K.A.Υ.Λ.Α. Τευχος Ερωτοαπαντήσεων, Μανιφέστο, Εγκαταλελειμμένα, Βόλος

ΚΑΥΛΑ ΤΕΥΧΟΣ 01 ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ | ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ

ΒΟΛΟΣ 2020

Αυτοέκδοση Μάιος 2020 k.a.v.l.a.arch@gmail.com

Περιεχόμενα Ταυτότητα . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7

1. Ποιό ειναι το site / ο χώρος / το όριο ; Γιατι; . . . . . . . . . . . . . . . 17 2. Πως διαβάζω και ερμηνεύω την πόλη; . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .26 3. Μπορώ να καταλάβω μία πόλη από τα εγκαταλελειμμένα της; . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 38 4. Τι είναι το άχρηστο; . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48 5. Γιατί μας ενδιαφέρουν τα εγκαταλελειμμένα κτίρια / χώροι / αντικείμενα; . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 58 6. Φανταστικά σενάρια επανάχρησης και επανοικειοποίησης χώρων. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 68 7. Τι θα προκαλούσε το άνοιγμα των άδειων χώρων; . . . . . . . . . . 78 8. Ποιός αξίζει να έχει πρόσβαση στους εγκαταλελειμμένους χώρους; . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 88 9. Τι είναι το βρώμικο; . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 96 10. Θα έπρεπε τα εγκαταλελειμμένα να αποτελούν πολιτιστική κληρονομιά ή όχι και γιατί; . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 102 11. Είναι χρήσιμες / άχρηστες αυτές οι ερωτήσεις; . . . . . . . . . . . . . 116 Σημειώσεις . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 124

Ταυτότητα Είμαστε οχτώ τελειόφοιτοι φοιτητές της αρχιτεκτονικής του πανεπιστημίου Θεσσαλίας. Η αφορμή συνάντησής μας ήταν η εκπλήρωση της διπλωματικής μας εργασίας. Στη πορεία καταλάβαμε όμως, πως η διπλωματική ήταν παρά μόνο η αφορμή. Έχοντας παράλληλες πορείες, συγκλίσαμε πειθόμενοι από την ιδέα και το δυναμισό του συνόλου αντί της μονάδας/ της συλλογικότητας έχοντας κοινώς παρατηρήσει στο άστυ, φαινόμενα(απάθεια) και υλικα(εγκαταλελημενα κτίσματα) που η πόλη δεν είναι υπερήφανη από και γι’ αυτά. Το επικείμενο τεύχος ερωτοαπαντήσεων δημιουργήθηκε με σκοπό να γνωριστούμε πέρα από το κοινωνικό πεδίο -που είναι μια de facto συνθήκη- ώστε να βρεθούμε στα εδάφη της θεωρίας, της αναζήτησης των πιστεύω μας και της εν τη δυνάμει θεωρητικοποίησης αυτών. Να μιλήσουμε , είτε συμφωνώντας είτε διαφωνώντας είτε εν τέλει συμφωνώντας επί της διαφωνίας. Ανταλλάσοντας λοιπόν οπτικές και απόψεις , όπου αρκετές φορές οι ερμηνείες των λεγομένων κρίνονταν αμφιλεγόμενες και παρεξηγημένες. Επίσης, άλλοτε νοιώθαμε την αμηχανία εναύσματος συζήτησης όταν στο προσκήνιο τέθηκαν ζητήματα όπου είτε δεν είχαμε σκεφτεί και δεν είχαμε κάτι να πούμε είτε ειπώθηκαν με τρόπο προβοκατόρικο με μόνη σκοπιμότητα το ξεκίνημα της κουβέντας. Παρόλ’ αυτά είχαμε την απαραίτητη καλή διάθεση για επεξηγήσεις και ερωτήματα συνδετικού νοήματος με τα προαναφερθέντα ζητήματα καθώς και τη θέληση και την επιμονή για διαξιφισμούς και ατελείωτες συζητήσεις .

Πως απαντήσαμε. Με κριτήριο τη προσωπική κριτική ώστε να καταλήξει σε συλλογικό/κοινό κώδικα επικοινωνίας και συννενοήσης. Και έπειτα να κλειθούμε να συμπυκνώσουμε τα αφηρημένα στοιχεία συγκρότησής μας σε συγκεκριμένα. Το πλαίσιο προσπαθεί να

κατευθύνει προς ένα σκοπό , βάζεις ένα πλαισιο για να ορίσεις κατι . Από το ένα στο πληθος από το μικρο στο μεγαλο. Ορίζουμε μια περιοχή μελέτης ώστε να επεξεργαστούμε το πεδίο της και έπειτα να μεταβούμε σε πεδίο επιρροής μέσα στο υπάρχων πεδίο επιρροών της πόλης , ευελπιστώντας να αλληλεπιδράσουμε με αυτό. Τα εγκαταλελειμμένα και εμείς. Ποια είναι τα όρια του πεδίου επεξεργασίας μας ? Αυτή η κίνηση μας μπαίνω παρανόμως σε ένα εγκαταλελειμμένο χώρο και παίζω μουσική είναι μια πολύ μικρή έκφραση γιαμια μικρή στιγμή του ότι διαχειρίζομαι τη κοινωνική κατάσταση, διαχειρίζομαι τις χωρικές σχέσεις που προκύπτουν από μια κοινωνική δομή . Είναι το πρώτο βήμα για να πεις ότι οργανωμένα ξαναφτιάχνω το χώρο και στεγάζω κάτι γαμάτο για τη κοινωνία μεσα του. Μπορεί και να είναι ότι πάω για τη καύλα μονο και μόνο για να παίξω μουσική προς το παρόν αλλα με τη τάση να οραματίζεται κάτι μεγαλύτερο. Πως κάτι τόσο φυσιολογικό είναι παράνομο και για να μπεις χρειάζεται γραφειοκρατεία ενός χρόνου ηθικό ζήτημα πρόσβασης : ότι είναι παράνομο δε σημαίνει ότι είναι ανήθικο μπαίνουμε ώστε να υποστηρίξουμε τη συνθήκη που λέγεται «εγκαταλελειμμένα» Τα αντιλαμβανόμαστε ως απόμακρα μέρη και αποκλειστικά πρόσβασης συναρτημένα όμως με τις παθογένειες της πόλη. Βρισκόμενοι μέσα τους εκδηλώνονται ανασφάλειες και προκαταλήψεις δημιουργώντας μια τεταμένη συνθήκη, αγωνίας απλωμένης στο χώρο συνυφασμένης με την έγρηγορση και την ετοιμότητα σώματος. Θέλουμε οι δράσεις μας να προετοιμάσουν το έδαφος κοινωνικής και ηθικής θεμελίωσης της ιδέας πως τα εγκαταλελειμμένα δεν

είναι αυτό που φαίνονται αλλά βρίθουν δυνατοτήτων. Πραγματώνουμε τις φανταστικές μας ιδέες έστω και εφήμερα ώστε πρώτα να τις βιώσουμε και έπειτα να ξεκλειδωθούν δυνατότητες και ενδεχόμενα από αυτές. Μια εξαναγκασμένη εκκίνηση ώστε αυτά τα κτήρια να ενεργοποιηθούν. Η απόφαση να μπούμε μέσα βεβιασμένα με τρόπους ρητούς ( σέρνοντας, σκαρφαλώνοντας κα) Μπαίνω – δήλωση –πρόταση Η δήλωση εμπεριέχεται στη πρόταση. Οι παράμετροι της καταγραφής. Οι λόγοι καταγραφής αυτών των παραμέτρων είναι ποικίλοι. Μας ενδιαφέρει η οικονομική δραστηριότητα που αναπτύσσεται γύρω από αυτά , η ποιότητα και η φθορά του κελύφους των κτισμάτων για λόγους οικοδομικούς και επανάχρησης. Ακόμη, καταγράφουμε τις χρήσεις γης διότι θέλουμε να αντιληφθούμε από τι αρχιτεκτονικά προγράμματα αποτελείται η πόλη. Καταγράφουμε τα όρια που τα περιβάλλουν, ώστε να αποτυπώσουμε τους τρόπους με τους οποίους προστατεύεται ένας μη αξιοποιήσιμος χώρος, από τους εκάστοτε ιδιοκτήτες. Αντιλαμβανόμαστε τα όρια ως όριο 1 μεταξύ του δημόσιου χώρου και του «εν δυνάμει» κοινόχρηστου που είναι η αυλή και όριο 2 από την αυλή στο εσωτερικό του κτηρίου. Αναζητούμε τους τρόπους εισόδου στον χώρο με το χωρίο ‘Μπαίνω’ ώστε να διασταλούμε σε πρώτο χρόνο από τη δύναμη της περιέργειας για το περιεχόμενο των χώρων και των αξιοποιήσιμων υλικων μέσα σε αυτούς. Σε δεύτερο χρόνο, οι μαρτυρίες των παρατημένων αντικειμένων ξετυλίγουν ή υφαίνουν μια αφήγηση μέσα από την ενδεχομενικότητα της σύνδεσης των στοιχείων σαν

ένας ντετέκτιβ από τα περασμένα μεγαλεία της χρήσης στο καιρό της αδράνειας και της απραξίας. Αυτή η διαδικασία σχετίζεται με την εξερεύνηση νέων εδαφών δημιουργώντας πεδία συλλογικης έμπνευσης και σύνθεσης μέσω της επί του πεδίου συνύπαρξης ώστε να καλλιεργείται ένα πνεύμα συσχετίσεων με το ρεαλισμό και τη φαντασία. Έπειτα σε άλλο χρόνο μας ενδιαφέρουν τα εγκ προκειμένου να τα οικειοποιηθούμε και να τα ενεργοποιήσουμε εκ νέου με διάφορες δράσεις, αναπαραστατικά και δια δραστικά μέσα ( performative- experiential actions), (όπως: φαγητό, πόση, μουσική, συζήτηση, απαγγελία, εξιστόρηση, αναδιάταξη αντικειμένων στο χώρο, οπτικοακουστική εγγραφή, κ.ά.), Παρ ατηρησεις/σ υμπερ άσματα/απο σπάσματα διαδικασίας συζήτησης ερωτοαπαντήσεων

Τι είναι η πόλη Ιστορια Βόλος-Νέα Ιωνία Λόγος αστυφιλίας η δίωξη των κομμουνιστών από τα χωριά Σε σχέση με παρατηρήσεις που αντλούνται από το «φαινόμενο» πόλη και σκοπούς/ενδιαφέροντα που γεννιούνται από αυτές. / Χαρακτηριστικά γνωρίσματα και όψεις της Που και πως αλλάζει μια πόλη μέσα της στο χρόνο. Κύριες αξίες πόλης και αξιωματικές απόρροιες Οι παραγόμενες υπεραξίες που παράγονται από

1

τη συσσώρευση του πλούτου συγκεντρώνονται ανα τις πόλεις και ανα τον κόσμο επιφέροντας προγραμματικές και καταστατικές αλλαγές στη διαμόρφωση των δομών της πόλης όπως και στη ζωή με ότι την συντελεί. τα προάστια με το κέντρο, το κέντρο με τα προάστια δρουν με διαφορετική δυναμική το , καθως τα προάστια εξαρτώνται από τα προγράμματα που συμπυκνώνονται στο κέντρο και αντίστοιχα το κέντρο από τις χωρικές εκτονώσεις των προαστίων. ΄ Το εξωτερικό των κτιρίων Το εσωτερικό της πόλης Το εσωτερικό των κτηρίων ενδεχομένως ανήκει στο συντακτικό της πόλης Η κλίμακα μια πολυκατοικία , ένα διαμέρισμα και ένα δωμάτιο εξωτερικό της πόλης ποιο είναι ? –ότι δεν είναι πόλη! Η πόλη τη νύχτα και η πόλη με τα εγκαταλελειμμένα Οικειότητα, μνήμη, πύκνωση , κτιριακό απόθεμα, περίσσευμα, Επιτάχυνση η ταχύτητα ανάλογη του χρόνου (συχνότητα τροποποιήσεων των υποδομών της πόλης , μονάδα μέτρησης ) Ταχύτητα βόλος – Τόκυο , ν.ιωνια- βόλος σε ποιο πλαίσιο τοποθετούνται ώστε να συγκρίθουν ? Μπορει να δημιουργούνται καποια γενικευμένα

κριτήρια , επιλέγεται συμφωνα με υποκειμενικότητα του σκοπου του καθενός

την

Ανάγκη για επανάχρηση , Ανάγκη επανακαθορισμου και επανερμηνεία της πόλης. ( Το οτί βρεθήκαμε στο Οινόπνευμα είναι αυτή κάθε αυτή η κίνηση μια προσπάθεια επανερμηνείας της πόλης) Σε σχέση με το χρόνο διεκπεραίωσης της έρευνας Με κριτήριο το χρόνο που είχαμε στη διάθεση μας για τη διεκπεραίωση της μελέτης

Συλλογικότητα και εγώ Πέρα από το Ρομαντισμο που μας διακατέχει - και ενίοτε μας περιβάλλει- είναι φορές που αντιδρούμε αρκετά ορθολογικοποιημενα στο τρόπο σκέψης και δράσης μας. Δημιουργούμε αυστηρά νοητικά πλαίσια , τοποθετώντας έτσι τα βήματα μετάβασης - από τη μια κατάσταση σε μια άλλη - σε ορθολογικούς συμβολισμούς στα συστήματα νόησης. Σα να αποδίδουμε νόημα στο κάνναβο του υφάσματος ενός καρό πουκαμίσου. Πατώντας δηλαδή από κορυφή σε κορυφή στο εξάγωνο σχήμα κοιτώ ανακαλώ συγκρίνω αποφασίζω πράττω αποτελούμε παράγωγα της εποχής μας. Αποδεχόμενοι τις αντιφάσεις μας δεν επιβιώνουμε μόνο αλλά αναζητούμε συνεχώς περαιτέρω τροφή μέσα στο πεδίο των πρωταρχικών εκδηλώσεων τους στη πόλη.

3

1:24 επιφανειακές αντιθέσεις αυτές που εμφανίζονται σε παρόμοια λυμνάζοντα νερά, απλα η διαφορά τους εγκειται στο τι τα μεν είναι απόνερα από άλλωτε κουτουκια και αλλωτε από λουξατα μπαρακια. Υποδεικνύονται βασικες ταξικες αντιθέσεις με βάσει το φαίνεσθαι αλλά δεν είναι απαραίτητα πως το ρίζωμα της ταυτότητας του υποκειμένου. Οι διαφορές δηλαδή των κυριάρχων ρευμάτων με αυτές των υποδόριων (underground) δεν αποτελούν πάντα διαφορές στο πυρήνα της συνείδησης του υποκειμένου αλλά μένουν στο τομέα της εμφάνισης. Ρωζάνης Ρομαντικος αντικαπιταλισμος

Καύλα. Γιατί αν δεν έχεις καύλα, αν δεν είσαι καυλωμένος με τη ζωή σου με τις ελλείψεις σου και με τους δίπλα σου δεν έχεις λόγο να αναταράξεις τις δομές. Συναντιέσαι , συννενοήσε , λαμβάνεις και αντιλαμβάνεσαι και έπειτα πολιορκείς την επί του κάδρου επικοινωνία . Συμβαίνει. Είσαι έτοιμος να βγεις στο περιβάλλον των αμφιβολιών , μα αυτή τη φορά δεν είσαι μόνος . βγαίνετε οργανωμένοι να βουτήξετε στις δίνες των δυνατοτήτων, για να αφεθείς ώστε να είσαι έτοιμος όταν παλέψεις.

48:20-51:20 Κατευθύνομαι από τη κίνηση αναγνωρίζω τους ομοίους και τους εμπιστεύομαι μου ανάγκη περιέργεια του κρυφού του αβατου κοιτω ανακαλω συγκρινω αποφασίζω πράττω δομημένο χώρο συμπεριφορές δράση αντίδραση νυχτα τα κρυφα τα σώματα τη μέρα ολες ιδιες το εξωτερικό των κτιριων Το εσωτερικό της πόλης είναι αντικειμενα υπολειματα κτήρια αντικειμενα παραδώσεις άτομα παλιμψηστα ιστοριες ιδεες ονειρα αναγνωση κάθε φορα διαφορετικη ενός κεντρου από περιοχές που φημιζονται απαραιτητη επισκεψημοτητα η επαρχεια τροφοδοτει τη πόλη ανελιπως με τα προιντα της οι ανθρωποι αμοιβωνται για να εξοφλησουν δαπανες του διαδυκτιου οι διαδρομες εχουν σταματήσει φυσικη παρουσια ελαχιστοποιειται

5

συγκριση με την επαρχια ταχυτητα κατοίκηση τα υποκείμενα η εστίαση λειτουργειες η ταχυτητα εξαρταται από το στοχο η υποκειμενικότητα του ατόμου ως προς το σκοπό μηχανισμος ταυτισης μνημη. Νεα ατμόσφαιρα παρατήρηση σύγκριση ταυτιση ερμηνεια η κουλτουρα σταση κίνηση κεντρο περιφέρεια πληροφορια διαβιωση κινήσεις και εντάσεις βιωαματα περάσματα ανάμεσα από τα κτήρια το δεδομενο αρμονια να αναγνωρίσεις και επειτα επικοινωνησεις να κοινα οπτικα σημαδια το αγνωστο η προσδοκια αποδοσης νοήματος προδομες να επανερημνηευσεις να παρεις μερος σημειακα να παρέμβεις καθολικα υλικων δομων περιφερεια το κεντρο της στη πλανη οι εντυπωσιασμοι ο ουρανος και οι πρωτες ανασες οπτικη αναση χωρικων εστιασεων υφες ξυπόλυτοι ο θόρυβος συγκρινω επειτα παρατηρω ποσο αισθανονται οι κατοικοι πλανητες διαβάτες νερο απομερες το βλεμμα θυμαται και αναζητα ελευθερους χώρους ανατολη δασος ποταμι ρωταω τους αγνώστους τοσο μαθαίνω χαρτης αναμνησιακος συνειρμικος 51:00 αναμνήσεις εικόνες οι δρομοι σε χώρους

0

11

Ποιό ειναι το site / ο χώρος / το όριο; Γιατί;

1. ΠΟΙΟ ΕΙΝΑΙ ΤΟ SITE / ΤΟ ΟΡΙΟ / Ο ΧΩΡΟΣ ΚΑΙ ΓΙΑΤΙ;

17

Μάλλον δεν υπάρχει όριο. Εν-τοπίζονται συνθήκες–καταστάσεις. Παρατήρηση-καταγραφή. Ίσως ένα κτίριο είναι αρκετό, μα από τα χίλια δεν θα μάθω περισσότερα; Τα όρια της πόλης. Ο αστικός ιστός, το άστυ. Και τι κενό υπάρχει εκεί μέσα. Αυτό που είναι τριγύρω μας, το συνηθισμένο, το αφανές, αυτό που προσπερνώ, συνηθίζω, ξεχνώ. Η ιδέα υπάρχει στο καθένα, το πλήθος δίνει ποικιλία παρατηρήσεων.

Ας ξεκινήσουμε για χάρη της εν τόπω ερευνητικής διαδικασίας, να ορίσουμε τον χώρο στον οποίο και οι οκτώ έχουμε πρόσβαση μέρα- νύχτα, τακτικά, δεδομένου ότι στον ίδιο χώρο έχουμε και κάποια- αρκετά βιώματα. Μιας και ξέρουμε που ζούμε, νομίζω πως ξέρουμε, ότι ξέρουμε που να κινηθούμε αρχικά. Δεδομένου επίσης, ότι η πόλη μπορεί σε πρώτη φάση να αποτελεί πολύ μεγάλο σε έκταση πεδίο έρευνας, είναι τουλάχιστον μια αρχή να μελετήσουμε τα στοιχεία που μας ενδιαφέρουν, στα πιο κοντινά –ότι αφορά το βίωμα- χωρικά πλαίσια, μέσω μιας λογικής ανάλυσης του αστικού ιστού. Προτείνεται λοιπόν να μελετήσουμε εντός των ορίων των τριών “ποταμών”: Κραυσίδωνα, Άναυρο, Αναλήψεως. Για αρχή. Έπειτα, από τα πορίσματα που θα προκύψουν με το πέρας της πρώτης φάσης της καταγραφής, θα μελετήσουμε το σενάριο της επέκτασης της χωρικής μας ανάλυσης και εκτός των κεντρικότερων περιοχών της πόλης, έστω και δειγματικά, ορίζοντας κάποιες νέες περιοχές ενδιαφέροντος.

18

ΤΕΥΧΟΣ ΕΡΩΤΗΣΕΩΝ-ΑΠΑΝΤΗΣΕΩΝ

Θα εξαρτηθεί από το χρόνο.

Οι δρόμοι χωρίζουν τετράγωνα αλλά ενώνουν και την πόλη με την ύπαιθρο ή πόλη με τη πόλη μέσα από ένα φυσικό ντεγκραντάρισμα. Το κέντρο της πόλης ως πυκνωτής του γίγνεσθαι εξαπλώνεται και εκρήγνυται μέχρι τον επόμενο. Το site είναι τελικά ένας συμβιβασμός ώστε να μπορούμε να οργανώσουμε το πεδίο μελέτης καδράροντας έναν πυκνωτή, στην δικιά μας περίπτωση, το κέντρο του Βόλου.

