MEJĠUN2013
Gianluca Bezzina
Meta tiżviluppa
Kull bidla ġġib magħha xi ftit taħwid b’mod speċjali meta din issir fina
Żgħażagħ bis-sens L-istorja ta’ żagħżugħ Malti mir-Rabat – Gilbert Simiana
L-Ewwel ġimgħat X’jgħallimna l-Papa Franġisku b’għemilu u kliemu
5
“Tlieta cappuccino”
Din il-ħarġa hi tassew waħda speċjali għalina lkoll u dan għaliex barra l-artikli li Xehda Għasel dejjem ikollu, din id-darba għandna wkoll waħda mill-aktar intervisti interessanti. Xahar ilu kkuntattjajna lil Gianluca Bezzina, ir-rebbieħ tal-Malta Song for Europe u mill-ewwel aċċetta l-istedina tagħna għal intervista. Tnejn mill-kontributuri tagħna ltaqgħu miegħu u f’qasir żmien kienu f’kafè jitkellmu ma’ dan il-kantant żagħżugħ li tant kellu x’jgħidilna. Gianluca fetaħ qalbu magħna qisna konna ilna nafu lil xulxin snin twal. Qalilna kif iddeċieda li jidħol fil-kompetizzjoni u kif qed iqatta’ l-jiem tiegħu. Fuq kollox qalilna x’inhuma l-affarijiet li jimbuttawh ’il quddiem, l-affarijiet li jispirawh u li jentużjażmawh għall-futur. Barra din l-intervista, f’din il-ħarġa għandna ġabra ta’ ritratti u interventi li għamel il-Papa Franġisku f’dawn l-aħħar ġimgħat u li bihom qed insiru nafuh xi ftit aktar. Issibu wkoll kitba tassew kreattiva li fiha nistħajlu li qed nitkellmu ma’ żagħżugħ Malti li fil-ħajja qasira tiegħu għallimna xi tfisser tagħti ħajtek għal dawk li tħobb. Issa jonqos biss li tqallbu dan il-magażin u taqraw dan kollu u aktar intom stess. Il-paċi magħkom.
F’din il-ħarġa: 2
Meta tiżviluppa Minn fuq ktieb
għal fuq it-tila 11
Żgħażagħ bis-sens
20
18 Bla Talent! 22
Il-Bażilika ta’ San Bażilju L-ewwel ġimgħat
24
tal-Pontifikat tal-Papa Franġisku
26
Ewreka: Anestesija 28
Marvel Phase 2
Produzzjoni Kummissjoni gHall-Formazzjoni tat-Tfal u l-MagHZulin taS-SoCjetA tad-Duttrina Nisranija - M.U.S.E.U.M.
Kontributuri
JOSEPH BONNICI ALAN BONELLO Robert Aloisio Kurt Miceli BERTRAM PORTELLI Reuben Ellul Karol DeBono Clifton Sammut MARK CARUANA Warren BUSUTTIL Lawrence Fenech Daniel Micallef Andrew Borg Noel Vassallo Adrian Vella FRANKLIN BALZAN Neil Aquilina DARREL PACE ROBERT MICALLEF
14
PREZZ: €1.50
15 Poster
UFFICCJU Distribuzzjoni
ABBONAMENTI XEHDA GHASEL, DAR GENERALI TAS-SOCJETA TAD-DUTTRINA NISRANIJA, TRIQ SAN GORG PRECA, IL-MARSA Grafika
www.designedbyal.com
Stampa
Veritas Press, Zabbar
www.facebook.com/xehda
y robert ALOISIO
Pubertà. Żvilupp. Fuq dil-ħaġa smajt ħafna jew se tisma’, tkellimtha jew se titkellimha, ħsibt fuqha jew se taħseb fuqha ħafna u ħafna! Forsi din hija xi ħaġa li tħawdek jew timbarazzak. Jekk dan huwa suġġett li jimlielek rasek bil-mistoqsijiet, serraħ rasek: M’INTIX WAĦDEK! X’inhi l-pubertà? Il-pubertà hija dak iż-żmien f’ħajtek li jġib bidla u żvilupp kbir fik, kemm minn barra kif ukoll minn ġewwa. Hija l-proċess li bih tinbidel minn tifel jew tifla għal adult, għalkemm ikun baqagħlek iktar x’tikber meta dal-proċess jasal fi tmiemu. Huwa ż-żmien meta ġismek isir sesswalment matur, jiġifieri s-sistema riproduttiva tiegħek tibda taħdem u tippreparak għal dik il-ġurnata, ħafna snin oħra, meta inti ukoll forsi tiddeċiedi li jkollok it-tfal tiegħek. 2 MEJJU/ĠUNJU 2013
Fil-pubertà ġismek jikber u jsir jixbah iktar lil tal-adulti, u d-differenzi bejnek u s-sess oppost ikunu iktar jidhru ċari. X’jikkawża l-pubertà? Huma l-ormoni li jikkawżaw il-pubertà. Dawn il-kimiċi li jiġu prodotti mill-glandoli tiegħek iġiegħlu l-partijiet differenti ta’ ġismek jinbidlu u jimmaturaw. Min ikun qiegħed jaħmi ħobża, iżid il-ħmira mal-għaġina, mhux hekk? Il-ħmira hija ingredjent speċjali li ttella’ l-għaġina. Mingħajrha, il-ħobża tibqa’ ċatta. L-ormoni huma xi ħaġa hekk.
Il-glandoli tiegħek iżiduhom ma’ ġismek – bħal ingredjent speċjali – biex inti tkun tista’ tikber. Fil-bniet, il-pubertà hija kkontrollata mill-ormoni estroġenu u proġesteronju. Fis-subien, il-pubertà hija kkontrollata mill-ormon imsejjaħ testosteronju. Meta sseħħ dil-bidla? Il-pubertà ma tibdiex f’xi data speċifika, bħal ngħidu aħna meta tagħlaq għaxar snin (ma kinitx tkun eħfef kieku?). Kulħadd jibda differenti, imma ħafna tfal
jibdew jinnutaw bidliet fihom meta jkollhom bejn 9 snin u 15-il sena.
għandu jikber. L-importanti hu li tifhem x’qed iseħħ ġo fik biex ma tinħasadx jew titħawwad.
Dan ifisser li fil-year 6, student jew studenta tista’ tkun daħlet sew fil-pubertà, filwaqt li l-istudent bilqiegħda ħdejha jkun jonqsu iktar minn sentejn biex jibda! Kif forsi taf, dan jista’ jġiegħlek tħossok stramb jew imbarazzat, speċjalment fost ħbieb li dejjem kienu fl-istess livell ta’ maturità.
Kont taf li ż-żmien meta tibda l-pubertà huwa differenti għallbniet u għas-subien? Il-bniet jidħlu fiha meta jkollhom bejn 8 u 13 –il sena, filwaqt li s-subien ikollhom bejn 10 u 15 –il sena. Għalhekk ħafna nies jgħidu li l-bniet “jimmaturaw iżjed malajr,” jew jakkużaw lis-subien li huma “wisq immaturi.” U għalhekk ukoll li ħafna bniet tamparek ikunu itwal minnek u minn sħabek subien, u mhux b’pulzier jew tnejn!
Il-ħaġa importanti li trid tiftakar hi li din mhijiex tellieqa. M’għandekx imniex tistħi jekk fil-klassi inti tidher li se tkun l-aħħar wieħed li tiżviluppa, u lanqas jekk tkun l-ewwel wieħed. Il-pubertà sseħħ meta għandha sseħħ, u kulħadd jikber meta
Kemm iddum il-pubertà? Għal darb’oħra dan ivarja minn persuna għal oħra. Xi uħud jiżviluppaw malajr, u jieħdu biss
xi sentejn jew tlieta biex jgħaddu mill-bidliet ewlenin tal-pubertà. Għal tfal oħra, id-diversi stadji tal-pubertà idumu iktar, xi erba’ jew ħames snin. Ftakar li l-pubertà ma sseħħx f’daqqa. Hija xi ħaġa li sseħħ bil-mod, u ħaġa ħaġa, u ġġib magħha diversi bidliet. Ejja ħa nikbru! Ħwejjeġ li kienu jiġuk eżatt xahar ilu, jibdew jidhru strambi u mkittfin fuqek, f’daqqa waħda. Ilpubertà tbiddel id-daqs u l-forma ta’ ġismek. Issir ikbar u itwal, u ġismek jibda jidher iżjed “adult” u inqas “ta’ tifel” jew “ta’ tifla.” M’intix se tqum filgħodu u ssib li s-sodda saret żgħira għalik, m’intix se tikber daqshekk f’daqqa (u mn’alla għax kieku
3
tweġġa’!). Imma se tikber b’rata mgħaġġla sew, anke 4 pulzieri, jew iżjed, f’sena waħda. Wow! Kemm se tikber fil-pubertà huwa importanti għax meta din tintemm inti tkun ilħaqt ittul tiegħek bħala adult. Inti ilek titwal minn meta twilidt, iżda l-pubertà hija l-att finali tat-tul tiegħek. Stajt kont twil 4 piedi meta kellek tnax-il sena, u sirt fik kważi 6 piedi issa li għandek sittax! Hekk kif tibda titwal, ġismek jibda jbiddel ukoll il-forma tiegħu. Dan jiġri kemmxejn
4 MEJJU/ĠUNJU 2013
b’mod differenti għas-subien u l-bniet, imma b’mod ġenerali l-proċess huwa l-istess. L-iżvilupp fil-bniet Jekk inti tifla, l-iżvilupp tiegħek jagħmlek tidher iktar femminili. Inti mhux biss titwal, imma ġenbejk u kuxxtejk jibdew isiru iktar wiesgħa, u jibda jkollok forma curvy. Tibda żżid ix-xaħam iktar malajr milli żżid il-muskoli. Dan huwa għal kollox normali, għax in-nisa ġeneralment għandhom iktar body fat millirġiel. Xi wħud jirreaġixxu għal dan billi jintefgħu fuq dieta, iżda żomm f’moħħok li din hija parti normali mill-pubertà għall-bniet.
L-iżvilupp fis-subien Għas-subien, l-iżvilupp ifisser li jsiru iktar maskili. Hekk kif titwal u tiżdied fil-piż, spallejk jinfetħu u ftit ftit iżżid fil-muskoli, u tidher iktar “manly.” Ikun hemm ukoll żvilupp fil-partijiet privati tiegħek. Alla għamilna hekk! Iva, u allura dan m’għandux jinkwetak. Hija xi ħaġa normali u naturali. Li tiżviluppa ma jfissirx li ssir pastaż jew moħħok maħmuġ. Ifisser li qiegħed tikber. Ħalli n-natura tieħu l-proċess tagħha. Tippruvax tgħaġġel dan il-proċess. Irringrazzja lil Alla tal-meravilji li Huwa jagħmel filħlejjaq tiegħu, anke fik! ✖
Fl-aħħar ġimgħa ta’ Marzu kellna l-opportunità li nitkellmu ma’ Gianluca Bezzina, żagħżugħ b’karattru tassew sabiħ u li fuq kollox għandu ħafna x’jgħidilna. Hekk kif iltqajna miegħu l-ewwel ħaġa li qalilna kienet “Tridx immorru nieħdu kafè x’imkien?” U hekk għamilna. L-ewwel impressjoni li tana kien ta’ ġuvni ordinarju bħall-oħrajn. Irkibna l-karozza flimkien u rħejnielha għall-eqreb kafeterija li sibna. Aħna u deħlin ma stajniex ma ninnutawx l-għajnejn kollha jħarsu lejn Gianluca, hekk kif jagħrfuh; ħaġa li hu kien konxju ħafna tagħha, speċjalment fl-ewwel ġranet minn wara li rebaħ il-festival tal-Malta Song. “X’tixtiequ tordnaw?” “Tlieta cappuccino.” U hekk bdiet l-intervista...
