Τευχος 5

ISSN 2459-3435

Μάθε για το Παιδί Ιανουάριος – Απρίλιος 2017 τεύχος 5

ΤΑ ΑΠΟΡΡΙΜΜΑΤΑ ΑΝΑΚΥΚΛΩΝΩ ΚΑΙ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΚΑ

ΜΕΤΑΜΟΡΦΩΝΩ

Αντιπάτη Ιωάννα Σκουρλή Βασιλική

ΗΛΙΟΣ, ΠΗΓΗ ΖΩΗΣ ΚΑΙ ΠΗΓΗ ΕΜΠΝΕΥΣΗΣ!

1

Καλιακάτσου Αντωνία

ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΥΓΙΕΙΝΗ ΔΙΑΤΡΟΦΗ

Μ΄ ΕΝΑ ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΤΡΑΓΟΥΔΙ… ΠΑΙΖΩ, ΜΑΘΑΙΝΩ, ΔΗΜΙΟΥΡΓΩ, ΣΥΜΜΕΤΕΧΩ ΜΕ ΟΛΕΣ

ΜΟΥ ΤΙΣ ΑΙΣΘΗΣΕΙΣ! Ανδρικοπούλου Ελένη

Γαροφαλάκη Θέμις-Μελίνα Αναγνωστάκου Eυδοκία Χάλαρη Άννα

ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΟ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΑΚΟ ΥΛΙΚΟ ΓΙΑ ΤΑ ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΑ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΑ Μπουντούρης Ηλίας

ΑΦΙΕΡΩΜΑ ΣΤΑ PROJECTS

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Συντελεστές ……………………………………………………………………….……………..………………..σελ.3 Εισαγωγικό Σημείωμα……………………………………………………………………….………….…..σελ.6 Προδιαγραφές ………………………………………………………………………………………………………….……. σελ.8

ΤΑ ΑΠΟΡΡΙΜΜΑΤΑ ΑΝΑΚΥΚΛΩΝΩ ΚΑΙ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΚΑ ΜΕΤΑΜΟΡΦΩΝΩ Αντιπάτη Ιωάννα, Σκουρλή Βασιλική ……………………………………………….………………….σελ.9

ΗΛΙΟΣ, ΠΗΓΗ ΖΩΗΣ ΚΑΙ ΠΗΓΗ ΕΜΠΝΕΥΣΗΣ!

2

Καλιακάτσου Αντωνία ……………………………………………………………………….…………..…σελ. 24

ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΥΓΙΕΙΝΗ ΔΙΑΤΡΟΦΗ Γαροφαλάκη Θέμις-Μελίνα, Αναγνωστάκου Eυδοκία, Χάλαρη Άννα.………………….……σελ.38

Μ΄ ΕΝΑ ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΤΡΑΓΟΥΔΙ… ΠΑΙΖΩ, ΜΑΘΑΙΝΩ, ΔΗΜΙΟΥΡΓΩ, ΣΥΜΜΕΤΕΧΩ ΜΕ ΟΛΕΣ ΜΟΥ ΤΙΣ ΑΙΣΘΗΣΕΙΣ! Ανδρικοπούλου Ελένη ………………………………………………………………………………………………….σελ.47

ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΟ

ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΑΚΟ

ΥΛΙΚΟ

ΓΙΑ

ΤΑ

ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΑ

ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΑ Μπουντούρης Ηλίας………………………………………….……………………………………………………….. σελ. 57

Μάθε για το Παιδί Υπεύθυνη Έκδοσης Μέλλου Ελένη (PhD), τ. Σχολική Σύμβουλος

Συντακτική Ομάδα Αντιπάτη Γιάννα (MSc), Νηπιαγωγός, Υποψήφια Διδάκτωρ Αργυρίου Αθηνά, Νηπιαγωγός Γατσογιάννη Αντωνία (MEd), Νηπιαγωγός Καλή Άννα Μαρία, πτυχιούχος Παιδαγ. Τμήματος Πανεπιστημίου Θεσσαλίας Καλιακάτσου Αντωνία, Νηπιαγωγός Κλαύδιος Λωράν, Νηπιαγωγός Μαργέτη Ιωάννα, Νηπιαγωγός 3

Μπαγτζή Αικατερίνη (MA), Νηπιαγωγός Νάκου Αλεξάνδρα (MEd), Νηπιαγωγός Παλαιοκρασά Ειρήνη (MEd), Νηπιαγωγός Παπαδοπούλου Άννα (MA), Νηπιαγωγός Σεϊτανίδου Θεοδώρα, Νηπιαγωγός, υπεύθυνη Συντακτικής ομάδας Σκαπινάκη Υπατία, Νηπιαγωγός Στουπάκη Ελευθερία, Νηπιαγωγός Τσίρμπα Παναγιώτα, Νηπιαγωγός Φιλιπποπούλου Μαριάννα, Νηπιαγωγός

Επιστημονική Ομάδα Αγαλιανού Ολυμπία (PhD), Εκπαιδευτικός Φυσικής Αγωγής και Χορού, Μουσικοπαιδ/γός Αθανασίου Παναγιώτης (MSc, PhD), Ιατρός Ρευματολόγος Βερβέρης Χαράλαμπος (PhD), Περιβαλλοντολόγος, Εκπαιδευτικός Βορύλλα Βέρα (MEd), Εκπαιδευτικός Αγγλικής Γλώσσας, υποψήφια Διδάκτωρ Γουργιώτου Έφη, Επίκουρος Καθηγήτρια Π.Τ.Π.Ε., Πανεπιστημίου Κρήτης Ηλιοπούλου Ιφιγένεια (MPhil, PhD), Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας Καζέλα Κατερίνα (PhD), Σχολική Σύμβουλος Προσχολικής Αγωγής Κάντζου Νίκη (MEd), Νηπιαγωγός, συγγραφέας, υποψήφια Διδάκτωρ Καψάλης Γιώργος (MEd, PhD), Σχολικός Σύμβουλος Δημοτικής Εκπαίδευσης 4

Κεφαλάκη Μαρία (MEd), Νηπιαγωγός, Υποψήφια Διδάκτωρ Κουράκη Χρύσα (PhD), Εκπαιδευτικός, Υπεύθυνη Πολιτιστικών Θεμάτων Κώστογλου Ιφιγένεια (MSc, MD, PhD), Ιατρός Ενδοκρινολόγος Λαμπίτση Βασιλική (PhD), Σχολική Σύμβουλος Δημοτικής Εκπαίδευσης Μάλαμα Αναστασία (MSc, Reg. MBACP), Ψυχολόγος Μάνεσης Διονύσης (PhD), Ε.Δ.Ι.Π., Ε.Κ.Π.Α. Μίχου Αικατερίνη (PhD), Eπίκουρη Kαθηγήτρια στο Bilkent University Μοσχοβάκη Ελένη (MEd, PhD, CPsych), Σχολική Σύμβουλος Προσχολικής Αγωγής Παναγάκος Ιωάννης (PhD), Σχολικός Σύμβουλος Δημοτικής Εκπαίδευσης Παπαδάκης Μάριος (MD, PhD, MBA), Χειρουργός Παπαχρίστου Ευτυχία (MA, MSc), Νηπιαγωγός, Σχολική Σύμβουλος Αγγλικής Γλώσσας, υποψήφια Διδάκτωρ Παυλίδης Γεώργιος, Καθηγητής Πανεπιστημίου Μακεδονίας Παυλίδου Ευτέρπη (MD, PhD), Παιδίατρος, Παιδονευρολόγος

Ρογάρη Γεωργία (PhD), Σχολική Σύμβουλος Δημοτικής Εκπαίδευσης Σπύρου-Βαγή Ευφροσύνη (MEd), Σχολική Σύμβουλος Προσχολικής Αγωγής Σταυριανός Κυριάκος, Μόνιμος Επίκουρος Π.Τ.Π.Ε., Πανεπιστημίου Κρήτης Στελλάκης Νεκτάριος, Επίκουρος Καθηγητής Πανεπιστημίου Πάτρας Σφυρόερα Μαρία, Επίκουρη Καθηγήτρια στο Τ.Ε.Α.Π.Η Ε.Κ.Π.Α. Ταχματζίδης Ιωάννης (PhD, CPsychol, AFBPsS, MBA), Δάσκαλος, Ψυχολόγος Τσιλιμένη Τασούλα, Αναπληρώτρια Καθηγήτρια Πανεπιστημίου Θεσσαλίας Φουστάνα Αγγελική (PhD), Πανεπιστήμιο Αθηνών Χιουρέα Ουρανία (PhD), τ. Σχολική Σύμβουλος Ειδικής Αγωγής και Εκπαίδευσης

Φιλολογική Επιμέλεια Αντωνίου Ασπασία, Φιλόλογος Ασημακοπούλου Μαρία, Φιλόλογος Ζέρβα Άννα, Φιλόλογος Καρεκλά Ελευθερία, Φιλόλογος 5

Πάππος Απόστολος, Φιλόλογος, Νηπιαγωγός Σκόνδρας Κωνσταντίνος (MSc), Φιλόλογος Χάρου Ελένη, συνταξιούχος Φιλόλογος

ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΟ ΣΗΜΕΙΩΜΑ

Το ηλεκτρονικό περιοδικό που ξεφυλλίζετε αυτή τη στιγμή είναι η συνέχεια του τρίτομου συλλογικού έργου, με γενικό τίτλο «Βοήθημα Εκπαιδευτικού Μικρών Παιδιών. Θεωρία και Πράξη» (1ος τόμος, «Διαχείριση Προβλημάτων στο Νηπιαγωγείο για την Ομαλή Μετάβαση στο Δημοτικό», 2ος τόμος, «Γνωστικά Αντικείμενα – Αξιολόγηση» και 3ος τόμος, «Projects και Δημιουργικότητα»), που επιμελήθηκε η τ. Σχολική Σύμβουλος Προσχολικής Αγωγής Ανατολικής Αττικής, Μέλλου Ελένη (PhD). Το παραπάνω έργο δημιουργήθηκε έχοντας υπόψιν: α) ότι το Νηπιαγωγείο αποτελεί τη βάση όπου θα στηριχθεί όλη η µετέπειτα εκπαίδευση του παιδιού, β) τις ανάγκες των εκπαιδευτικών και γ) την έλλειψη τέτοιου υποστηρικτικού υλικού στην ελληνική βιβλιογραφία.

6

Μερικά χρόνια πριν η Σχολική Σύμβουλος επισκεπτόμενη τα Nηπιαγωγεία της περιφέρειάς της και βλέποντας τις εργασίες, τις καλές πρακτικές και τα projects που πραγματοποιούσαν οι νηπιαγωγοί με τα νήπια, πρότεινε την καταγραφή τους. Την πρόταση αυτή την έκανε και σε άλλους εκπαιδευτικούς, Σχολικούς Συμβούλους, Καθηγητές Πανεπιστημίων, γιατρούς, όπως και φορείς που σχετίζονται με το παιδί. Έτσι στο τέλος του 2012 ολοκληρώθηκε και κυκλοφόρησε το παραπάνω τρίτομο συλλογικό έργο, το οποίο τυπώθηκε με χορηγίες ιδιωτικών σχολείων και πωλείται αποκλειστικά από το Μη Κεδροσκοπικό Εθελοντικό Οργανισμό για Παιδιά, «Το Χαμόγελο του Παιδιού». Ωστόσο, επειδή τα κείμενα που συλλέχθηκαν ήταν πολλά περισσότερα απ’ όσο θα μπορούσαν να συμπεριληφθούν στους τρεις τόμους, αποφασίστηκε να δημιουργηθεί ένας τέταρτος τόμος, χορηγός του οποίου είναι η Εκτυπωτική Εταιρεία On Demand και αναρτάται δωρεάν στο mathegiatopaidi.blogspot.com. Το τρίτομο έργο, το οποίο έχει την έγκριση του Υπουργείου Παιδείας, έχει δοθεί δωρεάν σε όλα τα Δημόσια και Ιδιωτικά Νηπιαγωγεία της Ανατολικής Αττικής που ήταν αρμόδια Σχολική Σύμβουλος η Μέλλου Ελένη (PhD). Παρουσιάστηκε μέχρι τώρα πέντε φορές σε συνεργασία με τα Εκπαιδευτήρια «Ο Πλάτων», το Υπουργείο Παιδείας, τον Παγκρήτειο Σύλλογο Ιδιωτικών Παιδικών Σταθμών, την Ιερά Μητρόπολη Κυθήρων και Αντικυθήρων και την Αρχιεπισκοπή Θυατείρων και Μεγάλης Βρετανίας. Με αφορμή τις παρουσιάσεις, πραγματοποιούνται επιμορφωτικές ημερίδες, όπου εισηγητές είναι συγγραφείς του έργου. Συμμετέχουν συνήθως εκπρόσωποι από το Μη Κεδροσκοπικό Εθελοντικό Οργανισμό για Παιδιά, «Το Χαμόγελο του Παιδιού», οι οποίοι διαχειρίζονται και τα έσοδα από τις πωλήσεις του έργου, που λαμβάνουν χώρα σε κάθε ημερίδα. Πληροφορίες θα βρείτε στο ιστολόγιο, http://mathegiatopaidi.blogspot.com. Το Περιοδικό «ΜΑΘΕ ΓΙΑ ΤΟ ΠΑΙΔΙ», του οποίου χορηγοί είναι η Εκτυπωτική Εταιρία On Demand και T.C.I. Services, είναι η συνέχεια όλων των παραπάνω δράσεων. H δημιουργία του ήταν αποτέλεσμα της επιθυμίας κάποιων εκπαιδευτικών να συνεχιστεί όλη αυτή η διαδικασία για το καλό της εκπαίδευσης των μικρών παιδιών. Οι εκπαιδευτικοί αυτοί αποτελούν τώρα την εθελοντική Συντακτική Επιτροπή του Περιοδικού, της οποίας ηγείται η πρώην γραμματέας της Σχολικής Συμβούλου. Απευθύνεται σε όλους όσους ασχολούνται με μικρά παιδιά - εκπαιδευτικούς, γονείς και φοιτητές και κυκλοφορεί διαδικτυακά κάθε

τετράμηνο στο παραπάνω ιστολόγιο. Είστε όλοι ευπρόσδεκτοι να μας στείλετε τα άρθρα, τις ιδέες και τις καλές πρακτικές σας στο mathegiatopaidi@gmail.com. Τα άρθρα θα πρέπει να ακολουθούν τις σχετικές προδιαγραφές του Περιοδικού και να αφορούν την Υγεία, την Προστασία και την Εκπαίδευση του Παιδιού.

