Veiligheid: Denk vooruit als bij schaken by VAPRO

Hèt tijdschrift voor de operator en technisch vakman

Veiligheid: ‘Denk vooruit als bij schaken’ Verder in dit nummer: Afzien in Egmond Mens steeds meer bepalende factor Proces in het zonnetje: slazaadjes Veiligheidstips

VAPRO 55 jaar: Hoe is het operatorvak veranderd? Nummer 1 Februari 2011

01 2003 2005 2007 2009 201 Inhoud Hét tijdschrift voor de operator en technisch vakman, is een uitgave van de VAPRO groep. VAPRO groep Postbus 24090 2490 AB Den Haag T 070 - 337 83 00 F 070 - 320 51 86 E info@vapro.nl I www.vapro.nl

4 2002

Tijdlijn van de operator Dit jaar bestaat VAPRO 55 jaar. In dit magazine beginnen we met een moment van bezinning. Hoe is jouw vak, het vak van operator, in de afgelopen tijd veranderd?

2004 2006 2008 2010

Redactie Herbert Boland, Hanneke van Gaans, Melanie Lancel, Marvin Moentadj, Marion Reerds, Marjolein Veeninga, Sonja van Venrooij.

Tips: zo verbeter je veiligheid! In dit artikel vind je de beste tips uit de Platform-discussies van de afgelopen weken.

Vormgeving Beeldvorm, Pijnacker Foto omslag Lourens Smak Drukkerij Veldwijk-Van Loon Grafische bedrijven Verschijning 6 keer per jaar

Egmond: afzien, maar weergaloos!

Verspreiding Dit tijdschrift wordt gratis verspreid onder leden van het Platform voor Operators, operators en operators in opleiding, ploegchefs, productiechefs, praktijk begeleiders, praktijkopleiders en verantwoordelijken voor opleidingen binnen bedrijven in de (proces-)industrie. Wie kan aantonen tot de doelgroep te behoren kan zich als abonnee aanmelden via registratie@vapro.nl Advertenties Mooijman Marketing & Sales T 070 - 323 40 70 E info@mooijmanmarketing.nl Adreswijzigingen Adreswijzigingen kunnen onder vermelding van onderwerp (adreswijziging VAPRO) via e-mail (registratie@vapro.nl) worden doorgegeven. Productie Beatrijs Media Groep T 076 - 530 90 31 E info@beatrijs.nl ISSN 1878-8033 © Copyright 2011 Niets uit deze uitgave mag op enigerlei wijze worden overgenomen zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. De redactie van VAPRO is een onafhankelijk opererend orgaan. Meningen en opinies in het blad geven niet noodzakelijkerwijs de standpunten weer van de bestuurlijke organisaties vertegenwoordigd in de VAPRO groep noch die van de redactie.

8 13

De Halve marathon van Egmond, die traditioneel in de kou en de wind van januari op het strand van Egmond wordt gelopen, is geen makkie. Des te meer respect voor het VAPROteam, dat twaalfde is geworden in de business-loop. Verslag en beelden.

Mens steeds meer bepalende factor Diversey in Enschede maakt vloeibare schoonmaakmiddelen. Vorig jaar heeft men iedereen op herhaling van VVI gestuurd. Het veiligheidsbewustzijn moest op een hoger niveau.

Proces in het zonnetje: slazaadjes Syngenta Seeds is gespecialiseerd in de verwerking van zaden voor bloemenen groenteteelt. We volgen een millimetergroot slazaadje, van binnenkomst tot vertrek.

2013 2015

Column

2012 2014 ‘Denk vooruit als bij een schaakspel’ Kan een grote brand, zoals die in Moerdijk, ook bij andere bedrijven plaatsvinden? Met deze prikkelende vraag kwamen al snel vele anekdotes los van operators over de veiligheidssituatie in het eigen bedrijf.

19 Trainingen, veiligheids trainingen en boeken VAPRO College biedt een keur aan interessante trainingen voor operators, technici en opleiders. Deze keer lichten we er de veiligheidstrainingen speciaal uit. Kijk ook op VAPRO-college.nl.

En verder 3 5 16 18 20 20

Column Platform Trainingskalender Training in the spotlight Sudoku Raadplaat

De ontwikkeling gaat door VAPRO viert dit jaar een jubileum. 55 Jaar geleden besloot de industrie dat de tijd rijp was voor een solide opleiding voor vakmensen: de vakopleiding procesindustrie, kortweg VAPRO. Samen met de industrie groeide VAPRO door tot een vaste waarde bij personeelsontwikkeling. Dit kon door trouw te blijven aan waar het allemaal mee is begonnen: de industriële medewerker en zijn belangen. Wat betekent VAPRO nu voor jou als operator? Simpel. Het zorgt ervoor dat jij een sterkere positie op de arbeidsmarkt hebt. In bijna alle vacatures vragen bedrijven om een VAPRO-diploma. Bovendien geven bedrijven aan dat bij selectieprocedures de kandidaat met een VAPRO-diploma als eerst wordt uitgenodigd. De komst van andere operatoropleidingen heeft daaraan niets afgedaan. De VAPRO-operator staat voor kwaliteit. Dit borgen we met hoogwaardige leermiddelen en het eigen exameninstituut. Maar hier houdt het niet op. De afgelopen 55 jaar heeft onze organisatie zicht ontwikkeld van opleider tot kennispartner voor industriële bedrijven. We adviseren over zaken als personeelsontwikkeling, kennismanagement, cultuurverandering, veiligheid en het verhogen van productierendement. We helpen bedrijven bovendien met subsidieaanvragen. Dat kan veel schelen: tot 75 procent van de totale opleidingskosten. De laatste jaren waren niet zo gunstig, gelukkig is het herstel ingezet. Maar vragen als: waar gaan we met z’n allen naartoe en wat betekent dit allemaal voor mij als operator, verdienen een helder antwoord. Om hier een rol in te kunnen spelen heeft VAPRO continu een luisterend oor: in de industrie, voor operators en technici. Door goed te luisteren kunnen we ook in de toekomst veel voor jou betekenen. We zoeken in de komende jaren nog meer contact met je en proberen je via dit magazine en online te bereiken. Je kunt met ons in contact blijven via e-mailnieuwsbrieven, Hyves en Facebook. Nog geen lid van het Platform voor Operators? Ga naar VAPRO.nl/operator. Meteen doen! Want de ontwikkeling gaat door... Tycho van den Born, VAPRO vapro nummer 1

februari 2011

Platform Je kunt zelf input geven aan een stukje geschiedschrijving over de operator. We hebben een enquête opgesteld die je kunt invullen. Ga naar vapro.nl/enquete en geef je ervaringen weer. Hoe heb je je vak zien veranderen, wat is erop achteruitgegaan, wat is verbeterd, wat werd vervelender, wat werd leuker? Vertel het ons! Van de resultaten maken we een mooi artikel in VAPRO 2, die over ongeveer twee maanden zal verschijnen.

