8 minute read
Moederloze veulens
Moede(r)loos
Een ‘echt paard’ worden
Erica Reijerkerk is verbonden aan aeres Barneveld als dierenarts en als docent.
als een veulen zijn moeder verliest is dat een vreselijke gebeurtenis. Zwaar en emotioneel voor de fokker, en voor het veulen ook nog eens vol risico’s. Om een ‘echt paard’ te worden, dat zowel lichamelijk als geestelijk gezond is, kán een veulen namelijk helemaal niet zonder zijn moeder.
en eerste is daar de biest; de melk die elk zoogdier geeft direct na de bevalling”, vertelt Erica Reijerkerk. Erica is verbonden aan Aeres Barneveld als dierenarts en als docent. Ze is gespecialiseerd in inwendige ziekten bij het paard en werkte een tijdlang als intensive care arts voor veulens. Op het Aeres Hippisch Centrum geeft ze onder andere lessen gezondheidszorg paard en is ze een van de docenten van onze nieuwe cursus over blessurepreventie en management bij paarden.
naakt
Erica: “Biest levert voeding, vocht én afweerstoffen. Een merrie bouwt antistoffen op tegen haar eigen omgeving en via de biest krijgt haar veulen deze binnen. Als hij niet binnen acht uur na zijn geboorte een serieuze hoeveelheid liter biest binnenkrijgt is een veulen naakt; compleet zonder bescherming. Daarbij moet je niet denken aan wat slokjes biest, maar een liter of twee. Zonder biest – liefst van zijn eigen moeder – is een veulen ontzettend kwetsbaar. Als een merrie voor de bevalling biest lekt is het verstandig om dit op te vangen en in te vriezen, zodat je dit later aan het veulen kunt geven, desnoods via een sonde. Om de biest nóg beter te laten beschermen, is het verstandig om de merrie vier tot zes weken voor de bevalling te laten vaccineren tegen influenza en tetanus.” Erica vertelt dat de merrie met name in de laatste periode van de dracht veel antistoffen ontwikkelt in haar biest. “Daarom is het bijvoorbeeld niet verstandig om een merrie een week voor de partus te verhuizen”, zegt ze. “Omdat ze dan niet de specifieke antistoffen heeft voor de omgeving waarin het veulen ter wereld komt.”
Alternatieven voor biest
Erica vertelt dat, als het veulen ouder is dan 48 uur, je eventueel via een infuus antistoffen kunt toedienen. Maar als je merrie tijdens de bevalling overlijdt is de beste optie, hoe verdrietig ook, om bij haar de biest af te melken en die aan het veulen te geven. “Maar niet als ze geëuthanaseerd is”, waarschuwt ze. “De melk bevat dan euthanasaat, het spreekt voor zich dat je niet wilt dat je veulen dit binnenkrijgt. Als het niet lukt om biest van de eigen moeder te geven, kun je op zoek gaan naar biest van een merrie die haar veulen verloren heeft. De beste optie zou zijn: de biest van een merrie die in dezelfde omgeving leeft als de overleden moeder. Zij heeft namelijk dezelfde antistoffen opgebouwd, maar je begrijpt dat de kans dat dit lukt, klein is. Als alternatief kun je kunstbiest gebruiken, en vroeger gebruikten we bijvoorbeeld biest van vooraf gevaccineerde koeien, waaraan extra suikers waren toegevoegd. Dat zorgt ervoor dat het veulen toch enige bescherming heeft.”
Leren hoe je paard moet zijn
‘enige bescherming’ klinkt natuurlijk behoorlijk karig; als fokker streef je naar een situatie die het ideale benadert. Daarom gaan veel fokkers op zoek naar een pleegmoeder voor hun moederloze veulen. In het allermooiste geval kan zij het veulen van biest voorzien en verder voeden, maar ze doet meer dan voeden: ze voedt ook op. “Om te leren hoe je paard moet zijn, hoe je je als een paard gedraagt, heeft een veulen een moeder en later een kuddegenoot nodig”, vertelt erica. “Paarden leren van elkaar, ze leven in op rangorde gerichte kuddes; die structuur is onmisbaar bij de opvoeding. een veulen dat met de fles wordt grootgebracht, mist een belangrijk stuk opvoeding. Gelukkig kan het, als het ruwvoer leert eten alsnog in een kudde, maar toch ontbreekt dan een deel van de basis. Jij kunt als mens namelijk nooit een paard vervangen. als een paard wordt grootgebracht door mensen, is de kans groot dat er gedragsproblemen ontstaan. het is leuk om zo’n schattig veulen te voeden en te vertroetelen als hij vijftig kilo is. Je kunt dan zelfs met hem spelen. maar als hij twee jaar oud is en ruim vijfhonderd kilo weegt, is dat spelen opeens een stuk minder leuk.”
