MEJĠUN 2014
Skola… dalwaqt spiċċajna
Inħejju ruħna tajjeb għallaħħar jiem tal-iskola.
2CELLOS
Minn vidjow sempliċi fuq YouTube saru fenomenu mużikali.
Il-Papa twajjeb Angelo Roncalli, il-Papa anzjan li ġab nifs ġdid fil-Knisja.
IL-PAPA
TWAJJEB 2
F’din il-ħarġa:
Bil-għajnuna ta’ Alla għandna ħarġa oħra tal-magazin Xehda Għasel f’idejna. Ix-xahar ta’ Ġunju għal ħafna minnkom hu sinonimu mal-eżamijiet. Hu ftit żmien stressanti għal bosta u allura għidna li dan ix-xahar niffukaw daqsxejn fuq dan u nippruvaw ngħinukom mill-aħjar li nistgħu. Fl-istess ħin ma ridniex nitkellmu biss fuq l-eżamijiet għax il-bilanċ importanti f’kollox. L-istudju importanti imma biex iħalli l-frott irridu naqtgħu ftit minnu wkoll. Dan ix-xahar kellna ċ-ċans nitkellmu ma’ Federica Falzon, li bit-talent tagħha qed tħalli isem għal pajjiżna. Wara li fil-ħarġa li għaddiet tkellimna ftit fuq Ġwanni Pawlu II, li l-Papa Franġisku ddikjarah qaddis, f’din il-ħarġa se nagħtu ħarsa ħafifa lejn il-Papa l-ieħor li ġie kkanonizzat, il-Papa Ġwanni XXIII. Dan barra l-komik fuq il-ħajja ta’ Dun Ġorġ u għadd kbir ta’ fatti interessanti li Xehda Għasel hu magħruf għalihom. Ħbieb, jalla tmorru tajjeb ħafna fleżamijiet :) Il-paċi magħkom.
2 Skola… dalwaqt Connected spiċċajt
6
5 Domus Romana 20
9
Il-Vuċi tad-Deheb
Dawk l-Imberkin Eżamijiet 26
Dawl tad-Dinja 28 L-Istorja interessanti… Ħajr lil Philip Vella, Nigel Mifsud u Omar Camilleri għar-ritratti ta’ Federica Falzon.
PRODUZZJONI KUMMISSJONI GHALL-FORMAZZJONI TAT-TFAL U L-MAGHZULIN TAS-SOCJETA TAD-DUTTRINA NISRANIJA - M.U.S.E.U.M.
KONTRIBUTURI
JOSEPH BONNICI ALAN BONELLO ROBERT ALOISIO KURT MICELI BERTRAM PORTELLI REUBEN ELLUL KAROL DeBONO CLIFTON SAMMUT MARK CARUANA WARREN BUSUTTIL LAWRENCE FENECH DANIEL MICALLEF ANDREW BORG NOEL VASSALLO ADRIAN VELLA FRANKLIN BALZAN NEIL AQUILINA DARREL PACE ROBERT MICALLEF
14
PREZZ: €2
15 Poster
UFFICCJU DISTRIBUZZJONI
ABBONAMENTI XEHDA GHASEL, DAR GENERALI TAS-SOCJETA TAD-DUTTRINA NISRANIJA, TRIQ SAN GORG PRECA, IL-MARSA GRAFIKA
WWW.DESIGNEDBYAL.COM
STAMPA
VERITAS PRESS, ZABBAR
www.facebook.com/xehda
SKOLA… . .
dalwaqt spiccajna! Imma qabel il-vaganzi fadal ftit jiem ohra ta’ studju, li fihom trid taghti L-AQWA TIEGHEK! “Qegħdin fl-aħħar metri tattiġrija… il-forzi tagħhom qegħdin ibattu, imma l-atleti żgħar tagħna jirreżistu... Il-finishing line, ittragward – riżultat sabiħ u tliet xhur vaganzi – qiegħed joqrob... Hekk bdew jaslu l-ewwel ġerrejja, jgħaddu lil xulxin in-notes u t-testijiet ikkoreġuti. Kuraġġ, dalwaqt naslu, ma tantx baqa’!”
2 MEJJU/ĠUNJU 2014
y robert ALOISIO
Din il-kitba hija ddedikata kollha għalikom, tfal u żgħażagħ, li qegħdin toqorbu lejn tmiem is-sena skolastika. Ftit jiem oħra u l-kotba jingħalqu, u minflok l-uniformi u l-basket tal-iskola jaslu l-malja talgħawm, il-krakar u l-flipflops. Iżda qabel ma taħbi l-uniformi fil-gwardarobba, jonqsok tagħmel ftit konċentrazzjoni oħra. Mhix biċċa xogħol ħafifa, għal ħafna raġunijiet: is-sajf ilu magħna, bis-sħana u bl-umdità kollha li jġib miegħu; u x-xewqa tad-divertiment tħossha ħierġa mill-pori ta’ ġismek! L-għejja – bħal talġerrejja fl-aħħar qadfiet tagħhom – tinħass sew ukoll. Kellek disa’ xhur ta’ homeworks, testijiet u attivitajiet. Jekk fil-bidu ma tantx kont tiddejjaq taħdem l-eżerċizzji tal-matematika jew tal-Ingliż, issa l-bajrow qiegħed tħossha tqila u l-paġni tal-kotba tqallibhom
bil-lajma qisek bla saħħa. Kif se tagħmel biex fl-aħħar toħroġ rebbieħ (jiġifieri b’riżultati sbieħ)? Bi ftit strateġija. KONĊENTRAZZJONI? YES! Jekk torganizza mentalment dak li baqagħlek tagħmel tkun qed tgħin ħafna lilek innifsek, u tiffranka ukoll it-tbaqbiq t’ommok biex tarak tagħmel xi ħaġa! Hemm xi suġġett li għadek lura fih? Hemm xi ktieb li għadek trid tlesti? Ikkonċentra fuq dak li hu l-iktar importanti, il-prijoritajiet. Il-kumplament jiġi wara. Biex tgħin lil moħħok m’għandekx bżonn mediċini. Tagħmel tajjeb it-torta tajba tal-mamà (jew tan-nanna) u ħafna frott: ikel ħafif, biex tibqa’ frisk, f’moħħok u f’ġismek. U ixrob ħafna ilma. X’ħin tkun qed tistudja (attent li ma toqgħodx taħt ir-raġġi
diretti tax-xemx) neħħi minn moħħok kull ħsieb ieħor. Jekk jirnexxilek tistudja ftit wara l-ikla ta’ nofsinhar, issa li bdejt innofstanhari, tista’ tibda tgawdi ftit l-arja tal-vaganzi fil-ħin ta’ filgħaxija: u l-burdata tiegħek titjieb qatigħ! L-aħħar ġranet, l-aħħar ftit li trid tqum kmieni: u billi l-ġurnata taf tkun tqila tgħallem strieħ billi tqassam il-ġurnata aħjar. Jekk m’intix imdorri tieħu nagħsa wara nofsinhar, għallinqas orqod sew billejl. Jiġifieri? Tibqax fuq ilfacebook jew tilgħab il-playstation sa nofsillejl... NISTUDJAW FLIMKIEN? Jekk tiddejjaq tistudja, tistgħu torganizzaw ruħkom fi grupp, anke jekk dan qatt ma għamiltuh matul is-sena. B’dan il-mod tqassmu sew in-nofstanhari 3
tagħkom, u l-istudju jsir xi ħaġa pjaċevoli. Kemm jista’ jkun il-grupp iffurmawh bejn nies tal-istess raħal jew tal-istess akkwata biex ma taħlux ħafna ħin fit-trasport. It-teamwork huwa sabiħ, bil-patt u l-kundizzjoni li kulħadd jiġi bil-ħsieb li jistudja u li jgħin lill-oħrajn. Agħmlu mistoqsijiet lil xulxin biex tittestjaw lil xulxin ħa taraw fhimtux. Jekk ikun hemm min jiġi biex itellef, uruh il-bieb ta’ barra u agħtuh l-appuntament għallaħħar ta’ Ġunju!
- Spjega t-topik lil ħabib jew lil ħuk iż-żgħir jew lin-nannu. Dan huwa l-aqwa mod kif tassew titgħallem. - Warrab il-ktieb minn quddiemek u agħmel mistoqsijiet lilek innifsek fuq dak li tkun għadek kemm qrajt. - Qabbad lil xi ħabib jew xi ħadd tal-familja jagħmillek ilmistoqsijiet. - Agħmel summary tal-punti ewlenin ta’ suġġett fuq notebook jew fuq flashcards. Erġa’ għaddihom f’mumenti fejn ma jkollokx x’tagħmel, bħal KIF L-AĦJAR NISTUDJA? waqt li qed tistenna l-karozza Mhux biżżejjed taqra u terġa’ taqra tal-linja tiġi. t-textbooks u n-noti. - Stagger it! Qassmu sew
l-istudju. Aħjar tagħmel suġġett għal siegħa kuljum għal erbat ijiem, milli erba’ sigħat f’ġurnata. Agħmel time-table tal-ġurnata bin-numru totali ta’ sigħat ta’ studju u agħti ħin lil kull suġġett. - Tidħakx bik innifsek u temmen li tista’ tistudja b’għajn waħda fuq il-ktieb u bl-oħra fuq ittelevixin jew il-kompjuter. - Agħmel rima biex tgħinek tiftakar, bħal ngħidu aħna: “In 1492, Columbus sailed the ocean blue!” Fl-aħħar mill-aħħar kulħadd irid isib il-mod tiegħu kif jistudja, li mhux bilfors ikun bħal ta’ sieħbek!
LULJU 2014 U hekk jaslu l-vaganzi sbieħ tas-sajf! U jkunu tassew isbaħ jekk kollox imur sew. Mela ippjana tajjeb u ma jiddispjaċikx. Studja imma ibqa’ kalm. Do your best and God will do the rest!