Kif kienet dil-ġimgħa s’issa? Aħna qegħdin fil-Ġimgħa Mqaddsa. Nhar il-Ħadd filgħodu ovjament kellna l-quddiesa ta’ Ħadd il-Palm fil-parroċċa. Hekk, kienet sabiħa, u ħadt gost. Kelli xi impenji talEurovision, xi intervisti ‘l hawn u ‘l hemm. Imbagħad minn nhar it-Tnejn tibda l-ġimgħa tax-xogħol. Kuljum hux... Jiena naħdem mit-tmienja sas-sagħtejn ta’ wara nofsinhar, imbagħad wara kuljum ikolli xi rehearsal jew xi impenji talYouth Fellowship; Ilni mmur qisu minn mindu kont it-tieni sena mediċina. Xi erba’ snin. Ili xi sentejn u nofs mal-band. Imma s’issa dil-ġimgħa pjuttost kienet kalma. Ara l-ġimgħa l-oħra, kelli l-eżerċizzji filgħaxija. Kienu sbieħ ħafna, anke bħala formazzjoni personali. Ma tmurx biss biex tgħin, imma biex tirċievi wkoll. Għamilhom Fr. Martin tal-MSSP. Tieħu ħafna minnhom, allura nkun irrid immur kuljum. Ġej minn familja kbira; qegħdin sebat aħwa. Kif tiddeskrivi t-tfulija tiegħek? It-tfulija tiegħi kienet sabiħa ħafna. Nista’ ngħid li jien wieħed minn dawk in-nies vera ffurtunati illi t-tfulija tiegħi m’għandi xejn xi ngerger minnha. Dejjem kont id-dar ma’ ħuti, dejjem qbilna, dejjem nilagħbu flimkien, dejjem immorru tajjeb ma’ xulxin, inkantaw flimkien, nagħmlu l-mużika flimkien... u ommi u missieri dejjem kienu hemm. Missieri kien jaħdem. Ommi bdiet taħdem m’ilux. Imma 5
dejjem kienu magħna. Ħa ngħid hekk, li tkun parti minn familja kbira jkollok naqra żvantaġġi finanzjarji; ma tistax toqgħod issiefer kull sena. Darba sifirna kollha flimkien. Fl-istess ħin ma tistax tikkumpara mal-ferħ li jġib magħha l-fatt li tkunu ħafna tfal. Kieku kelli nerġa’ nibda mill-bidu, nerġa’ nibda l-istess, b’familja kbira. Il-vantaġġi huma ħafna ikbar mill-iżvantaġġi. Jien kont naqra kwiet meta kont żgħir, kont naqra mistħi - għadni naqra mistħi imma meta kont żgħir kont iktar. Ma kontx inkanta quddiem in-nies, sempliċiment id-dar biss. Imma fl-istess ħin, avolja kont noqgħod naqra lura f’dawn l-affarijiet, dejjem sibt x’nagħmel. Dejjem kont immur il-MUSEUM, dejjem kelli parti attiva f’dak iż-żmien. Jekk qiegħed l-iskola, nieħu sehem flaffarijiet tal-iskola, imma ma ridtx
6 MEJJU/ĠUNJU 2013
xejn quddiem in-nies iktar minn hekk. Ħafna mit-tfulija tiegħi kienet bejn il-parroċċa u l-MUSEUM; u wara l-MUSEUM ftit il-grawnd. Meta kont tifel żgħir x’kienet il-ħolma tiegħek? Inkun onest, meta kont żgħir, sa xi tnax-il sena, xtaqt insir talMUSEUM; missjunarju imma, mhux Malta. Għandi z-ziju, Joe Buttigieg, qiegħed fil-MUSEUM ġewwa Kuba. Dak iż-żmien kien Brixton u l-Perù. U z-zija l-oħra kienet il-MUSEUM tas-Sudan: iz-zija Franca Buttigieg. U dejjem xtaqt insir bħalhom. Imbagħad xtaqt insir saċerdot missjunarju. Imbagħad qisni nbdilt; ma bqajtx inħoss dik il-vokazzjoni. Allura bdejt aktar għal inġinier l-ewwel, imbagħad għal pilota, imbagħad fl-aħħar, eżatt qabel dħalt sixth form, ridt insir tabib. Imma meta
kont żgħir qatt ma ridt insir tabib. Dejjem vokazzjoni reliġjuża xtaqt, ħafna mis-snin ta’ ħajti. U x’ħajrek issir tabib? Tabib, ħa ngħid hekk, hija vokazzjoni li tgħaqqad ħafna affarijiet flimkien; qed tagħmel xi ħaġa għall-proxxmu. Veru għandek il-paga u qed taqla’ l-flus, imma tista’ tgħin lill-oħrajn f’mumenti diffiċli ħafna tagħhom. U tkun qed tgħin lill-familji tagħhom ukoll, mhux lill-pazjenti biss. Fl-istess ħin, differenti minn saċerdot; pereżempju jista’ kollok familja, li hija l-ħolma tiegħi ukoll issa, li niżżewweġ u jkolli familja. U għalhekk ix-xogħol jogħġobni ħafna; l-iktar għal dik ir-raġuni li hemm xi ħadd fil-bżonn u qed tgħinu fl-aktar ħin down tiegħu, u tista’ tagħmel xi ħaġa biex tgħinu jħossu aħjar. Dejjem hemm in-
nies jistennew lil xi ħadd li jista’ jagħmilhom aħjar. U inti tista’ tkun dik il-persuna. X’wassal biex tagħti iżjed enerġija għall-kant? Ġiet bil-mod ħafna. Jien, kif għidtilkom, kont nistħi ħafna, u qabel is-sixth form qatt ma kont kantajt quddiem in-nies. Imbagħad, meta dħalt sixth form San Alwiġi, kien hemm ħafna opportunitajiet; kien hemm shows, unplugged, classical evenings, soirée... u kont għidt, ħa nidħol unplugged. Imbagħad, ma tafx int, tieħu naqra feedback min-nies u għidt: ”U iva, mhux gravi. Kompli ħa, ħa nagħmlu xi ħaġa oħra.” Imbagħad ġie li jmiss, imbagħad li jmiss... U ovvjament dejjem tikber hux. Bdejna mal-band, ma’ Funk Initiative. Bdejna mit-tieni sena università. Fil-fatt tlieta minna huma tobba; Fabian, Paul u jiena konna kollha kors flimkien. Insomma, imbagħad il-kant malband jesponik għal ħafn’aktar affarijiet. Aktar gigs, aktar beer festivals, il-wine festival... Imbagħad bdejt inkanta fit-tiġien, ma tafx inti... dejjem tikber bil-mod il-mod. Din is-sena ddeċidejt li nidħol fil-festival, għax l-ewwel sena li m’għandix eżamijiet u hekk. Qabel kienet naqr’aktar diffiċli. Anke niltaqgħu biex nirriħersjaw mal-band. Peress li tlieta minna konna fil-ħames sena tal-mediċina, tgħid: “ħa noqgħod naħli l-ħin firrehearsals jien?” Imma nsomma, issa naqr’iktar faċli minħabba li wara x-xogħol inkun liberu. Waqt li tkun qed tkanta, xi jkun għaddej minn moħħok? Il-lirika. Ir-risposta hi ’skont fejn inkun’. Meta nkun il-Youth
Fellowship inkun qed nitlob meta nkanta; ma nkunx attent għan-noti u l-lirika li nkun qed inkanta l-aktar, imma l-importanti hu li nkun qed nitlob fl-istess ħin. Jekk inkun qed inkanta l-Eurovision, xebgħa stress hux ikun għaddej minn moħħi. Qisu, allaħares niżbalja l-kliem, allaħares niżbalja xi nota. Allura nkun naqr’iktar attent, naqr’iktar iffukat. Imma fl-istess ħin lanqas nista’ ngħid x’ikun għaddej minn moħħi waqt xi kunċert kbir, għax tant ikollok adrenalina... Pereżempju f’Rockestra għandek xi ħdax-il elf ruħ bilwieqfa, allura ħafn’isbaħ bħala kunċert, u x’ħin inżilt minn fuq il-palk għidt: “Imma jiena x’kantajt?” Għax tant ikun hemm buzz enormi, qiegħed high fuq il-mużika. Qatt ma kont high, qatt ma skirt... Imma din vera, kif inżilt għidtilhom: “Għiduli kif kantajt għax lanqas idea m’għandi.” Dak il-ħin lanqas tibda tagħti kas.