01 2003 2005 2007 2009 2011

Tijdlijn van de operator

2013 201

2002 2004 2006 2008 2010 2012 2014 Dit jaar bestaat VAPRO 55 jaar. We laten dit jubileum niet ongemerkt voorbij gaan. In VAPRO magazine beginnen we nu met een moment van bezinning. Hoe is jouw vak, het vak van operator, in de afgelopen tijd veranderd?

De afgelopen tien jaar is hard gewerkt aan de invoering van het competentiegericht leren bij de operator-opleidingen. Om dat te kunnen doen moesten eerst nieuwe zogenaamde beroepscompetentieprofielen worden opgesteld. Deze profielen houden rekening met ontwikkelingen in de toekomst, hoewel je natuurlijk nooit precies weet wat deze gaat brengen! We zetten enkele belangrijke ontwikkelingen voor je op een rij. Hopelijk herken je jezelf er ook in. Markt Er wordt steeds efficiënter gewerkt binnen de productie: met minder mensen en grondstoffen meer produceren. De aandacht voor duurzaamheid groeit. De operator moet zich goed bewust zijn van de productiewijze en het gebruik van energie en grondstoffen. Als processen op een ‘duurzame’ wijze worden ingericht heeft dat dikwijls consequenties voor de werkzaamheden van de operator. Carrière De gemiddelde leeftijd van operators binnen bedrijven stijgt. Bedrijven hebben moeite jonge mensen aan te nemen. Als er veel ouderen tegelijk met pensioen gaan, dreigt er kennis te verdwijnen. Dit moet worden opgevangen. 4

vapro nummer 1

februari 2011

Technologie Via e-mail of direct online kan worden gecommuniceerd over het werk, de diensten en de productie. De operator legt de productiegegevens vast en rapporteert over het procesverloop via de computer. Operators zijn op deze manier ook steeds meer in staat om panels op afstand te bedienen. Het vergt wel goede kennis van het product en het proces zodat men belangrijke beslissingen geheel zelfstandig kan nemen. Onderhoud Operators houden zich in mindere mate bezig met geplande onderhoudswerkzaamheden. Het beperkt zich steeds meer tot het verrichten van eerstelijns handelingen en het analyseren van een storing. Communicatie Naast digitale rapportage is de mondelinge uitwisseling van groot belang. Instructies worden doorgegeven en teams voeren regelmatig overleg. De operator moet goede communicatieve vaardigheden hebben, zowel mondeling als schriftelijk. Van hem wordt een proactieve houding verwacht, bij de overdracht, in de reguliere productie alsook bij calamiteiten. Werken in teams De operator is een teamspeler aan het worden. De teams worden klei-

ner en zijn steeds meer zelfsturend. Operators zijn meer in staat elkaar bij de werkzaamheden te ondersteunen en te begeleiden. Binnen een team ontstaan taakverdelingen en operators worden experts op een bepaald gebied. Operators hebben voldoende kennis in huis om zelfstandig belangrijke beslissingen te kunnen nemen. Wetten en normen Wetgeving op het gebied van milieu en veiligheid wordt strenger en strikter. Risico’s worden zoveel mogelijk vermeden. De operator werkt steeds meer volgens procedures, werkvoorschriften en veiligheidsnormen. Kennis van Engels en soms Duits is daarbij geen overbodige luxe. Scholing Steeds vaker wordt er intern opgeleid en het opleiden wordt meer ingericht volgens het principe van leren leren. De operator moet kunnen inspelen op onvoorziene situaties. Vanuit zijn ervaring leert hij goede besluiten te nemen en daarnaar te handelen. Nieuwe beroepen Binnen het vak van operator zien we de specialisaties Operator levensmiddelen en de Logistiek operator (op- en overslag operator) ontstaan. ■

Platform

Laat jij de champagne knallen?

VAPRO Kartkampioenschap

2011

Het VAPRO Platform voor Operators organiseert dit jaar voor de derde keer het VAPRO Kartkampioenschap. Deze keer uitgebreider dan voorheen: er zijn vier regionale wedstrijden en een landelijke finale. Ben je lid van het Platform en in voor een sportieve krachtmeting? Zorg dat je erbij bent!

We hebben goed geluisterd naar je wensen. De reisafstand bleek voor sommigen een bezwaar te zijn. Dit jaar vinden de karttoernooien plaats op vier plekken verspreid door Nederland. Daarna is er een landelijke finale in het midden van het land. De regionale kartkampioenschappen starten ieder met een briefing, dan volgen trainingsronden, een kwalificatieronde en vervolgens de finale. We eindigen de dag met een gezellig buffet. Landelijke Finale De landelijke finale wordt een feestje! Op deze dag zal er natuur-

lijk worden gekart, maar het zal voor ieder lid van het Platform de moeite waard worden. We organiseren dan namelijk de eerste landelijk contactdag voor leden van het Platform. Houd de komende VAPRO magazines in de gaten!

Locatie Datum Zuidlaren (Drenthe) 15 maart Echt (Limburg) 31 maart Amsterdam (Noord-Holland) 19 mei Delft (Zuid-Holland) 24 mei

Niet alleen fun…. Zoals bij alle evenementen van het Platform voor Operators speelt fun een grote rol, maar is het ontmoeten van collega´s van andere bedrijven minstens zo belangrijk. Tijdens de karttoernooien prikken we een moment waarop je met collegaoperators en VAPRO van gedachten kunt wisselen over je job, wat je meemaakt, tips en adviezen, jezelf verbeteren met studie en diploma’s, werken in de industrie en de kansen en mogelijkheden in de toekomst.

Hoe kun je meedoen? Je moet lid zijn van het Platform voor Operators. (Uiteraard mag je dat ook worden!) Ga naar vapro.nl/kart. Maar wees er snel bij! Per regio zijn slechts een beperkt aantal plaatsen beschikbaar. ■

Schrijf je in via www.VAPRO.nl/kart.

vapro nummer 1

februari 2011

Platform

Operators zitten er met hun neus bovenop en weten daarom ook als geen ander hoe je veilig werken kunt verbeteren. Hier volgen de beste tips uit de Platform-discussies van de afgelopen weken.

