Acoa jardunaldiak 2015 eusk web

Aipamen berezia errefuxiatuen harrerari

JARDUNALDIAK “HERSTURA, DIBERTSITATEA ETA GIZARTE-POLITIKAK ARABAKO KONTZEJUETAN”

Especial referencia a la acogida de refugiados

JORNADAS “AUSTERIDAD, DIVERSIDAD Y POLÍTICAS SOCIALES EN LOS CONCEJOS ALAVESES”

ELORRIAGA • VITORIA-GASTEIZ • 22 URRIA 2015 DEPARTAMENTO DE EMPLEO Y POLÍTICAS SOCIALES ENPLEGU ETA GIZARTE POLITIKETAKO SAILA

“HERSTURA, DIBERTSITATEA ETA GIZARTE-POLITIKAK ARABAKO KONTZEJUETAN” Aipamen berezia errefuxiatuen harrerari

Colabora: Organiza:

JARDUNALDIAK

J O R N A D A S

Publicaciones anteriores: JORNADAS

“EL CONCEJO ALAVÉS ANTE EL SIGLO XXI” 26 y 27/8/2002 SEMINARIO

“LOS CONCEJOS: GESTIÓN Y ADMINISTRACIÓN DE LOS SERVICIOS PÚBLICOS Y DE SU PATRIMONIO” 15 y 16/1/2004 SEMINARIO

“LA ECONOMÍA Y LOS CONCEJOS ALAVESES” 3/3/2005 SEMINARIO

“AUSTERIDAD, DIVERSIDAD Y POLÍTICAS SOCIALES EN LOS CONCEJOS ALAVESES” Especial referencia a la acogida de refugiados

“LOS MONTES PÚBLICOS DE ÁLAVA: UN RECURSO ESTRATÉGICO PARA EL FUTURO DE NUESTROS PUEBLOS” 7 y 8/6/2006 SEMINARIO

“LOS CONCEJOS ALAVESES ANTE LA NUEVA NORMA FORAL DE MONTES; LOS PARQUES NATURALES, LOS ESPACIOS PROTEGIDOS Y LAS ENERGÍAS RENOVABLES” 4 y 5/10/2007 SEMINARIO

“EVOLUCIÓN Y DESARROLLO DE LOS PUEBLOS RURALES. ÁLAVA 2008” 19 y 20/11/2008 SEMINARIO

“LA PARTICIPACIÓN PÚBLICA EN LA TOMA DE DECISIONES DE LAS ADMINISTRACIONES LOCALES” 12 y 13/11/2009 SEMINARIO

“LAS ENTIDADES LOCALES VASCAS ANTE SU PRÓXIMA LEY REGULADORA” 21 y 28/10/2010 SEMINARIO

“LA GESTIÓN DEL AGUA Y SANEAMIENTO DESDE LA ÓTICA DE LOS CONCEJOS ALAVESES” 20 y 27/10/2011 SEMINARIO

“PATRIMONIO CULTURAL, SOSTENIBILIDAD Y DESARROLLO LOCAL” 8 y 15/11/2012 SEMINARIO

“LOS CONCEJOS ANTE LA REFORMA LOCAL” 2 y 3/10/2013 JORNADAS

“ACTIVIDAD ECONÓMICA Y VIDA RURAL EN LOS CONCEJOS DE ÁLAVA” 23/10/2014

ELORRIAGA • VITORIA-GASTEIZ • 22 DE OCTUBRE DE 2015

J A R D U N A L D I A K

“HERSTURA, DIBERTSITATEA ETA GIZARTE-POLITIKAK ARABAKO KONTZEJUETAN” Aipamen berezia errefuxiatuen harrerari

ELORRIAGA

•

V I TO R I A - G A S T E I Z

•

2015eko

URRIAREN

22a

JORNADAS “AUSTERIDAD, DIVERSIDAD Y POLÍTICAS SOCIALES EN LOS CONCEJOS ALAVESES” Especial referencia a la acogida de refugiados “AUSTERITATEA, DIBERTSITATEA ETA GIZARTE POLITIKAK, ARABAKO KONTZEJUETAN” Aipamen berezia errefuxiatuen harrerari Organiza / Antolatzen du

ASOCIACIÓN DE CONCEJOS DE ÁLAVA (ACOA) ARABAKO KONTZEJU ELKARTEA (AKE)

Colaboran / Laguntzen dute

ENPLEGU ETA GIZARTE POLITIKETAKO SAILA DEPARTAMENTO DE EMPLEO Y POLÍTICAS SOCIALES

EDITA / ARGITARATZEN DU: Juntas Generales de Álava / Arabako Batzar Nagusiak IMPRIME / INPRIMATZEN DU: Imprenta de la Diputación Foral de Álava / Arabako Foru Aldundiko Inprimategia San Miguel de Acha, 7 01010 VITORIA-GASTEIZ DEPÓSITO LEGAL / LEGE-GORDAILUA: VI-

A

U

R

K

I

B

I

D

E

A

JARDUNALDIAK “HERSTURA, DIBERTSITATEA ETA GIZARTE-POLITIKAK ARABAKO KONTZEJUETAN” Aipamen berezia errefuxiatuen harrerari Pág.

Aurkezpena. Javier ARGOTE URZELAI. ACOA-AKEko presidentea Irekitzea. José Luis ALONSO QUILCHANO. Arabako Foru Aldundiaren Gizarte Zerbitzuaren zuzendaria.

Gizarte bazterketa eta garapena Euskadin. Raúl FLORES MARTOS. Gizarte Ikasketa eta Soziologia aplikatuaren sustapena.

Ekonomia solidarioa gure herri eta hirientzat. Zaloa PÉREZ HERNANDORENA. REAS taldekoa.

Finantziazio eta erreforma tokiko inposizioan gehieneko herstura momentuetan (orekak, espezializazioa eta pizgarriak). Javier SUÁREZ PANDIELLO. Oviedoko Unibertsitatea Begirada bat, tokiko eremutik gaur egungo euskal gizarte-zerbitzu sistemari. Jaime GARCÍA MORENO. EDE Fundazioa MAHAI INGURUA: CEAR EUSKADI ordezkariak. Aguraingo ALAI elkartea.

Gutxieneko errenten etorkizuna. Joseba ZALAKAIN. SIIS Dokumentazio eta Ikerketa Zentroa Emakume immigrantea eta enplegu sarbidea Euskadin. Maria José MARTÍN HERRERO. Euskal Herriko Unibertsitatearen Immigrazioaren behatokia.

Herstura eta desberdinkeria nekazal munduan. Ramón IBEAS LARRAÑAGA. Gasteizko Elizbarrutiko Cáritaseko idazkari nagusia MAHAI-INGURUA. ARABAKO HERRI APAIZ TALDEA

7

13

19

39

59

79

89

101

121

137

153

5

AURKEZPENA

Javier ARGOTE URZELAI ACOA-AKEko presidentea

Orain dela urte batzuk bizi dugun, politikak, murrizketak edota eskubide sozialeko atzerapen egoerak, gogoeta eskatzen du. Arabako Kontzeju Elkartearen ikuspuntutik, gure tokiko entitateen Aurrekontuzko Egonkortasuna eta Jasangarritasun Finantzarioaren izenburu ospetsuarekin batera erlazionatuta etorri behar da.

Jardunaldi hauetan, aipatutako erreformaren eduki teknikoetan zentratu ordez, beharrezko edo behartutako hersturazko testuingurutik abiatuta, sakonduko dugu, oinarrizko gizartezerbitzuen gaineko eraginean, biztanleriaren gaur egundoko egoeran, berrantolaketa eta prestazioen kalitatean, errenta minimoa eta finantzaketa lokalen, haurren, generoen, integrazioen, ezgaitasunaren, enpleguaren, edo hirugarren adinaren, zerbitzu prestazioak ematen jarraitzeko edota hobetzeko, gainera, partekatzen dugun “ongizatearen estatu� honetan gero eta behar eta eskatuenak dira.

Pertsonen exodoaren aurrean, gerratik ihes eginez eta bere jatorri-lekua utziz, Europako ateak jotzen ari dira babesa eskatzen. Gure lurraldean iheslari-harreraren gaurkotasun goriko gai honen aurrean, gogoeta egiteko aukera, ezin dugu alde batera utzi.

7

EGITARAUA

E

G

I

T

A

R

A

U

A

Osteguna, 2007ko urriak 22 “Haitzur” (EGINO). Convento Mercedarias.

Aurkezle eta moderatzailea: Oihane PEREA. 9:15 9:30

10:15

11:00 11:45 12:15

Parte-hartzaileen harrera Jardunaldien aurkezpena.

Emilio SOLA BALLOJERA, Eusko Jaurlaritzaren Gizarte Zerbitzuaren zuzendaria.

José Luis ALONSO QUILCHANO, Arabako Foru Aldundiaren Gizarte Zerbitzuaren zuzendaria.

Javier ARGOTE URZELAI, Arabako Kontzeju Elkartearen presidentea.

“Gizarte bazterketa eta garapena Euskadin”. Raúl FLORES MARTOS, “Gizarte Ikasketa eta Soziologia aplikatuaren sustapena”.

“Ekonomia solidarioa gure herri eta hirientzat”. Zaloa PÉREZHERNANDORENA, REAS taldekoa Etenaldia.

“Finantziazio eta erreforma tokiko inposizioan gehieneko herstura momentuetan”.

Javier SUÁREZ PANDIELLO, Ekonomian Doktorea eta Haziendan Katedraduna Oviedoko Unibertsitatean.

10

E

13:00

13:45 14:30 16:00

16:45

17:30

18:45

19:00

G

I

T

A

R

A

U

A

“Begirada bat tokiko eremutik gaur egungo euskal gizarte-zerbitzu sistemari”. Jaime GARCÍA MORENO, EDE Fundazioa.

MAHAI INGURUA: CEAR EUSKADI ordezkariak, Aguraingo ALAI elkartea.

Bazkaria.

“Gutxieneko errenten etorkizuna”. Joseba ZALAKAIN, SIIS Dokumentazio eta Ikerketa Zentroa.

“Emakume immigrantea eta enplegu sarbidea Euskadin”. Maria José MARTÍN HERRERO, IKUSPEGI Euskal Herriko Unibertsitatearen Immigrazioaren Behatokia.

“Herstura eta desberdinkeria nekazal munduan”. Ramón IBEAS. CARITAS Araba Ordezkaria.

MAHAI INGURUA: herri apaiz taldeak, Baserritar inguruko emakumeen sarea, Dulantziko DULABEA Elkartea.

Amaiera. Pedro Ignacio ELOSEGUI GONZALEZ DE GAMARRA. Arabako Biltzar Nagusien Lehendakaria.

11

IREKITZEA

JosĂŠ Luis ALONSO QUILCHANO, Arabako Foru Aldundiaren Gizarte Zerbitzuen zuzendaria.

Egun on: Arabako Foru Aldundiaren Gizarte Zerbitzuen zuzendaria naizen aldetik, ongi etorri jardunaldi hauetara, ordezkatzen dudan erakundearen izenean.

Garatzen ari garen gizarte-politiketan jarriko dut arreta hitzaldi labur honetan, baita, baliabideak lurraldez lurralde banatzean orekari eustearren, Arabako landa-ingurunean aurrera begira garatu behar ditugun gizarte-politiketan ere. Zerbitzuen hurbiltasuna bermatzeko, gizartezerbitzuen sare oso bat antolatu behar da Arabako Lurralde Historiko osoan barrena, hain zuzen ere oinarrizko zerbitzuak Arabako herritarren etxeetara hurbilduko dituen sarea.

Gizarte Zerbitzuak hazi egin direnez eta herritarren premiak bilakatu eta aldi berean konplexuago bihurtu direnez, baliabideak hobeto erabili behar ditugu, bikoiztasunak saihestu behar ditugu, eta, aldi berean, herritar guztiei arreta bermatu behar diegu, zerbitzuen estalduraeta intentsitate-mailak herritarren eskaeretara egokituz.

EAEko Gizarte Zerbitzuei buruzko Legearen arabera, foru-aldundiak eskumenekoak dira beren lurralde-eremuan beren eskumenekoak diren Gizarte Zerbitzuen Euskal Sistemaren zerbitzuen plangintza egitean, Euskal Autonomia Erkidegoko Gizarte Zerbitzuen Plan Estrategikoan ezarritakoari jarraikiz.

Eusko Jaurlaritzak Gizarte Zerbitzuen Euskal Sistemaren Prestazio eta Zerbitzuen Katalogoari buruzko Dekretua onartu berri du, sistema horretan bildutako zerbitzu eta prestazioei aplikatu beharrekoa, zerbitzu edo ekipamenduen titulartasuna publikoa zein pribatua izan. Gizarte

13

I

R

E

K

I

T

Z

E

A

Zerbitzuei buruzko Legearen 2. artikuluan jasotako eskubide subjektiboaren edukia zehaztu eta mugatu nahi da horrela, eskumeneko euskal administrazio publikoen maila bakoitzak nahitaez eman beharreko zerbitzu eta prestazio ekonomikoei dagokienez duen betebeharra mugatzeaz gainera.

Katalogoa Gizarte Zerbitzuen Plan Estrategikoari eta EAEko Gizarte Zerbitzuen Mapari lotzen zaie, eta, aldez aurretik adierazi dudanez, Foru Aldundiak eta toki-erakundeak behartzen ditu, Gizarte Zerbitzuei buruzko Legearen eskumen-araubideak aurreikusitakoa betez, plangintza bat egitera, bakoitzaren eskumeneko zerbitzu eta prestazio ekonomikoak Arabako Lurralde Historikoan nola hedatu behar diren zehazteko. Plangintza horrek gutxienez honako hauek zehaztuko ditu: a) bakoitzaren eskumeneko zerbitzu eta prestazio ekonomikoen garapen-helburuak (estaldurak batetik, eta plazak zentroetan, arreta-orduak etxez etxeko laguntza-zerbitzuan, erabiltzaileak gainerako zerbitzuetan eta prestazio ekonomikoen hartzaileak bestetik); b) helburu horiekin lotutako gastu arruntaren aurreikuspena, ahal den neurrian eta pixkanapixkana aurrekontuan jaso beharko dena. c) hala badagokio, bakoitzaren eskumeneko zentroak –lehendik dauden zentroak eta aurreikusita daudenak– geografikoki non kokatuko diren adieraziko da, zehatz-mehatz non dauden adierazi beharrik gabe.

Horregatik, Arabako Foru Aldundiko Gizarte Zerbitzuen Sailean Arabako Lurralde Historikoaren Gizarte Zerbitzuen Mapa egiten ari gara, ondoren EAEko Gizarte Zerbitzuen Plan Estrategikoari eransteko. Maparen zirriborroa egiteko Euskal Autonomia Erkidegoko Gizarte Zerbitzuen Mapan bildutako aurreikuspenak hartu ditugu aintzat. Gizarte Zerbitzuen Erakundearteko Organoak sortu zuen mapa hori 2014. urtearen amaieran, eta haren arabera Foru Aldundiei eskumena ematen zaie Arabako lurraldeari dagokion mapa egiteko udal-erakundeekin elkarlanean.

Arabako Lurralde Historikoan Gizarte Zerbitzuen Euskal Sistemaren esparruan hornitutako zerbitzu eta prestazio ekonomiko guztiak biltzen ditu, nola foru-eskumenekoak hala udaleskumenekoak, honako hauek barne: • Foru-titulartasun publikoko zerbitzuak • Udal-titulartasun publikoko zerbitzuak • Titulartasun pribatukoak izanik, Arabako Lurralde Historikoaren foru- eta udal-administrazio publikoekin hitzartutako, itundutako edo kontratatutako zerbitzuak.

Plangintzaren xedeetarako, Gizarte Zerbitzuen Euskal Sisteman bilduta ez dauden plazak ere bilduko dira mapan, hau da, sistematik kanpo egonik, zerbitzuari lotutako prestazio ekonomikoaren esparruan pertsonei arreta eskaintzeko egiaztatuta dauden plazak.

14

I

R

E

K

I

T

Z

E

A

Arabako Gizarte Zerbitzuen Mapa bi ataletan egituratu da: 1) Zonifikatze geografikoko proposamena, non zerbitzuak ezartzeko eremuek eta eremu bakoitzaren erreferentziazko herriek izango dituzten muga geografikoak zehaztuko diren, plangintza autonomikoan zerbitzuak zabaltzeko ezarritako irizpideen arabera. Maila autonomikoan finkatutako helburuak zehaztu nahi ditu, lurraldearen errealitatera eta helburuetara egokituz.

Mapan bost jendegune zehaztu dira, biztanle kopuru jakin bat daukatenak, baita bost mugaketa geografiko ere, non gizarte-zerbitzuetako zentroak kokatuko liratekeen hurbiltasunaren arabera. Honako hauek dira: ÖÖ Zerbitzu zentralizatuak: Arabako Lurralde Historikoaren biztanleria osoa ÖÖ Hurbiltasun txikia:

Sektorea (200.000 -400.000 biztanle).

ÖÖ Hurbiltasun ertaina:

Gizarte Zerbitzuen eskualdea (50.001-199.999 biztanle)

ÖÖ Hurbiltasun handia:

Gizarte Zerbitzuen eremua (15.001-50.000 biztanle).

ÖÖ Oso hurbiltasun handia: Oinarrizko hiri-eremua (5.000-30.000 biztanle)

Oinarrizko landa-eremua (3.000-7.000 biztanle) Zehazki, Arabako Lurralde Historikoaren Gizarte Zerbitzuen Maparen zirriborroan honako zonifikazio-proposamen hau jaso da: • Gizarte-zerbitzuen oinarrizko 28 eremu, egungo oinarrizko gizarte-zerbitzuekin bat etorriz. 2014an, proposatutako eremuek gutxienez 1.400 biztanle eta gehienez 39.993 eduki zituzten.

• Gizarte-zerbitzuen 7 gune: 3 gune Arabako landa-eremuan (Aiaraldea, Arabako iparekialdea eta Arabako hegoaldea) eta 4 gune Gasteizko udalerrian. Gaur egun, landaeremuko guneetan 22.000-34.500 biztanle biltzen dira, eta beraz ongi egokitzen dira EAEko Gizarte Zerbitzuen Mapan ezarritako irizpideetara.

• Gizarte-zerbitzuen 2 eskualde. Eskualdeei dagokienez hobe dugu Gasteizko udalerriari eustea, baina horrek suposatzen du oso biztanle kopuru eta oso ezaugarri desberdinak dituzten bi eskualde sortzea: 2014an Gasteizko eskualdeak 242.000 biztanle zeuzkan guztira, eta landa-eremuak 80.000 biztanle bakarrik.

• Sektoreak. Arabako Lurralde Historikoaren kasuan, mapan sektoreetarako gomendatutako biztanle kopuruaren arabera sektore bakarra egongo litzateke, Lurralde Historikoaren biztanleria osoarekin

15

I

R

E

K

I

T

Z

E

A

2) Arabako Lurralde Historikoaren zerbitzu eta zentroen sarearen egoera 2012an (urte hori da abiapuntuko erreferentzia mapa autonomikoan) eta 2017. urterako garapen-helburuak. Atal honetan beste bi zati bereizi behar dira: a) Lehen zatian, 2012. eta 2017. urteetarako zerbitzu mota bakoitzari dagokionez jasotako datu nagusiak laburbildu dira, urte batetik besterako bilakaeraren berri emanez plaza kopuruari eta gastuari dagokienez . b) Bigarren zatian, berriz, 2012ko egoera zehatz-mehatz deskribatu da, baita 2017rako helburuak eta egoera batetik bestera igarotzeak berekin ekarri dituen aldaketak deskribatu ere.

UDAL-ZERBITZUAK Gizarte Zerbitzuen Plan Estrategikoan, EAEren Mapan eta Prestazio eta Zerbitzuen Katalogoan jasotako udal-eskumeneko zerbitzuetatik, gehieneko hurbiltasun-maila aplikatzen zaien zerbitzuak aztertuko ditut jarraian, hau da, oso hurbilekoak izanik landa-inguruneko udalerriei eman behar zaizkienak. Honako hauek dira: • Informazio-, balioespen-, diagnostiko- eta orientabide-zerbitzua. Oinarrizko Gizarte Zerbitzuak eskaintzen duen Zerbitzu honen helburu nagusia pertsona eta familia erabiltzaileei Gizarte Zerbitzuen Euskal Sistemara iristeko informazioa ematea da, eta, hala badagokio, beste arreta-sistema batzuetara bideratzea.

• Etxez Etxeko Laguntza Zerbitzua Laguntza- eta prebentzio-zerbitzu bat da, eta mendetasun-arriskuan edo mendetasun-egoeran dagoen erabiltzaileari bizilekuan jarraitzen laguntzea du xede, bizilekuan bertan moldatzeko eta ingurune komunitarioan integratzeko arreta pertsonala eta/edo etxeko arreta eskainiz isolamendu-egoerak saihesteko.

• Gizarte- eta hezkuntza-arloan eta arlo psikosozialean esku hartzeko zerbitzua. Zerbitzua gizarte- eta hezkuntza-arloan eta arlo psikosozialean babesteko harreman-prestazio indibidual, familiako edo taldeko batzuetan datza. Prestazio horiek familiaren bizilekuan (etxeko hezkuntza, familiako esku-hartze oinarrizkoa) zein ingurune komunitarioan (kaleko hezkuntza, gizarte- eta kultura-arloko bitartekaritza) gara daitezke.

• Zaintzaileei laguntzeko zerbitzua. Zaintzarako eta norberaren zaintzarako jakintzak, jarrerak eta trebetasunak eskuratzeko aukera ematen die zerbitzu honek mendetasun-arriskuan edo mendetasun-egoeran dauden pertsonei gizarte- eta familia-arloko babesa emateko sarean bildutako zaintzaileei.

16

I

R

E

K

I

T

Z

E

A

OSO HURBILTASUN HANDIKO UDAL-ZERBITZUAK Oinarrizko gizarte-zerbitzuak Gizarte Zerbitzuen Mapari jarraiki, oinarrizko gizarte-zerbitzua oso hurbiltasun handiko gizarte-zerbitzuen oinarrizko eremuan kokatu behar da, 5.000-30.000 biztanleko jendeguneetan hiri-eremuetan eta 3.000-7.000 biztanleko jendeguneetan landa-eremuetan.

Hiriburutik kanpo kokatutako 17 gizarte-zerbitzuek arreta ibiltaria eskaintzen dute, udalerri guzti-guztiek, astean behin gutxienez, jendearen arretarako orduak edukitzeko moduan. Zerbitzu horietatik lau udalen elkargoen mende daude, bi udal bakar baten mende eta gainerakoak kuadrillen mende. Unitate horiek Gizarte Laneko 22 profesional eta 10 administrari laguntzaile profesional dituzte guztira.

2014. urtean, 4.500 pertsonak landa-inguruneko oinarrizko gizarte-zerbitzuetan aurkeztutako eskaerei erantzun zieten.

Zentroak lurraldean banatu dira EAEko Gizarte Zerbitzuen Mapan ezarritako irizpideei jarraikiz, eta mapa horren arabera ez da aurreikusten zerbitzu horretan estaldura igotzea.

Etxez etxeko laguntza-zerbitzua Etxez etxeko laguntza laguntzako eta prebentzioko gizarte-zerbitzu bat da, eta adinarengatik, desgaitasunen bat dutelako edo autonomiarik ez dutelako eguneroko bizitzako oinarrizko jardueretarako beren kasa moldatu ezin daitezkeen pertsonei hirugarren pertsona baten laguntza eskaintzea du xede, pertsona horiek, ohiko bizilekua abandonatu beharrik gabe, bizi-kalitatea hobetzeko aukera izan dezaten.

2014. urtearen amaieran Etxez Etxeko Laguntza Zerbitzuak 745 etxetan jardun zuen landaingurunean, eta guztira 930 pertsonari eskaini zien laguntza. Mendetasun-arriskuko egoeran dauden pertsonak (adinekoak batik bat), buru-gaixotasuna duten pertsonak eta bestelako gizarteproblematikak dauzkatenak izan dira erabiltzaile nagusiak.

Gizarte Zerbitzuen Maparen arabera, etxez etxeko laguntza-zerbitzua hurbil-hurbileko zerbitzua da, gizarte-zerbitzuen oinarrizko eremuekin bat datozen jendeguneetan kokatu behar dena, eta eremu horietan, 2017an, urtean 1.082 arreta-ordu eskaini beharko dituena adineko 100 pertsonako.

Une honetan zerbitzuak estaldura egokia eskaintzen du gizarte-zerbitzuen oinarrizko eremu guztietan, eta 2017rako helburu gisa proposatutako estaldura (urteko ordu kopurua adineko 100 pertsonako) gainditzen du dagoeneko.

17

I

R

E

K

I

T

Z

E

A

Gizarte- eta hezkuntza-arloan eta arlo psikosozialean esku hartzeko zerbitzua Udalerrian gizarte- eta hezkuntza-arloan esku hartzeko programak biltzen dira zerbitzu honetan, baita babesgabetasun-egoeran dauden adingabeei egunez arreta eskaintzeko zerbitzuetako plazak ere.

2014. urtean, haurrentzako eta gizartean esku hartzeko zerbitzuek landa-ingurunean bizi diren 191 familiari eskaini zieten arreta, familia-eremuan gizarte- eta hezkuntza-arloko laguntza emateko programaren barruan. Gaur egun zerbitzuak 3,4 pertsonari eskaintzen die arreta 100 adingabeko, eta 2017an 100eko 3,8ra iristea da helburua.

EAEko Gizarte Zerbitzuen Maparen arabera, gizarte- eta hezkuntza-arloan esku hartzeko zerbitzuak 172 pertsona gehiagori eskainiko die arreta, baina aurreikuspenen arabera ez da igoerarik izango adingabeei egunez arreta emateko zerbitzuetako plaza kopuruan.

Zaintzaileei laguntzeko zerbitzua Gaur egun Arabako Foru Aldundiak finantzatzen du zerbitzu horren prestazioa landaeremuetan, “Zaintzeko zaindu” programaren bitartez, Arabako landa-eremuan adinekoak zaintzen dituztenei informazioa, prestakuntza eta laguntza psikologikoa emateko jardunak barne.

2014. urtean landa-eremuan elkarri laguntzeko 12 taldeek lanean jarraitu zuten, eta guztira 115 pertsonak parte hartu zuten, guztira 232 saio eginez. Zehazkiago, honako herri eta/edo udalerri hauetan jardun zuten: Araia, Nanclares de la Oca/Langraiz Oka, Laguardia, Laudio/Llodio, Campezo/ Kanpezu, Amurrio, Murgia, Alegría-Dulantzi, Oyón-Oion, Agurain/ Salvatierra eta Lantarón.

Zerbitzu bat denez, mapan ez da inolako aurreikuspenik egin lurralde-banaketaren inguruan.

Amaitzeko Arabako Kontzeju Elkarteari eskerrak eman nahi dizkiot jardunaldietan parte hartzeko eskaini digun aukerarengatik. Nire ustez aurreko guztiak aditzera eman dezake, grosso modo, tokiko, lurraldeko eta erkidegoko administrazioen arteko koordinazioa zenbaterainokoa den, gure lurralde historikoan legea garatu eta aplikatzeak eskatzen duenez. Espero dut gaurko jardunaldia emankorra izatea gizarte-politikak landa-ingurunean garatzeari buruzko debate horretan aurrera egiteko.

18

GIZARTE BAZTERKETA ETA GARAPENA EUSKADIN. RAÚL FLORES MARTOS Gizarte Ikasketa eta Soziologia aplikatuaren sustapena

AUSTERIDAD, DIVERSIDAD Y POLĂ?TICAS SOCIALES EN LOS CONCEJOS ALAVESES

AURKIBIDEA 1. Krisia eredu baten ondorio gisa 2. Gizarteratzea Euskadin 3. Zailtasunak enpleguan eta kontsumoan 4. Zailtasunak etxebizitzan, osasunean eta parte-hartze politiko eta sozialean 5. Zailtasunak gizarte- eta harreman-ardatzean 6. Gizarte-bazterkeriaren profilak 7. Gizarte-bazterkeria jasateko aukerak 8. Gizarte-garapenerako arrisku eta aukerak

21

AUSTERIDAD, DIVERSIDAD Y POLĂ?TICAS SOCIALES EN LOS CONCEJOS ALAVESES

1. KRISIA EREDU BATEN ONDORIO GISA Krisiaren aurreko urteetako dinamika sozioekonomikoan hiru ezaugarri ziren nagusi: hazkunde ekonomikoa, enplegu-sorkuntza eta hiri-garapena. Hiru elementu horiek uztartuta logikoena litzateke testuinguru ezin hobe baten erdian geundela pentsatzea. Alabaina, VII. FOESSA txostenean jasotako elementu batzuk ongi aztertuz gero irudi zehatzago bat lor dezakegu ustezko testuinguru ezin hobe horren inguruan, eta, ildo horretan, kolokako gizarte batean bizi ginela ikus dezakegu, integrazio-eredu prekario baten ondorioa zen gizarte batean.

Krisiaren aurreko une horietan, ekonomia goraka bazihoan ere, etengabe eta abiada bizian gainera, beste prozesu batzuk ere gertatu ziren, eta hemen lau aipatuko ditugu, prozesu hori Ăąabartzeko lagungarri izan daitezkeen neurrian. Ekonomiak gora eta gora ari bazuen ere, pobrezia-tasak ez zuen behera egiten, ezta gizarte-bazterkeriaren arriskuak eta desberdintasunak ere, eta gainera Espainia EBko inguruko herrialdeetatik nabarmen urrundu zen gizarte-gastuari dagokionez.

Hazkunde ekonomikoaren eta oparoaldi ekonomikoaren haritik enplegu asko sortu ziren, baina gehienak enplegu prekarioak izaki, berehala deuseztatu ziren atzeraldi ekonomikoa agertu eta berehala. Aldi berean, estatuaren aberastasunaren balantzean, lan-errentek behera egin zuten, eta kapitalaren errentek, berriz, gora.

Hazkunde-garaian ere, gure eredu ekonomikoaren ahulezia begi bistakoa zen: soldatadesberdintasunak handiak ziren, zerga-sistema birbanatzeko gaitasuna urria zen, eta gizarteprestazioen eredua eskasa, eta kontribuzioei lotua.

Estatu osoan eta habitat guztietan barrena hiri-garapena nabarmen hedatu zen, baina etxebizitza, eskubide bihurtu beharrean, inbertsio-ondasun bihurtu zen.

23

AUSTERIDAD, DIVERSIDAD Y POLĂ?TICAS SOCIALES EN LOS CONCEJOS ALAVESES

Errenta banatzeko indarrean dugun gizarte-ereduaren arabera, desberdintasunak eta pobreziak ez dute funtsean behera egiten oparoaldietan, baina gora egiten dute atzeraldietan.

Hortaz, hazkunde ekonomikoa ez da nahikoa izaten pobreziaren eta bazterkeriaren aurka egiteko, hazkunde ekonomikoak berez ezin dezakeelako ziurtatu desberdintasunaren, bazterkeriaren edo pobreziaren beherakada. Gainera, kontuan hartzekoa da pobrezia hazkunde ekonomikorako oztopo izan daitekeela, EBko herrialdeek krisi ekonomikoari eman dizkioten erantzunek aditzera eman dutenez. Giniren koefizientearen arabera desberdintasunak %Â 9 egin du gora Espainian, bigarren igoera handiena izanik EB-27n. Pobrezia-tasa txikiagoak zeuzkaten herrialdeetan, aldiz, desberdintasuna neurri txikiagoan hazi da, eta batzuetan behera ere egin du, eta herrialde horiek denbora gutxiago behar izan dute atzeraldi ekonomikotik ateratzeko.

Eta hazkunde ekonomikoko urte horiek joan ondoren krisia iritsi zen. FOESSA txostena krisira hurbiltzen da, krisia, eredu sozial, kultural, ekonomiko eta politiko baten kausa ez, baizik eta haren ondorioa dela aintzat hartuta, eta krisiak berak eredu hori berrelikatzen eta indartzen duelako ustetik abiatuta.

Krisia iritsi baino lehen ere gure gizartean prekarietatea zen nagusi, eta herritar asko eta asko, herritar guztien erdia baino gehiago, kolokan bizi ziren, neurri batean zein bestean, hainbat arrazoi zirela medio. Talde horren muturrean poltsa txiki-txiki bat zegoen, 20 etxekoen unitateetatik 1 bakarrik, baina kinka larrian gizarte-bazterkeriak gogor astintzen baitzien. Une honetan gogora ekarri behar da pobrezia eta gizarte-bazterkeria ez direla krisiarekin sortu.

FOESSA 2013 (EINSFOESSA13) Inkesta berriari esker, gizarte-bazterkeriako prozesu horiek nola areagotu diren ikus dezakegu, eta hori hala izan da lan-merkatuak okerrera egin duelako batetik, eta gizarte-politikak murrizteko neurriak abian jarri direlako bestetik. Edizio honetan, aurrekoetan ez bezala, ez dugu etxekoen unitate berberak aztertu nahi izan, baina lagina nabarmen zabaldu dugu nolanahi ere, eta horri esker azterketak hobetzeko eta kalkuluak zehazteko aukera izan dugu. Hiru inkesta horien bitartez, Espainiako gizartearen integrazioa eta kohesioa azken 6 urteetan zenbateraino eraldatu diren eman nahi dugu aditzera, gizarte-bazterkeria pairatzen dutenen kopurua zenbateraino igotzen ari den balioesteaz eta gizarte-talde kaltetuenak zein diren zehazteaz gainera.

2. GIZARTERATZEA EUSKADIN

Errenta-mailak antzekoak izanik, Euskadi da Espainian pobrezia eta gizarte-bazterkeria izateko arrisku txikiena duen autonomia-erkidegoetako bat. Nolanahi ere, azterketa zehatzago bat eginez euskal gizartearen kalteberatasun-eremuak zein diren ondoriozta dezakegu.

Izan ere, batetik, pobreziaren edo gizarte-bazterkeriaren arrisku-tasak pixka bat behera egin du eta pobreziaren arrisku-tasa murriztu da, baina, bestetik, etxekoen unitateen lan-intentsitatea 24

AUSTERIDAD, DIVERSIDAD Y POLĂ?TICAS SOCIALES EN LOS CONCEJOS ALAVESES

gero eta txikiagoa da, gabezia material larria nabarmen hazi da, ia-ia Espainia osoko mailetara iristeraino, zehazki, urtean gutxienez astean behin oporretan joan ezinean dabiltzanak gero eta gehiago dira gurean, baita etxebizitza tenperatura egokian eduki ezinean daudenak ere. Hori gutxi balitz, hilabete-amaierara iristeko larri ibiltzen direla diotenen kopurua gora doa, larri-larri dabiltzala diotenen kopurua batik bat.

2.1. grafikoa. Euskadin eta Espainian 2009tik 2014ra bitarte gabezia material larria izan duten etxekoen unitateen bilakaera (%) 7,1 6,2 4,5

4,9

4,5

5,8

4,0

3,4

4,8

4,8

2013

2014

2,1

2,1 2009

2010

2011

2012

Espainia

Euskadi

Iturria: Egileak egina, bizi-baldintzei buruzko Inkesta oinarritzat hartuz (EIN).

2.2. grafikoa. Pobreziaren edo gizarte-bazterkeriaren arrisku-tasaren (AROPE tasa) bilakaera Euskadin eta Espainian, 2009tik 2014ra bitarte.

24,7 14,8

2009

26,1 16,3

2010

26,7

27,2

18,9

17,7

2011

2012

Espainia

Euskadi

Iturria: Egileak egina, bizi-baldintzei buruzko Inkesta oinarritzat hartuz (EIN).

25

27,3

29,2

16,8

15,3

2013

2014

AUSTERIDAD, DIVERSIDAD Y POLÍTICAS SOCIALES EN LOS CONCEJOS ALAVESES

2.3 grafikoa. Lan-intentsitate txikiaren bilakaera Euskadin eta Espainian 2009-2014 (%)

14,3

13,4 10,8 7,6 8,8

11,1

9,8

15,7

13,0

17,1

12,2

5,5

2009

2010

2011

2012

Espainia

2013

2014

Euskadi

Iturria: Egileak egina, bizi-baldintzei buruzko Inkesta oinarritzat hartuz (EIN).

Espainian gizarte-egoerak okerrera egin du, eta guztiz integratuta dauden etxekoen unitate eta pertsonen proportzioaren beherakada argia dugu horren adierazgarri. Espainiako gizartean erabat integratuta daudenak gutxiengoa dira gaur egun. Gainerako alor guztietan, ordea, integrazio prekarioarekin eta pobrezia moderatuarekin hasi eta bazterkeria larriarekin buka, gorakada nabaria izan da.

2007an, Espainiako etxekoen unitateen % 15,8 gizarte-bazterkeriako egoeran zegoen, eta proportzio horrek ia bi puntu egin du gora krisiaren aurreneko urteetan (2009), eta nabarmen areagotu da ondoren etxekoen unitateen % 21,9 izateraino 2013. urtean.

Euskadiko etxekoen unitateen egoera pixka bat hobea da, % 38,3 erabat integratuta daudelako (ehunekotan 1,4 puntu gehiago Espainiako biztanleria baino). Orobat, Euskadiko etxekoen unitateen % 44,3 integrazio prekarioan egongo lirateke (3,1 puntu gehiago). Bestetik aipatzekoa da gizarte-bazterkeria % 17,4 izan zela 2013an (% 5,8 bazterkeria larrian); Estatuan, berriz, % 21,9 izan zen (% 8,8 bazterkeria larrian).

Etxekoen unitateei heldu beharrean herritarrei heltzen badiegu, okerragotze hori are argiagoa da. Espainian bazterkeria-egoeren biktima diren pertsonen guztizkoa 2007an % 16,3 izatetik 2009an % 25,1 izatera igaro da, eta azken lau urteetan nabarmendu da batik bat okerragotze hori, bazterkeriaren espazio sozialak 6,5 puntu egin duelako gora.

Euskadin, pertsonen % 38,1 guztiz integratuta daude, Espainian egoera horretan daudenak 3,8 puntuan gaindituz.

26

AUSTERIDAD, DIVERSIDAD Y POLĂ?TICAS SOCIALES EN LOS CONCEJOS ALAVESES

Halaber, prekarietate-maila 4,7 puntu handiagoa da estatuko guztizkoa baino. Bestetik, gizarte-bazterkeriaren mailak gertu dabiltza 2007an estatuan izan genituen mailetatik, bazterkeria larrian daudenen proportzioa txikiagoa bada ere (%Â 5,2).

2.4 grafikoa. Gizarteratze-mailen bilakaera Espainiako herritarren artean (2007- 2013), eta gizarteratze-maila Euskadin 2013an (%)

36,9

38,3

41,2

44,3

47,3

43,4

36,9

39,3

10,2 5,6

10,6 6,7

13,1

Espainia 2007

Espainia 2009

50,1

33,6

39,7

34,3

40,6

14,2

38,1

45,3

8,8

11,6 5,8

10,0 6,3

11,2 7,5

10,9

11,4 5,2

Espainia 2013

Euskadi 2013

Espainia 2007

Espainia 2009

Espainia 2013

Euskadi 2013

ETX. UNIT. Bazterkeria larria

41,6

PERTSON. Pobrezia apala

Integrazio prekarioa

Integrazio osoa

Iturria: EINSFOESSA 2007, 2009 eta 2013.

2013an Euskadin 138.000 etxekoen unitate gizarte-bazterkeriako egoeran zeuden, gutxi gorabehera, 360.000 pertsona inguru. Haietatik 46.000 etxekoen unitate (113.000 pertsona) gizarte-bazterkeria larrian daude. Gainera, pobrezia ekonomikoaren eta gizarte-bazterkeriaren azterketa osagarria eginez aukera izan dugu zailtasun handienak dauzkaten herritarrak zein diren zehazteko: bazterkeria-prozesuen eta pobrezia-egoeren eraginpean daudenak dira kalteberenak, 65.000 pertsona gutxi gorabehera (29.000 etxekoen unitate). Nolanahi ere kontuan hartzekoa da, halaber pobrezia zabaldu dela baztertuta egonik pobreziaren atalasemailaren gainetik dauden etxekoen unitateen artean, eta, arrisku-egoera hori tarteko, jende horrek guztiak are aukera gutxiago dauzkala enplegu-krisiaren testuinguruari aurre egiteko.

Eta antzekoz zerbait esan dezakegu pobrezia integratuaren espazioan kokatzen diren etxekoen unitateen inguruan, pobrezia-egoerak bere horretan jarraitzea oztopo izan daitekeelako erabateko integrazioari eusteko ahaleginean.

Gizarte-bazterkeriaren hainbat alorretako (enplegua, kontsumoa, parte-hartze politikoa, hezkuntza, osasuna, etxebizitza, gizarte-gatazka eta gizarte-isolamendua) arazoen metaketa nabarmen igo da. Problematika horiek guztiak hedatu egin dira, eta hori gutxi balitz, baztertutako etxekoen unitateetan metatzen dira gero eta gehiago.

27

AUSTERIDAD, DIVERSIDAD Y POLÍTICAS SOCIALES EN LOS CONCEJOS ALAVESES

Nolanahi ere, Euskadin gizarte-bazterkeriako arazoen metaketa txikiagoa eta arinagoa da.

Hala, hamar etxekoen unitatetik lauk ez dute inolako arazorik (3,7 puntu gehiago Espainiako etxekoen unitateen guztizkoa baino). Halaber, etxekoen unitateen % 33,7k alor bakar bateko arazoak metatzen dituzte (% 31,6 Estatuan) eta % 20,7k 2 alorretako arazoak (4,2 puntu gehiago).

Zalantzarik gabe enpleguaren, etxebizitzaren eta osasunaren esparruak dira estatuan gizarte-hausturaren gorakadan zeresan handiena izan dutenak. Eta pentsa genezake esparru horiek definitzeko erabili ditugun alorren adierazle kopuruak zeresana duela horretan. Alabaina, denbora-bilakaerak ez du zalantzarako tokirik uzten: enpleguko bazterkeria-arazoen intzidentzia 2,5ez biderkatzen da, eta osasun-arazoen intzidentzia, berriz, bikoiztu egiten da. Etxebizitzaarazoak maila handi samar batean zeuden, eta hala ere % 36 hazi dira.

2.5 grafikoa. 2013an Espainian eta Euskadin gizarte-bazterkeriako ezaugarriren baten eraginpean dauden pertsonak, alorrez alor (%) 28 29 28

Etxebizitzatik baztertuta Enplegutik baztertuta

18 20

Osasunetik baztert.

9

Bazterkeria politikoa Gizarte-gatazka

6

Gizartetik baztertuta

3

2

14

8

4

4

Hezkuntzatik baztertuta Kontsumotik baztertuta

42

9 7

Euskadi

Espainia

Euskadin eta Espainian, herritarrak esparru berberetan daude baztertuta. Nolanahi ere, autonomia-erkidegoan etxebizitza enpleguari nagusitzen zaio, eta osasuna neurri txikiagoan nabarmendu da, guztietan ere balio txikiagoak ageri direlarik estatuan baino, nola guztizkoan hala gizarte-bazterkeriako sektoreetan.

Egun bizi dugun enplegu-krisia gorabehera, enpleguak Euskadiko gizarte-egoeran duen intzidentzia maila (% 27,7) askoz ere txikiagoa da Espainia osoan duena (% 41,5) baino, eta hori deigarria da zalantzarik gabe.

28

AUSTERIDAD, DIVERSIDAD Y POLÍTICAS SOCIALES EN LOS CONCEJOS ALAVESES

3. ZAILTASUNAK ENPLEGUAN ETA KONTSUMOAN Ekonomiaren alorrean baztertzeko joera nagusitzen ari da Euskadiko etxekoen unitate askotan, langabeziarengatik eta langabezia denboran luzatzen ari delako batetik, eta prestakuntzaalternatibarik ez dagoelako bestetik.

3.1 taula. Ardatz ekonomikoaren gizarte-bazterkeriaren adierazleak Espainian eta Euskadin 2013. urtean.

