162

Número 162 | Outono 2013 | Prezo 5 €

Revista da Asociación de Empresarios de Hospedaxe e Restauración de Santiago e Comarca

SANTIAGO É SOLIDARIEDADE OPINIÓN

MANUEL GAGO

QUE APRENDIMOS DO FÓRUM GASTRONÓMICO DE SANTIAGO

XERARDO ESTÉVEZ

CAMIÑO DE VOLTA

NA BARRA CON

Francisco Castro

REITOR DO CONVENTO DE SAN FRANCISCO

NA MESA CON

Javier Gándara DIRECTOR XERAL DE EASYJET PARA ESPAÑA Y PORTUGAL

NA CAMA CON

Antonio Catalán

PRESIDENTE DE AC HOTELS BY MARRIOT

Director Aser Álvarez Textos Redacción CompH!ostelería, Adrián Pájaro, Xosé Manuel Santos, Mónica Novas, Manuel Gago, Carmen Fernández, Xerardo Estevez, Xerardo Rodríguez, Óscar de Toro e Aser Álvarez Fotografía Iván Nespereira, Javier Amosa, Adrián Pájaro, Concello de Santiago, Xacobeo e Tee Travel Deseño e impresión Tórculo Comunicación Gráfica, S. A.

Vía Edison, 33-35. Pol. do Tambre (Santiago de Compostela) / Teléfono: 902 905 024

ISSN: 217 3-545X · Depósito legal: C. 3.544-2010 Esta publicación conta co apoio da Secretaría Xeral de Política Lingüística da Xunta de Galicia

“Sempre hai un novo horizonte para aqueles que miran cara adiante” Robert Louis Stevenson, de Memoria para el olvido

04 A fondo

04

Que aprendimos do Fórum Gastronómico de Santiago por Manuel Gago Hospitalidade no Camiño Francés Os pequenos grandes chefs

12

11 Paseos por Compostela O parque de Vista Alegre 12 Na barra con Francisco Castro Reitor do convento de San Francisco 14 Santiago é hospitalidade

14

18 Os Camiños de Santiago O Camiño Primitivo 20 Na mesa con Javier Gándara Director de EasyJet para España e Portugal

18

23 Opinión 26 Sempre socios Fogar do Santiso e Pizza Móvil 27 Novas aperturas

20

Restaurante A Sucursal 28 Novos socios 30 Axenda cultural 32 As novas do sector 38 Na cama con Antonio Catalán Presidente de AC Hotels 41 Historia da Hostalería Por Antonio Cancela

38

Santiago é solidariedade

Rúa Salvadas, 29-31, bajo. Santiago de Compostela Teléfonos: 981 592700 | 981 592704 | Fax: 981 598099 informacion@santiagohosteleria.org | comunicacion@santiagohosteleria.org www.santiagohosteleria.com | www.santiagohosteleria.net Facebook: comphostaleria e hosteleria compostela Twitter: #comphosteleria | Youtube: comphosteleria

M

ágoa que sexa só en situacións extremas cando sae o mellor do ser humano, tanto a nivel individual como colectivo. Os veciños de Angrois son un bo exemplo diso e nunca van poder esquecer aquela tráxica noite de festa en que fixeron simplemente o que entenderon que tiñan que facer, de xeito xeneroso e altruísta. Tampouco van esquecer a traxedia ferroviaria os que traballaron atendendo ás vítimas e acompañando aos seus familiares e amigos. E os mortos estarán vivos xa para sempre na lembranza dos seus. Nós queremos lembrar aquí tamén a marea de solidariedade que percorreu Galicia.

O outro día recibimos un correo electrónico da irmá dunha moza que perdeu a vida naquel tren, “para agradecer a resposta dos hostaleiros da cidade, por organizar o banco de habitacións e de alimentos e atender as nosas necesidades básicas nos que foron os momentos máis duros das nosas vidas”.

Os hostaleiros, o mesmo que outros colectivos e a sociedade civil, só fixeron o que crían que tiñan que facer, aínda que a traxedia coincidira co día do ano de máis traballo. Iso non foi un obstáculo porque só cando tratamos de comprender aos demais podemos achegarnos ao noso propio corazón.

A mesma noite do accidente activamos un banco de habitacións e de alimentos para atender as necesidades dos familiares das vítimas, e moitos dos turistas que estaban a ver os especiais informativos que se facían eco desta iniciativa e do elevado nivel de ocupación nos hoteis aquela noite, baixaron ás recepcións para poñer os seus cuartos a disposición dos familiares das vítimas. E aínda que tratamos de canalizar as necesidades de aloxamento a través do gabinete de crise, dando resposta ás demandas que nos ían facendo chegar, o certo é que moitos familiares de vítimas acudiron directamente aos hoteis, onde foron acollidos con xenerosidade e comprensión.

Por respecto á memoria das vítimas non queremos publicar hoxe ningunha imaxe da traxedia. Xa vimos demasiadas. So levamos á cuberta deste número de CompH!ostelería unha foto da homenaxe que se lles fixo en Bonaval. E aínda que é moi triste que teñan que acontecer traxedias coma a de Angrois para que agrome o mellor de nós mesmos, ou mesmo para que as reivindicacións xustas dos veciños sexan escoitadas, despois de tantos anos, o certo é que nunca esqueceremos a marea de solidariedade daqueles días.

Agardamos que se depuren as responsabilidades no xuízo, mais ao ver tanto altruísmo queremos pensar que hai motivo para a esperanza, e soñamos un futuro de solidariedade, porque sempre haberá un novo horizonte para aqueles que miran cara adiante.

03

a F o n do (o p in iÓn )

“E

l Fórum se ha ido / y nadie sabe cómo ha sido”. Podería ser un verso dalgunha zarzuela ou entremés, pero máis ou menos vén sendo o estado de ánimo do sector da hostelería na cidade, que está para poucas rimas.

Aínda que hai sempre interesados en levar a auga ao seu rego, como en calquera cuestión complexa, non hai unha única explicación, pero si un gran feito consumado: este ano haberá que coller a AP-9 sentido norte para participar no mellor evento gastronómico de Galicia.

Máis que buscar culpabilidades que pouco proveito van dar, creo que é interesante reflexionar sobre que é o que aprendimos do Fórum en Santiago e de que nos pode valer no futuro.

No meu anterior artigo nesta revista falaba da situación crítica e da perda de identidade do turismo de Compostela, do que a marcha do Fórum é outro complexo indicador máis.

Tivemos a sorte de que Compostela acollese o Fórum Gastronómico durante o periodo de eclosión da alta gastronomía a nivel estatal e mundial. Estes anos pasados foron o auxe dos macrocongresos gastronómicos e dun gran interese dos medios e das empresas pola cociña. Compostela beneficiouse da parte alta 04

do ciclo e as consecuencias son evidentes para calquera profesional ou afeccionado informado: o crédito da cidade a nivel gastronómico obtivo un novo posicionamento que a levaba moi por riba da tradicional e perigosa idea das mariscadas conmemorativas. Aqueles que nos movemos nos círculos gastronómicos do Estado sabemos a visibilidade que o Fórum lle deu ás iniciativas locais e tamén sabemos do retorno que o Fórum acadou, de forma sostida, en visitantes gourmets á cidade e en presenza en revistas e medios, moito máis alá das propias datas do Fórum.

O magnífico traballo levado a cabo polos directores do Fórum, Jaume von Arendt e Pep Palau, permitiunos saber que é posible proxectar externamente unha cidade, e que iso se consegue inserindo a esa cidade en correntes internacionais de gastronomía, e apostando decididamente polas dúas vías –en absoluto contraditorias- da gastronomía tradicional e da innovadora.

Esa preocupación absoluta do Fórum por integrar os dous camiños callou entre a xente, e venceu moitos prexuízos. E creo que calquera acción futura da cidade a nivel gastronómico debera combinar os dous camiños. O Fórum demostrou que unha cidade se fai visible cando consegues que a masa de afeccio-

Que aprendimos do Fórum Gastronómico de Santiago Por Manuel Gago

nados veña a ela, que sexa un evento social. En xeral, as políticas de marketing convencional, de traer a catro xornalistas ou catro blogueiros a darse un paseo, son bastante frustrantes e moi pouco rendibles. Pero se estes xornalistas ven que hai un movemento social, como pasou co Fórum, quererán vir por eles mesmos. E aí si que cambia o conto.

Durante os preparativos previos ao I Fórum Gastronómico —un auténtico xogo de xadrez de política e sociedade local— a sensación era sorprendente: ninguén cría que os galegos e a cidade de Compostela poderían facer algo así de grande e potente: vivíronse anécdotas incribles. Coma en moitos outros ámbitos non gastronómicos, os galegos sentiámonos cómodos nun papel subordinado aos grandes eventos do Estado —Madrid Fusión, etc.—, sen confiar nas nosas propias forzas. O Fórum demostrou que Galicia está preparada para liderar e facer visible unha gastronomía de raíz atlántica. E o Fórum ensinounos a facelo: a preocuparnos polo marketing, por falar en público —a primeira vez para moitos cociñeiros galegos—, a coidar a presentación, o packaging, os materiais promocionais dos produtores. O Fórum foi unha auténtica universidade para o negocio gastronómico e un subidón de dignidade colectiva.