Οι παράμετροι για τον ορισμό του site, σε προσωπικό επίπεδο, προκύπτουν από την οικειότητα που διακατέχει κανείς με την περιοχή και τον χώρο που θα επιλέξει. Υπάρχει μεγαλύτερος βαθμός ευκολίας και κίνητρο όταν στη μελέτη εμπλέκεται ένα μέρος στο οποίο επιτελεί κανείς τις καθημερινές του/της δραστηριότητες και η οικειότητα μπορεί να τον/την ωθήσει να ανακαλύψει νέες πτυχές αυτού του πεδίου. Θα ξαφνιαστεί κανείς με την ποσότητα λεπτομερειών και στοιχείων που παραμελούμε κατά τη διάρκεια διαδρομών που διασχίζουμε σε καθημερινή βάση. Η πληροφορία δεν σταματάει ποτέ, όσο εστιάζει κανείς τόσο περισσότερα στοιχεία και ιδιαιτερότητες ανιχνεύει. Συγκεκριμένα, η κεντρική περιοχή του Βόλου αποτελεί σε πρώτο στάδιο ένα κοινό έδαφος μεταξύ των μελών της ομάδας. Σε δεύτερο στάδιο νομίζω πως αποτελεί ένα δυναμικό πεδίο,

1. ΠΟΙΟ ΕΙΝΑΙ ΤΟ SITE / ΤΟ ΟΡΙΟ / Ο ΧΩΡΟΣ ΚΑΙ ΓΙΑΤΙ;

19

όπου οι ρυθμοί του επιτρέπουν την ανάδειξη των διαφορετικών ταχυτήτων. Εξαιτίας της ταχύτητας αντιλαμβάνεται κανείς τη βραδύτητα. Η λέξη ταχύτητα είναι κλειδί στη διαδικασία μας, καθώς πολλά από τα δεδομένα που θα καταγράψουμε μπορεί να αλλάξουν μέσα στο χρόνο διεκπεραίωσης του εγχειρήματος μας. Ωστόσο, αναφέρω τον όρο της ταχύτητας, με την πεποίθηση ότι είναι η λέξη που χαρακτηρίζει τη σύγχρονη εποχή. Ο περισσότερος πληθυσμός, κυρίως του Δυτικού κόσμου, χρειάζεται εντονότερα και περισσότερα ερεθίσματα, καθώς έχει συνηθίσει τη συνεχόμενη παροχή τους, από τις ηλεκτρονικές πλατφόρμες και τους γρηγορότερους ρυθμούς της μητρόπολης. Το “attention span”, δηλαδή ο χρόνος ενασχόλησης και επιμονής σε μια δραστηριότητα, των ανθρώπων γίνεται μικρότερος, με αποτέλεσμα να ενισχύεται ένα ψευδές αίσθημα εύκολης και γρήγορης «επιτυχίας», αφιερώνοντας το λιγότερο δυνατό χρόνο, έχοντας το καλύτερο δυνατό αποτέλεσμα. Δημιουργούνται παρεξηγήσεις όσον αφορά την προσπάθεια που πρέπει να καταβάλει κανείς, έτσι ώστε να προσεγγίσει τον στόχο του/της. Επειδή όμως έχουμε συνηθίσει σε αυτούς τους ταχείς ρυθμούς, δημιουργείται μια αντίθεση με την ταχύτητα σε σχέση με το πλαίσιο της πόλης και των ανθρώπων που κατοικούν σε αυτή. Αυτή η διάσπαση προσοχής από τον περίγυρο καθιστά δυσκολότερη την εγκαθίδρυση ορίων, καθώς βρισκόμαστε σε μια περίοδο, όπου μπορούμε ανά πάσα στιγμή μέσα από την κινητή συσκευή μας, να βρεθούμε σε οποιοδήποτε σημείο του κόσμου επιθυμούμε και να συνομιλήσουμε με κάποιον βρίσκεται σε ένα εντελώς διαφορετικό χωρικό πλαίσιο. Το όριο είναι κάτι που ορίζεται, όχι για περιορισμό ελευθερίας, αλλά για τις αρχικές προσεγγίσεις. Μπορούμε να μιλήσουμε για επέκταση εφόσον δεν είμαστε πλήρεις με το υλικό που έχουμε συλλέξει ή επειδή θέλουμε παραπάνω υλικό. Περαιτέρω περιορισμοί μπορεί

20

ΤΕΥΧΟΣ ΕΡΩΤΗΣΕΩΝ-ΑΠΑΝΤΗΣΕΩΝ

να τεθούν στη συνέχεια, επαναπροσδιορίζοντας παλαιότερες υποθέσεις, προσεγγίσεις και στόχους. Το πρώτο βήμα και η επί του πεδίου έρευνα θα βοηθήσουν στο προσωπικό και υποομαδικό ξεκαθάρισμα του καθενός, όσον αφορά το παράγωγο του/της/των και θα συμβάλλει στη κοινή θεωρία. Ξεκινάμε από το ατομικό για να καταλήξουμε στο κοινό, δημιουργώντας τις ανάλογες προϋποθέσεις για την έναρξη του ατομικού. Η αιτιολόγηση για το site σε προσωπικό επίπεδο, είναι αρχικά η ευκολία ως προς την έρευνα της περιοχής και της συλλογής φωτογραφιών, συνεντεύξεων και επί του πεδίου εμπειριών. Επίσης, το όριο που θέσαμε στο χάρτη, με καλύπτει λόγω του ότι μεγάλωσα σε περιβάλλον πόλης και με ενδιαφέρει να μετατρέψω έναν χώρο/περιοχή με τα ίδια γνωρίσματα, σε ένα μέρος πολύπολιτισμικό, κατάρριψης στερεοτύπων, ισότιμων ευκαιριών για όλους και απόρριψης του πεπρωμένου. Με το τελευταίο εννοώ τη μη δυνατότητα επιλογής στη ζωή που θα ζήσει κανείς, την αδικία που μπορεί να διέπει τη ζωή ενός ατόμου πριν καν γεννηθεί και βασίζεται στην τύχη. Τέλος, ένα μέρος όπου όλοι/όλες μπορούν να συνυπάρξουν με όλους/όλες, ανεξαρτήτως καταγωγής, φύλου, έθνους και οικονομικής κατάστασης.

Το site, ο χώρος, το όριο που ζητούμαστε να εντοπίσουμε, μπορεί να θεωρηθεί σαν ένα κλειστό σχήμα που εμπεριέχει υποσύνολα. Αυτά, αποτελούν τα αντίστοιχα sites χώρους και όρια που η κάθε υποομάδα θέτει ως πεδία ενδιαφέροντος. Το κάθε πεδίο ενδιαφέροντος θα μετατραπεί σε πεδίο επεξεργασίας, με σκοπό να δημιουργήσει ένα πεδίο επιρροής. Δεν θα μιλήσω για τα υποσύνολα, καθώς όλα αυτά, προσπαθούν να σχηματίσουν ένα

1. ΠΟΙΟ ΕΙΝΑΙ ΤΟ SITE / ΤΟ ΟΡΙΟ / Ο ΧΩΡΟΣ ΚΑΙ ΓΙΑΤΙ;

21

«εμείς» πολύ πιο ενδιαφέρον και σύνθετο. Το πεδίο ενδιαφέροντος μας λοιπόν θα ήταν αναπόφευκτα η πόλη, γιατί η ομάδα σαν όλο αποτελεί έναν ζωντανό οργανισμό που αλληλεπιδρά σε κλίμακα πόλης. Είναι όμως όλα τα τμήματα αυτού του ζωντανού οργανισμού χώρος; Ίσως η απάντηση να εντοπίζεται σε μία νέα ερώτηση: Ποιος είναι ο σκοπός αυτού του εγχειρήματος; Τι επιχειρούμε σαν ομάδα, αλλά και ατομικά; Αυτό που μπορώ να διακρίνω είναι ότι όλα τα μέλη θέλουν να αλλάξουν κάτι, να μετατρέψουν κάτι σε κάτι άλλο. Αποτελεί θα έλεγα ένα σκεπτικό που επανεμφανίζεται στις συζητήσεις και τις ζωές της γενιάς μας, μία λογική η οποία δεν είναι άλλη από αυτήν της επανάχρησης και της ανακύκλωσης. Πράγματι η γενιά μας, υπερκορεσμένη από την ανεξέλεγκτη σπατάλη υλικών αναλώσιμων και μη, από την πρώτη βιομηχανική επανάσταση μέχρι σήμερα, και από την πρωτοφανή ταχύτητα αντικατάστασης των καθημερινών αντικειμένων – η οποία φανερώνει το μικρό προσδόκιμο ζωής τους και την αδυναμία επισκευής τους- θέλει να δράσει, να ακουστεί και να επηρεάσει. Θα έλεγε κανείς, ότι για να έχει ελπίδες αυτή η αλλαγή που επιχειρούμε να προσδώσει και να συνεχίζει να προσδίδει ένα θετικό κατά εμάς πρόσημο στην κοινωνία που ζούμε, θα πρέπει να επηρεάσει. Επομένως καταλήγω στο ότι το site ως πεδίο επεξεργασίας μπορεί να βρίσκεται σημειακά σε οποιοδήποτε μικρό ορισμένο πλαίσιο πάνω στην πόλη, αλλά το site ως πεδίο επιρροής είναι η πόλη σαν όλο.

Κάθε χώρος έχει σχεδιαστεί και φτιαχτεί για κάποιο λόγο. Ακόμη και το φυσικό τοπίο, παρατηρώντας το, φαίνεται να είναι

22

ΤΕΥΧΟΣ ΕΡΩΤΗΣΕΩΝ-ΑΠΑΝΤΗΣΕΩΝ

φτιαγμένο για να εξυπηρετεί πλήρως την χλωρίδα και την πανίδα που βαδίζει, κολυμπά, ή ίπταται σε αυτό. Εμεις οι άνθρωποι είμαστε από τα λίγα όντα που καταφεραν να δημιουργησουν επιπρόσθετους χώρους μες στους ήδη υφιστάμενους. Οι χώροι ξεχωρίζουν μεταξύ τους και γίνονται διακριτοί, χάρις τα όρια τους. Από μια άλλη αντίληψη, το σώμα μας (ζώο) είναι ένας κινούμενος κι εξελιξιμος χώρος, μες στον ήδη υπάρχοντα (πλανήτης). Σχετικά με τα κτίρια, υλικά όρια είναι το κέλυφος, το περίβλημα, η περίφραξη, τα κάγκελα, ο τοίχος, τα παντζούρια, οι πόρτες κ.ά. Δυστυχώς υπάρχουν αντίστοιχα και άυλα όρια , που επιτρέπουν ή αποτρέπουν την είσοδο μας σε κάποιο χώρο, όπως: η ιδιοκτησία, οι ιδέες, το γένος, η καταγωγή, η θρησκεία, η ηλικία και η οικονομική ευχέρεια. Η επιλογή του κατάλληλου site για οποιοδήποτε σχεδιασμό ή μελέτη, μαζί με το κατάλληλο πρόγραμμα χρήσης και διαβίωσης, θα αλλάξει τη δυναμική του χώρου, θα προβάλει τις δυνατότητες του και θα τον κατευθύνει προς τις αναλόγως θεμιτές μετα-ενέργειες/ καταστάσεις.

Προφανώς ο χώρος και το όριο είναι διαφορετικά για το κάθε άτομο και είναι κάτι υποκειμενικό. Είναι χώροι που έχουνε αποκτήσει σημασία για κάποιο, εξαιτίας προσωπικών στιγμών, καταστάσεων και συνειρμών και έχουν ενταχθεί στις αναμνήσεις του. Μπορεί να είναι οι χώροι στους οποίους δραστηριοποιούνται ή δραστηριοποιούνταν για ένα χρονικό διάστημα ή χώροι οι οποίοι κρίνονται κατάλληλοι για την ικανοποίηση προσωπικών αναγκών.

Αρχείο Κ.Α.Υ.Λ.Α

8

0

11

Πως διαβάζω και ερμηνεύω την πόλη;

2. ΠΩΣ ΔΙΑΒΑΖΩ ΚΑΙ ΕΡΜΗΝΕΥΩ ΤΗΝ ΠΟΛΗ;

27

Πιθανότατα κατευθύνομαι από τη κίνηση γύρω μου. Από όσους ξέρουν και από όσους δεν ξέρουν, μα φαντάζονται, υποθέτουν και κινούνται, επιλέγουν. Η βασική ακολουθία: αναγνωρίζω τους ομοίους μου και τους εμπιστεύομαι ή προσπαθώ. Παράλληλα, μονίμως τρέχει το μάτι και ο νους. Καταγράφω συνεχώς, συλλέγω στοιχεία, συνθέτω και επιλέγω. Κινούμαι. Με οδηγεί η ανάγκη, και η περιέργεια. Κατά βάση η περιέργεια. Η γοητεία του παράνομου, του κρυφού, του μοναδικού, του άβατου, του ξεχασμένου. Της κρυμμένης μνήμης. Η πληροφορία του παρελθόντος, το μυστήριο, η αδρεναλίνη. Γενικώς με το μηχανισμό της μνήμης: κοιτώ-ανακαλώ-συγκρίνω=>αποφασίζω-πράττω-θεωρώ

Τα δεδομένα- στοιχεία ανάγνωσης της πόλης βασίζονται πάνω σε δύο κυρίαρχους άξονες. Ο πρώτος έχει να κάνει με τον δομημένο χώρο που παράχθηκε σε κάθε τόπο βάσει των πολιτικών, οικονομικών και πολιτιστικών αναγκών και αποφάσεων που ορίστηκαν από τους ανθρώπους του. Ο δεύτερος αφιερώνεται στις συμπεριφορές των υποκειμένων που τον βιώνουν, σ’ ένα πλαίσιο δράση- αντίδραση. Από τη μία λοιπόν, είναι οι εφαρμοσμένες σχεδιαστικές τεχνικές με την μορφή εγκαταστάσεων, να προσπαθούν να καθορίσουν –θεωρώντας πως ενισχύουν θετικά- την ανθρώπινη ύπαρξη και την εξέλιξη της. Το φαινόμενο αυτό της αντίδρασης όμως, δεν είναι –ή τουλάχιστον δεν είναι ακόμα- μια διαδικασία απλή, σαν

28

ΤΕΥΧΟΣ ΕΡΩΤΗΣΕΩΝ-ΑΠΑΝΤΗΣΕΩΝ

να βάζεις τα blueprints στον φούρνο- προσομοιωτή που μπορεί να προβλέψει με βεβαιότητα το φαΐ- ανθρώπινη συμπεριφορά. Και πάνω σ’ αυτό, βρίσκω προσωπικά τη γοητεία της ανάγνωσης της πόλης. Το σύστημα πόλη- άνθρωποι δεν προ-αναγιγνώσκεται. Είναι ακριβώς αυτό που δεν μπορεί κανείς να δει και να καταλάβει από μια αεροφωτογραφία. Η πόλη είναι οτιδήποτε θέλεις να είναι και όταν κι εγώ θέλω και εσύ θες, γίνεται η συνάρτηση που δίνει δύο αποτελέσματα για τον ίδιο χρόνο επηρεάζοντας το ένα το άλλο. Η πόλη διαβάζεται από την “νύχτα” της. Οι κίνδυνοι, η φασαρία, οι ενέργειες, τα κρυφά, η μέθη, τα σώματα και ο παλμός της. Εμένα τη μέρα μου φαίνονται όλες ίδιες.

Μία πόλη την ερμηνεύω από τους ανθρώπους της. Θεωρώντας το εξωτερικό των κτηρίων της το εσωτερικό της πόλης. Την ιστορία της την ερμηνεύω από τα υπολείμματα άλλων εποχών όπως κτήρια, μνημεία, μουσεία, αντικείμενα και παραδώσεις. Μία οικονομικά ανεπτυγμένη χώρα, πνιγμένη από τις ιδιωτικοποιήσεις ‘’κεφαλιών’’ αποτελείται συνήθως από άτομα συμβιβασμένα με αυτήν την συνθήκη, αν το κοιτάξουμε μαζικά, με διαφορετικούς σκοπούς και όνειρα από τους ολιγαρκείς (οικονομική μετανάστευση Ελλήνων στην Ολλανδία). Δεν έχεις την ανάγκη να χτίσεις τα όνειρα σου όταν γνωρίζεις πως το βιοποριστικό σου πρόβλημα λύνεται από την εταιρία που διοικεί την σχολή σου ή από την καφετέρια της γειτονιάς σου. Το πόσο μπορεί να πεινάσει ο καθένας είναι σχετικό όπως σχετικό είναι το γεγονός πως χωρίς την πείνα και την δίψα δεν γίνεται

2. ΠΩΣ ΔΙΑΒΑΖΩ ΚΑΙ ΕΡΜΗΝΕΥΩ ΤΗΝ ΠΟΛΗ;

29

να προβληματιστείς για έναν κόσμο που συντίθεται από αυτούς που δεν περπατάνε στους δρόμους. Οι ιδέες της άνεσης, του τοπικισμού, της ενότητας, του κέρδους, της διασκέδασης και τις ψυχαγωγίας συγκρούονται δημιουργώντας ωραία χρονικά παλίμψηστα τα οποία δεν θα ξαναυπάρξουν όπως υπάρχουν στο τώρα. Η πόλη φέρει ιστορία, ιδέες ,στερεότυπα, όνειρα. Χρειάζεται πολλούς μήνες ακόμα και χρόνια η ανακάλυψη των παραπάνω συνθετικών στοιχείων και η ανάγνωση της θα είναι κάθε φορά διαφορετική.

Τι είναι η πόλη και ποια είναι τα όρια της; Θα μπορούσαμε να αποκαλέσουμε το Tokyo μια πόλη, ωστόσο σε σύγκριση με την πόλη του Βόλου, αυτό μετατρέπει το Tokyo σε μια ολόκληρη χώρα ή το Βόλο σε ένα χωριό κάπου στην Ιαπωνία. Μια διαφορά μεταξύ των δύο είναι ότι στην πόλη του Βόλου διακρίνεται η ύπαρξη ενός κέντρου, δηλαδή την ύπαρξη ενός πυρήνα, όπου κανείς επιτελεί κάποιες διαδικασίες για να αποκαλείται μέρος μιας κοινωνίας ή εξαρτιέται από αυτές με κάποιον τρόπο (π.χ. ταχυδρομείο, τράπεζα, εφορία, νοσοκομείο κλπ.). Στο Tokyo δεν διακρίνεται κάποιο συγκεκριμένο κέντρο, αλλά πολλές περιοχές η καθεμία με το δικό της «κέντρο» ή σύστημα υπηρεσιών οι οποίες είναι απαραίτητες για το κάθε μέλος της εκάστοτε κοινωνίας. Η τεράστια έκταση του Tokyo, είναι παράγοντας στη δημιουργία και την τοποθέτηση, όλων αυτών των απαραιτήτων υπηρεσιών σε πολλαπλές τοποθεσίες έτσι ώστε να καλύπτονται οι ανάγκες όλων. Παρόλα αυτά, υπάρχουν περιοχές στο Tokyo όπου φημίζονται για μια χρήση τους, ωστόσο δεν περιορίζονται

30

ΤΕΥΧΟΣ ΕΡΩΤΗΣΕΩΝ-ΑΠΑΝΤΗΣΕΩΝ

μόνο σε αυτή. Με βάση τον παραπάνω συλλογισμό, θα μπορούσαμε να χαρακτηρίσουμε την πόλη ως ένα μέρος όπου είναι απαραίτητη η επισκεψιμότητα, για την παραμονή ως μέλος της ανάλογης κοινωνίας ή εξαιτίας των διαφόρων υπηρεσιών από τις οποίες εξαρτάται κανείς και συνηθίζεται να κατοικεί περισσότερος πληθυσμός. Για παράδειγμα, η επαρχία τροφοδοτεί διαρκώς την πόλη με τα προϊόντα της. Χάρη σε αυτή την παροχή υπηρεσίας οι άνθρωποι στην επαρχία αμείβονται, για να εξοφλήσουν δαπάνες, όπως ρεύμα, ασφάλιση κλπ., οι οποίες βρίσκονται στην πόλη. Πλέον μέσω του διαδικτύου, πολλές διαδρομές έχουν σταματήσει, δηλαδή η απαραίτητη προϋπόθεση της φυσικής παρουσίας έχει αρχίσει ελαχιστοποιείται. Η ανάγνωση της πόλης προέρχεται από την προσωπική εμπειρία που έχει ο καθένας με αυτήν. Η σύγκριση της πόλης με την επαρχία ή το χωριό, λειτουργεί βοηθητικά στην ανίχνευση στοιχείων όπου αναδεικνύουν τις ιδιότητες του καθενός. Η ταχύτητα, η κατοίκηση, οι αποστάσεις, τα υποκείμενα, η μαζικότητα, η εστίαση και άλλοι σημαντικοί παράγοντες παίζουν ρόλο στην ερμηνεία της πόλης. Μια ιστορική αναδρομή στις χρήσεις και λειτουργίες σε σύγκριση με τις σημερινές, μπορεί να βοηθήσει στο να αντιληφθούμε ποιες λειτουργίες τη συγκροτούν πλέον ως πόλη και ποιες παλαιότερα. Το διάβασμα και η ερμηνεία εξαρτώνται από το θεμιτό αποτέλεσμα, η πορεία που θα ακολουθήσει κανείς εξαρτάται από τον στόχο. Οπότε, η υποκειμενικότητα του ατόμου ως προς τον σκοπό, είναι ο παράγοντας που θα επηρεάσει τον τρόπο ανάγνωσης και νοηματοδότηση της πόλης.

