LULAWW 2014
It-Tazza tad-Dinja 2014
L-Ispirazzjoni ta’ Kaká Il-plejer tal-futbol li ma jistħix juri minn fejn iġib l-ispirazzjoni tiegħu.
Wesley Sneijder
Fl-aktar mument iebes ta’ ħajtu sab min jagħtih parir tajjeb.
Bono u l-One Campaign Il-kantant li sab l-iskop ta’ ħajtu lil hinn miċ-ċelebrità u s-suċċess
BONO U L-ONE CAMPAIGN
20
‘We did it again!’ Żgur li ġieli smajtuha din l-espressjoni Ingliża u, għalkemm tista' tintuża f’ħafna sitwazzjonijiet differenti, hawnhekk trid tfisser li għal darb’oħra għandna ħarġa ta’ Xehda Għasel li tassew kuntenti biha. Wara ħafna xogħol min-naħa tal-kontributuri kollha, f’idejna għandna ħarġa oħra mimlija daqs bajda! Nibdew b’artiklu mill-aktar interessanti dwar plejer kbir li l-kobor tiegħu mhux marbut biss mal-futbol imma anke mal-karattru tiegħu – bniedem ta’ qawwa u ta’ fidi kbira li tassew jgħallimna mhux biss bil-kliem imma fuq kollox bl-eżempju. Ma jistax jonqos artiklu informattiv dwar it-Tazza tad-Dinja fil-Brażil kif ukoll ħarsa ħafifa lejn kantant li barra l-mużika mill-isbaħ, f’ħajtu għandu missjoni oħra għal qalbu, dik li jgħin lill-oħrajn. U minħabba li l-borma fuq tlieta toqgħod, f’din il-ħarġa se nlaqqgħukom ma’ persuna oħra li żgur se tinteressakom għax it-talent mużikali tagħha ġibed l-attenzjoni ta’ ħafna. Dan barra l-għadd kbir ta’ fatti interessanti u aħbarijiet oħra li aħna sibna filjiem li għaddew u nemmnu li tassew jinteressawkom. Sakemm nerġgħu niltaqgħu f’ħarġa oħra f’Settembru li ġej, nixtiqulkom sajf mill-isbaħ. Il-paċi magħkom.
F’din il-ħarġa: 2 6
Id-dinja tħares lejn it-Tazza…
L-ISPIRAZZJONI
TA’ KAKÁ
Fi triqtna ġewwa
il-Birgu…
5
Connected
9
24 Tittajjar qalb in-noti
26
EWREKA:
Il-Ġerjatrija 28 L-Istorja interessanti…
ABBONAMENT REGOLARI: €9 ABBONAMENT BIL-POSTA: €12 PREZZ TA’ KOPJA: €2 PRODUZZJONI KUMMISSJONI GHALL-FORMAZZJONI TAT-TFAL U L-MAGHZULIN TAS-SOCJETA TAD-DUTTRINA NISRANIJA - M.U.S.E.U.M.
KONTRIBUTURI
JOSEPH BONNICI ALAN BONELLO ROBERT ALOISIO KURT MICELI BERTRAM PORTELLI REUBEN ELLUL KAROL DeBONO CLIFTON SAMMUT MARK CARUANA WARREN BUSUTTIL LAWRENCE FENECH DARREL PACE DANIEL MICALLEF ANDREW BORG NOEL VASSALLO ADRIAN VELLA FRANKLIN BALZAN NEIL AQUILINA ROBERT MICALLEF UFFICCJU DISTRIBUZZJONI
ABBONAMENTI XEHDA GHASEL, DAR GENERALI TAS-SOCJETA TAD-DUTTRINA NISRANIJA, TRIQ SAN GORG PRECA, IL-MARSA GRAFIKA STAMPA
DESIGNED BYAL.COM
VERITASPRESS Ħaż-Żabbar
14
15 Poster
www.facebook.com/xehda
y robert ALOISIO
L-ISPIRAZZJONI
TA’ KAKÀ
Ricardo Izecson dos Santos Leite, magħruf bħala Kaká, huwa plejer tal-futbol Brażiljan, wieħed mill-aktar plejers imħallsin fid-dinja. Forsi ftit jafu kemm dan il-plejer huwa persuna reliġjuża. Huwa Nisrani konvint li ma jistħi xejn jitkellem fuq il-konvinzjonijiet reliġjużi tiegħu. Huwa Nisrani Evanġeliku, mhux Kattoliku, bħal kważi kwart tal-Brażiljani. Wara s-suffara tat-tmiem tat-Tazza tad-Dinja 2002 mirbuħa mill-Brażil, Kaká neħħa l-flokk u taħtu kien liebes t-shirt bil-kliem “I Belong to Jesus”, u ma ddejjaq xejn jitlob fil-pubbliku. L-istess għamel fir-rebħ tal-iScudetto tal-Milan fl-2004 u fir-rebħa taċ-Champions League fl-2007. Fiċ-ċelebrazzjoni tar-rebħ talConfederations Cup fl-2005, hu u sħabu ħarġu b’t-shirts bilkliem “Jesus Loves You”.
2 LULJU/AWWISSU 2014
Fl-2008, il-Papa Benedittu XVI stiednu jieħu sehem filmaratona ta’ 24 siegħa qari tal-Bibbja li saret f’Ruma. Kaká ħa sehem f’Ottubru ta’ dik is-sena u qara bil-qalb silta mill-ktieb favorit tiegħu, il-Bibbja. Sa mill-2004, Kaká serva ta’ Ambaxxatur Kontra l-Ġuħ f’isem il-World Food Programme tan-Nazzjonijiet Magħquda, l-iżgħar wieħed fletà meta nħatar f’dan l-irwol. Fl-2005 żżewweġ lil Caroline Celico u għandu żewġt itfal, tifel ta’ sitt snin u tifla ta’ tliet snin. Dakinhar tat-tieġ indaqqet għanja miktuba minn Kaká nnifsu, jisimha Presente de Deus, Rigal ta’ Alla. GĦANDI BŻONN LIL ĠESÙ KULJUM! Fis-sit beyondtheultimate. org, Kakà nnfisu jesprimi fejn tħabbat qalbu.
Meta kelli tmien snin, minn Cuiaba morna ngħixu f’Sao Paulo (filBrażil) fejn bdejt nilgħab il-futbol. Dejjem kont inħobb nilgħab ilfutbol. Kont nilgħab mal-Junior Team ta’ Sao Paulo fl-2000. Konna f’nofs il-Paulista Junior Championships meta qlajt karta safra. Kont sospiż għal-logħba ta’ wara, u għalhekk ħadt l-opportunità minn weekend ħieles li kelli biex inżur lin-nanniet, li kienu jgħixu Caldas Novas dik il-ħabta. Flimkien mal-ġenituri, in-nanniet u ħija, morna water park. Kif inżilt waħda mis-slides tal-pixxina, ħbatt rasi mal-qiegħ tal-pixxina u ksirt għonqi. Ksirt is-sitt vertebra ta’ għonqi. Dakinhar ma kellix idea x’kien ġrali. Ħriġt mill-pixxina b’uġigħ qawwi f’rasi, u ħija li kien warajja fiż-
3
żurżieqa staqsieni x’kien ġara. Ra li kelli d-demm u kkonvinċieni mmur f’ċentru tal-first-aid. Minn hemm, morna l-isptar fejn ħaduli x-ray ta’ għonqi. Skont l-x-ray, kollox kien jidher sew. Għamluli ftit punti f’rasi u dak kollox. It-Tnejn mort lura Sao Paulo għattrejning, u anke t-Tlieta, dejjem b’għonqi miksur. It-Tlieta, għedt lill-kowċ u lill-physical trainer li ma kontx qed niflaħ l-uġigħ li kelli. Bagħtuni l-isptar fejn ħaduli x-ray ieħor. Hemm deher il-ksur fis-sitt vertebra. Kulħadd, anke t-tobba, qaluli li kont ixxurtjat li ma ġrali xejn iktar serju. Qaluli li stajt bqajt ipparalizzat u stajt tlift il-ħila li nimxi u nilgħab il-ballun. Nemmen li ma kinitx ix-xorti. Nemmen li Alla kien qed jipproteġini minn xi ħaġa iktar serja. Ħafna jaħsbu li jien sirt Nisrani wara dan l-inċident, imma dan mhux veru. Il-ġenituri tiegħi Insara u rabbewni f’valuri ġejjin mill-Bibbja. L-inċident seħħ f’Ottubru 2000. Matul Novembru u Diċembru, kelli nilbes il-kullar u ma stajtx nilgħab futbol. Erġajt bdejt nilgħab f’Jannar 2001, u xi ġimagħtejn wara, it-
4 LULJU/AWWISSU 2014
tim professjonali ta’ Sao Paulo sejħuli biex nilgħab magħhom. Nemmen li Alla kellu skop flinċident tiegħi. Seħħ eżatt qabel il-barka li ġiet fuqi li nsir plejer tal-futbol professjonali. Il-ġenituri tiegħi dejjem għallmuni l-Bibbja u l-valuri tagħha, fuq Ġesù u fuq il-fidi. Ma kellix esperjenza waħda ta’ konverżjoni, iżda ftit ftit, waqaft milli sempliċiment nisma’ lil ħaddieħor jitkellem fuq Ġesù li l-ġenituri kienu għallmuni dwaru, u wasal iż-żmien li ridt ngħix jien l-esperjenza tiegħi ta’ Alla. Waħda minn dawn kienet meta jien tgħammidt ta’ tnax-il sena. Dan kien pass importanti ħafna għalija fil-mixja tiegħi ma’ Ġesù u wara ġraw ħafna affarijiet f’ħajti li fihom bdejt nesperjenza lil Ġesù. Għandi bżonn lil Ġesù kull jum ta’ ħajti. Ġesù jgħidli fil-Bibbja li mingħajru ma nista’ nagħmel xejn. Għandi d-don u l-ħila li nilgħab il-futbol għax Ġesù tani dan id-don. Il-ġurnata li jkun iridni nagħmel xi ħaġa oħra, nagħmel dik ix-xi ħaġa oħra u għalhekk għandi bżonn lil Ġesù f’ħajti kuljum. Għamilt suċċess fil-ħajja finanzjarja u
professjonali tiegħi, imma dan kollu ġej minn Alla u huwa rigal tal-grazzja li ġejja minnu. Kull ma għandi, nirringrazzjah għalih. Id-differenza li jagħmel Ġesù f’ħajti hija li jiġri x’jiġri dejjem nirbaħ, dejjem għandi l-ferħ f’qalbi. Dan indipendentement mis-sitwazzjonijiet li rrid niffaċċja. Dan iġibli paċi kbira. Lil min jistaqsini ngħidlu li l-Bibbja qisha l-user’s manual li jiġi mal-prodott li tixtri. Għandu fih kull ma teħtieġ. Kuntent li naqra l-Bibbja kuljum, nistudjaha, nimxi ma’ Alla u nitgħallem iktar u iktar fuq Ġesù. Se nirbaħ ħafna partiti u se nitlef ħafna partiti, iżda naf li f’kull waħda minnhom, Alla għandu pjan. Għalhekk nipprova nifhem ilpjan ta’ Alla għalija f’kull mument biex fi żminijiet diffiċli xorta jkolli l-paċi. Kulħadd irid jirbaħ, iżda għalija, ittifsira vera tar-rebħa hija li għandi lil Ġesù f’ħajti. Hija ħajja ta’ talb, ħajja ta’ intimità u ħbiberija, għax nafu li Alla huwa Missierna. Nista’ biss ngħid li jien rebbieħ għax Ġesù jgħix f’ħajti. Le, ma rrid qatt nieqaf nimxi warajh. ✖
ime T Machine
y karol paul DE BONO
Ħalli nara taqtax il-post li ser nieħdok f’din il-ħarġa tal-magazin. Ara, dan il-post fil-Birgu għandu bieb kbir, u kif tidħol hemm taraġ għoli u tieqa kbira. Għandek raġun...jalla bini wieħed hemm hekk! Mela ħa ntik ftit għajnuna oħra. Ġewwa fih hemm speċi ta’ qorti antik, u anke xi ċelel għall-ħabsin. M’għandekx idea? Mela ħalli ngħidlek jien. Ser nieħdok ftit sal-Palazz tal-Inkwiżitur.