Alor.

Zk.

Etxekoen unitateak %

Adierazleak

Kontsumoa

Enplegua

Espainia Euskadi 1

Etxekoen unitateko sostengatzaile nagusiak urtebete edo gehiago darama langabezian

7,5

5,3

2

Etxekoen unitateko sostengatzaile nagusiak bazterkeriaenplegu batean dihardu: etxez etxeko saltzailea, salmenta ibiltariko laguntzailea, marjinala, emakumezko etxeko enplegatu kualifikaziorik gabea, nekazaritza-peoi behin-behineko edo sasoikakoa, kartoi-biltzailea, propaganda-banatzailea, eskalea.

3,2

1,6

3

Etxekoen unitateko sostengatzaile nagusiak baztertutako enplegu irregular batean dihardu, gizarte-segurantzarik gabe.

2,9

1,4

4

Etxekoen unitatean ez dago landunik, kontribuzio-pentsiodunik, bajan dagoen langilerik edo INEMen langabeziagatiko kontribuzio-prestaziorik duen pertsonarik.

7,8

6,0

5

Etxekoen unitatean norbait langabezian dago, eta azken urtean ez du lanerako prestakuntzarik jaso.

27,6

17,4

6

Etxekoen unitateko aktibo guztiak langabezian daude.

10,9

6,4

7

Muturreko pobrezia: diru-sarrerak batez besteko familia-errenta baliokidearen % 30 baino txikiagoak. Atalase-maila egonkorra euro konstantetan 3 urteetako batezbesteko gisa (3.273€ kontsumo-unitate bakoitzeko 2013an)

5,3

1,3

8

Etxekoen unitatean ez dute gizartearen % 95ek baino gehiagok oinarrizkotzat jotzen duen ondasunen bat: txorrotako ura, ur beroa, elektrizitatea, hondakin-uren ebakuazioa, bainugela osoa, sukaldea, garbigailua, hozkailua.

1,7

1,2

Iturria: EINSFOESSA 2013

Lan-prekarietatea arrisku-eragile argia da herritarrok gizartean erabateko parte-hartzea izateko bidean. Langabeziak gora egin ahala gizarte-bazterkeria gero eta handiagoa da, baina lanokupazioko egoera batzuek zerikusia dute integrazioaren espaziotik urruntzearekin, emakumeen kasuan bereziki. Enplegu prekarioa, irregularra izan zein aldi baterakoa izan, oso baztertzailea da, batak zein besteak indar suntsitzaile handia daukate, are handiagoa erreferentziazko pertsona emakumea den etxekoen unitateetan.

29

AUSTERIDAD, DIVERSIDAD Y POLÍTICAS SOCIALES EN LOS CONCEJOS ALAVESES

Enplegu bat edukitzeak ez du esan nahi gizarte-bazterkeriatik salbu egotea, izan ere, langileen % 11 bazterkeria-egoeran daude, langileen % 10 pobreak dira, eta Caritasek artatutako 2 pertsonatik 1 norbait lanean duten etxekoen unitate baten barruan dago. Errealitate hori errazago ulertuko dugu baldin eta azken urtean sortutako enpleguaren ezaugarriei begiratzen badiegu: enpleguaren aldi baterakotasunak eta partzialtasunak gora egin du, oso iraupen laburreko kontratuen kopurua igo da, mugagabeko enpleguan txandakako lana hazi da, aldi baterako kontratuen batez besteko iraupena jaitsi da, Espainian orduko soldata euroguneko batezbestekotik urrundu da , eta erosahalmenaren galera nabari da prezioek gora egin dutelako soldaten gainetik.

Enpleguarekiko harremanak eta enpleguaren ezegonkortasunak bazterkeriaren zenbait esparrutan eragiten dute, besteak beste pobreziaren esparruan. Bestetik, ikasketa-mailak enplegu bat aurkitzeko aukeretan du eragina, baita integrazioaren espazioan jarraitzeko edo handik ateratzeko aukeretan ere. Hezkuntza-maila zenbat eta handiagoa izan gizarte-bazterkerian erortzeko aukerak orduan eta txikiagoak izango dira, eta beraz integrazioaren espazio sozialean luzeago jarraitzeko aukerak handiagoak.

Une honetan, nahitaezkoez gaindiko ikasketak izateak ia-ia hirukoizten du enplegu bat edukitzeko aukera. Ikasketen eta enpleguaren arteko harreman hori are nabariagoa da Euskadiko gizonezkoen artean: unibertsitate-ikasketak dituzten 10 gizonetatik 8k lana badute; nahitaezko ikasketak amaitu ez dituztenen artean, aldiz, laurdenak baino ez du lan egiten.

Halaber, ikasketa-maila handiagoa dutenek errazagoa dute langabeziatik ateratzea, besteek baino lehenago gainera, eta beraz, laneratze-egoera berreskuratzearekin batera beste urrats bat egiten dute aurrera gizarteratzeari eusteko edo berriz gizarteratzeko bidean.

Azkenik, egiaztatu dugunez, langabezia eta lan-prekarietatea nagusi diren gizarte batek ez du behar adinako inbertsiorik egiten lanbide- eta lan-prestakuntzaren alorrean. Litekeena da enplegueskaintzen urritasunak eta prestakuntza-eskaintza egokirik ezak errealitate horrekin zerikusia izatea, eta prestakuntza-desmobilizazio hori askoz ere kaltegarriagoa da ikasketa-maila txikiagoa duen jendearen artean. Eta biztanle-sektore hori oso kaltebera da, enplegagarritasun-zailtasun handiagoak nolabait konpentsatu beharrean dagoelako.

4. ZAILTASUNAK ETXEBIZITZAN, OSASUNEAN ETA PARTE-HARTZE POLITIKO ETA SOZIALEAN Bizitegi-bazterkeria diogunean, etxebizitzaren irisgarritasunarekin, desegokitasunarekin, bizigarritasunarekin eta ezegonkortasunarekin zerikusia duten egoerez ari gara. Oro har, pertsonen % 28,1 faktore horietako baten eraginpean daude. Pobrezia ekonomikoaren egoera, lan-jarduerarekiko harremana eta sostengatzaile nagusien nazionalitatea dira etxebizitzaadierazleetan gehien eragiten duten ezaugarriak.

30

AUSTERIDAD, DIVERSIDAD Y POLĂ?TICAS SOCIALES EN LOS CONCEJOS ALAVESES

Gainera, bizitegi-bazterkeria beste era batzuetara nabarmentzen da, etxekoen unitateek zati handi batek neurri konpentsatzaileak abian jartzea beste erremediorik ez dutelako izan etxebizitzaren arazoei aurre egiteko, zailtasun ekonomikoen ondorioz. Etxeko gastu finkoak murriztu behar izan dituzte etxekoen unitatea askotan, ezinbestean, baita telefono-, telebistaeta internet gastuak ere. Beste batzuek etxea tenperatura egokian edukitzeko ezintasuna aipatzen dute, edota sortutako zorra ordaintzeko ezintasuna, eta beraz zerbitzu horiek galtzeko arriskupean bizi dira. Azkenik, bazterkeriak beste era bateko arazoak ekar ditzake berekin, bizilekua aldatu beharra edota bizitegi-alternatibak bilatu beharra, besteak beste.

4.1. taula. Ardatz politikoaren eta herritartasun-ardatzaren gizarte-bazterkeriaren adierazleak Espainian eta Euskadin 2013. urtean.

Politika

Alor.

Zk.

Euskadi

5,0

2,1

8,4

6,9

0,9

0,2

2,9

1,6

4,7

2,1

0,7

0,1

1,6

2,6

15 16

Hezetasunak, zikinkeria eta usainak

9,6

5,9

17

Pilamendu larria (< 15m2/pertsona)

3,3

4,0

1,5

1,2

2,4

1,4

5,7

14,3

11,1

5,4

11 Hezkuntza

Espainia Zure ordezkari politikoak hautatzeko eta hautatua izateko eskubidea: etxekoen unitatean 18 urteko edo gehiagoko norbaitek erkidegoz kanpoko nazionalitatea dauka, elkarrekikotasun-hitzarmenik gabe.

Erabaki kolektiboak hartzeko prozesuan aintzat hartua izateko eta eragiteko gaitasuna: ez dute hauteskundeetan parte hartzen interesik ez dutelako, eta ez dira herritarren erakunde bateko kide.

Etxekoen unitatean bada 3 urtetik 15 urtera bitarteko adingabe eskolatu gaberik.

Etxekoen unitatean16 urtetik 64 urtera bitarteko inork ez du ikasketarik: 16 urtetik 44 urtera bitartekoak OHO, DBH edo eskola-graduatua osatu gabe; 45 urtetik 64 urtera bitartekoak, 5 urte baino gutxiago eskolan (2009an eta 2013an, 2007tik igarotako urteak eransten zaizkio tarte bakoitzari) Etxekoen unitatean 65 urteko edo gehiagoko norbaitek ez daki irakurtzen eta idazten, eta ez da inoiz eskolara joan.

Infraetxea: txabola, etxabea, barrakoia, aurrefabrikatua edo antzekoa Hutsune larriak eraikuntzan, aurri-egoera etab.

9

10

12

13 14

Etxebizitza

Etxekoen unitateak %

Adierazleak

18 19 20 21

Prekarioan edukitzea (beste pertsona edo erakunde batzuek doan utzita, berralokatua, legez kontra okupatua) Oso ingurune degradatuan Arkitektura-oztopoak desgaitu fisikoak dituzten etxekoen unitateentzat.

Etxebizitzaren gehiegizko gastuak (diru-sarrerak â&#x20AC;&#x201C; etxebizitzaren gastuak < muturreko pobreziaren atalasemaila, atalase-maila egonkorra izanik).

31

AUSTERIDAD, DIVERSIDAD Y POLÍTICAS SOCIALES EN LOS CONCEJOS ALAVESES

Osasuna

Arloa

Etxekoen unitateak (%)

Zk.

Adierazleak

Espainia

Euskadi

22

Norbaitek ez du osasun-estaldurarik

0,5

0,1

23

Azken 10 urteetan maiz egon dira goseak jota, edo orain daude egoera horretan

3,9

6,1

24

Heldu guztiek minusbaliotasuna, gaixotasun kronikoa edo osasun-arazo larriak dituzte, eta horregatik mugatuta daude eguneroko bizitzako jarduerak egiteko.

2,6

6,3

25

Etxekoen unitatean mendekoak daude eta beste pertsona batzuen laguntza edo zaintzak behar dituzte eguneroko bizitzako jarduerak egiteko, baina ez dute horrelakorik jasotzen.

1,2

2,4

26

Etxekoen unitatean gaixoak daude, eta azken urtean ez dituzte osasun-zerbitzuak erabili.

0,9

0,7

27

Etxekoen unitatean sendagaiak erosteari edo tratamendu zein dietak jarraitzeari utzi diete, arazo ekonomikoak tarteko.

13,3

9,1

Iturria: EINSFOESSA 2013.

Euskadin 10 pertsonatik 2 osasunetik baztertuta daude, eta hori bi gabezia-egoeratan islatzen da batez ere: etxekoen unitateen % 9,1entzat ezinezkoa da osasun-egoerari eusteko behar duten tratamenduak jasotzea, eta familien % 6,1ek zailtasunak dituzte nutrizio-elikadura nahikoa eta orekatua ziurtatzeko.

Arazo ekonomikoak direla medio, familiek aurre egin behar izan dizkiete, ezinbestean, pertsonen osasunean zuzenean eragiten duten arazoei. 10 etxekoen unitateetatik 4k elikatzeko gastuak murriztu behar izan dituzte, % 8,4k ezin izan dute proteinadun otordu bat ziurtatu gutxienez astean 3 aldiz; etxekoen unitateen % 8,9k ezin izan dituzte dieta egoki baterako elikagaiak erosi, eta familien % 9,3k eta % 13,3k ezin izan dituzte behar zituzten betaurrekoak eta hortzeria erosi, horretarako behar adinako dirurik ez zutelako.

Osasun-egoera orokorrari dagokionez, dirudienez nabarmen okerragoa da integratu gabeko herritarren artean. Gizarte-bazterkeriaren biktimen artean buru-nahasmendu edo depresioen prebalentzia handiagoa da. Bazterkeria-egoeran dauden pertsonen artean buru-nahasmenduen arrazoiak pilatu ohi dira, eta gainera, hainbat buru-gaixo baztertuta geratu ohi dira. Bi arrazoi horiek egon daitezke prebalentzia handiago horren oinarrian. Oro har, Euskadiko etxekoen unitateen % 13an pertsona bat dago azken 5 urteetan buru-osasuneko nahasmendu edo depresioren bat izan duena edo duena.

Parte-hartze politiko eta sozialetik baztertzea diogunean esan nahi dugu, batetik, ordezkari politikoak hautatzeko eta hautatua izateko eskubiderik ez izatea, eta, bestetik, erabaki kolektiboak hartzean parte hartzeko interes eta motibaziorik eza. Euskadiko 10 pertsonatik 1 gutxi gorabehera,

32

AUSTERIDAD, DIVERSIDAD Y POLÍTICAS SOCIALES EN LOS CONCEJOS ALAVESES

parte-hartze politiko eta sozialaren espaziotik urrun bizi da. Erkidegoz kanpoko eta EB12ko zabaltzearen herrialdeetako herritarrei eragiten die bereziki, baita analfabetoei eta ikasketarik gabeko herritarrei ere.

Hainbatek uste dute udal-hauteskundeetan parte hartzeak ez duela ezertarako balio, eta horregatik ez dute politikan parte hartu nahi; zehazki, Euskadin, arrazoi horrengatik parte hartzen ez duten baztertuak (% 15) 4 aldiz gehiago dira integratuak (% 4) baino.

Herritarren herenak gizartean parte hartzen du elkarte, sindikatu, alderdi politiko eta bestelako gizarte-erakunde eta kolektiboen bitartez. Integratuek baztertuek baino gehiago parte hartzen dute, halaber, elkarte-jarduera, manifestazio, protesta eta bestelako ekintza kolektiboetan.

5. ZAILTASUNAK GIZARTE- ETA HARREMAN-ARDATZEAN Gizarte-babes pertsonala eta familiarra da babes- eta gizarteratze-eragile nagusietako bat pertsonentzat, eta batez ere kalteberatasun- eta/edo bazterkeria-egoeran daudenen artean; alabaina, bakarrik bizi direnen % 6,4k ez dute babes hori jasotzen. Pertsona horiek adierazten dute, gainera, ez dutela ez seniderik ez beste inor, eta hortaz gaixoaldi edo larrialdietan bakar-bakarrik daudela, inoren laguntzarik gabe.

5.1. taula. Gizarte- eta harreman-ardatzaren gizarte-bazterkeriaren adierazleak Espainian eta Euskadin, 2013. urtean.

Arl.

Zk.

Etxekoen unitateak (%)

Adierazleak

Gizarte-gatazka

Espainia Euskadi 28 29 30 31

Bakartze soziala

32 33 34

35

Etxekoen unitatean norbaitek tratu fisiko edo psikologiko txarrak pairatu ditu azken 10 urteetan Etxekoen unitatean harremanak oso txarrak, txarrak edo nahiko txarrak dira Etxekoen unitatean norbaitek alkoholarekin, beste droga batzuekin edo jokoarekin arazoak ditu edo izan ditu azken 10 urteetan Etxekoen unitatean nerabe bat ama izan da edo berehala izango da bikotekiderik gabe Etxekoen unitatean norbaitek justiziarekin arazoak ditu edo izan ditu azken 10 urteetan (aurrekari penalak) Etxekoen unitatean norbaitek ez du inolako harremanik, ezta inolako babesik ere gaixoaldi zein larrialdietarako.

Etxekoen unitatekoen eta bizilagunen arteko harremanak txarrak edo oso txarrak dira Etxekoen unitateko norbait ospitale edo pisu psikiatriko batean, drogamendetasunen edo adingabeen zentro batean, espetxe batean edo iragaitzazko bidari edo emakumeentzako etxe batean sartu dute.

Iturria: EINSFOESSA 2013

33

2,5

2,8

0,7

1,2

2,4

3,0

0,6

0,1

0,8

1,4

5,4

6,4

0,6

0,9

0,2

0,2

AUSTERIDAD, DIVERSIDAD Y POLÍTICAS SOCIALES EN LOS CONCEJOS ALAVESES

Nabarmentzekoa da Euskadiko etxekoen unitateetan harremanen dentsitatea handia dela, familiasareak, auzokoen inguruak eta familien “adiskideek” pisu handia dutelako gurean. Hurbileko gizartesarea sendoa da beraz, askotarikoa, eta krisiaren ondorioak arintzeko gauza ere bada, pertsonentzako benetako euskarria. Dirudienez, 2013. Urtean, Euskadiko etxekoen unitateek, oro har, hurbileko gizartesare zabala dute laguntzeko prest. Hori bai, laguntza jasotzeko gaitasun hori neurri batean moteldu dela ematen du. Gehiago dira bere garaian laguntza jaso dutenak une honetan laguntza badutela diotenak baino. Nolanahi ere, etxekoen unitate kalteberenetan elkarri laguntzeko gaitasunak gora egin duela ikusten da, eta etxekoen unitate integratuen artean egonkortzeko joera da nagusi.

Oro har, 10 etxekoen unitateetatik 7k laguntza badute larrialdietan. Proportzio handi horrek aditzera ematen duenez, estaldura eta elkartasuna oso aktiboak dira laguntza pertsonalaren eta familiarraren sarean (sare informalean). Hala eta guztiz ere, nabarmentzekoa da Euskadin herritarren % 29,1ek, 105.000 pertsonak baino gehiagok, ez dutela inolako babesik.

Egungo egoeraren aurrean garrantzitsua da jakitea kalteberatasun- eta bazterkeria-egoeran dauden pertsonak zer egiten ari diren beren egoera konpontzen ahalegintzeko, norengana jotzen duten, nola jotzen duten, noren bitartez…., eta horrek eskatzen du gizarte-laguntzako sareak erabiltzea, bai sare pertsonal eta familiarrak bai sare instituzionalak. 4 laguntza mota identifikatu ditugu horretarako. Lehenik eta behin, elkarrekiko laguntza baduten etxekoen unitateak, hau da, beste etxekoen unitateei laguntza eskaintzeaz gain, beharrean daudenean laguntza jaso ere jasotzen dutenak. Bigarren, kanpo-laguntzen mendean dauden etxekoen unitateak dauzkagu; behar izanez gero laguntza jasotzen dute, baina ez daude inoiz laguntza eskaintzeko moduan.

Hirugarrenik, etxekoen unitate ongileak dauzkagu; beste etxekoen unitate batzuei laguntza eskaini bai, baina haiek ez dute inorengandik jasotzen. Azkenik, hainbat etxekoen unitatek ez dute laguntzarik ez ematen ez jasotzen, inoiz ez dutelako haren premiarik eduki edo laguntza-sarerik ez dutelako.

Norabide anitzeko laguntzak (elkarrekiko laguntzak) etxekoen unitateen ia erdian ematen dira; etxekoen unitateen laurdenean beste batzuen laguntzaren mendean bizi dira, hau da, laguntza jaso egiten dute bakarrik. Gainera, 10etik 2k ez dute laguntzarik ematen, eta besteen laguntzarik ere ez dute haren premian daudenean; eta, azkenik, % 8,5 ongileak dira. Laguntza ez da neurri berean ematen eta jasotzen etxekoen unitateen zailtasun-egoeren arabera. Izan ere, elkarri laguntza emateko jardunbideak ohikoagoak dira gizarteratze-egoeran dauden etxekoen unitateen artean.

6. Gizarte-bazterkeriaren profilak Gizarte-bazterkerian dauden etxekoen unitateetan sostengatzaile gehienak gizonak dira, baina emakumeak % 47,3 dira nolanahi ere; batez beste 55,4 urte dute, euskal gizartearen gainerako herritarrek baino nabarmen urte gutxiago. Gehienek Espainiako nazionalitatea dute, baina sostengatzaileen artean asko dira, halaber, erkidegoz kanpoko edo EB12 zabaltzearen herrialdeetako atzerritarrak. Oro har, ikasketa-maila ertain-txikiak lortu dituzte, baina nolanahi ere 34

AUSTERIDAD, DIVERSIDAD Y POLÍTICAS SOCIALES EN LOS CONCEJOS ALAVESES

nabarmentzekoa da Batxilergoko, UBIko, LHko edo goi-mailako ikasketak egin dituztenen artean ere asko direla gizarte-bazterkeriako egoeran daudenak (% 41,9).

Enplegu-krisiaren testuinguruan logikoa denez, baztertutako sostengatzaile gehienak (% 32,4) langabezia-egoeran daude. Nolanahi ere, lanean zihardutenak % 27 ziren, eta enplegu bat izanagatik ez dute funtsezko hobekuntzarik lortu beren gizarte-egoeran. Halaber, gizartebazterkeriaren espazioa aldi baterako enpleguarekin eta enplegu irregularrarekin lotu behar da.

6.1. diagrama Euskadin gizarte-bazterkeriako egoeran dauden sostengatzaile nagusien batez besteko profila Gizona (% 52,7). Emakumea (% 47,3) 55,4 urte Espainola edo EB15ekoa (% 93) Langabetua (% 32,4). Langabetu horietatik % 95,7 iraupen luzekoak dira. Jardueren diru-sarrerarik gabe (% 66) % 17,6k ez du inolako diru-sarrerarik jaso (ez lanaren errentarik ez gizarte-babesik) Iturria: EINSFOESSA 2013.

Euskadin baztertutako etxekoen unitateek ez dute lanaren errenten ondoriozko diru-sarrerak jasotzen. Kasuen % 44,6an etxekoen unitateko kideek gizarte-babesaren sarrerak baino ez dituzte jaso 2012. urtean; % 4,1ek, berriz, ez zuten pentsiorik edo prestaziorik jaso, ezta jardueren dirusarrerarik ere. Etxekoen unitateen laurdena pobreak dira (% 20k pobrezia moderatua pairatzen dute, eta % 6,7k pobrezia larria). Etxekoen unitate horietako kideen artean lan-intentsitatea 6.2. diagrama Euskadin gizarte-bazterkeriako egoeran dagoen etxekoen unitatearen batez besteko profila 2,4 pertsona bazterkeria-egoeran dagoen etxekoen unitate bakoitzeko. Pobreak (4tik 1). % 6,7 pobrezia larrian Lan-intentsitate txikia (% 46,6).

Pertsona bakarrekoa (% 30,1).

Nuklearra seme-alabekin (% 26).

100.000 biztanletik gorako udalerria (% 52,7).

Auzo degradatu eta/edo marjinalak (% 27).

Fuente: EINSFOESSA 2013

35

AUSTERIDAD, DIVERSIDAD Y POLÍTICAS SOCIALES EN LOS CONCEJOS ALAVESES

txikia da (% 46,6). Erkidegotik kanpoko edo EB-12ko zabaltzearen herrialdeetako etxekoen unitate atzerritarrak ere nabari dira (% 6,7 eta % 2,3 guztira, Euskadin). Aldi berean, etxekoen unitate horietako asko auzo degradatu edo marjinaletan daude, eta 100.000 biztanletik gorako udalerrietan.

Bazterkeria-egoeran dauden etxekoen unitateek 2,4 pertsona dituzte, etxekoen unitate integratuek (2,5 pertsona) baino gutxiago. Barne-osaketari dagokionez, baztertutako etxekoen unitate gehienak pertsona bakarrekoak dira, edo bestela nuklearrak seme-alabekin, baina nabarmentzekoa da guraso bakarrekoak integratuak baino gehiago direla. Azpimarratzekoa da ere gizarte-kalteberatasuna handiagoa dela gutxienez adingabe bat edo langabetu bat duten etxekoen unitateen artean.

7. GIZARTE-BAZTERKERIA PAIRATZEKO AUKERA Etxekoen unitateen eta herritarren artean gizarte-bazterkeriaren arriskupean daudenen tasa aintzat hartzen badugu esan dezakegu Euskadiko etxekoen unitateen % 17,4 gizartebazterkeriaren arriskupean daudela. Herritarren artean, berriz, % 16,6 dira gizarte-bazterkeriaren arriskupean bizi direnak.

Etxekoen unitateak eta herritarrak aztertuz aukera izan dugu bazterkeria-arriskua bereziki noiz gertatzen den ondorioztatzeko, hau da, batezbestekoa baino arrisku nabarmen handiagoa duten egoerak zein diren zehaztu dugu, espazio integratutik urruntzeko arrisku handiena dakarten egoeren ezaugarriak bereizteaz gainera.

Iraupen luzeko langabeziak eta EB15etik kanpoko nazionalitateak 2,5ez biderkatzen du baztertzeko arriskua, eta lan irregularrak gizarte-bazterkeriaren tasa bikoizten du Euskadiko herritarren artean. Ezaugarri horiek baztertzeko arriskua areagotzen dute, halaber, Euskadiko etxekoen unitateen artean, eta lan-intentsitate txikia duten etxekoen unitateek (% 53), guraso bakarreko etxekoen unitate hedatuek (% 36), desgaitu bat duten etxekoen unitateek (% 28), eta auzo degradatu edo marjinaletako batean bizi diren etxekoen unitateek (% 27) ere aukera handiagoak dauzkate gizarte-bazterkerian erortzeko.

7.1. taula. Euskadiko eta Espainiako herritarren gizarte-bazterkerian erortzeko arriskua (%), ezaugarri sozio-demografikoen arabera Herritarrak (%)

Espainia

Euskadi

GUZTIZKOA

25,1

16,6

Jardueren eta babesen ondoriozko diru-sarrerarik ez duen pertsona

33,3

20,6

Eskola Graduatua edo DBH, oinarrizko Batxilergoa duen pertsona

27,5

20,1

36

AUSTERIDAD, DIVERSIDAD Y POLĂ?TICAS SOCIALES EN LOS CONCEJOS ALAVESES

18 urtetik beherako pertsona

35,4

21,4

Langabetua

50,3

36,9

Lan irregular batean diharduen pertsona

56,5

38,5

EB15etik kanpoko atzerritarra

52,5

42,2

Iraupen luzeko langabetua

55,1

43,7

Iturria: EINSFOESSA 2013.

7.2. taula. Gizarte-bazterkeriaren arriskua (%) Euskadiko eta Espainiako etxekoen unitateetan, ezaugarri soziodemografikoen arabera Etxekoen unitateak (%) Espainia

Euskadi

GUZTIZKOA

21,9

17,4

Etxekoen unitatea 100.000 biztanletik gorako udalerri batean bizi da

23,8

19,5

Etxekoen unitatean 18 urtetik beherako pertsona bat dago

32,3

20,2

Guraso bakarreko etxekoen unitatea

31,8

25,0

Etxekoen unitatea auzo degradatu edo marjinal batean

37,4

27,4

Etxekoen unitatea desgaituren batekin (%)

28,0

27,6

Etxekoen unitatea langabetu batekin

43,7

34,8

Guraso bakarreko etxekoen unitate hedatua

32,3

36,4

Etxekoen unitatean EB15etik kanpoko atzerritarrak

49,3

50,0

Lan-intentsitate txikiko etxekoen unitatea

54,6

52,9

Iturria: EINSFOESSA 2013.

8. GIZARTE-GARAPENERAKO ARRISKUAK ETA AUKERAK

Pobrezia eta gizarte-bazterkeria egiturazko fenomenoak dira. Egiaztatu dugunez, ez dira soilik krisiaren ondorio (krisiak haien ondorioak areagotu baditu ere), ekonomia-hazkundeko garaietan ere indarrean zeudelako. Gizartea ezin daiteke pertsonak aintzat hartu gabe hazi.

Guztion bizitza duinari lehentasuna emanez eraikitzen da benetako garapena, baina zoritxarrez, desberdintasunaren, pobreziaren, gabezia materialen eta gizarte-bazterkeriaren egungo mailak ikusirik argi eta garbi ikusten dugu gizarte-bilakaera horrekin batera asko eta asko bazterrean geratzen ari direla.

37

AUSTERIDAD, DIVERSIDAD Y POLĂ?TICAS SOCIALES EN LOS CONCEJOS ALAVESES

FOESSA VII. txostenak ondorioztatzen duenez, hainbat arrisku eta aukera hartu beharko genituzke kontuan Euskadin eta estatuan gizarte-garapenean aurrera egiteko.

Izan ere, krisitik ez gara aterako edonolako enplegua sortuz eta enplegu prekarioaren aldeko apustua eginez, horrek hazkunde ekonomikoa elkar lezakeelako agian, baina ez, inondik inora, gizarte-garapena.

Europako testuinguruan gizarte-erreforma garrantzitsua sortzen ari da, eta dirudienez, horrekin batera Europako gizarte-ongizateko sistemen eredua eraldatzen ari da nolabait. Arriskugarria litzateke gizarte-erreforma horrek gizarte-arriskuak pribatizatzeko eta indibidualizatzeko joera hartzea, arriskuak instituzionalizatu eta gizarteratzeko modu berriak bilatu beharrean.

Iraganera itzultzeko arriskupean gaude, eta hori ekiditeko gogora ekarri behar dugu hazkunde ekonomikoa berez ez dela pobreziaren konponbidea, POBREZIAREN egiturazko arrazoiei (produkzio-egitura, hezkuntza etab.) heldu behar diegu beste ezer baino lehen.

Baina oraindik garaiz gaude gizarte-hausturarako joerari buelta emango dion erreakzio kolektiboa gauzatzeko. Horretarako, lehenik eta behin, gure lehentasunak berraztertu behar ditugu, eta gogoeta egin zer gizarte-eredu nahi dugun erabakitzeko.

Nolanahi ere, gizarte osoak parte hartu behar du indarreko gizarte-ereduari buruz eta eredu berri bat eraikitzeko aukerari buruz gogoeta egiteko prozesu horretan, autokritika eginez eta aldaketak soilik gure parte-hartzearen haritik etorriko direla kontziente izanik.

Baztertuenei lehentasuna emango dieten politika publikoen agenda berria egiteko garaia iritsi da.

Gizarte zibilak garrantzi handiagoa izango du eredu berri horren diseinuan, antolamenduan eta kudeaketan, eta ohiko aktoreez (Gobernua, enpresaburuak eta sindikatuak) gain, gizarte-mugimendu berriek ere, herritartasun modu aberasgarrien adierazgarri izaki, zeresana izango dute, baita Hirugarren Sektoreko erakundeek ere, gure herrian zubiak sortzen eta gizarte-kohesioari eusten adituak diren heinean.

Baina aukera horrek eskatzen du, halaber, gizarte zibilaren gizalegezko balioak indartzea, gizarte zibilak erakunde benetan etiko eta demokratikoak eraiki eta errebindikatzeko gauza izan behar duelako, kalteberenen ardura hartuz ondasun komunetik abiatuta benetako garapena eraikitzeko.

Gizarte-babeseko politika publikoetan bazterkeriari eta pobrezia larriari eman behar diegu lehentasuna, ezinbestean, okerren daudenek gure arreta osoa behar eta merezi dutelako, gizartearen duintasunagatik eta iraunkortasunagatik.

38

EKONOMIA SOLIDARIOA GURE HERRI ETA HIRIENTZAT ZALOA PÃ&#x2030;REZ HERNANDORENA REAS taldekoa

AUSTERIDAD, DIVERSIDAD Y POLÍTICAS SOCIALES EN LOS CONCEJOS ALAVESES

“Ekonomia solidarioan oinarritutako esperientziak utopikoegiak dira gure errealitateari aurre egiteko, baina benetakoak ere badira, eta ezin ditugu besterik gabe baztertu” Boaventura do Sousa Santos

Azken urteetan Ekonomia Soziala eta Solidarioa aurrera egiten ari da toki-administrazioen agendetan, agian honako hiru faktore hauen eraginez (2014; Diputació Barcelona): –– Krisiaren oinarri etiko sendoa, neurri handi batean ekonomia kapitalistaren segmentu liberalenak, finantza-alorrean bereziki, sustatutako jardunbide jakin batzuen “agresibitatearen” ondorio dena; jardunbide horiei aurre egiteko ekonomia “gizatiarrago” bat bilatu behar da, zalantzarik gabe.

–– Herritar asko eta askoren artean ezintasun-sentimendua da nagusi, premiak asetzeko ezintasuna alegia, eta, egoera ekonomiko horren aurrean, bide alternatiboetara jotzea izan daiteke irtenbide bakarra. Zentzu horretan, 2007ko finantza-eztandak agerian jarri zuen, agian inoiz baino ageriago, sistema ekonomiko neoliberala herritar eta politikarien kontrol orotik kanpo zegoela, eta, gauzak horrela, sistema kapitalistaren funtzionamendua ez zela gauza pertsona eta lurraldeen interesei erantzuteko. García Janék dioenez,1 “produkzio-, banaketa- eta kontsumo-eredu nagusia, kapitalismoa alegia, ekologikoki jasanezina da, estrukturalki biolentoa, sozialki bidegabea, politikoki antidemokratikoa, eta, hori guztia gutxi balitz, munduan sistema horretatik etekinak ateratzen dituzten bakanetako asko asebetetzeko gauza ere ez da” (2012 GARCÍA JANÉ, J.) 1 Jordi García Jané XES Xarxa d’Economia Solidària taldeko kidea eta kooperatibista da.

41

AUSTERIDAD, DIVERSIDAD Y POLÍTICAS SOCIALES EN LOS CONCEJOS ALAVESES

–– Toki-ekonomiak eta lan-merkatuak suspertzearen aldeko politiken erantzuteko ahalmena sendotu beharra, toki-administrazioen aurrekontu eta eskumenak kinka larrian dauden honetan.

Horrela, poliki-poliki ohartzen ari gara ekonomia ezin daitekeela gizartetik bereizi. Onartezina da ekonomiak bere arauak edukitzea eta herritarrok arau horien ondorioak pairatzea edo haietatik etekina ateratzea, baina egunerakotasunetik haietan eragiteko inolako aukerarik gabe.

EKONOMIA: HIRIA ADMINISTRATZEKO ARTEA Ekonomia oso termino konplexua da berez, nonahi irakurri eta entzuten dugun hitza, baina hedabideek eta beste hainbat eragilek gehiegi sinplifikatu dutena. Eta dirudienez orain izenlaguna falta zaigu, zer ekonomia motaz ari garen zehaztu ahal izateko. Besteak beste, produkzioekonomia, ekonomia berdea…

Ekonomia hitza grekotik dator: Oikos: etxea, eta nomos: administratzea. Ondoren, VII. mendean ekonomia politikoa terminoa erabiltzen hasi ziren, hiria administratzeko artea izendatzeko. Hortaz, ekonomia lurrari eta naturari loturik sortu zen, gizarte-zientzia baten antzera, baliabide naturalak administratzeko pertsonen eta gizartearen zerbitzuan. Industria-iraultzarekin eta merkataritzaren garapenarekin batera, zientzia ekonomikoak monetan, truke-balioetan jarri zuen arreta osoa (2012; Dopazo, Duch). Horrek oso haustura handia ekarri zuen berekin, edozein jarduera ekonomikoaren euskarri diren prozesu sozial eta naturalak sistema ekonomiko nagusitik kanpo geratu zirelako, kontabilizatzeko, aztertzeko eta interpretatzeko ardura osoa sistema itxi baten esku utzita, non den-dena diru-alorrera mugatzen den. Zenbait egilek nabarmendu dutenez ekonomia ez da inoiz gauza izan prozesuak beren globaltasunean ikusteko, eta merkatuaren mugak baino ez ditu ikusi nahi izan, salbuespen aipagarri batzuetan izan ezik.

Ekonomia Solidarioak, ekonomia ekologikoak, feministak edo beste ekonomia kritiko batzuek bezala, ekonomiari benetako xedea itzultzen dio, herritarren eskura, haien lurraldean garapen pertsonal, sozial eta ingurumenekoa lortzeko behar dituzten oinarri materialak iraunkortasunez jarriz.

Maniobratzeko tartea bada, eta toki-munduak eskala egokia du ekonomia eta gizartea elkarrengana gehiago hurbiltzeko. Hori horrela, toki-administrazioek ekonomia eta enplegua sustatzeko darabiltzaten bitartekoak aproposak dira ekonomia solidarioan oinarritutako politika publikoak antolatzeko, eta, politika horiei esker, gure lurraldeak eraldatzeko.

Ekonomia solidarioaren alorretik aurrera egin nahi dugu “Lurralde Sozialki Arduratsua” kontzeptua garatzeko bidean.

Toki-plangintzako ikuspegia da, eta gizarte-, kultura-, ekonomia- eta ingurumen-dimentsioen arteko oreka egokia ezartzea du xede, parte-hartzean oinarritutako gobernantza-prozesuen 42

AUSTERIDAD, DIVERSIDAD Y POLĂ?TICAS SOCIALES EN LOS CONCEJOS ALAVESES

bitartez. Azken batean lurralde jakin bat gidatu behar da Tokiko Giza Garapenaren paradigmatik abiatuta, aberastasunaren edo hazkunde ekonomikoaren kontzeptua birpentsatzearekin zerikusia duten irizpideak barne, edota beste kontzeptu batzuk integratzearekin zerikusia dutenak, hala nola ingurumen- eta gizarte-iraunkortasuna, kultura-garapena, ekitatea eta aukeraberdintasuna. Azken batean lurralde arduratsu batek lortu nahi du lurralde berean esku hartzen duten eragile guztiek (erakunde publikoak, eragile ekonomikoak, gizarte-erakundeak, herritarrak) toki-garapenaren diseinuan eta plangintzan parte hartzea gizarte-irizpide arduratsu eta integratzaileetatik abiatuta.

Ekonomia Solidarioak hainbat printzipio eta ikuspegi alternatibo eskaintzen ditu ekonomia kapitalistaren funtzionamenduari aurre egiteko, eta ekimenak proposatzen ditu ziklo ekonomikoaren eremu guztietan, hau da, finantziazioan, produkzioan, merkaturatzean eta kontsumoan. Gainera, hainbat proposamen egiten ditu politika publikoak garatzeko ekonomia solidarioaren balio eta printzipioetatik abiatuta, lurraldeen eraldaketan aurrera egiteko bidean.

Ekonomia pertsonen, ondasun komunaren eta bizitzaren iraunkortasunaren zerbitzuan egongo da lurralde horietan. Beren garapen-eredua birdefinituko dute lurralde horiek, gizarte bidezkoago eta inklusiboagoak, gizarte- eta ingurumen-alorretan iraunkorrak izango diren gizarteak eraikitzea jomugan.

EAEn 2015eko maiatzean izan ziren udal- eta foru-hauteskundeen harira REAS Euskadiko Ekonomia Alternatibo eta Solidarioaren Sareko kideok toki-politikaren alorreko hainbat proposamen helarazi dizkiegu alderdi politikoei, gizarte-eragileei eta oro har herritarrei, lurraldeen eraldaketan aurrera egiteko Ekonomia Solidarioaren irizpideetatik: http:// www.economiasolidaria. org/files/Elecciones_2015_REAS_Euskadi.pdf Hiru kategoriatan sailka ditzakegu 30 proposamen horiek: 1. Erakunde-kudeaketa bat garatzea ondasun komunaren zerbitzuan: gure ustez erakundeek sustatu behar dituzte, beren kudeaketaren barruan eta eskura dauzkaten tresnak erabiliz, ondasun komuna bultzatzean oinarritutako neurriak. Haren funtzionamendua tresna eraginkorra izan daiteke, bestelako gizarte-politika publikoen abiapuntua, eta erakundea demokratizatzeko eta herritarren zerbitzuan jartzeko bitartekoa.

2. Garapen alternatibo baterako ekonomia berria bultzatzea: Erakunde publikoek eragina izan dezakete lurralde baten jarduera ekonomikoaren eraldaketan, zuzeneko eta zeharkako ekintzen bitartez, jarduera hori birkokatuko dutenak ekonomia sozialaren eta solidarioaren irizpideetatik abiatuta. Horrekin tokiko giza garapeneko estrategia eta jardunbide alternatiboak bultzatu nahi dira.

3. Gure lurraren zaintza eta ingurumen-iraunkortasuna sustatzea: Ekonomia solidarioak paradigma-aldaketa bat proposatzen du, bizitzaren iraunkortasuna jarduera ekonomikoaren erdian jartzeko. Horrek esan nahi du, besteak beste, trantsizio-ekimenak 43

AUSTERIDAD, DIVERSIDAD Y POLĂ?TICAS SOCIALES EN LOS CONCEJOS ALAVESES

sustatzea eta ingurumen-iraunkortasunean eta lurraren eta landa-ingurunearen zaintzan oinarritutako politika publikoak garatzea.

EKONOMIA SOLIDARIOA EKONOMIA SOZIALAREN BABESPEAN Kapitalismoa sortu zenez geroztik hainbat ekimen praktiko sortu dira hainbat erakunderen eskutik, sistemak berak sorrarazten zituen desberdintasun- eta bidegabekeria-arazoei erantzuteko.

Hala, historian zehar asko izan dira, askotariko premisa eta ikuspegietatik abiatuta, ekonomia ikusteko eta ulertzeko beste modu bat aldarrikatu duten esperientzia, gizarte-mugimendu eta korronte akademikoak, gizarte-justiziarekin lotutako irizpideetatik abiatuta eta sistema kapitalistaren funtzionamenduak eragindako desberdintasun eta ondorio kaltegarri guztiei aurre egiteko helburuak bultzatuta.

XIX. mendearen amaieraz geroztik, kooperatibismoa eta mutualismoa sortzearekin batera, jardunbide eta alternatiba horietako asko Ekonomia Sozialaren kontzeptupean bildu ziren. Espazio horren barruan hainbat garapen eta testuinguru geografiko desberdin bildu dira, eta bidean izan dituen bilakaera kritikoak eta ez hain kritikoak direla medio, esperientzia guztiek honako printzipio hauek izan dituzte gidari: pertsonaren eta gizartexedearen lehentasuna kapitalaren aurretik, borondatezko atxikimendua, erakundearen kontrol demokratikoa, erakundeko kideen eta gizartearen interesak uztartzea, erantzunkidetasuneko eta subsidiariotasuneko irizpideak aplikatzea, bestelako eragile eta botere publiko eta pribatuekiko autonomia, eta soberakinak kideentzako zerbitzuak garatzera eta interes orokorra bultzatzera bideratzea (2013; Askunze).

Ekonomia Sozialari buruzko 5/2011 Legeak2 zenbait formula biltzen ditu: kooperatibak, lanalorreko sozietateak, laneratze-enpresak, enplegu-zentro bereziak eta/edo jarduera ekonomikoren bat garatzen duten elkarte eta/edo fundazioak.

Hain zuzen ere, Ekonomia Sozialaren garapen historiko horretan kokatu behar da Ekonomia Solidarioaren sorrera eta sustapena, kontzeptu eta jardunbide berezi batzuk dauzkan azpialorra den aldetik, eta gero eta protagonismo akademiko, sozial eta ekonomiko handiagoa hartu duen aldetik, lurraldez lurralde garrantzi handiagoa edo txikiagoa eman bazaio ere. Ekonomia Solidarioa Ekonomia Sozialaren enbor komunetik sortu da, eta harreman ekonomikoak bestelako parametro batzuetatik birpentsatzeko ahalegina eskatzen du. Kapitalaren logikaren, eremu publiko eta pribatuen merkantilizazio gero eta handiagoaren eta ahalik eta etekinik handiena bilatzeko joeren aurrean, Ekonomia Solidarioak proposatzen du produkzio-, banaketa-, kontsumo- eta finantziazioharremanak eraikitzea justizian, lankidetzan, elkarrekikotasunean eta elkarrekiko laguntzan

2 5/2011 Legea, martxoaren 29koa, Ekonomia Sozialari buruzkoa, 2011ko martxoaren 30eko 76. BOEn argitaratua. https:// www. boe.es/buscar/pdf/2011/BOE-A-2011-5708-consolidado.pdf

44

AUSTERIDAD, DIVERSIDAD Y POLĂ?TICAS SOCIALES EN LOS CONCEJOS ALAVESES

oinarrituta. Kapitalaren eta kapital-metaketaren aurrean, Ekonomia Solidarioak pertsonak eta lana jartzen ditu sistema ekonomikoaren erdian, merkatuei zeregin instrumentala emanez, betiere pertsona guztien ongizatearen eta planetako bizitzaren iraunkortasunaren zerbitzuan (2009; PĂ&#x2030;REZ DE MENDIGUREN, ETXEZARRETA ETA GURIDI) Hortaz, Ekonomia Solidarioa Ekonomia Sozialaren enbor komunetik sortzen da, baina beste aurrerapauso bat suposatzen du, sistema ekonomiko nagusia den kapitalismoa ezbaian jartzea eta haren eraldaketa proposatzea eskatzen duen neurrian. Izan ere, ekonomia sozialaren barruan planteatzen diren enpresa-moldeetako askok ez dute sistema ekonomikoa zalantzan jartzen, ezta haren eraldaketa proposatzen ere, ekonomia ulertzeko duten modua gure printzipioetara hurbiltzen bada ere.