2. ΠΩΣ ΔΙΑΒΑΖΩ ΚΑΙ ΕΡΜΗΝΕΥΩ ΤΗΝ ΠΟΛΗ;

31

Διαβάζω και ερμηνεύω την πόλη. Η ανάγνωση της πόλης γίνεται μέσω ενός μηχανισμού ταύτισης εικόνων, ήχων, μυρωδιών και ατμόσφαιρας που συλλέγονται από την μνήμη, με νέες εικόνες, νέους ήχους, νέες μυρωδιές και νέα ατμόσφαιρα. Η διαδικασία έχει την εξής ακολουθία: Παρατήρηση, Σύγκριση, Ταύτιση, Ερμηνεία. Ειδικότερα, με σκοπό να αποκωδικοποιήσει κανείς το λεξιλόγιο ενός νέου αστικού τοπίου, ταυτίζει κτήρια, δρόμους, πλατείες, ανθρώπους, στυλ ενδυμασίας, ύφος και αμέτρητες ακόμα πληροφορίες. Αν και σε κάθε γωνιά της γης η κουλτούρα και το μέσο απόδοσης ενός νοήματος διαφέρει, υπάρχουν κάποιες βασικές κατευθυντήριες γραμμές, αρχέτυπες θα έλεγα, που μεταδίδουν τις πληροφορίες ακέραιες. Κάποιες από αυτές είναι οι έννοιες στάση-κίνηση, κέντρο-περιφέρεια ανοιχτό-κλειστό (δηλ. δημόσιο-ιδιωτικό, προσβάσιμο και μη).

Κατα την άφιξη, ο ουρανός και οι πρώτες ανάσες. Η οπτική άνεση και η ποικιλομορφία των χωρικών εστιάσεων. Το πεζοδρόμιο και οι υφές που χαράσσονται πάνω σε αυτό. Η αναλογία του βαδίσματος σε αντιστοιχία με το μοτίβο του πλακόστρωτου και η φαντασίωση του ξυπόλητου βαδίσματος πάνω σε αυτό. Ο θόρυβος των αυτοκινήτων με οδηγούν σε κάποιο πεζόδρομο. Αναρωτιέμαι κι ενδομηχα συγκρινω.. Έπειτα παρατηρώ..Πόσο άνετοι, ανέμελοι ή βιαστικοί αισθάνονται οι κάτοικοι αυτής της πόλης; Το βλέμμα μου αναζητά ποικιλομορφία ενδυμασίας, κουλτουρας, εθνικοτήτων. Αναζητώ καλλιτέχνες του δρόμου.

32

ΤΕΥΧΟΣ ΕΡΩΤΗΣΕΩΝ-ΑΠΑΝΤΗΣΕΩΝ

Πλάνητες και συνειδητούς διαβάτες. Σαν όαση βλέπω. μία βρύση με δροσερό και πόσιμο νερό. Πάρκα με δέντρα και σκιά, όπου μπορει να συναντησω ανέμελους ή δραστήριους καλλιτεχνες. Το βλέμμα μου, θυμάται κι αναζητά απόμερες φωλιές που υπόσχονται έναν ήσυχο και ασφαλή ύπνο. Αντίστοιχα, σαν κοινωνική όαση βλέπω τους ελεύθερους κοινωνικούς χώρους, τις αλληλέγγυες καταλήψεις και το καλό φυτοφαγικό φαγητό. Ενημερώνομαι για τη λαϊκή αγορά, για παραδοσιακους φούρνους, πανεπιστημιακά ή κοινωνικά συσσίτια. Εκεί θα δοκιμαστούν πιο ‘πικάντικα’ στοιχεία της πόλης. Περπατάω και συλλογίζομαι. Πάω στην παραλία. Αλλιώς, που αλλού μπορώ να δώ την Ανατολή ή το Ηλιοβασίλεμα; Πόσο κοντά είναι το κοντινότερο δάσος και ποτάμι; Εάν γνωρίζω είδη την πόλη, ξέρω πως να ελίσσομαι σε αυτήν. Αλλιώς, ρωτάω τους αγνώστους που μου κεντρίζουν την προσοχή. Κι όσο ρωτάω, άλλο τόσο μαθαίνω για εμένα και άλλο τόσο πλησιάζω να συναντηθώ με εκείνο που μου ταιριάζει, πριν ακόμη καν το φανταστώ.

Το άκουσμα της πόλης μας γεμίζει με πληροφορία, τρόπους διαβίωσης, κινήσεις και εντάσεις. Η πόλη συμβαίνει ώστε να επιτελεί τα βιώματα των κατοίκων της. Δημιουργούνται περάσματα ανάμεσα από τα κτήρια, ανάμεσα

2. ΠΩΣ ΔΙΑΒΑΖΩ ΚΑΙ ΕΡΜΗΝΕΥΩ ΤΗΝ ΠΟΛΗ;

33

από τις υποδομές κατοχυρώνοντας τους ΄χώρους υποδοχής και κατανόησης του βιωματικού φαινομένου. Οι προνοήσεις θέσπισης ενός κανονιστικού μοντέλου ζωής και των αντίστοιχων αντιφάσεων του μιλάει για συνθήκες δόμησης του βιώματος που εξυπηρετούν άλλους πολύ, άλλους λιγότερο άλλους περισσότερο και άλλους καθόλου, το δεδομένο είναι ο ΄χώρος αυτός της αποδοχής του ζειν να από/περι-λαμβάνει μια κοινωνική ισορροπία με μια σχετική αρμονία . Το ζήτημα όμως είναι αυτός ο τόπος να προϋποθέτει τα απαραίτητα άλματα και υπερβάσεις του υπάρχοντος όπου η καθημερινότητα θα θεσπίζεται από την ίδια τη διαδικασία και όχι τα αποτελέσματά της. Όντας ξένος σε μια πόλη, προσπαθείς να αναγνωρίσεις και έπειτα να επικοινωνήσεις κοινά οπτικά σημάδια λόγω της συγχρονικότητας του πολιτισμού. Παρόλο που ενίοτε νοιώθουμε το σάστισμα μπρος στο ανοίκειο ενός πρωταναγνωριζόμενου τόπου, μάθαμε να αντιλαμβανόμαστε κυρίαρχα πολιτιστικά στοιχεία οπτικής επικοινωνίας όπως οδικούς άξονες, ρουχισμούς, εμπορευματικές διαδικασίες κ.ο.κ. Όταν δε συμβαίνει η επικοινωνία , τα νοήματα των σημαδιών μοιάζουν να διαπλέκονται με τυχόν δικές μας ερμηνείες, άλλωτε να αυτονομούνται καταθέτοντας τη δικιά τους ταυτότητα επικοινωνίας, και άλλοτε να αποσυγκεντρώνονται από το χώρο λήψης τους παραμένοντας θολά. Το άγνωστο λοιπόν δέμα πληροφορίας, όντας στο χώρο της περιπλάνησης, μετουσιώνεται σε μια προσδοκία απόδοσης νοήματος. Δημιουργείται εξαρχής το δεδομένο της αντίληψης της πόλης ως μια θολωμένη δίνη από παρωχημένα νοήματα και «προ-δομές» που καλείσαι να επανερμηνεύσεις και να επανανοηματοδοτήσεις. Έτσι αναγνωρίζεις καταστάσεις στις οποίες κλίνεσαι είτε να πάρεις μέρος σημειακά είτε να παρέμβεις

34

ΤΕΥΧΟΣ ΕΡΩΤΗΣΕΩΝ-ΑΠΑΝΤΗΣΕΩΝ

καθολικά. Σε άλλη ανάλυση η πόλη εμφανίζει διαφορετικά δυναμικά χαρακτηριστικά ανά τόπους και ανά περιοχή μελέτης. Άλλες χρήσης γεις, γεμάτων και άδειων οικοδομικών τετραγώνων με αραιώματα και πυκνώματα, πληθυσμιακών συμφορήσεων και αποσυμφορήσεων, παλέτες με μπρικολαζ υλικών, υπερδομών, δομών και υποδομών σε σχέση με τη περιφέρεια και το πυρήνα της πόλης , το κέντρο της. Με αυτό το υπόβαθρο το βίωμα της πόλης γίνεται αντιληπτό όταν διαμεσολαβούν στην επιτελέσή του όλα τα κομμάτια της πόλης, δηλαδή του κέντρου, του απόκεντρου, των προαστίων κτλπ. Διαφορετικά δημιουργούνται ανισότητες αντίληψης της πόλης , ανταποκρινόμενες στη πλάνη του θεάματος της πολύβουης ζωής του κέντρου, οπού εκεί οι εντυπωσιασμοί αναδεικνύονται ως λύσεις με το μανδύα της λειτουργίας.

Σίγουρα υπάρχει ο πραγματικός χάρτης, αλλά ο αναμνησιακός/ συνειρμικός είναι αυτός με τον οποίο φιλτράρεται η περιήγηση μου στην πόλη. Τα ονόματα των οδών δεν έχουν χώρο σε αυτόν, εκτός αν είναι συνδεδεμένα με κάτι. Περπατώντας στην πόλη, ανατρέχω στο χάρτη αναζητώντας καταστάσεις. Οι δρόμοι είναι συνδεδεμένοι με αναμνήσεις, εικόνες, μυρωδιές και συναισθήματα αρνητικά και θετικά, όπως μυρωδιά καμένου καφέ, νεραντζιές, ένας σκύλος που χαϊδεύω ή το σπίτι ενός παλιού έρωτα. Αυτοί οι δρόμοι καταλήγουν σε χώρους, όπου και αυτοί με την σειρά τους φέρουν τις δικές τους αναμνήσεις και συνήθεις καταστάσεις. Όλοις οι υπόλοιποι χώροι και δρόμοι, είναι τα κομμάτια της πόλης

2. ΠΩΣ ΔΙΑΒΑΖΩ ΚΑΙ ΕΡΜΗΝΕΥΩ ΤΗΝ ΠΟΛΗ;

35

που προς το παρόν παραμένουν αδιάφορα και λίγα από αυτά περιμένουν να ενταχθούν στο χάρτη.

Αρχείο Κ.Α.Υ.Λ.Α

8

0

11

Μπορώ να καταλάβω μία πόλη από τα εγκαταλελειμμένα της;

3. ΜΠΟΡΩ ΝΑ ΚΑΤΑΛΑΒΩ ΜΙΑ ΠΟΛΗ ΑΠΟ ΤΑ ΕΓΚΑΤΑΛΕΛΕΙΜΜΕΝΑ ΤΗΣ;

39

Αν κοιτάξω τα κτίρια θα καταλάβω την κατασκευή, το υλικό, τη διαδικασία, τους χώρους, τη χρήση, τη διαμόρφωση του χώρου, τις συνήθειες. Κοινωνικώς-οικονομικώς-νομικώς-πολιτικώς. Αντλώ στοιχεία για τους κατοίκους του, τη θέση τους στην πόλη, την πόλη. Και αυτά μόνο κοιτώντας. Αν ερευνήσω εις βάθος την ιστορία των κτιρίων και των κατοίκων τα στοιχεία πληθαίνουν σημαντικά. Ας πούμε πως μπορώ να καταλάβω την πόλη από τα κτίριά της και όσα συμβαίνουν μέσα τους. Από το χώρο μαθαίνω αρκετά από τους ανθρώπους περισσότερα. Από τα εγκαταλελειμμένα κτίρια μπορώ εξίσου να μάθω τα ίδια, σαφώς δυσκολότερα, μιας και αναζητώ στο παρελθόν, κάτι το αβίωτο, το οπτικό, το ακουστικό. Και αναζητώ τους εναπομείναντες μεσάζοντες της μνήμης, δεν γνωρίζω τους δημιουργούς.

Σίγουρα ναι. Παρατηρούμε ήδη από την σύντομη έρευνα ότι σε κάθε πόλη υπάρχει ένα αρκετά μεγάλο ποσοστό άδειων χώρων. Συνήθως είναι κάποια κτίρια παλιών βιομηχανιών που έχουν πλέον περάσει ιδιοκτησιακά στο δημόσιο και λειτουργούν ως ένα διαρκές αστείο μεταξύ των κατοίκων “ναι αυτό το κτίριο που είπαν αυτοί ότι θα γίνει αυτό και μετά οι άλλοι είπαν ότι θα γίνει τελικά κάτι άλλο και το έγραψαν και οι εφημερίδες”, με αποτέλεσμα ορισμένα λίγα να καταλήγουν να αξιοποιούνται από τις υπεύθυνες αρχές, έπειτα από 1000 κύματα. Παράλληλα, αποτελούν χώρο έμπνευσης και δημιουργίας, καθώς από την ύπαρξη τους και μόνο, οργανώσεις, συλλογικότητες ή ατομικότητες ανακαλύπτουν ανάγκες προς εκτόνωση ή εκτονώνουν ήδη δομημένες ανάγκες. Πολλές φορές λοιπόν,

40

ΤΕΥΧΟΣ ΕΡΩΤΗΣΕΩΝ-ΑΠΑΝΤΗΣΕΩΝ

βλέπουμε τις εκτονώσεις αυτές να “γεμίζουν” τους φαινομενικά άδειους χώρους. Ταυτόχρονα, σε εκείνους τους άδειους χώρους εξυπηρετούνται προγράμματα της πόλης που υπό άλλες συνθήκες θα μπορούσαν να εξυπηρετηθούν πολύ πιο δύσκολα. Για παράδειγμα, οι άστεγοι εξυπηρετούν τον ύπνο τους πολλές φορές σε τέτοιους χώρους, τα πρεζάκια την “ασφαλή” χρήση τους, την τουαλέτα τους, το εμπόριο ναρκωτικών, το graffiti κ.α. Επομένως, αντιλαμβανόμενοι την ύπαρξη όλων αυτών των συνθηκών σε μία πόλη, αναγνωρίζουμε πως όλα αυτά τα “κρυφά” υπάρχουν σε αρκετά μεγάλη κλίμακα, ανάλογη με το πλήθος των διαθέσιμων- άδειων χώρων.

Τον Βόλο μπορώ να τον καταλάβω και από τα εγκαταλελειμμένα του αλλά όχι μόνο από αυτά. Στην πραγματικότητα μαθαίνω για τον παλιό Βόλο, ένας τρόπος εκπαίδευσης του κοινού αλλά και επανατοποθέτησης νέων στόχων για τη συνεχή ανάπτυξη της πόλης.

Η εγκατάλειψη κατέχει μια ιδιαίτερα συναισθηματική χροιά. Εγκαταλελειμμένο θεωρείται κάτι που έχει παρατηθεί, που ήταν ιδιοκτησία ή υπό την κατοχή κάποιου/ας και έχει παραμεληθεί ή έχει αφεθεί στη τύχη του. Εγκαταλελειμμένα μπορούν

3. ΜΠΟΡΩ ΝΑ ΚΑΤΑΛΑΒΩ ΜΙΑ ΠΟΛΗ ΑΠΟ ΤΑ ΕΓΚΑΤΑΛΕΛΕΙΜΜΕΝΑ ΤΗΣ;

41

να θεωρηθούν ζώα, άνθρωποι, αντικείμενα, κτίσματα κλπ.. Οτιδήποτε εγκαταλελειμμένο επιδέχεται μια ιστορία για την εγκατάλειψη του∙ ένα παρελθόν που δεν αφορά το ίδιο, αλλά αυτόν/ή που το εγκατέλειψε. Αυτή η παρελθοντική ιστορία μπορεί να επιφυλάσσει ένα όνειρο που κατέρρευσε, μια ανεκπλήρωτη επιθυμία, μια απερίσκεπτη επιλογή, μια μη αποτελεσματική διαχείριση, ένα τέλος εποχής. Ένα κομμάτι της πόλης είναι τα εγκαταλελειμμένα της και μαρτυρούν στοιχεία του παρελθόντος της. Αποτελούν σημείο έναρξης για την εκμάθηση της ιστορίας της πόλης και αφορμή διαλόγου για το μέλλον της. Μπορώ να καταλάβω την ανάπτυξη της, αλλά όχι το παρόν της. Η σύγχρονη πόλη πέρα από τα εγκαταλελειμμένα της επηρεάζεται και από κελύφη που βρίσκονται σε χρήση. Οπότε δεν είναι αρκετά τα εγκαταλελειμμένα της πόλης για να αντιληφθώ την ολότητα της, αλλά αποτελούν αναπόσπαστο το κομμάτι της ιστορίας της.

Εννοείται ότι μπορώ να συλλέξω πληθώρα στοιχείων για μία πόλη από τα εγκαταλελειμμένα της κτήρια. Μπορώ να αντλήσω πληροφορίες για το μέγεθος της, την πυκνοκατοίκηση της, την οικονομική της κατάσταση, τις σχέση του κόστους ανέγερσης κτηρίων με το κόστος πώλησης κτηρίων και με την άξια του οικοπέδου, αλλά και για το παρελθόν της πόλης αυτής, τις τότε οικονομικές συνθήκες και την τότε αισθητική και αρχιτεκτονική. Επίσης μπορώ να καταλάβω αν ο πληθυσμός της μειώνεται ή αυξάνεται, αν δηλαδή η πόλη έχει υποστεί gentrification και συγκέντρωση πληθυσμού ή αποκέντρωση.

42

ΤΕΥΧΟΣ ΕΡΩΤΗΣΕΩΝ-ΑΠΑΝΤΗΣΕΩΝ

Εγκαταλελειμμένοι χώροι κείτονται στο υπέδαφος και περιμένουν να ανακαλυφθούν για να μας διδάξουν περί της αρχαίας λαογραφίας, της οικοδομικής κι άλλων τεχνών. Η διαχείριση των αρχαίων εγκαταστάσεων και η προσβασιμότητα που έγκειται σε αυτά, φανερώνει στοιχεία του πολιτισμού/ χαρακτήρα μιας πόλης και της πολιτικής της απέναντι σε αυτά. Η εγκατάλειψη ή μη των αρχαίων χώρων αποτελεί σημαντικό στοιχείο ενός πολιτισμού, και μιλάει για τη σχέση που διατηρεί μεταξύ παρελθόντος, παρόντος και μέλλοντος. Όσον αφορά τα εγκαταλελειμμένα πάνω από το έδαφος, διακρίνουμε αντίστοιχα ιστορικά και πολιτιστικά στοιχεία του τόπου, ανά την εποχή που χτίστηκε η εκάστοτε δομή. Παρατηρώντας παράλληλα το κέλυφος, τις τεχνικές δόμησης, το σκελετό, τα πατώματα, το σενάζ, την τοιχοποιία, τις σωληνώσεις, το τζάκι, τη σκάλα, και κάθε μικρό σύμβολο που αναγράφεται επάνω τους. Μπορούμε να εικάσουμε ακόμη, εάν το κτίριο ήταν προσχεδιασμένο από αρχιτέκτονα και κατασκευάστηκε από τεχνίτες/χειροτέχνες ή πρόκειται για μια κατασκευή που χτίστηκε με απλό τρόπο και πιθανόν από τους ίδιους τους ενοίκους της. Μέσα από τα αντικείμενα που βρίσκουμε σε ένα εγκαταλελειμμένο, αντιλαμβανόμαστε τη λαογραφία. Ως μελετητές, προσεγγίζοντας την προέλευση τους και των βαθμό επεξεργασίας τους. Για παράδειγμα, οι υποδομές, τα οικιακά σκεύη και τα έπιπλα, ‘μιλούν’ για τις ενδεχόμενες στάσεις του σώματος και τις κινήσεις των ανθρώπων μες στην καθημερινότητα τους. Οι αναλογικές/ ψηφιακές μηχανές και γραφομηχανές, δείχνουν το επίπεδο της τεχνολογίας που ήταν διαθέσιμο. Οι εφημερίδες, καταγράφουν γεγονότα κι απόψεις της εποχής. Τα περιοδικά φανερώνουν την ποιότητα της σκέψης του ανθρώπου που τα κατείχε, αλλά κι εμμέσως, ενός μέρους της κοινωνίας του τότε. Αντίστοιχα, τα ξεχασμένα επιστημονικά έργα, οι χάρτες, τα έργα τέχνης ή τα μισο-σπασμένα μουσικά όργανα.

3. ΜΠΟΡΩ ΝΑ ΚΑΤΑΛΑΒΩ ΜΙΑ ΠΟΛΗ ΑΠΟ ΤΑ ΕΓΚΑΤΑΛΕΛΕΙΜΜΕΝΑ ΤΗΣ;

43

Τέλος, το γενικότερο απόθεμα των εγκαταλελειμμένων σε μια πόλη, υποδηλώνει το βαθμό ευαισθητοποίησης των πολιτών για την επανοικειοποίηση τους.