4 MEJJU/ĠUNJU 2014
TimeMachine
Domus Romana Qatt ħlomt li xi darba jkollok kamra li x’ħin tiftaħ it-tieqa filgħodu tara veduta mill-isbaħ tal-kampanja talgżejjer Maltin? Qatt immaġinajt li jkollok dar x’imkien f’wieħed millirħula għoljin ta’ Malta? Qatt xtaqt li tkun toqgħod f’xi post għall-kwiet mingħajr il-ħsejjes tal-qalba tarraħal? Mela aktarx inti wieħed jew waħda minn tant persuni li meta jżuru d-Domvs Romana fir-Rabat, iħossuhom xi ftit xewqana li jkunu bħal dawk in-nies li madwar 1800 sena ilu kienu jqattgħu ħajjithom ġo din id-dar. Iżda eżatt eżatt, x’inhi din id-Domvs Romana? L-ewwelnett tajjeb li nispjegalek li fil-lingwa Latina, illingwa li kien juża l-imperu Ruman, l-ittra ‘u’ ħafna drabi tinbidel malittra ‘v’. Għalhekk il-kelma Domvs tinqara bħal ‘domus’. Din il-kelma tfisser ‘dar tal-belt’, jew bl-Ingliż townhouse. Allura, din kienet dar tipika li kienet tinsab fil-qalba talibliet li kienu jinbnew mir-Rumani. Iva...Malta kienet taħt il-ħakma tal-Imperu Ruman mis-sena 218 q.K. sas-sena 870 w.K. Ir-Rumani kienu jieħdu ħsieb sew il-gżejjer
tagħna, tant li bnew diversi binjiet, fosthom it-Tempju ta’ Ġuno, diversi banjijiet pubbliċi, u l-famuża Domvs. Oqgħod attent li ma titfixkilx id-Domvs Romana mal-Villa Romana! Il-kelma villa tfisser ‘dar tal-kampanja’, jew inkella country house. Għal ħafna snin, f’Malta kien hawn min kien jaħseb li d-dar li nsibu fir-Rabat kienet dar tal-kampanja, iżda studji pjuttost riċenti kkonfermaw li din id-dar kienet fil-fatt dar tal-belt. Meta mbagħad l-Għarab bnew il-ħitan madwar l-Imdina, iddar ġiet ‘il barra mill-ħitan tal-belt ewlenija ta’ Malta. Id-Domvs Romana nstabet fissena 1881. Propjament, ma tantx instab mid-dar bħala struttura ħlief il-pedamenti tagħha. Hekk kif instabet, biċċiet mid-dar reġgħu ġew mibnija fuq l-istil oriġinali. Id-dar hija mqassma kif tradizzjonalment tkun imqassma dar Rumana. Il-parti l-iktar importanti tad-dar hi dik li tissejjaħ il-peristyle. Din hija bħal bitħa żgħira li madwarha jibnew il-kmamar l-oħrajn tad-dar. Tajjeb
y karol paul DE BONO
ngħidu li l-peristyle tad-Domvs Romana tar-Rabat huwa wieħed partikolari minħabba l-mużajk uniku li nsibu fih. Nistgħu ngħidu li d-disinn ta’ dan il-mużajk jidher bħala tri-dimensjonali (3D). Fin-nofs ta’ dan id-disinn insibu mużajk li juri żewġ għasafar qegħdin jixorbu minn ġo bieqja. Dan il-mużajk juri li s-sidien ta’ din id-dar kienu nies sinjuri mhux ħażin! Iktar tard matul iż-żmien, id-dar tkabbret u magħha nfetaħ mużew li fih inġabru diversi affarijiet tal-perjodu Ruman li nstabu fil-gżejjer Maltin. Jekk inti żżur din id-dar illum, m’intix ser tara biss il-fdalijiet tad-dar l-antika. Heritage Malta, li f’dawn l-aħħar snin ġiet afdata bil-kura tal-post, ħasbet biex tinkludi esebizzjoni li tagħti ħjiel tal-ħajja tal-familja Rumana. F’din l-esebizzjoni nsibu d-diversi rwolijiet li kienu jeżistu fil-familja, l-ikel u x-xorb u anke l-edukazzjoni. Mela x’inti tistenna? Jekk trid terġa’ tmur lura f’Malta tas-sena 200 q.K. żgur li m’għandekx tonqos li żżur id-Domvs Romana, id-dar Rumana tal-ġżejjer Maltin. ✖
5
Connected
y JOSEPH bonnici
Ingħaqad mal-ħbieb li jissemmew fl-isbaħ ktieb li qatt inkiteb – il-Bibbja.
ISEM
Ġuditta
TIFSIRA TAL-ISEM Lhudija ta’ veru, imfaħħra POST TAT-TWELID Betulja, Samarija DATA TAT-TWELID 530 q.K. KTIEB TAL-BIBBJA Il-Ktieb ta’ Ġuditta
PROFESSJONI
Aġenta sigrieta
IKEL FAVORIT
Ftira moqlija fiż-żejt, tin imqadded u nbid, torta tattuffieħ u żbib
FILM FAVORIT
Charlie’s Angels, Mission Impossible
Manasse, li miet b’xemxata
MIŻŻEWĠA
Profil 6 MEJJU/ĠUNJU 2014
Min jien? J
iena Ġuditta u għandi għoxrin sena. Alla biss jaf kemm batejt matul dawn l-ewwel snin ta’ ħajti. Iżżewwiġt ta’ sittax f’jum sabiħ fir-rebbiegħa. Imma l-imħabba tiegħi ma wasslitx sax-xitwa għax żewġi miet b’xemxata waqt ilħsad. Għal tliet snin u erba’ xhur inqfilt ġewwa, nibki t-telfa tiegħi. Imbagħad ġiet il-gwerra fil-belt tagħna. Oloferne, ġeneral ta’ Nebukadnessar, kien qed jeqred kull belt li jaħkem. Kieku ċediet Betulja kien ikun it-tmiem ta’ niesi. Meta beda l-assedju ta’ belti, l-ilma kellu jittieħed bir-razzjon. L-għatx ġiegħel lill-kapijiet tal-belt jibdew jaħsbu biex iċedu jekk sa ħamest ijiem ma jarawx l-għajnuna t’Alla. Imma
jien sejjaħtilhom u għidtilhom: ‘Min intom, biex tqegħidu kundizzjonijiet lil Alla u tagħmlulu prova? Din tagħkom hija fidi vera? F’moħħi għandi pjan. Tistaqsuni xejn u ibqgħu ittamaw fil-Mulej, li se jeħliskom b’idejn ta’ mara.’ Tlabt ħafna u lbist ilbies ta’ festa. Indlikt bl-iktar fwieħa prezzjuża li kelli u lbist ilġojjelli li kien irregalali żewġi. Ħriġt lejn il-kamp ta’ Oloferne biex tabirruħi ħrabt ħalli nurih il-post minn fejn jista’ jirbaħ il-belt. Qarraqtu bi sbuħiti u fil-ferħ tiegħu siker bl-inbid sa ma ntilef għal kollox. Erġajt lura lejn belti b’ras Oloferne fi xkora. Fil-ħames jum, kantajna innijiet ta’ tifħir lil Alla ħellies tal-poplu tiegħu!
Messaġġi Ġulja: Inti għadek żagħżugħa u diġà armla? Ġuditta: Iżżewwiġt ta’ sittax-il sena, bħat-tfajliet kollha tat-tribu tiegħi, imma żewġi Manasse miet wara ftit xhur waqt il-ħsad tax-xgħir. Ġonatan: Nimmaġina li kienet telfa kbira din għalik! Ġuditta: Ta’ żewġ żgħażagħ li konna, tassew kien hemm imħabba kbira bejnietna. Konna ilna nafu lil xulxin sa minn età ċkejkna. Iż-żwieġ kien il-quċċata tar-relazzjoni tagħna. Ġulja: Kellkom l-istess età?
Diskursata bejn il-ħbieb: Il-kuraġġ tan-nisa huwa li naffrontaw, naċċettaw u nindunaw bil-biżgħat tagħna, imma li ma niqfux hemm, qisna paralizzati. Meta fin-nofs hemm il-ġustizzja, is-solidarjetà, id-difiża tal-ħajja u tal-libertà, allura ma jkun hemm xejn li jista’ jżommna. U, min ftit u min ħafna, ilkoll kemm aħna persuni kuraġġużi. Imma taħsbu li l-irġiel iktar kuraġġużi min-nisa? Ġuditta kitbet Nagħmel differenza bejn kuraġġ fl-azzjonijiet u kuraġġ fl-għażliet. Jien naħseb li fl-azzjonijiet jidher iktar kuraġġuż ir-raġel, bħal meta jkun hemm bżonn li wieħed jagħmel xi azzjoni fiżika ftit perikoluża anke jekk f’mument ta’ għaġla. Ħafna drabi raġel jidħol b’ruħu u b’ġismu mingħajr ma jikkonsidra l-konsegwenzi. Fl-għażliet importanti tal-ħajja, imma, inqiegħed fl-ewwel post lin-nisa. Naħseb kapaċi iktar ‘jirriskjaw’... Jennifer kitbet Trid ħafna kuraġġ biex tammetti li qed tibża’. Jekk ma tammettix li tassew qed tibża’, qatt ma tista’ tkun kuraġġuż! Jacqueline kitbet
Aħna dejjem qisna rridu nuru lil kulħadd li ma nibżgħux u kultant dan inessina x’inhu dak li tabilħaqq huwa importanti f’ħajjitna. Jessica kitbet:
Ġuditta: Hu kien ftit ikbar minni. Kien sinjur, għax kien wiret ħafna fidda u deheb mingħand niesu. Kellu wkoll qaddejja, għelieqi u mrieħel tal-annimali. Imma mhux dan li kien jiġbidni lejh. Meta miet, kont nagħti ġidi kollu biex nerġa’ nisma’ leħnu. Ġonatan: Jekk tiddejjaq titkellem fuqu, inbiddlu d-diskors... Ġuditta: Le, tħabbilx rasek. Ma niddejjaqx nitkellem dwaru, anke biex ngħin lil dawk li ġralhom bħali. Kulħadd kien jgħidli: Inti sabiħa u sinjura, insieh u ibda ħajja ġdida! Imma xejn iktar ma kien jinteressani. Kont ċerta li l-Mulej ried xi ħaġa oħra mingħandi. Bnejt tinda fuq il-bejt …
7
tad-dar u lbist il-vistu, kont insum kuljum minbarra fil-festi u ngħaddi ħafna ħin fit-talb. Ġulja: Dan hu l-kliem li għidt lillkapijiet tal-belt, hux hekk? Ġuditta: Huma kienu jafu x’fidi għandi u ħeġġiġthom biex ma jibżgħux: Ejjew nistennew b’fiduċja l-ħelsien li jiġi mill-Mulej, insejħulu biex jgħinna u jisma’ l-għajta tagħna, jekk din tkun togħġbu!
