Początki bydgoskiego muzealnictwa 125. rocznica utworzenia „Muzeum Historycznego” w Bydgoszczy Początki bydgoskiego muzealnictwa sięgają końca XIX w. Zainteresowania mieszkańców Bydgoszczy przeszłością miasta doprowadziły do założenia 29 października 1880 r. Bydgoskiego Towarzystwa Historycznego (Historischer Verein zu Bromberg), przekształconego osiem lat później na Bydgoskie Towarzystwo Historyczne Obwodu Nadnoteckiego (Historische Gesellschaft für den Netzedistrikt zu Bromberg). Do grona pomysłodawców – miłośników starożytności należał Hermann Franke, kupiec i radca miejski. Był on orędownikiem utworzenia w mieście nad Brdą stowarzyszenia o profilu historycznym. Aktywnymi członkami Towarzystwa zostali głównie nauczyciele gimnazjalni (m.in. Erich Schmidt), urzędnicy i kupcy, którzy zajęli się pracą badawczą i gromadzeniem pamiątek z przeszłości związanych z Bydgoszczą i najbliższą okolicą.
Erich Schmidt Profesor gimnazjum, badacz dziejów Bydgoszczy, jeden z najbardziej aktywnych i zasłużonych członków Towarzystwa Historycznego. Był autorem artykułów dotyczących historii miasta zamieszczanych w Rocznikach Towarzystwa.
Wystawa przygotowana przez Muzeum Okręgowe im. Leona Wyczółkowskiego w Bydgoszczy
1
Początki bydgoskiego muzealnictwa Towarzystwo Historyczne Obwodu Nadnoteckiego Gromadzono przede wszystkim zabytki archeologiczne świadczące o najdawniejszych dziejach miasta i regionu. Współpracę z Towarzystwem Historycznym nawiązał m.in. bydgoski malarz Paul Berthold Jaekel, który był autorem rysunków znalezisk i dokumentacji z przeprowadzonych badań. W zbiorach Towarzystwa znalazły się również pamiątki miejskie, przykłady numizmatów i militariów oraz obiekty afrykańskie i przyrodnicze. Wyniki badań publikowano m.in. we własnym wydawnictwie Jahrbuch der Historischen Gesellschaft für den Netzedistrikt zu Bromberg.
Puchar lejkowaty, neolit (XXXII–XXX w. p.n.e.), Tarkowo Górne, pow. inowrocławski Ręcznie lepione naczynie, ozdobione schematycznie opracowanymi, zróżnicowanymi motywami geometrycznymi zostało podarowane Towarzystwu przez nauczyciela Schmidta w 1890 r. Powiększyło ono pokaźną kolekcję ceramiki, która przetrwała do dzisiaj w szczątkowym stanie.
Popielnica gliniana, przełom epoki brązu i żelaza (VIII–VII w. p.n.e.), Bydgoszcz-Niecponie Jedna z trzech zachowanych urn wydobytych w czasie badań archeologicznych, prowadzonych w 1881 r. przez członków Bydgoskiego Towarzystwa Historycznego pod kierunkiem dr. Hugo Conwentza, dyrektora Muzeum Prowincjonalnego w Gdańsku. Zachowane do dzisiaj popielnice należą do najwcześniej pozyskanych obiektów przez członków Towarzystwa. 2
Początki bydgoskiego muzealnictwa Towarzystwo Historyczne Obwodu Nadnoteckiego Królewskie Gimnazjum w Bydgoszczy, Weltzienplatz (ob. plac Wolności), ok. 1910 r. Początkowo zbiory przechowywano i udostępniano zwiedzającym w sali Królewskiego Gimnazjum, dzięki zaangażowaniu Wilhelma Guttmanna, dyrektora tej szkoły, będącego członkiem Towarzystwa. Bydgoszczanie mieli możliwość obejrzenia zabytków historycznych trzy dni w tygodniu, w środę, sobotę i niedzielę, w godz. 12–15 (opłata wynosiła 25 fenigów).
Skarb ozdób z brązu, wczesna epoka brązu (XXIII–XVII w. p.n.e.), Gromadno-Wojciechowo, pow. nakielski Ten wyjątkowo duży i cenny skarb składający się aż z 15 przedmiotów – naramienników, bransolet, pierścionka i naszyjnika został zakupiony w 1882 r. od mieszkańca Nakła, Borkowskiego. Określenia „skarb” używa się w odniesieniu do znalezisk złożonych z wielu przedmiotów, ukrywanych w ziemi przez właścicieli w sytuacji zagrożenia.
Zapinka grzebykowata, okres rzymski (II w.), Bydgoszcz-Siernieczek Do zbiorów Towarzystwa włączono również ozdobną zapinkę z brązu służącą do spinania szat. Ten kunsztownie wykonany przedmiot, stanowiący przykład dawnego rzemiosła artystycznego przyciągał uwagę wielu zwiedzających. 3
Początki bydgoskiego muzealnictwa Towarzystwo Historyczne Obwodu Nadnoteckiego
Ząb mamuta, starsza epoka kamienia (paleolit) Wśród zgromadzonych przez członków Towarzystwa Historycznego eksponatów znajdowały się nie tylko przedmioty wytworzone przez ludzi w zamierzchłych czasach, lecz również skamieniałości i kości zwierząt. Takie osobliwości stanowiły niemałą atrakcję dla zwiedzających ekspozycję.
W kolekcji Towarzystwa Historycznego znalazły się liczne przykłady narzędzi wykonanych z różnorodnych materiałów, pochodzących z różnych okresów pradziejów. Narzędzia, zwłaszcza z krzemienia, należały obok glinianych naczyń do najliczniejszych znalezisk.
Siekierka z brązu, wczesna i starsza epoka brązu (XXII–XV w. p.n.e.)
Toporek kamienny, neolit
Młotek z poroża, młodsza i późna epoka brązu (XII–VIII w. p.n.e.) 4
Początki bydgoskiego muzealnictwa Muzeum Miejskie
Ekspozycja archeologiczna w Muzeum Miejskim, ok. 1925 r.
Dyrektor Muzeum ks. Jan Klein z sekretarką Ewą Zielińską, 1924–1925 Ks. Jan Klein – organizator i pierwszy dyrektor Muzeum Miejskiego w latach 1923–1925. Należał do grona inicjatorów utworzenia placówki muzealnej w Bydgoszczy.
Ekspozycja w Muzeum Miejskim, ok. 1930 r. 11
Historia bydgoskiego muzealnictwa trwa nadal… Spichrze nad Brdą ul. Grodzka 7–11
Zbiory Archeologiczne ul. Mennica 2
Europejskie Centrum Pieniądza ul. Mennica 4
Leon Wyczółkowski ul. Mennica 7
Galeria Sztuki Nowoczesnej ul. Mennica 8
Exploseum ul. Alfreda Nobla
fot. Wojciech Woźniak
12