Η ζώσα πόλη1. Τη ζωή της πόλης την αντιλαμβανόμαστε εκεί που συντελείται. Εκεί που δεν συντελείται μπορούμε να καταλάβουμε την έλλειψη της ζωής , ότι από εκεί ίσως κάποτε πέρασε, ότι ίσως από εκεί δε πέρασε ποτέ. Αν όμως συμπεριλάβουμε αυτές τις μεταβάσεις από τη ζωή στη μη-ζωή και αντίστροφα σε διαλεκτικό σχήμα , αντιλαμβανόμαστε ταυτοχρόνως πως εκει που υπάρχει ζωή ,συμβαίνει διότι κάποτε εκεί δε συνέβαινε (η ζωή) ή επίσης για να μη συμβεί η μη-ζωή. Το διαλεκτικό αυτό σχήμα μας βοηθά να αντιληφθούμε εύρη δυνατοτήτων μέσα στη θάλασσα τους. Στη κλίμακα της πόλης αυτό μεταφράζεται σε χώρους που ζούμε, άλλοτε πολλοί και λίγο(πολιτιστικά κέντρα,γήπεδα) άλλοτε λίγοι και αρκετά (γραφεία,πανεπιστήμια) άλλοτε λιγότεροι και αρκετά(σπίτια), άλλοτε μόνοι και συχνά(τουαλέτες). Επίσης μεταφράζεται και σε χώρους που δε ζούμε μέσα τους ποτέ αλλά, τους αφουγκραζόμαστε όντας απ’έξω όταν πλέον η ΄ζωσα ζωή έχει πάψει να μας ενδιαφέρει ή μας ενδιαφέρει τόσο πολύ ώστε να συναισθανόμαστε τα συντρίμμια της. Χώροι ανενεργοί στη δυνατότητα της αλλαγής τους από τους περαστικούς ενεργοί απο τους ιδιοκτήτες, ενεργοί στη παρατήρηση μας, της “αυτόαλλαγής” τους μέσω του χρόνου. Μια πόλη λοιπόν παρουσιάζει ισορροπίες των ποσοστώσεων των δυναμικών της όταν βρίσκεται στο πλαίσιο της γενικευμένης ειρήνης ανάμεσα από τις αντιθέσεις της επιβιώνει, αναπτύσσεται, ζει. Ανταποκρινόμενη σε αυτή την

44

ΤΕΥΧΟΣ ΕΡΩΤΗΣΕΩΝ-ΑΠΑΝΤΗΣΕΩΝ

γενικευμένη ασφάλεια και αφέλεια των ήπιων ανταγωνισμών και των σκληρών συμβιβασμών (τύπου TINA) χρησιμοποιεί το χώρο ως χώρο κατοχύρωσης του είναι της, απόδειξης της ύπαρξης της ζωής(ιδιοκτησία). Μια πόλη ανταποκρινόμενη λοιπόν στις αξίες παραγωγής της θέτει και τις αντίστοιχες αξίες κατανάλωσης της. Είναι η πόλη όπου δίνει αξία και συσσωρεύει αξίες. Όσο περισσότερο ζόυμε κάπου τόσο περισσότερο εμφανές είναι(φαίνεται να είναι), τόσο δηλαδή αξία χρήσης του δίνουμε. Μια πόλη δηλαδή μπορεί να εκτεθεί ως προβολή σε σχέση με τη χρήση γής και μη. Εκεί όπου η πόλη χρησιμεύει είναι εκεί όπου αναπτύσσεται , εκεί που δεν αναπτύσσεται χρησιμεύει λιγότερο το πυρήνα του ενδιαφέροντος ανάπτυξης της , όχι όμως καθόλου τόσο ώστε να διατηρούνται τα σύνολα της ανάπτυξης της σε μια τροχιά ενιαία αλλά και σπαρακτική. Δηλαδή αλλιώς αναπτύσσεται το κέντρο του κύκλου και αλλιώς οι ομόκεντροι κύκλοι, οι δακτύλιοι. Μία πόλη που δεν έχει εγκαταλελειμμένα είναι μια πόλη αναπτυγμένη. Μια πόλη που έχει εγκαταλελειμμένα είναι μια πόλη με περιθώρια ανάπτυξης. Μια πόλη που έχει μόνο εγκαταλειμμένα είναι μια νεκρή πόλη. Προκύπτει ότι η πόλη με τα εγκαταλειμμένα της είναι πόλη προς ανάπτυξη και τα εγκαταλειμμένα χωρίς τη πόλη δεν είναι μόνο εγκαταλελειμμένα.

3. ΜΠΟΡΩ ΝΑ ΚΑΤΑΛΑΒΩ ΜΙΑ ΠΟΛΗ ΑΠΟ ΤΑ ΕΓΚΑΤΑΛΕΛΕΙΜΜΕΝΑ ΤΗΣ;

45

Σίγουρα δεν μπορώ να καταλάβω τα πάντα για μία πόλη από τα εγκαταλελειμμένα της, καθώς αυτά αποτελούν ένα μικρό κομμάτι στο σύνολό της, εκτός βέβαια από συγκεκριμένες περιπτώσεις. Μπορώ όμως να αντλήσω αρκετά στοιχεία από αυτά, ανάλογα με την χρήση που είχαν κάποτε, τη θέση τους στο χάρτη, την χρονολογία κατασκευής τους, την κατάσταση στην οποία βρίσκονται και το πλήθος αυτών. Για παράδειγμα, αν σε μία πόλη παρατηρείται μεγάλος αριθμός εμπορικών χώρων, αυτό μάλλον υποδηλώνει οικονομική δυσχέρεια στην περιοχή. Αντίστοιχα, παρατηρώντας σε μία πόλη τον αριθμό των εγκαταλελειμμένων κατοικιών, καθώς και την θέση τους στο χάρτη στο σύνολό τους, μπορούμε να καταλάβουμε, κατά πόσο μία πόλη εκμεταλλεύεται το απόθεμα αυτό, είτε αποδίδοντάς του κάποια χρήση, είτε γκρεμίζοντάς το στόχο την ανέγερση ενός άλλου κτιρίου που θα εξυπηρετήσει κάποιου σκοπό.

Αρχείο Κ.Α.Υ.Λ.Α

8

0

11

Τι είναι το άχρηστο;

4. ΤΙ ΕΙΝΑΙ ΤΟ ΑΧΡΗΣΤΟ;

49

Στο αδόμητο περιβάλλον, το πλεόνασμα, το παραπάνω, το περισσεύον. Το πλεόνασμα του υλικού που δεν είναι απαραίτητο για την επιβίωσή μου. Στο δομημένο περιβάλλον, υπάρχει η επεξεργασία των υλικών, χημικώς και γεωμετρικώς. Ο συνδυασμός αυτός δημιουργεί το προϊόν. Το προϊόν έχει ένα σκοπό. Προορίζεται για μία χρήση. Υπάρχει το διαβρώσιμο υλικό, που με την πάροδο του χρόνου, την χημική αντίδραση με τον περιβάλλοντα χώρο, και τη χρήση του, διαβρώνεται. Χάνει την χρηστικότητά του και δεν εκπληρώνει πια τον σκοπό του. Το προϊόν θεωρείται άχρηστο, σκουπίδι, περιττό. Ανάλογα με τη γεωμετρία και ην υλικότητά του αλλάζει ο βαθμός ευκολίας επεξεργασίας, ανακύκλωσής, αποσύνθεσης, επανάχρησής του. Υπάρχει το μη διαβρώσιμο υλικό που εκπληρώνει ‘για πάντα’ άνευ απρόοπτου ατυχήματος, το σκοπό του. Το αιώνιο αντικείμενο. Και το καθόλου ή ελαφρώς επεξεργασμένο, το οποίο υπάρχει στην αρχική μορφή του και χρησιμοποιείται ανά πάσα στιγμή ως πρώτη ύλη για τη δημιουργία προϊόντος, ή επαναφέρεται πολύ εύκολα στην αρχική μορφή του και χρησιμοποιείται ως πρώτη ύλη. Ακόμα υπάρχει η μεταφορά προϊόντων, η αποθήκευση, η διανομή, η συντήρηση, η προστασία. Τωα προϊόντα έχουν τα κελύφη τους, τις κάψουλές τους μέσα στις οποίες προστατεύονται με σκοπό να φτάσουν ανεπηρέαστες στον καταναλωτή μέσα από τα στάδια διάθεσης. Η συσκευασία, το περιτύλιγμα, το δοχείο, λίγο-πολύ κάποιου είδους κοιλότητα, περίβλημα, ο περιέκτης. Ο οποίος αφού ανοιχτεί το προϊόν ή αφού καταναλωθεί έχει εκπληρώσει το καθήκον του και οδηγείται στη θανάτωση του. Όπου άλλες φορές θα επανεπεξεργαστεί και θα χρησιμοποιηθεί ως πρώτη ύλη ή θα εναποθετηθεί στο ευρύ περιβάλλον περιμένοντας υπομονετικά

50

ΤΕΥΧΟΣ ΕΡΩΤΗΣΕΩΝ-ΑΠΑΝΤΗΣΕΩΝ

την αποσύνθεση και διάχυσή του. Διαπιστώνω πως σημασία έχει ο σκοπός, ο λόγος. Πέρα από τη ζωή του, την αντοχή του, τα χρονικά στάδια, κριτήριο χρησιμότητας είναι το ζητούμενο, η ανάγκη, η ανάγκη που ορίζω ανά περίπτωση και εξετάζω στη συνέχεια αν το προϊόν πληρεί τις πουποθέσεις και ικανοποιεί τη ζητούμενη ανάγκη-απόφαση.

Αυτό που δεν μπορεί να πάθει χρήση, να μεταχειριστεί, να δοκιμαστεί. Μπορεί κανείς να αντιληφθεί τα πράγματα ή τα αντικείμενα ως άχρηστα όταν δεν εξυπηρετούν πια τον αρχικό τους σκοπό, αλλά ούτε και κάποιον άλλο. Γίνεται όμως από τη στιγμή που ένα αντικείμενο έχει υλική υπόσταση να μην μπορεί να έχει κάποια χρησιμότητα; Περισσότερο ανικανότητα της φαντασίας προκύπτει, παρά έλλειψη χρηστικότητας του ίδιου του υλικού αντικειμένου. Κατά γενική ομολογία, ως άχρηστο μπορεί να χαρακτηριστεί εκείνο το οποίο σύμφωνα με του εμπορευματικούς τρόπους διαχείρισης του δεν έχει κάποια χρηματική αξία. Παρόλα αυτά, αν αντιληφθεί κανείς την ύλη ως εν δυνάμει χώρο που έχει ως αποτέλεσμα την ανάγκη για εύρεση της μοναδικής της στεριάς ή μάλλον των μοναδικών της στεριών, μέσα σε πλαίσια δημιουργικής αναζήτησης, τότε μπορεί να επαναπροσδιοριστεί το ερώτημα ως εξής: είναι πιο χρήσιμο ένα άχρηστο αντικείμενο ή πιο άχρηστο ένα χρήσιμο; Υπό την έννοια ότι εξυπηρετεί τον μοναδικό σκοπό της ύπαρξης του.

4. ΤΙ ΕΙΝΑΙ ΤΟ ΑΧΡΗΣΤΟ;

51

Ως άχρηστο αντικείμενο θεωρώ το προσωρινά άχρηστο, καθώς στο μέλλον μπορεί να αποσυντεθεί και να ανασυντεθεί ή να μείνει ολόιδιο και να αλλάζει μόνο η λειτουργία που βαφτίστηκε να έχει. Το προσωρινώς άχρηστο υπόλειμμα μπορεί να αρχίσει να λειτουργεί παρασιτικά στην οικονομία του site αλλά και καθοριστικά για την δομή του μέλλοντος.

Άχρηστο είναι αυτό που η χρήση του είναι να μην έχει χρήση. Ωστόσο, κάτι που είναι άχρηστο επιδέχεται χρήση. Επίσης κάτι που ένας θεωρεί άχρηστο, μπορεί να θεωρηθεί χρήσιμο από κάποιον άλλο/η (“One man’s trash is another man’s treasure”). Η συνεχόμενη συσσώρευση άχρηστων πραγμάτων μπορεί να καταστήσει ένα χώρο ανενεργό, απο το να γίνει εν δυνάμει ενεργός (πχ. πάρκο). Η παρούσα χρήση ενός αντικειμένου αποκλείει όλες τις υπόλοιπες πιθανές χρήσεις και δυνατότητες που θα μπορούσε να έχει (“A bowl is most useful when it is empty”, Lao Tzu ) , επειδή βρίσκεται ήδη σε χρήση. Μπορεί ωστόσο να θεωρηθεί ως χρήση η απουσία και η αναμονή για απόδοση μιας;

Η έννοια του άχρηστου είναι υποκειμενική. Στην πραγματικότητα, τίποτε δεν είναι άχρηστο σε όλους ταυτόχρονα. Για να μπορέσει να χαρακτηριστεί κάτι άχρηστο, σημαίνει ότι έχουν οριστεί ήδη κάποιες χρήσεις, τις οποίες αυτό το κάτι, δεν πληροί. Από αυτές τις χρήσεις μπορούμε να αντλήσουμε στοιχεία

52

ΤΕΥΧΟΣ ΕΡΩΤΗΣΕΩΝ-ΑΠΑΝΤΗΣΕΩΝ

για το υποκείμενο που τις θέτει, τον βαθμό ενσυναίσθησης του και την ποιότητα της σκέψης του. Θεωρώ ότι το κάτι είναι άχρηστο (για εμένα). Θεωρώ ότι το κάτι είναι άχρηστο (επειδή δεν παράγει κέρδος). Θεωρώ ότι το κάτι είναι άχρηστο (για την ανθρωπότητα). Θεωρώ ότι το κάτι είναι άχρηστο (για τον πλανήτη). Έτσι, μπορούμε να βρούμε απαντήσεις στα: σε ποιόν είναι κάτι άχρηστο και γιατί. Και ίσως να σκεφτούμε ότι δεν είναι το κάτι που είναι άχρηστο, αλλά η ικανότητα του καθενός να βρίσκει μία χρήση σε αυτό. Με λίγα λόγια, όταν κάποιος θεωρεί κάτι άχρηστο, δίνει στοιχεία για τον ίδιο, και όχι για το κάτι.

Άχρηστο αντικείμενο είναι εκείνο που είναι διαθέσιμο και δεν δύναται να χρησιμοποιηθεί, ενώ η επισκευή του απαιτεί περισσότερο χρόνο κι ενέργεια απ’ ότι να ξανα χτιστεί το ίδιο. Είναι εκείνο όπου ταυτόχρονα, έγκειται στο να θέτει σε κίνδυνο τους χρήστες ή το περιβάλλον [κατα τη χρήση ή/και αποσύνθεση του].Εάν κάτι είναι αχρησιμοποίητο, δεν σημαίνει πως είναι κι εγκαταλελειμμένο. Εάν είναι εγκαταλελειμμένο όμως, τότε σίγουρα είναι αχρησιμοποίητο. Θεωρώ, πως η εγκατάλειψη εμπεριέχει μια αναφορά στο υποκειμενο/ιδιοκτήτη/ κάτοχο και φροντιστή του, ενώ το άχρηστο, εστιάζει στην υλική φθορά του εκάστοτε αντικειμένου/χώρου/κτήματος/φέροντος. Κάτι αχρησιμοποίητο δεν είναι άχρηστο, καθώς ενδέχεται να είναι

4. ΤΙ ΕΙΝΑΙ ΤΟ ΑΧΡΗΣΤΟ;

53

σε αναμονή μέχρι την επαναχρησιμοποίηση του. Εάν όμως είναι αχρησιμοποίητο και δεν είναι διαθέσιμο για επανάχρηση, τότε τείνει να γίνει άχρηστο. Αχρησιμοποίητο = δε δεχόταν χρήση ( μέχρι τώρα ) [παρελθόν + παρόν] Άχρηστο = δε δέχεται χρήση ( από τώρα κι έπειτα ) [παρόν + μέλλον] Σε αντίθεση με τα αντικείμενα, κανένα υποκείμενο δεν μπορει να είναι άχρηστο, καθώς πάντοτε έχει τη δυνατότητα να παράγει έργο, σκέψεις, συναισθήματα και δύναται προς κάθε αλλαγή. Ένα υποκείμενο που αποτυγχάνει, δεν είναι άχρηστο, απλώς δεν έχει μάθει τον κατάλληλο τρόπο για να επιτελεί τις πράξεις του, βάση προσδοκιών. Έχει παραμελήσει εγκαταλειψει τις δυνατοτητες του. Δηλαδή, ότι δεν έχει εξερευνήσει όλους τους τρόπους χρήσης του εαυτού του [σώμα/ νους/ πνεύμα], (μέχρι τώρα).

H χρηστικότητα, το δόσιμο αξίας σε μία δράση, σε μία κίνηση, σ’ ένα κτήριο, σ’ ένα αντικείμενο σε μια σχέση μεταξύ υλικών δεσμεύσεων. Τι είναι όμως το χρήσιμο. Είναι αυτό στο οποίο του αποδίδουμε αξία σε σχέση με το γνωστικό μας πεδίο, με αυτά που ήδη γνωρίζουμε και προσπαθούμε να υπερβούμε. Έως ούτε δηλαδή ικανοποιηθεί η ανάγκη χρήσης του ικανοποιούμαστε και μεις , έπειτα μας είναι ά-χρηστο. Οπότε το χρήσιμο έγκειται στο αποτέλεσμα, ένα εργαλείο, λόγου χάρη μας είναι χρήσιμο διότι μας βοηθά στη διαδικασία παραγωγής του έργου. Αναρωτώμενος με την ίδια αρχή αν έχουμε εργαλεία που μας βοηθούν στη παραγωγή διαδικασιών και όχι αποτελεσμάτων,

54

ΤΕΥΧΟΣ ΕΡΩΤΗΣΕΩΝ-ΑΠΑΝΤΗΣΕΩΝ

έχουμε δηλαδή χρήσιμα “άχρηστα” εργαλεία ούτως ώστε να διατηρούμε την ενέργεια ή την κινητικότητα στην ίδια σταθερή της τροχιά χωρίς τη δέσμευση του αποτελέσματος. Κάτι αποκτά αξία χρήσης όταν σε αυτό επενδύεται είτε χρόνος είτε κεφάλαιο. Ότι άφορα το χρόνο, μιας και μόνο όταν παρατηρήσουμε κάτι ανάμεσα σε αλλά δαπανάμε χρόνο σε αυτό για να το αναδείξουμε σε μας, μέχρις ότου δημιουργήσουμε αυτή την απαραίτητη σχέση ανταλλαγής πληροφορίας και ταξινόμησης ώστε να το αποθηκεύσουμε αφήνοντας το προσωρινά άχρηστο μελλοντικά εν δυνάμει χρήσιμο. Το γεγονός βέβαια δαπάνης χρόνου σε αυτό , ένας φιλελεύθερος των καιρών μας θα εκμαίευε και δαπάνη χρήματος, οπότε για αυτόν είναι χρήσιμο ότι του διατηρεί τη σχέση παραγωγής ή και συσσώρευσης κεφαλαίου ότι δηλαδή του διατηρεί τη σχέση εξουσίας του με τα πράγματα. Βέβαια από την άλλη ο αναζητητής της χρησιμότητας περιπλανιέται στη θάλασσα των δυνατοτήτων αξίας χρήσης μέχρι να καταλήξει είτε στη καλύτερη είτε τέλος πάντων σε κάποια. (δυνατότητα)

Και τι είναι το χρήσιμο; Τα διαφορετικά άτομα αντιλαμβάνονται διαφορετικά την χρησιμότητα ενός αντικειμένου, ανάλογα με τον σκοπό που θέλουν να επιτύχουν και ανάλογα με την κρίση τους. Αυτό καθιστά τον όρο άχρηστο υποκειμενικό. Σε μία προσπάθεια ορισμού του, θα έλεγα ότι, άχρηστο είναι κάτι του οποίου η χρήση έχει κορεστεί, ή κάτι που θεωρείται για το υποκείμενο ότι είναι ακατάλληλο για την επίτευξη κάποιου σκοπού και άλλα είναι τα αντικείμενα που θα του χρησιμεύσουν, ή κάτι του οποίου την θέση έχει προλάβει κάτι άλλο και αυτό περισσεύει.

4. ΤΙ ΕΙΝΑΙ ΤΟ ΑΧΡΗΣΤΟ;

55

Αρχείο Κ.Α.Υ.Λ.Α

8

0

11

Γιατί μας ενδιαφέρουν τα εγκαταλελειμμένα κτίρια / χώροι / αντικείμενα;

5. ΓΙΑΤΙ ΜΑΣ ΕΝΔΙΑΦΕΡΟΥΝ ΤΑ ΕΓΚΑΤΑΛΕΛΕΙΜΜΕΝΑ ΚΤΙΡΙΑ / ΧΩΡΟΙ / ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΑ;

59

Η περιέργεια για το άγνωστο, το κρυφό, το μη προσβάσιμο. Σημαντικό στοιχείο η αποκλειστικότητα του θεατή. Το παράνομο, η διέγερση, η ηδονή της αδρεναλίνης (το φετίχ της ενοχής). Η αναζήτηση της μνήμης, του παρελθόντος. Η διαδικασία της εξερεύνησης των στοιχείων και το παιχνίδι της εικασίας και της υπόθεσης. Συλλέγω στοιχεία, ερευνώ, συνδέω, ερμηνεύω-εξηγώ. Σαν το βρες ποιος. Είναι ένα παιχνίδι. Παιχνίδι, η διέγερση της ανακάλυψης, της πρώτης εμφάνισης, της πρώτης παρατήρησης. Παιχνίδι διέγερσης της φαντασίας, διαλεύκανση μυστηρίου, παζλ. Σίγουρα η διαθεσιμότητα και η δυνατότητα αξιοποίησης του ως υλικό και η προσβασιμότητα του ως δομημένος χώρος. Είναι περιβλήματα, κελύφη, ιδιωτικότητες, παρανόμως προσβάσιμες, μέσα στο άστυ. Δομημένος χώρος, ξεχασμένος, κρίνεται μη κατάλληλος, μη απαραίτητος, μη αναγκαίος για το ζητούμενο που θέτει το άστυ, οπότε δεν διαχειρίζεται. Μετατρέπεται σε απόθεμα και στέκεται. Άεργο, στο πέρασμα του χρόνου, σε αλληλεπίδραση με το περιβάλλον. Επανάληψη: περιέργεια, φετίχ ή κάποιου είδους ικανοποίηση-ευχαρίστηση, παιχνίδι με τη μνήμη και την υπόθεση, πλεόνασμα υλικού-free material, why not to experiment with it?