Ara l-Eurovision, mil-lat ta’ kompetizzjoni u mil-lat ta’ televixin u hekk, tkun aktar attent ftit fuq illirika. Imma diffiċli nkun naf x’ikun għaddej minn moħħi. Il-kant, apparti li huwa talent huwa wkoll mezz ta’ komunikazzjoni. Tipprova tgħaqqad dawn iż-żewġ faċċati tal-mużika? Iva, ħafna. Kemm-il darba nkun qed naħseb f’xi ħaġa jew f’xi ħadd u ngħid: “Dis-song fakkritni fik”, u nibgħathielek pereżempju. Jien inħobb nagħmilha ħafna; inkun għidt xi ħaġa lil xi ħadd permezz ta’ kanzunetta. M’inix it-tip li mmur fuq xi ħadd u ngħidlu: “Ħa niddedikalek diska”, u nibda nkantalu. M’għandekx ċans! Imma nħobb nagħmel dawk it-tip t’affarijiet. U barra minn hekk, huwa tip ta’ komunikazzjoni wkoll, bħat-talb ukoll. Mingħalija Santu Wistin kien jgħid illi l-kant jew 7
il-mużika huwa talb doppju. Allura hija komunikazzjoni ma’ Alla. Huwa mezz effiċjenti ħafna, inħossu jien. Ħafna drabi l-mużika, anke meta nkanta jiena, tgħinni biex nitlob. X’ħajrek toħroġ għall-Malta Eurovision? Dorothy naħseb, oħti. Dak hawn fuq għandna l-istudio u kienu qaluli niġi s’hawn Boris u Dean, li kitbu d-diska Tomorrow. Qaluli: “Togħġbok?” U għidtilhom: “Togħġobni ,” imma xtaqtha għar-radio jien mhux għallEurovision, għax qatt m’għoġobni l-Eurovision. Nieħu gost narah, nara ‘l Dorothy fih speċi, imma qatt ma xtaqt nidħol, biex inkun onest. Imma d-diska Boris u Dean xtaquha għall-Eurovision. Konna diġà ħdimna fuq xi diski flimkien u qatt ma kienu semmew il-Eurovision qabel. U għidt la jriduha - huma veru orrajt u nieħu gost naħdem magħhom - u għidt: “U iva, nippruvaw.” Ħadt naqra parir mingħand Dorothy, għidtilha: “Togħġbok id-diska?” Qaltli: “Daħħalha, imbagħad naraw, mhux xorta...” U għidt ħa nipprova. Għalhekk għidt might as well give it a try din is-sena! Ma kellix eżamijiet u għidt qisu x’għandi aħjar x’nagħmel fi Frar hux?!... Kont qatt taħseb li ser tirbaħ? Ara, qabel il-Ġimgħa lanqas kont tikka fiduċjuż li se ngħaddi għasSibt. Xtaqt ngħaddi għas-Sibt, imma ma kontx fiduċjuż li ħa ngħaddi. Kont għidt: “Mhux ħa nintgħażel, mhux ovvja!” Għax qisu, ma tafx, is-soltu dejjem l-istess nies u hekk. Allura għidt: “M’għandix ċans.” Imma mbagħad kif dħalt għidt: “Issa nixtieq ngħaddi għall-finali, imma ma naħsibx li jirnexxili.” Ma kellix idea. Imbagħad kif għaddejna 8 MEJJU/ĠUNJU 2013
għall-finali, mill-Ġimgħa għasSibt, kien hemm ħafna min qalli: “Għandek kanzunetta tajba.” Qaluli: “Għandek tmur tajjeb.” Imma qisu jiena għidt tajjeb tiġi xi t-tmien post?! Ma kont qed nistenna xejn iktar. U ngħidlek il-verità lanqas meta kienu qed jagħtu l-punti, ukoll kont għadni mhux qed inniżżilha. Qisu bqajt sal-aħħar ma rridx naċċettaha l-ħaġa. Kważi ma rridhiex… qisu ngħid mhux lest għaliha għax pressure kbir hux fl-istess ħin... li tirrappreżenta lil pajjiżek mhix ħaġa li nħossni lest għaliha. Imma ġiet kif ġiet, sabiħ ukoll li ma kontx qed nistennieha u ġiet xorta. Jekk tkun qed tistennieha u tiġi, tgħid: “Yes!” Imma tkun qed tistennieha u ma tiġix tiddiżappunta ruħek. B’liema mod affettwatat ħajtek? L-iktar li affettwatni qisu li filli ma jafek ħadd u f’daqqa jafek kulħadd, u inti ma taf lil ħadd. Kultant niltaqa’ ma’ xi ħadd, u qabel jekk dan ikun jafni u jiena ma nagħrfux
kont ngħid: “Dan suppost nafu.” Issa lanqas tkun taf lil min suppost taf u ‘l min ma tafx. Biex inkun onest, qed nipprova ma nħallihiex taffettwani wisq fil-karattru, minn kemm inkun impenjat fil-ġurnata u hekk. Jien qabel kont diġà mpenjat immens, għax niddejjaq ikolli ġurnata ma jkollix x’nagħmel. Dejjem kemm jista’ jkun, rehearsals jew laqgħat, ikolli x’nagħmel kuljum. Allura minn dak il-lat ma tantx inbidlet ħajti, għax kemm innaqqas xi ftit millaffarijiet li kont nagħmel qabel. U bħala karattru kemm jista’ qed nieħu ħsieb. Ifhem, hawn min jgħidlek, jew jitlagħlu għal rasu jew hekk, ma tafx inti... s’issa ma nħossnix hekk jiena, ma nħossnix jitlagħli għal rasi jew hekk, nittama. Jiena ħallejt kollox l-istess. Jekk qabel kelli laqgħa tal-Youth Fellowship għadni mmur, jekk qabel kelli ħarġa mal-familja mmur ukoll.
“Skużi naqra. Inti tiġi hawnhekk għall-kafè biss? Ma jistax ikun...” iċċajtaw miegħu tnejn mill-waiters tal-kafeterija. Waqt li aħna konna qed nintervistaw lil Gianluca huma kienu diġa’ ċċumbawh, u kif dorna rajniehom ġejjin b’guestbook u pinna f’idejhom. Talbuh jiffirmalhom u jiktbilhom erba’ kummenti, kif jagħmlu normalment kull darba li jidħol xi ħadd famuż jieħu siġġu fil-kafeterija tagħhom. Huma rringrazzjawh u awgurawlu, u aħna b’nofs daħka fuq wiċċna komplejna l-intervista.
Id-diska qed iddur mal-Ewropa. X’rispons kellek s’issa? S’issa pjuttost tajjeb. Ovvjament, sibt dawk l-erba’ kummenti li jkunu ħżiena, bilfors hux... u lestejt għalihom. Ma tantx jagħmluli effett, biex inkun onest. Però, ilmaġġoranza tal-kummenti s’issa kienu tajbin ħafna. Mort l-Armenja ħadt gost ħafna. Litteralment innies kienu jafu d-diska. Jiġifieri jien qed inkanta fuq il-palk u n-nies qed ikantaw miegħi. Lanqas f’Malta ma ġrat din. Imma hemmhekk qed ngħidlek, kien hemm xi erbgħa ffissati, mid-dehra, fuq il-Eurovision, u litteralment jiġifieri bil-lirika kollha qed ikantaw. Il-kanzunetta Tomorrow titkellem fuq persuna mistħija, sensittiva u li ma tagħmel xejn li mhux ikkalkulat. Gianluca għandu xi ħaġa minn hekk? Ħa ngħidlek, ara, li mistħi iva. Forsi ma nistħix inkanta fuq palk, però one-to-one hekk, speċjalment ma’
xi ħadd li ma nafux, nibda nistħi ftit. Imbagħad risk-assessment, dejjem nikkalkula, dejjem nevalwa naqra s-sitwazzjoni, qabel ma nidħol għaliha. F’kollox ħlief attivitajiet. Sky-diving mejjet biex nagħmilha. Mhux ser noqgħod nevalwa r-riskju naħseb. Vera nixtieq nagħmilha. Però f’affarijiet naqr’aktar hekk… pereżempju qabel dħalt mediċina, kienet togħġobni ħafna l-inġinerija. Allura għidt: ”X’nista’ nagħmel biex inħalli l-bibien miftuħa? Mela ħa nagħmel l-A Levels kollha, u għamilthom. Inħobb nipprepara ruħi sew għal dak li jkun ġej. Aktar l-affarijiet serji. Fl-affarijiet ta’ kuljum inħobb nieħu riskju. L-avventura togħġobni ħafna jiġifieri. Billi nirriskja, nikser xi sieq kultant, ma ġara xejn. Tabib kantant. Tara xi rabta bejn iż-żewġ affarijiet? Qabel il-Eurovision ma tantx kien hemm rabta. Għax mhux ser toqgħod tmur tkanta waqt il-Ward
Round? Għax issib xi konsulent jagħtik xi ‘D’. Però minn wara l-Eurovision ‘l hawn għandhom rabta, għax il-Eurovision tani mod kif nirrelata mal-pazjenti mhux medikalment. Sabiħ li meta tmur l-isptar ikollok fuq xiex titkellem man-nies. Tkun pazjent qisek qiegħed fl-aktar mod skopert, kważi jumiljak tabib. Bil-Eurovision nkun qed nikxef parti minni lillpazjent. Ikolli fuq xiex nitkellem ukoll. U għalhekk donnhom marbutin ħafna, għaliex ikun qed jgħinni wkoll fix-xogħol tiegħi b’mod indirett. Imbagħad ovvjament huwa marbut fil-ħajja tiegħi, għax il-kant huwa mistrieħ mix-xogħol. X’mużika għandek fuq l-iPad? Bħalissa l-maġġoranza hija mużika Kristjana. Hillsong, Chris Tomlin... imbagħad ovvjament għandi bands oħra li nħobb jiena, Muse, Mumford and Sons, Noah and the Whale, Coldplay, U2... hekk dawn l-affarijiet inħobb. 9
U hawnhekk irħejnielha nitkellmu fuq il-gosti mużikali tagħna, fiex aħna simili u differenti. Dorna dawra mal-istili differenti, u skoprejna li Gianluca, barra li jisma’ mużika kontemporanja, għandu gosti li jmorru lura anke sas-snin sittin; u ma jagħlaqx widnejh għal bands u artisti bħal The Beatles, Johnny Cash, u aktar riċenti, Queen. Qalilna wkoll li jħobb jisma’ ħafna l-mużika Taljana. Però aħna xtaqna nkunu nafu liema hi d-diska favorita ta’ Gianluca.
Diffiċli. Kieku kelli nagħżel. Ara, hemm waħda Kristjana, Unfailing Love ta’ Chris Tomlin. U l-aktar diska li nisma’ naħseb, kultant nagħfasha biex nismagħha, hija Lucky ta’ Jason Mraz u Colbie Caillat. Diska ħelwa. Kieku kellek iċ-ċans li tiltaqa’ ma’ xi persuna, ħajja jew mejta, ma’ min tiltaqa’? Persuna... diffiċli din. Kieku kelli nagħżel naħseb kont niltaqa’ ma’ Chris Tomlin li jkanta, u ngħidlu nkanta waħda miegħu. Il-lirika li jikteb vera sabiħa. Vera jispirani. Jew hu, jew hemm ieħor: Shawn McDonald. L-istess, huwa Kristjan. U dan Shawn McDonald għandu storja; kien ikkonverta, kien drogat, u l-lirika li jikteb bħal ta’ Chris Tomlin. Allura kieku kelli nagħżel niltaqa’ ma’ xi ħadd, niltaqa’ ma’ xi ħadd minnhom biex jgħidli l-istorja ta’ ħajtu, u nkanta diska miegħu. Fejn tara lilek innifsek Tomorrow? Tomorrow? Filgħodu x-xogħol. Tomorrow fil-futur, ħa ngħidu hekk, nara lili nnifsi naħseb, l-iktar prijorità f’ħajti li jkolli familja, 10 MEJJU/ĠUNJU 2013
inkun miżżewweġ bit-tfal, u nkun kuntent id-dar. Min-naħa ta’ karriera, s’issa nixtieq inkun pediatrician, imma mhux ċert. Pediatrics jogħġobni l-aktar għax il-volontarjat dejjem kien mat-tfal, u dejjem ħadt gost. U min-naħa ta’ kant nixtieq inkompli navvanza. Forsi ma nagħmilx karriera li taqla’ l-flus minnha, imma nixtieq inkompli nkanta f’attivitajiet differenti Malta. Ma nixtieqx immur barra. Ma tantx jien it-tip li noqgħod nippjana. Ma tantx jien it-tip li noqgħod ngħid: “Ara, niżżewweġ fl-2016...” Min-naħa ta’ karriera żgur li le, għax jiddependi fuq il-post. Definittivament nixtieq li l-karriera prinċipali tiegħi tkun ta’ tabib. U nixtieq li t-tfal imorru l-MUSEUM. Dik importanti. Nixtieq niffoka iktar fuq il-karriera talmediċina, imbagħad il-bqija kollox part-time, ħlief il-familja. Il-familja tkun full-time aktar mill-mediċina. Dak il-futur tiegħi, kif nixtiequ jkun. U nixtieq żgur li nibqa’ parti millYouth Fellowship, inkanta fil-Youth Fellowship. Nixtieq li dik il-parti ta’ ħajti tibqa’ kemm jista’ jkun tikber, mhux tiċkien.