Tips: zo verbeter je veiligheid! Henk van Rooyen: Maximale

eisen

“Bedrijven nemen vaak alleen maatregelen ‘om aan de wettelijke eisen te voldoen’. Er ligt een schone taak voor onze regelgevers. Die zouden geen minimale, maar juist maximale eisen moeten stellen en dit regelmatig controleren.” Marc Dümmer (DSM Limburg):

Het levert wat op “Veiligheid kost veel geld maar brengt uiteindelijk meer op. Dat kan zijn in de vorm van minder ziekteverzuim, minder tot geen claims van buitenaf, betere performance enzovoort.” V. Koendanlal, Suriname: Test

vluchtroutes

“Het komt vaak voor dat operators risicovolle situaties doorspelen aan managers, maar dat deze daarvan de ernst niet inzien. Ook wordt er in veel bedrijven te weinig geoefend voor brand: wat moet je doen om het onder controle te krijgen, wat zijn de vluchtroutes, zijn de routes ook echt vrij et cetera.” Ruud Koenraadt, (Smurfit Kappa Elcorr): Leer van anderen “Laatst vond er een noodlottig ongeval bij onze collega’s in Engeland plaats. Als gevolg daarvan worden vergelijkbare situaties direct onderzocht op verbeteringen in de veiligheden bij ander bedrijven. Bij dat onderzoek moet je ook de eigen operators betrekken.”

(bijvoorbeeld door de crisis) weer wordt gestart, moet je nauwlettend in de gaten houden. Er kunnen bijvoorbeeld lekken zijn ontstaan.”

A.V.: Collega’s aanspreken “Bij veiligheid draait het om regels en procedures. Wees daarom niet bang om collega’s aan te spreken die zich daaraan niet houden.”

Ruud Koenraadt, (Smurfit Kappa Elcorr): Wees alert op

workarounds

“Vaak wordt de werkbaarheid door veiligheidsmaatregelen benadeeld zodat er ‘workarounds’ ontstaan. Deze bieden een nog grotere kans op ongevallen. Maak daar een analyse van, samen met de operators, en kom tot een oplossing, in samenspraak met een expert op dit gebied. Zo ontstaat er meer draagvlak voor een veilige werkplek die ook werkbaar is.” Klaas: VVI en 5S “Operators kun je goed opleiden met VAPRO VVI 1 en 2 bijvoorbeeld en Veiligheid voor leidinggevenden. Ook zeer wenselijk is het toepassen van 5S. Dit is een systeem waarin allerlei spullen een vaste plaats krijgen op de werkvloer en dat er op vaste data schoongemaakt wordt. Dit kan ook een bijdrage leveren aan de veiligheid.”

Marc Dümmer: Oppassen bij lange stop

Ton: Alert zijn op geur “We zijn bij ons (papierindustrie) altijd alert op brandgeur. Kleine branden blussen we snel en melden deze. Zorg dat je een van de drie gevaren wegneemt van de branddriehoek: temperatuur, brandbare stof of zuurstof.” Anoniem: Nee zeggen! “Vaak gaat de productie en het halen van de targets voor. Durf nee te zeggen tegen een manager als hij iets verlangt wat qua risico of overtreding van procedures niet in orde is.” Marc Dümmer (DSM Limburg):

Veiligheidspraatje

Marc Dümmer (DSM Limburg):

Oppassen bij lange stop

Ruud Koenraadt: Wees alert op

“Een lijn die na een lange stop

workarounds

“We houden per ploeg op middag- of nachtdienst een veiligheidspraatje. Deze duurt gemiddeld 1,5 uur en er neemt eenderde van de ploeg aan deel. Alle grieven met betrekking tot veiligheid, gezondheid en milieu worden ter sprake gebracht en waarnodig iets mee gedaan.”■ vapro nummer 1

februari 2011

Platform

Egmond: afzien, maar weergaloos! De Halve marathon van Egmond, die traditioneel in de kou en de wind van januari op het strand van Egmond wordt gelopen, is geen makkie. Des te meer respect voor het VAPRO-team, dat twaalfde is geworden in de business-loop. En, hoe beviel het de lopers? Ronald Martens: “Het was voor mij niet de eerste keer. Afgezien van het weer en de conditie van het strand, die altijd onvoorspelbaar zijn, wist ik dus ongeveer wat me te wachten stond. Handig die VAPRO-shirtjes, want deze waren zowel aan de voor- als aan de achterkant bedrukt waardoor de collega-lopers er heel makkelijk uit te pikken waren. Het was als vanouds een gezellige wedstrijd 8

vapro nummer 1

februari 2011

met veel publiek aan de kant, dit ondanks de harde wind en niet al te hoge temperatuur. Nog een jaartje doortrainen en dan hopen dat we volgend jaar weer mee kunnen doen!”

de combi en één keer als recreant gelopen had, ontbrak alleen nog de businessloop. Het is mij heel goed bevallen en zeker voor herhaling vatbaar. Maar de volgende keer wel wat beter getraind…”

Peter de Laat: “Nadat ik deze één keer als wedstrijd, één keer met

Joop Plug: “Het was natuurlijk een prachtige dag met een prima

De volgende operators deden mee: David Stommen (Nuon), Alex Kischemoller en Johan Boelens (Indorama), Peter de Laat (HVC Alkmaar), Henk van Duijn (Cargill), Mike van der Mark (Dow Benelux), Oscar de Vries (Sachem Europe), Corné Helteren (Intervet SPAH), Joop Plug (Akzo Nobel Car Refinishes), Ronald Martens, Peter Vos, Ferry Stam, Jos Stoffels (ENCI), Rob Roelofsen (Akzo Nobel Functional Chemicals), Cor Hamels (Ardagh), Robert Lindner (AEB A’dam), Herbert Binneweg (Baril Coatings), Pat van Hout (Sekisui Alveo), Marc Luijten (Akzo Nobel), Jan Westerveld (ADM Cocoa), Richard Bonte (Delfluent), Raoul Spronken (ENCI), Willem van der Woude (Krehalon), Theo Peters, Wiljo Florijn en Karlo Hering (VAPRO).