Η πλήρωση, η ανάγκη να είμαστε έτοιμοι για το επόμενο βήμα.

60

ΤΕΥΧΟΣ ΕΡΩΤΗΣΕΩΝ-ΑΠΑΝΤΗΣΕΩΝ

Αν είναι να χτίσουμε, ας χτίσουμε πάνω σε αυτά που χτίστηκαν και έπειτα σε όσα δεν χτίστηκαν ακόμα. Είναι τόσα πολλά τα αδειανά που γεννάται από μόνη της μια συνθήκη σεβασμού απέναντι στο φυσικό περιβάλλον, δίνοντας προτεραιότητα στην ενασχόληση με αυτά, δίχως επόμενους επεκτατισμούς. Όντας κενά, από την μία αποτελούν εστίες μόλυνσης και καταλαμβάνουν αξιοποιήσιμο χώρο. Από την άλλη, αποτελούν την στέγη για ανθρώπους και ζώα χωρίς στέγη, μέρη εκτόνωσης καλλιτεχνικών ανησυχιών ή δεξιοτήτων, χώροι έρωτα, βεσέ κ.α. Μπορούν όμως όλα αυτά τα εγχειρήματα να ενισχυθούν ποιοτικά, να συνδυαστούν, ακόμα και να προστεθούν και άλλα ανάμεσα τους, κτίζοντας σενάρια, προκειμένου να μετατραπούν σε τόπους ζύμωσης και δημιουργίας σε συλλογικό επίπεδο. Ταυτόχρονα, μπορούν κατόπιν επεξεργασίας να αποτελούν εστίες κατοίκισης, εξελίσσοντας τις πρακτικές συλλογικής διαβίωσης και φιλοξενίας, με αποτέλεσμα την δημιουργία σχετικά ανεξάρτητων δομών αλληλέγγυας οικονομίας ως απάντηση στα υψηλά ενοίκια και τα λοιπά αυξανόμενα κόστη ζωής, πόσο μάλλον σε περιόδους κρίσης. Τα κτίρια, αποτελούν ευκαιρία για δομές που δίνουν έμφαση στο ποιείν και πράττειν από τους πολλούς, γυρνώντας την πλάτη σε συνθήκες στις όποιες οι κύριοι μηχανισμοί λήψης των αποφάσεων για τα κοινά, είναι οι τυπικές και άτυπες ολιγαρχίες του εκάστοτε τόπου.

5. ΓΙΑΤΙ ΜΑΣ ΕΝΔΙΑΦΕΡΟΥΝ ΤΑ ΕΓΚΑΤΑΛΕΛΕΙΜΜΕΝΑ ΚΤΙΡΙΑ / ΧΩΡΟΙ / ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΑ;

61

εξελίσσω την συνείδηση μου μαθαίνω για την συλλογική και την ιδιωτική μνήμη βρίσκω θησαυρούς μηδενικών καρατίων καταφύγια ζώων οι λύσεις που προτείνονται ως χώροι επαναπροσδιορίζουν και ακονίζουν την ανθρώπινη λογική

Ανιχνεύω ένα κενό απόθεμα, το οποίο εξαιτίας της ιδιοκτησιακής συνθήκης παραμένει κλειστό και ως αποτέλεσμα ανεκμετάλλευτο. Οι λόγοι που αυτά τα κτίρια θεωρούνται εγκαταλελειμμένα μπορεί να οφείλεται σε πολλούς λόγους, όπως την έλλειψη χρημάτων για την αξιοποίηση του, την έλλειψη ενδιαφερομένων για αγορά ή ενοικίαση κλπ.. Πέρα από το ανεκμετάλλευτο κτιριακό απόθεμα, παραμένει ανεκμετάλλευτη και η πρώτη ύλη που βρίσκεται μέσα σε αυτό (π.χ. ξύλα, μέταλλο κλπ.). Παράλληλα, υπάρχουν ομάδες ανθρώπων οι οποίες μένουν σε εγκαταστάσεις ακατάλληλες για να μένουν άνθρωποι, μέσα σε ανθυγιεινές συνθήκες. Η κύρια έγνοια που με διακατέχει είναι ο τρόπος επέμβασης σε αυτούς τους χώρους από νομική σκοπιά. Μπορεί να είναι περιουσία ιδιώτη, της τράπεζας, του δημοσίου κλπ.. Η κατοίκηση είναι ζωτικής σημασίας, όλοι δικαιούνται αξιοπρεπείς συνθήκες διαβίωσης και αυτό μπαίνει σε προτεραιότητα για εμένα. Παράλληλα, βρισκόμαστε σε ένα καθεστώς οπού πολλές

62

ΤΕΥΧΟΣ ΕΡΩΤΗΣΕΩΝ-ΑΠΑΝΤΗΣΕΩΝ

υπηρεσίες ιδιωτικοποιούνται και η παρουσία δημοσίων και κοινόχρηστων χώρων εξασθενεί.

Τα εγκαταλελειμμένα ελκύουν με διάφορους τρόπους. Αρχικά σαν εικόνα, λόγω της αρχιτεκτονικής τους αλλά και της φύσης που έχει εισβάλει στον χώρο, έχουν συνήθως μία άγρια ομορφιά που μπορεί να προδίδει μία αίγλη του παρελθόντος. Σαν χώρος αποτελούν ένα μυστήριο μέρος που διαφέρει αισθητά από άλλα σημεία της πόλης και που διεγείρει την περιέργεια αναφορικά με το τι ήταν εκεί παλιά, τι έχει τώρα, πως είναι μέσα. Σαν κομμάτι της πόλης, βουλίτσες στον χάρτη δηλαδή, προκαλούν το ενδιαφέρον διότι αν με κάποιον τρόπο μετασχηματιστούν, μπορούν να παράξουν νέες ποιότητες, να καλύψουν νέες ανάγκες και να αποκτήσουν καινούριες σχέσεις με τους γειτονικούς χώρους.

Σε μία εκδρομή στο πάρκο με το δημοτικό, περπατώντας με τους φίλους μου, ανακαλύπταμε τα μυστικά των δέντρων, του χώματος, των εντόμων και των πεταμένων αντικειμένων. Τότε αποφάσισα πως όταν μεγαλώσω, θέλω να γίνω εξερευνητής! Και το επαναλάμβανα για ένα διάστημα σα ρήση. Ένας νέος κόσμος είχε ανοιχτεί στα μάτια μου και ήμουν έτοιμος να εντρυφήσω σε αυτόν.

5. ΓΙΑΤΙ ΜΑΣ ΕΝΔΙΑΦΕΡΟΥΝ ΤΑ ΕΓΚΑΤΑΛΕΛΕΙΜΜΕΝΑ ΚΤΙΡΙΑ / ΧΩΡΟΙ / ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΑ;

63

Μεγαλώνοντας βέβαια, οι σκέψεις μου αυτές ξεχάστηκαν στο χρόνο. Αργότερα όμως, κάνοντας βόλτες με την παρέα, οι επισκέψεις σε εγκαταλελειμμένους χώρους ήταν πηγή αδρεναλίνης, εκγύμνασης κι ωρίμανσης μου. Σύντομα κατάλαβα πως μου θύμιζαν την παιδική μου αισθηση. Κατά την περιπλάνηση, φανταζόμασταν πως εγκυμονούσαν πολλαπλά ενδεχόμενα εξέλιξης της περιπλάνησης μας. Η αίσθηση της παρανομίας, και το ενδεχόμενο να υπάρχουν άλλοι κρυμμένοι άνθρωποι στο χώρο δημιουργούσαν ένα μεταφυσικό περιβάλλον. Ταυτόχρονα ο κίνδυνος της αδυναμίας του πατώματος ή της παρουσίας αιχμηρών/βλαβερών αντικειμένων μας διατηρούσε σε εγρήγορση. Απο τη στιγμή που ηρεμούσαμε και βρίσκαμε την εστία μας στο χώρο, ανακαλύπταμε μονοπάτια αναρρίχησης και άλλων πιθανών οπτικών θέασης. Φωνάζαμε, τραγουδούσαμε, πίναμε ~ Μέχρι και σήμερα, εξερευνώντας κάθε νέο εγκαταλελειμμένο χώρο παρατηρώ πως οι μυρωδιές, οι υφές και οι υλικότητες έχουν από μία νέα ιστορία να αφηγηθούν. Το μυστήριο προκαλεί δέος,ενώ η φαντασία διεγείρει τις αισθητηριακες. Κι ο νους αναρωτιέται: ‘’Ποιοι να ζουσαν εδώ; Ποιές ενδεχόμενες εκδοχές θα μπορούσε να υπάρξουν;’’Η ανακάλυψη, η φαντασία, η εξιστόρηση. Στην σημερινή κοινωνία και στην αστική συσπείρωση που επικρατεί, νέοι χώροι και δομές χρειάζεται να βρεθούν μέσα σε αυτήν, προκειμένου να καλύψουν την ποικιλία, της διαπολιτισμικότητας και των αναγκών όλων των συν-κατοίκων της. Πέραν λοιπόν των αισθητηριακών τέρψεων, της περιπλάνησης και της καταγραφής που προσφέρει η διαδικασία της εξερεύνησης,

64

ΤΕΥΧΟΣ ΕΡΩΤΗΣΕΩΝ-ΑΠΑΝΤΗΣΕΩΝ

οι εγκαταλελειμμένοι χώροι αποτελούν ένα ζωντανό παράδειγμα αποθέματος διαθέσιμων προς αξιοποίηση χώρων, κι οφείλουμε να εστιάσουμε την προσοχή μας σε αυτούς.

Εκεί βρισκόμαστε για να νοιώσουμε να καταλάβουμε τι πάει λάθος και τι πάει σωστά, τι πήγε λάθος και πώς να πάει σωστά. Αποφεύγοντας φανφάρες μεσσιανισμού και σταυροφορίας, βρισκόμενοι χωμένοι στα συντρίμμια δεν μπορούμε παρά να μείνουμε πίσω από τον ήλιο, ακολουθώντας όμως τη πορεία του. Όντας αναγκασμένοι όπως είχε πει κάποιος να επισκευάζουμε το πλοίο, βρισκόμενοι εν πλω προσπαθούμε να καταλάβουμε πως θα διαχειριστούμε «τα σκουπίδια του μοντερνισμού». Η λήθη της παρακμασμένης πόλης βρίσκεται εκεί, οι απροσδόκητοι θάνατοι, οι χρεοκοπίες και οι κρατικοποιήσεις, οι αναγκαστικοί ταξιδιώτες, τα μοιραία πάθη και άλλες τρομερές ιστορίες πόνου, λύπης και ανοησίας. Αυτά που θέλει να ξεχάσει η πόλη βρίσκονται εκεί παρατημένα, αφημένα στο πέρας του χρόνου. Είναι στο φόντο της κανονικότητας που μας περιβάλλει και μας αναπλάθει. Ας είναι αυτά τα απαραίτητα φορτία αλλαγής μας και σας.

Αρχικά, παρατηρώντας τα εκ πρώτης όψης, μπορεί να δει κανείς πως έχουνε αρχίσει να παραμορφώνονται στο πέρασμα του χρόνου, εξαιτίας της τυχαίας φθοράς που κανένας δεν μπόρεσε να προβλέψει την εξέλιξή της. Σε δεύτερο βαθμό,

5. ΓΙΑΤΙ ΜΑΣ ΕΝΔΙΑΦΕΡΟΥΝ ΤΑ ΕΓΚΑΤΑΛΕΛΕΙΜΜΕΝΑ ΚΤΙΡΙΑ / ΧΩΡΟΙ / ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΑ;

65

αρχίζει κάποιος να συλλέγει στοιχεία και να φαντάζεται τι ήταν, γιατί βρίσκεται εκεί, τι ιστορίες κρύβει και τι το οδήγησε στην εγκατάλειψή του. Τέλος, έχοντας υπόψη κανείς τις συνθήκες της εποχής σε μία περιοχή, κοινωνικές, οικονομικές, πολιτιστικές κ.τ.λ., καθώς και της έλλειψης χώρων που θα φιλοξενήσουν προγράμματα για την ικανοποίηση των παραπάνω, παρατηρεί την αδυναμία της κοινωνίας να προσαρμοστεί και να αντιληφθεί τα εγκαταλελειμμένα ως κενό χώρο, λύση και κομμάτι του συνόλου.

Αρχείο Κ.Α.Υ.Λ.Α

8

0

11

Φανταστικά σενάρια επανάχρησης και επανοικειοποίησης χώρων.

69

6. ΦΑΝΤΑΣΤΙΚΑ ΣΕΝΑΡΙΑ ΕΠΑΝΑΧΡΗΣΗΣ ΚΑΙ ΕΠΑΝΟΙΚΕΙΟΠΟΙΗΣΗΣ ΧΩΡΩΝ.

-το πρώτο θα είναι κέντρο διαχείρισης των υπολοίπων!

playground artistic αγρός

Τα εγκ. να λειτουργούν ως πρότυπο για το πώς θα ήταν τα κανονικά αν λειτουργούσαν “μη κανονικά” επιτέλους. Χώροι μαγείας, χώροι αναζήτησης και ελευθερίας. Τα γεμάτα να νιώσουν άδεια από τα άδεια. Να προβληματιστούν οι “μόνοι” και οι οικογένειες. Να απολαμβάνονται τα λάθη και οι παθογένειες των συλλογικών να γίνουν πεδίο έρευνας όλων. Ώσπου να θελήσουν οι πατριαρχίες να ανοίξουν τους χώρους τους να τους ζούνε όλες. Ώσπου οι κρίσεις πανικού να γίνουν κρίσεις χορού. Κράτος και εκκλησία, να μετατραπούν σε δήμος και άνοιξη. Για κάθε τούβλο, μία ιδέα. Να σταματήσουμε να μονώνουμε τους τοίχους και να θερμαίνουμε με τα σώματα μας.

70

ΤΕΥΧΟΣ ΕΡΩΤΗΣΕΩΝ-ΑΠΑΝΤΗΣΕΩΝ

(Εξαρτάται από την περιοχή μελέτης)(σε ένα αστικό κέντρο) events ( graffiti, skate, djset) subcultrure - postculture διαγωνισμοί αιρετικών αθλημάτων και τεχνών, κατακριτέας κουλτούρας μα και μελλοντικής.

Η διαφορά στους εγκεφάλους των ανθρώπων με των ζώων βρίσκεται στο γεγονός ότι ο πρώτος έχει μεγαλύτερο μέγεθος. Η περαιτέρω ανάπτυξη του εγκεφάλου των ανθρώπων έδωσε χώρο στη φαντασία και άλλες ιδιότητες όπως τη λογική και τη μνήμη να εξελιχθούν. Η ικανότητα να ανακαλούμε ιδιότητες και χρήσεις αντικειμένων, συνεισφέρουν στο ελεύθερο παιχνίδι της φαντασίας και συντελούν στη δημιουργική διαδικασία. Η φαντασία διεγείρεται κυρίως εν όψει μιας ανάγκης, επιθυμίας ή φοβίας. Ωστόσο η ανάγκη έχει προτεραιότητα, καθώς διακυβεύεται η ύπαρξη του ατόμου. Ανάγκη αποτελεί κάτι που επιβάλλεται στην ύπαρξη μας, επειδή δεν γίνεται να ζήσουμε χωρίς αυτό, κυρίως βιοποριστικά. Εφόσον έχουν λυθεί οι ανάγκες, μπορούμε να μιλάμε για επιθυμίες ή όνειρα. Τα σενάρια είναι άπειρα, η ελεύθερη έκφραση, η εκτόνωση, ο διάλογος και η διακίνηση ιδεών βρίσκονται μέσα στα πλαίσια της επανοικειοποίησης και επανάχρησης χώρων. Ο πειραματισμός που ξεφεύγει από τον στεγνό σχεδιασμό και την παροχή αντικειμένων μέσω εταιριών που υπάρχουν για αυτή τη διευκόλυνση. Η τυποποίηση των αντικειμένων και η μαζική τους παραγωγή, στερεί ακόμα τους ίδιους τους σχεδιαστές από την κατανόηση λειτουργίας και κατασκευής ενός αντικειμένου.

6. ΦΑΝΤΑΣΤΙΚΑ ΣΕΝΑΡΙΑ ΕΠΑΝΑΧΡΗΣΗΣ ΚΑΙ ΕΠΑΝΟΙΚΕΙΟΠΟΙΗΣΗΣ ΧΩΡΩΝ.

71

Από τον εφοδιασμό υλικών, στην εύρεση εργαλείων για τη συναρμολόγηση, τα σχέδια κατασκευής και εν τέλει τα προβλήματα που προκύπτουν κατά τη διάρκεια της πρακτικής επιτέλεσης. Η ενασχόληση με τα χέρια κατά τη δημιουργία μιας κατασκευής, η προσπέλαση προβλημάτων και η επινόηση λύσεων κάνοντας μια κατασκευή, είναι πολύ σημαντικοί παράγοντες για την αντίληψη της διαδικασία που οδηγεί στη δημιουργία. Η μαζική παραγωγή αντικειμένων παραμελεί την ατομικότητα του ατόμου και τις προσωπικές του περιστάσεις. Όσο πιο στοχευμένος είναι ο σχεδιασμός για τα μέτρα ενός υποκειμένου, τόσο περισσότερο εξυπηρετεί τις ανάγκες ή επιθυμίες του. Δεν υπάρχει καλύτερος σχεδιαστής από το ίδιο το άτομο που προέρχεται η ανάγκη. Το μόνο πρόβλημα είναι η έλλειψη τεχνικής γνώσης και για αυτό απευθύνεται σε εξωτερικές υπηρεσίες, όπως για παράδειγμα έναν ξυλουργό ή ένα κατάστημα οικιακά είδη. Από τη μια επικρατεί η ευκολία όσον αφορά την παροχή υπηρεσιών, από την άλλη δεν δίνεται η δυνατότητα στο ίδιο το άτομο να πειραματιστεί και να δημιουργήσει ένα αντικείμενο για τις προσωπικές του ανάγκες ή επιθυμίες. Αυτό είναι αποτέλεσμα της τεχνοκρατικής εξειδίκευσης, καθώς και της μάστιγας παροχών που διέπει τη σύγχρονη εποχή. Οι χώροι δημιουργούνται με την πρόφαση μιας ανάγκης ή επιθυμίας, αυτή η πρόφαση μπορεί να είναι η ανάγκη για δημιουργία και το ελεύθερο παιχνίδι της φαντασίας και του πειραματισμού. Η επαναοικειοποίηση και η επανάχρηση των χώρων αρχικά πρέπει να στεγάζει την ίδια τη φαντασία και τη δημιουργική διαδικασία, με σκοπό την ανακάλυψη και την κάλυψη των προσωπικών αναγκών της καθεμίας και του καθενός, είτε μέσω της δημιουργίας ενός αντικειμένου, μιας ζωγραφιάς, επικοινωνίας κλπ..

72

ΤΕΥΧΟΣ ΕΡΩΤΗΣΕΩΝ-ΑΠΑΝΤΗΣΕΩΝ

Φανταστικά σενάρια επανάχρησης και επανοικειοποίησης χώρων: σκόπιμο θα ήταν να μπορούν να απολαύσουν τους ελεύθερους αυτούς χώρους της πόλης αυτοί που το έχουν περισσότερο ανάγκη, συν όσοι περισσότεροι ακόμα γίνεται. Κάποια φανταστικά μου σενάρια επανάχρησης είναι : -Πυκνή δάσωση ακόμα και αν το οικόπεδο είναι μικρό.

-Δημόσια λουτρά και δημόσιες τουαλέτες.

-Χώροι διαμονής.

-Χώροι χαλάρωσης και παιχνιδιού.

-Χώροι μόρφωσης ή αυτομόρφωσης.

-Χώροι ιατρικής περίθαλψης. Δεν θα έλεγα επανοικειοποίηση, αλλά απλά οικειοποίηση.

1. Στο κέντρο της πόλης, νέοι κι έφηβοι περνούν τον ελεύθερο τους χρόνο σε ένα πρώην εγκαταλελειμμένο κτίριο, δίπλα από το σχολείο τους. Κάποτε ανήκε σε μια ιδιαίτερα ευκατάστατη οικογένεια μα δεν έμεινε κανείς εκεί, για δεκάδες χρόνια. Ήταν τριώροφο με πολλά δωμάτια και είχε μεγάλη αυλή, με κήπο και βρύση. Όλα ξεκίνησαν από την πρωτοβουλία ενός δασκάλου τους. Εντάχθηκε στο εβδομαδιαίο πρόγραμμα των μαθητών και συγκεκριμένα, οκτώ διδακτικές ώρες την εβδομάδα για οκτώ μήνες. Τις Κυριακές οργανωνόντουσαν γεύματα και συναντήσεις με τις οικογένειες των μαθητών, οι οποίες παρακολουθούσαν την πορεία της εξέλιξης του κτιρίου. Τα παιδιά έμαθαν πως να κατασκευάζουν τις υποδομές της νεοκλασικής οικίας, εντάσσοντας παράλληλα στοιχεία του χαρακτήρα τους στη

6. ΦΑΝΤΑΣΤΙΚΑ ΣΕΝΑΡΙΑ ΕΠΑΝΑΧΡΗΣΗΣ ΚΑΙ ΕΠΑΝΟΙΚΕΙΟΠΟΙΗΣΗΣ ΧΩΡΩΝ.