E o feito de que os organizadores fosen foráneos foi providencial, neste sentido. Non sabiamos de quen viñan sendo Palau e Von Arendt, e iso foi moi importante, porque puideron xogar un papel máis ou menos arbitral, de tal xeito que ningunha das partes tiña a priori unha relación previa con eles. Ese elemento foi determinante: os procesos e proxectos precisan liderazgo, e ese liderazgo en Galicia debe ser aberto a todos, xeneroso con todos, porque se non, caemos nas parvadas paralizantes de sempre.

No que queda de década, a actual crise económica e as transformacións no sector gastronómico están abrindo importantes oportunidades dun novo posicionamento. É o momento de que Compostela, con toda a semente, o know how deixado por tres edicións do Fórum, innove con ambición no ámbito da gastronomía empregando as cualidades de sempre desta cidade: a) incorporar a cultura como marca de identidade; b) ten un sentido de Galicia, como capital do país que é; c) mirar para Europa e o mundo, que son as nosas auténticas raíces; e) xenerar consensos que nos potencien a todos. Pero o legado do Fórum tamén vai máis alá: pensar con ambición e amplitude de miras que papel queremos ter na gastronomía do século XXI. 05

TEXTO: Aser Álvarez/Adrián Pájaro IMAXE: Javier Amosa

a F o n do

Hospitalidade no Camiño Francés Hostelería Compostela xestiona o Centro de Atención ao Peregrino no Pino para atender as necesidades dos viaxeiros na etapa anterior á súa chegada a Santiago

O

O Camiño non deixa de sorprendernos. O mesmo que a Mario López, o responsable do Centro de Atención ao Peregrino que Hostelería Compostela xestiona no Camiño Francés, no Pino, por onde pasaron máis de 55.000 peregrinos só dende a semana santa. “A afluencia foi masiva todo o verán, e en contraste con outros anos, non se notou baixón entre xuño e xullo, só un pouco os dez primeiros días de setembro”, asegura López, un gran profesional apaixoado polo seu traballo a quen os peregrinos agrade-

cen o seu bo facer nun libro de visitas cheo de emocións e sinceridade.

Unha cousa que nos chama a atención, cando falamos con este profesional que leva anos vendo a evolución do Camiño en primeira liña, é o descenso importante de peregrinos alemáns e o incremento de estadounidenses, debido sobre todo ao efecto “The Way”, o filme protagonizado por Martin Sheen, que está a funcionar coma un extraordinario elemento promocional en América.

O de Alemania é moi preocupante, sobre todo porque se trata dun dos principais mercados emisores, xunto con Italia, Estados Unidos, Irlanda, Francia e mesmo Corea e Xapón. “Os países nórdicos non acaban despegar, e é unha mágoa porque son xente de moito nivel,” asegura López mentres reserva unha habitación para o día seguinte, nun hotel de máxima categoría de Santiago, para un matrimonio de Boston.

“Xullo e agosto son os meses por excelencia dos peregrinos nacionais, mais a par-

Un novedoso catálogo

que abre nuevos horizontes en decoración inteligente para hostelería e interiorismo Recomendado para: · · · · · ·

Póngase en contacto con nosotros llamándonos al 902 90 50 24, o enviándonos un correo electrónico, y le haremos llegar el catálogo sin ningún compromiso.

06

Bares y cafeterías Hoteles y hostales Restaurantes y mesones Casas rurales Pubs y discotecas Complejos turísticos

www.torculo.com comunicacion@torculo.com

Mario López Responsable do Centro de Atención ao Peregrino que Hostelería Compostela xestiona no Camiño Francés, no Pino

A SANTIAGO VOU… Conversamos con algúns usuarios do Centro de Atención ao Peregrino de Hostelería Compostela no Camiño Francés.

tir de setembro o estranxeiro volve a ser predominante no Camiño (Alemania, EUA, Canadá, Italia, Irlanda, Australia, Suíza).

Como novidade, este ano tamén notamos un incremento da presenza de peregrino nacional no mes de setembro”, asegura López, quen percibe “un aumento de grupos de peregrinos de axencias e mesmo con guía, así como grupos de traballadores ou directivos de empresas que fan terapia xacobea”.

E no que se refire ao poder adquisitivo, os meses de xullo e agosto son os de menos nivel, “cando hai moito peregrino, mesmo demasiado, pero moi pouco nivel de gasto”, asegura este profesional que domina cinco idiomas e atende todas as demandas dos viaxeiros que usan este Centro de Atención ao Peregrino de Hostelería Compostela, “un oasis de servizo e atención”, segundo moitos deles, e que este ano puidemos reforzar cun servizo de voluntariado, en colaboración co concello do Pino.

“O máis demandado é a información sobre a oferta de hospedaxe e restauración en Santiago e no Camiño de Fisterra e Muxía, para o que tamén xestionamos as reservas, e todo o relacionado cos lugares de interese en Compostela e Galicia, transportes, a credencial do peregrino, eventos culturais e museos, mais sobre todo, información sobre os diferentes Camiños de Santiago”, asegura López, antes de concluir “o alto poder de fidelización do Camiño é un dos puntos máis fortes a traballar sobre todo co peregrino estranxeiro”.

Tomás Pérez

David Nott

51 anos, Gran Canaria

63 anos, Sidney

“O meu é un tema espiritual, unha promesa que teño feita dende hai moito tempo de sentir a paz interior desta ruta. Saímos de Sarria e estanos parecendo todo fermoso, sobre todo o treito de Portomarín a Palas de Rei. Seguramente repetirei a experiencia pero esta vez só, porque a miña muller está a padecer problemas nun xeonllo”.

“Estou retirado pero traballei en grandes empresas en Asia. Estaba afeito a facer grandes viaxes a moita velocidade, mais agora é todo un cambio facer o Camiño andando, todo máis pausado e tranquilo. O Camiño é moi popular en Australia e recibín información por amigos que xa o fixeran. O mellor é a amizade, a solidariedades e o ritmo lento”.

John Hope

Sonia Delgado

20 anos, Minessota

41 anos, Valladolid

“Fago o Camiño por motivos relixiosos, ou mellor dito, espirituais, e é todo moito mellor do que agardaba. Faloume desta ruta milenaria o crego da miña parroquia. O mellor do Camiño son os albergues e o carácter hospitalario e solidario. Sinceiramente non cambiaria nada porque é algo único, perfecto e teño pensado repetir.”

“Eu nacín en Galicia pero só estiven aquí uns meses. A min convidáronme a facer o Camiño e a verdade é que se trata dunha experiencia que hai que vivila. Pensei que ía ser moito máis dura pero ao final dei chegado. O mellor da experiencia é precisamente pensar que non das pero ao final comprobar que un pode superarse a un mesmo.

07

TEXTO: Aser ร lvarez/Adriรกn Pรกjaro IMAXE: Javier Amosa

08

a F o n do

Os pequenos grandes chefs Acompañamos durante unha xornada a algúns dos 60 nenos e nenas que participaron este verán no Campus de Cociña Infantil CompH!ostelería organizado por Hostelería Compostela

O

día comeza cedo para estes cativos. Ás 9 da mañá almorzan na cafetería do Centro de Formación e Cultura Gastronómica. Hai que coller forzas para unha xornada chea de actividades. Uns prefiren os cereais e outros as torradas, mais todos beben algún zume, baixo a ollada atenta de Rafa García, o cociñeiro. Hai certo nerviosismo porque

hoxe saben que van ir xantar ao parque de Vista Alegre, pero antes hai que recoller a mesa do almorzo e preparar a comida, coma todos os días.

Hoxe o menú vai ser de bocatas, froita e galletas de chocolate. Meter as mans na masa é unha tentación irresistible para calquera cativo e o resultado é unha sobremesa deliciosa, moita diversión e

lamparóns no mandil. Os bocatas son do máis variado e algúns anímanse con ingredientes vexetais combinados cos máis tradicionais. Onte tocou visita á Praza de Abastos e hoxe, xantar ao aire libre.

Xa no parque, entre carreiras, falamos con algúns dos protagonistas deste primeiro Campus de Cociña Infantil CompHostelería. Artur, de 6 anos, o máis cativo do gru-

09

po, é tamén un dos máis espelidos e faladores. “Paseino moi ben, sobre todo coas galletas, fixen unha con forma de coche, outra de rá e outra que parecía un can.

E tamén me gustou cando mercamos os mexilóns e logo os fixemos, encántanme.”

Aínda non sabe que quere ser de maior, mais asegura que dende agora vai a axudar a cociñar na casa.

Eva, con 12 anos, é a maior do grupo, unha rapaza leda e con moitas ganas de aprender. Fálanos da visita que fixeron á Praza de Abastos, “onde coñecimos as diferentes carnes, peixes e froitas.” O seu prato preferido é a lasaña e gustaríalle aprender a facela, dille ao cociñeiro, “que nos ensinou a facer cousas sinxelas pero tamén a limpar e a recoller despois de comer.” Eva non descarta adicarse á cociña profesionalmente cando sexa maior.

con quen coincide en que unha das cousas que máis lle gustou foi cando prepararon as galletas, “fíxenas con forma de folla, can,estrela e león...”

Nuria tamén ten 8 anos. Encántalle a pasta e aínda que a súa vocación é ser policía, di que a cociña tamén lle está comezando a gustar e xa anuncia que vai comezar a axudar máis na casa e a recoller a mesa.

“Gustoume moito e penso repetir para o ano”, dinos cando xa son case as dúas e

media. Aproveitamos que algúns pais veñen buscar aos seus fillos para pedirlles a súa opinión. No caso do pai de Aldara e Artur, Manuel, que mandou aos dous fillos a este curso, confesa que está encantado cunha actividade “que lles gusta moito e que permite aprender bos hábitos mentres se divirten, axudando tamén a conciliar a vida laboral e familiar”. E para o verán de 2014, máis e mellor Campus Infantil CompHostelería!