Fi triq ġewwa l-Birgu… Qabelxejn, ħalli ngħidlek min kien l-Inkwiżitur. Fi żmien il-Kavallieri, ilPapa ta’ dak iż-żmien bagħat f’Malta delegat tiegħu biex jieħu ħsieb jirranġa xi problemi li kien hemm bejn l-Isqof ta’ Malta u l-Granmastru. Iktar tard, l-Inkwiżitur beda xogħol differenti, dik li jeduka lin-nies ta’ Malta fil-fidi nisranija...u min ma kienx ikun irid jisma’, jew inkella kien jagħmel xi ħaġa kontra dan ittwemmin, l-Inkwiżitur kien jarrestah u wara li jgħaddih mill-qorti tiegħu, kien anke jagħtih xi kastig. Issa, ovvjament, dan l-Inkwiżitur ried post fejn joqgħod. Il-post li ħa kien jintuża diġà mill-Kavallieri ta’ San Ġwann bħala l-qorti tagħhom. Meta, wara l-Assedju l-Kbir, inbniet il-Belt Valletta, il-qorti tal-Kavallieri ttieħed il-Belt ukoll, għalhekk il-qorti l-antik spiċċa vojt. L-ewwel Inkwiżitur, li kien Pietru Duzzina, ħadu bħala d-dar tiegħu. L-Inkwiżituri ta’ warajh baqgħu joqogħdu f’dan il-palazz huma wkoll. F’waħda mill-kmamar
tal-palazz tista’ tara l-armi talkunjom tal-Inkwiżituri kollha li kien hawn f’Malta. Matul iż-żmien, il-palazz sarulu diversi tibdiliet. Pereżempju, żidulu l-kmamar privati talInkwiżitur, kappella, ġnien u anke kċina. Inbnew ukoll xi ċelel u kamra biex tintuża bħala qorti. Tajjeb li tkun taf li din il-kamra għandha bieb baxx. Dan sabiex meta l-akkużat kien jidħol quddiem l-Inkwiżitur kien ikollu bilfors ibaxxi rasu quddiemu b’sinjal ta’ rispett! Kurjuża hux? Il-palazz dam jintuża millInkwiżitur sal-1789, meta Malta għaddiet f’idejn Napuljun Bonaparte li keċċa l-Kavallieri u anke l-Inkwiżitur minn Malta. Fi żmien l-Ingliżi, il-palazz għamel żmien jintuża bħala sptar, kif ukoll bħala post fejn kienu jiltaqgħu s-suldati tas-servizzi Ingliżi.
Iżda llum għandu użu ferm differenti. Għalkemm għadek tista’ tara l-palazz kif kien jintuża mill-Inkwiżitur, illum dan il-bini jintuża bħala l-Mużew Nazzjonali tal-Etnografija. Din il-kelma tqila tfisser id-drawwiet u l-mod talgħajxien, fil-każ tagħna, tal-poplu Malti. Allura, matul is-sena jsiru wirjiet u attivitajiet marbutin mad-drawwiet Maltin, speċjalment dawk reliġjużi. F’kelma waħda, dan il-palazz qatt ma jkun rieqed, għax dejjem b’xi attività għaddejja! Għandek tkun taf fatt ieħor importanti. Il-palazz tal-Inkwiżitur tal-Birgu huwa l-uniku palazz tal-Inkwiżitur li għadu jeżisti fl-Ewropa kollha! L-oħrajn kollha twaqqgħu matul iż-żmien. Se nieqfu hawn. Il-waqfa tagħna se tkun ftit itwal minn tas-soltu għaliex issa nerġgħu niltaqgħu wara s-sajf! Min jaf fejn ser teħodna l-istorja? Nistennew u naraw! Is-sajf it-tajjeb! ✖ 5
y REUBEN ellul bertram PORTELLI
ID-DINJA TĦARES LEJN IT-TAZZA…
IT-TAZZA TAD-DINJA Elf, erba’ mija u tnejn u tletin ġurnata! Daqshekk ħa nkunu ilna nistennewha tasal dik il-ġurnata tat-12 ta’ Ġunju! Mill-11 ta’ Lulju tal-2010 – dakinhar li ntlagħbet il-finali tat-Tazza tad-Dinja tal-2010 – diversi kienu dawk li kienu diġà bdew jaħsbu u jgħoddu l-ġranet għal meta se jibda l-logħob tat-Tazza tad-Dinja fl-2014 fil-Brażil. Bħala l-pajjiż organizzatur talkompetizzjoni, it-tim Brażljan ikkwalifika awtomatikament għall-Finali tat-Tazza tadDinja. Il-wieħed u tletin tim l-ieħor ġew deċiżi b’logħbiet ta’ kwalifikazzjoni fejn b’kollox intlagħbu 820 logħba madwar id-dinja – f’kontinenti differenti – biex għaddew it-timijiet finali. B’kollox se jintużaw tnax-il grawnd għal-logħob tat-Tazza tad-Dinja li ħafna minnhom jinsabu fil-Lvant tal-Brażil. Imma, minħabba li l-pajjiż huwa enormi, u d-distanzi minn post għal ieħor huma kbar, il-klima wkoll se tvarja minn stadium għal ieħor minħabba l-umdità, 6 LULJU/AWWISSU 2014
it-temperatura, l-irjieħ u l-għoli tal-partijiet differenti tal-pajjiż. Pereżempju, mill-ibliet li fihom hemm l-istadiums, postijiet bħal Manaus, Natal, Salvador, Recife u Fortaleza huma fost l-iktar postijiet li mistennija jkollhom sħana fil-ġimgħat tal-kompetizzjoni. Minħabba f’hekk, il-FIFA tat permess lir-referees biex jagħtu żewġ
pawżiet jew tlieta qosra matul il-logħob biex il-plejers ikunu jistgħu jixorbu. Mit-tnax-il stadium li se jintużaw għal-logħob tal-fażi finali, hemm uħud li huma ġodda u nbnew apposta għal-logħob tat-Tazza tadDinja. Hemm oħrajn li kienu diġà mibnija u ġew irranġati
KONT TAF LI… It-tim tal-Bożnija se jieħu sehem għall-ewwel darba fil-fażi finali tatTazza tad-Dinja.
Fil-finali tal-1950 bejn il-Brażil u l-Urugwaj, filMaracana kien hemm viċin il-200,000 ruħ. Minkejja din l-attendenza kbira, ilBrażil tilfu 2-1.
Il-logo uffiċjali ta’ din is-sena, iġib l-isem ta’ Inspiration. Huwa magħmul minn tliet idejn li flimkien qed jerfgħu t-Tazza tad-Dinja. Il-mascot uffiċjali jismu Fuleco. Huwa armadillo ta’ speċi endemika tal-Brażil. L-isem tiegħu ġej millkelmiet Futebol (futbol) u Ecologia (ekoloġija). Dan il-mascot irid iwassal messaġġ pożittiv u fl-istess ħin ta’ tħassib fejn jidħol l-ambjent.