Esaterako, ekonomia sozialak aldarrikatzen du pertsonei eta gizarte-xedeari lehentasuna ematea kapitalaren aurretik, baina Ekonomia Solidarioaren kasuan kontua ez da lehentasunak ezartzea, jarduera ekonomikoen irabazi-asmoaren premia zalantzan jartzea baizik.

Ekonomia Solidarioak proposatzen du jarduera ekonomikoaren erdigunean pertsonak, komunitatea eta ingurumena jartzea, ahalik eta etekin gehien ateratzeari eta produkzioan eta hazkundean oinarritutako ereduari soilik lotutako ikusmoldea alde batera utzita, azken horrek kapital-metaketa lehenesten duelako pertsonen garapenaren aurretik, haren helburuak lortzean gizarteari eta ingurumenari eragindako kalteetatik urruti.

BIZITZAREN IRAUNKORTASUNA EKONOMIA SOLIDARIOAREN JARDUERAREN ERDIAN Bizitzaren iraunkortasunak prozesu sozial, politiko edo ekonomiko ororen erdian egon beharko lukeela begi-bistakoa dirudi, planetaren eta gizakion biziraupen-senagatik soilik bada ere. Alabaina, sistema kapitalistaren eta pentsamendu neoliberalaren garapenak bizitzari balioa kentzea ere lortu du. Ildo horretan, kapitalismoak tresna gisa tratatzen ditu pertsonak, ekoizle eta kontsumitzaile diren neurrian aintzat hartuz, eta bizitzaren ugalketa eta bizitza begirunez tratatua izatea ahalbidetzen duten funtsezko dimentsioak alde batera utziz.

Sistema ekonomikoak ikusezin bihurtu ditu bizitza ugaltzearekin eta pertsonen zaintzekin zerikusia duten egitekoak, betidanik emakumeen eskura egon direnak, eta hori ez da halabeharrez gertatu. Egiteko horiek direlako sistema ekonomiko honek etengabe planteatzen dituen desorekak berdintzen dituztenak, desoreka horiek guztiak nahastuta gizarte-tentsio nagusian, hain zuzen ere kapitalaren logikaren eta bizitzaren logikaren arteko tentsioan (2014; ASKUNZE, C; DIEZ, M).

Cristina Carrascoren hitzetan â&#x20AC;&#x153;Emakumeen esku utzi da biziraupenaren eta bizitza zaintzearen erantzukizuna, eta horrek aukera eman du mundu publiko itxuraz autonomo bat sortzeko, gizakiok behar dugun mendetasunari bizkarra emanez, askatasunaren gezurrezko premisan oinarrituta.

Hala, zaintzaren ekonomiak giza bizitza sozialaren egiturari eusten dio, ekonomiaren sektore 45

AUSTERIDAD, DIVERSIDAD Y POLĂ?TICAS SOCIALES EN LOS CONCEJOS ALAVESES

guztien arteko tentsioak arintzen ditu, eta, horren ondorioz, eraikin ekonomikoaren oinarria eratzen duâ&#x20AC;? (2001; CARRASCO, C) Ildo horretan, ekonomia ekologikoak, feministak eta beste ekonomia kritiko batzuek agerian jartzen dutenez, emakumeak gizonen mende jartzeak eta natura ustiatzeak logika kapitalistaren adierazgarri dira, hain zuzen ere giza bizitza eta natura menderatzean eta haiei balioa kentzean oinarritutako logika kapitalistaren adierazgarri.

Bizitzaren iraunkortasuna erdigunean jarriz gero, sistema sozioekonomikoaren barruan zenbait jarduera-eremu hartu behar dira aintzat, batzuk monetizatuak eta beste batzuk ez, eta haien antolaketa balioetsi behar da azkenean bizi-prozesuen gainean duen inpaktuaren arabera.

Hortik bi galdera sortzen dira: zein bizitzaren iraunkortasuna ebaluatuko dugu?, zer esan nahi dugu bizitzeak edo bizirauteak merezi duen bizitza esaten dugunean?, nola kudeatzen da biziraupen hori? zer egitura ekonomikoren bitartez antolatzen gara? (2014; OROZKO, A) Alabaina, egungo sistema sozioekonomikoa baldintza guztiz ezin iraunezko batzuen gainean eraiki da. Sistema kapitalistak bizitzari erasotzen dio maila guztietan, oinarrizkoenetik hasita, naturatik alegia, eta kontuan hartzekoa da gure bizitzak naturaren mendean daudela, eta hala ere ekonomia kapitalistak natura menderatu eta esplotatu egiten duela, eta horren ondorioz arazo ekonomiko lokalak eta globalak sorrarazten dituela. Zaintzen ikuspegitik, behar-beharrezkoak direnak elkarren mendeko gizaki kalteberak garen heinean, kapitalismoak debaluatzen, prekarizatzen eta ikusezin bihurtzen ditu bizitzari eusteko behar diren zeregin eta prozesu guztiak, eta etengabeko ikusezin bihurtze horrek egundoko eragin sozial, ekonomiko eta kulturalak ditu emakumeen bizitzarentzat.

Azkenik, produkzioaren ikuspegitik, merkatu kapitalistak ondasunak sortzen ditu merkaturatzeko eta irabaziak lortzeko asmo bakarrarekin, baina ez kolektibitate bateko gizon-emakumeek bizitzeko behar dituzten ondasun eta zerbitzuak orekaz eskuratzeko aukera izan dezaten.

Ekonomia Solidarioak proposatzen du ekonomia birkokatzea zenbait zentzutan; lehenik eta behin, dagokion tokian kokatzea, hau da, etikaren, politikaren eta beste zenbait eremuren mendean jartzea; bigarren, kapitala arreta ekonomikoaren erdigunetik ateratzea, eta haren ordez, pertsonak jartzea, eta pertsonen bizi-kalitatea, pertsonen premiak asebetetzea eta bizitzaren iraunkortasuna zentzu zabalean. Azkenik proposatzen dugu ekonomia lurralde-zentzu batekin birkokatzea, lokalera itzultzeko guztiz globalizatua dagoen eredu kapitalistari aurre eginez, Oikos berreskuratzea proposatzen dugu alegia.

REAS EUSKADI ETA EKONOMIA SOLIDARIOAREN MUGIMENDUA Ekonomia solidarioak ekarpen berriak egiten ditu teoria ekonomikoaren eremuan, eta gainera, azken hamarkadetan gizarte-mugimendu gisa gorpuzten ari da, hainbat erakunde eta jarduera bilduz planeta osoan barrena, eta, horren ondorioz, ekonomiaren pentsamendu eta praktika alternatiboa eta solidarioa sortzen ari da.

46

AUSTERIDAD, DIVERSIDAD Y POLÍTICAS SOCIALES EN LOS CONCEJOS ALAVESES

Esparru horren barruan sartzen dira enpresa sozialak, kooperatibak eta laneratze-enpresak, nekazaritza-produktu ekologikoen enpresak, gizarte-xedea duten jarduera ekonomikoak egiten dituzten elkarte eta fundazioak, bidezko merkataritza solidario eta ekologikoa ez ezik kontsumo kritiko eta arduratsua ere sustatzen dituzten ekimenak, finantziazio alternatiboaren edo banka etikoaren tresnak, enpresa sozial berriak sustatzen dituzten erakundeak, etab.

Mugimendua sare-laneko egiturak sortzen ari da, tokian-tokian, eskualdez eskualde eta maila globalean, sarri askotan oihartzun txikia izan ohi duten esperientziek gizartea eraldatzeko eta eredu sozioekonomiko alternatiboa sortzen laguntzeko aukera izan dezaten.

Estatu espainolean, mugimendu hori, funtsean, REAS Ekonomia Alternatibo eta Solidarioaren bitartez antolatzen ari da3. Sarea 1995ean sortu zen, eta hamalau lurralde-sare4 eta lau sektoresare (AERESS5 –Asociación Española de recuperadores de la Economía Social y Solidaria– Mesa de finanzas éticas6, Som Energía7 eta Bidezko Merkataritzako Estatuko Koordinakundea8) biltzen ditu.

Logikoa denez, sektore-sare horiek ez dira lurralde bakar baten ordezkari, eta hainbat erakunde antolatzen dituzte Estatu espainoleko autonomia-erkidego guztietan barrena.

Sektorialak alde batera utzita, sare horietan 300 enpresa eta erakundetik gora biltzen dira, 14.000 pertsona baino gehiagoren parte-hartzearekin, eta, gutxi gorabehera, urtean 220 milioi euroko diru-sarrerak dituzte guztira, gutxi gorabehera.

REAS sarean parte hartzen duten erakundeak Ekonomia Solidarioaren Printzipioen Gutunari atxiki zaizkio. Mugimenduaren jardunbide eta ekimenak gidatu eta politikoki kohesionatzen dituzten sei printzipioak bildu ditu dokumentu horrek9, eta Ekonomia Solidarioaren sektore espezifikoa mugatzen du gainera, betiere ekonomia kritikoen beste mugimendu batzuekin harremanetan (ekonomia feminista, ekonomia ekologikoa, desazkundea, giza garapenaren ekonomia etab.).

3 www.economiasolidaria.org 4 Andalucía, Aragón, Balears, Canarias, Castilla y León, Catalunya, Euskadi, Extremadura, Galizia, País Valencià, Rioja, Navarra, Madrid eta Murcia.

5 www.aeress.org 6 FIARE Banca Éticak (www.fiarebancaetica.coop), Coop57k (www.coop57.coop) Oikocreditek (www. oikocredit.es) CAESek (www.caes.coop) eta REFAS Finantza Alternatibo eta Solidarioen Sareak osatua.

7 www.somenergia.cooop 8 www.comerciojusto.org 9 Ekonomia Solidarioaren Printzipioen Gutunak honako sei printzipio hauek biltzen ditu: Berdintasuna, Lana, Ingurumen-iraunkortasuna, Lankidetza, Irabazi-asmorik eza eta Ingurunearekiko konpromisoa. Informazio gehiago nahi izanez gero, kontsultatu honako honetan: www.economiasolidaria.org/files/CARTA_ECONOMIA_SOLIDARIA_ REAS.pdf

47

AUSTERIDAD, DIVERSIDAD Y POLĂ?TICAS SOCIALES EN LOS CONCEJOS ALAVESES

REAS Euskadi Ekonomia Alternatibo eta Solidarioaren Sarean, Ekonomia Solidarioaren Printzipioen Gutunari atxikitako 65 erakunde10 bildu dira. REAS Euskadi sareak ekonomiaren alor guztiak garatu nahi ditu (produkzioa, finantziazioa, merkataritza eta kontsumoa), baina ekonomia bitartekotzat hartuz xedetzat hartu beharrean, pertsonen eta komunitatearen garapenaren mesedetan. Hala, eredu ekonomiko nagusiaren alternatiba gisa aurkezten da, gizartea eraldatzeko eta justizia ahalbidetzeko tresna izanik, parte-hartzean oinarritutako garapen iraunkorra sustatzen duena. 65 erakunde horiek 2.668 pertsona kontratatu dituzte guztira, horietatik %Â 65 emakumeak, eta beste hainbat boluntariok ere esku hartzen dute11.

BESTE PRODUKZIO MOTA BAT POSIBLE DA Ekonomia Solidarioak enpresa-jarduerak sortu eta kudeatzeko eredu alternatiboa eskaintzen du ondasun eta zerbitzuen produkzioaren eremuan. Enpresa horiek langileak eta gizarte-interesa jartzen dute jardueraren erdian, behar den bideragarritasun ekonomikoa eta gaitasun teknikoa betez.

Carlos Askunzeri jarraikiz, enpresa horietan nagusi diren balioetako batzuk bereiz ditzakegu (2013; ASKUNZE): a) Enpresaren ikuspegi jakin bat, enpresaren zentzua eta xedea gizarte-onuran eta pertsonen bizi-kalitatean eta garapenean jarrita. b) Ondasun eta zerbitzu onuragarriekin lotutako jarduera ekonomiko bat, pertsonen, gizartearen edo ingurumenaren kaltetan doazenak produkziotik kanpo utzita. c) Baldintza duina dituzten enpleguak sortzeko konpromisoa. d) Enpresaren kudeaketan autonomia, parte-hartzea, erantzunkidetasuna eta jarduera kooperatiboa sustatzeko konpromisoa. e) Aukera-berdintasuna sustatzeko politika eta neurriak garatzea. f) Bidezko soldata-eskala proportzionalak ezartzea. g) Ingurumen-iraunkortasuna bultzatzea. h) Irabazi-asmorik gabeko enpresa-jarduerak garatzea, non etekinak ez diren akziodunen artean banatzen, eta, etekinak izanez gero, berriz inbertitzen diren enplegu berriak sortzeko, egitura hobetzeko edo beste gizarte-proiektu batzuk babesteko.

10 2005eko urriaren 20ko datuak 11 Iturria: 2015eko gizarte-auditoria (2014ko datuak)

48

AUSTERIDAD, DIVERSIDAD Y POLÍTICAS SOCIALES EN LOS CONCEJOS ALAVESES

i)

Gizarteratzeko zailtasun bereziak dituzten pertsonen gizarteratzea eta laneratzea sustatzea.

Azken eremu horretan laneratze-enpresak12 nabarmendu behar dira. Ondasun edo zerbitzuak ekoizteko egiturak dira, eta gizartean baztertuta edo desabantailan dauden taldeak lanmerkatuan sartzeko helburua dute; gainera gizarteratzeko banan banako proiektuak egiten dituzte ikasketa-prozesu egoki baten bidez, eta prozesu horrekin, enplegagarritasunaren baldintzak hobetzen laguntzeko, trebetasun batzuk lortuko dira: trebetasun sozialak, lanekoak, oinarrizko prestakuntza, laneko kualifikazioa eta merkatuari buruzko ezagupenak. Hortaz, enpresa-jarduera eta gizarteratzen eta laneratzen laguntzeko metodologiak uztartzen dira ekimen ekonomiko horietan. Gizatea13 Gizarteratzeko eta Laneratzeko Euskadiko Enpresen Elkartean, Eusko Jaurlaritzak kalifikatutako 49 gizarteratze- eta laneratze-enpresetako 45 bildu dira. Gizarteratzeeta laneratze-enpresetan laguntza-prozesu batetik igarotzen diren pertsonen % 52 enplegu normalizatuan txertatzen dira, eta horrek agerian uzten du egitura horiek gizarteratzeko tresna indartsuak direla enplegu-politika aktiboen barruan.

Toki-eremutik hainbat politika publiko jar daitezke abian gure lurraldeetan produkzio solidarioaren garapena bultzatzeko: – Gizarte-ekintzailetza babestea: guneak lagaz edo ekonomia sozialaren eta solidarioaren erakundeei guneak lagatzeko lehentasun-irizpideak ezarriz; ekintzaile izateko aholku emateko bitartekoetan ekonomia solidarioarekin zerikusia duten kontzeptu eta balioak sartuz; eremu horretan prestakuntza-jarduerak garatuz, ekintzaile izateko laguntzak emateko irizpide sozialak ezarriz, lurraldeari lotutako alternatiba ekonomiko solidarioak zabalduz, etab.

12 Gizarteratzeko eta laneratzeko enpresen araubidea arautzekoa izaki jardun-eremu gisa estatu espainola duen abenduaren 13ko 44/2007 Legeak honela definitzen ditu gizarteratzeko eta laneratzeko enpresak: “ Legez eratutako merkataritza-sozietatea edo sozietate kooperatiboa, gaian eskumenekoak diren autonomia-erkidegoko erakundeek behar bezala kalifikatu ondoren, ondasun eta zerbitzuen produkzioarekin lotutako edozein jarduera ekonomiko egiten duena gizarte-bazterkeriaren egoeran dauden pertsonak integratzeko eta gizarte- eta lan-alorrean prestatzeko gizarte-xedearekin, ondoren enplegu-merkatua arruntean txertatzeko aukera izan dezaten”. Abenduaren 26ko Eusko Jaurlaritzaren 305/2000 Dekretuak honela definitzen ditu gizarteratzeko eta laneratzeko enpresak: ondasunen edo zerbitzuen ekoizpen-egiturak (...) gizartean baztertuta edo desabantailan dauden taldeak lan-merkatuan sartzeko helburua izan beharko dute; gainera gizarteratzeko banan banako proiektuak egin beharko dituzte ikasketa prozesu egoki baten bidez, eta prozesu horrekin, enplegagarritasunaren baldintzak hobetzen laguntzeko, trebetasun batzuk lortuko dira: trebetasun sozialak, lanekoak, oinarrizko prestakuntza, laneko kualifikazioa eta merkatuari buruzko ezagupenak. Dekretu horrek laneratzeko enpresen kalifikazioa arautzen du, enpresa horietan sartzeko prozedura arautzen du eta laneratzeko enpresen erregistroa sortzen du. Informazio gehiago nahi izanez gero, kontsultatu honako honetan: http://gizatea.net/doc_up/GUIA__ EEII_20130123.pdf 13 www.gizatea.net

49

AUSTERIDAD, DIVERSIDAD Y POLÍTICAS SOCIALES EN LOS CONCEJOS ALAVESES

–– Sektorean enplegua sustatzea: Sozialki arduratsua den Erosketa Publikoa garatuz; laneratze-enpresen eratzean14 edo gizarte-ekimeneko kooperatibetan parte hartuz etab.

–– Gizarte-enpresen mintegiak garatzea –– Merkatuak babestea: merkatu-erreserbako15 eta kontratu erreserbatuen garapeneko16 estrategien bitartez. Zentzu horretan, 31/2015 Legeak Sektore Publikoaren Kontratuei buruzko Legearen testu bateginaren 5. Xedapen Gehigarria aldatzen du, eta enpleguzentro berezietarako eta laneratze-enpresetarako kontratuak erreserbatzeko gutxieneko ehunekoak zehazteko nahitaezkotasuna ezartzen du17.

BESTELAKO FINANTZAK POSIBLE DIRA Ekonomia solidariotik proposatzen dugu antolatutako herritarren eskura egongo diren finantza-ekimen alternatiboak sortzea. Lehenik eta behin, ziklo ekonomikoa osatzen joateko beharrezkoak direlako, balio instrumentala hartuz ekonomia solidarioaren garapenaren zerbitzuan.

Bestetik, eremu horretan jardunez pertsonei proposatzen diegulako, diruarekiko harremanetan, ez bakarrik finantza-tresna bat, baita ekintza politikorako tresna bat ere, beste kontsumo-eremu

14 Zenbait esperientzia aipa ditzakegu hemen laneratze-enpresa bat eratzen parte hartzen duten toki-erakundeei loturik: Bidebarri, Oñatin kokatua eta elikagaien sektorean diharduena, Oñatiko Udalaren eta Oñatiko Elizbarrutiko Caritasen parte-hartzearekin; Oarsotek, Oiartzunen kokatua eta industriarako zerbitzu lagungarrien sektorean diharduena Lezoko Udalaren, Oarsoaldea SAren eta Rubitec SLren parte-hartzearekin; Berziklatu, ingurumengaietan diharduena Bizkaiko Foru Aldundiaren, Garbikerren, Emaús Bilbaoren eta Rezikleta SCoopISren partehartzearekin.

15 Berez merkatu-erreserba ez da definizio juridiko bat, erreserba-kontratua modu estrategiko, kuantifikatu eta planifikatuan erabiltzen denean aipatzen dugu. Hau da, administrazio publiko batek edo batzuek kontratu guztien ehuneko bat edo kontratu publikoak esleitzeko aurrekontu osoaren ehuneko bat erreserbatutako kontratuen bitartez esleituko direla erabakitzen dutenean, laneratze-enpresetarako eta enplegu-zentro berezietarako babestutako merkatu bat sortzeko moduan, haien biziraupenaren eta hazkundearen mesedetan.

16 Erreserbatutako kontratua lege-figura espezifikoa da, eta zera ezartzen du, kontratu publiko baten lizitazioan laneratze-enpresek eta enplegu-zentro bereziek bakarrik parte har dezaketela, eta ondorioz haiek bakarrik izan daitezkeela esleipendun.

17 Irailaren 9ko 31/2015 Legeak, 2015eko urriaren 10az geroztik indarrean dagoenak eta autoenplegu-alorreko araudia eguneratzeaz gain lan autonomoa eta Ekonomia Soziala sustatzeko neurriak hartzen dituenak, azaroaren 14ko 3/2011 Legegintzako Errege Dekretuak (4. artikulua) onartutako Sektore Publikoaren Kontratuei buruzko Legearen testu bateginaren 5. xedapen gehigarria aldatzen du . “Kontratu jakin batzuk edo kontratu sorta jakin batzuk 44/2007 Legean araututako Enplegu Zentro Berezietarako eta Laneratze Enpresetarako erreserbatzeko gutxieneko ehunekoak ezarriko dira, baldin eta zentro eta enpresa horiek araudi horretan horrelakotzat hartzeko ezarritako betekizunak betetzen badituzte, edo babestutako enplegu-programen esparruan kontratu horiek betearazteko gutxieneko erreserba-ehuneko bat, baldin eta Enplegu Zentro Berezietako, laneratze-enpresetako edo programetako langileen gutxienez % 30ek desgaitasuna badute edo gizarte-bazterkeriaren arriskupean badaude.”

50

AUSTERIDAD, DIVERSIDAD Y POLÍTICAS SOCIALES EN LOS CONCEJOS ALAVESES

batzuetan gertatzen den bezala, gure diruari ematen diogun erabilera lagungarri izan daitekeelako bidegabeko sistema bat iraunarazteko, edo bestela, eredu alternatibo etikoagoak, bidezkoagoak eta solidarioagoak ezartzeko.

Berriz ere Carlos Askunzeren arabera (2013; ASKUNZE), Ekonomia Solidarioaren eremuko finantza etikoei buruzko proposamenek garatutako jarduerek honako hauek dakartzate berekin: –– Gizarte-inpaktu eraldatzailea dakarten jarduerak finantzatzea (proiektu sozialak, ekologikoak, kulturalak edo solidarioak), espekulazio-jardueretan edo gure mundua hondatzen edo bidegabekeriari eusten laguntzen duten enpresetan inbertsioak egiteari uko eginez; –– Finantza-tresnaren eraikuntzan eta kontrolean parte-hartze aktiboa duten herritarrei aurrezteko eta inbertitzeko tresna arduratsuak eskaintzea.

Banku-jardueraren eremuan aipatzekoa da Coop57 zerbitzu-kooperatibaren esperientzia .

Ekonomia Sozialaren proiektuei maileguak emateko erabiltzen ditu bere baliabideak, enplegua, asoziazionismoa eta oro har elkartasuna sustatzeko eta iraunkortasuna sustatzeko aukera izan dezaten, printzipio etiko eta solidarioen oinarriaren gainean. Katalunian sortu zen ekimena, baina beste lurralde, batzuetan ere garatu da, hala nola Andaluzian, Aragoin, Galizian, Madrilen, eta, orain urtebete pasatxotik, Euskal Herrian.

18

Espezifikoki finantzen eremuan kokatzen ez badira ere, aseguruen sektorea hartuko dugu aintzat, antzeko espekulazio-jokabidea duen heinean. Zentzu horretan, hainbat alternatiba sortzen ari dira azken urteetan alor horretan. Hala, Finantza Etikoen Behatokiak EthSI19 (Ethical and Solidaruty-based Insurance) zigilua jarri du abian, honako hauek guztiak bermatzen dituen bereizgarria: ziurtatutako aseguru-produktu edo -enpresen balio eta portaera etiko jakin batzuk; sozialki arduratsua den inbertsioa; mutualismoa; gardentasuna; ekonomia solidarioarekiko lotura; ingurumen-iraunkortasuna etab. Zehazki CAES20 (Aseguru etiko eta solidariorako lankidetza) plataforma bat eratu da Ekonomia Sozialaren munduan, aseguru etiko horiek sustatu eta merkaturatzeko.

DESMONETIZATUTAKO EKONOMIA Artikulu honen hasieran ikusi dugunez, sistema sozioekonomikoa makineria bat da, zenbait eremuz osatua, batzuk monetizatuak eta besteak monetizatu gabeak.

18 www.coop57.coop 19 www.ethsi.net 20 www.caes.coop

51

AUSTERIDAD, DIVERSIDAD Y POLÍTICAS SOCIALES EN LOS CONCEJOS ALAVESES

Ekonomia Solidarioak proposatzen du erakunde eta pertsonen arteko harremanek ez dutela zertan legezko diruak baldintzatuta egon. Hala, nabarmentzekoak dira moneta sozial, osagarri edo alternatiboetan oinarritutako merkaturatze-zirkuituak abian jartzeko ekimenak. Komunitate, kolektibo eta pertsonek moneta soziala sortzen eta erabiltzen dute produktu, zerbitzu edo ezagutzen trukeak ahalbidetzeko. Hala, parte hartzen duten erakunde eta pertsonen arteko ekonomia errealaren arabera sortzen eta deuseztatzen da. Modu demokratiko, deszentralizatu eta komunitarioan sortutako moneta da, eta horri esker toki-ekonomiak sendotu eta indartzeko aukera dago, hurbiltasunean eta elkarrekiko ezagutzan oinarrituta. Denborarekin balioa gal dezakete (“oxidazioa” edo interes negatiboa esaten zaio) metatzeko aukera saihesteko, eta horrela moneta txandakatzeko aukerak handitzen dira. Estatu espainolean zenbait esperientzia finkatu dira (Puma Sevillan edo Zoquito Jerez de la Fronteran). Beste batzuk hasiberriak dira, ekhi Bizkaian adibidez, edo merkatu sozialen garapenari lotuak (Boniato Madrilen, Txanpon Nafarroan edo Ecosol Katalunian).

Moneta sozialak ez ezik, monetak baldintzatu gabeko trukeak sustatzeko beste proposamen batzuk daude indarrean, hala nola denboraren bankuak, truke-ekimenak edo elkarlaneko kontsumo-proposamenak, ondasun eta zerbitzuak edukitzeari baino haiek baliatzeari lehentasuna ematen diotenak, ekonomia partekatuaren formulen bitartez21. Partekatzeari eta elkarri laguntzeari lehentasuna eman behar zaio, beraz, jabetza pribatua edo balio kapitalisten merkatu askea sustatu beharrean22.

Eremu horretan, toki-erakunde publikoek honako proposamen hauek gara ditzakete, besteak beste: –– Kredituko edo banka etikoko kooperatibekin elkartzea. Fiare Banka Etikoaren kasuan, 20 toki-administraziok baino gehiagok egin dizkiote gizarte-kapitalaren ekarpenak proiektuari.

–– Finantziazio etiko eta alternatiboaren zirkuituak sortzea: gordailu edo kontuak, fidantza etikoak dituzten proiektu espezifikoak garatzea, toki-garapeneko proiektuen finantziazioa finantziazio etikoaren tresnen bitartez, klausulak diru-laguntza eta kontratuetan ordainketak Banka Etikoaren bitartez egiteko, etab.

–– Moneta sozialak, truke-merkatuak eta denboraren bankuak bultzatu eta sustatzea.

21 Moneta sozialei, denboraren bankuei, trukeari eta beste alternatiba batzuei buruz gehiago jakin nahi duenak www. vivirsinempleo.org webgunera jo dezake. Elkarlaneko kontsumoari buruz gehiago jakiteko, berriz, kontsultatu www. consumocolaborativo.com.

22 “Komunaren aldeko” proposamena edota “komunen” kudeaketan oinarritutakoa Ekonomia Solidarioaren ildotik doaz. Informazioa zabaltzeko: http://www.fundaciondeloscomunes.net/

52

AUSTERIDAD, DIVERSIDAD Y POLÍTICAS SOCIALES EN LOS CONCEJOS ALAVESES

–– Elkarlaneko kontsumoa: “Udaltruke” ekimena, Enkarterrialdek sustatua Enkarterrialdeko Landa Garapeneko Elkarteko kide diren 15 udalen artean udal-ondasunak doan elkartrukatzeko.23 –– Kontsumoko toki-taldeak sustatu eta bultzatzea –– Alternatibak zabaltzea BESTE MERKATU BAT POSIBLE DA Kontsumitzaileek, eguneroko keinuen bitartez, asko egin dezakete gure gizarteko produkzioeta kontsumo-arauak aldatzeko. Keinu horiei eta hautatzeko gaitasunari esker, kontsumo-ekintza hori gizartea eraldatzeko ekintza politiko bihur dezakete. Zentzu horretan, austeritatea eta premiarik gabe ez kontsumitzea; kontsumo etikoa, ekologikoa eta solidarioa, publizitate agresiboa salatzea, bidegabekeria mantentzen laguntzen duten enpresa edo produktu jakin batzuei boikota egitea eta beste zenbait proposamen daude kontsumo etikoa, kontzientea eta eraldatzailea egin nahi duten pertsona guztien eskura.

Nork bere kasa sistema kapitalistaren kontsumo-dinamiketatik askatzea ez da erraza izaten, baina taldeka aritzeak erraztu egiten du prozesua.

MERKATU SOZIALA Ekonomia solidarioko sare sozialek ahulezia bat atzeman genuen sektorean: Ekonomiaekimenak bazeuden ziklo ekonomiaren fase guztietan, hau da, elkarlaneko produkzioan, merkaturatze solidarioan, finantziazio etikoan eta kontsumo arduratsuan, baina ekimen horiek guztiak ez zeuden elkarri konektatuta, eta merkatu kapitalistak agindutako ildo nagusien mende zeuden: enpresa solidarioek ez zituzten merkaturatze sozialeko kanalak edo ekonomia sozialeko ekoizleak erabiltzen, finantza etikoak finkatu gabe zeuden, kontsumo arduratsuaren mugimendua ahula zen; eta, herritar kontsumitzaile arduratsuak eduki beharrean, kontsumo arduratsua ekintza solteen bitartez gauzatzen zen, kontsumo global kapitalistaren esparruan.

Ahulezia hori gainditzeko “Merkatu Sozialaren”24 proiektua jarri zen abian, irizpide etiko, demokratiko, ekologiko eta solidarioei jarraiki dabilen ondasun eta zerbitzuen produkzio-, banaketa- eta kontsumo-sarea, ekonomia sozialeko eta solidarioko enpresa eta erakundeek eratua banako eta taldeko kontsumitzaileekin elkarlanean. Sare barruan parte hartzen dutenen premiak neurri handi batean betetzea du helburutzat, eta ekonomia solidarioa ekonomia kapitalistatik askatzea, ahal den neurrian.

23 Informazioa zabaltzeko: http://www.enkarterrialde.org/tag/udaltruke/ 24 Informazioa zabaltzeko kontsultatu www.konsumoresponsable.coop

53

AUSTERIDAD, DIVERSIDAD Y POLÍTICAS SOCIALES EN LOS CONCEJOS ALAVESES

Zenbait lurraldetan (Madril, Aragoi, Katalunia; Balearrak, Euskadi eta Nafarroa) lurraldemerkatuak daude Ekonomia Solidarioaren mugimenduei loturik. Lurralde-sare bakoitzak Merkatu Soziala abian jartzen du bere premiei egokituta, baina sare guztietako kideok helburu bera dugu: “Kontsumitzaile, hornitzaile eta banatzaileentzako gune bat eraikitzea, non herritarrok gure kontsumo-aukera gauzatu ahal izango dugun konpromiso sozialari eutsiz.”

Lurralde bakoitzean merkatu sozialak sortuz honako hauek lortu nahi ditugu: –– Ekonomia Solidarioko erakundeen ikusgaitasuna, bideragarritasuna eta iraunkortasuna sustatzea, eta bereziki, ohiko merkataritzaz kanpoko zirkuitu alternatiboak sortzea kontsumo arduratsuaren ikuspegitik.

–– Erantzunkidetasuna sustatzea, pertsona edo erakunde kontsumitzaile, ekoizle edo banatzaile guztiak inplikatuz merkatua aldatzeko ahaleginean.

SOZIALKI ARDURATSUA DEN EROSKETA PUBLIKOA 2011n Europako Batzordeak honela definitu zituen Sozialki Arduratsuak diren kontratazioak: “honako gizarte-alderdi hauekin lotutako irizpideetako bat edo batzuk kontuan hartzen dituzten kontratazio-eragiketak: enplegu-aukerak; lan duina; gizarte- eta lan-eskubideak betetzea; gizarteratzea (desgaitasuna duten pertsonak barne); aukera-berdintasuna; guztiontzako irisgarritasuna diseinatzea; iraunkortasun-irizpideak aintzat hartzea, bidezko merkataritza eta enpresen gizarte-erantzukizuna modu zabalagoan borondatez betetzea barne, eta, aldi 54

AUSTERIDAD, DIVERSIDAD Y POLÍTICAS SOCIALES EN LOS CONCEJOS ALAVESES

berean, Europar Batasunaren Itunean eta Kontratazio Zuzentarauetan jasotako printzipioak errespetatzea.” 25 Sozialki Arduratsuak diren Kontratazio Publikoak proposatzen du, batetik, irizpide sozialak, etikoak eta ingurumenekoak zeharka eranstea kontratu publikoak prestatu eta betearazterakoan, eta, bestetik, enpresa lizitatzaileak eta kontratistak hautatzea. Arrazoi nagusia esan beharrik ere ez dago: kutsatzen duten enpresei, langileen eskubideak errespetatzen ez dituzten enpresei, genero-diskriminazioa egiten dutenei edo legeriak eskatutakori muzin eginez desgaitasuna duten pertsonen % 2ko kuota betetzen ez dutenei aurrekontu publikoak transferitzeak ez du inolako zentzurik.

Kontratazio publikoa ez da xede bat berez, ezta bitarteko soil bat ere, prestazio, lan eta zerbitzuak lortzeko administrazioarentzako baldintza ekonomiko onuragarrietan; beste ezer baino lehen tresna juridiko bat da botere publikoen zerbitzuan, haien funtsezko xede eta balioak betetzeko aproposa: gizarte-kohesioa, aberastasuna birbanatzea, berdintasuna eta justizia.

Gizarte-irizpide edo -klausulak lizitazio-prozeduraren fase guztietan har daitezke aintzat, hau da, prestatze-, esleitze- eta betearazte-faseetan zenbait gizarte- eta ingurumen-gai daude oro har aplika daitezkeenak. Beheko grafikoan laburbilduko ditugu:

25 EUROPAKO BATZORDEKO ENPLEGURAKO, GIZARTE GAIETARAKO ETA AUKERA BERDINTASUNERAKO ZUZENDARITZA NAGUSIA (2011): Adquisiciones sociales. Una guía para considerar aspectos sociales en las contrataciones públicas” (Gizarte-eskuratzeak, Kontratazio publikoetan gizarte-alderdiak aintzat hartzeko gida)

55

AUSTERIDAD, DIVERSIDAD Y POLÍTICAS SOCIALES EN LOS CONCEJOS ALAVESES

Gizarte-klausulei dagokienez zenbait zalantza agertu ohi dira, besteak beste, nahitaezkoak ote diren galdetzen dute askok. Gizarte-klausulak ez dira nahitaezkoak, hau da, kontratu publikoei buruzko legeriak horrelako klausulak sartzea ahalbidetzen du baina ez du horretara behartzen; hortaz, baldintza-agirietan sartzea aukerakoa izango da, eta ez aginduzkoa. Udal askok gomendio horiek hartu dituzte aintzat, baina administrazio publikoen artean gero eta gehiago dira erabaki, jarraibide, ordenantza edo zirkularrak sortu dituztenak horrelako klausulak beren kontratu publikoetan nahitaez bildu beharra ezartzeko; eredu integralak dira horiek (2014; LESMES,S; ÁLVAREZ DE EULARE, L.).

Kontsumoaren alorrean zenbait proposamen egin dituzte: –– Udal-eskumenetatik kaleetako publizitatea arautzea, kontsumo masiboko guneak mugatzea etab.

–– Zirkuitu laburrei eta toki-produkzioari laguntzea: zirkuitu horien erabilera lehenesten edo behartzen duten kontratazio-klausulak, elikadura-subiranotasuna, eskola-jangeletan zirkuitu horien erabilera sustatzea, sentsibilizazioa etab.

–– Merkatuen garapena erraztea: Merkatu Sozialaren ekimenak bultzatzea, merkatuak garatzeko guneak eskaintzea, kontsumitzaileak sentsibilizatzea, laguntzak etab.

–– Sozialki Arduratsua den Erosketa Publikoa.

–– Kontsumo kontzienteari, kritikoari eta eraldatzeari buruz sentsibilizatzeko kanpainak.

Artikulu honetan bildutako esperientziek erakusten digutenez, Ekonomia Solidarioaren jardunbideak eta tresnak indarrean daude ziklo ekonomikoaren eremu guztietan, eta Carlos Askunzek dioenez (2013; ASKUNZE, C.), gero eta aukera gehiago dauzkagu bizitzeko (kontsumitzeko, elkartrukatzeko, harremanetan sartzeko, parte hartzeko) sistema kapitalistak proposatutako –eta, itxuraz, inposatutako– irizpideetatik aparte. Jarduera ekonomikoaren eremuan jardunbide alternatiboak eraikiz, zabalduz eta ugalduz kapitalismoaren osteko sistema solidarioago, bidezkoago eta iraunkorrago bat sortzeko bidean egongo gara.

BIBLIOGRAFIA GARCÍA JANÉ, J.: Adios, capitalismo. 15M-2013, Icaria, Bartzelona, 2012.

DIPUTACIÓ BARCELONA: Guía de economía social y solidaria para la administración local, 2014. https://www.diba.cat/documents/172547/14871910/guiadiba_cast.pdf/1c55ef48- 1b7c4828-a29b-4e483833f53d

56

AUSTERIDAD, DIVERSIDAD Y POLÍTICAS SOCIALES EN LOS CONCEJOS ALAVESES

DOPAZO, P. DUCH, G.: “Economía Solidaria y Soberanía Alimentaria” in Crítica (aldizkaria), 2012ko uztaila. http://gustavoduch.wordpress.com/algunas-conferencias/economia-solidaria-ysoberania-alimentaria/ ASKUNZE, C.: “Más allá del capitalismo: alternativas desde la economía solidaria” in Documentación Social, 168 (2013), 97-116. http://www.economiasolidaria.org/files/ economia_solidaria_ askunze.pdf PEREZ DE MENDIGUREN, J.C.; ETXEZARRETA, E.; GURIDI, L.: “Economía Social, Empresa Social y Economía Solidaria: diferentes conceptos para un mismo debate” in Papeles de la Economía Solidaria,1 (2009), REAS Euskadi. http://www.economiasolidaria.org/files/papeles_ ES_1_ ReasEuskadi.pdf HAINBAT EGILE: Bizitzaren iraunkortasuna: Ekonomia solidario, feminista eta ekologikoan oinarrituz eginiko ekarpenak, REAS Euskadi, 2014.http://www.economiasolidaria.org/files/ sostenibilidad_0.pdf CARRASCO, C.: “La Economía del Cuidad: Planteamiento actual y desafíos pendientes” in Revista Economía Crítica, 11 (2011).

OROZKO, A.: Subversión feminista de la economía. Aportes para un debate sobre el conflicto capital-vida,Traficantes de Sueños, 2014.

LESMES, S.; ÁLVAREZ DE EULATE, L.: Guía de Contratación Pública Socialmente Responsable, REAS Euskadi,2014.

57

FINANTZIAZIO ETA ERREFORMA TOKIKO INPOSIZIOAN GEHIENEKO HERSTURA MOMENTUETAN1 (Orekak, Espezializazioa eta Pizgarriak) JAVIER SUÁREZ PANDIELLO Oviedoko Unibertsitatea

1 Lan hau “Financiación Municipal: Equilibrios, Especialización e Incentivos” (“Udal-finantziazioa: orekak, espezializazioa eta pizgarriak” artikuluaren bertsio eguneratua da. Francisco Pedraja Chaparro irakaslearekin elkarlanean idatzitako artikulua da, eta Espainiako Kontu Auzitegiak editatzen duen Revista Española de Control Externo aldiz­ kariaren 38. zenbakian argitaratu zen.

AUSTERIDAD, DIVERSIDAD Y POLĂ?TICAS SOCIALES EN LOS CONCEJOS ALAVESES

1. SARRERA Toki-gobernuen finantziazio-zailtasunak areagotu egin dira azkenaldi honetan, baina nolanahi ere oro har modu nahasian iristen zaizkigu, ez baitugu argi ikusten, inondik inora, zailtasun horiek zenbaterainokoak diren, ezta jatorrizko arduradunak zein diren ere.

Hala, zenbaitek toki-gobernuen kudeaketari leporatzen dizkiote zailtasun horiek, eta oro har jokabide bidegabeak leporatzen dizkiete neurriz gaineko proiektuetan sartzeagatik finantziazioaren zati handi bat kolokako baliabideetara bideratuta, eraikuntzaren sektorearekin lotutako baliabideetara adibidez. Toki-gobernuek erantzuten dute esanez herritarrengandik hurbil-hurbil daudenez erantzun bizkorragoak eman behar dituztela zerbitzu-eskaeren aurrean, areago kontuan hartuta eskaera horiek sarri gainditu egiten dituztela indarreko legeriak esplizituki esleitutako eskumenak, finantza-araudia argi eta garbi eskasa izanik premia berriak betetzeko.

Azalpen batak eta besteak toki-finantzen egungo egoeran bateko edo besteko eragina izan, eta Ogasun Publikoak, gabezia-testuinguru honetan, bere xedeak lortzeko bitarteko egokiak hautatu nahi dituela ahaztu gabe, artikulu honetan antolamendu publikoaren orekak aztertuko ditugu batik bat, ekintza publikoen pizgarrien eta koordinazioaren esparruan.

Ikuspegi horri jarraikiz zenbait analisi-gida aurkeztuko ditugu, honako xede hauek jomugan: 1) eskumenen eta finantziazioaren artean behar den oreka, nahikotasuna lortzeko helburuarekin, 2) finantza-tresnen espezializazioa helburu osagarriak lortzeko, hala nola autonomia eta berdintasuna; eta, azkenik, eskumenen eta finantziazioaren arteko harremana sakonetik aztertuz, 3) horrelako tresnak eskumen horien ezaugarrietara moldatzeko egokitasuna.

61

AUSTERIDAD, DIVERSIDAD Y POLĂ?TICAS SOCIALES EN LOS CONCEJOS ALAVESES

Gida horiek lagungarri izango ditugu tokiko Ogasunaren arazo batzuk identifikatzeko, egindako aldaketak baloratzeko, eta, krisi ekonomikoaren esparruan, etorkizuneko erreformari arrakastaz heltzeko gako batzuk zehazteko.