Καλή σας ανάγνωση! Η υπεύθυνη της Συντακτικής Επιτροπής

Σεϊτανίδου Θεοδώρα, εκπαιδευτικός

7

ΟΔΗΓΙΕΣ ΣΥΓΓΡΑΦΗΣ ΓΙΑ ΤΟ ΝΕΟ ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΟ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ «ΜΑΘΕ ΓΙΑ ΤΟ ΠΑΙΔΙ» Παρακαλούμε να προσέξτε ιδιαίτερα τις οδηγίες συγγραφής ώστε να υπάρξει ομοιομορφία στα κείμενα:              8

 

τίτλος (κεφαλαία), μέγεθος γραμματοσειράς για τον τίτλο: 14 pt όνομα / ονόματα συγγραφέων / e-mail περίληψη (μέχρι 300 λέξεις): 10 pt λέξεις κλειδιά (5-6 λέξεις): 10 pt ακολουθεί το κείμενο κειμενογράφος: Microsoft Word σελίδα: Α4 (210 Χ 297) διαμόρφωση περιθωρίων σελίδας (πάνω, κάτω, δεξιά, αριστερά): 2,5 cm χωρίς υποσέλιδα, κεφαλίδες και αρίθμηση των σελίδων γραμματοσειρά: Times New Roman μέγεθος γραμματοσειράς για το κείμενο: 12 pt στυλ μορφοποίησης: Bold για έμφαση και Italics για παράθεση ατόφιας φράσης στο κείμενο διάστημα μεταξύ σειρών: μονό έκταση τελικού κειμένου: έως 10 σελίδες μαζί με τη βιβλιογραφία, που μπορεί να περιέχουν έως 4 φωτογραφίες τοποθετημένες μέσα στο κείμενο. εμφάνιση βιβλιογραφικών αναφορών στο κείμενο: με αναφορά στο όνομα των συγγραφέων αλφαβητικά, π.χ. Gandini, (2001), Κουτσουβάνου, (1996), Mellou, (1993). Η παρουσίαση των Βιβλιογραφικών Αναφορών, για να υπάρχει ομοιομορφία, θα πρέπει να γίνεται αλφαβητικά και να έχει τον εξής τρόπο παρουσίασης των συγγραφέων:

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΕΣ ΑΝΑΦΟΡΕΣ Gandini L., (2001), Χώροι εκπαίδευσης και φροντίδας, στο C. Edwards, L. Gandini & G. Forman (Eds), Reggio Emilia: Οι χίλιες Γλώσσες των παιδιών Προσχολικής Ηλικίας, Αθήνα: Πατάκης. Κουτσουβάνου Ε., (1996), Ο Χώρος του Νηπιαγωγείου και οι Διαδικασίες Μάθησης και Διδασκαλίας, Αθήνα: Οδυσσέας.

Mellou E., (1993), The relationship Between Dramatic Play and Creativity in Young Children, Unpublished PhD thesis (School of Education of Bristol University, Bristol).

ΤΑ ΑΠΟΡΡΙΜΜΑΤΑ ΑΝΑΚΥΚΛΩΝΩ ΚΑΙ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΚΑ ΜΕΤΑΜΟΡΦΩΝΩ

Αντιπάτη Ιωάννα (MEd), Νηπιαγωγός, Υποψήφια Διδάκτωρ Πανεπιστημίου Ιωαννίνων, i.antipati@gmail.com Σκουρλή Βασιλική, Νηπιαγωγός, Μεταπτυχιακή Φοιτήτρια Χαροκόπειο Πανεπιστημίο, vasskourli@sch.gr

Περίληψη: Το συγκεκριμένο Σχέδιο Εργασίας (Project) διεξήχθη κατά τη σχολική χρονιά 2015-2016 στο 1ο Νηπιαγωγείο Βάρης, καθ' όλη σχεδόν τη σχολική χρονιά, ξεκινώντας από τον Οκτώβριο 2105 και τελειώνοντας τον Ιούνιο 2016 με τη συμμετοχή 25 προνηπίων και νηπίων. Ειδικότερα, η εφαρμογή του ξεκίνησε κατά το πρώτο τρίμηνο του 2015 στα πλαίσια της Δράσης «Στέλνω Μήνυμα, Αναλαμβάνω Δράση» του Διεθνούς Δικτύου ΠΕ «Οικολογικά Σχολεία», του οποίου εθνικός χειριστής είναι η Ελληνική Εταιρία Προστασίας της Φύσης, και επεκτάθηκε καθ' όλη την υπόλοιπη σχολική χρονιά. Λέξεις κλειδιά: Απορρίμματα, ανακύκλωση, επαναχρησιμοποίηση, ρύπανση, μόλυνση, περιβαλλοντική

9

Εισαγωγή Στα πλαίσια της συμμετοχής του σχολείου μας, για δεύτερη συνεχόμενη χρονιά, στο Δίκτυο των Οικολογικών Σχολείων, αποφασίσαμε μαζί με τα παιδιά, τη συγκεκριμένη σχολική χρονιά να δουλέψουμε τα «Απορρίμματα» αναπτύσσοντας δράσεις και πρακτικές που θα τους επιτρέψουν την ανάπτυξη γνώσεων για τη μείωση, την επαναχρησιμοποίηση, την ανακύκλωση τους αλλά και τον ορθολογισμό στην κατανάλωση προϊόντων με απώτερο στόχο την αποφυγή του υπέρμετρου καταναλωτισμού και την υιοθέτηση θετικών στάσεων.

1. Αφόρμηση Αφόρμηση για τη διεξαγωγή της συγκεκριμένης δραστηριότητας στάθηκε η παρατήρηση της στάσης των παιδιών ως προς την διαχείριση των απορριμμάτων στο χώρο του σχολείου, καθώς παρατηρήθηκε ότι τα έριχναν κάτω -ιδιαίτερα στον αύλειο χώρο-, χωρίς να προβαίνουν στη διάκριση ποια μπορούν να ανακυκλωθούν και ποια όχι.

2. Σκοπός Σκοπός του προγράμματος είναι η εκπαίδευση, η ευαισθητοποίηση και η αλλαγή στάσης των μαθητών σε θέματα που αφορούν το περιβάλλον, μέσα από συμμετοχικές διαδικασίες στη λήψη αποφάσεων, στο σχεδιασμό και στην εφαρμογή των δράσεων με το παράλληλο άνοιγμα του σχολείου στην τοπική κοινότητα.

3. Μεθοδολογία Το περιβαλλοντικό πρόγραμμα ακολουθεί τη μεθοδολογία του σχεδίου εργασίας, σύμφωνα με το οποίο δίνεται έμφαση στη διαθεματικότητα, στην ολιστική αντίληψη της γνώσης και

στις προηγούμενες εμπειρίες και τα βιώματα των παιδιών (Διαφέρμου κ.ά., 2006). Οι δραστηριότητες αυτές προκύπτουν από τα παιδιά με την υποβοήθηση των νηπιαγωγών πάντα και συμβάλλουν στη καλλιέργεια των σχέσεων συνεργασίας και αλληλεπίδρασης των παιδιών καθώς και στη δεξιότητα της λήψης αποφάσεων μέσα από προβληματισμό (Διαφέρμου κ.ά., 2006). Οι δραστηριότητες υλοποιούνται σύμφωνα με το Διαθεματικό Ενιαίο Πλαίσιο Προγραμμάτων Σπουδών (Δ.Ε.Π.Π.Σ) (Διαφέρμου κ.ά., 2006) δίνοντας έμφαση στη διαθεματικότητα και ειδικότερα στα θέματα που από κοινού, μεταξύ μαθητών κι εκπαιδευτικών, αποφασίσθηκαν προς διερεύνηση, έρευνα και εξέταση (Κούσουλας, 2004, σ.

139). Όπως φαίνεται και στο ιστόγραμμα 1 οι δραστηριότητες αφορούσαν στο τι γνώριζαν οι μαθητές για τα απορρίμματα: τι είναι και ποια μορφή έχουν, τους σκουπιδότοπους όπου συγκεντρώνονται, την ανακύκλωσή τους, τη μόλυνση που επιφέρουν, την προστασία της φύσης από αυτά. Κατόπιν ακολούθησε η καταγραφή όσων επιθυμούμε να μάθουμε περαιτέρω, των αποριών, των προβληματισμών και των ιδεών μας σε τρία Ιστογράμματα με καθένα, από αυτά, να αντιστοιχεί στα τρία τρίμηνα διαχωρισμού της σχολικής χρονιάς (βλ. Ιστογράμματα 2, 3, 4).

4. Δραστηριότητες Ιστόγραμμα 1: Ερώτηση ανίχνευσης προηγούμενης γνώσης των παιδιών

10

Οι σκουπιδότοποι βρωμίζουν τη Γη

Ανακυκλώνουμε

Αγαπάμε τη φύση

τα σκουπίδια

και την προστατεύουμε

Τι Ξέρουμε για τα Απορρίμματα

Ό,τι δεν ανακυκλώνεται

Τα μαζεύουν τα

είναι βρώμικο

φορτηγά και τα

και πρέπει

πηγαίνουν στο

να το πετάμε

σκουπιδότοπο

1ο Τρίμηνο: Οκτώβριος - Δεκέμβριος 2015 Στόχοι: Παιδί και Φυσικό Περιβάλλον: Η κατανόηση της έννοιας της ανακύκλωσης και του μηχανισμού της και η διεύρυνση του λεξιλογίου και των γνώσεων των μαθητών γύρω από αυτήν. Γλώσσα: Η επίγνωση των συμβάσεων του γραπτού λόγου βάσει της αναγνώρισης οικείων λέξεων (π.χ. ανακύκλωση) μέσα στο κείμενο και η κατανόηση της λειτουργίας της γραφής ως μέσο επικοινωνίας.

Iστόγραμμα 2: Ερωτήσεις που έγιναν στα παιδιά και οι απαντήσεις τους

Πού πηγαίνουν τα απορρίμματα από Τι πραγματικά συμβαίνει στην

τους μπλε κάδους της ανακύκλωσης

Να κάνουμε κατασκευές επαναχρησιμοποιώντας τα απορρίμματα

ανακύκλωση

11

Να φτιάξουμε ένα

Τι θέλουμε να μάθουμε και τι μπορούμε να κάνουμε

Μπακάλικο στην τάξη μας με απορρίμματα

που θα φέρνουμε από το σπίτι

«Μειώνω Να ενημερώσουμε

τα

τους γύρω μας

Απορρίμματα».

«Επαναχρησιμοποιώ

Τι σημαίνει και πώς μπορούμε

τα

να το εφαρμόσουμε

Απορρίμματα».

Τι σημαίνει και πώς μπορούμε να το εφαρμόσουμε

(γονείς και φίλους μας)

φτιάχνοντας μια εφημερίδα.

Δραστηριότητα: «Το Δέντρο της Ανακύκλωσης» Φτιάξαμε ένα δέντρο όπου σε κάθε φύλλο του γράψαμε τους λόγους που «Λέμε Ναι» στην ανακύκλωση αφού πρώτα διαβάσαμε το βιβλίο «Για να Σώσουμε τη Φύση Ανακύκλωση ας Αρχίσει» (Μέλλου, 2007 και Μέλλου 2017). Κατόπιν προβήκαμε στη χρήση της μεθόδου της ιδεοθύελλας σύμφωνα με στην οποία τα ίδια τα παιδιά πρότειναν και έγραψαν τους λόγους που διαλέγουμε να ανακυκλώνουμε τα απορρίμματα δίνοντας έμφαση στην προστασία του περιβάλλοντος, των φυτών και των ζώων. Στόχοι: Παιδί και Γλώσσα: Προφορική Επικοινωνία (ομιλία και ακρόαση): Τα νήπια καλούνται να επιχειρηματολογήσουν και να εκφράσουν την άποψη τους, σεβόμενοι τη γνώμη του συνομηλίκου τους. Παιδί και Γλώσσα: Γραφή και Γραπτή Έκφραση: Τα νήπια καλούνται να γράψουν με την υποβοήθηση της νηπιαγωγού, λέξεις που έχουν νόημα για αυτά. Παιδί και Μαθηματικά: Τα νήπια καλούνται να σκεφτούν και να δώσουν τιμές στα προϊόντα καθώς και να αντιληφθούν την έννοια του τιμοκαταλόγου. Δραστηριότητα: «Οργάνωση και Λειτουργία του Μπακάλικου»: Αποφασίσαμε από κοινού με τα παιδιά να οργανώσουμε το μπακάλικο μας με άδεια κουτιά από αληθινά προϊόντα για να αξιοποιήσουμε με τη φαντασία μας τα απορρίμματα. Ψηφίσαμε και δώσαμε και όνομα στο μπακάλικο μας: «Οι Καρδιές», ζωγραφίσαμε το λογότυπο μας και φτιάξαμε την ταμπέλα μας. Στη συνέχεια ζωγραφίσαμε τη ανακυκλωμένη σακούλα του μπακάλικου μας ,δώσαμε τιμές στα προϊόντα μας ,φτιάξαμε τιμοκατάλογο και ξεκινήσαμε το παιχνίδι μας!

