Xehda Għasel

MEJĠUN 2015

Unbroken

L-istorja inkredibbli ta’ Louis Zamperini

Oscar Romero

Ir-Ragħaj ta’ San Salvador li sparawlu

L-Għanja ħielsa ta‘ Swor Cristina

Intervista mar-rebbieħa ta’ The Voice of Italy

6

UNBROKEN

F’din il-ħarġa:

Għal darb’oħra qed nwasslulkom ħarġa oħra ta’ Xehda Għasel u din id-darba ddeċidejna li niffukaw ftit fuq il-mużika.

It-tim editorjali daħal ftit fl-ispirtu talEurovision Song Contest u r-riżultat hu din il-ħarġa tassew interessanti. Nibdew b’intervista mill-isbaħ ma’ Amber li din issena qed tirrappreżenta ’l pajjiżna f’din ilkompetizzjoni. Imma mhux biss! Għandna intervista oħra ma’ Suor Cristina – is-soru kantanta li rebħet The Voice of Italy.

Din id-darba qed niktbu wkoll fuq żewġ kanzunetti oħra marbuta mal-Eurovision iżda mhux se nikxef wisq fuqhom!

Għandna wkoll artiklu qasir fuq film ibbażat fuq storja vera bid-direzzjoni ta’Angelina Jolie. Ma jistax jonqos li nitkellmu ftit iktar fuq Oscar Romero li tassew ġibed l-interess ta’ ħafna qarrejja wara l-artiklu fil-ħarġa ta' Marzu-April.

Fil-paġna fuq is-saħħa ‘Ewreka’ qed niktbu artiklu fuq il-protezzjoni mix-xemx issa li s-sajf hu magħna.

Fl-aħħarnett nixtieq nagħmlilkom kuraġġ għall-eżamijiet minħabba li din il-ħarġa se toħroġ ftit jiem qabel ma x’uħud minnkom jibdewhom. Taqtax qalbek.

Kompli agħmel xogħlok, studja, itlob u fuq kollox strieħ sew u tara kif dakinhar tal-eżami tmur tajjeb. F’isem it-tim ta’ Xehda Għasel nixtiqilkom l-isbaħ xewqat.

Awguri! Il-paċi magħkom. ✖

2 WARRIOR

18 L-Għanja ħielsa

AMBER

ÓSCAR

ROMERO

ta’ Swor Cristina

9

CONNECTED

20

22 Time Machine

Il-Festa tal-Imnarja 24

EWREKA: IX-XEMX 24 ABBONAMENT REGOLARI: €9 ABBONAMENT BIL-POSTA: €12 PREZZ TA’ KOPJA: €2 PRODUZZJONI KUMMISSJONI GHALL-FORMAZZJONI TAT-TFAL U L-MAGHZULIN TAS-SOCJETA TAD-DUTTRINA NISRANIJA - M.U.S.E.U.M.

KONTRIBUTURI

JOSEPH BONNICI ALAN BONELLO ROBERT ALOISIO KURT MICELI BERTRAM PORTELLI JEAN PAUL PARASCANDOLO KAROL DeBONO MARK CARUANA WARREN BUSUTTIL CHRISTIAN BORG DARREL PACE DANIEL MICALLEF ANDREW BORG NOEL VASSALLO ADRIAN VELLA FRANKLIN BALZAN NEIL AQUILINA ROBERT MICALLEF UFFICCJU DISTRIBUZZJONI

ABBONAMENTI XEHDA GHASEL, DAR GENERALI TAS-SOCJETA TAD-DUTTRINA NISRANIJA, TRIQ SAN GORG PRECA, IL-MARSA GRAFIKA STAMPA

Blata l-Bajda

VERITASPRESS Ħaż-Żabbar

28

Celine Dion u Johnny Logan

15 14 Poster

www.facebook.com/xehda

y jean paul PARASCANDALO DARREL pace

Ftit mistoqsijiet ta’ malajr Età: 23 sena

Mużika: Jazz u Blues - ifakkruni fi tfuliti u jispirawni ħafna Ktieb favorit: Of Mice and Men u l-Bijografija ta’ Michael Jackson Passatempi: Ingawdi l-ħbieb u l-familja, naqra u nara xi film meta nkun nista’ Kanzunetti favoriti li smajt mill-Eurovision ta’ dis-sena: Tonight Again talAwstralja, One Thing I Should Have Done ta’ Ċipru, Amanecer ta’ Spanja u Hour of the Wolf tal-Ażerbajġan

L-ESPERJENZA TIEGĦEK S’ISSA X’FISSRET? Il-ħajja tiegħi nqalbet kompletament. Kelli nkompli bl-istudji fl-Università. Bħalissa qiegħda fit-tielet sena nistudja biex insir għalliema. Ovvjament komplejt il-karriera tal-mużika.

Kelli ħafna opportunitajiet biex niltaqa’ ma’ kantanti differenti.

Iltqajt ukoll ma’ ħafna nies li jaħdmu fuq it-televiżjoni, kemm quddiem u anki wara l-kameras.

B’hekk tgħallimt napprezza ħafna aktar dan ix-xogħol. Barra minn hekk naħseb li akkwistajt ħafna esperjenzi li komplew jimmaturawni u jgħinuni għal meta mmur l-Awstrija.

KIEN HEMM XI ISPIRAZZJONI WARA T-TEMA TA’ WARRIOR? Din il-kanzunetta hi frott l-esperjenzi tiegħi u tal-awtur.

Dak iż-żmien kelli problemi fil-vuċi u kelli nagħżel bejn 2 MEJJU/ĠUNJU 2015

inwaqqafx il-karriera tal-kant jew inwaqqafx il-kors tal-istudju.

Kont ngħid liema l-aħjar nagħżel.

Kont għaddejja minn żmien ta’ dubju. Anki l-awtur kellu xi problemi tiegħu. Allura ftehimna li niktbu kanzunetta b’tema li n-nies jirrelataw magħha tkun xi tkun il-problema tagħhom, sew jekk problema finanzjarja, ta’ saħħa, ta’ mħabba, eċċ. It-tema tal-kanzunetta hija miftuħa għal kulħadd. Għandha l-iskop ukoll li twassal messaġġ pożittiv.

XI TFISSER GĦALIK LI B’DIN IS-SONG SE TKUN QIEGĦDA TIRRAPPREŻENTA LIL MALTA? Onorata u grata ħafna li wara 5 snin se nirrappreżenta lil Malta.

Kuntenta ħafna għax wara 5 snin inħossni li mmaturajt. Għandi ċerti responsabbiltajiet li naqta’ figura tajba. Jien m’iniex tielgħa bħala Amber imma bħala Malta u Għawdex kollu.

GĦAL MIN QED JISMA’ L-KANZUNETTA, X’GĦANDHA TFISSER GĦALIH? Għandha messaġġ pożittiv ħafna. Qatt m’għandek taqta’ qalbek imma għandek tibqa’ temmen sakemm tirbaħ ilproblemi għax int taf lilek innifsek.

B’AMBER NAFU ĦAFNA. ILEK TIEĦU SEHEM F’DAN ILFESTIVAL MILL-2011 U BLA MA TRID IL-MALTIN ISIRU JAFU LILEK U T-TALENTI LI GĦANDEK. IŻDA ISSA, PERSONALMENT, AMBER MINN FEJN BDIET? Ta’ 17-il sena tista’ tgħid li bdejt għax qabel dejjem kont iffukata fuq sport. Kont nittrenja l-Judo għal ħafna snin. Imma fl-iskola kienu dejjem jgħiduli biex nieħu sehem fir-reċti u biex immur nitgħallem inkanta. Għalija l-prijorità dejjem kienet l-isport.

Ma kelli xejn fija li jgħidli nieħu l-kant bis-serjetà, imma darba, sfortunatament kelli inċident waqt kompetizzjoni tal-Judo għax ma qgħadtx attenta x’niekol u stajt nispiċċa pparalizzata.

Iddeċidejt li nibqa’ nittrenja imma mhux f’kompetizzjonijiet.

Iżda jien inzertajt persuna kompetittiva ħafna. Anki f’logħba Ludo kompetittiva ħafna! Allura ridt insib xi ħaġa li tagħtini dak is-sodisfazzjon. Ħadt deċiżjoni li mmur għal lezzjoni tal-klassiku u verament ħadt gost. Illum jiddispjaċini li ma bdejtx qabel.

L-ESPERJENZA MA’ KURT CALLEJA U ESPERJENZI DIFFERENTI FIL-MALTA EUROVISION ŻGUR LI KIENU MUMENTI LI SETGĦU JIMMATURAWK FIL-KARRIERA TIEGĦEK. X’EFFETT ĦALLEW FUQEK DAWN L-ESPERJENZI? Sirt inħares lejn il-karriera b’perspettiva differenti. Bħala kantanta u artista, immaturajt ħafna. Meta titla’ għall-Eurovision, pereżempju, tara l-proċedura kif inhi, l-artisti professjonali u d-delegazzjonijiet l-oħra u bla ma

“Qatt m’għandek taqta’ qalbek imma għandek tibqa’ temmen sakemm tirbaħ ilproblemi…”

trid teħodha b’mod professjonali anki inti wkoll. Meta tiġi Malta mbagħad tibda tieħu l-affarijiet b’aktar serjetà. L-esperjenza tal2012 għenitni nikber ħafna għax nista’ ngħid li naf il-proċeduri kollha kif inhuma.

KIF INHUMA GĦADDEJJIN IL-PREPARAMENTI GĦAL VJENNA? F’DAWN ISSITT XHUR LI GĦADDEW, X’ESPERJENZI PERSONALI GĦADDEJT MINNHOM? TAĦSEB LI WASAL MALAJR ILEUROVISION? Meta rbaħt għedt kemm għad baqa’! Għax 6 xhur fihom imma llum ngħid kif għaddew!

Ma nixtiqhomx jispiċċaw. Kelli ħafna esperjenzi f’dawn ix-xhur.

Mort l-Awstrija biex niffilmja l-kartolina, mort ir-Russja u l-Ingilterra għal parties talEurovision. Iltqajt ma’ ħafna kantanti oħra u smajt ħafna millkanzunetti live ukoll. Kantajt jien ukoll quddiem udjenza; xi ħaġa li kont nistenna ħafna. Il-kunċert kien esperjenza sabiħa ħafna.