Għażiża Ġuditta, Għal snin twal inti tlabt mingħajr ma sibt faraġ, imma ma qtajtx qalbek. Kont qed naħseb fik meta, jien u nispjega l-ħtieġa li nitolbu dejjem, mingħajr ma naqtgħu qalbna, irrakkontajt il-parabbola talarmla li talbet lill-imħallef jagħmlilha ġustizzja. Kienet armla żagħżugħa bħalek, mingħajr tfal qawwija li setgħu jaqbżu għaliha, mingħajr raġel li seta’ jieqaf għall-inġustizzja; waħidha, mal-kuraġġ tagħha u r-rieda li ma tieqaf qatt, li tibqa’ tinsisti anke jekk tidher fitta. Mara determinata. Bħalek! Il-kapijiet tal-poplu riedu jċedu quddiem il-qawwa ta’ Oloferne. Kemm-il darba l-verità u t-tajjeb jiġu msikkta b’dan il-mod! Kemmil darba l-vuċi t’Alla tiġi midfuna qalb l-għajat tal-mibegħda u tal-qawwijin. Imma l-qawwa tiegħek kienet ikbar, kienet l-istess qawwa t’Alla, li baqa’ dejjem fidil lejk. Dan ifisser titlob bil-fidi, tħalli ħajtek f’idejn Alla, titlob id-dawl u l-qawwa, anke meta kollox donnu jgħidlek: ‘Taħlix ħinek!’ Inti tgħallimt titlob waqt il-mumenti tal-prova, li jsaħħu l-fidi, u fl-għerf tiegħek skoprejt il-wiċċ veru ta’ Alla, Alla tal-umli, l-għajnuna tal-mitluqin, il-kenn tad-dgħajfin, il-protettur tat-telliefa, il-ħellies tal-iddisprati.
Messaġġi
8 MEJJU/ĠUNJU 2014
‘Imbierka inti quddiem Alla l-għoli, iktar min-nisa l-oħra li jgħixu fuq din l-art.’ Din hija l-istess tifħira li tingħata lil ommi Marija li, bil-qawwa t’Alla ġabet fid-dinja s-Salvatur tal-bnedmin! Insellimlek, Ġesù :)
IL-VUĊI TAD-DEHEB
TA’ FEDERICA FALZON WARREN busuttil y darrel PACE
Ir-raħal żgħir u kwiet ta’ Ħal Safi huwa d-destinazzjoni tat-tim ta’ Xehda Għasel għal din id-darba. Ma morniex biex infittxu xi President jew ministru li dejjem narawh fuq it-televixin, imma morna nfittxu familja ġeneruża u b’qalb tad-deheb, u lit-tifla b’vuċi tad-deheb, Federica Falzon. Sentejn ilu kont tistaqsi, imma Federica min hi? Illum tgħid, “Lil Federica ma tafx?!” “Ma rajthiex tkanta fuq ir-Rai, is-Sibt li għadda?” Federica Falzon, tifla ta’ ħdax-il sena, ilha titgħallem il-vuċi għal dawn l-aħħar sentejn. It-tim ta’ Xehda Għasel staqsa xi mistoqsijiet lil Federica u lill-familja tagħha dwar x’kienu l-avvenimenti speċjali f’dawn l-aħħar sentejn.
FEDERICA X’ĦAJREK TIEĦU L-KANT B’IKTAR SERJETÀ? Kollox beda għax kont nieħu gost inkanta! Kont għadni Year 3 ma’ sħabi tal-klassi, meta darba minnhom ġie l-għalliem tal-mużika u talabna li nagħmlu voice test għall-kor tal-iskola. Wara li kont għamilt il-parti tiegħi, hu staqsieni jekk jien kontx nitgħallem inkanta. Jien għedtlu li qatt ma għaddiet minn moħħi din il-ħaġa. Ħajjarni biex nitgħallem imma ma bdejtx mal-ewwel. Xi żmien wara, l-għalliem sab lil ommi, u kien hu li ħajjarha biex jiena mmur nitgħallem bis-serjetà. MAL-EWWEL BDEJT TKANTA L-ĠENERU TAL-MUŻIKA KLASSIKA? Meta mort nitgħallem ħadt il-lezzjonijiet tal-kant, żfin u
drama. Wara madwar sena ddeċidejt li nieħu l-kant biss għax tassew beda jogħġobni. Qatt ma daħlet f’moħħi u f’moħħ il-ġenituri tiegħi, li jiena nkanta l-mużika klassika. Infatti bdejt bil-ġeneru talmużika country u d-diski ta’ Rod Stewart. Iżda, wara ftit kont bdilt l-għalliema tal-vuċi u bdejt immur ghand Gillian Attard li mal-ewwel darba li semgħetni nagħmel ftit noti, immedjatament qaltli li jiena kelli vuċi ta’ soprano! FEDERICA, HEMM QABŻA KBIRA BEJN IL-ĠENERU TALCOUNTRY U TAL-MUŻIKA KLASSIKA. KIF TARAHA LI INT QLIBT KOMPLETAMENT L-ISTIL TIEGĦEK? L-ewwel ħaġa nirringrazzja lill-Bambin li għoġbu jlaqqagħni 9
ma’ nies li għarfu t-talent talkant fija u għenuni nagħżel l-aħjar triq biex dan it-talent naqsmu mal-oħrajn. Għallbidu kienet ftit diffiċli imma bil-għajnuna ta’ ħafna, meta kelli disa’ snin, bdejt nitgħallem dan l-istil ġdid. F’Lulju li ġej, jiena nagħlaq madwar sentejn nitgħallem dan l-istil li huwa tant għal qalbi. SEMMEJT LIL ROD STEWART. KIF IMPRESSJONAK KANTANT LI HUWA MAGĦRUF IKTAR MA’ ĠENERAZZJONIJIET IKBAR? Naħseb li kien propju minħabba n-nannu li sirt inħobb daqshekk lil Rod Stewart. Meta konna nagħmlu l-barbeques fuq il-bejt tad-dar, in-nannu kien iħobb idoqq xi diski minn tiegħu. Darba minnhom, meta kont qiegħda fil-karozza miegħu, waqt li sejra lejn l-iskola, smajt xi diski ta’ Stewart u baqgħu f’moħħi. Tant baqgħu f’moħħi u saru jogħġbuni, li bħala rigal għall-preċett mort nara kunċert minn tiegħu meta hu ġie Malta. Kont l-uniku tifla żgħira filkunċert!
APPARTI ROD STEWART, HEMM XI PERSUNI OĦRA LI TAMMIRA? Wara l-ġenituri tiegħi, li ħadmu bis-sħiħ għalija u għal ħija Ferdinand, nammira ħafna lil Joseph Calleja. Huwa tenur li, sa minn età żgħira, għamel ħafna sagrifiċċji biex wasal fejn wasal. It-talent li kellu ħaddmu tajjeb u jagħti gost lil tant nies minn madwar id-dinja bil-kunċerti tiegħu. Tassew bniedem li jagħmilna kburin lilna l-Maltin! GĦADEK KIF SEMMEJT ILĠENITURI TIEGĦEK. B’LIEMA MOD TAĦSEB LI GĦENUK TUL IL-LEZZJONIJIET LI INT GĦAMILT U L-KOMPETIZZJONI ĠEWWA L-ITALJA? Il-ġenituri tiegħi huma kburin tassew, għaliex it-triq kienet tassew diffiċli u qatt ma qtajt qalbi. Hemm diversi sagrifiċċji li huma għamlu, fosthom fil-ħin li qattgħu biex jeħduni għallezzjonijiet u s-safar għallprogramm fl-Italja. Magħhom tgħaqqad l-ispejjeż u l-għejja tal-vjaġġi li kienu darba filġimgħa għal tnax-il ġimgħa sħaħ. Minħabba l-impenji tiegħi,
il-ġenituri tiegħi lanqas għandhom ħin ta’ xejn għax filwaqt li jridu jmorru għax-xogħol, iridu jakkumpanjawni kullimkien. KIF DĦALTU GĦALLKOMPETIZZJONI FL-ITALJA, ‘TI LASCIO UNA CANZONE’? Propjament l-ewwel ma dħalt kien għall-kompetizzjoni Io Canto. Kelli numru ta’ auditions għalih izda meta waslet l-ahhar audition kienu nfurmawna li ma rnexxilix minħabba li f’dan il-programm ma jinkludux mużika klassika. Madankollu ma qtajtx qalbi u hekk kif infetħu l-applikazzjonijiet għal Ti Lascio una Canzone, l-għalliema tiegħi ħeġġet lil ommi biex tapplikali, u fil-fatt hekk għamlet. Ftit ġranet wara bagħtu għalija u tlajt għall-ewwel audition ġewwa l-Italja. Niftakar li dakinhar kont tassew marida, saħansitra kelli d-deni, imma ma qtajtx qalbi! TĦOSS LI L-KOMPETIZZJONI HIJA IEBSA, B’MOD SPEĊJALI PERESS LI INTI KONT MALTIJA FI PROGRAMM TALJAN? Kull kompetizzjoni hija iebsa u naħseb li din kienet l-istess. Iżda l-iktar ħaġa li tassew ferrħitni kienet li meta jiena kont insiefer u nikkompeti kont tassew qed nirrappreżenta lil Malta. Kienet opportunità li żgur mhu se ninsa qatt. Iktar ma konna qed nersqu lejn il-finali, iktar kienet tkun iebsa l-kompetizzjoni u ġieli kien hemm persuni li ma ħarsux lejja b’mod sabiħ. Xi kultant tispiċċa taqta’ qalbek, imma jien bqajt soda u mexxejt ‘il quddiem. KIF TĦOSSOK QABEL U WAQT LI QED TKANTA? Minkejja li f’moħħi jkolli li se jarawni numru kbir ta’ nies, kont nibqa’ kalma. Xi drabi ommi u
10 MEJJU/ĠUNJU 2014
nirrappreżenta lil pajjiżi, f’pajjiżi stess. Bħalissa qed nipprepara għal kunċert ma’ Vinċenzo (il-kantant żagħżugħ li kanta magħha fil-kompetizzjoni) ġewwa Kalabrija u se nibda nipprepara għall-kunċert tant mistenni mat-tenur Joseph Calleja, li se jsir f’Malta fit-18 ta’ Lulju. Hemm diversi impenji oħra u ħolm ieħor. Imma jsir kollox fil-ħin u fil-waqt tiegħu.
missieri kienu jkunu iktar eċitati minni. Bħala interpretazzjoni konna nkunu preparati u b’hekk l-eċitament kien jonqos, iżda mbagħad tiegħi kien jibda jfeġġ meta jkun fil-qrib ir-riżultat talpuntata. Minħabba li d-diska kienu jgħadduhielna nhar ta’ Tlieta biex nibdew nistudjawha, f’temp ta’ jumejn kellna nitgħallmuha bl-amment. U ġieli bidlu kollox flaħħar sekonda! KIF TQATTA’ L-ĠURNATA TIEGĦEK B’MOD NORMALI? Jiena għadni l-iskola, u jiena studenta tal-Year 6. Minkejja li kien hemm drabi fejn ma stajtx inkun Malta minħabba l-kompetizzjoni dejjem irnexxili naħdem biex ix-xogħol li nkun tlift nagħmlu malajr kemm jista’ jkun. Dan nagħmlu bl-għajnuna ta’ nies li jħobbuni bħall-ġenituri u l-għalliem tiegħi. Ikun hemm drabi li jkollok bżonn issegwi l-prijoritajiet tiegħek, noqgħod attenta għal kollox u nagħżel dak li huwa l-aħjar għalija.