Pablo, de 8 anos, semella algo tímido coa gravadora diante, pero logo se solta.

Gústalle moito o baloncesto e quere ser xogador profesional algún día, sabe “o importante que é a alimentación para os deportistas”. Anda a fedellar con Artur,

Descubre ya en Galicia la innovación en el entorno Hotelero Ecus Contract 10

• 25 años de experiencia en el sector descanso.

• Fabricación y tecnología íntegramente española.

• Asesoramiento en sistemas de descanso específicos para tu negocio Hotelero.

Delegación Ecus Galicia Milladoiro, Santiago T. 981548070 galicia@ecus.es www.contract.ecus.es Últimas instalaciones hoteleras 2013: • Hoteles Playa, Madrid • Hercesa Cismigu, Budapest • Hotel Perezan Benidorm • Barceló Munich • Riu Chiclana • Roommate Florencia • Roommate Barcelona • Indigo Barcelona • Barceló Praga • Side Hoteles Palma de Mallorca

o pa R Q u e de V iSta a l egRe

pa SeoS poR CoMpoStela

Manzanas por el Santiago más verde

En el barrio de Vista Alegre, entre el parque de Galeras y el de Música en Compostela, está la Finca Simeón, que alberga un parque infantil, interesantes muestras de la arquitectura contemporánea de Santiago y un palacete de estilo colonial.

E

n temporada de fruta es habitual ver a los vecinos del barrio cogiendo manzanas de los árboles. Esta antigua finca privada, propiedad de la familia Simeón, es parque público desde el año 2002, y desde entonces ha incorporado en su interior, pues este espacio verde de 35.000 metros está rodeado de un gran muro de piedra con cuatro entradas, nuevos edificios que son una buena muestra de la

arquitectura contemporánea que podemos encontrar en Santiago, la sede de la SGAE, el Centro de Altos Estudios Musicales, el Museo de Historia Natural Luís Iglesias y otro edificio de usos múltiples de la USC. La antigua vivienda de los propietarios de esta finca es una construcción de estilo colonial de principios del siglo XX, que actualmente alberga la Casa de Europa, un punto de encuentro para los profesores universi-

tarios que visitan Santiago y lugar de celebración de eventos. Se conservan también un hórreo, un cruceiro, esculturas y algunos frutales del antiguo jardín de la casa. En los días de más calor, la carballeira de este parque nos acoge con una de las sombras más frescas de la ciudad.

La Finca Simeón, entre el parque de Música en Compostela y el de Galeras, que nos enlaza con un sendero muy recomen-

dable por el río Sarela, está a sólo cinco minutos caminando desde la Plaza del Obradoiro, por lo que es visita obligada para descubrir el Santiago más verde. La rosa de piedra que es Compostela no puede hacernos olvidar que estamos en una de las ciudades con más superficie de parques y jardines por habitantes de la Península Ibérica.

Una manzana es la recompensa para los que visiten este parque en temporada.

Más info y rutas guiadas por el Santiago más verde en www.santiagodecompostela.org

11

TEXTO: Aser Álvarez

IMAXE: Javier Amosa

> Unha palabra para definir Santiago?

Acollida. > Un lugar da cidade?

O barrio de San Pedro e o Monte Gaiás, onde ía xogar de neno. > Un consello para os composteláns?

Facer o Camiño de Santiago, porque a súa forza transfromadora é inmensa.

12

n a b a R R a Con FRa n CiSCo Ca StRo n o C on Ven to de Sa n FRa n CiSCo

FRANCISCO CASTRO, REITOR DO CONVENTO DE SAN FRANCISCO

A revolución

silenciosa do Camiño

F

rancisco Castro (Santiago, 1971) descubre a súa verdadeira vocación con 18 anos, facendo o Camiño de Santiago. Este veciño do barrio de San Pedro, o menor de tres irmáns, saúda sempre desexando paz e ben, e iso é precisamente o que transmite cando conversamos, no convento de San Francisco. Tratándose dalguén tan especial, preferimos cambiar a barra da cafetería polo claustro deste fermoso edificio, “que foi fundado por Francisco de Asís no que daquela debía ser o basureiro da cidade, por iso lle chamaban o Val do Inferno, que era onde estaban os máis necesitados”.

Peregrino militante e autor de varios libros deliciosos sobre o Camiño, Castro está convencido de que se a meirande parte dos composteláns fixeran a ruta xacobea iso sería “unha revolución silenciosa na cidade, porque desenvolveriamos o noso mellor carácter acolledor”. Ese é o carácter que tratan darlle ao convento, no que empezou como reitor hai case sete anos, cando só tiña 36. “A primeira vez que entrei aquí foi pola porta do albergue, viña de facer o Camiño de Santiago dende León, no 94, e xa tiña claro que quería axudar aos máis necesitados, seguindo o exemplo de Xesús e Francisco”.

“O Camiño corre o risco de morrer de éxito pola masificación e porque se pode

“O Camiño corre o risco de morrer de éxito pola masificación e porque se pode chegar a desvirtuar a súa esencia”

“Temos que ser unha cidade máis acolledora non só cos turistas senón tamén cos peregrinos”

chegar a desvirtuar a súa esencia. Só se fala de cifras, pero o importante son as persoas e moitas veces perdemos de vista que Santiago debe ser un lugar onde o peregrino se sinta especial, ben tratado, onde poida ter un gran centro de acollida ou punto de encontro para compartir a súa experiencia”, asegura Castro, quen estudou Dereito “para loitar por un mundo máis xusto”. A súa misión principal agora é axudar ás persoas necesitadas, a través dun albergue no que acollen a máis de mil persoas sen recursos cada ano e onde “cada vez hai máis necesidades e xente máis heteroxenea”.

sen recursos, e onde tratamos de buscar alternativas ás situacións de marxinación”, asegura Castro.

O convento alberga baixo un mesmo teito un hotel monumento, o albergue e unha casa de acollida para os peregrinos.

“Os medios conseguímolos cunha parte e así podemos axudar aos máis necesitados e manter tamén o museo e o arquivo, redistribuíndo os recursos para axudar aos pobres, que son os máis importantes para nós, por iso é o único lugar da cidade onde poden ter una cama as persoas

“Temos que ser unha cidade máis acolledora, non só cos turistas senón tamén cos peregrinos. Deberiamos facer un maior esforzo de acollida para que os peregrinos non se dilúan sen máis na masa e no balbordo da cidade, perdéndose tamén o espírito do Camiño. Sería bo que os hostaleiros tiveran un trato especial cos peregrinos, un trato diferenciado e acolledor, para que sintan que en Santiago son queridos e aprezados, porque os mellores embaixadores que temos no mundo son eles”, asegura antes de concluir, “o Camiño non remata en Compostela, senón que aquí empeza o verdadeiro camiño, que é retorno a casa sendo unha persoa nova, porque o poder transformador da experiencia é total”. E velaquí a revolución silenciosa que o Camiño pode propiciar “cando todos os peregrinos do mundo decidamos traballar pola paz e facer o ben”.

13

S an t i ag o ĂŠ ho s p ita l id a d e

14

Santiago

en dos días Hostelería Compostela y Turgalicia organizaron este verano una acción promocional para 37 agentes de viajes que pudieron conocer lo mejor del patrimonio, la gastronomía y el carácter hospitalario de una ciudad que es meta de todos los Caminos y Patrimonio de la Humanidad.

C

ómo mostrar todas las virtudes de Santiago de Compostela en tan sólo dos días. Este desafío fue el que tuvieron que afrontar Hostelería Compostela y Turgalicia para diseñar el programa de este viaje de familiarización.

La cena de bienvenida, en el Pazo de San Lorenzo, después del servicio de un cóctel en los jardines, fue una aproximación a lo mejor de la gastronomía y de la enología de Galicia.

Al día siguiente la jornada comenzaba con un workshop en la Capilla Real del Hostal de los Reyes Católicos, donde los agentes de viajes pudieron conocer de primera

mano a los proveedores de diferentes productos turísticos. La convocatoria fue un éxito y la jornada de trabajo, muy intensa.

Antes de comer, la misa del Peregrino, con el espectacular botafumeiro, y visita a la Plaza de Abastos, donde apreciaron la calidad de la materia prima de la gastronomía gallega.

Ya por la tarde, tras visitar la Alameda, los agentes subieron a las cubiertas de la Catedral para ver la ciudad desde otra perspectiva. A pesar de las altas temperaturas, gozaron de la espectacular panorámica desde lo alto de la basílica. Por la noche, la cena de gala se desarrolló en A Quinta da

Auga, con una queimada espectáculo que sorprendió a todos los asistentes.

Los agentes tuvieron la oportunidad de visitar, antes de abandonar Santiago, la Cidade da Cultura, que despertó curiosidad y admiración, y el Pazo de Oca, antes de la comida de despedida, en el Ruta Jacobea.