2. LEHEN OREKA BAT: ESKUMENAK ETA FINANTZIAZIOA Finantziazio arrunta Udal Ogasunari esleitutako eskumenetatik eratorritako gastuarekin doitu beharrean oinarritzen da nahikotasun-printzipioa. Alabaina, gastupremiak mugagabeak dira betiere, zerbitzuen kopuruan edo kalitatean hobekuntzak egiteko atea une oro zabalik dagoelako, eta, eskumen horiek argi eta garbi finkatuta daudenean ere, printzipio hori beteko dela erabat ziurtatzeko modurik ez dago. Gainera, Espainian deszentralizatutako Estatu-eredu bat dago indarrean, et Ogasuna zenbait eremutan banatzen denez are beharrezkoagoa da nahikotasun-printzipioaren erlatibotasuna azpimarratzea, printzipio horrek eskatzen duelako finantziazio arruntak eremu horietako guztietako gastu-premiak neurri berean betetzea (zerga-oreka bertikala). Erakundeleialtasunaren printzipioa izango litzateke, de facto, nahikotasuna zentzu erlatibo horretan betetzeko berme dinamiko bat.

Ikuspegi horretatik, ikusmolde integratzailerik ezak arrakasta mugatu du Espainian ogasun zentralaren azpiko ogasunen erreformetan, eta ildo horretan, eskualdeek protagonismo handia hartu dutenez, udal-eremua nolabait zokoratuta geratu da, eta finantziazio autonomikoaren sistemaren erreformen ondorioak pairatu behar izan ditu ezinbestean.

Zehazki, finantziazio autonomikoaren azken erreformak agerian jarri du hori beste behin ere. gure zerga-sistemaren inguruan dagoen ezjakintasuna. Sistemaren elementuak gero eta erlazionatuago daude elkarren artean, esate baterako, eta adibide argi bat jartzearren, maila guztiek parte hartzen dute zerga garrantzitsuenetan, PFEZn edo BEZean adibidez, eta beraz, eskualde-mailari lagapena handitzeak toki-finantziazioan eragiten du nahitaez, eta hori gutxi balitz, ikuspegi politiko batetik, finantziazio autonomikoa eta tokikoa batera erreformatzeko emandako hitza ez da betetzen.

Ikuspegi integratzaile horrek ahalbidetuko zuen konstituzioan aurreikusitako finantza-tresna bat erabat garatzea, hain zuzen ere, toki-ogasunek autonomia-erkidegoen zergetan parte hartzea ahalbidetuko zuen. Zoritxarrez, ezer gutxi hedatu da hori, eta horregatik, Espainian transferentzia bidez finantzatzeko ereduaren egitura oso urrun dago zerga-federalismoa gehiago aurreratu den herrialdeetan ohikoenak diren jardunbideetatik.

Nolanahi ere, toki-mailan nahikotasun-printzipioa ez betetzearekin zerikusia izan lezaketen kasuen jatorria egiaztatzeari ekitean, zuhurtzia handiz betiere, azken batean eskariaren ondorio direnak bereiz ditzakegu batetik, eta eskaintza-arazoetan oinarritzen direnak bestetik.

62

AUSTERIDAD, DIVERSIDAD Y POLÍTICAS SOCIALES EN LOS CONCEJOS ALAVESES

2.1. Gutxiegitasuna eskariaren aldetik Gorago adierazi dugunez, toki-agintari askoren ustetan udalerriek benetan emandako zerbitzuak ez datoz bat zerbitzu horiek aurrera eramateko haien esku jarritako baliabideekin, eta horixe da, hain zuzen ere, finantziazio-ereduari egiten dioten kritika nagusietako bat.

Udaletako erakunde-ordezkariek salatzen dutenez, finantza-zulo hori sortzen ari da, neurri handi batean, gastu desegokiak egiten ari direlako, eta horren atzetik egongo litzateke herritarrek zerbitzu gehiago eta zerbitzu hobeak eskatzeko egiten duten presioa, herritar horietako askok ez dakitelarik legez gobernu-maila bakoitzaren eskumenak zein diren. Kasu honetan, eskumenen mugaketa zehaztugabea da, eta horregatik, beste gobernu-maila batzuei dagozkien gastuak udalerrien esku geratzen ari dira, nahiz eta horretarako finantziaziorik ez eduki .

Gainera, gastu horien zenbaterainokoa jakin nahi duenak arazo handiak aurkituko ditu bidean.

Lege-esparruaren konplexutasunak (Toki Araubidearen Oinarriak arautzen dituen Legea eta gai bakoitzari buruzko estatuko eta autonomia-erkidegoko sektore-legeria) ez du errazten gastu horiei buruzko katalogo zehatza mugatzeko bidea; bestetik, informazio-iturri alternatiboek ere (udalarduradunei egindako inkestak, gastuaren sailkapen funtzionala etab.) hutsuneak badituzte, eta desadostasun-iturri izan daitezke emaitzak aztertzerakoan. Egindako lanen arabera gastu osoaren % 10 pasatxotik % 30era bitarte izango lirateke, eta nolanahi ere, gastu oso horretatik partida batzuk kendu beharko lirateke, hain zuzen ere ordezkatutako Ogasunak emandako finantziazio espezifikoa duten partidak.

Nolanahi ere, kontu handiz ibili behar dugu nahitaezkoak ez diren gastu guztiak gastu desegokien atalean ez sartzeko. Izan ere, beste administrazio batzuen eskutik jasotako eskumenei jarraikiz, eta finantziazioa pixka bat handituta, benetako ordezte-gastuak gauza daitezke inolako finantziaziorik ez duten beste administrazio batzuek bete gabeko premiei erantzuteko, baina gastu horiek ezin daitezke konparatu beste gai batzuetan nahita egindako beste gastu batzuekin, areago oraindik kontuan hartuta azken horiek zalantzazko gizartepremia baten ondorio direla eta portaera demagogiko edo klientelarrak elikatzeko gauza izan litezkeela.

Zentzu horretan guk uste dugu nahikotasun-printzipioari jarraikiz gastu desegokiei lotutako finantziazio osagarria aldarrikatzea zentzuzkoa litzatekeela, soil-soilik, baldin eta toki-gobernuak kontzeptua pixka bat gehiago mugatzeko gauza izango balira, baliabide propioak dauzkaten beste administrazio batzuk ordeztuz haien premiak betetzera etorri direnak objektiboki zein diren argi eta garbi utzita, eta aldarrikapenaren jomugan tokiekintzen “onuradun” izan daitezkeen administrazioak jarriz, beren eskumeneko gastuak “aurreztu” dituztela kontuan hartuta.

Adibidez, eta argudio horrekin jarraituz, azken hamarkadatik hona atzeman dugu immigrazioa dagoela, beste fenomeno batzuen artean, toki-gastuaren premia berrien sorburuan, 63

AUSTERIDAD, DIVERSIDAD Y POLĂ?TICAS SOCIALES EN LOS CONCEJOS ALAVESES

hau da, Toki Araubidearen Oinarrien Legearen nahitaezko eskumenen katalogoan jasota ez dauden premia berrien jatorrian immigrazioa dagoela uste dugu, fenomeno horren ondorioz gure hirietako herritarren kopuruak gora egin duelako nabarmen, eta, horrekin batera, etorkinentzako mota guztietako gizarte-zerbitzuen premiak. Egiari zor, premia horiek gerora sortu ziren, eta udalek ez zuten finantziazio espezifikorik haiei aurre egiteko. Nolanahi ere, immigrazioak aldaketak eragin zituen, halaber, beste Administrazio Publikoen premietan, kontzeptualki oso antzekoak direnak. Esaterako, autonomia-erkidegoek hezkuntza-, osasun- eta etxebizitzaalorretako eskumenak hartu dituzte beren gain, finantziazio-baldintza jakin batzuetan eta administrazio gehienek fenomeno hori noraino iritsi zitekeen imajinatu ere ezin zezaketen une batean. Hala, etorkinak eskolatzeko premia berriei erantzun behar izan zitzaien, eta haietako askok jatorrizko herrialdeko hizkuntza baino ez zekiten, edo osasun prestazioak eskaini behar izan zitzaizkien osasun-adierazle askoz ere okerragoekin zetozen pertsona askori; eta horrek guztiak karga erantsi bat suposatu zuen aurrekontu autonomikoetarako. Gobernu horiek gobernu zentralari finantziazio gehigarria eskatuko baliote (eta kasu honetan hala izan dela dirudi), eta hark baiezko erantzuna emango balie, fenomenoa berria izaki, gobernu zentralak emandako zerbitzuek (defentsa, ekintza diplomatikoa edo garraio- eta komunikazio-azpiegitura handiak, adibidez) kopuruan edo kalitatean galdu behar zuten, ezinbestean, edo bestela herritar guztiei zerga-presioa areagotu behar zitzaien. Azken kasu horretan, eta lehengo arrazoibideari itzuliz, zerga-presioa igotzeko ardura Estatuari kentzeko eta lurralde-gobernu autonomiko eta tokikoen esku uzteko aukera azter zitekeen, premia â&#x20AC;&#x153;berriakâ&#x20AC;? nagusiki maila horietan sortzen ari zirela aintzat hartuta.

Edozein kasutan, eta gai honekin amaitzeko, nahitaezkoa ez den gastua neurtzeko ahalegina txalotzekoa bada ere, nahikotasunaren xedeetarako ez zaigu iruditzen gastua nahitaezkoa den edo ez bereizteari garrantzia eman behar zaionik, baina bai gastu-premien eta finantza-gaitasunaren artean sortu diren finantza-zulo objektiboei. Izan ere, litekeena da nahitaezkoak ez diren gastu batzuek (transferentzia espezifikoen bitartez finantzatua) finantza-zulorik ez ekartzea, eta nahitaezkoak diren beste batzuek, ordea, halakorik eragitea.

Azken egoera horren adierazgarri izango genuke, esaterako, estatuko edo autonomiaerkidegoko arauak onartzea udalerriei gastu-betebehar berriak agintzeko finantziazio gehigarririk gabe.

2.2. Gutxiegitasuna eskaintzaren aldetik Bestetik, deszentralizazioaren justifikazio ekonomikoan ez genuke ahaztu behar faktore mugatzaile batzuk eskaintzaren ondorio direla, esaterako, gutxieneko tamaina bat ezartzea eskala- eta kudeaketa-ekonomiak aprobetxatzeko udal-zerbitzuak ematean. Horrek zuzenean eramaten gaitu planteatzera udalerriek legez eman beharreko zerbitzuen prestazio eraginkorra eta egungo udal-egitura ekonomikoki bateraezinak direla. 8.000 unitateetatik %Â 84k 5.000 biztanletik behera daukate, eta batez besteko udalerria ez da 600 biztanlera iristen (ikus 1. taula).

64

AUSTERIDAD, DIVERSIDAD Y POLĂ?TICAS SOCIALES EN LOS CONCEJOS ALAVESES

1. taula. Espainiako udalerrien biztanle-egitura Biztanle kopurua

Udalerri kopurua.

> 500.000

Ehunekoa

6

0,07

100.001-500.000

56

0,69

50.001-100.000

83

1,02

20.001-50.000

252

3,11

5.000-20.000

918

11,31

1.000-5.000

1.937

23,87

< 1.000

4.862

59,92

Guztira

8.114

100,00

Batezbestekoa

5.795

Mediana

582

Iturria: Izendegia (EIN, 2010) eta egileak egina.

Faktore mugatzaile hori are nabariagoa da egungo udal-egituraren alorrean beste aurrerapauso bat egiten badugu deszentralizatzeko bidean Toki Itunari jarraikiz, horren arabera deszentralizazioari sakonetik heldu behar zaiolako udal-gobernuek de jure eskumen-maila handiagoa har dezaten autonomia-erkidegoek egun kudeatzen dituztenen aldean. Benetan lortu nahi bagenu Toki Itunak mito izateari utzi errealitate bihurtzeko, prozesu hori behar adinako tamaina duten udalerrietara mugatu beharko genuke, edo bestela, orokorragoa izatea lortu nahi bagenu, udal-egitura aldez aurretik erreformatu beharko genuke, ezinbestean.

Bigarren deszentralizazio horretara iritsi gabe ere, kontuan hartuta biztanle gutxien dauzkaten udalerriak ez direla gauza legez eskatzen zaizkien zerbitzuak eraginkortasunez emateko, udalelkarlanerako alternatibak indartu beharrean gaude, mankomunitateen irtenbide errazenekin hasi eta udalen bat-egite zailagoekin buka. Udalerri-kopuruaren beherakadak ezkortasuna ekarri du berekin, baina aldi berean esperientzia arrakastatsuak ere izan dira eremu konparatuan, eta hortik zerbait ikasi dugu: aldez aurreko azterketa teknikoak; adostasun politikoa; denboraldi luzea: askotariko pizgarriak hasierako faseetan eta bortxa azkenetan; etab. Azkenik, udalelkarlaneko alternatibetan eskumenak autonomia-erkidegoen ardura dira, eta horrek malgutasuna ahalbidetzen du, oso komenigarria haien arteko udal-errealitate heterogeneoa aintzat hartuta (alde handiak nabari dira autonomia-erkidegoen artean: Murtzian, adibidez, 5.000 biztanletik beherako udalerriak %Â 20 baino gutxiago dira, eta Gaztela eta Leonen, aldiz, %Â 98 dira).

Nolanahi ere, ez dirudi agindutako bat-egiteen prozesu bat orokortzea biderik zentzuzkoena denik, baldintza politiko eta identitarioek kolokan jar lezaketelako prozesu horren bideragarritasuna.

65

AUSTERIDAD, DIVERSIDAD Y POLĂ?TICAS SOCIALES EN LOS CONCEJOS ALAVESES

Alabaina, ekonomikoki desegokiak direlako iraun ezinezkoak diren egoerei eustea ere ez litzateke egokia izango. Horregatik hasieran sineste sendoen bidea aztertu beharko genukeela iruditzen zaigu, finantza-pizgarriak sortuz. Pizgarri horiek antolatzeko, Estatuan edo autonomiaerkidegoetan zergetan parte-hartzea banatzeko formula batzuk jar litezke abian, hala badagokio, Administrazio Zentralak eta autonomia-erkidegoek batera hornitutako funts espezifikoekin konbinatuz, betiere hasierako egoeraren aldean mozkin garbi bat ekarriko duten erakunde berriak sortzeko helburuarekin.

Nolanahi ere, udalerri baten finantza-egoera eramanezina denean edo epe laburrerako kaudimen-gabeziako egoera bat aurreikusten denean, nahitaezko bat-egitera jo genezake. Aldez aurretik legerian zehatz-mehatz jaso beharko zatekeen mekanismo hori zer kasutan jarriko litzatekeen abian, esaterako, zor publiko bizia edo aurrekontuak kudeatzeko adierazle jakin batzuek behin eta berriz bilakaera negatiboa dutenean. Beharrezko baldintzak izango lirateke, baita borondatezko bat-egiteetarako ere, bat egin beharreko udalerrien lurraldeak elkarren ondoan egotea, â&#x20AC;&#x153;masa kritikoâ&#x20AC;? bat izatea biztanleei dagokienez (gutxieneko tamaina), kudeaketa hobetzeko egiturazko erreformen plan bat egitea, eta, azkenik, ondoriozko toki-erakundean finantza-kapitalizazioa nahikoa dela egiaztatzea.

Horrekin guztiarekin azpimarratzekoa da udalerriek bat egitea edo jurisdikzioen arteko elkarlanerako bitartekoak ezartzea ez direla xedetzat jo behar, sistemaren administrazio- eta finantza-bideragarritasuna lortzeko tresnatzat baizik. Ezin dezakegu esan arrazoizko tamaina batek arrakasta bermatzen duenik, baina kalitatezko zerbitzuen eskaintza batentzat ia-ia ezinezkoa izango da finantza-iraunkortasuna bermatzea gutxieneko dimentsio bat ez badu.

3. NAHIKOTASUNETIK HARATAGO: TRESNA ETA PIZGARRIEN ESPEZIALIZAZIOA Finantziazio arruntaren oinarria osatzen duten trenen egitura antolatzean bi kategoria nabarmentzen dira, nahikotasun-helburuari uko egin gabe beren espezializaziotik eratorritako printzipio edo helburu osagarriak eransten dituztenak. Zergen diru-sarrera propioek ezinbesteko autonomia ematen dute toki-gastuaren finantzatzaileen eta onuradunen arteko elkarrekikotasuna bermatzeko. Transferitutako diru-sarrerekin lortu nahi da aurreko doikuntza udalerrien arteko berdintasun-baldintzetan egitea (zerga-oreka horizontala). Finantziazioeredu egonkorra eta iraunkorra diseinatzean kontuan hartu behar da bi tresna taldeak zehazteko bien arteko lotura hartu behar dela aintzat, azpiko pizgarri-sistema egokia izan dadin.

3.1. Zergen diru-sarrera propioak: autonomia Ogasun deszentralizatuen teoriak erakusten digunez, toki-gastua herritarren lehentasunetara egokitzeko, eskumenekin batera finantza-tresna batzuk jarri behar ditugu udalerrien eskura, eta 66

AUSTERIDAD, DIVERSIDAD Y POLĂ?TICAS SOCIALES EN LOS CONCEJOS ALAVESES

udalerriek nolabaiteko autonomia eduki behar dute tresna horien gainean. Erakusten digu, halaber, autonomia hori baliatzerakoan, marjinan diru-sarrera eta gastuen artean doikuntzak egiteko aukera ematen duen zerga-tasa dela elementu adierazgarriena autonomia hori baliatzean.

Bestetik, udal-ogasunaren historiak erakusten digu zerga-sistema propio esanguratsu bat edukitzea zaila dela benetan, eta sistema hori sendotzea udal-finantzen kaudimenaren bermea dela. Espainian, tokiko zerga-sistema sustraitu da denboran zehar, malgutasun gutxiko oinarridun zergen gainean, eta gehiengoaren aurkako jarrera ekarri izan du normalean. Gainerako administrazio publikoei esleitutako zergen aldean, ohiko toki-zergak (ondasun higiezinen gaineko zerga, trakzio mekanikoko ibilgailuen gaineko zerga eta ekonomia-jardueren gaineko zerga) oso ezagunak dira herritarrentzat, eta gainera neurri bereziak eskatzen dituzte, ezinbestean, gobernuen aldetik, gastu-premietan izan daitezkeen igoeren aurrean. Egia esan, herritarrek zergen berri izatea komeni da eraginkortasunaren ikuspegitik, herritarrek zerbitzu publikoen kostua gutxiestea saihesten duelako, eta, beraz, gai publikoen kudeatzaileei eskatu behar zaien kontu-emateko prozesuan lagungarri delako. Alabaina, horrek ekarri du, halaber, zerga-intereseko talde jakin batzuen presioa handitzea, legegileek planteatutako zerga-erreformetan jarrera â&#x20AC;&#x153;populistaâ&#x20AC;? jakin batzuk agertzea, eta, gastu arrunta finantzatzeko, ohikoak ez diren zergetatik bildutako dirutik behar baino gehiago erabiltzea.

Jarrera horietako lehenengoaren ondorioz, hau da, interes-taldeen presioaren ondorioz, 2002. urtetik ekonomia-jardueren gaineko zerga ia-ia desagertu zen hainbat eta hainbat udaletan. Nabaria zen zerga eskasa zela, jarduera batean aritze soila zergapetzen zuelako, errendimendua edozein izanik ere, eta horregatik eraginpeko kolektiboek presioa eginez lortu zuten, zoritxarrez gure ustez, erreforma bat aurrera ateratzea. Eta zoritxarrez diogu, enpresa eta profesional gehieni zergak kentzeaz gain, ez zuelako inondik inora lagundu sistemaren berdintasuna hobetzen, ez pertsonen artean (iturrien araberako errenten tratu-desberdintasuna areagotzen du), ez lurralde artean (udalerrien arteko bereizketa egiten du produkzioespezialitatearen arabera).

Aipatutako bigarren jarrerari dagokionez, tokiko azken zerga-erreformak itxuraz lortu nahi zuen autonomian aurrera egitea, gobernuei eskumena emanez gero eta zergaelementu gehiago aldatzeko, zergak pertsonalizatzeko helburuarekin. Hala, esaterako, familia ugarientzako hobariak emateko aukera ematen zaie energia berriztagarriak erabiltzen dituztenei edo langileentzat gizarte-prestazio jakin batzuei eusten dizkieten enpresei. Hala eta guztiz ere, aldez aurretik adierazi dugunez, ahalmen arau-emailea baliatzerakoan zerga-tasa da garrantzizkoena, areago kontuan hartzen badugu toki-zergak oinarri murriztuak direla (ez dira errentaren edo ondarearen gaineko zerga orokorrak, zerga horietako osagai jakin batzuk bakarrik zergapetzen dituztelako).

Beste elementu batzuei atea irekitzeak ohiko udal-zergen berezko izaera desitxuratuko luke, eta gainera haien kudeaketa nabarmen zailduko luke eta dirua biltzeko duten gaitasuna murriztuko luke.

67

AUSTERIDAD, DIVERSIDAD Y POLÍTICAS SOCIALES EN LOS CONCEJOS ALAVESES

Azkenik, nahitaezko zergak gehiengoaren nahiaren kontrakoak direnez edo zerga-ilusiorik ez dagoenez, udalek, oro har, gehiegizko ustiapenari ekin zioten ezohiko zergei dagokienez, edo gutxienez, denboran irregularki banatutako zergei dagokienez, hala nola eraikuntzen, instalazioen eta obren gaineko zergari edo hiri-lurren balio-gehikuntzaren gaineko zergari dagokienez, hartara gastu arrunta finantzatzeko, eta gainera eraikuntzari eta hirigintza-zabaltzeari lotutako beste diru-sarrera batzuk neurrigabe erabili zituzten. Horren eraginez, higiezinen burbuilaren eztandak eta horren haritik gainera etorri zaigun krisi ekonomikoak are kalte larriagoa eragiten diete udalfinantzei gainerako administrazio publikoen finantzei baino, 4. atalean eskainitako datuetan egiazta dezakegunez.

2. taulak 2014ko (likidatutako azken urtea) eta 2007ko (krisi ekonomikoaren ondorioak udaletan nabarmentzen hasi baino urtebete lehenago) udal-zergen egitura erakusten digu, 2002. urtekoarekin alderatuta (azken zerga-erreformaren erreferentziazko data).

2. taula. Udal-zergen diru-sarreren egitura.

2002

2007

2014

(mila €)

%

(mila €)

%

(mila €)

%

Ondasun higiezinen gaineko zerga

5.043.438

33,29

8.048.396

35,53

13.186202

46,21

Trakzio mekanikoko ibilgailuen gaineko zerga

1.700.331

11,22

2.284.858

10,09

2.238.641

7,85

914.867

6,04

1.533.818

6,77

2.292.437

8,03

Ekonomia-jardueren gaineko zerga

1.939.116

12,80

1.455.262

6,42

1.477.733

5,18

Eraikuntzen, instalazioen eta obren gaineko zerga

1.341.010

8,85

2.394.402

10,57

482.240

1,69

Tasa eta prezio publikoak

3.904.739

25,77

5.801.935

25,61

5.829.560

20,43

Ekarpen bereziak

212.807

1,40

200.260

0,88

39.959

0,14

Beste diru-sarrera batzuk (*)

93.457

0,62

932.704

4,12

2.988.898

10,47

Hiri-lurren balio-gehikuntzaren gaineko zerga

Zergen diru-sarrerak

15.149.765

100,00 22.651.635

100,00 28.535.670

100,00

Iturria: Finantzak Autonomia Erkidegoekin eta Toki Erakundeekin Koordinatzeko Zuzendaritza Nagusia (*) 2007an lurraldez lurraldeko parte-hartzea aintzat hartzen du zerga jakin batzuetan.

68

AUSTERIDAD, DIVERSIDAD Y POLĂ?TICAS SOCIALES EN LOS CONCEJOS ALAVESES

Ikus dezakegunez udal-zergen egitura nabarmen aldatu da 2002. urteaz geroztik, hain zuzen ere Toki Ogasunak arautzen dituen Legea azken aldiz berritu zenez geroztik. Krisi ekonomikoaren ondorioak alde batera utzita, 2007rako ekonomia-jardueren zergak toki-zergetan zuen garrantzia erdira murriztua zegoen, termino absolutuetan haren diru-bilketa laurdena jaitsi baitzen. Bestetik, eraikuntzen, instalazioen eta obren gaineko zergaren ondoriozko diru-sarrerek egundoko igoera izan zuten, ia ehuneko 80, eraikuntzaren goraldiaren ondorioz zerga hori gehiegi ustiatzen ari zelako, eta horrenbestez 2007an zergen diru-bilketaren araberako sailkapenean bigarren jarri zen (hirugarren zerga-figura, tasa eta prezio publikoen bilketa partida bakarrean bilduz gero), ibilgailuen zergaren aurretik eta ondasun higiezinen zergaren atzetik soilik. Hala eta guztiz ere, 2014an izugarrizko beherakada etorri zen, krisiaren eta krisiak higiezinen sektorean izan zuen inpaktuaren ondorioz.

Hiri-lurren balio-gehikuntzaren gaineko zergaren igoera ere aipatzekoa da (ehuneko 67,65), baita, jakina, beste diru-sarrera batzuen partida ere, PFEZren, BEZaren eta zerga berezien lurraldez lurraldeko parte-hartzeak barne, 75.000 biztanletik gorako udalerriak eta biztanle kopuru horretara iristen ez badira ere probintziako eta autonomia-erkidegoko hiriburu diren udalerriak finantzatzeko balio dutenak. Transferentzia-sistema berritu ostean zerga propioak lurraldez lurraldeko parte-hartze soilekin berdintzeko nolabaiteko joera agertzen hasi da, hori abian jartzeak autonomia-printzipioan aurrera egitea ekarriko duela kontuan hartuta . Egia esateko, transferentzietatik hurbilago daude figura horiek, transferentzietan, kasurik onenean, PFEZn adibidez, banaketa-irizpidea aldatzen delako, eta okerrenean, zeharkako zergapetze orokor eta espezifikoan adibidez, helburu hori ere ezin delako lortu, udal-eremuan kontsumo-indize orokor eta espezifikoak lortzeko ageri diren zailtasunak direla medio. Izan ere, kontabilitate-ikuspegitik parte-hartze horiek aurrekontuaren 1. eta 2. ataletan azaltzen badira ere, udalek haien gaineko gaitasun arau-emailerik ez dutenez eta Estatuko zergetan parte hartzeko sistemari erantsi zaizkionez, praktikan Estatuaren transferentzia nagusiak dira.

Bestetik, ondasun higiezinen gaineko zerga toki-zerga nagusi gisa sendotu zen, eta dirubilketa ia hirukoiztu zuen hamar urte pasatxoan.

Bereziki aipatzekoa da mozkinaren printzipioari lotutako zergen erabilera. Hainbat tokigobernu zuhurtzia handiz jokatzen ari dira zerga horiek gehiegi erabili gabe, beste behin ere gehiengoaren nahiaren kontrakoak direlako, baina toki gastuaren zati handi baten ezaugarriak bat datoz haiek exijitzeko teoriaren ezaugarriekin (banatzeko moduko zerbitzuak dira, birbanatzeko aukera urriak dauzkatenak eta esternalitate positiborik sortzen ez dutenak). Tasa eta prezio publikoak udalerrietako zergen diru-sarreren laurdena dira gutxi gorabehera, eta agian hobe liteke haien pisu erlatiboa handitzea. Aitzitik, mozkinaren printzipioan oinarritutako toki-finantziazioaren beste tresna batzuk gero eta gutxiago erabiltzen dira, jarraian datozen kontribuzio bereziak adibidez.

3.2. Transferitutako diru-sarrerak: berdintasuna Eskumenen ondorio diren gastu-premiak eta zerga-iturri propioen ondorio diren zergagaitasunak udalerrien artean beti berdin banatzen ez direnez, komenigarria litzateke 69

AUSTERIDAD, DIVERSIDAD Y POLĂ?TICAS SOCIALES EN LOS CONCEJOS ALAVESES

transferitutako goi-mailetatik datozen diru-sarrera batzuk edukitzea, antzeko zerbitzumailak eskaini ahal izateko udal-zergen premia eta gaitasunetan ageri diren aldeak kontuan hartuta.

Transferentzia-sistemak premien eta zerga-gaitasunaren adierazle egokiak hartu behar ditu aintzat udalerrien artean banatzeko, banaketa doituz adierazle horien bilakaerari jarraikiz. Aurreko preskripzioak kontuan hartuta, Estatuko transferentzia-sisteman zenbait hutsune nabari dira: Premia-faktoreari dagokionez, biztanleria oinarrizko adierazlea izan da, denboran zehar erabili den ia adierazle bakarra, eta biztanleria haztatzeko behetik gorako koefiziente batzuk erabili dira, udalerriaren tamainaren araberakoak, baina gehiegizkoak biztanle gehien dituzten udalerrientzat (500.000 biztanletik gorakoak ia bikoizten ditu 100.000 biztanletik 500.000 biztanlera bitarteko aurreko tartekoak). Justifikazioa ekonomia politikoaren eremuan bilatu behar da, izan ere, udalerri horiek presio handia eragiten dute, ikuspegi-arau-emailetik eskumen osagarririk ez dutelako. Finantziazio-sistema autonomoarekiko konparazioa dugu gehiegikeria horren adierazgarri, izan ere, sistema autonomikoan ongizatearen estatuaren ohiko eskumenetarako (osasuna, hezkuntza, etab.), biztanleriaren doikuntzan ageri den aldea ez da %Â 13ra iristen, hau da, udal-eremuan egindako doikuntzaren (%Â 90) zazpirena da.

Gaitasun-adierazlea benetako diru-bilketaren arabera identifikatu da orain artean, eta beraz transferentzia modu zuzenki proportzionalean banatu da (gaitasuna zenbat eta handiagoa transferentzia orduan eta handiagoa), eta, beraz, teoriaren preskripzioen aurka.

Azken erreforma egin zenez geroztik sistema duala aplikatu da, aldagaiez eta lagapenez osatua, eta lehengo sistemetako desberdintasunak eta akatsak sendotzea ekarri du horrek, eta gainera, lagapen-udalerrien kasuan, jasotako transferentziaren bilakaera askatu egin du udalerrien artean premia eta gaitasun erlatiboaren adierazleetan izan diren aldaketetatik. Horren ondorioz, hasiera batean berdintasun horizontala egon litekeela onartu arren, sistemak ez luke denboran iraunaraztea ahalbidetuko.

Inplikazio kuantitatibo nabariak dauzkaten hutsune kualitatibo horiei lurraldez lurraldeko desberdintasunak erantsi behar zaizkie, finantziazio-araubide berezien ondorio direnak (forusistema EAEn eta Nafarroan eta araubide berezia Kanarietan), eta horren ondorioz oso alde esanguratsuak nabari dira udalek biztanleko jasotako finantziazioan, 3. taulan eta 1. grafikoan jasotako datuetan ikus daitekeenez.

Foru-udalerriek foru-aldundietatik (EAE) eta foru-erkidegotik (Nafarroa) jasotzen dituzte transferentzia arrunt gehienak, Kontzertuaren eta Hitzarmenaren araubideei jarraikiz hurrenez hurren, eta Estatuko diru-sarreretan duten parte-hartzea minimoa izanik. Kanarietako udalerriek, berriz, Funts Autonomikoaren onura berezia dute, eta aipatzekoa da funts hori, neurri handi batean, Kanarietako komunitateak bere araubide ekonomiko-finantzario bereziari esker lortutako 70

AUSTERIDAD, DIVERSIDAD Y POLÍTICAS SOCIALES EN LOS CONCEJOS ALAVESES

diru-sarrerei esker elikatzen dela. Egoera horien aurrean, udalerriek autonomia-erkidegoetako doru-sarreretan duten parte-hartzea oraindik oso txikia da Espainiako gainerako lurraldeetan.

3. taula. Espainiako udalerrietarako transferentzia arruntak Transferentzia arruntak Araubide komuneko udalak

Foru-araubideko udalak

UDALERRIAK GUZTIRA

2001

2007

2010

2012

€/b

203,50

318,07

304,15

300,14

Indizea

93,90

93,32

94,01

94,32

€/H

426,73

692,58

627,44

600,89

Indizea

196,91

203,20

193,93

188,82

€/b

216,71

340,84

323,54

318,23

Indizea

100,00

100,00

100,00

100,00

Iturria: Finantzak Autonomia Erkidegoekin eta Toki Erakundeekin Koordinatzeko Zuzendaritza Nagusia.

1. grafikoa. Espainiako udalerrietarako transferentzia arrunten bilakaera (€/H)

71

AUSTERIDAD, DIVERSIDAD Y POLÍTICAS SOCIALES EN LOS CONCEJOS ALAVESES

3.3. Pizgarri bateragarriak Garrantzitsua da zergen finantziazio iturri propioa eta transferitua ongi antolatzea, baina hori bezain garrantzitsua da konexio egoki bat ezartzea, bakoitzari bere helburuak betetzea ahalbidetuko diona. Udal-esperientziak adibide positiboak eta negatiboak ditu zentzu horretan.

Aktiboan nabarmentzekoa da transferentzia-sistemaren egonkortasuna, hau da, udalerriek sistema hori aldatzeko duten ezintasuna. Udalerriek zergetara jotzen dute gastu arrunta aldatu nahi dutenean, eta aurrekontu-murrizketak transferentzien bidez gogortu izanak zeresana izan du horretan, zalantzarik gabe Eskualde-finantziazioaren alorrean, aldiz, sistema aldatzea sustatzen da, gauza jakina delako aldaketa horren haritik finantziazioa hobetu egingo dela transferentzien bitartez, zerga propioen espediente politikoki garestiagora jo beharrik gabe.

Transferentziak kudeatzeko arazoen alorrean, aldiz, aurrekinak kalkulatzeko prozeduraren hutsuneek batetik, eta gobernuak ekonomiaren egoerari buruz ageri duen baikortasunak bestetik, finantza-ilusio bat sortu dute benetako aurrekontu-murrizketaren gainean, nola eskualdegobernuetan hala tokikoetan. Ekonomiaren goraldian, gobernuak zerga-bilketari buruz egin zituen aurreikuspen “ezkorren” edo gutxietsien arabera, behin betiko likidazioa udalen aldekoa izango litzateke betiere, benetako zerga-bilketak aurreikusitakoa nabarmen gainditzen zuenean.

Horregatik, udalerriak “aparteko ordainsari” moduko bat jasoko zutelakoan zeuden. Alabaina, egoera hori ere goitik behera aldatu da, 2008. urteko behin betiko likidazioa udalentzat negatiboa izan delako, eta beraz udalek Estatuari 1.580 milioi euroko zenbateko agregatua itzuli beharko diote, gehi 2009. urteari dagozkion 3.923 milioiak. Espainiako gobernuak “ordaintzeko erraztasunak” eman bazituen ere ordainketa zenbait urtetan zatitzeko, toki-gobernuen aurrekontuen egoera izugarri okertu da, kinka larrian jartzeraino.

Pasiboan ere ikusten dugu bateraezintasuna dela nagusi autonomian aurrera egiteko ahalegin gure ustez ustelaren (zerga-tasaz bestelako zerga-osagaiak aldatzeko aukera, kudeaketa garestitzeaz gain, udal-zergei dirua biltzeko ahalmena kenduko liekeena) eta transferentziasistemaren (aldagai-eredua) artean, azken horrek onuragarria izan nahi duelarik adierazle hori banaketarako aldagai gisa txertatzeko gehien ahalegintzen diren udalerrientzat. Zergaahaleginaren arazoa areagotu egiten da gaizki kalkulatzen delako, eta gainera bidegabea delako, udalerriei batzuei bakarrik aplikatzen zaielako lagapen-sistemaren eraginpeko udalerriak bazter utzita.

4. KRISIA MURRIZKETA ETA SINTOMA GISA Honaino esan dugunetik ondoriozta dezakegu sakoneko erreforma egin beharra dagoela, bai eskumenetan bai toki-finantziazioko tresnetan. Nolanahi ere, ezin daiteke alde batera utzi gure ekonomian nagusitu den krisi sakonaren haritik murrizketa berriak sortu direla, eta, aldi 72

AUSTERIDAD, DIVERSIDAD Y POLĂ?TICAS SOCIALES EN LOS CONCEJOS ALAVESES

berean, zerga-kudeaketan hutsune jakin batzuk azaleratzen ari direla, hedaldian ezkutuan egon ondoren.

Batetik., krisiaren ondorioz aukerako zergen (hiri-lurren balio-gehikuntzaren gaineko zerga eta eraikuntzen, instalazioen eta obren gaineko zerga) ondoriozko diru-sarrerak izugarri jaisten ari dira, eta, aldez aurretik ikusi dugunez, udalen zerga-bilketak zerga horiei esker egin du aurrera neurri handi batean, azken urteetan izan duten gorakadaren ondorioz. Gainera, tasa jakin batzuen diru-bilketan atzerakada nabarmentzen hasi da, bereziki, higiezinen sektoreari lotuta daudenetan, baita partekatutako diru-sarreretan ere (PFEZ, BEZa eta zerga bereziak) udalerri handienetan. 4. taulak erakusten digu eraikuntza-jarduerari lotutako diru-sarrerak 2007tik 2009ra bitarte nola aldatu diren 50.000 biztanletik gorako udalerrietarako, eta bide batez esango dugu 2009rako krisi ekonomikoa bete-betean pairatzen ari ginela.

Ikus daitekeenez, horrelako diru-sarreren beherakada agregatua ehuneko 40tik gora izan da hiri horietan. Zerga-alorrean, eraikuntzen zergak, 2007an zergen diru-sarreren bigarren iturria izan zenak ondasun higiezinen gaineko zergaren ondoren, diru-bilketaren ehuneko 40 galdu zuen ia bi urtean, eta hiri-lurren balio-gehikuntzaren gaineko zergak, berriz, ehuneko 17,4. Horrek agerian uzten du benetan kezkatzekoa dela errepikariak ez diren zergak oro har erabiltzea gastu arrunta finantzatzeko. Kontribuzio bereziak alde batera utzita, aurrekontuko hirugarren kapituluan kontabilizatutako gainerako hirigintzako diru-sarrerek (hirigintza-lizentziak, urbanizazio-kuotak eta hirigintza-aprobetxamenduak) ehuneko 56 egin du behera, eta lurrak besterentzeagatiko dirusarrerek ehuneko 64, gutxi gorabehera. Esan beharra dago azken horiek kapitalaren ezohiko dirusarrerak direla, baina nabarmentzekoa da 2007an aukerako zergen banako diru-bilketaren gainetik ere ibili zirela.

4. taula. Eraikuntzari lotutako tokiko diru-sarreren likidazio agregatua.

50.000 biztanletik gorako udalerriak (milioi â&#x201A;Ź).

2007

2008

2009

%â&#x2C6;&#x2020; (2007-2009)

1.025,61

850,38

847,04

-17,41

1.032,85

867,01

631,08

-38,90

Kontribuzio bereziak

56,57

75,00

59,02

4,33

Lurrak besterentzea

1.127,62

634,09

406,37

-63,96

584,17

416,46

254,45

-56,44

3.826,82

2.842,94

2.197,96

-42,56

Zerga Hiri-lurren balio-gehikuntzaren gaineko zerga Eraikuntzen, instalazioen eta obren gaineko zerga

Hirigintzako beste diru-sarrera batzuk (*) Guztira

(*) Hirigintza-lizentziengatiko, urbanizazio-kuotengatiko eta hirigintza-aprobetxamenduengatiko diru-sarreren batura barne.

Iturria: Finantzak Autonomia Erkidegoekin eta Toki Erakundeekin Koordinatzeko Zuzendaritza Nagusia.

73

AUSTERIDAD, DIVERSIDAD Y POLĂ?TICAS SOCIALES EN LOS CONCEJOS ALAVESES

Horri guztiari eransten badiogu Estatuko zergen diru-sarreretan parte hartzeak, oro har, behera egin duela, eta horrenbestez udalek, aldez aurretik ikusi dugunez, diru-sarrerak itzuli beharko dituztela kontura soberan ordaindutakoak itzultzeko, dirudienez udalerriek neurri diskrezionalak hartu beharko dituzte ezinbestean, tokiko zerga-presioa igotzeko, egungo egoera txarra izanagatik horixe baita jokabide ortodoxo posible bakarra. Beste alternatibak ez lirateke hobeak izango, hala nola zorpetze finantzarioa, edo are okerrago, ezohiko finantziazio-iturri horretara jotzeko murrizketak handiagoak izaki, hornitzaileentzako ordainketa atzeratzea.

5. taulan probintziako hiriburuen bilakaera erakusten da bakarrik, eta ikus dezakegunez, zerga-ahalegin erlatiboak gora egin du batez beste zerga guztietan, nahitaezkoetan bereziki, non aldeak izateko aukerak, itxuraz behintzat, handiagoak diren. 4. taulan erakutsitako kopuruei dagokienez nabarmentzekoa da, halaber, batez besteko zerga-ahaleginaren hazkunde-tasak nabarmen handiagoak direla nahitaezko zergetan, eraikuntzen zergan eta hiri-lurren balio-gehikuntzaren gaineko zergan eskatutako tasak ia-ia maximoetan zeudelako adierazgarri.

5. taula. Batez besteko zerga-ahalegin erlatiboa probintziako hiriburuentzat.

2007

2009

%D

Ondasun higiezinen gaineko zerga

74,72

80,30

7,47

Trakzio mekanikoko ibilgailuen gaineko zerga

67,17

75,54

12,46

Ekonomia-jardueren gaineko zerga

40,69

43,86

7,79

Hiri-lurren balio-gehikuntzaren gaineko zerga

88,14

88,94

0,91

Eraikuntzen, instalazioen eta obren gaineko zerga

89,42

91,38

2,19

Zerga

Iturria: Espainiako udalerrien zergen sailkapena. Madrilgo Udala.

Zorpetze finantzarioari dagokionez, datu ofizialek erakusten dutenez tamaina handiko hiri gutxi batzuetara mugatzen da. 2010aren amaieran zorraren erdia probintziako hiriburuei zegokien.

500.000 biztanletik gorako sei hiri handiek zor osoaren ehuneko 35etik gora berenganatzen zuten, nahiz eta hiri horiek finantza-baliabide gehiagoren jabe izan diren, nola zerga-oinarrien sendotasunagatik hala Estatuko diru-sarreren parte-hartzea banatzeko irizpideetan biztanleriaren haztapen bereziak betidanik onura handia ekarri dielako hiri handi horiei guztiei, eta hori frogatzeko esango dugu Madrilek bakarrik guztizkoaren ehuneko 22 bereganatzen zuela, nahiz eta ehuneko 4,57 murriztea lortu den aurreko urteko amaieraren aldean.

74

AUSTERIDAD, DIVERSIDAD Y POLĂ?TICAS SOCIALES EN LOS CONCEJOS ALAVESES

Euskal Autonomia Erkidegoko 251 udalerrietatik 85ek (herena) ez dute inolako zorrik, eta Arabako probintzian zorpetuta ez dauden udalerriak 23 dira (ehuneko 31,45).

Hortaz, toki-gobernuen erreskate orokorra aldarrikatzen dutenei guk esaten diegu jardun horrek pizgarri kaltegarriak baino ez lituzkeela ekarriko, aurrekontu-murrizketa neurri handiagoan errespetatuz baliabide publikoen kudeaketa eraginkorrena eta zuhurrena egin dutenak diskriminatuko lituzkeelako. Besteren gobernuek norberaren zorrak bere gain hartzeak â&#x20AC;&#x153;arrisku moralaâ&#x20AC;? ekarriko luke berekin, eta horrek ez luke sustatuko, inondik inora, gobernu eta kudeaketa egokia, areago kontuan hartuta lehenago ere finantza-erreskateen esperientziak izan ditugula, arazo bereziei konponbide bikainak emateko aurkeztu zizkigutenak, horrek neurri horien apartekotasuna zalantzan jarriko lukeelarik.

5. ESKUMENEN IZAERA: TRESNEN NAHASKETA ETA NORAINOKOA Bigarren mailako finantza-espezializazio bat zergen diru-sarera propioak eta transferituak bereizi soiletik haratago joango litzateke, batzuen eta besteen tasa eta haien garrantzi erlatiboa ere eskumenen izaerara doitzen ahaleginduz. Bi kasu baliatuko dugu esan berri dugun hori errazago irudikatzeko.