12

Στόχοι: Παιδί και Περιβάλλον: Φυσικό Περιβάλλον και Αλληλεπίδραση: Τα νήπια καλούνται να πειραματιστούν με άχρηστα υλικά που έχουν φέρει στο νηπιαγωγείο και να τα μεταμορφώσουν. Παιδί Δημιουργία και Έκφραση: Εικαστικά: Τα νήπια καλούνται αξιοποιώντας τη φαντασία τους να φτιάξουν το ατομικό τους ανθρωπάκι. Δραστηριότητα: «Ωραία Ανθρωπάκια»: Καθώς είχε αρχίσει να καλλιεργείται στα παιδιά η έννοια της ανακύκλωσης και η επαναχρησιμοποίηση των απορριμμάτων, δουλεύοντας παράλληλα εκείνη τη χρονική περίοδο τον εαυτό μας και το σώμα μας, σκεφτήκαμε να φτιάξουμε «Ωραία Ανθρωπάκια». Πήραμε λοιπόν ρολά από χαρτί υγείας, κουμπιά που δεν χρειαζόμασταν πια καθώς και μαλλί πλεξίματος και με τη φαντασία μας φτιάξαμε «Ωραία Ανθρωπάκια» Στόχοι: Δημιουργία και Έκφραση: Δραματική Τέχνη: Τα νήπια καλούνται να αντιληφθούν τις τεχνικές του κουκλοθέατρου. Δημιουργία και Έκφραση: Εικαστικά: Τα νήπια καλούνται να αντιληφθούν τα διαφορετικά υλικά που μπορούν να φτιαχτούν οι κούκλες κουκλοθεάτρου. Παιδί και Γλώσσα: Προφορική Επικοινωνία (Ακρόαση): Τα νήπια καλούνται να αντιληφθούν τα μηνύματα της ιστορίας της «Ντενεκεδούπολης». Δραστηριότητα: «Η Ντενεκεδούπολη»: Αξιοποιώντας την ήμερα εορτασμού της επετείου του Πολυτεχνείου τα παιδιά παρακολούθησαν σε κουκλοθέατρο, με χειροποίητες ντενεκεδένιες κούκλες, την Ντενεκεδούπολη της Ευγενίας Φακίνου (1997), που παίχτηκε από τις νηπιαγωγούς. Στη συνέχεια, μετά από τη συζήτηση και το προβληματισμό μας για

την ιστορία του έργου, παρατηρήσαμε τον τρόπο που είχαν φτιαχτεί οι ντενεκεδένιες κούκλες και διαπιστώσαμε πως τα απορρίμματα μεταμορφώνονται με τη φαντασία μας. Στόχος, Γλώσσα: Η προώθηση της φιλαναγνωσίας και η συζήτηση-ανάλυση βιβλίων της παιδικής λογοτεχνίας η οποία αποτελεί ένα σημαντικό εργαλείο προσέγγισης των εννοιών της διαχείρισης των απορριμμάτων και της προστασίας του περιβάλλοντος. Δραστηριότητα: «Έλμερ, ο Παρδαλός Ελέφαντας»: Με αφορμή της ανάγνωση του βιβλίου (Μακ Κι, 2010) φτιάξαμε σε χαρτί από παλιές εφημερίδες ελεφαντάκια και τα χρωματίσαμε χρησιμοποιώντας δακτυλομπογιές. Το αποτέλεσμα ήταν όντως εντυπωσιακό.

13

Στόχοι: Παιδί και Ανθρωπογενές Περιβάλλον: Κατανόηση του δικαιώματος στη διαφορετικότητα και την αποδοχή του διαφορετικού. Η ανάπτυξη της διαμόρφωση κανόνων με στόχο τη θετική συνύπαρξη. Δημιουργία και Έκφραση: η ανάπτυξη της δημιουργικότητας και της ευρηματικότητας των παιδιών μέσα από την αξιοποίηση άχρηστων υλικών (π.χ. εφημερίδες) για την κατασκευή των ελεφάντων. Η γνωριμία με τα χρώματα και πειραματισμός με αυτά. Δραστηριότητα: «Το Χωριό της Χαράς»: Οδηγούμενοι από την ανάγκη μας να είμαστε χαρούμενοι και δημιουργικοί στο χώρο του σχολείου μας και με αφόρμηση το ομώνυμο βιβλίο του Ευγένειου Τριβιζά (2007), φτιάξαμε το Χωριό της Χαράς. Χρησιμοποιήσαμε απορρίμματα (άδεια κουτιά από γάλα και χυμούς) που έφεραν τα παιδιά στο σχολείο και φτιάξαμε σπιτάκια όπου στη συνέχεια θα προσθέσουμε και τους εαυτούς μας. Στόχος, Παιδί και Ανθρωπογενές Περιβάλλον: Κατάκτηση του γνωστικού αντικειμένου του εαυτού και του σώματος μέσα από την ανάπτυξη ενός κλίματος σχέσεων συνεργασίας και αλληλοαποδοχής με τους άλλους. Στόχοι: Παιδί και Περιβάλλον: Ανθρωπογενές Περιβάλλον και Αλληλεπίδραση: α. Τα νήπια καλούνται να συνεργαστούν μεταξύ τους αλλά και με τους γονείς τους και να νιώσουν τη χαρά της δημιουργίας. β. Τα νήπια καλούνται να βιώσουν τη διαδικασία του διαγωνισμού και να αντιληφθούν τη σημασία της άμιλλας. Παιδί δημιουργία και Έκφραση: Εικαστικά: Τα νήπια καλούνται σε συνεργασία με τους γονείς τους να ακολουθήσουν οδηγίες και να τις υλοποιήσουν. Δραστηριότητα: «Χριστουγεννιάτικο Καράβι»: «Η Παραμάτα»: Στα πλαίσια της χριστουγεννιάτικης εκδήλωσης του σχολείου μας κι έχοντας ως στόχο τη ευαισθητοποίηση του οικογενειακού και φιλικού περιβάλλοντος των παιδιών γύρω από την επαναχρησιμοποίηση των απορριμμάτων, εμπλέκοντας τους ενεργά και άμεσα σ' αυτή τη διαδικασία, φτιάξαμε ένα χριστουγεννιάτικο καραβάκι δηλαδή την «Παραμάτα». Χρησιμοποιήσαμε άδεια κουτιά από γάλα, μπισκότα, χυμούς. Αρχικά χωρίστηκαν, παιδιά και γονείς σε τρεις ομάδες μοιράζοντας σε κάθε μια ίσο αριθμό κουτιών. Η κάθε ομάδα έχοντας στη διάθεση της κάποιον ορισμένο χρόνο κλήθηκε να κολλήσει τα κουτιά μεταξύ τους δίνοντας παράλληλα το σχήμα του καραβιού. Ενώ αρχικά στόχος ήταν να κερδίσει η ομάδα που θα κολλούσε, στο διαθέσιμο χρόνο, τα περισσότερα κουτιά, γρήγορα όλες οι ομάδες ενώθηκαν παρακάμπτοντας έτσι το στοιχείο του διαγωνισμού. Όλοι μαζί λοιπόν δουλεύαμε για έναν κοινό σκοπό: «Να στερεώσουμε και να κολλήσουμε τα κουτιά για να φτιάξουμε το καραβάκι». Τελικά τα καταφέραμε!!! Στο τέλος, βάψαμε το καραβάκι μας και του τοποθετήσαμε φωτάκια, σημαιούλα και στολίδια χριστουγεννιάτικα. Το βγάλαμε στη βεράντα του σχολείου μας για να «αρμενίζει» τις νύχτες των Χριστουγέννων και της Πρωτοχρονιάς που θα επακολουθούσαν.

14

Στόχος, Παιδί και Δημιουργικότητα: η ανάπτυξη της δημιουργικότητας των μαθητών. Παιδί και Ανθρωπογενές Περιβάλλον: η ανάπτυξη της συνεργασίας μεταξύ των μαθητών και των γονέων τους και το άνοιγμα Νηπιαγωγείου στην τοπική κοινότητα. Δραστηριότητα: Έκδοση της Εφημερίδας «Οι Καρδούλες»: Το μήνα Νοέμβριο προβήκαμε στην έκδοση του 1ου (από τα 3) Φύλλου της Εφημερίδας μας με κεντρικό τίτλο: «Στέλνουμε Μήνυμα και Αναλαμβάνουμε Δράση για τα … Απορρίμματα» (βλ. Εικόνα 1). Οι τίτλοι και των τριών Φύλλων προέκυψαν ύστερα από ψηφοφορία των παιδιών. Συμπληρωματικά, ο τίτλος στο 2ο Φύλλο ήταν «Η WWF στο Σχολείο μας», ενώ στο 3ο «Για τη Γιορτή της Μητέρας». Γενικότερα η θεματολογία της Εφημερίδας μας κινείται γύρω από τη διαχείριση των απορριμμάτων περιλαμβάνοντας άρθρα που διαχειρίζονται έννοιες όπως η Οικολογία («Eco Schools Οικολογικά Σχολεία», Φύλλο 2), η «Κομποστοποίηση» (Φύλλο 1), η Προστασία του φυσικού περιβάλλοντος («Δεν πετάμε Σκουπίδια στη Θάλασσα» και «Ένα Ζωντανό Δάσος», Φύλλο 3,) αλλά και από την παρουσίαση των δράσεών μας (όπως οι εκπαιδευτικές επισκέψεις) σε χώρους, εκτός σχολείου, που σχετίζονται με τη διαχείριση των απορριμμάτων (Μουσείο Βορρέ, ή στο Ελληνικό Κέντρο Θαλάσσιων Ερευνών, Φύλλο 3 ). Αναφορικά με την ονομασία της εφημερίδας προβήκαμε σε αυτήν κάνοντας χρήση της μεθόδου της ιδεοθύελλας και κατόπιν ψηφοφορίας: σε μια γωνιά της τάξης μας, στήσαμε το «το γραφείο» (Πάππος & Βουργουτζή, 2012) της Εφημερίδας μας αναρτώντας μια μεγάλη ταμπέλα με το όνομά της. Κατόπιν, τα παιδιά χωρίστηκαν σε ομάδες που αντιστοιχούσαν σε επαγγέλματα και ειδικότητες που συνδέονται με τη διαδικασία της δημιουργίας και έκδοσης μιας εφημερίδας (δημοσιογράφοι, αρθρογράφοι, φωτορεπόρτερς, σκιτσογράφοιγελοιογράφοι) (Νάκου, 2012). Έτσι, το κάθε παιδί «μεταμορφώθηκε» σε δημοσιογράφο έχοντας τη δική του δημοσιογραφική ταυτότητα την οποία φτιάξαμε χρησιμοποιώντας ως πρότυπο μια αληθινή, ενός πραγματικού δημοσιογράφου που βρήκαμε στο διαδίκτυο. Αφού πρώτα είδαμε και μελετήσαμε διάφορες εφημερίδες κατατάσσοντας τες σε ομάδες (πολιτικές, αθλητικές, τοπικές, οικονομικές κ.τ.λ.) και διακρίνοντας τα βασικά μέρη και τη θεματολογία τους (πρωτοσέλιδο, άρθρα, συνεντεύξεις, διαφημίσεις κ.τ.λ.) αρχίσαμε σιγά-σιγά να στήνουμε τη δική μας. Αποφασίζοντας για τα άρθρα που θα περιείχε, με βασική της θεματολογία τα απορρίμματα, ξεκινήσαμε από το πρωτοσέλιδο. Στη συνέχεια ξεκινήσαμε, μαζί με τα παιδιά ένα απαιτητικό αλλά ταυτόχρονα θαυμάσιο ταξίδι που περιείχε πολλές δόσεις από αρθρογραφία, σκιτσογραφία, ζωγραφική, φωτογράφιση, συνεντεύξεις, συζητήσεις, διαφωνίες, συμφωνίες, αποφάσεις, φαντασία. Έτσι, μετά από πολλές ώρες δουλειάς και προπαντός δημιουργίας, η Εφημερίδας μας -η έκδοση της οποίας αποφασίσαμε να συνεχιστεί καθ' όλη τη διάρκεια της σχολικής χρονιάςέχοντας πάντα οικολογικό περιεχόμενο, ήταν έτοιμη. Στόχος, Παιδί και Ανθρωπογενές Περιβάλλον: Η ενημέρωση και ευαισθητοποίηση της τοπικής κοινότητας γύρω από τη μείωση, την επαναχρησιμοποίηση και την ανακύκλωση των απορριμμάτων. Ειδικότερα, η δημιουργία και ο τρόπος στησίματος της Εφημερίδας μας βασίστηκε στις αρχές της παιδαγωγικής του Σελεστέν Φρενέ (1960) σύμφωνα με τον οποίο προωθούνται η ελεύθερη έκφραση και η εξατομικευμένη εργασία, η εφαρμογή της έρευνας και της διερεύνησης λειτουργώντας ως φυσικές μέθοδοι μάθησης. Επίσης, ενθαρρύνεται η ανακάλυψη του κοινωνικού χώρου βάσει των επισκέψεων και της υποδοχής επισκεπτών στο χώρο του σχολείου όπου επιτυγχάνεται η αναζήτηση της επικοινωνίας μέσω των συνεντεύξεων. Τέλος, με το Συμβούλιο της Τάξης προωθείται η οργάνωση των συζητήσεων, η ελεύθερη έκφραση, η διαμόρφωση κανόνων συνύπαρξης, η διαχείριση κρίσεων και τέλος η ελεύθερη κίνηση μέσα στην τάξη και το σχολικό χώρο στο πλαίσιο των κανόνων κοινής συνύπαρξης.

Εικόνα 1: Το εξώφυλλο του 1ου Φύλλου της Εφημερίδας μας «Οι Καρδούλες» με κεντρικό τίτλο: «Στέλνουμε Μήνυμα και Αναλαμβάνουμε Δράση για τα … Απορρίμματα».