73

διακόσμηση και το χρωματισμό. Πλέον ο χώρος είναι ανοιχτός για μαθήματα από ενήλικες σε ενήλικες, από ενήλικες σε παιδιά, από παιδιά σε παιδιά κι από παιδιά σε ενήλικες.

2. Κοινωνικές δομές δημιουργούν συνθήκες έτσι ώστε οι εγκαταλελειμμένοι χώροι να αξιοποιούνται για τη συστέγαση όσων το έχουν ανάγκη, το εκάστοτε χρονικό διάστημα, με την προϋπόθεση ότι θα τους ανακατασκευάζουν οι ίδιοι σε συνεργασία και υπό την καθοδήγηση επαγγελματιών μηχανικών, τεχνιτών, οικοδόμων, υδραυλικών, ηλεκτρολόγων, ηλεκτρονικών ή άλλων μαστόρων. Κήποι εδώδιμων δέντρων και λαχανικών φυτεύονται για τη κάλυψη της διατροφής και την απασχόληση των νέων κατοίκων. Καταστήματα ανοίγουν για να τροφοδοτήσουν τους νέους πολίτες, ενισχύοντας έτσι, το βιοτικό επίπεδο του τόπου. Οι γειτονιές αναγεννιούνται, καθώς γίνονται διαπολιτισμικές και διαδραστικές. Φαγητά μοσχομυρίζουν στις γειτονιές, οι πλατείες γεμάτες από τέχνες και συλλογικές εστίες. Γονείς από κάθε ήπειρο και χώρα ήσυχοι μιλούν, ενώ τα παιδιά, στο δρόμο και στο γρασίδι, άφοβα κι αδιάκοπα παίζουν.

3. Έπειτα από τη έξαρση ενός ιού παγκόσμιας εμβέλειας, μεγάλος αριθμός ανθρώπων, πηγαίνουν να κατοικήσουν σε εγκαταλελειμμένα χωριά, που ξεχάστηκαν στο πέρασμα του χρόνου, με σκοπό την υλοποίηση της αυτάρκεια τους, την αυτοοργάνωση και την αποανάπτυξη της βιοποικιλότητας.

Κοιτώντας ξανά το δοσμένο χώρο και τις δυνατότητες του μπορούμε να σκαρφιστούμε διάφορες διαπλοκές του υπάρχοντος

74

ΤΕΥΧΟΣ ΕΡΩΤΗΣΕΩΝ-ΑΠΑΝΤΗΣΕΩΝ

είτε με άξονα σκέψης την οικονομία των υλικών είτε την εκπόνηση μιας υλικής απολαβής η όποια βασίστηκε σε μια φαντασία σε μια ιδέα , η διαδικασία δηλαδή αυτή πραγμάτωσης ενός αόριστου σχήματος και μορφώματος -που ενυπάρχει στο φαντασιακό μας – επιτελείται και σμιλεύεται κατά τη πράξη, γίνεται απτό, συμβαίνει σε ενεργούντα χρόνο, παρολαυτά σκεπτόμενος το τι θα μπορούσε να συμβεί , δε μπορώ παρα να σκαρφιστώ σενάρια τα οποία ειναι σπαρακτικά και συναρπαστικά συνάμα.

Τα εγκαταλελειμμένα άνοιξαν. Σε κάποια μπήκαν αυτοί που είχαν ανάγκη την στέγη, αλλού οι γειτονιές άρχισαν να τα βλέπουν πάλι και να μπαίνουν μέσα σε αυτά. Κάποια άλλα, χρησιμοποιούνται για την υλοποίηση προγραμμάτων που χρειάζονταν χώρο, ενώ κάποια άλλα είναι απλά χώροι αράγματος. Τέλος, κάποιοι που δεν άντεχαν την αστική ζωή και προσπαθούσαν να ξεφύγουν, τα χρησιμοποίησαν για να εντάξουν στην πόλη μερικά στοιχεία της υπαίθρου.

Αρχείο Κ.Α.Υ.Λ.Α

8

0

11

Τι θα προκαλούσε το άνοιγμα των άδειων χώρων;

7. ΤΙ ΘΑ ΠΡΟΚΑΛΟΥΣΕ ΤΟ ΑΝΟΙΓΜΑ ΤΩΝ ΑΔΕΙΩΝ ΧΩΡΩΝ;

79

Λίγο-πολύ τίποτα. Αν υπάρχει ανάγκη θα μπει κόσμος που στερείται στέγη να μείνει στους χώρους. Ο βαθμός διακριτικότητάς του θα επηρέαζε το χρόνο ανενόχλητης παραμονής. Αν προκαλέσει όχληση στους πέριξ θα εκδιωχθεί από τις αρχές(νόμος). Πιθανότατα θα γίνει ασφαλής καμβάς ζωγραφικής. Και καταφύγιο ζώων. Ναι και σίγουρα τυχόν πολύτιμα αντικείμενα θα κλαπούν από τους πρώτους επισκέπτες. Πιθανόν επιλεχθέν σημείο ούρησης. Πρόσφορο έδαφος εκτόνωσης, μέσω της κρούσης αντικειμένων. Χώρος ζευγαρώματος. Λίγο-πολύ η τουαλέτα, το κρεβάτι, η αποθήκη ή ολόκληρη η οικία των πέριξ ή διερχόμενων κατοίκων.

Χαμός! Πανικός! Βοήθεια! Πόλεμος, οργή, μίσος, χαλασμός, σκοτάδι, πανδημίες, κορονοϊοί ξερωγώ, δενξερωκαιγώ τι. Διαφθορά, κατάπτωση, εξαχρείωση, μεταβολές, διαφθορά ξανά, σκότωμα. Συμφέρον, καριέρα, ανταγωνισμός, εξαθλίωση. Ω, σόρι. Αυτά τα έχουμε και τώρα. Πλεονάζον δομημένος χώρος. Εκείνη η στιγμή της άνοιξης έτσι θα είναι. Από την επόμενη στιγμή όμως; Θα είναι πλεόνασμα ή αναγκαιότητα; Θα το μεταφράσω σε ευκαιρία. Θα ήταν μια καλή δοκιμασία για εκείνους που αυτοαποκαλούνται στερημένοι. Μήπως είναι ασφαλές τελικά το γεγονός πως έχουμε φθινόπωρο; Εσύ αν είχες εκείνο το κουτί με το κουμπί, θα το πατούσες; Βλέπω πολλούς που θα φορούσαν άνετα μια στολή που θα τους δώσει το “δικαίωμα” να τους ξανακλείσουν. Ξέρω πολλούς που θα έκαναν τα όνειρα τους πραγματικότητα.

80

ΤΕΥΧΟΣ ΕΡΩΤΗΣΕΩΝ-ΑΠΑΝΤΗΣΕΩΝ

Φαντάζομαι πολλούς που θα είχαν αυτή τη μοναδική ευκαιρία να λύσουν το βιοποριστικό τους. Πάντως, όντως, εγώ αν έβλεπα αυτή την άνοιξη θα έπαιρνα τις φίλες μου και θα πηγαίναμε για ένα ωραίο τσιμπούσι. Θα τους έλεγα κιόλας, να καλέσουν κι εκείνες με τη σειρά τους τις δικές τους φίλες.

Το άνοιγμα των άδειων χώρων για τους κατοίκους, το κράτος σε συνεργασία με κεφαλαιούχους (πανεπιστήμια, εμπορικά κέντρα, λυρική σκηνή κ.α.) Για τους νέους ή ενεργούς κινητικά κατοίκους, οι ίδιοι μέσα από συνειδητές πολιτικές δράσεις ή και μη συνειδητές με ψυχαγωγικό χαρακτήρα. Το προσωρινό άνοιγμα του χώρου μπορεί να γίνει με κάθε τρόπο. Το πλήθος των επισκεπτών αλλάζει τα δεδομένα κάθε φορά. Όσο μεγαλώνει αυτό το πλήθος λιγοστεύουν και οι τρόποι καθώς οι ιδέες και οι ελευθερίες συγκρούονται. Για ποιούς θα ανοίξουν τα εγκαταλελειμμένα ;

7. ΤΙ ΘΑ ΠΡΟΚΑΛΟΥΣΕ ΤΟ ΑΝΟΙΓΜΑ ΤΩΝ ΑΔΕΙΩΝ ΧΩΡΩΝ;

81

Σε ένα σενάριο που οι άδειοι χώροι ανοίγουν σε πρώτο στάδιο θα προκαλούσε απορία. Γιατί έχουν ανοίξει αυτοί οι χώροι; Ποιος τους άνοιξε; Μπορούμε να μπούμε έτσι απλά; Ποιό είναι το ιδιοκτησιακό καθεστώς αυτών των χώρων; Θεωρούνται δημόσιοι ή ιδιωτικοί χώροι; Το κατώφλι είναι μια μετάβαση, ένα πέρασμα από το δημόσιο στο ιδιωτικό και αντίστροφα. Θα μπορούσε να εκφράσει κανείς, ότι εφόσον οι πόρτες είναι ανοιχτές αυτοί οι χώροι αποτελούν προέκταση του δημόσιου χώρου αφού έχει «καταργηθεί» το όριο που τα διαχώριζε. Οι χώροι πλέον αποτελούν ένα κέλυφος που περιμένει να του αποδοθεί χρήση ή να μεταχειριστεί όπως ένας δημόσιος χώρος. Εφόσον οι πόρτες αυτών των χώρων παραμένουν ανοιχτές δεν θα υπάρχει ιδιωτικότητα. Μπορεί ενδεχομένως να μετατραπεί σε χώρο που να καλύπτει ανάγκες στέγασης, αλλά από τη στιγμή που κάποιος επιδιώξει να κλείσει αυτή την πόρτα θα υπάρξει διεκδίκηση για την ταυτότητα του χώρου. Στην περίπτωση λοιπόν που οι χώροι αυτοί ανοίξουν στο κοινό, καλύτερα οι άνθρωποι που θα διέρχονται σε αυτούς να επιδιώξουν τη διαμόρφωση ενός συλλογικού και δημόσιου χαρακτήρα, ασχέτως τις δραστηριότητες που θα στεγάζουν και τις πιθανές χρήσεις τους.

Το άνοιγμα των άδειων χώρων θα προκαλούσε συμβάντα. Αυτοί οι χώροι θα ξεκινούσαν να αποτελούν πεδία όπου κάτι μπορεί να συμβεί. Θα αποτελούσε ένα πεδίο το οποίο και στο οποίο τα υποκείμενα θα μοιράζονται ή θα διεκδικούν. Βέβαια, για κάποιους ανθρώπους είναι ήδη ανοιχτοί. Και για κάποιους δεν θα

82

ΤΕΥΧΟΣ ΕΡΩΤΗΣΕΩΝ-ΑΠΑΝΤΗΣΕΩΝ

αποτελούσε αλλαγή στην ζωή τους το άνοιγμα τέτοιων χώρων.

Εξαρτάται πάντα από τη συνθήκη υπο την οποία θα υλοποιούνταν αυτή η απόφαση. Αρχικά, στην περίπτωση που επικρατούσε κάποιου είδους συμφωνία-ομόνοια σε σχέση με τον τρόπο και τις προϋποθέσεις του ανοιγματος των χώρων, ένα μέρος του κόσμου θα εψαχνε να βρει τρόπους να τους αξιοποιήσει για εμπορική χρήση, δηλαδή είτε για να ανοιξει μαγαζιά, είτε για να τα επισκευάσει, προκειμένου να τα ενοικιασει σε τρίτους. Περιθωριοποιημένες κοινωνικές ομάδες ή ατομικότητες θα προσπαθούσαν να τους οικιοποιηθούν ως μια κρυφή φωλιά στην πόλη. Ταυτόχρονα, εκείνοι που δυσκολεύονται να ανταπεξέλθουν στα ήδη ακριβά ενοίκια θα πήγαιναν να τα επανα-κατοικήσουν, μαθαίνοντας τους τρόπους με τους οποίους αναγνώσκουν ένα εγκαταλελειμμένο κτίριο και τις προϋποθέσεις προκειμένου να εφαρμοσουν τα απαραίτητα μερεμέτια. Εκείνοι που δεν θα ηθελαν να καθαρίσουν ή να επισκευάσουν τους εγκαταλελειμμένους χώρους που θέλουν να οικειοποιηθούν, θα ανέθεταν σε επαγγελματίες την υλοποίηση των επιμέρους εργασιών. Συνεπώς, περισσοτεροι ανθρωποι θα έστρεφαν το ενδιαφέρον τους προς τα επαγγέλματα των καθαριστών, μαστόρων, μηχανικών, υδραυλικών, ηλεκτρολόγων, ξυλουργών, οικοδόμων, τεχνιτών, χρωματιστών, καλλιτεχνών και τα συναφή.

7. ΤΙ ΘΑ ΠΡΟΚΑΛΟΥΣΕ ΤΟ ΑΝΟΙΓΜΑ ΤΩΝ ΑΔΕΙΩΝ ΧΩΡΩΝ;

83

Αλληλέγγυοι θα βοηθούσαν αστέγους κι αιτούντες άσυλο, να εγκατασταθούν σε νέους χώρους. Οι καταλήψεις θα γινόντουσαν σύνηθες φαινόμενο και πιθανόν να ονομαζόντουσαν επαναχρήσεις αποτελώντας κίνητρο για τη συσπείρωση και τη συστέγαση ομοιδεατών και τη δημιουργία τοπικών κοινοτήτων.

Για να απαντήσει κανείς στην ερώτηση αυτή θα πρέπει να μιλήσει για το πλαίσιο της κίνησης αυτής. Αν θεωρήσουμε πως μιλάμε για τις υπάρχουσες συνθήκες , θα δημιουργούσε περισσότερο κέρδος, περαιτέρω ιδιοκτησία και γενικότερα τη συνέχια στην εξέλιξη της υπάρχουσας δομής με τους συγκεκριμένους κανόνες και αξίες . Αν όμως το θεωρήσουμε υπο τη σκοπία κοινωνικων χειραφετήσεων κοιωνικής εντροπίας , μιας περιόδου όπου τα θεμέλια των πρότερων δομών τρίζουν και ερχονται νέα εδάφη να καλλιεργηθούν και να εμποτιστούν με άλλες αξίες, τότε οι χώροι αυτοι μπορουν να αποτελέσουν το μεταβατικό αυτο όχημα προς μια άλλη κοινωνία, καθως εκεί δεν εμφανίζονται με την ιδια δυναμική τα καταλοιπα της ιδιοκτησίας. Το πρόταγμα του συνθήματος “χτίσαμε αρκετά, ας τα καταλάβουμε” απεικονίζει αυτη ακριβώς τη σχέση εξουσίας του ιδιοκτήτη με την ιδιοκτησία του και τη σχέση των υπόλοιπων με το περίσσευμα της ιδιοκτησίας του πρώτου, ότι αν ειναι να “μπούμε” κάπου πρώτα θα μπούμε στα εγκαταλελειμμένα.

84

ΤΕΥΧΟΣ ΕΡΩΤΗΣΕΩΝ-ΑΠΑΝΤΗΣΕΩΝ

Αρχικά, θα προκαλούσε μία αμηχανία. Έπειτα, κυρίως νέοι αλλά και άλλοι, θα έμπαιναν να τα εξερευνήσουν και θα άρχιζαν να τους χρησιμοποιούν ως στέκια εξόδου, απομόνωσης, χαλάρωσης αλλά και εκτόνωσης. Αυτό θα οδηγούσε σε διχασμό μεταξύ αυτών και της γειτονιάς. Σιγά σιγά όμως, θα άρχιζε να αντιλαμβάνεται ο κόσμος διαφορετικά αυτούς τους χώρους, και θα οδηγούνταν σε μία πιο οργανωμένη χρήση μερικών από αυτών, είτε ως χώρους αναψυχής, είτε στέγασης κάποιου προγράμματος αναγκαίου για τη γειτονιά, είτε σαν χώρους διαμονής. Κάποιοι από τους χώρους αυτούς, πιθανά να οδηγούνταν σε κατάχρηση και να γινόντουσαν εσωστρεφείς και ανοιχτοί σε συγκεκριμένα υποκείμενα. Τελικά, κάποιοι χώροι θα κρίνονταν επικίνδυνοι και θα έκλειναν ξανά ή θα γκρεμίζονταν, ενώ κάποιοι άλλοι θα επισκευάζονταν από οργανωμένες ομάδες.

Αρχείο Κ.Α.Υ.Λ.Α

8

0

11

Ποιός αξίζει να έχει πρόσβαση στους εγκαταλελειμμένους χώρους;

8. ΠΟΙΟΣ ΑΞΙΖΕΙ ΝΑ ΕΧΕΙ ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΠΡΟΣΒΑΣΗ ΣΤΟΥΣ ΕΓΚΑΤΑΛΕΛΕΙΜΜΕΝΟΥΣ ΧΩΡΟΥΣ;

89

Οι ιδιοκτήτες. Αν είναι νεκροί, οι κληρονόμοι. Αν δεν υπάρχουν, το κοινό, το ‘κράτος’, το σύνολο. Ας πούμε όλοι για αρχή. Έπειτα σε όσους το έχουν περισσότερο ανάγκη, στους άστεγους ανθρώπους. Και μετά στους επόμενους στη γραμμή προτεραιότητας, πάντα θέτοντας ως σκοπό την ευημερία του συνόλου. Και τι σημαίνει αυτό; Τα σενάρια πολυπληθή.

Σ’ αυτούς που τα πλήρωσαν; Σ’ όσους δεν τα’ χουν; Σ’ αυτούς που τα θέλουν; Είναι πάρα πολλά για να πεις πως αν μπορούσες θα τα δινες σε όσους τα χρειάζονται. Και πολύ λίγα για να πεις πως αν μπορούσες θα τα έδινες σε όσους τα χρειάζονται πραγματικά. Εγώ αν τα είχα, θα τα έδινα σε όποιον μου τα ζητούσε, αλλά και τώρα που δεν τα χω θα προσπαθήσω να τα “πάρω”. Δεν είναι απλό να πεις πως θα τα προσφέρεις σε όσους δεν έχουν να μείνουν. Υπάρχουν τόσα και τόσα που χρησιμοποιούνται με λάθος τρόπο. Για να δω λοιπόν σε ποιόν θα τα έδινα, θα τα άδειαζα πρώτα όλα, “κενά” και “γεμάτα” και μετά θα τα μοίραζα σ’ όσους τα πλήρωσαν, σ’ όσους τα θέλησαν, σε όσους τα χρειάζονται και σε όσους τα χρειάζονται πραγματικά. Θα τα έδινα σε όποιον τα ζητούσε, σ’ εμάς που τα πήραμε, αλλά και σ’ όσους δεν έχουν να μείνουν. Εκείνα πολλές φορές άλλωστε, από μόνα τους μας διαλέγουν.

90

ΤΕΥΧΟΣ ΕΡΩΤΗΣΕΩΝ-ΑΠΑΝΤΗΣΕΩΝ

Ακόμα να το καταλάβουμε;

Τα εγκαταλελλημένα δημιουργούν εχθρικές σχέσεις με τους κατοίκους επειδή ενοχλούν στο μάτι τόσο πολύ, που γίνονται σχεδόν απαγορευμένα. Αυτοί που μπορούν να τα προσεγγίσουν και να εισβάλλουν σε αυτά ως αρχαιολόγοι, εξερευνητές αλλά και παρασιτικά ως κοινωνικά παράσητα ή ακόμα και σαν κάτοικοι έτσι ταυτόχρονα κερδίζουν και την ελεύθρη πρόσβαση σε αυτά.

Η απόδοση αξίας εμπεριέχει μια διαδικασία ιεράρχησης όσον αφορά τα κριτήρια που πρέπει να εκπληρώνει κανείς για να έχει πρόσβαση. Η πρώτη σημαντική αξιολόγηση γίνεται πάνω στο νόμο της ιδιοκτησίας σε σχέση με μια βιοποριστική ανάγκη ή με την απόδοση χρήσης σε έναν χώρο, του οποίου δεν θα αποδοθεί χρήση σε ένα μακροχρόνιο διάστημα. Θα κλιθούμε δηλαδή να αποδώσουμε βαρύτητα σε κάποιους λόγους, που πιστεύουμε ότι είναι σημαντικοί για να έχει κανείς ελεύθερη πρόσβαση. Εάν η ελεύθερη πρόσβαση δεν εμπεριέχει κατοίκηση, αλλά στεγάζει διαφόρων ειδών δραστηριότητες τότε όλοι θα πρέπει να έχουν πρόσβαση, εφόσον ανατραπεί το ιδιοκτησιακό καθεστώς. Ίσως μετά από 10 χρόνια αχρηστίας το οίκημα να αποσύρεται από την κατοχή του ιδιοκτήτη και να διατίθεται στο δημόσιο ή για δημόσια χρήση.