MISTOQSIJA LILL-ĠENITURI. FEDERICA HIJA TIFLA KWIETA? Irrispondiena missier Federica u qalilna, “Kwieta? Xi tfisser eżatt il-kelma ‘kwieta’? Ikun hemm drabi fejn tagħtik hard time imma nemmnu tassew li minn ġewwa Federica hija tifla tassew tajba u m’hemmx problemi hemm ġew. Ghalkemm imqarba hija tifla qalbha tajba u umli. (Kull min kien preżenti, qabel miegħu!)
GĦANDEK XI MESSAĠĠ ŻGĦIR GĦALL-QARREJJA TA’ XEHDA GĦASEL? L-ewwel nett nixtieq nirringrazzja lil dawk kollha li segwew il-kompetizzjoni u tawni l-fiduċja u s-sapport tagħhom f’kulma nagħmel. Għal dawk li għandhom xi talent ngħidilhom biex qatt ma jaqtgħu qalbhom li jaqsmuh mal-oħrajn u jibżgħu għalih! Rabbu l-kuraġġ meta jkun hemm sitwazzjonijiet kontra ta’ dak li tkunu tixtiequ. Lill-ġenituri ngħidilhom biex jemmnu f’uliedhom u fit-talenti tagħhom. Tħallux li meta jiġu xi affarijiet kontra, taqtgħu qalbkom u titilqu kollox. Jien qatt ma bsart li se nasal sa hawn, imma bil-ghajnuna ta’ Alla wasalt u nħares ’il quddiem!
FEDERICA, FTIT TAL-JIEM OĦRA JIBDEW IMPENJI OĦRA GĦAL NUMRU TA’ KUNĊERTI U L-EUROVISION. KIF QED TAĦDEM GĦALIHOM U X’HEMM PREPARAT? Ta’ kuljum ikolli sorpriżi sbieħ. Waħda mill-isbaħ sorpriżi li qlajt kienet il-fatt li jiena se nirrappreżenta lil Malta filJunior Eurovision fl-edizzjoni li jmiss. Li se jkun Malta stess hi diġà xi ħaġa sabiħa aħseb u ara li jien se nkun qiegħda
B’hekk ġejna fit-tmiem ta’ din l-intervista żgħira mal-qalb kbira ta’ Federica u l-familja tagħha. Se tkun esperjenza li diffiċli li ninsew għax dakinhar, mhux biss sakkarna ċ-ċwievet ġol-karozza, iżda għax tassew tammira lil dawk il-persuni li tassew jemmnu fit-talent li huma jkollhom. Wara li rnexxielna nġibu ċ-ċwievet ħallejna r-raħal ta’ Ħal Safi bil-kwiet u ħallejna lil Federica tilgħab u tiġri flimkien ma’ ħuha fil-parapett tad-dar tan-nanniet. 11
minn hawn
u minn hemm
META L-FANTAXJENZA TIBDA SSIR REALTÀ
y FRANKLIN balzan
Kultant teżisti linja rqiqa bejn dak li fil-moħħ tagħna naraw bħala fantaxjenza u dak li huwa l-ġejjieni. Lura fis-snin tal-ħamsinijiet, ilkultura kienet turi li fil-futur qarib, il-karozzi kellhom jibdew itiru, iżda fil-fatt dan l-iżvilupp fid-dinja awtomobilistika qatt ma seħħ. Ftit tax-xhur ilu, il-president talkumpanija Google, Eric Schmidt, qal li minn hawn u ftit tas-snin oħra, karozzi li jsuqu weħidhom ser ikunu l-mod normali ta’ kif nużaw it-trasport tagħna! Huwa spjega li Google diġà qiegħda f’diskussjonijiet mal-manifatturi tal-karozzi dwar il-pjanijiet tagħha fuq is-sewqan awtomatiku. Schmidt ikkummenta li l-kumpanija tiegħu diġà bdiet tittestja l-karozzi b’sewqan awtomatiku, u jħoss li mingħajr dubju l-karozzi misjuqa b’mod awtomatiku huma iktar effiċjenti, ta’ min toqgħod iktar fuqhom u li ser inaqqsu n-numru ta’ inċidenti tat-traffiku. Il-karozzi li
12 MEJJU/ĠUNJU 2014
jsuqu weħidhom ma għandhomx ikunu biss barka għall-għażżien, jew mezz ta’ iktar effiċjenza u produttività għalina l-bnedmin, imma wkoll mod ta’ kif it-trasport isir iktar sikur. Huwa spejga li għalkemm il-karozza ħa jkollha l-possibiltà li ssuq weħidha fiddestinazzjoni mdaħħla mix-xufier, madankollu l-karozzi kollha ser ikollhom buttuna ħamra kbira li tindika ‘Itfi’ biex is-sewwieq ikun jista’ jieħu l-kontroll tal-vettura b’mod manwali. Kif tistgħu timmaġinaw, karozzi bħal dawn jużaw numru kbir ta’ sensors, kemm dawk b’użu ta’ sonar kif ukoll permezz ta’ lasers biex jiġbru l-informazzjoni ta’ madwarhom. Huwa kkalkulat li
karozzi bħal dawn jiġbru madwar 1GB ta’ informazzjoni kull sekonda! Il-karozza kapaċi tinterpeta l-oġġetti differenti li ssib madwarha, bħal pereżempju persuni, sewwieqa tarroti jew muturi, u tirreaġixxi b’mod differenti għalihom. Kumpaniji oħra kbar bħal Tesla Motors, Volvo, Mercedes-Benz u Continental (Seat) ukoll għaddejjin birriċerki u t-testijiet tagħhom. L-għan ta’ kumpaniji bħal Tesla u Volvo huwa li sal-2017 ikunu rnexxielhom jimmanifatturaw prototip li jkun jista’ jintuża fit-toroq b’mod awtonomu. Il-kumpanija Volvo diġà bdiet tagħmel it-testijiet tagħha ġewwa l-Iżvezja, fejn ħarġet mitt karozza mgħammra bis-sistema tal-’Autopilot’ li qed iduru madwar 50 kilometru ta’ toroq biex jiġbru kemm jista’ jkun informazzjoni. Għalissa, nittama li ma niltaqax ma’ xi waħda minn dawn il-karozzi!
y WARREN busuttil
Lil dawn it-tnejn warrbilhom min-nofs fejn jidħol it-talent tal-mużika. Kull fejn imorru, iġennu kulm’ hemm. Ibda minn YouTube sa kunċerti kbar quddiem folla kbira ta’ nies. Elton John saħansitra stqarr li hu ‘baqa’ b’ħalqu miftuħ’ meta ra kunċert tagħhom live. Qal li qatt ma ra xi ħaġa daqshekk impressjonanti sa mis-snin 60 meta segwa lil Jimi Hendrix.
Sal-lum dan il-vidjo qabeż l-10 miljun view. L-artisti ġejjin minn żewġ pajjiżi differenti, Luka minn Slovenja u Stjepan millKroazja u kien propju l-vjolinċell li għaqqadhom flimkien. It-tnejn li huma studjaw il-mużika u ġieli daħlu f’kompetizzjonijiet kontra xulxin. Infatti, qabel ma ngħaqdu bl-isem ta’ 2CELLOS, Luka u Stjepan kienu meqjusa bħala rivali ta’ xulxin.
Iż-żewġ vjolinċellisti żgħażagħ Luka Sulic u Stjepan Hauser, sabu s-suċċess tagħhom minn sempliċi vidjo fuq YouTube. Flimkien iddeċidew li jagħmlu cover version tad-diska “Smooth Criminal” ta’ Michael Jackson u jtellgħu dan il-vidjo fuq l-internet. F’temp ta’ ġimagħtejn, dan il-vidjo rawh ’il fuq minn 3 miljun persuna.
Wara li l-vidjo tagħhom dar iddinja, dawn iż-żewġ żgħażagħ kellhom diversi stediniet biex jagħmlu tours madwar id-dinja saħansitra mill-artist Elton John li baqa’ impressjonat bittalent tagħhom. Ġew mistiedna li jieħdu sehem fis-serje tat-TV GLEE fejn daqqew il-verżjoni “Smooth Criminal” ta’ Michael Jackson. Minn hawn, 2CELLOS
ma ħarsux lura għaliex isimhom ġie mnaqqax fit-Top100 albums ta’ dik is-sena. Dan l-aħħar 2CELLOS għamlu diversi kunċerti mar-Red Hot Chili Peppers, Steve Vai, Land Lang, Naya Rivera u Zucchero. Fihom huma daqqew cover versions ta’ diski ta’ U2, Guns N’ Roses, Sting, Coldplay, Nirvana u Kings of Leon. U dan l-aħħar x’għamlu? Tul din is-sena 2CELLOS tellgħu cover version tad-diska “Thunderstruck” (AC/DC) fuq YouTube. Il-vidjo juri d-duo qed jagħmlu kunċert Barokk ġewwa teatru, meta f’ħin bla waqt dawru kompletament l-istil tagħhom. Jekk trid tarah, fittxu fuq YouTube u tkun parti minn 18-il miljun persuna li rawh f’dawn l-aħħar tliet xhur. 13
minn hawn
u minn hemm
SAVE SAMYO CITY ...
y kurt MICELI
Craig għolla rasu. Ipprova jara min kien qed ikellmu. Missieru ma kellux leħnu daqshekk oħxon u ommu żgur ma kinitx. Imbagħad id-dawl beda jiġi lura ftit ftit u Craig beda jara aħjar. B’dak li ra għorok għajnejh sa ma fl-aħħar aċċetta li kien qiegħed jara sew. Ħdejh kien hemm Kaye. L-istess karattru li kien jilgħab fil-logħba. Craig baqa ċċassat iħares lejn Kaye u lejn l-ilbies li hu stess kien liebes. Tħawwad u għal mument
ħaseb li kien qed joħlom. Ma setax jifhem kif spiċċa ġol-logħba, qalb il-karattri kollha li hu kien jaf tant sew u li kien imdorri jilgħab bihom. Il-logħba donnha saret reali u issa kienet l-avventura tiegħu. Kif kien ser jirnexxilu jeħles lin-nies tal-belt ta’ Samyo u tgħid jirnexxilu jmur lura d-dar? Jekk inti persuna li taqta’ qalbek meta tiltaqa’ ma’ ktieb oħxon mimli kliem irqiq dan il-komik żgur li jgħodd għalik.