L-aħħar mistoqsija. X’tixtieq tgħid liż-żgħażagħ li jaqraw din ir-rivista? Kemm jista’ jkun jimlew ħajjithom mhux bi skola biss, mhux b’ħaġa waħda biss, imma jinvolvu ruħhom kemm jistgħu biex ikabbru l-karattru tagħhom. Inħeġġeġ lil min jattendi l-MUSEUM biex jibqa’ jattendi l-MUSEUM. Jiena nħoss illi kien - żgur, mhux inħoss - li kien parti enormi mill-formazzjoni tal-karattru tiegħi. U barra millMUSEUM, attivitajiet oħrajn illi jgħinuhom iżommu lil Ġesù bħala ċ-ċentru ta’ ħajjithom. Nemmen illi anke jiena llum illi rbaħt il-Malta Song, ilħaqt tabib, imma ma jien xejn, jekk ma nitlobx, jekk ma nżommx lilu bħala ċ-ċentru ta’ ħajti. Jiġifieri dak huwa messaġġ li nixtieq inwassal mhux liżżgħażagħ biss, imma kemm jista’ jkun lil kulħadd. Li titla’ fejn titla’, qatt ma tlajt biżżejjed. Trid tibqa’ żżomm l-għeruq tiegħek dejjem magħqudin ma’ Ġesu`. Nixtieq ngħid grazzi lil kulħadd tassapport illi tawni s’issa. Nispera li kulħadd togħġbu l-performance f’Malmo. ✖
Time Machine y karol DE BONO
Minn fuq ktieb għal fuq tila! Tiskanta kif jiġru l-affarijiet! Mela meta kelli 15-il sena u kont għadni nistudja, l-għalliem tatTaljan kien qabbadni nagħmillu xi tpenġijiet għal fuq ktieb li kien ser jippubblika. Minn hemm bdejt inkabbar it-talent tiegħi u ismi sar jafu kull min għandu għal qalbu l-arti Maltija. Jiena William Apap, pittur Malti.
Twelidt fl-1918 fil-Belt Valletta. Kont l-iżgħar fil-familja u tista’ tgħid li l-arti tiġri fid-demm tiegħi. Dan għaliex ħuti Ċensu u Ġużeppi wkoll kienu midħla sew tal-arti…Ċensu kien l-iskultur li għamel il-funtana tat-tritoni li hemm fid-daħla tal-Belt Valletta u Ġużeppi kien mużiċist tajjeb ħafna. Kif għidtilkom, l-ewwel biċċa xogħol tiegħi kienet l-illustrazzjoni talktieb tal-għalliem tiegħi tal-Taljan, il-Professur Fabiani. Insomma, eżattament mhux ktieb wieħed kien, imma tlieta, għax meta x-xogħol fuq l-ewwel volum intogħġob, reġa’ qabbadni għaż-żewġ volumi l-oħra! Fl-1933 dħalt nistudja fl-iskola tal-arti, u minn hemm irbaħt scholarship għal waħda mill-aqwa skejjel tal-arti fl-Ewropa, ir-Regia Accademia di Belle Arti fl-Italja. Meta spiċċajt il-kors fl-1940, bdiet it-Tieni Gwerra Dinjija u peress li jien kelli passaport Ingliż kelli nagħżel bejn li nibqa’ l-Italja u nbiddel il-passaport tiegħi għal wieħed Taljan, jew inkella niġi lura Malta. Dan għaliex, kif naħseb li tafu, Malta kienet taħt l-Inġliżi, u t-Taljani daħlu fi gwerra kontriehom. Iddeċidejt li nibqa’ ftit oħra naħdem l-Italja, u mn’alla, għaliex meta l-Allejati rebħu Ruma, l-uffiċjali Ingliżi u Amerikani bdew juru ħafna interess fix-xogħol tiegħi u qabbduni biex nagħmlilhom bosta biċċiet ta’ arti. Iżda meta saru jafu li jien kont bdilt il-passaport tiegħi għal wieħed Taljan, ġabuni Malta u akkużawni bi tradiment. Fil-qorti, waqt il-ġuri tiegħi kont noqgħod inpenġi dak li kont nara…l-imħallfin, il-ġurati, in-nies u l-avukati. Wara ħafna taqtigħ il-qalb, ġejt meħlus. Minn hemm ma ħaristx lura. Bosta persuni kemm minn Malta kif ukoll minn barra bdew iqabbduni biex nagħmlilhom xi xogħlijiet. Aktarx li l-isbaħ mument ta’ ħajti kien meta għamlit wirja ta’ pitturi ġewwa Piazza del Popolo f’Ruma. Hemmhekk urejt il-kapaċita’ tiegħi fl-arti sagra b’ħafna pitturi fosthom il-Pieta’, l-Iben il-Ħali u Ecce Homo. Wara ħajja sabiħa fl-arti fuq din l-art, ħallejt din id-dinja fl-1970. Ilbiċċiet tal-arti li ħallejt warajja huma mijiet. Imma l-aktar ħaġa li jien kuntent li għamilt hi li bit-talent tiegħi ippruvajt nagħmel id-dinja ftit isbaħ. U anke inti, għażiż żagħżugħ, ara li t-talenti tiegħek tużahom sew għall-ġid tiegħek u ta’ dawk kollha li jiltaqgħu miegħek. ✖ 11
minn hawn
Mars One Il-kumpanija Mars One għandha l-għan li tibgħat irġiel u nisa ‘xxurtjati’ ġewwa l-Pjaneta l-Ħamra fl-għaxar snin li ġejjin. Mars One qed tistenna li madwar miljun persuna japplikaw għal din il-missjoni biex isiru l-ewwel astronawti li jżuru l-pjaneta Mars. Il-kumpanija qed tittama li żżomm in-numru tal-applikanti kemm jista’ jkun baxx billi titlob mal-applikazzjoni miżata ta’ $25. Wara l-ewwel sessjoni tal-applikazzjonijiet, Mars One se tgħaddi għat-tieni fażi tal-proċess fejn għal sentejn se jkun hemm tfittxija permezz ta’ programm televiżiv għal 24 finalist. Fl-2016, l-ewwel makkinarju se jintbagħat ġewwa Mars: vettura li se tagħmel il-vjaġġ interplanetarju 12 MEJJU/ĠUNJU 2013
u minn hemm
y FRANKLIN balzan
f’għaxar xhur u se ġġorr 2,500 kilo ta’ ikel! Fl-2018, vettura robotika se titlaq lejn Mars, bilgħan li dan l-iscout ifittex fejn ikun l-aħjar post biex il-bnedmin jgħixu ġewwa Mars. Dan ir-Rover sejjer ukoll jibda juri permezz ta’ cameras apposta dak li jkun qed jiġri fuq il-pjaneta Mars.
sal-2023 ikunu jistgħu jintbagħtu l-ewwel persuni.
Fl-2021 l-affarijiet jibdew isiru interessanti. Serje ta’ strutturi se jintbagħtu ġewwa l-Pjaneta l-Ħamra, li jinkludu żewġ unitajiet fejn ikunu jistgħu jgħixu l-bnedmin, żewġ unitajiet li se jipprovdu l-arja friska u unità għall-provvisti. Fl-2022 huwa ppjanat li ssir il-produzzjoni talilma, l-ossiġnu u l-atmosfera, biex
Ġie rappurtat fuq il-gazzetti lokali li anki raġel Malti ta’ 28 sena, għalliem tal-lingwi u tal-arti, applika biex jissieħeb f’din il-missjoni. Biss ħaġa waħda nsejt ngħidilkom f’każ li tagħmlu l-ħsieb li tapplikaw għal din l-avventura - li min imur għal din il-missjoni, qatt ma hu mistenni li jirritorna lura – smajtu sew, il-biljett huwa one way!
Wieħed jifhem kemm dan il-ħafna riklamar huwa importanti għal din il-kumpanija Mars One meta jqis li huwa stmat li se jkun hemm bżonn madwar 6 biljun dollaru biex issir din l-ewwel missjoni lejn Mars.
y WARREN busuttil
The Corrs Minn mindu kienu żgħar, lejl u nhar kienu jisimgħu l-mużika! Mhux għax kienu fans ta’ xi grupp kbir jew popolari. Kienu fans ta’ ommhom u missierhom… għax dawn kellhom band żgħira bejniethom! Bosta drabi kienu jmorru jdoqqu d-diski tal-ABBA u l-Eagles f’pubs u jieħdu magħhom lit-tfal tagħhom biex jisimgħuhom. Imma ma kinux imorru kontra qalbhom. Anzi, kienu jispiraw ruħhom minnhom biex jitgħallmu l-kitarra, il-vjolin u d-drums għal sbatax-il sena. Kienu jitgħallmu fil-kamra tas-sodda waqt li Andrea kienet tkanta, Sharon iddoqq il-vjolin, u Caroline u Jim fuq ilkeyboard. Imma tgħidu dawn min huma? Ħadd ħlief The Corrs. Hekk kienu bdew… bl-iktar mod sempliċi! U donnu s-sempliċi
jirnexxi għaliex irnexxielhom ibigħu ’l fuq minn 40 miljun album madwar id-dinja. L-aħwa Corrs (bilħaqq, dan huwa kunjom l-aħwa Andrea, Sharon, Caroline u Jim) bdew il-karriera tagħhom fil-pub taz-zija tagħhom McManus u ftit taż-żmien wara, għamlu audition għall-film The Commitments. Minkejja li ħadu sehem fih, ma sarux daqshekk popolari, imma x-xoqqa f’moxtha ġiet hekk kif John Hughes talabhom li jkun il-manager tagħhom. Mażżmien bdew jistednuhom diversi nies popolari biex jagħmlu tour magħhom. Kantaw ma’ Celine Dion u ġew mistiedna biex ikantaw fil-FIFA World Cup ġewwa Boston. Iżda s-suċċess għalihom ma ġiex daqshekk malajr. Ħadmu kemm felħu barra minn pajjiżhom biex joħorġu l-ewwel album tagħhom,
li tant sar popolari li rebaħ il-platinum status fl-Ingilterra, fl-Awstralja u erba’ darbiet flIrlanda, post twelidhom. Minkejja li bħalissa din il-band pop rock waqfet xi ftit minħabba raġunijiet familjari, għadha magħrufa għad-diski bi stil verament oriġinali u tal-widna. Iżda jibqgħu ukoll magħrufa għal diversi kunċerti u xogħlijiet li huma għamlu għal kawżi ġusti. Fost l-oħrajn huma ħadmu ma’ Luciano Pavarotti, Eros Ramazzotti, Zucchero, Bon Jovi, Avril Lavigne u Nelly Furtado, filwaqt li għamlu kunċerti biex jinbena villaġġ filLiberja għal tfal orfni. Ġabru flus għal sptarijiet li jispeċjalizzaw fuq il-pulmun u għall-kampanja ta’ Nelson Mandela 46664 li taħdem biex tqajjem kuxjenza fuq l-HIV fl-Afrika. 13
Bezzina
Gianluca
Il-faċċata tat-torrijiet
y LAWRENCE fenech
Al Bahar
Kif iżżomm żewġ skyscrapers miksija ħġieġ friski jekk it-temperatura tal-arja hi xi 38 grad? It-torrijiet Al Bahar f’Abu Dhabi ġew miksija b’faċċata ‘intelliġenti’ biex b’hekk inaqqsu ħafna s-sħana tax-xemx li tilħaq il-kmamar. Il-faċċati magħmula minn ħafna trijangoli li jinfetħu u jingħalqu skont il-qawwa tax-xemx li tiġi fuqhom. Bil-lejl it-trijangoli jintwew biex ilfaċċata tinkixef. Meta titla’ x-xemx, it-trijangoli li jħarsu lejn ix-xemx jinfetħu biex jipprovdu d-dell. Matul il-jum trijangoli differenti jintwew u jinfetħu biex jipprovdu d-dell għal dawk ilpartijiet li jiġu fix-xemx. B’dan il-mod l-enerġija użata fl-airconditions ġiet imnaqqsa bin-nofs! Interessanti l-fatt li xi ħaġa simili ilha tintuża fi djar Għarab għal mijiet ta’ snin biex ma tħallix is-sħana tax-xemx diretta tidħol mit-twieqi!