strand waar je goed op kon lopen. Ook de hele entourage eromheen was natuurlijk een belevenis. Een twaalfde plaats voor VAPRO is geen slechte uitslag. Omdat Egmond een van de zwaarste halve marathons is, na afloop met een voldaan gevoel naar huis gegaan. Ik heb op mijn werk natuurlijk verslag gedaan met het advies om lid te worden van VAPRO. Ik ben de volgende keer zeker weer van de partij.” Peter Vos: “Op zaterdagmiddag zijn we aangekomen alwaar we met een paar ENCI-collega’s een huisje gehuurd hadden. Zo konden we ook nog wat aan teambuilding doen voor de wedstrijd. Echt een aanrader. De wedstrijd zelf vond ik overweldigend wat betreft de hoeveelheid mensen die mee deden. Je kunt je daar geen beeld van vormen, dit moet je zelf zien. Ook op het strand staan de mensen je toe te juichen, ondanks de kou en de wind. Als je in de

duinen aankomt zie je pas hoe lang de stroom van hardlopers is. Opnieuw heb je dan zoiets van wauw, dit is echt ongelofelijk! Je krijgt – ondanks dat je benen niet meer willen – vleugeltjes. Naarmate de finish naderde raakte ik een beetje emotioneel: ik had het voor geen goud willen missen.” Corné van Helteren: “Het lijkt erop dat heel Nederland tegenwoordig een wedstrijdlicentie heeft. Ik ga er binnenkort ook maar eens een aanvragen. Kan ik ook voorin starten. Vijf minuten van mijn beste tijd alhier eraf gelopen. Keitevreden dus en dat zonder specifieke voorbereiding.” Oscar de Vries: ”Voor mij persoonlijk hadden de omstandigheden wel wat zwaarder mogen zijn. Lekker afzien! Achteraf gezien had

ik me op het strand niet in moeten houden…” Ferry Stam: Het strand lag er goed bij, en het zonnetje scheen volop. Na de gewenning van de zachte ondergrond, en het juiste tempo gevonden te hebben, werkte het geluid van de branding als een roes voor de lopers. In de duinen regeert de wind niet maar het glooiende landschap. Gelukkig stonden de toeschouwers dan ook bovenop de duintoppen om ons nieuwe bemoedigende woorden toe te spreken. De halve marathon van Egmond in mijn ogen de mooiste en zwaarste van Nederland.” Herbert Binneweg: “Allereerst hartelijk dank voor de goede organisatie, klasse! Het was voor mij na een uiterst pijnlijke blessure, hamstring op drie plaatsen gescheurd!, eindelijk weer eens een fijne halve marathon.” Marco van der Voorn: “Leuk is dan de herkenbaarheid van het shirt. Alle VAPRO-lopers die wij inhaalden of die ons passeerden, informeerden even naar de stand van zaken. Ook al ken je elkaar niet persoonlijk, je hebt toch een band. Volgend jaar weer? Dat zou zomaar eens kunnen!” ■ vapro nummer 1

februari 2011

Veiligheid

Denk vooruit als bij een schaakspel

Operators over veiligheid ‘Kan een grote brand, zoals die in Moerdijk, ook bij andere industriële bedrijven plaatsvinden?’ Met deze prikkelende vraag kwamen al snel vele anekdotes los van operators over de veiligheidssituatie in het eigen bedrijf. Men is het er unaniem over eens dat dit overal en altijd

nis van het product dat je onder handen hebt en het volgen van de juiste procedures. Hierbij kunnen trainingen en opleidingen, zoals VAPRO en VVI natuurlijk een belangrijke rol spelen. Maar wat ook duidelijk uit de reacties bleek is dat veiligheid vaak het kind van de rekening wordt als de productie niet mag worden onderbroken of op onderhoud wordt bezuinigd. En dat komt bij veel meer bedrijven voor dan we denken.

kan gebeuren. Maar wat kun je er als operator zelf aan doen?

Murphy’s Law, menselijk falen of een bijzondere samenloop van omstandigheden. Is het niet door onvoorzichtigheid, dan wel opzettelijk. Waar gewerkt wordt, worden fouten gemaakt. Een ongeluk zit in een klein hoekje en kan enorme consequenties hebben. Grote chemische ongelukken komen gelukkig steeds minder vaak voor. De brand bij Chemie-Pack was een wake up call voor bedrijven en overheden dat we niet op onze lauweren kunnen rusten. De operators die op onze oproep reageerden, legden veel nadruk op kennis, en dan vooral ken10

vapro nummer 1

februari 2011

Goed voorbeeld Paul schrijft: ‘Er kan gemakkelijk zo weer een grote ramp gebeuren door een fout in een chemische fabriek. In de jaren tachtig heb ik stage gelopen bij DuPont. Aan dat bedrijf kunnen alle chemischeen voedingsmiddelen bedrijven waar ik later werkte een voorbeeld nemen wat betreft veiligheid. Natuurlijk ook dan kunnen er ongelukken gebeuren en een continu proces is veiliger dan een batchgewijs proces. Maar ook de verhalen die ik hoorde van collega’s die bij andere bedrijven hadden gewerkt over de veiligheid waren niet al te positief. Als DuPont nog steeds de hoogste veiligheid nastreeft, wil ik iedereen aanraden daar eens een kijkje te nemen.’

VVI en 5S Klaas legt de nadruk op het controleren dat procedures ook worden opgevolgd. Kennis is van groot belang. “Operators dienen goed opgeleid te worden. VAPRO VVI 1 en 2 bijvoorbeeld en Veiligheid voor leidinggevenden. Maar ook zeer wenselijk is het toepassen van 5S. Dit is een systeem waarin allerlei spullen een vaste plaats krijgen op de werkvloer