MARIOKART8 y NEIL aquilina
Naħseb li kulħadd xi darba lagħab il-logħba tan-Nintendo Wii, Mario Kart. Hija logħba verament sabiħa, fejn tagħżel il-karattru, bħal Mario, Wario, Luigi, eċċ, u l-kart li trid ittellaq bihom u tibda ttellaq ma’ oħrajn, filwaqt li tipprova twaqqaf lil ta’ kontrik milli jgħadduk billi twaddbilhom ħafna oġġetti. Fis-sempliċità tagħha, din il-logħba rnexxielha tattira ħafna tfal, żgħażagħ u kbar biex jilagħbuha minħabba l-fatt li mhijiex diffiċli u anke l-fatt li stajt tuża l-Wii Wheel u allura tħossok qed issuq karozza vera, permezz tal-istering. Fi ftit ġimgħat oħra, in-Nintendo għandhom il-ħsieb li joħorġu Mario Kart 8, li tkompli tibni fuq is-sempiċità tal-logħba ta’ qabilha
16 MEJJU/ĠUNJU 2014
fil-waqt li toffri iktar varjetà ta’ tlielaq u oġġetti xi twaddab u anke jkollha grafika isbaħ, li hi xi ħaġa evidenti minħabba l-fatt li tista’ tilgħab b’resolution ta’ 60 FPS (Frames Per Second), flok 30 FPS bħal ta’ qabilha!
Game mode interessanti ħafna huwa l-anti-gravity fejn tista’ tagħżel karts li l-gravità ma taffettwahomx u tkun tista’ ssuq rasek ‘l isfel, xi ħaġa li ma nissuġġerilekx tagħmel fir-realtà!
minn hawn
u minn hemm
FIFA SOCIAL
RESPONSIBILITY Żgur li l-attenzjoni ta’ ħafna minna bħalissa hija ffukata fuq ix-xahar bejn it-12 ta’ Ġunju u t-13 ta’ Lulju, mhux għax jaslu r-riżultati tal-eżamijiet, imma għax se jkun ix-xahar li fih tintlagħab it-Tazza tad-Dinja talFutbol. M’inix se nikteb fuq it-timijiet it-tajbin (għax inkella nispiċċa nikteb fuq it-Taljani biss), imma se nsemmi xi ħaġa li forsi ma tantx nagħtu kasha. Minkejja li l-FIFA tiġi kkritikata ħafna fuq korruzzjoni u illegalitajiet oħra li ma naqblux
magħhom, hemm ħaġa li tassew ta’ min ifaħħarha… FIFA Social Responsibility. Din tinkludi numru ta’ ħidmiet li l-FIFA tara li twassal messaġġ u tgħin lil min hu l-iktar batut u diskriminat. Apparti l-kwotazzjoni tant famuża “No To Racism”, li ġiet adottata mill-UEFA hemm diversi inizjattivi oħrajn fosthom: Football For Hope: li hi inizjattiva li permezz tagħha l-FIFA tara li tgħallem il-futbol u l-valuri talisport lil tfal u żgħażagħ li ma jkollhomx il-mezzi finanzjarji biex jaslu għaliha. Fil-fatt, din is-sena din l-inizjattiva saret f’Rio de
Janeiro, fil-Brażil, fejn l-għaqdiet li jaħdmu mat-tfal u ż-żgħażagħ ġew mistiedna jkunu parti f’konferenza biex itejbu r-relazzjoniijiet u jkunu sponsors f’dan ir-rigward. FIFA Fair Play: hija inizjattiva li tippromwovi l-Fair Play fil-futbol, fejn jingħataw rikonoxximenti littim u lill-plejer li waqt it-Tazza tadDinja jkun spikka fihom l-ispirtu tal-Fair Play. Tajjeb li dawn l-inizjattivi ma nħallux biss lil FIFA timplimentahom, imma nieħdu ħsieb li nsaħħuhom aħna kull fejn inkunu. 17
minn hawn u minn hemm
Billboards intelliġenti Kemm-il darba waqt li nkun imwaħħal fit-traffiku għajnejja jiġru fuq xi waħda minn dawk il-kaxxi kkuluriti li nsibu mwaħħla fit-toroq tagħna, bil-għan li jiġbdulek l-attenzjoni għal ftit mumenti. Dawn l-hekk imsejħa ’billboards’ ma jservu għal xejn ħlief biex iktar ikomplu jibbumbardjawna bil-messaġġi u reklami ta’ dak li jkun kriehom… possibbli, kont ngħid bejni u bejn ruħi, ma hemmx lok li nagħmlu użu aħjar minn dawn l-istrutturi? Jidher li l-Università talInġinerija u t-Teknoloġija UTEC, ukoll għaddielha dan il-ħsieb minn moħħha u bdiet tagħmel riċerka kif tkun tista’ tagħmel użu aħjar mill-billboards. Fl2013 din l-Università rnexxielha twaħħal billboard li pproduċiet 2,496 gallun ta’ ilma fi tliet xhur - sempliċement b’ sistema ta’ filtrazzjoni bażika, l-użu tal-gravità u l-umdità fl-arja - li fil-Perù ma tonqosx! Pero fil-Perù, speċjalment filbelt ta’ Lima hemm ħaġa oħra li hija komuni ħafna apparti l-umdità - it-tniġġis tal-arja! Skont l-Assoċjazzjoni Meteoroloġika Dinjija (fi stħarriġ li għamlet f’Settembru tal-2012), Lima għandha l-ogħla livelli ta’ tniġġis fl-arja meta mqabbla mal-pajjiżi kollha tal-Amerika t’Isfel; ħafna minn dan ikkawżat mit-trasport u l-fabbriki. Apparti minn hekk, l- għoljiet ta’ madwar il-belt iservu bħala barriera naturali u ma jħallux l-arja mniġġsa tiċċirkola 18 MEJJU/ĠUNJU 2014
u tinbidel faċilment. Rapporti riċenti jindikaw li t-tniġġis talarja f’Lima qed jonqos iżda madankollu l-livelli ta’ tniġġis tal-belt huma t-tripplu talmassimu rakkomandat millOrganizzazzjoni Dinjija tas-Saħħa. Din is-sena din l-Università ħarġet bl-idea li joħolqu billboard li tippurifika l-arja u kapaċi tagħmel ix-xogħol ta’ madwar 1,200 siġra! Sewwa smajtu… din il-billboard kapaċi tippurifika 100,000 metru kubu ta’ arja urbana kuljum u kapaċi tneħħi trabijiet, partijiet tal-metalli u partiċelli oħra kif ukoll batterji u mikrobi oħra. Din l-ewwel tip ta’ billboard twaħħlet ġewwa Lima viċin żona ta’ kostruzzjoni u allura għandha tgħin lin-nies tal-lokal mhux biss biex jieħdu arja iktar safja u friska iżda wkoll għandha tgħin biex tnaqqas ir-riskju ta’ mard respiratorju.
Din il-billboard taħdem permezz ta’ prinċipji bażiċi tat-termodinamika - jiġifieri, prinċipji dwar t-tibdil fittemperatura u l-pressjoni. Fi kliem sempliċi, meta l-arja tgħaddi minn ġos-sistema, l-inkwinanti (trab, partiċelli żgħar ta’ metall, mikrobi u batterji) jispiċċaw imdendlin flilma. L-università tiddeskrivi dan kollu bħala “proċess effiċjenti ħafna b’konsum baxx ħafna ta’ enerġija”. Hu hawn huwa s-sigriet ta’ kollox. Il-billboard tuża biss 2.5 kilowatts ( 2,500 watts ) ta’ elettriku fis-siegħa, jew bejn wieħed u ieħor daqs kemm jikkonsma ġeneratur tal-emerġenza f’dar żgħira. L-università qiegħda wkoll teżamina l-inkwinanti li ‘jeħlu’ fl-ilma bħala opportunità biex tanalizza l-inkwinanti residwi, biex b’hekk tkun tista’ tikseb informazzjoni iktar dettaljata fuq x’hemm fl-arja ta’ Lima.
minn hawn u minn hemm
Christopher Paolini Eragon, Eldest, Brisingr, Inheritance…. Dawn huma serje ta’ kotba fid-dinja ta’ Alagaësia fejn żagħżugħ jismu Eragon u d-dragun tiegħu Saphira jgħaddu minn diversi avventuri biex jeħduha kontra r-re kattiv u ħażin Galbatorix. Din is-serje hi magħrufa bħala Inheritance Cycle. Inħeġġiġkom ħafna biex tibdew (u tispiċċaw!) taqraw din is-serje għax vera sabiħa.
Tajjeb li tkunu tafu li dawn l-avventuri nkitbu minn awtur żagħżugħ li ppubblika l-ewwel ktieb, Eragon, ta’ 18-il sena u kien bestseller tant li l-awtur, Christopher Paolini, sar New York Times bestselling author ta’ 19-il sena biss! Fil-kitba tiegħu hu kien influwenzat ħafna minn J.R.R. Tolkien (The Hobbit u The Lord of The Rings), E.R. Eddison
(Zimiamvian Trilogy), Bruce Coville (Jeremy Thatcher, Dragon Hatcher) u mill-poema antika Ingliża Beowulf (c. 1000 AD). Huwa impossibbli li awtur ma jkunx iħobb jaqra u għalhekk tajjeb li nieħdu eżempju minn dak li jgħid Paolini: “Il-kotba huma l-ħbieb tiegħi, jakkumpanjawni f’ħajti. Iġiegħluni nidħak, nibki u jgħinuni nsib sens f’ħajti.” 19
Dawk l-imberkin
eżamijiet F’dawn il-ġimgħat ħafna minna jibdew jaħsbu fil-vaganzi tas-sajf … fejn se jgħumu, fejn se joħorġu u anki forsi fejn se jsiefru. Imma l-vaganzi ma jiġux jekk qabel ma nagħmlux l-eżamijiet! Min għaddej bl-O Levels, min bl-A Levels u min bl-eżamijiet tal-aħħar tassena. Kollha rridu nagħmlu dawk
20 MEJJU/ĠUNJU 2014
l-imberkin eżamijiet qabel ma nibdew ingawdu ftit mistrieħ mistħoqq f’dan is-sajf. Ħafna minna nieħdu qatgħa kif nisimgħu l-kelma ‘eżami’ u forsi nippruvaw ma naħsbux wisq fuqhom. Nippruvaw inħallu l-ħsieb tal-eżamijiet għal meta jaslu. Imma dan mhux se jagħmel żmien l-eżamijiet eħfef! Anzi! Jekk inħallu għall-aħħar, iktar hemm ċans li nkunu stressjati u nispiċċaw nagħmlu xi kawlata dakinhar tależami! Mela x’għandi nagħmel? Kif nista’ nipprepara ruħi tajjeb għalleżamijiet biex imbagħad inkun nista’ ngawdi l-vaganzi b’moħħi mistrieħ?