L-ewwel xutt uffiċjali mhux se jingħata minn xi attur jew kantant magħruf imma minn żagħżugħ paralizzat minn qaddu ’l isfel.
u ddisinjati mill-ġdid. Fost dawn tal-aħħar, hemm l-istadium storiku tal-Maracana f’ Rio de Janeiro li kien inbena għat-Tazza tad-Dinja tal-1950, li llum il-ġurnata jesa’ 89,000 ruħ. F’dik is-sena, il-Brażil ukoll kienu ospitaw din il-kompetizzjoni bil-finali tintlagħab f’dan l-istadium. Il-bini tal-istadiums kien wieħed mill-aspetti li l-iktar qala’ kontroversji fil-Brażil. Huwa stmat li din l-edizzjoni tat-Tazza tad-Dinja s’issa ġiet tiswa lill-pajjiż bejn 14 u 16-il billjun dollaru! F’pajjiż bi problemi kbar ta’ faqar u kriminalità, ħafna nies raw dawn is-somom kbar ta’ flus moħlija f’affarijiet – bħalma huma wħud mill-istadiums – li se jintużaw biss għall-ġimgħat tal-logħob tat-Tazza tad-Dinja. Dan biex ma nsemmux il-problemi li hemm filpajjiż fejn jidħlu sigurtà, mezzi għat-trasport u nuqqas ta’ edukazzjoni u servizzi ta’ saħħa. Il-Brażiljani huma magħrufa għall-imħabba tagħhom lejn il-futbol u mhumiex kontra li l-pajjiż jorganizza din il-kompetizzjoni. Huma ħassew, però, li l-mexxejja u l-organizzaturi kienu xi ftit kapriċċużi fl-ispejjeż li neffqu lill-pajjiż. 7
y andrew BORG
IL-FAĊĊATA L-OĦRA
TAL-BRAŻIL
Id-deni tal-World Cup jinsab fl-aqwa tiegħu. Id-data tat-12 ta’ Ġunju kienet fuq fomm kulħadd, u kull min hu appassjonat tal-futbol, minn tfal sa anzjani, kienu lkoll lesti jibqgħu imqajmin sa kmieni filgħodu biex ma jitilfux il-logħob tant mistenni tatTazza tad-Dinja. U ma tagħtihomx tort... għax issa fadal 4 snin oħra biex terġa’ tiġi World Cup oħra. Fix-xhur li għaddew għajnejn kulħadd kienu fuq il-Brażil, il-pajjiż li fih qed jintlagħbu l-logħob tatTazza tad-Dinja. Huwa l-ikbar pajjiż fl-Amerika t’Isfel, u l-ħames l-ikbar pajjiż fid-dinja; il-kosta tiegħu hija twila ’l fuq minn 7,500 kilometru; magħruf għall-bajja ta’ Copacabana, l-istatwa enormi ta’ Ġesù Redentur, u l-karnival. Imma fost id-dilettanti tal-ballun, l-isem Brażil ifakkarhom fil-pajjiż li kien kapaċi jipproduċi wħud mill-aqwa plejers tal-futbol u fl-uniku tim li kien kapaċi jirbaħ ittazza tad-dinja għal ħames darbiet. Għalhekk l-entużjażmu fost ilBrażiljani ma jonqosx. Il-kuluri isfar u aħdar imlew il-pajjiż, daqskemm 8 LULJU/AWWISSU 2014
imlewh il-graffiti ta’ kull qies li tpinġew mal-ħitan ta’ din il-belt biex juru l-entużjażmu tagħhom għal dan l-avveniment uniku. Imma mhux il-graffiti kollha li ksew il-ħitan tal-Brażil wasslu messaġġi ta’ entużjażmu. Artisti oħra riedu jfakkru l-inġustizzji kbar li twettqu f’dan il-pajjiż minħabba t-Tazza tad-Dinja, fosthom tifel jibki bil-ġuħ u ballun kbir fuq platt quddiemu. Filwaqt li kull min segwa l-preparamenti sema’ blistadiums ġodda li nbnew, ma kinux daqshekk magħrufin il-kundizzjonijiet perikolużi ta’ xogħol għal min ħadem fihom; lanqas ma ssemmew l-eluf ta’ nies li ġew sfurzati jħallu djarhom biex minflok jinbnew l-istadiums u bini ieħor meħtieġ għal-logħob. Il-kritika qawwija li saret lillgvern għall-flus li nefaq dehru mhux biss fl-arti imma wkoll filprotesti li saru madwar il-pajjiż
kollu. Dan għaliex, filwaqt, li għal dan l-avveniment intefqu ‘l fuq minn $11-il biljun, il-ħajja tal-Brażiljani foqra ma tjibitx. Filwaqt li matul dawn l-aħħar snin ir-rata tal-faqar naqset, sal-lum madwar 16 % talpopolazzjoni hija fqira. Il-qasma bejn is-sinjuri u l-foqra ġewwa l-Brażil tidher mill-ewwel fil-favelas (slums), li juru f’liema stat jgħixu l-Brażiljani foqra. Sa sentejn ilu 16.2 miljun persuna kienet qed tgħix fuq $1.30 għal kull jum. 4.8 miljun minnhom ma kellhom l-ebda forma ta’ dħul finanzjarju biex bih jgħixu. Ir-rabja tal-Brażiljani mhix lejn il-logħba tal-futbol, imma lejn l-inġustizzji li twettqu biex ġiet organizzata t-Tazza tad-Dinja f’pajjiżhom. Uħud ikkritikaw lil Gvern u oħrajn lill-FIFA. Madankollu jibqa’ l-fatt li filwaqt li aħna qed nibqgħu mqajmin sa kmieni filgħodu, komdi fuq is-sufan, b’xi xarba friska quddiemna naraw il-logħob, u x’ħin tispiċċa nafu li se nsibu sodda komda li tilqagħna fi ħdanha biex nistrieħu, ħafna Brażiljani ma kellhomx din l-istess xorti tagħna.
Connected
y JOSEPH bonnici
Ingħaqad mal-ħbieb li jissemmew fl-isbaħ ktieb li qatt inkiteb – il-Bibbja.
ISEM
Sansun
TIFSIRA TAL-ISEM Xemx żgħira POST TAT-TWELID Sorgħa, qrib Ġerusalemm DATA TAT-TWELID Madwar 1080 q.K
PRIĠUNIER
F’Gaża, art tal-Filistin
KTIEB TAL-BIBBJA
Imħallfin, 13 sa 16
RELAZZJONI
IKEL FAVORIT
SPORT FAVORIT
FILM FAVORIT
SONG FAVORITA
Xi ftit kumplikata ma’ Dalila L-għasel Wrestling, boxing u sumo Il-films ta’ Bud Spencer
Headlong (Queen)
Profil
Diskursata bejn il-ħbieb: Il-crushes jistgħu jkunu perikolużi f’ħajtek. Inessuk il-ħsieb, ma tibqax tifhem, taħseb biss fuq dak jew dik il-persuna li tkun togħġbok, ma tibqax tistudja, insomma, kważi tiblieh! Kelli tlieta u dejjem kienu żbaljati! L-ewwel waħda kienet f’żgħożiti. Ommi ħassritli ħafna u meta saru jafu biha sħabi, tgħidx kemm waqajt għaċ-ċajt! Tat-tieni, aħjar ma nsemmihiex! U l-aħħar waħda bdiet b’ħafna ħeġġa u spiċċat fi traġedja! Ġejt tradut minn dik li ħabbejt! Sansun kiteb Crush mhix imħabba, anke jekk tkun qawwija. Hija tħejjija għall-imħabba, għax turik li fik hemm dawn is-sentimenti u tipprepara biex tismagħhom. Simone kitbet
Jgħaddi ż-żmien u tgħaddi l-crush. Imbagħad tgħid: ‘Kif intlift wara dik jew dak?’ Jekk tgħaddi biss minn crush għal oħra, għandek problema xbin! Silvan kiteb 9
K Messaġġi Stefan: Qrajt li inti, sa minn ġuf ommok, kont nażir. Xi tfisser? Sansun: Tfisser li tkun mifrud milloħrajn u ma tmissx dak kollu li fir-reliġjon tagħna huwa meqjus bħala mniġġes. Aħna maqtugħin mill-oħrajn għal Alla, li huwa l-qawwa tagħna kontra l-għedewwa. Dawn mhux biss jippruvaw jieħdu l-propjetà tagħna, imma wkoll il-qlub tagħna. Silvio: Allura kontu tgħixu qrib il-Filistin li kienu jqimu ħafna allat? Sansun: Iva. Il-qima tagħna ma kinitx mibnija fuq statwi u tpinġijiet. Kienet qima spiritwali ħafna. Huma kellhom allat ta’ kull tip u qimiet folkloristiċi li jsaħħruk. Ħafna kienu jinġibdu wara dawk l-allat foloz maħluqa biex jikkuntentaw lill-bnedmin.
ulħadd jafni għall-qawwa tiegħi. Permezz tal-fedeltà tiegħi lejn Alla u lejn il-wegħdiet li għamilt, wettaqt għemejjel kbar imma żbaljajt ukoll! Mhux dejjem imxejt fuq il-pariri tal-ġenituri tiegħi. U lil qalbi spiss ħallejtha tiġri bija! Imma nimxu pass pass. It-twelid tiegħi kien avveniment speċjali, b’dehriet ta’ anġli u sinjali minn Alla. Ommi kienet issum minn xorb alkoħoliku u jien ukoll kelli niċċaħħad mill-inbid, mix-xorb li jsakkar u minn dak kollu li mhux safi; u bħala sinjal ta’ din il-wegħda kelli nżomm xagħri twil. Il-Mulej imlieni bil-qawwa sa minn ċkuniti. Kelli moħħi mistrieħ li ommi u missieri kienu qed imexxuni fit-triq it-tajba, imma kont inħoss fija ribelljoni qawwija: ma xtaqtx ngħix kif riduni huma! U webbist rasi. Dejjem sirt inħobb it-tfajliet żbaljati. Minflok tfajliet sempliċi u mit-tribù tagħna, dejjem għażilt mill-Filistin, poplu li kien fi gwerra magħna! Kont naħseb li b’hekk se nġib il-paċi bejnietna, imma kont fl-għama u dejjem ġejt ittradut. Wara kull tradiment kont nerġa’ niżbalja bir-reazzjonijiet tiegħi. Kont insir vjolenti, noqtol kemm jiġu Filistin quddiemi u naħraq l-għelieqi tagħhom. Għal ħafna snin kont imħallef tat-tribù ta’ Dan, imma ma domtx ma rġajt spiċċajt fl-inkwiet. Sirt inħobb lil Dalila, mir-razza tal-Filistin. Din talbitni nistqarr minn fejn kienet ġejja l-qawwa tiegħi u jien waqajt! ‘Jekk naqta’ xagħri, il-qawwa t’Alla titlaq minn fuqi.’ Dak il-lejl stess, bidlitni mal-flus. Il-Filistin qatgħuli xagħri xħin kont rieqed. Qabduni, qalgħuli għajnejja u tefgħuni l-ħabs. Indimt bil-mod, bħalma beda jikber ukoll bil-mod xagħri mill-ġdid! Tajt ħajti għall-Mulej u f’mewti l-Mulej ġab ir-rebħa fuq il-Filistin!