Nee durven zeggen ‘Veiligheid voor industriële medewerkers staat volgens petrochemische bedrijven waar ik tot nu toe heb gewerkt altijd bovenaan’, aldus een van de reageerders. ‘Maar wat ik merk is dat managers daar niet altijd naar handelen en zelfs adviezen van wachtchefs die heel ervaren zijn op de fabrieken keihard negeren, tot ergernis van de wachtchefs toe. Operatie heeft eigenlijk niets te vertellen, daar komt het op neer.’ ‘Ik werk momenteel bij een bedrijf waar is afgesproken dat wanneer we een bedreiging hebben voor mens en milieu, het gevaar direct weggenomen moet worden, zelfs als daarvoor de fabriek direct uit bedrijf moet worden genomen. Dit is vastgelegd in een speciale procedure. Maar wat ik zie is dat managers zich helemaal niet aan deze regels houden. Als de inspectie na onderzoek een leiding voor een zeer brandbaar product afkeurt, concludeert ze vaak dat het leidingwerk uit bedrijf genomen dient te worden. Maar wat er vervolgens gebeurt is dat inspecteurs worden teruggefloten met de opmerking dat het allemaal wel meevalt. Pas na weken wordt er een bak geplaatst op het zwakke stuk. Dat is schijnveiligheid, de leiding is vast op meer plekken verzwakt. Want het was op een recht stuk, dus niet veroorzaakt door erosie veroorzaakt door appendages.’ ‘Ik concludeer dat wanneer een manager ziet dat zijn KPI’s negatief worden beïnvloed, hij zeker gaat sjoemelen. Veiligheid wordt negatief beïnvloed door de bonusstructuur. Ik zie dat bij ons, maar ook in andere bedrijven waar ik heb gewerkt. Het geldt niet alleen voor managers, maar ook voor werknemers. Onveilig gedrag wordt feitelijk beloond.’ “De enige veiligheid voor mij als werknemer die ik heb, is zelf blijven nadenken, goed op de hoogte zijn van procedures en nee durven te zeggen tegen een manager als hij iets verlangt van mij wat ik qua risico of overtreding van procedures niet accepteer.”

en dat er op vaste data schoongemaakt wordt. Dit kan ook een bijdrage leveren aan de veiligheid. Daarnaast is het belangrijk dat storingen onmiddellijk worden gemeld en dit wordt geregistreerd. Hierbij kan TPM helpen.” Kennis Ook A.V. legt de nadruk op werken volgens de regels, maar hij stelt dat je ook collega’s die dat niet

doen daarop moet aanspreken. Hij signaleert dat bedrijven al het mogelijke doen om veilig te werken zeker nu er ook in Nederland mensen sneller naar de rechter stappen om een bedrijf aan te klagen. Hij stelt dat kennis alles te maken heeft met veiligheid. “Weet waar je mee bezig bent en vooral ook, weet wat de gevolgen zijn als je verkeerd bezig bent.” J.G.F.P. vult hem aan en schrijft: “Een goede kennis van de materialen en de gevaren van die materialen is een vereiste om ermee

te kunnen werken. Paniek en niet weten wat te doen heeft een grote invloed op de gevolgen als het mis gaat.” Schaakspel: vooruit denken Ton werkt in de papierindustrie en meldt dat ze de hele dag alert zijn op brandgeuren. “We zijn als operators verantwoordelijk voor het controleren van stof op machines en constructies en het verwijderen ervan. Dit is een kwestie van juist schatten en maatregelen nemen.

‘Pas wanneer zich er een incident voordoet worden regels weer iets aangescherpt’ Er zijn regelmatig kleine smeulbranden die we snel blussen en melden. Zorg dat je een van de drie gevaren wegneemt van de branddriehoek: temperatuur, brandbare stof of zuurstof. Het is als een schaakspel, denk altijd een stap vooruit.” Management Anoniem legt als een van de velen de vinger op de zere plek: ‘Veilig werken wordt op papier vaak wel binnen bedrijven gepromoot, maar in de praktijk wordt er vaak nauwelijks iets mee gedaan. Pas wanneer er zich incidenten voordoen, worden regels weer iets aangescherpt en beter nageleefd. Het belang van veilig werken dient om te beginnen duidelijk uitgedragen te worden door de bedrijfsleiding. Op het niet veilig werken moeten duidelijke sancties staan. Dus niet bepaalde dingen door de vingers zien!’ Hij geeft vervolgens voorbeeld uit zijn eigen bedrijf waar goedkovapro nummer 1

februari 2011

pere, minder veilige oplossingen steeds vaker de voorkeur genieten, bijvoorbeeld bij schoonmaak en onderhoud.

‘Ook in procedures kunnen fouten zitten’

nemer in een ploeg moet doen zijn de klusjes die de rest zelf niet graag uitvoert. Vervolgens is het noodzaak dat je zo snel mogelijk zelfstandig een fabriek kunt lopen en dan moet je maar hopen dat er voldoende en goede begeleiding voor je aanwezig is. Het kan voorkomen dat je op een gegeven moment, door vakantie, ziekte

waardoor veel werk blijft liggen: simpel schoonmaakwerk of onderhoud. Er blijft bij ons veel stof liggen. Eén vonk is al genoeg en het kan misgaan.’ Routine Iemand anders zegt dat het vaak mis gaat bij routinematige handelingen. ‘Als er nieuwe handelingen bijkomen, bijvoorbeeld door het plaatsen van nieuwe apparatuur, dan is er voorlichting. Zodra het normaal is geworden komt het gevaar van automatische handelen om de hoek kijken. Maar ook in procedures kunnen fouten zitten en die dienen opgemerkt te worden.

‘De productie gaat vaak voor’

“Tien jaar geleden koppelde een elektricien roterende apparatuur af als je er bij moest. Nu blokkeren we de werkschakelaar. Hoe lang kan dit goed gaan? Of werken in een tank. Hier valt men tegenwoordig vaak terug op het ‘block and bleed’- systeem. Persoonlijk heb ik liever het ouderwetse steekschijven plaatsen. De leidinggevenden moeten goed voorlichten maar ook goed luisteren naar wat werknemers te vertellen hebben over veiligheid.” Kennis en ervaring Theo gaat in op onervarenheid. ‘Het eerste wat je als nieuwe werk12

vapro nummer 1

februari 2011

of verkeerde planning, plotseling onvolleerd alleen in die grote fabriek staat. Cruciaal is dat je eerst voldoende productkennis opdoet, alvorens je de fabriek in gaat met alle goede bedoelingen. Kennis is macht, maar ook zeker veiligheid. Het volgen van een VAPRO-opleiding lijkt mij een prima begin!’ Marcel ergert zich aan de groei van ongekwalificeerd personeel. “Deze mensen doen geen operatorwerk maar wel de klusjes waar de operator geen tijd meer voor heeft omdat er zoveel mogelijk bezuinigd moet worden. We werken met een minimale bezetting

Routine en het laks omgaan met procedures of zelfs eigenhandig afwijken ervan, omdat het makkelijker werkt, zijn in de regel oorzaken van fouten. Het gedachteloos volgen van ervaren mensen die zeggen dat we het al jaren zo doen’ is ook een bron van gevaar. Kennis is uiteraard belangrijk, maar een juiste houding van het elkaar durven corrigeren en de wil om van elkaars fouten te leren, is nog belangrijker.” Tot besluit Wat bijna alle operators willen is dat er snel wordt gereageerd op meldingen van onveilige situaties en dat daarbij niet teveel over kosten wordt gezeurd. Productie mag niet voor veiligheid gaan. Kennis verbeteren door middel van opleidingen en trainingen om gevaarlijk routineus handelen tegen te gaan zijn belangrijk. “Want we willen allemaal op het einde van de dienst graag weer gezond naar huis”, zoals iemand het zo mooi uitdrukte. ■

Veiligheid

Diversey: de mens wordt steeds meer de bepalende factor Diversey in Enschede maakt vloeibare schoonmaakmiddelen voor professioneel gebruik. Vorig jaar heeft men het voltallige personeel een herhaling van de VVI-training laten doen. Het veiligheidsbewustzijn moest op een hoger niveau.