BERTRAM portelli y reuben ELLUL
F’dan l-artiklu se nippruvaw inniżżlu xi ftit ideat ta’ x’tista’ tagħmel biex meta jiġu l-eżamijiet isibuk lest u ppreparat. Barra minn hekk, jekk jirnexxilek taddotta l-aħjar attitudni għal dawk ilġimgħat tal-eżamijiet għandek ħafna iktar ċans li tmur tajjeb. Kif se naraw, mhux kemm tagħmel biss huwa importanti imma anki kif tagħmel ċertu affarijiet. L-ewwel nett, importanti li ma tħallix għall-aħħar biex tistudja għal xi eżami. Huma ftit ħafna dawk li kapaċi jiftakru affarijiet li jkunu studjaw jew qraw fl-aħħar minuta. Ħafna minna rridu ż-żmien biex suġġett jew topik jirnexxilna
nifhmuh u ndaħħluh f’moħħna. Idealment tagħmel timetable bilġranet tal-eżamijiet u bil-ġranet ta’ x’se tistudja kuljum. L-istudju bħall-ikel … ma jagħmilx tajjeb ħafna f’daqqa imma għandu jkun ftit u kuljum! Int u tagħmel it-timetable biex tistudja, kun realistiku fil-mod ta’ kif tqassam ix-xogħol matul ilġimgħa. Tippreparax biex tagħmel wisq xogħol f’ġurnata waħda għax tispiċċa frustrat u ma tagħmel xejn! Barra minn hekk, tajjeb ukoll li tvarja s-suġġetti li tistudja biex mhux dejjem tgħaddi l-istess materjal. Suġġetti li tħosshom eħfef, ħallihom għal ġranet li fihom taħseb li jkollok inqas ħin minn ġranet oħra. Fuq kollox, qis li żżomm mal-pjan ta’ studju li tagħmel u mhux tħalli dan il-pjan għal kull ħaġa ta’ xejn. Waqt li tistudja, qis li tkun qed tifhem dak li taqra u mhux sempliċiment tirrepetih bħal pappagall. Tkun idea tajba jekk kif tlesti dak li jkollok tistudja tqatta’ ftit minuti tipprova tiftakar dak li tkun qrajt jew studjajt u tirrepetih fi kliemek. Int u tistudja żgur ħa ssib xi diffikultajiet jew affarijiet li ma tkunx ċert fuqhom. Iżżommx iddiffikultajiet għalik imma ħu nota tagħhom u staqsihom lill-għalliem ta’ dak is-suġġett. Il-mistoqsija oħt il-għerf! Għal min kellu xi dubju, le, li tistudja ma jfissirx li tneħħi l-mistrieħ. Ħadd minna mhu magna! Meta tippjana l-ħin talistudju, aħseb ukoll meta tkun biħsiebek tieħu brejk. Pereżempju, ippjana li wara xi ħin ta’ studju, tieqaf ftit minuti u tmur tagħmel ġirja jew mixja żgħira. Dawn
il-waqfiet – f’ħinhom – huma importanti biex il-moħħ ngħinuh jaħdem aħjar u b’hekk nifhmu u niftakru iżjed dak li nkunu qed nistudjaw. Il-mistrieħ lejlet xi eżami huwa wkoll importanti ħafna. Lejlet eżami importanti li tkun irqadt madwar tmien sigħat. Dan jgħin ilmoħħ biex jiftakar iżjed dak li tkun studjajt u biex waqt l-eżami tkun tista’ tikkonċentra aktar. Minbarra l-waqtiet ta’ mistrieħ, importanti wkoll li noqogħdu attenti għall-ikel li nieklu. Żewġ tentazzjonijiet li jista’ jkollna speċjalment f’dan iż-żmien - huma li jew nnaqqsu ħafna mill-ikel jew nintilfu nnaqqru ħafna snacks, ħelu u junk food. L-ebda waħda minn dawn mhi tajba, speċjalment fi żmien l-eżamijiet! Aħna u nistudjaw importanti li nieklu ikel li hu tajjeb għas-saħħa bħal frott, nuts u yogurts. Il-kolazzjon għandu jkun iktar u iktar l-iżjed ikla importanti tal-ġurnata, speċjalment dakinhar ta’ xi eżami. L-ikel huwa l-fuel tal-ġisem u anki
tal-moħħ tagħna. Il-moħħ, bħallbqija tal-ġisem ma jirnexxilux jagħti l-100% jekk ma nagħtuhx biżżejjed fuel. Flimkien ma’ ikel bnin, l-ilma huwa l-iktar xarba li tgħin lill-moħħ biex jaħdem sew. Għalhekk tajjeb li nixorbu ilma ta’ spiss – u mhux nimtlew bis-soft drinks u l-kafè - aħna u nistudjaw u lejlet xi eżami. Modi oħra li jistgħu jgħinuk tistudja aħjar huma billi tikteb xi noti qosra ta’ dak li tkun qed tistudja, timmarka b’xi highlighter l-iktar affarijiet li trid tiftakar (timmarkax in-noti kollha bil-kulur!) u tirrepeti ċertu kliem-muftieħ (key words). Eh bilħaqq! Veru li l-fatt li tistudja fi gruppi – speċjalment fi gruppi żgħar – jista’ jgħinek tistudja u tifhem aktar. Imma li tistudja bil-Facebook mixgħul u l-ħin kollu tiċċekkja, twieġeb jew tillajkja l-posts ta’ sħabek ma tantx jgħinek biex tikkonċentra! Dak li tiżra’ taħsad. Jekk tipprepara ruħek sew għall-eżamijiet, għandek ferm iktar ċans li tmur tajjeb u tkun tista’ tgawdi l-vaganzi kif jixraq. 21
IL-PAPA
TWAJJEB NOEL vassallo y adrian VELLA
IL-PAPA ĠWANNI XXIII
ANGELO RONCALLI
1881, 25 ta’ Novembru – Angelo Giuseppe twieled f’Sotto Il Monte, fil-provinċja ta’ Bergamo. Hu kien ir-raba’ wild, minn tlettax, ta’ Giovanni Battista Roncalli u Marianna Giulia Mazzola. 22 MEJJU/ĠUNJU 2014
1892, 28 ta’ Marzu – Beda jistudja fis-seminarju ta’ Bergamo. 1901-1905 – Kompla l-istudji tiegħu fis-seminarju Pontifiċju ta’ Ruma. 1904, 10 ta’ Awwissu – Kien ordnat saċerdot fil-knisja ta’
Santa Maria in Monte Santo, fi Piazza del Popolo, f’Ruma. 1905 – Kien maħtur segretarju ta’ Giacomo Maria Radini Tedeschi, Isqof ta’ Bergamo. 1915 – Mad-dħul tal-Italja fl-Ewwel Gwerra, Angelo Giuseppe beda jservi bħala
Raġel anzjan ta’ sebgħa u sebgħin sena, qasir u oħxon u bid-daħka fuq fommu jintgħażel biex isir Papa. Kulħadd ħaseb li dan se jkun Papa kwiet li jagħmel ftit żmien biex imbagħad jintgħażel Papa ieħor. Min qatt immaġina li dan kellu jkun Papa li jġib bidliet kbar fil-Knisja Kattolika! Kien Papa li kellu l-kuraġġ ibexxaq bieb li minnu daħal riefnu. Dan kien Angelo Roncalli, tifel minn familja fqira li kellu jkun il-Papa Ġwanni XXIII. Angelo Roncalli twieled minn familja fqira ta’ bdiewa f’Sotto il Monte qrib Bergamo, l-Italja. Kien
tifel sempliċi u kwiet li kien jikkuntenta ruħu bil-ftit. Angelino, għax hekk kienu jsejħulu, kien tifel intelliġenti li jħobb il-kotba. Kellu moħħu tajjeb u kien jieħu pjaċir jitgħallem affarijiet ġodda. Ix-xewqa ta’ Angelo kienet li jsir qassis u hekk ġara għax bis-sapport ta’ zijuh Zaverio mar jistudja fis-seminarju minuri ta’ Bergamo u wara kompla l-istudji fit-Teoloġija fis-Seminario dell’Apollinare ta’ Ruma. Nhar l-10 ta’ Awwissu 1904, huwa kien ordnat qassis filKnisja ta’ Santa Maria in Monte
Santo, fi Piazza del Popolo f’Ruma u l-għada qaddes l-ewwel quddiesa tiegħu fil-Bażilika ta’ San Pietru fil-Vatikan. Bħala saċerdot Angelo Roncalli kien bniedem tassew qaddis u eżemplari. Roncalli kien ta’ servizz għallKnisja u serva bħala isqof f’diversi xogħlijiet differenti. Żgur jibqa’ mfakkar għat-tjubija u l-ħniena kbira mal-foqra, morda, iltima, studenti u anzjani li huwa wera meta kien Patrijarka ta’ Venezja. Fit-12 ta’ Jannar ta’ dik is-sena kien inħatar kardinal. Meta l-Papa Piju XII miet, ġie elett Papa bl-isem ta’ Ġwanni XXIII fit28 ta’ Ottubru 1958.
“Meta tmorru lura d-dar issibu t-tfal; għannquhom u għidulhom li din hi t-tgħanniqa tal-Papa; issibu xi demgħa li tridu tixxottaw; għidu kelma tajba; il-Papa hu magħna filmumenti ibsin u ta’ dwejjaq.”
surġent fil-korp mediku. Huwa serva wkoll ta’ kappillan militari. 1921 – Kien mitlub millPapa Benedittu XV biex ikun il-President tal-Italja tal-Propoganda Fidei, Soċjetà li tassisti, permezz ta’ talb u affarijiet materjali,
missjunarji f’pajjiżi li mhumiex kattoliċi.
Areopolis. Huwa għażel ilmotto ‘Ubbidjenza u Paċi’.
1925, 17 ta’ Frar – Kien mgħarraf bil-ħatra tiegħu ta’ viżitatur appostoliku talBulgarija.