Tokiko Ogasunari ohiko toki-zerbitzuak esleitzen bazaizkio, ez du arazorik izan behar nahikotasuna lotzeko higiezinen jabetzaren gaineko zergari lehentasuna emango dion zergasistema baten esparruan, zerbitzu horiek higiezinen jabetzari lotuta egonik. Tasa eta diru-sarrera publikoen multzo bat ere ezarriko da, baita transferentzia orokor bat ere, asmo handirik gabe nahikotasun erlatiboa hobetzeko gai izango den finantziazio arrunta itxiko duen bitartekoa. Horren aurrean, udal-ogasunaren ohiko zerbitzu tradizionalei beste zerbitzu pertsonalago eta sozialago batzuk erantsiko dizkion toki-ogasun batek zerga-oinarri zabalagoak eta malguagoak beharko ditu higiezinen jabetzatik eratorritakoak baino, pertsona fisikoen errentaren gaineko zergan bezala, esate baterako. Gainera, transferentziek garrantzi erlatibo handiagoa izango dute eta zorrotzagoak izango dira, berdintzeko duten joera areagotuz, eta, gaitasun-indizean, udal-zergak ordaintzean erabilitako oinarri berriak erantsiz.

Planteamendu horrek oinarri teorikoa dauka, baina esperientzia partekatuan ere aukera dago beste zenbait adibide aurkitzeko. Europako Iparraldeko herrialdeak ditugu adibiderik paradigmatikoena, non udalerriek batez beste 10.000-30.000 biztanle dituzten. Egia bada ere herrialde horietan ez dagoela bitarteko gobernu-mailarik, toki-ogasunaren eredugarritzat jo daitezke, zerbitzu pertsonal eta sozialez osatuta daudelako, udalerriek lehentasunezko ondasun nagusiak oinarrizko mailetan emateko ardura hartzen dutelarik, funtsean errentaren gaineko zerga proportzional batek finantzatuta, oro har aldatu egin daitekeena tarte baten barruan, et zerga-oinarri zentral baten gainean, berdintzeko joera argia duen transferentzia-sistema bati jarraikiz.

75

AUSTERIDAD, DIVERSIDAD Y POLĂ?TICAS SOCIALES EN LOS CONCEJOS ALAVESES

6. ONDORIO GISA: TOKI-FINANTZIAZIOKO EREDU BERRI BAT Une honetan toki-finantziazioaren eredua berritzea ez da erraza izango, jakina denez sakoneko krisi ekonomiko baten erdian gaudelako eta Espainiako toki-munduak ere ezaugarri bereziak dituelako, eta ezbairik gabe ahalegin handiak beharko dira adostasun politiko batera iristeko erreforma benetan iraunkorra izatea lortu nahi badugu. Adostasun horiek lortu beharko lirateke, oro har, eredu horretan oinarrizkoak diren hiru alorretan, honako hiru alor hauetan hain zuzen: 1) bi finantziazio-tresna handietatik (zerga-esparru propioak eta lurraldearteko transferentziak) itxaron beharko litzatekeen pisu erlatiboa; ereduaren aplikazio- eta antolamendu-eremua (bateratua, udalerri guztientzat, edo duala, udalerri handi eta txikien arteko bereizketa eginez); eta 3) eredu autonomikoan txertatzea, toki-administrazioak eta administrazio autonomikoek ereduan jokatu beharko luketen zereginak koordinatuz.

Lehen gaiari dagokionez, printzipio eta pizgarri kontrajarriak ongi uztartu behar dira, hala nola autonomiaren garapena, zerga-esparru propioak ezarriz, kudeatzeko errazak diren eta dirua biltzeko gaitasun handia duten zerga gutxi batzuetan oinarrituta, eta berdintasunaren errespetuari lehentasuna emanez, horretarako berdintzearen aldeko transferentziak aplikatuz.

Bigarren gaiari dagokionez, lan honetan Espainiako toki-munduari buruz azaldu ditugun ezaugarriak ikusirik, gure ustez argi eta garbi egin beharra dago toki-finantziazioko eredu dual baten alde. Hala eta guztiz ere, eta toki-finantziazioaren sistemaren dualtasuna proposatzen badugu ere, horrek ez du esan nahi premia espezifikoen aurrean aukerako finantziazioereduak ezarri behar direnik, horiek oztopo handiak liratekeelako sistemaren gardentasuna eta eraginkortasuna bermatzeko. Finantziazio-sistemaren barruan helburu espezifikoak tresna jakin batzuen bitartez bideratu beharko lirateke, esate baterako, baldintzapeko edo konpentsazioko transferentziak erabiliko lirateke jurisdikzioen arteko esternalitateak zuzentzeko.

Hirugarren adostasun-oinarriaren arabera administrazio autonomikoen garrantzia handitu beharko litzateke, nola toki-maparen antolaketan, lurralde-oinarriak arautzeko aukera emanez, hala finantziazio-alorrean, autonomia-erkidegoen diru-sarreretan udalen parte hartzeko aukerak zabalduz, parte-hartze horiek toki-autonomia hobeto zaintzen dutelako gaur egun hain ugariak diren baldintzapeko diru-laguntza programek baino.

Oinarri horretatik abiatuta eta aurreko murrizketa kontuan hartuta,, finantziazio-sistema bereizi edo dualaren proposamena aurkeztuko dugu jarraian, udalerri txikiak eta udalerri handiak bereizita.

Udalerri txikietarako tamaina kritiko bat ezarri beharko litzateke lehenik eta behin. Eskumenak oinarrizko zerbitzuetara mugatuko lirateke, eta finantziazioa gauzatzeko oso zerga-sistema erraza erabiliko litzateke, batetik, indarreko nahitaezko zergak eta tasak aplikatuz, eta, bestetik, biztanleko zenbateko finkoko baldintzarik gabeko transferentzien sistema ezarriz. Kostu-kontabilitaterik ezean, biztanleko transferentzia hori zehaztuko litzateke partida handi batzuen bitartez, hala 76

AUSTERIDAD, DIVERSIDAD Y POLÍTICAS SOCIALES EN LOS CONCEJOS ALAVESES

nola gastu arruntaren, zergen diru-sarreren eta aurrezkien partiden bitartez, udalerri-eredu bat aintzat hartuta, behin udalerri talde horren muturreko balioak ezabatu ondoren. Transferentzia horiek beste batzuekin osatzeko aukera izango da elkarlana esplizituki bultzatzeko aldez aurretik aipatutako lerroan zerbitzuak emateko.

Udalerri handiek, berriz, oinarrizko eskumenak ez ezik beste zerbitzu pertsonalago eta sozialagoak eskainiko lituzkete, eta egungo zergen (ongi berritu ondoren) eta tasen bitartez finantzatuko lirateke, oinarri zabaleko zerga-figuren gaineko parte-hartzeko sistema bat erabiliz, lurraldez lurralde banatzeko aukerarekin.

Lurraldez lurraldeko banaketa horretarako beste tamaina kritiko garrantzitsu bat ezarri beharko litzateke, eta horren gainean behar diren zerga-konexioko puntuak ezarriko lirateke. Errentaren gaineko zergari dagokionez, konexio-puntua ezartzeak erraz samarra dirudi, zergadunaren zergahelbidetik abiatuta, eta toki-gobernuei ere arauak emateko nolabaiteko gaitasuna emateko aukera ere izan genezake haien autonomia-mailak hobetzeko, esaterako, estatuko kuota likidoaren gaineko gainkarga aldakor eta mugatua ezartzeko aukera emanez . Kontsumoaren gaineko zergen kasuan, lurraldez lurraldeko banaketa egitea askoz zailagoa bada ere, zerga-bilketa lurraldearen kontsumora egokitzen ahalegindu beharko genuke, eta horrela erabiltzaile eta zergadunen arteko asimetria murriztuko litzateke, tasen zeregina indartzeaz gainera. Ez dugu uste soilik tokikoak diren zerga-figuren kopurua zabaldu behar denik, kudeaketa-kostu txikiekin diru-bilketa handiak ahalbidetuko lituzketen ustiatu gabeko oinarririk ez dugulako ikusten.

Ohiko finantziazioa ixteko bitartekoari dagokionez, transferentziek, handiagoak ez ezik, zorrotzagoak ere izan beharko lukete, berdintzearen aldeko joera handiarekin. Gure ustez, biztanleriak, dauzkan ezaugarriak aintzat hartuta, premia-adierazlerik egokiena izan daiteke, administrazio zentraletik banatu beharreko transferentzietarako oinarritzat har daitekeen neurrian, autonomia-erkidegoen eremuetan aplikatu beharreko beste adierazle batzuen ezarpena ezertan eragotzi gabe. Nolanahi ere, biztanleriaren haztapen-koefizienteak bateratu beharko lirateke, orain artean tamaina handikoei mesede egin dieten aldeak murriztuz. Bestetik, benetako gaitasun-adierazle bat sartu beharko litzateke, zerga-figura errepikari nagusien zerga-oinarriez gain lurraldez lurraldeko parte-hartzeei dagozkienak ere aintzat hartuko lituzkeena, eta, gaur egun ez bezala, gaitasun txikiena dutenen eskura baliabide gehiago jarriko dituena. Azkenik, transferentzia-sistemak, egungo lagapen-ereduak ez bezala, banaketa egokitu beharko luke denboran aldez aurretik aipatu ditugun zerga-premia eta -gaitasunaren adierazle horietara.

Nolanahi ere, sistema aldatzeko beharrezkoa izango litzateke, aldaketaren norainokoa eta abiapuntuko egoerak errespetatu beharra aintzat hartuta, hainbat baliabide osagarri eranstea eta prozesua behar bezala luzatzea, erreformaren helburuak bete ahal izateko. Izan ere, Libanoko Amin Maalouf idazle sarituaren “Leon, afrikarra” eleberriko pertsonaia batek dioenez: “…inork ere ezin dezake lanbide bat ikasi eskuetan edo poltsikoan min hartu gabe.” Hemen kontua ez da lanbide bat ikastea, erakunde-aldaketa bat behar bezala bideratzea baizik, eta horrek eskuzabaltasun handia eskatzen du inplikatutako alde guztien aldetik.

77

AUSTERIDAD, DIVERSIDAD Y POLÍTICAS SOCIALES EN LOS CONCEJOS ALAVESES

78

BEGIRADA BAT TOKIKO EREMUTIK GAUR EGUNGO EUSKAL GIZARTE-ZERBITZU SISTEMARI JAIME GARCÍA MORENO EDE Fundazioa

AUSTERIDAD, DIVERSIDAD Y POLÍTICAS SOCIALES EN LOS CONCEJOS ALAVESES

Gaur hemen, Arabako Kontzejuen Elkarteak antolatutako jardunaldi honetan, hitzaldi bat emango dut Gizarte Zerbitzuen Euskal Sistema une honetan zertan den azaltzeko toki-eremuko erakundeen errealitatearen ikuspegitik. Hortaz, ez dut haren egoera eta etorkizuna baloratu nahi aditu baten ikuspegitik. Hemen azalduko dizuedan guztia arauditik atera dut zuzenean, baita plangintza-tresnetatik eta eskura daukagun dokumentaziotik ere.

ZERTAN DATZA GIZARTE-ZERBITZUEN EUSKAL SISTEMA? XEDE PROPIOA MUGATZEA Gizarte Zerbitzuen Euskal Sistemak pertsona, familia eta talde guztien gizarteratzea eta autonomia erraztu nahi du, sustapen-, prebentzio-, babes- eta laguntza-eginkizuna garatuz bereziki pertsonalak eta erlaziozkoak diren prestazio eta zerbitzuen bitartez, baita gizarteongizatea lortu ere, beste sistema eta politiko publiko antzeko edo osagarriekin (osasuneko, hezkuntzako, enpleguko, etxebizitzako edo diru-sarrerak bermatzeko gizarte-politikak, beste bost sistema horiek ere funtsezkotzat jotzen ditugulako herritarren gizarte-ongizatea lortzeko) koordinatuta eta elkarlanean.

Eta, horretarako: • Haien katalogoa osatzen duten zerbitzu eta prestazio ekonomikoak eskuratzeko eskubide subjektiboa bermatu nahi die; • Legean eta Zorroan ezarritakoari jarraiki titularrak diren pertsonei; • erantzukizun publikoko sare artikulatu bat eratuz eta antolatuz; 81

AUSTERIDAD, DIVERSIDAD Y POLÍTICAS SOCIALES EN LOS CONCEJOS ALAVESES

• eskumeneko hiru administrazio-mailen arteko egituraketa bermatzeko gauza diren kudeaketa- eta koordinazio-tresnen multzo batez hornitua; • titulartasun publikoko eta itunpeko pribatuko prestazio, zerbitzu eta ekipamenduez osatua; • eta kudeaketa publikoari eta gizarte-ekimenaren bidezko kudeaketari lehentasuna emanez.

Hala, gizarte-zerbitzuak Ongizate Estatuaren benetako zutabeetako bat izango lirateke.

IRAGAN HURBILA: GIZARTE-ZERBITZUEI BURUZKO 12/2008 LEGEA, 2008KO ABENDUAN ONARTU ZENA Gizarte-testuingurua aldatzen ari zen Legea onartu aurreko azken hamarkadan: • Egoera ekonomikoa ona zen, BPGak Europako batezbestekoaren gainetik igotzeari eusten ziolako, eta batez besteko langabezia-tasak oso txikiak zirelako, erabateko enplegu teknikoaren egoeratik hurbil.

• Autonomian mugak zeuzkaten pertsonen kopurua eta premiak handitu ziren: mendetasunaren prebentzio eta arretarako premia eta eskaerek gora egin zuten, eta familiei laguntzeko premiek ere bai. Horrekin batera, gizarte-laguntza informalak ahultzera egin zuen, agian lan-merkatuan gero eta emakume gehiago txertatzen ari zirelako batetik, eta gizon askok zaintza informaleko ardurak beren gain hartzen ez zituztelako bestetik.

• 39/2006 Legea onartu zen, abenduaren 14koa, autonomia pertsonala sustatzeari eta mendetasun-egoeran dauden pertsonak zaintzeari buruzkoa.

• Kalteberatasun-egoerekin eta bereziki kolektibo kalteberenek pairatzen dituzten bazterkeria-, marjinazio- eta pobrezia-egoerak larriagotzearekin lotutako arreta-premiak eta -eskaerak gora ari ziren. Bi faktore nagusi zeuden egoera horren atzean: –– lan-prekarietatea eta etxebizitza lortzeko zailtasunak, batez ere gazte, emakume eta etorkinen artean, –– bereziki adinekoei eragiten dieten bakartze- eta bakardade-egoerak.

–– edo nerabeen gatazka-egoeren eta adingabeen babesgabetasun-egoeren gehikuntza, hainbat faktore sozioekonomiko eta familiarren ondorioz.

• Gizarte-zerbitzuen alorrean behar-beharrezkoa zen emakumeen eta gizonen arteko berdintasunean pixkana-pixkana aurrera egitea, emakumeei gizarteratzen laguntzeko 82

AUSTERIDAD, DIVERSIDAD Y POLÍTICAS SOCIALES EN LOS CONCEJOS ALAVESES

jardunak eta zerbitzuak bultzatuz, bereziki emakumeek aurre egin beharreko bazterkeria-, babesgabetasun- eta indarkeria-egoerei eta tratu txarrei helduko dietenak.

Gizarte-errealitatea bilakatu ahala, sistema bat bermatu eta sendotu beharra zegoen Lege baten bitartez, gizarte-zerbitzuak jasotzeko eskubidea sustatu eta bermatzeko asmoa betetzeko.

Lege berriaren ardatza gizarte-zerbitzuak jasotzeko eskubide subjektiboa aitortzea da, 2017an bermatu beharreko herritartasun-eskubide batean eratua.

Eta hori ez ezik, Legeari dagokionez nabarmentzekoa da Gizarte Zerbitzuen Euskal Sistemaren zerbitzu propioen katalogoa nabarmen zabaltzea ekarri zuela, baita arreta-eredu komunitarioaren aldeko apustu argia ere.

Ikuspegi komunitarioa arretatik hurbil egongo da, eta: • baliabide eta esku-hartzeak toki-komunitate bakoitzaren ezaugarrietara egokitzeko erraztasunak emango ditu, pertsona eta erakundeen parte-hartzearekin; • pertsonei ohiko ingurunean, etxean batik bat, arreta eskaintzea ahalbidetuko du, eta, etxean egotea bideraezina denean, bizitegi-alternatibak eratuko ditu, tamainarengatik eta hurbiltasunagatik ingurunean integratzeko egokiak; • kasu bakoitzari ondoen doakion esku-hartzea diseinatuko du, premiei buruzko ebaluazio batean oinarrituta eta erabiltzailearen parte-hartzearekin egin beharko den arreta pertsonalizatuko plan baten esparruan; • pertsona edo familia bakoitzari erreferentziazko pertsona bat esleituko dio Gizarte Zerbitzuen Euskal Sisteman, arreta-ibilbideen koherentzia eta esku-hartzeen koordinazioa bermatzeko; • esku-hartzearen diziplinartekotasuna bermatuko du, arreta integrala eskaintzeko jarraipenirizpideak betez; • prestazio, zerbitzu, programa eta jarduera guztietan prebentzio-ikuspegia sartuko du, ahal den neurrian jardunez gizarte-arrisku edo -premiak azaldu edo areagotu baino lehen.

UNE HONETAN NOLA GAUDEN: Legearen garapenari dagokionez, orain arte honako aurrerapen nagusi hauek egin dira: • 2014ko abenduaren 19an, Gizarte Zerbitzuetako Erakundearteko Organoak nahitaezko txostena eman zuen Gizarte Zerbitzuen Euskal Sistemaren prestazio eta zerbitzuen 83

AUSTERIDAD, DIVERSIDAD Y POLÍTICAS SOCIALES EN LOS CONCEJOS ALAVESES

zorroari buruzko Dekretuaren inguruan, EAEko gizarte-zerbitzuen maparekin eta memoria ekonomikoarekin batera.

• Gizarte Zerbitzuen Euskal Sistemaren prestazio eta zerbitzuen zorroari buruzko 185/2015 Dekretua argitaratu berri da, 2015eko urriaren 29an. Zorroaren bitartez eskubide subjektiboa mugatu nahi da, zerbitzu eta prestazioak zehaztuz eta hartzaile izan daitezkeenak mugatuz.

• Besteak beste, EAEko gizarte-zerbitzuen mapak estaldurak ezartzen ditu, baita 2017/01/01ean beharko diren plazak edo arreta eskaini beharko zaien erabiltzaileen kopurua ere, (lurralde historikoen arabera edo EAE osoarentzat, Eusko Jaurlaritzaren eskumeneko zerbitzu eta prestazio ekonomikoetan), eta zerbitzuak ezartzeko biztanle-irizpide egokienak ere zehazten ditu.

• Memoria ekonomikoaren barruan bildu da, besteak beste, legeak ezarritako eskumenen araubideari jarraikiz euskal administrazio publikoek estaldura eta arreta-ordu horiek bermatzeko egin beharreko gastu arrunt publikoaren estimazioa, baita diru-sarreren estimazioa ere.

• 2015-2018 aldirako Gizarte Zerbitzuen Euskal Sistemaren plan estrategikoaren helburu nagusia Gizarte Zerbitzuen Euskal Sistema finkatzea da, eta 2020rantz aurrera egitea sistema orokor bihurtzeko bidean. Urri honetan Eusko Jaurlaritzak zirriborro bat aurkeztu die Gizarte Zerbitzuen Erakundearteko Organoari eta Gizarte Zerbitzuen Euskal Kontseiluari.

Baliabide-sarearen egungo egoerari dagokionez honako hauek nabarmendu behar dira: • Gastuaren zati handiena zerbitzuetara bideratzen da, eta ez prestazioetara.

• Prestazio ekonomiko jakin batzuetan gastua igo da, familia-inguruneko zainketetarako prestazio ekonomikoan edo laguntza pertsonalerako prestazio ekonomikoan adibidez.

• Gastu arrunt publikoaren erdiak baino gehiagok mendetasun-zerbitzu eta -prestazioekin zerikusia dauka.

• Diru-sarrera gehienek jatorri publikoa dute, eta koordainketaren ondorio dira, horrelakorik dagoenean.

• Inbertsioei dagokienez, oro har, premiaren igoerari erantzuteko behar adina azpiegitura daude.

• Lurralde historikoen artean alde esanguratsuak nabari dira zerbitzu eta prestazio ekonomikoen garapen-mailan.

84

AUSTERIDAD, DIVERSIDAD Y POLÍTICAS SOCIALES EN LOS CONCEJOS ALAVESES

• Eta zenbait alde daude, halaber, zentroen eta zerbitzuen garapenaren artean eta foruzerbitzuen eta udal-zerbitzuen garapenaren artean.

• Prestazio ekonomikoei dagokionez oro har aipatzekoa da Gipuzkoan gehiago garatu direla, eta nolanahi ere familia-inguruneko zainketetarako prestazio ekonomikoak garapen handia izan duela hiru lurralde historikoetan.

• Bestetik, zerbitzu jakin batzuek bultzada handia behar dute. Berriak direlako edo ezer gutxi garatu direlako egonkortu gabe dauden prestazio ekonomikoak eta zerbitzuak dira: –– Zaintzaileei laguntzeko eta babesteko zerbitzuak, –– Etxebizitza babestua bazterkeria-arriskuan daudenentzat, –– Adinekoentzako ostatu-zerbitzuak, udal-eskumenekoak, –– Adinekoentzako eguneko arreta-zerbitzuak, udal-eskumenekoak, –– Gizarte-larrialdietarako koordinazio-zerbitzua, –– Autonomia-mugek eragindako premiei erantzuteko gaueko zentroa, –– Bizitza independentea babesteko zerbitzua, –– Garraio egokituko zerbitzua, –– Laguntza pertsonalerako prestazio ekonomikoa.

Eta zehazki, udal-begirada batetik beste gai hauek ere erantsi behar dira: • Adinekoentzako udalaren eguneko zerbitzuetako plaza gehienak Aldundiekin itunduta zeuden, mendetasun-egoeran zeuden pertsonek okupatuak.

• Udal-titulartasuneko adinekoentzako egoitza-zentroetan, Arabako plaza gehienak pertsona autonomoek okupatuta zeuden, eta Bizkaian eta areago Gipuzkoan, berriz, mendetasunegoeran zeuden pertsonek okupatuta, Aldundiarekin itunduak.

• Hiru lurraldeetako apartamentu babestuen eta Bizkaiko eta Gipuzkoako etxebizitza komunitarioen erabiltzaileak pertsona autonomoak ziren.

• Gauza bera gertatzen da etxez etxeko laguntza-zerbitzuaren erabiltzaile izaki proiekzioak egiterakoan aintzat hartu diren pertsona autonomoekin.

85

AUSTERIDAD, DIVERSIDAD Y POLÍTICAS SOCIALES EN LOS CONCEJOS ALAVESES

• Etxez etxeko laguntza-zerbitzua bultzatzeko zailtasunak ageri dira, eta lurralde historikoen artean alde handiak nabari dira estaldurari, intentsitateari eta orduko prezioari dagokienez.

• Bazterkeria-baliabideak udalerri jakin batzuetan kontzentratuta zeuden, eta gaur egun ere bai.

• Zaintzaileak babesteko zerbitzua, laguntza-zerbitzuak eta gizarte-zerbitzuen eremuan parte hartzea eta gizarteratzea sustatzeko zerbitzua ez dira orokortu oraindik.

• Toki-erakundeek zer egitura dauzkaten ez dakigu.

• Adinekoentzako zerbitzuetako pertsona autonomoen eta mendetasun-egoeran daudenen kopuruari buruzko informaziorik badugu, baina zer mendetasun-maila duten ez dakigu.

• Gizarte Zerbitzuen Euskal Sistema erantzukizun publikoko sistema gisa finkatzeko eta kasuak kudeatzearekin zerikusia duten eginkizunak garatzeko, diagnostiko- eta plangintzatresna komunak aplikatzeko, eta esku-hartzearen gizarte-babesa eta harreman-ikuspegia bultzatzeko, litekeena da zeregin horietarako langile kopurua pixka bat handitu behar izatea.

ETORKIZUN HURBILA: GIZARTE-ZERBITZUEN EUSKAL SISTEMAREN IKUSPEGIA Gizarte Zerbitzuen Euskal Sistemaren zerbitzu eta prestazio ekonomikoen premiak eta eskariak gora egingo dute epe laburrean, ertainean eta luzean, gutxienez honako lau eragile hauen ondorioz: • Adinekoen kopurua gero eta handiagoa da, 75 urte edo gehiago dutenen kopurua batik bat, eta beraz mendetasun-egoeran edo -arriskuan dauden pertsonak ere gero eta gehiago dira.

• Zaintza informalaren ereduen dibertsifikazioa, eta epe labur-ertainean zaintza formalaren eta informalaren arteko orekan izango den erabateko aldaketa, zaintza formala indartu beharko delarik.

• Krisiak mota guztietako premia eta baliabideetan duen inpaktua.

• Eredu komunitarioa eta sustapen- eta prebentzio-ikuspegia bultzatu beharra.

Amaitzeko gogora ekarri behar da aurreikuspenen arabera Gizarte Zerbitzuen Euskal Sistema 2017rako orokor bihurtzeko bidean egongo dela, berdintasunaren, kohesioaren, elkarlanaren eta kalitatearen ildotik legean jasotako erakundearteko adostasun sozial eta politikoari jarraikiz. Eta, 86

AUSTERIDAD, DIVERSIDAD Y POLÍTICAS SOCIALES EN LOS CONCEJOS ALAVESES

espezifikoki, gizarte-zerbitzuen plan estrategikoak honako hauek aurreikusten ditu, besteak beste: • Zerbitzu eta prestazio ekonomiko guztietan estaldurak bermatuko dira. Aurrera egingo dugu zerbitzuak deszentralizatzeko bidean, plana ezartzeko biztanle-irizpide egokienetara hobeto egokituz.

• Egonkortu gabeko zerbitzuak bultzatuko dira, eta autonomia prebenitu eta sustatzeko estrategia bat zabalduko da eremu guztietan (mendetasuna, desgaitasuna, babesgabetasuna eta bazterkeria).

• Erreferentziazko profesionalaren figura garatuko da, baita kasuaren koordinazioa eta gizarte-babesa ere, ekimen pribatuaren, eta, bereziki, hirugarren gizarte-sektorearen partehartzearekin.

• Oinarrizko Gizarte Zerbitzuetako gizarte-langileen lana eginkizun horietara bideratuko da, eta, gainera, udal-eskumeneko zerbitzu guztiak indartuko dira, bide batez arreta-eredu komunitarioa indartuko delarik.

• Gero eta herritar gehiagok jakingo dute Gizarte Zerbitzuen Euskal Sistema zer den, zer prestazio eta zerbitzu dauzkan eta zerbitzu horietara jotzeko zer egin behar den, eta pertsona eta familiek ere gero eta parte-hartze handiagoa izango dute esku-hartzean.

• Gizarte Zerbitzuen Euskal Sistemaren zerbitzu eta prestazioak arautzen dituzten dekretuen eta “koordainketaren” garapenak jarraipena izango du.

• Zerbitzuen gaineko erantzukizunak berriro esleituko dira, eskumenen banaketari doituta, eta finantzak birdoitu egingo dira.

• Gizarte Zerbitzuen Euskal Kontseiluaren eta Gizarte Zerbitzuen Erakundearteko Organo kolegiatuaren ibilbidea finkatuko da, administrazio publikoen hiru mailen arteko lankidetzatik.

• Etengabeko plangintza-sistema diseinatu eta abian jarriko da, aldian behin eskaintzaren berri izateko eta eskaintza egokitzeko aukera emango duena, premien bilakaerari aurrea hartuz ahal den neurrian.

• Plangintzarekin eta kalitatearen etengabeko ebaluazio eta hobekuntzarekin, etengabeko prestakuntzarekin eta profesionalen trebakuntzarekin zerikusia duten tresnak bultzatuko dira.

• Beste arreta-sistema batzuekiko lankidetza garatuko da, eta bereziki osasun-sistemarekiko lankidetza, osasun-prestazioen eta gizarte- eta osasun-plazen finantziazioa bermatuz.

87

AUSTERIDAD, DIVERSIDAD Y POLÍTICAS SOCIALES EN LOS CONCEJOS ALAVESES

• Gizarte Zerbitzuen Euskal Sistemak eskainitako zerbitzu eta prestazioak zabaltzeko behar diren baliabide ekonomikoak aurreikusiko dira, finantziazio-tresnei eutsiz eta egonkortu gabeko zerbitzu eta prestazio ekonomikoak bultzatzeko funtsa eratuz.

88

MAHAI INGURUA: CEAR EUSKADI ORDEZKARIAK AGURAINGO ALAI ELKARTEA

AUSTERIDAD, DIVERSIDAD Y POLĂ?TICAS SOCIALES EN LOS CONCEJOS ALAVESES

I.

ALAI ELKARTEAREN JATORRIA

ALAI elkartea 2005. urtean sortu zen, Aguraingo zenbait emakume etorkin konturatu zirelako komunitatean eta ingurunean jatorri atzerritarreko hainbat pertsona sustraituta zeudela, eta pertsona horiei laguntzeko baliabideak urriak zirela. Zehazkiago, harreran, gizarteratzean eta laneratzean eta atzerritartasun-izapideei buruzko orientazioan laguntzeko baliabiderik ez zegoela ohartu ziren, eta horrek integrazio-prozesua zaildu egiten zuela.

AGURAINEN...................................... 145 ARABAN........................................15.141 EAE-N............................................ 72.894 ESPAINIAN..............................3.691.547 II. ELKARTEAREN XEDEAK 1. Kultura-aniztasunaren aldeko jarrerak sustatzea, berdintasunaren, tolerantziaren, elkartasunaren eta pluraltasunaren balioak indartuz.

2. Elkarrizketarako, trukerako eta gogoetarako guneak sortzea, gizarte-eremu guztietan integratzeko ikuspegiari jarraikiz.

3. Gizarteratzeko eta laneratzeko prestakuntza-ekintzak bultzatzea.

91

AUSTERIDAD, DIVERSIDAD Y POLĂ?TICAS SOCIALES EN LOS CONCEJOS ALAVESES

Fundatzaileak

4. Bizikidetzaren jardunbide egokiak sustatzea, balioetan oinarritutako hezkuntzaren bitartez eta kulturarteko gatazka komunitarioetan prebentzioa eta adiskidetzea bilatuz.

5. Emakumeen artean ahalduntzea eta berdintasuna sustatzea, emakume etorkinen askotariko diskriminazioa deuseztatzeari lehentasuna emanez.

92

AUSTERIDAD, DIVERSIDAD Y POLÍTICAS SOCIALES EN LOS CONCEJOS ALAVESES

III. ORGANIGRAMA

IV. ESKURAGARRI DAUZKAGUN BALIABIDEAK Langile boluntarioak: 41 •

Emakumeak ______26

•

Gizonak _________15

Langile liberatuak: Emakumezko proiektu-koordinatzaile bat 3 hilabete urtean, lanaldi-erdian.

V. ALAI SORTU IZANAREN JUSTIFIKAZIOA ETA GIZARTE-ERABILERA. ALAI kulturarteko sentsibilizazio eta harrerarako proiektu bat izateko sortu zen, gizartea eraldatzeko baliabide bat izateko, eta kultura-aniztasunaren aldeko jarrerak izateko, kultura-

93

AUSTERIDAD, DIVERSIDAD Y POLĂ?TICAS SOCIALES EN LOS CONCEJOS ALAVESES

aniztasuna gizateriaren ondarea den aldetik, eta, ildo horretan, komunitatea kontzientziatzeko gizarte inklusiboagoa, bidezkoagoa eta kohesionatuagoa lortzeko aurrera egiteko premiaren inguruan.

Denboran irauteko asmoarekin sortu zen proiektua, ALAIko kideok ondo asko dakigulako migrazio-prozesuak gizarteen berezko zerbait direlako. Horregatik da beharrezko integrazioprozesua babesteko politika aktiboak abian jartzea, langile migratzaileen gizarte-bazterkeria saihesteko, atzerritarrak izan edo barne-desplazatuak izan.

VI. ALAI-K KULTURARTEKO SENTSIBILIZAZIO-PROZESUETAN BETETZEN DUEN ZEREGINA Antzina-antzinatik gizakiok migratu behar izan dugu, ezinbestean.

Gizakiok migratu egin dugu gizakiak garenez geroztik, eta beraz migrazioek funtsezko zeregina izan dute giza espeziea eta gizartea osatzeko.

â&#x20AC;˘ AIPAMEN LABUR BAT GAUR EGUNGO MIGRAZIO-FLUXUEN NONDIK NORAKOEN INGURUAN NAZIOARTEKO MIGRAZIOA nabarmen hazi da mende honen hasieraz geroztik, eta hazkunde hori areagotu egin da EBk oraindik konpondu gabeko errefuxiatuen krisiaren ondorioz. Gaur egun gutxi gorabehera 232 milioi pertsonak beste herrialde batzuetara jotzen dute beren eta familiakoen bizitza hobetzeko aukera berrien bila, eta hainbat arrazoirengatik egiten dute, hala nola pobreziagatik, gatazka politiko eta gerretatik eta hondamendi naturaletatik ihes egiteko, garapen profesionala ahalbidetzeko, familia birbatzeko, klima hobea bilatzeko etab.

94

AUSTERIDAD, DIVERSIDAD Y POLÍTICAS SOCIALES EN LOS CONCEJOS ALAVESES

• MIGRAZIOEI BURUZKO KOPURUAK GAUR EGUN Azken hamarkadetan emakume eta neskatxa migratzaileen parte-hartzea nabarmen handitu da, eta datu hori garrantzitsua da gobernuentzat, kolektibo horiek sexu- eta lan-esplotazioa jasateko aukera handiagoak dauzkatelako.

232 milioi migratzaile nazioartean

Munduko biztanleriaren % 3.1

% 49 Emakume migratzaileak munduan.

% 51 Gizon migratzaileak munduan.

95

AUSTERIDAD, DIVERSIDAD Y POLÍTICAS SOCIALES EN LOS CONCEJOS ALAVESES

• MIGRAZIOAK EUROPAR BATASUNEAN –– BIZTANLE KOPURU OSOA: 502 milioi.

–– BIZT. MIGRATZAILEAK: 12,8 milioi.

–– Biztanle guztien % 2,5 dira.

–– EBko 2,3 milioi herritar Espainian bizi dira, eta hori hala da, neurri handi batean, gure lurraldea erakargarria delako Europako beste herrialde batzuetako erretiratuentzat (migratzaile bakarrak iparralderantz doazen hegoaldeko pobreak direlako mitoa apurtzen du datu horrek nolabait).

• HIRUGARREN HERRIALDEETAKO MIGRAZIOAK –– BIZTANLE KOPURU OSOA: 502 milioi bizt.

–– BIZT. ETORKINAK: 20,5 milioi bizt.

–– % 4,1 dira. Uste zabalenaren arabera EBk 2060ra arte 52 milioi etorkin beharko ditu bere ongizate-mailari eusteko (31,5 milioi gehiago).

Biztanle kopurua EAEko lurralde historikoetan, eta atzerritarren ehunekoa (iturria: Ikuspegi 2015).

Guztira Año 2015

Atzerritarrak

Atzerrit. (%)

N

%

N

%

Araba/Álava

323.528

14,8

25.948

18,9

8,0

Gipuzkoa

716.676

32,7

46.408

33,8

6,5

Bizkaia

1.148.691

52,5

65.041

47,3

5,7

EAE

2.188.895

100,0

137.397

100,0

6,3

96

AUSTERIDAD, DIVERSIDAD Y POLÍTICAS SOCIALES EN LOS CONCEJOS ALAVESES

• 2005. urtearekiko aldea ARABAN 15.141 EAE-N 72.894 • BIZTANLE KOPURUA AGURAINEN BIZTANLE KOPURU OSOA:

BIZTANLE ATZERRITARRAK

4977 BIZT.

559 BIZT. (% 11,2 ). 2005ean 145 biztanle zeuden.

Zalantzarik gabe, atzerritarren kopurua pixkana-pixkana gora doa, Espainian, EAEn eta gure ingurunean.

Aguraingo atzerritarrak 38 herrialdetatik datoz, horietatik 451 hirugarren herrialdeetatik eta 108 EBetik.

97

AUSTERIDAD, DIVERSIDAD Y POLÍTICAS SOCIALES EN LOS CONCEJOS ALAVESES

Etorkin gehienak Errumaniatik (72), Marokotik (208) eta Aljeriatik (113) etorri dira.

Beste herrialde batzuetatik etorritako herritarren kopuruak gora egin ahala, ALAIko kideok errealitate berri horretara egokitu behar izan dugu ezinbestean, eta prozesu biziagoak sortu behar izan ditugu jendea sentsibilizatzeko, kultura-aniztasuna positiboa eta aberasgarria dela zabalduz.

VII. KULTURARTEKOTASUNA ETA BIZIKIDETZA-JARDUNIDE EGOKIAK SUSTATZEKO PROIEKTUAK ETA LAN-PROGRAMAK 1. AGURAINGO UDALAREKIN HITZARTUTAKO JARDUERAK yy Eskola-errefortzuko eskolak (matrikula 25 adingaberentzat). yy Alfabetatze-eskolak eta gaztelania ikasteko errefortzukoak (matrikula 15 heldurentzat). yy Sentsibilizatzeko eta kulturartekotasuna sustatzeko programa: –– Kulturarteko osasunari buruzko jardunaldia: 3 tailer.

Gaur egungo subjektua eta Ulisesen sindromearen prebentzioa eta kudeaketa. estresa eta haren prebentzioa. genero-indarkeria eta nerabeak.

–– hitzaldia emakumearen nazioarteko eguna dela-eta. Emakume etorkinen askotariko diskriminazioa.

98

AUSTERIDAD, DIVERSIDAD Y POLÍTICAS SOCIALES EN LOS CONCEJOS ALAVESES

–– kulturartekotasun-dinamikak eskola-eremuan.

–– zineforuma kultura-aniztasunaren nazioarteko egunean. (urriaren 12a).

–– mahai-ingurua etorkinaren egunean (abenduaren 18a).

–– Aguraingo azokan parte hartzea, hainbat herrialdetako pintxo eta gozokien erakusketa eta dastaketa.

–– Musutruk truke-merkatuan parte hartzea.

–– gizarte-ekintzako batzordean parte hartzea, gizartean esku hartzeko ekimenak ekarriz.

–– tokiko eta eskualdeko beste gobernuz kanpoko erakunde eta gizarte-eragile batzuei laguntzea.

–– elikagaiak banatzeko programa, Fead Europako laguntza-funtsarekin eta Arabako elikagaien bankuarekin elkarlanean. (240 familia onuradun).

2. ARABAKO FORU ALDUNDIAREKIN ELKARLANEAN EGINDAKO JARDUERAK 1.- Ongietorriko eta kulturarteko laguntzako programa.

–– Harrera-, informazio- eta motibazio-saioak egitea.

–– Orientazio- eta aholkularitza-atalak.

–– Gizarte-baliabideen eta beste batzuen kudeaketan laguntzea.

–– Borondatezko lanaren eta lankidetzaren balioetan gidatzea.

2.- Kulturarteko sentsibilizazio-programa I. Eskola-eremuan kultura-aniztasunaren balioetan sentsibilizatzeko ekintzak 2 ikastolatako 5. eta 6. mailetako ikasleekin (dokumentala ikustea, geletan lan egitea, jolasak eta eskulanen lehiaketa).

II. Kulturarteko jaialdia. (3 egun): - “Ikusezinak” dokumentala.

- Ikuskizuna: dantza-emanaldiak, koreografiak eta beste arte modalitate batzuk.

- Herri-bazkaria (topaketa komunitarioa Andra Mari plazan kulturarteko bazkari bat egiteko), honako hauekin girotua: plater tipikoen lehiaketa, jolasak, herri-dantzak, Saharako tearen zeremonia.

III. Kulturarteko gozogintza-tailerra “Emakumeok munduaren elikatzaile”.

99

AUSTERIDAD, DIVERSIDAD Y POLĂ?TICAS SOCIALES EN LOS CONCEJOS ALAVESES

VIII. KULTURA-ANIZTASUNAREN DIMENTSIOAK Integrazioa hizpide hartzen dugunean integrazioaren dimentsio desberdinen arteko bereizketa kontzeptualari ekin behar zaio ezinbestean; hiru integrazio mota bereizten dira: a) Integrazio juridikoa, atzerritarrari Zuzenbidearen araberako estatus juridiko erregularra ematea (eta beraz, ikusezin izateari uztea) suposatzen duena. b) Kultura-integrazioa, hau da, komunitateko kide bakoitzaren sinesmen, balio eta bizimoduen elkarrekiko ezagutza eta errespetua. c) Gizarteratzea, laneratzea eta/edo integrazio ekonomikoa, hau da, etorkinak lan-merkatuan txertatzea, lehen mailako premiak (etxebizitza, osasuna, hezkuntza, familia birbatzea, parte-hartze politikoa etab.) estaltzea eta abar.

3 parametro horiek betetzen ez badira ezin dugu normalizazioa aipatu. Integrazio-prozesua ez da mirari bat.

Nolanahi ere, politika eraginkorrak garatzeko kontuan hartu behar da integrazioak aldebikotasuna eskatzen duela; uko egiteko eta ekartzeko borondatea eduki behar da, eta alde batera utzi integrazioaren gizarte-prozesua etorkinen ardura bakarra delako ideia; bestela, etorkinei arreta marjinala eskainiko diegu, eta gizarte-bazterkeriaren atarian geratuko dira.

Integrazioaren dimentsioak ezin daitezke gizarte zibilaren eta gobernuz kanpoko erakundeen ekimenetik kanpo geratu, gobernuen betebeharra ere bada, eta foro hau aprobetxatu nahi dugu ERAKUNDEEN ALDETIK KONPROMISO HANDIAGOA ESKATZEKO.

100

GUTXIENEKO ERRENTEN ETORKIZUNA JOSEBA ZALAKAIN SIIS-Dokumentazio eta Ikerketa Zentroa

AUSTERIDAD, DIVERSIDAD Y POLĂ?TICAS SOCIALES EN LOS CONCEJOS ALAVESES

1. HELBURUAK, KONTZEPTUZKO OINARRIAK ETA OINARRIZKO EZAUGARRIAK Euskadin, gizarteratzeko gutxieneko errenten sistema 80ko hamarkadaren amaieran sortu zen, industria-birmoldaketari lotutako pobreziaren gorakadari erantzuna emateko. EAEko erakunde eta gizarte-eragileek hainbat azterlan egin zituzten, bere garaian aitzindari izan zirenak, pobrezia neurtzeko, eta azterlan horietatik ondorioztatu zuten pobrezia modu berriak agertu izanak egundoko eragina zuela gizarte-kohesioaren ikuspegitik, baita herriaren bilakaera demografikotik ere. Hortik abiatuta, pobreziari aurre egiteko prestazio selektiboen sistema garatzearen alde egin zuten, garai hartan beste herrialde batzuetan (Frantzian bereziki, baina baita Erresuma Batuan ere) egiten ari ziren aurrerapenetan oinarrituta.

Errenta-maila nahikoak bermatzetik haratago, diru-sarrerak bermatzeko euskal sistemaren lehen helburuetako bat pobrezia-arriskuan zeuden herritarren ondasunen galera saihestea izan zen. Ildo horretan, diru-sarrera erregular batzuk bermatzeaz gain, ereduaren helburu nagusia pobrezia areagotzea saihestea izan da, hau da, bazterkeria-prozesuen oinarrian dauden gabeziaeta gabetze-egoerak epe luzera sendo zitezen saihestea. Izan ere, pobrezia ez da diru-sarreren gabezia zehatz baten ondorioa soilik, hondatze-prozesu baten abiapuntua da pobrezia, non gabezia-errealitateak pixkana-pixkana metatzen diren prozesu horrek aurrera egin ahala, eta baliabiderik eza epe luzean finkatzen denean iristen da gorenera. Epe ertainean eta luzean bizibaldintzetan eragiten duenez pertsonek bazterkeria-prozesuei aurre egiteko duten gaitasuna pixkana-pixkana mugatuz, askotariko gabezia-egoera horiek metatu egiten dira, eta egoera hori konpontzea askoz ere zailagoa da diru-sarreren aldi baterako gabezia bati aurre egitea baino.