Bij Diversey, in Enschede nog steeds bekend als ‘de zeepfabriek’, werkt men in drieploegendienst aan de fabricage van een reeks vloeibare reinigingsmiddelen. Op jaarbasis maar liefst 85 duizend ton. Schoonmaakmiddelen worden steeds geconcentreerder en ze worden ook steeds veiliger voor het milieu. Ze breken gemakkelijk af en bevatten geen schadelijke componenten meer. Ondanks dat is de productie niet zonder risico. Chloorverbindingen zijn nog steeds belangrijk voor desinfecterende middelen. De verwerking van chloor, met name het voorkomen van chloorgas, is bij Diversey met veel zorg omgeven. Het bedrijf is ook niet voor niets een BRZO (Besluit Risico’s Zware Ongevallen)-bedrijf. Heldere procedures en bewustwording vormen de sleutel tot veilig werken.

Een slag maken Om de veiligheid op een structureel hoog niveau te tillen heeft Diversey besloten om met hulp van VAPRO een opleidingstraject VVI (Veiligheid voor de Industrie) op te zetten. Hoofd productie, Detmar Roessink: ‘Je wordt op veiligheidsgebied steeds beter, maar het houdt een keer op. We zijn al lang VCA gecertificeerd, maar daarin mist het deel chemie. Daarom hebben we besloten veiligheidsbewustzijn te creëren en te verhogen door middel van VVI.’ Productielijnen worden steeds veiliger en procedures steeds zorgvuldiger. Dat betekent dat de factor mens steeds wezenlijker wordt, meent Detmar Roessink. Hij zegt dat er als gevolg van VVI vorig jaar een recordaantal van 250 veiligheidsmeldingen zijn gedaan. Diversey is gestart met multidisciplinaire verbeterteams. De leden doen samen opdrachten en geven commentaar op elkaars werkplek, ook wat de veiligheid betreft. Het idee erachter is operators scherp te houden en zo een verbeterslag te maken. Echt invloed Roessink vindt dat het aantal meldingen uiteindelijk nul moet worden. Bij veiligheid heb je een piramide: onder één ernstig onge-

Detmar Roessink

val zit een scala aan risico’s. Die moeten allemaal geëlimineerd worden. Daarom wordt dit jaar de VVIkennis weer opgefrist, met twee thematische herhalingsrondes. Chemische ongelukken kent Diversey nauwelijks. Meestal valt het in de categorie ‘slip & trip’. De grootste kans op problemen ontstaat vooral bij nieuwe, onervaren medewerkers op een proces en bij routineus handelen, zegt Detmar Roessink. Als BRZO-bedrijf wordt Diversey periodiek geaudit. Dit gebeurt volgens de strenge Amerikaanse wetgeving. Daarom ligt de lat hoog. Nieuwe machines zijn bij ingebruikname al veel veiliger dan vroeger. Daar begint het mee. Roessink: “De kans dat er bij ons iets gebeurt is niet groot, maar het effect kan wel groot zijn. We verleggen de focus daarom steeds meer van achteraf herstellen naar preventie. We moeten naar een kans van nul, ofwel target zero!” ■ vapro nummer 1

februari 2011

ProcesNieuws in het zonnetje

Een lekkere krop sla Syngenta Seeds in Enkhuizen is gespecialiseerd in de verwerking van zaden voor bloemenen groentetelers. Het zaad is de uitkomst van eigen veredelings programma’s. De miljoenen zaden krijgen een koninklijke behandeling om er voor te zorgen dat ze straks heel productief worden en fleurige dan wel smakelijke nakomelingen maken. Syngenta leert ons dat daar heel wat bij komt kijken. Dat hangt erg af van het type zaad. We volgen een millimetergroot slazaadje, van binnenkomst tot vertrek.

1 Als een container slazaadjes binnenkomt, moet er als eerste geschoond worden. Het mengsel gaat via een clipper en de soortelijkgewichttafel, om stro, plantenresten, zand en vliesjes te verwijderen. Daarna vindt kalibreren, oftewel zeven plaats. De zaadjes worden op grootte gescheiden in een manteltrieur.

3 Het zaad dat van de priming afkomt, kan diverse behandelingen ondergaan. Ons slazaad wordt gepileerd, ofwel er worden pillen van gemaakt. Vergelijk het met de muisjes op de beschuit. Gepileerd zaad is gemakkelijker te zaaien. 14

vapro nummer 1

februari 2011

Pileren is een echt ambacht. Zaadjes in een draaiende trommel krijgen gelijktijdig water en een vulstof toegediend. Langzaam groeit het laagje om dit zaadje tot een pil. De kunst is om van alle zaadjes identieke, mooie ronde pillen te creëren, die voldoen aan alle kwaliteits eisen, aldus operator Roel.

2 De tweede stap is priming. Daarin wordt de natuurlijke dormantie (kiemrust) van het zaad doorbroken en worden de kiemkracht en uniformiteit verbeterd. Hoe Syngenta dit doet is het geheim van de smid!

begintÂ met een klein zaadje Op bezoek bij Syngenta in Enkhuizen

5 6 Hier is operator Patricia bezig met coaten van de slapillen. De kleur van een pil zegt iets over de behandeling van het product.

Na het pileren is de volgende stap het coaten van de pillen. Op de pillen kunnen gewasbeschermingsmiddelen worden aangebracht. Deze verminderen de spuitbelasting op het veld.

7 Met honderden verschillende typen zaden en bewerkingen is de juiste identificatie van een partij van het grootste belang.