Min hu?
Samantha: Stajtu tgħixu fil-paċi bejnietkom? Sansun: Ma nafx. Jiena ma rnexxilix! Għall-ewwel kont naħseb li ż-żwieġ ma’ waħda minn uliedhom kien se jġib is-sliem. Imma hi ttradietni u r-riżultat kien agħar! Saviour: Kienet faċli għalik li tgħix ta’ nażir? Jew kont tagħmilha biss biex tikkuntenta lil tal-familja? Sansun: Ommi u missieri dejjem għallmuni l-verità, u kull darba li smajt minnhom u minn Alla kont kuntent. 10 LULJU/AWWISSU 2014
Imma forsi qatt ma kont għamiltha bħala għażla tiegħi personali u għalhekk spiss kont naqa’ meta ninsa dak kollu li dejjem mexxieni fis-sod. Sandra: Donnu li l-problema tiegħek kienet spiss in-nisa. Stajt tiżżewweġ? Sansun: Iva, stajt. Li tkun nażir ma jfissirx ma tiżżewwiġx. Imma dejjem spiċċajt mal-mara żbaljata! Dak li kien ‘jogħġobni’ mhux dejjem kien ta’ ġid għalija!
Għażiż Sansun, Meta naħseb fik, u fil-qawwa tiegħek, fil-kuraġġ u fl-intelliġenza tiegħek, naħseb fit-teżori kbar li hemm f’kull żagħżugħ u żagħżugħa, fil-ġid moħbi f’kull persuna. Huma dawk it-talenti li spiss tkellimt fuqhom biex nuri x’rigali kbar ta Alla lil kull bniedem. Kellek bosta minnhom, imma mhux dejjem irnexxielek tużahom tajjeb. Bil-qawwa tiegħek stajt ġibt is-sliem, imma minflok ġibt il-gwerra u l-mewt, qerda u mibegħda. X’inhi d-differenza bejn l-użu tal-forza u l-vjolenza? Għalfejn, kemm fi żmienek u anke llum, fit-triq tal-paċi tinbet il-gwerra? Il-mibegħda tintrebaħ biss bl-imħabba, dik l-imħabba vera li tagħti bla ma tistenna xejn lura, li lesta tbati u titlef, li taħfer u tinsa. Dan ma jfissirx dgħufija. Anzi, iktar teħtieġ forza biex iżżomm il-kalma milli biex tiġġieled! Iktar meħtieġ kuraġġ biex taħfer milli biex tweġġa’. Trid qawwa kbira biex titbissem lil min jagħmillek il-ħsara! Kien hemm minn dawn il-qawwiet fir-rigal li tak Alla, imma inti ma ħallejthomx jikbru fik. Minflok qawwiet ta’ sliem, ħallejthom isiru qawwiet ta’ qerda! Imma fl-aħħar indunajt u l-indiema tiegħek kibret ftit ftit bħal xagħrek! Ksibt lura l-imħabba lejn ir-rieda t’Alla u f’mewtek ġibt rebħa lill-poplu tiegħek! Dejjem tiegħek, Ġesù ta’ Nazaret :)
U INT X’TAĦSEB? Qatt kont smajtha qabel l-istorja ta’ Sansun? Tara qawwiet fik li tista’ tużahom għall-ġid? Temmen li tista’ ġġib il-paċi bilgwerra?
Xena mis-serje għat-TV ‘The Bible’ tal-History Channel 11
minn hawn
u minn hemm
Il-vetturi ta’ Star Wars
y FRANKLIN balzan
fit-toroq tagħna… Fis-sena 2011, il-kumpanija msejħa Aerofex żvelat li kienet qed taħdem fuq dawk li jissejħu ‘hoverbikes’ - muturi li jittajru fil-baxx u li huma simili ħafna għal dak li naraw fl-ewwel episodju tas-saga ta’ Star Wars. Wara din l-aħbar, Aerofex kienet immedjatament mgħarrqa bittelefonati, emails, u messaġġi minħabba din il-hoverbike tagħhom, l-Aero-X. Lura għall-preżent. Il-kumpanija, fil-ġranet li għaddew, ħabbret uffiċjalment li l-iżvilupp u l-ittestjar ta’ dan il-hoverbike għadu għaddej u li l-Aero-X ser ikun jista’ jinxtara fl-2017, 12 LULJU/AWWISSU 2014
għal madwar € 60,000. Millum wieħed jista’ diġà jħalli depożitu ta’ € 4,000 biex jibbukkja wieħed minn dawn ilhovercrafts għal meta joħorġu fl-2017. Il-verżjoni kummerċjali talAero-X se jkun hovercraft issettjat biex jinqata’ sa madwar 10 piedi ‘l fuq millart u li jista’ jilħaq veloċitajiet sa 70 kilometru fis-siegħa. Għalkemm dan jista’ jidher kemmxejn bil-mod (meta mqabbel mal-veloċitajiet li kapaċi jilħqu muturi normali) irridu niftakru li, minħabba li l-hovercraft ikun maqtugħ mill-
art, il-passiġġieri jispiċċaw itiru f’każ ta’ waqfien f’daqqa! L-Aero-X ser ikun jista’ jakkomoda sa żewġ rikkieba u, minħabba li huwa hover, m’għandux bżonn ta’ toroq, jew saħansitra ta’ art. S’issa, is-sewqan ta’ dan il-hovercraft ma jirrikjedix xi liċenzja speċjali għaliex wieħed jista’ jsuqu bl-istess mod li wieħed isuq mutur. L-idea tal-hovercraft hija li tkun vettura għall-użu offroad u f’żoni privati u mhux fit-toroq. Forsi fil-futur, meta s-sistema tkun iktar stabbli u l-hovercraft ikun jista’ jittajjar f’għoli ta’ iktar minn 10 piedi, inkunu nistgħu nevitaw it-traffiku.
U2
Kollox beda minn biċċa karta! Laurence Joseph Mullen, jew aħjar Larry Mullen, ħarbex nota fuq biċċa karta u dendilha man-notice board tal-iskola biex jara jekk hemmx xi mużiċisti li huma interessati li jgħaqqdu band miegħu. Kienu sitta li tawh tweġiba! Jekk taħseb li bdew malewwel bl-iktar mod professjonali, naħseb li sejjer ftit żbaljat. L-ewwel rehearsals tal-band kienu jsiru fil-kċina tad-dar ta’ Mullen. Qalb il-borom, frieket u riħa tfuħ tal-ikel bdew jikkomponu l-ewwel diski tagħhom. Mullen intefa’ fuq id-drums, Paul Hewson ikanta, l-aħwa David u Dik Evans fuq il-kitarra, il-ħabib tagħhom Adam Clayton fuq il-bass guitar, u maġenbhom Ivan McCormick u Peter Martin. L-isem li taw lillband kien sempliċiment “The Larry Mullen band”… imma ma damx wisq! Fl-ewwel rehearsal Paul Hewson, jew kif sar magħruf bħala Bono, iddeċieda li dak l-isem kien fqir wisq għall-band
tagħhom. Qablu li l-isem ikun ‘Feedback’ għaliex l-ispeakers li kellhom bdew jagħmlu l-ħsejjes ta’ feedback. Kienet l-uniku kelma teknika li kienu jafu lkoll kemm huma. Ma damux wisq b’dak in-numru għaliex Ivan u Peter Martin żarmaw wara l-ewwel ġimgħa ta’ rehearsals. Iżda damu ftit ma rrankaw! F’Marzu tal-1977, sitt xhur wara li ngħaqdu b’mod uffiċjali, bidlu mill-ġdid l-isem tal-band għal ‘The Hype’ u żarma minn magħhom il-kitarrist Dik Evans. Minn hawn ’il quddiem ħadu l-isem li baqgħu magħrufin bih madwar id-dinja kollha ‘U2’, isem ambigwu u miftuħ għal kull tip ta’ interpretazzjoni. Il-karriera tagħhom bdiet b’talent shows żgħar li rebħu ħafna minnhom. Frott il-flus li rebħu huma rrekordjaw diversi singles u tapes li għenuhom biex ikunu jistgħu jxerrdu t-talent tagħhom. Iżda għallband Marzu tal-1980 kien wieħed tassew importanti għaliex fetħu l-bieb għal numru ta’ suċċessi internazzjoni blewwel singles tagħhom “11 O’Clock Tick Tock”. Iżda jekk
taħseb li minn dejjem kienu fuq wiċċ l-idejn kun af li tkun qed taħseb ħażin. Bħala mużika mhux dejjem ġiet milqugħa mill-udjenza tagħhom sakemm sabu stil interessanti u talwidna li baqgħu msemmija għalih. Apparti minn hekk sabu min iqegħdilhom il-bsaten firroti meta, fost l-oħrajn, huma ġew misruqa waqt li kienu qed jagħmlu kunċert f’nightclub. Apparti s-suċċessi mużikali tagħha, il-band U2 tibqa’ żgur magħrufa għal numru ta’ kunċerti li għamlet favur iddrittijiet tal-bniedem u kontra l-faqar u n-numru ta’ kampanji li hija bdiet favur il-ġustizzja soċjali u kontra t-tixrid ta’ mard li jwassal għall-mewt. Issa li ġej is-sajf sib ftit ċans u fittex ftit mill-mużika tal-band U2. Se tinduna li l-mużika tagħhom ġieli kont smajtha fuq ir-radio jew YouTube għax din il-band hi ftit popolari mhux ħażin… biss biss il-fan page tagħhom fuq facebook għandha ’l fuq minn 17-il miljun Like!