Neħħi 6 sulfarini biex toħroġ 3 kaxex waħda ikbar mill-oħra.
16 MEJJU/ĠUNJU 2013
minn hawn u minn hemm
Qatt smajt bil-LiquiGlide? Naħseb ġieli kellek bott mayonnaise li għalkemm ikun fadallu ħafna mayonnaise imdellek mal-ġnub xorta ma jirnexxilek tieħu xejn minnu. Grupp ta’ studjużi rnexxielhom jivvintaw kimika li tiżloq ħafna u għalhekk, jekk il-bott jinkesa biha, tkun tista’ tbattal il- mayonnaise kollu!
tax-xagħar, eċċ. Jekk il-kontenituri ta’ dawn il-prodotti jiġu miksija bil-LiquiGlide ikun possibbli li l-konsumatur juża l-prodott kollu li jkun xtara mingħajr ma jaħli xejn.
faċli li jsir il-ħasil. B’hekk jitnaqqas ħafna ħin, materjal u anke ilma tal-ħasil. Żur s-sajt www.liqui-glide.com u ssib diversi vidjows li juru l-effetti tal-LiquiGlide.
Il-LiquiGlide jista’ jintuża wkoll f’ħafna proċessi industrijali biex inaqqas iċ-ċans li jinstaddu pajpijiet u anke biex tkun aktar
Għalkemm tidher xi ħaġa żgħira, din l-invenzjoni tista’ tintuża għal ħafna affarijiet differenti. Peress li LiquiGlide hi kimika food grade tista’ tintuża mal-bottijiet tal-ikel li s-soltu tkun diffiċli li tbattalhom kompletament bħal ketchup, ġamm, mustarda u ħafna oħrajn. B’hekk kapaċi titnaqqas ħafna ħela. Hemm ħafna prodotti oħra li nużaw ta’ kuljum li jiżolqu minn ma’ din ilkimika: kolla, żebgħa, sapun, ġell
y NEIL aquilina
Surgeon Simulator 2013 Naħseb li intom il-qarrejja ta’ dan il-magazin tinteressaw ruħkom fl-artiklu “Ewreka”, fejn fih insibu informazzjoni utli fuq is-saħħa u l-organi. Għalhekk naħseb li l-logħba Surgeon Simulator tgħodd għalikom. F’din il-logħba, inti tieħu post Nigel Burke, li jridha ta’ kirurgu li jipprova jfejjaq lill-pazjenti tiegħu. Waqt il-logħba tiġi assenjat diversi xogħlijiet li għandhom x’jaqsmu mal-kirurġija (trapjant talqalb, kliewi jew moħħ). Biex tagħmel dawn l-interventi mediċi jkollok bżonn tuża l-għodda
u filwaqt li m’intix marbut ma’ għodda partikulari, ma tiħux punti jekk ma “toperax” b’mod etiku. Ħaġa li tagħmilha iktar diffiċli hi li t-trapjanti tkun tista’ tagħmilhom f’ambulanza, biċ-ċaqliq kollu, b’affarijiet itiru għal fuqek. Din il-logħba hija tat-tip dark humour, għax waqt l-operazzjoni tara ħafna demm itir u jista’ jkun li ddejqek, imma jekk trid tapprezza iktar ix-xogħol tattobba u l-professuri, nissuġġerilek li tipprovaha, kif wara kollox għamilt jien! 17
Bla Talent!
y JOSEPH bonnici
Skont il-ħila tiegħu: Is-sid jista’ jidher inġust għax jaqsam il-ġid tiegħu f’ishma differenti. Imma dan mhux il-każ, għax hu jagħti lil kull wieħed skont kemm jiflaħ. Alla, kif inhu mxebbah ma’ dan is-sinjur, qatt ma jagħti lill-bniedem iktar milli jkun jiflaħ..
L-ewwel tnejn: Huma dawk li jafu li rċevew rigal u ma jżommuhx għalihom infushom, imma jużawh għall-ġid tal-oħrajn.
Bil-biża’: Dan il-ħaddiem ma fehem xejn dwar sidu. Ittimbrah bħala kiefer u daqshekk. U l-biża’ li jiżbalja żammu milli jxammar u jmidd għonqu għax-xogħol. Jagħmel il-kontijiet: Din tiġi għal kulħadd, fi tmiem il-ħajja: tiġi għal min jgħix tajjeb u wkoll għal min jgħix ħażin. Tiġi għal min juża l-ħiliet tiegħu għall-ġid u wkoll għal min jaħlihom u jħallihom jitmermru. Ma’ liema grupp tixtieq tingħaqad?
Wieħed sinjur kellu bżonn isiefer għal żmien daqsxejn twil. Qabel ma telaq, sejjaħ maġenbu tlieta mill-ħaddiema tiegħu u ħalla f’idejhom il-wirt kbir li kellu. Lil kull wieħed ħallielu, skont il-ħila tiegħu, somma flus: lill-ewwel wieħed tah ħames talenti, lit-tieni wieħed tah tnejn u lill-aħħar wieħed tah wieħed. U telaq. L-ewwel tnejn, ta’ għaqlin li kienu, indunaw li ma setgħux joqogħdu b’idejhom fuq żaqqhom iħarsu lejn dak il-ġid, imma ħasbu f’mitt pjan biex dawk il-flus jiżdiedu. Ħasbu, ippjanaw, organizzaw, issugraw, middew għonqhom għax-xogħol u kisbu riżultati tajbin. It-tielet wieħed, imma, ġie jaqa’ u jqum: ma għamel assolutament xejn. Anzi, għamel xi ħaġa: qabad pala, ħaffer ħofra fil-ħamrija u difen it-teżor tiegħu taħt l-art. Bil-biża’. Iż-żmien tar iktar milli ħasbu huma u s-sinjur reġa’ lura ... biex jagħmel il-kontijiet. Kellu ħafna kumplimenti għall-ewwel tnejn u ppremjahom, waqt li lit-tielet wieħed keċċieh. Dan, minbarra li ħareġ ta’ għażżien, tefa’ l-ħtija fuq is-sid għax, skont hu, kien ta’ karattru iebes u opportunist. Iebes forsi, imma mhux iblah! Addattata minn Mattew 25, 14-30
18 MEJJU/ĠUNJU 2013
It-talent li ssemmi l-parabbola huwa użin ta’ metall prezzjuż (aktarx deheb) ta’ bejn ħamsa u tletin u erbgħin kilo. Kien jintuża fin-negozju minflok il-flus. Dak il-ħaddiem li rċieva ħames talenti rċieva mal-mitejn kilo deheb! Anke biex iġġorrhom problema! Il-valur huwa diffiċli tikkalkulah. Kull talent kien jiswa sitt elef dinar. Dinar kien il-paga ta’ ġurnata ta’ ħaddiem fi żmien
Ġesù. Għalhekk, talent kien jiswa sitt elef jum ta’ ħidma: iktar minn sittax-il sena xogħol! Maż-żmien, talent sar ifisser ħila, kwalità, kapaċità ta’ persuna. Insibu pereżempju t-talent scouts, dawk il-persuni inkarigati biex ifittxu talenti fl-isports, fil-kant u fid-drama, fost l-oħrajn. Il-paraguni huma dejjem koroh, l-iktar meta jsiru bejn il-ħbieb.
Quddiemhom tista’ tidher inferjuri u b’inqas ħiliet, bħallikieku n-natura użat il-preferenzi tagħha hi u tqassam is-sbuħija, l-għerf, il-fortuna, is-saħħa, il-memorja. U s-sitwazzjoni tista’ tinħass inġusta. Minkejja dan, hemm ħafna ħiliet oħra li jistgħu jiġu żviluppati u mħaddma tajjeb, bħat-tjubija, irrispett, il-ġustizzja, il-ħajja, il-fidi, il-karità ... dawn ma jiddependux biss fuq dak li rċevejt min-natura, imma wkoll fuq il-ħidma tiegħek! ✖
L-intervista: Marisa Angelini, ta’ 35 sena, hija riċerkatriċi. Tqatta’ ħajjitha qalb vetrini, mikroskopji u esperimenti fis-silenzju tal-laboratorju. Tikkaċċja xi virus! Kif għażilt karriera daqshekk moħbija? Lil missieri tliftu meta kont għadni żgħira minħabba tumur fil-prostata. Donni ħassejt ir-responsabbiltà li, meta nikber, infittex rimedju għal din il-marda u oħrajn bħalha. Minbarra l-istudji xjentifiċi, liema kwalitajiet oħra għandek bżonn? Fuq kollox il-paċenzja. Nimxu ‘l quddiem b’ħafna provi, esperimenti u fallimenti. Kuljum trid terġa’ tibda mill-bidu, dejjem bl-entużjażmu, għax l-għan tagħna huwa għoli wisq u rridu nħallsu prezz għoli biex niksbuh. Kuntenta bix-xogħol tiegħek? Meta għażilt din il-professjoni, ma kellix f’moħħi l-flus, imma skop għoli ħafna. Għalhekk fhimt li se jkolli ħafna sagrifiċċji x’nagħmel. Imma nħoss ukoll il-ferħ għax naf li dal-proġett għad iwassal għal ħajja aħjar għal bosta nies.
Riflessjoni: Il-ħajja mhix tiftix ta’ kumdità u ġlieda għad-drittijiet u pretensjonijiet. Hija, aktar minn hekk, l-għarfien u r-rispett tarresponsabbiltà personali.
nidfnuhom taħt l-art: ikunu rigali mormija u moħlija. Inkunu mxejna b’attitudni għażżiena u bla ħila. Ma tantx inkunu raddejna ħajr lisSinjur ta’ dak li afdalna f’idejna!