La valoración de los turoperadores no podría ser mejor, por gastronomía, cultura, patrimonio y hospitalidad, Santiago es un destino turístico con un potencial enorme y un futuro prometedor, si se da a conocer al mundo y se fomenta la conectividad con este finisterre europeo.

unha festa sen vieiras non é festa

Congelados José Bermúdez Praza de Abastos • Santiago de Compostela • T. 981 583 115 • www.josebermudez.es 15

¿QUÉ OPINAN D Markus Dressel y Luisa Palenzuela Viajes Dressel Reisen (Almería) “La ciudad es una maravilla, el casco antiguo en sí es algo impresionante además de que el trato es excepcional y la gastronomía estupenda. Santiago aún está por explotar, hay que invertir más en promocionar otro tipo de turismo que no sea solo el Camino. Mucha gente piensa que esto es algo católico y hay que diversificar el producto para que no esté centrado en una sola cosa.”

Mar Martínez Jímenez Viajes Ábacco (Hospitalet de Llobregat) “La gente pregunta por la ciudad y es que tenéis una gran baza ahora que el turismo son experiencias y vosotros tenéis algo único que conjuga gastronomía, cultura y hospitalidad, con buena oferta complementaria. Santiago ya no es sólo religioso, es un destino completo. Por otra parte, creo que no valoráis todo lo que tenéis, porque este producto debería de estar mucho más y mejor explotado.”

María Jauregui e Irene Morán Viajes Jauregui e Ikea Viajes (Bilbao) “Santiago es precioso. La ciudad es encantadora y muy agradable, la gastronomía y la oferta cultural y patrimonial son sin duda sus mayores fuertes más allá de la Catedral. Lo bueno es que tenéis un poco de todo, y el casco antiguo es muestra de ello. Si tuviéramos que poner una pega es quizá la ola de calor que estamos sufriendo y que hace que la visita un poco más difícil, quién lo diría...”.

16

DE NOSOTROS? Denise Callebaut y Franklin Expresso Expresso Viagens (Oporto) “La ciudad es una preciosidad, maravillosa, bonita y auténtica. Santiago es muy importante para el turismo religioso con el que nosotros trabajamos y de ahí que nos centremos mucho en vender la Catedral de Santiago, como meta de los Caminos. Estos viajes son muy importantes para conocer bien el destino y así poder ofrecer a los clientes un asesoramiento como es debido y como nos reclaman.”

Elisabeth Medina Melero y Yasmine Cáceres Toledo Viajes Blau Mari Travel Services (Barcelona) “La ciudad es encantadora por patrimonio, gastronomía y ambiente. Santiago es muy seguro y tranquilo para el turismo, es excepcional. No obstante creo que al cliente hay que ofrecerle más productos para dar a conocer Santiago más allá de vuestras fronteras. Este tipo de acciones son lo mejor para conocer el producto y así poder trasmitir la magia de estos lugares a nuestros clientes.”

Juan Jerez y Catalina Rodríguez Viajes Agitour (Málaga) “Es una ciudad muy acogedora agradable y la Catedral es maravillosa. Hemos conocido el encanto de los pazos, algo que nos sorprendió mucho. El trato que estamos recibiendo es exquisito y el viaje está muy bien organizado. La gente indiscutiblemente demanda Santiago y la estrella es el peregrino. Si tuviera que poner alguna pega a la ciudad quizá sea el impresionante calor que estamos sufriendo estos días.”

En Santiago de Compostela hay muchos Negocios Inteligentes, ¿quieres ser uno de ellos?

Nuevo TPV BBVA, el único con: Tarifa Plana TPV. Anticipo inmediato sobre tu facturación.

Financiación directa a clientes.

Disfruta ya de estas ventajas por pertenecer a la Asociación de Empresarios de Hostelería de Santiago de Compostela. Infórmate en bbva.es o en tu Oficina BBVA.

AF FALDON_NEGOCIO_TPV185x80.indd 1

10/06/13 16:40

17

O S Cam i Ños d e s a n t ia go

18

O CAMIÑ O PRIMITIV O

El más

auténtico

de todos los caminos Desde la ciudad romana de Lugo te proponemos una semana por los últimos tramos del Camino Primitivo, posiblemente la primera ruta jacobea, que nos lleva por lo mejor de la Galicia rural y que confluye con el Camino Francés en Melide hasta Santiago.

L

ugo posiblemente sea una de las ciudades más desconocidas y hermosas de Galicia y una de las mejores para disfrutar de la gastronomía, así que aprovechad para coger fuerzas. La zona antigua de la que fue capital de la antigua Gallaecia está rodeada por una impresionante muralla romana, que es Patrimonio de la Humanidad. La primera etapa nos lleva hasta Ponte Ferreira, por el mismo camino que hizo Alfonso II para visitar la recién descubierta tumba de Santiago, en el siglo IX. La segunda etapa es algo más corta que la primera y nos lleva desde Ponte Ferreira hasta Melide, centro geográfico de Galicia y lugar de confluencia del Camino Primitivo con el Camino Francés. En Melide es obli-

gatorio comer buen pulpo, maridado con algunos de los tintos de la tierra, y probar los famosos melindres de esta villa con licores y aguardientes. Tendremos tiempo para descansar y la siguiente etapa es muy llevadera. ¡Así que a disfrutar!

En tres o cuatro horas podemos recorrer pausadamente el camino entre Melide y Arzúa, la capital del queso de tetilla. Merece la pena una parada en la aldea jacobea de Ribadiso. Seguramente en este tramo nos encontraremos con muchos más peregrinos que en las dos anteriores etapas, pues desde Melide coinciden los trazados Primitivo y Francés ya hasta Compostela, por lo que se incrementa el sabor jacobeo Algo menos de veinte quilómetros separan Arzúa de Rúa, donde está nuestra próxima

parada. Es un tramo muy suave, que nos lleva por zonas de prados y bosques con paisajes eminentemente agrícolas. En Rúa recomendamos la visita al Centro de Atención ao Peregrino de Hostelería Compostela, un oasis en el Camino. Y ya podemos empezar a celebrar nuestra llegada con la variada oferta gastronómica y de hospedaje del Concello do Pino.

El último día tenemos una etapa de cuatro o cinco horas, dependiendo del ritmo del caminante, que nos lleva desde Rúa hasta Santiago de Compostela, que no es el final del Camino sino el inicio de un nuevo itinerario de vida. Desde Santiago, donde es conveniente pasar uno o dos días, recomendamos continuar, si hay tiempo y ganas, hasta Fisterra y Muxía.

19

JAVIER GÁNDARA, DIRECTOR XERAL DE EASYJET PARA ESPAÑA E PORTUGAL

Unha saída de futuro para os

aeroportos Os seus avións operan en Lavacolla e Sá Carneiro, por iso sabe que non se poden ter conexións internacionais nos tres aeroportos galegos e que manter as subvencións, sen analizar o nivel de ocupación do avións, é pan para hoxe e fame para mañá.

Defende o sistema de incentivos, reducindo as taxas, que permite aumentar o turismo internacional de xeito sustentable como no aeroporto do Porto.

J

avier Gándara (Betanzos, 1969) é enxeñeiro aeronáutico e director xeral de EasyJet para España e Portugal. Casado e con dous fillos, Ruth y Mateo, este home pragmático e discreto sabe moito de avións e de aeroportos, unha materia na que Galicia precisa do coñecemento e da experiencia de xente como Gándara, a quen entrevistamos no restaurante San Jaime, mentres petiscamos e conversamos nun fermoso e renovado comedor con vistas á praciña de Fonseca.

20

Gándara traballou once anos nunha empresa de transporte aéreo e leva xa seis nesta compañía de baixo custo, “a que máis turismo do Reino Unido trae a Es-

“Sen unha ocupación media por enriba do 85% un voo non é rendible para a empresa, pero na prensa nunca se fala dos niveis de ocupación” paña”. Foi director de operacións e agora, ademais de España e Portugal tamén leva a aeroliña en Holanda e Dinamarca.

Estes días está acompañando a un grupo de xornalistas do Reino Unido que visitan Compostela e aproveitamos para conversar sobre os voos da súa compa-

ñía e do sistema aeroportuario de Galicia. “Xenebra e Basilea están a funcionar moi ben e con Londres estamos cunha ocupación por enriba do 90%”, comenta Gándara, mentres degustamos uns pementos de Pasrón maridados co viño que nos recomenda Miguel, “o mellor branco de 2013”.

“Sen unha ocupación media por enriba do 85% un voo non é rendible para a empresa, pero na prensa nunca se fala dos niveis de ocupación. Gustaríanos moito, por exemplo, conectar Santiago e Roma, pero temos que analizar previamente o custo de oportunidade desta nova ruta, porque o turismo é o sector máis importante da economía española pero non é

n a M e Sa Con JaV ieR gÁ n da Ra n o ReSta u Ra n te Sa n Ja iMe

TEXTO: Aser Álvarez

IMAXE: Iván Nespereira

> Un lugar para xantar?

Casa Vilas, Toñi Vicente ou este restaurante tan extraordinario que acabo de descrubrir. > Para dormir?

O Hostal dos Reis Católicos. > Una palabra para definir Santiago?

Atracción.

“Manter voos internacionais nos tres aeroportos galegos é un suicidio” quen de facerse valer e acabar coas excesivas taxas aeroportuarias, que son un 30% do custo total dun voo, a mesma porcentaxe que o combustible”, confesa.

“Eso dun aeroporto e tres terminais é unha milonga para contentar a todos.

O normal sería centrar os esforzos en Lavacolla, que por comunicacións, ubicación, infraestruturas e meteoroloxía, está en mellores condicións para com-

petir. Non se pode seguir despilfarrando diñeiro público con ampliacións e axudas, cando non hai demanda real e os avións van baleiros”, asegura. “Outra cousa moi diferente son os incentivos, como traballa o Sá Carneiro, fomentando e premiando o volume de tráfico a través de baixadas nas taxas”, asegura.