Meta tara l-poplu Malti jieħu gost jisimgħek. Din kienet l-ewwel

darba li r-rebbieħ tal-Eurovision jieħu sehem fih. Tgħid dawn in-nies ġew propju għalija biex jisimgħu u japprezzaw it-talenti tiegħi. Nixtieq li dil-esperjenza nerġa’ ngħixha mill-bidu.

F’DAN IL-EUROVISION SE JKUN HEMM ŻEWĠ KANZUNETTI FL-ISEM WARRIOR. KONTROVERSJI. STILI DIFFERENTI. KANTANTI DIFFERENTI IŻDA XORTA WAĦDA JIBQGĦU ITAMBRU FUQ LI HEMM ŻEWĠ WARRIORS. KIENET ESPERJENZA NEGATTIVA? Din qatt ma ġrat f’60 sena kemm ilu l-Eurovision! U allura għedt minn tant snin meta kelli nitla’ jien ġrat din! Imma nemmen li bħala kanzunetta hija differenti ħafna minn tagħna. Ma’ dil-persuna jien qatt ma ltqajt. Nixtiqilha l-ġid kollu u li tmur tajjeb. L-uniku ħaġa li hemm l-istess hu t-titlu.

Jien nemmen li fil-Eurovision hemm 38 warrior ieħor u mhux il-Ġorġja biss. Però żgur b’ebda mod din ma tefgħet dell ikrah fuqi anki jekk il-midja penġietna bħala rivali ta’ xulxin. Fil-verità m’hemm xejn minn dan.

TA’ SPISS ESPRIMEJT IL-FATT KEMM IL-FAMILJA KIENET IMPORTANTI GĦALIK, ANKE BIEX JISSAPPORTJAWK. XI TFISSER IL-FAMILJA GĦALIK U KEMM HU BŻONNJUŻ ISSAPPORT LI JTUK IL-MEMBRI TAL-FAMILJA? Il-familja hija kollox għalija.

Meta nsemmi l-familja, insemmi wkoll il-ħbieb. Huma persuni li jagħmlu sagrifiċċju kbir biex jissapportjawni. Ħadd mill-familja jew ħbieb tiegħi m’għandhom il-karriera tal-mużika u d-divertiment 3

fihom. Naf kemm hu diffiċli għalihom li jiġu miegħi għal xi intervista jew xi ħaġ’oħra. Naf li l-opinjoni tagħhom dejjem se tkun ta’ ġid għalija. Meta jkolli xi kanzunetta ġdida dejjem lilhom insemmagħha l-ewwel avolja ma jifhmux, imma naf li l-opinjoni li se jtuni hi żgur tajba għalija. Meta nkanta xi mkien dejjem naf li hemm xi ħadd jiġi minni qed jarani allura b’hekk inħossni dejjem komda.

IX-XEHDA GĦASEL HU MAGAŻIN LI JOLQOT NIES TA’ KULL ETÀ, IMMA B’MOD SPEĊJALI T-TFAL U L-ADOLEXXENTI. KEMM HUMA GĦAL QALBEK, ITTFAL U L-ADOLEXXENTI U X’ESPERJENZI GĦANDEK MAGĦHOM? Inqis ix-xogħol mat-tfal bħala għalliema, bħala performance għax inti trid tittrasmetti u twassal xi ħaġa bħalma tagħmel fuq palk. Trid tilbes maskra li biha tinsa l-problemi kollha tiegħek personali u tagħmel xogħlok quddiem it-tfal u l-adolexxenti. Mhux fair li t-tfal jeħlu minħabba l-problemi tiegħek. Li taħdem magħhom hu xogħol sodisfaċenti ħafna għax tiskanta kemm it-tfal bilftit u bis-sempliċità jitgħallmu.

L-innoċenza tagħhom hi xi ħaġa inkredibbli u sabiħa ħafna. Anki jekk forsi tiġi ġurnata fejn ma jkollokx aptit, x’ħin nidħol filklassi ninsa kollox u wara veru nħossni sodisfatta ħafna.

Issa għadni kif spiċċajt teaching practice fi skola u allura peress li viċin il-Eurovision kienet esperjenza ħafna isbaħ. Ittfal il-ħin kollu riedu jkantaw il-kanzunetta u jaraw il-vidjow ta’ Warrior. Għalihom tkun 4 MEJJU/ĠUNJU 2015

role model. Aktar trid toqgħod attenta f’dak li tagħmel.

Tgħaddi minn esperjenzi sbieħ imma wkoll koroh sfortunatament. Ġieli tiltaqa’ ma’ tfal fejn tgħid li kieku ma tkunx l-għalliema għalihom, dawn it-tfal ma jafux x’inhi mħabba, valuri, rispett, eċċ.

NAFU LI L-VOLONTARJAT GĦANDU POST IMPORTANTI GĦALIK… ANKE BARRA MINN MALTA. XI JFISSER GĦALIK IL-VOLONTARJAT? Il-volontarjat diffiċli biex nispjegah għax trid tesperjenzah. Din is-sena se nerġa’ mmur it-Tanżanija.

Il-volontarjat titħallas bissodisfazzjon li tirċievi u tirċievi ħafna aktar milli tagħti.

Nemmen li kull żagħżugħ għandu jagħmel xi tip ta’ volontarjat u m’hemmx għaliex

tmur barra minn Malta. Tista’ tagħmlu anki f’Malta stess.

Jien f’Malta ġieli mmur inkanta l-ħabs u ngħin f’ħafna maratoni.

Inħoss li bil-volontarjat, speċjalment it-Tanżanija, kibritli l-fidi f’Alla u bla ma ridt sirt inħobbu iżjed. Dawn innies fqar u sempliċi għenuni nerġa’ nikseb il-fidi li għal xi żmien kont tlift. Għalihom, li m’għandhom xejn, Alla huwa kollox.

IL-POST TA’ ALLA FEJN HU F’QALB U F’ĦAJJET AMBER? Alla hu l-persuna li mingħajru Amber mhix Amber tal-lum.

F’kull ħaġa li nagħmel indaħħal lil Alla. Inħossni persuna li nemmen ħafna u naqra l-Bibbja kuljum. Bis-saħħa talvolontarjat ġejt hekk. Inħoss li dejjem qiegħed miegħi, xi ħadd li nista’ nafda, joħroġni mid-

dubji tiegħi u xi ħadd li nista’ nikkomunika miegħu kull ħin. Ittalb tiegħi mhux dak li tgħallimt bl-amment imma djalogu ma’ ħabib li jħobbni, jirrispettani u jkun dejjem miegħi. Meta rbaħt lilu rringrazzjajt l-ewwel.

FEJN TIMMAĠINA LILEK INNIFSEK, MINN HAWN U ĦAMES SNIN OĦRA. Nittama li nkun gradwajt bħala għalliema. Nixtieq li naħdem fuq materjal ġdid, inkun parti minn record label u li nissettilja sew speċjalment fil-karriera għax bħalissa għaddejja minn ħafna ġenn.

jkunu l-esperjenzi tagħhom.

Għalhekk fil-ħajja qatt taqta’ qalbek. Emmen fil-ħolm tiegħek. Ibqa’ ġġieled u stinka għal dak li tixtieq f’ħajtek. Tħalli lil ħadd jgħidlek li ma tistax u minn qalbi nawguralhom għal dak li għaddej minn ħajjithom.

X’MESSAĠĠ TIXTIEQ TGĦADDI LIŻ-ŻGĦAŻAGĦ LI JAQRAW DIN IR-RIVISTA? Nixtieq li minn din l-intervista jieħdu li jistgħu minnha.

L-esperjenzi tiegħi jistgħu 5

Ngħidlek il-verità… it-trailer ta’ dan il-film mill-ewwel sammarni u veru spiċċajt bla kliem hekk kif rajt il-film. ‘Unbroken’ ta’ Angelina Jolie huwa wieħed millaqwa films li ħarġu f’dawn l-aħħar xhur. Maħdum b’mod tal-għaġeb, bi crew mimli b’persuni b’talent kbir, dan il-film ibbażat fuq storja vera huwa ċelebrità fejn jidħlu l-bżulija, saħħa, unuri, fidi, maħfra u għaqda. Ċertament li din l-istorja - ibbażata fuq il-ktieb ta’ Laura Hillenbrand Unbroken: A World War II Story Of Survival, Resilience, and Redemption - hija waħda indimentikabbli.

y warren BUSUTTIL

Louis Zamperini (1917 - 2014) Zamperini twieled ġewwa New York fl-1917 minn ġenituri Taljani (Anthony Zamperini u Louise Dossi). Meta kien jattendi l-iskola, Louis kien vittma ta’ bullying minn sħabu tal-klassi minħabba li ma kienx jaf jitkellem bl-Ingliż. Meta tfarfar ftit, Zamperini kien jiġi flinkwiet minħabba xi ġlied li hu stess kien iqajjem kontra minn jaqbad miegħu. Għalhekk ħuh il-kbir Pete ipprova jgħallem lil Louis l-atletika.

Forsi kien juża metodu ftit kiefer għaliex Pete kien joqgħod idur warajh bir-rota, isawtu kull darba li jieqaf jew jibda jaqta’ qalbu!

Wara sajf sħiħ jittrenja u jiġri, Zamperini kien ikaxkar kull tellieqa li kien jieħu sehem fiha. Fl-1936, Zamperini tħajjar li jieħu sehem fl-Olimpjadi. Kien irnexxielu jġib l-appoġġ ta’ sħabu li ħallsu biex jgħix waqt li kien imsiefer.

Louis iddeċieda li jidħol għattellieqa tal-5,000 metru. Waqt it-tellieqa bosta kienu dawk li tahom ħass ħażin minħabba s-sħana kbira li kien hemm.

Huwa rrappurtat li f’dik ilġimgħa kien mietu mal-40 persuna f’Manhattan minħabba t-temperatura għolja li kienet laħqet. Zamperini rnexxielu jikkwalifika għall-Olimpjadi tasSajf tal-1936 li kienu se jsiru f’Berlin, il-Ġermanja. Fl-età ta’ dsatax-il sena, Zamperini huwa l-iżgħar Amerikan fl-istorja li

rnexxielu jikkwalifika għattellieqa tal-5,000 metru.

Mutsuhiro Watanabe. Huwa nħeles f’Awwissu tal-1945.

Fl-1941, Zamperini ġie magħżul biex iservi fl-Armata tal-Istati Uniti fit-Tieni Gwerra Dinjija.

