Jerzy Riegel. Bydgoszcz minionego wieku by Aldus Oficyna Wydawnicza

BYDGOSZCZ MINIONEGO WIEKU

Jerzy

Riegel brom

BYDGOSZCZ MINIONEGO WIEKU izohelia

solaryzacja

wybรณr i opracowanie Jan Kaja, Jacek Soliล ski

Galeria Autorska, Bydgoszcz 2006

„Moje miasto” – ile żywej, gorącej treści pulsuje w tym powiedzeniu! Z jaką dumą czytamy o jego najdrobniejszym sukcesie, choćby to był wygrany mecz piłki nożnej. Z jakim smutkiem dowiadujemy się o jego najdrobniejszej porażce, choćby to był pech naszych szachistów na turnieju w stolicy, a co dopiero mówić o takich klęskach jak przeniesienie Izby Handlowej czy podchorążówki za Wisłę. „Moje miasto” – brzmi to naiwnie, ale jakże kojąco! Możesz być biedny i pokrzywdzony, możesz być samotny aż do łez, a jednak posiadasz coś swojego na własność, coś, co jest jednocześnie tylko twoje i nas wszystkich, prywatne i uspołecznione, intymne i pospolite. Tadeusz Nowakowski

1. ul. Grobla na Wyspie Młyńskiej, brom sepiowany, 1965 2. „Halabardnik”, ul. Cieszkowskiego, brom sepiowany, 1997

3. Panorama w stronę Brdy i ul. Nowy Port (z kościoła jezuitów), brom sepiowany, 1968

4. Panorama w stronę Poczty Głównej (z wieżowca przy ul. 3 Maja), brom sepiowany, 1967

5. Panorama śródmieścia (z kościoła jezuitów), brom sepiowany, 1968

6. Panorama w stronę kościoła farnego (z wieżowca przy ul. Bernardyńskiej), brom sepiowany, 1981

OBRAZY CZASU Kiedy w połowie XIX stulecia pojawił się dagerotyp, oprócz głosów entuzjazmu pojawiły się też liczne wątpliwości, manifestacje obaw, zastrzeżeń czy wprost niechęci. Lękano się, że wynalazek ten będzie miał zły wpływ na sztukę, natomiast samej fotografii odmawiano tego miana, identyfikując pracę fotografa z mechanicznym kopiowaniem rzeczywistości. Fotografia jednak nie tylko stała się dziedziną sztuki, ale też ujawniła wartości, które – o czym przekonuje fenomen impresjonizmu – okazały się niezwykle inspirujące dla malarstwa. Dorobek fotograficzny Jerzego Riegla potwierdza zarówno tezę mówiącą, że fotografia jest sztuką, jak też tezę mówiącą o przewadze sztuki nad naturą. Rzeczywistość urbanistyczna znana każdemu mieszkańcowi Bydgoszczy, utrwalona w pospiesznym spojrzeniu i osadzona w pamięci jako suma zarejestrowanych faktów, zostaje w fotografii Riegla przetransponowana w rzeczywistość odmiennej natury i zyskuje – właśnie dzięki umiejętnemu wykorzystaniu technik artystycznych – status bytu estetycznego. Jest to zatem świat znany, ale i nieznany, bo poddany interpretacji za sprawą oryginalnego i odkrywczego oglądu, świat, z którym czujemy żywą więź, a jednocześnie obszar odsłaniający urok nowości.

Artysta darzy szczególnym sentymentem Bydgoszcz starą, Bydgoszcz reprezentacyjnych kamienic o bogatych fasadach, ale i Bydgoszcz ubogich dzielnic, tworzy ujęcia panoramiczne, ale też skupia się na ekspozycji pojedynczego detalu, przedstawia sceny, tworzące „oficjalną” historię miasta, ale i sytuacje składające się na prywatny wymiar ludzkiego istnienia. Ale nie tylko perfekcyjna technika i nie tylko inwencja artysty stanowią o jakości tych prac. Współtworzy ją bowiem szczególny potencjał emocjonalny, specyficzna melancholijno-nostalgiczna nastrojowość, ujawniająca się zwłaszcza w tych, bardzo tu licznych, studiach „małego” czy „cichego” życia: w widokach starych podwórek, wąskich zaułków, brukowanych ulic, starych gazowych latarni, w przedstawieniach rozbawionych dzieci, wędkarzy nad kanałem, przechodniów zanurzonych w porannej mgle. Nie są one jedynie prezentacją doświadczenia wizualnego, są również refleksją nad czasem, refleksją o przeszłości, o dzieciństwie, młodości i wieku dojrzałym, o tym, co było, a czego już nie ma i czego już nigdy nie będzie, zamkniętą w czarno-białym obrazie myślą o rzeczach minionych, wobec których nawet pamięć okazuje się zawodna, a którym – dodajmy – jedynie „czuła” fotografia na chwilę przywraca istnienie. Piotr Siemaszko

7. „Łuczniczka”, Park im. Jana Kochanowskiego, brom sepiowany, 1997

8. Budynek na rogu ul. Paderewskiego i ul. Kopernika, izohelia, 1998

9. Budynek przy pl. Weyssenhoffa, izohelia, 1998

10. Bazylika Mniejsza pw. ล w. Wincentego รก Paulo, brom sepiowany, 1999

11. Akademia Muzyczna, ul. Słowackiego, izohelia, 1996

12. Budynek na rogu ul. Staszica i ul. Kołłątaja, brom sepiowany, 1990

13. Budynek przy ul. Staszica, LO VI, brom sepiowany, 1965

14. Ściana frontowa z zegarem słonecznym budynku przy ul. Kopernika, brom sepiowany, 1998

15. Bazylika Mniejsza pw. św. Wincentego á Paulo, al. Ossolińskich, izohelia solaryzowana, 1998

16. Budynek PKP, Bielawy, izohelia, 1972

17. ul. Rycerska, brom, 1964

18. ul. Chrobrego, brom, 1965

19. „Suszenie fotogramów na podwórku”, ul. Warszawska, brom, 1969

20. ul. Rycerska, brom, 1965

21. „Skakanka”, podwórko przy ul. Cieszkowskiego, brom, 1968

22. Podwórko, ul. Warszawska 3, brom sepiowany, 1964

23. Klatka schodowa, ul. Warszawska, brom sepiowany, 1965

24. Podwรณrko przy ul. Matejki, brom sepiowany, 1962

25. Drzwi od piecyka, ul. Warszawska 3, izohelia, 1964

26. „Emeryt”, pl. Piastowski, izohelia, 1964

27. Kościół pw. Najświętszego Serca Pana Jezusa, pl. Piastowski, izohelia solaryzowana, 1999

28. ul. Warszawska, brom sepiowany, 1965

29. Kościół pw. Najświętszego Serca Pana Jezusa, pl. Piastowski, brom sepiowany, 1968

30. ul. Sowińskiego, kościół pw. Najświętszego Serca Pana Jezusa, brom sepiowany, 1979

31. Widok na ul. Sowińskiego, brom sepiowany, 1970

32. Budynek przy ul. Ĺ&#x161;niadeckich, izohelia, 1996

33. Budynek przy ul. GdaĹ&#x201E;skiej, izohelia, 1996

34. Portal, ul. Ĺ&#x161;niadeckich, izohelia, 1997

35. Portal, ul. Sniadeckich 4, izohelia, 1997

36. Kaplica Bożego Ciała przy Klasztorze Klarysek Odwiecznej Adoracji, ul. Gdańska, izohelia solaryzowana, 1999

37. Brama, ul. Dworcowa (naprzeciwko Archiwum Państwowego), brom sepiowany, 1965

38. Róg ul. Gdańskiej i pl. Wolności, izohelia, 1996

N a z w y u l i c. Początkowo powstawały spontanicznie, bez troski o jakąkolwiek dyscyplinę. Zdarzało się, że jakaś nazwa miewała różne formy, stosowane obocznie. Zdarzało się nawet, że jedna ulica miała kilka nazw. Dopiero później zaczął je nadawać magistrat, odtąd już zawsze w formie jednobrzmiącej. Pierwsza uroczystość tego rodzaju odbyła się, o ile wiem, w roku 1862. Stary Rynek przemianowano wówczas na plac Fryderyka II (Friedrichsplatz) w związku z odsłonięciem pomniku tego króla. Ale zasada, która tylko magistratowi pozwalała nazywać ulice, weszła w życie jeszcze później, w 1868. Był to pierwszy okres rozkwitu nazewnictwa ulic u nas. Miasto, uprzednio ściśnięte na niezbyt wielkim terytorium (z licznymi przedmieściami), od połowy XIX w. rozwijało się bujnie na północnym brzegu Brdy. Ulic przybywało, trzeba je było nazywać. Kolejne ważne wydarzenia zaszły w roku 1920, gdy wszystkie nazwy ulic zostały urzędowo spolszczone, a nadto pomnożone, (ponieważ 1 IV 1920 włączono do miasta aż 18 podmiejskich gmin, w sumie ogromne terytorium). W 1939 było już około 400 nazw ulic, placów, ogrodów, przejść publicznych urzędowo zatwierdzonych. Można było wyróżnić pomiędzy nimi kilka zasadniczych grup. A. S p e c y f i k a c y j n e. Powstawały one przez określenie właściwości jakiejś ulicy, np.: Błotna, Cicha, Ciepła, Długa, Drobna, Głucha, Górna, Jasna, Kamienna, Kręta, Krótka, Krzywa, Mała, Mokra, Niecała, Równa, Spadzista, Stroma, Szeroka. Albo przez określenie obiektu, do którego ulica prowadzi, np.: Dworcowa, Farna, Pocztowa, Szkolna. Albo przez wyliczenie towarów w tym miejscu nabywanych, sprzedawanych, produkowanych, co szczególnie znamienne dla licznych u nas rynków (Rybi, Wełniany, Zbożowy). Pewną osobliwością były nazwy związane z niezwykłym położeniem naszego miasta, np.: Flisacka, Grobla, Nadbrzeżna, Nadrzeczna, Nad Kanałem, Nad Portem, Przyrzecze, Rybaki, Szyperska, Śluzowa, Tamka. Bywały w tej grupie nazwy reliktowe, za moich czasów już nie dla wszystkich zrozumiałe, jak np.: Mennicza, Przy Zamczysku. Nie ulega wątpliwości, że nazwy tej grupy należały do najstarszych. Długa, do dziś istniejąca, to z wszelką pewnością jedna z najstarszych ulic naszego miasta. (Niegdyś przez całe wieki najważniejsza.) B. W i e j s k i e. Pozostałością po chwilach gwałtownego rozrostu miasta były typowe dla wsi określenia okolic, żywcem przyjęte przez miasto jako nazwy ulic, bez próby jakiegoś morfologicznego przekształcenia. Było ich dużo i wniosły ze sobą pewien wsiowy powiew: Dolina, Glinki, Jary, Miedza, Mogiły, Niziny, Ogrody, Osada, Pagórek, Piaski, Polanka, Przesmyk, Przejazd, Ścieżka, Tarasy. C. M i e j s k i e. Starsze rywalizujące ze specyfikacjami, były nazwy urobione od nazw innych miast w dwóch podstawowych odmianach. Jedne wskazywały kierunek i te bywały nieraz bardzo stare jak np.: Poznańska, Toruńska, Gdańska. Inne bywały honorowe. Co znaczy, że ich bieg nie miał żadnego związku z położeniem czczonego przez nie miasta. W tej grupie, liczebnie znacznej, górowały mia-

sta Wielkopolski i Pomorza (także bardzo małe), ale zaznaczyła się jednocześnie pamięć o innych regionach. A więc mieliśmy ulicę Rynarzewską i Szubińską, co mieszkańcom innych dzielnic kraju nic nie mówi, ale także Lwowską, Wileńską, a nawet Smoleńską i Witebską. D. O s o b o w e. Zaczęli je u nas nadawać Niemcy w 1862. Pomysł przyjął się i wzięto się do przydzielania ludziom ulic z takim zapałem, że za moich czasów Stary Rynek, centralny punkt Starego Miasta, musiał zmieniać patronów co parę lat, występując kolejno jako Rynek Marszałka Piłsudskiego, plac gen. von Kluge (General von Kluge Platz), plac Fryderyka II (Friedrichsplatz), by w 1945 znów wrócić do roli Starego Rynku. Na tym przykładzie widać, jak niepraktyczne okazały się nazwy osobowe. Nie odwiodło to jednak ludzi od ich wymyślania. Przeciwnie, do dziś bywa to ulubionym zajęciem magistratów. U nas należały do najliczniejszych (ok.160). Na pierwszy rzut oka zwraca pomiędzy nimi uwagę piękny poczet królów polskich (Chrobry, Łokietek, Kazimierz Wielki, Królowa Jadwiga, Jagiełło, Zygmunt August, Batory, Władysław IV, Jan Kazimierz, Sobieski). Czczono też całe dynastie (plac Piastowski, Jagiellońska). A nadto mężów stanu, wodzów działaczy różnego rodzaju. Sporą grupę tworzyli działacze zasłużeni dla regionu lub szczególnie dla naszego miasta (inż. Bronikowski, ks. Markwart, ks. Malczewski, Teofil Magdziński, dr Potocki, dr Warmiński). W pewnych wypadkach można by mówić o nazwach pamiątkowych, gdy próbowano upamiętnić pobyt jakiejś znakomitości. Np. Wzgórze Dąbrowskiego nazwano tak dla upamiętnienia sławnego rajdu w 1794; właśnie z tego wzgórza generał dowodził zdobywaniem miasta. Przy ul. Emila Warmińskiego znajdował się już przed 1920 Dom Polski (gdzie dr Warmiński rej wodził). Inne nazwy pozostawały bez takiego związku z miejscem; po prostu oddawały honory jakimś znakomitościom bez żadnego zacietrzewienia, skoro starczyło miejsca i dla Piłsudskiego, i dla Dmowskiego. Czasem starano się wyrazić uszanowanie dla jakichś wielkich zasług przez wybór pięknych ulic, położonych blisko siebie. Najlepszy przykład: trzy ulice biegnące na wschód od Gdańskiej, jedna po drugiej, obdarzone nazwiskami trzech wieszczów (Krasińskiego, Słowackiego, Mickiewicza). Mickiewicz znalazł się z tych trzech najdalej od śródmieścia, ale to dlatego, że trzecia z tych ulic była najpiękniejsza i najokazalsza; szczegół drobny, ale znamienny dla poczynań naszego magistratu. Co tylko mógł, starał się czynić z namysłem. Inny przykład grupowania nazwisk: archipelag kompozytorów na Bielawkach (Ogiński, Kurpiński, Chopin, Moniuszko, Karłowicz). Nie za wielu świętych, jak na tak pobożne miasto: św. Florian, św. Jan, św. Antoni, św. Jerzy. Dodać trzeba do nich, oczywiście! św. Trójcę. Ale to i wszystko. Papieży dwóch: Leon XIII i Pius XI. (...) Zbigniew Raszewski „Pamiętnik gapia. Bydgoszcz, jaką pamiętam z lat 1930–1945”, 1994

39. Kościół pw. św. Apostołów Piotra i Pawła, pl. Wolności, izohelia solaryzowana, 1999

40. Róg ul. Pomorskiej i ul. Dworcowej, brom, 1962

41. ul. Pomorska, brom sepiowany, 1990

42. Róg ul. Dworcowej i ul. Gdańskiej, brom sepiowany, 1978

43. Róg ul. Pomorskiej i ul. Gdańskiej, izohelia, 1992

44. ul. GdaĹ&#x201E;ska (w okresie PRL-u ul. 1 Maja), brom sepiowany, 1960

45. ul. GdaĹ&#x201E;ska (w okresie PRL-u ul. 1 Maja), brom sepiowany, 1973

46. ul. Dworcowa, rรณg ul. Marcinkowskiego, brom, 1964

47. Most Królowej Jadwigi, brom, 1976

(...) Mam przed sobą prawie całe miasto. Na pierwszym planie czerwony a ponury jak więzienie, masyw garbarni Bucholca z wysokim, żeglującym na tle chmur kominem. Garbarnia jest siedliskiem nieustających zgrzytów, szumów, jęków, sapań, we stchnień, pomruków i gwizdów. Przez cały boży dzień klaskają wyślizgane transmisyjne pasy. Zawory bezpieczeństwa parowych kotłów otwierają się rytmicznie, by wyrzucić z wibracjami i świstem nadmiar nagromadzonej energii. Pięknie jest słuchać tej symfonii rozpisanej na koła zębate, parę i stalowe noże. Latem, gdy wieje wiatr od wschodu, mieszkanie cuchnie rzeźnią, garbnikami i dymem z fabrycznego komina.

i zbór ewangelicki przy placu Wolności. Jeszcze bardziej w lewo, już znacznie bliżej naszego domu, bezpośrednio na lewym brzegu Brdy przytupują sztance fabryki rowerów „Tornedo” i dygocą fundamenty gmachów dyrekcji kolejowej. Bulwarem przechadzają się spacerowicze, toczą się wózki dziecięce i fotele inwalidzkie. Hulajnogi i rowery. Na rzece trenują ósemki klubów wioślarskich. Sternicy wydają przez blaszane tuby chrapliwe komendy docierające do mnie z opóźnieniem. Rejestruję ruchy wioseł znacznie wolniej niż komendy. Brak synchronizacji obrazu z dźwiękiem wywołuje u mnie stan podobny w objawach do choroby morskiej. Szybko przenoszę wzrok na jakiś neutralny nieruchomy punkt. Nie powiązane z wymachem wioseł grzmienie tub trenerów budzi we mnie mgliste, To jest najbliższa panorama. Zaczynając od prawej, widzi się z balkonu wieżę ciś- marzycielskie skojarzenia. Otwierają się przede mną nień, usytuowaną na Wzgórzu Dąbrowskiego, pośród dalekie drogi, zielone, słoneczne przestrzenie, oceagęstej zieleni starego, na poły dzikiego parku. Idąc ny bez kresu i nieba pełne kolorowych, przeraźliwie wzrokiem coraz bardziej w lewo natrafia się na wy- skrzeczących papug. Skandowanie trenerów niesie smukłe stożki wieżyc kościoła pojezuickiego. Przy nim się po Brdzie, odbija od powierzchni rzeki jak „kaczki”, też zaszyta w zieleni, stoi niska, przysadzista fara ze które rzucam na poobiednich spacerach. Błądzące pośmiesznie nieproporcjonalną wieżyczką. Nieco bliżej, śród kamienic miasta dźwięki wracają do moich uszu ale jeszcze bardziej w lewo, puczą się stare kopuły jak gromy ciskane na mnie przez Boga Ojca. (...) synagogi. Wyraziście rysuje się sylwetka zboru ewanJerzy Sulima-Kamiński gelickiego przy Placu Kościeleckich, fragment pocz„Most Królowej Jadwigi” tom I, 1994 ty głównej, teatr miejski, dom towarowy „Be-De-Te” 31

