Xehda Għasel by Alan Bonello

NOVDIĊ2012

Mahatma Gandhi

Bniedem li għallimna mhux biss bi kliemu imma wisq aktar b’ħajtu

Il-Milied madwar id-dinja

Festa waħda ċċelebrata b’modi differenti

The Hobbit Vjaġġ mhux tant mistenni lejn ilMuntanja Erebor

“Il-bniedem jipproponi u Alla jiddisponi.” Hekk jgħid il-qawl Malti. U għandu raġun tafux! Aħna tgħidx kemm nagħmlu pjanijiet. Hekk magħmula min-natura tagħna. Qabel nagħmlu xi ħaġa, moħħna jiġri bina u jibda jelabora kif jistgħu jmorru l-affarijiet. Imma dan il-moħħ tagħna ma jistax jara x’ġej fil-ġejjieni, u allura mhux l-ewwel darba li l-pjanijiet tagħna jkunu qishom kastell mibni fuq ir-ramel, ftit maltemp ħafif u jisfaxxa kollox. Hekk ġralna ftit ilu b’din il-ħarġa ta’ Xehda Għasel. Konna ilna nippjanaw din il-ħarġa speċjali żmien twil, sabiex ikollna ħarġa tal-Milied mill-isbaħ. Imma dan kollu kellu jinbidel hekk kif bdew ġejjin id-diffikultajiet – uħud tekniċi waqt li oħrajn ġew minn mard li bħal daż-żmien faċli jaqbad lil dak li jkun. Insomma dan ma qatgħalniex qalbna u, hekk kif għadda l-maltemp, mill-ewwel komplejna naħdmu biex inkunu nistgħu nagħtukom l-aħjar rivista li nistgħu. Dan ix-xahar se nitkellmu dwar l-istorja epika ta’ J.R.R. Tolkien ‘The Hobbit’, se nagħtu ħarsa ħafifa lejn kif jiċċelebraw il-Milied pajjiżi differenti u kif ukoll se naraw proġett tal-arkitett famuż Renzo Piano - The Shard - li jinsab Londra. Dan kollu ssibu flimkien ma’ ħafna materjal interessanti ieħor li hekk kif tqalleb din il-paġna se tiltaqa’ miegħu. L-isbaħ xewqat għal dan iż-żmien sabiħ u sena ġdida mimlija grazzja. Il-paċi miegħek.

F’din il-ħarġa:

Il-Milied madwar id-dinja

2 Mahatma

Gandhi

Ta’ bla ħsieb 24

it-teżor ġenwin

6 10

Ewreka: Il-Mikrobioloġija 26

The Shard

Produzzjoni Kummissjoni gHall-Formazzjoni tat-Tfal u l-MagHZulin taS-SoCjetA tad-Duttrina Nisranija - M.U.S.E.U.M.

Kontributuri

JOSEPH BONNICI ALAN BONELLO Robert Aloisio Kurt Miceli BERTRAM PORTELLI Reuben Ellul Karol DeBono Clifton Sammut Raymond Muscat Warren BUSUTTIL Lawrence Fenech Daniel Micallef Andrew Borg Noel Vassallo Adrian Vella FRANKLIN BALZAN Neil Aquilina DARREL PACE ROBERT MICALLEF PREZZ: €1.50

15 Poster

UFFICCJU Distribuzzjoni

ABBONAMENTI XEHDA GHASEL, DAR GENERALI TAS-SOCJETA TAD-DUTTRINA NISRANIJA, TRIQ SAN GORG PRECA, IL-MARSA Grafika

www.designedbyal.com

Stampa

Veritas Press, Zabbar

www.facebook.com/xehda

y robert ALOISIO

Nhar it-30 ta’ Jannar 1948, proprju 65 sena ilu, inqatel Mohandas Gandhi, l-akbar mexxej tal-Indja fil-ġlieda tagħha għallindipendenza. F’ħajtu u wara mewtu ispira movimenti għad-drittijiet ċivili u għallibertà madwar id-dinja kollha, fosthom lil Martin Luther King, id-Dalai Lama u Aung San Suu Kyi. Isejħulu Mahatma, li blilsien Sanskrit ifisser “Ruħ Kbira”. Fl-Indja jsejħulu Bapu, li tfisser “missier”, u jqimuh uffiċjalment bħala Missier in-Nazzjon. Jum twelidu, it-2 ta’ Ottubru, huwa Jum Nazzjonali fl-Indja, u l-Jum Internazzjonali tan-Non-Vjolenza fid-dinja kollha. Gandhi kien ta’ twemmin Hindu. Ma kienx Nisrani imma kellu mħabba kbira għal Ġesù. F’żgħożitu, huwa kien qara l-Bibbja kollha biex iżomm wegħda li kien għamel lil sieħbu. It-Testment il-Qadim kien sabu diffiċli ħafna, imma t-Testment il-Ġdid, speċjalment il-Prietka tal-Muntanja, misslu qalbu. Il-versi li jgħidu li lill-bniedem ħażin m’għandniex niqfulu imma min jagħtik daqqa fuq ħaddek il-lemin iddawwarlu l-ieħor ukoll u min jitolbok il-libsa tagħtih ukoll il-mantar, kienu jogħġbuh wisq. Dawn il-versi kienu jfakkruh f’xi ħaġa li tgħallem fi tfulitu, li l-ħażin li jirċievi jpatti għalih bit-tajjeb. Din li ġejja m’hijiex intervista waħda imma siltiet minn intervisti li sarulu tul iż-żmien u li jinsabu f’waħda mill-aqwa bijografiji tiegħu, The Life of Mahatma Gandhi (1951), tal-ġurnalist Louis Fischer. 2 NOVEMBRU/DIĊEMBRU 2012

X’inhu Alla? Huwa qawwa misterjuża indefinibbli li tippervadi kollox. Inħossu, minkejja li ma narahx. Huwa qawwa li ma tarahx imma li tħossu u jisfida kull prova, għax ma jixbah lil ebda ħaġa li nipperċepixxu bis-sensi. Imur lil hinn mis-sensi. Tista’ tipprova l-eżistenza ta’ Alla? Sa ċertu punt, iva. Hemm ordni fl-Univers, hemm liġi inalterabbli li tmexxi kollox u kull ħaġa maħluqa li teżisti jew tgħix. M’hijiex liġi għamja, għax l-ebda liġi għamja ma tista’ tmexxi l-imġiba talbnedmin. Din il-liġi li tiggverna l-ħajja kollha hija Alla. Filwaqt li kulma hawn madwari qiegħed jinbidel, qiegħed imut, wara dik il-bidla hemm Qawwa ħajja li ma

tinbidilx, li żżomm kollox flimkien, li toħloq, ixxolji u toħloq mill-ġdid. Din il-Qawwa jew spirtu hija Alla... Qalb il-mewt, il-ħajja tibqa’, qalb ilfalsità tibqa’ l-verità, qalb id-dlam jibqa’ d-dawl. U għalhekk ngħid li Alla huwa Ħajja, Verità u Mħabba. Inti ċert li jeżisti Alla? Jien litteralment nemmen li lanqas ħaxixa ma tikber jew tiċċaqlaq mingħajr ir-rieda tiegħu. Alla huwa qrib tagħna iktar milli huma d-dwiefer qrib il-laħam. Nista’ ngħidlek dan, jiena ċert milleżistenza tiegħu iktar mill-fatt li jiena u int ninsabu bil-qiegħda f’din il-kamra. Tista’ taqlagħli għajnejja, u ma tkunx qtiltni. Tista’ taqtagħli mnieħri barra u ma tkunx qtiltni. Imma ħudli t-twemmin tiegħi f’Alla, u mmut.

Kif għenek Alla fil-ħajja tiegħek? Kull ħaġa interessanti li għamilt f’ħajti, m’għamilthiex għax kont imqanqal mir-raġuni iżda għax imqanqal mill-istint, minn Alla. Ħu l-Marċ tal-Melħ tal-1930. Ma kellix l-iċken ħjiel kif ħa tispiċċa l-affari. Sħabi kienu inkwetati u ma kinux jafu x’se nagħmel. Jien ma stajt ngħidilhom xejn għax lanqas jiena stess ma kont naf. Imma ġie bħal sajjetta u, bħalma taf, kien biżżejjed biex jheżżeż lill-pajjiż kollu. It-twemmin tiegħek f’Alla iħallik bniedem liberu? Iva. Jiena nemmen li l-bniedem hu s-sid tad-destin tiegħu fis-sens li għandu l-libertà tal-għażla fil-mod kif juża din 3

il-libertà. Iżda r-riżultati ma jikkontrollahomx hu. Kif jibda jaħseb li jista’ jagħmel dan, jaqa’ fid-deżolazzjoni. Qatt kellek rivelazzjonijiet minn Alla? Qatt ma kelli xi rivelazzjoni speċjali tar-rieda ta’ Alla. Nemmen bis-sħiħ li Hu jirrivela lilu nnifsu kuljum lil kull bniedem, iżda aħna nagħlqu widnejna għal dik il-“vuċi żgħira u kalma”. Alla qatt ma juri lilu nnifsu jekk mhux f’azzjoni. Kemm hu importanti għalik t-talb? It-talb huwa ċ-ċavetta li tiftaħ l-għodwa u ssakkar il-lejl. Bħalma l-ikel huwa meħtieġ għall-ġisem, hekk it-talb hu meħtieġ għar-ruħ. Jien ma nagħmel xejn mingħajr talb. Miniex bniedem ta’ ħafna għerf, imma umilment nistqarr li jien bniedem ta’ talb. U fit-talb aħjar ikollok qalb bla kliem milli kliem bla qalb. Kif u fejn tista’ ssibu lil Alla? Kieku nista’ nipperswadi ruħi li lil Alla ħa nsibu f’xi għar tal-Ħimalaja, kieku mmur hemm mill-ewwel. Iżda naf li ma nista’ nsibu mkien għajr fl-umanità. Is-sigħat kollha tal-jum inqattagħhom mal-bnedmin. Huma l-ewwel u l-aħħar kura tiegħi għax jien ma nagħraf l-ebda Alla jekk mhux dak Alla li jinsab fil-qlub ta’ miljuni ta’ erwieħ siekta. Inti Nisrani? Jiena Nisrani. Jiena Nisrani, jiena Indù, jiena Musulman u jiena Lhudi. Darba, tassew ħsibtha bisserjetà li nsir Nisrani. Il-figura ġentili ta’ Kristu, hekk paċenzjuż, hekk ħanin, hekk mimli mħabba, hekk mimli maħfra li għallem lid-dixxipli tiegħu biex ma jpattuhiex meta jgħajruhom jew isawtuhom, imma li jdawru wiċċhom in-naħa l-oħra, rajtu bħala eżempju sabiħ ta’ bniedem perfett.