Tenslotte worden de pillen in blikken verpakt. Syngenta heeft een grote keuze in typen verpakkingen, afhankelijk van de grootte van het zaad, de hoeveelheid van een bepaalde partij en de wensen van de klant, de professionele teler. Begoniazaad is vergeleken met pompoenzaad namelijk wel een factor miljoen kleiner! â&#x2013; vapro nummer 1

februari 2011

Nieuws Service Informatie en aanmelden via vapro-college.nl.

Trainingen voorjaar 2011 VAPRO College biedt het komende voorjaar een keur aan interessante trainingen voor operators, technici en mensen betrokken bij opleiden en begeleiden. Kijk voor precieze data, locaties, prijzen en aanmelden op VAPRO-college.nl. Training

Wanneer

Waar

Implementatie van 5-S

10 en 11 maart

Den Haag

Bedrijfsbegeleider, -beoordelaar en -examinator C CGO

10, 17 en 24 maart

Bunnik

Bedrijfsbegeleider en -beoordelaar CGO BO/A/B

16, 23 en 30 maart

Bunnik

Bedrijfsbeoordelaar en -examinator CGO BO/A/B

22, 29 maart en 5 april

Nieuwegein

Implementatie van SMED

24 en 25 maart

Den Haag

Levensfasebewust leidinggeven, jong en inzetbaar op elke leeftijd

4 april

Bunnik

Didactische vaardigheden voor praktijkopleiders

5, 6 en 28 april

Nieuwegein

Leidinggevende en coachende vaardigheden, een praktische training voor voormannen en teamleiders

12, 14, 19 en 21 april

Rotterdam

Workshop GHS/CLP

20 april

Den Haag

Masterclass GHS/CLP

11 en 22 april

omg. Utrecht

SWA zoekt tijgers voor de procesindustrie die een sprong willen wagen..!

De procesindustrie is een heel belangrijk onderdeel van onze economie. Als uitzendbureau is SWA erg thuis in deze wereld, waarvoor we tijgers zoeken die toe zijn aan een nieuwe uitdaging. Kijk ook eens naar onze leer/werktrajecten, want: je bent nooit te oud om te leren. Meer weten? Bel nu: (0251) 27 88 10 of kijk op onze website. SWA Personeelsdiensten Amsterdam • Beverwijk • Breda • Utrecht • Zaandam

weetvanwerken.nl 16

vapro nummer 1

februari 2011

EVENEMENT

SCHRIJF JE IN EN LAAT DE CHAMPAGNE KNALLEN! Na 2x een succesvol VAPRO Kartkampioenschap te hebben georganiseerd, pakken we het nu grootser aan! Dit voorjaar starten we in 4 verschillende regioâ&#x20AC;&#x2122;s met de voorrondes. In het najaar vindt de landelijke finale plaats waar de winnaars uit de verschillende regioâ&#x20AC;&#x2122;s en van verschillende bedrijven tegen elkaar kunnen strijden. De regionale kartkampioenschappen starten ieder met een briefing, een aantal trainingsronden, een kwalificatieronde en de finale. We eindigen de dag met een gezellig buffet. Locatie

Datum

ZuidLaren (Drenthe)

15 maart

Echt (Limburg)

31 maart

Amsterdam (Noord-Holland)

19 mei

Delft (Zuid-Holland)

24 mei

Hoe kun je meedoen? Ga naar vapro.nl/kart en meld je kosteloos aan. Wees er snel bij! Voor de regionale kartkampioenschappen zijn slechts een beperkt aantal plaatsen per regio beschikbaar.

VAPRO.NL/KART

Training Nieuws in de spotlight

Veiligheid VAPRO speelt een actieve rol in het verbeteren van de veiligheid bij industriële bedrijven. De daad bij woord voegend, zetten we in deze editie trainingen en boeken op een rij, die specifiek zijn bedoeld ter verbetering van de veiligheid op en rond de werkvloer.

VAPRO Praktijkcertificaat Veilig werken Met het VAPRO Praktijkcertificaat Veilig werken laat je zien dat je de geleerde basiskennis kunt toepassen in de praktijk: je werkplek staat hierbij centraal. Je wordt je bewust van de veiligheidsrisico’s op je werkplek en leert hoe je een bijdrage kunt leveren aan een veilige werkplek. Om het VAPRO Praktijkcertificaat Veilig werken te behalen, volg je een aantal trainingsbijeenkomsten. Deze worden binnen je bedrijf gegeven en bestaan uit een aantal bijeenkomsten van een dagdeel. Daarnaast ga je ook zelf aan de slag op je eigen werkplek. Je krijgt praktijkopdrachten waarin je de basiskennis over veilig werken vertaalt naar je eigen werksituatie. Deze praktijkopdrachten worden in nauw overleg met een consultant van VAPRO toegesneden op je eigen bedrijfssituatie. VAPRO-VVI Basis Procesindustrie en Laboratorium VVI Basis staat voor Veiligheid in de industrie, een aanpak die gericht is op het certificeren van

Meer weten en inschrijven? Ga naar VAPRO-college.nl.

vapro nummer 1

februari 2011

medewerkers op gebied van veiligheid (ISO 17024). Het programma start met een inleiding, hierin worden de onderwerpen van VCA behandeld. Vervolgens zoomen we in op de eigen bedrijfsprocessen en worden de specifieke veiligheidsaspecten van de werkplek behandeld. De training bestaat uit een theoriedeel en (optioneel) een praktijkdeel. In het theoriedeel doe je basiskennis op over veiligheid, gezondheid en arbeidsomstandigheden. In het praktijkdeel ontwikkel je vaardigheden waarmee je de koppeling kunt maken naar hoe je binnen je organisatie op een veilige manier kunt werken. VAPRO-VVI VOL Procesindustrie en Laboratorium De opleiding VAPRO-VVI VOL geeft je die kennis en vaardigheden, die je in staat stelt om als operationeel leidinggevende taken op het gebied van arbeidsomstandigheden en veiligheid goed te kunnen uitvoeren. Je hebt inzicht in een aantal methoden en technieken om risicoanalyses uit te voeren. en je kan een toolboxmeeting rond veiligheid organiseren. De cursus is gericht op een diploma of een denken werkniveau op mbo niveau 4(gericht op de procestechniek).