15

2ο Τρίμηνο: Ιανουάριος - Μάρτιος 2016 Ιστόγραμμα 3: Ερωτήσεις που έγιναν στα παιδιά και οι απαντήσεις τους

Επαναχρησιμοποίηση

Επαναχρησιμοποίηση

των

των

απορριμμάτων

απορριμμάτων

και σε άλλες χώρες πέρα από την Ελλάδα

Τι θέλουμε να 16

μάθουμε και τι μπορούμε να κάνουμε

Επαναχρησιμοποίηση των απορριμμάτων και παιχνίδια με αριθμούς

17

Δραστηριότητα: «Ο Δαίδαλος και ο 'Ικαρος»: Παίρνοντας ως ερέθισμα την ελληνική μυθολογία, υπό το πρίσμα της επαναχρησιμοποίησης άχρηστων υλικών, τονίσαμε ιδιαίτερα την ανάγκη της ανάπτυξης αυτής της πρακτικής από τα παιδιά , το οικογενειακό και φιλικό τους περιβάλλον. Πιο συγκεκριμένα, διαβάζοντας το μύθο του Δαίδαλου και του Ίκαρου (Αγγελοπούλου, 2011 και Στρατίκης, 1984) σταθήκαμε ιδιαίτερα στην κατασκευή των φτερών, για να αποδράσει από το παλάτι του Μίνωα, από πούπουλα πουλιών που βρήκε στο παράθυρο του κελιού όπου ήταν φυλακισμένος με το γιο του. Περαιτέρω είδαμε σε βίντεο το μύθο και τον αναλύσαμε εκ νέου. Τέλος, φτιάξαμε το Δαίδαλο και τον Ίκαρο σε σύνθεση όπου χρησιμοποιήσαμε ως φτερά άχρηστα υλικά (πολύ λεπτά κομμένο λευκό χαρτί που μας είχαν περισσέψει από άλλες εργασίες) ενώ για ουρανό σχεδιάσαμε τους ομόκεντρους κύκλους του Βασίλι Καντίνσκυ αφού πρώτα μιλήσαμε για τη ζωή και το έργο του πρωτοποριακού Ρώσου ζωγράφου, βασιζόμενοι σε πληροφορίες που βρήκαμε στο διαδίκτυο, σε αφιέρωμα της Google στον καλλιτέχνη (Google, 2014). Πριν ξεκινήσουμε συμφωνήσαμε στα χρώματα που θα χρησιμοποιούσαμε: όσα μπορούμε να δούμε στον ουρανό κατά τη διάρκεια της ημέρας. Στόχος, Γλώσσα: Επαφή των παιδιών με το λογοτεχνικό είδος της μυθολογίας. Παιδί και Ανθρωπογενές Περιβάλλον: Η συνειδητοποίηση της ιστορικότητας πολλών τομέων και πρακτικών της καθημερινής ζωής των ανθρώπων καθώς πολλές από αυτές έχουν την αφετηρία τους ή συναντώνται σε παλαιότερους πολιτισμούς (όπως ο αρχαίος ελληνικός). Δραστηριότητα: «Ο Aρλεκίνος»: Παράλληλα έχοντας ως αφορμή τις κορδέλες και το χαρτοπόλεμο που χρησιμοποιούσαν οι μασκαράδες στη γιορτή της Αποκριάς στην πλατεία της Βενετίας, σύμφωνα με το βιβλίο «Ο Αρλεκίνος» της Ζωρζ Σαρρή (2016), παίξαμε ένα γλωσσικό παιχνίδι ψάχνοντας λέξεις που έχουν δεύτερο συνθετικό τη λέξη πόλεμος: χιονοπόλεμος, χαρτοπόλεμος, μαξιλαροπόλεμος κ.τ.λ.. Προβήκαμε στη διάκριση αυτών των ειδών του πολέμου από τον πραγματικό επισημαίνοντας τις βασικές διαφορές. Έτσι σκεφτήκαμε να φτιάξουμε ένα κανόνι που να ρίχνει αντί για φωτιά και βόμβες (όπως συμβαίνει στον πραγματικό πόλεμο) κομφετί και ζαχαρωτά-καραμέλες δηλαδή μια «Τουφεκιά Ζαχαρωτή». Επί τη ευκαιρία ακούσαμε και μάθαμε το τραγούδι του Γιάννη Χαρούλη «Στις Χαραυγές Ξεχνιέμαι» όπου περιλαμβάνεται ο στίχος «βάρα καλή, βάρα γερή μια τουφεκιά ζαχαρωτή». Το τραγούδι άρεσε πολύ στα παιδιά. Ζήτησαν να δουν τον καλλιτέχνη που το ερμηνεύει. Αφού το είδαν στο you tube πρότειναν να του στείλουμε ένα email προκειμένου να του πάρουμε συνέντευξη για την Εφημερίδα μας. Η ιδέα άρεσε πολύ. Γράψαμε το κείμενο στην ολομέλεια, το σαρώσαμε και το στείλαμε με e-mail στον ερμηνευτή. Στόχος, Παιδί και Ανθρωπογενές Περιβάλλον: Η εξοικείωση των παιδιών με την έννοια της πολυπολιτισμικότητας και η συνειδητοποίηση πως αρκετές συνήθειες και πρακτικές των ανθρώπων συναντώνται σε διαφορετικά μέρη και χώρες της γης. Γλώσσα: Ανάπτυξη της ικανότητας κατανόησης του νοήματος των στίχων και των λέξεων του έμμετρου λόγου με παράλληλη κατανόηση της διαδικασίας της γραφής ως μέσο επικοινωνίας. Στόχοι: Παιδί και Μαθηματικά: Τα νήπια καλούνται να δημιουργήσουν ένα επιτραπέζιο της ανακύκλωσης, τηρώντας την έννοια της ακολουθίας των αριθμών. Παιδί και Περιβάλλον: Ανθρωπογενές Περιβάλλον και Αλληλεπίδραση: Τα νήπια καλούνται να συνεργαστούν μεταξύ τους. Παιδί και Γλώσσα: Προφορική Επικοινωνία (Ομιλία και Ακρόαση): Τα νήπια καλούνται να αξιοποιήσουν τις προηγούμενες γνώσεις τους για την ανακύκλωση, να προβληματιστούν και να εκφράσουν σχετικές οδηγίες. Παιδί και Γλώσσα: Γραφή και Γραπτή Έκφραση: Τα νήπια καλούνται να καταγράψουν τις οδηγίες στο επιτραπέζιο παιχνίδι της ανακύκλωσης.

Δραστηριότητα: «Επιτραπέζιο Παιχνίδι της Ανακύκλωσης»: Σκεφτήκαμε μαζί με τα παιδιά, καθώς είχαμε δουλέψει πλέον για αρκετό καιρό την έννοια της ανακύκλωσης αλλά και της δημιουργικής μεταμόρφωσης των απορριμμάτων να φτιάξουμε το δικό μας επιτραπέζιο! Στην ολομέλεια συζητήσαμε πως είναι ένα επιτραπέζιο παιχνίδι προκειμένου να φτιάξουμε και εμείς το δικό μας. Αποφασίσαμε να έχει κουτάκια με αριθμούς και ανάμεσα σε αυτά να υπάρχουν και κουτάκια με οδηγίες. Με τυχαία σειρά ερχόταν το κάθε παιδί για να σχηματίσει το κουτάκι και να γράψει τον αντίστοιχο αριθμό ή οδηγία. Για πιόνια χρησιμοποιήσαμε καπάκια από μπουκάλια σε διαφορετικά χρώματα (βλ. Εικόνα 2).

18

Εικόνα 2: Το επιτραπέζιο παιχνίδι της Ανακύκλωσης φτιαγμένο από τα παιδιά του 1ου Νηπιαγωγείου Βάρης

Στόχοι: Παιδί και Γλώσσα: Προφορική Επικοινωνία (Ομιλία και Ακρόαση): Τα νήπια καλούνται να ακούσουν προσεκτικά τις οδηγίες της Τρίλιζας της Ανακύκλωσης και να τις εφαρμόσουν. Παιδί και Μαθηματικά: Τα νήπια καλούνται να προβληματιστούν και να αξιοποιήσουν τη λογική σκέψη προκειμένου να πραγματοποιήσουν τρίλιζα.

Δραστηριότητα: «Τρίλιζα της Ανακύκλωσης»: Παίξαμε την Τρίλιζα της Ανακύκλωσης, που βρήκαμε στο ιστολόγιο της συναδέλφου Ανθής Ζήση, με εικόνες από υλικά που ανακυκλώνονται οι οποίες αντικαθιστούσαν το Χ και Ο της παραδοσιακής ανακύκλωσης.

3ο Τρίμηνο: Απρίλιος - Ιούνιος 2016 Ιστόγραμμα 4: Ερωτήσεις που έγιναν στα παιδιά και οι απαντήσεις τους

Πώς τα

Πώς τα απορρίμματα μολύνουν

απορρίμματα μολύνουν

τη στεριά

τη θάλασσα

Τι θέλουμε να μάθουμε και τι μπορούμε να 19

κάνουμε

Πώς τα απορρίμματα μολύνουν τον αέρα

Δραστηριότητα: «Το Βρωμοχώρι»: Αρχικά, μιλήσαμε για τις συνέπειες της μόλυνσης των απορριμμάτων στη γη και στη συνέχεια διαβάσαμε το συγκεκριμένο βιβλίο (Το Βρωμοχώρι, Ζαραμπούκα, 1995). Έπειτα, αποφασίσαμε να φτιάξουμε το «Βρωμοχώρι» και το «Καθαροχώρι» κατασκευάζοντας τα σπιτάκια των δύο χωριών από άδεια κουτιά (απορρίμματα και πάλι) γάλακτος και χυμών.

Πριν αρχίσουμε να φτιάχνουμε τα σπιτάκια δημιουργήσαμε έναν πίνακα με δύο λίστες. Στη μία καταγράψαμε όσα πιστεύουμε ότι χαρακτηρίζουν το «Καθαροχώρι», άσπρα σπίτια, μπαλόνια στις καμινάδες, πράσινα δέντρα, άνθρωποι που δουλεύουν, καθαρίζουν το χωριό τους και βάφουν τα σπίτια τους, ενώ στη λίστα για το «Βρωμοχώρι» καταγράψαμε σκουπίδια, μαύρα σπίτια και δέντρα, καπνός, επικεντρώσαμε δηλαδή στη σχέση ανάμεσα στα διαφορετικά στοιχεία με όρους δυαδικών αντιθέσεων. Μετά αποφασίσαμε όλα αυτά να τα εφαρμόσουμε στην πράξη κατασκευάζοντας σπίτια μαύρα και καθαρά, δέντρα μαύρα και πράσινα, ανθρώπους που τεμπελιάζουν και δουλεύουν τονίζοντας. Το συγκεκριμένο βιβλίο άλλωστε αποτέλεσε το βασικό κορμό του σεναρίου της καλοκαιρινής γιορτής του σχολείου σε συνδυασμό με τη διασκευή που διεξήχθη από τις εκπαιδευτικούς, σύμφωνα με τις ανάγκες και τα ενδιαφέροντά μας. Άλλωστε η καταληκτική δραστηριότητα του Project, αποτελεί τη μαθησιακή δραστηριότητα με την οποία «κορυφώνεται και καταλήγει το πρόγραμμα» παρέχοντας στους μαθητές την ευκαιρία για «σύνθεση και συγκέντρωση του προϊόντος» (Κούσουλας, 2004, σ. 105), διατηρώντας το διαθεματικό χαρακτήρα κι ενοποιώντας τις «γνωστικές εξακτινώσεις τους θέματος» (ο.π., σ.

105). Λειτουργεί, επιπλέον, ως δραστηριότητα διάχυσης του προγράμματος, παράγοντας εξίσου σημαντικός για την αποτελεσματικότητά του. Στόχος, Γλώσσα: αναγνώριση και γραφή οικείων λέξεων και γραμμάτων μέσα σε από μια εναλλακτική μορφή κειμένου αυτού της λίστας. Παιδί και Δημιουργική Έκφραση: ανάπτυξη της δημιουργικότητας.

20

Δραστηριότητα: «Ένα Ζωντανό και Ένα Καμένο Δάσος»: Μετά την ανάγνωση του βιβλίου (Το Καμένο Δάσος, Βλαχοπούλου 1997) ακολούθησε συζήτηση για τη μόλυνση του αέρα από το μαύρο καπνό που απελευθερώνεται από το κάψιμο των δασών. Η συζήτηση επεκτάθηκε στις αιτίες των πυρκαγιών και τις συνέπειες τους στη ζωή των ζώων, των φυτών και φυσικά των ανθρώπων (έλλειψη οξυγόνου, πλημμύρες). Μιλήσαμε για τα είδη των δασών στην Ελλάδα (φρύγανα, φυλλοβόλα, παράχθια, ελατοδάση κ.τ.λ.) και των ζώων που ζουν σε αυτά. Κατόπιν αποφασίσαμε σε μια γωνιά της τάξης να φτιάξουμε ένα ζωντανό και ένα καμένο δάσος. Στο ζωντανό δάσος εκτός από τα πράσινα δέντρα που έφτιαξε το κάθε παιδί χρησιμοποιώντας άχρηστα υλικά (κουρελάκια και ρολά από χαρτί τουαλέτας) επέλεξε να φτιάξει και ένα από τα ζώα του δάσους που επιθυμούσε (βλ. Εικόνα 3). Όμως και για την κατασκευή των καμένων δέντρων τα παιδιά χρησιμοποίησαν άχρηστα υλικά: εφημερίδες που τις βάψαμε μαύρες για τα κλαδιά των δέντρων και ρολά από χαρτί τουαλέτας για τους κορμούς. Στόχος, Παιδί και Φυσικό Περιβάλλον: Ανάπτυξη του προβληματισμού για τη μόλυνση του αέρα και τις συνέπειες της στη ζωή των ζωντανών οργανισμών. Ευαισθητοποίηση γύρω από την προστασία του φυσικού περιβάλλοντος. Παιδί και Δημιουργική Έκφραση: Ανάπτυξη της δημιουργικότητας Στόχοι: Παιδί και Γλώσσα: Προφορική Επικοινωνία (Ομιλία και Ακρόαση): Τα νήπια καλούνται μέσα από ερεθίσματα οπτικοακουστικού υλικού να προβληματιστούν για τη μόλυνσης της θάλασσας και τις συνέπειες της στους οργανισμούς που κατοικούν σε αυτή. Παιδί και Γλώσσα: Γραφή και Γραπτή Έκφραση: Τα νήπια καλούνται να καταγράψουν όπως μπορούν τις σκέψεις τους για τη μολυσμένη θάλασσα και να στείλουν μήνυμα. Παιδί Δημιουργία και Έκφραση: Εικαστικά: α. Τα νήπια καλούνται να αξιοποιήσουν υλικά ζωγραφικής. β. Να χρησιμοποιήσουν τη φαντασία τους και να ζωγραφίσουν όπως επιθυμούν τη μολυσμένη και καθαρή θάλασσα.