Ir-rigali li nirċievu, bħall-ħajja stess, il-fidi, il-libertà, il-Kelma t’Alla, il-kuxjenza, iridu jiġu ‘traffikati’... mgħoddija lil ħaddieħor bl-intenzjoni li ngħinu lil xulxin. Inkella nkunu qed
Żgħażagħ responsabbli:
Jħossuhom importanti għax jafu li Alla jafdahom; Jeħduha kontra l-għażż u jimpenjaw ruħhom biex iħaddmu l-ħiliet li rċevew;
Mhumiex egoisti, imma jafu jaqsmu dak li rċevew mal-oħrajn;
Spiss jeżaminaw lilhom infushom biex jaraw li ma jitgħażżnux. 19
Żgħażagħ bis-sens y joseph bonnici
nistħajlu lil Gilbert Simiana jaqsam l-esperjenza tiegħu magħna Il-Paċi miegħek, Gilbert. Tista’ tgħidilna xi punti interessanti dwar it-tfulija tiegħek? Il-Paċi miegħek. Jien twelidt fl-ewwel ta’ Mejju 1982. Propja konna ħamsa imma jien gawdejt lil oħti l-kbira Lorraine, u lil ħija ż-żgħir Keith. Kont kuntent ħafna bħala abbati fil-knisja ta’ San Bastjan fir-Rabat, li kienet ftit ‘il bogħod mid-dar tagħna. Jgħidu li meta kont żgħir ma tantx kont inħabbathom lill-ġenituri tiegħi għax kont kwiet u nobdi malajr. Minkejja li kwiet, kont nieħu gost nifraħ ma’ ħuti u ma’ sħabi. Jgħidu li kont tħoss ħafna għal ta’ madwarek. Veru? Iva. Darba kont qed niġi d-dar mill-iskola b’ġuħ kbir fuqi. Meta l-ġenituri staqsewni għalfejn, għidtilhom li kont qed nagħti l-ikel tiegħi lil sieħbi li ma kienx iġib ikel miegħu l-iskola. Darba oħra kien hemm tifel li dejjem kien jibqa’ mwarrab waqt il-logħob. Meta staqsejtu għalfejn qalli li kien għadu kemm għamel operazzjoni li fiha rċieva kilwa mingħand ommu. Ma setax jitħabat ħafna. Allura kont inqatta’ ftit ħin miegħu jien. Tant feraħ bija għax kont tajt kasu! U meta bdejt tikber, kif inbidlet il-ħajja tiegħek? Bdejt nattendi l-Museum u rċevejt l-Ewwel Tqarbina fl-20 ta’ Mejju 1989. Għalija kien jum sabiħ li fih stajt iktar inħossni magħqud ma’ Ġesù. Imma l-Museum kien qed jgħinni wkoll biex insir naf lil 20 MEJJU/ĠUNJU 2013
Ġesù. Ma kinitx tiġi ġurnata li ma nattendix għal-laqgħa tal-grupp ta’ sħabi. Hemmhekk kelli familja oħra li tgħinni nersaq lejn Alla filħbiberija u fit-tagħlim. X’ħadt mill-Museum? Kif għidtlek diġà, ħadt ħafna ħbiberija u tagħlim. Tgħallimt ir-rispett kbir lejn il-Papa u lejn ilKnisja. Komplejt nitgħallem nitlob b’modi differenti u dan kien jgħinni anke fil-ħajja tiegħi fil-familja. Kont infakkar biex nieqfu u nitolbu meta konna nkunu se naljenaw rasna. Ħajti kienet maqsuma bejn id-dar, il-Museum u l-iskola, sakemm dehru l-ewwel sintomi... Ta’ xiex? Tal-marda li biha Alla ppreferieni...
Qed nifhmek sewwa? Donnok għandek viżjoni oħra ta’ kif tiddeskrivi l-mard... Iva. F’Novembru tal-1992, dehru l-ewwel sintomi tar-rigal li bih kelli nersaq lejn ħuti l-bnedmin u lejn Alla. Konna waqt riċeviment meta bdejt inħoss ħafna wġigħ u ndunajt li ma kontx f’posti. Mażżmien, it-tobba ndunaw li kelli tumur f’rasi. Iebsa li timrad serjament ta’ għaxar snin. X’kienu l-ewwel ħsibijiet tiegħek? Lil oħti għidtilha : Lor, kemm inħossni xxurtjat li Ġesù għażel lili biex nurih kemm inħobbu – b’dan il-mod! Ma kinitx faċli li ngħid dan il-kliem, imma minn dak li kont naf fuq Ġesù u l-għotja tiegħu
lill-Missier, ma stajtx ma nistqarrx dan il-kliem. Stajt nixbah lil Ġesù permezz tat-tbatija tiegħi. Issemmi xi esperjenza partikolari waqt il-marda tiegħek li għadek tiftakar? Meta tlajna Londra u bdew ittrattamenti u l-operazzjonijiet niftakar li kien hemm mumenti ftit diffiċli. Darba kellhom jaqilgħuli l-istaples wara l-operazzjoni, mingħajr loppju. Imma offrejt ittbatija kollha bħala investiment filġenna. Kont ċert li pass pass, kont qed nersaq lejn Ġesù li ħa t-tbatija bla ma fetaħ fommu. Naf li sirt ħabib ta’ persuna importanti fil-Knisja… Naħseb qed tirreferi għal Monsinjur Laboa, li kien in-Nunzju Appostoliku għal Malta. Dan kien sar ħabib ħafna tal-Museum tarRabat meta ltaqa’ magħna fit-triq u mbagħad sirna ħbieb kbar jien u hu. Kellu jwassal ukoll għal okkażjoni mill-isbaħ fil-ħajja tiegħi.
Tista’ tgħidilna din x’kienet? Fid-9 ta’ Settembru 1997, kelli x-xorti niltaqa’ mal-Papa Ġwanni Pawlu II f’Ruma. Kien ħasibli għal kollox in-Nunzju Appostoliku. Ma ridtx nemmen li kont daqshekk qrib tas-suċċessur ta’ San Pietru. Il-Papa biesni fuq rasi u qalli li jien tifel speċjali ħafna għal Ġesù li kien għażilni minn fost oħrajn. Stajt biss ngħidlu li kont qed noffri t-tbatija kollha tiegħi għas-suċċess tal-vjaġġi appostoliċi tiegħu. Kif kont sejjer fl-iskola? Issa kont qed nattendi l-Kulleġġ San Alwiġi. Kelli bosta ħbieb u magħhom kont inqatta’ ħafna mumenti sbieħ. Kont nitkellem magħhom fuq dak kollu li jinteressa lil żagħżugħ, fosthom il-mużika. Jien kelli l-kantanta favorita tiegħi, Celine Dion, u kont naf il-kantanti favoriti ta’ sħabi kollha. Ġieli l-kliem kien jaqa’ fuq il-ħajja u fuq il-mewt. Ma kontx niddejjaq nitkellem fuq il-mewt
ma’ sħabi żgħażagħ. Fi kliem iddiska ta’ Celine stess, kont naf li ‘My heart will go on!’ U l-Museum? Kif kont tħossok, issa li għaddejt mal-gruppi talkbar, dawk li jibqgħu jattendu wara l-Griżma? Issa kont bdejt naħseb ukoll dwar il-vokazzjoni tiegħi. Minkejja l-ħsieb kontinwu tal-mewt, xtaqt li l-ħin tiegħi fuq din l-art ma naħlihx! Mhux sewwa tarmi ċekk li jingħatalek! Aħseb u ara l-ħin! Kelli l-ħajra li nkompli fil-Museum jew li nsir saċerdot. Għalhekk kont nipprova nieħu kollox bis-serjetà: dak li nagħmel nipprova nagħmlu sewwa. Meta kien ikolli dubju jekk dak li se nagħmel hux se jgħinni f’din il-mixja, kont nieħu parir. Bil-għajnuna t’Alla, dejjem fittixt li nimxi mal-pariri li ħadt mingħand dawk li kienu jmexxuni. X’kont tagħmel fil-Museum? Minbarra li nattendi għal-lezzjonijiet tal-grupp tagħna, kont immidd idejja għat-thejjija ta’ xi laqgħa meħuda mill-Bibbja għall-bqija tal-grupp. Kont kuntent li nista’ naqsam maloħrajn dak li jiena rċevejt u li kien qed iżommni sod fit-tbatijiet tiegħi. Xi tgħidilna fuq il-mewt? Il-ġenna dejjem ġibditni għax hija t-tweġiba għal dejjem għax-xewqa li ningħaqad ma’ Ġesù. U xtaqt li nidħol quddiemu bil-kelmiet li ma neħħejthom qatt minn fuq sidri jew minn qrib tiegħi: Verbum Dei caro factum est. Tlabt li meta mmut iqegħduli fuq sidri l-badge li dejjem ilbist. Dak li sar bniedem għalija kien qed jistennieni ningħaqad għal dejjem miegħu nhar il-Ġimgħa 27 ta’ Frar 1998. Grazzi Gilbert. Nemmen li l-ħajja tiegħek kienet u hija ta’ eżempju għal ħafna. ✖ 21
NOEL vassallo y adrian VELLA
Kemm-il darba smajna bil-Pjazza l-Ħamra ġewwa Moska, il-belt kapitali tar-Russja. Kemm-il darba rajna wkoll ritratti tal-Bażilika ta’ San Bażilju, bażilika li għandha interess partikolari. San Bażilju li hawnhekk qegħdin nirreferu għalih, hu dak magħruf bħala “l-Iblah għal Kristu” (St Basil Fool for Christ) li għex bejn l-1468 u l-1552. B’mod uffiċjali, din il-bażilika hija msejħa hekk: Il-Katidral tal-Protezzjoni tal-Wisq Qaddisa Marija Omm Alla ta’ maġenb il-ħandaq. Kienet mibnija bejn l-1555 u l-1560 fuq ordni tal-Kżar tar-Russja, Ivan it-Terribbli, sabiex jikkommemora r-rebħa fuq ilKanat ta’ Każan.
Il-kappella tan-nofs kif ukoll l-erba’ kbar li hemm fuq il-ponot prinċipali tal-boxxla (Tramuntana, Nofsinhar, Punent u Lvant) għandhom għamla ottagonali. Il-kappelli ż-żgħar, li jinsabu fuq il-ponot dijagonali tal-boxxla (Majjistral, Grigal, Xlokk u Lbiċ) għandhom għamla kwadra.
Din il-bażilika tikkonsisti f’disa’ kappelli: tmienja li jduru madwar waħda ċentrali. Fit-tqassim tagħhom, kif anke naraw mittorrijiet, hemm ċerta simetrija.
Dawn id-disa’ kappelli huma dedikati lil: Tan-nofs: L-interċessjoni ta’ Marija Tat-Tramuntana: San Adrijanu u Natalia ta’ Nicomedia
min kien
IVAN
IT-TERRIBBLI? 22 MEJJU/ĠUNJU 2013
Immaġina li wara li tkun lestejt opra ta’ arti mill-aqwa ma tkunx tista’ tgawdiha għax titlef id-dawl ta’ għajnejk! Leġġenda tgħid li l-Kżar tarRussja Ivan IV magħruf aħjar bħala Ivan it-Terribbli, tant kien impressjona ruħu meta ra l-Bażilika ta’ San Bażilju lesta, li xtaq li l-arkitetti ma
Tal-Grigal: San Ġwann it-Twajjeb Tal-Lvant: It-Trinità Tax-Xlokk: San Alessandru Svirsky Tan-Nofsinhar: L-ikona ta’ San Nikola Velikoretsky Tal-Lbiċ: San Barlaam ta’ Khutyn Tal-Punent: Id-daħla ta’ Kristu f’Ġerusalemm Tal-Majjistral: San Girgor (l-Illuminatur tal-Armenja) Kif nistgħu ninnutaw, fuq il-linja orizzontali tal-boxxla għandna d-dedikazzjonijiet lejn Kristu, il-Madonna u t-Trinità, filwaqt li
jarawx aktar l-opra li ħolqu u għalhekk għamiehom. B’dan ilmod ħadd minnhom ma seta’ joħloq opra isbaħ minnha. Ivan IV tar-Russja kien l-ewwel Kżar tar-Russja. Huwa wiret it-tron meta kellu biss tliet snin iżda kien inkurunat bħala Kżar fis-16 ta’ Jannar 1547,
meta kellu sittax-il sena. L-ewwel ftit snin tar-renju tiegħu kienu snin ta’ riformi paċifiċi u modernizzar. Huwa introduċa l-ewwel stamperija fir-Russja, irreveda l-kodiċi tal-liġi u saħħaħ l-armata. Waqqaf ukoll il-kunsill tan-nobbli u ġab ukoll riforma fil-Knisja
l-oħrajn huma dedikati lil numru ta’ qaddisin.