13
minn hawn u minn hemm
y NEIL aquilina
Jekk ġieli lgħabt jew rajt ilCard Games Yu-Gi-Oh , World of Warcraft, Pokemon, eċċetra, malajr se tifhem fuq xiex se nitkellmu. Ftit tax-xhur ilu, Blizzard Entertainment ħarġu logħba ġdida tat-tip trading-card game diġitali, Hearthstone. F’din il-logħba jkollok sett ta’ cards diġitali u bihom trid tiddwella kontra ħaddieħor u tirbaħlu. Kull plejer ikollu eroj tad-dinja ta’ Warcraft li jkollu 30 Health Points u Abilità Speċjali. L-iskop
16 LULJU/AWWISSU 2014
tal-logħba hu li tilgħab il-karti u tuża l-Abilità Speċjali biex tniżżel il-Health Points tal-eroj ta’ kontrik għal 0. Il-cards ikollhom funzjoni differenti fosthom jattakkaw, jiddefendu u jfejqu. Tista’ tagħżel il-cards bażiċi u iktar ma tipprogressa fil-logħba, tirbaħ il-punti biex bihom ‘tixtri’ cards ġodda li jkunu jogħġbu lilek. Hemm 9 eroj li minnhom tista’ tagħżel li kollha jkollhom abbiltajiet differenti li trid tużahom b’mod strateġiku biex tirbaħ:
Mage – Jaina Produmoore Priest – Anduin Wrynn Paladin – Uther the Lightbringer Shaman – Thrall Hunter – Rexxar Rogue – Valeera Sanguinar Druid – Malfurion Stormrage Warlock – Gul’dan Warrior – Garrosh Hellscream Xejn ma ngħidlek, issa li wasal is-sajf nispera li tiddawnlowdja l-logħba u tieħu gost tilgħabha. Imma ħu ħsieb li ma tintefax sajf sħiħ fuq logħob biss! “Lok’tar ogar!”
minn hawn u minn hemm
Pony Express
y LAWRENCE fenech
Kemm idum biex jasal messaġġ meta tibagħtu lil xi ħadd? Illum il-komunikazzjoni hi faċli u veloċi ħafna imma mhux dejjem kien hekk. Fis-sena 1860 ġiet iffurmata l-Pony Express biex twassal ittri mill-Punent għal-Lvant tal-Amerka. L-ittri kienu jdumu 10 ijiem biex jaslu. Għal dak iż-żmien kien servizz mgħaġġel ħafna! Il-Pony Express kienet taħdem permezz ta’ 120 rikkieb, 400 żiemel u 184 stazzjon. Ir-rikkieba kienu jġorru borża bl-ittri u jiġru biż-żwiemel minn stazzjon għallieħor biex iwasslu l-ittri minn Missouri fil-Punent sa California fil-Lvant. Meta rikkieb kien joqrob lejn l-istazzjon li jmiss kien idoqq tromba biex jippreparawlu żiemel ieħor u jibqa’ sejjer – ir-rikkieb
kien jinbidel meta jgħaddi xi 8 stazzjonijiet. Is-servizz kien effiċjenti u meta saret l-elezzjoni tal-President tal-Amerika għamlu sforz biex iwasslu r-riżultati f’ħin aktar qasir – 7 ijiem u 17-il siegħa.
Il-Pony Express damet taħdem biss sena u nofs għaliex inbniet linja tat-telegraph li kien mezz ta’ komunikazzjoni ħafna aktar veloċi. Fil-fatt il-Pony Express waqfet taħdem l-għada li tlestiet is-sistema tat-telegraph.
SkyRunner
Il-kumpanija Ingliża Parajet qed toħroġ kunċett ġdid ta’ karozza tal-avventura – karozza li ttir. SkyRunner tixbah lil karozza għal fuq id-deżert: għandha suspensions tajba għal art imħarbta u taċċellera malajr ħafna għax hi ħafifa. Però l-ispeċjalità tagħha hu skrun kbir li għandha fuq wara u paraglider li meta jintuża jerfa’ l-karozza biex tista’ ttir. L-idea ta’ SkyRunner hi karozza tal-avventura biex tiskopri l-kampanja u tesperjenza s-sbuħija ta’ titjira u tammira l-veduti. L-ewwel mudell ta’ SkyRunner sar fl-2009 u ġie ppruvat permezz ta’ vjaġġ ta’ 6000 km minn Londra sa Timbuktu f’nofs id-deżert Saħara.
17
minn hawn u minn hemm Forsi x’uħud minnkom jiftakruh bħala plejer influenti fit-tim tal-Inter tal-2010, meta rebaħ it-Triplete (UEFA Champions League, Serie A, Coppa Italia)… uħud minnkom jiftakruh minħabba l-gowl li għamel kontra l-Juventus mal-Galatasaray, ftit tax-xhur ilu, meta l-Juventus ġew eliminati miċ-Champions League… Jista’ jkun li jibqa’ mfakkar għall-free kicks li jagħti…
WESLEY SNEIJDER
18 LULJU/AWWISSU 2014
Ħadd ma jista’ jiċħad li Wesley Sneijder huwa wieħed mill-aqwa midfielders Ewropej, u għalhekk tgħidx kemm ikollu media coverage. Biss ħaġa li l-media ma tantx semmiet kien meta Sneijder ikkonverta u sar Kattoliku fl-2010. Hu ikkonverta fuq pariri ta’ sieħbu mat-tim tal-Inter, Javier Zanetti u tal-mara tiegħu Yolanthe Sneijder-Cabau, attriċi. Iċ-ċerimonja talMagħmudija u l-Griżma tal-Isqof saret fil-kappella li Inter FC għandhom fit-Training Grounds. Hu jitlob ir-Rużarju kuljum mal-mara tiegħu u joffrih għall-paċi fid-dinja. Huwa qal hekk ftit wara l-Magħmudija tiegħu: “Minn dejjem kont nemmen f’Alla, imma issa sirt Kattoliku prattikanti. Ir-reliġjon f’ħajti saret tagħtini iktar stimuli biex naffaċċja l-ħajja. Il-ħajja saret ħafna eħfef minn qabel għalija.” U int, li qrajt dan l-artiklu u li min jaf kemm-il darba fraħt (jew inħraqt, bħali!) għall-gowls tiegħu, se tipprova timitah fil-prattika tarreliġjon u fit-talb tar-Rużarju?
minn hawn u minn hemm
GERIJIET TAL-FUTBOL LI FORSI GĦAD NARAW X'jiġri jekk l-avvanzi fit-teknoloġija jidħlu wkoll fix-xena talfutbol? STATISTIKA TAL-PLEJER
Parti mill-kit forsi jkollha diplay li juri statistika dwar il-plejer li tinbidel live matul il-logħba. Iddistanza li ġera, kemm qassam tajjeb, kemm ta assists, kollha jistgħu jintwerew fuq il-plejer.
INDIKATURI TA’ OFFSIDE
It-teknoloġija qed tintuża dejjem aktar biex tgħin lir-referee matul il-logħba. Xi ħaġa li tista' tgħin lirreferee hi li l-ger jibda jixgħel meta l-plejer jiġi offside.
KARTA SAFRA Ir-referee ġieli jinsa lil min ikun ta karta safra. Fuq il-ger jista' jkun hemm indikazzjoni li turi jekk il-plejer qalax karta safra. Din tgħin lill-plejer ukoll ħa joqgħod attent la diġa qala' karta safra.
KAMERA TAL-PLEJER
Il-kameras dejjem qegħdin isiru aħjar u iċken u għalhekk il-ger jista’ jkollu fih kamera biex inkunu nistgħu naraw il-logħba kif jaraha l-plejer. Dawn il-kameras jistgħu jgħinu biex l-udjenza tkun aktar qrib tal-logħba u anke biex tgħin lir-referee jieħu deċiżjonijiet tajba.
VIŻIBILITÀ AĦJAR Xi logħob ġieli jiġu mwaqqfa minħabba viżibilità ħażina. Il-kits jista' jkollhom dwal fihom li jixegħlu l-plejer ħalli l-plejers (u anke l-ispettaturi) xorta jaraw lil xulxin.
SORSI TA’ ENERĠIJA
Dawn il-gerijiet ikollhom bżonn sors ta' enerġija. Flok jintużaw batteriji li huma kbar u tqal forsi tintuża l-enerġija miċċaqliq tal-plejer (kinetic energy) waqt il-logħba.
KOMUNIKAZZJONI Microphone u speaker fl-ispalla tal-flokk kapaċi jgħinu ħafna waqt il-logħba biex il-plejers jikkomunikaw bejniethom u malmanager waqt il-logħba.
RIKLAMI DIFFERENTI
Ir-riklami jagħtu ħafna flus lill-clubs tal-futbol u bl-avvanzi fi screens bl-LED's jistgħu jsiru riklami aktar dinamiċi. Saħansitra jista' jkun hemm aktar minn riklam wieħed matul il-logħba fuq il-flokk.
QAWWA TAD-DAQQA It-teknoloġija tista' tgħin lir-referee jkun jaf jekk daqqa fil-kaxxa kinitx veru jew simulazzjoni. Dwal b'kuluri differenti fuq il-flokk jistgħu jindikaw il-qawwa tad-daqqa biex ir-referee ikun jista' jieħu deċiżjoni tajba. 19
BONO
NOEL vassallo y adrian VELLA
u l-ONE CAMPAIGN PAUL DAVID
HEWSON
a.k.a. BONO 20 LULJU/AWWISSU 2014
1960, 10 ta’ Mejju – Paul David Hewson twieled f’Dublin, l-Irlanda. 1974, 10 ta’ Settembru – Mietet ommu, Iris Elizabeth.
il-gang imsejħa Lypton Village. Lil Paul David laqqmuh Bono Vox, alterazzjoni ta’ Bonavox, espressjoni bil-Latin li tfisser vuċi tajba. Maż-żmien, il-laqam tiegħu sar Bono.