48. ul. Dworcowa, brom sepiowany, 1967

49. Brama, ul. Dworcowa 15, brom sepiowany, 1965

50. Brama, ul. WarmiĹ&#x201E;skiego, izohelia sepiowana, 1965

51. ul. Dworcowa, izohelia, 1999

53. Kościół klarysek pw. Wniebowzięcia NMP, ul. Gdańska, izohelia solaryzowana, 1983

52. Portal kościoła klarysek pw. Wniebowzięcia NMP, ul. Gdańska, izohelia solaryzowana, 1999

55. Budynek PZWSiP, ul. Jagiellońska 1, brom, 1970

54. Budynek Poczty Głównej, ul. Jagiellońska, izohelia, 1995

56. Panorama w stronę Poczty Głównej (z kościoła jezuitów), brom, 1981

57. Poczta Główna od strony Brdy, brom sepiowany, 1983

59. ul. Nowy Port (w okresie PRL-u ul. Marchlewskiego), brom sepiowany, 1964

58. ul. Pocztowa, brom sepiowany, 1965

60. ul. Nowy Port (w okresie PRL-u ul. Marchlewskiego), brom sepiowany, 1965

61. Brda na wysokości ul. Jagiellońskiej, brom, 1978

62. W stronę Osiedla Wyżyny, brom, 1978

63. Brda na wysokości ul. Jagiellońskiej, brom, 1978

64. Jachcice, most, brom, 1978

65. Jachcice, mosty kolejowe, brom, 1978

66. Jachcice, most, brom, 1978

67. Brda od strony dworca PKS, brom, 1978

68. Brda, bulwary, brom, 1978

69. Brda na wysokości ul. Jagiellońskiej, brom, 1978

70. Brda, śródmieście, brom, 1978

71. Dawne Młyny Kentzera, brom, 1978

72. Brda, ul. Mostowa – obecnie Most Jerzego Sulimy-Kamińskiego, brom, 1978

73. Brda, widok z Mostu BernardyĹ&#x201E;skiego, brom sepiowany, 1979

74. Brda, widok z ul. Mostowej, brom sepiowany, 1987

75. Brda, budynki przy ul. Grodzkiej, brom sepiowany, 1985

76. Brda, widok z ul. Mostowej, brom sepiowany, 1966

77. Brda, widok z ul. Mostowej, brom sepiowany, 1965

78. Brda, widok na Spichrze, brom sepiowany, 1994

79. „Wędkarz nad Brdą”, brom sepiowany, 1979

80. Budynek Bydgoskiego Towarzystwa Wioślarskiego, ul. Bernardyńska, brom sepiowany, 1965

81. Spichrze od strony ul. Mostowej, brom sepiowany, 1987

82. Brda przy ul. Nowy Port (w okresie PRL-u ul. Marchlewskiego), brom, 1964

83. Brda przy ul. Nowy Port (w okresie PRL-u ul. Marchlewskiego), brom, 1984

84. Spichrze od strony ul. Nowy Port (w okresie PRL-u ul. Marchlewskiego), brom, 1969

85. Spichrze od strony ul. Nowy Port (w okresie PRL-u ul. Marchlewskiego), brom, 1979

86. Brda przy ul. Nowy Port (w okresie PRL-u ul. Marchlewskiego), brom, 1964

87. Brda od strony Spichrzy, brom, 1969

88. Spichrze od ul. Grodzkiej, izohelia, 1978

89. Rybi Rynek, brom sepiowany, 1965

90. ul. Grodzka, brom sepiowany, 1965

91. ul. Grodzka, Spichrze, brom sepiowany, 1966

92. ul. Podwale, brom sepiowany, 1965

93. Spichrz od ul. Mostowej, izohelia, 1986

94. Spichrze, brom sepiowany, 1963

95. ul. Grodzka, brom, 1979

96. Rรณg ul. Grodzkiej i ul. Mostowej, brom, 1984

97. ul. Mostowa, izohelia, 2000

98. ul. Mostowa, brom, 1979

99. Spichrze od ul. Mostowej, izohelia solaryzowana, 1965

100. Stary Rynek, brom sepiowany, 1968

101. Stary Rynek, brom sepiowany, 1969

102. ul. NiedĹşwiedzia, brom, 1975

103. ul. NiedĹşwiedzia, brom sepiowany, 1982

104. Stary Rynek, brom sepiowany, 1969

105. Stary Rynek, brom, 1984

106. ul. NiedĹşwiedzia w stronÄ&#x2122; Starego Rynku, izohelia sepiowana, 1999

107. Stary Rynek, brom, 1975

108. Stary Rynek, izohelia, 1994

109. Ratusz Miejski od strony Starego Rynku, izohelia, 2000

110. Stary Rynek nocÄ&#x2026;, brom sepiowany, 1984

111. ul. Magdzińskiego, brom sepiowany, 1984

112. Gmach Sądu Wojewódzkiego, ul. Wały Jagiellońskie, izohelia, 1995

113. ul. Długa, brom sepiowany, 1979

114. Kościół jezuitów pw. św. Andrzeja Boboli, brom, 1984

115. ul. Długa, brom sepiowany, 1968

116. ul. Jana Kazimierza od Starego Rynku, brom, 1984

117. Kościół jezuitów pw. św. Andrzeja Boboli od ul. Magdzińskiego, izohelia solaryzowana, 1999

118. Róg ul. Podwale i ul. Magdzińskiego, Hala Targowa, brom sepiowany, 1984

119. Róg ul. Podwale i ul. Magdzińskiego, Hala Targowa, izohelia sepiowana, 1987

120. ul. Długa, izohelia, 1984

121. Kościół garnizonowy pw. NMP Królowej Pokoju, widok od strony ul. Toruńskiej, brom sepiowany, 1965

123. Kościół garnizonowy pw. NMP Królowej Pokoju, ul. Bernardyńska, izohelia solaryzowana, 1998

122. Kościół garnizonowy pw. NMP Królowej Pokoju, widok od strony Brdy, brom sepiowany, 1965

124. Babia Wieś, brom sepiowany, 1964

125. Kościół pw. św. Józefa Rzemieślnika, ul. Toruńska, izohelia solaryzowana, 1999

126. ul. Kujawska, brom sepiowany, 1993

127. ul. Kujawska, brom sepiowany, 1979

128. ul. Kujawska, widok od sierociĹ&#x201E;ca, brom sepiowany, 1979

129. ul. Kujawska, brom sepiowany, 1993

130. ul. Malczewskiego, brom sepiowany, 1962

131. Brama przy ul. Grodzkiej, brom sepiowany, 1979ď&#x20AC;´

133. Kościół farny pw. św. Marcina i Mikołaja, widok z ul. Jezuickiej, izohelia solaryzowana, 1982

132. „W letargu”, nieistniejąca przybudówka przy ul. Bernardyńskiej, izohelia, 1968

134. Kościół farny od strony Brdy, brom sepiowany, 1990

135. Kościół farny od strony Brdy, brom sepiowany, 1966

136. Kościół farny od strony Brdy, brom sepiowany, 1965

137. Kościół farny od strony Brdy, brom sepiowany, 1990

138. Kościół farny od strony Brdy, brom sepiowany, 1963

139. Kościół farny, brom sepiowany, 1982

140. Kościół farny, kaplica, izohelia solaryzowana, 1990

141. Przy kościele farnym, brom, 1965

142. Figura św. Nepomucena przy kościele farnym, brom, 1990

143. Panorama z kościołem farnym, brom sepiowany, 1968

144. Domek przy kościele farnym, brom sepiowany, 1984

146. Widok na kościół farny od strony Wenecji Bydgoskiej, brom sepiowany, 1979

145. Kościół farny od strony ul. Malczewskiego, izohelia solaryzowana, 1999

148. Wenecja Bydgoska, brom sepiowany, 1990

147. ul. Ku Młynom, brom sepiowany, 1962

149. Młyn na Wyspie Młyńskiej, Wenecja Bydgoska, brom sepiowany, 1968

150. Wenecja Bydgoska, brom sepiowany, 1984

151. Wenecja Bydgoska, brom sepiowany, 1961

152. Wenecja Bydgoska, brom sepiowany, 1959

154. Wenecja Bydgoska, brom sepiowany, 1985

155. Wenecja Bydgoska, brom, 1963 ï&#x20AC;³153. Wenecja Bydgoska, izohelia, 1999

156. Wenecja Bydgoska, brom sepiowany, 1966

157. Wenecja Bydgoska, brom sepiowany, 1964

158. Wenecja Bydgoska, brom sepiowany, 1966

159. Wenecja Bydgoska, izohelia sepiowana, 1984

160. Wenecja Bydgoska, brom sepiowany, 1963

161. Wenecja Bydgoska, brom sepiowany, 1968

162. Wenecja Bydgoska, brom sepiowany, 1963

163. Wenecja Bydgoska, brom sepiowany, 1981 164. Wenecja Bydgoska, brom sepiowany, 1984ď&#x20AC;´

165. Wenecja Bydgoska, brom sepiowany, 1984

166. Wenecja Bydgoska, brom sepiowany, 1968

167. Wenecja Bydgoska, brom sepiowany, 1963

168. Wenecja Bydgoska, brom sepiowany, 1959

169. Budynek Muzeum Okręgowego na Wyspie Młyńskiej, brom sepiowany, 1990

IZOHELIE Panu Jerzemu Rieglowi Zdjąłem z półki stary album Bydgoszcz rocznik 1984 to był rok Michael Jackson miał jeszcze własną skórę do ery techno było daleko a Pałac Młodzieży nosił rewolucyjne imię Janka Krasickiego to wtedy usłyszałem po raz pierwszy słowo Katyń a może to było rok później jedno jest pewne miałem dziesięć lat i świeżo w pamięci wszystkie komunijne pieśni wbijane nam do głów przez księdza Zakrzewskiego który uparcie mylił mnie z niejakim Jakubiakiem choć nie łączyło nas nic poza kółkiem matematycznym Skąd wziął się u mnie ten album nie wiem i pewnie nigdy się nie dowiem pamięć to wiedza tajemna jak trzydrzwiowa szafa pudełko po wodzie kolońskiej porcelanowy koszyk miałem dziesięć lat Bydgoszcz była miastem wielkim pełnym dzwoniących tramwajów i sklepów z zabawkami całymi godzinami przeglądałem atlasy albumy rysowałem mapy nieznanych kontynentów prowadziłem działania taktyczne mające na celu powiększenie terytorium mojego państwa wszystko było pierwsze tak jak dziwne słowo izohelia rozumiałem tyle że to taki obraz jakbyś patrzył pod światło prawie oślepiony wszystko było pierwsze bydgoska Wenecja secesja a z całego albumu najbardziej mnie brała ostatnia strona która przedstawiała Bydgoszcz w XXI wieku plątanina estakad ślimaki skrzyżowań rozrzucone klocki osiedli i ani jednego człowieka do dziś nie wiem kto to układał wielki optymista czy jeszcze większy pesymista Idę przez miasto Bydgoszcz rocznik 2006 w głowie szumi jakaś stara piosenka podobna do niczego wiedza tajemna mijam puste miejsca po wyrwanych metaforach puste miejsca to taka bydgoska poezja drukarnia rzeźnia synagoga teatr odpłynęły przez nastą śluzę zapomnienia zmieszały się z morzem rzeczy widzialnych i niewidzialnych szumią jak stara piosenka niepodobna do niczego Zatrzymuję się przed witryną albumów przybyło można by z nich zbudować dom papierowe ściany papierowy dach i tylko piwnica głęboka aż po ciemne jezioro po którym pływa milczący Przewoźnik Idę przez moje miasto nie ono bywa moje a kiedy nie bywa idę przez nie także czasem miasto trzeba w sobie przemóc jak lęk schować się w kościele w Ciele Śpieszę się muszę coś załatwić zapomniałem co to musiało być coś bardzo ważnego skoro się śpieszę modlę żeby to był tylko sen ale to nie jest sen szczypię się syczę z bólu to życie Jarosław Jakubowski 94

170. ul. Grobla w kierunku Wyspy Młyńskiej od strony ul. Marszałka Focha, brom sepiowany, 1993

171. Widok na kościół farny od strony Brdy, brom, 1964

172. Widok na kościół farny od strony Brdy, brom, 1969

173. Spichrz na Wyspie Młyńskiej, brom sepiowany, 1974

175. Śluza przy ul. Marcinkowskiego, brom, 1965

176. Barka na Brdzie od strony ul. Marszałka Focha (w okresie PRL-u ul. Armii Czerwonej), izohelia, 1965

177. Barka na Brdzie od strony ul. Marszałka Focha (w okresie PRL-u ul. Armii Czerwonej), brom sepiowany, 1965 174. Barki na Brdzie od strony ul. Marszałka Focha (w okresie PRL-u ul. Armii Czerwonej), brom sepiowany, 1965

178. Barka na Brdzie od strony ul. MarszaĹ&#x201A;ka Focha (w okresie PRL-u ul. Armii Czerwonej), brom sepiowany, 1965

100

179. Barka na Brdzie zimą od strony ul. Marszałka Focha (w okresie PRL-u ul. Armii Czerwonej), izohelia, 1965

180. Łódka na Brdzie, izohelia, 1965

101

181. ul. Wały Jagiellońskie, izohelia, 1967

182. ul. Pod Blankami, brom, 1984

102

183. ul. Podwale vis-á-vis Hali Targowej, brom sepiowany, 1965 184. ul. Pod Blankami, izohelia, 1975

185. Podwรณrko, izohelia, 1965

186. ul. Pod Blankami, brom sepiowany, 1990

187. ul. Pod Blankami, brom, 1965

104

188. Brama, ul. Pod Blankami 17, brom sepiowany, 1968

105

189. ul. ZauĹ&#x201A;ek, brom sepiowany, 1965

106

190. ul. ZauĹ&#x201A;ek, izohelia, 1999

108

191. ul. Zaułek, brom sepiowany, 1965

192. ul. Przyrzecze, brom sepiowany, 1969

193. ul. Pod Blankami, brom sepiowany, 1995

194. ul. Zaułek, brom, 1965 195. ul. Zaułek, izohelia, 1964

197. Kościół pw. św. Trójcy, ul. Św. Trójcy, brom sepiowany, 1998 196. Kościół pw. św. Trójcy, ul. Św. Trójcy, brom, 1980

111

198. Kościół pw. św. Trójcy, ul. Św. Trójcy, izohelia, 1997

199. Ołtarz w kościele pw. św. Trójcy, brom sepiowany, 1998

113

200. ul. Św. Trójcy, brom sepiowany, 1986

114

201. Budynek przy ul. Czartoryskiego, brom sepiowany, 2000

202. ul. Czartoryskiego, zejście do Brdy, brom sepiowany, 2000

203. Dom Drukarza, ul. Dolina 5, brom, 1982

204. ul. Podgรณrna, brom sepiowany, 1978

115

205. Wieża Ciśnień, ul. Filarecka, izohelia, 1997 206. Kościół pw. MB Nieustającej Pomocy, ul. Ugory, izohelia solaryzowana, 1999

116

208. Budynek przy ul. Nakielskiej, brom sepiowany, 2000

ď&#x20AC;ł207. Figura na froncie domu przy ul. Nakielskiej, brom sepiowany, 1999

119

209. Kanał Bydgoski, brom sepiowany, 1979

210. Kanał Bydgoski, brom sepiowany, 2000

120

211. Kościół pw. Miłosierdzia Bożego, ul. Nakielska, izohelia solaryzowana, 1999

121

212. Panorama Jachcic, brom, 1979

213. Jachcice, most kolejowy od strony śródmieścia, brom sepiowany, 2000

122

214. Jachcice, mosty kolejowe od strony śródmieścia, brom sepiowany, 1979

215. Jachcice, mosty kolejowe od strony ul. Żeglarskiej, brom, 1979

123

124

216. Dolne Jachcice, brom, 1960

217. Jachcice, papiernia, brom sepiowany, 1958

218. Jachcice, podwórko, brom sepiowany, 1979

219. Jachcice, podwórko, brom sepiowany, 1979

220. Jachcice, ogródek przydomowy, brom sepiowany, 1979

221. „Sąsiadki”, Jachcice, brom, 1958

222. „Małgosia”, Dolne Jachcice, brom, 1964

125

223. Cmentarz nowofarny, brama, ul. Artyleryjska, brom sepiowany, 2000

224. Cmentarz nowofarny, brama, ul. Artyleryjska, brom sepiowany, 2000

126

225. Cmentarz nowofarny, ul Artyleryjska, brom sepiowany, 1964

127

226. Figura Matki Boskiej, cmentarz nowofarny, brom sepiowany, 2000

128

OPOWIEŚĆ JERZEGO RIEGL A Obcując z przedmiotami poprzez ich obraz, obcujemy z nimi w inny sposób niż wtedy, gdy je postrzegamy bezpośrednio, i ten szczególny sposób obcowania może nadawać przedmiotowi jakiś specjalny urok. Stanisław Ossowski