“Manter voos internacionais nos tres aeroportos galegos é un suicidio. Nós concentramos a oferta en Lavacolla e vendemos Galicia no mundo, pero vía Santiago, que é unha marca coñecida e recoñecida a nivel internacional.

O sistema aeroportuario galego debe facilitar a chegada de máis turismo internacional, que se move, fundamen-

“O sistema aeroportuario galego debe facilitar a chegada de máis turismo internacional, que se move, fundamentalmente, en compañías de baixo custo” talmente, en compañías de baixo custo, con voos baratos, horarios e frecuencias axeitadas, porque o diñeiro que este viaxeiro aforra na viaxe, gástao no destino”, asegura Gándara, antes de apurar o viño e os deliciosos pementos de Padrón.

21

es hacer realidad tus sueĂąos

opin iÓn

Camiño de volta Xerardo Estévez, arquitecto e ex-alcalde de Santiago

F

ago case a diario o camiño de Santiago ao revés. Subo pola Acibechería, baixo polas Casas Reais ata a Porta do Camiño, sigo pola rúa de San Pedro, os Concheiros, o Camiño Francés… ata chegar ao meu estudo en San Lázaro. Ao paso vou atopando os atrancos dos peregrinos: as estreituras da rúa de San Pedro, o cruce dos Concheiros.

Son as servidumes da ruta, nada especialmente dificultoso. O que sempre me sorprende é que todo o ano, verán e inverno, tantos camiñantes, turistas ou peregrinos, entren por ese itinerario. A que outra cidade do mundo occidental, hoxe en día, se vai andando?

A unidade europea que invocabamos hai 30 anos encóntrase arestora tamén en crise porque os intereses económicos relegaron a política e a cultura.

Pero a medida que iso acontecía, o Camiño foise tornando nun fenómeno global. Os que chegan son xentes de todo o mundo. Que pode atraer indistintamente un neoiorquino, un coreano, un australiano ou un brasileiro? É so un efecto do poder mediático ou hai algo máis? Non sei se en Compostela nolo temos preguntado, e se temos unha resposta satisfactoria para esta cuestión.

que se preocupaban por un fenómeno recluído en redutos de devoción ou de erudición. Foi entón cando nos puxemos a traballar coas cidades, asociacións e círculos científicos de toda Europa.

Aí se xestou a incorporación á lista do patrimonio mundial en 1985 e a declaración do Camiño como primeiro itinerario cultural europeo en 1987. Logo viñeron o programa Compostela 1993-1999 e o Xacobeo 93. Aqueles foron uns bos proxectos para a cidade e para Galicia. Pero tamén se pode morrer de éxito. Seguramente aínda son moitos os que prefiren revivir fastos pasados e os composteláns, afeitos a recibir a xente, temos unha actitude máis ben pasiva. O presente e o futuro terán que ser outra cousa.

universo das redes favorece. Oportunidades que se poden perder por comodidade, pola falta de esforzo, por conformarnos con deixar que veñan, que consuman, sen preguntarnos quen son nin cal é a súa procura.

Teño escrito moitas veces que temos que facer o camiño de volta de Santiago cara ao mundo, e o ano xubilar é o retorno do traballo feito nos períodos intermedios.

Vimos de saber que, só en xuño de 2013, entraron en Compostela uns 27.000 peregrinos. Son outras tantas oportunidades para enlazarmos co mundo.

Enlaces universitarios, empresariais, turísticos, asociativos… que o

Santiago sempre tivo sorte. Cando a chamada do Camiño nos pobos do centro e o norte de Europa devala coas diatribas de Lutero, descóbrese América e expórtase a figura do Apóstolo, que tantas veces ha xogar alí, quer como cabaleiro español, quer travestido en indíxena, o mesmo papel que representara en Clavijo.

A súa pegada, como é ben sabido, é patente en multitude de poboacións e monumentos dedicados á advocación xacobea en todos os países de América Latina. Aquel camiño de relación, que estaba aberto nos 90, parece estancado.

Estamos nun ciclo longo entre dous anos xubilares, pero, ben mirado, 2021 xa está ás portas.

Imaxino que as administracións obrarán en consecuencia. Así o fixo o Concello compostelán despois do xubileo de 1982. Daquela, poucos eran os

23

Rías Baixas by bus Carmen Fernández, xornalista

A

película “Entre Copas” (2004) deixounos na retina os atardeceres de California e a exaltación da amizade cunha copa pero tamén a dúbida, polo menos a min, condutora responsable, de cómo facía o grupo protagonista para que o viño non lles pasara factura na conducción.

Por iso o cambio de vehículo parecíame unha idea interesante que aínda non tivera ocasión de probar. La Rioja, Somontano ou o ViñoBus na Ribeira Sacra xa viñan demostrando que este transporte colectivo é unha ferramenta moi interesante para achegar a gastronomía, a enoloxía e o turismo nun territorio relativamente extenso. De aí que a incoporación da Ruta do Viño Rías Baixas deste servizo sexa unha excelente nova, e máis coincidindo coa época da vendima.

que hai quen proba e repite: Pazo de Galegos, Martín Codax, Gil Armada, Pazo Baión, Pazo Señoráns, Mar de Frades, Adega Eidos, Pazo Quinteiro da Cruz, Don Olegario, Pazo de Rubiáns, Agro Bazán, Señorío de Rubiós, Bodegas La Val, Pazo San Mauro e Terras Gauda son as que se implicaron neste programa. E merece a pena mencionalas porque é moi intenso o traballo que teñen nesta época de vendima polo que é de agradecer o tempo que lle adican a cada grupo, trasladando a paixón e a dedicación que require este traballo que culmina na extracción do mellor do froito obtendo uns viños que se poden degustar ao rematar cada visita.

Unha completa proposta que permitirá profundizar no coñecemento desta zona e do seu produto estrela.

O Bus do Viño funciona os sábados de setembro e outubro, con roteiros distintos en cada viaxe, o que permite coñecer 15 das adegas adheridas a esta asociación sen ánimo de lucro conformada por case un cento de socios. Subirse a el, ben sexa en Pontevedra ou en Vigo, custa 12 euros por persoa, nunha ruta de 8 a 10 horas de duración que dá tempo suficiente para coñecer tres adegas con calma, escoitar as explicacións dos seus enólogos e coñecer os pasos que se seguen nestes tempos

A iniciativa enmárcase dentro do programa Tempos de Vendima na que todas as rutas do viño galegas van da man para impulsar o turismo enogastronómico e que se completan con outras actividades paralelas, como andainas entre viñedos, roteiros en bicicleta ou ofertas especiais nos aloxamentos.

Agardemos que o éxito da iniciativa permita manter o servizo no tempo, contribuindo así á desestacionalización do produto turístico.

de tanto traballo para viticultores e adegueiros.

Ademais, hai tempo libre para visitar Cambados ou Salvaterra de Miño ou aproveitar a oferta gastronómica da zona, xa que o prezo non inclúe almorzo. É preciso facer a reserva con tempo, xa que as prazas son só 25 por viaxe e van camiño de voar, xa

Desmontando a la gastrosexóloga Mónica Novas Xerardo Rodríguez · www.galiciaunica.es

A

ver si me entiendes. Para esto de la “Gastrosexología” hay que tener imaginación además de conocimientos. Que no, no es tan sencillo como parece, ya verás… Es como el I+D+I del buen comer para obtener mejores resultados en la práctica del sexo.

Su inventora es una gallega. Se llama Mónica Novas y es psicóloga, sexóloga y gastrónoma. Se ha propuesto descubrir todos los placeres que te puede proporcionar una buena comida e incluso el buen cocinar. ¿Qué te parece?

Mónica, con esta novedosa disciplina, trata de explicar y aplicar los mecanismos de excitación que subyacen e influyen en el placer que nos proporciona el mundo de la gastronomía…

—La gastrosexología se sirve de mecanismos psicológicos-sexológicos y de la sugestión inducida para que platos, bebidas, símbolos gastronómicos o determinados productos nos produzcan un placer incrementado…

24

—¿Y cómo se logra?

—A través de imágenes, películas, música, aromas que nos preparan para recibir el plato en el que se conjugarán varias de las variables que influyen en el placer. Esta explicación y sugestión previa produce que nuestro cerebro libere endorfinas, sustancias placenteras que también se segregan en las fases preliminares del sexo, donde la sugestión influye en las futuras fases de la excitación.

Esto me recuerda un libro de Isabel Allende, que leí por sugerencia de un blog que, lo siento, pero no me acuerdo de quien. La escritora chilena habla del vino como elemento erótico y del bocata de pan bueno con jamón y queso…

—“Me devuelven el olor de nuestros abrazos y el sabor de su boca… No puedo separar el erotismo de la comida”.

Pero… ¿Qué hace ella, Mónica Novas, mi chica “Única” de esta semana? Iremos a su Facebook y bucearemos en la red para ver que cuenta…

—En realidad soy psicóloga clínica especialista en psicología jurídica y sexología. Siempre me interesó la psicología para el bienestar…

Y de eso se trata, claro, de reinventar… Psicología + Cocina + Sexo… Ese parece ser su I+D+I… —Cada cena en la que se aplique la Gastrosexología será completamente diferente dependiendo de los comensales. Los afrodisíacos tenemos que desmitificarlos, pues sin sugestión o determinado ambiente el supuesto afrodisíaco no hará ningún tipo de efecto. A veces el más extraño de los ingredientes para uno será afrodisíaco y para otros no.

