tal-qamar... illum, aħna niċċelebraw din ir-rebħa sublimi!”

M’hemmx dubju li Pawlu VI hu wieħed mill-Papiet il-kbar

tas-seklu l-ieħor. Il-kobor tiegħu jinsab fil-qdusija tiegħu. Kien Papa umli li warrab il-pompi taċċerimonji u introduċa stil sempliċi li għenu jkun qrib in-nies. Kien Papa li bata biex jara lill-Knisja tagħmel passi kbar ’il quddiem.

F’waħda mill-kitbiet tiegħu bl-isem, Evangelii Nuntiandi, il-Papa kiteb: “Id-dinja titlobna u tistenna minna, sempliċità tal-ħajja, l-ispirtu ta’ talb u ta’ karità lejn kulħadd, speċjalment lejn il-foqra, ubbidjenza u umiltà, distakk mill-ġid tad-dinja u sagrifiċċju. Mingħajr din il-marka ta’ qdusija, il-kelma tagħna se jkollha diffikultà biex tmiss il-qalb tal-bniedem modern” ✖

Fi żmienu t-televixin kien għamel progress kbir u r-riċerka spazjali kienet fl-aqwa tagħha.

1967, 26 ta’ Ġunju – Ħatar 27 Kardinal ġdid, fosthom Karol Wojtyla, Arċisqof ta’ Krakovja u futur Papa.

1968, 1 ta’ Jannar – Għallewwel darba, din il-ġurnata kienet iddedikata għall-paċi.

Għall-okkażjoni, il-Papa ħareġ l-ewwel messaġġ.

28 JANNAR/FRAR 2015

1969, 2 ta’ April – Fl-omelija tiegħu, il-Papa tenna li l-Knisja qegħda ssofri minħabba l-attitudni u l-aġir ta’ wħud minn uliedha.

1970, 27 ta’ Novembru – Benjamin Mendoza y Amor Flores, liebes ta’ saċerdot, ipprova joqtol lill-Papa, ftit

mumenti mill-wasla tiegħu f’Manila, filFilippini.

1978, 9 ta’ Mejju – Aldo Moro, l-ex Prim Ministru tal-Italja, u ħabib talPapa, safa’ maqtul. Huwa kien maħtuf mill-Brigate Rosse, fis-16 ta’ Marzu.

1978, 10 ta’ Mejju – Papa Pawlu VI mexxa l-funeral ta’ Aldo Moro 1978, 6 ta’ Awwissu – Papa Pawlu VI miet f’Castel Gandolfo.

2014, 19 ta’ Ottubru – Pawlu VI kien ibbeatifikat minn Papa Franġisku.

y mark CARUANA

HAPPY to hold your hand Ċertu listi ma tantx hemm fiex titħawwad. Però għidli int kif tista’ tikkalkula l-isbaħ kanzunetta, meta din tiddependi mill-gosti tan-nies?

Jekk tmur tfittex lista ssib it-tali diski, jekk tfittex lista oħra tkun kompletament differenti. Allura kif ser nikkalkulaw l-aqwa diska tas-sena 2014? L-aktar waħda li ndaqqet fuq ir-radju? L-aktar waħda li nbiegħet? L-aktar waħda li raw il-video tagħha fuq YouTube? Kemm Spotify kif ukoll iTunes joħorġu l-listi uffiċjali tagħhom.

Best Original Song fl-2014, iżda tilfet kontra “Let it Go” mill-film Frozen. Għal din it-telfa, Pharrell ikkummenta: “When they read the results, my face was… frozen. But then I thought about it, and I just decided just to... let it go.”

Immorru lura b’50 sena; lura fiżżmien sas-sena 1964. Kif kienet il-lista dak iż-żmien?

1

2 Fis-sena li għaddiet, Spotify irrapporta li aktar minn 50 miljun membru sema’ aktar minn 7 biljun siegħa ta’ mużika (800,000 sena ta’ mużika). Spotify iddikjaraw li l-aktar kanzunetta li semgħu l-50 miljun membru tagħha kienet “Happy”, ta’ Pharrell Williams. Barra minn hekk, kull sena Billboard tippubblika l-lista tagħha, ibbażata fuq kif ikunu marru l-kanzunetti fiċ-charts talAmerika dik is-sena. Fl-ewwel post nerġgħu nsibu ”Happy”. Skont iTunes ukoll, ”Happy” kienet l-aktar diska li nbiegħet matul is-sena 2014.

Miktuba u rrekordjata mill-mużiċist Amerikan, Pharrell Williams, “Happy” biegħet madwar 12-il miljun kopja. Ħarġet għall-ewwel darba f’Novembru 2013, għall-film Despicable Me 2. Id-diska, miktuba bi stil Soul, tippreżenta l-vuċi ta’ Pharrell Williams stess. Malli ħarġet kienet ta’ suċċess enormi f’ħafna pajjiżi; suċċess li estenda għal żmien twil. Saħansitra ġiet innominata wkoll għal Academy Award for

Hekk kif intemmet sena u bdiet sena ġdida, arahom jibdew ħerġin il-listi – listi fuq prattikament kollox.