Jak uchwycić i uwiecznić atmosferę miasta z jego codziennością? Jak ująć całą jego psychosferę zaklętą w architekturze? Jak oddać nastrój pór dnia i roku wtapiających się w miejski pejzaż? W różny sposób można opowiedzieć o swoim przywiązaniu i miłości. Dokumentalny zapis, by osiągnął siłę artystycznego wyrazu wymaga emocjonalnego zaangażowania. To, co urzekające i piękne, jeżeli przekazane jest z żarliwym uczuciem potrafi fascynować i wzruszać. Kiedy opowiadający wpisuje w kreację twórczą swoje życie, sprawia, że opowieść jest wiarygodna i staje się interesująca. Z perspektywy czasu najbliższe nam otoczenie stanowi wartość, z którą utożsamiamy się, wartość, która staje się naszą historią. Dzięki trwałej emocjonalnej więzi widzimy i czujemy tu znacznie więcej niż ktoś z „zewnątrz”. Miasto, z którym związani jesteśmy od urodzenia jest dla nas miejscem szczególnym i jedynym. Powszednie przeżycia zyskują tu inne znaczenie. Nasza obecność wypełniła się treścią kształtującą osobowość. Miasto to nie tylko ulice i domy, to przede wszystkim ludzie, ożywiający i formujący ten organizm. Duch ludzki wyciska swoje piętno w materii. Kolejne pokolenia wtapiają się w dzieje aglomeracji zostawiając trwały ślad i tak oto współtworzą niepowtarzalną atmosferę, która stanowi duszę miejsca. Jak ocalić wyjątkowość złożoną z tylu elementów? Jak oddać charakter poetyckiego zauroczenia? Czy fotografia może to utrwalić? Artysta żywo reagujący na urok i piękno zaklęte w starych kościołach, kamienicach, parkach, placach szuka i znajduje w nich głębszy wyraz. Nadbrzeże rzeki,

mosty, barki, kanał, latarnie gazowe, bruk uliczny – każdy z tych elementów inspiruje i wyzwala twórczy potencjał. W takich warunkach wrażliwość estetyczna rozwija się w sposób naturalny. Wszystko ma tu swoje znaczenie, staje się ciekawe i tajemnicze. Czymś naturalnym jest chęć utrwalania tego, co jawi się jako niepowtarzalne. Aparat fotograficzny stanowi tylko narzędzie, które potrzebuje ożywczego tchnienia, pomysłu, by odnaleźć „swoją” rzeczywistość. W tym twórczym procesie ważna jest intuicja, pomagająca być we właściwym czasie i w odpowiednim miejscu. Alchemia fotografii zaczyna się w momencie podjęcia decyzji, kiedy i gdzie uruchomić migawkę. Kolejne etapy to obróbka materiału wyjściowego i akceptacja uzyskanego efektu. Opanowanie tych na pozór prostych czynności sprawia, że jedni pozostają rzemieślnikami, innym – dzięki wrażliwości – udaje się przejść magiczny krąg wtajemniczenia i stają się artystami, rozwijając to, co zwykliśmy nazywać talentem. Jerzy Riegel w 1948 roku wykonał własnym aparatem pierwsze zdjęcie. Pamiętne zdarzenie okazało się przełomowym i wpłynęło na całe jego życie. Jako szesnastoletni chłopak znalazł swoją drogę, którą konsekwentnie szedł ku artystycznej dojrzałości. Z biegiem lat z fotografa amatora stał się artystą fotografikiem. Zafascynowany izohelią z wielką pasją zajął się głównie tą techniką osiągając w niej mistrzostwo. Prace artysty wykonane metodą tonorozdzielczą są rozpoznawalne na pierwszy rzut oka. Charakterystyczna wysoka, męska postać wędrująca z aparatem fotograficznym zdała się wrosnąć w pejzaż naszego miasta. Przez kilkadziesiąt lat aktywności twórczej Bydgoszcz była i pozostaje dla Jerzego Riegla „scenografią własnego wnętrza”, świadkiem upływu czasu i źródłem oczarowania. Odkrywając wciąż nowe wizerunki Bydgoszczy artysta odnajdował tu siebie, stając się organicznie złączony z tym czasem i miejscem. 129

Wielokrotnie fotografowane ulubione motywy kryją w sobie zawsze inny nastrój, inne doznania, ujmując swoją lakonicznością. Kojący ich wpływ uzmysławia, jak ważny jest kontakt z obrazami budzącymi pozytywne odczucia. Działa to jak terapia wzrokowa, która przywołuje przyjemne wspomnienia. Różnorodne obrazy miasta tworzą poetycką panoramę przeszłości. Pytanie o rolę fotografika w dzisiejszych czasach wydaje się być w tej sytuacji szczególnie zasadne. Jak umiejscowić twórczość tego artysty? Określenie „tradycjonalista”, po szeregu przewrotach estetycznych, nie ma już swojego stałego miejsca. A jednak, mimo wszystko wypada ten zaszczytny tytuł przypisać Jerzemu Rieglowi. Fotografik wyznaje zasadę artystycznej prostoty i zwięzłości. Zabieg ten polega na doborze przystępnych tematów, wystudiowanych kadrach i zrozumiałym przesłaniu. Kształtowana w ten sposób estetyka przyciąga widza. W refleksyjnych kompozycjach artysta szuka wyciszenia. Zdaje się nieustannie powtarzać: otwórzcie się na najprostsze piękno świata, a odkryjecie siebie samych w niezgłębionych pokładach własnej wrażliwości. Motywy zdjęć wprowadzają w stan wytchnienia. Odbiorca dostrzega oczywistości, które na ogół jawią się jako zbyt banalne, by uzmysłowić sobie ich niezwykłość. Spacerując w powszedni dzień można przeżyć olśnienie, można dobrze znane od dawna rzeczy czy miejsca zobaczyć po raz pierwszy i w sposób absolutnie odkrywczy. Na czym to polega? Czy zdolność przeżycia takiej iluminacji jest kwestią stanu ducha, wpływu otoczenia czy może jeszcze czegoś, co pozostaje niedefiniowalne? Takie przeżycie ma w sobie właściwości wymykające się pragmatycznemu rozumowi, jakby było ponad świadomością. Mimo że obraz pozostaje czytelny i zrozumiały (jakim wydawał się zawsze), to ów wstrząs „zobaczenia” go ponownie w swojej prostocie i oczywistości graniczy z cudem. Niepozorne przeżycie staje się wstrząsem – metafizycznym „dotknięciem” rzeczywistości, niejako odkryciem fenomenu istnienia. Radość z uczest130

nictwa w tym zjawisku stanowi zawsze przyczynek do refleksji o naturze głębszej, dojrzalszej. Kto w jakim kierunku podąży zależy już od tego, co szukający pragnie znaleźć czy ocalić… Dobrze znane motywy ulic i zakątki miasta mogą stać się zalążkiem wspomnień z dzieciństwa czy też przywołać myśli o historycznej tożsamości. Przeszłość ocalana w fotografii otwiera przestrzeń dla wyobraźni. Fotograficzne portrety miasta układają się w opowieść, w której każdy może być wędrowcem, każdy może poszukiwać i znajdować własny rodowód. Miejskie pejzaże Jerzego Riegla kryją w sobie jakąś stateczność, upływ czasu ma tu inne odniesienie. Głęboki melancholijny ton zdaje się być dominujący. Fotografie mogą działać jak przystanki w wyobraźni. Moment wnikliwego wejrzenia w kontur rysunku wyprowadza nas z pośpiechu, wchodzimy w czas miniony, w rzeczywistość z innej epoki. Uliczne krajobrazy jakby powtórnie zobaczone za pomocą izohelii, stają się miejscami „odtworzonymi z pamięci”. Nastrój przeszłości kojarzy się z wyidealizowanym „obrazem zapamiętanym”. Fotograficzny realizm poddany został asocjacji, w której pierwsze wrażenie wywołuje kolejne. Następne doznania mogą być już naszą prywatną retrospekcją. Są miejsca, gdzie często bywamy w wyobraźni i dzięki nim zapamiętany świat ma swoją stałą topografię, jest rozpoznawalny i bezpieczny, pragniemy do niego wracać. Poetycki klimat prac Jerzego Riegla wprowadza widza w taką właśnie rzeczywistość, wypełnioną równowagą i spokojem, pojawiające się tu wzruszenie budzi pamięć i rozwija poczucie autentycznej obecności opartej na przeżyciu i refleksji. „Bydgoszcz minionego wieku” jest opowieścią artysty fotografika o przemijaniu. Autor w poetyckiej kronice o swoim mieście ocalił to, co dla niego było najdroższe, to, co było tre ścią i tłem sentymentalnego szlaku wędrówek. Jacek Soliński

227. Słup ogłoszeniowy przy Teatrze Polskim, al. Mickiewicza, brom, 1987

131

Jerzy Riegel urodził się 10 stycznia 1931 roku w Bydgoszczy. Lata dzieciństwa i młodość spędził na bydgoskim osiedlu Jachcice, tam uczęszczał do Szkoły Powszechnej, która podczas okupacji była niemiecką placówką oświatową. Po wojnie, z braku miejsc w innych szkołach, rozpoczął naukę w Technikum Mierniczym w Bydgoszczy. Po roku, z powodu braku zainteresowania profilem szkoły, porzucił naukę. W tym samym roku kupił swój pierwszy aparat fotograficzny typu „Boks” firmy Agfa i zaczął robić zdjęcia. W 1948 roku podjął naukę w Publicznej Średniej Szkole Zawodowej nr 1 w Bydgoszczy równolegle rozpoczynając pracę w Zakładach Graficznych Wydawnictw Szkolnych i Pedagogicznych przy ul. Jagiellońskiej 1. Po trzech latach nauki na Wydziale Poligraficznym zdobył kwalifikacje zawodowe fotochemigrafa. Na tym stanowisku pracował w Zakładach Graficznych do 1962 roku. W 1958 roku poślubił Mariannę Bartynę. Z tego związku urodziły się dwie córki: w 1959 roku Małgorzata i w 1964 roku Anna. W latach 1962-1972 był zatrudniony w Drukarni Map Pomorskiego Okręgu Wojskowego w Bydgoszczy. W 1965 roku uzyskał dyplom mistrz fotografa reprodukcyjnego. W 1967 roku został przyjęty do Związku Polskich Artystów Fotografików. Od tego czasu bierze czynny udział w działalności wystawienniczej. W 1972 powrócił do pracy w Zakładach Graficznych WSiP, gdzie pozostał zatrudniony do 1988 roku, kiedy to przeszedł na emeryturę. W 1980 roku otrzymał złotą odznakę Zawodowego Pracownika Poligrafii, a w 1985 roku został uhonorowanym medalem W służbie oświaty. W 1987 roku uzyskał uprawnienia MKiS rzeczoznawcy dzieł sztuki współczesnej w zakresie fotografii. Zajmuje się fotografią czarno-białą, a najbardziej zafascynowany jest techniką fotograficzną – izohelią. Najczęściej podejmowanym tematem jego prac jest architektura miejska, zwłaszcza Bydgoszczy. Jego działania obejmują również fotografię portretową i pejzażową. Swoje dokonania prezentował w wielu publikacjach i albumach. Prace artysty znajdują się w zbiorach Muzeum Okręgowego w Bydgoszczy, Muzeum Okręgowego w Toruniu, w wielu instytucjach publicznych oraz w zbiorach prywatnych w kraju i zagranicą: w Anglii, Austrii, Bułgarii, Francji, Kanadzie, Niemczech, Nowej Zelandii, Szwecji i we Włoszech. 1931

z mamą 1938

Jerzy Riegel was born on January 10, 1931 in Bydgoszcz. He spent his childhood and adolescence in the Bydgoszcz district of Jachcice, where he attended the Public School which was a German education institution during the occupation. After the war, due to lack of places in other schools, he began education at Secondary Technical School of Surveying in Bydgoszcz. After a year, in result of no interest in the school’s profile, he gave up education. He bought his first photographic camera “Boks” type made by Agfa company and started taking pictures the same year. In 1948 he took up his education in Public Secondary Vocational School No. 1 in Bydgoszcz, and simultaneously he started work in the Printing Company of the School and Pedagogical Publishing House at ul. Jagiellońska 1. After three years of education at the Printing Department he received professional qualifications of a photochemigrapy specialist. He worked in that position in the Printing Company until 1962. In 1958 he married Marianna Bartyna. The relationship resulted in two daughters: in 1959 Małgorzata and in 1964 Anna. Between 1962-1972 he was employed in Maps Printing House of the Pommeranian Military District in Bydgoszcz. In 1965 he received Master’s diploma in reproduction photography. In 1967 he was admitted to the Union of Polish Art. Photographers. He has taken part in activities related to exhibitions. In 1972 he returned to his work in the Printing Company of the School and Pedagogical Publishing House, where he was employed until 1988, at which time he retired. In 1980 he was awarded with the golden badge of Polygraphy Professional Employee, and in 1985 he was honored with In Educational Service medal. In 1987 he received the rights of the Ministry if Culture and Arts expert in modern works of art in the range of photography. His interests are directed towards black and white photography, and he is mostly fascinated with photographic technology – isohely. The most frequent topic of his works is urban architecture, especially in Bydgoszcz. His works also cover portrait and landscape photography. Hew presented his works in many publications and albums. The artist’s works are part of the collections in the District Museums in Bydgoszcz and Toruń as well as in many public institutions and private collections in Poland and abroad: in Great Britain, Austria, Bulgaria, France, Canada, Germany, New Zeeland, Sweden and Italy. 1954

1968

WYSTAWY INDYWIDUALNE 1969 – Fotografia użytkowa, Bydgoszcz 1969 – Wystawa fotografiki, Klub Poligrafii, Bydgoszcz 1975 – Nowa Bydgoszcz, Salon BTF, Bydgoszcz 1977 – Izohelie, Galeria PSP, Bydgoszcz 1977 – Izohelie II, Mała Galeria PSP, Bydgoszcz 1978 – Centrum Sztuki Współczesnej, Sofia 1978 – Stara i nowa Bydgoszcz, Klub Jupiter, Bydgoszcz 1979 – Tę ziemię zapamiętamy, Bydgoszcz 1979 – Drukarz XX wieku, Bydgoszcz 1979 – Izohelie III, Bydgoszcz 1980 – Impresje z Tallina i z Leningradu, Bydgoszcz 1980 – Bydgoszcz w izohelii, Bydgoszcz 1980 – Bydgoszcz w izohelii, Koronowo 1980 – Elektronika w poligrafii: wystawa z okazji Międzynarodowego Sympozjum Poligrafów, Bydgoszcz 1981 – Izohelie IV, Wystawa poświęcona prof. J. Romerowi, Salon BWA, Bydgoszcz 1981 – Fotografia Artystyczna „Izohelia”, Bydgoszcz 1982 – Wokół Starego Rynku w Bydgoszczy, Klub Odnowa, Bydgoszcz 1982 – Bydgoszcz w izohelii, KMPiK, Bydgoszcz 1983 – Izohelie V, Stadt Kabiet Kulturerbe, Magdeburg 1984 – Stara architektura Bułgarii: izohelie, Mała Galeria Fotografii, Toruń 1984 – Izohelie VI, Galeria ZPAF, Kielce 1984 – Drukarz przy pracy, Dom Drukarza, Bydgoszcz 1984 – Fotografika, G aleria pod Prasą, KMPiK, Katowice 1985 – Izohelie VII, Centrum Sztuki Galeria EL, Elbląg 1987 – Stary Toruń w izohelii, Galeria Towarzystwa Przyjaciół Sztuki, Bydgoszcz 1987 – Architektura i pejzaż w izohelii, Salon Fotografii Łódzkiego Towarzystwa Fotograficznego, Łódź 1987 – Impresje Bydgoskie, Sztuka Polska Galeria ‘85 1987 – Wystawa jubileuszowa z okazji 25-lecia pracy artystycznej, Salon BWA, Bydgoszcz 1987 – Wystawa fotografii, Galeria Sztuki Współczesnej BWA, Kielce 1989 – Wystawa fotografii, Galeria ZPAF, Kielce 1989 – Izohelie, Lubelski Dom Kultury, Lublin 1992 – Wystawa fotografii, Dom Kultury w Hawierzewie, Czechy 1992 – Wystawa fotografii z okazji 30-lecia pracy artystycznej, Miejski Ośrodek Kultury, Bydgoszcz 1992 – Miejsca zapamiętane, Galeria Autorska J. Kaji i J. Solińskiego, Bydgoszcz 1993 – Fotografika, H ala Bydgoskiego Banku Komunalnego, Bydgoszcz 1995 – Wystawa fotografii, Galeria Sztuki Współczesnej, Kołobrzeg 1995 – Bydgoszcz w izohelii, Kopenhaga 1996 – Miejsca i ludzie, Galeria Autorska J. Kaji i J. Solińskiego, Bydgoszcz 1996 – Bydgoszcz w fotografii Jerzego Riegla, BWA, Bydgoszcz 1997 – Bydgoszcz w fotografii Jerzego Riegla, Galeria Wenecja, Bydgoszcz 1998 – Izohelie, Miejski Ośrodek Kultury, Bydgoszcz 1998 – Izohelie, Galeria ZPAF, Warszawa

1969

1999 – W polu widzenia, Galeria Autorska J. Kaji i J. Solińskiego, Bydgoszcz 1999 – W otwartych drzwiach – kościoły bydgoskie, Galeria Autorska J. Kaji i J. Solińskiego, Bydgoszcz 1990 – Izohelie, Galeria Fotografii, Łódzkie Towarzystwo Fotograficzne, Łódź 2000 – Izohelie, Pilski Dom Kultury, Piła 2001 – Natura izohelią rysowana przez Jerzego Riegla, Centrum Edukacji Ekologicznej, Bydgoszcz 2001 – Fotografika, Galeria KANTOREK, Bydgoszcz 2002 – Fara – konkatedra bydgoska w fotografii Jerzego Riegla, BWA, Bydgoszcz 2002 – promocja albumu Jerzego Riegla pt. Jerzy Riegel: brom, izohelia, solaryzacja połączona z wystawą prac artysty, Miejski Ośrodek Kultury, Bydgoszcz 2002 – Architektura – Pejzaż – Portret, Galeria MDK w Bydgoszczy 2002 – Etiudy na szelest i tryl. Fotografia, Centrum Edukacji Ekologicznej, Bydgoszcz 2003 – Izohelie, Galeria Homo Faber, Solecki Dom Kultury, Solec Kujawski 2004 – Mistrz i jego uczeń: Jerzy Riegel i Piotr Czekalski, MDK, Bydgoszcz 2005 – Mistrz i jego uczeń: Jerzy Riegel i Piotr Czekalski, Galeria Aula, Białe Błota 2006 – Dyskretny urok izohelii, Pałac Lubostroń 2006 – Bydgoszcz minionego wieku, Galeria Autorska J. Kaji i J. Solińskiego, Bydgoszcz UDZIAŁ W WYSTAWACH ZBIOROWYCH 1967 – XII Okręgowa Wystawa Fotografii, Toruń 1970 – Wystawa IFO– scanbaltic, Rostok 1971 – Cykle, Warszawa 1971 – V Biennale Fotografii Krajów Nadbałtyckich, Gdańsk 1972 – Wystawa IFO– scanbaltic, Rostok 1972 – Salon Fotografików Polski Północnej „Złocisty Jantar”, Gdańsk 1973 – 40 lat izohelii, Wrocław, Warszawa 1981 – Biennale Krajobrazu Polskiego, Kielce 1983 – Biennale Krajobrazu Polskiego, Kielce 1983 – Małe Formaty, Warszawa 1987 – 40 lat Zwiazku Polskich Artystów Fotografików, Galeria Zachęta, Warszawa 1987 – 10 Biennale Krajobrazu Polskiego, Galeria BWA „Piwnice”, Kielce 1987 – Krajobrazy świata, Galeria Zachęta, Warszawa 1992 – I Biennale Plastyki Bydgoskiej, Salon Sztuki Współczesnej BWA, Bydgoszcz 1994 – II Biennale Plastyki Bydgoskiej, Salon Sztuki Współczesnej BWA, Bydgoszcz 1995 – Przegląd fotografii bydgoskiej, Salon Sztuki Współczesnej BWA, Bydgoszcz 1997 – Razem i osobno, Galeria Autorska J. Kaji i J. Solińskiego, Bydgoszcz 1997 – Pośród pejzaży, Galeria Autorska J. Kaji i J. Solińskiego, Bydgoszcz 2003 – Mistrzowie Polskiego Pejzażu, wystawa ZPAF Okręg Świętokrzyski 2005 – Gdzie jesteśmy?, Stara Galeria ZPAF, Warszawa 2005 – Bydgoszcz w twórczości plastyków, fotografików i rzeźbiarzy, Patras, Grecja