1935, 5 ta’ Jannar – Wasal f’Istanbul biex jibda jservi bħala delegat appostoliku fit-Turkija u l-Greċja.
1925, 19 ta’ Marzu – Kien ordnat Isqof Titulari ta’
1944, 6 ta’ Diċembru – Irċieva l-aħbar li kellu jiġi
maħtur nunzju għal Franza. 1953, 12 ta’ Jannar – Kien maħtur Kardinal mill-Papa Piju XII. 1953, 15 ta’ Marzu – Il-poplu ta’ Venezja laqa’ bi ħġaru lil Angelo Giuseppe Roncalli bħala l-Patrijarka l-ġdid tagħhom. 23
Iżda għalxiex jibqa’ mfakkar l-aktar il-Papa Ġwanni XXIII? Żgur li wieħed ma jistax ma jitkellimx fuq il-Konċilju Vatikan II meta jsemmi lil Ġwanni XXIII. Dan kien Papa b’viżjoni kbira. Kien iħoss li l-Knisja għandha bżonn ta’ aġġornament għax kienet donnha weħlet fiż-żmien u ma kinitx qed tappella għannies ta’ dak iż-żmien. Min qatt kien jobsor li l-Papa kwiet u
1958, 9 ta’ Ottubru – Miet ilPapa Piju XII. 1958, 28 ta’ Ottubru – Angelo Giuseppe Roncalli ġie elett Papa. Huwa għażel l-isem ta’ Ġwanni XXIII. 1958, 25 ta’ Diċembru – Il-Papa żar l-Ospedale 24 MEJJU/ĠUNJU 2014
anzjan kellu spirtu żagħżugħ u mimli enerġija! MHUX ĊAJT TIBDA KONĊILJU! Immaġina kemm trid organizzazzjoni biex tlaqqa’ tant nies biex flimkien jiddiskutu kif il-Knisja se timxi ’l quddiem fiżżmien li ġej! Il-Konċilju beda fil11 t’Ottubru 1962 meta 2,500 isqof minn kull rokna tad-dinja nġabru f’Ruma. Il-Papa Ġwanni
Pediatrico Bambino Gesù, sptar tat-tfal f’Ruma. L-għada, huwa żar il-ħabs Regina Coeli, f’Ruma wkoll. 1961, 15 ta’ Mejju – Ħareġ l-enċiklika Mater et Magistra (Omm u Għalliema) li fiha jagħti idea ġdida tal-Knisja, mhux biss awtorità li trid
XXIII ma qatax qalbu minkejja li kellu anke oppożizzjoni għallideat tiegħu. Huwa ma ħalla ’l ħadd iżommu milli jwettaq dak li l-Ispirtu s-Santu ried jagħmel permezz tiegħu. Dakinhar li fetaħ il-Konċilju, il-Papa, hekk kif ra l-folol fid-dawl tal-qamar, għamel diskors mill-isbaħ li baqa’ jissejjaħ bħala d-diskors tal-qamar. Hu kien qal hekk: “Wieħed jista’ jgħid li saħansitra
tobbdi imma fuq kollox omm li tħobb lil uliedha u tagħmel kollox għalihom. 1962, 4 ta’ Ottubru – Huwa sar l-ewwel Papa li ħareġ ‘il barra minn Ruma sa minn Piju IX, meta żar Assisi u Loreto, bi tħejjija għall-wisq mistenni Konċilju Vatikan it-Tieni.
1962, 11 ta’ Ottubru – Ingħata bidu għall-Konċilju Vatikan it-Tieni. Dik illejla huwa kellem lin-nies miġbura fi Pjazza San Pietru, f’dak li baqa’ magħruf bħala d-diskors tal-qamar. Fl-istess xahar, il-Papa intervjena bejn John F.
l-qamar qed jiġri biex jara dil-lejla; arawh hemm fuq josserva dan l-ispettaklu; meta tmorru lura d-dar issibu t-tfal; għannquhom u għidulhom li din hi t-tgħanniqa tal-Papa; issibu xi demgħa li tridu tixxottaw; għidu kelma tajba; il-Papa hu magħna fil-mumenti ibsin u ta’ dwejjaq.” Mhux ta’ b’xejn li dan il-Papa baqa’ magħruf bħala l-Papa t-Twajjeb! Kien Papa b’qalb kbira li bi kliem sempliċi kien iqanqal u jferraħ il-qlub.
Kennedy u Nikita Kruschev biex tikkalma t-tensjoni bejn l-Istati Uniti u l-Unjoni Sovjetika, fil-kriżi tal-missili f’Kuba. F’sitwazzjoni diffiċli ħafna li dehret li ma setet tissolva b’xejn għajr bil-ġlied, kliem ilPapa deher bħala sinjal kbir
Ġwanni XIII kien ukoll Papa ċajtier li ma kien jiddejjaq xejn jgħid xi ċajta spontanja. F’jum l-għażla tiegħu bħala Papa, iċ-ċerimonjier ħassu mifxul għall-aħħar meta ntebaħ li ma kellux libsa ta’ Papa tiġih. Il-ħajjat kien ħejja tliet ilbiesi iżda l-kbira kienet twila wisq u ż-żgħira dejqa ħafna. Biex ikisser it-tensjoni ta’ dak il-mument il-Papa, daħkan, qal: “Kulħadd riedni Papa minbarra l-ħajjat.”
Darb’ oħra xi ħadd staqsieh: “Kemm għandek nies jaħdmu fil-Vatikan?” U hu bi tbissima weġibhom: “Mhux iktar minn nofshom!” M’hemmx dubju li Ġwanni XXIII kien Papa umli li ried li l-Knisja tiddjaloga mad-dinja. Kien Papa li ħadem għall-paċi u għall-għaqda fost il-knejjes u r-reliġjonijiet. Kien Papa li tant kemm ħabb lill-Knisja li riedha tinfetaħ, biex bil-qawwa tal-Ispirtu s-Santu tiġġedded u b’hekk tkun Knisja ħajja li tkompli twassal il-messaġġ b’mod ħaj u attwali. ✖
ta’ paċi li ħalla effetti kbar fuq dawk li kienu jmexxu.
sejħilhom ‘nies ta’ rieda tajba’.
1963, 11 ta’ April – Ħareġ l-enċiklika Pacem in Terris (Paċi fuq l-Art) li fiha jsejjaħ lin-nies kollha tad-dinja biex jaħdmu flimkien għall-paċi. Ispirat mill-kliem tal-anġli filvanġelu ta’ Mattew, lil dawn
1963, 3 ta’ Ġunju – Ġwanni XXIII miet fl-età ta’ 81 sena.
2014, 27 ta’ April – Ġwanni XXIII kien iddikjarat qaddis, flimkien ma’ Ġwanni Pawlu II, mill-Papa Franġisku.
2000, 3 ta’ Settembru – Kien ibbeatifikat mill-Papa Ġwanni Pawlu II
25
y andrew BORG ALAN bonello daniel BRETAS
Bonġu Dun Ġorġ! Fejn sejjer daqshekk kmieni? Dun Ġorġ… Dun Ġorġ!
Għandi qadja l-Belt…
G
ħalkemm qassis, ma kienx jistħi jitla’ fuq ilkarettun. U hekk għamel! Dakinhar jien u missieri kellna nerħulha għall-Belt. Fit-triq ilmaħna lil Dun Ġorġ fi triqtu għal hemm! Ċeklem, ċeklem fuq il-karettun! Kelma ġġib lill-oħra, u skoprejt li kellu qadja l-Kurja tal-Isqof. “Kif nirċievi ittra minn hemm, nitwerwer!” qalli Dun Ġorġ. “Mela l-Isqof ibeżża’ n-nies?” staqsejtu jien. “L-Isqof le. Nibża’ minn dak li jkunu se jgħiduli…!” weġibni. Fiha talbu biex jiltaqgħu għax ried ikellmu urġentement…
Meta jsejħuli l-Kurja nibda naħseb li jkun inqala’ xi ħaġa...
Xi snin qabel…
… Dun Ġorġ beda jirrakkonta lil Pawlu meta xi snin qabel kien irċieva ittra mill-Vigarju Ġenerali.
L-għodwa t-tajba Dun Ġorġ. Xtaqt inkellmek dwar...
Intom issuperjuri tiegħi. Nagħmel kif tgħidu intom. ... dawk iċċentri ta’ tagħlim. Irriduk tagħlaqhom kollha!
26 MEJJU/ĠUNJU 2014
X’inhu?! X’qalulek?! U int ma ppruvajtx tispjegalhom?!
Obdejt, għax dawk is-superjuri tiegħi! Imma, l-istorja ma waqfitx hemm…
“Kulħadd ħassu mħawwad meta mort nagħlaq id-dar ċkejkna li kellna l-Ħamrun”, kompla Dun Ġorġ. “Kulħadd beda jistaqsi għaliex qed nagħlqu… fosthom ilKappillan. Dan malajr mar jikteb ittra lill-Vigarju dwar x’kien qed isir hemm ġew. U milli jidher ikkonvinċa ruħu, għaliex kitibli lura u qalli li…”
Eeeh, Pawlu… il-pjanijiet talMulej ħadd ma jifhimhom!
Nistgħu nkomplu! Nista’ nerġa’ niftaħ il-mużew!
Mela l-isqof ibeżża’ n-nies?
Dun… mhux aħjar tqum mill-karettun ma jmurx jarak l-isqof!?
Bejnietna għandu ftit raġun dak is-sinjur!