8. ΠΟΙΟΣ ΑΞΙΖΕΙ ΝΑ ΕΧΕΙ ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΠΡΟΣΒΑΣΗ ΣΤΟΥΣ ΕΓΚΑΤΑΛΕΛΕΙΜΜΕΝΟΥΣ ΧΩΡΟΥΣ;

91

Ο εγκαταλελειμμένος χώρος έχοντας χάσει τον αρχικό του ρόλο, και μη βρισκόμενος σε χρήση, είναι πλέον ανοιχτός σε οποιαδήποτε άλλη δραστηριότητα. Στους εγκαταλελειμμένους χώρους, ελεύθερη πρόσβαση μπορεί να έχει αρχικά κάποιος ο οποίος βρίσκεται σε κατάσταση ανάγκης. Ένας που στερείται στέγης και όλα όσα αυτή περιέχει. Σε δεύτερη φάση, από την εμπειρία μου στην Ελλάδα, δικαίωμα ελεύθερης εισόδου μπορούν τα έχουν τα αδέσποτα ζώα, ή ημιαδέσποτα, τα οποία επίσης αναζητούν μία προστασία κατά τη διάρκεια της νύχτας και της μέρας. Σε τρίτη φάση, ελεύθερη είσοδο μπορεί να έχει οποιοσδήποτε δεν ενοχλεί τους δύο προηγούμενους, και δεν βλάπτει κάποιον άλλο άνθρωπο ή κάποιο ζώο.

Οποιοσδήποτε κι οποιαδήποτε έχει καλή πρόθεση επι της διαδικασίας-διάδρασης μαζί τους. Ποιος όμως αξίζει να αποφασίσει ποιες είναι καλές & κατάλληλες προθέσεις κι εν τέλη να επιλέξει, ποιός αξίζει να έχει ελεύθερη πρόσβαση σε αυτούς;; Κατ εμού, αξίζει οποιοσδηποτε κι οποιαδήποτε επιθυμει να τους αξιοποιήσει με πρωτεύον το κοινωνικο όφελος και τη συνεισφορά στην τοπική κοινότητα/γειτονιά. Καλλιτεχνικες ομάδες που παράγουν έργο ή προσφερουν εργαστήρια.Ακόμη, πολιτιστικές ομάδες που πραγματοποιούν ανοιχτές εκδηλώσεις. κοινωνικές δημοτικές δομές - παραρτήματα για ψυχολογία, εκπαιδευτικά εγχειρήματα για όλες τις ηλικίες. Βιβλιοθήκες, μουσεία, θέατρα, εκθεσιακοί χώροι. Το να υπάρχει ελεύθερη πρόσβαση είναι μεγάλο και δίκαιο αγαθό, ωστόσο δεν αρκεί για να αξιοποιηθεί επαρκώς ένας χώρος. Χρειάζεται να υπάρχουν ξεκάθαροι στόχοι, αξίες, συστημα οργάνωσης επικοινωνίας και διαχείρισης των επιμέρους ζητημάτων.

92

ΤΕΥΧΟΣ ΕΡΩΤΗΣΕΩΝ-ΑΠΑΝΤΗΣΕΩΝ

Όσον αφορά το κτιριακό κέλυφος χρειαζεται να λυθεί το ζήτημα, του καθαρίσματος, των επισκευών και της στατικής μελέτης, έτσι ώστε ο χώρος να είναι βιώσιμος και ασφαλής. Περα των προαναφερθέντων, βάση της παρούσας παγκόσμιας συνθήκης, θα άξιζε επίσης να παραχωρηθούν τέτοιοι χώροι στις παρακάτω κοινωνικές ομάδες. Για παράδειγμα, πρόσφυγες ολικού, οικονομικού ή εμφύλιου πολέμου διασχίζουν την Ελλάδα προκειμένου να περάσουν τα σύνορα ή να ενταχθούν στην κοινωνία της. Άνθρωποι απο τη Συρία, το Αφγανιστάν, το Ιράκ, το Κουρδιστάν, το Καμερούν, το Κονγκό, τη Σομαλία και άλλων χωρών της Ασίας και της Αφρικής είναι συσωρευμενοι σε αφιλόξενες κι εξαθλιωμένες δομές που ονομάζονται ‘χοτ σπότ’, ‘καμπ φιλοξενίας προσφύγων’, στρατοπεδα συγκεντρωσης κ.ά. Εκεί, άνδρες γυναίκες και παιδιά, ζουν χωρις τις επαρκεις συνθηκες υγιεινης και εξασφάλισης των βασικών και καθημερινών τους αναγκών. Η αίσθηση ασφάλειας, η ψυχολογική, ψυχαγωγική και παιδαγωγική υποστήριξη είναι μερικά από τα απαραίτητα εφόδια που μπορούμε να τους παρέχουμε μέσα από την παροχή σε πόρους και της κατάλληλη αξιοποίηση των εγκαταλελειμμένων και διαθέσιμων δομών. Αντίστοιχα, αναξιοποιητοι χώροι,θα αποτελούσαν παράγοντα σημαντικής βιοτικής μέριμνας, των αστέγων, απόρων και οικονομικά αδύναμων κατοίκων του εκάστοτε τόπου. Επιπλέον, οι φοιτητές/φοιτήτριες θα άξιζε να μπορούν να αξιοποιήσουν ελεύθερα το κτιριακό απόθεμα των πόλεων που σπουδάζουν. Σε συνδιασμό με την δωρεάν σίτιση, την ελεύθερη είσοδο σε κοινωνικές υποδομες, την παροχή βιβλίων και υλικοτεχνικών υποδομών, θα μπορούσαν να φοιτήσουν αυτόνομοι/ες απο την οικονομική κατάσταση των οικογενειών τους.

8. ΠΟΙΟΣ ΑΞΙΖΕΙ ΝΑ ΕΧΕΙ ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΠΡΟΣΒΑΣΗ ΣΤΟΥΣ ΕΓΚΑΤΑΛΕΛΕΙΜΜΕΝΟΥΣ ΧΩΡΟΥΣ;

93

«μα ποιος είμαι εγώ να κρίνω, ε (!) ?» π.α.κ.β. = πάμε αύριο και βλέπουμε , παράφραση του υπάρχοντος (λολ) π.κ.β. = πάμε και βλέπουμε

Εκ πρώτης όψης, θα έλεγα όλοι. Αλλά, αυτό μάλλον δεν θα λειτουργούσε αθώα. Το δικαίωμα ελεύθερης πρόσβασης πρώτα θα έπρεπε να το έχουν όλα τα υποκείμενα που αναζητούν την στέγη τους. Σε δεύτερη φάση τα άτομα εκείνα που θέλουν να οργανώσουν εγχειρήματα που αποσκοπούν στην εξέλιξη μίας γειτονιάς, καθώς, και σε άτομα που έχουν ανάγκη κάποιο χώρο για τη διεκπεραίωση κάποιας ενασχόλησής τους. Έπειτα, σε άτομα που θέλουν να δραστηριοποιηθούν σε έναν τέτοιο χώρο προσωρινά. Τέλος, καλό θα ήταν η χρήση των εγκαταλελειμμένων από όλα τα παραπάνω να γίνει με σύνεση, προκειμένου να μην οδηγήσει στην κατάχρησή τους.

Αρχείο Κ.Α.Υ.Λ.Α

8

0

11

Τι είναι το βρώμικο;

9. ΤΙ ΘΕΩΡΟΥΜΕ ΒΡΩΜΙΚΟ;

97

Βρωμιά: -η συσσώρευση πλεονάζουσας ύλης, της περιττής για το σώμα χώρο, μη αναγκαίας ύλης, οργανικής ή ανόργανης.

-η φυσιολογία -η ανάπτυξη μικροοργανισμών Εγώ: σωματικά προϊόντα-παραπροϊόντα (σπέρμα, νύχια, σάλιο, μαλλιά), περιττώματα (ούρα, κόπρανα) Αηδία: ίσως ενστικτωδώς για αποφυγή ασθενειών (κακή μυρωδιά χαλασμένου φαγητού, νέκρας) Κριτήριο χαρακτηρισμού βρωμιάς: - η πιθανότητα διατάραξης της υγείας-φυσιολογίας του σώματος -η αισθητική δυσαρέστηση που προκαλεί οπτικά ή οσφρητικά -επίσης οπτικά ως προς την τάξη και τον έλεγχο του χώρου Ίσως η καθαρότητα είναι η απουσία πλεονάσματος, η κενότητα του χώρου, η επιδίωξη του ατόφιου.

Βρώμικο είναι αυτό που μοιάζει λερωμένο. Αυτό που τα παιδιά μαθαίνουν να μην αγγίζουν. Αυτό που οι μεγαλύτεροι νομίζουν ότι θα τους αρρωστήσει και που αν το αγγίξουν, οι άλλοι μεγαλύτεροι θα θεωρήσουν τους ίδιους βρώμικους. Το βρώμικο είναι το στίγμα.

98

ΤΕΥΧΟΣ ΕΡΩΤΗΣΕΩΝ-ΑΠΑΝΤΗΣΕΩΝ

Είναι το μη εξημερωμένο, το αποξενωμένο, πολλές φορές το άγνωστο. Για άλλους, το βρώμικο είναι η γοητεία. Το ανέμελο, το αλήτικο, το ξεχού. Βρώμικο μπορεί να είναι το διαφορετικό, ότι δεν έχουμε συνηθίσει. Αυτό που τα παιδιά θέλουν στην πραγματικότητα να αγγίξουν. Σίγουρα είναι κάτι που δεν περνά απαρατήρητο. Έχεις να κάνεις με το βρώμικο. Έχεις να κάνεις με το ηλιόλουστο. Έχεις να κάνεις με το πιο σκληρό. Έχεις να κάνεις με το rock n’ roll.

Βρώμικο θεωρώ κάτι το οποίο έχει τόσο πολύ καιρό να αγγίξει ο άνθρωπος, ώστε το περιβάλλον στο οποίο βρίσκεται να το έχει αλλοιώσει. Η βρωμιά δείχνει και την παλαιότητα του κτηρίου και μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως εργαλείο κατανόησης της τετελεσμένης εποχής του.

Το βρώμικο συνδέεται άρρηκτα με την υγιεινή, είτε προσωπική είτε ως κοινωνική σύμβαση. Η απουσία υγιεινής καθιστά κάτι βρώμικο, για παράδειγμα η παρουσία σε ένα περιβάλλον με

9. ΤΙ ΘΕΩΡΟΥΜΕ ΒΡΩΜΙΚΟ;

99

πολύ σκόνη επιβαρύνει την υγεία, καθώς ο οργανισμός την εισπνέει γεγονός που το αντιλαμβανόμαστε από συσσώρευση σκόνης στα ρουθούνια. Σίγουρα το αναπνευστικό επιβαρύνεται από αυτή τη συνεχόμενη έκθεση. Η μόλυνση ενός τραύματος συμβαίνει εξαιτίας της επαφής με το χώμα ή με μια επιφάνεια, που ενδεχομένως οι μικροοργανισμοί που βρίσκονται σε αυτή θεωρούνται επιβλαβείς για το ανθρώπινο οργανισμό. Το χώμα από μόνο του δεν είναι βρώμικο, αλλά η ασυμβατότητα του με το ανθρώπινο σώμα το καθιστά βρώμικο, ανθυγιεινό ή επιβλαβές. Η «εικόνα» του καθαρού στις σύγχρονες κοινωνίες έχει προκύψει από μια ανάγκη να εξαφανίσουμε τις οσμές ή τυχόν λεκέδες από το σώμα και τα ρούχα μας, εξαιτίας διαφόρων συσχετίσεων. Για παράδειγμα το make-up χρησιμοποιείται για καλλωπισμό, αλλά η μπογιά στα ρούχα και στο πρόσωπο ενός ελαιοχρωματιστή θεωρούνται βρωμιά, επειδή δεν υπήρχε η πρόθεση να βαφτεί ο ίδιος. Η μπογιά στο σώμα του ελαιοχρωματιστή θεωρείται βρωμιά, επειδή δεν πρέπει να βρίσκεται εκεί, αλλά στον τοίχο. Πολλές οσμές συσχετίζονται με αρνητικά ή θετικά συναισθήματα, ωστόσο όσες θεωρούνται βρώμικες συνδέονται με το σάπιο και κατ’ επέκταση τον θάνατο. Το σώμα μας προειδοποιεί ον οργανισμό, ότι υπάρχει κίνδυνος εάν καταναλώσω ή έρθω σε παραπάνω επαφή με αυτό που εκκρίνει τις μυρωδιές. Είναι χαραγμένο στον οργανισμό μας από τα γονίδια και τις εμπειρίες των προγόνων μας. Έχω παρατηρήσει, από τα βιώματα μου διαφορετικές οσμές μεταξύ των φυλών, εξαιτίας των διαφορετικών ορμονών και γονιδίων που υπάρχουν στον οργανισμό τους. Οι οσμές διαφέρουν στον κάθε άνθρωπο ξεχωριστά, ωστόσο επειδή στους ανθρώπους μιας φυλής οι γενετικές διαφορές είναι πολύ μικρότερες δεν μπορούμε να τις διακρίνουμε εκ πρώτης όψεως, αλλά κάποιος πρέπει να μείνει άπλυτος για κάποιες μέρες έτσι ώστε, να αναδυθούν.

100

ΤΕΥΧΟΣ ΕΡΩΤΗΣΕΩΝ-ΑΠΑΝΤΗΣΕΩΝ

Οι μυρωδιές των διαφόρων προϊόντων που χρησιμοποιούνται για την κάλυψη των οσμών (σαμπουάν, αποσμητικά, κολόνιες κλπ.), έχουν καταστήσει αυτές τις μυρωδιές πιο συνηθισμένες από τις φυσικές οσμές των ανθρώπων, οπότε η συνήθεια και τα στερεότυπα της εποχής επηρεάζουν σε μεγάλο βαθμό την ιδέα που έχουμε για τη “βρωμιά”. Άλλωστε το περιβάλλον της πόλης είναι αποστειρωμένο σε σύγκριση με τη «φύση», δηλαδή μέρη όπου δεν υπάρχει πολιτισμός. Παρολ’αυτά, η αποστείρωση και η υγιεινή των ανθρώπων έχουν συνεισφέρει στην επέκταση του προσδόκιμου ζωής.

Το βρώμικο είναι ίσως, κάτι που προκύπτει από μία υποκείμενη έλλειψη ενδιαφέροντος και φροντίδας. Η έννοια που μπορεί να βοηθήσει σε αυτή την αναζήτηση είναι η ακηδεία, ή αλλιώς αφροντισιά, η οποία προκύπτει από την λέξη κηδεύω, φροντίζω. Η ακηδεία χαρακτήριζε τους μοναχούς, οι οποίοι καθώς μόναζαν, δεν έρχονταν σε επαφή με άλλους ανθρώπους και έτσι δεν λούζονταν ούτε πρόσεχαν την εξωτερική τους εμφάνιση. Στην περίπτωση μας όμως ένας βρώμικος χώρος ή ένα βρώμικο αντικείμενο ενώ βρίσκονται σε ακηδεία, δεν έχουν απομακρυνθεί από το περιβάλλον όπου οι άνθρωποι και οι χώροι αλληλεπιδρούν. Ούτε βέβαια έχουν επιχειρήσει να πραγματοποιήσουν μία εσωτερική αναζήτηση (λολ)! Θα μπορούσαμε να πούμε επίσης ότι βρώμικο είναι αυτό που έχει σημάδια από διαφορετική χρήση από αυτήν για την οποία κατασκευάστηκε. Επομένως, ένας σκονισμένος πάγκος ενός ξυλουργού δεν είναι βρώμικος, αφού εξυπηρετεί την κοπή των ξύλων. Ούτε ένα πιάτο θεωρείται βρώμικο, αν έχει μέσα αποφάγια. Όμως, ένας πάγκος ξυλουργικής θεωρείται βρώμικος

9. ΤΙ ΘΕΩΡΟΥΜΕ ΒΡΩΜΙΚΟ;

101

αν έχει πέσει πάνω του φαΐ και αντίστοιχα ένα πιάτο, όταν έχει πέσει μέσα σκόνη. Έτσι λοιπόν, θα έλεγα πως το βρώμικο δεν είναι τίποτε άλλο, παρά αυτό που δεν φροντίζει κανείς και για το οποίο δεν ενδιαφέρεται κανείς, αλλά και εκείνο που έχει σημάδια διαφορετικής «χρήσης».

Το απεχθές, το ακάθαρτο. Τη δυσωδία, τη στασιμότητα της ροής. Το κολλώδες και το ανθεκτικό συνάμα. Την αίσθηση της αποστασιοποίησης και τη διαίσθηση του επιβλαβούς. Των αποικίων παθογόνων μικροοργανισμών και της αλλοίωση της ύλης στο πέρασμα τους. Ακόμη, να σημειώσω πως κάτι ακατάστατο δεν σημαίνει πως είναι απαραίτητα βρώμικο, Αντίστοιχα, κάτι καθαρό δεν είναι απαραίτητα τακτοποιημένο. Η τάξη και η αταξία είναι υποκειμενικά και πολιτισμικά ζητήματα, τα οποία σχετίζονται, όμως δε συνδέονται άμεσα με την καθαρότητα και την βρωμιά.

102

ΤΕΥΧΟΣ ΕΡΩΤΗΣΕΩΝ-ΑΠΑΝΤΗΣΕΩΝ

Μια από τις βασικές αξίες εξέλιξης του πολιτισμού είναι οι όροι του καθαρού και της τάξης. Ανέκαθεν κριτήρια αξιολόγησης ενός νοικοκυριού είναι το πόσο οργανωμένο είναι, πόσο τακτοποιημένο και γενικότερα «πλούσιο» ,σε υλικά αποθέματα και αγαθά αλλά και σε υπηρεσίες εννοώντας όμως ένα αστικό σπίτι εξασφαλίζει εργασία σε υπηρετικό προσωπικό, που μοναδικό μέλημα του είναι η διατήρηση της όψης των πραγμάτων, η εντύπωση της ζώσας «ζωής», πως η οικεία μένει και θα παραμένει ενεργή. Η συντήρηση δηλαδή της αστικής τάξης και του καθωσπρεπισμού. Το βρώμικο και το καθαρό, είναι σημείο φοβερό και φοβερό σημείο. Αποτελεί φόβητρο για εκατέρωθεν τάξεις του κοινωνικού και πολιτικού γίγνεσθαι. Στην ιδέα του βρώμικου φαντασιωνόμαστε ταυτόχρονα το μη πολιτισμένο αυτό το οποίο δεν έχει περάσει τα απαραίτητα στάδια ένταξης στο κοινωνικό σύνολο. Είναι προτιμότερο να μυρίζουμε το ίδιο αδιάφορα από το να μυρίζουμε διαφορετικά. Σε περιπτώσεις όμως εκτιμούμε τη δυσοσμία είναι εκεί που εμφανίζονται αντεστραμμένα τα πρότυπα μας , σε περιπτώσεις δηλαδή όπου η ηδονή κυριαρχεί , τα φετιχ μας. Γνωρίζουμε πως εκεί που η ηθική μας περιορίζει παράλληλα αγνοείται και χάνεται μπρος στην επίτευξη της επιθυμίας μας και την ικανοποίηση που θα αντλήσουμε μέσα από αυτή. Το μη καθαρό , δεν είναι απαραίτητα βρώμικο αλλά ούτε και καθαρό. Το μη καθαρό είναι αυτό το οποίο ενδέχεται να “καθαριστεί”, βρίσκεται λίγο έξω από το κύκλο ένταξης , αποκλεισμένο όμως , κατέχει τα απαραίτητα στοιχεία συμβίωσης χωρίς την επιταγμένη από το διαφωτισμό σύνθεση, το προχώρημα δηλαδή. Στέκεται και μας παρατηρεί θέλοντας ίσως να μας κινήσει, ε αυτή τη φορά ας συγκινηθούμε χορεύοντας με τις μύτες, τα στόματα και τα μάτια μας.

9. ΤΙ ΘΕΩΡΟΥΜΕ ΒΡΩΜΙΚΟ;

103

Βρώμικο είναι αυτό που στην όψη ή στην επαφή με αυτό, προκαλείται φόβος και ανασφάλεια, πιστεύοντας ότι θα επιφέρει μόνιμη η και προσωρινή αλλαγή στο σώμα μας ή στα αντικείμενά μας ή θα προκαλέσει κάποια ενόχληση.

Αρχείο Κ.Α.Υ.Λ.Α

8

0

11

Θα έπρεπε τα εγκαταλελειμμένα να αποτελούν πολιτιστική κληρονομιά

10. ΘΑ ΕΠΡΕΠΕ ΤΑ ΕΓΚ/ΜΕΝΑ ΝΑ ΑΠΟΤΕΛΟΥΝ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΗ ΚΛΗΡΟΝΟΜΙΑ Η ΟΧΙ ΚΑΙ ΓΙΑΤΙ;

107

Κριτήριο η δομή-σχεδιασμός(;), η ιστορία, τα συμβάντα που έχουν διαδραματιστεί εκεί στο παρελθόν(;). Σίγουρα η πιο ουσιώδης ανάγκη είναι η επιβίωση, άρα η στέγαση. Εφόσον καλύπτεται αυτή η ανάγκη επιστρέφουμε στα προηγούμενα κριτήρια. Γενικώς η αξία του μηχανισμού της μνήμης στο σώμα, μεταφράζεται ως παράδοση στο χρονικώς συνεχές σύνολο σωμάτων. Από αυτή τη σκοπιά, όσο χρήσιμη είναι η προσωπική μνήμη για το σώμα, είναι και η συλλογική μνήμη για το συσσωμάτωμα. Αν αυτό αποσκοπεί στην επιβίωση και την εξέλιξή του. Το κριτήριο διάκρισης μιας μνήμης ως αξιόλογη ή μη, είναι σύνθετο. Βασικό στοιχείο η μοναδικότητά του.