z córkami Małgorzatą i Anną 1971

1972

SPIS TREŚCI TEKSTY Piotr Siemaszko Obrazy czasu. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9 Zbigniew Raszewski. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 26 Jerzy Sulima-Kamiński . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 31 Jarosław Jakubowski Izohelie. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 94 Jacek Soliński Opowieść Jerzego Riegla. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 129 SPIS PRAC 1. ul. Grobla na Wyspie Młyńskiej, brom sepiowany, 1965. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4 2. „Halabardnik”, ul. Cieszkowskiego, brom sepiowany, 1997. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5 3. Panorama w stronę Brdy i ul. Nowy Port (z kościoła jezuitów), brom sepiowany, 1968. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6 4. Panorama w stronę Poczty Głównej (z wieżowca przy ul. 3 Maja), brom sepiowany, 1967. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6 5. Panorama śródmieścia (z kościoła jezuitów), brom sepiowany, 1968. . . . . . . . . . . . . . . 7 6. Panorama w stronę kościoła farnego (z wieżowca przy ul. Bernardyńskiej), brom sepiowany, 1981. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7 7. „Łuczniczka”, Park im. Jana Kochanowskiego, brom sepiowany, 1997. . . . . . . . . . . . . . 8 8. Budynek na rogu ul. Paderewskiego i ul. Kopernika, izohelia, 1998 . . . . . . . . . . . . . . . 10 9. Budynek przy pl. Weyssenhoffa, izohelia, 1998. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10 10. Bazylika Mniejsza pw. św. Wincentego á Paulo, brom sepiowany, 1999 . . . . . . . . . . . 11 11. Akademia Muzyczna, ul. Słowackiego, izohelia 1996 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 12 12. Budynek na rogu ul. Staszica i ul. Kołłątaja, brom sepiowany, 1990 . . . . . . . . . . . . . . . 12 13. Budynek przy ul. Staszica, LO VI, brom sepiowany, 1965. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 12 14. Ściana frontowa z zegarem słonecznym budynku przy u. Kopernika, brom sepiowany, 1998. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 12 15. Bazylika Mniejsza pw. św. Wincentego á Paulo, al. Ossolińskich, izohelia solaryzowana, 1998. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13 16. Budynek PKP, Bielawy, izohelia, 1972. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 14 17. ul. Rycerska, brom, 1964 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15 18. ul. Chrobrego, brom, 1965. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15 19. „Suszenie fotogramów na podwórku”, ul. Warszawska, brom, 1969. . . . . . . . . . . . . . . 15 20. ul. Rycerska, brom, 1965 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15 21. „Skakanka”, podwórko przy ul. Cieszkowskiego, brom, 1968 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 16 22. Podwórko, ul. Warszawska 3, brom sepiowany, 1964 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 16 23. Klatka schodowa, ul. Warszawska, brom sepiowany, 1965. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 16 24. Podwórko przy ul. Matejki, brom sepiowany, 1962. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17 25. Drzwi od piecyka, ul. Warszawska 3, izohelia, 1964. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 18 26. „Emeryt”, pl. Piastowski, izohelia, 1964 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 19 27. Kościół pw. Najświętszego Serca Pana Jezusa, pl. Piastowski, izohelia solaryzowana, 1999. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 20 28. ul. Warszawska, brom sepiowany, 1965. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 21 29. Kościół pw. Najświętszego Serca Pana Jezusa, pl. Piastowski, brom sepiowany, 1968. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 21 30. ul. Sowińskiego, kościół pw. Najświętszego Serca Pana Jezusa, brom sepiowany, 1979. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 21 31. Widok na ul. Sowińskiego, brom sepiowany, 1970. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 21 32. Budynek przy ul. Śniadeckich, izohelia, 1996. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 22 33. Budynek przy ul. Gdańskiej, izohelia, 1996. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 22 34. Portal, ul. Śniadeckich, izohelia, 1997 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 22 35. Portal, ul. Sniadeckich 4, izohelia, 1997. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 22 36. Kaplica Bożego Ciała przy Klasztorze Klarysek Odwiecznej Adoracji, ul. Gdańska, izohelia solaryzowana, 1999. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 23 37. Brama, ul. Dworcowa (naprzeciwko Archiwum Państwowego), brom sepiowany, 1965 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 24 38. Róg ul. Gdańskiej i pl. Wolności, izohelia, 1996. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 25 39. Kościół pw. św. Apostołów Piotra i Pawła, pl. Wolności, izohelia solaryzowana, 1999. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 27 40. Róg ul. Pomorskiej i ul. Dworcowej, brom, 1962. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 28 41. ul. Pomorska, brom sepiowany, 1990. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 28 42. Róg ul. Dworcowej i ul. Gdańskiej, brom sepiowany, 1978. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 28 43. Róg ul. Pomorskiej i ul. Gdańskiej, izohelia, 1992. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 28 44. ul. Gdańska (w okresie PRL-u ul. 1 Maja), brom sepiowany, 1960. . . . . . . . . . . . . . . . . . 29 45. ul. Gdańska (w okresie PRL-u ul. 1 Maja), brom sepiowany, 1973. . . . . . . . . . . . . . . . . . 29

1973

46. ul. Dworcowa, róg ul. Marcinkowskiego, brom, 1964. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 30 47. Most Królowej Jadwigi, brom, 1976. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 31 48. ul. Dworcowa, brom sepiowany, 1967. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 32 49. Brama, ul. Dworcowa 15, brom sepiowany, 1965 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 32 50. Brama, ul. Warmińskiego, izohelia sepiowana, 1965. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 32 51. ul. Dworcowa, izohelia, 1999. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 33 52. Portal kościoła klarysek pw. Wniebowzięcia NMP, ul. Gdańska, izohelia solaryzowana, 1999. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 34 53. Kościół klarysek pw. Wniebowzięcia NMP, ul. Gdańska, izohelia solaryzowana, 1983. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 35 54. Budynek Poczty Głównej, ul Jagiellońska, izohelia, 1995 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 36 55. Budynek PZWSiP, ul. Jagiellońska 1, brom, 1970 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 36 56. Panorama w stronę Poczty Głównej (z kościoła jezuitów), brom, 1981. . . . . . . . . . . . 37 57. Poczta Główna od strony Brdy, brom sepiowany, 1983. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 37 58. ul. Pocztowa, brom sepiowany, 1965. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 37 59. ul. Nowy Port (w okresie PRL-u ul. Marchlewskiego), brom sepiowany, 1964. . . . . . . 37 60. ul. Nowy Port (w okresie PRL-u ul. Marchlewskiego), brom sepiowany, 1965. . . . . . . 37 61. Brda na wysokości ul. Jagiellońskiej, brom, 1978. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 38 62. W stronę Osiedla Wyżyny, brom, 1978 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 38 63. Brda na wysokości ul. Jagiellońskiej, brom, 1978. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 38 64. Jachcice, most, brom, 1978. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 38 65. Jachcice, mosty kolejowe, brom, 1978 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 38 66. Jachcice, most, brom, 1978. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 38 67. Brda od strony dworca PKS, brom, 1978 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 39 68. Brda, bulwary, brom, 1978 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 39 69. Brda na wysokości ul. Jagiellońskiej, brom, 1978. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 39 70. Brda, śródmieście, brom, 1978. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 39 71. Dawne Młyny Kentzera, brom, 1978 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 39 72. Brda, ul. Mostowa – obecnie Most Jerzego Sulimy-Kamińskiego), brom, 1978. . . . . 39 73. Brda, widok z Mostu Bernardyńskiego, brom sepiowany, 1979. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 40 74. Brda, widok z ul. Mostowej, brom sepiowany, 1987. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 40 75. Brda, budynki przy ul. Grodzkiej, brom sepiowany, 1985. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 41 76. Brda, widok z ul. Mostowej, brom sepiowany, 1966. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 41 77. Brda, widok z ul. Mostowej, brom sepiowany, 1965. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 42 78. Brda, widok na Spichrze, brom sepiowany, 1994. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 42 79. „Wędkarz nad Brdą”, brom sepiowany, 1979. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 43 80. Budynek Bydgoskiego Towarzystwa Wioślarskiego, ul. Bernardyńska, brom sepiowany, 1965. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 43 81. Spichrze od strony ul. Mostowej, brom sepiowany, 1987. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 44 82. Brda przy ul. Nowy Port (w okresie PRL-u ul. Marchlewskiego), b rom, 1964 . . . . . . . 45 83. Brda przy ul. Nowy Port (w okresie PRL-u ul. Marchlewskiego), b rom, 1984 . . . . . . . 45 84. Spichrze od strony ul. Nowy Port (w okresie PRL-u ul. Marchlewskiego), brom, 1969 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 45 85. Spichrze od strony ul. Nowy Port (w okresie PRL-u ul. Marchlewskiego), brom, 1979 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 45 86. Brda przy ul. Nowy Port (w okresie PRL-u ul. Marchlewskiego), b rom, 1964 . . . . . . . 45 87. Brda od strony Spichrzy, brom, 1969. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 45 88. Spichrze od ul. Grodzkiej, izohelia, 1978. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 46 89. Rybi Rynek, brom sepiowany, 1965. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 47 90. ul. Grodzka, b rom sepiowany, 1965. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 47 91. ul. Grodzka, Spichrze, brom sepiowany, 1966. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48 92. ul. Podwale, brom sepiowany, 1965. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48 93. Spichrz od ul. Mostowej, izohelia, 1986. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48 94. Spichrze, brom sepiowany, 1963. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48 95. ul. Grodzka, b rom, 1979. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 49 96. Róg ul. Grodzkiej i ul. Mostowej, brom, 1984. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 50 97. ul. Mostowa, i zohelia, 2000. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 50 98. ul. Mostowa, b rom, 1979. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 51 99. Spichrze od ul. Mostowej, izohelia solaryzowana, 1965. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 51 100. Stary Rynek, brom sepiowany, 1968. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 52 101. Stary Rynek, brom sepiowany, 1969. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 52 102. ul. Niedźwiedzia, brom, 1975. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 53 103. ul. Niedźwiedzia, brom sepiowany, 1982. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 53 104. Stary Rynek, brom sepiowany, 1969. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 53 105. Stary Rynek, brom, 1984 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 54 106. ul. Niedźwiedzia w stronę Starego Rynku, izohelia sepiowana, 1999. . . . . . . . . . . . . . . 55

z Pawłem Pierścińskim 1984

1985

1986

107. Stary Rynek, brom, 1975 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 56 108. Stary Rynek, izohelia, 1994. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 56 109. Ratusz Miejski od strony Starego Rynku, izohelia, 2000. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 57 110. Stary Rynek nocą, brom sepiowany, 1984 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 57 111. ul. Magdzińskiego, brom sepiowany, 1984 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 58 112. Gmach Sądu Wojewódzkiego, ul. Wały Jagiellońskie, izohelia, 1995. . . . . . . . . . . . . . . 59 113. ul. Długa, brom sepiowany, 1979. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 60 114. Kościół jezuitów pw. św. Andrzeja Boboli, brom, 1984. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 60 115. ul. Długa, brom sepiowany, 1968. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 60 116. ul. Jana Kazimierza od Starego Rynku, brom, 1984. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 60 117. Kościół jezuitów pw. św. Andrzeja Boboli od ul. Magdzińskiego, izohelia solaryzowana, 1999. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 61 118. Róg ul. Podwale i ul. Magdzińskiego, Hala Targowa, brom sepiowany, 1984. . . . . . . 62 119. Róg ul. Podwale i ul. Magdzińskiego, Hala Targowa, izohelia sepiowana, 1987. . . . . 63 120. ul. Długa, izohelia, 1984. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 64 121. Kościół garnizonowy pw. NMP Królowej Pokoju, widok od strony ul. Toruńskiej, brom sepiowany, 1965. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 65 122. Kościół garnizonowy pw. NMP Królowej Pokoju, widok od strony Brdy, brom sepiowany, 1972. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 66 123. Kościół garnizonowy pw. NMP Królowej Pokoju, ul. Bernardyńska, izohelia solaryzowana, 1998. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 67 124. Babia Wieś, brom sepiowany, 1964. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 68 125. Kościół pw. św. Józefa Rzemieślnika, ul. Toruńska, izohelia solaryzowana, 1999 . . . 69 126. ul. Kujawska, brom sepiowany, 1993. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 70 127. ul. Kujawska, brom sepiowany, 1979. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 70 128. ul. Kujawska, widok od sierocińca, brom sepiowany, 1979. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 71 129. ul. Kujawska, brom sepiowany, 1993. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 71 130. ul. Malczewskiego, brom sepiowany, 1962 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 72 131. Brama przy ul. Grodzkiej, brom sepiowany, 1979. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 73 132. „W letargu”, nieistniejąca przybudówka przy ul. Bernardyńskiej, i zohelia, 1968. . . 74 133. Kościół farny pw. św. Marcina i Mikołaja, widok z ul. Jezuickiej, izohelia solaryzowana, 1982. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 75 134. Kościół farny od strony Brdy, brom sepiowany, 1990 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 76 135. Kościół farny od strony Brdy, brom sepiowany, 1966. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 76 136. Kościół farny od strony Brdy, brom sepiowany, 1965. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 76 137. Kościół farny od strony Brdy, brom sepiowany, 1990. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 76 138. Kościół farny od strony Brdy, brom sepiowany, 1963. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 77 139. Kościół farny, brom sepiowany, 1982. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 78 140. Kościół farny, kaplica, izohelia solaryzowana, 1990 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 78 141. Przy kościele farnym, brom, 1965. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 78 142. Figura św. Nepomucena przy kościele farnym, brom, 1990 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 78 143. Panoram z kościołem farnym, brom sepiowany, 1968. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 79 144. Domek przy kościele farnym, brom sepiowany, 1984 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 79 145. Kościół farny od strony ul. Malczewskiego, izohelia solaryzowana, 1999. . . . . . . . . . . 80 146. Widok na kościół farny od strony Wenecji Bydgoskiej, brom sepiowany, 1979 . . . . . 81 147. ul. Ku Młynom, brom sepiowany, 1962 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 82 148. Wenecja Bydgoska, brom sepiowany, 1990. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 83 149. Młyn na Wyspie Młyńskiej, Wenecja Bydgoska, brom sepiowany, 1968. . . . . . . . . . . . 84 150. Wenecja Bydgoska, brom sepiowany, 1984. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 84 151. Wenecja Bydgoska, brom sepiowany, 1961. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 85 152. Wenecja Bydgoska, brom sepiowany, 1959. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 85 153. Wenecja Bydgoska, izohelia, 1999 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 86 154. Wenecja Bydgoska, brom sepiowany, 1985. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 87 155. Wenecja Bydgoska, brom, 1963. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 87 156. Wenecja Bydgoska, brom sepiowany, 1966. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 88 157. Wenecja Bydgoska, brom sepiowany, 1964. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 88 158. Wenecja Bydgoska, brom sepiowany, 1966. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 89 159. Wenecja Bydgoska, izohelia sepiowana, 1984. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 89 160. Wenecja Bydgoska, brom sepiowany, 1963. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 90 161. Wenecja Bydgoska, brom sepiowany, 1968. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 90 162. Wenecja Bydgoska, brom sepiowany, 1963. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 90 163. Wenecja Bydgoska, brom sepiowany, 1981. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 90 164. Wenecja Bydgoska, brom sepiowany, 1984. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 91 165. Wenecja Bydgoska, brom sepiowany, 1984. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 92 166. Wenecja Bydgoska, brom sepiowany, 1968. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 92 167. Wenecja Bydgoska, brom sepiowany, 1963. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 92

z Wiktorem Kaczmarkiewiczem 1993

1997

168. Wenecja Bydgoska, brom sepiowany, 1959. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 92 169. Budynek Muzeum Okręgowego na Wyspie Młyńskiej, brom sepiowany, 1990. . . . . . 93 170. ul. Grobla w kierunku Wyspy Młyńskiej od strony ul. Marszałka Focha, brom sepiowany, 1992. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 95 171. Widok na kościół farny od strony Brdy, brom, 1964. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 96 172. Widok na kościół farny od strony Brdy, brom, 1969. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 97 173. Spichrz na Wyspie Młyńskiej, brom sepiowany, 1974. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 97 174. Barki na Brdzie od strony ul. Marszałka Focha (w okresie PRL-u ul. Armii Czerwonej), brom sepiowany, 1965 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 98 175. Śluza przy ul. Marcinkowskiego, brom, 1965. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 99 176. Barka na Brdzie od strony ul. Marszałka Focha (w okresie PRL-u ul. Armii Czerwonej), izohelia, 1965. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 99 177. Barka na Brdzie od strony ul. Marszałka Focha (w okresie PRL-u ul. Armii Czerwonej), brom sepiowany, 1965 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 99 178. Barka na Brdzie od strony ul. Marszałka Focha (w okresie PRL-u ul. Armii Czerwonej), brom sepiowany, 1965 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 100 179. Barka na Brdzie zimą od strony ul. Marszałka Focha (w okresie PRL-u ul. Armii Czerwonej), izohelia, 1965. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 101 180. Łódka na Brdzie, izohelia, 1965. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 101 181. ul. Wały Jagiellońskie, izohelia, 1967. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 102 182. ul. Pod Blankami, brom, 1984 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 102 183. ul. Podwale vis-á-vis Hali Targowej, brom sepiowany, 1965. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 102 184. ul. Pod Blankami, izohelia, 1975. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 103 185. Podwórko, izohelia, 1965. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .104 186. ul. Pod Blankami, brom sepiowany, 1990. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 104 187. ul. Pod Blankami, brom, 1965 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 104 188. Brama, ul. Pod Blankami 17, brom sepiowany, 1968. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 105 189. ul. Zaułek, brom sepiowany, 1965. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 106 190. ul. Zaułek, i zohelia, 1999 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 107 191. ul. Zaułek, brom sepiowany, 1965. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 108 192. ul. Przyrzecze, brom sepiowany, 1969. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 108 193. ul. Pod Blankami, brom sepiowany, 1995. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 108 194. ul. Zaułek, brom, 1965. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 108 195. ul. Zaułek, i zohelia, 1964 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 109 196. Kościół pw. św. Trójcy, ul. Św. Trójcy, brom, 1980. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .110 197. Kościół pw. św. Trójcy, ul. Św. Trójcy, brom sepiowany, 1998. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 111 198. Kościół pw. św. Trójcy, ul. Św. Trójcy, izohelia, 1997 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 112 199. Ołtarz w kościele pw. św. Trójcy, brom sepiowany, 1998. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 113 200. ul. Św. Trójcy, brom sepiowany, 1986. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 114 201. Budynek przy ul. Czartoryskiego, brom sepiowany, 2000 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 114 202. ul. Czartoryskiego, zejście do Brdy, brom sepiowany, 2000. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 114 203. Dom Drukarza, ul. Dolina 5, brom, 1982 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 115 204. ul. Podgórna, b rom sepiowany, 1978. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 115 205. Wieża Ciśnień, ul. Filarecka, izohelia, 1997. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 116 206. Kościół pw. MB Nieustającej Pomocy, ul. Ugory, izohelia solaryzowana, 1999 . . . . . 117 207. Figura na froncie domu przy ul. Nakielskiej, brom sepiowany, 1999. . . . . . . . . . . . . . 118 208. Budynek przy ul. Nakielskiej, brom sepiowany, 2000. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .119 209. Kanał Bydgoski, brom sepiowany, 1979. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 120 210. Kanał Bydgoski, brom sepiowany, 2000. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 120 211. Kościół pw. Miłosierdzia Bożego, ul. Nakielska, izohelia solaryzowana, 1999. . . . . . 121 212. Panorama Jachcic, brom, 1979 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 122 213. Jachcice, most kolejowy od strony śródmieścia, brom sepiowany, 2000 . . . . . . . . . . 122 214. Jachcice, mosty kolejowe od strony śródmieścia, brom sepiowany, 1979 . . . . . . . . . 123 215. Jachcice, mosty kolejowe od strony ul. Żeglarskiej, brom, 1979. . . . . . . . . . . . . . . . . . 123 216. Dolne Jachcice, brom, 1960. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 124 217. Jachcice, papiernia, brom sepiowany, 1958. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 124 218. Jachcice, podwórko, brom sepiowany, 1979. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 124 219. Jachcice, podwórko, brom sepiowany, 1979. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 124 220. Jachcice, ogródek przydomowy, brom sepiowany, 1979 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 124 221. „Sąsiadki”, Jachcice, brom, 1958. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 124 222. „Małgosia”, Dolne Jachcice, brom, 1964. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 125 223. Cmentarz nowofarny, brama, ul. Artyleryjska, brom sepiowany, 2000. . . . . . . . . . . . 126 224. Cmentarz nowofarny, brama, ul. Artyleryjska, brom sepiowany, 2000. . . . . . . . . . . . 126 225. Cmentarz nowofarny, ul Artyleryjska, brom sepiowany, 1964. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 127 226. Figura Matki Boskiej, cmentarz nowofarny, brom sepiowany, 2000 . . . . . . . . . . . . . . 128 227. Słup ogłoszeniowy przy Teatrze Polskim, al. Mickiewicza, brom, 1987 . . . . . . . . . . . 131