Lista tal-aqwa ristoranti, l-aqwa films tas-sena, l-aqwa plejers talfutbol, l-aktar nies sinjuri, l-aktar nies filantropiċi, l-aqwa kantanti u ovvjament l-aqwa kanzunetti.

3

4

5

6

7

I Want to Hold Your Hand

THE BEATLES

She Loves You

THE BEATLES

Hello, Dolly!”

LOUIS ARMSTRONG

Oh, Pretty Woman

ROY ORBISON

I Get Around”

THE BEACH BOYS

Everybody Loves Somebody

DEAN MARTIN MARY WELLS

8

We’ll Sing in the Sunshine

9

GALE GARNETT

Last Kiss”

J. FRANK WILSON AND THE CAVALIERS

10 Where Did Our Love Go

Interessanti l-fatt li meta wieħed jaqbad “I want to hold your hand” u “Happy”, li huma mifrudin b’ħamsin sena, u jqegħidhom maġenb xulxin jinnota ċerti similaritajiet.

B’kuntrast ma’ ħafna kanzunetti li joħorġu llum il-ġurnata, Pharrel Williams, Paul McCartney u John Lennon, ikkomponew id-diska u kantaw fiha huma stess. Similarità oħra hi li, minkejja li t-tnejn li huma ħarġu f’Novembru tas-snin 1963 u 2013, huma kisbu t-titlu tal-aqwa diska fis-sena ta’ wara (1964, 2014). Interessanti wkoll li ż-żewġ kanzunetti rnexxielhom ibiegħu l-istess numru ta’ kopji, bejn wieħed u ieħor: 12-il miljun kopja kull waħda.

My Guy”

kieku ma kienx hemm diska oħra li waqqfitha: “She Loves You”, diska oħra ta’ The Beatles stess.

THE SUPREMES

Fil-quċċata tal-lista, meqjusa bħala l-aqwa kanzunetta tal-1964 hija “I want to hold your hand” ta’ The Beatles. Miktuba minn Paul McCartney u John Lennon, din il-kanzunetta ġiet irrekordjata f’ġurnata waħda, fejn kantaw fiha ż-żewġ kompożituri. Dakinhar stess li ħarġet, f’Novembru tal-1963, “I want to hold your hand” kienet se titla’ fil-quċċata taċ-charts, li

Minkejja li meta tismagħhom wara xulxin mill-ewwel tħoss iddifferenza, li ġejja kemm mill-istil mużikali, kif ukoll mill-kwalità talproduzzjoni, xi ħaġa li żgur toħroġ tilqgħek hekk kif tisma’ l-ewwel ftit noti ta’ dawn iż-żewġ kanzunetti huwa r-ritmu ferrieħi u l-lirika sempliċi u pożittiva. ✖

varjeta` Jannar Fl-10 ta’ Jannar 1863 infetħet l-ewwel linja tal-ferrovija taħt l-art f’Londra.

Fit-13 ta’ Jannar 1845 Anthony Faas minn Philadelphia rreġistra l-invenzjoni tal-accordion.

Fid-19 ta’ Jannar 1903, gazzetta sportiva Franċiża ħabbret l-ewwel Tour de France.

Second hand!

Ċajta Kultant

Kif mort bir-rota li għadek kemm xtrajt mingħand Charlie?

Ma tantx mort tajjeb!

Għaliex?

Diżastru! L-unika ħaġa li ma tagħmilx ħoss hija l-qanpiena!

Ċimiterju

Raġel spiċċa maqful f’ċimiterju wara li għadda l-ħin tal-għeluq.

Kif wasal fejn il-kanċell ra l-għassies miexi fil-bogħod.

Mister! Irrid noħroġ minn hawn!

Titkessaħx! Erġa’ mur postok!

Frar

Fil-15 ta’ Frar 1903, Morris u Rose Michtom, li kienu emigraw mir-Russja għall-Istati Uniti, introduċew it-teddy bear fl-Amerika.

Tal-linja!

L-inspector tela’ jara l-biljetti fuq tal-linja: Inspector: Dal-biljett skadut b’xahrejn, sinjur!

Sinjur: Biex tara kemm ili nistenna l-karozza ġejja!

Fit-3 ta’ Frar 1995, Eileen Collins saret l-ewwel mara li ddiriġiet titjira talIspace Shuttle meta saqet id-Discovery.

Fit-28 ta’ Frar 1912 saret l-ewwel qabża bil-paraxut.

www.facebook.com/xehda