Δραστηριότητα: «Απορρίμματα στη Θάλασσα»: Καθώς πλησίαζε ο καιρός για το καλοκαίρι μιλούσαμε για τα απορρίμματα στη θάλασσα και προσπαθήσαμε να ευαισθητοποιήσουμε τα νήπια και τα προνήπια για τις συνέπειες τους. Ζωγραφίσαμε σε επίπεδο ολομέλειας αλλά και ατομικό επίπεδο τη μολυσμένη και τη καθαρή θάλασσα και έγραψε το κάθε παιδί τις σκέψεις του υπέρ της καθαρής θάλασσας. Στόχοι: Παιδί και Γλώσσα: Προφορική Επικοινωνία (Ομιλία και Ακρόαση): α. Τα νήπια καλούνται να εκφράσουν τους προβληματισμούς τους ύστερα από την επίσκεψη τους στο Κέντρο Διάσωσης Θαλάσσιων Χελωνών, «Αρχέλων» και μετά από την παρακολούθηση σχετικού video και να τους ανακοινώσουν καθώς επίσης και για τη Φώκια Monachus. Παιδί και Γλώσσα: Γραφή και Γραπτή Έκφραση: α. Τα νήπια καλούνται να καταγράψουν τους προβληματισμούς τους. β. Τα νήπια καλούνται να καταγράψουν σε επίπεδο ολομέλειας μια συμφωνία για τη προστασία της φώκιας Monachus. Παιδί Δημιουργία και Έκφραση: Εικαστικά: α. Τα νήπια καλούνται να αξιοποιήσουν υλικά ζωγραφικής. β. Να χρησιμοποιήσουν τη φαντασία τους και να ζωγραφίσουν τη χελώνα Καρέτα Καρέτα. Παιδί Ανθρωπογενές Περιβάλλον και Αλληλεπίδραση: Τα νήπια καλούνται να εντοπίζουν στο χάρτη σημεία που τους ενδιαφέρουν.

21

Δραστηριότητα: «Χελώνα Καρέτα Καρέτα και Φώκια Monachus»: Στη συνέχεια και με αφορμή την επίσκεψη μας στο Κέντρο Διάσωσης Θαλάσσιων Χελωνών «Αρχέλων», ευαισθητοποιηθήκαμε σχετικά με τις συνέπειες της ρίψης απορριμμάτων στη θάλασσα. Παρακολουθήσαμε επιπλέον επιμορφωτικά video με το θέμα, εντοπίσαμε στο χάρτη της Ελλάδας που γεννάει η χελώνα Καρέτα Καρέτα. Τελικά τη ζωγραφίσαμε και γράψαμε σε ατομικό επίπεδο πως θα την προστατέψουμε. Αντίστοιχα μιλήσαμε και για τη φώκια Monachus, βρήκαμε ποια είναι η ομάδα που τη φροντίζει η «Mom», την εντοπίσαμε στο χάρτη της Ελλάδας και κάναμε συμφωνία για την προστασία της.

Εικόνα 3: Ένα Ζωντανό Δάσος

5. Αξιολόγηση Το πρόγραμμα κέντρισε το ενδιαφέρον των παιδιών καθ’ όλη τη σχολική χρονιά και δημιούργησε θετικές στάσεις και προβληματισμούς προς το περιβάλλον. Τα νήπια υιοθέτησαν καινούργιες αντιλήψεις και στάσεις με την κατανόηση της αξίας της ανακύκλωσης. Η εμπλοκή και της οικογένειας δημιούργησε προϋποθέσεις θετικές για μια καλή συνεργασία. Το ενδιαφέρον της πλειοψηφίας των γονέων άλλωστε για συμμετοχή εκφράστηκε έμπρακτα μέσω της εμπλοκής τους στη δράση «Ο Αρχισυντάκτης της Εβδομάδας», με χρονικό ορίζοντα εφαρμογής της από τον Ιανουάριο έως τον Ιούνιο 2016. Το κάθε παιδί έχοντας στη διάθεσή του τρεις ημέρες είχε τη δυνατότητα, με τη βοήθεια προσώπων από το οικογενειακό ή συγγενικό του περιβάλλον, να παρουσιάσει στην ολομέλεια μια δραστηριότητα (ανάγνωση βιβλίου, μία κατασκευή, ένα ομαδικό παιχνίδι κ.τ.λ.) έχοντας ως θέμα τα απορρίμματα και τη ρύπανση του περιβάλλοντος από αυτά. Συμπέρασμα γενικό από το πρόγραμμα είναι ότι άλλαξε τις στάσεις τόσο των μαθητών όσο και των γονέων απέναντι στο περιβάλλον και ενδυνάμωσε τη συνεργασία τους με το Νηπιαγωγείο.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΕΣ ΑΝΑΦΟΡΕΣ Αγγελοπούλου Β., (2011), Ιστορίες από την Ελληνική Μυθολογία για Μικρά Παιδιά, Αθήνα: Άγκυρα.

22

Βλαχοπούλου Σ., (1997), Το Καμένο Δάσος της Στέλλας, Αθήνα: Κέδρος. Διαφέρμου Χ., Κουλούρη Π. & Μπασαγιάννη Ε., (2006), Οδηγός Νηπιαγωγού. Εκπαιδευτικοί σχεδιασμοί. Δημιουργικά περιβάλλοντα μάθησης, Αθήνα: ΟΕΔΒ. Ελληνική Μυθολογία, (1984), τ. Α', Αθήνα: αδελφοί Στρατίκη. Εκπαιδευτικό Υλικό Ημερίδας από την Περιβαλλοντική Οργάνωση Mom για τη Μεσογειακή Φώκια Monachus. Ζαραμπούκα Σ., (1995), Το Βρωμοχώρι, Αθήνα: Κέδρος. Κούσουλας Φ., (2004), Σχεδιασμός και Εφαρμογή Διαθεματικής Διδασκαλίας, Αθήνα: Ατραπός. Μακ Κι Ντ., (2010), Έλμερ, ο Παρδαλός Ελέφαντας, Αθήνα: Πατάκης. Μέλλου Ε., (2007), Για να σώσουμε τη Φύση Ανακύκλωση ας αρχίσει, Αθήνα: Αυτοέκδοση (υπό επανέκδοση από ΑΚΑΚΙΑ Publications, London). Μέλλου Ε. (Επιμ.), (2012), Βοήθημα εκπαιδευτικού μικρών παιδιών. Θεωρία και Πράξη (1ος, 2ος 3ος και 4ος Τόμος), Αθήνα, (mathegiatopaidi.blogspot.com). Μέλλου Ε., (2017), Εμπρός για Ανακύκλωση, γιατί έχουμε αργήσει, AKAKIA Publications, London (υπό έκδοση). Νάκου Α., (2012), Δημιουργία Μαθητικής Εφημερίδας στο Νηπιαγωγείο, στο Ε. Μέλλου

(Επιμ.), Βοήθημα Εκπαιδευτικού Μικρών Παιδιών. Θεωρία και Πράξη, (2ος Τόμος,

Γνωστικά

Αντικείμενα

–

Αξιολόγηση,

σελ.

42-50),

Αθήνα

(mathegiatopaidi.blogspot.com). Πάππος Α. & Βουργουτζή Ν., (2012), Δημιουργία Λεξικού και Εφημερίδας στο Νηπιαγωγείο, στο Ε. Μέλλου (Επιμ.), Βοήθημα Εκπαιδευτικού Μικρών Παιδιών. Θεωρία και Πράξη, (2ος Τόμος, Γνωστικά Αντικείμενα - Αξιολόγηση, σελ. 5162), Αθήνα (mathegiatopaidi.blogspot.com). Σαρρή Ζ., (2016), Aρλεκίνος, Αθήνα: Πατάκης. Τριβιζάς Ε., (2007), Το Χωριό της Χαράς, Αθήνα: Παπαδόπουλος Φακίνου Ε., (1997), Ντενεκεδούπολη, Αθήνα: Κέδρος ΠΗΓΕΣ ΑΠΟ ΔΙΑΔΙΚΤΥΟ Λάχλου

Σ.,

Οι

Αρχές

της

Παιδαγωγικής

Φρενέ

και

η

Σχολική Εφημερίδα,

https://skasiarxeio.wordpress.com Λάχλου Σ., Σχολική Εφημερίδα. Ένα Σχέδιο Εργασίας, https://skasiarxeio.wordpress.com/ Ζήση, Α. http://dreamkindergarten.blogspot.gr/2013/01/blog-post_27.html 23

Aφιέρωμα της Google στον Βασίλι Καντίνσκι, http://www.typosthes.gr/gr/perissotera/Google-Doodle/article/49122/afieroma-tis-oole-stonbasili-kantinski/, 16 Δεκ 2014

ΗΛΙΟΣ, ΠΗΓΗ ΖΩΗΣ ΚΑΙ ΠΗΓΗ ΕΜΠΝΕΥΣΗΣ!

Καλιακάτσου Αντωνία, Νηπιαγωγός kaliakant@yahoo.com

Περίληψη: Ο ήλιος αποτελεί βασική πηγή ζωής στον πλανήτη μας για τα ζώα, τα φυτά και τον άνθρωπο. Ο ήλιος είναι το πιο πιο κοντινό αστέρι στη γη, και γύρω από αυτόν είναι σε τροχιά όλοι οι πλανήτες του ηλιακού μας συστήματος. Η ηλιακή ενέργεια είναι μια ήπια μορφή ενέργειας, και συμβάλλει σημαντικά στη σωστή διαχείριση των φυσικών πόρων του πλανήτη μας και στην προστασία του περιβάλλοντος Από τα αρχαία χρόνια οι άνθρωποι λάτρευαν τον ήλιο σαν θεό. Στην αρχαία Ελλάδα ο θεός Ήλιος έκανε με το άρμα του το καθημερινό του ταξίδι στον ουρανό, ξεκινώντας από την ανατολή και καταλήγοντας στη δύση. Ο ήλιος και η ομορφιά των τοπίων αποτελούν βασικό γνώρισμα της χώρας μας, και η καλοκαιρία είναι αναπόσπαστο κομμάτι της κουλτούρας μας που ενέπνευσε και τον μεγάλο ποιητή Οδυσσέα Ελύτη. Λέξεις - κλειδιά: Ημέρα, νύχτα, φως, θερμότητα, φωτοσύνθεση, ηλιακή ενέργεια, μυθολογία, ηλιακό σύστημα, ηλιοτρόπιο, τέχνη.

24

1. Σκοπός Να γνωρίσουν τα παιδιά τις ιδιότητες του ήλιου και να συνειδητοποιήσουν τη σπουδαιότητά του σε όλους τους τομείς της ανθρώπινης ζωής.

2. Στόχοι - Να εκφραστούν προφορικά μέσα από την ελεύθερη συζήτηση.

- Να μοιραστούν εμπειρίες και βιώματα.

- Να παίξουν με τις ιδιότητες του ήλιου, όπως τη θερμότητα και το φως.

- Να πειραματιστούν με διάφορα υλικά και να εξάγουν συμπεράσματα για τα φαινόμενα της εξάτμισης και της τήξης.

- Να κατανοήσουν, μέσα από το παιχνίδι, τα φυσικά φαινόμενα της εναλλαγής ημέραςνύχτας και της περιστροφής των πλανητών γύρω από τον ήλιο.

- Να εμπλουτίσουν το λεξιλόγιό τους μαθαίνοντας νέες και σύνθετες λέξεις, όπως ηλιοθεραπεία, ηλιοπροστασία, φωτοσύνθεση.

- Να αποκτήσουν γνώσεις με βιωματικό τρόπο για τη σημασία του ήλιου στο περιβάλλον, όπως τη φωτοσύνθεση.

- Να καλλιεργήσουν θετική στάση για την προστασία του περιβάλλοντος και την ανάγκη εξοικονόμησης ενέργειας.

- Να καλλιεργήσουν τη μαθηματική τους σκέψη, μέσα από παιχνίδια με αριθμούς, ομαδοποιήσεις, αντιστοιχίσεις.

- Να αναπτύξουν τη δημιουργικότητα τους, φτιάχνοντας κατασκευές για τον ήλιο με διάφορα υλικά.

- Να έρθουν σε επαφή με την τέχνη της ζωγραφικής, γνωρίζοντας διαφορετικές τεχνοτροπίες, και με την ποίηση.

- Να ακούσουν ιστορίες από τη μυθολογία.

- Να έρθουν αβίαστα σε επαφή με το γραπτό λόγο.

- Να συνεργαστούν με τρόπο αρμονικό μέσα σε κλίμα αλληλεπίδρασης, για να δημιουργήσουν κάτι ομαδικά.

- Να καλλιεργήσουν την επιθυμία της ανακάλυψης και της φιλομάθειας.

3. Μεθοδολογία

25

Η επεξεργασία του θέματος πραγματοποιήθηκε με τη χρήση της διαθεματικής προσέγγισης. Πρόκειται για ένα θέμα που μπορεί να συνδεθεί με διάφορα γνωστικά αντικείμενα, ώστε τα παιδιά να αποκτήσουν σφαιρική γνώση. Επίσης, στηριχθήκαμε στις αρχές της βιωματικής επικοινωνιακής διδασκαλίας δίνοντας έμφαση στις προηγούμενες εμπειρίες των παιδιών, αλλά και στα ερωτήματά τους, κεντρίζοντας έτσι το ενδιαφέρον τους και δημιουργώντας κίνητρα για παραπέρα μάθηση.

4. Αφόρμηση Η καθημερινή καταγραφή του καιρού και οι απορίες που προέκυψαν αποτέλεσαν αφορμή να διερευνήσουμε περαιτέρω το θέμα. Τα παιδιά εξέφρασαν ερωτήματα, όπως «πού πηγαίνει ο ήλιος όταν έχει σύννεφα;», «πόσο μακριά είναι;», «έχει μάτια και μας βλέπει;». Επίσης, μοιράστηκαν γνώσεις που έχουν ήδη αποκτήσει, όπως «ο ήλιος τη μέρα είναι στον ουρανό και το βράδυ κρύβεται», «ο ήλιος είναι στρογγυλός και κίτρινος», «ο ήλιος είναι ζεστός και καίει». Οι συζητήσεις που προέκυψαν με τα παιδιά για τον ήλιο, καθώς και οι παρατεταμένες ηλιόλουστες ημέρες, μας έδωσαν το κίνητρο να επεξεργαστούμε το θέμα.

5. Δραστηριότητες Α΄ Φάση: Διερεύνηση του θέματος Στην αρχή καταγράψαμε τις αρχικές γνώσεις των παιδιών φτιάχνοντας ένα διάγραμμα (βλέπε διάγραμμα 1).