2000

Jerzy Riegel

BYDGOSZCZ IN THE PAST CENTURY Bromide • Isohelia • Solarisation

Selected and described by Jan Kaja, Jacek Soliński Author’s Gallery, Bydgoszcz 2006

Biography

The story of Jerzy Riegel

Jerzy Riegel was born in Bydgoszcz on 10th January 1931. He spent his childhood and youth in one of Bydgoszcz’s residential areas - Jachcice - where he went to primary school, which at that time was a German educational institution. After the war, due to lack of places in other schools, Riegel started attending the Technical School of Metrology in Bydgoszcz. The profile of the school, however, did not match his interest, so after one year he gave it up. The very same year he bought his first camera, a “Boks” type by Agfa, and begun to take pictures. In 1948 he enrolled in the State Secondary Vocational School No 1 in Bydgoszcz and parallel to that he started working for the Printing House of the WSiP Publishing Company located at 1 Jagiellońska Street. After three years of studies in the Typography Department he gained qualifications as a photochemical graphic designer. In this role he worked for WSiP until 1962. In1958 Jerzy Reiegel married Marianna Bartyna. The couple had two daughters: Małgorzata in 1959 and Anna in 1964. During the years 1962-1972 he was employed in the Map Printing Department of the Pomeranian Military District in Bydgoszcz. In 1965 he obtained the certificate of a master in reproductive photography. In 1967 he was admitted into the Polish Association of Artistic Photographers. Since that time he has actively exhibited his work. In 1972 he returned to the Printing House of the WSiP Publishing Company, where he remained employed until his retirement in 1988. In 1980, Jerzy Riegel received the golden award of a Printing Industry Worker, and in 1985 he was awarded a medal “For services in education” In 1987 the Ministry of Culture and Sports licensed him an expert in contemporary art in photography. He has been interested in black and white photography and fascinated mainly by a photographic technique called isohelia. The most frequent theme of his work is urban architecture, especially of Bydgoszcz. His activities include as well portrait and landscape photography. His achievements have been presented in numerous publications and albums. His work is collected in the District Museum in Bydgoszcz, District Museum in Toruń, in many state institutions and private collections both in Poland and abroad- in countries like: England, Australia, Bulgaria, France, Canada, Germany, New Zealand, Sweden and Italy.

(…) From the perspective of time our closest surroundings constitute a value that we identify with, a value that becomes our history. Thanks to a lasting emotional bond we can see and feel here more than somebody from “outside”. The city that we have been attached to since birth is special and unique to us. Ordinary experiences acquire a different meaning. Our existence is filled with content that shapes our personality. A city is not just streets and buildings, but above all it is the people who create and enliven this organism. Human spirit leaves its stamp on matter. Successive generations blend into the history of the agglomeration, leaving their indelible traces and in this way co-creating the unique atmosphere that determines its heart (…) In 1948 Jerzy Riegel took the first photo with his own camera. The memorable event became a turning point and influenced his further life. As a sixteen years old boy he found his way and consequently followed it, to reach his artistic maturity. Over the course of years, from an amateur photographer he transformed into an artist of photography. Being fascinated by isohelia, he devoted great passion to this technique and became its master. The artist’s works that have been created by this technique are recognizable at first sight. The characteristic tall male silhouette wandering with a camera seems to have grown into the landscape of our city. For several decades of Jerzy Riegel’s artistic activity, Bydgoszcz has been and still remains “the stage design of his interior”, the witness of passing time and source of enchantment. While continually discovering new images of Bydgoszcz, the artist kept finding himself and became organically unified with the time and place. The favourite motifs that have been captured many times in photographs always show different moods, different feelings, astonishing us with their briefness. Their soothing effect makes us understand the importance of contact with pictures that evoke positive feelings. It works like sight therapy that brings back pleasant memories. The variety of the city images creates a poetic panorama of the past (…). The photographer follows the principle of artistic simplicity and conciseness. The aim is achieved by selecting approachable subjects, well thought over frames and clear messages. The esthetics perceived in such a way at-

tracts the spectator. In the reflexive compositions the artist seeks his inner tranquility. He seems to be constantly repeating: open yourselves to the simplest beauty of the world, and you’ll discover your inner selves in the impenetrable abundance of your sensitivity (…). Well-known motifs of streets and corners of the city may become the stimulus of memories from childhood or recall thoughts about historic identity. The urban landscapes by Jerzy Riegel posses certain permanence, the passing of time has a different relevance here. A deep melancholic tone appears to be dominant (…). The are places we often visit in our imagination, and thanks to them the memorized world has its constant topography, is recognizable, secure, worth going back to. The poetic world of Jerzy Riegel’s work introduces the spectator into such a reality, filled with equilibrium and peace. The ensuing emotions awake the memory and an authentic presence based on experiences and reflections. Bydgoszcz in the past century is a story by an artist photographer about the passing of time. In this poetic chronicle about his city, the artist saved what was most precious to him, the content and the background of a sentimental walk through life. Jacek Soliński NAMES OF STREETS. Initially they were created spontaneously, with no care for any discipline. It would happen that some name had several forms, used collaterally. It was not unique for one street to have a few names. Only later in time did it become the responsibility of city hall to give names to streets, always in a unified form. As far as I know, the first ceremony of such kind took place in 1863. Old Market changed its name to Friedrichplatz then, due to the unveiling of the monument to this king. However, the law that gave the city hall the right to name streets was officially introduced even later - in 1868. That was the original flourishing time for street nomenclature here. The city, previously cramped in a rather small area (with numerous suburbs), from the middle of the 19th century started developing rapidly on the northern side of the Brda River. New streets needed to get names. The next significant event took place in 1920, when all names of streets had to be officially translated into Polish. Also the number of streets multiplied, since on 1st April 1920 as many as 18 suburban communities were incorporated into the city (eventually a huge area). In 1939 there were 400 officially approved names of streets, squares, gardens and passages. Among them one could distinguish several major subgroups. A. SPECIFYING / DEFINING. These ones occurred due to certain characteristic features of particular streets e. g.: Błotna (Muddy), Cicha (Quiet), Ciepła (Warm), Długa (Long), Drobna (Tiny), Głucha (Deaf), Górna (Upper), Jasna (Bright), Kamienna (Stony), Kręta (Crooked), Krótka (Short), Krzywa (Curved), Mała (Small), Mokra (Wet), Niecała (Incomplete),

Równa (Even), Spadzista (Slopy), Stroma (Steep), Szeroka (Broad). Sometimes names of streets derived from buildings they lead to: Dworcowa (Station), Farna (Fara Church), Pocztowa (Post Office), Szkolna (School); or from names of goods that were bought, sold or manufactured in certain areas (especially typical for our numerous markets (Rybi - Fish, Wełniany - Wool, Zbożowy - Grain). Unusual location could also determine the names of streets e.g.: Flisacka (Rafter’s), Grobla (Dike), Nadbrzeżna (Waterside), Nadrzeczna (Riverside), Nad Kanałem (By the Canal), Nad Portem (By the Harbour), Przyrzecze (Riverside), Szyperska (Skipper’s), Śluzowa (Floodgate), Tamka (Dam). There were also relic names - by my time already not clear to everyone e. g, : Mennicza (Mint), Przy Zamczysku (By the Castle). Undoubtedly, the names from the last group were the oldest. The still existing Długa Street is with no question one of the oldest streets of our city (for many ages the most important one). B. RURAL. Certain names of areas typical for rural settlements remain from the times of rapid city expansion, directly adopted by the city as names of streets without any morphological transformations. There were quite a few of them, which brought a specific country breath to the city: Dolina (Valley), Glinki (Clay), Jary (Ravines), Miedza (Balk), Mogiły (Graves), Niziny (Lowlands), Ogrody (Gardens), Osada (Settlement), Pagórek (Hillock), Piaski (Sands), Polanka (Glade), Przesmyk (Pass), Przejazd (Passage), Ścieżka (Path), Tarasy (Terraces). C. URBAN. Older, competing with the specifying names, were the ones derived from names of cities. There were two main types of them. The first pointed in a direction and were usually very old e.g.: Poznańska (Poznań), Toruńska (Toruń), Gdańska (Gdańsk). Other ones were honorary, which means they had no relation to the location, but revered certain cities. In this group the cities from Wielkopolska (Great Poland) and Pomorze (Pomerania), some of them even quite small, were in the lead. However, respect for other regions was also present. We had Rynarzewska Street (Rynarzewo), Szubińska (Szubin), which have no significance to inhabitants of other Polish region, but also Lwowska (Lvov), Wileńska (Vilnius), Smoleńska (Smolensk) and Witebska (Witebsk) . D. PERSONAL. It was the Germans who started using them here in 1862. The idea caught on and people’s names were given to streets with such a passion that during my lifetime Stary Rynek (The Old Market), the central spot of the Old Town, kept changing its patrons every few years, beginning as Marshal Piłsudski’s Market, then General von Kluge Platz, then Friedrichsplatz only to function again as Stary Rynek from 1945. This example shows how impractical personal names are. Nevertheless, it did not discourage people from making them up. On the contrary - it still seems to be the favourite activity of some city halls. In Bydgoszcz they were very common (about 160). One’s attention may be attracted by the beautiful congregation of Polish kings (Bolesław Chrobry - Boleslaus the Brave,

Władysław Łokietek - Ladislaus the Short, Kazimierz Wielki - Casimir the Great, Queen Jadwiga, Władysław Jagiełło Ladislaus Jagiello, Zygmunt August - Sigmund Augustus, Stefan Batory - Stephen Bathory, Władysław IV - Ladislaus IV, Jan Kazimierz - John Casimir, Jan Sobieski - John Sobieski). All dynasties were revered as well (Plac Piastowski- Piasts’ Square, Jagiellońska - Jagiellonian Street), and above all heads of state, leaders and various kinds of activists. A big group consisted of people meritorious for our city (engineer Bronikowski, priests: Markwart and Malczewski, dr Potocki, dr Warmiński and Teofil Magdziński). In some cases one could talk about memorial names, which were to commemorate visits of some prominent people e.g. Wzgórze Dąbrowskiego (Dąbrowski Hill) was given this name to commemorate the general’s famous attack of the city in 1794; it was that very hill he commanded the troops from. At Emil Warmiński Street even before 1920 there was the Polish Home (where doctor Warmiński was spiritus movens). Other names remained with no direct connection with the place, just to honour some celebrities. There was enough room for both Piłsudski and Dmowski. Sometimes great merit was especially appreciated by selecting several beautiful streets in a neighbourhood e.g. three streets east from Gdańska, one after the other received names of Polish bards (Krasiński, Słowacki, Mickiewicz). Although Mickiewicz has the furthest location from the centre, it is just because the third street was the most beautiful and splendid. A small detail as it may seem, but so symptomatic for our city hall - to do everything with great consideration. A different example of grouping names: the archipelago of composers in Bielawki (Ogiński, Kurpiński, Chopin, Moniuszko, Karłowicz). There are not too many saints for such a god-fearing city: St. Florian (św. Florian), St. John (św. Jan), St. Anthony (św. Antoni), St. George (św. Jerzy). They are obviously accompanied by the Holy Trinity (św. Trójca). But that is all. Two popes: Leon XIII and Pius XI. (…) Zbigniew Raszewski INDEX OF WORKS 1. Grobla St. on Mill Island (Wyspa Młyńska), sepia bromide,1965. . . . . . . . . . . . . . . . . 4 2. “Halberdier”, Cieszkowskiego St., sepia bromide, 1997 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5 3. Panorama towards the Brda River and Nowy Port St. (from the jesuits’ church), sepia bromide, 1968. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6 4. Panorama towards the Main Post Office (from the tower block on 3 Maja St.), sepia bromide, 1967. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6 5. Panorama of the city centre (from the jesuits’ church), sepia bromide, 1968. . . . . 7 6. Panorama towards the Fara Church (from the tower block on Bernardyńska St., sepia bromide, 1981. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7 7. “The Archress”, Jan Kochanowski’s Park, sepia bromide, 1997. . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8 8. Building on the corner of Paderewskiego and Kopernika Streets, isohelia,1998. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10 9. Building in Weyssenhoffa Sq., isohelia, 1998 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10 10. Basilica Minor of St.Vincent de Paul, sepia bromide, 1999. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11 11. Music Academy, Słowackiego St., isohelia, 1996. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11 12. Building on the corner of Staszica and Kołłątaja Streets, sepia bromide,1990. . . 12 13. Building in Staszica St., Grammar School No 6, sepia bromide, 1965 . . . . . . . . . . . 12 14. Solar clock on the front wall of a building in Kopernika St., s epia bromide,1998. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 12 15. Basilica Minor of St. Vincent de Paulo, Ossolińskich Av., s olarised isohelia, 1998. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13 16. PKP building, Bielawy, isohelia, 1972 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 14 17. Rycerska St., bromide, 1964 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15 18. Chrobrego St., bromide, 1965. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15

19. Drying photograms in a back yard, Warszawska St., bromide, 1969. . . . . . . . . . . . 15 20. Rycerska St., bromide, 1965 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15 21. “Skipping rope”, yard at Cieszkowskiego St., bromide,1968. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 16 22. Yard, 3 Warszawska St., sepia bromide,1964. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 16 23. Staircase, Warszawska St., sepia bromide, 1965. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 16 24. Yard in Matejki St., sepia bromide, 1962. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17 25. Oven door, 3 Warszawska St., isohelia, 1964. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 18 26. “Retired man”, Piastowski Sq., isohelia, 1964. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 19 27. Church of The Sacred Heart of Jesus Christ, Piastowski Sq., solarised isohelia, 1999. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 20 28. Warszawska St., sepia bromide, 1965 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 20 29. Church of The Sacred Heart of Jesus Christ, Piastowski Sq., sepia bromide, 1968. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 21 30. Sowińskiego St, Church of The Sacred Heart of Jesus Christ, sepia bromide, 1979. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 21 31. View of Sowińskiego St., sepia bromide, Buiding 1970 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 21 32. Building on Śniadeckich St., isohelia, 1996. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 22 33. Building on Gdańska ST., isohelia, 1996. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 22 34. Portal , Śniadeckich St., isohelia, 1997 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 22 35. Portal at 4 Śniadeckich St., isohelia, 1997. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 22 36. Corpus Christi Chapel at the Nunnery of Poor Clares of Perpetual Adoration, Gdańska St., solarised isohelia, 1999. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 23 37. Gate, Dworcowa St. (opposite the State Archives), sepia bromide, 1965. . . . . . . . 24 38. Corner of Gdańska St. and Wolności Sq., isohelia, 1996. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 25 39. Church of SS. Peter and Paul Apostoles, Wolności Sq., solarised isohelia, 1999. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 27 40. Corner of Pomorska and Dworcowa Streets, bromide, 1962. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 28 41. Pomorska St., sepia bromide, 1990. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 28 42. Corner of Dworcowa and Gadańska Streets, sepia bromide, 1978. . . . . . . . . . . . . . 28 43. Corner of Pomorska and Gdańska Streets, isohelia, 1992 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 28 44. Gdańska St. (under the communist regime called 1st of May St.), sepia bromide, 1960. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 29 45. Gdańska St. (under the communists regime called 1st of May St.), sepia bromide, 1973. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 29 46. Dworcowa St., corner of Marcinkowskiego St., bromide, 1964 . . . . . . . . . . . . . . . . . 30 47. Queen Jadwiga’s Bridge, bromide, 1976. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 31 48. Dworcowa St., sepia bromide, 1967. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 32 49. Gate at 15 Dworcowa St., sepia bromide, 1965 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 32 50. Gate, Warmińskiego St., sepia isohelia,1965. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 32 51. Dworcowa St., isohelia, 1999. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 33 52. Portal of the Church of Poor Clares of the Assumption of the Holy Virgin Mary, Gdańska St., solarised isohelia, 1999. . . . . . . . . . . . . . . . . . 34 53. Church of Poor Clares of the Assumption of the Holy Virgin Mary, Gdańska St., s olarised isohelia, 1983. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 35 54. Building of the Main Post Office, Jagiellońska St., isohelia, 1995. . . . . . . . . . . . . . . 36 55. Building of PZWSiP at 1 Jagiellońska St., bromide, 1970. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 36 56. Panorama towards the Main Post Office (from the jesuits’ church), bromide, 1981. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 37 57. The Main Post Office from the Brda River side, sepia bromide, 1983. . . . . . . . . . . . 37 58. Post Office St., sepia bromide, 1965. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 37 59. Nowy Port St. (under the communist regime called Marchlewskiego St.), sepia bromide, 1964. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 37 60. Nowy Port St. (under the communist regime called Marchlewskiego St.), sepia bromide, 1965. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 37 61. Brda River along Jagiellońska St., bromide, 1978. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 38 62. Towards Wyżyny district, bromide, 1978 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 38 63. Brda River along Jagiellońska St., bromide, 1978. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 38 64. Jachcice district, bridge, bromide, 1978. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 38 65. Jachcice district, railway bridge, bromide, 1978. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 38 66. Jachcice district, bridge, bromide, 1978. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 38 67. Brda River from the side of the Bus Station, bromide, 1978 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 39 68. Brda River, boulevards, bromide, 1978. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 39 69. Brda River along Jagiellońska St., bromide, 1978. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 39 70. Brda River, city centre, bromide, 1978. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 39 71. Former Kentzer’s Mills, bromide, 1978 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 39 72. Brda River, Mostowa St.(nowadays Jerzy Sulima- Kamiński’s Bridge), bromide, 1978. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 39 73. Brda River, view from Bernardyński Bridge, sepia bromide, 1979. . . . . . . . . . . . . . 40 74. Brda River, view from Mostowa St., sepia bromide, 1987. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 40 75. Brda River, buildings in Grodzka St., sepia bromide, 1985. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 41 76. Brda River, view from Mostowa St., sepia bromide, 1966. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 41 77. Brda River, view from Mostowa St., sepia bromide, 1965. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 42 78. Brda River, view of the Granary, sepia bromide, 1994. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 42 79. “Fisherman by the Brda River”, sepia bromide, 1979. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 43 80. Building of the Bydgoszcz Rowing Association, Bernardyńska St., sepia bromide, 1965. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 43 81. Granary from the side of Mostowa St., sepia bromide, 1987. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 44 82. Brda River by Nowy Port St. (under the communist regime called Marchlewskiego St.), bromide, 1987. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 45 83. Brda River by Nowy Port St. (under the communist regime called Marchlewskiego St.), bromide, 1984. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 45 84. Brda River by Nowy Port St. (under the communist regime called Marchlewskiego St.), bromide, 1969. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 45