1974 – Paul David Hewson, flimkien ma’ Derek Rowen (Guggi) u Fionan Martin Hanvey waqqaf
1975, 25 ta’ Settembru – Bono, Larry Mullen, Jr., David Evans, Dik Evans, Adam Clayton, Ivan
Kont taf li fid-dinja hawn biljun persuna li tgħix f’faqar estrem? L-aħbar it-tajba hi li fi żmien għoxrin sena l-faqar naqas bin-nofs. Jekk allura l-bniedem ikompli jaħdem sabiex jeqred ilfaqar darba għal dejjem kapaċi jġib il-faqar kważi fix-xejn sas-sena 2030. Iżda din hija mira li tista’ tintlaħaq? U hu possibbli li l-faqar jiġi eliminat darba għal dejjem? Mhux faċli tagħti tweġiba għal dawn ilmistoqsijiet.
Xi drabi l-bniedem ifittex wisq lilu nnifsu. Xi drabi l-bniedem jara biss kif se jgħix komdu waqt li jħaxxen aktar bwietu. Xi drabi l-politiċi jfasslu ħafna strateġiji li jispiċċaw ma jwasslu mkien u nibqgħu fejn konna jew saħansitra mmorru għall-agħar. Iżda fid-dinja hawn ukoll nies ġenerużi li jagħtu ħajjithom għal ħaddieħor. Hawn nies li jaħdmu għall-paċi, għall-ġustizzja u għal dinja aħjar. Il-munita għandha wkoll
McCormick u Peter Martin iffurmaw il-band Feedback.
1982, 21 ta’ Awwissu – Bono żżewweġ lil Alison Stewart.
1978, 20 ta’ Marzu – Ilband li fil-bidu kien jisimha Feedback sar jisimha U2. Il-membri li baqgħu kienu erbgħa: Bono, David Evans (The Edge), Adam Clayton u Larry Mullen, Jr.
1989, 10 ta’ Mejju – Twieldet Jordan, l-ewwel tifla ta’ Bono u Alison. 1991, 7 ta’ Lulju – Twieldet it-tieni tifla tagħhom li semmgħuha Memphis Eve.
il-faċċata l-oħra u kultant jista’ jkun li ninsew li fid-dinja hawn nies li jaħdmu għall-ġid talbnedmin. Il-kantant famuż tal-U2, Paul David Hewson jew inkella Bono kif inhu aħjar magħruf, beda kampanja bl-isem ta’ “One Campaign”. L-għan ta’ din l-organizzazzjoni hu li taħdem biex jinqered il-faqar estrem darba għal dejjem speċjalment fil-pajjiżi Afrikani.
1999, Ġunju – Bono ippreżenta petizzjoni favur il-kampanja tal-Jubilee 2000, li jinħafer id-dejn talpajjiżi tat-tielet dinja.
1999, 23 ta’ Settembru – Iltaqa’ mal-Papa Ġwanni Pawlu II, fejn tkellmu fuq id-dejn tal-pajjiżi tat-tielet dinja.
1999, 21 ta’ Awwissu – Twieled l-ewwel tifel ta’ Bono u Ali, Elijah Bob Patricius Guggi Q.
2001, 21 ta’ Mejju – Twieled it-tieni tifel ta’ Bono u Ali, John Abraham.
21
L-organizzazzjoni taħdem ukoll biex tipprevjeni mard infettiv. L-għaqda qed taħdem bis-saħħa kollha biex il-faqar estrem ikun eliminat sassena 2030. Biex din il-mira tintlaħaq hemm bżonn urġenti li l-bnedmin, speċjalment il-politiċi, jieħdu deċiżjonijiet drastiċi li jħallu effett.
2001, 21 ta’ Awwissu – Miet Brendan Robert Hewson, missier Bono. 2002, Jannar – Bono waqqaf l-organizzazzjoni DATA (Debt, AIDS, Trade, Africa) 2002, 14 ta’ Marzu – Iltaqa’ għall-ewwel darba mal22 LULJU/AWWISSU 2014
“One Campaign” qed taħdem biex titqajjem kuxjenza pubblika u taħdem malmexxejja politiċi fil-ġlieda kontra l-AIDS. L-għaqda taħdem ukoll biex iżżid l-investimenti fl-agrikoltura ħalli jkun hemm prodotti nutrittivi għas-saħħa talbniedem. L-organizzazzjoni
President tal-Istati Uniti, George W. Bush. Hawn iddiskutew possibiltajiet biex jiġġieldu l-faqar u l-AIDS filkontinent Afrikan. 2002, 20-30 ta’ Mejju – Bono u Paul O’Neill, Segretarju tat-Teżor tal-Istati Uniti, żaru l-Ghana, l-Afrika t’Isfel,
tara wkoll li jkun hemm trasparenza f’dawk l-attivitajiet li għandhom l-għan li jiġġieldu l-faqar. Il-One Campaign qed taħdem mill-qrib ma’ dawk li qed jippruvaw jiġġieldu kontra l-korruzzjoni, biex ikun hemm soċjetà aktar ġusta fejn il-ġid jitqassam bejn kulħadd u jkun hemm żvilupp ekonomiku.
l-Uganda u l-Etjopja biex jippromwovu l-iżvilupp ekonomiku fl-Afrika. 2004, 16 ta’ Mejju – Blinvolviment ta’ Bono twaqqfet il-ONE Campaign, bil-għan li taħdem kontra l-faqar estrem.
2005, Lulju – Bono u xi ċelebritajiet oħra għamlu pressjoni fuq il-mexxejja talpajjiżi tal-G8 biex jindirizzaw il-marda tal-AIDS fl-Afrika. 2005, 18 ta’ Diċembru – Irrivista Time sejħet lil Bono, lil Bill u Melinda Gates bħala l-persuni tas-sena.
Illum aktar minn 4 miljun ruħ jiffurmaw parti minn din il-kampanja u nistgħu ngħidu li bis-saħħa ta’ din l-organizzazzjoni diversi gvernijiet ħolqu politika li tikkumbatti l-faqar u l-mard. Bis-saħħa tal-“One Campaign” 7.5 miljun ruħ fl-Afrika għandhom aċċess għal kura
2007, 29 ta’ Marzu – Bono ġie mogħti t-titlu ta’ Knight Commander of the Most Excellent Order of the British Empire, għalkemm ma setax juża t-titlu ta’ Sir minħabba li mhux ċittadin Ingliż.
li ttaffi t-tbatija tal-marda tal-AIDS. Il-marda tal-Malarja naqset drastikament fi tmien pajjiżi Afrikani u 51 miljun tifel u tifla bdew jattendu l-iskola għall-ewwel darba.
ħajja ta’ ħafna nies. Din l-organizzazzjoni żżomm ħajja bil-ġenerożità ta’ individwi li jaħdmu u jagħtu flus biex hija tilħaq l-għanijiet tagħha. ✖
Żgur li din l-organizzazzjoni mwaqqfa mill-kantant Bono għamlet id-differenza fil-
2008, Jannar – DATA u One Campaign ingħaqdu flimkien taħt l-isem ONE. 2010, 30 ta’ April – Bono ltaqa’ mal-President tal-Istati Uniti, Barack Obama fejn iddiskutew ir-rwol tat-teknoloġija fliżvilupp tal-pajjiżi Afrikani.
23
INTERVISTA MA’ BIRDY
Tittajjar qalb in-noti! Ta’ sbatax-il sena hija diġà stilla fil-mużika. Saret popolari permezz ta’ mużika pop ta’ kwalità, l-ewwel permezz ta’ cover album u mbagħad permezz ta’ Cd b’diski ġodda. Din il-mużiċista Ingliża saret magħrufa mad-dinja permezz tal-verżjoni mill-aqwa ta’ Skinny Love ta’ Bon Iver. Din id-diska, li damet fil-quċċata tal-klassifiċi radjofoniċi għal madwar sentejn, għamlet minn din l-artista stilla li dejjem iktar qed tiddi fix-xena mużikali. Għen ukoll għal dan l-album tagħha, Birdy, li kien fih cover versions ta’ kwalità għolja. Wara l-cover album, l-artista żagħżugħa firxet il-ġwienaħ biex tibda taħdem fuq cd ta’ diski ġodda, Fire within, li ħadmet fuqha b’intensità qawwija. L-ewwel album tiegħek kellu biss cover versions. Is-cd l-ġdid fih diski ġodda. Kif ħassejtek, inti u tkanta d-diski tiegħek stess? Il-cover versions kont għażilthom skont dak li nħobb. Għażilt diski li kienu marbuta ma’ qalbi u li kienu jogħġbuni. Għalhekk kelli rabta mimlija emozzjoni magħhom. Imma f’Fire within, tgħallimt ħafna mill-esperjenza fl-istudjo. X’tgħallimt? Kont qisni sejra l-iskola: qisni qed nidħol għal-lezzjonijiet u mbagħad nagħmel l-eżamijiet. L-ewwel cd kien mar tajjeb u għalhekk kont naf li n-nies qed jistennew xi ħaġa oħra. Ridt noffrilhom l-aħjar. Ħassejt pressjoni fuqek? Iktar milli pressjoni ħassejt ħafna entużjażmu għal dak li kont qed nagħmel. S’issa, irrispons tal-pubbliku kien tajjeb ħafna u għalhekk inħossni sodisfatta mir-riżultat miksub. Nerġgħu lura għall-kanzunetti tiegħek: kemm huma awtobijografiċi? Huma awtobijografiċi imma, iktar milli hekk, huma personali ħafna. Nikteb stejjer li niltaqa’ 24 LULJU/AWWISSU 2014
magħhom, mhux bilfors li nkun għixthom jien. Kultant ikunu ġrajjiet ta’ persuni li naf. U għalhekk huma personali. Kif irnexxielek ssib bilanċ bejn l-istudji u l-ħidma fuq l-album? Kienet iebsa ħafna! Fl-ewwel album kien ikolli nikkonċentra ħafna fuq l-istudju matul ilġimgħa u mbagħad nirrekordja d-diski fi tmiem il-ġimgħa. Kont naħdem fuq ix-xogħol tal-iskola anke fuq il-ferrovija, bejn stazzjon u ieħor. Issa stajt nikkonċentra biss fuq il-mużika.