Horregatik da garrantzitsua beste helburu hau ere betetzea: herritarrek eskura zitzaketen ondarebaliabideen gutxieneko bati eusteko aukerak bermatzea (Sanzo, 2013).

Helburu horrekin batera, lan-merkatuan berriz integratzeko bidea ere erraztu nahi zen, garai hartan Frantzian garatzen ari ziren gizarteratzeko gutxieneko errenten ildotik, laneratzea gizarteratzearen giltzarria dela aintzat hartuta. Ikuspuntu horretatik abiatuta, eskubide bikoitzaren 103

AUSTERIDAD, DIVERSIDAD Y POLÍTICAS SOCIALES EN LOS CONCEJOS ALAVESES

kontzeptua sortu zen jarraian, azken segurtasun-sarearen ideia gizarteratzeko abiapuntuaren ideiarekin uztartzeko.

2. OINARRIZKO EZAUGARRIAK Labur-labur, ereduaren oinarrizko ezaugarriak honako hauek dira: –– Eskubide subjektiboa. Hasiera-hasieratik, sistemaren prestazio nagusiak eskubide subjektibotzat jo dira (Gizarte Segurantzaren kotizazio gabeko prestazioak edo langabeziagatiko prestazioak bezala, eta Gizarte Zerbitzuen sistemaren prestazio gehienak ez bezala). Aurrerago ikusiko dugunez, prestazioa eskuratu ahal izateko diskrezionalitate teknikoaren eta politikoaren maila jakin batzuei eutsi zaie, baina hasiera-hasieratik sistemak garantista beharko zuela pentsatu zen, unean-unean eskuragarri zegoen aurrekontuaren mendean ez egoteko, garai hartan Espainiako autonomia-erkidego gehienek jarraitutako ereduari aurre eginez.

–– Kudeaketa autonomikoa. Kudeaketa autonomikoko eredua da, ekimena autonomiaerkidegoen eskutik sortu delako Gobernu zentralaren pasibotasuna ikusirik; beste herrialde batzuetan, ordea, gutxieneko errentak estatuaren eskumenekoak dira. Izan ere, langabeziaren edo Gizarte Segurantzaren alorretako prestazio batzuen gabeziak arindu nahi ditu eredu berriak, euskal erakundeek horien gaineko eskumenik ez badute ere.

Alde horretatik ere Espainiako gutxieneko errenten ereduak ez du zerikusirik Europako beste herrialde batzuetan indarrean daudenekin, azken horiek oro har administrazio zentraletik kudeatzen direlako.

–– Baldintzapekotasuna eta selektibitatea. Baldintzapeko prestazio selektiboa da.

Baldintzapekoa, onuradunak enplegu batean aritzeko eta gizarteratzeko ibilbide bat egiteko prest egon behar duelako, eta selektiboa, premia-egoera batean egonik, gutxieneko maila baten azpiko diru-sarrerak dituztenei eskaintzen zaielako bakarrik, nahiz eta apurkaapurka eskubide unibertsal bihurtzen ari den, sektoriala izatetik askotariko kolektiboetara (pentsiodunak, diru-sarrerarik ez duten pertsonak, langile pobreak) zabaltzen ari delako eta kontraprestazio-izaera pixkana-pixkana galtzen ari delako.

–– Eskubide bikoitza. Sistemak bi eskubide bermatzen ditu, desberdinak badira ere elkarri estu lotuta daudenak: diru-sarrera ekonomiko propiorik ezean diru-sarrerak bermatzeko errenta bat jasotzeko eskubidea batetik, eta gizarteratzeko eta laneratzeko laguntza profesional batzuk jasotzeko eskubidea bestetik. Nolanahi ere, eskubide bikoitzaren kontzeptuak agerian uzten du horrelako neurrien helburuaren bi ikuspegi desberdinen (segurtasun-sarea eta abiapuntua) arteko tentsioa, eta bi logikak (laguntza ekonomikoak eta gizarteratzeko laguntzak) bereizteko zailtasuna. Pixkana-pixkana, eta 2008. urteaz geroztik batez ere, gizarteratzeko abiapuntuaren ikuspegia nagusitzen ari da, gure

104

AUSTERIDAD, DIVERSIDAD Y POLÍTICAS SOCIALES EN LOS CONCEJOS ALAVESES

inguruneko herrialde guztietan aktibazioaren paradigma onartzearekin batera1. Aktibazioak baldintzapekotasunean sakontzen du, baita laneratzea eta gizarteratzea berdintzeko ahaleginean ere. Prestazioak kudeatzeko ardura udalaren oinarrizko gizarte-zerbitzuen eskutik Lanbideren eskura pasatu da, eta horixe da aldaketaren adierazgarri argiena.

–– Prestazio diferentziala. Hasiera-hasieratik prestazioaren helburua atalase-maila jakin baten azpiko diru-sarrerak osatzea izan da, eta prestazio subsidiarioa eta diferentziala izan nahi du, hau da, bermatutako zenbatekoaren eta familia-unitatearen diru-sarreren arteko aldea betetzeko modukoa. Horren ondorioz, eskatzaileek diru-sarrerak lortzeko gaitasunak agortu behar dituzte ezinbestean, eta pobreziaren tranpa ezagunaren atea ireki dezake horrek . Izan ere, horrelako prestazioen diferentzialtasuna dago pobreziaren tranparen oinarrian, batez ere onuradun izan daitezkeenak lan egin dezaketen pertsonak direnean2. Prestazioaren baremo gisa ezarritako kopurutik irabazitako errenta guztiak kentzeak sustagarria kentzen du, eta eragin horri ‘pobreziaren tranpa’ esaten zaio. Kotizazio gabeko babes ekonomikoak lan-merkatutik baztertutako kolektiboak babestu beharko lituzke printzipio diferentzial horren arabera, eta horrek berekin elkar lezake trebakuntza gutxieneko familiek lanean parte hartzeko aukerak murriztea (Ayala eta beste batzuk, 2003).

–– Soldata txikiak dauzkaten langileei irekitzea. Diru-sarrerak bermatzeko euskal ereduak soldata txikiak dauzkaten langileak ere hartu nahi ditu kontuan, aldez aurretik aipatutako pobreziaren tranpari erantzuteko eta gora ari den lan-pobreziaren fenomenoa arintzeko.

Horixe da, hain zuzen, gure ereduaren ezaugarri nagusietako bat. Izan ere, lan-merkatua prekarizatu (soldata txikiak, enplegu partziala eta etena) ahala gero eta gehiago dira errenta osagarri bat behar dutenak, etaezordezte-errenta bat, langabezia edo erretiroa esaterako.

1 Gutxienez azken 20 urteetan, aktibazioaren paradigma nagusi izan da mendebaldeko herrialdeen diru-sarrerak bermatzeko politiketan. Hainbat politika, neurri eta tresnaren bitartez, prestazio ekonomikoak jasotzen dituzten langabeak lan-merkatuan integratzea du xede, baita haien gizarteratze- eta integrazio-mailak hobetzea ere, ordaindutako enplegua gizarte- edo herritartasun-eskubideak eskuratzeko modurik onena dela aintzat hartuta.

Kontzeptu horren harira askotariko interpretazio eta aplikazioak egin dira, baina guk haren oinarrizko bi ezaugarriak aipatuko ditugu jarraian: batetik, gizarte-politiken eta enplegu-politiken arteko lotura estuago bat, diru-sarrerak bermatzeko programei dagokien gizarte-gastua murrizteko eta gizarte-politiken ikusmolde jakin bat berrezartzeko, lanaren etikan eta enplegua gizarteratzeko oinarrizko bitartekotzat jotzean oinarrituta; bestetik, diru-sarrerak bermatzeko prestazioak jasotzen dituztenen gainean murrizketak, mugak, kontrapartidak eta baldintzak ezartzeko joera handitzea (SIIS, 2012).

2 Llorensen, Arcaronsen eta Raventósen arabera (2015), «azken hamarkadetan joera politiko guztietako hainbat egilek nabarmendu dutenez, gutxieneko errentak edo pobreentzako errentak pobreziaren tranpa ospetsuan erortzen dira, tranpa horren arabera, lanik ez duen pertsona batek lan bat (gehienetan gaizki ordaindutakoa) onartzen badu, jasotzen ari den prestazioaren gainean % 100eko zerga-tasa ezarriko zaio, laguntza guztiak jasotzean. Tranpa horretan eroriko gara diru-prestazio publiko bat jasotzeko beste errenta-iturri batzuetatik ezer ere jasotzeko baldintza jarri badigute: oro har, langabezia-subsidioa ez da jasotzen ordaindutako lan bat lortuz gero, esaterako (…). Eta Espainiako ekonomian, pobreziaren tranpari prekarietatearen tranpa eransten zaio, hau da, aldi baterako lan-eskaintzei uko egiten diete onuradun askok nahiz eta lan horrek aldi baterako diru-sarrerak haztea ekarri gutxieneko errentaren gainetik. Izan ere, lanpostua berriz ere galtzean denbora asko beharko dute aurreko laguntza berreskuratzeko, eta azken batura agregatuan galtzaile aterako dira».

105

AUSTERIDAD, DIVERSIDAD Y POLÍTICAS SOCIALES EN LOS CONCEJOS ALAVESES

Errealitate horrek prestazioaren kudeaketa zailtzen du (kobratze desegokiak) eta pobreziaren tranparen arriskua sortzen du, soldatak txikiak direlako batik bat (“lan egiteak ez dit merezi”).

Enpleguari sustagarriak jarriz errealitate horri erantzuteko abian jarritako estrategiak aukera eman du lan-pobreziaren fenomenoa nabarmen murrizteko Euskadin lan-merkatuari lotutako herritarren artean, soldatak gehiegi jaitsi gabe eta prestazioa jasotzeko tasa handituz prestazio horietarako baliabide gehiago jarri dituzten herrialdeetako tasaren gainetik.

–– Dimentsio-aniztasuna. Diru-sarrerak bermatzeko euskal eredua bost osagaiz egituratu da: aldian behingo prestazio bat (diru-sarrerak bermatzeko errenta), aparteko edo larrialdiko prestazio bat (gizarte-larrialdiko laguntza), etxebizitza-prestazioa (etxebizitzagastuetarako prestazio osagarria) eta enplegurako pizgarriak, pobreziaren tranpa saihesteko lan merkatuan sartzen direnen artean, gizarteratzen laguntzeko programez gain.

–– Izaera familiarra. Familia- edo bizikidetza-unitateari ematen zaio prestazio hori, eta ez banako pertsonei. Gainera, baliokidetasun-sistemak ezarri behar dira nahitaez, familiaunitateetan izaten diren eskalako ekonomietara egokitzeko, kide gehiago dauzkaten familien kaltetan joan ohi direnak.

–– Etorkin irregularrei irekitzea. Azkenik, diru-sarrerak bermatzeko errentaren euskal ereduari dagokionez nabarmentzekoa da ezaugarri neurri batean espezifiko bat daukala, beste herrialde batzuetan ez bezala etorkin irregularrei prestazioa jasotzeko aukera ematen dielako erroldan 3 urte (urtebete, hasiera batean) eman ondoren. Ez dago esaterik immigrazio irregularraren pisu erlatiboa handia izan denik, ezta prestazioak dei-efektu nabarmenik eragin duenik ere, baina egiari zor prestazioa jasotzeko tasa handia da etorkinen artean, pobrezia-tasetan ere gainerakoen gainetik daudelako, eta horrek eztabaida politiko eta sozial nabaria eragin du gurean, baita inguruko beste herrialde batzuetan ere.

3. DIRU-SARRERAK BERMATZEKO ERRENTAREN ERREALITATEA DATUETAN Diru-sarrerak bermatzeko errentaren egungo egoerari eta bilakaerari buruzko datu kuantitatibo nagusiak bildu ditugu 1. eranskinean. Datu horietatik honako elementu hauek nabarmendu behar dira: –– Diru-sarrerak bermatzeko errentaren estaldura bost aldiz handiagoa da 1996. urteaz geroztik, biztanleriaren % 0,7 izatetik % 3,5 izatera igaro da hain zuzen, eta joera hori 2008. urtetik areagotu da bereziki, krisiaren inpaktuaren ondorioz eta prestazioa eskuratzeko irizpideak aldatu direlako. Zentzu horretan azpimarratzekoa da gutxienez 2008ra arte erabiltzaile kopuruak gora egin zuela prestazioa eskuratzeko irizpideak malgutzeko hartutako erabaki politikoaren ondorioz.

–– Eskubide subjektiboa izanagatik, lurraldetik lurraldera zenbait alde indarrean daude oraindik ere prestazioen estaldurari dagokienez, lurralde bakoitzean pobrezia-egoera desberdinek duten prebalentzia desberdinarekin bat ez datozenak.

106

AUSTERIDAD, DIVERSIDAD Y POLÍTICAS SOCIALES EN LOS CONCEJOS ALAVESES

Izan ere, 2015. urtean prestazioaren estaldura txikiagoa izan da Gipuzkoan beste bi lurraldeetan baino. Eta hori hala da neurri batean pobrezia txikiagoa delako Gipuzkoan, aldeak oraindik handiak badira ere.

–– 2011n prestazioaren zenbatekoa % 7 jaitsi zen, diru-bilketaren beherakadaren ondorioz aurrekontua murriztu zelako, baina sistemaren gastuak gora eta gora egin du etengabe, 2013an 450 milioi eurotik gora izateraino (BPGaren % 0,7).

–– Erabiltzaileen profilari dagokionez azpimarratzekoa da 2014an prestazioaren titularren % 57 emakumeak zirela,% 63 Espainia jaiotako pertsonak zirela eta % 51k 30 urtetik 50 urtera bitarteko adina zutela. Titularren % 25 pentsiodunak dira, eta % 18k lanean dihardu edo langile batekin bizi da, diru-sarrerak bermatzeko errenta ordezte-errenta baino errenta osagarria denaren adierazgarri.

–– Gutxieneko errenten sistemen artean diru-sarrerak bermatzeko errenta da Estatuan gehien garatu dena, bai estalduran bai gastuan. Izan ere, gutxieneko errenten estatu-gastu osoaren % 40 EAEri dagokio, eta EAEn, halaber, askoz ere estaldura-tasa handiagoak erregistratu dira.

–– Diru-sarrerak bermatzeko errentaren euskal eredua Europako beste herrialde batzuetako sistemaren antzekoa da, bai zenbatekoetan bai estalduran. Izan ere, datuek aditzera ematen dutenez, biztanleko gastuaren ikuspegitik zein biztanle-estalduraren ikuspegitik EAEko diru-sarrerak bermatzeko errenta Alemanian, Erresuma Batuan edo Frantzian indarrean dauden antzeko sistemen aldean jar daiteke.

–– Europako gainerako herrialdeetan bezala, prestazioaren zenbatekoa pobreziaren atalase-mailaren azpitik dago. Konparazio baterako, bi seme-alaba dituzten familiak erreferentziatzat hartuta, prestazioaren batez besteko zenbatekoa eta pobreziaren atalasemailara bitarteko aldea maila ertain batean daude EAEn EB osoaren aldean3.

3 Europako herrialdeetan bermatutako errentek izan duten inpaktua aztertzerakoan ikusten dugu soldataordainsari txikienek “kristalezko sabai” baten antzera dihardutela –pobreziaren tranpa ezagunaren fenomenoa saihesteko eta lan-jarduera sustatzeko– bermatutako errenten zenbatekoak finkatze aldera, eta horri esker, trebakuntza txikiagoko lanpostuen soldata-mailek pixkana-pixkana behera egin ahala, laguntza-prestazioen zenbatekoaren errebalorizazioak ezin dezake aurrera egin, lan egiteko adinean egonik “akibagarritzat” jotzen diren pertsonentzako laguntzei dagokienez bereziki. Herritarren diru-sarrerak eta laguntza-prestazioen zenbatekoak egokitzeko ezintasun hori da ekonomia postindustrialen trilemaren ondorioetako bat, eta horren arabera, erabaki publikoak hartu behar dituztenek gero eta zailtasun handiagoak dituzte hiru helburu desberdin uztartzeko: gastu publikoa kontrolpean edukitzea, enpleguaren sorkuntza sustatzea, eta desberdintasunaren hazkundea saihestea.

Agian hiru helburu horietatik bi bete daitezke aldi berean, baina oro har hirugarrenaren kaltetan izango da: zentzu horretan, enpleguaren hazkundea eta desberdintasunaren kontrola bateragarri egin daitezke, baina gastu publikoa izugarri handituz (bide eskandinaviarri jarraituz), edo bestela enpleguaren hazkundea eta gastuaren kontrola uztar daitezke, desberdintasuna murrizteko helburuaren kaltetan, herrialde anglosaxoien ildotik. Tradizio demokristaua duten herrialdeetan, berriz, lan-merkatu eta lan-harreman protekzionistak sustatu ohi dira, eta horrek arrazoizko mailak ahalbidetzen ditu berdintasunaren eta gastu publikoaren alorretan, baina enplegua sortzeko gaitasunaren kaltetan.

107

AUSTERIDAD, DIVERSIDAD Y POLÍTICAS SOCIALES EN LOS CONCEJOS ALAVESES

Nolanahi ere, diru-sarrerak bermatzeko errentaren sistemaren erabilgarritasuna balioetsi nahi badugu, pobrezia murrizteko zenbaterainoko eragina duen aztertu beharko dugu beste ezer baino lehen. Zentzu horretan, PGDI inkestaren datuen arabera, azpimarratzekoa da Euskadin pobreziaren aurka borrokatzeko ezarritako prestazio-sistemak lagundu egiten duela Euskadin zein mendebaldeko gizarteetan oro har gizarte-mugikortasunaren prozesuan nabarmentzen ari den beherakadaren haritik pobrezia egoera larriagoen igoera ez etortzea.

Zentzu horretan nabarmentzekoa da diru-sarrerak bermatzeko euskal sistemak eragin positiboa izaten jarraitzen duela, pobrezia-adierazpen larrienei aurrea hartzen dielako, eta problematika horren pertzepzio subjektiboaren adierazleak beheko mailetan mantentzeko lagungarri delako (izan ere, beren burua pobretzat edo oso pobretzat jotzen duten pertsonen ehunekoak behera egin du 2012tik 2014ra bitarte). PGDI inkestaren datuek aditzera ematen dutenez, 2014an EAEko diru-sarrerak bermatzeko sistemak pobrezia-arriskuan zeuden herritarren % 72,9 hartzen zituen eraginpean, 2012ko% 72,6aren antzera baina 2008ko % 63,6a handituz nolanahi ere. Hau da, 150.000 pertsona pasatxok prestazioa jasotzen dute (EAEko herritar guztien % 7) diru-sarrerak bermatzeko errentarik gabe pobrezia-egoeran egongo liratekeen 200.000 pertsona baino gehiagotik. Diru-sarrerak bermatzeko sistemaren onuradun diren pertsona horietatik guztietatik erdia baino gehiago –80.000 pertsona baino gehiago– laguntza horri esker atera dira pobreziatik, eta horrek esan nahi du sistemari esker pobreziak % 38,7 egiten duela behera. Prestazio horien onuradunen % 46 –herritarren % 3,3– ez dira pobreziatik ateratzen prestazioak gorabehera, baina pobreziaren atalase-mailara iristeko tartea nabarmen jaisten da prestazioei esker: prestaziorik gabe, pertsona horien diru-sarrera pobreziaren atalase-maila baino % 76 txikiagoa izango litzateke, baina tartea % 16ra jaisten da laguntzak jaso ondoren. Ildo beretik, diru-sarrerak bermatzeko sistemaren prestazioen pertzepzioak zerikusi handia izan du baliabide gutxien dauzkaten herritarren diru-sarreren mailaren beherakada arintzeko: 2008tik 2014ra bitarte herritarren % 10 pobreenaren diru-sarrerek % 13 egin zuten behera, baina % 25eko beherakada izango zuten prestaziorik ezean.

Izan ere, pobrezia-arriskuaren eraginpean dauden familiek hilero jasotzen dituzten 43 milioi euroetatik 18 diru-sarrerak bermatzeko errentaren bitartez jasotzen dituzte. Pobreziaegoeran dauden familiek diru-sarrerak bermatzeko errentaren bitartez jasotzen dute gastuaren zati handiena (ia erdia), baina ongizaterik ez duten pertsonek (13 milioi) eta ongizate-egoeran daudenek (7 milioi) ere jasotzen dute laguntza, eta esan dezakegu familia horiek transferentzia horiei esker lortzen dutela pobre izateari uztea. Nolanahi ere, PGDI inkestaren arabera, diru-sarrerak bermatzeko euskal politikaren ondorioak baliagarri dira, beste faktore batzuekin batera –hala nola etxebizitza erosteko kostua jaistea edo arriskupean dauden herritarren zati bat (atzerritarrak bereziki) EAEtik atera izana– 2014an atzemandako paradoxetako batzuk azaltzeko, gabetzeadierazle batzuen beherakada azaltzeko bereziki, pobrezia-adierazle objektiboek goranzko joera izan arren. Txostenak adierazten du, nolanahi ere, egiturazko zenbait adierazlek kolokan jartzen dutela babes-sistemaren etorkizuneko errendimendua. Prestazio-sisteman txertatzen ez diren arriskupeko herritarren igoeraren haritik datoz disfuntziorik handienak, termino absolutuetan batik bat: 2008an 47.542 pertsona izan ziren, 2012an 50.313 pertsona eta 2014an 56.307 108

AUSTERIDAD, DIVERSIDAD Y POLÍTICAS SOCIALES EN LOS CONCEJOS ALAVESES

pertsona, hurrenez hurren. Nolanahi ere, kolektibo horrek eskatzaile izan daitezkeenen artean duen garrantziak ez du nabarmen hobera egin: % 27,1.

Txostenak eransten du, nolanahi ere, azken urteetan areagotu egin dela, pertsona horien artean, eskuragarri dauzkaten diru-sarreren eta mantentzeko pobreziaren atalase-mailaren arteko tartea. Horren adierazgarri, 2008an alde hori % 21,3 izan zen, 2012an % 24,9 eta 2014an % 30,5, hurrenez hurren. Pertsona talde horietako gehienek soldata edo pentsio txikiak jasotzen dituzte, eta beraz talde horren egoerak okertzeko joera dauka diru-sarrerak bermatzeko errentaren onuradunen aldean.

Soldata txikiak dauzkatenen kasu espezifikoan ere diru-sarrerak bermatzeko errentak oso eraginkorra dela erakutsi du (Zalakain, 2014): –– Diru-sarrerak bermatzeko errentan eta gizarte-larrialdiko laguntzetan oinarritutako sistemarik gabe, gutxienez landun bat duten euskal familietako pertsonen % 4,3 benetako pobrezia-egoeran egongo ziratekeen 2014. urtean.

–– Euskadin diru-sarrerak bermatzeko errenta edo gizarte-larrialdiko laguntza jaso arte benetako pobrezia-egoeran zeuden pertsona guztien herena gutxi gorabehera, gutxienez landun bat daukan familia batean daude.

–– Lan-pobreziaren eraginpean dauden pertsonen ia % 60k diru-sarrerak bermatzeko errenta edo gizarte-larrialdiko laguntzak jasotzen dituzte, eta horri esker kolektiboaren % 2,54 bakarrik daude horrelako egoera batean, pobreziak % 42 behera egin ondoren.

–– Laguntza horiei esker, pobreziak % 42 egin du behera enpleguari lotutako herritarren artean, eta beherakada hori txikiagoa da laguntza horiek jasotzen dituzten gainerako herritarren artean baino, azken horien artean, benetako pobreziak % 61 egin duelako behera. Hori hala da nahiz eta sistema askoz ere eraginkorragoa den lana duten pertsonak pobrezia ateratzeko lanik ez dutenak ateratzeko baino, bereziki baliabiderik ezaren tasa edo non take up tasa handiagoa delako: % 40 (% 27 jasotzaileen artean).

4. PARADIGMA BERRIAK GIZARTE-POLITIKEN DEFINIZIOAN Herrialde gehienetan erantzun bera eman zaie munduko testuinguru sozioekonomiko eta demografiko berriari, eta zehazkiago, lehenago aipatu dugun trilema sozialari: ongizate-estatuaren berrorientazio orokorra bilatzen ahalegindu dira, independenteak izanagatik elkarri esku lotuta dauden hiru eredu edo paradigma abian jarriz: aktibazioa, inbertsio soziala eta aurrebanatzeko politiken aldeko apustua.

Gauzak horrela, gutxienez azken 20 urteetan, aktibazioaren paradigma nagusi izan da mendebaldeko herrialdeen diru-sarrerak bermatzeko politiketan. Hainbat politika, neurri eta tresnaren bitartez prestazio ekonomikoak jasotzen dituzten langabeak lan-merkatuan 109

AUSTERIDAD, DIVERSIDAD Y POLÍTICAS SOCIALES EN LOS CONCEJOS ALAVESES

integratzea eta haien gizarteratze-maila eta integrazio ekonomikoaren maila hobetzea du xede, ordaindutako enplegua gizarte- edo herritartasun-eskubideak eskuratzeko modurik onena dela aintzat hartuta.

Kontzeptu horren harira askotariko interpretazio eta aplikazioak egin dira, baina guk haren oinarrizko bi ezaugarri aipatuko ditugu jarraian: batetik, gizarte-politiken eta enplegupolitiken arteko lotura estuago bat, diru-sarrerak bermatzeko programei dagokien gizarte-gastua murrizteko eta gizarte-politiken ikusmolde jakin bat berrezartzeko, lanaren etikan eta enplegua gizarteratzeko oinarrizko bitartekotzat jotzean oinarrituta; bestetik, diru-sarrerak bermatzeko prestazioak jasotzen dituztenen gainean murrizketak, mugak, kontrapartidak eta baldintzak ezartzeko joera handitzea (SIIS, 2012).

Aurrekoarekin estu lotuta, gizarte-inbertsioaren paradigmak eguneratzen du eta neurri batean zabaltzen du aktibazioaren paradigma, eta Europako erakundeek lehendik aipatutako trilemari emandako erantzun ‘ofiziala’ da gaur egun. Ikuspegi horretatik erantzuna ematen zaie Ongizate Estatuak aurre egin beharreko presioei, garapen ekonomikoa, gizarte-babesa eta desberdintasunaren murrizketa uztartzen ahaleginduz, epe luzean batik bat, emakumea lan-merkatuan txertatuz eta giza kapitalean inbertituz. Morelek, Palierrek eta Palmek (2012) adierazi dutenez, erreparazioan oinarritutako politiken ordez prestakuntzara bideratutako beste batzuk sustatu nahi izan dira (preparing rather than repairing), oinarrizko lau ardatz hauetatik abiatuta: a) lehenago aipatu dugun aktibazioaren paradigma aintzat hartzea; b) gizarte-gastu publikoa murriztea, prestazioen maila eta prestazioetara iristeko irizpideak murriztuta; c) familia-politikak aintzat hartzea, produkzio-elementuak diren heinean; eta d) giza kapitalean inbertitzea, bereziki haurrengan inbertsio goiztiarrak eginez, hezkuntzaberdintasuna sustatuz eta bizitza osoan zeharreko hezkuntzaren aldeko apustua eginez (Cantillon, 2014). Haien aplikazio zehatzaren ikuspegitik gizarte-inbertsioaren ikuspegiak aldaketa politikoak dakartza elkarri lotutako hiru ardatzetan: ikuspegia gizarte-arrisku ‘zaharretatik’ gizarte-arrisku ‘berrietara’ aldatzea; zerbitzuei lehentasun handiagoa ematea prestazioen kaltetan; eta ex ante prebentzioa lehenestea ex post esku-hartzearen aldean (De Denken, 2014).

Gizarte-politikak berrorientatzeko ahalegin horren hirugarren osagaiak banaketaren aurreko politikak sustatu beharra azpimarratzen du, birbanatzeko ohiko politiken osagarri edo alternatiba gisa. Gizarte-inbertsioaren ildotik, aurrebanaketaren logikaren arabera, hobe da ex ante jardutea (hezkuntza bultzatuz, lan-merkatuaren funtzionamendua arautuz edo oinarrizko diru-sarrera batzuk hornituz) ex post jardutea baino, azken horrek birbanatzeko neurri garestiak eskatzen dituelako, eta pizgarri oker eta nahigabeko efektuak sorrarazten dituelako, pobreziaren tranpa adibidez. Hallen hitzetan (2014), aurrebanatzeko politikek gizarte-desberdintasunaren jatorriari heltzen diote, merkatutik eratorritako diru-sarreren banaketa berdinduz, gizarte- eta landiskriminazioa murriztuz, sektore kalteberenen aukerak hobetuz, eta, gainera, birbanatzeko eredu zaharraren gastu publikoa murriztuz, horrela aldez aurretik aipatutako gizarte-trilemari erantzuna emanez. Egile horrek dioenez, gaur egun gastu publikoa mugatuta dago, onartuta dauden gizarte110

AUSTERIDAD, DIVERSIDAD Y POLÍTICAS SOCIALES EN LOS CONCEJOS ALAVESES

eskubide jakin batzuek kostu handia dakartelako eta zor publikoa gero eta handiagoa delako.

Gauzak horrela, aurrebanatzeko politikak lagungarri izan litezke desberdintasuna murrizteko administrazioentzako kostu txiki samar batekin, eta gainera horrek gizarte-babes handiagoa ekarriko luke.

Azkenik, hiru ikuspegi horiekin bat etorriz, paradigma horiek lehenetsi dituzten herrialdeetan making work pay ikuspegia edo enpleguaren errentabilizazioa hartu dute aintzat, laneratzea aukera erakargarri edo errentagarri bihurtzeko gutxieneko errenten hartzaileentzat zein langabeentzat (Zalakain, 2006). Politika horien garapena aktibazioaren paradigmaren funtsezko osagaietako bat da, eta horrek eskatzen du welfare to work eredu batetik welfare in work eredu batera pasatzea, diru-sarrerak bermatzeko prestazio ekonomikoen belaunaldi berri bat garatzeko soldata txikiak dauzkatenentzat (in work benefits).

Nolanahi ere, prestazio horiei dagozkien arriskuak ezin daitezke alde batera utzi. Zentzu horretan, agerian geratu denez, “kapitalari emandako diru-laguntza direla esan dezakegu, kapitala, haien aurrean, ez dagoelako beharturik laneskua behar bezala ordaintzera, enpresen erantzukizuna neurri batean kolektibitatearen esku uzten delarik. Nolabait, errentaren banaketa primarioa aldatzeari eta pobreziaren eta desberdintasunaren zergatiak deuseztatzeari uko egiten zaio horrela. Tutueriaren amaierako politikak dira horiek, prozesu horien arrazoiak alde batera uzten dituztenak, haien ondorioetako batzuei bakarrik helduz” (De la Cal, 2015). Soldata txikien enpleguaren gizarte-onarpena errazteaz gain, prestazio horiek beste ekarpen arrisku batzuk ekar ditzakete berekin: batzuk aipatzearren, horrelako mekanismoak alternatiba gisa planteatzea, eta ez osagarri gisa, langabe guztiei diru-sarrerak bermatzeko sistema sendo bat finkatu ondoren; akuilatzeko logikari lehentasuna ematea birbanatzeko logikaren ordez, edo, ildo berean, ezer gutxi normalizatutako, eta batzuetan estigmatizatutako, laguntza-logika eta –bitartekoetatik planteatzea (Zalakain, 2014).

5. INDARRAK, AHULEZIAK ETA ETORKIZUNEKO ERRONKAK Orain artean egin dugun azterketatik abiatuta, diru-sarrerak bermatzeko euskal ereduaren indarrak eta ahuleziak nabarmenduko ditugu jarraian. Sistemaren indarrei dagokienez, honako hauek nabarmendu behar dira: –– Diru-sarrerak bermatzeko errentak nahiko ongi funtzionatu du, eta gizarte-babesaren euskal ereduaren oinarrizko zutabeetako bat da gaur egun. Luis Sanzok dioenez, herritar gehienak pobrezian kronifikatutako bizimodu batetik urruntzeko lagungarri izan da.

–– Diru-sarrerak bermatzeko errentak pobrezia murriztu du Euskadin eta gizarte-kohesioa sortu du gainera, enplegu-mailak murriztu gabe eta dei-efekturik sortu gabe, arrazoizko kostu ekonomiko batekin.

111

AUSTERIDAD, DIVERSIDAD Y POLÍTICAS SOCIALES EN LOS CONCEJOS ALAVESES

Areago oraindik, diru-sarrerak bermatzeko errenta euskal ekonomiaren funtzionamendu orokorra hobetzeko lagungarri izan dela esan dezakegu4.

–– Ereduak porrot egin duela esaten dutenei esan behar zaie azken urteetan diru-sarrerak bermatzeko errentak ez duela porrot egin. Aitzitik, diru-sarrerak bermatzeko errenta euskal administrazioen erantzuna izan da beste eremu batzuen –lan-merkatua, etxebizitza, langabezia, pentsioak, familia-politikak, etab.– porrotaren edo kolapsoaren aurrean.

Sistemaren ahulezien artean, honako hauek azpimarratu behar dira: –– Zenbatekoak ez dira nahikoak, bereziki hiru kideko edo kide gehiagoko familiei dagokienez.

–– Errenta eskuratzeko arazoak, bai betekizunak betetzen dituztenen artean bai betetzen ez dituztenen artean, baita, etxebizitza-gastua dela-eta bereziki, diru-sarrera eta gastuen artean desoreka handiak dituztenen artean ere.

–– Lan prekarioaren fenomenora egokitzea, bai kontzeptuaren bai administrazioaren ikuspegitik.

–– Iruzurraren kontrola eta finantziazio-arazoak.

–– Kronikotasunaren edo mendetasunaren gaia prestazioa jasotzean: datu gehiago, programa espezifikoak behar ditugu, baina baita kontzeptuzko ereduak aldatzea ere.

–– Oso profil desberdinetara (bazterkeria, lan-pobrezia, pentsiodunak) egokitzea, ibilbide, premia eta itxaropen desberdinekin.

–– Sistema normalizatzeko, bateratzeko eta sinplifikatzeko eta haren kudeaketa noren esku dagoen argitzeko premia.

4 Diru-sarrerak bermatzeko sistemen eta produkzio-ereduaren artean harreman bikoitza dago. Batetik, lehenak bigarrena behar du, kostua finantzatzeko, eta, aldi berean, eskatzaile izan daitezkeenen kopurua gehiegi haz dadin saihesteko. Nolanahi ere bigarrenak ere lehenaren onura jasotzen du, bereziki kontuan hartzen badugu ekonomia automatikoki egonkortzen duela eta biderkatzeko ahalmen handia duela. Zentzu horretan agerian geratu da 2009an Frantzian RSA errenta sartu izanaren ondorioz, nahigabeko langabeziak % 15 egin duela behera, eta lan-eskaintzak, kontsumo pribatuak eta BPGak % 0,3, % 0,8 eta % 0,2 gora, hurrenez hurren, Frantziako defizit publikoaren % 6ko beherakada eragiteaz gain (Canova, Piccoli eta Spadaro, 2015). Ildo beretik, 2011n Eusko Jaurlaritzak egindako azterlan baten arabera, diru-sarrerak bermatzeko errentaren ondorioz ia 27.000 enplegu sortu ziren, horietatik 4.500 diru-sarrerak bermatzeko errentak kontsumoan duen zuzeneko inpaktuari loturik eta 22.000 enplegua sustatzeko figuraren bitartez lanpostuak mantenduz. Izan ere, azterlan horretatik ondorioztatzen da EAEko BPGa % 2 txikiagoa izango zatekeela prestazio hori gabe, pobrezia murrizteko betetzen duen zereginaren adierazgarri.

Berriki, Nafarroako Gobernuaren aldez aurreko azterlan batek erakusten duenez, Gizarteratzeko Errentan inbertitutako euro bakoitzetik Nafarroako ekonomiari 1,002 euro itzuliko zaizkio, eta Gizarteratzeko Errentarako milioi euro bakoitzetik Nafarroako industrian, zerbitzuetan eta nekazaritzan 12 postu osagarri sortuko dira, gutxi gorabehera, tokiko merkataritzaren eta produkzioaren bultzadaren ondorioz (Nafarroako Gobernua, 2016).

112

AUSTERIDAD, DIVERSIDAD Y POLÍTICAS SOCIALES EN LOS CONCEJOS ALAVESES

–– Banan banako laguntza, oinarrizko gizarte-zerbitzuekiko koordinazioa eta gizarteratzeko eta laneratzeko baliabideen sare egokia edukitzea.

–– Gizarte-legitimitatearen pixkanakako galera, neurri batean etorkinak sartu izanaren ondorio dena.

–– Estatuko politiken hutsuneak arintzeko eredu baten prekarietatea.

Azkenik, zer ekintza-ildo jar genitzake abian diru-sarrerak bermatzeko euskal sistema epe laburrean hobetzeko?

–– Familien babes ekonomikorako politikak hobetzea, ardurapeko seme edo alaba bakoitzeko prestazio familiarrak indartuz, gure inguruneko herrialde gehienetan unibertsalak direnak eta funtsezko zeregina betetzen dutenak haurren artean pobrezia prebenitzeko.

–– Sartzeko eta kudeaketa hobetzeko prozedurak sinplifikatzea,prestazioa eskuratzeko aukerak normalizatuz eta, ahal den neurrian, gizarteratzeko logika diru-sarrerak bermatzeko logikatik bereiziz. Horretarako komeni liteke zerga-tresnetara jotzea enpleguko pobreziaren fenomenoari dagokionez bereziki, esaterako tax credits5 edo zerga-kreditu itzulgarrietara jotzea.

–– Pobrezia-egoeran egoteaz gain gizarteratzeko eta laneratzeko arazoak dituzten pertsonei orientazioa eta gizarte-laguntza eskaintzeko prozesuak hobetzea, eta pertsona horientzako gizarte-enplegu babestuko programa espezifikoak indartzea.

Nolanahi ere, diru-sarrerak bermatzeko politika berriak diseinatzean kontuan hartu behar da, halaber, enpleguaren ahalmen inklusiboa gero eta txikiagoa dela, lan-merkatuaren prekarizazioaren ondorioz batetik, eta erabateko enpleguaren gizartea itxuraz kolokan dagoelako bestetik.

Aktibazioaren paradigmaren oinarrizko elementuak zalantzan jartzen ditu prozesu horrek, laneratzea pobreziaren eta bazterkeriaren aurka borrokatzeko bitartekoen helburu nagusia eta ia

5 Ildo horretan gogora ekarri behar da gure inguruko zenbait herrialdek zerga-bidera jo dutela, tax credits edo zerga-kenkari itzulgarrietara zehazkiago, familiei laguntzeko prestazioak emateko eta langile pobreei dirusarrerak bermatzeko prestazioak emateko, zergak eta gizarte-prestazioak gehiago integratzeko bidean. Zergak eta prestazioak integratzeko politikek sendotasuna bilatu edo mantendu nahi dute zerga eta prestazioen arteko loturan, zergaren «tarte negatiboa» ezarriz (hau da, zerga-kenkaria zuzeneko prestazio bihur dadin saihestuz), eta, alderantziz, errenta zergapegarria izanez gero zerga-kenkari gisa prestazio bat kobratzeko aukera emanez (Hermida eta Noguera, 2013). Zentzu horretan, Working Family Tax Credit britainiarra (WFTC) eta Earning Income Tax Credit iparamerikarra (EITC) dira gehien garatu diren bitartekoak, eta azken hori pobreziaren aurkako tresna nagusietako bat da Estatu Batuetan, laguntza-prestazio ekonomikoen aurretik nabarmen. Frantzian edo Alemanian, berriz, berme-errentei lotutako prestazio-sistematik konpentsatzen dira normalean soldata txikiak.

113

AUSTERIDAD, DIVERSIDAD Y POLÍTICAS SOCIALES EN LOS CONCEJOS ALAVESES

bakarra izateari dagokionez6, eta bitarteko horien onuradunei eskatu behar zaizkien baldintzei dagokienez.

Gogoeta horietatik abiatuta, argi dagoena da aktibazio-eredu inklusiboa garatu beharra dagoela, enplegua gizarteratzeko lehentasunezkoa dela aintzat hartuta prestazio ekonomikorako eskubidea gizarteratzeko eta laneratzeko babesetarako eskubidetik bereiziko duena, bazterkeriaren kausa-aniztasunaren ondorio den gizarteratze-prozesuen dimentsio-aniztasuna onartuko duena, eta beraz, laneratzea gizarteratzeko bide bakartzat joko ez duena; desberdintasunaren egiturazko baldintzak aintzat hartuko dituena; eta prestazio horien baldintzapekotasuna bidezko elkarrekikotasunaren arabera planteatuko duena7 (SIIS, 2012; Zalakain, 2013).

Hala eta guztiz ere, azpimarratu beharra dago hainbat programa eta prestaziori bultzada handiagoa eman behar zaiela, diru-sarrerak bermatzeko errenta jasotzen duten herritarrek enplegu bat lortzeko aukera handiagoak izan ditzaten, gizarte-enplegu babestuko ereduak garatuz adibidez, eta enpleguaren kalitateari ea lan-baldintzei ere bultzada handiagoa eman behar zaiela, negoziazio kolektiboa indartuz edo gutxieneko soldata igoz, produkzio-eredu sendo bat garatzeaz gainera.

Adostasun-maila handia lortu da gizarte-bazterkeria pertsonaren bizitzako oso eremu desberdinetako —hezkuntza, etxebizitza, osasuna, enplegua, eskubide politikoak, harreman pertsonalak eta abar— desabantaila-metaketa dela zehaztean. Alabaina, bazterkeriaren kasua anitzeko ikusmolde hori ez dator bat aktibazio modu jakin batzuekin, gizarteratzea eta laneratzea parekatzean dutenez, gizarteratze-prozesuen kausa aniztasuna kontuan hartzen ez dutenak Ildo horretan, argi badago ere ordaindutako enplegua lortzea gizarteratzeko funtsezkoa dela, ezin dezakegu ahaztu enplegua ez dela, berez edo bakarka, gizarteratzea bermatzeko nahikoa. Izan ere, kasu edo egoera jakin batzuetan litekeena da gizarteratze-prozesuek laneratzearen premiarik ez izatea, eta hortaz bizitzaren beste dimentsio batzuei lehentasuna eman behar izatea. Izan ere, Pérez Eransusek dioenez (2006), “gizarteratzea autonomia eta independentzia hobetzeko gaitasunez jabetzeko prozesutzat jotzen badugu, prozesu hori ez da lan- edo prestakuntza-jarduera bat egitera mugatu behar. Gizarteratzea gizarte-laguntzako prozesu iraunkorra da, berekin baliabideen sinergia ekarri beharko lukeena, jarduerak egiteaz gain, trebetasunez jabetzea, gizarteproblematikak konpontzea, babes-sistemak eskuratzea eta abar barne hartuta”.

Whiteren bidezko elkarrekikotasunaren nozioaren arabera, ontzat hartzen bada pertsonek erantzukizun jakin batzuk dauzkatela, eta erantzukizun horiek legez betearazteko agindua eman daitekeela baldintza batzuk ezarrita, orduan Estatuak ere bere erantzukizunak bete behar ditu, eta, bereziki, aukera-berdintasuna bermatu behar du.