85. Brda River by Nowy Port St. (under the communist regime called Marchlewskiego St.), bromide, 1979. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 45 86. Brda River by Nowy Port St. (under the communist regime called Marchlewskiego St.), bromide, 1964. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 45 87. Brda River, view of the Granary, bromide, 1969 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 45 88. Granary from the side of Grodzka St., isohelia, 1978. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 46 89. Fish Market, sepia bromide, 1965. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 47 90. Grodzka St., s epia bromide, 1965 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 47 91. Grodzka St., Granary, sepia bromide, 1966. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48 92. Podwale St., sepia bromide, 1965. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48 93. Granary from the side of Mostowa St., isohelia, 1986. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48 94. Granary, sepia bromide, 1963. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48 95. Grodzka St., bromide, 1979. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 49 96. Corner of Grodzka and Mostowa Streets, bromide,1984. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 50 97. Mostowa St., isohelia, 2000. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 50 98. Mostowa St., bromide, 1979. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 51 99. Granary from the side of Mostowa St., solarised isohelia, 1965. . . . . . . . . . . . . . . . . 51 100. Old Market, sepia bromide, 1968. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 52 101. Old Market, sepia bromide, 1969. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 52 102. Niedźwiedzia St., bromide, 1975. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 53 103. Niedźwiedzia St., sepia bromide, 1982 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 53 104. Old Market, sepia bromide, 1969. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 53 105. Old Market, bromide, 1984 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 54 106. Niedźwiedzia St. towards the Old Market, sepia isohelia, 1999. . . . . . . . . . . . . . . . . 55 107. Old Market, bromide, 1975 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 56 108. Old Market, isohelia, 1994. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 56 109. City Hall from the side of the Old Market, isohelia, 2000 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 57 110. Old Market by night, sepia bromide, 1984. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 57 111. Magdzińskiego St., sepia bromide, 1984. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 58 112. Building of the District Court, Wały Jagiellońskie St., isohelia, 1995. . . . . . . . . . . . 59 113. Długa St., sepia bromide, 1979. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 60 114. Jesuits’ Church of St. Andrew Bobola, bromide, 1984. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 60 115. Długa St., sepia bromide, 1968. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 60 116. Jana Kazimierza St. from the side of the Old Market, bromide, 1984. . . . . . . . . . . 60 117. Jesuits’ Church of St. Andrew Bobola from the side of Magdzińskiego St., solarised isohelia, 1999. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 61 118. Corner of Podwale and Magdzińskiego Streets, Covered Market, sepia bromide, 1984. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 62 119. Corner of Podwale and Magdzińskiego Streets, Covered Market, sepia isohelia, 1987. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 63 120. Długa St., isohelia, 1984. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 64 121. Garrison Church of the Holy Virgin Mary, Queen of Peace, view from the side of Toruńska St., sepia bromide, 1965. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 65 122. Garrison Church of the Holy Virgin Mary, Queen of Peace, view from the side of the Brda River, sepia bromide, 1972 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 66 123. Garrison Church of the Holy Virgin Mary, Queen of Peace, view from the side of Bernardyńska St., solarised isohelia, 1998. . . . . . . . . . . . . . . . 67 124. Babia Wieś, sepia bromide, 1964. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 68 125. Church of St. Joseph the Craftsman, Toruńska St., solarised isohelia, 1999. . . . . . 69 126. Kujawska St., sepia bromide, 1993. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 70 127. Kujawska St., sepia bromide, 1979. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 70 128. Kujawska St., view from the orphanage, sepia bromide, 1979. . . . . . . . . . . . . . . . . . 71 129. Kujawska St., sepia bromide, 1993. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 71 130. Malczewskiego St., sepia bromide, 1962. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 72 131. Gate in Grodzka St., sepia bromide, 1979. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 73 132. “In lethargy”, currently non-existing annex in Bernardyńska St., isohelia, 1968. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 74 133. Parish Church of St. Martin and St. Nicholas, view from Jezuicka St., solarised isohelia, 1982. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 75 134. Parish Church from the side of the Brda River, sepia bromide, 1990 . . . . . . . . . . . . 76 135. Parish Church from the side of the Brda River, sepia bromide, 1966 . . . . . . . . . . . . 76 136. Parish Church from the side of the Brda River, sepia bromide, 1965 . . . . . . . . . . . . 76 137. Parish Church from the side of the Brda River, sepia bromide, 1990 . . . . . . . . . . . . 76 138. Parish Church from the side of the Brda River, sepia bromide, 1963 . . . . . . . . . . . . 76 139. Parish Church, sepia bromide, 1982. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 78 140. Parish Church, chapel, solarised isohelia, 1990. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 78 141. By the Parish Church, bromide, 1965. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 78 142. Figure of St. John Nepomucen at the Parish Church, bromide, 1990. . . . . . . . . . . . 78 143. Panorama with the Parish Church, sepia bromide, 1968 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 79 144. House by the Parish Church, sepia bromide, 1984. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 79 145. Parish Church from the side of Malczewskiego St., solarised isohelia, 1999 . . . . . 80 146. View of the Parish Church from Bydgoszcz Venice, sepia bromide, 1979 . . . . . . . . 81 147. Ku Młynom St., sepia bromide, 1962. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 82 148. Bydgoszcz Venice, sepia bromide, 1990. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 83 149. Mill on Mill Island, Bydgoszcz Venice, sepia bromide, 1968. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 84 150. Bydgoszcz Venice, sepia bromide, 1984. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 84 151. Bydgoszcz Venice, sepia bromide, 1961. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 85 152. Bydgoszcz Venice, sepia bromide, 1959. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 85 153. Bydgoszcz Venice, isohelia, 1999. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 86 154. Bydgoszcz Venice, sepia bromide, 1985. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 87 155. Bydgoszcz Venice, bromide, 1963. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 87 156. Bydgoszcz Venice, sepia bromide, 1966. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 88 157. Bydgoszcz Venice, sepia bromide, 1964. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 88

158. Bydgoszcz Venice, sepia bromide, 1966. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 89 159. Bydgoszcz Venice, sepia isohelia, 1984 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 89 160. Bydgoszcz Venice, sepia bromide, 1963. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 90 161. Bydgoszcz Venice, sepia bromide, 1968. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 90 162. Bydgoszcz Venice, sepia bromide, 1963. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 90 163. Bydgoszcz Venice, sepia bromide, 1981. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 90 164. Bydgoszcz Venice, sepia bromide, 1984. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 91 165. Bydgoszcz Venice, sepia bromide, 1984. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 92 166. Bydgoszcz Venice, sepia bromide, 1968. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 92 167. Bydgoszcz Venice, sepia bromide, 1963. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 92 168. Bydgoszcz Venice, sepia bromide, 1959. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 92 169. Building of the District Museum on Mill Island, sepia bromide, 1990. . . . . . . . . . . 93 170. Grobla St. in the direction towards Mill Island, from the side of M. Focha St., sepia bromide, 1992. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 95 171. View of the Parish Church from the side of the Brda River, b romide, 1964 . . . . . . 96 172. View of the Parish Church from the side of the Brda River, b romide, 1969 . . . . . . 97 173. Granary on Mill Island, sepia bromide, 1974. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 97 174. Barges on the Brda River from the side of M. Focha St. (under the communist regime called Red Army St.), sepia bromide, 1965. . . . . . . 98 175. Lock by Marcinkowskiego St., bromide, 1965. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 99 176. A barge on the Brda River from the side of M. Focha St. (under the communist regime called Red Army St.), isohelia, 1965. . . . . . . . . . . . . 99 177. A barge on the Brda River from the side of M. Focha St. (under the communist regime called Red Army St.), sepia bromide, 1965. . . . . . . 99 178. A barge on the Brda River from the side of M. Focha St. (under the communist regime called Red Army St.), sepia bromide, 1965. . . . . . 100 179. A barge on the Brda River in winter from the side of M. Focha St. (under the communist regime called Red Army St.), isohelia, 1965. . . . . . . . . . . . 101 180. Boat on the Brda River, isohelia, 1965. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 101 181. Wały Jagiellońskie St., isohelia, 1967. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 102 182. Pod Blankami St., bromide, 1984 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 102 183. Podwale St. vis-à-vis the Covered Market, sepia bromide, 1965 . . . . . . . . . . . . . . . 102 184. Pod Blankami St., isohelia, 1975. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 103 185. Yard, isohelia, 1965. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 104 186. Pod Blankami St., sepia bromide, 1990. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 104 187. Pod Blankami St., bromide, 1965 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 104 188. Gate, Pod Blankami St., sepia bromide, 1968. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 105 189. Zaułek St., sepia bromide, 1965. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 106 190. Zaułek St., isohelia, 1999 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 107 191. Zaułek St., sepia bromide, 1965. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 106 192. Przyrzecze St., sepia bromide, 1969. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 108 193. Pod Blankami St., sepia bromide, 1995. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 108 194. Zaułek St., bromide, 1965. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 108 195. Zaułek St., isohelia, 1964 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 109 196. Church of the Holy Trinity, Św. Trójcy St., bromide, 1980. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 110 197. Church of the Holy Trinity, Św. Trójcy St., sepia bromide, 1998. . . . . . . . . . . . . . . . . 111 198. Church of the Holy Trinity, Św. Trójcy St., isohelia, 1997. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 112 199. Altar in the Church of the Holy Trinity, Św. Trójcy St., sepia bromide, 1998. . . . . 113 200. Św. Trójcy St., sepia bromide, 1986. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 114 201. Building in Czartoryskiego St., sepia bromide, 2000. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 119 202. Czartoryskiego St., passage to the Brda River, sepia bromide, 2000. . . . . . . . . . . 114 203. Printers House at 5 Dolina St., bromide, 1982 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 115 204. Podgórna St., sepia bromide, 1978. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 115 205. Water Tower, Filarecka St., isohelia, 1997. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 116 206. Church of Our Lady of Perpetual Help, Ugory St., solarised isohelia, 1999. . . . . . 117 207. Figure on the front a house in Nakielska St., sepia bromide, 1999. . . . . . . . . . . . . 118 208. Building in Nakielska St., sepia bromide, 2000. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 119 209. Bydgoszcz Canal, sepia bromide, 1978 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 120 210. Bydgoszcz Canal, sepia bromide, 2000 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 120 211. Church of God’s Mercy, Nakielska St., solarised isohelia, 1999. . . . . . . . . . . . . . . . . 121 212. Panorama of Jachcice district, bromide, 1979. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 122 213. Jachcice, railway bridge from the side of the city centre, sepia bromide, 2000. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 122 214. Jachcice, railway bridges from the side of the city centre, sepia bromide, 1979. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 123 215. Jachcice, railway bridge from the side of Żeglarska St., sepia bromide, 1979. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 123 216. Lower Jachcice, bromide, 1960. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 124 217. Jachcice, paper-mill, sepia bromide, 1958. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 124 218. Jachcice, yard, sepia bromide, 1979. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 124 219. Jachcice, yard, sepia bromide, 1979. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 124 220. Jachcice, adjacent garden, sepia bromide, 1979. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 124 221. “Neighbours”, Jachcice, bromide, 1958. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 124 222. “Małgosia”, Lower Jachcice, bromide, 1964. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 125 223. New parish cemetery (Nowofarny), gate, Artyleryjska St., sepia bromide, 2000. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 126 224. New parish cemetery (Nowofarny), gate, Artyleryjska St., sepia bromide, 2000. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 126 225. New parish cemetery (Nowofarny), Artyleryjska St., sepia bromide, 1964. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 127 226. Statue of the Holy Mother Mary, new parish church, New parish cemetery (Nowofarny), gate, Artyleryjska St., sepia bromide, 2000. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 126 227. Bill-post by The Polish Theatre, Mickiewicza Av., bromide. 1987 . . . . . . . . . . . . . . 131

Jerzy Riegel DAS BROMBERG DES VERGANGENEN JAHRHUNDERTS Brom • Isohelie • Solarisation

Auswahl und Bearbeitung Jan Kaja, Jacek Soliński Die Künstlergalerie, Bydgoszcz 2006

Biographie Jerzy Riegel wurde am 10. Januar 1931 in Bromberg (Bydgoszcz) geboren. Seine Kindheit und Jugendzeit verbrachte er im Stadtviertel Jagdschütz (Jachcice), besuchte dort eine Allgemeinschule, die während der deutschen Besetzung im Krieg zu einer deutschen Schule geworden ist. Nach dem Krieg nahm er wegen des Mangels an Ausbildungsplätzen an anderen Schulen eine Lehre an der Technischen Oberschule für Vermessungskunde in Bydgoszcz (Technikum Miernicze) auf, deren Ausbildungsschwerpunkt ihn kaum interessierte. Daher gab er nach einem Jahr die Lehre auf, erwarb seinen ersten BOX-Fotoapparat von AGFA und fing an, Fotos zu machen. 1948 nahm er eine Lehre in der Öffentlichen Berufsschule Nr. 1 in Bydgoszcz (Publiczna Średnia Szkoła Zawodowa) auf und begann parallel zu seiner Lehre bei den Grafischen Werken der Schul- und Bildungsverlage an der Jagiellonskastr. 1 (Zakłady Graficzne Wydawnictw Szkolnych i Pedagogicznych) zu arbeiten. Nach drei Jahren schloss er mit dem Erwerb der Berufsqualifikationen als Chemigraf seine Lehre erfolgreich ab. In seinem Beruf arbeitete er in den Grafischen Werken bis 1962. Im Jahre 1958 heiratete er Marianna Bartyna. Aus dieser Ehe gingen zwei Töchter, Małgorzata und Anna, hervor. Die erstere ist 1959, die letztere 1964 geboren. In den Jahren 1962-1972 war er bei der Landkartendruckerei des Pommerschen Militärbezirks in Bydgoszcz angestellt. 1965 erhielt er seinen Meisterbrief als Reproduktionsfotograf. Im Jahre 1967 wurde er in den Verband der polnischen Kunstfotografen aufgenommen und wirkt seitdem bei Ausstellungen mit. Im Jahre 1972 kehrte er zu seinem alten Arbeitgeber, den Grafischen Werken der Schul- und Bildungsverlage, zurück, bei denen er bis zum Erreichen des Rentenalters im Jahre 1988 angestellt blieb. 1980 wurde er mit einem goldenen Ehrenzeichen für Polygraphiefacharbeiter und 1985 mit einer Ehrenmedaille „Im Dienst der Bildung“ ausgezeichnet. Im Jahre 1987 erhielt er vom Ministerium für Kultur und Kunst die Berechtigung, als Sachverständiger für Kunstwerke der Gegenwart im Bereich Fotografie aufzutreten. Er beschäftigt sich im Allgemeinen mit der Schwarz-Weiß-Fotografie und im Besonderen mit einem als Isohelie bezeichneten Verfahren, das ihn am meisten fasziniert. Zu seinen Hauptfotomotiven zählt die Stadtarchitektur, insbesondere die Stadtarchitektur von Bydgoszcz. In seinen Werken greift er allerdings auch andere Motive wie Porträts und Landschaften auf. Seine Fotos präsentierte er in vielen Veröffentlichungen und Bildbänden. Seine Werke befinden sich in den Sammlungen der Bezirksmuseen in Bydgoszcz und Toruń, in zahlreichen öffentlichen

Institutionen sowie in Privatsammlungen in Polen und in vielen anderen Staaten wie England, Österreich, Bulgarien, Frankreich, Kanada, Deutschland, Neuseeland, Schweden und Italien.