Ktibt is-silta ‘Just a game’ għallfilm ‘The Hunger Games’. Kienet esperjenza sabiħa? Iva, ħafna! Kont qrajt il-kotba tassensiela u tant kienu għoġbuni. Ktibt is-silta mużikali għax ġejt ispirata mill-emozzjonijiet li kont ħassejt jien u naqra l-kotba. Jogħġobni ħafna l-karattru prinċipali ta’ Katniss. Hija tfajla sensazzjonali, qawwija u tabilħaqq interessanti. Timmissjaha xejn il-ħajja ta’ tfajla komuni bħall-oħrajn? Fil-mużika nsib lili nnifsi. Jogħġobni ħafna dan ix-xogħol, imma
Min hi Birdy? Jasmine van den Bogaerde, magħrufa bħala Birdy, twieldet f’Lymington, l-Ingilterra, nhar il-ħmistax ta’ Mejju 1996. Ta’ tnax-il sena rebħet it-talent show Open Mic UK. Fl-2012, Birdy rrekordjat is-silta Just a game għall-film Hunger Games u wkoll is-silta Learn me right mal-band Mumford & Sons, għall-kartun ta’ Disney, The Brave. Fl-istess sena ppubblikat cd, Live in London. Xi wħud mid-diski tagħha ntużaw għas-serje televiżiva The Vampire Diaries. L-isem Birdy ġej mill-fatt li, meta kienet żgħira, il-ġenituri tagħha kienu jiggustawha tiġġebbed għall-ikel qisha għasfur jistenna lil ommu ġejja lejn il-bejta!
nimmissja xi affarijiet. Pereżempju, nixtieq niltaqa’ mal-ħbieb kuljum bħalma kont nagħmel meta kont l-iskola. Nimmissja l-festi u l-ħarġiet mal-ħbieb. Imma fil-futur nittama li jkolli żmien nirkupra. Għalissa qed ngħix il-ħolma tiegħi u ninsab kuntenta. Għalija kollox kien ġdid: il-band, it-tour, il-vjaġġi. Tassew eċitanti! Taħseb fuq il-fatt li, għal bosta tfajliet, inti mudell? Ma tantx naħseb fuqha, għax tbeżżagħni: hija responsabbiltà kbira li tkun meqjusa bħala mudell, imma fl-istess ħin hija sabiħa u turi ċerta ħlewwa min-naħa ta’ dawk li jsegwuni. Nirringrazzjahom minn qalbi tassapport li jagħtuni. Fl-aħħar millaħħar, jien dak li jien.
żgħar wisq! Konna mmorru biss biex indoqqu u nkantaw. Imma switilna biex nikbru wkoll! Liema kienu l-iktar pariri importanti li ngħatajt? Dak li nitgħallem mill-mużiċisti li jdoqqu miegħi. Forsi ninsewha din, imma tajjeb li nagħmluha. Pariri oħra kienu li ma nibżax nieħu deċiżjoni, li nemmen fl-ideat tiegħi u li nikteb, nikteb u nikteb! Dejjem ħeġġewni wkoll biex nuża l-kuraġġ kollu li hemm fija.
Kieku kellek tagħti parir lil min għadu żagħżugħ u jixtieq ikun kantant , x’tgħidlu? Trid temmen fil-mużika tiegħek. Importanti li tħossok ċert minnek innifsek, għandek kemm għandek żmien. Spiss iqabbluk ma’ stilla oħra żagħżugħa, Lorde... Hija bravissima u jien fan kbira tagħha. Nemmen li sabet stil tajjeb ħafna għaliha, imma nħossni differenti ħafna minnha.
Tużahom is-social networks? Iva, imma mingħajr esaġerazzjonijiet. Nuża Facebook u Instagram l-iktar u nuża wkoll Twitter, imma ftit inqas minnhom. Is-sena l-oħra kont mistiedna għall-Festival ta’ Sanremo. Għall-Italja dak huwa palk importanti ħafna. X’tiftakar minn dik l-esperjenza? Niftakar l-atmosfera mill-isbaħ. Stajt inħoss attenzjoni qawwija għall-mużika u għall-kantanti. Għalija kienet esperjenza meraviljuża. Kienet l-ewwel żjara tiegħi fl-Italja u għalhekk nibqa’ niftakarha. Veru li kont tkanta ma’ band? Iva. Kont inkanta fi grupp ta’ ħija, meta kelli erbatax-il sena. Konna ndoqqu filpubs u kienet għalina esperjenza sabiħa, avolja konna għadna 25
y daniel MICALLEF
Meta nkun miexi fis-sala tal-Isptar wara nofsinhar kemm-il darba nħares millkuritur lejn il-kmamar fejn hemm il-pazjenti… ilkoll anzjani… min rieqed, min jaqra xi ktieb jew gazzetta, uħud imdawrin mill-qraba, uħud dejjem waħedhom, min konfuż jgħajjat, min marid sew, jitħabat biex jieħu nifs u xi kultant tiggosta lil xi ħadd b’xi laptop jew tablet fuq l-internet jew jaqra xi e-book.
il-ġerjatrija
BNEDMIN BĦALI U BĦALEK… Meta nidħol f’xi waħda millkmamar u nħares iktar millqrib lejn l-anzjani, mat-tikmix tal-ġilda, nilmaħ ħjiel tal-ħin li jkunu għaddew jaħdmu fix-xemx, forsi f’xi mawra l-baħar li kienu jagħmlu… nilmaħ ħjiel tal-familja li rabbew jew ta’ kemm kellhom iktar enerġija meta kienu iktar f’saħħithom. Niftakar li xi snin ilu, dawn il-persuni xi ftit jew wisq morda, kienu bħali u bħalek… u bla ma rrid inġib quddiem għajnejja li, xi snin oħra, jekk Alla jrid, nista’ nkun xi ftit jew wisq bħalhom ukoll. Jekk jien u int forsi ninsew, Marjoy Warren dejjem żammitha f’moħħha dil-ħaġa. Din it-tabiba Ingliża hi meqjusa bħala l-omm talĠerjatrija moderna - l-ispeċjalità fil-Mediċina li tieħu ħsieb l-anzjani. Kienet innutat li fl-isptarijiet, l-anzjani kienu jinżammu fi swali ma’ pazjenti ta’ età iżgħar u qalet hekk: “Dawn in-nies, li ħajjithom kienet utli daqs tagħna, qed jinżammu ma’ nies iżgħar li jiddejqu magħhom u fl-istess waqt idejquhom.” 26 LULJU/AWWISSU 2014
BŻONNIJIET DIFFERENTI B’hekk, din it-tabiba fehmet li l-anzjani mhumiex sempliċiment adulti kbar, imma persuni differenti li għandhom bżonnijiet differenti minn oħrajn li huma iżgħar fl-età. Fl-1935, tawha tieħu ħsieb sptar b’714-il pazjent li kellhom problemi fittul u kienu ilhom l-isptar żmien twil… kważi kważi, kulħadd kien qata’ qalbu li xi darba setgħu imorru għall-aħjar. Dr. Warren indunat li jekk isibu min jieħu ħsiebhom u jipprova jifhem mnejn kienu ġejjin il-problemi tagħhom, xi pazjenti li qabel kienu mixħutin fuq sodda, setgħu jerġgħu jiksbu ftit indipendenza u jerġgħu jibdew jieħdu ħsieb tagħhom infushom. Fil-fatt, hi rnexxielha tgħin biex ħafna minnhom imorru d-dar u naqqset is-sodod li kien hemm bżonn għal pazjenti morda fit-tul għal 240 biss. Il-bqija tathom lit-tobba li kienu jieħdu ħsieb pazjenti bit-tuberkulożi li
tant kienet komuni u serja dak iż-żmien. Tgħidx kemm kien ħa gost il-ministru tas-saħħa talIngilterra dak iż-żmien! IL-KURA TAL-ANZJANI Jekk il-kura tal-anzjani kien hemm bżonnha fl-1935, illum, il-bżonn tagħha jidher iktar u iktar. Dak iż-żmien, l-età medja tal-mewt kienet madwar sittin sena u llum din tlaħħaq kważi tmenin. F’Malta llum, 17.2% tan-nies f’pajjiżna għandhom iktar minn 65 sena. F’din l-età, ħafna mard jippreżenta b’mod xi ftit stramb… xi ħadd b’infezzjoni fil-pulmun, flok bis-sogħla, jista’ jippreżenta billi jibda jħawwad il-ġranet jew f’dak li jagħmel… xi ħadd jista’ jkollu attakk tal-qalb imma ma jħoss xejn jew ma jkunx jista’ jispjega dak li jkun iħoss… minħabba l-mard, diversi anzjani jispiċċaw jagħmlu żmien twil fis-sodda jew ma jimxux… xi wħud ikollhom riskju kbir li jaqgħu meta jimxu…
Għalhekk, il-kura tal-anzjani hi partikolari għax għandha bżonn tim sħiħ li jaħdem biex jgħin lillanzjani fil-kura tal-mard jew biex jaddattaw lilhom infushom għalih. Malta, fil-fatt, għandna l-isptar Karin Grech li għandu timijiet ta’ tobba, spiżjara u terapisti li jippruvaw jgħinu biex l-anzjani jiġu kemm jista’ jkun f’saħħithom, jirkupraw il-mixi, jitħarrġu biex jagħmlu l-affarijiet ta’ kuljum u jerġgħu lura d-dar, jingħataw pariri kif id-dar tkun iktar addattata għalihom u jiġu offruti għajnuniet oħra skont il-bżonn. Mat-tim kollu jidħlu wkoll ilfamiljari, u hawnhekk tidħol il-biċċa xogħol tagħna li għadna żgħar billi almenu nfittxu li nżuru lill-anzjani tagħna bħan-nanniet u ngħinuhom mill-aħjar li nistgħu kemm jekk qegħdin id-dar tagħhom, kif ukoll jekk ikunu f’dar tal-anzjani. Żgur li dawn jieħdu pjaċir bil-kumpanija tagħna u jixirqilhom li ma jkunux waħedhom. ✖
ID-DEMENZJA
Meta n-nanna kellha tmenin sena, mort għandha d-dar u staqsejtha meta twieldet. Wara ftit ħin tħares fil-vojt, qaltli: “Fl1960”. Ħsibt li ma smajtx sew. Staqsejtha: “Mela kemm għandek żmien?” “Erbgħin,” weġbitni dik. Iktar komplejt inħokk rasi jien… u meta staqsejtha fejn qiegħda, ħasbet li kienet il-Belt! In-nanna kellha d-demenzja! Fi żmienna, id-demenzja saret waħda mill-iktar mard komuni li taffettwa l-memorja, il-komunikazzjoni, il-lingwa, l-attenzjoni u r-raġuni fost l-oħrajn. Hi marda li tolqot kemm lill-anzjani, kif ukoll lil dawk li
jieħdu ħsiebhom għax iktar ma l-marda tidħol fil-fond, iktar ikun hemm bżonn min idur bil-marid. Waqt li hemm xi mediċini li jistgħu jgħinu l-memorja, ħafna mill-għajnuna tinvolvi terapija, day centres, l-użu tal-mużika, għajnuna fid-dar u xi drabi d-djar għall-anzjani.