27
intervista mal-qaddisin
L-istorja interessanti ta’ Laura Vicuna Għażiża Laura, inti minn liema pajjiż ġejja propjament: miċ-Ċile jew mill-Arġentina? Jiena Ċilena, minn Santiago, imma għixt ħafna minn ħajti fl-Argentina. Twelidt fiċ-Ċile fil-5 t’April tal-1891 u għaddejt għallħajja ta’ dejjem fl-Arġentina nhar it-22 ta’ Jannar 1904. Bejn dawn iż-żewġ dati, ħajti kienet imqallba mhux ħażin. Tista’ tgħidilna ftit fuq il-familja tiegħek u l-bidu ta’ ħajtek? Missieri, José Domingo, kien ġej minn familja importanti Ċilena. Wara li żżewweġ lil ommi, Mercedes Pinto, kellu l-pjaċir li jara t-twelid tiegħi, Laura del Carmen. It-tnejn kienu tassew ferħanin b’xulxin u bija, sakemm faqqa’ inkwiet kbir fil-pajjiż tagħna. Ommi u missieri kellhom jaħarbu bija lejn il-fruntiera mal-Arġentina minħabba l-ġlied politiku li nqala’. Frott tal-inkwiet tlift lil missieri meta kelli sentejn. Ftit xhur wara, twieldet oħti, Giulia Amanda. Ommi, oħti u jien spiċċajna ngħixu f’faqar kbir. Kif għamiltu biex stajtu tkomplu tlaħħqu mal-ħajja? Ommi għamlet li setgħet biex tgħajjex lili u lil oħti. Flimkien, mimlijin bin-niket għat-telfa talpapà, ivvjaġġajna lejn l-inħawi ta’ Neuquén, fl-Arġentina. Hemmhekk, ommi sabet post fejn ngħixu għand wieħed jismu Manuel Mora, wieħed mis28 MEJJU/ĠUNJU 2014
sidien Arġentini li kien ħataf ħafna art fl-inħawi. Maż-żmien, ommi kienet sfurzata minn Manuel biex tkun is-sieħba tiegħu. Għalina kien beda żmien ikrah ħafna fejn ommi lanqas baqgħet tersaq għas-sagramenti minħabba l-ħajja li kienet qed tgħix. Naħseb li din it-tip ta’ ħajja ma tantx ħalliet effett tajjeb fuqek u fuq oħtok. Xi tgħid? Lanqas xejn. Minħabba s-sitwazzjoni li kienet qed tgħix fiha, ommi ddeċidiet li tibgħatna nistudjaw għand is-sorijiet Ulied Marija Għajnuna tal-Insara
ġewwa Junin de los Andes, qrib iċ-Ċile, pajjiżna. B’hekk, stajna nieħdu l-edukazzjoni tal-iskola u nitgħallmu l-katekiżmu ’l bogħod mid-dar, filwaqt li ngħixu f’ambjent tabilħaqq nisrani. Meta ħaditna għand is-sorijiet, ommi qaltilha hekk dwari lissoru: ‘ Minn mindu kienet żgħira, qatt ma ħabbtitni. Hija tifla tassew ubbidjenti u tisma’ minn dak li ngħidilha.’ Dan seħħ fl1901, meta kelli għaxar snin. Issemmi xi mument importanti fil-ħajja tiegħek mas-sorijiet? Iva, it-2 ta’ Ġunju tal-1901. Dakinhar irċevejt l-Ewwel
Tqarbina tiegħi. Tant kont kuntenta li stajt inkun hekk qrib ta’ Ġesù f’ħajti! Dispjaċir wieħed kelli, li ommi ma setgħetx titqarben miegħi. Minn dakinhar bdejt nieħu l-ħajja nisranija iktar bis-serjetà. Xi ħadd kiteb li, wara l-ewwel tqarbina tiegħi, ħajti ħadet dehra ġdida. Xi ħsibijiet għaddewlek dakinhar tal-Ewwel Tqarbina tiegħek? Bħal Domenico Savio, li tant kien ħa bis-serjetà l-ewwel tqarbina tiegħu, ktibt xi kelmiet li nixtieq naqsam magħkom. Lil Alla stqarrejtlu li nixtieq inħobbu u nservih tul ħajti kollha. Għalhekk, ridt noffrilu ruħi kollha, qalbi kollha u dak kollu li jien. Ippreferejt li mmut milli nagħmel id-dnub u għalhekk ipproponejt li niċċaħħad minn dak kollu li seta’ jifridni minn Alla. Xtaqt li nagħmel dak kollu li stajt biex Alla jkun magħruf u maħbub u biex inpatti l-offiżi li jirċievi mill-bnedmin kuljum, l-iktar mill-membri tal-familja tiegħi. Tlabtu jagħtini ħajja ta’ mħabba, tbatija u sagrifiċċji. X’erba’ kelmiet qawwija ktibt, għażiża Laura! U jidher li għixthom tabilħaqq. Imma tista’ tgħidilna ftit iktar fuq il-ħajja tiegħek mas-sorijiet? Xtaqt li, minbarra l-preżenza qawwija ta’ Ġesù f’ħajti, ikolli wkoll l-għajnuna ta’ ommu u ommi Marija. Għalhekk, fit-8 ta’ Diċembru 1901, inktibt f’Għaqda li kienet tissejjaħ l-Unjoni Pija ta’ Ulied Marija. Issa kelli wkoll rabta ma’ dik li setgħet tgħinni ngħix ħajja tajba, bogħod mid-dnub. U kelli bżonn l-għajnuna tagħha! Għalfejn, Laura? X’ġara? Fil-vaganzi konna mmorru lura d-dar. Jien u oħti ma
tantx konna nkunu kuntenti għaliex, għalkemm konna se nkunu ma’ ommna, dan kien ifisser il-preżenza ta’ Manuel Mora. Fl-ewwel vaganzi kollox għadda b’wiċċ il-ġid imma, fit-tieni vaganzi, Manuel beda juri interess mhux biss f’ommi, imma fija wkoll. Jien waqaftlu u minħabba f’hekk ma riedx iħallas l-iskola tiegħi u ta’ oħti. Is-sorijiet kienu tant qalbhom tajba li aċċettawna bla ħlas u b’hekk ħelsuna minn inkwiet kbir. Fid-29 ta’ Marzu 1902, jien u Giulia rċevejna l-Griżma tal-Isqof. Minn dakinhar bdiet tinstama’ f’qalbi sejħa oħra, dik tal-ħajja reliġjuża. Kellimt lil xi ħadd dwar dak li kont qed tħoss? Iva, kellimt lis-sorijiet. Għidtilhom li xtaqt nidħol bħala postulanta magħhom, jiġifieri nibda l-istudju u l-formazzjoni tiegħi ħalli nkun nista’ nsir soru mal-Ulied ta’ Marija Għajnuna tal-Insara. Imma r-risposta tagħhom kienet ta’ qsim il-qalb, għalija u għalihom! Minħabba s-sitwazzjoni familjari ta’ ommi, jien ma stajtx nidħol fil-ħajja reliġjuża. Dan kien imur kontra r-regola tas-sorijiet u għalhekk ma setgħux idaħħluni magħhom. Naħseb ħassejt diżappunt kbir meta qalulek li ma stajtx tidħol magħhom, hux hekk? Iva. Jien kont lesta li nagħmel kollox biex ommi tibdel ħajjitha. Barra milli naraha tersaq lejn is-sagramenti, kien ikolli wkoll iċ-ċans li ningħaqad mas-sorijiet. Għalhekk, offrejt il-ħajja tiegħi għall-konverżjoni ta’ ommi. Saħħti kienet bdiet sejra lura u ppruvaw jgħinuni billi ħaduni f’post ieħor, imma kien kollu għalxejn. Imbagħad, ommi ġiet
toqgħod f’dar privata, qrib is-sorijiet ġewwa Junin de los Andes, sabiex tkun qrib tiegħi u ta’ oħti. Mela naħseb kont kuntenta li issa ommok ma baqgħetx toqgħod għand Manuel Mora! Iva, it-talba tiegħi kienet bdiet tinstema’. Fil-fatt, mort noqgħod għandha għal xi ġranet jien ukoll, biex tkun tista’ tieħu ħsiebi iktar waqt ilmard. Konna tassew kuntenti, sakemm reġa’ tfaċċa Manuel! U jien għidt lil ommi li, jekk hu jkun fid-dar, jien kont se nitlaq. Meta sema’ x’ridt nagħmel, Manuel ġie warajja u jien ħrabtlu barra mid-dar. Imma hu laħaqni u tani xebgħa millkbar. Ħallieni bla saħħa. Min jaf kif tgħarrqet saħħtek, wara dan l-inċident! Iva, bqajt sejra lura bħallgranċ. Fit-22 ta’ Jannar 1903, irċevejt lil Ġesù għallaħħar darba fl-Ewkaristija. Kelli diskursata sabiħa ma’ ommi. Urejtha li jien kont offrejt ħajti għall-konverżjoni tagħha, u tlabtha twegħidni li ma tibqax tgħix ma’ Manuel Mora u terġa’ tibda tirċievi s-sagramenti. Wara li ommi kienet tatni kelma li tagħmel dan, jien lissint: Grazzi Ġesù, Grazzi Marija, issa nista’ mmut kuntenta! U ommok? Fil-funeral tiegħi, ommi Mercedes żammet il-wegħda tagħha. Resqet għall-Qrar u rċeviet lil Ġesù Ewkaristija! Xewqti kienet ġiet maqtugħa! Grazzi Laura. Grazzi tależempju tajjeb tiegħek, għallkbar u għaż-żgħar! ✖
varjeta` Mejju Fl-4 ta’ Mejju 1626, l-esploratur Olandiż Peter Minuit niżel fuq il-gżira ta’ Manhattan. L-Amerikani tal-post , iktar tard, biegħu din il-gżira għal 24 dollaru f’buttuni u drapp.
Fis-7 ta’ Mejju 1934 instabet l-ikbar perla fid-dinja. Il-perla kienet tiżen 6.4 kilogrammi u nstabet fil-Filippini. Fl-24 ta’ Mejju 1543, Nicolaus Copernicus ippubblika l-provi li s-sistema solari ddur max-xemx.
Baħri
Waqt li l-vapur qed jegħreq, wieħed mill-baħrin intefa’ bilqiegħda jiekol ħobża mħawra. Kaptan: Kif qed tiekol f’mument bħal dan? Baħri: Ordnali t-tabib! Qalli ma nixrob xejn fuq stonku vojt!
Ġunju Fis-17 ta’ Ġunju 1215, ir-re Ġwanni tal-Ingilterra ffirma l-Magna Carta. Dan kien dokument li kien jinkludi l-prinċipji tal-libertà, fosthom li r-re ukoll kellu poteri limitati.
Ċajta Kultant Tellieqa
L-istarter kien qed jispjega lil wieħed ġdid li kien se jkun starter minfloku. Starter: Sempliċi ħafna biex tibdielhom it-tellieqa lill-atleti. Kemm tispara! Prinċipjant: Fuq liema wieħed?
Ħut
Għalliem: Jekk tieklu l-ħut, jagħmlilkom tajjeb għal moħħkom. Tifel: Jien dejjem ħut niekol sir! Għalliem: Grazzi Jerome! Waqqajtli l-argument!
Fil-25 ta’ Ġunju 1876, l-Indjani Sioux u Cheyenne qerdu l-kavallerija tal-Kurunell George Custer fil-battalja ta’ Little Big Horn. Ir-ras iebsa tal-kurunell ġabet il-mewt ta’ madwar mitejn suldat. Fis-27 ta’ Ġunju 1829, Mildred J Hill ikkomponiet il-melodija ta’ Happy Birthday to You.