Mónica, en su web gastrosexología.com, habla del mandil —sí, el que te pones para cocinar— como un símbolo sexual…

—El mandil es el símbolo de que vas a producir placer tanto para ti como para otra persona. Es el punto de inflexión en el que el cerebro se prepara para recibir placer. Es parte de la sugestión psicológica dentro de laGastrosexología.

O camiño dos sabores Xosé M. Santos, director do CETUR · xosemanuel.santos@usc.es

N

o medio de todas as turbulencias económicas e financeiras parece que o turismo é un dos poucos sectores que ten capacidade para xerar certa dinámica coa súa capacidade de arrastre, aínda que con algúns matices: apoiándose nos mercados internacionais, reducindo a rendibilidade dos negocios ou xerando empregos precarios, por exemplo. En destinos como o galego, tan escasamente virado para os visitantes estranxeiros, as cifras históricas das que se fala para outras comunidades autónomas son moito máis modestas.

Neste contexto, os Camiños de Santiago están a mostrar evidencias da súa fortaleza, nomeadamente se consideramos o crecente volume de camiñantes estranxeiros. Existen varios argumentos, non excluíntes entre si, que tentan explicar a forteza coa que se mantén este produto turístico.

Nalgúns casos alúdese ao xeito en como se adapta ás tendencias actuais da sociedade, en relación por exemplo a todo o movemento lento (slow) que cada día máis impregna diferentes aspectos do mundo contemporáneo, como contraposición aos acelerados ritmos da globalización. Fálase tamén da moda transmitida moitas veces a través de libros ou reportaxes. Incluso se recorre á economía para sinalar que facer as rotas xacobeas é un xeito

nada caro de pasar unhas vacacións, indo a máis a identificación entre peregrinos e turismo barato.

ren gasto para o turista ao tempo que axuden a conservar o espírito do Camiño.

Centrémonos neste último argumento. Aínda que parcialmente poida ser certo, existe constatación de que o gasto diario dos peregrinos é de media bastante baixo, sobre 25 euros, unha cantidade que se estandariza cos demais turistas, unha vez que chegan a Compostela. Sabemos que o uso maioritario de albergues públicos e a imposibilidade de comprar lembranzas que incrementan o peso das mochilas explican claramente esta austeridade que non ten tanto a ver coa renda dos camiñantes. Porén tense reflexionado demasiado pouco sobre o que se pode facer para aumentar ese gasto sen pór en perigo o extraordinario valor da experiencia peregrinatoria. A resposta parece evidente, mais de difícil realización: afondar nos aspectos experienciais.

É aquí onde a gastronomía podería acadar un protagonismo relevante se é capaz de satisfacer non só as necesidades básicas da alimentación senón tamén as aspiracións de autenticidade e de vinculación co camiño que agarda o peregrino, convertendo a gastronomía nunha experiencia xacobea, tanto nos locais das propias rotas como nos albergues. Isto significa facer un traballo de organización e planificación orientado a enriquecer a actual oferta, singularizándoa a través dunha marca e dándolle un valor acrecentado. O obxectivo non é outro que mellorar a experiencia dos turistas ao tempo que se incrementa o seu gasto, tarefa esta última á que parece terse renunciado nos últimos tempos. Aquí é bo relembrar que non é tanto a situación económica dos peregrinos a que xera un gasto tan baixo senón as características do produto; e o que se pretende é, sen cambiar esas características, mais bem ao contrario, reforzándoas, mellorar a súa rendibilidade económica a través da posta em valor das singularidades enogastronómicas de cada unha das rutas xacobeas.

De xeito moi simple podemos fotografar a vida dun peregrino cando chega ao albergue, que se resume en descanso, pequenos paseos e intercambio de opinións con outros camiñantes. Con frecuencia o albergue convértese no centro da súa curta estadía aínda que ás veces se traslada a algún local de restauración próximo. Nestas condicións resulta complexo desenvolver actividades que xe-

Rías Baixas Óscar de Toro, barista Ingredientes: Uvas: 100 g Leite: 200 cm3 Auga: 150 cm3 Azúcar: 50 g Café: 30 cm3 Xelatina de albariño: 8 g

Elaboración: Nunha pota poñer a reducir o auga, azúcar e as uvas.

Engadir 50 cm3 do xarabe resultante a leite e cremar en vaporizador ou con batidora de pilas.

Nun vaso curto, poñer a xelatina de albariño, enriba a estraccion de espresso e por ultimo a crema resultante da leite e o xirope de uva.

25

s e m p r e s o c io s Rasellas, 13 - Luou (Teo) Teléfono: 981 805 948 www.fogardosantiso.es fogar@fogardosantiso.es

Fogar do Santiso Onde a cociña é da terra e os produtos, de tempada uen leve tempo sen pasar por este mítico restaurante teense vaise sorprender moi agradablemente cando volva. Depois de máis de quince anos de traxectoria, esta empresa familiar dedicada ao sector da restauración, da man da segunda xeración, foise reinventando para crear un proxecto ambicioso e moito máis amplo do que era o Fogar do Santiso hai uns anos e máis acorde coa filosofía e o espítito que fixeron nacer este lugar tan singular como coñecido.

Q

A súa gastronomía está baseada na “cociña da terra”, onde os produtos de tempada son os protagonistas, moitos deles

producidos nas hortas do propio Fogar do Santiso, que está a apostar moi forte polo consumo responsable e ecolóxico e a converterse nun referente gastronómico

e cultural en Galicia, sen perder a esencia dun entorno rural enxebre, orixinal e único na comarca. Longa vida ao Fogar do Santiso.

Mais o que realmente diferencia ao Pizza Móvil do Milladoiro doutras pizzerías é o seu rápido e eficiente servizo de pizzas e comidas a domicilio, podendo facer os

pedidos online, por teléfono ou no propio local. Este establecemento abre todos os días da semana e adoita facer interesantes ofertas e promocións.

Rosalía de Castro, 66 Milladoiro (Ames) Teléfono: 981 536 767 www.pizzamovil.es

Pizza Móvil Boas pizzas ao mellor prezo no Milladoiro este céntrico e confortable local de hostalería do Milladoiro, acabado de reformar, comer ben, rápido e barato é posible. Aínda que a pizza clásica é a especialidade da casa, tamén son moi consumidas neste local as pizzas barbacoa, mexicana e carbonara. Cunha ampla terraza e espazo de mesas para ducias de comensais, é un lugar ideal para comidas informais e mesmo para a celebración de xuntanzas e aniversarios, xa que collen comidas por encargo.

N

26

cuanto nos costaría? ¿NOS RECOMIENDA UNA GESTORÍA?

n oVa S a peRtu R aS

Estimado futuro hostelero. El coste de nuestros servicios depende un euros (siempre dependiendo de los ingresos trimestrales). En cuanto poco de la categoría en la que se encuadre su negocio. Pero para que a la pregunta que nos hace si le aconsejamos una gestoría la respuesta se haga una idea, le comento que nosotros por ponerle en marcha el es sencilla; las gestorías funcionan igual que nosotros (salvo los precios negocio, es decir, alta en hacienda, alta en turismo, alta en autóno- que tienen normalmente unas tarifas más elevadas), pero sin duda mos, trámites para la licencia de apertura, etc, pagaría una inscripción usted estaría mucho más seguro con nuestro servicio porque nosotros Rúa Santo Agostiño 7 • Teléfono: 981 573 284 nos dedicamos exclusivamente al sector de la hostelería, en el que de 57,00 y la cuota de socio. somos expertos y las gestorías se dedican a varios sectores a la vez.

Le haremos los manuales de prevención y appcc a unos precios realmente competitivos, por poner un ejemplo el manual de APPCC fuera de nuestra asociación tiene un coste de unos trescientos euros, nosotros se lo haremos por 35 euros.

Además nuestra asociación no sólo le reportará ese tipo de beneficios, podrá beneficiarse de convenios firmados con empresas que garantizan ahorro en el coste de la luz (Fenosa), ahorro en el gas (Repsol), descuentos en pólizas de seguros, pólizas médicas, etc.

No podemos olvidarnos de la formación, damos todo tipo de cursos adaptados a nuestra empresas, como manipular, servicios, etc., gratuitos y privados.

En el caso de ser un café bar, LA CUOTA SERÍA DE 19 EUROS. Tendrá en nosotros un valor seguro, le apoyaremos en su negocio, le Si además usted quiere que le llevemos la contabilidad y la gestión a ayudaremos ante la administración y usted se sentirá miembro de una nivel laboral de sus empleados le cobraríamos aproximadamente 9 asociación en la que contribuirá a que tengamos más fuerza.

EUROS POR TRABAJADOR y en el caso de la contabilidad 23,40

Restaurante A Sucursal

Un trato excelente e os mellores produtos do mercado Con prezos moi asequibles e unha ampla e variada carta de racións, cuxos prezos andan entre 6 e os 10 euros, neste local da zona monumental podemos tapear, tomar un viño ou comer de prato. Con mesas altas e baixas e unha boa barra, unha das cousas que distinguen este local, que era unha antiga sucursal bancaria, é o trato exquisito e a proximidade da praza de abastos. De feito, podes mercar o teu marisco no mercado e levalo a este restaurante para que o cociñen e poder degustalo sen perder máis tempo. Calquera hora do día ou da noite é un bo momento para visitar A Sucursal. O seu arroz con lagostinos non deixa a ninguén indiferente.