“Alla huwa qrib tagħna iktar milli huma d-dwiefer qrib il-laħam!” 4 NOVEMBRU/DIĊEMBRU 2012

Time ine Mach

Ta’ bla ħsieb... y karol DE BONO

“Ta’ bla ħsieb, jirnexxi!” Tafuh dan il-qawl Malti? Dan ngħiduh meta nagħmlu xi ħaġa ta’ malajr, u minkejja li kollox ikun tal-aħħar ħin, kollox imur tajjeb, kważi aħjar minn ħaġa li tkun ippjanata minn ħafna qabel! U San Ġorġ Preca, jew is-Sur Dun Ġorġ, kif konna nafuh aħna, għandu jkun kien jemmen fiha sew din il-ħaġa! Ħa nintroduċi ftit ruħi. Jien jisimni Gejtu. Però mhux ser inkellimkom fuqi tafux! Ser inkellimkom fuq kif bdiet il-purċissjoni tal-Bambin, li ssir lejlet ilMilied mill-membri tal-MUSEUM. Kien għad kelli xi ħdax-il sena, meta s-Superjur Karmenu tal-Ħamrun, staqsa lili u lil xi tfal oħrajn biex nibdew nipprattikaw xi kant tal-Milied, għax Dun Ġorġ ried li lejlet il-Milied ta’ dik is-sena, noħorġu fit-toroq u nagħmlu “dimostrazzjoni” bil-Bambin! U din x’kienet tfisser? Qatt ma kont smajt kelma daqshekk tqila. Is-Superjur Karmenu spjegalna li Dun Ġorġ riedna noħorġu nduru mat-toroq tal-Ħamrun bil-fanali u l-friegħi tal-palm f’idejna nkantaw l-innijiet tal-Milied. Dan riedna nagħmluh sabiex kulħadd jiftakar li l-veru raġuni tal-Milied huwa r-rigal li Alla ta lilna l-bnedmin, lil Ibnu stess! Ħeqq, x’tistenna minn Dun Ġorġ,

bniedem li kien iħobb ħafna l-kliem, “Verbum Dei caro factum est”, “l-Iben t’Alla sar Bniedem”?! L-idea kienet sabiħa, imma ż-żmien beda dieħel ġmielu. Niftakar konna niltaqgħu kuljum biex nipprattikaw il-kant. Imma l-aktar li kien qed jinkwieta lis-Superjur kien il-Bambin. Kif stajna noħorġu nagħmlu din id-dimostrazzjoni jekk ma kellniex Bambin? Is-soċji tgħidx kemm daru u fittxew, iżda donnu ma setgħux isibu Bambin tajjeb. Imma kif kien jgħid Dun Ġorġ, il-providenza t’Alla hija kbira ħafna. Staqsi minn hawn, u tkixxef minn hemm, tlett ijiem qabel ma kellha ssir din id-dimostrazzjoni, is-soċji staqsew lil Patri Franġisk Micallef, Franġiskan, li kellu Bambin tad-daqs li kellna bżonn. Il-Patri silfilna l-Bambin b’qalbu kollha. Kemm fraħna dakinhar li s-Superjur tana l-aħbar! Konna qisna rbaħna xi somma flus! Issa kollox kien lest biex nhar l-24 ta’ Diċembru 1921, issir għall-ewwel darba f’Malta l-famuża dimostrazzjoni bil-Bambin. Trid tarana dakinhar! Inġbarna l-MUSEUM għall-ħabta tal-ħamsa.

Is-soċji qassmu l-friegħi tal-palm u xi fanali lilna t-tfal. Wieħed mis-soċji żamm il-Bambin tal-patri f’idejh, u rħejnielha għat-toroq tal-Ħamrun, inkantaw l-innijet tal-Milied. Kienu bosta dawk in-nies li xirfu mid-djar tagħhom biex jaraw x’kien dak ilkant, u ma kinux ftit dawk li ngħaqdu magħna. Kien tassew fina x’tara! Il-ferħ li ħassejna dakinhar ma ninsieh qatt! Issena ta’ wara rġajna għamilnieha, u ta’ wara wkoll, u mhux aħna tal-Ħamrun biss! Bil-mod il-mod din id-drawwa bdiet tixtered ma’ Malta kollha, u ma’ kull fejn hemm il-MUSEUM, saħansitra fil-Kenja u l-Perù. U jien naf, li llum, għexieren ta’ snin wara, din iddimostrazzjoni għadha ssir! Jien illum ma nistax nattendi għal din l-attività, għaliex lil Ġesù Bambin qiegħed ingawdih wiċċ imb wiċċ. Iżda lilek inħeġġek biex nhar lejlet il-Milied ta’ din is-sena, tattendi għal din il-purċissjoni fir-raħal tiegħek, jew xi raħal qrib. Jekk kapaċi tkanta, tiddejjaqx tingħaqad mat-tfal u ż-żgħażagħ l-oħra waqt il-kant talgħanjiet tal-Milied. Ħu ħsieb li turi lil ħaddieħor li “Jesus is the reason for the season!” Il-Milied it-Tajjeb! 5

y REUBEN ellul bertram PORTELLI

Fröhliche Weihnachten, Hristos se rodi, Buone Feste Natalizie, Joyeux Noel u Milad Majid... kollha modi differenti kif nistgħu nawguraw lil xulxin l-isbaħ awgurju f’dan iż-żmien tas-sena: Il-Milied it-Tajjeb. Ċert li bosta minna, jekk mhux ilkoll, naqblu li din il-festa għażiża tal-25 ta’ Diċembru, ittfakkira tat-twelid ta’ Ġesù l-Iben t’Alla fl-għar fqajjar ta’ Betlehem, iġġibilna sensazzjonijiet, tifkiriet u enerġija ġdida biex għal sena oħra niċċelebraw dan l-akbar avveniment fl-istorja kollha talumanità. Matul il-ġrajja tal-bniedem, f’pajjiżi u f’kulturi differenti nibtu diversi tradizzjonijiet ħelwin li jikkaratterizzaw din il-ġrajja passata, daqskemm attwali li niċċelebraw kull l-aħħar xahar tassena. Ejjew induru dawra ċkejkna mal-globu tagħna u nagħmlu xi waqfiet f’xi kontinenti u pajjiżi ħalli nittawlu u naraw x’qed iħejju għal dan il-Milied. L-Afrika F’xi pajjiżi tal-Afrika, f’jum il-25 ta’ Diċembru, l-attività tibda billi grupp ta’ nies idur mal-villaġġ u jgħaddu quddiem id-djar talmissjunarji jkantaw l-għanjiet 6 NOVEMBRU/DIĊEMBRU 2012

tal-Milied. Ħafna drabi, in-nies talvillaġġ jistenbħu b’dan il-kant ta’ dawn in-nies. Fi triqithom lejn ilknisja, huma jirritornaw fi djarhom biex jagħmlu l-aħħar tħejjijiet għall-quddiesa tal-Milied, l-aktar tal-ħwejjeġ li jkunu se jilbsu u tal-offerti li jkunu se jagħmlu. Bejn it-tmienja u d-disgħa ta’ filgħodu, imbagħad, kulħadd ikun fi triqtu lejn il-knisja għaċ-ċelebrazzjoni tal-Milied ta’ Ġesù. Kull min jattendi, jersaq ipoġġi l-offerta tiegħu f’post imħejji apposta quddiem l-artal mejda. Ma jkun hemm l-ebda persuna fil-knisja li ma tkunx għamlet xi offerta. Wara, ikun imiss l-ikla tal-Milied, fuq barra, quddiem id-djar tan-nies fejn kulħadd jistieden lill-ħbieb l-aktar qrib tiegħu għal din l-ikla speċjali. Interessanti li nkunu nafu li fl-Afrika, il-Milied huwa vaganza sajfija u minkejja li ma jkunx hemm silġ, ikun hemm ħafna fjuri sbieħ li jsebbħu l-atmosfera. L-Amerka L-ikel tradizzjonali tal-Milied fl-Amerka huwa serduk mixwi bil-ħaxix u z-zalza li tmur miegħu, inkella papra jew laħam biz-zlazi tagħhom. Għad-deżerta, imbagħad, l-Amerikani jaħsbu għall-pudina tal-Milied mimlija bil-frott u x-xorb,