Workshop GHS/CLP Het GHS is een nieuwe inter nationale afspraak omtrent gevaarsetiketten voor chemische producten. De bestaande oranje etiketten worden vervangen door nieuwe symbolen. Na deze workshop ben je weer helemaal up-to-date waar het gaat om het omgaan met gevaarlijke stoffen en hoe je de nieuwe etiketten moet interpreteren. Praktische voedselveiligheid HACCP voor operators Deze training geeft operators de juiste kennis en inzichten om voedselveilig te werken. In de training staat het bedrijf en de werkplek van de deelnemers centraal. Vanuit je specifieke praktijksituatie gaan we tijdens de training dieper in op de theorie en de praktische aandachtspunten rondom voedselveiligheid. Voorafgaand aan de training verzamelt de docent bij jou in het bedrijf relevante informatie over je proces en het HACCP-systeem. De training is afgestemd op vmbo/ mbo-niveau.■

Boeken: VAPRO Veiligheid, nu een combinatie van VCA en VVI VAPRO heeft de opleidingen VCA en VVI op elkaar afgestemd en tegelijkertijd twee nieuwe boeken op het gebied van veiligheid op de markt gebracht: Veiligheid en arbo voor de industrie, deel 1 en 2.

VEILIGHEID EN ARBO VOOR DE INDUSTRIE

VEILIGHEID VEILIGHEID EN ARBO EN ARBO VOOR DE VOOR INDUSTRIE DE INDUSTRIE

DEEL 1: VCA DEEL BASIS 1: VCA BASIS

DEEL 2

DEEL 1

DEEL 2

DEEL 1

16-12-2010 14:16:37

VVI BASIS

VCA BASIS 830189 Veiligheid en ARBO voor 830189 de industrie_deel Veiligheid en ARBO 2 VVI Basis-omslag.indd voor de industrie_deel 1 2 VVI Basis-omslag.indd 1

DEEL 2: VVI DEEL BASIS 2: VVI BASIS

VVI BASIS

VCA BASIS

830188 Veiligheid en ARBO voor 830188 de industrie_deel Veiligheid en ARBO 1 VCA voor Basis-omslag.indd de industrie_deel 1 1 VCA Basis-omslag.indd 1

VEILIGHEID EN ARBO VOOR DE INDUSTRIE

Deel 2 is toegespitst op de werkomgeving van de operator en bouwt verder op deel 1. Deel 2 gaat verder dan de VCA–eindtermen en is bedoeld voor werkenden in de industrie, zoals operators, onderhoudspersoneel en andere medewerkers. De inhoud is dekkend voor deelcertificaat 2 van VVI–basis. De leerstof is toegesneden op de gevaren en risico’s van de procesindustrie, zoals werkende

apparatuur en installaties en de dagelijkse omgang met gevaarlijke stoffen. Hierbij wordt ook aandacht besteed aan chemiekaarten en het nieuwe GHS. Ook komen onderwerpen aan de orde als explosiegevaar, afvalstoffen, werken op hoogte en de relatie tussen kwaliteit en milieu. ■

VEILIGHEID EN ARBO VOOR DE INDUSTRIE

Deel 1 is gebaseerd op de landelijk vastgestelde VCA opleiding. De inhoud is dekkend voor het theoriedeel van de kwalificatie ‘Basisveiligheid’ (VCA) en voor deeltentamen 1 van VVI–basis. Centraal staan de gevaren en risico’s waarmee iedereen in de industrie in aanraking kan komen. Daarbij wordt ingegaan op de maatregelen die werkgever en werknemer moeten nemen ten behoeve van veiligheid en gezondheid. In de boeken is speciaal aandacht besteed aan voor de procesindustrie belang-

rijke onderwerpen, zoals het Globally Harmonised System (GHS) en ATEX. Dit VCA–boek vormt een goede voorbereiding op het VCA–examen. Het boek is zeker ook goed bruikbaar voor beroepsgroepen buiten de procesindustrie.

16-12-2010 14:16:37

16-12-2010 14:18:21

Beide boeken zijn te bestellen via de webwinkel van VAPRO: www.vapro.nl.

Wij maken carrière, wat maak jij? Voor de meest gerenommeerde procesindustriële bedrijven in Gelderland en Overijssel zijn wij op zoek naar ervaren (proces)operators, shiftleaders en monteurs. Processionals is een gespecialiseerd bemiddelingsbureau binnen de procesindustrie en begeleidt procestechnici naar een volgende stap in hun carrière.

CHEMICALS ENERGY PHARMA OIL & GAS FOOD PAPER METAL PLASTIC TEXTILE

Ben je op zoek naar een nieuwe uitdaging of wil je carrière maken? Kijk dan op onze website voor een volledig overzicht van actuele vacatures of neem contact met ons op voor een afspraak.

www.processionals.nl/vapro Processionals: bemiddeling naar vaste banen in Gelderland en Overijssel. Processionals - Tweelingenlaan 123 - 7324 AR Apeldoorn T 055 - 360 46 25 - E info@processionals.nl - I www.processionals.nl

vapro nummer 1

februari 2011

Puzzelen

Sudoku

6 4

8 5 4 3

Raadplaat

www.ruiterpuzzel.nl

Veel puzzelplezier!

Oplossing puzzel Vorige keer hadden we geen puzzel omdat we de grote VAPRO Eindejaarsquiz hadden. Daarom ook geen winnaar. (De winnaar van de puzzel van VAPRO 5 was Edwin de Kam uit Cadzand.) ■

Vul de cijfers 1 t/m 9 in. Elk cijfer mag maar één keer in elke rij, elke kolom en elke zone ingevuld worden. Lees de oplossing van boven naar beneden in de gekleurde hokjes. Stuur deze naar operator@vapro.nl.

Oplossing raadplaat VAPRO 6

Wat is hier afgebeeld? Wat we vooral willen weten is een duidelijke uitleg over de werking, in je eigen woorden.

Tot onze niet geringe verbazing kregen we geen goede oplossingen bij deze plaat. Hadden we het te moeilijk gemaakt? Had niemand zin zijn hersens met de Kerst teveel in te spannen? Of was het gewoon niet goed te zien?

Stuur je oplossing naar redactie@vapro.nl. Vergeet niet je naam en adres erbij te vermelden. De beste inzending ontvangt een bol.com-bon.

vapro nummer 1

februari 2011

Waar we naar op zoek waren was een lekvrije slangkoppeling. Het afgebeelde type is van York Fluid en heet Banjo Dry-Mate. Er zitten twee handles op. Ze grijpen zodanig slim in elkaar dat je je niet kunt vergissen en altijd de juiste als eerste opent of sluit. Kijk maar hier of google het even. http://www.yorkfluid.com/pdf/banjo/ dry_disconnects_3.pdf ■