Jerzy Riegels Erzählung (…) Aus einer Zeitperspektive betrachtet, stellt unsere nächste Umgebung einen Wert dar, mit dem wir uns identifizieren, einen Wert also, der zu unserer Geschichte wird. Dank einer festen Gefühlsbindung nehmen wir hier wesentlich mehr wahr und spüren wir mehr als einer, der von draußen kommt. Die Stadt, mit der wir von unserer Geburt an verbunden sind, ist für uns ein besonderer und einmaliger Ort. Alltagserlebnisse erhalten hier eine andere Bedeutung. Unser Dasein wird mit Inhalt erfüllt, der die Persönlichkeit gestaltet. Die Stadt, das sind nicht nur Straßenzüge und Häuser, das sind vor allem Leute, die den Stadtkörper beleben und gestalten. Der Geist der Menschheit prägt sich in der Materie aus. Die nächsten Generationen schmelzen sich in die Stadtgeschichte ein, hinterlassen ihre Spuren und gestalten dadurch die einmalige Stadtatmosphäre mit, die den Geist des Ortes ausmacht. (…) Jerzy Riegel hat 1948 die ersten Fotos mit seinem eigenen Fotoapparat gemacht. Dieses unvergessliche Ereignis erwies sich als durchbruchartig und beeinflusste sein ganzes Leben. Als sechzehnjähriger Junge fand er seinen eigenen Lebensweg, den er bis hin zur künstlerischen Reife beschritt. Im Laufe der Zeit ist der Hobbyfotograf zum Kunstfotografen geworden. Von der Isohelie fasziniert, beschäftigte er sich leidenschaftlich vorwiegend mit diesem Verfahren, in dem er eine kaum zu übertreffende Perfektion erreichte. Seine im Verfahren der Verteilung von Tonwerten angefertigten Werke sind auf den ersten Blick erkennbar. Eine große, charakteristische männliche Gestalt mit einem Fotoapparat in der Hand, in der Stadt herumwandernd, scheint zum festen Bestandteil des Stadtbildes geworden. Einige Jahrzehnte lang, in denen er kunstfotografisch wirkte, war und bleibt Bydgoszcz für Jerzy Riegel eine Art „Bühnendekoration seines Inneren“, ein Zeuge des Zeitvergehens und Quelle der Faszination. Indem der Künstler in Bydgoszcz immer neue Stadtbilder entdeckte, fand er hier, organisch mit dieser Zeit und diesem Ort verbunden, sich selbst. Die mehrmals fotografierten Lieblingsmotive bergen stets eine andere Stimmung, andere Empfindungen in sich und ergreifen den Betrachter durch ihre Lakonik. Ihre beruhigende Wirkung veranschaulicht, wie wichtig der Kontakt mit Bildern

ist, die positive Emotionen hervorrufen. Sie wirken wie eine visuelle Wahrnehmungstherapie, die angenehme Erinnerungen ins Gedächtnis zurückruft. Vielfältige Stadtbilder bilden ein poetisches Panorama der Vergangenheit. (…) Der Fotografiker richtet sich nach dem Prinzip der künstlerischen Einfachheit und Prägnanz. Durch die Wahl leicht verständlicher Motive, einstudierter Szenenbilder und durch eine fassbare Botschaft wird diesem Prinzip Folge geleistet. Die so gestaltete Ästhetik seiner Bilder zieht den Betrachter an. In seinen nachdenklichen Kompositionen sucht der Künstler nach seiner inneren Ruhe. Er scheint stets zu wiederholen: Öffnet euch der einfachsten Schönheit der Welt, und ihr werdet euch selbst in den unergründlichen Schichten eurer eigenen Sensibilität finden. (…) Die bekannten Motive der Straßen- und Gassenbilder können Erinnerungen aus der Kindheit wachrufen oder über historische Identität nachdenklich stimmen. Die Stadtbilder von Jerzy Riegel bergen eine gewisse Beständigkeit. Das Zeitvergehen hat hier einen anderen Bezugspunkt. Eine tiefe melancholische Stimmung scheint vorzuherrschen. Es gibt Orte, an denen wir in unserer Phantasie oft verweilen. Dank dieser Orte hat die Welt in unserer Erinnerung ihre eigene Fotografie, sie wird erkannt und ist sicher, wir wollen dorthin zurückkehren. Das poetische Klima der Werke von Jerzy Riegel führt den Betrachter in so eine mit Gleichgewicht und Ruhe erfüllte Wirklichkeit ein. Ergriffenheit, Rührung ruft das Gedächtnis wach und entwickelt die Überzeugung vom authentischen Dasein, das auf Erlebnissen und Reflexionen beruht. Das Bydgoszcz des vergangenen Jahrhunderts ist eine Erzählung des Fotografikers über Vergänglichkeit. Der Autor rettete in seiner Chronik das, was ihm am wertvollsten war, das, was den Inhalt und Hintergrund seiner sentimentalen Stadtwanderungen ausmachte. Jacek Soliński S t r a ß e n n a m e n. Ursprünglich sind die Straßennamen spontan entstanden, ohne dass man sich diesbezüglich um eine bestimmte Ordnung gekümmert hätte. Es kam vor, dass eine Straße unterschiedliche, parallel verwendete Namen trug. Manchmal hatte eine Straße sogar mehrere Namen. Erst später fing der Stadtrat an, den Straßen Namen zu geben. Von da an hatten die Straßennamen eine einheitliche Form. Die erste feierliche Veranstaltung aus Anlass einer Namensgebung fand, soviel ich weiß, im Jahre 1862 statt. Der Alte Markt ist damals anlässlich der Enthüllung eines Friedrichdenkmals in Friedrichsplatz umbenannt worden. Die Regel, dass nur der Stadtrat berechtigt ist, den Straßen Namen zu geben, trat allerdings erst 1868 in Kraft. Danach kam es zur ersten Blütezeit der Straßenbenennung. Die Stadt, die sich vorher auf einem engen Gebiet (mit zahlreichen Vororten) befand, entwickelte sich ab der Mitte des 19. Jhs. rapide, vor allem am nördlichen Brdaufer. Es entstanden neue Straßen, die benannt werden mussten. Das nächste bedeutende Ereignis fand 1920 statt, als alle Straßennamen in der Stadt, deren Zahl (durch die Eingemeindung von 18 umliegenden Gemeinden am 1. April 1920) darüber hinaus wesentlich grö-

ßer wurde, amtlich polonisiert wurden. Im Jahre 1939 gab es in Bydgoszcz etwa 400 Straßen, Plätze, Gärten und amtlich anerkannte Übergänge. Man kann in den Straßennamen einige Gruppen unterscheiden. A. E i g e n s c h a f t s n a m e n. Die einen entstanden dadurch, dass man den Straßen bestimmte Eigenschaften zugeschrieben hat, z.B. Matschstraße, Warmstraße, Ruhstraße, Lange Straße, Breite Straße, Hohlstraße, Hellstraße, Steinstraße, Krumme Straße, Kurzstraße, Kleinstraße, Nasse Straße, Heidestraße, Weidenstraße. Die anderen wieder, indem man auf Objekte verwies, zu denen sie führten oder an denen sie vorbeiführten, z.B. Bahnhofstraße, Alte Pfarrstraße, Schulstraße; oder auch, indem man die in den Straßen produzierten oder gehandelten Waren bezeichnete, was besonders für die zahlreichen Märkte gilt (Fisch-, Woll , Kornmarkt). Die einmalige Lage der Stadt spiegelte sich zum Teil auch in den Straßennamen wider, z. B. Fließstraße, Grabenstraße, Am Kanal, An der Stadtschleuse, Brahegasse, Mühlendamm. Hierzu kommen auch zu meinen Lebzeiten herkunftsmäßig kaum noch nachvollziehbare Straßennamen wie Münzwerder, Burgstraße. Die dieser Gruppe zuzuordnenden Straßen gehörten sicherlich zu den ältesten. Die Lange Straße, die bis heute diesen Namen trägt, ist ganz bestimmt eine der ältesten Straßen der Stadt. Sie war übrigens jahrhundertelang die wichtigste Stadtstraße. B. S t r a ß e n n a m e n l ä n d l i c h e r H e r k u n f t. Die typisch ländlichen Bezeichnungen verschiedener Orte, die dann in ihrer Form ohne morphologische Anpassung als Straßennamen übernommen wurden, zeugen von einer schnellen Stadtentwicklung. Sie waren zahlreich vertreten und verliehen der Stadt ein dörfliches Flair: Talstraße, Lehmstraße, Grenzstraße, Gartenweg, Bergstraße, Terrassenstraße, Verbindungsweg. C. N a c h a n d e r e n O r t s n a m e n (S t ä d t e n) b e n a n n t e S t r a ß e n. Älterer Herkunft waren Straßen, die nach anderen Städten in zwei Formen benannt wurden und als eine gewisse Konkurrenz zu den Eigenschaftsnamen anzusehen sind. Die einen verwiesen auf die Richtung und waren oft sehr alt. Hierzu gehören die Posener, Danziger und Thorner Straße. Im Falle der anderen war der Straßenverlauf kein Hinweis auf die Richtung, sondern sie waren eingeführt, um bestimmte Orte zu ehren. In dieser Gruppe waren Ortschaften aus Großpolen und Pommern (darunter auch kleinere Ortschaften) am zahlreichsten vertreten. In dieser Gruppe gab es allerdings auch Straßennamen, die nach anderen benachbarten Ortschaften benannt wurden, wie zum Beispiel die Schubiner Straße und die Rinkauer Straße, die den Einwohnern anderer Regionen Polens nichtssagend waren. Geehrt wurden jedoch auch weit entfernte Städte, so dass es in Bydgoszcz eine Lemberger Straße und eine Wilnaer Straße und sogar eine Wizebsker und eine Smolensker Straße gab. N a c h P e r s o n e n b e n a n n t e S t r a ß e n. 1862 fingen die Deutschen an, die Straßen nach Personen zu benennen. Die Idee fand eine so breite Unterstützung, dass manche Straßen und Plätze, daran kann ich mich gut erinnern, mehrmals umbenannt wurden. Als Beispiel sei hier der Alte Markt, der wichtigste Platz der Altstadt, erwähnt, der innerhalb einiger Jahre mehrmals umbenannt wurde

und mal Marschall-Pilsudski-Markt, mal General-von-KlugePlatz, mal Friedrichsplatz hieß, um 1945 wieder den alten Namen Alter Markt zu bekommen. Das angeführte Beispiel veranschaulicht in aller Deutlichkeit, wie unpraktisch die Benennung der Straßen nach Personen war. Dies hielt allerdings die Leute nicht davon ab, diese Benennungstradition fortzusetzen, was manche Stadträte mit Vorliebe taten. Daher ist diese Gruppe der Straßennamen bei uns am zahlreichsten. Auf den ersten Blick erkennt man darunter die Reihe der polnischen Könige (Boleslaw der Tapfere, Wladislaw I., Kasimir der Große, Königin Jadwiga, Wladyslaw IV. Jagiello, Sigismund August, Stephan Báthory, Władysław IV., Johann II. Kasimir, Johann III. Sobieski). Auch die ganzen königlichen Geschlechter wurden verehrt, indem man nach ihnen Straßen (Jagiellonenstraße) und Plätze (Piastenplatz) benannte. Die Ehre galt auch Staatsmännern, Befehlshabern, Aktivisten unterschiedlicher Provenienz. Eine zahlreiche Gruppe bilden hierunter Persönlichkeiten, die sich um die Region und insbesondere um die Stadt verdient machten (Ing. Bronikowski, die Pfarrer Markwart und Malczewski, Teofil Magdziński, Dr. Potocki, Dr. Warmiński). In einigen wenigen Fällen kann man auch von Straßennamen sprechen, die an den Aufenthalt einer berühmten Persönlichkeit in der Stadt erinnern. So benannte man eine Höhe, die Dąbrowski-Höhe, um an ein geschichtliches Ereignis zu erinnern. Von dieser Höhe aus führte Dąbrowski 1794 als Oberbefehlshaber den Kampf um die Stadt, die er eroberte. An der Dr.- Warmiński-Straße befand sich bereits vor 1920 das Polnische Haus, in dem Warmiński die erste Geige spielte. Die anderen Straßennamen entstanden ohne einen direkten Zusammenhang mit dem Ort, denn man wollte damit gewisse bedeutende Persönlichkeiten verehren, auch wenn sie politisch weit voneinander entfernt waren. Es gab also in Bydgoszcz genug Platz für eine Pilsudskistraße und für eine Dmowskistraße. Manchmal wählte man, um die Verdienste der größten Persönlichkeiten zu verehren, besonders prachtvolle Straßen für sie, die nicht weit voneinander verliefen. Als Paradebeispiel können drei Straßen angesehen werden, die südlich der Danziger Straße lagen und nach drei großen polnischen Dichtern (Krasiński, Słowacki, Mickiewicz) benannt wurden. Die Mickiewicz-Straße war zwar hierunter am weitesten von der Innenstadt entfernt, doch das war die prachtvollste dieser Straßen, und dieses unbedeutende Detail erwies sich für die Beschlüsse des Stadtrats als maßgebend. Der Stadtrat bemühte sich mit der Straßenbenennung mit Bedacht umzugehen. Die Komponistenstraßen im Wohnviertel Bleichfelde (Bielawki) sind ein anderes Beispiel für die Gruppierung von Straßennamen nach einem einheitlichen Kriterium (Ogiński, Kurpiński, Chopin, Moniuszko, Karłowicz). Für eine so fromme Stadt gibt es aber nicht allzu viele Heilige, nach denen Straßen benannt wurden: St. Florian, St. Anton, und St. Georg. Es ist sicherlich noch die Heilige Dreifaltigkeitsstraße hinzuzufügen. Und das wäre es. Zwei Päpste: Leo XIII. und Pius IX. (…). Zbigniew Raszewski „Pamiętnik gapia. Bydgoszcz, jaką pamiętam z lat 1930– 1945” (Aufzeichnungen eines Gaffers. Das Bromberg meiner Erinnerungen aus den Jahren 1930-1945), 1994

WERKVERZEICHNIS 1. Zwischen den beiden Brdaarmen auf der Mühleninsel, Brom / Sepiabild, 1965. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4 2. „Hellebardier“, Cieszkowskiegostraße, Brom / Sepiabild, 1997. . . . . . . . . . . . . . . . . . 5 3. Stadtpanorama mit Blickrichtung auf die Brda (Brahe), Neuhafen (von der Jesuitenkirche aus), Brom / Sepiabild, 1968. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6 4. Stadtpanorama mit Blickrichtung Hauptpostamt (aus einem Hochhaus in der Straße des 3. Mai, Brom / Sepiabild, 1967. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6 5. Innenstadtpanorama (von der Jesuitenkirche aus), Brom / Sepiabild, 1967. . . . . . 7 6. Stadtpanorama mit Blickrichtung auf die Pfarrkirche (aus einem Hochhaus in der Bernardyńska-Straße), Brom / Sepiabild, 1981. . . . . . . . . . . . . . . . . 7 7. Bogenschützin, Kochanowskipark, Brom / Sepiabild, 1997. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8 8. Ein Eckhaus Kopernika- / Paderewskistraße, Isohelie 1998 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10 9. Ein Gebäude am Weyssenhoffplatz, Isohelie 1998 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10 10. Vinzenz von Paul - Basilica minor, Brom / Sepiabild, 1999. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11 11. Musikhochschule, Słowacki-Straße, Isohelie 1996. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 12 12. Ein Eckgebäude, Staszic- / Kołłątajstraße, Brom / Sepiabild, 1990. . . . . . . . . . . . . . 12 13. Das Gebäude der 6. Allgemeinbildenden Oberschule in der Staszicstraße, Brom / Sepiabild, 1965. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 12 14. Die Fassade eines Hauses in der Gräfestraße mit einer Sonnenuhr, Brom / Sepiabild, 1998. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 12 15. Vinzenz von Paul - Basilica minor, Ossolińscy-Allee, solarisierte Isohelie, 1998. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13 16. Ein Haus der Polnischen Staatsbahn, Bielawy (vor 1920 Bleichfelde), Isohelie 1972 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 14 17. Rycerska-Straße, Brom 1964 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15 18. Chrobry-Straße, Brom 1965 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15 19. „Im Hof zum Trocknen aufgehängte Fotogramme“, Warszawska-Straße, Brom 1969 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15 20. Rycerska-Straße, Brom 1965 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15 21. Seilspringen spielen, Hof an der Cieszkowski-Straße, Brom 1968 . . . . . . . . . . . . . . 16 22. Hof, Warszawska-Straße 3, Brom / Sepiabild, 1964 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 16 23. Ein Treppenhaus, Warszawska-Straße, Brom / Sepiabild, 1965. . . . . . . . . . . . . . . . . 16 24. Hof, an der Matejko-Straße, Brom / Sepiabild, 1962. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17 25. Ofentür, Warszawska-Straße 3, Isohelie, 1964. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 18 26. Ein Rentner, Piastowskiplatz (vor 1920 Elisabethmarkt), Isohelie 1964. . . . . . . . 19 27. Herzjesukirche, Piastowskiplatz, solarisierte Isohelie, 1999. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 20 28. Warszawska-Straße, Brom / Sepiabild, 1965. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 21 29. Herzjesukirche, Piastowskiplatz, Brom / Sepiabild, 1968. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 21 30. Sowiński-Straße, Herzjesukirche, Brom / Sepiabild, 1979 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 21 31. Blick auf die Sowiński-Straße, Brom / Sepiabild, 1970. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 21 32. Ein Gebäude in der Śniadeckich-Straße, Isohelie, 1996. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 22 33. Ein Gebäude in der Gdańska-Straße (vor 1920 Danziger Straße), I sohelie, 1996. . . . 22 34. Portal eines Hauses, Śniadeckich-Straße, Isohelie, 1997. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 22 35. Portal eines Hauses, Śniadeckich-Straße 4, Isohelie, 1997 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 22 36. Fronleichnamkapelle am Klarissinnenkloster, Gdańska-Straße, solarisierte Isohelie 1999. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 23 37. Haustür, Dworcowastraße (vor 1920 Bahnhofstraße) gegenüber dem Staatsarchiv, Brom / Sepiabild, 1965. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 24 38. Ecke Gdańska-Straße / Wolnościplatz (vor 1920 Weltzienplatz), Isohelie, 1996. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 25 39. Peter und Paulkirche, Wolnościplatz, solarisierte Isohelie, 1999. . . . . . . . . . . . . . . . 27 40. Ecke Dworcowastraße / Pomorska-Straße (vor 1920 Rinkauer Straße), Brom 1962. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 28 41. Pomorska-Straße, brom / Sepiabild, 1990. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 28 42. Ecke Dworcowastraße /Gdańska-Straße, Brom / Sepiabild, 1978. . . . . . . . . . . . . . . 28 43. Ecke Pomorska-Straße / Gdańska-Straße, Isohelie 1992 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 28 44. Gdańska-Straße, Brom / Sepiabild, 1960 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 29 45. Gdańska-Straße, Brom / Sepiabild, 1973 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 29 46. Dworcowastraße, Ecke der Marcinkowski-Straße, Brom 1964 . . . . . . . . . . . . . . . . . 30 47. Königin-Jadwiga-Brücke, Brom 1976 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 31 48. Dworcowastraße, Brom / Sepiabild, 1967. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 32 49. Haustür, Dworcowastraße, Brom / Sepiabild, 1965. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 32 50. Haustür, Warmiński-Straße, Brom / Sepiabild, 1965 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 32 51. Dworcowastraße, Isohelie, 1999 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 33 52. Portal der Klarissinnenkirche, Gdańska-Straße, solarisierte Isohelie, 1999. . . . . . 34 53. Klarissinnenkirche, Gdańska-Straße, solarisierte Isohelie, 1983. . . . . . . . . . . . . . . . 35 54. Hauptpostamt, Jagiellońska-Straße, Isohelie 1995 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 36 55. Gebäude der Grafischen Werke der Schul- und Bildungsverlage, Jagiellońska-Straße 1, Brom, 1970. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 36 56. Stadtpanorama, Sicht von der Jesuitenkirche, Brom 1981 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 37 57. Hauptpostamt von der Brdaseite, Brom / Sepiabild, 1983. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 37 58. Pocztowa-Straße, Brom / Sepiabild, 1965. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 37 59. Nowy-Port-Straße , Brom / Sepiabild, 1964. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 37 60. Nowy-Port-Straße, Brom / Sepiabild, 1965 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 37 61. Brda in Höhe der Jagiellońska-Straße, Brom 1978 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 38 62. Zum Wohnviertel Wyżyny, Brom 1978 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 38 63. Brda in Höhe der Jagiellońśka-Straße, Brom 1978 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 38 64. Jachcice (vor 1920 Jagdschütz), Brücke, Brom 1978 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 38 65. Jachcice (vor 1920 Jagdschütz), Eisenbahnbrücken, Brom 1978 . . . . . . . . . . . . . . . 38 66. Jachcice (vor 1920 Jagdschütz), Brücke, Brom 1978 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 38 67. Brda von der Seite des Busbahnhofs, Brom 1978 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 39 68. Brda, befestigte Ufer, Brom 1978 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 39 69. Brda in Höhe der Wilhelmstraße, Brom 1978 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 39 70. Brda, Innenstadt, Brom 1978 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 39 71. Die alten Kenzermühlen, Brom 1978. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 39 72. Brda, Mostowa-Straße (vor 1920 Brückenstraße), zurzeit Jerzy-Sulima-Kamiński-Brücke, Brom 1978 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 39