flimkien ma’ mince pies u pasti oħra mimlija b’taħlita ta’ frott. Ma jonqsux ukoll il-legumi u l-famuża pumpkin pie! Ħafna mill-Amerikani jiċċelebraw il-Milied tagħhom billi joffru r-rigali lil xulxin u billi jżuru lill-familji tagħhom. Għal ħafna Nsara, iċ-ċelebrazzjonijiet tal-Milied jibdew bil-quddiesa ta’ nofsillejl. Nhar il-Milied, ikun hemm il-borra f’ħafna stati Amerikani. L-Amerikani jħobbu wkoll it-tiżjin u nsibu fost oħrajn is-siġra tal-Milied li huma jżejnuha b’ħafna dwal, tinsill u dekorazzjonijiet oħra. L-Awstrija Ilkoll xi darba jew oħra smajna l-għanja sbejħa Silent Night li ġiet miktuba u komposta f’dan il-pajjiż meraviljuż, fl-1818, fir-raħal ta’ Oberndorf. Il-platt tradizzjonali għall-ikla ta’ nofsinhar huwa bħal ħuta mixwija li fil-platt tkun imżejna mhux ħażin. It-tfal jemmnu li lejlet il-Milied, Ġesù Bambin jieħu fid-djar is-siġra tal-Milied u r-rigali għat-tfal. Huma jistennew it-tokki ta’ qanpiena ddoqq biex mas-sinjal, jidħlu f’kamra speċjali fejn isibu tistenniehom is-siġra tal-Milied imżejna bix-xemgħat u b’tiżjin ieħor. Dak il-ħin, il-familja kollha tkanta l-għanjiet tal-Milied u l-membri jixtiequ wieħed lill-ieħor Froliche Weihnachten! BetleHem Xieraq li nittawlu xi ftit fir-raħal fejn seħħ l-ewwel Milied. Il-knisja tan-nattività, fejn jingħad li kien hemm il-grotta li fiha twieled Ġesù, tkun imżejna bil-bnadar u b’tiżjin ieħor għall-Milied. Kull lejlet il-Milied, in-nies tal-post u viżitaturi oħra li jżuru dan ir-raħal, ikunu qegħdin jistennew ħerqana fil-bibien tal-knisja u fuq il-bjut biex isegwu l-purċissjoni forma ta’ dramm li ssir ta’ kull sena. Fi tmiemha, il-purċissjoni - li fiha jieħdu sehem ħafna nies - tidħol fil-knisja u hemm titpoġġa xbieha 8 NOVEMBRU/DIĊEMBRU 2012

antika ħafna ta’ Ġesù Bambin. Id-djar Insara f’Betlehem, ikunu jintgħarfu minn salib impinġi fuq ilbibien u f’kull dar wieħed ikun jista’ jsib x-xena tal-grotta li ssir millmembri tal-familja stess. Fi żmien il-Milied, kewkba kbira tittella’ ma’ arblu fil-pjazza tar-raħal. Il-Brażil Papai Noel huwa għat-tfal Brażiljani, ir-raġel minn Greenland li jġibilhom ir-rigali fil-Milied. Skont it-tradizzjoni, malli l-Papai Noel jirfes fuq l-art Brażiljana, huwa jbiddel ħwejġu ma’ lbies ħafif tal-ħarir minħabba s-sħana tas-sajf li jkun hemm fil-pajjiż. L-ikla l-kbira ta’ nofsinhar f’nhar il-Milied tinkludi s-serduk, il-laħam, ir-ross ikkulurit u platti oħra b’ħafna ħaxix u frott. Ħafna millKattoliċi, jattendu għall-quddiesa ta’ nofsillejl u mbagħad, nhar ilMilied, il-quddies ikun ħafna minnu waranofsinhar, minħabba li n-nies iħobbu jorqdu tard wara l-ikla ta’ sbieħ il-Milied imsejħa Ceia de Natal. Dan biex ma nsemmux ukoll li jkun hemm min nhar ilMilied filgħodu, imur jaqbeż qabża sal-baħar! Ma jonqosx il-logħob

tan-nar u t-tiżjin bid-dawl li jispikka taħt is-sema sewdieni ta’ billejl. IlBrażilani jtemmu l-festi tal-Milied, nhar is-6 ta’ Jannar. L-Eġittu Lejlet il-Milied, hemm id-drawwa li l-Insara jattendu l-knisja lebsin tibdila ġdida. Is-servizz liturġiku jintemm f’nofsillejl bid-daqq tal-qniepen tal-knisja u mbagħad in-nies imorru jieklu l-ikla speċjali tal-Milied magħrufa bħala fata, li tikkonsisti minn ħobż, ross, tewm u laħam mgħolli. Nhar il-Milied filgħodu, imbagħad, l-Eġizzjani jżuru lill-ħbieb u lill-ġirien tagħhom u jieħdu magħhom tip ta’ ħobż magħruf bħala kaik biex jagħtuh lin-nies li jżuru. L-Italja L-istaġun tal-Milied fl-Italja jtul għal tliet ġimgħat; jibda minn disat ijiem qabel il-Milied, bin-Novena u jintemm fis-6 ta’ Jannar, nhar l-Epifanija, il-ġurnata li t-tfal Taljani jistennewha bil-ħerqa biex fiha jiftħu r-rigali li jkunu rċevew fil-Milied. Matul in-Novena, it-tfal, lebsin ilbies bħall-personaġġi tal-ġrajja tal-Milied, iduru d-djar

ikantaw l-għanjiet tal-Milied u jaqraw xi poeżiji marbuta ma’ dan iż-żmien tas-sena. F’xi partijiet talItalja, insibu wkoll ir-rgħajja li jduru mat-tfal b’xi strumenti mużikali. Il-jum ta’ qabel lejlet il-Milied huwa osservat bħala wieħed ta’ festa u fi tmiemu, issir ikla ta’ ċelebrazzjoni bl-ikel ewlieni jkun iċ-ċikkulata u l-pannettone! Imbagħad, ma’ nżul ix-xemx, il-familja tixgħel ix-xemgħat madwar il-presepju li jkollha armat f’darha fejn jingħad xi talb u t-tfal jgħidu xi poeżiji. Nhar il-Milied, f’nofsinhar, il-Papa mill-Vatikan, jagħti l-barka tiegħu lill-eluf ta’ nies li jkunu miġbura fil-pjazza ta’ quddiem il-Bażilika ta’ San Pietru. F’Malta wkoll għandna diversi tradizzjonijiet sbieħ li għandna għax inkunu kburin bihom, fosthom id-dimostrazzjoni bix-xbieha ta’ Ġesù Bambin li ssir lejlet il-Milied madwar it-toroq tal-irħula tagħna. Ejjew f’dan il-Milied, ma nħallux biss post għall-ikel, ix-xorb, ittiżjin u d-divertiment, imma nsibu wkoll rokna sabiħa fejn ikun jista’ joqgħod Ġesù Bambin.

Qatt kont miexi u sibt xi ħaġa ta’ valur mal-art? Darba Ġesù rrakkonta storja fuq wieħed li ġralu xi ħaġa simili, qalb l-imbarazz sab perla prezzjuża. X’taħsbu li għamel?

it-teżor ġenwin y JOSEPH bonnici

Merkant: Ġesù jinqeda bix-xbihat biex jiddeskrivi r-realtà misterjuża tas-Saltna t’Alla. Iqabbilha ma’ ftit ħmira, ma’ żerriegħa jew ma’ teżor moħbi f’għalqa. Hawnhekk qed iqabbilha ma’ perla prezzjuża mfittxija minn merkant li ma jiqafx qabel ma jsibha. Idur: It-tfittxija tal-perla ma tafx b’waqfien u hi mimlija xewqa, ħidma u tiftix. Ġietu tajba: L-okkażjoni li sab quddiemu l-merkant hija tant unika li ma jistax iħalliha għaddejja u taħrablu. Se titlob minnu sagrifiċċju għax se jkollu jħallas. Imma ta’ min jakkwistaha: se jitlef xi ħaġa materjali, imma jimla qalbu bil-ferħ. Perla prezzjuża: Din tfisser is-Saltna t’Alla, l-uniku teżor tassew li jixraqlu jiġi mfittex kontinwament. Id-dixxiplu ta’ Ġesù mhux biss dak li ħalla xi ħaġa warajh, imma dak li akkwista xi ħaġa aħjar! Ferħan: Il-ferħ huwa l-għan ta’ kull parabbola, l-għan li jintlaħaq minNisrani li ħalla warajh xi ħaġa inqas prezzjuża ( meta, pereżempju, jħalli warajh dak li jorbtu biss ma’ din il-ħajja ).

10 NOVEMBRU/DIĊEMBRU 2012

Xogħlu huwa dak ta’ merkant. Għandu xamma tajba għal dak li jista’ jġiblu kemxa ġmielha! Idur qalb il-bankijiet tas-suq, jidħol fil-ħwienet, jitkellem mal-kollegi tiegħu dwar xi ħwejjeġ prezzjużi li jistgħu jġibulu fortuna, dejjem attent minn dak li mhux ġenwin. Illum ġietu tajba. Moħbija qalb l-imbarazz sab perla prezzjuża. Iħares lejha b’par għajnejn jibbru qishom djamanti. Iqiegħed idu fuq il-portafoll u jħallas għaliha. Ma jridx jitlaqha, għax jaf li tiswa somma kbira. U jitlaq minn hemm ferħan – jikkummenta Ġesù quddiem is-semmiegħa tiegħu – qisu wieħed li sab is-Saltna t’Alla. Addattata minn Mattew 13, 44-46

Kont taf li… Il-perla hija oġġett prezzjuż li ġej mill-arzell tal-Lvant. Kienet meqjusa prezzjuża daqs iddjamanti.

kultant isib anke teżor! It-teżor ikun hemm, lest għal min jieħu l-intrigu li jmur għalih. Madankollu, l-akbar fortuna jsibha min ifittex li jilqa’ l-Aħbar it-Tajba ta’ Ġesù. Hemm isib

il-milja ta’ ħajtu u jirċievi mitt darba iktar milli joffri f’impenn, sagrifiċċju u ċaħdiet. Hemm jiskopri li l-ferħ veru ma jinstabx fl-affarijiet li jista jixtri, imma filpreżenza tal-ikbar ħabib!