Διάγραμμα 1

Είναι στρογγυλός Δεν πρέπει να τον κοιτάμε πολλή ώρα

Είναι κίτρινος

Τι γνωρίζουμε για τον ήλιο

26

Είναι στον ουρανό

Μας ζεσταίνει Μας φωτίζει

Στη συνέχεια συζητήσαμε τι θα θέλαμε να μάθουμε για τον ήλιο. Μέσα από αυτή τη συζήτηση διατυπώθηκαν απορίες των παιδιών, όπως «γιατί κρύβεται ο ήλιος τη νύχτα και πού πηγαίνει;» «έχει μέσα φωτιά;», που προσπαθήσαμε στην πορεία να τις αξιοποιήσουμε.

Β΄ Φάση: Υλοποίηση δραστηριοτήτων Γνωρίζοντας τον ήλιο Παιδί και Γλώσσα - Μάθαμε αινίγματα για τον ήλιο: «κλειδώνω, μανταλώνω κι ο κλέφτης είναι μέσα», «ένα μάτι έχει κι όλο τον κόσμο βλέπει», «με ένα ταψάκι βούτυρο όλο τον κόσμο αλείφω», «όλοι σας με αγαπάτε, μα κατάματα δε με κοιτάτε», «ακτίνες έχω, ρόδες δεν έχω, κι όμως τρέχω». Κάθε παιδί με τη χρήση παντομίμας παρουσίασε το αίνιγμα που προτιμούσε, και οι υπόλοιποι έπρεπε να μαντέψουν ποιο είναι.

- Φτιάξαμε το κρυπτόλεξο του ήλιου.

- Διαβάσαμε το βιβλίο «Φωτίζει, Φωτίζει ο Ήλιος» (Γκόντουιν, 2005). Με αφορμή το συγκεκριμένο βιβλίο συζητήσαμε τι γνωρίζουμε ήδη για τον ήλιο και τι καινούριο μάθαμε.

- Φτιάξαμε από χαρτόνι τον ήλιο της φιλίας, και στις ακτίνες που κόψαμε γράψαμε λέξεις που μας προκαλούν θετικά συναισθήματα, όπως αγάπη, ειρήνη, φιλία, χαρά. Παιδί και Εικαστική Αγωγή -Ζωγραφίσαμε σε μεγάλο χαρτόνι έναν ήλιο και προσθέσαμε ακτίνες με τυπώματα παλάμης (Χριστόγερου, Ανδριώτη & Αρμενιάκου, 2007) (βλέπε φωτογραφία 1).

Φωτογραφία 1: «Ήλιος με τυπώματα παλάμης» 27

Παιδί και Μαθηματικά - Μιλήσαμε για το σχήμα του ήλιου, τον κύκλο.

- Φτιάξαμε ένα ήλιο από χαρτόνι χωρίς ακτίνες, και κάρτες με αριθμούς. Ανάλογα με τον αριθμό που βάζαμε μέσα στον ήλιο τα παιδιά έπρεπε να βάλουν και τις αντίστοιχες ακτίνες (βλέπε φωτογραφία 2).

Φωτογραφία 2: «Μαθηματικό παιχνίδι με ακτίνες του ήλιου»

- Μιλήσαμε για το κίτρινο χρώμα του ήλιου. Στη συνέχεια εντοπίσαμε και καταγράψαμε όλα τα κίτρινα πράγματα που γνωρίζουμε. Μελέτη Περιβάλλοντος - Μέσα από ερωτήσεις συζητήσαμε με τα παιδιά για τις ιδιότητες του ήλιου. Τι νιώθουμε όταν έχει πολύ ήλιο; Τι ρούχα φοράμε; Χρειάζεται να ανάψουμε το φως την ημέρα και γιατί; Όλα τα παιδιά γνωρίζουν ότι ο ήλιος μας δίνει φως και θερμότητα.

- Πειραματιστήκαμε στην αυλή με τις σκιές μας. Γιατί δημιουργείται η σκιά; Αν δεν υπήρχε το φως, θα βλέπαμε τη σκιά μας; Βγάλαμε το συμπέρασμα ότι το φως του ήλιου, όταν στην πορεία του συναντήσει ένα αδιαφανές σώμα, δημιουργεί σκιά.

- Πειραματιστήκαμε ξανά, αυτή τη φορά με την εξάτμιση του νερού. Βάλαμε λίγο νερό σε διάφανο βαζάκι σημειώνοντας με μαρκαδόρο τη στάθμη το νερού. Το αφήσαμε στην αυλή μια ηλιόλουστη ημέρα. Την επομένη αναρωτηθήκαμε τι θα έχει συμβεί. Η στάθμη του νερού θα είναι ίδια; Κάναμε υποθέσεις και στη συνέχεια φέραμε το βαζάκι στην τάξη. Η στάθμη είχε πέσει· κι αυτό γιατί ο ήλιος εξατμίζει το νερό. Μιλήσαμε για τη σημασία του ήλιου στον κύκλο του νερού.

- Με ποιο όργανο μετράμε τη θερμοκρασία του ήλιου; Έχουμε στο σπίτι μας θερμόμετρα; Αποφασίσαμε να βγάλουμε ένα θερμόμετρο στην αυλή και να καταγράψουμε σε πίνακα με τις ημέρες, τη θερμοκρασία. Έπειτα κάναμε συγκρίσεις. Ποια μέρα είχε περισσότερη και ποια λιγότερη ζέστη, και γιατί; Φυσική Αγωγή 28

-Σχηματίσαμε ένα κύκλο με χαρτοταινία στο πάτωμα που αναπαριστούσε τον ήλιο. Τα παιδιά περπατούσαν έξω από τον κύκλο και, μόλις χτύπαγε το τύμπανο, ξάπλωναν στο πάτωμα και έκαναν με το σώμα τους τις ακτίνες του ήλιου.

Εναλλαγή μέρας-νύχτας Μουσική Αγωγή - Ακούσαμε το τραγούδι από τη Λιλιπούπολη «Ανατολή και Δύση» και το τραγουδήσαμε μαζί με τα παιδιά. Σε τι αναφέρεται; Παίρνουμε απαντήσεις, όπως «ο ήλιος ανεβαίνει την ημέρα στον ουρανό και το βράδυ κρύβεται και γίνεται νύχτα». Παιδί και Γλώσσα - Φτιάξαμε δυο κάρτες που έγραφαν «Ανατολή» και «Δύση». Όταν δείχναμε την ανατολή, τα παιδιά σήκωναν μια μπάλα ψηλά αναπαριστώντας τον ήλιο που ανατέλλει, και όταν δείχναμε «δύση», χαμήλωναν την μπάλα, γιατί ο ήλιος έδυε.

- Μάθαμε το αίνιγμα «είναι δύο παιδάκια, ένα άσπρο κι ένα μαύρο, παίζουν κυνηγητό, μα ποτέ δεν πιάνονται».

- Διαβάσαμε τον «Φεγγαροσκεπαστή» (Puybaret, 2003) Μελέτη Περιβάλλοντος

- Αποφασίσαμε να συζητήσουμε για το φαινόμενο της εναλλαγής ημέρας και νύχτας. Η γη είναι ένας πλανήτης που περιστρέφεται γύρω από τον εαυτό της, κι αυτή η περιφορά διαρκεί μια ημέρα. Επίσης, η γη περιστρέφεται γύρω από τον ήλιο. Στη μεριά της γης που είναι πιο κοντά στον ήλιο έχουμε μέρα, ενώ στην άλλη νύχτα.

- Τι βγαίνει στον ουρανό τη νύχτα, όταν κρύβεται ο ήλιος; Τι γνωρίζουμε για το φεγγάρι; Το φεγγάρι είναι δορυφόρος της γης, είναι ετερόφωτο σώμα, γιατί φωτίζεται από τον ήλιο, και γυρίζει γύρω από τη γη.

- Πειραματιζόμαστε με την υδρόγειο σφαίρα κι έναν φακό. Η γη γυρίζει γύρω από τον εαυτό της κι εμείς κρατάμε τον φακό σε ένα σταθερό σημείο. Εκεί που φωτίζεται η γη είναι μέρα, κι εκεί που δεν πέφτει το φως είναι νύχτα.

- Ο ήλιος το πρωί βγαίνει από την ανατολή και το απόγευμα πηγαίνει στη δύση. Τι σημαίνει αυτό; Σχεδιάσαμε στο πάτωμα τα τέσσερα σημεία του ορίζοντα και είπαμε ότι είναι ο Βοράς, ο Νότος, η Ανατολή και η Δύση. Μιλήσαμε για την πυξίδα, η οποία είναι το όργανο που δείχνει τα σημεία του ορίζοντα, και ζητήσαμε από τα παιδιά, αν έχουν στο σπίτι, να τη φέρουν για να τη δούμε στην τάξη. Παιδί και Μαθηματικά -Τοποθετήσαμε κάρτες που έδειχναν το πρωί, το μεσημέρι, το ηλιοβασίλεμα και τη νύχτα, και τα παιδιά τις έβαλαν σε χρονικά σειρά. Θεατρική Αγωγή 29

-Δραματοποιήσαμε το τραγούδι «Ανατολή και Δύση». Τα παιδιά έγιναν ήλιοι, και όταν άκουγαν τους στίχους που αναφέρονταν στον ήλιο που ανεβαίνει, τέντωναν το σώμα τους ψηλά· όταν άκουγαν ότι ο ήλιος βασιλεύει, σιγά-σιγά χαμήλωναν μέχρι να καθίσουν κάτω. Εικαστική Αγωγή - Παρατηρήσαμε τους πίνακες του Βαν Γκογκ «Έναστρη νύχτα» και «Σταροχάφο με θεριστή και ήλιο που ανατέλλει». Τι βλέπουμε; Ποια χρώματα επικρατούν στους δυο πίνακες; Ποιος μας αρέσει περισσότερο και γιατί; Τα παιδιά εύκολα διέκριναν ότι ο ένας πίνακας μάς δείχνει ημέρα και ο άλλος νύχτα, και ότι στον έναν επικρατεί το κίτρινο χρώμα και στον άλλο το σκούρο μπλε.

- Χωρίσαμε ένα χαρτί σε δύο μέρη, και στο ένα τα παιδιά ζωγράφισαν την ημέρα και στο άλλο μισό τη νύχτα (βλέπε φωτογραφία 3).

Φωτογραφία 3: «Ζωγραφική μέρα-νύχτα»

Παιδί και Γλώσσα-Μαθηματικά -Ψηφίσαμε τον πίνακα του Βαν Γκογκ που προτιμάμε. Σε ένα μεγάλο χαρτί το κάθε παιδί έγραψε το όνομά του κάτω από το πίνακα που προτιμούσε. Μετρήσαμε, κάναμε συγκρίσεις, και συμπεράναμε ότι «η έναστρη νύχτα» βγήκε πρώτη στις προτιμήσεις. Φυσική Αγωγή - Αναπαραστήσαμε την κίνηση ήλιου - γης - σελήνης. Ένα παιδί στο κέντρο ήταν ο ήλιος και παρέμενε ακίνητο. Το παιδί - γη έκανε στροφή γύρω από τον εαυτό του και τον ήλιο, και το παιδί σελήνη γυρνούσε γύρω από τη γη (Χριστόγερου, Ανδριώτου & Αρμενιάκου, 2007).

- Παίξαμε το παιχνίδι «μέρα ή νύχτα». Η νηπιαγωγός έδειχνε μια κάρτα με την εικόνα του ήλιου, και τότε τα παιδιά έκαναν με κινήσεις δραστηριότητες της ημέρας, κι όταν έδειχνε την κάρτα με την εικόνα του φεγγαριού, ξάπλωναν και κοιμόντουσαν.

Το ηλιακό σύστημα: Ο ήλιος είναι το κοντινότερο αστέρι στη γη. Η γη μας είναι ένας πλανήτης. Γύρω από τον ήλιο βρίσκονται σε τροχιά οχτώ πλανήτες που αποτελούν το ηλιακό μας σύστημα. Μελέτη Περιβάλλοντος 30

-Παρατηρήσαμε εικόνες με τους πλανήτες του ηλιακού μας συστήματος. Μαζί με τα παιδιά διαπιστώσαμε ότι δεν είναι όλοι το ίδιο κοντά στον ήλιο και ότι δεν έχουν όλοι το ίδιο μέγεθος, ούτε το ίδιο όνομα. Παιδί και Γλώσσα -Φτιάξαμε πίνακα αναφοράς με τα ονόματα των πλανητών και γράψαμε τα ονόματά τους. Παιδί και Γλώσσα-Πληροφορική -Διαβάσαμε τα βιβλία «Ηλιακό σύστημα» (Coupe, 2008) και «Τι υπάρχει στον ουρανό;» (Smith, 2005), και εκτυπώσαμε πληροφορίες για το διάστημα και το σύμπαν από τον υπολογιστή για να εμπλουτίσουμε τις γνώσεις μας. Παιδί και Μαθηματικά - Μετρήσαμε τους πλανήτες και γράψαμε τον αριθμό.

- Βάλαμε τους πλανήτες στη σειρά από τον μικρότερο στον μεγαλύτερο.

- Εντοπίσαμε ποιοι πλανήτες είναι πιο κοντά και ποιοι πιο μακριά στον ήλιο. Εικαστική Αγωγή - Ζωγραφίσαμε τον πλανήτη μας, τη γη.

- Κάναμε ομαδικό κολάζ «το ηλιακό σύστημα» (βλέπε φωτογραφία 4).

Φωτογραφία 4: «Κολάζ το ηλιακό σύστημα»

Γλώσσα - Φυσική Αγωγή -Διαβάσαμε το βιβλίο «Γυρίζει, γυρίζει η γη» (Λούελλυν, 1999) και στη συνέχεια κάναμε αναπαράσταση του ηλιακού συστήματος με τα σώματά μας. Πρώτα γράψαμε ταμπέλες με τα ονόματα των πλανητών και του ήλιου. Στο κέντρο ένα παιδί φόρεσε την ταμπέλα «ήλιος» και το κάθε παιδί την ταμπέλα του πλανήτη που αναπαριστούσε. Στη συνέχεια οι πλανήτες μπήκαν στη θέση τους σε σχέση με τον ήλιο και περπατούσαν κυκλικά σε τροχιά γύρω του.

