Column: Willy Dillen

Intellectuele rechten en clubs voor fruitrassen: Vloek of zegen?

Het werd al eerder aangehaald in dit vakblad, de zogenaamde ‘clubs’ zijn in de fruitsector aan een niet te stuiten opmars begonnen.

Het begrip ‘club’ dekt vele ladingen, maar alle clubs hebben gemeen dat kwekersrechten en merkrechten worden ingezet om de productie en handel van een ras te sturen. Niet iedereen is overtuigd van de waarde van clubs en sommigen zien ze als een bedreiging voor het vrije ondernemerschap. Vooral het gebruik van intellectuele rechten wordt als bedreigend ervaren.

WAT ZIJN KWEKERSRECHTEN EN MERKRECHTEN IN DE PRAKTIJK?

Een kwekersrecht stelt de houder ervan in staat om de vermeerdering en de verkoop van planten en fruit van een plantenras in grote mate te controleren. Elk ongeoorloofd gebruik vormt een inbreuk en kan worden vervolgd. Kwekersrechten in fruit hebben een looptijd van 30 jaar.

Willy Dillen is zelfstandig adviseur voor de ontwikkeling van nieuwe fruitrassen, dagelijks bestuurder van de vzw Vereniging van Corina Producenten en lid van de Board of Appeal van het CPVO. Hij schrijft deze bijdrage in eigen naam.

Een merkrecht is strikt genomen niet gekoppeld aan een ras, maar wordt meestal wel ingezet in associatie met één bepaald ras. Een merkrecht is onbeperkt in de tijd. Het kan dus een club blijvend ondersteunen, ook na het aflopen van het kwekersrecht.

Het is goed ons eens af te vragen waarom de wetgever kwekersrechten in het leven heeft geroepen. Kwekersrechten zijn voor planten wat patentrechten zijn voor industriële uitvindingen. Zij geven de ‘uitvinder’ een monopolie over de exploitatie, maar dwingen diezelfde uitvinder, als tegenprestatie, om de uitvinding aan iedereen ter beschikking te stellen voor het verder ontwikkelen van nieuwe producten, in ons geval, nieuwe rassen. Het is dus een weloverwogen ‘deal’ tussen uitvinder en maatschappij.

De wetgever had voor ogen dat kwekersrechten veredelaars zou stimuleren om nieuwe rassen te ontwikkelen. En dat blijkt aardig te lukken. We zien dat de private fruitveredeling de laatste decennia een hoge vlucht heeft genomen. De fruitsector begon daarmee aan de langverwachte inhaalbeweging t.o.v. de zaadsector.

HOE WORDEN INTELLECTUELE MERKRECHTEN GEBRUIKT OM CLUBS TE BOUWEN?

Merkrechten stellen een club in staat om een promotiemachine te creëren die de vraag naar een ras flink kan aanzwengelen. Kwekersrechten zijn dan weer zeer geschikt om het areaal onder controle te houden. Dit stelt clubs in staat om uit de gevarenzone van overaanbod en kelderende prijzen te blijven. Clubs die intellectuele rechten goed gebruiken kunnen dus een flinke meerwaarde creëren voor hun stakeholders.

In de praktijk zien we echter dat er in en rond clubs heel wat conflicten ontstaan, soms in die mate dat de voordelen voor hun deelnemers dreigen te worden tenietgedaan. Clubs slagen er dus blijkbaar niet altijd in om hun rechten goed te exploiteren. Vooral telers, de minst flexibele en daarom de meest kwetsbare partij, zijn soms ontevreden met het resultaat. En dat is jammer, want een goed functionerende club zou vooral voor de telers een goede zaak moeten zijn.

HOE KAN EEN CLUB INTELLECTUELE RECHTEN IN DE PRAKTIJK DAN WEL OP EEN PRODUCTIEVE MANIER INZETTEN?

Ik geef een paar elementen mee waarvan ik merk dat ze in de praktijk werken. Een eerste is transparantie. Verkoopprijzen kunnen juridisch niet altijd volledig worden gerapporteerd, maar het is zeker mogelijk om geaggregeerde informatie te delen en, belangrijk, om auditmechanismen in te bouwen die in geval van twijfel kunnen worden geactiveerd. Een tweede pijler betreft goede afspraken. Daarbij denk ik spontaan aan kosten. Welke kosten zijn ten laste van welke partij en hoeveel bedragen ze? Een derde pijler zijn realistische verwachtingen omtrent rendement. Het rendement is uiteraard sterk seizoenafhankelijk en zal ook op langere termijn evolueren. Niemand heeft een glazen bol. Maar doelen stellen en regelmatig evalueren kan heilzaam zijn. Goede afspraken, transparantie, realistische inschattingen. Klinkt bekend? Inderdaad, fruitclubs zijn niet de enige organisaties die hiermee worstelen…

Recent ontstond een aantal initiatieven die stevig inzetten op transparantie en medebeslissingsrecht voor telers, handelaren en rechtenhouders. Interessant is dat deze initiatieven zowel in de VS (bv. Sweetango®) als in Europa (bv. Corina®) opduiken. Zijn we op weg naar nieuwe coöperatieve modellen op ras-niveau?