Min kien li bena din il-bażilika? It-tradizzjoni żżomm li din ilbażilika ġiet mibnija minn żewġ Fl-1588 ġiet miżjuda kappella fuq arkitetti. Fir-reġistru tal-wirt in-naħa tal-Grigal biex tilqa’ fiha kulturali tar-Russja hemm l-fdalijiet ta’ San Bażilju, u fl-1672 imniżżel hekk: Barma u Postnik ġiet miżjuda oħra fuq in-naħa Yakovlev. Riċerkaturi, imma, tax-Xlokk, illum iddedikata lil San jsostnu li dawn iż-żewġ ismijiet Ġwann ta’ Moska. jirreferu għal persuna waħda.
Fi żmien irreġim ta’ Stalin kienet qed tiġi kkunsidrata l-possibbiltà li jitwaqqa’ l-katidral sabiex ikun hemm biżżejjed spazju għal-laqgħat talmassa.
Bħala arkitetti niltaqgħu malisem Postnik Yakovlev li hu mifhum li kienu jsejħulu “li jgedwed.” Jista’ jkun, imma, li ismu proprju kien Ivan Yakovlevich Barma (Postnik tfisser “eħfef”). Jista’ jkun ukoll li Yakovlev kellu bħala assistent tiegħu lil Barma. ✖
Fis-snin 70 tas-seklu għoxrin, waqt li kien qed isir xi restawr, kien instab taraġ tond tal-injam f’wieħed mill-ħitan tal-katidral.
Fl-1990 il-Katidral flimkien malPjazza l-Ħamra u l-Kremlin sar uffiċjalment sit ta’ patrimonju dinji tal-UNESCO.
Il-kuluri fuq il-koppli u l-ħitan tal-katidral saru 200 sena wara li tlesta l-bini.
Ortodossa f’dawk li huma ritwali u regolamenti. Ivan mexxa ’l quddiem in-negozju u l-kummerċ billi fetaħ ilportijiet għall-kummerċ mal-Ingliżi. Huwa jibqa’ l-aktar magħruf għall-bini tal-Katidral ta’ San Bażilju f’Moska. Iżda għall-Kżar Ivan IV ma kienx kollox faċli
dejjem. Huwa xtaq jirbaħ artijiet min-naħa tal-Punent tar-Russja. Biex jagħmel dan spiċċa fi gwerra ma’ bosta pajjiżi. Il-gwerra tawlet għoxrin sena u ma wasslet għal xejn ħlief biex dgħajfet l-ekonomija u l-militar tarRussja. Ivan ġarrab l-akbar diżappunt meta l-akbar ħabib
u konsulent tiegħu ittradih u dar kontrih. Ġrajja oħra traġika kienet il-mewt talmara tiegħu li aktarx ġiet avvelenata. Din il-ġrajja affettwat sew is-saħħa mentali u fiżika tal-Kżar. L-aħħar żmien tar-renju tiegħu kien mimli intriċċi
u komplotti li wasslu biex ġabu s-saltna tiegħu fixxejn tant li l-aktar parti sinjura tar-Russja saret fqira. Il-Kżar Ivan IV jibqa’ magħruf ukoll għal kemm qatel nies, fosthom lil ibnu stess. Mhux ta’ b’xejn li baqa’ magħruf bħala Ivan it-Terribbli! 23
L-Ewwel Ġimgħat tal-Pontifikat tal-Papa Franġisku
“Tinsewhiex din: Alla ma jegħja qatt jaħfrilna” Anġelus – 17 ta’ Marzu 2013
Kien l-Erbgħa 13 ta’ April meta l-Knisja ntgħażlilha Ragħaj ġdid biex imexxiha wara r-riżenja tal-Papa Benedittu XVI. Fl-ewwel dehra tiegħu quddiem il-pjazza tal-Vatikan imballata b’eluf kbar ta’ nies, Franġisku laqa’ lin-nies bit-tislima “Buonasera!” u flimkien magħhom talab għall-Papa Emeritu Benedittu XVI, li rtira minn Papa minħabba raġunijiet ta’ saħħa u li issa qed jaqdi lill-Knisja f’ħajja ta’ talb u meditazzjoni. Fl-ewwel indirizz tiegħu, il-Papa spikka bis-sempliċità u l-umiltà tiegħu u qabel ma ta l-barka lin-nies, talabhom biex huma jagħtuh il-barka tagħhom billi jitolbu lil Alla għalih – għemil li saħħar lil kull min kien qed isegwi dan l-avveniment storiku.
“Mhux possibbli li nibnu l-pontijiet bejn il-bnedmin jekk ninsew lil Alla.” Laqgħa mal-mexxejja tad-dinja fil-Vatikan - 22 ta’ Marzu 2013 24 MEJJU/ĠUNJU 2013
y REUBEN ellul bertram PORTELLI
Fid-19 ta’ Marzu, fil-festa ta’ San Ġużepp, il-Papa Franġisku beda uffiċjalment il-Pontifikat tiegħu b’quddiesa ċċelebrata fi Pjazza San Pietru. Waqt din iċ-ċelebrazzjoni, il-Papa ġie mogħti l-Pallium – simbolu tal-Papa bħala ragħaj - u ċ-‘ċurkett tasSajjied’ li jfakkarna li l-Papa huwa s-suċċessur ta’ Pietru s-sajjied, l-ewwel Kap tal-Knisja.
Is-Sibt 23 ta’ April Papa Franġisku ltaqa’ ma’ Benedittu XVI f’Castel Gandolfo, laqgħa li żgur se tibqa’ mniżżla fil-kotba tal-istorja, u l-għada – f’Ħadd il-Palm – il-Papa Franġisku ta bidu għaċ-ċelebrazzjonijiet tal-Ġimgħa Mqaddsa. Flomelija tiegħu, il-Papa spjega kif in-Nisrani ma jistax ikun persuna bil-geddum. Fih irid jidher ilferħ u jegħleb kull qtigħ ta’ qalb u tfixkil. Il-Papa spjega kif il-ferħ tan-Nisrani mhux ġej minn xi oġġett jew ġid li jippossjedi, imma mill-ħbiberija li huwa għandu jkollu ma’ Ġesù. Il-Papa indirizza b’mod speċjali lil numru kbir ta’ żgħażagħ li kienu preżenti għall-quddiesa. Huwa ħeġġiġhom biex bħal Ġesù jsibu l-ferħ billi jingħataw bi mħabba u bi spirtu ta’ qadi għall-oħrajn.
Mument ieħor importanti għallPapa Franġisku fil-Ġimgħa Mqaddsa kien Ħamis ix-Xirka. Il-Papa mexxa ċ-ċelebrazzjoni ta’ dan il-jum qaddis f’Casal del Marmo ġewwa Ruma li huwa ħabs tal-minuri. Minn dawn iż-żgħażagħ ta’ bejn l-14 u l-21 sena, intgħażlu tnax-il persuna (fosthom tfajliet u persuni li mhumiex Kattoliċi) li, b’umiltà kbira, il-Papa ħaslilhom saqajhom u bishomlhom waqt ir-rit tal-ħasil tas-saqajn. Il-Papa mhux biss qalilhom li huwa kien il-qaddej tagħhom imma uriehom dan bil-fatti.
“Il-poter veru huwa l-qadi. Il-Papa jrid iservi lin-nies kollha speċjalment lillfoqra, lid-dgħajfa u lill-vulnerabbli.”
Nhar il-Ġimgħa l-Kbira, filgħaxija, il-Papa Franġisku ppresieda l-Via Sagra fil-Kolossew. Waqt din il-Via Sagra, grupp ta’ żgħażagħ mil-Lebanon mexxew xi meditazzjonijiet. Filkelmtejn li qal wara l-Via Sagra, il-Papa Franġisku qal li n-Nisrani jeħtieġlu jkun xhud billi jwieġeb bit-tajjeb anki meta jħossu mdawwar bil-ħażen. Il-Papa ħa bħala eżempju lillkomunitajiet tal-Lebanon u semma kif dawn, minkejja li kienu mdawrin b’ħafna tfixkil, baqgħu magħqudin ħafna bejniethom u kienu ta’ xhieda għal kull min rahom, speċjalment għallpajjiżi fil-Lvant Nofsani.
Mit-Twitter Pontifex
Nhar it-30 ta’ Marzu, il-Papa mexxa l-funzjoni ta’ Sibt il-Għid u tkellem fuq il-Liżar ta’ Turin. Għall-ewwel darba wara erbgħin sena, intwerew fuq it-televiżjoni filmati ta’ dan il-liżar qaddis. Filmeditazzjoni tiegħu, il-Papa qabbel id-dehra tal-wiċċ sfigurat tal-liżar mal-uċuh ta’ ħafna nies li qegħdin ibatu minħabba vjolenza, gwerer u nuqqasijiet oħra tad-dinjità tagħhom ta’ bnedmin. Il-Papa ħeġġeġ lil dawn in-nies li qegħdin ibatu biex jibqgħu jittamaw f’dan il-wiċċ li ma baqax sfigurat imma qam rebbieħ fuq il-mewt.
Il-Papa temm il-funzjonijiet tal-Għid permezz ta’ quddiesa nhar l-Għid il-Kbir filgħodu ġewwa Pjazza San Pietru. “Għeżież ħuti f’Ruma u fiddinja kollha, l-Għid it-Tajjeb! L-Għid it-Tajjeb!” Hekk beda l-indirizz tiegħu lin-nies preżenti fil-Pjazza u lil dawk kollha li kienu qegħdin isegwuh maddinja kollha. Il-ferħ tiegħu għal din il-festa tant għażiża għall-Insara baqa’ jidwi meta qal: “X’ferħ qed inħoss jien u nxandar din il-bxara: il-Mulej qam mill-mewt! Kemm nixtieq inwassal dan il-messaġġ f’kull dar u f’kull familja, speċjalment fejn hemm l-ikbar tbatija fl-isptarijiet u fil-ħabsijiet.” 25
y daniel MICALLEF
Jekk ikollok iċ-ċans tiltaqa’ ma’ xi tabib jew infermier u jgħidulek li sejrin satteatru, attent qabel tistaqsihom jekk tistax tmur magħhom… għax mhux bilfors li dawn ikunu sejrin jaraw xi farsa jew xi film. Waqt li huma jistgħu imorru għal dawn l-attivitajiet, fuq xogħolhom, it-tobba u l-infermiera jaslu wasla sa teatri differenti: is-swali fejn isiru l-operazzjonijiet.