O

www.tagformacion.es 1983 2013

¿Aún emites tickets?

C I T

T E K

Distribuidor para Galicia.

LA FACTURA SIMPLIFICADA

¡¡¡ YA ESTA AQUI...!!!

www.verialgalicia.com verialgalicia@verial.es

Rua das Hedras nº 2 - 2ºA Pol. Indr. Novo Milladoiro 15895 Milladoiro (A Coruña) TELEFONO: 609 255 877 FAX: 981 53 66 38

27

3010 Cafetería El Alemán Boente de Arriba (Boente), Arzúa. A Coruña.

677 251 300

Unha parada obrigada no Camiño de Santiago

José Ramón Otero, o propietario desta cafetería en pleno Camiño de Santiago, leva dende o ano 93 traballando na ruta xacobea. O ano pasado decidíu abrir este local, cunha ampla e tranquila terraza, onde serven almorzos, pratos combinados, bocatas e racións, da mañá á noite.

Peregrinos de todas as nacionalidades son os principais clientes deste establecemento, no que os traballadores falan varios idiomas. A repostería caseira e a tortilla seguro que están entre as mellores lembranzas dos camiñantes.

3014 Café Bar El Paso del Noroeste Rúa Travesa, 22, baixo. Santiago de Compostela.

690 132 155

Do Bierzo a Santiago por un camiño de sabores

Este local nace coa vocación de dar a coñecer os produtos do Bierzo e fomentar a cultura do viño dun xeito alternativo, con pequenas adegas e viños de autor. E todo combinado cunha oferta gastronómica marcada polo produto da terra, como cecinas, embutidos e queixos de calidade.

As croquetas de boi de mar destacan na súa carta, moi reducida mais que vai evolucionando a longo do ano en función da tempada. E a partir de febreiro, non perdades a oportunidade de probar o seu famoso e delicioso cocido maragato.

3015 Galopín Cantina Rúa Fernando III O Santo, 1. Santiago.

881 257 697 · www.galopincantina.es

O local ideal para calquera hora do día

Da man da excelencia culinaria do “Proxecto Garum” agora podes disfrutar, no Galopín de Santiago, dunha cociña áxil e divertida baseada na calidade do produto. Esta colaboración entre Garum e Galopín aposta por un concepto de hostalería total, da mañá á noite, dende o almorzo e as tapas até a primeira copa, cunha cantina contemporánea, onde tamén se fan eventos e actuacións. Este local reinvéntase e colle un novo pulo, despois de dous anos de funcionamento, mesmo pensando en facer medrar a familia Galopín cara a zona momumental.

Santiago de Chile, 18 - Bajo Santiago de Compostela 28

Fax 981 599 285

n oV oS SoCio S

3016 Café Bar O Tío Raúl Rúa das Salvadas, 12. Santiago.

881 947 285

A mellor carne de potro está en Vista Alegre

A especialidade deste establecemento, rexentado por Manuel Raúl Fraga e María Goimil, é a carne de potro, un produto tan descoñecido como delicioso. Calquera día preparan esta carne á prancha pero recomendamos que reserven con antelación, sobre todo se queren probar a fondue de potro. Para os que sexan máis tradicionais tamén hai un bo menú do día, a 8 euros, a escoller entre dous primeiros e dous segundos, con postre ou café e bebida. Polas mañás serven almorzos e cafés, sempre con algo de repostería caseira.

3017 Resta. La Bodeguilla de Sta. Marta Avenida da Liberdade, 11. Santiago de Compostela 981 813 520 · www.labodeguilladesanroque.com

A volta a Santiago sen sair da Bodeguilla

Este novo restaurante acaba de facer medrar a familia de La Bodeguilla, que é un grupo empresarial de recoñecida traxectoria no sector da restauración e da enoloxía en Compostela. Este local moderno e acolledor xa é un punto de encontro para todos os amantes dos mellores produtos da nosa enogastronomía, como carnes, peixes e viños, unha gran variedade de caldos que mesmo podes mercar para levar a casa. O servizo, capitaneado por Jose Míguez, un dos mellores cortadores de xamón e xefes de sala de Galicia, é impeclable.

3018 Café Bar Balsa’s Bar Vía Marconi, 27. Polígono do Tambre. Santiago.

616 087 250

Da horta á mesa e co mellor servizo

María Eugenia Calviño rexenta con moito agarimo e profesionalidade este establecemento de hostalería do Polígono do Tambre que só pecha os domingos. O resto dos días está cheo de traballadores e comerciais que son adictos á tortilla de ovos de casa, de galiña de Mos, coa que nos soprenden neste local. E moitos dos produtos vexetais do menú do día, a 8 euros e do prato do día, a 5 euros, tamén proveñen da horta que hai detras deste local. É moi difícil dar máis por menos. A tortilla é realmente moi recomendable e os máis reputados tortillólogos deberan visitar este local antes de dar o seu veredicto definitivo.

Grupo R de Salud Laboral, S. L.

Alberto García Varela Pasadizo de pernas, 4-6 3º izq.

15005 A CORUÑA Teléfono 981 15 42 12 Móbil 609 28 78 14

29

TODA LA INFORMACIÓN CULTURAL DE SANTIAGO EN

www.compostelacapitalcultural.org • www.santiagoturismo.com • www.cidadedacultura.org

Primavera Sound Touring Party 23 e 24 de novembro Sala Capitol Día 23

Extraperlo, The Free Fall Band, Paus e Svper Día 24

Antònia Font, Furguson, L’Hereu Escampa e Za!

tránsitos Cineuropa

festival

Teatro Principal

SANTIAGO DE COMPOSTELA OUTUBRO 2013

Do 7 ao 29 de novembro Teatro Principal e outras salas da cidade

xoves 10 AMESMALÚA

Sons Tránsitos 10, 11 e 12 de outubro Teatro Principal Xoves 10

Extremadura/Galicia

ELISEO PARRA

Castela e León 20.30

venres 11 PEDRO PASTOR

Madrid

Amesmalúa e Eliseo Parra

CHICO CÉSAR Brasil 20.30

Venres 11

Pedro Pastor e Chico César

Madrid

PENTALFA

Sábado 12

Galicia

La Musgaña, Pentalfa e Acetre

Extremadura 20.30

ACETRE

www.compostelacapitalcultural.org

30

sábado 12 LA MUSGAÑA

VENDA DE ENTRADAS Entrada // 15 euros Abono 3 concertos // 35 euros Oferta especial de lanzamento ata o 25 de setembro // Abono 30 euros Teatro Principal (18-21h., de martes a sábado) entradas.novagaliciabanco.es / 902 434 443

ou tu b ro- n ovemb ro 2 0 1 3

a xen da cu ltu ral

Blues Nite Mércores 30 de outubro Sala Capitol Carvin Jones en concerto Presentación do seu novo disco

Compostela Rock Second 24 de outubro na Sede SGAE/Fundación Autor

Rosendo 7 de novembro na Sala Capitol

Youth Lagon 10 de novembro na Sala Capitol

The Gift 22 de novembro na Sala Capitol

Fuel Fandango 28 de novembro na Sala Capitol

Delafé y las flores azules 13 de decembro na Sala Capitol

Falabaratos Berto Romero presenta ‘Sigue con nosotros’ 11 de outubro no Auditorio de Galicia

Rober Bodegas & Alberto Casado: ‘Entremeses’ 31 de outubro e 1 e 2 de novembro na Zona C

Leo Harlem e Dani de la Cámara: ¿Qué hay de nuevo?

29 de novembro no Auditorio de Galicia

Teatro, títeres, música… todas as fins de semana

31

A S no vas d o s e c t o r

Hostelería Compostela asina un convenio de colaboración con Ecuus Sleep polo que os asociados poderán obter un 40% de desconto.

Ecuus Sleep e Hostelería de Compostela acaban de asinar un acordo polo que os socios deste colectivo empresarial van poder desfrutar dun desconto do 40% sobre os prezos establecidos en tarifa de colchóns, bases, canapés, camas, fundas, recheos, nórdicos, protectores almofadas e outros elementos de decoración que oferta esta empresa.

O director xeral de Xuventude e Voluntariado, Ovidio Rodeiro, visita o Centro de Atención ao Peregrino de Hostelería Compostela no Pino, que este ano reforzou o seu servizo con voluntarios

As concelleiras Rebeca Domínguez e María Castelao visitan o Campus de Cociña Infantil CompHostelería 32

Presentación da VI edición do Santiago é Tapas no Centro de Formación e Cultura Gastronómica de Hostelería Compostela, que se vai desenvolver do 7 ao 24 de novembro. De esquerda a dereita, Germán González, Reyes Leis, Jesús Sordo e Andrés Condide. Os interesados en participar poden anotarse até o 11 de outubro.

Presentación do número 161 de CompHostelería “O futuro do turismo está no aire”.

De esquerda a dereita, José Manuel Otero, presidente de Hospedaxe, José Luis Maestro, Turismo de Galicia, Aser Álvarez, director de CompHostelería, Susan Mann e Paco Vilas, entrevistados no último número desta publicación.

Nava Castro, directora de Turismo de Galicia, presenta o Outono Gastronómico 2013 33

Presentación de actividades promocionais de combinados de xenebra nos hoteis Puerta del Camino (esquerda) e Casa dos Albardonedo

O presidente da Xunta, Alberto Núñez, asina un acordo co Ministerio de Turismo para o impulso do Camiño de Santiago Intelixente, favorecendo o acceso gratuíto a wifi nos establecementos de hostalería do Camiño Francés.