6 Adostasun-maila handia lortu da gizarte-bazterkeria pertsonaren bizitzako oso eremu desberdinetako —hezkuntza, etxebizitza, osasuna, enplegua, eskubide politikoak, harreman pertsonalak eta abar— desabantaila-metaketa dela zehaztean. Alabaina, bazterkeriaren kasua anitzeko ikusmolde hori ez dator bat aktibazio modu jakin batzuekin, gizarteratzea eta laneratzea parekatzean dutenez, gizarteratze-prozesuen kausa aniztasuna kontuan hartzen ez dutenak Ildo horretan, argi badago ere ordaindutako enplegua lortzea gizarteratzeko funtsezkoa dela, ezin dezakegu ahaztu enplegua ez dela, berez edo bakarka, gizarteratzea bermatzeko nahikoa. Izan ere, kasu edo egoera jakin batzuetan litekeena da gizarteratze-prozesuek laneratzearen premiarik ez izatea, eta hortaz bizitzaren beste dimentsio batzuei lehentasuna eman behar izatea. Izan ere, Pérez Eransusek dioenez (2006), “gizarteratzea autonomia eta independentzia hobetzeko gaitasunez jabetzeko prozesutzat jotzen badugu, prozesu hori ez da lan- edo prestakuntza-jarduera bat egitera mugatu behar. Gizarteratzea gizarte-laguntzako prozesu iraunkorra da, berekin baliabideen sinergia ekarri beharko lukeena, jarduerak egiteaz gain, trebetasunez jabetzea, gizarteproblematikak konpontzea, babes-sistemak eskuratzea eta abar barne hartuta”.

114

AUSTERIDAD, DIVERSIDAD Y POLÍTICAS SOCIALES EN LOS CONCEJOS ALAVESES

ERANSKINA. GRAFIKOAK

115

AUSTERIDAD, DIVERSIDAD Y POLÍTICAS SOCIALES EN LOS CONCEJOS ALAVESES

116

AUSTERIDAD, DIVERSIDAD Y POLÍTICAS SOCIALES EN LOS CONCEJOS ALAVESES

117

AUSTERIDAD, DIVERSIDAD Y POLÍTICAS SOCIALES EN LOS CONCEJOS ALAVESES

118

AUSTERIDAD, DIVERSIDAD Y POLÍTICAS SOCIALES EN LOS CONCEJOS ALAVESES

119

EMAKUME IMMIGRANTEA ETA ENPLEGU-SARBIDEA EUSKADIN MARIA JOSÉ MARTÍN HERRERO IKUSPEGI Euskal Herriko Unibertsitatearen Immigrazioaren Behatokia.

AUSTERIDAD, DIVERSIDAD Y POLĂ?TICAS SOCIALES EN LOS CONCEJOS ALAVESES

SARRERA Komunikazio honen helburu nagusia Euskal Autonomia Erkidegoan bizi diren emakume etorkinen egoeraren berri ematea da, enplegu bat lortzeko dauzkaten aukeretan arreta berezia jarriz. Ikuspegik egindako â&#x20AC;&#x153;Emakume etorkinak EAEnâ&#x20AC;? ikerketaren ondorio nagusietan oinarritu gara, besteak beste, azalpen hau egiteko .

Lehenik eta behin, azalpen labur bat emango dut Euskal Autonomia Erkidegoan bizi diren atzerritar jatorriko herritarren inguruan, Arabako kuadrilletan, eta bereziki Arabako Lautadan, bizi diren atzerritar jatorriko herritarrei arreta berezia eskainiz. Jarraian helduko diet, batetik, Euskal Autonomia Erkidegoa bizi diren emakume etorkinen egoerari eta lan-merkatuarekin dute harremanari, besteak beste, jarduerarekin duten harremana, emakume landunen ezaugarriak eta zer jarduera-adarretan diharduten aintzat hartuta, eta bestetik, emakume langabeen egoerari, enplegua bilatzeko darabiltzaten estrategiei eta bidean aurkitzen dituzten oztopo nagusiei.

Amaitzeko, Euskal Autonomia Erkidegoko emakume etorkinen ezaugarriak azalduko ditut, haien gizarteratzetik eta laneratzetik abiatuta.

Hainbat estatistika-iturri erabili ditugu hemen aurkeztutako datuak jasotzeko. Batetik, EINen Errolda Jarraitua erabili dugu, azken ustiapen-datuak 2015eko urtarrilaren 1ekoak izanik. EAEko etorkin atzerritarrei buruzko inkesta1 (Eusko Jaurlaritza, 2011) erabili dugu emakume etorkinek enplegua lortzeko dauzkaten aukerak aztertu ditugun zatian Eusko Jaurlaritzak EAEn bizi diren etorkinei egindako inkesta da, eta kolektiboaren argazki argi bat egiteko aukera eskaintzen digu.

1 Etorkin atzerritarrei buruzko 2010eko inkesta erabili dugu (EABI 2010) komunikazioa hau egiteko, argitaratutako azken datuak direlako. Laster argitaratuko dira EAEko etorkin atzerritarrei buruzko 2014ko inkestaren datuak (EABI 2014).

123

AUSTERIDAD, DIVERSIDAD Y POLÍTICAS SOCIALES EN LOS CONCEJOS ALAVESES

ATZERRITAR JATORRIKO HERRITARRAK EUSKAL AUTONOMIA ERKIDEGOAN 2015eko urtarrilaren 1eko datuen arabera, EAEn bizi diren atzerritar herritarrak 184.197 dira, hau da, herritar guztien % 8,4. Atzerritar jatorriko emakumeak 95.199 dira, eta atzerritar jatorriko herritarren erdia baino gehiago dira (% 51,7), gizonezkoak pixka bat gutxiago izanik (% 48,3).

Banaketa hori pixka bat feminizatuago dago atzerritar nazionalitateko herritarrei dagokiena baino, non emakumeak kolektiboaren % 49,3 diren eta gizonak % 50,7, hurrenez hurren. Nazionalizazioen prozesuak zeresan handia izan du horretan, azken urteetan batez ere. Eta bereziki latinoamerikar jatorriko pertsonen artean, talde horretan emakumeak gehiengoa izanik.

1. taula. Atzerrian jaiotako herritarrak Euskal Autonomia Erkidegoan, lurralde historikoaren eta sexuaren arabera (2015).

Lurralde historikoa

Atzerrian jaiotako herritarrak

Gizonak

Emakumeak

(K)

Atzerrian jaiotakoak/ herritar guztiak (%)

(K)

(%)

(K)

(%)

Araba/Álava

34.037

10,5

17.275

50,8

16.762

49,2

Bizkaia

89.253

7,8

41.980

47

47.273

53

Gipuzkoa

60.907

8,5

29.743

48,8

31.164

51,2

184.197

8,4

88.998

48,3

95.199

51,7

EAE

Iturria: Ikuspegik egina EINen erroldatik abiatuta (2015).

Garrantzitsua da datu hori kontuan hartzea. Izan ere, aurreko migrazio-prozesuetan gizonezkoen prebalentzia azpimarratzen zen, baina orain, Euskal Autonomia Erkidegoan, eredu hori apurtu da, fluxuak feminizatu direlako migrazio-prozesuaren hasieratik.

Bilakaerari dagokionez esan dezakegu Euskal Autonomia Erkidegoaren migrazio-fenomenoan bi fase bereizten direla: lehen fase batean, hainbat eta hainbat atzerritar etengabe iritsi ziren hazkunde ekonomikoaren garaian, eta orduan urtean iristen ziren pertsonen kopurua zen kezka nagusia; bigarren etapa batean, berriz, etorkinak iristeko intentsitatea moteldu zen, krisi ekonomikoaren ondorioz. Bigarren etapa horretan, 2012. urteaz geroztik batik bat, atzerritar nazionalitateko herritarrek behera egin dute etengabe; atzerrian jaiotakoek, aldiz, eutsi egin diote, eta pixka bat gora ere egin dute. Lehenago esan dudanez, atzerritar nazionalitateko herritarren artean nabari den beherakada hori gertatu da, neurri handi batean, azken urteetan nazionalizazioen prozesua areagotu delako, hau da, atzerritar nazionalitatearekin erregistratuta zeuden askok eta askok Espainiako nazionalitatea hartu dutelako.

124

AUSTERIDAD, DIVERSIDAD Y POLÍTICAS SOCIALES EN LOS CONCEJOS ALAVESES

Etapa berri horretan interesgunea ez da hainbeste zenbat pertsona iristen diren, Euskadin ezarritako etorkinak gizarteratzeko zer egin daitekeen edo zer egiten den baizik.

1. grafikoa. Atzerrian jaiotako herritarren eta Euskal Autonomia Erkidegoan bizi diren atzerritar nazionalitateko herritarren bilakaera (1998-2015).

9,0 8,0 7,0 6,0 5,0 4,0 3,0 2,0 1,0 0,0

1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015

cida en el extranjero

1,3

1,4

1,7

2,1

2,6

3,2

3,7

4,4

5,1

5,7

6,6

7,3

7,7

8,0

8,4

8,4

8,3

8,4

nacionalidad extranjera

0,7

0,8

1,0

1,3

1,8

2,3

2,8

3,4

4,0

4,6

5,4

6,1

6,4

6,6

6,9

6,8

6,5

6,3

atzerrian jaiotako herritarrak (%)

atzerritar nazionalitateko herritarrak (%)

Iturria: Ikuspegik egina EINen erroldatik abiatuta (2015).

Atzerritar nazionalitateko hainbat herritar Euskal Autonomia Erkidegoan ezarri dira beraz, baina lurraldetik lurraldera aldeak izan dira: Araban kontzentratu dira atzerrian jaiotako pertsona gehien (% 10,5), eta gainerako lurraldeetan kontzentrazioa txikiagoa izan da, % 7,8 Bizkaian eta % 8,5 Gipuzkoan, hurrenez hurren. Eraikuntzak eta nekazaritza-sektoreak garrantzi handiagoa dute Araban, eta horregatik nabari da alde hori gainerako lurraldeekiko.

Arabaren barruan ere, atzerrian jaiotako herritarren garrantzia desberdina izan da eremuaren arabera. Zenbait kuadrillatan, atzerritar jatorriko herritarrek garrantzi handiagoa dute herritar guztiekiko, Gasteizen (% 10,6), Arabako Errioxako kuadrillan (% 10,6) eta Añanako kuadrillan (% 10,5) adibidez. Beste kasu batzuetan, ordea, atzerritar jatorriko herritarren presentzia txikiagoa da, esaterako Arabako Mendialdeko kuadrillan (% 5,3), Aiaraldeko kuadrillan (% 5,8 ) edo Zuiako kuadrillan (% 6,4).

125

AUSTERIDAD, DIVERSIDAD Y POLÍTICAS SOCIALES EN LOS CONCEJOS ALAVESES

Mapa. Arabako kuadrillak. Atzerritar nazionalitateko herritarren eta atzerrian jaiotakoen banaketa (%).

Iturria: Ikuspegik egina EINen erroldatik abiatuta (2015).

Arabako Lautadako kuadrillako herritarren % 9 atzerrian jaio dira, eta Agurainen (% 11,8 ) eta Dulantzin (% 9) biltzen dira atzerritar gehien.

126

AUSTERIDAD, DIVERSIDAD Y POLÍTICAS SOCIALES EN LOS CONCEJOS ALAVESES

2.mapa. Arabako Lautadako udalerriak. Atzerritar nazionalitateko herritarren eta atzerrian jaiotakoen banaketa (%).

Iturria: Ikuspegik egina EINen erroldatik abiatuta (2015).

Euskal Autonomia Erkidegoan bizi diren etorkinen profilari dagokionez, atzerritar jatorriko emakumeen indizeari begiratzen badiogu ikus dezakegu immigrazioak Euskadin emakumeaurpegia duela latinoamerikarren kolektiboan, eta gizon-aurpegia, berriz, Afrikan jaiotako pertsonen artean.

Ildo horretan, Bolivian, Ekuadorren eta/edo Kolonbian jaiotako herritarren artean emakumeak dira nagusi, eta % 70etik gora Nikaraguako, Hondurasko, Paraguaiko eta Brasilgo herritarren artean; indize hori txikiagoa da, aldiz, Senegalen (% 15), Magreben (% 38) edo Pakistanen 127

AUSTERIDAD, DIVERSIDAD Y POLÍTICAS SOCIALES EN LOS CONCEJOS ALAVESES

jaiotakoen artean. Besteak beste, Bulgarian edo Errumanian jaiotako pertsonen artean nabari da orekarik handiena (2. taula).

Azken urte hauetan, krisi ekonomikoarekin bat etorriz, Nikaraguatik, Hondurasetik edo Paraguaitik (urte batzuk lehenago iritsi zen) etorritakoen artean feminizazio-tasa handiagoak nabarmentzen ari dira, goraldi ekonomikoan Euskal Autonomia Erkidegoan jada finkatuta zeuden beste herrialde batzuetatik (Kolonbia eta Bolivia adibidez) etorritakoen artean baino. Hori ez da halabeharrezko datu bat, eta euskal gizartearen eskaerei erantzuten die neurri handi batean.

1. taula. Feminizazio-indizea jaioterriaren arabera Euskal Autonomia Erkidegoan (2015) Gizonak nagusi

%

Gizonen % 30-45 30eraino gehiengoa

Oreka

% 45-55

Emakumeen Emakumeak % 55-70 gehiengoa nagusi

% 70 baino handiagoa

Boli Kosta

28,8

BosniaHerzegovina

44,8

Georgia

54,9

Ekuatore Ginea

69,1

Nikaragua

82,2

Ginea

28,1

Australia

44,7

Venezuela

54,7

Belarús

67,9

Honduras

74,5

Nepal

27,3

Erresuma Batua

44,4

Ekuador

54,3

66,1

Paraguai

74,3

Bangladesh

27,2

44,2

Ameriketako Estatu Batuak

53,1

63

Brasil

70,5

Tunisia

25,4

OZEANIAKO HERRIALDEAK

43

Txekiar Errepublika

52,9

Egipto

23,9

Etiopia

42,6

Kanada

52,7

Ghana

22,2

42,4

Eslovakiar Errepublika

52,3

Mali

21,1

ASIAKO HERRIALDEAK

42,2

ATZERRIAN JAIOTAKOAK

51,7

Pakistan

20,8

Afrikako gainerako herrialdeak

42,2

Ganbia

16,3

Portugal

39,2

Txile

51,5

Kuba

61,3

Senegal

15

Kongo

38,9

Uruguai

51,4

Errusia

60,6

Ginea Bissau

38,7

BIZTANLE KOPURU OSOA:

51,3

Magreb

38

ESPAINIAN JAIOTAKOAK

51,3

Aljeria

36,9

Serbia

Irlanda

Frantzia

Filipinak Dominikar Errepublika El Salvador Bolivia Latinoamerika AMERIKAKO HERRIALDEAK

62,8 62,5 62,1 61,9

Mexiko 51,6

61,9

Kolonbia

Errumania 50,8

128

59,9 Polonia Asiako gainerako herrialdeak

59,5 59,2

AUSTERIDAD, DIVERSIDAD Y POLÍTICAS SOCIALES EN LOS CONCEJOS ALAVESES

Gizonak nagusi

%

Gizonen % 30-45 30eraino gehiengoa

Oreka

% 45-55

Emakumeen Emakumeak % 55-70 gehiengoa nagusi

Italia

36,6

Moldavia

50,6

Armenia

58,1

Maroko

36,5

Argentina

50,6

IPAR AMERIKA

57,9

Siria

35,9

Nigeria

50,2

Japonia

57,3

AFRIKAKO HERRIALDEAK

35,9

Alemania

50,1

Ukraina

56,8

Mauritania

35,5

Suitza

49,2

Guatemala

56,7

Kongoko Errepublika Demokratikoa

35,3

EUROPAKO HERRIALDEAK

48,8

Suedia

56

Kamerun

33,4

Costa Rica

48,5

Hungaria

55,6

EUROPA BATASUNA (28)

47,7

Txina

55,6

Belgika

47,5

Peru

55,5

Angola

47,4

Herbehereak

46,1

Bulgaria

45,5

India

45,4

% 70 baino handiagoa

Iturria: Ikuspegik egina EINen erroldatik abiatuta (2015)

EMAKUME ETORKINAK ETA ENPLEGUA LORTZEKO AUKERAK EUSKADIN Emakume etorkinek enplegua lortzeko dauzkaten aukerei dagokienez, emakumeen jardueratasa handiak nabari dira. Alabaina, alde handiak ageri dira jatorriaren arabera. Ildo horretan esan dezakegu argi eta garbi bi kolektibo bereiz ditzakegula, migrazio-proiektuari hasiera emateko duten arrazoiaren arabera; Latinoamerikako emakumeak lan bila etortzen dira, eta magrebtar emakumeak, aldiz, senide bat laguntzera etortzen dira askotan. Jarduera-tasa desberdinetan islatzen dira alde horiek. Batetik, Latinoamerikako emakumeak dauzkagu; jatorri jakin batzuk nabarmentzen dira, Paraguai eta Bolivia adibidez, eta jarduera-tasetan nazionalitate bereko gizonen gainetik dabiltza. Bestetik, Magrebeko emakumeen kolektiboa dugu, eta haien artean jarduera-tasak batezbestekoaren azpitik daude.

Okupazioari dagokionez, okupazio-tasa handiagoak nabari dira Latinoamerikako jatorri nagusietako emakumeen artean gizonen artean baino. Egoera hori ez da aldatu krisi ekonomikoarekin, eta emakume etorkinen okupazio-tasak gizonezkoen tasen gainetik ere ibili dira.

129

AUSTERIDAD, DIVERSIDAD Y POLÍTICAS SOCIALES EN LOS CONCEJOS ALAVESES

Hala, jatorrien arabera aldeak nabari dira emakume etorkinen artean. Adierazle horiek eta haien arteko aldeek atzerritar emakumeek benetan integratzeko dituzten aukerak ematen dizkigute aditzera, jatorrizko eremuaren arabera (Aierdi, Basabe, Blanco, & Oleaga, 2008). Hiru talde bereiz ditzakegu, lan-merkatuan txertatzeko zailtasun txikiagoaren edo handiagoaren arabera: –– Lan-merkatuan erraz txertatzeko aukera duten emakume etorkinen artean jardueraeta okupazio-tasak handiak dira, eta langabezia-tasak oso txikiak. Mendebaldeko EBtik, Argentina, Txile eta Uruguaitik eta Txinatik etorritako emakumeak ditugu talde horretan.

–– Enpleguan –baina enplegu prekarioan– erraz txertatzen diren emakume etorkinak.

Jarduera-tasa handiak dauzkate, nazionalitate bereko gizonenak baino handiagoak ere, eta lan-merkatuan erraz txertatzen dira, baina egoera prekario batean nolanahi ere. Besteak beste, Latinoamerikako emakumeak ditugu talde horretan.

–– Jarduera- eta okupazio-tasa txikiak dauzkatenez lan-merkatuan sartzea zaila duten emakumeak, jatorri bereko gizonen tasen azpitik dabiltzanak. Magrebeko emakumeek osatzen dute talde hau.

Emakume etorkin landunen egoera. Euskal Autonomia Erkidegoko emakume etorkin landunen egoerari dagokionez, gehienek zerbitzu-sektorean dihardute (% 96,5), eta gizonen artean ez bezala, dibertsifikaziorik ez dago. Emakume landunen artean, hamarretik zazpi hiru jarduera-adarretan biltzen dira (etxeko zereginetan % 38,8, ostalaritzan % 21,9 eta merkataritzan % 17,7), eta gainerako jarduera-adarretan ez da batere ageri edo ia-ia ez dira ageri. Bestetik, lana duten gizon etorkinak zerbitzu-sektorearen (% 48), eraikuntzaren (% 28), industriaren (% 18,9), edo nekazaritzaren edo arrantzaren artean banatzen dira. Emakume etorkinen presentzia oso urria da sektore horietan.

Egoera horrek aukera ematen digu lan-merkatuan sektore-segregazio horizontala zenbateraino gertatzen den ikusteko, kolektibo jakin bat, emakume etorkinen kolektiboan alegia, jarduera-adar kopuru txiki batean kontzentratzen delako nagusiki, gainerakoetan duen presentzia oso urria edo deuseza izanik. Eta emakume etorkinentzako lan-nitxo horiek dira, hain zuzen, jarduera-sektore ekonomiko guztietan informalenak, eta erregularizazio–maila apalena dutenak (Moreno & Aierdi, 2011) Euskal Autonomia Erkidegoan Latinoamerikako emakumeek errazago dute laneratzea Afrikatik, Errumaniatik, edo ekialdeko EBko beste herrialde batzuetatik etorritakoek baino.

Batzuetan, emakumeak errazago eta arinago laneratzen dira gizonezkoak baino. Hala eta guztiz ere nabarmentzekoa da emakume etorkinak lan-merkatuan errazago sartzen badira ere, lan-baldintza askotan prekarioetan sartzen direla, eta, oro har, gizonezkoak baino baldintza 130

AUSTERIDAD, DIVERSIDAD Y POLÍTICAS SOCIALES EN LOS CONCEJOS ALAVESES

okerragoetan. Zehazki, kontraturik gabeko enplegu gehiago lortzen dituzte emakumeek, lanbaldintza okerragoekin eta diru-sarrera txikiagoekin.

Lehenago segregazio horizontala hartu dugu hizpide sektore jakin batzuetan metatzen diren enpleguak lortzeko aukerei dagokienez, baina segregazio bertikala ere ekarri behar dugu gogora, emakume etorkinek lor ditzaketen enpleguen trebakuntza-mailak hizpide hartzean. Zentzu horretan, emakume etorkinak merkatuaren beheko mailan kontzentratzen dira okupazio-eskalan, eta oso gutxi batzuek bakarrik lortzen dute zuzendari, teknikari edo bitarteko agintarien kategoria profesionaletako postuetara iristea. EAEko Atzerriko Etorkinei buruzko Inkestaren arabera lanean ari diren emakumeen % 14k bakarrik dihardute zuzendari gisa, eta horietatik gehienak Txinatik, mendebaldeko EBtik, eta neurri txikiagoan Argentinatik, Txiletik eta Uruguaitik datoz. Paraguaiko, Boliviako eta Senegalgo emakume langile etorkin gehienek trebakuntzarik gabeko lanbideetan dihardute.

Lanbide-egoerari dagokionez, emakume etorkin gehienek sektore pribatuan (% 83) dihardute, eta sektore publikoan emakumeen presentzia urri-urria da (% 3,4). Autonomo edo enpresaburu dihardutenak hamarretik bat baino gutxiago dira (% 8,4), eta autonomo edo enpresaburu diharduten emakume horietatik erdia baino gehiago Txinatik datoz.

EMAKUME ETORKIN LANGABEEN EGOERA Emakume eta gizon etorkinek enplegua bilatzeko darabiltzaten estrategiei dagokienez, gehienek LANBIDE enplegu-zerbitzu publikora jotzen dute. Gainerako aukerei dagokienez, emakumeek neurri handiagoan jotzen dute elkarteetara, erakunde-bitartekotzara (udala) eta aldi baterako laneko enpresetara. Gizonek, aldiz, senide eta lagunengana jotzen dute neurri handiagoan, edota enpresekin harremanetan jartzen dira eta lan-eskaintzen iragarkietara jotzen dute.

Emakume etorkinen esanetan, hainbat oztopo aurkitzen dituzte enplegu bat aurkitzeko bidean, nagusiki trebakuntzarik eta lan-esperientziarik eza. Bertako hizkuntza ez jakitea eta karga familiarrak ere azpimarratu dituzte.

Oztopo horietako batzuek emakume etorkinei eta bertakoei eragiten diete. Hala eta guztiz ere, oztopo batzuk atzerritar jatorriko herritarrek bakarrik pairatzen dituzte, lege-egoera adibidez.

Euskal Autonomia Erkidegoan denbora gutxiago daramaten emakumeei eragiten die horrek neurri handiagoan.

Emakume etorkin gehienek oztopo nagusi berdintsuak dituzte lana aurkitzeko bidean, baina arazo espezifiko batzuk ere badaude, jatorriaren araberakoak, hala nola lege-egoera Paraguaitik eta Senegaldik (% 44,8) datozen emakumeen artean; lan-esperientzia, karga familiarrak eta instrukzio-maila oztopo nagusia dira mendebaldeko EBko emakumeen artean; Errumaniako eta 131

AUSTERIDAD, DIVERSIDAD Y POLÍTICAS SOCIALES EN LOS CONCEJOS ALAVESES

ekialdeko EBko emakumeek hizkuntza (% 27,7 ) eta lan esperientzia aipatzen dute bereziki (23,3); Magrebeko emakumeen zailtasun nagusiek hizkuntzarekin, lan-esperientziarekin eta jatorrizko herrialdearekin dute zerikusia; Argentinako, Txileko eta Uruguaiko emakumeen oztopoak adinaren haritik datoz; eta azkenik, Kolonbiako, Ekuadorreko eta Peruko emakumeek instrukzio-maila aipatzen dute bereziki.

Egoera eta oztopo horiek eta aurrerago ikusiko ditugunak ikusirik, kontuan hartu beharrean gaude, askotan bezala, ezaugarri indibidualetatik haratago badaudela oztopo jakin batzuk etorkina eta emakumea izateari loturik, edota klase-diskriminazioari eta etorkina eta emakumea izateari loturik (Parella, 2006).

Emakume etorkinek beren lan esperientzia nola baloratzen duten aztertzerakoan ikusten dugu emakume gehienek mota guztietako enpleguetan aritzeko gauza ikusten dutela beren burua. Alabaina, jatorri jakin batzuetatik datozenen artean zailtasun nabari batzuk ageri dira: Magrebetik datozen emakumeek kultura-arrazoiengatik izaten dituzte lana aurkitzeko zailtasunak, eta Paraguaiko emakumeek, berriz, egoera irregularrean egoteagatik.

Aparteko orduak sartu beharra, ohikoa baino lanaldi luzeagoa egin beharra eta postu berean diharduten gainerakoek baino ordainsari txikiagoa jasotzea, horiexek dira emakume etorkinek aurkitzen dituzten arazo ohikoenak. Nolanahi ere, jatorri jakin batzuetako emakumeen artean beste arazo batzuk sortu ohi dira. Hala, EBko mendebaldeko emakumeek ohikoa baino soldata txikiagoa nabarmentzen dute, latinoamerikarrek lana eta haurrak zaintzeko ardura bateragarri egiteko ezintasuna, eta kolonbiar, perutar, ekuadortar eta errumaniarrek, berriz, irregulartasunegoera batean lan egin behar izatea.

Nolanahi ere, lanari ikusten dizkioten alde txarrak gorabehera, gehienek ontzat ematen dituzte lan-baldintzak, nagusiekiko harremanak, baldintza materialak, beren kultura eta erlijiora egokitzeko gaitasuna, arrisku-maila, jarduera-maila eta ordutegia nabarmenduz. Lanpostuz igotzeko aukeren inguruan galdetuta, aldiz, erdiak baino gutxiagok bakarrik egiten dute balioespen positiboa.

ONDORIOAK ETA AZKEN GOGOETAK Euskal Autonomia Erkidegoko emakume etorkinen ezaugarriak eta lan-merkatuarekin duten harremana kontuan hartzen baditugu tipologia bat ezar dezakegu ekonomian eta gizartean integratzeko duten mailaren arabera (Martín, 2013; Martín, Fullaondo, & Moreno, 2013).

–– Gizarteratze-maila handia eta laneratze-maila handia. Mendebaldeko EBtik eta Argentinatik, Txiletik edo Uruguaitik datozen emakumeak ditugu hemen. Euskal Autonomia Erkidegoan oso garrantzi handia ez badu ere, emakume kolektibo hori da gizarteratze132

AUSTERIDAD, DIVERSIDAD Y POLÍTICAS SOCIALES EN LOS CONCEJOS ALAVESES

adierazle eta adierazle ekonomiko onenak eta bertako herritarrekin integratzeko erraztasun handienak dituena.

–– Gizarteratze-maila ertaina eta laneratze-maila handia (zerbitzu-sektorea). Kolonbiatik, Ekuadorretik eta Perutik etorritako emakumeak ditugu profil honetan. Asko eta asko lanmerkatuan sartzen dira, etxeko lanetan, eta, neurri txikiagoan, ostalaritzan, aritzeko.

Kolonbiako eta Ekuadorreko emakumeek integrazio-adierazle hobeak dauzkate, batez ere Euskadin urte gehiago daramatzatelako, eta, horrenbestez, administrazio-egoera hobe bat lortzeko aukera handiagoak dituztelako. Paraguaiko eta Boliviako emakumeek., aldiz, denbora gutxiago daramate Euskadin, eta administrazio-egoera prekarioago batean bizi dira.

–– Gizarteratze-maila txikia eta laneratze-maila txikia: Afrikako emakumeak biltzen dira talde horretan, integrazio-adierazle txiki samarrak eta prekarietate- eta kalteberatasunmaila handia dauzkatenak. Lan-merkatuan sartzeko zailtasunak dituzte emakume horiek, eta hori gutxi balitz, gizartearen aurrean kalteberago ere badira, eta integratzeko arazoak ere badituzte. Nabarmentzekoa da egoera horrek bere horretan jarraituz gero, lehenbailehen neurriak hartu beharko direla jatorri horietako emakumeak prekariotasunetik atera eta gizartean eta lan-merkatuan txerta daitezen errazteko (Aierdi, 2012). Hortaz, instantzia publiko eta sozialetatik abiaraziko diren integrazio-politika eta neurrien jomuga nagusia behar du kolektibo horrek (Ikuspegi, 2013).

Azkenik kasu berezi bat nabarmendu beharrean gaude: Txinako emakumeena. Laneratzemaila handia dute, integrazio ekonomiko egokia eta bertako herritarrekiko integrazio eskasa.

Nolanahi ere, gutxiengoa dira EAEko emakume etorkinen artean.

1. irudia. EUSKAL AUTONOMIA ERKIDEGOAN bizi diren zenbait emakume etorkin mota, gizarteratze- eta laneratze-mailaren arabera.

Gizarteratze-maila handia eta laneratze-maila handia.

EBko mendebaldetik eta Argentinatik Txiletik eta Uruguaitik etorritako emakumeak

Gizarteratze-maila ertaina eta laneratze-maila handia (zerbitzu-sektorea). Kolonbiatik, Ekuadorretik, Perutik, Paraguatik eta Boliviatik etorritako emakumeak.

Gizarteratze- eta laneratze-maila txikia: Magrebeko emakumeak

133

AUSTERIDAD, DIVERSIDAD Y POLÍTICAS SOCIALES EN LOS CONCEJOS ALAVESES

Azken batean, Euskal Autonomia Erkidegoan laneratze-eredu prekario bat sortzen ari da, etxeko lanen eta zaintza pertsonalen sektorean zentratuta, eta bereziki Latinoamerikako emakumeak ezin hobeto sartzen dira eredu horretan.

Bertako herritarren ongizate-mailei eusteko ardatzetako bat izango da eredu hori, besteak beste mendetasuna, lan-egitura demografikoa mantentzea edo bertako emakumea lan-merkatuan sartzea aintzat hartuko dituena. Hala, Euskal Autonomia Erkidegoak hautatu duen migrazioereduaren arabera, bertako herritar gehienen ongizatea gutxiengo baten kalteberatasunean eta prekarietatean oinarrituko da, eta neurri handi batean atzerritar jatorriko pertsonek osatuko dute gutxiengo hori, baina bereziki emakume etorkinek.

BIBLIOGRAFIA Aierdi, X.: “Atzerriko biztanleak” in “EUSTAT, EAEko txosten ekonomikoa 2012” (47.-86. orr.), EUSTAT Euskal Estatistika Erakundea, 2012.

Aierdi, X., Basabe, N., Blanco, C., & Oleaga, J. A: Latinoamerikar biztanleria EAEn 2007, IkuspegiImmigrazioaren Euskal Behatokia, Bilbao, 2008.

Eusko Jaurlaritza: Euskal Autonomia Erkidegoko etorkin atzerritarrei buruzko inkesta, Eusko Jaurlaritza - Gobierno Vasco, Vitoria-Gasteiz, 2011.

Ikuspegi: 58. Immigrazio Begirada. Latinoamerikako biztanleria EAEn, 2015.

Ikuspegi: 55. Immigrazio Begirada. Europako biztanleria EAEn, 2014.

Ikuspegi: 52. Immigrazio Begirada. Asiar jatorriko biztanleria EAEn, 2014.

Ikuspegi: 51. Immigrazio Begirada. Afrikar jatorriko biztanleria EAEn, 2013.

Ikuspegi: 47. Immigrazio Begirada. Emakume etorkinak EAEn, 2012.

IOE, Colectivo: Mujer, inmigración y trabajo, Migrazio eta Gizarte Zerbitzuen Institutua, Madril, 2001.

Martín, M. J.: “Mujer inmigrante en el País Vasco. Una caracterización en tiempos de crisis” in Inguruak (293-311), 2013.

Martín, M. J., Fullaondo, A., & Moreno, G.: “Mujer inmigrante y mercado laboral en el País Vasco: un acceso precario al empleo” in Zerbitzuan (91-107), 2013.

134

AUSTERIDAD, DIVERSIDAD Y POLÍTICAS SOCIALES EN LOS CONCEJOS ALAVESES

Moreno, G., & Aierdi, X.: EAEko immigrazioari buruzko 2010eko urtekaria, Ikuspegi Immigrazioaren Euskal Behatokia, 2011.

Parella, S.: “Las lógicas de la discriminación de las mujeres inmigrantes en el mercado de trabajo: mecanismos y repercusiones” in Puntos de Vista: Cuadernos del Observatorio de las Migraciones y la Conviviencia Intercultural de la Ciudad de Madrid (29-46), 2006.

135

HERSTURA ETA DESBERDINKERIA NEKAZAL MUNDUAN. RAMON IBEAS LARRAÃ&#x2018;AGA Gasteizko Elizbarrutiko Caritasen idazkari nagusia

AUSTERIDAD, DIVERSIDAD Y POLĂ?TICAS SOCIALES EN LOS CONCEJOS ALAVESES

Nihilismoaren eta egurats zabalaren esperientzia fundatzaile gisa onartu dituen hurbilekotasunaren filosofia baten elementuak dira lagun hurkoa, etxea, egunerokotasuna eta zaintzea. Hurbilekotasunaren elementu horiek erresistentziaren zentzuan integratzen uzten dira.

(Josep MarĂ­a Esquirol)

IRUZKINA. Krisialdi ekonomikoak landa-munduan, bereziki Arabakoan, duen eragina hartzen du aztergaitzat artikulu honek. Lau ideia garatuz egiten dugu. Lehena Arabako landan XX. mendearen hasieratik gaur egun arte bizi izan den aldaketari buruzkoa, eta hori horrela, ohiturak, erakunde politikoak, ekonomia edo nortasuna bera aldaketa antropologiko baten subjektu dira. Egoera horretan, bigarren alderdia, egungo krisialdi ekonomikoak eragin dituen eta eragiten ari den ondorioetako zenbait adierazten ditu, horretarako datu soziologikoak baliatuz. Hirugarrenik, gure proposamena bizikidetzako guneak bilatzea da, auzotasuneko guneak, garai berriak tradizio zaharren argitara ikusiz, uste dugu herrien gizarte-premiak ez direla zertan konpondu gizartezerbitzu esaten zaien horien bidez soilik, guztiena gobernatzeko ondare tradizionaletik eman behar zaie laguntza, eta Arabako kontzejuek ekarpen handia egin dezakete horretan. Azkenik, Caritasek lurraldean garatutako Gizarte Ekintzako eredu batetik abiatzen den metodologia bat proposatzen dugu.

139

AUSTERIDAD, DIVERSIDAD Y POLÍTICAS SOCIALES EN LOS CONCEJOS ALAVESES

SARRERA. Litekeena da landa-mundua izatea tradizioak irmoago errotatua dauden eta aldi berean, eta beharbada kontrastez, modernotasunaren prozesuaren ondorioz gertatzen diren aldaketak argiago erakusten dituen bizikidetzako gunea. Komentario hori ez da gauza txikia, eta, izan ere, orri hauen idazkuntza amaitzeko nire oharrak errepasatzen ari nintzela, Donostiako Zinemaldian “Amama” filma estreinatzen zuten, bi belaunaldiren arteko haustura kontatzen duen filma. Edadeko jendea, lurrari, landari eta baserriari lotuta, eta gazteenak, aldiz, hirirako bidean, nolabait esateko.

Filmak gehiegi erabiliko ditu topikoak edo ez, nire lana ez da zinema-kritika, baina egia da haustura antropologiko bat azpimarratzen duela, landan, baita Arabakoan ere, gutxienez Erdi Aroan hiria agertu zenetik gertatzen ari dena, hain zuzen ere. Hori azpimarratu nahi dut gaurkoa aztertzeko gure aniztasunaz eta pertenentzia bikoitzaz jabetu behar garelako. Landa-arloa zentzu puruan ez da existitzen bere testuingurutik isolatuta.

Arabako errealitatea ulertzeko beste elementu lagungarri bat herriaren garrantzia da, izan ere Araban, beste lurralde batzuetan ez bezala, oinarrizko batasun-elementua da, haranaren edo baserriaren gainetik (Martínez J, 1996). Hori garrantzitsua da, leku horretan baitago etxea, antzinatean ere jada eskubidea eta auzotasuna ematen zituen etxeak, eta hori betiere presente dago auzoko berriei buruz ari garela. Herrietara itzultzen diren asko “beren” etxera itzultzen dira, etxe hori betiere haien zaharrena ez bada ere. Zailtasunak eta aukerak sortzen dituen tokidimentsio hori du auzoko horien inplikazioak.

Arabako landa-munduak etxetik abiatuta eraikitzen du bere nortasuna, beste errealitate handiago baten zati gisa ulertuta: herria. Hor ulertzen da eta egituratzen da herriko biztanleak sartuta dauden oinarrizko gizarte-nortasuna, eta hortik bertatik sortzen dira propiotzat jotzen diren errealitateak. Horrek garrantzia izango du esku artean dugun gai hau aztertzeko, ezen pobrezia-egoerei, lehen premia zuenari jaten ematearekin arintzen zirenei, toki-esparru horretan konpontzen zen zerbait baitzen, orain lurraldearen instituzionalizaziotik ekiten zaie, bereziki Foru Aldunditik eta ez hainbeste herritik beretik. Zerbitzuen zentralizazioa ezinbestean ari da Arabako landa-errealitatea zeharkatzen, eta eraldatu egiten du nolabait.

1984ko Hauteskundeei buruzko Foru Arauak eta Kontzejuei buruzkoan izan zuen eraginak erakusten dute aldaketa horiek jardun sozio-politikoa proportziozko logikan ardaztuko dutela, erabaki-zentroan eta ordezkaritza-organoetako pisu espezifikoa hiriburuaren alde bideratuz, sortzen duen kontzentrazioarengatik eta biztanleria-desorekarengatik.

Horrek aldaketa dakar, eta gure belaunaldi gazteentzat aldaketa hori berezkoa badirudi ere, gure adinekoentzat, aldiz, eta herrietan adineko asko daude, mantso mastekatuz beharreko prozesua izaten jarraitzen du. Erabakiak hartzeko moduak, gizarte-harremanak, harreman ekonomikoak, eta abar, aldatu egin dira. Hausturak ugari dira, baina lehen adierazitako egileari jarraikiz, honako hauek nabarmenduko ditugu: 140

AUSTERIDAD, DIVERSIDAD Y POLĂ?TICAS SOCIALES EN LOS CONCEJOS ALAVESES

Laborariaren eta lurraren arteko haustura. Fabrika ageri da diru-sarreren funtsezko iturri eta iturri seguruago gisa, eta landa-lana bigarren jarduera bat izaten hasiko da, batzuetan familiaren osagarri izango dena eta aisialdira ere murriztuta geratuko dena. Nekazaritza-ekonomiarekin eta beren ustiategiekin elkarbizitzen.

Eta ustiategi horien trazabilitatea ere nabarmen aldatu da. Duela hainbat urte, produzitzaileak banatzaile ere baziren. Gaur egun, gero eta gehiago daude beste batzuen mende, eta haiek dira produktua eraldatzen dutenak, merkatura helarazten dutenak eta nekazariak edo abeltzainak lantzen duenaren prezioak ere ezartzen dituztenak, eta tentsio-egoerak ekartzen ditu horrek mahatsaren edo esnearen produkzioaren inguruan bizi izandakoak bezala, bakarren bat aipatzearren.

Hirugarren elementua etxearen eta lurraren arteko deserrotzea da. Jendeak herrietan bizitzeari utzi dio eta hirietara aldatu da. Bertatik joaten den beren ustiategietara, edo errentan ematen dituzte, eta zenbaitetan familia-festetara eta herrian bertako festetara eta garai bateko lagunei egindako bisitara murriztuz herrietan izaten duten presentzia.

Azkenik, nekazaritza-lanaren jarraitutasun tradizionala hautsi da. Familiak beste espektatiba batzuk ditu eta etxearen eta kide den herriaren produkzio-faktorearekin lotzen zuen marra hautsi du. Izan ere, lurren kontzentrazioa gero eta handiagoa da etxeko nukleotik gehiago landuko ez diren lurzoruen salmentaren edo alokairuaren ondorioz.

Dena den, ezin dugu pentsatu haustura horiek guztiek landa-munduaren amaiera ekarriko dutenik, mundu hori potentzialtasun berriekin birsortzen da, eta nekazaritza-arloarekin hausten badu ere, bere ikuspegi klasikoenetik ulertuta, hiri-arloko bihurtuz, bere barruan gordetzen du bere memoria. Arabako herrien zati bat oso landa-arlokoa da oraindik, esapidearen zentzurik tradizionalean, eta beren historiari dei egiten diote gune misto horiek hiri-arloarekin batera eraikitzeko garaian. Horren adibide bat Kuartangon bizi izan dugu; harana osatzen duten herrien memoria argazki-liburu batean bildu da, Caritasek bultzatutako merituzko lan batean, eta bihotz handia jarri dute landa-auzokoek eta haien iloba urbanitek, eta guztien nortasuna indartuta geratu da XXI. mendeko Arabaren hiriko-landako sintesiak osatzen duen lurralde lankidetzako esparru berrian.

Baina ez ditzagun gauzak idealizatu, landatik bizitzea eta landan bizitzea ez baitira gauza bera eta horrek tentsioak eragiten ditu interes berak ez dituzten auzokoen artean. Asteburuan atseden hartu nahi duenak ez du jasaten lan egin behar duenaren traktorea, ezta aziendaren arrastoa kaleetan ere, eta, bestalde, aste osoko lasaitasunarekin gozatzen duenak gogotsu nahi du igande arratsaldea iritsi dadila â&#x20AC;&#x153;gasteiztarrekâ&#x20AC;? behingoan alde egin dezaten.

Puntu honetaraino iritsita, norbaitek galde dezake zer duen honek guztiak ikustekorik garatzen ari garen gaiarekin. Erantzuna sinplea da, landa-mundua den bezala ulertu behar dugu, idealizaziorik gabe, haren potentzialtasun eta bertuteak aitortuz eta haren zailtasunak ezagutuz, 141

AUSTERIDAD, DIVERSIDAD Y POLÍTICAS SOCIALES EN LOS CONCEJOS ALAVESES

ez hainbeste gauzak nola dauden ikusteko garapen deskriptibo bat egiteko, baizik eta ideien ekarpena egiteko, ideia horiek lagungarriak izango badira gure herrietan bizi direnak hirian bizi direnen posibilitate berak izan ditzaten beren eskubideak egikaritzeko garaian, batez ere beren eskubide sozialak.

BEGIRADA BAT SOZIOLOGIATIK Zorrotza izateko asmorik gabe, zertzeladatxoren bat eman nahiko nuke landa-errealitatearen inguruko datuei buruz. Hori ez da batere erraza gure gizartean, hots, hain iragazkorra den gizartean, baina dena den, jorratzen ari garen honetan eta Foessa Fundazioak argitaratutako landa-inguruko pobreziari buruzko azterlanaren hitzaurreari kasu egiten badiogu, “ongizatearen zerbitzuetarako sarbidea gizarte-bazterkeriako egoeraren funtsezko elementuen arteko batekotzat kataloga daiteke, ez bakarrik pertsonena eta familiena, baizik eta landa-mundu osoarena bere horretan”. (Foessa 2015).

Oraintxe izango litzateke unea argumentu eta datuak deskargatzen hasi eta frogatzeko krisialdia izugarria izan dela, eta frogatzeko, halaber, izan duen eraginak ukituta utzi dituela Europako ekonomiak eta bertako biztanle eta herriak, baita txikienak ere.