Hu x’inhu, tajjeb niftakru li kull persuna għandna nibqgħu nistmawha u ż-żjarat mingħand il-qraba jgħinu ħafna biex nies li jkollhom id-demenzja jħossuhom maħbubin. Meta l-mediċina ma jkollhiex wisq x’toffri, jibqgħalna l-imħabba, li dejjem nistgħu noffruha lil min hu fil-bżonn. 27
intervista mal-qaddisin
L-istorja interessanti
ta’ Michele Magone
Fost iż-żgħażagħ li kellhom ixxorti jiltaqgħu ma’ Don Bosco, insibu lil Michele Magone, magħruf aħjar bħala l-Ġeneral ta’ Carmagnola. Huwa żagħżugħ li l-ġrajja ta’ ħajtu nkitbet minn Don Bosco bħala eżempju għaż-żgħażagħ l-oħra. Illum se niltaqgħu ma’ Michele. MICHELE, TISTA’ TAGĦTINA FTIT TAGĦRIF FUQ IL-ĦAJJA TIEGĦEK QABEL MA LTQAJT MA’ DON BOSCO? Jien twelidt fid-19 ta’ Settembru 1845 ġewwa Carmagnola, f’Turin. Tlift lil missieri ta’ età żgħira u ommi kienet tara kif tagħmel biex tieħu ħsieb il-familja. Jien kont inqatta’ ħajti niġri barra. Milliskola keċċewni minħabba l-imġiba xejn tajba tiegħi u allura ffurmajt 28 LULJU/AWWISSU 2014
il-grupp tiegħi barra mill-iskola. Kont il-Ġeneral tagħhom. Konna nidħlu f’kull basla li stajt issib fit-toroq ta’ Turin, u ħafna kienu jibżgħu minna. SAKEMM BQAJT F’DIN IT-TIP TA’ ĦAJJA? Sakemm iltqajt ma’ Don Bosco. Rajnieh qed jistenna l-ferrrovija fl-istazzjon ta’ Carmagnola u donnu ried ikellimna. Sħabi ħarbu, imma jien ma ddejjaqtx nersaq lejh. Ma kienx se jbeżżagħni qassis! Kien se jibda jkellimni, imma waslet ilferrovija u kellu jirkeb malajr. Qabel ma rikeb, tani domna talMadonna u qalli biex, jekk kont irrid, immur għand il-kappillan u nitolbu jgħidli fejn nista’ nsib lil Don Bosco. U telaq.
DOMT MA MORT GĦAND ILKAPPILLAN? Mort mill-ewwel. Donnu kien hemm xi ħaġa f’dak il-qassis ta’ fejn il-ferrovija li laqtitni u ġibditni. Il-kappillan induna mill-midalja min kien dak il-qassis. Qalli li kellu oratorju u bitħa kbira fejn it-tfal u ż-żgħażagħ kienu jilagħbu flimkien. Jien għoġbitni l-idea u Don Ariccio kiteb ittra, bil-permess ta’ ommi, lil Don Bosco. Naf li qallu li għalkemm imqareb sewwa u bla kwiet, kelli qalbi tajba ħafna. KIF SIBTHA L-ĦAJJA FLORATORJU TA’ DON BOSCO? Għall-ewwel, ngħidlek il-verità, kont qisni għasfur maqful ġo gaġġa. Qabel kelli t-toroq kollha tiegħi, imma issa ma stajtx immur kullimkien. Fejn kont insejt x’inhi
skola, issa erġajt bdejt immur. Ma kinitx ħafifa l-bidla għal din il-ħajja. SIBT XI GĦAJNUNA? Don Bosco ma kienx jgħinna direttament il-ħin kollu. Kien iqabbad żagħżugħ ieħor u jsejjaħlu anġlu kustodju biex jieħu ħsieb lil min ikollu bżonn ftit għajnuna. Lili għamilli hekk u l-anġlu kustodju tiegħi kellu job full-time! Daqqa jgħidli fuq xi kelma ħażina li nkun għidt, daqqa fuq xi daqqtejn li nkun tajt lil xi ħadd li qabbiżhieli, daqqa fuq xi pastażata jew xi offiża li tkun ħarbitli ... insomma, ma tajtux minuta kwiet, miskin! Imma dan kollu beda jibdilni, ftit ftit. KIF ĦASSEJTEK B’DIN IL-BIDLA? Għall-ewwel kont kuntent li qed
insir aħjar, imma mbagħad waqajt fi dwejjaq kbar. Kont nara lil sħabi sejrin jitqarbnu u kont naf li jien ma nistax, għax ħajti kienet għadha ’l bogħod minn Alla. Sieħbi, l-anġlu kustodju tiegħi, ressaqni lejn Don Bosco u qerrejt qrara sabiħa ħafna. Minn dakinhar Ġesù sar għalija l-mudell ta’ ħajti. Ma xtaqtx nibdlu billi mmur lura għall-ħajja ta’ qabel. F’KOLLOX INBDILT ? Insomma ... kultant kont nerġa’ nagħmel xi waħda. Darba, filqalba ta’ Turin, smajt żagħżugħ jidgħi u biex nikkoreġih tajtu daqqtejn kif kont naf jien. Li ma kienx Don Bosco li żammni kont naħlih f’nofs pjazza! Don Bosco kien jaf imur tajjeb magħna kollha. Fl-1858 ħa grupp minna vaganza ġewwa Murialdo.
Kienu ġranet tassew sbieħ. Imma ma kienx baqagħli wisq f’din il-ħajja tal-oratorju... X’ĠARA? F’Jannar 1859 bdejt inħoss uġigħ fl-istonku. Għall-ewwel donnu ma kien xejn gravi, imma mbagħad ma flaħtx iktar. Meta eżaminani t-tabib kemmex xufftejh u wera li ma kienx hemm tama għalija. Fi tlitt ijiem, bejn it-tmintax u l-wieħed u għoxrin ta’ Jannar ħajti kienet waslet fl-aħħar. Għaddejt għall-ħajja ta’ dejjem imwennes minn Don Bosco u minn ommi u megħjun mit-talb ta’ sħabi filkappella tal-oratorju. Ma jiddispjaċinix li ltqajt ma’ Don Bosco. Kien hu li laqqagħni ma’ Ġesù għal dejjem, avolja kont imħarbat waħda sew! ✖
varjeta` Fis-16 ta’ Lulju 1950, l-Urugwaj għelbu lillBrażil fil-finali tat-Tazza tad-Dinja f’Rio de Janeiro quddiem folla ta’ 199,854 spettatur.
Lulju
Fid-9 ta’ Lulju 1956 twieled l-attur famuż Tom Hanks.
Fid-19 ta’ Lulju 1799 instabet ir-Rosetta Stone fl-Eġittu. Il-kitba fuqha kienet bis-simboli Eġizzjani u bilGrieg.
Ċajta Kultant
Maths!
Għalliem: Tafu għala l-ktieb tal-Maths ikun dejjem imdejjaq? Philip: Għax ikollu ħafna problems!
Awwissu
Eminem
Tifel: X’inhu l-iktar ikel favorit ta’ Eminem? Sieħbu: Wraps.
Posta
Mandy: Għala l-Madonna biex tibgħat xi ittra kienet tqabbad lil Ġesù? Mark: Għax il-Bambin jibgħatha tajba!
Fis-26 t’Awwissu 1498, Michelangelo kien imqabbad jaħdem fuq il-Pietà, l-istatwa famuża li turi lil Marija bilqiegħda b’Ġesù mejjet fi ħdanha.
Fit-12 t’Awwissu 1865, Joseph Lister uża għallewwel darba d-diżinfettant waqt operazzjoni. Fit-8 t’Awwissu 1963 saret dik li baqgħet magħrufa bħala The Great Train Robbery fl-Ingilterra. Dakinhar grupp ta’ ħmistax-il persuna serqu 2.6 miljun lira Ingliża.