Μελετώντας τα εγκ. μπορούμε αναλόγως τις βλέψεις μας να αντλούμε πλήθος πληροφοριών που έχουν να κάνουν με πολιτιστικά, λαογραφικά, κατασκευαστικά κ.α. στοιχεία μιας προηγούμενης εποχής. Τα εγκ. για όσο χρόνο παραμένουν πραγματικά άδεια από ζωή λειτουργούν ως κυρίαρχοι πυρήνες μνήμης. Ορισμένες φορές διατηρώντας στοιχεία του παρελθόντος για τους επίδοξους ερευνητές ή σύγχρονους αρχαιολόγους, αλλά και ως μνήματα για τους ανθρώπους της γειτονιάς που όταν τους ρωτάς εάν “αυτό το σπίτι είναι παρατημένο”, τους σκάνε αναμνήσεις από το πρόσωπο –ή τα πρόσωπα- που ήταν συνδεδεμένα με τον συγκεκριμένο χώρο και σου απαντούν πού συχνά έπειτα από έναν ελαφρύ αναστεναγμό. Για μας ή τουλάχιστον για μένα, αποτελούν ηχηρά τοπόσημα στις πόλεις που μπορεί να βρίσκομαι, καθώς με βοηθάνε

108

ΤΕΥΧΟΣ ΕΡΩΤΗΣΕΩΝ-ΑΠΑΝΤΗΣΕΩΝ

στο να αναγνωρίζω στοιχεία για το μέρος, ή ακόμα και να προσανατολίζομαι σε σχέση με αυτά. Επιδιώκω να τα παρατηρώ και να τα χρησιμοποιώ ως σημεία συνάντησης ή και εξόρμησης –ή τουλάχιστον αυτό συμβαίνει στο μυαλό μου-. Δεδομένου ότι η πολιτιστική κληρονομιά με τεχνικούς όρους βασίζεται στην διατήρηση –preservation/conservation-, θεωρώ πως δεν θα ‘πρεπε κανένα ή παρά μόνο ελάχιστα από τα εγκ. να ορίζεται με κάτι τόσο αυστηρό. Πολλές φορές είναι προτιμότερο να πλέουν μέσα στην ελευθερία τους και να αποτελούν εύπλαστες δομές δημιουργικής ευκαιρίας και εκφραστικότητας, “ξεφτισμένοι και βρώμικοι” χώροι ζύμωσης, συντροφιάς και καλλιέργειας.

Το ερώτημα είναι ποιοί πολιτιστικοί χαρακτήρες καταφέρνουν να επιβιώνουν στον χρόνο και γιατί; Πιστεύω πως αποτελούν δείγματα πιθανού πολιτιστικού χαρακτήρα αλλά επιβιώνουν μερικά μόνο από αυτά, κυρίως για πολιτικούς λόγους.

Ορίζοντας κάτι ως πολιτισμική κληρονομιά αυτόματα αποκόβεται από την επαφή με το κοινό. Ο μόνος λόγος για να έρθει κανείς σε επαφή με αυτό, είτε είναι χώρος είτε αντικείμενο, είναι για τη συντήρηση ή την αναπαλαίωση του με σκοπό τη διατήρηση για να περάσει στις επόμενες γενεές. Το αντικείμενο πλέον

10. ΘΑ ΕΠΡΕΠΕ ΤΑ ΕΓΚ/ΜΕΝΑ ΝΑ ΑΠΟΤΕΛΟΥΝ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΗ ΚΛΗΡΟΝΟΜΙΑ Η ΟΧΙ ΚΑΙ ΓΙΑΤΙ;

109

αποκτά την ιδιότητα του τεκμηρίου, οποιαδήποτε άλλη χρήση θα το φθείρει με αποτέλεσμα την αναπόφευκτη καταστροφή του. Έτσι το αντικείμενο χάνει την αρχική του χρήση ή σκοπό και γίνεται ένα έκθεμα προς θέαση, δηλαδή μουσειοποιείται. Η ζωοφόρος του Παρθενώνα αποτελούσε κομμάτι στο διάκοσμο του αρχιτεκτονήματος, πλέον θεωρείται κομμάτι του ελληνικού πολιτισμού και έχει αφαιρεθεί από το ίδιο το κτίσμα. Συνεπώς, δεν πληροί τις προϋποθέσεις για τις οποίες δημιουργήθηκε. Ο σεβασμός των αρχαιοτήτων είναι ζωτικής σημασίας, καθώς μεταφέρει μέσα στους αιώνες τη γνώση την κουλτούρα και το έργο των προγόνων της σύγχρονης ανθρωπότητας. Πολλές φορές αυτή η ταυτότητα συχνά ταυτίζεται με τον σύγχρονο θεατή της, εξαιτίας του κοινού τόπου που μοιράζονται. Αυτό αποτελεί πηγή απόκτησης ταυτότητας για μια μερίδα ανθρώπων, αυτή η τροφοδότηση βοηθάει στον προσδιορισμό του εαυτού μιας διαδικασίας που όλοι έρχονται αντιμέτωποι στη διάρκεια της ζωής τους. Αυτός ο κοινός τόπος δημιουργεί συνδέσμους μεταξύ των ανθρώπων, καταλήγοντας σε κάτι συλλογικό ένα κοινό έδαφος επικοινωνίας και οπτικής. Η ιστορική και πολιτισμική ανάδειξη χώρων και αντικειμένων του παρελθόντος, μακρινού και κοντινού, είναι σημαντικό κομμάτι του πολιτισμού και της κουλτούρας κάθε χώρας. Αυτή η ανάδειξη ωστόσο θα επιτευχθεί σε μεγαλύτερο βαθμό μέσω της χρήσης και της προσαρμογής τους στις σύγχρονες ανάγκες. Η έκθεση αυτών οδηγεί σε ένα στοίβαγμα αντικειμένων και χώρων που η μόνη τους χρήση είναι η έκθεση και η μνήμη, δηλαδή δεν επιτρέπεται να δημιουργηθούν νέες μνήμες μαζί ή μέσω αυτών, αλλά λειτουργούν ως υπενθύμιση ή επισήμανση ενός παρελθόντος, μιας χρήσης ή ενός γεγονότος. Η απόσταση μεταξύ εκθέματος και θεατή πρέπει να ξεπεραστεί και να αποτελέσει ένα δυναμικό

110

ΤΕΥΧΟΣ ΕΡΩΤΗΣΕΩΝ-ΑΠΑΝΤΗΣΕΩΝ

πεδίο συνύπαρξης παρελθόντος και παρόντος, ιστορικής μνήμης και δημιουργίας ανάμνησης για το σύγχρονο άνθρωπο, με αποτέλεσμα το στοίβαγμα αναμνήσεων πολλών γενεών.

Όλα τα κτήρια εγκαταλελειμμένα και μη, μπορούν να θεωρηθούν πολιτιστική κληρονομιά, αφού κουβαλούν ένα στοιχείο πολιτισμού πάνω τους. Το ζήτημα όμως, θα έλεγα πως είναι η αξία της πολιτιστικής αυτής κληρονομιάς. Η οποία κατ’ εμέ ορίζεται από τρείς άξονες: Πρώτον η ηλικία, καθώς όσο πιο παλιό είναι κάτι, τόσο περισσότερο το εκτιμούμε, δεύτερον η αρχιτεκτονική ποιότητα του κτηρίου, τα υλικά, οι όψεις και γενικότερα ότι εντάσσεται στην υλική του δυναμική και σε ότι αυτή παράγει, και τρίτον ο συμβολισμός που μπορεί να φέρει ένα κτήριο, μία ιστορική στιγμή στην οποία έχει πάρει μέρος, κάτι αξιοσημείωτο που χαρακτηρίζει και σημαδεύει αυτό το κτήριο συμβολικά. Ένα κτήριο αποκτά μία αξία πολιτιστικής κληρονομιάς, από τον συνδυασμό και συμψηφισμό των τριών αυτών αξόνων.

Σχετικά με το εαν θα έπρεπε τα εγκαταλελειμμένα κτίρια να αποτελούν πολιτιστική κληρονομιά, θα έλεγα πως εξαρτάται από τη φύση του εγκαταλελειμμένου και απο το τι ορίζουμε πολιτιστική κληρονομιά. Πολιτισμός. Κληρονομιά. Ποιοι χώροι είναι εν τέλη άξιοι απομνημόνευσης;

10. ΘΑ ΕΠΡΕΠΕ ΤΑ ΕΓΚ/ΜΕΝΑ ΝΑ ΑΠΟΤΕΛΟΥΝ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΗ ΚΛΗΡΟΝΟΜΙΑ Η ΟΧΙ ΚΑΙ ΓΙΑΤΙ;

111

Ισως εκεινοι που το στίγμα τους χάραξε ένα πολιτιστικό μονοπάτι και η ανάμνηση τους, αφυπνίζει το πνεύμα και την ιδιοσυγκρασία των ανθρώπων. Εκείνοι που προκαλούν έντονα συναισθήματα και διεγείρουν σκέψεις. Χώροι που διεγείρουν, σαν την τέχνη. Τεχνήματα. Χώροι που διηγούνται ιστορίες και υπενθυμίζουν γεγονότα. Τα λεγόμενα μνημεία. Και υπάρχουν άλλα μνημεία που αφηγούνται μια ιστορία και άλλα που τη χαράσουν, απλώς υπάρχοντας. Η ατομική κληρονομιά έχει ταυτόχρονα ενδιαφέρον σαν ζήτημα. Όταν κανείς μετακομίζει. Και αναρωτιέται τι απο ολα τα αρχεία, τα έργα τέχνης, τα εργαλεία, τις σημειώσεις, τα ρούχα, τα συμβολικά αντικείμενα του παρελθοντος, θελει να συνεχισει να κουβαλαει μαζι του; Θεωρώ πως τα στοιχεία που επιλέγουμε να μετακομίσουμε, είναι εκείνα που μας συγκινούν ή μας διευκολύνουν στο εντάξουμε το χαρακτήρα μας και τις συνήθειεςεξεις μας, στο νέο μας οίκο. Πάντα αναρωτιέμαι: “Τελικα όμως, τί θα πάρεις μαζί σου; Τι από το παρελθόν σου θέλεις να κρατήσεις;” Μερικές φορές σκέφτομαι πως κάποια αντικείμενα, θα ήταν άξιο να τα κρατήσω, για να τα δουν τα παιδιά μου, και να κατανοήσουν εμμέσως λαογραφικά στοιχεία της εποχής ή στοιχεία για την ιστορία του πατέρα και συνάνθρώπου τους. Αυτα τα αντικείμενα είναι κληρονομιά μου κι όσο τα κουβαλώ, τόσο κατανοώ στοιχεία που φέρουν, μέχρις ότου μεταβιβαστούν στις επόμενες γενιές του γενεαλογικού και κοινωνικού μας δέντρου. Πρόκειται για ένα ζωντανό-υλικό αρχείο. Αντίστοιχα θεωρώ πως λειτουργεί και με την πολιτιστική κληρονομιά και τους εγκαταλελειμμένους χώρους. Ποιους αξίζει εν τέλει να διασώσουμε στο πέρασμα του χρόνου για τις νέες γενεές;

112

ΤΕΥΧΟΣ ΕΡΩΤΗΣΕΩΝ-ΑΠΑΝΤΗΣΕΩΝ

Η φύση είναι ότι μας απέμεινε από τα ίχνη της ιστορίας του κόσμου. Είναι ένα μέρος που όλα αξιοποιούνται κατάλληλα κι έχουν τη συνεχή ροή τους. Ωστόσο ο άνθρωπος, προκειμένου να καλύψει τις επιθυμίες του, αλλοτριώνει αυτή την ροή, είτε κόβοντας δέντρα για ξυλεία, είτε ξεριζώνοντας τα για τη δημιουργία οδικών οδών. Θα ήθελα να θέσω ένα υποερώτημα: Η βιοποικιλότητα και το περιβάλλον δεν αποτελούν πολιτιστική κληρονομιά;

Αρχικά να μιλήσουμε τι πάει να πει πολιτιστική κληρονομιά. Είναι η μνήμη που ήμαστε περήφανοι για αυτή, μας γεμίζει με μια εθνική/παγκόσμια ομοψυχία αξίωσης του πολιτισμού μας ως κάτι το υψηλό και τη συνέχισή του πάνω στην ίδια κατεύθυνση που δημιουργήθηκε. Πως δηλαδή από αυτά που δομήσαμε ξεχωρίζουν αυτά που συνδυάστηκαν με αξίες που χτίσαμε με αυτές , που εν μέρει η εικόνα τους φέρει διαχρονικά υποφαινόμενες αξίες όπως της ανθρωπιάς, της ενότητας, της διαρκούς προόδου2 και άλλων. Δηλαδή πως η τιτλοδοσία μνημείο UNESCO συνάδει ταυτοχρόνως με τα προτάγματα της μέχρι τώρα ανθρωπότητας. Το δόσιμο αξίας πάνω σε εικόνες που λειτουργούν πλέον ως κάτι μεγαλύτερο από απλά μια αναπαράσταση της δομής αλλά, ως ένα σύμβολο αναπαραγωγής των πραγμάτων ως έχουν. , ως ένα σύμβολο της παράστασης του συμβάντος ως έχει. (χωρίς το ριζοσπαστικό φορτίο της ρήξης με το παρελθόν). Μιλώντας τώρα για τα εγκαταλελειμμένα έχοντας τη θεώρηση πως αποτελούν τη μη – ανάπτυξη της πόλης ή και την αναγκαία και ικανή συνθήκη ανάπτυξής της, τότε τα εγκαταλελειμμένα

10. ΘΑ ΕΠΡΕΠΕ ΤΑ ΕΓΚ/ΜΕΝΑ ΝΑ ΑΠΟΤΕΛΟΥΝ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΗ ΚΛΗΡΟΝΟΜΙΑ Η ΟΧΙ ΚΑΙ ΓΙΑΤΙ;

113

γίνονται η αντι-πολιτιστική κληρονομιά της πόλης , εκεί που η πόλη θα βασιστεί για να δει το μέλλον της καθώς σε αυτούς τους χώρους δεν αναγνωρίζει τόπο3 αλλά χώρο για ανάπτυξη της καρποφορίας της.

Τα εγκαταλελειμμένα μπορούν να αποτελέσουν πολιτιστική κληρονομιά, αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι όλα μπορούν να είναι. Για να αποτελέσει ένα κτίριο πολιτιστική κληρονομιά, πρέπει κουβαλάει κάποια στοιχεία, όπως κάποιο συμβολισμό, χρονολογία κατασκευής, χαρακτηριστικά στοιχεία τις περιοχής που κινδυνεύουν να χαθούν, μοναδικότητα καθώς και τι ήταν αυτό το κτίριο στο παρελθόν, αν είχε συμβεί κάποιο σημαντικό γεγονός και γενικότερα αν φέρει κάποια ιστορία.

Αρχείο Κ.Α.Υ.Λ.Α

8

0

11

Είναι χρήσιμες / άχρηστες αυτές οι ερωτήσεις;

11. ΕΙΝΑΙ ΧΡΗΣΙΜΕΣ / ΑΧΡΗΣΤΕΣ ΑΥΤΕΣ ΟΙ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ;

117

Χρήσιμες σίγουρα. Επαναδιατύπωση προϋπάρχοντων σκέψεων, αποστασιοποίηση και επεξεργασία. Δημιουργία νέων ερωτημάτων. Εμπλουτισμός του θέματος από τις απαντήσεις του κρου.

Σε μένα φάνηκαν χρήσιμες. Όσο έγραφα το γεγονός πως τις μελετούσα και προσπαθούσα να τις αναλύσω επαρκώς τεκμηριωμένα με μπλόκαρε, μέχρις ότου να ξεκινήσω να τις αντιμετωπίζω πιο αυθόρμητα και διαισθητικά και τότε υπήρξε εκείνο το διάστημα που πήρα την απόφαση και ξεκλειδώθηκα. Αυτό μέχρι στιγμής, αλλά δεν τελειώνει. Περιμένω κι εγώ με την σειρά μου να μοιράσω αυτές τις σκέψεις και να ακούσω τις υπόλοιπες ιδέες –δομημένες ή αδόμητες- όσων έχουν την ευκαιρία να τις απαντήσουν , ξεκινώντας από σας. σ.σ. Οι ερωτήσεις αυτές αποτελούν προϊόν συζήτησης και αποτέλεσμα σύντομων και μακροσκελών, συμφωνιών και διαφωνιών της ομάδας για την διπλωματική, αλλά και για τις ερευνητικές διαδικασίες των ατομικών μας εργασιών.

118

ΤΕΥΧΟΣ ΕΡΩΤΗΣΕΩΝ-ΑΠΑΝΤΗΣΕΩΝ

xrisimes full bro!! Βοηθάνε στην συλλογική μας οργάνωση και στην επικέντρωση στους νέους στόχους που προκύπτουν.

Η απάντηση των παραπάνω ερωτήσεων αποτελεί σημαντικό κομμάτι της συνεργασίας και της κατανόησης των μελών της ομάδας. Ωστόσο αυτό δεν είναι δυνατόν να ισχύει εάν δεν ακολουθήσει διάλογος/αντίλογος ακριβώς μετά την κάθε απάντηση. Ο τρόπος προσέγγισης των απαντήσεων από το κάθε άτομο φανερώνει τον τρόπο σκέψης, προσέγγισης, αντιμετώπισης και λειτουργίας του απέναντι σε ένα προβληματισμό. Παράλληλα, η συζήτηση πάνω στις απαντήσεις μπορεί να εισάγει νέα στοιχεία, δεδομένα και ιδέες στην ομάδα. Επίσης κάποιος/α, πέρα από εμάς, που θα ήθελε να μάθει παραπάνω για τις προσωπικότητες και τις σκέψεις των ατόμων της ομάδας, μπορεί να δει τα αρχικά βήματα σε σύγκριση με ένα μεταγενέστερο στάδιο της διαδικασίας. Τέλος οι ερωτήσεις αποτελούν μια πολύ διαφορετική μέθοδο απεύθυνσης μεταξύ των μελών της ομάδας, της οποίας το αποτέλεσμα με ενδιαφέρει σε μεγάλο βαθμό ελπίζοντας να μην καταλήξει σε μια στεγνή ανάγνωση απαντήσεων και κατάθεσης απόψεων.

Αυτές οι ερωτήσεις είναι πάρα πολύ χρήσιμες για την ομάδα, η οποία καθώς απαντά και προσπαθεί να μεταφέρει τη σκέψη της στο χαρτί, σχηματίζει και δομεί καλύτερα την άποψη της πάνω

11. ΕΙΝΑΙ ΧΡΗΣΙΜΕΣ / ΑΧΡΗΣΤΕΣ ΑΥΤΕΣ ΟΙ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ;

119

στο θέμα, τις επιθυμίες τις και τις δυνατότητες της. Ταυτόχρονα φωτίζονται τα σημεία όπου η ομάδα βρίσκεται σε ομοφωνία και εκείνα στα οποία υπάρχει διαφωνία.

Χάρη σ’ αυτές τις ερωτήσεις, έχουμε τη δυνατότητα να γνωρίζουμε τον εαυτό μας κάθε νέα φορά που τις διαβάζουμε. Παράλληλα χάρη σ’ αυτές, συνθέσαμε ένα διάγραμμα αντιλήψεων διαφορετικών υποκειμένων, στα πλαίσια της κοινής ομαδικής συνθήκης όπου εμείς οι ίδιοι θέσαμε. Χρήσιμες είναι επίσης, καθως διεγείρουν με πολλαπλούς τρόπους το παρόν μας, και θα μας υπενθυμίζουν αέναα, τη σημαντικότητα της αρχειακότητας και της καταγραφής των ιδεών μας.

Ήταν χρήσιμες για μας στο βαθμό που δίνουμε αξία σε αυτό που κάνουμε. Μας γίνονται άχρηστες σα νοιώθουμε και εμείς άχρηστοι, δηλαδή δεν περιτριγυριζόμαστε από κίνηση, ένταση και κίνητρο. Άχρηστες για κάποιος άλλους που ενδέχεται να μη τις δουν ποτέ, χρήσιμες για αυτούς που ναι μέν δε θα τις διαβάσουν είτε τις ερωτήσεις είτε τις απαντήσεις αλλά θα εξιτάρει το φαντασιακό τους στο άκουσμα του όλου εγχειρήματος. Μια συνεχής απαίτηση μας είναι να βλέπουμε τη μεγάλη εικόνα,

120

ΤΕΥΧΟΣ ΕΡΩΤΗΣΕΩΝ-ΑΠΑΝΤΗΣΕΩΝ

να βγαίνουμε έξω από το κουτί, πίσω από τις γραμμές, το δάσος και όχι το δέντρο και άλλα τέτοια , στρατηγικά εν είδει πολέμου.

Οι παραπάνω ερωτήσεις ήταν πολύ χρήσιμες, γιατί με βοήθησαν να διατυπώσω την σκέψη μου και να εμβαθύνω σε αυτή, καθώς και να βρω τα κοινά σημεία με τα υπόλοιπα μέλη της ομάδας, αλλά και τα σημεία που η σκέψη του ενός συμπληρώνει του άλλου.

Αρχείο Κ.Α.Υ.Λ.Α

Σημειώσεις: