Słowniczek pojęć związanych z pozyskiwaniem miodu

Słowniczek  pojęć związanych z pozyskiwaniem miodu

 bartnictwo – pierwotna i prymitywna gospodarka leśnohodowlana, polegająca częściowo na celowym i rozumnym chowie pszczół; Najbardziej rozwinięta w XVI i XVII wieku , zanikła w XIX wieku .

 bór – obszar lasu, na którym znajdowało się 60 barci z pszczołami;  bractwo bartne (cech)- od czasów średniowiecznych zrzeszali się w nim bartnicy z terenów polskich. Bractwa posiadały osobne prawa i specyficzne przywileje i zrzeszały tak chłopów, mieszczan, jak i nawet szlachtę;  dziać barcie – tworzyć sztuczne dziuple i osadzać w nich pszczoły; Barcie dziano zwykle na wysokości od kilku do kilkunastu metrów 1

nad ziemią, gdzie średnica pnia wynosiła co najmniej jeden metr.

 barć (dzienia) - sztuczna dziupla w pniu drzewa. Miała około 1 do 1,5 metra wysokości , 30 – 40 centymetrów głębokości i 10-14 centymetrów przy otworze, a 25-30 centymetrów w głębi. Mogła pomieścić 30-50 tysięcy robotnic. Barcie lokowano zwykle w sosnach i dębach.

 dłużnia – otwór barci w kształcie wysokiego prostokąta, który znajdował się najczęściej po stronie południowowschodniej pnia. Dłużnia zamykana była deską zwaną też dłużnią lub zatworem. Wylot dla pszczół wykonywano w dłużni albo w pniu.

 etnologia – nauka o kulturze jako sposobie bycia członków poszczególnych społeczności;

 etnografia – opis kultury, inaczej ludoznawstwo, czyli nauka o narodach, ludach i grupach etnicznych oraz ich grupach regionalnych;

 herb bartny ( ciosna, klejma, znamie) – znak własności.

Bartnik posługiwał się nim jak nazwiskiem. Oznaczał herbem barcie, naczynia z miodem, przedmioty codziennej pracy.

2

 hwozdownia – stosowany w bartnictwie kołek umocowany na stałe w pniu drzewa, na który bartnik zawieszał śniot, aby mieć wolne obie ręce podczas pracy przy pszczołach. Najczęściej hwozdownie były zlokalizowane z prawej strony barci.  kószka (bezdenna, ul kopulasty) - rodzaj ula w kształcie dzwonu , wykonany z plecionej słomy i ustawiany na odrębnym podłożu. Kószki swoim wyglądem naśladują gliniane dzbany stosowane do hodowli pszczół już w starożytnym Egipcie. Do Polski przypuszczalnie trafiły z północno-zachodniej części Niemiec w XVIII wieku.  kłoda – ścięty pień drzewa, zamieniony na siedlisko dla rodziny pszczelej.  leziwo – długi podwójny sznur spleciony z konopi i łyka lipowego, który służył bartnikom do wchodzenia na drzewo.

Bardzo ważnym elementem leziwa była drewniana deseczka, zwana ławką, na której bartnik mógł usiąść podczas dziania barci lub w czasie przeglądu gniazda pszczelego.  miód – słodki produkt spożywczy , wytwarzany przez pszczoły miodne lub inne odmiany i gatunki pszczół przez przetwarzanie nektaru kwiatowego roślin miododajnych . Pszczoły gromadzą go w plastrze, gdzie ulega dojrzewaniu. W zależności od surowca, z jakiego powstał miód, wyróżnia się miody: nektarowe (kwiatowe), spadziowe, mieszane (nektarowo spadziowe lub spadziowonektarowe). Miód może mieć konsystencję gęstego płynu lub stałą, a barwę od białej, poprzez jasnożółtą aż do 3

brunatno-brązowej. W postaci płynnej nosi nazwę patoka, w postaci zestalonej (skrystalizowanej) krupiec.  pasieka – teren przydomowy z ustawionymi ulami;

 płaszka – stosowana w bartnictwie deseczka zakrywająca szczelnie otwór barci, której celem jest zabezpieczenie jej wnętrza przed wpływem niekorzystnych warunków atmosferycznych. Zazwyczaj z wierzchu bywa zasłonięta śniotem.

 pszczoła miodna (Apis mellifera) – nazwa nadana przez Karola Linneusza w 1758 roku. Pszczoła środkowoeuropejska, zwana też ciemną lub czarną pszczołą północnej Europy.

 pszczelarz, bartnik – osoba zajmująca się pracą w pasiece lub barci, przy pszczołach .  prawo bartne – prawa zwyczajowe regulujące funkcjonowanie społeczności bartniczych na Mazowszu.