34

Visita dalgúns membros do Foro de Directores de Hotel á Casa da Troia

Presentación dos obradoiros para o público xeral de Hostelería Compostela, por Javier Sexto, responsable do Centro de Formación e Cultura Gastronómica e Andrés Condide, xerente do colectivo.

Os hoteis Casa dos Albardonedo, San Francisco, Costa Vella e Virxe da Cerca acolleron concertos e numerosas actividades culturais durante este verán

ANÚNCIATE CON NÓS comunicacion@santiagohosteleria.org

Se queres alugar, vender, ofrecer ou demandar algún ben ou servizo, e eres socio de Hostelería Compostela, este espazo está á túa disposición.

35

Grande acollida do I Concurso Tapas Teo, con máis de 3000 tapas consumidas, nun evento no que participaron 15 locais, froito da colaboración entre Hostelería Compostela e o concello de Teo.

Os grandes hoteis de Santiago hospedaron a moitos dos equipos participantes nesta edición da Volta Ciclista a España.

Conozca la opinión de sus clientes de una manera directa y privada

O Hotel Puerta del Camino foi escenario dun evento enogastronómico que propuña a maridaxe entre xamóns de bellota e diferentes viños e a Bodeguilla de San Lázaro acolleu un curso de corte de xamón impartido por Jose Míguez, un dos mellores cortadores de España.

¿Quiere ver cómo lo usa CompH!¡o ! stelería?

Escanee este QR con su móvil

sde De € 10 es al m

Hablemos... Let´s talk!

SOS cliente es un sistema fácil, ágil y rápido que le ayudará a mejorar su atención al cliente Solicítenos una prueba gratuita en el 981 93 94 10 info@soscliente.com y disfrute de un 15% de descuento el primer año si es socio de la Asociación de Hostelería de Compostela www.soscliente.com

37

TEXTO: Aser Álvarez

IMAXE: Javier Amosa

38

n a C a M a Con a n ton io Cata l Á n n o ho t e l a C pa l a Cio del Ca RMen

ANTONIO CATALÁN, PRESIDENTE DE AC HOTELS BY MARRIOT

O bicigrino do sentido común Con máis de 3.000 empregados e 120 hoteis en todo mundo, este navarro afeccionado ao ciclismo e apaixoado do Camiño de Santiago, experimentou a evolución da ruta xacobea nos últimos anos, por iso confía na enorme capacidade deste activo turístico para internacionalizar o turismo en Galicia e elevar o seu nivel.

A

ntonio Catalán (Corella, Navarra, 1948) fai unha hora e media de bicicleta estática todas as mañás para estar en forma e chegar a punto á súa cita anual co Camiño de Santiago. “Desde hace más de veinte años organizamos una peregrinación ciclista desde Corella hasta Santiago con trabajadores y directivos de la empresa. Combinamos la parte religiosa y deportiva en una experiencia que nos ayuda para poner los pies en la tierra y a profundizar en la solidaridad y en la amistad”, comenta, acabado de chegar de vivir esta experiencia única.

“He visto la evolución del Camino y creo que tiene un potencial enorme por su capacidad para internacionalizar el turismo. Hay mucho recorrido todavía para la promoción de nuevos productos orientados a peregrinos de alto poder adquisitivo, ya que el poder de atracción de las rutas jacobeas es imparable”, asegura Catalán, quen montou o seu primeiro hotel con 25 anos, en Pamplona, antes de fundar, xunto con Joan Gaspart o exitoso modelo de Turismo de Barcelona, “en el que la clave no era in-

“He visto la evolución del Camino y creo que tiene un potencial enorme por su capacidad para internacionalizar el turismo”

“Galicia no necesita ni sol ni turismo masivo para crecer a nivel turístico”

vertir grandes cantidades en publicidad sino invitar a grandes periodistas de todo el mundo para que escribiesen sobre la ciudad y conseguir que hablasen del destino en todo el mundo”, conclúe.

“Galicia no necesita ni sol ni turismo masivo para crecer a nivel turístico.

Tiene paisaje, patrimonio, gastronomía, hospitalidad y algo único en el mundo, que es el Camino de Santiago, así como una de las mejores escuelas de hotelería de España. De hecho, muchos de nuestro directores provienen de este centro y vamos a poner en marcha becas para que personas con pocos recursos puedan estudiar en el CSHG y hacer prácticas en nuestros hoteles”, anuncia este empresario, que se considera a si mesmo unha “mediocridad bien aprovechada” e que cre que a tecnoloxía máis punteira que posúe o ser humano segue a ser o sentido común.

Este empresario infatigable, tamén fundador do grupo NH, fillo dun taxista de Corella e pai de seis fillos, é o único socio que o grupo hoteleiro Marriot ten no mundo. De feito, varios directivos desta empresa multinacional participaron na peregrinación deste ano a Compostela “y alucinaron con el paisaje, la gastronomía y el ambiente”. Catalán rememora tamén “las pateadas que nos metía Fraga cuando estábamos visitando las obras de nuestro hotel en Santiago, uno de los mejores de la cadena gracias al personal tan extraordianrio que tenemos”.

39

Te ayudamos a hacer más rentable tu negocio.

1.Electricidad: 22% de descuento para tarifas 2.1A, 2.1DHA, 3.0A y 3.1A, a aplicar sobre el término variable de la electricidad durante los 12 primeros meses del contrato. Oferta válida para clientes que contraten la electricidad con Gas Natural Servicios con las tarifas referidas antes del 31/12/2013.

2. Gas: 10% de descuento para tarifas 3.3 y 3.4, a aplicar sobre el término variable del gas natural durante los 12 primeros meses de contrato. Oferta válida para clientes que contraten la electricidad y el gas con Gas Natural Servicios con las tarifas referidas antes del 31/12/2013.

3. Oferta válida para nuevas contrataciones con Gas Natural Servicios SDG, S.A. si con la nueva contratación se dispone de contrato de gas, de luz y de dos sevicios (Servigas y Servielectric, en cualquiera de sus modalidades, o Servihogar) con Gas Natural Servicios SDG, S.A. Oferta aplicable durante 12 meses, para suministros de gas natural con tarifas de referencia 3.1 y 3.2, y tarifas eléctricas con potencia inferior o igual a 10 kW. Los precios del gas y de la luz estarán referenciados a los valores máximos de las Tarifas de Último Recurso que en cada momento se publiquen en el BOE.

HISTORIA DA HOSTALERÍA Historia da Hostelería de Compostela e Comarca

DE

COMPOSTELA E COMARCA

comunicacion@santiagohosteleria.org | Teléfono: 981 592 700

Da man de Antonio Cancela e da súa colección de guías Michelín, a mellor do mundo, comezamos neste número de CompH!ostelería un percorrido polos establecementos de hospedaxe e restauración que foron aparecendo nas diferentes edicións desta publicación de referencia no mundo da hostalería.

O primeiro establecemento compostelán que aparece na guía Michelín foi o Gran Hotel Restaurante La Argentina, que estaba na rúa da Senra, 16 e era propiedade de Francisco Rey, e que xa aparece na edición da Guía Michelín de España e Portugal de 1910. Na imaxe da dereira vemos o edificio da Senra 8-10, que aparece na guía de 1927, onde o xantar custaba entre 1,6 e 6,6 pesetas, a pensión completa, 15 pesetas e o prezo dos cuartos oscilaba entre as 6 e as 50 pesetas. Segundo se recolle na guía, este hotel ofrecía a posibilidade de contratar un condutor por só 12 pesetas tamén aclaraba que “el cliente pagará a mayores un 10% sobre el importe total de 41 la factura, estando prohibidas las propinas”.

SabadellAtlántico

SabadellHerrero

SabadellSolbank

SabadellGuipuzcoano

SabadellCAM

Una cosa es decir que trabajamos en PRO de su negocio.

Otra es hacerlo:

Cuenta

Expansión Negocios PRO. Una cuenta que pone a su alcance financiación a la medida de su negocio.

------------------------------------------------------------------------------

• Le abonamos el 10% de su cuota de

• Tarjeta de crédito y de débito gratis.

• 0 comisiones de administración y

• “Renting”, “leasing” y préstamos en condiciones

asociado, hasta un máximo de 100 euros al año.

mantenimiento.

preferentes.

Condiciones revisables según evolución del mercado financiero.

• TPV en condiciones preferentes.

• Servicio de asistencia jurídica telefónica incluido.

• Y muchas más ventajas. No en vano, la Cuenta Expansión Negocios PRO es la cuenta pensada para que despachos profesionales, autónomos, comercios y pequeñas empresas se hagan grandes.

--------------------------------------------------------------------------------Llámanos al 902 383 666, organicemos una reunión y empecemos a trabajar.

--------------------------------------------------------------------------------Las excelentes condiciones arriba mencionadas de la Cuenta Expansión Negocios PRO se mantendrán mientras se cumplan como mínimo uno de los siguientes requisitos: un cargo en concepto de emisión de nómina, un cargo en concepto de seguros sociales, un cargo en concepto de impuestos o dos cargos en concepto de recibos. Si al tercer mes no se cumplen estas condiciones, automáticamente la Cuenta Expansión Negocios PRO pasará a ser una cuenta estándar.

bancosabadell.com

El banco de las mejores empresas. Y el tuyo.