Hurrengo orrialdeetan zenbait jokalekutara hurbilduko gara, soziologiaren eskutik hurbildu ere, azterlanek zer dioten kontuan izanda, baina aldi berean, Arabako Landa Caritasen landa-lana

Integrazio-maila

11,6

5,8 38,3 Integrazio osoa Integrazio prekarioa Bazterkeria apala

44,3

Exclusión severa

142

AUSTERIDAD, DIVERSIDAD Y POLÍTICAS SOCIALES EN LOS CONCEJOS ALAVESES

hartuko dugu oinarritzat. Bi ikuspegiak osagarriak dira; izan ere, landa-munduari dagokionez, gure lurraldea “anomalia” bat da, biztanleria hiriguneetan kontzentratzen duten latifundio handiekin uztartzen ez dena (horixe da Gaztelako mesetaren ezaugarria), ezta Andaluziako herri halaber handiekin ere, eta, hori horrela, azterlan soziologikoak ez dira esanguratsuegiak gure errealitatearekiko. Horregatik, funtsezkoa da beste presentzia horren ekarpena gure herrietako auzokoengandik kalean hurbilago egonik aztertzea, Caristaseko agente bihurturik Gauza da, oso zabala izanda ere, horrelakoxea baita bizi dugun krisialdia, ez duela eragin bera izan guztiengan, honako grafika hau ikustea besterik ez dago: Ikus dezakegunez, 2013. urtean, EAEko herritarren % 80 baino gehiagok sisteman integratuta jarraitzen zuten, eta bazterrean edo irmo kanpoan zeudenak % 17,4 ziren guztira.

Langabeziarenaren oso antzeko zifra bat, baina gogoeta horrek lan honen arrazoia osatzen dutenez bestelako bideetara eramango gintuzke.

Itzul gaitezen bada gure herri eta haranetako ingurunera, eta bereziki Arabako lurraldera, gure bi arimak agerian uzten dituen kontraesan garbia erakusten digun lurraldera: Alde batetik, landa-pobreziari buruzko azterlan guzti-guztietan oso urbanizatutako lurralde gisa agertzen da gure lurraldea, urbanizaziotzat ulertuta hirian lurraldean duen eragina. Aldi berean, azterlan horiek adierazten dute 5.000 biztanletik beherako biztanleguneak dituen ingurua landagune txikitzat hartzen dela, eta landagune ertaina, aldiz, 5.000 biztanletik 30.000 biztanlerainoko herrigunea izango litzateke. Gure kontzeju guztiak eta ia gure herri guztiak sartzen dira lehenengo definizioan, eta horrek are eta nabarmenagoa egiten du lurraldearen eta kapitalaren arteko desoreka.

Ustekabeak biltzen dituen errealitatea, gure landa-inguruetan kontradikzio-elementuak baitaude. Azken hogei urteetan, landa-biztanleria hazi egin da termino absolututan, baina biztanleak, kopuruan, gutxitu egin dira, edo gauza bera esanda, etxe gehiago daude baina horrek ez du esan nahi etxe horietan jende gehiago bizi denik. Fenomeno horrek bi irakurketa izan ditzake.

Lehenengo irakurketaren oinarria da asteburuko auzokoek zeharko biztanle gehiago sortzen direla, baina ez direla lurraldean finkatzen, eta horren gainean egina dago; beste azalpen bat da, biztanle berriak herriak betetzen ari badira ere, biztanle horien kopurua ez dela nahikoa aurreko urteetan arrazoi ekonomikoak zirela-eta alde egin zutenen kopurua konpentsatzeko.

Kontua da gure herritako enplegu-faltak handicap bat izaten jarraitzen duela, eta horren ondorioz auzokoek beren bizi-posibilitateak aztertu eta ez dutela etorkizunerako aukerarik ikusten, eta horrekin batera, zenbaitetan, ekipamendu-faltarekin ere bizi behar dute, hau da, ez dituztela hirietan dauzkaten “erosotasun” guztiak, herrietan gutxiago izaten baitituzte.

Aurkezten ari garenaren ikuspegia osatzeko, kontuan izan behar da landagune handienetako portaera krisialdiaren aurrean herriguneen antzekoagoa dela, eraikuntzan edo manufakturen sektorean enplegu-galera ekarri duen eragin handiagoarekin, eta familia horiek diru-sarrerak galtzea izan da horren guztiaren ondorioa 143

AUSTERIDAD, DIVERSIDAD Y POLÍTICAS SOCIALES EN LOS CONCEJOS ALAVESES

Gune txikiago eta sakabanatuagoetan, aldiz, industria-jarduera txikiagoa da, presentzia handia dute 65 urtetik gorako pentsiodunek eta, horrenbestez, gutxiago pairatu dute krisialdia termino erlatibotan eta pobrezia hazkunde txikiagoko egoera batean daude. Dena den, beharrezkoa da kontuan izatea pentsiodunei buruz hitz egitean, sarritan bazterkeriaren mugako erosahalmena duten pertsonei buruz ari garela, eta etxearen jabetzarengatik, baratzearenagatik eta urteetan zehar landutako auzotasun-harremanengatik salbatzen direla. Dena dela, pobrezia larriko % 2,4 dago landagune horietan.

Aipatzen ari garen gai horiek argitzeko, zenbait kasu jasoko ditugu, adierazgarrienak iruditzen zaizkigunak, Arabako Landa Caritasen egitekoan jasotako bazterkeria- eta kalteberatasun-egoerei buruz, gure herrietako krisialdiaren irudi zehatzago bat lortzeko.

Lehenik, “babes-efektua” aipatuko dugu. Horrela definituko ditugu bizitegi-kostuak gutxitzearen bila hiritik herrietarantz atera diren familien egoera. Herri batean etxebizitza bat alokatzearekin dirua aurrezten da hirian etxebizitza berarengatik ordaintzen denarekin alderatuta, baina erabaki hori hartu zuten pertsonak konturatzen dira, denborak aurrera egin ahala, ez zutela ondo kalkulatu beren ingurune berrian aukerak ere txikiagoak direla, eta pisuak aurreztutakoa joan-etorrietan gastatzen dela, prestakuntza-faltan, lanik ezin aurkitzean, eta horrek, finean, hiriarekin harreman jarraitua izatera behartzen ditu. Erabaki horrek kalteberatasun handiagoko egoera batera eraman ditu.

Lekualdatze horiek nahitaezkoak dira batzuetan. Zenbait kasutan aurkeztu dugunez, etxebizitzaren politika publikoak berak behartzen du familien deslokalizaziora. Horrela, ezagutzen ditugu eurena ez zen herri batean pisu publiko bat “tokatu zaien” familiak, eta, azkenean, etxebizitza hori baztertzen dute, gizarte-prestazioak galdu, hala nola Diru-sarrerak Bermatzeko Errenta, edo pisua onartu egiten dute, baina ez dute dirurik ura, argia eta gasa altan emateko, alokairuaren prezio berria ordaintzeko, komunitate-gastuak ordaintzeko eta abar. Alokairu txiki batetik alokairu sozial batera joatea gure lurraldean ageri den kalteberatasun-elementu bat izan liteke eta, bitxia bada ere, da.

Landa-inguruneko pobreziari eta kalteberatasunari buruzko azterketa guztietan errepikatzen den beste elementu bat adinekoei ematen zaizkien zerbitzuak aztertzen dituena da. Alderdi horretan aurkitzen dugu interes handiena erakundeen aldetik, eta aldi berean konponbide zaileko arazoa da, lurraldearen sakabanaketa dela-eta. Zerbitzuak zentralizatu egin dira kuadrilletako herri nagusietan, eta beharbada unea iritsi da hirugarren adinari ematen zaien etxeko arreta hobetzeko ebaluazio bat egiteko, kontuan izanda gure kontzejuetako biztanle gehienek 65 urte baino gehiago dituztela.

Krisialdiak mahai gainean jarri ditu berriz ere adin aktiboan dagoen biztanleria eta gazteak eraginpean hartzen dituzten arazoak: enplegu-premia eta prestakuntza. Horretan, Arabako herriak ez dira hiriburutik gehiegi bereizten, baina kontuan izan behar da, beren berezitasunarengatik, herriek baliabide gutxiago dituztela premia horiei erantzuteko, hiriburura abiatzea gazteriaren 144

AUSTERIDAD, DIVERSIDAD Y POLĂ?TICAS SOCIALES EN LOS CONCEJOS ALAVESES

zati handi batentzat irtenbidea izaten ari ez den unean. Gai horrek lan-ordu asko eskatzen ditu, laguntza-sareak eratzeko eta imajinazioz jokatzeko aukerarik txikienak ere aprobetxatzeko, pertsona horiei etorkizuna itxaropen zertxobait gehiagorekin ikustea ahalbidetuko dieten galderak sortzeko.

Laburbilduz: â&#x20AC;&#x153;Biztanleria zahartuago bat, bere diru-sarrerak batez ere pentsioetatik lortzen dituena, eta gune batzuetan lehen mailako sektoreak duen pisu handiagoa, eraikuntza eta industria baino gutxiago jaitsi baita, dira landak azken urteetan izandako bilakaeraren azalpenfaktore nagusiakâ&#x20AC;?.

Ikus dezakegunez, landa-mundua oso lotuta dago errenta txikiekin, oinarrizko premiak gogobetetzeko zailtasunarekin, eta horren guztiaren ondorioa da pobreziaren kronifikazioa, eta horri gehitu behar zaio diru-sarreren desegonkortasunak eragindako prekarizazio handia.

Desparekotasun izugarriak ere biltzen dituen errealitatea dugu, errenta-desberdintasunean oinarritzen dena. Gure herrietan kontraesan handiak daude, gune bera partekatuz pobreziaegoerak eta aberastasun-egoerak elkarrekin bizi direlako.

Alde batetik, auzoko batzuen ongizatea gizarte-politiken mende dago, eta beste auzoko batzuek, aldiz, ez dituzte behar edo beste baliabide batzuekin bete ditzakete beren premiak, sarritan oso handiak diren baliabideekin. Zirkunstantzia horietan, gizarte-politikak lantzeko orduko jardun-gakoetako batek lurraldearen kohesioarekin dauka zerikusia, eta horrek baterako erantzukizunera garamatza, gainerako auzokoen ongizateari begira guztiok daukagun betebeharraren zentzuan.

Erantzukizun horrek ez dauka bakarrik dimentsio subjektibo bat. Erakunde-harremanak ere eraginpean hartzen ditu, eta ildo horretan badu bere garrantzia toki-administrazioa erreformatzeko proiektua, hurbileneko elementuak eraginpean hartzen dituena, hots, landaherritako auzokoak, entitate txikien eskumenak mehatxatuz eta kolpe batean ezabatuz aspaldiko tradizio demokratikoko elementuak, horri gure herrietako herri-ondasunak besterentzeko arriskua gehitzen zaiolarik; ondasun horietan oinarrituta, bizikidetza-unitate txikiek autolaguntzako ekimenak indartu ditzakete eta behin beste maila bateko erakundeetako ondasun bihurtuta, beren merkataritza-balio soilera mugatuak izateko arriskua dute.

Gaian aditua ez naizenez, ez dut legearen erreforman sakonduko, baina interesgarria litzateke aztertzea zein den horrelako jardunen eragina gizarte-zerbitzuen sistema eskumen autonomikoko edo foru-eskumenekoa den gizarteetan, eta, horrenbestez, bigarren mailan uzten dituzte tokierakundeak. Aurrerago adieraziko dudanez, subsidiariotasunak funtsezko tresna izaten jarraitzen du, landaguneentzako etorkizun hobea eraiki nahi badugu (Barriga, 2014) Interesgarri irizten ditugun bi gogoetekin bukatuko dugu atala. Alde batetik, bazterkerian erortzeko arrisku handiagoa duten pertsonen laguntza-premiak gehitzea ekarri du krisialdiak eta, aldi berean, gora egin du kalteberak direnenak. Horrek ematen ari garen erantzunaren dimentsioari 145

AUSTERIDAD, DIVERSIDAD Y POLÍTICAS SOCIALES EN LOS CONCEJOS ALAVESES

buruz pentsarazi behar digu, erantzun hori egungo eskarira egokitu ahal izateko. Bigarrenik, gure gizarteek joera dute klase ertainaren premiei erantzuteko, eta jarduera txikitzat kontuan hartzen ditu pobreei eta baztertutakoei zuzendutakoak. Jarduteko modu hori eta pertzepzio horiek ezinbestean aldatzeko premia dugu; izan ere, krisialdiak zerbait erakutsi badigu desparekotasunarriskua handitu egin dela izan da, injustizia sozialeko egoerak handituz, eta, horrenbestez, bazterkeriakoak ere bai. Pobreziak aldatu egin ditu pobrezia pairatzen dutenen aurpegia, eta pobrezia desagerrarazten saiatzen garenon lana ere haiekin batera aldatu behar da une bakoitzean erantzun egokienak emateko.

BIZIKIDETZATIK ERAIKITZEKO IKUSPEGI BAT Ikusi ahal izan dugunez, xehetasunez haratago, ez da erraza landaguneari buruz hitz egitea gure lurralde hirigunetik bereiz dagoen zerbait balitz bezala hitz egitea, baina halere uste dut merezi duela kutxaren hondoan bilatzea gure herriak kohesionatzeko lagungarri izan litezkeen elementuak, guztionaren gobernuarekin zerikusia daukatenak (Ostrom, 2011).

Hiri-errealitateak denbora asko darama landaguneetan sartzen hainbat modutan, eta horrek aurre egin beharreko arazoak planteatzen ditu, eta hori nola egitea da funtsezko gakoa. Ohituretatik, arauetatik, aldeak eragiten dituzten eta baztertu eta alde batera uzten diren elementuetatik abiatuta egin dezakegu, edo bestela landa-errealitatea klabe positiboan aztertzen duten prozesu eraldatzaileetatik abiatuta egin dezakegu. Horretarako garrantzitsua da arreta jartzea herriondasunen erabileran, landa-ingurunean ondasun horien gobernua aukera bat izan litekeelako, inklusioko guneak eraikitzeko elementuak ezagutzeko lagungarria izan litekeen aukera bat.

Jokaleku horretan, gure herrietako arazoei elkarrizketa eta akordio-bilaketa bazter utzita aurre egiteak, arazoak enkistatzeaz gain, kezkaren eta bizikidetzaren elementu nagusi bihurtzen ditu arazo horiek, eta horrek eragotzi egiten digu zenbait ardatz interesgarrik –hala nola guztien ongiak, gauzen gobernuak eta hortik premia berezienei erantzuteko dauzkagun aukerek– eskaintzen dizkiguten aukerei jarraitzea. Konbentzituta nago batzuk irabazle eta beste batzuk galtzaile izateak dakarren interes-borroka batera garamatzan edozein dinamikak bazterkeria eta pobrezia-egoerak soilik eragingo dituela gure herrietan. Gogora dezagun, historian zehar, gure herri eta haranetan hainbat elkartasun-mekanismo sortu eta erabili direla, beharbada ezagunena “Auzolana” izango delarik, auzoaren lana, auzokoena, guztiona atxikitzeko, auzokoek elkarri eusteko, ereite- eta uzta-garaian, adibidez, eta laguntza desinteresatu gisa hondamendi bat izaten bada edo auzokoen bat hiltzen bada. Egia da beti ager zitekeela aprobetxategia edo disimilatua, baina, halere, sistemak atxiki dituen eraginkortasun-mailek ahalbidetu diote erantzun hobea izatea bizikidetza indibidualismo posesibo batera murriztearen kasuan izandakoan baino (McPherson, 2005) Horrek bideratzaile sozialak eraikitzeko premiaren aurrean jartzen gaitu, gure herrietako premia sozialei aurre egitea ahalbidetuko digutenak. Argi dirudi soluzioak bilatzeko garaian 146

AUSTERIDAD, DIVERSIDAD Y POLÍTICAS SOCIALES EN LOS CONCEJOS ALAVESES

ageri diren joera ohikoenak ezinbestean lerrokatzen direla bi ardatzen inguruan: pribatua (bakoitzak modu partikularrean biltzen du merkatuan bere arazoentzako soluzioa) edo estatala (arlo publikoak premia horiei erantzun beharra balu bezala, Estatuak eskaini beharreko zuzeneko zerbitzu gisa ulertuta). Ardatz horien aurrean, tarteko bideak saiatu behar dira, arlo publiko-pribatutik eta kooperatibotik, subjektu bakoitzak gune izateko moduan eta bideratzaile gisa jarduteko moduan guztien ongia lortzeko bidean. Espero dut planteamendua ondo ulertzea, kontua ez baita inork ere bere erantzukizuna deskargatzea, baizik eta partekatutako erantzukizuneko diseinu bat, subsidiariotasun-printzipioan oinarritutakoa.

Horregatik, premia-egoeran dauden pertsonengandik hurbilen dauden kudeaketaunitateetatik harreman-sare bat eratu beharko litzateke, pertsona horien bizi-kalitatea hobetzea ahalbidetuko lukeena, goi-mailako erakundeek esku hartzeko moduan unitate horiek berez horretarako ahalmenik ez dutenean. Sozializazio handiagoa ahalbidetuko luke sistema horrek eta landa-arloan elementu klasikoetan sostengatuko litzateke, hala nola auzotasunean eta herritartasunean.

Landa-lurraldeak erakusten digu ezer ez dela molde bakarrekoa. Erantzukizun pribatua (merkatuaren jarduna) eta dimentsio publikoak (zor eta betebehar komunitarioen aitorpen gisa onartuta) sintesi baten premia aurkitzen dute landa-arloan, betiere ezegonkorra den oreka batean. Horregatik, eta puntu horretan desparekotasun-iturriak aurkitzen ditugulako, elkarrizketa-premia azpimarratzea beharrezkoa da, akordio partekatuak lortzeko aurrera egitea ahalbidetuko duena, eta horretarako beharrezkoa izango da inplikatutako solaskide guztiak beren balioan onestea.

Ildo horretan, denbora faktorea jarri nahiko nuke balioan. Landa-esparruetan bizi diren pertsonen denbora eta erritmoak ez dira beti uztartzen urbanitek bizi ditugunekin, eta alde horiek ez ulertu izanaren ondorioz landa-inguruaren gain egindako presioa handia izan da, eta urte gutxitan aldaketa horien ondorioa izan da landaguneetan sarea nabarmen desegin izana.

Agerikoa ikusten dugu, txaletak bertan daudela, baita asteburuko biztanlea ere, “igandekaria”, baina haustura hori baino sakonagoa da. Landa-munduaren oinarrizko elementuak eraginpean hartzen dituen sakontasun antropologikoa du, hala nola aldaketa ekonomikoaren balioa, lurrarena, eta abar. Elementu horiek guztiek elkarbizitza zailtzen dute, eta horregatik sortzen da gune berriak sortzeko premia, eta gune horietan guztiz nahi ez diren eraldaketak onartu beharko dira, gaitz txikiago baten izenean.

Landa-inguruneetan bizi diren pertsonentzat onartzeko bitxienetakoa eta zailenetakoa den elementuetako bat ideia batekin lotuta dago, hots, landa-komunitateak, batzuetan beren tamainarengatik edo lurraldea ulertzeko duten moduarengatik, ez direla antolatzeko gai eta kanpo-agenteak behar dituztela hori lortzeko. Ikuspegi hori barneratzen badugu, jabetu behar gara horrek ondorioak izango dituela gizarte-zerbitzuen eraikuntzan, aitona-amonak zerbitzuen “erabiltzaile” izatera igarotzen diren hizkuntzan. Hori dela-eta, askotan aldaketen aurkako erresistentzia sistematikoaren alde egin da, zentzu-sareak eratzearekin batera ez badago garapen komunitarioko elementu gisa baliagarria ez den jarrera hartuta.

147

AUSTERIDAD, DIVERSIDAD Y POLĂ?TICAS SOCIALES EN LOS CONCEJOS ALAVESES

Erakunde guztien arteko lankidetza bilatu behar dugu pertsonen benetako arazoak konpontzeko, zenbait nobedaderen ontasuna aitortuz, eta aldi berean baterako partaide eta sustatzaile izanez gure bizi-ingurune propioaren eraikuntzan, eta hori nahitaez ulertu, bideratu eta, zergatik ez, sustatu egin behar dute erakundek.

Eta beharrezkoa den botere-orekari askatasunez aurre egitera garamatza horrek, ikuspegi zabalarekin eta dimentsio demokratiko erradikalarekin. Auzokoen, kontzejuen, herrien, Foru Aldundien eta Gobernuen presentziak harremanak sakon aztertzera behartzen du, subsidiariotasunaren kontzeptutik bakoitzari landagunearen etorkizunaren dagokion zatiaren subjektu eta erantzule izatea ahalbidetzeko moduan. Funtsezkoa da tresna onenen tradizioetan bilatzea bizikidetza-unitate txikienak beren prozesu propioen subjektu bihur daitezen, eta hiriarloaren presentziak ezarpen bezala sentitu ez ditzatela. Horrekin batera, subsidiariotasunak behartu egiten ditu unitate txikiak soluzio bat aurkitzeko ahalmenik ez duten puntuetan auzokoen ongizatearen kudeaketa goragoko mailako beste erakunde batzuen esku utz dezaten.

ITXAROPENERAKO GUNE BAT BIRSORTZEA. Orain arte esandako guztiarekin itxaropenerako gune bat birsortu nahiko nuke, bizikidetzatik abiatuz eta nortasun-sentimenduak eta kide izateak bultzatzen duen sendotasunetik itxaropenerako leihoak zabaltzen lagunduko diguna, krisialdiaren kolpeak jasan dituzten auzokoentzat. Hori egin nahi dut, eta ezin zuen bestela izan, Caritasen jarduna bultzatzen duten konbikzioetatik abiatuta, guztiak batera gogoeta horretara gonbidatuz.

Lurraldea eta haren azterketa abiapuntutzat hartuta, uste dugu beharrezkoa dela aurrera egitea pertsona erdian jarrita, hortik hainbat estrategia kudeatuz, zerbitzu hori garatzea eta antolatzea ahalbidetuko digutenak, bakoitzari dagozkigun erantzukizunak nork bere gain hartuta.

Bektore askoren baturatik sortutako gunea, lurraldea, da landa-mundua. Kultura, tradizioak, pertsonak, ingurune fisikoa, ekonomia, gizarte- eta erakunde-harremanak proportzio desberdinean dira itxaropena sortu nahi dugun gune horretako zati. Eta jada daukagunetik abiatuta egiten dugu. Badakigu beste mundu bat posible dela, baina daukagun eta ezagutzen dugun mundu honen kudeaketa hobetzetik soilik sortuko da. Zerbait â&#x20AC;&#x153;ex nihiloâ&#x20AC;? eraikitzea ez da abiapunturik onena, besteak beste objektiboki ezinezkoa delako, eta horregatik nahiago dugu gure herrien, gure komunitateen, etengabeko berrikuntzaren tentsiotik abiatzea.

Horregatik, beharrezkoa egiten zaigu errotzea komunitatearen barruan beste bat gehiago izateko. Errotze hori zenbaitetan auzotasunari lotzen zaio eta beste batzuetan hurbileko elkartasunari, baina batean zein bestean erroak botatzea esan nahi du, zerbitzatzen saiatzen garen errealitate horri atxikitzea. Zenbaitetan aurre egin beharreko puntu zailenetako bat izan liteke hori, gizarte-zerbitzuetako jardunak aldibaterakotasun-terminotan ulertzen direnean, erakundeek nahitaez eskaini eta herritarrek jaso beharreko zerbait bezala, ia kontratuzko harreman batera 148

AUSTERIDAD, DIVERSIDAD Y POLÍTICAS SOCIALES EN LOS CONCEJOS ALAVESES

murriztuta geratuz, kutunekotzat izan dezaketen guztia ezabatzen duena komunitatearen beraren erraietatik sortzen den neurrian, baita herrienetatik, kontzejuenetatik eta haien biztanleenetatik ere. Sentimendu hori oinarrizkoa da krisialdia gainditzeak jarduten duten pertsonen gaitasunei eta pertsona horiek dituzten bitartekoei dagokien zati bat daukalako, baina jarrerarik ez badago, benetako zerbitzu-jarrerarik ez badago, asmo onetan geratzen da guztia eta orain hain modan dagoen horretan: “zerbitzu-zorroa”, supermerkatu bateko apalen antzeko zerbait ulertua, hau da, nire premien arabera zerbitzatzen naiz eta norbaitek dauka hornidura niri ziurtatzeko betebeharra, eskubideen defentsa ia konturatu gabe murriztuz merkataritza-arrazionaltasunak sostengatzen duen kontratuzko harreman batera: Nire zergak ordaintzen ditudalako daukat eskubidea; aurrekonturik ez dudalako ez dizut ziurtatzen beteko denik... Eta doakotasuneko, ekonomia solidarioko eta antzeko guneak?

Caritasen ez dugu gizartea ulertzen indibidualtasunen batura gisa, eta gizarte-eskubideak ere ez eskubide indibidualen batura gisa, eta hori horrela, bestea zaintzeko eta elkarrekin bizi garen ingurunea zaintzeko erantzukizun baten alde egiten dugu, partekatutako erantzukizun baten alde, kontua ez delako batek egin eta besteak jasotzen duela, eta, aitzitik, gure indarra lankidetzan sortzen dugu, elkarrekin egotean, partekatzean.

Hori esanda, hobe dugu maila praktikora etortzea; izan ere, “gizarte-bazterkeriako prozesu eta gizarteratze-prozesuak dimentsio objektibo bat dute, hau da, pertsonek bizitzeko baldintza material jakin batzuetara sartzea jorratzen dute, baina aldi berean sozialki sortutako baliabide kultural eta sinbolikoetarako sarbide desberdina aditzera ematen dute. Zentzu-eraikuntzaren dimentsio subjektiboa gizarteratze-prozesu eta gizarte-bazterkeriako prozesuen funtsezko alderdia da…” (CARITAS, 2012).

Ulertu behar dugu pertsonen zentralitatearen aldeko apustu batean pertsona horien ongizatea, integrazioa, ez duela ziurtatzen zerbitzu edo baliabide jakin bat egoteak, baizik eta pertsona horrek hartara sartzeko duen posibilitateak. Beren adinarengatik, beren prestakuntza txikiarengatik, autoestimu-faltarengatik, beren kontsumoarengatik, beren osasunarengatik edo “beren premia gure zerbitzu-zorroan jasota ez dagoelako” kalteberatasun-egoeran dauden pertsonak, gizarte-bazterkerian erortzeko arriskuan daude, eskubide guztiak babestuta dauden lurraldeetan ere bai, sarritan ezin direlako egikaritu, arrazoi sinple horregatik, alegia. Herritarrak gizarteratzeko zirkuituetatik eta “gizarte-zerbitzuetatik” baztertuta dauden gizartearen zati horretakoak dira.

Funtsezkoa da garatu nahi dugun gizarte-ekintzako ereduari buruz gogoeta egitea, ez baita gauza bera hurbiltasun-loturak ezartzearen alde egitea zirkulu desberdinetan, lehen une batean familia, auzokoak eta lagunak, eta bigarren maila batean erakundeak, hala nola kontzejuak, sarea eraikiz guztion artean, edo pertsonen partaidetzarik gabe egikaritzen den zerbitzu-prestazio batetik egitea, pertsona horiek erabiltzaile bihurtzen direlarik, baliabideen bezero bihurtzen ez direnean. (CARITAS, 2009) Pertsonak prozesuetan inplikatzeko izan dugun ahalmena funtsezkoa da gizarte justuago eta ekitatiboago bat lortzeko.

149

AUSTERIDAD, DIVERSIDAD Y POLÍTICAS SOCIALES EN LOS CONCEJOS ALAVESES

Caritasetik proposatzen dugun jardunaren horizontean Paulo VI.aren Populorum progresio entziklikaren 14. zenbakian hain ondo adierazten den ideia dugu, hots: “Garapenak, benetakoa izateko, integrala behar du izan, hau da, gizaki guztiak eta gizaki osoa sustatu behar ditu”. Pertsonan oinarrituta eraiki behar da, kontuan izanda pertsona garatzeko funtsezkoa dela elkartasuna, pertsona ororen duintasun bortxaezina eta haien eskubideak erreferentzia gisa izango dituen gizarte baten eraikuntzan parte hartzera deitzen digun elkartasuna.

Laguntza da hori posible egiten duen tresna. Asimetrikoa izanik, pertsonen arteko loturak indarberritzen lagundu behar du. Hori lortzeko bide bakarra bakoitzaren egoera onartzea eta elkarrizketatik abiatuta gune berri bat eraikitzea da. Puntu horretatik soilik sortu ahalko dugu, mantso eta urratsez urrats, bazterkeria- eta kalteberatasun-egoerei posibilitate eraldatzaileekin aurre egitea ahalbidetuko digun jokaleku bat, laguntza hori, gure herrien testuinguruan, probetxuzkoa baita horretan parte hartzen duten pertsonei zentzua emateko, eta, horrenbestez, aukerez betetako mundu berriak zabaltzen dizkie.

Dena den, hori guztia posible izan dadin ezin dugu ezer gertatu ez balitz bezala jokatu, gure haran eta herriek eraldaketa sakona izan ez balute bezala eta krisiak eta haren ondorioak kolpatu izan ez balitu bezala jokatu. Azterketa sakon bat egin behar dugu jokaleku berria ezagutzen eta bertan izango dugun jarduteko modua birpentsatzeko. Gure jarduna berrikusi behar dugu, orain arte esandako guztia jokaleku berri batera egokituz, gero eta erlazionatuagoa dagoena eta, espresio erromantikoetatik edo desio zintzo baino irrealetatik urrun, orain dela urte batzuk baino askoz ere zailagoa dena.

Laburbilduta, kontuan izan dezagun gure estrategiek pertsona eta haren duintasuna bildu behar dutela, baita jarduten ari garen testuingurua eta gure jardunak errealitatea eraldatu behar duela ere, bertan guztien ongi posible handiena konprometituz toki-komunitate osoarentzat, izan ere guztiok baikara herritar, auzoko eta anai-arreba (García Roca, 2012).

Herritar, eta horrek eskubideak dituzten subjektu bihurtzen gaitu; auzoko, eta horrek bizikidetza-, konfiantza- eta elkarrekikotasun-sareak eratzea ahalbidetuko digu, gure artean kalteberatasun-egoera handienean daudenen premiak propiotzat gure gain hartzeko ahalbidetuko digutenak, eta anai-arreba, guztiok ere gizateriaren kide, non logika ekonomikoez haratago dohainaren logikak behar du izan nagusi.

Horretarako erlazio-esparruak sortu behar dira eta jada daudenak aprobetxatu, zeren eta Elionor Ostrom-ek dioen bezala, “pertsonek ez dutenean taberna beretan edaten, haien familiak ez direnean herrietan bizi, ez dutenean harreman-sarean parte hartzen, ez dituzte komunitatearen arauak onartzen, ez dituzte jokabide sozialak partekatzen”, eta, hori horrela, ezin da ezer eraiki, horrek guztiak bizikidetza hausten duelako, eta herriaren desagerpena dakar kontzeptu sozial gisa, bizitzeko gune geografikora murriztuz. Landa-jokaleku berri batera eramango gintuzke horrek, orain daukaguna baino hiri-osagai handiagoarekin. Horregatik, Frantzisko Aita Santuaren hitzak gogoratuz, gure proposamena zera da, “elkartasunerako dei bat eta pobreenen aldeko 150

AUSTERIDAD, DIVERSIDAD Y POLÍTICAS SOCIALES EN LOS CONCEJOS ALAVESES

lehentasunezko aukera bat. Aukera horrek lurraren ondasunen helburu erkidearen ondorioak ateratzea dakar, baina batez ere pobrearen duintasun neurrigabea kontuan hartu beharra eskatzen du” (Frantzisko, 2015), eta beste jarrera bat hartzeak alde batera utzitako pertsonak besterik ez ditu sortuko, alde batera utzitako herri eta haranak sortzen ez baditu.

Sare sozialak iratzartzeak eta indartzeak heziketa-lan bat eta maila guztietan pertsonen partaidetza bultzatzea dakar, toki-garapenaren ikuspuntutik begiratuta, gure herrietan ezagutzen ditugun pobrezia- eta bazterkeria-egoerei aurre egiteko modu bakarra pertsonen harremanetatik ekitea izango baita. Jabetu behar gara arazo handiak ez direla ikuspegi txikitik konpontzen, eta, aitzitik, txikia eraldatuz, edo horretan saiatuz behintzat, aurre egin ahalko diegu, eta horixe da gure erantzukizun zatia.

Horregatik, eta jardunera gatozela, gure proposamenek ezin dute izan inprobisazioaren fruitu, berregituratu egin behar dira, zorroztasunez aztertu, errealistak izan behar dute, eta beren dimentsio utopiko eta eraldatzailea galdu gabe, “lurrari oso itsatsiak”.

Guztiak hartu behar ditu eraginpean eta guztiak inplikatu. Badakigu hori ez dela beti posible, baina egia da, halaber, frankotiratzailearen irudiak ibilbide motza duela, gizarte-arloko gaietan.

Ezin gara, halaber, udalari, alkateari edo ahaldun nagusiari begira geratu, gure jardunak kreatiboa behar du izan, batu egin behar dugu, modu independente eta halaber irekian hazi behar dugu prozesuetan laguntzen diegun eta lurralde jakin batera atxikita dauden pertsonen premiei erantzuteko lagundu nahi duten guztiekin, eta lurralde horretantxe jardutea egokituko zaigu, gure herrien etorkizuna gure etorkizuna ere baita.

BIBLIOGRAFIA. Hainbat egile, Kuartango ayer y hoy, Kuartango Harana Fundazioa, Oinati 2015 Barriga, L.A., Las políticas de austeridad y el horizonte de la reforma de la Administración local: un cerco a los servicios sociales en España, Documentación Social aldizkaria, 175. zk., Madril 2014.

Caritas, Modelo de acción social, Caritas, Madril 2009.

Caritas, Marco de acción en los territorios, Caritas, Madril 2012.

Espainiako Caritasen azterlan-taldea, Pobreza privación y desigualdad en el ámbito rural. Foessa Fundazioa, Madril 2015.

Esquirol, J.M. La resistencia íntima, Acantilado, Bartzelona 2015 151

Frantzisko, Laudato si´, San Pablo, Madril 2015.

Galbraith, J.K, La cultura de la satisfacción, Ariel 1.992 García Roca, J, Reinvención de la exclusión social en tiempos de crisis, Foessa, Madril 2012 McPherson, C.B. La teoría política del individualismo posesivo, Trotta, Madril 2005.

Martínez Montoya, J. Pueblos, ritos y montañas, DDB, Bilbo 1996.

Ostrom Elinor, El gobierno de los bienes comunes, FCE, Mexiko 2011.

Paulo VI.a, Populorum progresio, hainbat lanetan, Once grandes mensajes, Bac, Madril 2008

152

MAHAI-INGURUA ARABAKO HERRI APAIZ TALDEA

AUSTERIDAD, DIVERSIDAD Y POLÍTICAS SOCIALES EN LOS CONCEJOS ALAVESES

1.- NOLA ERAGITEN DIGU KRISIAK HERRIETAKO BIZTANLEOI? yy Pobrezia mota gehiago sortu ditu: pertsonak, familiak, egoera luzeak. yy Lanbide nola sortu zen aztertuz: Emakume langileek administratutako eskumenak Lanbideren esku utzi dira. Baina ez da gizarte-jarraipeneko erakunde bat, arreta-bulego bat baizik. Arrazoi ñimiñoena nahikoa da gizarte-laguntza bat eteteko. Egoera dramatikoak dira benetan. Eta gehienetan kalteberatasun-egoera bat sortzen da. yy Murrizketak gizarte-laguntzetan. yy Pentsio txikiak. yy Beste pobrezia mota batzuk: adinekoak, bakardadea. yy Landa-ingurunea: Aterpe ekonomiko bat ote, gutxiago gastatzen delako?

ERREFUXIATUEI dagokienez: Albiste- eta irudi-uholdearen ostean, indarrik gabe geratu gara ala? Ez dugu larrialdiek bultzatuta mugitu behar, epe luzeagora begira jardun behar dugu. Europar Batasunaren berandutze krudela.

2.- ERREALITATERA BEGIRATU BEHAR DUGU BEGIRADA GLOBAL BATEKIN yy Pobreziaren egiturazko arrazoiak aztertu behar ditugu etengabe. Egoera orokorra isiltzen da. yy Etorkin ekonomikoen mugimendua eta errefuxiatuen mugimendua bateratu behar dira, elkarrengandik bereizi beharrean. Sentsibilizazioan alor hori zaindu behar da. yy Telebistari jarraiki jarduten du jendeak. Eta joera hori apurtu behar da, egoera globala aurkeztu behar dugu. Eta etengabe aztertu.

155

AUSTERIDAD, DIVERSIDAD Y POLĂ?TICAS SOCIALES EN LOS CONCEJOS ALAVESES

yy Hainbat eta hainbat gerratako errefuxiatuak. Arma-salmentaren negozio erraldoia sortzen dute. Gerra planifikatuak. (Frantzisko Aita Santua). yy Etorkin eta errefuxiatuei lotutako estereotipoen (arerioak, inbaditzaileak, hor ere badaude ardi beltzak) aurka lan egin behar da.

Eta bitartean, errefuxiatuak Balkanetako hotzak harrapatuta.

3.- ELKARTASUNA EZ DAGO KRISIAN yy y Familia eta herriek elkartasuna erakutsi dute orain arte, eta orain ere bai, errefuxiatuak hartuz. Elkartasun-uhina esatea gehiegi izan daiteke agian. yy y Gizalegezko zentzua eta koherentzia ebanjelikoa. (Frantzisko Aita Santua).

Jardun irizpideak: yy Lan egin behar dugu irizpide etiko eta jarrera estrategiko (elkarlana) eta praktikoei (nik zer egin dezaket laguntzeko?) jarraikiz. yy Herritarren kontzientziazioa: Herritarrak dira harreraren arduradun nagusiak. yy Erakunde guztiak inplikatzea. Aurreko udal- eta foru-hauteskundeen aurrean, gure taldeak honako proposamen hauek zehaztu zituen: Langabezian, pobrezian eta prekarietatean dauden berehala erantzuteko eta laguntzeko programak aurkeztea. Etorkinei arreta egokia eskaintzea, integrazioko eta bizikidetzako etengabeko programen bitartez. yy Herri, eremu eta bailaretan, tokian-tokian lantzen ari garen elkartasunetik abiatuta. Keinu txikiei garrantzia emanez, pozez eta elkarrekin, bizikidetza bultzatuz. yy Haurrak inplikatuz. Kuartango- Araia. yy Harrerako sentsibilizazioa egitea lekukotzak ekarriz. Pedagogia erabiliz. yy Erakunde, udal eta elkarteen (CEAR) arteko elkarlana bultzatuz. Haiei hitza ematea.

Errefuxiatuaren estatutuaren berri izatea. yy Senidetzeekin, kulturarteko topaketekin, bizikidetzekin, afari solidarioekin, elkartasunkanpainekin eta horrelako esperientziekin jarraitzea. ( azaro solidarioa Kuartangon).

Beste mundu baten aldeko utopia gure eguneroko ogia delako.

156

AMAIERA

PEDRO IGNACIO ELOSEGI GONZĂ LEZ DE GAMARRA Arabako Batzar Nagusietako presidentea Arabako Kontseiluen Elkarteak, urtero-urtero, urrian antolatzen duen jardunaldiari amaiera emateko Arabako Batzar Nagusietako Presidentearen agurra eskatzen du, beraz, hemen naiz. Baina aitortu behar dizuet, gaurkoan, zuen aurrean, bizi naizen herriko batzordeko kidearen erroldan sentitzen naizela askoz erosoago.

Aurten, jardunaldi honetan jorratutako gaia, gaur-egunarekin guztiz lotuta dago â&#x20AC;&#x2DC;Herstura, dibertsitate eta gizarte politika, Arabako Kontseiluetanâ&#x20AC;&#x2122;.

Arabako kontzejuen erakundea guztiz sustraitua dago gure lurraldearen historian, eta erakunde demokratikoa da, bete-betean. Izan ere, Lurralde Historikoaren landa-eremuko herritarrengandik hurbilen dagoen erakundea osatzen dugu. Arabako herrietan bizi garenok ezin dezakegu gure errealitatea Administrazio Batzorderik gabe ulertu, haietatik egiten den lana funtsezkoa delako herriarentzat. Horregatik uste dut, eta irmoki aldarrikatzen dut, kontzejuen eskumenak desagertzeko edo galtzeko arrisku guztiak saihestu behar ditugula.

Kargu politiko batean dihardugunok hitz potoloak erabiltzen ditugu sarri gure diskurtsoetan, LURRALDE OREKA esaterako, eta bi hitz horiek esan nahi dutena zera da, gure lurraldeko herritar guztiek bizi-kalitate bera eduki behar dutela, edozein tokitan bizi direla ere, Gasteizko hiriburuan bizi zein Arabako edozein udalerri edo herritan bizi, horixe besterik ez du esan nahi lurralde-orekak.

157

A

M

A

I

E

R

A

Helburu hori lortuko dugu soilik toki-erakunde, udal eta kontzejuei behar adinako finantziazioa bermatuz, eta Arabako herriei zerbitzu- eta prestazio-maila jakin bat emanez, haien bizi-kalitatea eta hiriburuarena proportzioan berdintzeko maila alegia.

Lurraldeko eremu desberdinetako herritarrak ez gara desberdinak, eta hori argiago ikusten da batzuek eta besteek zer kezka ditugun aztertzen dugunean. Aurten, esaterako, Arabako Kontzeju Elkarteak antolatutako jardunaldi hauek sozialaren eremuan zentratu dira, eta errefuxiatuen harrerari lehentasuna eman zaio, puri-purian dagoen gaia izaki zalantzarik gabe arabar guztioi kezkatzen digun heinean. Aurre egin behar diogun arazo horren inguruan eta Arabako herrietan bizi diren etorkinen errealitateen inguruan gogoeta eginez ondorio argi bat ateratzen dut: guztiak ere herrietako “auzokoak” dira, lehen etxean bizi denarekin hasi eta azken bazterrean bizi denarekin buka, guztiok ere herritarrak gara.

‘Izena duena, bada’ euskarazko esamoldea baliagarri izan daiteke gogoeta hori laburbiltzeko.

Izan ere, herrietan, herrigune txikietan, denok elkar ezagutzen dugu bakoitzaren izen edo goitizenarekin, eta zentzu horretan, ez dugu bereizketarik egiten bertakoak ez badira ere bateko edo besteko arrazoiengatik bertan bizi diren pertsonen artean. Horrenbestez denok parte-hartze zuzena dugu herrian, komunitatean. Gure kaleetako immigrazioa ez da fenomeno abstraktu bat, immigrazioa pertsonak dira, gure auzokoak.

Uste osoa daukat gure integrazioak, zalantzarik gabe, bizikidetzaren eskutik etorri behar duela Izan ere, gure kale eta plazetan, erakundeek egin dezaketen zeregin zalantzarik gabe beharrezkoa alde batera utzita, herriko jendea, auzokoak, pertsonak dira harreraren protagonistak. Herri batean, kontzeju batean bizi garenez, besteekin bizi gara, besteak ezagutzen ditugu, integratzen gara, eta, aldi berean, integratu egiten dugu. Horrela harrera ‘errealagoa’ da, ezbairik gabe.

Hitzaldi hau amaitu baino lehen, eskerrik asko Arabako Kontzeju Elkarteari beste behin ere jardunaldi hauek antolatu izanagatik, balio handiko elkargunea izaki urtero-urtero aukera ematen digulako gure herrietako eguneroko hainbat gai garrantzitsuri buruz gogoeta egin eta debatitzeko.

Muchas gracias, mila esker eta datorren urtera arte.

Pedro Ignacio Elosegi González de Gamarra, Arabako Batzar Nagusietako presidentea