kirurġija
Għaliex teatri? Imma tgħid għalfejn jgħidulhom teatri? Fl-antik, l-operazzjonijiet kienu jsiru fi swali li fin-nofs kien ikollhom mejda jew siġġu daqsxejn fil-għoli. Madwaru kien ikun hemm diversi ringieli ta’ siġġijiet biex l-istudenti u spettaturi oħra jkunu jistgħu jaraw x’qed jiġri. It-tabib li jopera (il-kirurgu) kien jilbes ħwejjeġ tax-xogħol mgħottija b’fardal biex ma jċappasx ilħwejjeġ bid-demm. Minkejja dan, mid-dehra, dawn il-kirurgi ma kinux jiddejqu jċappsu idejhom, għax ingwanti ma kinux jeżistu. L-għodda kont tistħajjilhom ta’ xi mastrudaxxa u l-labar kienu jerġgħu jintużaw minn pazjent għal ieħor waqt li t-tajjar kienu jġibuh mill-knis tal-art tal-postijiet fejn jinħadem it-tajjar. X’jagħmel kirurgu? Ambrois Paré, kirurgu tas-seklu 16 jgħid li l-kirurġija tikkonsisti f’li “tneħħi ż-żejjed, tqiegħed f’postu l-iżlugat, tifred dak li tgħaqqad, tgħaqqad dak li nfired u ssewwi d-difetti tan-natura”. Dan għadu jgħodd sal-lum, imma minn żmien 26 MEJJU/ĠUNJU 2013
Paré, il-kirurġija mxiet ħafna ‘l quddiem. Hemm tliet sfidi kbar li żammew il-kirurġija lura għal ħafna snin: It-telf tad-demm Il-qawl Malti jgħid: kull fejn taqta’ joħroġ id-demm - u sfortunatament, hekk hu. Minbarra li d-demm itellef ilvista tal-kirurgu għax jgħatti l-organi, it-telf tad-demm jista’ jikkawża problemi u fil-passat kien joqtol sikwit. Waqt li meta l-idejn u s-saqajn jintrabtu sewwa dawramejt, it-telf tad-demm minn dawn il-partijiet jonqos sew, xorta hemm bżonn ta’ modi oħra għal kif jitwaqqaf it-telf tad-demm għal kollox. Għal feriti żgħar, l-elettriku hu effettiv ħafna. Però, għal vini jew arterji kbar, jintużaw il-punti biex jagħlqu dawn il-’pajpijiet’. Fil-bidu, ħajta tal-punti kienet tkun magħmula mill-imsaren tal-annimali… illum, jintużaw materjali oħra artifiċjali. Barra minn hekk, f’operazzjoni jkun hemm demm lest għall-pazjent li jista’ jinġieb mill-bank tad-demm jekk ikun hemm bżonn.
L-uġigħ Naħseb li ġieli kellek l-esperjenza li tolqot sebgħek ma’ xi labra jew xi ħaġa taħraq. Min jaf kif inġbidt lura… Issa mmaġina li kellek toqgħod għal min, mhux biss jolqtok b’labra, imma juża xi xafra fuqek… Qabel ma daħal illoppju, il-pazjent kien ibati ħafna. Dak iż-żmien fil-fatt, il-kirurgi kienu jipprattikaw biex jgħaġġlu ħafna f’xogħolhom. Kien hemm min kien kapaċi jlesti operazzjoni sħiħa li llum tieħu iktar minn nofs siegħa f’inqas minn minuta! Kif tistgħu timmaġinaw, ferm inqas nies kienu jfiqu jew jgħixu wara operazzjoni. Barra mil-loppju, wara l-operazzjoni, illum, it-tobba joqogħdu attenti li l-pazjent ikollu biżżejjed mediċini kontra l-uġigħ. Għal operazzjonijiet kbar, il-pazjent jista’ jingħata speċi ta’ remote control li jagħfasha meta jkun muġugħ u pompa apposta titfa’ mediċina kontra l-uġigħ dak il-ħin. Hekk il-pazjent ikun komdu kemm jista’ jkun. L-infezzjonijiet Il-gwerra kontra l-infezzjonijiet
qatt ma ntrebħet, għax hawnhekk qed niġġieldu kontra mikrobi ħajjin li dejjem jiżviluppaw. Però, saru passi ta’ ġgant biex dawn jiġu kkontrollati. Sas-seklu 19, il-kirurgi kienu joperaw bi ħwejjeġ imċappsin bid-demm biex juru kemm kienu tajbin, bla ma jużaw ingwanti u bi strumenti mhux maħsula. Joseph Lister, kirurgu Ingliż kien beda jsegwi d-drawwa ta’ żmienu sa ma qara li l-mikrobi li jikkawżaw l-infezzjonijiet setgħu jinqerdu b’kimiċi apposta. Beda jaħsel il-ġilda tal-pazjent, l-istrumenti u idejh, juża l-ingwanti u juża ħwejjeġ nodfa. Hekk l-infezzjonijiet naqsu ħafna. Illum il-ġurnata, kulma jintuża fl-operazzjonijiet ikun sterilizzat u jintużaw xi antibiotiċi biex inaqqsu ċ-ċans ta’ infezzjonijiet. Waqt li kull operazzjoni fiha r-riskji, issa li dawn l-isfidi l-kbar instab tarf tagħhom, il-kirurġija saret speċjalità li tagħti ħafna tama lil dawk li qabel kienu jmutu ħesrem. Madankollu, l-ispeċjalisti xorta għadhom ifittxu kif jirfinaw itteknika tagħhom biex il-pazjent ikollu l-aħjar riżultat. ✖
Operazzjonijiet bil-’camera’ Operazzjoni, normalment tħalli ferita li tista’ tkun kbira u tħalli marka. Fl-aħħar snin, żviluppat sistema fejn operazzjonijiet bħat-tneħħija tal-appendix jew il-marrara jistgħu jsiru minn qasmiet ta’ xi ċentimetru biss. Minn dan il-qsim, jiddaħħlu strumenti apposta, dawl u kamera li turi dak li jkun qed jiġri fuq skrin. Din it-teknika dejjem qed tiżviluppa. Biha, wieħed jitlef inqas demm, jibqa’ marki iżgħar, l-uġigħ ikun inqas, ilpazjent jirkupra iktar malajr u r-rata talinfezzjonijiet tkun inqas. 27
Kull biċċa xogħol kbira titlob li tippjana sew qabel tibdieha. Hekk għamlu l-Marvel Comics meta fl-2008 bdew jipproduċu l-films tagħhom. Sejħulha ‘Phase 1’, l-ewwel fażi tal-pjan tagħhom, u kollox beda bil-film Iron Man li kien suċċess kbir. Minn hawn bdiet l-istorja u sena wara l-oħra l-Marvel Comics lestew l-ewwel fażi tal-pjan tagħhom permezz tal-films The Incredible Hulk, Iron Man 2, Thor, Captain America u fl-aħħar għalqu din l-ewwel fażi bis-suċċess kbir talblockbuster tagħhom The Avengers. Imma kollox juri li għall-Marvel Comics il-kbir għadu ġej għax bissuċċess tal-film il-ġdid tagħhom Iron Man 3, ‘Phase 2’ jidher li se tkun akbar! Din it-tieni fażi se tkun tikkonsisti f’ħames films oħra li bejn wieħed u ieħor se joħorġu fit-tliet snin li ġejjin. L-ewwel wieħed huwa Iron Man 3 li għadu kif ħareġ issa. L-istorja tkompli fejn spiċċa
28 MEJJU/ĠUNJU 2013
l-film The Avengers u mal-ewwel naraw lil Tony Stark li ma jistax jorqod u qed isofri stress qawwi wara l-ġrajjiet ta’ dan il-film. Issitwazzjoni ssir agħar meta jispiċċa fil-mira ta’ żewġ għedewwa tiegħu li jiddeċiedu li jkissru dak kollu li hu għażiż għalih. Hekk kif jidher li tilef kollox, Stark isib fih dik il-qawwa biex jegħleb l-hemm kollu u joħroġ aktar b’saħħtu minn qatt qabel. It-tieni film ta’ din il-fażi jeħodna fid-dinja ta’ Asgard fejn Thor ukoll għaddej minn mument ta’ konflitt wara dak li ġara lid-dinja. F’dan il-film – Thor: The Dark World – l-eroj tagħna se jkollu jiġġieled għadu b’poteri kbar ħafna bl-isem ta’ Malekith the Accursed li l-pjanijiet tiegħu jkunu qed jipperikolaw il-ħajja ta’ ħafna. It-tielet film – Captain America: The Winter Soldier – jerġa jlaqqagħna ma’ Steve Rogers, jew aħjar Captain America, li qed jipprova
jidra din id-dinja ġdida li sab ruħu fiha. F’dan il-film, Rogers jiltaqa’ ma’ assassin misterjuż imsejjaħ ‘The Winter Soldier’ li, mingħajr ma nikxfu wisq mill-istorja, huwa marbut mal-passat tiegħu u ma’ wieħed mill-aktar persuni qrib tiegħu. Ir-raba’ film mhuwiex sequel. Guardians of the Galaxy se jeħodna fuq in-naħa l-oħra tal-univers u jlaqqagħna ma’ tim ta’ ‘pulizija’ minn ħafna pjaneti differenti. Dan il-film żgur li se jkun l-iktar wieħed kreattiv li ħarġu s’issa għax it-tim magħmul minn xi karattri li huma tassew oriġinali. Fosthom insibu Racoon intelliġenti espert tal-armi u Groot, siġra aljena li tixbah lil ‘Ents’ ta’ Lord of the Rings. Ftit li xejn nafu fuq l-istorja ta’ dan il-film imma żgur li l-animazzjoni tassiġra tiċċaqlaq u l-karattru ta’ Racoon se jisirqu ħafna mix-xeni. Din il-fażi tasal fi tmiemha bil-film The Avengers 2 li għal darb’oħra se jintroduċilna xi karattri ġodda u fuq kollox jipprepara t-triq għat-tielet fażi ta’ dan il-pjan.
almanakk Mejju Fil-25 ta’ Mejju 1977, ħareġ l-ewwel film mis-sensiela Star Wars.
Fl-4 ta’ Mejju 1979, Margaret Thatcher saret l-ewwel Prim Ministru mara tal-Ingilterra.
Fl-24 ta’ Mejju 1543, Nicolaus Copernicus ippubblika l-provi tiegħu dwar sistema solari li ddur madwar ix-xemx.
Test tal-karozza
Bejn żewġt iħbieb: Tlajt għat-test tal-karozza? Ġibtha l-liċenzja? Le! Se nerġa’ nitla’ x-xahar id-dieħel. Nittama li ma ssibx l-istess eżaminatur! Żgur li le! Fl-emerġenza qalulu li għandu xi tliet xhur fil-ġibs.
Ċajta Kultant Lezzjoni tax-xjenza
Għalliem: “Illum se nitkellmu dwar ilġrieden u allura ġibt ġurdien ħaj.” Daħħal idu fil-but tal-ġagaga bajda u minnu ħareġ pakkett li kien fih ħobża. Għalliem: Stramba din! Mingħalija kilt il-ħobża fil-brejk!
Fuq is-sett
Żewġ atturi kienu qed jitkellmu. Minn mindu bdejt taħdem dan il-film rajtek tqawwejt. Mhux bilfors! Ix-xena tal-ikla talMilied għamilnieha xi tnax-il darba!
Ġunju Fil-11 ta’ Ġunju 1910, twieled Jacques-Yves Cousteau. Huwa kien l-esploratur tal-ibħra Franċiż li vvinta ċ-ċilindri tal-ossiġnu użati mill-għaddasa.
Fis-16 ta’ Ġunju 1963, Valentina Tereshkova, mir-Russja, saret l-ewwel mara li telgħet fl-ispazju.
Fit-28 ta’ Ġunju 1919, kien iffirmat itTrattat ta’ Versailles. B’hekk intemmet uffiċjalment l-Ewwel Gwerra Dinjija.
fil-ħarġa li jmiss Ħamsa u sebgħin sena ilu…
World Youth Day 2013 L-istorja ta’ Satoko
www.facebook.com/Xehda