Gaat het vaak mis?
het merendeel van de veulens komt gezond ter wereld, volgens het Koninklijk Warmbloed Paarden Stamboek Nederland (KWPN) verloopt 95 procent van de bevallingen zonder problemen. toch loop je als fokker van paarden, in vergelijking met bijvoorbeeld koeien of schapen best wat risico. “Veulens hebben lange benen”, vertelt erica. “Je hebt weinig ruimte om zo’n dier te draaien in de baarmoeder, zoals je dat bij een lammetje vaak wel vrij eenvoudig kunt doen. Ik denk dat koeien ook wel wat taaier zijn dan paarden, sowieso zijn ze compacter, en bij koeien is een keizersnede veel makkelijker te verrichten dan bij een paard. mijn indruk is dat áls het bij paarden fout gaat, het vaak ook echt mis is. Ik heb zelf bijvoorbeeld een behoorlijk traumatisch ervaring met het paard van mijn buurman. Zijn veulen lag verkeerd, de navelstreng was vastgeklemd. hij riep mij erbij en we hebben alles geprobeerd, tegen de persdrang ingeduwd, maar binnen tien minuten waren we het veulen kwijt. In de regel wordt er bij een dood veulen geen keizersnede verricht, omdat dat voor de merrie een te groot risico vormt. meestal kies je dan voor foetonomie. Wat dat is moet je maar even googlen; het is niet alleen voor de fokker maar ook voor de dierenarts een vreselijke ervaring.”
De natuur haar gang laten gaan
het is prachtig om de natuur haar gang te laten gaan. als je van een afstandje mag toekijken hoe jouw merrie een gezond veulen ter wereld brengt, kun je een onvergetelijke ervaring van je bucketlist afvinken. maar als het misgaat, gaat het vaak snel. erica: “Probeer bij de bevalling aanwezig te zijn. er zijn camera’s of birth alarm-systemen, je kunt een geboortesensor in de vulva laten inbrengen die aangeeft dat de bevalling begint en er zijn fokkers die een bed in de stal zetten. Ik zou elke fokker aanraden om een plan te maken: weet wat er mis kan gaan en wat je moet doen als het misgaat. Natuurlijk houd je het telefoonnummer van de dierenarts bij de hand, maar het is belangrijk dat jij als fokker weet wat normaal is, wanneer je de dierenarts moet raadplegen.” erica vertelt dat je ook moet weten hoe je nazorg verricht: “als het veulen geboren is moet de moederkoek er snel en helemaal af komen. het is zaak dit te controleren. het beste is het als het veulen binnen één uur na de bevalling staat, binnen twee uur drinkt en binnen drie tot vier uur mest. het darmpek moet er binnen 24 uur volledig afgekomen zijn.”
het plan waar we het in de vorige alinea over hadden, zou niet alleen betrekking moeten hebben op de bevalling, maar ook op wat je gaat doen als het dusdanig misgaat dat je merrie en / of je veulen overlijdt. Niet leuk om over na te denken, veel mensen zien het als de goden verzoeken, maar áls het je overkomt, is het zaak dat je snel kunt handelen. Zoals gezegd is een van de beste opties om voor je veulen op zoek te gaan naar een pleegmoeder. als je in de verdrietige situatie belandt dat je een veulenloze merrie overhoudt, zou je kunnen overwegen om haar beschikbaar te stellen als pleegmoeder. Om eigenaren van moederloze veulens en veulenloze moeders met elkaar in contact te brengen, zijn er verschillende Facebookgroepen. Ga op tijd even surfen zodat je weet waar je moet zoeken als de nood aan de man komt.
Pleegmoeder
“Sommige merries stelen veulens”, zegt erica. “Ik ken een romantisch verhaal van twee merries die elk een veulen hadden. Ze stonden naast elkaar in de wei en de ene merrie had veel aandacht voor het veulen van haar vriendin. toen die vriendin overleed, heeft zij beide veulens gevoed en opgevoed. maar helaas zijn dit uitzonderingen: lang niet elke merrie zal zomaar een ander veulen accepteren. een doorslaggevende factor bij de acceptatie is geur. het te adopteren veulen hoeft niet fysiek te lijken op het overleden veulen, maar het is vooral belangrijk dat het ruikt als het eigen veulen van de merrie. Daarom zullen veel fokkers het ‘nieuwe’ veulen inwrijven met de nageboorte of het vruchtwater van haar eigen veulen. hierdoor krijgt het nieuwe veulen de ‘goede’ geur, en is de kans groot dat de pleegmoeder hem gaat schoonlikken. Door dit likken komen allerlei hormonen vrij die zorgen voor de binding tussen moeder en kind.”
Commerciële pleegmerries
er zijn stoeterijen en dierenartsenpraktijken die commerciële pleegmerries beschikbaar hebben. Dit zijn geen merries die zelf hun veulen verloren hebben, maar dames die dankzij een speciale behandeling melk gaan geven. Wanneer de eigenaar van een moederloos veulen hun hulp inroept, gaat hij met zijn veulen naar zo’n bedrijf. Daar wordt gekeken welke merrie bij zijn veulen past. De pleegmerrie krijgt een hormooninjectie waardoor ze weeën krijgt, zodat het lijkt alsof ze bevallen is. Ze denkt hierdoor dat het aangeboden veulen haar eigen veulen is, en de kans is groot dat ze hem gaat aflikken en voeden. als de pleegmerrie het veulen accepteert, huurt de eigenaar van het veulen haar. hij neemt haar mee naar huis totdat zijn veulen gespeend wordt.