Fi żmien Ġesù kien hemm ilmerkanti tal-perli: il-ġojellier li kien ifittex ġawhar prezzjuż. Kien ikun lest li jbigħ kulma jkollu biex jakkwista dak li kellu f’moħħu. Il-kelma merkant għandha relazzjoni mal-Franċiż (marcher - timxi) u tfisser wieħed li joħroġ mid-dar u jmur ifittex, xi ħadd li ma joqgħodx b’idejh fuq żaqqu, imma jmidd għonqu għax-xogħol! Tidher impossibbli, imma hija vera li min ifittex, isib, u

Riflessjoni Kemm hi sabiħa l-kelma ‘ferħ’! Kultant tkun biżżejjed ġirja wara ballun, ħarġa mal-ħbieb, marka tajba, jew xi kumpliment biex nagħmlu festa! Imma mhux kulħadd jikkuntenta b’daqshekk! U ssib min ifittex il-ferħ fl-esaġerazzjoni, jekk mhux anke f’dak li jagħmillu ħsara! U r-riżultat xi jkun? Imrar fil-qalb u fil-ħajja. Id-dinja għanda bżonn żgħażagħ mimlijin ferħ li jafu jidħku daħka tajba ma’ kulħadd, ma jparlawx fuq l-oħrajn, ma jifirdux, mhumiex razzisti, ma jweġġgħu lil ħadd, m’għandhomx bżonn jagħmlu ‘bravuri’ biex jiddevertu u fuq kollox tista’ ssibhom meta hemm il-bżonn!

minn hawn Il-Ġurdien ma’ idejja!?

u minn hemm y FRANKLIN balzan

Il-Ġappuniżi spiss joħroġu b’xi invenzjoni stramba minn żmien għal żmien, u forsi din nistgħu nqishuha bħala waħda minnhom - ilGesture Glove Mouse, li qed jinbiegħ millkumpanija Thanko. Meta tilbes din l-speċi ta’ ingwanta, żgur li mhux ser tgħinek biex iżżomm idek sħuna fix-xitwa, iżda tal-inqas tħallik tħossok qisek Jedi! Dan għaliex din l-ingwanta għandha l-użu li permezz ta’ ġesti bl-idejn tkun tista’ tikontrolla middistanza l-kompjuter li jkun b’sistema Windows jew Android. Din l-ingwanta elettronika hija għall-bejgħ għal madwar 4980 yen (li jiġu madwar 50 ewro) pero hija biss tajba għal dawk li mhumiex xellugin! Permezz ta’ sistema ta’ sensors li jeħlu fuq is-saba’ l-werrej u fuq il-bqija tal-id, il-movimenti tal-id jinbidlu f’ċaqliq tal-cursor. Jekk trid tagħfas fuq xi icon, sempliċi, kemm tgħaqqad is-saba’ l-werrej malkbir. L-ingwanta taħdem permezz ta’ sistema wireless li għandha firxa ta’ 10 metri u l-batterija integrata għandha sservi għal madwar tnax-il siegħa. Ngħidilkom is-sewwa għalissa nippreferi nkompli nuża l-mouse jew trackpad, għall-inqas sakemm il-kompjuter ma jibdiex jinterpreta l-ħsibijiet li hemm f’moħħi.

Chessboxing

y LAWRENCE fenech

Forsi taħseb li chess u boxing huma ħafna differenti minn xulxin. Imma dawn l-aħħar snin inħoloq sport ġdid fejn dawn iż-żewġ dixxiplini kuntrastanti ġew magħquda flimkien fi sport ġdid. Logħba chessboxing tikkonsisti f’rawnd chess u rawnd boxing u dan jibqa’ jalterna sa 11-il rawnd jew sakemm xi ħadd jirbaħ fiċ-chess jew fil-boxing. Dan l-isport f’anqas minn 10 snin infirex f’diversi pajjiżi u qiegħed dejjem jikber fil-popolarità. Ħafna nies jidħlu għal dan l-isport għax jgħaqqad il-ħsieb mas-saħħa fiżika u għalhekk joffrilhom sfida doppja. 12 NOVEMBRU/DIĊEMBRU 2012

y WARREN busuttil

Oppan Gangnam style Għandkom idea tagħha din il-frażi? U żgur! Naħseb li din is-sentenza tiġbor il-mużika li ħarġet matul issena li għaddiet. Imma ejjew nagħtu ħarsa ħafifa lejn id-diski li ħarġu matul l-2012. Somebody I used to Know Gotye Miktuba fl-2011 u ħarġet lejn il-bidu tas-sena 2012. Din id-diska ġiet miktuba u rrekordjata fid-dar talġenituri ta’ Gotye u titratta l-esperjenzi li huwa kellu f’diversi relazzjonijiet. S’Awwissu 2012 din id-diska kellha madwar 300 miljun view fuq YouTube u meqjusa fost l-ewwel ħmistax-il diska li n-nies fittxew fuq l-internet. Call me Maybe Carly Rae Jepsen Miktuba oriġinarjament bħala folk song ġewwa l-Kanada f’Settembru tal-2011. Inktibet waqt li l-kantanta Jepsen kienet fuq tour ma’ Tavish Crowe. F’Jannar 2012 waqt li l-kantanti Justin Bieber u Selena Gomez kienu qegħdin il-Kanada, semgħu din id-diska u kkumentaw fuqha permezz ta’ Twitter. Minn

dakinhar id-diska nstemgħet malerbat irjieħ tad-dinja. Ai Se Eu Te Pego Michel Teló Miktuba minn Antônio Dyggs. Dan irrealizza li din id-diska tista’ ssir popolari ġewwa l-Brażil u għalhekk offra li jgħaddiha lill-kantant Brażiljan Michel Teló. Wara li ġiet irrekordjata, din id-diska għamlet hit ġewwa l-Brażil, il-Portugall, Spanja, l-Italja u Franza. Sa Lulju tal-2012, 16-il miljun kopja tagħha kienu ġew mibjugħa madwar id-dinja. We Are Young Fun Diska li ġiet miktuba fi ftit jiem! Ġiet ispirata waqt li kienu qegħdin jieħdu xi ħaġa ġewwa bar. Ippruvaw li jħalltu flimkien hiphop beats ma’ effetti elettroniċi… u rnexxilhom! Ftit wara li kitbu l-chorus tad-diska, rrekordjawha fi ftit sigħat u din id-diska għamlet hit madwar id-dinja f’tebqa t’għajn. Skyfall Adele Diska li baqgħet sorpriża sa ftit qabel ma ħarġet. Adele kienet

semmiet li kienet lesta li tirrekordja proġett speċjali. Bosta spekulaw li hi kellha tirrekordja t-tema tal-film. Oħrajn raw lil Adele miexja viċin Abbey Road Studios fejn Thomas Newman kien qed jirrekordja s-soundtrack għall-film Skyfall. Euphoria Loreen Kien esperiment li rnexxa fil-mużika għall-Eurovision għax mhux soltu li wieħed jisma’ dan l-istil ta’ mużika f’dan il-contest. B’vidjo u performance sempliċi, din id-diska rnexxielha tkaxkar it-tnax-il punt (punti massimi) fil-final ta’ dan il-contest minn tmintax-il pajjiż differenti. Gangnam Style PSY Madwar biljun persuna raw il-vidjo tad-diska Gangnam Style… l-iktar vidjo li raw in-nies fuq YouTube. PSY stqarr li dam madwar xahar ma jorqodx sew bil-lejl biex joħroġ b’xi ħaġa ġdida sakemm ħareġ biż-żifna tal-Gangnam. Matul dan ix-xahar studja l-movimenti tal-panda u kangaroo imma wasal biex juża żiemel tat-trott. Huwa maħsub li kuljum jisimgħu din id-diska madwar ħdax-il miljun persuna. Opp Opp! 13

Lindsey Stirling

16 NOVEMBRU/DIĊEMBRU 2012

www.facebook.com/Xehda

Niżżel verżjoni JPEG u l-istruzzjonijiet mill-paġna facebook ta’ Xehda Għasel

minn hawn u minn hemm Have you ever seen a violinist really rock out? Hekk issib fil-Youtube Channel lindseystomp biex jiddeskrivi lil din il-vjolinista. Mhux normali li ssib vjolinista rocking out u fil-fatt ġiet imlaqqma ‘The Hip-Hop Violinist’. Stirling bdiet issir popolari wara l-wirja tagħha fil-programm America’s Got Talent. Kien minn hawn li bdiet tiġi avviċinata biex iddoqq f’videos għal Youtube. Wara ftit, waqqfet ic-channel tagħha u bdiet tagħmel il-videos tagħha, li ma jkunux oriġinali, imma cover versions ta’ diski popolari li fihom jirnexxilha ddaħħal id-daqq talvjolin. Fost id-diski li għandha nsibu Party Rock Anthem (LMFAO), On the Floor (Jennifer Lopez), The Lord of the Rings Medley, u anki l-mużika tal-logħba Assassin’s Creed III.

Lindsey Stirling y NEIL aquilina

Imma l-iktar video li laqatni kien il-cover version ta’ Rihanna We Found Love, video li nġibed filKenja bil-parteċipazzjoni ta’ tfal u nies Kenjani stess u qatt daqs meta rajt dan il-video, il-lirika “We found love in a whole new place” ma għamlet sens. Nissuġġerilkom tarawh u tapprezzaw ukoll naqra mużika differenti mill-ħsejjes li nisimgħu s-soltu!

minn hawn u minn hemm

Qabża minn 39km għoli Felix Baumgartner huwa pilota tal-ħelikopter u skydiver professjonali ta’ 43 sena li ilu għal dawn l-aħħar ħames snin jipprepara biex jikser ir-rekord tal-akbar qabża freefall. L-għan ta’ Baumgartner kien li jikser ir-rekord ta’ qabża minn 31,333 metru għoli, rekord li kien ġie stabbilit b’mod mhux uffiċjali mill-Kurunell tal-Istati Uniti, Joe Kittinger, fl-1960. Felix dam madwar 3 sigħat tiela’ ’l fuq lejn l-istratosfera bl-għajnuna ta’ bużżieqa twila 55 sular! Wara dan, huwa ntefa’ minn dak l-għoli u laħħaq l-velocita ta’ 1,193km fis-siegħa wara madwar 30 sekonda u dam nieżel b’dik il-veloċità għal 30 sekonda! Għalkemm din ilqabża kienet mistennija li sseħħ it-Tlieta 8 ta’ Ottubru, minħabba raġunijiet ta’ riħ, il-qabża kienet posposta għall-Ħadd 14 ta’ Ottubru.

18 NOVEMBRU/DIĊEMBRU 2012

Ovvjament biex wieħed jaqbeż minn dak l-għoli, irid ilbies protettiv sofistikat... tant hu hekk li t-tim ta’ esperti li daħlu għal din l-isfida, kellhom bżonn l-għajnuna tal-kumpanija li tipproduċi l-ilbiesi għal astronawti - David Clark Company. L-Ilbies protettiv ta’ Felix kien mgħammar b’cameras biex l-avveniment seta jkun live streamed, mirja (biex ikun jista’ jara l-parachute), apparat għallventilazzjoni (biex it-temperatura tibqa’ adegwata) u erba saffi ta’ protezzjoni bil-għan li jipproteġu lil Felix minn temperaturi ta’ bejn -60 u -40 grad Celsius! Din il-kumpanija, David Clark Company, kienet ġiet avviċinata bosta drabi oħra għal qbiż ta’ dan ir-rekord, iżda kienet biss din id-darba li aċċettat li tissieħeb f’din l-isfida għar-raġuni li dan l-esperiment “huwa ċ-ċans li nivvalidaw l-apparat attwali, u nkomplu niżviluppaw kif nipproteġu vetturi futuri, hekk kif

y FRANKLIN balzan

il-bniedem ikompli jtir dejjem iktar fil-għoli. Din il-qabża hija aktar dwar ix-xjenza. Ma għandna l-ebda interess fir-rekord. “

Wara s-suċċess ta’ din il-qabża, Felix fuq il-facebook profile tiegħu qasam dan il-ħsieb: “Kelli ħolma... ħa naqsamha magħkom. Fl-1974, meta kelli 5 snin, għamilt din t-tpinġija u tajtha lil ommi. Meta għamilt l-ewwel qabża tiegħi, fit23 ta’ Awwissu tal-1986, hi tatni lura din it-tpinġija. Hija tal-għaġeb fejn jistgħu jieħduk ix-xewqat u l-ħolmiet tiegħek jekk tibqa’ iffokat u ma taqta’ qatt qalbek, anki meta kollox jidher diffiċli. Nispera li togħġobkom bħalma togħġob lili.”

y LAWRENCE fenech

Wheelchair taħt l-ilma

Meta fl-1996 Sue Austin kellha tibda tuża l-wheelchair dan ma fissirx li kellha toqtol l-ispirtu avventuruż u artistiku tagħha. Apparti l-korsijiet universitarji li għamlet fl-arti, hi tgħallmet ukoll l-iscuba diving fl-2005 u hawn tħajret ukoll li togħdos bil-wheelchair! Hi rat li meta togħdos ikollha dak is-sens ta’ libertà li hi xtaqet tgħaqqdu malwheelchair. It-triq però ma kinitx faċli u għall-ewwel ħasbet li mhux ħa tkun possibbli. Imma permezz ta’ tim ta’ esperti u d-determinazzjoni tagħha rnexxielha timmodifika wheelchair tan-National Health Service b’tali mod li tista’ togħdos bih. GħallParalympics ta’ Londra ta’ din is-sena għamlet diversi filmati u esibizzjonijet live tal-avventuri tagħha taħt l-ilma. B’dawn il-filmati tixtieq turina li d-diżabiltà ma tagħmlekx differenti minn ħaddieħor. y kurt MICELI

Id-Daqqa u ż-Żifna ta’ Lippu l-Purtinar

jkun telaq kulħadd jew qabel ma jiġi kulħadd. Tgħiduli mhux għalhekk qiegħed il-purtinar? Mela allura tajjeb li taqraw ilkotba ta’ Ray Muscat dwar Lippu l-purtinar biex tirrealizzaw il-bżulija bla limitu u l-karattru uniku ta’ dan il-bniedem. B’hekk

tapprezzaw aktar lil min jagħmel dan ix-xogħol u ħafna aktar. U ħaġa oħra jekk sal-lum għadkom ma tafux min hu dak li jieħu ħsieb jirranġa l-affarijiet, tajjeb issaqsu ftit u, apparti li ssiru tafu x’jismu, tirringrazzjawh ukoll!

X’ħin filgħodu ddoqq il-qanpiena biex it-tfal u l-għalliema jidħlu fil-klassi, mhux kulħadd jagħti kas lit-taqlib li jkunu ħallew il-jum ta’ qabel ma jkunx għadu hemm. Jekk inhuma s-siġġijiet u l-imwejjed; dawn issa qegħdin f’ringiela dritta qishom stakkament suldati waqt parata. Jekk qabel filkantuniera kont issib numru ta’ blalen tal-karti li ma kinux ġew iċċentrati fillanda tal-karti; dawn issa m’għadhomx hemm. Nispera li taf li dawn ma jrabbux is-saqajn waħidhom! U lanqas ma jiġu n-nani bil-lejl bħal fil-ħrejjef u jieħdu ħsieb huma; għax mhux l-ewwel darba li ssib lil xi galantom li jaġixxi b’dan il-mod! Jekk qatt m’għaddielek minn moħħok li biex issib il-klassi fl-ordni hemm bżonn lil xi ħadd dedikat; tajjeb li tirrealizza issa! Dan isir jew wara li 19

y ALAN bonello

M’hemmx dubju li ħafna minnkom semgħu u probabbilment raw ittriloġija ta’ The Lord of the Rings The Fellowship of the Ring, The Two Towers u The Return of the King. Madankollu J.R.R. Tolkien, l-awtur li kiteb il-kotba, għandu ktieb ieħor li jintroduċina għad-dinja ta’ MiddleEarth, u dak li jiġri fl-istorja ta‘ The Lord of the Rings għandu l-oriġini tiegħu f’dan il-ktieb żgħir. Kien għalhekk li, għaxar snin wara l-ewwel film, Peter Jackson, id-direttur, sab ruħu jaħdem fuq tliet films ġodda li se jagħtu ħajja ġdida lil dan il-ktieb żgħir imma bi storja epika. Kollox jibda b’hobbit, persuna ta’ daqs żgħir li tħobb is-sigurtà taddar u l-affarijiet sempliċi, bl-isem ta’ Bilbo Baggins. Dan kollu jinbidel

hekk kif jasal fir-raħal tal-hobbits Gandalf is-saħħar u jistiednu biex imur fuq avventura miegħu. Bilbo mill-ewwel jgħidlu li ma kienx interessat imma Gandalf kien ġa għamel ħsiebu. Dakinhar filgħaxija, meta Bilbo kien se jibda jiekol, iħabbat il-bieb u kif jiftaħ isib nanu li jistieden ruħu b’idejh u jibda jiekol dak li Bilbo kien lesta għalih innifsu. Ma jdumx wisq u l-bieb jerġa jħabbat u, wieħed wara l-ieħor, fid-dar ta’ Bilbo jispiċċaw jidħlu tnax-il nanu u Gandalf innifsu li jagħmlu ħerba mid-dar u l-ikel tal-imsejken Bilbo. Imma dan kien għadu l-bidu. Hekk kif jasal l-aħħar nanu, Thorin Oakenshield, insiru nafu x’kienet l-avventura li semma Gandalf. Snin qabel, in-nani kienu tilfu s-saltna tagħhom – Erebor

The world is not in your books and maps, it’s out there. – Gandalf

20 NOVEMBRU/DIĊEMBRU 2012

– meta ħadhielhom dragun u issa kienu se jibdew vjaġġ biex jieħdu lura arthom. Min-nani kollha tlettax biss kienu aċċettaw li jmorru u Thorin staqsa lil Gandalf isib l-erbatax-il persuna. U hawn jidħol fix-xena Bilbo, l-imsejken hobbit li, għalkemm jipprova jirreżisti kemm jiflaħ, fl-aħħar jikkonvinċih il-kliem ta’ Gandalf biex hu wkoll jieħu sehem f’din l-ispedizzjoni. Dan il-vjaġġ għal Bilbo kien esperjenza għal kollox ġdida. Għalkemm fi tfulitu kien kurjuż, u forsi anke xi ftit avventuruż, maż-żmien kien inbidel u sar bħall-bqija tal-hobbits, mehdi fir-rutina ta’ ħajtu li ma kienet toffri l-ebda periklu. Imma fil-fond ta’ qalbu kien baqa’ kurjuż u għalhekk kien jaqra fil-kotba tiegħu fuq dik id-dinja t’hemm barra.

Għalkemm Gandalf ikkonvinċieh biex jingħaqad malkumpanija tan-nani, dan ma jfissirx li ma kellux dubji u li dawn ma kinux se jiżdiedu matul il-vjaġġ. U mhux hu biss kellu d-dubji tiegħu. Thorin Oakenshield, ilkap tal-kumpanija, ma setax jifhem x’seta’ joffri dan l-imsejken Bilbo. L-ispedizzjoni tagħhom ma kinitx waħda faċli, anzi l-perikli kienu ħafna u kollha kemm huma kbar. Fit-triq kienu se jiltaqgħu ma’ kreaturi perikolużi, ma’ battalji kiefra u ma’ ostakli kbar, u Bilbo ma kien ippreparat għal ebda waħda minn dawn. Bilbo qatt ma kien ħalla r-raħal tiegħu, la kien jaf juża l-qaws u lanqas ix-xabla u, fuq kollox, qatt ma kien sab ruħu f’sitwazzjoni ta’ periklu. Għal Thorin, Bilbo deher li kien se jkun piż, u piż kbir. Madankollu kien jafda f’Gandalf u għalhekk baqa’ fuq il-kelma tiegħu, għalkemm fil-fond ta’ qalbu kellu riservi kbar. Thorin kellu anke d-dubji tiegħu fuq il-kumpanija tan-nani. Kien qed jittama li xi gruppi oħra jingħaqdu magħhom imma dan ma seħħx u t-tlettax-il nanu dehru li ma kinux biżżejjed. Fuq kollox, Thorin kellu dubji anke fuqu nnifsu u fuq jekk kienx se jkun il-mexxej li l-kumpanija kellha bżonn. Fl-aħħarnett Thorin kellu nuqqas ta’ fiduċja fil-poplu tal-elves li fil-battalja kontra d-dragun kienu rrifjutaw li jgħinuhom. Għalih dan kien tradiment kbir u meta Gandalf jissuġġerixxi

Il-kumpanija hija magħmula minn tlettax-il nanu. Immexxija minn Thorin Oakenshield, prinċep tassaltna ta’ Erebor u gwerrier kbir li jrid jirbaħ lura s-saltna ta’ niesu – Erebor. Mill-kumpanija kollha, Gloin huwa l-aktar wieħed li jirrabja malajr u jgerger ħafna però huwa gwerrier kbir u ta’ lealtà kbira. Huwa wkoll 22 NOVEMBRU/DIĊEMBRU 2012

missier Gimli li naqraw dwaru f’The Lord of the Rings. Ħu Gloin, Oin huwa wkoll ta’ lealtà kbira u t-talenti tiegħu fil-mediċina se jkunu indispensabbli. Balin huwa wieħed mill-ixjeħ filkumpanija u huwa ta’ natural ġentili u għandu għerf kbir. Thorin jafda ħafna fih għalkemm Balin għandu dubji kbar fuq din l-ispedizzjoni. Dwalin hu żgur

fost l-aqwa gwerriera li qatt dehru kif ukoll wieħed mill-iktar ħbieb leali ta’ Thorin. Bofur għandu karattru ħelu u jagħmel ħbieb malajr. Iħobb l-ikel tajjeb, il-mużika u għandu vuċi mill-isbaħ. Għalkemm mhux ta’ xi kuraġġ speċjali, meta jara lil min hu fil-bżonn qatt ma joqgħod lura milli jgħin. Bifur, kuġin ta’ Bofur, għandu

li jkellmuhom Thorin ma jaċċettax. Għalhekk Gandalf jimmanipula ftit is-sitwazzjoni biex ma jkollhomx għażla oħra ħlief li jmorru Rivendell, waħda mill-ibliet tal-elves. Imma Thorin ma jdumx wisq hemm u jitlaq flimkien mal-kumpanija tiegħu hekk kif isiru jafu b’passaġġ sigriet biex jidħlu f’Erebor. Thorin kien sofra telfiet kbar u l-frott ta’ dan kienu dubji kbar u nuqqas ta’ tama u fiduċja fl-oħrajn u fih innifsu. Fuqu bħal donnu rabba qoxra ħoxna u iebsa li ma kienet tħalli xejn jidħol. U hawn naraw il-qawwa kbira tal-hobbit Bilbo Baggins li, fid-dgħufija tiegħu, huwa tassew l-eroj tal-istorja kollha. Hekk kif il-

f’rasu parti minn xafra li weħlet hemm waqt battalja. Din ħallietu ma jistax jitkellem u allura jikkomunika bi ħsejjes u sinjali. Kili u Fili huma aħwa kif ukoll in-neputijiet talmexxej Thorin. Għalkemm l-iżgħar fil-kumpanija xorta waħda huma gwerriera fenomenali. Dori huwa l-aktar wieħed b’saħħtu fil-kumpanija.

kumpanija tkun f’battalja kważi mitlufa kontra għadu antik ta’ Thorin, ikun hu li jibdel kollox. Thorin iħalli r-rabja tirbħu u jattakka għadd ta’ għedewwa waħdu imma jispiċċa ferut. Fil-mument li l-għadu jkun se jagħtih id-daqqa tal-mewt, Bilbo jaqbeż quddiemu jxejjer ix-xabla tiegħu. Dan iqajjem fin-nani kuraġġ ġdid li jżommu l-għadu sakemm jiġu salvati mill-ħbieb ta’ Gandalf, l-ajkli l-kbar. Hawn Thorin jammetti li kien żbaljat meta qal li Bilbo ma kienx postu fil-kumpanija u jilqgħu bħala wieħed minn ħutu n-nani. Sakemm xi ħadd ma jridx jaqra l-ktieb oriġinali ta’ Tolkien, se jkollna nistennew sena oħra għat-tieni film ħalli nsiru nafu x’ġara fil-vjaġġ ta’ din il-kumpanija.

Għandu natura pessimista u dejjem jistenna li se jispiċċaw ħażin. Iqatta’ ħafna mill-ħin jieħu ħsieb lil ħutu Nori u Ori. Nori huwa l-aktar wieħed imqareb fil-kumpanija, dejjem moħħu biex jara x’se jiggwadanja, spiss b’mod illegali. Mill-banda l-oħra jagħmel kollox għal ħutu u lest li jipproteġihom b’kull mezz possibbli. Ori huwa artist

ta’ talent u ħafna drabi ssibu jpinġi xi ħaġa jew jikteb il-ġurnal tal-avventuri tagħhom. Imdorri jisma’ minn ħutu u ta’ karattru kwiet u ġentili imma f’xi waqtiet jissorprendi l-kumpanija bilkuraġġ tiegħu. Bombur, ħu Bofur, huwa l-kok tal-kumpanija. Dejjem f’aptitu u ta’ qies kbir imma gwerrier effettiv xorta waħda. 23

y daniel MICALLEF

F’wieħed mill-kurituri tal-isptar, hemm daħla pjuttost sigrieta li tieħu għal dipartiment li fih ma ssibx pazjenti. Issib biss ftit tobba, numru mdaqqas ta’ xjenzati, magni u ħafna apparat. Dan hu d-dipartiment tal-patoloġija li fih, kuljum jiġu pproċessati eluf ta’ kampjuni li jittieħdu mill-pazjenti: demm, materja, organi mill-operazzjonijiet u l-bqija. Imma l-ikbar ammont ta’ ħlejjaq ħajjin li ssib fiddipartiment jinsabu fid-dipartiment ta’ fuq nett: id-dipartiment tal-mikrobioloġija!

il-mikrobioloġija

Il-mikrobi Waqt li wħud iħossu l-effetti tal-mikrobi meta jaqbadhom xi riħ, pulmonite, jew gastroenterite, fid-dipartiment tagħna, lill-mikrobi nistgħu narawhom! U waqt li fis-swali tal-isptar u fid-djar, isir minn kollox u tintuża kull tip ta’ mediċina biex noqtluhom, fid-dipartiment tagħna nieħdu gost inkabbruhom u nagħtuhom ikel speċjali ħalli jfittxu jikbru malajr! Il-mikrobi u l-mard Hemm erba’ tipi ta’ mikrobi li jistgħu jmarrduna. 1. Viruses: Dawn huma żgħar ħafna, u jekk tpoġġihom ħdejn xulxin, tqiegħed mitt elf f’millimetru. L-irjiħat, l-uġigħ fil-griżmejn, l-influwenza u ħafna millgastroenterite huma kkawżati minn viruses. Biex jikbru u jimmultiplikaw, il-viruses għandhom bżonn jgħixu f’ċelloli ħajjin. Għalhekk, diffiċli tkabbarhom f’laboratorju. Barra minn hekk, tant huma żgħar li ma jidhrux b’mikroskopju komuni. Ħafna drabi nagħmlu testijiet biex infittxu għall-proteini tal-viruses fil-kampjuni li nirċievu. 2. Batterja: F’millimetru tqiegħed madwar elf ċellola tal-batterja. Ilpulmonite, it-tuberkulożi, l-infezzjonijiet tal-pipì u forom serji ta’ meninġite, ħafna drabi jiġu mill-batterja. Ħafna minn dawn nistgħu nkabbruhom fil-laboratorju - jekk trid tkun taf kif, kompli aqra! 24 NOVEMBRU/DIĊEMBRU 2012

3. Fungi: Dawn huma ċelloli ftit jew wisq ikbar minn dawk tal-batterja. L-iktar infezzjoni komuni li jagħtuna hi l-Athlete’s Foot. Meta jsibu l-għaraq mal-qiegħ tas-sieq, dawn il-fungi jikbru mal-ġilda u jistgħu jaqsmuha xi ftit ukoll. Però, f’nies li ma jkunux f’saħħithom, il-fungi jistgħu jagħtu infezzjonijiet iktar serji bħal dawk filpulmun, fil-moħħ u fid-demm. 4. Parassiti: F’Malta, dawn ilħlejjaq ma tantx jagħtu inkwiet… imma f’pajjiżi fqar, dawn iġibu mard bħall-malarja li joqtol ħafna nies. Ilparassiti jgħixu fi ħlejjaq oħrajn bħallinsetti u jġibu l-mard meta jgħaddu għand il-bniedem. Il-mikrobijologu Il-mikrobijologu mediku hu tabib li jistudja ħafna dwar il-mikrobi li jġibu l-mard. Hu ma jkunx jaf biss fuq kif il-mikrobu jagħmel il-ħsara lillbniedem imma jistudja wkoll fuq kif jista’ jingħaraf mikrobu minn ieħor. Għalhekk, meta xi ħadd ikollu d-deni, lill-pazjent jeħdulu kampjun taddemm, materja, pipì, eċċetra, skont minn fejn ikun jidher li tkun ġejja l-infezzjoni. Fil-laboratorju, il-mikrobi jitħallew jikbru fi fliexken jew fuq dixxijiet b’jelly apposta li jkollu l-ikel li l-iktar li jħobbu l-mikrobi. Jekk jidhru l-mikrobi, isiru testijiet speċjali biex jingħaraf l-isem tal-mikrobu u liema mediċini huma l-aħjar biex jeqirduh.

Dan ix-xogħol ma jagħmlux ittabib waħdu: isib l-għajnuna ta’ ħafna xjenzati li jaħdmu miegħu. Dawn in-nies ikunu qed jagħmlu ħafna xogħol b’dedikazzjoni minn wara l-kwinti… biex il-pazjent ikun jista’ jirċievi l-aħjar kura. L-antibijotiċi Xogħol il-mikrobijologu mhux fil-laboratorju biss. Sikwit idur lill-pazjenti li jkollhom xi infezzjoni biex jagħti pariri fuq il-kura u jkun żgur li l-pazjent qed jieħu l-aħjar mediċini. Meta tkellimt ma’ wieħed minn dawn l-ispeċjalisti qalli b’xi ħaġa li tassew tagħmillu qalbu sewda. Xi nies iħobbu jużaw antibijotiċi bla bżonn. Il-

maġġoraza tal-irjiħat li huma tant komuni bħalissa jiġu minn viruses u l-antibiotiċi ma jaħdmux fuqhom. Għalhekk, l-użu tagħhom, sakemm mhux irrakkomandat minn tabib, mhux biss jista’ jkun ħela ta’ flus imma jġib problema kbira ħafna li hi ta’ wġigħ ta’ ras kbir għalih. Iktar ma jgħaddi ż-żmien, l-iktar minħabba l-użu bl-addoċċ ta’ xi antibijotiċi, il-mikrobi qed jitgħallmu ma jħallux lill-mediċini joqtluhom! Għalhekk, it-tobba u l-pazjenti qed iħabbtu wiċċhom ma’ infezzjonijiet li hu diffiċli ħafna biex tikkurahom. Mela l-parir tiegħu għalina kien biex l-antibijotiċi nużawhom biss meta hemm bżonnhom u meta jiktibhomlna tabib!

Hans Christian Gram - Professur umli Il-batterja huma l-ikbar grupp ta’ mikrobi li jġibu l-mard. Minnhom infushom, ħafna minnhom ma jidhrux taħt il-mikroskopju: għandhom bżonn taħlita li ttebba’ ċ-ċelloli biex jidhru sew. Wara din l-iskoperta nsibu lil Hans Christian Gram. Ta’ 18-il sena, kien diġà kiseb degree fl-istudju talpjanti mill-Università tad-Danimarka. Hekk kien sar ħabib tal-mikroskopju u minn hemm kompla biex sar tabib. Fl-1884, waqt li kien jaħdem b’kadavri ta’ nies li mietu b’infezzjoni fil-pulmun, xtaq isib mod kif jagħraf il-mikrobi differenti li kienu qed iġibu

l-infezzjonijiet. Batterja li kellhom ħajt maċ-ċellola tagħhom kienu jżommu l-kulur vjola (bħall-istampa li tidher fuq); oħrajn li ma kellhomx ħajt, kienu jitilfu l-kulur. Gram kien professur umli ħafna. Kien kiteb: “Jien naf li dan il-metodu għandu ħafna difetti u mhux perfett; imma nittama li fl-idejn ta’ xjenzati oħra jasal li jsir utli”. Fast forward kważi mija u għoxrin sena, idħol f’laboratorju u ssib li l-metodu ta’ Gram għadu qed jintuża sal-lum! L-unika bidla kienet li żdied kulur differenti biex jistgħu jidhru wkoll mikrobi li m’għandhomx ħajt maċċellola tagħhom. 25

Kemm-il darba nisimgħu b’xi żvilupp li jkun se jsir li joħloq kontroversja sħiħa. Fil-qasam talarkitettura din tiġri spiss. Se mmorru Londra, belt li m’għandha bżonn tal-ebda introduzzjoni magħna l-Maltin. Imma ftit tax-xhur ilu, proprju fil-5 ta’ Ġunju, ġie inawgurat bini, li ħaqqu introduzzjoni żgħira.

NOEL vassallo y adrian VELLA

Fost il-kritika li qala’ dan il-bini żgur spikkat “a shard of glass through the heart of historic London.” Ilkelma shard tfisser ħġieġa jew biċċa materjal oħra mkissra. Kellha tkun kelma, li ntqalet b’mod dispreġjattiv, li ssir l-isem ta’ dan il-bini. Qed nitkellmu fil-kuntest tal-London Bridge Quarter, wieħed mill-inħawi f’Londra li dan l-aħħar ra fih żvilupp kbir. Dan l-inħawi msejjaħ hekk proprju għax jinsab maġenb ix-xmara Thames, qrib il-London Bridge, se jkun jinkludi din il-binja – The Shard; The Place, li jikkonsisti f’uffiċini; il-London Bridge Station, wieħed mill-

istazzjonijiet l-iktar movimentati ta’ Londra (stazzjon li minnu jgħaddu iktar minn 50 miljun ruħ fis-sena); kif ukoll għadd ta’ ħwienet. The Shard hija xogħol tal-arkitett Renzo Piano. Għandu l-għamla ta’ piramida irregolari u huwa l-ogħla bini fl-Ewropa. Se jkun jinkludi fih diversi uffiċini, ristoranti, lukanda u anke residenzi. It-tqassim The Spire – mill-75 sal-95 sular The View – mit-68 sat-72 sular Residenzi – mit-53 sal-65 sular

Strutturi tal-ħadid qishom gaġeġ enormi lesti biex fihom iżommu xi mostru perikoluż… krejnijiet itellgħu ġebel maqtugħ f’diversi għamliet li jitwaħħal mal-ħadid f’postijiet preċiżi… ħaddiema bla waqfien jaħdmu biex ix-xogħol jitlesta fiż-żmien.

26 SETTEMBRU/OTTUBRU 2012

Lukanda Shangri-La – mill-34 sat-52 sular Bars u ristoranti – mill-31 sat-33 sular Uffiċini – mir-raba’ sat-28 sular Jekk inħarsu lil hinn mill-kritika negattiva li dan il-bini qala’ f’dawn l-aħħar xhur nindunaw li The Shard huwa bini ta’ żmienna li se jagħti opportunitajiet mill-isbaħ lil min iżuru. Barra l-istil kontemporanju talarkitettura li wieħed għandu jistenna minn arkitett tas-seklu 21, l-għoli spettakolari ta’ din il-binja se joffri opportunità unika li tara l-belt ta’ Londra, bil-preġju kollu tagħha, taħtek u tkun tista tgawdi l-istorja li wasslet għal din il-belt tant magħrufa fid-dinja.

Din hija fi ftit kliem ixxena li tilqgħek bħalissa int u dieħel il-Belt Valletta. Mingħajr ma trid hekk kif tkun dieħel il-Belt, tħares biex tara x-xogħol fiex wasal u tipprova timmaġina kif se jkun meta jitlesta; proġett kbir li l-pjanijiet tiegħu saru mill-arkitett famuż Renzo Piano. Dan hu l-istess arkitett

li fassal il-pjanti tal-binja Shard f’Londra. Iżda min hu dan Renzo Piano? Renzo Piano twieled f’Genoa, l-Italja fl-1937 f’familja magħrufa għall-bini. “Bin is-sengħa għandu nofsha”, jgħid il-proverbju Malti. U hekk kellu jkun għal Piano għax dan wiret in-namra ta’

Xi ngħidu mbagħad għall-fatt li dan il-bini se jkun qed jospita l-ewwel lukanda Shangri-La– wieħed mill-ismijiet l-iktar rinomati fl-Asja għal-lukandi ta’ kwalità? Dan barra l-għadd ta’ ristoranti u faċilitajiet oħra li se jkun jinkludi fih meta l-proġett ikun mitmum.

Bil-ftuħ tiegħu fl-1 ta’ Frar 2013, l-observation deck se jkun l-ogħla fir-Renju Unit; it-27 sular jinsab f’għoli ta’ 245 metru.

Shard u nasal ngħid li hu l-aqwa u l-isbaħ bini li qatt inbena f’Londra mill-katidral ta’ San Pawl lil hawn.” It-torri Eiffel ħoloq ftit talkontoversja meta tela’, u maż-żmien B’kuntrast ma’ dak li ntqal bi sar attrazzjoni kbira; u bħalu binjiet tmaqdir, Norman Rosenthal, f’The oħrajn madwar id-dinja. L-istess Guardian qal hekk: “Ma nimmaġinax jidher li għad jiġri fir-rigward ta’ dan il-belt ta’ Londra mingħajr The il-proġett ta’ Renzo Piano.

95% tal-materjal użat għall-bini hu riċiklabbli

Il-kantunieri tal-binja huma miftuħin sabiex il-bini jkun jista’ jespandi mingħajr ma jagħmel ħsara.

L-iskyscraper Shard għandu fih 11,000 pannella tal-ħġieġ.

F’din il-binja wieħed isib 44 lift.

L-iskyscraper hu magħmul minn 72 sular. Il-ponta hi ffurmata minn 15-il sular ieħor li sitt sulari minnhom jistgħu jiġu użati waqt li d-disa’ sulari l-oħra huma esposti għall-elementi.

missieru. Sa minn età żgħira beda jinteressa ruħu flindustrija tal-bini. Huwa studja fl-Università Politeknika ta’ Milan u ggradwa bħala perit fl1964. Beda jesperimenta bi strutturi ħfief li jistgħu jiċċaqalqu u li jservu għal żmien qasir. Mument

importanti fil-karriera tiegħu kien fl-1971 meta fetaħ uffiċċju bl-isem ta’ Piano & Rogers. Flimkien malkollega tiegħu Richard Rogers irnexxielu jirbaħ il-proġett ta’ Pompidou Centre f’Pariġi. Dan kien l-ewwel proġett kbir tiegħu. Minn hemm ’il quddiem qatt ma ħares lura u ħafna bdew jafdawlu proġetti

kbar li llum huma magħrufin sew. Fl-1981, huwa waqqaf azjenda bl-isem ta’ Renzo Piano Building Workshop li tħaddem madwar 150 impjegat. Tul il-karriera tiegħu huwa rċieva bosta rikonoxximenti u unuri prestiġjużi. Fost l-aktar binjiet magħrufin tiegħu nsibu

n-Nemo Science Centre f’Amsterdam, il-Kansai International Airport of Osaka fil-Ġappun, in-New York Times Tower fi New York u l-famuż Shard ta’ Londra. Barra l-proġett tad-daħla tal-Belt, Piano bħalissa qed jaħdem fuq diversi proġetti oħra madwar id-dinja.

Kateri Tekakwitha tilfet il-ġenituri tagħha f’età ċkejkna u trabbiet mat-tribù tal-Mohawks. Ta’ għoxrin sena, Kateri ltaqgħet ma’ missjunarju li kellimha dwar il-fidi Nisranija. It-tfajla uriet ix-xewqa li titgħammed. L-Indjani l-oħra ma ħadux gost bl-għażla tagħha u spiċċat imwarrba mit-tribù. Imbeżżgħa, Kateri ddeċidiet li tħalli l-Mohawks u tipprova tfittex raħal Indjan Nisrani li kienet semgħet bih. Telqet waħidha u wara mixja ta’ iktar minn tliet mitt kilometru fil-foresti tal-Kanada sabet ir-raħal fejn xtaqet tasal. Hemmhekk, Kateri kienet milqugħa tajjeb u għexet ħajja Nisranija impenjata fil-komunità. Il-Papa Ġwanni Pawlu II ddikjaraha Beata fl1980 u hija waħda mill-patruni taż-żgħażagħ. Benedittu XVI ikkanonizzaha f’Ottubru tal-2012. Hemm xi vjaġġ li għandek bżonn tagħmel biex tgħix il-ħajja Nisranija tiegħek kif jixraq? X’taħseb li tista’ tħalli warajk? U x’se tfittex?

Logħba

Martin de Porres kien jipprova jgħin lil kull min kien imwarrab – orfni, skjavi, foqra, morda u anke klieb u qtates li kienu jiġru barra! Twieled f’Lima, fil-Perù. Missieru kien kavallier Spanjol u ommu kienet skjava meħlusa mill-Panama. Ta’ tnax-il sena, Martin daħal apprentist ma’ barbier li kien jagħmilha wkoll ta’ kirurgu għax dak iż-żmien kienet prattika normali li l-barbier iservi wkoll ta’ kirurgu. Wara tliet snin, Martin ħalla dik il-ħidma biex jidħol mad-Dumnikani, mhux bħala qassis, imma bħala ajk, u allura jkun wieħed mill-aħwa dumnikani imma ma jiħux l-ordni sagri. Baqa’ jieħu ħsieb il-kura tal-morda u kien iqassam l-ikel ta’ kuljum lill-foqra. Martin fetaħ dar għall-orfni u sptar għat-trabi li kienu jitħallew fuq l-għatba tal-kunvent mill-ġenituri tagħhom. Kien jaħdem ukoll mal-iskjavi Afrikani li kienu jaslu fuq il-vapuri. Lil dawn kien iżurhom fil-port u jagħmlilhom kuraġġ waqt li joffrilhom ikel u mediċini. Lil Martin kont issiblu kutri, qomos, xemgħat, mirakli u talb! Fiddar t’oħtu kien jilqa’ l-annimali li kienu jitħallew jiġru fit-triq. Illum, San Martin huwa l-Patrun tal-ġustizzja mar-razez kollha. Xi ħadd imwarrab taf bih żgur! Se tibqa’ tħares jew, bħal Martin, toffrilu l-id tal-ħniena u l-imħabba?

1 3 4

8 9

Mimdudin 2 Ħelu tal-Milied, bl-għaġina mimlija bil-ħlewwiet. 3 Il-post li tmexxina lejh l-istilla tal-Milied. 5 Il-patri li silef il-Bambin talewwel dimostrazzjoni. 7 Il-figura Olandiża li tat il-fama lil Santa Klaws. 9 Lil min kienu jiċċelebraw irRumani fil-25 ta’ Diċembru? 10 Il-kittieb tal-kanzunetta ‘White Christmas’. 11 L-għada tal-Milied. 12 Il-qaddis tal-Father Christmas.

28 NOVEMBRU/DIĊEMBRU 2012

Weqfin 1 L-artista li għall-Milied ħarġet l-album: These are the special times. 2 Il-personaġġ li lilu nattribwixxu t-tifsira tas-siġra tal-Milied. 4 It-tifsira tal-kulur roża fit-tielet Ħadd tal-Avvent. 6 Il-pajjiż fl-Ewropa fejn ġie vvintat it-tinsil. 8 San ..., dak li għamel l-ewwel presepju kif nafuh illum.

Kelmiet li jintużaw:

(mingħajr spazju bejn il-kliem) XEMX, SINTERKLAAS, SAN STIEFNU, NIKOLA, MINCE PIES, FERĦ, MARTINU LUTERU, VINGBERLIN, ĠERMANJA, FRANĠISKAN, FRANĠISK, CELINE DION, BETLEHEM

almanakk Novembru

Fit-8 ta’ Novembru 1895, ix-xjenzat Ġermaniż Wilhelm Conrad Röntgen wettaq esperiment li kellu jbiddel l-istorja tal-mediċina: għadda l-electrons għal ġo tubu tal-ħġieġ bla arja. Malli messew ma’ sustanza kimika, dawn l-electrons tawha d-dawl. Kif qiegħed idu bejn l-electrons u s-sustanza, ix-xbieha tal-għadam ta’ idu mmarkat bħal f’ritratt. Ma kienx jaf x’se jsemmi dawn irraġġi u tahom l-isem ta’ X-Rays!

l-Imperu Ottoman u l-Bulgarija. Fiha ntużaw għall-ewwel darba s-sottomarini, l-ajruplani għall-bumbardamenti, u l-gass velenuż. Ħalliet warajha tmien miljun vittma!

Ċajta Kultant

Bikja?

Twanny ħareġ imbikki mill-garaxx fejn kien qed jgħin lil missieru. Twanny: Il-papà laqat sebgħu bil-martell! Ommu: Hemm għalfejn dal-biki kollu? Iktar messek dħakt milli bkejt! Twanny: Jien hekk għamilt, mà!!

Fil-11 ta’ Novembru 1918, intemmet l-Ewwel Gwerra Dinjija. Kienet ilha għaddejja mit-28 ta’ Ġunju 1914 u kienu involuti fiha Franza, irRussja, l-Ingilterra, l-Amerika u l-Italja kontra l-Ġermanja, l-Imperu Awstro Ungariku,

Xogħol

Raġel tabilħaqq maħmuġ ħabbat il-bieb ta’ razzett, jitlob għax-xogħol. Sid ir-razzett: Kieku naf li nista’ nafdak kont inqabbdek tiġbor il-bajd tat-tiġieġ. Imma nibża’ li teħodli minnhom! Raġel: Serraħ rasek. Ilni ħames snin naħdem ma’ tal-banjijiet u qatt ma ħadt wieħed!

Diċembru Fl- 1969, waqgħet metjorita f’Murchison, flAwstralja, u tfarrket f’mijiet ta’ biċċiet. Fl-1 ta’ Diċembru 1970, numru ta’ xjenzati skoprew li f’dawn il-biċċiet kien hemm iktar minn mitt tip differenti ta’ amino-acids, li huma l-molekuli bażiċi tal-ħajja. Din il-metjorita kienet ġabret dawn is-sustanzi hi u għaddejja mis-sistema solari hi u tifforma miljuni ta’ snin ilu u wasslithom lill-bniedem biex tgħinu jiskopri iktar dwar l-oriġini tal-ħajja fl-univers.

Inseparabbli

Ronnie: Mario u Silvio kellhom xi jgħidu bl-ikrah filbar ilbieraħ! Tommy: Kont nistħajjilhom inseparabbli lil dawk it-tnejn. Ronnie: Għidli! Kellhom jiġu sitt irġiel biex fridniehom!

Fit-18 ta’ Diċembru, l-Istati Uniti tal-Amerika abolixxiet l-iskjavitù. Din il-problema hija antika ferm u ma nistgħux ngħidu li tneħħiet għal kollox mid-dinja tal-lum. Fil-qedem, l-iskjavi kienu meħtieġa għallekonomija tal-istat għax kienu joffru ħidma mingħajr ħlas lil min iħaddem. Wara s-sejba tal-Amerka, dawk li ħakmu l-Amerka kienu jġorru eluf ta’ skjavi mill-Afrika lejn l-għelieqi u l-minjieri. Minkejja li fit-18 ta’ Diċembru l-President Abraham Lincoln abolixxa din id-drawwa kiefra, il-mibegħda lejn ilpersuni ta’ razza skura kellha ddum ma tonqos sa żmienna!

fil-ħarġa li jmiss Il-Konċilju Vatikan II

Il-Ġenju ta’ Tesla

Fittixna fuq

www.facebook.com/Xehda

Il-Karnival: Ilbieraħ u llum