31

Μουσική Αγωγή -Ακούσαμε το τραγούδι «Ένας ήλιος, μια γη, ένα φεγγάρι» από τα «Λάχανα και χάχανα, ρυθμοί και αριθμοί».

Ηλιακή ενέργεια Μελέτη Περιβάλλοντος - Φυτέψαμε γλαστράκια με φακές και τα τοποθετήσαμε στο παράθυρο, όπου υπάρχει μεγάλη πηγή φωτός.

- Φροντίσαμε τα γλαστράκια μας, ποτίζοντάς τα. Παρατηρήσαμε πόσο γρήγορη ήταν η ανάπτυξη των φυτών. Τι θα γινόταν, αν ένα γλαστράκι το κρύβαμε σε σκιερό μέρος όπως η ντουλάπα του γραφείου; Κάναμε το πείραμα και διαπιστώσαμε ότι δεν έχει την ίδια ανάπτυξη, γιατί δεν είναι κοντά στο φως του ήλιου (Βασιλάκη, 2008).

- Συζητήσαμε για τη διαδικασία της φωτοσύνθεσης και το πόσο απαραίτητος είναι ο ήλιος για να υπάρξει ζωή.

- Για να δείξουμε μια άλλη ιδιότητα του ήλιου, τη θερμότητα, πήραμε μια βρεγμένη πετσέτα και μια ηλιόλουστη μέρα τη βγάλαμε στην αυλή, και διαπιστώσαμε ότι στέγνωσε γρήγορα. Συμπεράναμε ότι αυτό οφείλεται στη θερμότητα του ήλιου (Βασιλάκη, 2008).

- Πού αλλού χρησιμοποιούμε τη δύναμη του ήλιου στην καθημερινή μας ζωή; Γνωρίζουμε τι σημαίνει ηλιακή ενέργεια; Ποιες άλλες μορφές ενέργειας γνωρίζουμε; Οι άνθρωποι και όλοι οι ζωντανοί οργανισμοί για να ζήσουν χρειάζονται ενέργεια.

- Αναζητήσαμε πληροφορίες στο διαδίκτυο, και εκτυπώσαμε εικόνες με ηλιακούς θερμοσίφωνες και φωτοβολταϊκά.

- Συζητήσαμε με τα παιδιά αν γνωρίζουν τι είναι. Όλοι πλέον έχουμε ηλιακό θερμοσίφωνα και τα παιδιά τον αναγνώρισαν στις εικόνες, και μάλιστα γνώριζαν ότι κάνει το νερό ζεστό.

- Στους ηλιακούς θερμοσίφωνες χρησιμοποιείται η θερμότητα του ήλιου. Αποφασίσαμε να ζεστάνουμε κι εμείς νερό στον ήλιο. Βάλαμε σε δύο λεκάνες νερό. Στον πάτο της μιας τοποθετήσαμε άσπρη πλαστική επιφάνεια και στον πάτο της άλλης μαύρη. Βγάλαμε τις λεκάνες στην αυλή μια ημέρα με ήλιο και κάναμε υποθέσεις σε ποια λεκάνη θα ζεσταθεί το νερό πιο πολύ. Διαπιστώσαμε ότι η λεκάνη με τη μαύρη επιφάνεια είχε πιο ζεστό νερό, κι αυτό γιατί το μαύρο χρώμα απορροφά τις ακτίνες του ήλιου (Βασιλάκη, 2008).

- Μιλήσαμε για την προστασία του περιβάλλοντος, και για το πόσο σημαντικό είναι να εξοικονομούμε ενέργεια και να χρησιμοποιούμε ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, όπως η αιολική και η ηλιακή που προέρχονται από τη φύση. Παιδί και Γλώσσα - Διαβάσαμε τα βιβλία «Μεγαλώνει μεγαλώνει το φυτό» (Γκόντουιν, 1999), «Η ενέργεια κλικ!» (Χιμένεθ & Χιμένεθ, 2010), «Η εκπληκτική ενέργεια» (Cullimore, 2010).

32

- Φτιάξαμε αφίσα στην οποία τα παιδιά ζωγράφισαν κι έγραψαν τι χρειάζεται ένα φυτό για να μεγαλώσει.

- Διαβάσαμε από τους μύθους του Αισώπου το «΄Ηλιος και Αέρας» (Davidson, 2014), όπου τα δυο στοιχεία της φύσης φιλονικούν για το ποιος είναι ο πιο δυνατός, και το δραματοποιήσαμε. Παιδί και Μαθηματικά - Κάναμε αντιστοιχίσεις τοποθετώντας ένα ηλιακό θερμοσίφωνα σε κάθε σπίτι.

-Αντιστοιχίσαμε ήλιους με φωτοβολταϊκά.

- Μετρήσαμε εικόνες σπιτιών με ηλιακούς θερμοσίφωνες και εικόνες σπιτιών με φωτοβολταϊκά. Πόσα είναι; Ποια είναι περισσότερα και ποια λιγότερα; Παιδί και Μουσική -Ακούσαμε το «Ηλιακό Λεωφορείο» από τη Λιλιπούπολη.

Ηλιοπροστασία Παιδί και Γλώσσα - Κατά τις ζεστές και ηλιόλουστες ημέρες, πολλά παιδιά φορούσαν καπέλο. Γιατί το κάνουμε αυτό; Πρέπει να προστατεύουμε τον εαυτό μας από τον ήλιο; Είναι το ίδιο ζεστός ο ήλιος κατά τους καλοκαιρινούς μήνες; Μέσα από τη συζήτηση ειπώθηκαν κι άλλα μέτρα

προστασίας από τον ήλιο, όπως τα γυαλιά, το αντηλιακό, η ομπρέλα στην παραλία. Καταγράψαμε τις απόψεις των παιδιών.

- Φτιάξαμε πίνακα αναφοράς με τα μέτρα προστασίας από τον ήλιο.

- Κολλήσαμε μια αφίσα στην πόρτα του σχολείου με το τι πρέπει να κάνουμε όταν έχει πολλή ζέστη και τι να αποφεύγουμε.

- Μιλήσαμε για σύνθετες λέξεις, όπως ηλιοπροστασία, ηλιοθεραπεία, ηλιαχτίδα.

- Διαβάσαμε τους «Δερματούληδες στο ταψί του ήλιου» (Ράσσελμαν, 1997). Παιδί και Μαθηματικά -Μετρήσαμε καπέλα και κάναμε αντιστοιχίσεις, ένα καπέλο σε κάθε παιδί. Εικαστική Αγωγή - Φτιάξαμε γυαλιά ηλίου από χαρτόνι.

- Παρουσιάσαμε στα παιδιά τον πίνακα του Νικόλαου Λύτρα «Το ψάθινο καπέλο». Τι χρώματα επικρατούν στον πίνακα; Τι φοράει το αγόρι; Πώς το λένε; Ποια εποχή μας δείχνει ο πίνακας; Μέσα από ερωτήσεις φτιάξαμε μια μικρή ιστορία για το αγόρι με το καπέλο.

- Ζωγραφίσαμε ένα αγόρι και για καπέλο κάναμε τύπωμα με σφουγγάρι, το οποίο κόψαμε σε σχήμα καπέλου (Κασιωτάκη-Παυλοπούλου, 2011α).

33

Φυσική Αγωγή - Παίξαμε ένα παιχνίδι με στεφάνια τα οποία μέσα είχαν χάρτινα δέντρα. Τα παιδιά υποδύονταν πως έπαιζαν γιατί ήταν ακόμα πρωί, όμως όταν ακουγόταν το τύμπανο, ερχόταν το μεσημέρι και ο ήλιος έκαιγε πολύ. Τότε τα παιδιά έμπαιναν μέσα στα στεφάνια, για να καθίσουν στη σκιά του δέντρου και να προφυλαχτούν.

- Παίξαμε το παραδοσιακό παιχνίδι «Αλάτι ψιλό, αλάτι χοντρό» με ένα καπέλο.

Ο Ήλιος ο ηλιάτορας Παιδί και Γλώσσα -Διαβάσαμε αποσπάσματα από τον «Ήλιο τον Ηλιάτορα» του Οδυσσέα Ελύτη. «Ο ήλιος ο ηλιάτορας ο πετροπαιχνιδιάτορας από την άκρη των ακρώ κατηφοράει στο Ταίναρο. Φωτιά ΄ναι το πηγούνι του χρυσάφι το πηρούνι του»

Για ποιον μας μιλάει το ποίημα; Γιατί τον αναφέρει «ηλιάτορα»; Τι μας θυμίζει η λέξη; Τα παιδιά εντόπισαν την ομοιότητα της λέξης με τη λέξη «αυτοκράτορας», κι έτσι καταλήξαμε ότι ο ήλιος είναι αρχηγός. Ο ποιητής αναφέρει «φωτιά είναι το πηγούνι του χρυσάφι το πηρούνι του». Εμείς πώς τον φανταζόμαστε; - Βρίσκουμε κι άλλες σύνθετες λέξεις, όπως το «πετροπαιχνιδιάτορας». Πώς θα λεγόταν αν έπαιζε με την άμμο, «αμμοπαιχνιδιάτορας», με τη θάλασσα, «θαλασσοπαιχνιδιάτορας».

- Εκτυπώνουμε ένα απόσπασμα από το ποίημα και μέσα σε αυτό εντοπίζουμε το «η», το πρώτο γράμμα του ήλιου. Παιδί και Εικαστική Αγωγή - Τα παιδιά ζωγράφισαν τον δικό τους ήλιο ηλιάτορα, όπως τον φαντάζονταν.

- Φτιάξαμε μάσκες - ήλιους και γίναμε όλοι ηλιάτορες. Τι βλέπουμε από ψηλά; Τι μας αρέσει; Τι δε μας αρέσει; Μελέτη Περιβάλλοντος -Ο ήλιος ο ηλιάτορας από όλους τους τόπους που γύρισε αγαπάει μόνο τη χώρα μας. Διαβάσαμε το σχετικό απόσπασμα: «Ε σεις στεριές και θάλασσες τ’ αμπέλια κι οι χρυσές ελιές ακούτε τα χαμπέρια μου μέσα στα μεσημέρια μου

34

«Σε όλους τους τόπους κι αν γυρνώ Μόνον ετούτο αγαπώ!» Συζητήσαμε με τα παιδιά τις ομορφιές του τόπου μας, και ζητήσαμε να μας φέρουν εικόνες και φωτογραφίες για μέρη που έχουν επισκεφτεί με τους γονείς τους. Στη συνέχεια τα εντοπίσαμε στο χάρτη. Εικαστική Αγωγή - Γλώσσα -Φτιάξαμε ένα μεγάλο ήλιο από χαρτόνι και μέσα γράψαμε τόπους που θα μπορούσε να πάει. Μουσική Αγωγή -Ακούσαμε τραγούδια που έχουν μελοποιηθεί από τον «Ήλιο τον ηλιάτορα».

Τα ηλιοτρόπια του Βαν Γκογκ Εικαστική Αγωγή - Παρατηρήσαμε τον πίνακα και συζητήσαμε με τα παιδιά τι απεικονίζει, τι χρώματα χρησιμοποίησε ο ζωγράφος, με τι μοιάζουν τα λουλούδια αυτά. Λέγονται ηλιοτρόπια και ακολουθούν την πορεία του ήλιου.

- Ζωγραφίσαμε με πινέλα τα δικά μας ηλιοτρόπια.

- Κάναμε έκθεση ζωγραφικής στη γωνιά της τέχνης με τα ηλιοτρόπια μας. Παιδί και Γλώσσα -Διαβάσαμε το γλωσσοδέτη του Τριβιζά (Τριβιζάς, 2013) «Ένα ηλιοτρόπιο, μα ποιο ηλιοτρόπιο; Ένα ηλιοτρόπιο, που άλλαξε θέση με τον ήλιο». Θεατρική Αγωγή -Τα παιδιά μεταμορφώθηκαν σε ηλιοτρόπια. Ένα παιδί ήταν ο ήλιος και κράταγε έναν κίτρινο κύκλο. Όταν άλλαζε θέση, τα παιδιά-ηλιοτρόπια γύριζαν το κεφάλι τους προς αυτόν. Μυθολογία Δαίδαλος και Ίκαρος Παιδί και Γλώσσα -Διαβάσαμε το μύθο του «Δαίδαλου και Ίκαρου» (Καπούτση, 2007α και 2007β). Εικαστική Αγωγή -Ζωγραφίσαμε τους ήρωες του μύθου. Μελέτη Περιβάλλοντος

35

-Γιατί έλιωσε το κερί στα φτερά του Ίκαρου; Συζητήσαμε με τα παιδιά, καταλήγοντας στο συμπέρασμα ότι η θερμότητα λιώνει κάποια υλικά. Αποφασίσαμε να βγάλουμε ένα κερί στην αυλή και να δούμε τι θα γίνει. Το κερί έγινε μαλακό κι άλλαξε σχήμα, γιατί άρχισε να λιώνει. Προσθέσαμε κι άλλα υλικά στο πείραμά μας. Πήραμε βούτυρο από την κουζίνα και παγάκια από την κατάψυξη. Τι θα γίνει αν τα βάλουμε κοντά στον ήλιο; Διαπιστώσαμε ότι έλιωσαν κι αυτά. Αυτό το φαινόμενο λέγεται τήξη. Φυσική Αγωγή -Μεταμορφωθήκαμε σε Ίκαρους που πετάνε στον ουρανό. Όταν χτυπάγαμε το τύμπανο αργά, πετάγαμε χαμηλά, όταν το χτυπάγαμε γρήγορα, πετάγαμε ψηλά. Όταν το τύμπανο σταματούσε, πέφταμε στη θάλασσα. Εικαστκή Αγωγή - Δείξαμε τον πίνακα «Ίκαρος» του Ματίς, εστιάζοντας στην διαφορετική τεχνοτροπία του ζωγράφου. Τι χρώμα είναι ο Ίκαρος; Έχει χαρακτηριστικά προσώπου; - Φτιάξαμε με τα παιδιά κολάζ κόβοντας το περίγραμμα από τον πίνακα του Ματίς (Κασιωτάκη-Παυλοπούλου, 2011β)

Ο μύθος του Φαέθοντα Παιδί και Γλώσσα -Διηγηθήκαμε το μύθο του θεού ήλιου που με το άρμα του ξεκινούσε από την Ανατολή, ταξίδευε περνώντας θάλασσες και βουνά μέχρι να φτάσει στο παλάτι του στη δύση. Όταν έδωσε το άρμα του στο γιο του Φαέθοντα, αυτός οδηγούσε το άρμα άλλοτε μακριά από τη γη

η οποία καλυπτόταν με παγωνιά, κι άλλοτε τόσο κοντά που όλα καίγονταν (Καπούτση, 2007α και 2007β). Θεατρική Αγωγή -Δραματοποιήσαμε το μύθο του Φαέθοντα.