73. Brda, Sicht von der Bernardyńskibrücke, Brom, Sepiabild, 1979. . . . . . . . . . . . . . . . 40 74. Brda, Sicht von der Mostowa-Straße, Brom, Sepiabild, 1987. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 40 75. Brda, Gebäude an der Grodzka-Straße (vor 1920 Burgstraße), Brom, Sepiabild, 1985 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 41 76. Brda, Sicht von der Mostowa-Straße, Brom, Sepiabild, 1966. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 41 77. Brda, Sicht von der Mostowa-Straße, Brom, Sepiabild, 1965. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 42 78. Brda, Sicht auf die Speicher, Brom, Sepiabild, 1994. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 42 79. „Ein Angler an der Brda“, Brom, Sepiabild, 1979 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 43 80. Gebäude des Bromberger Ruderverbandes, Bernardyńska-Straße (vor 1920 Kaiserstraße), Brom, Sepiabild, 1965. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 43 81. Speicher, Sicht von der Mostowa-Straße, Brom / Sepiabild, 1987 . . . . . . . . . . . . . . . 44 82. Brda, Sicht von der Nowy-Port-Straße (vor 1920 Herman-Franke-Straße) , Brom, 1964 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 45 83. Brda, Sicht von der Nowy-Port-Straße (vor 1920 Herman-Franke-Straße), Brom, 1964 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 45 84. Brda, Sicht von der Nowy-Port-Straße (vor 1920 Herman-Franke-Straße), Brom, 1984 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 45 85. Brda, Sicht von der Nowy-Port-Straße (vor 1920 Herman-Franke-Straße), Brom, 1979 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 45 86. Brda, Sicht von der Nowy-Port-Straße (vor 1920 Herman-Franke-Straße), Brom, 1964 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 45 87. Brda, Sicht von der Speicherseite, Brom, 1969 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 45 88. Speicher, Sicht von der Grodzka-Straße, Isohelie, 1978 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 46 89. Fischmarkt, Brom / Sepiabild, 1965. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 47 90. Grodzka-Straße, Brom / Sepiabild, 1965 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 47 91. Grodzka-Straße, Speicher, Brom / Sepiabild, 1966. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48 92. Podwale-Straße, Brom / Sepiabild, 1965. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48 93. Ein Speicher, Sicht von der Mostowa-Straße, Isohelie, 1986. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48 94. Speicher, Brom / Sepiabild, 1963 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48 95. Grodzka-Straße, Brom, 1979. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 49 96. Ecke Mostowa / Grodzka-Straße, Brom 1984. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 50 97. Mostowa-Straße, Isohelie, 2000. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 50 98. Mostowa-Straße, Brom, 1979. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 51 99. Speicher, Sicht von der Mostowa-Straße, solarisierte Isohelie, 1965. . . . . . . . . . . . . 51 100. Alter Markt (vor 1920 Friedrichsplatz), Brom / Sepiabild, 1968 . . . . . . . . . . . . . . . . . 52 101. Alter Markt, Brom Sepiabild 1969 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 52 102. Niedźwiedzia-Straße (vor 1920 Bärenstraße), Brom 1975 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 53 103. Niedźwiedzia-Straße, Brom / Sepiabild, 1982. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 53 104. Alter Markt, Brom / Sepiabild, 1969 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 53 105. Alter Markt, Brom, 1984. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 54 106. Niedźwiedzia-Straße, Sicht zum Alten Markt , Brom / Sepiabild, 1999 . . . . . . . . . . 55 107. Alter Markt, Brom, 1975. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 56 108. Alter Markt, Isohelie, 1994. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 56 109. Rathaus, Sicht vom Alten Markt, Isohelie 2000. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 57 110. Alter Markt bei Nacht, Brom / Sepiabild, 1984 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 57 111. Magdzinski-Straße, Brom / Sepiabild, 1984. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 58 112. Bezirksgericht, Wały-Jagiellońskie-Straße (vor 1920 Große Bergstraße), Isohelie 1995. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 59 113. Długa-Straße, Brom / Sepiabild, 1979. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 60 114. Jesuitenkirche, Brom 1984 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 60 115. Długa-Straße, Brom / Sepiabild, 1968. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 60 116. Jana-Kazimierza-Straße, Sicht vom Alter Markt, Brom 1984 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 60 117. Jesuitenkirche, Sicht von der Magdzinski-Straße, solarisierte Isohelie 1999. . . . . 61 118. Ecke Podwale-Straße / Magdzinski-Straße, Markthalle, Brom / Sepiabild, 1984. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 62 119. Ecke Podwale-Straße / Magdzinski-Straße, Markthalle, Brom / Sepiabild, 1987 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 63 120. Długa-Straße, Isohelie 1984 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 64 121. Garnisonkirche, Sicht von der Toruńska-Straße, Brom / Sepiabild, 1965 . . . . . . . . 65 122. Garnisonkirche, Sicht von der Brdaseite, Brom / Sepiabild, 1965 . . . . . . . . . . . . . . . 66 123. Garnisonkirche, Bernardyńska-Straße, Brom / Sepiabild, 1998 . . . . . . . . . . . . . . . . 67 124. Schifferstraße, Brom / Sepiabild, 1964 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 68 125. St. Josephkirche, Toruńska-Straße, solarisierte Isohelie, 1999 . . . . . . . . . . . . . . . . . . 69 126. Kujawska-Straße, Brom / Sepiabild, 1993. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 70 127. Kujawska-Straße, Brom / Sepiabild, 1979. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 70 128. Kujawska-Straße, Sicht vom Waisenhaus, Brom / Sepiabild, 1979. . . . . . . . . . . . . . 71 129. Kujawska-Straße, Brom / Sepiabild, 1993. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 71 130. Malczewski-Straße, Brom / Sepiabild, 1962. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 72 131. Tor an der Grodzka-Straße, Brom / Sepiabild, 1979 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 73 132. „In der Lethargie“, nicht mehr vorhandener Anbau in der Bernardyńska-Straße, Isohelie 1968 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 74 133. Pfarrkirche St. Martin und Nikolai, Sicht von der Jezuicka-Straße, solarisierte Isohelie, 1982 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 75 134. Pfarrkirche, Sicht von der Brdaseite, Brom / Sepiabild, 1990 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 76 135. Pfarrkirche, Sicht von der Brdaseite, Brom / Sepiabild, 1966 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 76 136. Pfarrkirche, Sicht von der Brdaseite, Brom / Sepiabild, 1965 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 76 137. Pfarrkirche, Sicht von der Brdaseite, Brom / Sepiabild, 1990 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 76 138. Pfarrkirche, Sicht von der Brdaseite, Brom / Sepiabild, 1963 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 77 139. Pfarrkirche, Brom / Sepiabild, 1982 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 78 140. Pfarrkirche, Kapelle, solarisierte Isohelie 1990. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 78 141. An der Pfarrkirche, Brom 1965 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 78 142. Johann von Nepomuk-Statue an der Pfarrkirche, Brom 1990 . . . . . . . . . . . . . . . . . . 78 143. Stadtpanorama mit der Pfarrkirche, Brom / Sepiabild, 1968 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 79 144. Kleines Haus an der Pfarrkirche, Brom / Sepiabild, 1984 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 79 145. Pfarrkirche, Sicht von der Malczewski-Straße, solarisierte Isohelie, 1999. . . . . . . . 80 146. Blick auf die Pfarrkirche vom Bromberger Venedig, Brom / Sepiabild, 1979. . . . . 81 147. Ku-młynom-Straße (vor 1920 Mühlengasse), Brom / Sepiabild, 1962. . . . . . . . . . . 82 148. Das Bromberger Venedig, Brom / Sepiabild, 1990. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 83

149. Eine Mühle auf der Mühleninsel, das Bromberger Venedig, Brom / Sepiabild, 1968. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 84 150. Das Bromberger Venedig, Brom / Sepiabild, 1984. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 84 151. Das Bromberger Venedig, Brom / Sepiabild, 1961. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 85 152. Das Bromberger Venedig, Brom / Sepiabild, 1959. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 85 153. Das Bromberger Venedig, Isohelie, 1999. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 86 154. Das Bromberger Venedig, Brom / Sepiabild, 1985. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 87 155. Das Bromberger Venedig, Brom, 1963 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 87 156. Das Bromberger Venedig, Brom / Sepiabild, 1966. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 88 157. Das Bromberger Venedig, Brom / Sepiabild, 1964. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 88 158. Das Bromberger Venedig, Brom / Sepiabild, 1966. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 89 159. Das Bromberger Venedig, Isohelie / Sepiabild, 1984 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 89 160. Das Bromberger Venedig, Brom / Sepiabild, 1963. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 90 161. Das Bromberger Venedig, Brom / Sepiabild, 1968. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 90 162. Das Bromberger Venedig, Brom / Sepiabild, 1963. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 90 163. Das Bromberger Venedig, Brom / Sepiabild, 1961. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 90 164. Das Bromberger Venedig, Brom / Sepiabild, 1984. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 91 165. Das Bromberger Venedig, Brom / Sepiabild, 1984. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 92 166. Das Bromberger Venedig, Brom / Sepiabild, 1968. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 92 167. Das Bromberger Venedig, Brom / Sepiabild, 1963. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 92 168. Das Bromberger Venedig, Brom / Sepiabild, 1959. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 92 169. Bezirksmuseum auf der Mühleninsel, Brom / Sepiabild, 1990 . . . . . . . . . . . . . . . . . . 93 170. Zwischen den beiden Brdaarmen, Richtung Mühleninsel, Brom / Sepiabild, 1993. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 95 171. Blick auf die Pfarrkirche von der Brda aus, Brom 1964. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 96 172. Blick auf die Pfarrkirche von der Brda aus, Brom 1969. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 97 173. Ein Speicher auf der Mühleninsel, Brom / Sepiabild, 1974. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 97 174. Barken auf der Brda, Blick von der Focha-Straße, Brom / Sepiabild, 1965. . . . . . . 98 175. Die Stadtschleuse, an der Marcinkowski-Straße, Brom 1965 . . . . . . . . . . . . . . . . . . 99 176. Eine Barke auf der Brda, Blick von der Focha-Straße, Isohelie, 1965. . . . . . . . . . . . 99 177. Eine Barke auf der Brda, Blick von der Focha-Straße, Brom / Sepiabild, 1965 . . . 99 178. Eine Barke auf der Brda, Blick von der Focha-Straße, Brom / Sepiabild, 1965 . . 100 179. Eine Barke auf der Brda, Blick von der Focha-Straße, Isohelie, 1965. . . . . . . . . . . 101 180. Ein Boot auf der Brda, Isohelie 1965. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 101 181. Wały-Jagiellońskie-Straße, Isohelie, 1967. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 102 182. Pod-Blamkami-Straße (vor 1920 Mauerstraße), Brom 1984 . . . . . . . . . . . . . . . . . . 102 183. Podwale-Straße, gegenüber der Markthalle, Brom / Sepiabild, 1965 . . . . . . . . . . 102 184. Pod-Blamkami-Straße, Isohelie, 1975. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 103 185. Ein Hof, I sohelie 1965 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 104 186. Pod-Blamkami-Straße, Brom / Sepiabild, 1990 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 104 187. Pod-Blamkami-Straße, Brom 1965 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 104 188. Ein Tor, Pod-Blamkami-Straße 17, Brom / Sepiabild, 1968 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 105 189. Zaułek-Straße (vor 1920 Mottgasse), Brom / Sepiabild, 1965. . . . . . . . . . . . . . . . . . 106 190. Zaułek-Straße (vor 1920 Mottgasse), Isohelie, 1999. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 107 191. Zaułek-Straße (vor 1920 Mottgasse), Brom / Sepiabild, 1965. . . . . . . . . . . . . . . . . . 108 192. Przyrzecze-Straße (vor 1920 Brahegasse), Brom / Sepiabild, 1969. . . . . . . . . . . . . 108 193. Pod Blamkami, B rom / Sepiabild, 1995. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 108 194. Zaułek Straße (vor 1920 Mottgasse), Brom, 1965. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 108 195. Zaułek Straße, Isohelie, 1964 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 109 196. Hl. Dreifaltigkeitskirche, Brom / Sepiabild, 1998. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 110 197. Hl. Dreifaltigkeitskirche, Świętej-Trójcy-Straße (vor 1920 Berliner Straße), Brom, 1980. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 111 198. Hl. Dreifaltigkeitskirche, Świętej-Trójcy-Straße, Isohelie, 1997. . . . . . . . . . . . . . . . 112 199. Der Altar in der Hl. Dreifaltigkeitskirche, Świętej-Trójcy-Straße, Brom / Sepiabild, 1998. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 113 200. Świętej-Trójcy-Straße, Brom / Sepiabild, 1986 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 114 201. Ein Haus in der Czartoryski-Straße, Brom / Sepiabild, 2000 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 114 202. Czartoryski-Straße, Abstieg zur Brda, Brom / Sepiabild, 2000 . . . . . . . . . . . . . . . . . 114 203. Druckerhaus, Dolina-Straße 5. Brom 1982 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 115 204. Podgórna-Straße, Brom / Sepiabild, 1978 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 115 205. Wasserturm, Filarecka-Straße, Isohelie 1997. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 116 206. Mariae-Fürbittekirche, Ugorystraße, solarisierte Isohelie, 1999 . . . . . . . . . . . . . . . 117 207. Fassadendekoration eines Hauses, Nakielska-Straße, Brom / Sepiabild, 1999 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 118 208. Ein Haus in der Nakielska-Straße, Brom / Sepiabild, 2000 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 119 209. Der Bromberger Kanal, Brom / Sepiabild, 1979. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 120 210. Der Bromberger Kanal, Brom / Sepiabild, 2000. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 120 211. Gottes Barmherzigkeit Kirche, Nakielska-Straße, solarisierte Isohelie, 1999 . . . 121 212. Jachcicepanorama (vor 1920 Jagdschütz), Brom 1979. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 122 213. Jachcice (vor 1920 Jagdschütz), Eisenbahnbrücke, Blick von der Innenstadt, Brom / Sepiabild, 2000 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 122 214. Jachcice (vor 1920 Jagdschütz), Eisenbahnbrücken, Blick von der Innenstadt, Brom / Sepiabild, 1979 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 123 215. Jachcice (vor 1920 Jagdschütz), Eisenbahnbrücken, Blick von der Żeglarska-Straße, Brom / Sepiabild, 1979. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 123 216. Dolne Jachcice (Unterjagdschütz), Brom 1960. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 124 217. Jachcice, Papierwerk, Brom / Sepiabild, 1958 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 124 218. Jachcice (vor 1920 Jagdschütz), ein Hof, Brom / Sepiabild, 1979 . . . . . . . . . . . . . . 124 219. Jachcice (vor 1920 Jagdschütz), ein Hof, Brom / Sepiabild, 1979 . . . . . . . . . . . . . . 124 220. Jachcice (vor 1920 Jagdschütz), ein Hausgarten, Brom / Sepiabild, 1979 . . . . . . 124 221. „Nachbarinnen“, Jachcice, Brom 1958 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 124 222. „Małgosia”, Dolne Jachcice (Unterjagdschütz), Brom 1964. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 125 223. Neuer Pfarrfriedhof, Tor Altyleryjska-Straße (vor 1920 Scharnhorststraße), Brom / Sepiabild 2000 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 126 224. Neuer Pfarrfriedhof, Tor Altyleryjska-Straße, Brom / Sepiabild 2000 . . . . . . . . . 126 225. Tor Altyleryjska-Straße, Brom / Sepiabild 1964 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 127 226. Gottesmutter-Statue, Neuer Pfarrfriedhof, Brom / Sepiabild 2000 . . . . . . . . . . . . 128 227. Litfasssäule am Stadttheater, Mickiewicz-Allee, Brom 1987 . . . . . . . . . . . . . . . . . . 131

JERZY RIEGEL Bydgoszcz minionego wieku wystawa fotografii 14 XII 2006 – 14 I 2007, Galeria Autorska, Bydgoszcz, ul. Chocimska 5

Nakładem Galerii Autorskiej w opracowaniu J. Kaji i J. Solińskiego ukazały się: Kazimierz Jułga, Tędy chodzą chmury – wiersze, obrazy, fotografie, r ysunki, 2002 Leon Romanow, Światło i równowaga – malarstwo, r ysunki, 2003 Irena Kużdowicz, Pora życia – malarstwo, rysunki, 2004 Kazimierz Drejas, Dwoistość i jedność – malarstwo, r ysunek, 2005 Bronisław Zygfryd Nowicki, Motyw przemijania – grafika, rysunek, 2006 REDAKCJA I OPRACOWANIE GRAFICZNE

Jan Kaja, Jacek Soliński WYBÓR TEKSTÓW Piotr

Siemaszko, Jacek Soliński

ZDJĘCIA NA STRONACH 132-135 Z ARCHIWUM RODZINNEGO ARTYSTY PRZYGOTOWANIE DO DRUKU KOREKTA DRUK

Jacek Czekała ALDUS.PL

Ewa Szymborska

ABEDIK Bydgoszcz

OPRAWA

INTREX Bydgoszcz

na okładce: Spichrz, brom sepiowany, 1964 na wklejkach fragmenty planów Bydgoszczy, 1. –1939, 2. –1956 WYDAWCA

Galeria Autorska Jan Kaja, Jacek Soliński

www.autorska.pl e-mail: galeria@autorska.pl

ZREALIZOWANO DZIĘKI POMOCY FINANSOWEJ

Urzędu Miasta Bydgoszczy S

Urząd Miasta Bydgoszczy

ISBN – 10 ISBN – 13

83-923716-6-6 978-83-923716-6-3