Jednymi z pierwszych regulacji tego typu były zapisy, które znalazły się w statucie Kazimierza Wielkiego w roku 1347.

W 1401 roku podobne postanowienia zostały zamieszczone w statucie księcia Janusza I Mazowieckiego . Prawa bartne były typowe dla Polski piastowskiej, która była krajem zaopatrującym w miód i wosk kraje Europy Zachodniej.

Zawierały wytyczne na temat organizacji bartnictwa, urzędów bartnych, obowiązków bartników; wyjaśniały też kwestie spadkowe i karne. Opisywały organizację bractwa bartnego.

4

 rośliny miododajne , rośliny pszczelarskie , rośliny pożytkowe – rośliny o kwiatach barwnych i wonnych, kwitnące długo i obficie, które dostarczają pszczołom surowca do produkcji miodu – nektaru, spadzi i pyłku.

 rójka – wyjście i opuszczenie ula przez rój. Do rójki dochodzi wtedy, gdy w ulu jest zbyt duża liczba pszczół i zbyt mało pokarmu.

 Rzeczpospolita bartna – stanowiły ją związki bartnicze, nazywane również gminem bartnym. Bartnicy jednoczyli się w walce z rabusiami miodu i niedźwiedziami. W Rzeczpospolitej bartnej powołano prawa bartne, wydane w latach 1559, 1616.

 samobitnia - potężny kloc drewna lub kamień zawieszony na sznurze przy barci. Kiedy niedźwiedź odchylał go, chcąc dostać się do środka barci, kloc bezwładnie wracał na miejsce i uderzał go w głowę. Niekiedy bartnicy wbijali w ziemię pod drzewem zaostrzone u góry, drewniane pale, na które nadziewał się spadający z drzewa niedźwiedź.  śniot – stosowana w bartnictwie duża dębowa deska z dwoma otworami na dole i na górze, którą zawieszano na tzw. kluczach - dwóch hakowato zakończonych kołkach zamocowanych nad i pod barcią. Przeznaczeniem śniota było zabezpieczenie barci przed szkodnikami, np. dzięciołami lub działaniem niekorzystnych czynników atmosferycznych.

5

 świepoty – naturalne dziuple zasiedlone przez pszczoły;  ul – w rzemiośle pszczelarskim , konstrukcja, najczęściej drewniana, używana do hodowli pszczół . Ze względu na rodzaj prowadzonej gospodarki pasiecznej, ule dzieli się na dwa podstawowe typy: stacjonarne i transportowe. Ze względu na budowę, ule dzieli się na: stojaki – których część magazynową zwiększamy poprzez rozbudowę pionową ula, leżaki – których pojemność rozbudowuje się poprzez powiększenie poziome ula. Ule figuralne to ule wyrzeźbione na kształt ludzi - chłopów, szlachciców, żołnierzy, karczmarzy, świętych, duchownych, postaci związanych z historią Polski.

Bibliografia:

J. Banaszak, Pszczoły i las, Alegoria, Warszawa 2010 F. A. Ossendowski, Puszcze polskie, Wydawnictwo polskie, Wydawnictwo LTW 2011 J. Szczepański, Powiat Legionowski, Agencja Wydawnicza „Egros”, Warszawa 2011 R. Wróblewski, Barcie, kłody, kószki i ule polskie, „Sądecki Bartnik”, Nowy Sącz 1998 R. Wróblewski, Wierzenia i obyczaje pszczelarzy polskich, „Sądecki Bartnik”, Nowy Sącz 1998

6