Sena wara, Louis Zamperini ħelisha ħafif minn crash-landing ta’ ajruplan fl-Oċean Paċifiku u jgħaddi 47 ġurnata sħaħ fuq raft flimkien ma’ tnejn minn sħabu (Phil u Mac). Tul dawn il-jiem, Zamperini u sħabu sofrew il-ġuħ minħabba l-ikel skars li kellhom, is-sħana kbira u n-nuqqas ta’ xorb u numru ta’ attakki millĠappuniżi li spiċċaw ukoll li faqgħulhom ir-raft. Wieħed minn sħabu Mac miet 33 jum wara.

STORJA MISTURA TA’ EROJ Iżda din l-istorja baqgħet mistura minn kulħadd għal numru ta’ snin. Darba minnhom, Zamperini flimkien ma’ martu attendew għal-laqgħa ta’ talb fejn fiha mill-ġdid kellu esperjenza qawwija ta’ fidi. Kien dakinhar stess li Zamperini jgħid li ltaqa’ ma’ Ġesù, irrakkonta lil dawk preżenti minn xiex għadda, u ħafer li dawk li ttorturawh fis-snin li għamel bħala priġunier tal-gwerra.

Wara 47 ġurnata Louis u Phil isibu ruħhom fuq il-Gżejjer Marshall fejn hemm jinqabdu mill-ewwel min-Navy Ġappuniża.

Sakemm dam priġunier talgwerra, Zamperini sofra diversi torturi fiżiċi u psikoloġiċi minn gwardjan sadist tal-kamp,

Din l-esperjenza qanqlitu li jagħmel vjaġġ storiku ġewwa l-Ġappun u ltaqa’ individwalment mal-gwardjani tal-kamp li kienu jaħqruh. Huwa għannaq miegħu lil kull gwardjan u ħafer kull deni li huma għamlulu. L-uniku gwardjan li ma riedx jattendi kien Watanabe.

Sfortunatament Louis Zamperini miet ftit tal-ġimgħat qabel ma ħareġ il-film għall-pubbliku. Huwa miet fl-età ta’ 97 sena ġewwa Los Angeles f’Lulju tal-2014. Kellu ċ-ċans li jara partijiet mill-film fuq il-laptop ta’ Jolie ftit qabel ma miet.

Ninkoraġġik li fil-ħin liberu tiegħek issib ċans li taqra l-ktieb ta’ Laura Hillenbrand fuq din l-istorja u ssegwi l-film eċitanti li żgur iħallik bla kliem.

7

FATTI INTERESSANTI GĦAL MIN ĠA SEGWA L-FILM Universal Studios xtara d-drittijiet tal-istorja ta’ Louis Zamperini fl-1957. Iżda l-proġett ġie ffinalizzat wara kważi 60 sena.

Waqt li Zamperini u Phil ikunu fuq ir-raft f’nofs ta’ baħar, Phil iħares lejn ritratt ta’ mara. Filverità l-mara li tidher kienet ilveru mara ta’ Phil, ritratt li ġie pprovdut mit-tifla ta’ Phil stess lil Angelina Jolie.

Mutsuhiro Watanabe, il-ġeneral sadist, xtara biċċa art ġewwa l-Awstralja ftit wara li spiċċat il-gwerra. Ironikament kien fuq din l-istess art li ġew miġbuda partijiet mill-film.

Jack O’Connell, l-attur li ħadem il-parti ta’ Louis Zamperini, kellu jaddotta dieta ta’ 700 kalorija kuljum biex jirqaq. Dan biex juri kemm Zamperini bata waqt li kien għadu priġunier.

8 MEJJU/ĠUNJU 2015

Waqt xena minnhom, O’Connell tawh numru ta’ ħass ħażinijiet minħabba n-nuqqas ta’ enerġija li hu kellu.

Il-film intwera wkoll ġewwa l-Vatikan f’Jannar 2015.

Minħabba li l-Papa Franġisku ma setax jattendi għal din is-serata, huwa ltaqa’ personalment mad-direttriċi Angelina Jolie u Luke Zamperini, it-tifel ta’ Louis Zamperini.

y robert ALOISIO

ÓSCAR ROMERO Ir-Ragħaj li sparawlu

Oscar Romero kien Arċisqof ta’ San Salvador, il-belt kapitali ta’ wieħed mill-iżgħar stati flAmerika Ċentrali. Kien inqatel waqt li kien qed iqaddes fl-24 ta’ Marzu 1980 minn skwadra tal-mewt tal-lemin wara li kien ilu tliet snin jikkundanna l-inġustizzji soċjali u l-vjolenza minn fuq il-pulptu u fuq irradju. Dak iż-żmien kien hemm għaddejja gwerra ċivili millaktar imdemmija fil-pajjiż li damet sejra tnax -il sena u ħalliet warajha 80,000 ruħ

maqtula. Fl-Amerka Latina id-devozzjoni kbira lejn Romero wasslet biex ħafna bdew isejħulu “San Romero de América”. Iżda ħafna oħrajn madwar id-dinja kienu ħerqanin li jaraw lil Romero ddikjarat qaddis malajr kemm jista’ jkun. Din ix-xewqa se tinqata’ fit-23 ta’ Mejju li ġej meta ssir il-beatifikazzjoni ta’ Romero, sinjal b’saħħtu ta’ tama għall-foqra u għal dawk kollha li jaħdmu favur il-ġustizzja soċjali.

ART IL-VULKANI SUPPERVI Ftit iżgħar minn Sqallija, El Salvador għandu medda ta’ 8,000 mil kwadru u huwa l-iżgħar pajjiż fl-Amerika Ċentrali, tant li jsejħulu t-Tom Thumb tal-Amerki. Huwa wkoll l-iktar pajjiż b’popolazzjoni densa fil-kontinent. Il-ġografija tiegħu hija unika fost il-pajjiżi tal-Amerka Ċentrali, u l-uniku wieħed li ma jmissx mal-Baħar Karibew. El Salvador, bħallbqija tal-Amerka Ċentrali, jinsab f’wieħed mill-iktar reġjuni tad-

9

dinja li fihom isiru terremoti u attività vulkanika. Il-kapitali San Salvador inqerdet darbtejn b’terremoti kbar. L-aħħar żewġ terremoti kbar li għamlu kien f’Jannar u Frar 2001 meta nqatlu iktar minn elf ruħ. Filpajjiż hemm mhux inqas minn għoxrin vulkan. Mhux ta’ b’xejn li hu magħruf bħala La Tierra de Volcanes Soberbios, Art ilVulkani Suppervi! ÓSCAR Óscar Arnulfo Romero twieled nhar il-15 ta’ Awwissu, il-Festa tat-Tlugħ is-Sema ta’ Marija, tal-1917. Kien it-tieni wild minn sebgħa ta’ Santos u Guadalupe.

Kienu familja modesta ta’ sebat aħwa, kollha subien ħlief waħda, fi Ciudad Barrios, belt żgħira pittoreska fuq il-muntanji, għoljin 900 metru, fil-Lvant ta’ El Salvador, għaxar mili biss ‘il bogħod mill-fruntiera malĦonduras.

Minkejja li l-belt hija hekk qrib tal-Ħonduras l-ebda triq ma tgħaqqadha ma’ dan il-pajjiż ġar, u sas-snin erbgħin stajt tasal biss għaliha bil-mixi jew biżżiemel mill-bqija ta’ El Salvador.

Minħabba l-għoli tagħha hija belt pjuttost friska b’kuntrast mal-pjanuri ta’ taħtha. It-toroq li jdawruha huma tlajja’ weqfin ħafna mimlija siġar u meta tagħmel ix-xita jsiru dilluvju.

IT-TIFEL TAL-FLAWT Santos, missier Óscar Romero, kien telegrafu u direttur talposta. Fi Ciudad Barrios, fejn kienu ittrasferewh minħabba x-xogħol, iltaqa’ ma’ Guadalupe 10 MEJJU/ĠUNJU 2015

u żżewwiġha. L-uffiċju tiegħu kien fid-dar stess fil-pjazza, u uliedu kienu jgħinuh fit-tqassim tal-ittri u t-telegrammi. Óscar, wara l-iskola kien imur jgħin lil missieru jqassam it-telegrammi u lil ommu jqassam l-ittri.

Minkejja li kien Santos ma kienx qaddis kif ifisser ismu, lanqas ma kien xi Kattoliku ferventi, u jidher li kellu diversi tfal oħra minn nisa oħra. Xi ħaġa komuni dak iż-żmien għax il-miżerja kienet xkiel biex jiġu ffurmati żwiġijiet stabbli u regolari. Fl-1935, kważi 60%

tat-tfal kollha li twieldu f’El Salvador twieldu barra ż-żwieġ.

Biex seta’ jiżżewweġ, Santos kellu jitgħallem ftit duttrina, jiġifieri lanqas il-basics tarreliġjon ma kien jaf, għalkemm lil uliedu iżjed tard kien hu li għallimhom it-talb u l-katekiżmu. Santos kien iħobb ħafna l-qari. F’daru “kellu librerija ikbar minn tal-kappillan tar-raħal, iktar minn mitt ktieb”, ħafna għal dak iż-żmien. Kien hu li nissel f’Oscar l-imħabba lejn il-qari. U kien ukoll mix-xogħol ta’ missieru bħala telegrafu, li beda l-faxxinu ta’ Oscar għall-

mikrofoni, radjijiet u mezzi ta’ komunikazzjoni, li tant għamel użu minnhom iżjed tard bħala saċerdot u bħal isqof.

Kien iħobb ukoll il-marimba, strument ta’ oriġini Afrikana mifrux fil-pajjiżi tal-Amerika Ċentrali.

Missieru kien ukoll dilettant tal-mużika u, minkejja li kellu karattru diffiċli u jitlagħlu malajr, huwa sab il-ħin u l-paċenzja biex jgħallem lil Oscar idoqq il-flawt talbambù. Oscar sar iħobb ħafna jdoqq il-flawt u ma damux ma qalgħuhielu “it-tifel tal-flawt”.

JAĦLEB IL-BAQAR Ommu, Guadalupe de Jesus Galdámez, kienet tmexxi uffiċju tal-posta. Kienet mara reliġjuża ħafna u kull filgħaxija kienet tiġborhom biex jitolbu r-rużarju flimkien bħala familja. Id-dota mingħand missierha kien

razzett b’għelieqi kbar tal-kafè u l-kakaw, għoxrin mil ’il barra mill-belt, li flimkien mad-dar li kellhom fil-pjazza tar-raħal kien jgħin lill-familja biex tkun tista’ tgħix ta’ nies. L-ulied kollha ma damux ma bdew jitgħallmu jaħilbu l-baqar u jmiddu idejhom f’li jkun hemm bżonn.

Fejn in-nies l-oħra tar-raħal, il-familja Romero ma nistgħux insejħulha fqira. Id-dar mibnija bil-briks fejn twieled Oscar għadha teżisti sal-ġurnata tallum u tidher li kienet solida iktar minn djar oħra tal-epoka.

Magħhom fir-razzett u flgħelieqi kellhom jaħdmu wkoll ħaddiema bil-ġurnata.

“INT SE SSIR ISQOF!” Għaddew kważi sentejn biex lil Oscar tawh il-magħmudija.

Kien fil-11 ta’ Mejju 1919, li Dun Cecilio Morales għammdu filknisja tar-raħal. It-tieni isem stramb li tawh kien Arnulfo, f’ġieħ San Arnulfu ta’ Soissons, isqof Franċiż li t-tifkira tiegħu ssir fl-14 ta’ Awwissu, lejlet ittwelid ir-Romero. Oscar kien l-iktar wieħed reliġjuż mill-aħwa.

Kien iħobb imur il-knisja tarraħal jitlob. Minn jeddu kien joffri li jiknes u jnaddaf fil-knisja, li kienet fl-istess misraħ fejn kienet id-dar tagħhom. Ġieli kien anke jqum jitlob bil-lejl, kif xehed ħuh Mamerto li kien jorqod flistess sodda miegħu imma li min-naħa tiegħu kien jippreferi jorqod.

Fid-dar, Oscar kien jilgħab “talqassis” u jorganizza l-purċissjoni tal-Ġimgħa Mqaddsa fid-dar!

11

Oħtu Zaida tgħid li kien jilbes il-fardal ta’ ommu u joħroġ bih barra fit-triq isejjaħ lit-tfal taparsi qassis. Ħuh Tiberio jirrakkonta kif Oscar “kien jilgħab tal-qassis, kien jitla’ fuq il-mehrież li kien jisħaq ilkafè, u mbagħad jieħu pinzell tat-tibjid f’idu, idaħħlu f’barmil bl-ilma u taparsi jbierek lit-tfal l-oħra.”

Tiberio jiftakar ukoll li Oscar kien għallmu jgħid tliet avemarijiet xħin iqum u tlieta oħra qabel ma jorqod, jekk irid ikollu ħajja ferħana. Jgħid li dan kien parir tajjeb u hu hekk għamel u sar devot kbira tal-Verġni tal-Paċi, il-Patruna

ta’ San Miguel. Għal Oscar ittalb kellu jsir il-forza ta’ ħajtu kollha. Bħala arċisqof ġieli kien joħroġ minn diskussjonijiet sħan li kien ikun fihom biex imur jitlob fil-kappella, iktar u iktar meta ma kienx ikun hemm qbil. Wieħed milli kien ikun miegħu qal, “Hekk dejjem kien jieħu deċiżjoni tajba.”

Fi żjara li l-ewwel isqof ta’ San Miguel, Juan Antonio Duenas y Argumedo, għamel fi Ciudad Barrios, is-sindku li kien jaf kemm Oscar kien reliġjuż kien qal lill-Isqof: “Ħares hawn għandna tifel fenomenu, imissek tieħdu s-seminarju.”

L-isqof staqsa liċ-ċkejken

Oscar x’jixtieq isir la jikber dan wieġbu qassis. Iżda l-isqof b’subgħu l-kbir miss moħħ Oscar u qallu “Int se ssir isqof”. Ħafna żmien wara, Romero meta kien fil-fatt sar isqof kien jgħid filwaqt li jmiss moħħu “Hawn ara, għadni nħoss issuba’ kbir tiegħu.”

MARDA TAL-MEWT Ta’ erba’ snin, Oscar Romero kien intlaqat minn marda gravi, probabilment il-polio, li żammitu għal xhur milli jiċċaqlaq u milli jitkellem. Ħabib tal-familja jiftakar li kien mar fil-foresta jfittex xi ħxejjex li forsi setgħu isalvawlu ħajtu.

Iżda kienet l-imħabba u l-kura ta’ ommu li wasslitu biex jerġa’ jieħu saħħtu. Kuġin tiegħu jsemmi li kellu marda li kienet ġejja mill-għajn ħażina. Din l-infermità ħalliet konsegwenzi fit-tul fuq il-karattru tiegħu li sar iktar magħluq fih innifsu u timidu iżda ukoll b’intelliġenza riflessiva. Billi fiżikament kien dgħajjef ma tantx kien jilgħab barra mat-tfal l-oħra. Huwa sar jiggosta l-kliem u t-tifsir tiegħu u dejjem għatxan li jsir jaf. Missieru kien isejjaħlu b’mod xejn sabiħ “il-paralitiku”.

Nistgħu ngħidu li apparti l-marda, Oscar kellu tfulija serena mhux ħażin. Minkejja li kien ta’ għalih waħdu u ma kienx iħobb jiġri barra fit-triq, kien isib il-kumpanija talħames ħutu subien u ta’ oħtu Zaida. Barra l-purċissjonijiet kien iħobb ħafna ċ-ċirku, iscircus.

12 MEJJU/ĠUNJU 2015

minn hawn Keira

u minn hemm

Knightley

y NEIL aquilina

Ħafna minnkom tafuha bl-isem ta’ Elizabeth Swann minħabba l-karattru li rrappreżentat fl-ewwel tliet films Pirates of the Caribbean jew inkella bħala Juliette Paxton fil-film Bend It Like Beckham. Keira Knightley hija attriċi Ingliża ta’ 30 sena li ħadmet f’diversi films popolari, bħal dawn li semmejna u anke f’oħrajn inqas popolari bħal King Arthur u Atonement.

Sa minn meta kienet żgħira Keira kellha l-kundizzjoni tal-ADHD (Attention Deficit Hyperactivity Disorder) u tad-dyslexia. Dan ma qatgħalhiex qalbha u llum saret waħda mill-attriċi l-iktar imfittxija f’Hollywood.

Fil-ħajja tagħha, Keira hi persuna li taħdem ħafna favur il-foqra. Fil-fatt hi ambaxxatriċi ta’ Amnesty International; taħdem ħafna mal-entità favur il-foqra Comic Relief li tgħin lil ħafna nies foqra, speċjalment fl-Ingilterra.

Il-libsa li libset fl-2006 waqt l-Academy Awards, tatha lil organizzazzjoni Oxfam , li taħdem kontra l-faqar u l-inġustizzji. Din inbiegħet għal iktar minn €5000!

Kemm hu tajjeb li aħna nieħdu eżempju minnha u nkunu ġenerużi mal-oħrajn, minn dak kollu li l-Mulej ipprovdielna! ✖ 13

Knightley

Keira

minn hawn u minn hemm

Probabbli li wħud minnkom diġà semgħu b’din il-logħba.

Trivia Crack hija logħba fejn tikkompeti ma’ sħabek permezz ta’ mistoqsijiet fuq fatti ta’ General Knowledge.

Il-mistoqsijiet ivarjaw minn

Arti, Storja, Ġografija, Sports, Xjenza u Divertiment.

Inti u tilgħab tista’ tirbaħ punti li tkun tista’ ssarrafhom f’extra turns u affarijiet bħal dawn biex taqbeż lill- kompetituri.

Din il-logħba ssibha b’xejn minn Google Play jew App Store jew anke fuq Facebook. Apparti li tkun qed tilgħabha għall-gost tkun qed titgħallem xi ħaġa wkoll. Mela x’qed tistenna … ilgħab u tgħallem!

Il-Latrina tan-Nemel Kull annimal jagħmel minn kollox biex jevita l-ħmieġ tiegħu stess.

Il-bnedmin jibnu kmamar sħaħ biex jifflaxxjaw dan il-ħmieġ ’il bogħod, u bir-raġun. Dan ilħmieġ jekk jinżamm qrib jista’ ikun mezz ta’ ħafna mard.

Bħalna l-bnedmin, ħafna insetti wkoll żviluppaw metodi biex iżommu l-bejta tagħhom nadifa.

In-naħal joħorġu barra l-bejta biex jagħmlu xogħolhom, filwaqt li xi nemel jużaw il-ħmieġ

16 MEJJU/ĠUNJU 2015

tagħhom bħala fertilizzant għall-ġnien tal-moffa li jkabbru għall-ikel fil-bejta.

Bioloġista li għamel seba’ snin josserva n-nemel beda jinnota rqajja’ suwed fil-bejta. Dan ilbioloġista, T.J. Czaczkes beda jagħti food colouring mal-ikel lin-nemel. L-irqajja’ mal-ewwel bdew ibiddlu l-kulur. Czaczkes ikkonkluda li dawk l-irqajja’ ma kienu xejn għajr latrina.

y christian BORG

Czaczkes jispjega li l-użu tallatrina min-nemel jista’ jintuża biex in-nemel jagħrfu lil nemel mill-bejta tagħhom minn xi nemlu barrani, minħabba li n-nemel jagħrfu lil xulxin mirriħa. Czaczkes qed jippjana li jibni bejta bi spazji trasparenti biex ikun jista’ josserva lin-nemel jużaw il-latrina, sakemm ma joqogħdux jistennew lilu jaħrab sallatrina qabel jużawha! ✖

minn hawn u minn hemm

ECO DIESEL y FRANKLIN balzan

Kulħadd jixtieq arja iktar safja fl-irħula tagħna… imma min-naħa l-oħra ħadd ma jixtieq jitlef ilkumdità li juża l-karozza tiegħu. Ħadd ma jixtieq jitlef il-kumdità li b’mod ekonomiku u faċli tista’ terġa’ timla l-karozza tiegħek bilfuel. L-użu tal-karozzi li jaħdmu bl-elettriku qiegħed jiżdied iżda kif forsi tafu l-performance ta’ dawn it-tip ta’ karozzi, id-dewmien biex wieħed jiċċarġja l-batterija u l-ispiża biex din tinbidel meta tispiċċa mhux dejjem għenu lil min tħajjar għal dan it-tip ta’ karozza.

Dan l-aħħar il-kumpanija Audi, bdiet tiżviluppa soluzzjoni biex flok tinbidel il-vettura, jinbidel il-fuel li wieħed jipprovdi lill-karozza tiegħu - dak li huma qed isejħulu e-diesel.

Dan l-e-diesel huwa tassew eco-friendly minħabba li huwa magħmul biss minn ilma, dijossidu tal-karbonju (CO2) u sorsi ta’ enerġija rinnovabbli. Ilħolqien ta’ dan il-fuel huwa pass kbir ‘il quddiem għat-trasport sostenibbli, iżda l-fatt li huwa qed jiġi appoġġjat mill-kumpanija Audi (ġgant fost il-manifatturi tal-karozzi) hija saħansitra aktar eċċitanti. F’dawn il-ġranet l-Audi

flimkien mal-kumpanija ta’ riċerka Sunfire waqqfet impjant pilota fi Dresden, ġewwa l-Ġermanja, li minnu qieġħed bħalissa jiġi prodott 160 litru ta’ l-e-diesel sintetiku kuljum.

Il-proċess ta’ produzzjoni ta’ dan il-fuel huwa wieħed mhux biss sostenibbli għall-ambjent iżda wkoll relattivament irħis.

L-ewwel pass jinvolvi li wieħed jiġbor l-enerġija rinnovabbli minn sorsi bħar-riħ u xemx. Din l-enerġija hija mbagħad użata biex taqsam l-ilma f’ossiġnu u idroġenu pur, bi proċess magħruf bħala elettroliżi riversibbli.

Dan l-idroġenu huwa mbagħad imħallat bil-monossidu talkarbonju (CO), li hija maħluqa minn dijossidu karboniku (CO2) li jkun meħud mill-atmosfera.

Fil-fatt, kif forsi tafu, huwa dan l-istess dijossidu karboniku (CO2) wieħed mill-fatturi li qed jikkontribwixxi għall-fenomenu tal-global warming… u allura

t-tneħħija tiegħu mill-atmosfera żgur se tkun xi ħaġa ta’ ġid. It-tnejn jirreaġixxu f’temperaturi għoljin u taħt pressjoni, li tirriżulta filproduzzjoni ta’ dan l-hekk imsejjaħ e-diesel. Dan l-e-diesel jista’ jitħallat mal-fuel ieħor kurrenti, jew jiġi użat waħdu fil-karozzi tal-lum.

Minn analiżi li saru jidher li dan il-karburant sintetiku huwa mhux biss aktar favur l-ambjent, iżda għandu wkoll kombustjoni superjuri meta mqabbel mal-fuels li jintużaw bħalissa! Apparti minn hekk jidher ukoll li dan l-fuel jgħin biex il-magna taħdem b’mod iktar silenzjuż u b’inqas emissjonijiet u dħaħen. U jekk dan mhux biżżejjed, peress li l-proċess ta’ produzzjoni mhuwiex wieħed daqstant diffiċli, jidher li meta dan il-proċess jibda jsir iktar fuq skala kbira l-prezz ta’ dan il-fuel se jkun wieħed paragunabbli ma’ dak tal-fuel attwali! ✖ 17

L-għanja ħielsa ta’ Swor Cristina META SKOPREJT IL-GOST TAL-KANT ĠEWWA FIK? Mindu kont tifla. Bdejt fil-kor talparroċċa fejn kont immur malġenituri tiegħi. Imbagħad, jien u nikber, iktar mal-ħeġġa għallkant bdiet tikber fija, bdejt nieħu l-lezzjonijiet tal-kant.

X’KONT TOĦLOM LI SE TAGĦMEL DAK IŻ-ŻMIEN? Kien jogħġobni ħafna l-pop, imma l-ikbar ambizzjoni tiegħi kienet li nieħu sehem fi musical ġewwa Ruma. Minn dejjem kienet togħġobni l-idea li ngħaqqad ilkant, iż-żfin u d-drama flimkien.

IL-FIDI KIENET DIĠÀ QAWWIJA ĦAFNA FIK? Fl-adolexxenza tiegħi, warrabt lil Alla minn ħajti. Ma kontx nifhem għalfejn għandi mmur għall18 MEJJU/ĠUNJU 2015

Quddiesa: għalija kienet xi ħaġa sfurzata fuqi minn tad-dar. Meta kont niltaqa’ mal-qassis kont indawwar wiċċi. Kien iż-żmien tarribelljoni fija!

X’ĠIEGĦLEK TERĠA’ LURA? Darba waħda, ommi attendiet għal laqgħa fejn tkellmet Claudia Koll flimkien mas-sorijiet Orsolini.

Dawn kienu qed jippreparaw għal musical, Il coraggio di amare ( il-kuraġġ li tħobb ), dwar Suor Rosa Roccuzzo, il-fundatriċi talordni. Kienu qed ifittxu xi vuċijiet għall-musical u għalhekk ommi, malli ġiet id-dar, ħajritni nieħu sehem fl-auditions. Kont pronta għidtilha ‘le’: x’kelli x’naqsam mas-sorijiet jien? Imma mbagħad, jien u naħseb, kif indunajt li kien hemm imdaħħla Claudia Koll, rajt li kienet opportunità tajba għalija

biex xi ħadd jinduna bija u forsi jkolli ċans immur Ruma!

U KIF MORT? Tawni l-parti prinċipali! Jien u naħdem il-parti ta’ Suor Rosa, bdejt ninduna kemm ħajti kien fiha kontadizzjonijiet u ersaqt lura lejn Alla. Sadattant, is-sorijiet Orsolini kienu waqqfu l-Istar Rose Academy f’Ruma u s-superjura, li kienet taf bil-ħeġġa tiegħi għall-ispettaklu, stednitni nidħol fiha. B’hekk dħalt f’kuntatt mal-Orsolini u wara xi xhur fhimt x’ried Alla minni u bdejt innovizzjat. Kont wasalt Ruma, imma kif ried Hu, mhux kif ridt jien!

DONNU LI T-TRIQ KIENET LESTA… Iva, u l-bidla finali f’ħajti seħħet waqt issentejn li qattajt fil-Brażil mat-tfal foqra t’hemmhekk. F’dak il-pajjiż, il-mużika

hija l-bażi ta’ kollox u mhix marbuta mas-suċċess, kif spiss jiġri f’pajjiżna.

Hemm, il-kant ħassejtu jisplodi fija u fhimt li huwa rigal biex jingħata!

Lura fl-Italja, għamilt il-wegħdiet ta’ reliġjuża u dħalt f’The Voice.

KIF SPIĊĊAJT F’THE VOICE? Fittxewni l-producers tal-programm, wara li raw vidjo tiegħi fuq YouTube.

Talbu lill-Madre Superjura u hi, li għandha moħħha miftuħ ħafna, ma sabitx oġġezzjoni, anke għax dak l-istess żmien Papa Franġisku kien qed jitlobna nevanġelizzaw f’kull post. Konvinta minn dan, ħadt sehem f’The Voice.

KIF JIRNEXXILEK IŻŻOMM SODA FIL-MEWĠA KBIRA TAS-SUĊĊESS LI ĦAKMITEK? B’saqajja mal-art u għajnejja fis-sema! Dejjem bqajt nagħti importanza lit-talb, lid-djalogu ma’ sħabi s-sorijiet, il-komunità li żżommni u l-kura tal-ħajja spiritwali.

Il-popolarità ma aljenatnix minn Alla, anzi tatni ċ-ċans iktar biex nitkellem fuqu. Illum iwaqqfuni ħafna żgħażagħ fit-triq biex jieħdu selfie miegħi u b’hekk ikolli ċans nitkellem magħhom. Kieku ma rbaħt it-talent show forsi ma kienx ikolli din l-opportunità. Insomma, dak li għaddejja minnu qed ngħixu b’serenità kbira u bħala servizz lill-komunità: il-Mulej tani din irresponsabbiltà kbira u naf li mhux se jħallini waħdi. Jiena strument f’idejh.

FIS-CD HEMM COVER VERSIONS LI INTI TAJTHOM MARKA PERSONALI QAWWIJA. Anke hawn, l-idea kienet li nużaw lingwaġġ modern biex inwasslu messaġġ ċar. Kull silta mużikali ippruvajt nagħtiha sinifikat ġdid, marbut mal-għażla tiegħi li ngħix għal dejjem bħala bint il-Mulej! Anke Like a virgin, li tant qalgħet polemiċi, ħadnieha b’din l-intenzjoni: xtaqt nibdilha f’talba personali, li fiha nara l-id tal-Mulej li tmissni u teħodni lura lejh.

DEJQUK XEJN IL-KUMMENTI TA’ XI MEMBRI TAL-KNISJA DWAR DIN IL-KANZUNETTA? Jien trankwilla ħafna għax m’għamilt xejn ħażin! Il-Mulej iħallina liberi nesprimu dak li nixtiequ. Fil-Knisja għad hemm membri li huma ftit magħluqin, anke jekk Papa Franġisku jgħidilna “Irrid ragħajja li għandhom riħa tan-nagħaġ, mhux ta’ moffa” u “t-talenti għandhom jintużaw għall-qadi tal-komunità”. Għandi dan id-don kbir tal-kant, li ma jiddependix minni imma millMulej: għandi r-responsabbiltà li niżviluppah u naqsmu mal-oħrajn,

bil-għajnuna tal-komunità tiegħi, li dejjem insibha warajja.

XORTA WAĦDA, NAĦSEB STAJTU TINDUNAW LI LIKE A VIRGIN TA’ MADONNA SETGĦET TAQLA’ XI DIŻAPPROVAZZJONI...

Kif qrajt il-kliem, interpretajtu skont dak li nħoss jien. Issa għandu tifsira differenti minn dik oriġinali. Jeħtieġ li narawh f’dawl ġdid, b’għajnejn ġodda, anke jekk mhux dejjem ikun faċli.

FI KNISJA NIEQSA MILLVOKAZZJONIJIET, TAĦSEB LI TISTA’ TRESSAQ AKTAR ŻGĦAŻAGĦ LEJN IL-FIDI? Hekk nixtieq jien. Illum iż-żgħażagħ ukoll jirċievu s-sejħa minn Alla, imma għandhom biża’ li jaqbdu din it-triq, għax id-dinja toffrilhom ħafna possibiltajiet li jidhru isbaħ u interessanti, imma li mbagħad iġibu magħhom ħafna inkwiet. L-istedina hija li timxi warajh: Hu ma jeħodlok xejn, anzi, jagħtik iktar, kif għamel miegħi. U jekk fiċ-ċokon tiegħi, jirnexxili nagħti idea differenti ta’ xi jfisser tkun soru, għax ħafna drabi l-idea hi ta’ persuna liebsa skur magħluqa f’kunvent, inkun kuntenta li l-Mulej ikun inqeda bija biex iwassal messaġġ sabiħ!

19

Connected Ingħaqad mal-ħbieb li jissemmew fl-isbaħ ktieb li qatt inkiteb – il-Bibbja.

ISEM

Żakkew

TIFSIRA TAL-ISEM Safi POST TAT-TWELID Ġeriko KTIEB FIL-BIBBJA L-Evanġelju ta’ San Luqa kapitlu 19

PROFESSJONI

Kap talPubblikani

IKEL FAVORIT

Tin

KANZUNETTA Money, money, FAVORITA money BIŻA’ PARTIKOLARI

Il-Folol

J

ismni Żakkew. Twelidt Ġeriko minn familja sinjura u sibt xortija jien u nikber billi sirt kap tal-pubblikani. Xogħli kien li niġbor it-taxxi għar-Rumani. Mhux biss, kont il-kap ta’ dawk li jiġbru t-taxxi u għalhekk kelli wkoll pożizzjoni importanti fis-soċjetà ta’ żmieni. Sħabi kienu jkunu nies mibgħudin minn ħafna minħabba xogħolhom u jien kont ingawdi r-rispett tar-Rumani meta nwettaq xogħli sewwa.

Kelli xewqa fija li ftit ftit bdiet tikber. Kont smajt li Ġesù ta’ Nazaret kien wieħed fost il-ftit li kienu aċċettawna u wkoll li kien iħobbna. Fost il-Lhud, l-idea kienet li aħna l-pubblikani konna kollha ħżiena. Imma din ma kinetx il-verità kollha. Jien kelli xewqa li ngħix aħjar. U għalhekk, malli smajt li ġej Ġesù ta’ Nazaret fittixt li niltaqa’ miegħu. Ħassejt li seta’ jibdilli ħajti. Imma kont ta’ statura żgħira u għalhekk kelli ninfired millfolla u nitla’ fuq siġra tat-tin selvaġġ. Stħajt nixxabbat, imma meta kont naf li b’hekk biss stajt inħares f’għajnejh, ma ddejjaqtx! U l-opportunità tiegħi waslet! Dak li kien qed jilqa’ l-imwarrbin, ried jiġi għandi!

Min jien?

Diskursata bejn il-ħbieb: Kien hemm żagħżugħ li sab perla tassew prezzjuża. Mar jipprova jbiegħha fuq il-monti, imma nduna li x-xerrejja kienu qed jagħtuh prezz baxx wisq. Riedu jidħku bih. U għalhekk ħadha lura fl-għarix tiegħu. Minn dakinhar induna li ħafna kienu qed jippruvaw jisirqulu l-perla li kien sab. Ħajtu saret mimlija tensjoni għax beża’ li ma jdumux ma jattakkawh. U għalhekk, qabad il-perla, resaq lejn l-irdum u, quddiem kulħadd, rema l-oġġett prezzjuż fil-fond tal-baħar! U qalbu straħet! Żakkew kiteb

Profil 20 MEJJU/ĠUNJU 2015

y JOSEPH bonnici

Tassew, meta l-oġġetti jsiru importanti ħafna għalina u nibżgħu li nitilfuhom, inkunu qisna skjavi. Nibdew nibżgħu li nitilfuhom jew li ħaddieħor jeħodhomlna. Nibżgħu wkoll li ħaddieħor ikollu aħjar minna!

Zoe kiteb

Ħafna li ma jagħtux kas tal-oġġetti imma jagħtu iktar importanza lir-relazzjonijiet u lil dak kollu li jagħtihom il-ferħ veru fil-ħajja tagħhom, issibhom mimlijin kuntentizza u paċi. Kulma jkollhom jaqsmuh mal-oħrajn u jxerrdu ferħ u hena fil-qlub!

Zane kitbet

Zvetlana: Żakkew, x’fettillek bdejt tqassam il-flus bl-addoċċ? Żakkew: Ma kinitx ħafifa għalija. Sa dakinhar, qalbi kienet marbuta mal-ġid li kelli. Kien irnexxili nġemma’ fortuna kbira mill-ħidma tiegħi u għalhekk kont sirt sinjur kbir. Imma kif iltqajt ma’ Ġesù intbaħt li l-ferħ veru ma kontx qed insibu fil-ġid. Dak li qalli hu u dak li kont smajt fuqu bidillu ħajti.

Zven: X’qallek Ġesù biex bdilt ħajtek? Żakkew: Fost il-kelmiet li kien jgħid kien hemm: X’jiswielu l-bniedem jekk jikseb id-dinja kollha, imbagħad jitlef ħajtu?

Għalija kienu perfetti. Kelli ħafna ġid, imma kont imbeżża’ li xi darba għad jagħmluli l-ħsara jew jisirquni.

Zvetlana: Nofs ġidek lill-foqra u erba’ darbiet lil min sraqt! Ma tarax li esaġerajt? Żakkew: Il-Lhud konna nagħtu offerta mid-dħul tagħna lit-tempju. Din kienet wisq inqas min-nofs. Jien kont iltqajt mal-Messija u għalhekk ridt nagħti ħafna iktar milli kien jingħata littempju! Kont sraqt lill-bnedmin ulied Alla u għalhekk ridt inpattilhom wisq iktar milli konna nagħtu lid-dar fejn nagħtu qima lil Alla!

Għażiż Żakkew,

Għandek il-Posta

l-ewwel ħaġa nixtieq nirringrazzjak tal-istennija tiegħek fis-siġra u tal-laqgħa li tajtni f’darek! In-nies rawni dieħel għandek u stagħġbu, imma fil-fatt jien kont dħalt iktar ’il ġewwa! Jien kont dħalt f’qalbek!

Ma kontx l-uniku midneb li lqajtni għandek ... miegħek kien hemm Mattew ilpubblikan bħalek li għamilli festa fejn kienu mistiedna wkoll ħafna meqjusa bħala midinbin. Kull darba li kien jiġri hekk, dawk li kienu jaħsbu li huma l-aktar tajbin kienu jiskantaw! Imma jien ġejt bħat-tabib, għall-morda mhux għal min hu b’saħħtu, jew għal min jaħseb li m’għandux bżonn fejqan!

U inti lqajtni tassew! Dħalt jien u minn qalbek ħarġu l-flus u l-ġid li kienu qed jieħdu ħafna spazju! U qalbek imtliet bl-imħabba. Bħalek hawn ħafna persuni li qed jistennewni nidħol f’ħajjithom. Kultant ikun hemm min ibellagħhielhom li huma ħżiena u ma jagħtihomx ċans jinbidlu.

Imma jien għadni bl-istess xewqa li dejjem kelli: li l-bnedmin kollha jimtlew bil-ferħ li ma jintemmx. Kemm nixtieq li ħafna żgħażagħ u adulti jagħmlu bħalek! Jekk iridu jien nimla qalbhom bil-ferħ li huwa aqwa minn dak tal-ġid li jgħaddi! U nispera li ma jaqtgħux qalbhom għax ikun hemm min iqishom bħala ħżiena! F’għajnejja kull bniedem għandu ħafna tajjeb li jista’ jikber fih u jagħmlu bniedem ġdid!

Insellimlek Żakkew, grazzi talli lqajtni f’qalbek Ġesù

Zven: Illum ġie s-sliem lil din id-dar!

Veru ħassejt paċi fik, kif qal Ġesù? Żakkew: Ħassejtni qisni għasfur li fetħulu l-gaġġa. Il-ġid kien qed iżommni maqful u issa stajt noħroġ liberu u nferraħ lill-bnedmin ħuti bil-flus li kelli! Ġesù wera li anke għalija kien hemm tama, għax qal li jien ukoll bin Abraham! Għal Alla kulħadd jista’ jsir il-persuna tajba li jixtieqna nkunu hu! Għalih, kull midneb għandu futur!!

21

ime T Machine y karol paul DE BONO

MUŻEW ĦAJ

Qatt dħalt fid-dar tal-ħabib jew ħabiba tiegħek u qgħadt iddur fil-kmamar privati tagħhom? Qatt dħaltilhom fis-salott, jew fil-kċina, jew fil-kamra tas-sodda? Ħeqq, mhux kulħadd jieħu gost b’dan, għax ngħiduha kif inhi, kulħadd irid xi ftit talprivatezza, mhux hekk?! Iżda għandkom tkunu tafu li f’Malta, sewwa sew fil-Belt Valletta, għandna familja li tħalli lil min irid jidħol idur fid-dar tagħha. Hekk hu! Illum ser immorru ġewwa Casa Rocca Piccola, fil-Belt Valletta.

Din id-dar, jew aħjar, “palazzina” tinsab ftit ‘l isfel mill-Palazz tal-Granmastru fi Triq ir-Repubblika. Meta tħares minn barra, taħsibha xi dar żgħira, iżda meta wieħed jidħol u jibda jdur, jibqa’ skantat bil-kobor li fiha. Id-dar inbniet fis-seklu 16, allura żgur li hija waħda mill-ewwel binjiet li telgħu fil-Belt Valletta, li bdiet tinbena wara l-Assedju l-Kbir tal-1565. L-istil tal-arkitettura li ntgħażel għal din id-dar huwa stil imsejjaħ “en filade”, li huwa stil tipiku ħafna ta’ dak iżżmien. F’dan l-istil, il-kmamar jiġu mibnija waħda wara l-oħra, 22 MEJJU/ĠUNJU 2015

u kull kamra tinfed ma’ ta’ ħdejha. Casa Rocca Piccola ħadet isimha mill-ewwel sid tagħha, li kien l-ammiral tal-Ordni ta’ San Ġwann, Don Pietro la Rocca. Id-dar baqgħet f’idejn l-Ordni sal-1780 meta ġiet akkwistata minn familja nobbli Maltija, il-familja Sant Cassia. Minn dak iż-żmien lil hawn, id-dar baqgħet f’idejn il-Maltin u bħalissa hija d-dar tal-familja tal-Markiż Nicholas De Piro. Il-familja De Piro hija t-tielet familja Maltija li qed tgħix f’din id-dar u fl-1990 bdiet taħseb biex tiftaħ din iddar għall-pubbliku.

Iżda x’hemm daqshekk speċjali fuq din id-dar? Għalkemm din id-dar hija residenza privata, jiġifieri għadhom jgħixu n-nies fiha, is-sidien tagħha ddeċidew li jiftħu din id-dar biex min jixtieq ikun jista’ jmur idur fiha u japprezza l-ġmiel talarkitettura li fiha. Apparti minn hekk, il-ħamsin kamra li fiha, matul iż-żmien ġew armati b’ħafna oġġetti prezzjużi antiki li għandhom valur kbir, per eżempju pitturi, fidda antika u għamara li ftit tista’ tara bħalha. Fost il-kmamar l-iktar importanti li hemm f’din id-dar insibu s-‘Sala Grande’ li hija l-ikbar kamra fid-dar, żewġ kmamar tal-ikel, waħda li tintuża fis-sajf, u l-oħra fixxitwa u saħansitra kappella armata bil-bżonnijiet kollha.

L-iktar attrazzjoni li nfetħet riċenti huwa l-bir tad-dar.

Dan il-bir kien jintuża fi żmien

it-Tieni Gwerra Dinjija bħala xelter, u jesa’ madwar mitt ruħ!

X’dar din hux? Anzi, skużawni… x’palazz dan hux? Jekk tixtieq tkun taf iktar dwar dan ilpalazz, u l-familja de Piro, tista’ tidħol fuq is-sit elettroniku casaroccapiccola.com. F’din il-paġna tista’ wkoll tara ħafna ritratti sbieħ, kif ukoll tagħmel dawra virtwali malkmamar tad-dar. Iżda l-aqwa ħaġa li tista’ tagħmel, bħal ma ngħidilkom is-soltu, hi li tmur f’dan il-post u tara b’għajnejk is-sabiħ tan-nobbiltà Maltija.

23

IL-FESTA TAL-IMNARJA y bertram PORTELLI

Meta wieħed jaħseb fixxahar ta’ Ġunju, fost affarijiet oħra żgur li wieħed jiftakar li lejn tmiem dan ix-xahar, niċċelebraw il-festa magħrufa bħala l-Imnarja. Il-festa talImnarja (kelma li ġejja minn luminaria li tfisser mixegħla) hija festa mill-aktar antika, tant li kienet diġà tiġi ċċelebrata f’Malta qabel il-miġja talKavallieri ta’ San Ġwann f’pajjiżna. Minkejja dan, din il-festa ħadet spinta kbira malmiġja tal-Ordni fis-seklu sittax.

li huwa l-knisja uffiċjali talIsqof. Minħabba dan il-fatt, fl-imgħoddi kienu jinxtegħlu fjakkli kemm fuq is-swar talImdina kif ukoll fuq il-bejt talKatidral. Il-fjakkli kienu jsiru billi skutelli tal-fuħħar kienu jimtlew biż-żift u bix-xaħmijiet u mbagħad tiddaħħal ftila biex tkun tista’ ssir il-mixegħla.

Nistgħu nimmaġinaw x’xena kien ikun fiha din il-mixegħla (luminaria) hekk kif il-Katidral u s-swar tal-Imdina jidhru minn bosta nħawi tal-gżejjer tagħna.

Il-festa tal-Imnarja hija liturġikament il-festa ta’ San Pietru u San Pawl – il-festa titulari tal-Katidral ta’ Malta

Il-bdiewa kienu jqisu l-festa tal-Imnarja bħala l-festa tagħhom. Minħabba li l-mezzi tat-trasport fl-imgħoddi kienu

24 MEJJU/ĠUNJU 2015

bil-bosta differenti minn dawk tal-lum, il-bdiewa kollha talirħula kienu jitilgħu flimkien malfamilji tagħhom bil-karettuni lejn is-Saqqajja fit-28 ta’ Ġunju u hemm kienu jqattgħu lejl ta’ divertiment bl-ikel u l-għana.

Wara, kienu jimteddu taħt is-siġar biex jistennew Jum l-Imnarja jisbaħ.

Maż-żerniq, il-bdiewa u l-familjari tagħhom kienu jmorru jieħdu sehem fil-quddiesa talKatidral u wara kienu jsegwu l-purċissjoni li kienet toħroġ mill-istess knisja katidrali.

Fis-seklu sittax bdew isiru l-ewwel tiġrijiet li l-festa

tal-Imnarja hija magħrufa għalihom. Fil-bidu, f’dawn ittiġrijiet kienu jieħdu sehem subien, irġiel, skjavi u kienu jsiru wkoll tiġrijiet tal-ħmir.

Min kien jirbaħ, kien jieħu bħala premju xi maktur, xabla jew beritta! Aktar ’il quddiem bdew jingħataw ukoll xi paljijiet bħala premju li kienu jkunu magħmula minn drapp ta’ damask b’kuluri differenti skont il-kategorija li wieħed ikun qed jieħu sehem fiha. Issehem ta’ aktar annimali fittiġrijiet kompla jiżdied aktar ma beda jgħaddi ż-żmien.

Qabel il-festa, nhar San Ġwann, fl-Imdina u fir-Rabat kien joħroġ il-banditur (dak li jaqra l-bandu) biex jagħti l-avviż tal-gvern li se jsiru t-tiġrijiet fl-Imnarja. Kien ukoll jagħti l-kundizzjonijiet ta’ dawn it-tiġrijiet.

Fl-1854 bdiet issir ukoll il-wirja agrikola fil-ġonna tal-Buskett.

Iż-żmien jgħaddi u ma jistenna lil ħadd u xi wħud mit-tradizzjonijiet inbidlu wkoll mal-mixja tas-snin. Il-

festa tal-Imnarja għadha tiġi ċċelebrata iżda b’mod aktar sempliċi. Illum il-ġurnata, il-bandu m’għadux jinqara iżda xorta waħda għadha ssir reenactment tiegħu.F’dawn iż-żminijiet, l-attività ta’ lejlet l-Imnarja tiġi organizzata permezz ta’ attività fil-Buskett bl-ikel u bl-għana. Imbagħad, f’Jum l-Imnarja, waranofsinhar għadhom isiru t-tiġrijiet talbhejjem u anki l-wirja agrikola.

25

y daniel MICALLEF

Wara xitwa u rebbiegħa neqirdu bil-kesħa, ir-riħ u x-xita li ma konniex neqsin minnhom, issa li t-temp inbidel u bdejna naraw sema safi, ma jistax jonqos li aħna l-Maltin insibu diska ġdida biex ikollna fuqiex ingergru: “Uff xi sħana!” Dik l-istilla li tagħtina d-dawl kuljum, issa nibdew inħossu s-sħana li tagħtina iktar u iktar... u ma jistax jonqos li nilbsu l-malji, ilqliezet qosra, is-sandlijiet, il-krakar u l-flokkijiet imqaċċtin.

IX-XEMX

IX-XEMX U L-ĦAJJA Il-ħajja fid-dinja tiddependi ħafna mix-xemx... il-pjanti u s-siġar li huma l-ħlejqiet li kapaċi jieħdu l-ilma u parti mit-tinġiż fl-arja biex jagħmlu z-zokkor li huma jużawh bħala enerġija. F’dan il-proċess, lid-dinja jagħtuha l-ossiġnu u jsiru l-ikel tagħna u ta’ bosta ħlejqiet oħra. Dawn il-ħlejqiet u l-annimali mbagħad huma l-ikel ta’ annimali ferm ikbar minnhom.

IX-XEMX U L-BNIEDEM Ix-xemx fil-fatt hi s-sors ta’ tliet tipi ewlenin ta’ enerġija: id-dawl, is-sħana u r-raġġi ultravjola (UV).

Dawn tal-aħħar jintużaw mill-ġilda tagħna biex tipproduċi l-vitamina D li hi importanti l-iktar għas-saħħa tal-għadam. Tajjeb ngħidu li għoxrin minuta xemx hi biżżejjed biex ilġilda tagħmel din il-vitamina u barra minn hekk l-ikel li nieklu jagħtina din il-vitamina wkoll. Id-dawl tax-xemx jista’ jgħin ukoll biex ġisimna jissettja l-arloġġ tiegħu u hekk nagħrfu li jkun sar il-ħin li nqumu jew norqdu. Ftit 26 MEJJU/ĠUNJU 2015

xemx tista’ żżommilna l-burdata tajba... sakemm ma nkunux inbatu bil-fwawar u minflok nintefgħu neqirdu bis-sħana!

LIL HINN MILL-ĠID Imma x-xemx ma tagħmilx ġid biss!

Issa li ġej is-sajf, tisma’ min imur jieħu ftit xemx... imma jispiċċa li tieħdu x-xemx minflok. Tara min jispiċċa jsir qisu tadama għax ikun ħaraq il-ġilda. Meta r-raġġi UV jaslu sal-ġilda, dawn iwasslu biex il-ġilda tiħmar, u nibdew inħossu l-ħruq.

Barra minn dan, issir ħsara diretta li teqred uħud miċ-ċelloli tal-ġilda.

Waqt li l-ħmura normalment iddum xi erbat ijiem, il-ġilda tipprova tnaqqas iċ-ċans li tinħaraq billi

TĦALLIX IX-XEMX TIEĦDOK Waqt li l-kanċer tal-ġilda jista’ jitfejjaq, l-aħjar ħaġa tkun li ma nħalluhx jiżviluppa. Qatt mhu tard li tipproteġi l-ġilda tiegħek billi tevita li toqgħod barra bejn il-ħdax ta’ filgħodu u l-erbgħa ta’ wara nofsinhar u li tgħatti kemm tista’ l-ġilda mir-raġġi tax-xemx. Sa snin ilu, il-ħwejjeġ u l-kpiepel kienu l-uniku mezzi għal dan, u għadhom tajbin sal-lum.

Imma fis-seklu 20, bdew ifittxu sunscreens effettivi. Fil-bidu,

tismar bil-mod. Ħafna nies jaħsbu li jidhru iktar ħelwin jekk fis-sajf joqogħdu fix-xemx biex jismaru… imma meta wieħed jismar il-ġilda tkun qed turi li qed “tweġġa’”.

U BILLI NOQGĦOD FIX-XEMX?!

Fil-fatt, ġilda li tkun batiet l-effetti tax-xemx tista’ tiżviluppa ħafna problemi u ma tibqax sabiħa: titlef il-kulur sabiħ tagħha, jiżdiedu n-nemex u jiżdied it-tikmix. Imma l-iktar problema hi l-kanċer tal-ġilda u fost l-agħar hi l-melanoma.

Waqt li ġilda tista’ tinħaraq bixxemx illum, il-melanoma tista’ toħroġ ħafna snin wara u hu magħruf li jekk wieħed jinħaraq

dawn kienu kremi li fihom iżżingu u għalhekk kienu jħallu lega bajda fuq il-ġilda u ma tantx kienu jintużaw.

Franz Greiter kien espert talkimika li kien iħobb jitla’ malmuntanji fl-Iżvizzera. Minn hemm dabbar ħruq mix-xemx diversi drabi u beda jfittex sunscreens effettivi li ma jgħattux il-kulur naturali talġilda. Dawn kienu iktar attraenti u bdew jintużaw, l-iktar minn

bix-xemx ħames darbiet, jirdoppja ċ-ċans li jiżviluppa melanoma.

Kull sena, madwar ħamsin f’Malta taqbadhom melanoma u hi l-iktar kanċer komuni f’persuni taħt ittletin sena.

KIF NAGĦRAFHA? Fortunatament, il-melanoma hu tip ta’ kanċer li jekk tilħqu kmieni jkun jista’ jitfejjaq. Fil-fatt, iktar minn 90% tan-nies b’melanoma jitfejqu kompletament. Għalhekk, tajjeb li nkunu nafu l-ġilda tagħna u nieħdu ħsieb infittxu parir jekk ninnutaw xi sinjali ta’ periklu.

Is-soltu, melanoma tidher bħal għazza kannella jew sewda. Hu normali li jkollna xi għazza, imma tajjeb li nfittxu l-għajnuna jekk nindunaw b’xi wħud minn dawn: - L-għazza ma tistax taqsamha f’żewġ nofsijiet indaqs.

- Il-bordura tkun irregolari - Ikollha iktar minn kulur wieħed - eżempju biċċiet kannella skuri, oħrajn ċari, oħrajn bojod jew suwed fl-istess għazza - Tkun ikbar minn 6 millimetri - L-għazza tkun qed tinbidel: tikber, jinbidel il-kulur, joħroġ xi demm minnha… ✖ dawk li kienu jitilgħu malmuntanji u s-suldati tat-Tieni Gwerra Dinjija. Maż-zmien, issunscreens saru iktar effettivi u jifilħu għall-ilma bħalma nsibu llum il-ġurnata. Importanti għalhekk li meta l-ġilda tkun mikxufa għax-xemx, napplikaw sunscreen li jkollu SPF millinqas 20 kull sagħtejn jew tlieta.

Tajjeb niftakru nużaw ukoll nuċċali tajjeb tax-xemx biex irraġġi UV ma jagħmlux ħsara lill-għajnejn.

27

NOEL vassallo y adrian VELLA

“I pray you’ll be our eyes, and watch us where we go”. Ifakkruk f’xi ħaġa dawn il-versi? Dawn huma l-ewwel linji tal-kanzunetta famuża, “The Prayer” li kienet ġiet kantata minn Celine Dion flimkien mat-tenur Andrea Bocelli. Kanzunetta millisbaħ li hija wkoll talba.

CELINE Dan huwa l-istage name li Seàn Patrick Michael Sherrard għażel lejn l-aħħar tas-snin sebgħin, u hu meħud mill-karattru Johnny ‘Guitar’ Logan, fil-film tal-1954, Johnny Guitar, parti maħduma minn Sterling Hayden.

Johnny Logan twieled fit-13 ta’ Mejju 1954, f’Melbourne, l-Awstralja. Missieru, Charles, magħruf iktar bħala Patrick O’Hagan kien tenur Irlandiż magħruf. Matul il-karriera tiegħu, Patrick kanta tliet darbiet fil-White House, fil-preżenza tal-Presidenti John F. Kennedy, Lyndon B. Johnson u Richard Nixon. Ta’ tliet snin, il-familja ta’ Logan marret tgħix l-Irlanda, l-ewwel fil-villaġġ ta’ Howth, u iktar tard ġewwa Drogheda fejn

28 MEJJU/ĠUNJU 2015

il-ġenituri tiegħu kellhom pub.

Ta’ tnax-il sena, it-tfajjel Johnny akkumpanja lil missieru fuq tour fl-Awstralja u New Zealand.

Bla dubju Patrick O’Hagan kien ta’ ispirazzjoni kbira għat-tifel tiegħu f’dik li hi karriera talkant. Iżda mhux biss; kien hemm ukoll il-grupp The Dubliners (bi stil folk), li miegħu Logan ġie f’kuntatt fl-Irlanda, li ħalla marka fuqu. Kien wieħed millmembri ta’ dan l-istess grupp, Eamonn Campbell, li għallem lil Logan idoqq il-kitarra. Johnny kanta għall-ewwel darba filpubbliku, meta kellu 9 snin, waqt party li kien qed jiġi organizzat fil-pub. Il-kanzunetta li kanta kienet Edelweiss minn The Sound of Music.

Min qatt ma sema’ b’Celine Dion?

Kantanta Kanadiża ta’ fama internazzjonali li kisbet bosta suċċessi tul il-karriera tagħha.

Celine Dion ta’ 18–il sena bdiet tikseb fama internazzjonali meta rebħet il-Eurovision tal-1988, li kien sar f’Dublin, l-Irlanda. Hija kienet ipparteċipat għall-Iżvizzera bid-

Hija ħaġa normali li ġuvintur u tfajliet ikollhom l-idoli tagħhom.

Xi wħud mill-idoli li kellu dan il-ġuvnott Irlandiz kellu, kienu Jimi Hendrix, The Rolling Stones, il-Beatles u Elvis Presley.

Johnny Logan ħareġ l-ewwel single tiegħu fl-1978. Huwa ttanta xortih jidħol fil-Eurovision għallewwel darba fl-1979. Huwa ġie fittielet post fl-Irish National Final.

Logan, magħruf ma’ ħafna nies bħala Mister Eurovision, rebaħ dan il-festival darbtejn bħala kantant (l-uniku wieħed sa issa), u darba bħala kompożitur. Fl1980 irrappreżenta l-Irlanda fil-Eurovision għall-ewwel darba, liema edizzjoni saret fl-Olanda.

Huwa rebaħ bil-kanzunetta What’s

diska: “Ne partez pas sans moi”.

Sa dan iż-żmien Celine kienet biss magħrufa fost il-pajjiżi li jitkellmu bil-Franċiż iżda wara r-rebħ tal-Eurovision hija bdiet tkanta kanzunetti bl-Ingliż u mill-ewwel bdiet tikseb suċċessi kbar.

Fost l-aktar kanzunetti li kisbulha suċċessi insibu: “The Power Of Love”, “All By Myself”, “Think Twice”, “Because you Loved Me” u “My Heart Will Go On”. Din tal-aħħar kantatha għall-film Titanic.

Nistgħu ngħidu li Celine Dion bdiet il-karriera tagħha bis-saħħa ta’ ħuha Michel Dondalinger, li dan kien bagħat biċċa mużika li fiha tkanta oħtu lil wieħed bl-isem ta’ René Angélil. Dan qabiżlu d-dmugħ minn għajnejh meta sema’ l-vuċi anġelika ta’ din ilkantanta żagħżugħa u emmen li din setgħet issir stilla tal-mużika.

Iżda lil hinn mill-mużika Celine hija impenjata għal ħafna kawżi tajba. Hija tmexxi l-“Canadian Cystic Fibrosis Foundation”.

Din l-għaqda tagħmel promozzjonijiet sabiex twassal informazzjoni dwar il-marda tal-fibrożi. Celine bdiet din il-kampanja meta n-neputija tagħha, Karine mardet b’din

il-marda fl-età ta’ 16-il sena.

Din il-kantanta waqqfet ukoll il-Fondazzjoni Dion Celine. Din il-fondazzjoni għandha l-għan li tissapportja lil individwi u entitajiet tal-karità li jaħdmu għat-tfal u familji fil-bżonn. Il-fondazzjoni titmexxa minn voluntiera u għalhekk il-flus jintużaw kollha għall-karità. Fi kliem wieħed mill-ammiraturi: “Celine Dion hija kantanta mill-aqwa, mara b’talenti kbar, omm imma wkoll mara li taħdem għall-umanità. Barra li hija waħda mill-aqwa artisti nisa ta’ kull żmien, Celine hija waħda mill-aqwa ċelebritajiet li ħallew marka fid-dinja!”

Another Year, kliem u mużika ta’ Shay Healy. It-tieni suċċess ġie fl-1987, fil-Belġju, din id-darba bil-kanzunetta Hold Me Now, kompożizzjoni tiegħu stess.

Fl-1992, fl-Isvezja, Logan rebaħ bħala kompożitur bil-kanzunetta Why Me, kantata minn Linda Martin. Fl-1984 kien diġà kkollabora ma’ din il-kantanta, bil-kanzunetta li hu kkompona, Terminal 3, liema kanzunetta spiċċat fit-tieni post.

Illum Johnny Logan għadu involut fil-qasam mużikali, u anke jwettaq ħidma f’diversi organizzazzjonijiet tal-karità.

Huwa miżżewweġ lil Ailis u għandhom tliet subien, Adam, Fionn u Jack.

JOHNNY LOGAN

varjeta` Mejju Fit-2 ta’ Mejju 1519 miet Leonardo da Vinci, il-ġenju Taljan li ħallielna l-pittura tal-Mona Lisa u diversi ideat ta’ invenzjonijiet li saru realtà wara mewtu, fosthom il-ħelikopter.

Fis-7 ta’ Mejju 1934 instabet l-ikbar perla fiddinja. Kienet tiżen 6.4 kilogrammi u nstabet filFilippini.

Fid-9 ta’ Mejju 2002, fil-Bahrain saret l-ewwel elezzjoni fejn in-nies setgħu jivvutaw u jagħżlu r-rappreżentanti tagħhom.

Xeħħa

Ċajta Kultant

Missier: Mur għid lill-ġar jislifli l-martell!

It-tifel imur u jirritorna wara ftit.

Tifel: Ma jridx! Qalli li tgħarraqulu!

Missier: X’xeħħa għandu! Mur ġib tagħna!

Fil-Mużew

Sinjura, taf li poġġejt fuq is-siġġu ta’ Lwiġi XIV? Ma jimpurtax! X’ħin jiġi nqumlu!

Fil-kċina

L-ikel li tagħmel inti qed inħossu jinħall f’ħalqi!

Għoġbok ħafna?

Le, għadu ffriżat!

Fid-9 ta’ Ġunju 1934 deher għall-ewwel darba Donald Duck.

Ġunju Fl-4 ta’ Ġunju 1896, Henry Ford ipprova l-karozza l-ġdida tiegħu f’Detroit, Michigan u semmieha quadricycle.

Fl-20 ta’ Ġunju 1819, is-Savannah, vapur li jaħdem bl-enerġija talfwar (steamship), kien l-ewwel wieħed tax-xorta tiegħu li qasam l-Atlantiku.

www.facebook.com/xehda