5. Αξιολόγηση Τα παιδιά έδειξαν μεγάλο ενδιαφέρον κατά την ανάπτυξη του θέματος. Ιδιαίτερα το ηλιακό σύστημα κέντρισε την περιέργειά τους, αλλά και τα πειράματα αποτέλεσαν κίνητρο για την ενεργή συμμετοχή όλων των παιδιών. Στο τέλος του σχεδίου εργασίας φτιάξαμε μια γωνιά με εικόνες από το θέμα που επεξεργαστήκαμε, με τα βιβλία που διαβάσαμε και τις κατασκευές που δημιουργήσαμε. Με αυτόν τον τρόπο αναπτύχθηκε συζήτηση, και διαπιστώσαμε ότι τα παιδιά απέκτησαν γνώσεις και μιλούσαν με ενθουσιασμό για όλα αυτά που μαζί δημιουργήσαμε. Δείξαμε στα παιδιά το διάγραμμα που είχαμε φτιάξει στην αρχή της χρονιάς με τις ήδη υπάρχουσες γνώσεις που είχαν για τον ήλιο, και συζητήσαμε τι επιπλέον γνώσεις κατακτήσαμε. Μέσα από το θέμα που επεξεργαστήκαμε μάθαμε για τη διαδικασία της φωτοσύνθεσης, το ηλιακό σύστημα, το μύθο του Φαέθοντα και τον ήλιο τον ηλιάτορα. Στη συνέχεια τα παιδιά ζωγράφισαν αυτό που θεωρούσε το καθένα ως το πιο όμορφο και σημαντικό που έμαθε για τον ήλιο.

36

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΕΣ ΑΝΑΦΟΡΕΣ Βασιλάκη Α., (2008), Η περιβαλλοντική εκπαίδευση στο νηπιαγωγείο, Αθήνα: Κέδρος. Γκόντουιν Σ., (2005), Φωτίζει, φωτίζει η γη, Αθήνα: Πατάκης. Γκόντουιν Σ., (1999), Μεγαλώνει, μεγαλώνει το φυτό, Αθήνα: Πατάκης.

Cullimore S., (2010), Η εκπληκτική ενέργεια, Κύπρος: Πάργα.

Coupe R., (2008), Το ηλιακό σύστημα, Αθήνα: Αγκύρα.

Davidson S., (διασκευή), (2014), Ιστορίες από τον Αίσωπο, Αθήνα: Πατάκης. Ελύτης Ο., (2000), Ο ήλιος ο ηλιάτορας, Αθήνα: Ίκαρος.

Helm H. & Katz L.,(2002), Μέθοδος project και προσχολική εκπαίδευση, Αθήνα: Μεταίχμιο. Καπούτση Σ., (2007α), Ελληνική Μυθολογία θεότητες και ήρωες, Αθήνα: Διάπλαση.

Καπούτση Σ., (2007β), Ελληνική Μυθολογία-Ιστορίες, Αθήνα: Διάπλαση. Λούελλυν Κ., (1999), Γυρίζει, γυρίζει η γη, Αθήνα: Πατάκης. Παυλοπούλου-Κασιωτάκη Α ., (2010), Φως-Σκιά-Θέατρο σκιών, Αθήνα: Μένανδρος. Παυλοπούλου-Κασιωτάκη Α., (2011α), Τα πρώτα βήματα στην τέχνη τόμος 1 Αθήνα: Μένανδρος. Παυλοπούλου-Κασιωτάκη Α., (2011β), Τα πρώτα βήματα στην τέχνη τόμος 2 Αθήνα: Μένανδρος.

Puybaret E., (2003), Ο φεγγαροσκεπαστής, Αθήνα: Αίσωπος. Ράσσελμαν Ά., (1997), Οι δερματούληδες στο ταψί του ήλιου, Αθήνα: Άμμος.

Smith I., (2005), Τι υπάρχει στον ουρανό; Αθήνα: Σαββάλας. Τριβιζάς Ε., (2013), Αλφαβητάρι με γλωσσοδέτες, Αθήνα: Μεταίχμιο.

37

Χιμένεθ Ν. & Χιμένεθ Ε., (2010), Η ενέργεια κλικ! Αθήνα: Μεταίχμιο. Χριστόγερου Κ., Ανδριώτη Ε. & Αρμενιάκου Κ., (2007), Δημιουργικές διαθεματικές δραστηριότητες με αφορμή ένα ποίημα, Αθήνα: Κέδρος.

ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΥΓΙΕΙΝΗ ΔΙΑΤΡΟΦΗ Γαροφαλάκη Θέμις-Μελίνα, Νηπιαγωγός melinagarofalaki@gmail.com Αναγνωστάκου Eυδοκία, Νηπιαγωγός euanagnostakou@gmail.com Χάλαρη Άννα, Νηπιαγωγός floupi11@gmail.com

Περίληψη: Το συγκεκριμένο άρθρο παρουσιάζει ένα διαθεματικό project που αναδύθηκε μέσα από την παρατήρηση των διατροφικών συνηθειών των μαθητών από τις νηπιαγωγούς στο 1ο Νηπιαγωγείο Βούλας και υλοποιήθηκε μέσα από τη συνεργατική αλληλεπίδραση εξωσχολικών φορέων και σχολικής κοινότητας σεβόμενο τις αρχές του Νέου Σχολείου. Όλες οι δράσεις είχαν βιωματικό περιεχόμενο, δημιουργικό προφίλ και εναλλαγή εποπτικού υλικού, ώστε να διατηρείται αμείωτο το ενδιαφέρον συμμετοχής. Όλοι οι συμμετέχοντες απολαύσαμε τις δραστηριότητες και κατακτήσαμε σε ικανοποιητικό βαθμό τους στόχους. Λέξεις κλειδιά: υγιεινή διατροφή, μουσειοσκευές, ψωμί, λάδι, μέλι

Εισαγωγή

38

Στα πλαίσια του προγράμματος Αγωγής Υγείας τη σχολική χρονιά 2012-13 υλοποιήσαμε το project «Ελληνική Υγιεινή Διατροφή» με τη συμμετοχή όλου του εκπαιδευτικού και μαθητικού πληθυσμού. Η επιλογή του θέματος από τις νηπιαγωγούς έγινε μετά την επισήμανση ότι το καθημερινό διαιτολόγιο των παιδιών υπολείπεται σε γεύσεις ελληνικές, την παρουσία των λαχανικών, των οσπρίων, των αυγών και των φρούτων. Σε όλη τη διάρκεια υπήρχε επικοινωνία και συνεργασία με τη Σχολική Σύμβουλο, με την υπεύθυνη προγράμματος Αγωγής Υγείας, με φορείς –Μουσεία, θεατρική ομάδα, κουκλοπαίχτρια, μελισσοκόμο- και με γονείς των μαθητών. Το πρόγραμμα διήρκησε 2 μήνες και έληξε με την παρουσίαση χριστουγεννιάτικης απογευματινής γιορτής με σχετικό περιεχόμενο και…γεύμα!

1. Σκοπός Ο κεντρικός σκοπός του προγράμματος ήταν να γνωρίσουν οι μαθητές τις διατροφικές συνήθειες του τόπου μας και να τις εντάξουν στο καθημερινό τους τραπέζι. Δευτερεύον σκοπός ήταν να αποκτήσουν τα παιδιά διατροφική συνείδηση, ώστε να υιοθετούν μια προσεκτική στάση απέναντι στην πληθώρα των τροφών που τους προβάλλονται/διαφημίζονται.

2. Μεθοδολογία Για την υλοποίηση του project χρησιμοποιήθηκε συνδυασμός μεθόδων με κατευθυντήριο άξονα τη συμμετοχή, τη δράση, την ομαδικότητα και το «άνοιγμα» του σχολείου στην κοινωνία. Αναλυτικότερα χρησιμοποιήθηκαν οι εξής βιωματικές μέθοδοι: Παρατήρηση, καταγραφή δεδομένων Συνέντευξη Φωτογράφιση Μελέτη πεδίου Παιχνίδια ρόλων Εξακτίνωση των υπο-θεμάτων με προτεινόμενες δραστηριότητες

Πλοήγηση στο διαδίκτυο, χρήση υπολογιστή Δραματική τέχνη Οργάνωση γιορτής και παρουσίασή της στους γονείς

39

3. Θεματικές ενότητες και δραστηριότητες που υλοποιήθηκαν στο πλαίσιο κάθε θεματικής ενότητας Παιδί και Γλώσσα  Προφορική Επικοινωνία (ομιλία και ακρόαση) – Ανάγνωση  Συζήτηση  Απομνημόνευση παροιμιών και ερμηνεία τους, εκφράσεων και γλωσσοδετών: ένα μήλο την ημέρα, το γιατρό τον κάνει πέρα, είπε το νερό νεράκι, τα λίγα λόγια ζάχαρη και τα καθόλου μέλι, ο νηστικός καρβέλια ονειρεύεται, ο παπάς ο παχύς έφαγε παχιά φακή - γιατί παπά παχύ έφαγες παχιά φακή;  Αινίγματα (από κλαδάκι κρέμεται στην αγορά πουλιέται, το εξωτερικό της τρώγεται, το μέσα της πουλιέται ), (έχω ένα βαρελάκι κι έχει δυο λογιών κρασάκι)  Κρυπτόλεξο με τις λέξεις: ΜΕΛΙ, ΚΕΡΙ, ΚΗΦΗΝΑΣ, ΝΕΚΤΑΡ, ΜΕΛΙΣΣΙΑ, ΚΕΛΙΑ  Εμπλουτισμός λεξιλογίου με τη χρήση Μουσειοσκευών  Παρακολούθηση θεατρικής παράστασης και κουκλοθέατρου  Ανάγνωση παραμυθιών  Ανάγνωση καρτελών με είδη οσπρίων  Περιγραφή του πίνακα του Γ. Βερμέερ «Η Γαλατού» και απόδοση άλλων τίτλων για τον πίνακα από τα παιδιά Γραφή και γραπτή έκφραση  Καταγραφή εργασιών για τη λειτουργία του δικού μας αρτοποιείου  Γραφή ταμπέλας για το αρτοποιείο σε μεγάλο χαρτί του μέτρου  Καταγραφή ερωτήσεων σε μορφή συνέντευξης για τον αρτοποιό και τη μελισσοκόμο  Γραφή με σπόρους από σιτάρι και καλαμπόκι της λέξης «ΨΩΜΙ»  Γραφή συνταγών  Ατομικά παζλ με τα γράμματα της λέξης «ΛΑΧΑΝΙΚΑ»  Καταγραφή κανόνων για το παιχνίδι «μελισσάκι» που κατασκεύασαν τα παιδιά Παιδί και Μαθηματικά  Ταξινόμηση τροφίμων υγιεινής διατροφής χρησιμοποιώντας άδειες συσκευασίες και προϊόντα του μπακάλικου  Σχέσεις ανισότητας με ομάδες οσπρίων  Ομαδοποίηση – ταξινόμηση φρούτων και λαχανικών  Μέτρηση βάρους τροφίμων στη ζυγαριά του μπακάλικου  Ομαδοποίηση προϊόντων σε καλάθια στο αρτοποιείο  Μέτρηση υλικών για εκτέλεση συνταγών  Αντιστοίχιση τιμής προϊόντος στο αρτοποιείο με το σωστό κέρμα  Αντιστοίχιση παιδιών με πιατάκια σερβιρίσματος, χαρτοπετσέτες, κουταλάκια κ.τ.λ.  Κάρτες λογικής σειράς με εικόνες από την παρασκευή του ψωμιού  Αρίθμηση φύλλων ελιάς ανάλογα με την ένδειξη του ζαριού (βλ. φωτ. 1)

Φωτ. 1 : Αρίθμηση με φύλλα ελιάς

    

40

Αυτοσχέδια εισιτήρια για την είσοδο στο Μουσείο που στήθηκε με το περιεχόμενο της μουσειοσκευής για το γάλα Παζλ του πίνακα το «Μέγα Αρτοποιείον» του Θεόφιλου Ατομικό φυλλάδιο «συμπλήρωσε τα καρβέλια του αρτοποιείου του Θεόφιλου ώστε να είναι …» Απεικόνιση σχημάτων με τα φρούτα και τα λαχανικά του μπακάλικου στο πάτωμα Δημιουργία πίνακα διπλής εισόδου εβδομαδιαίου διαιτολογίου και ονομάτων των παιδιών

Παιδί και Περιβάλλον Ανθρωπογενές Περιβάλλον και Αλληλεπίδραση  Διατροφική αξία της ελληνικής υγιεινής διατροφής  Διαφορά διατροφής ανά χώρα και ανά ήπειρο (κινέζοι-ρύζι, Ινουίτ-ψάρι)  Επαγγέλματα σχετικά με τη διατροφή  Προφορική διατύπωση ερωτήσεων σε μορφή συνέντευξης στον αρτοποιό και στη μελισσοκόμο  Υιοθέτηση σωστών τρόπων συμπεριφοράς σε διαφορετικούς χώρους (αρτοποιείο, εγκαταστάσεις «Δρω», στο κουκλοθέατρο και τρόποι συμπεριφοράς προς ένα γιατρό –κτηνίατρο (βλ. φωτ. 2).

Φωτ. 2: Διάλογος κτηνίατρου - πτηνοτρόφου  Αναζήτηση στο χάρτη της Ελλάδας των νησιών Σαντορίνη και Μυτιλήνη με αφορμή τους πίνακες «Ο ψαράς της Θήρας» και «Το Μέγα Αρτοποιείον» του Θεόφιλου, καθώς και την περιοχή του Πηλίου, από όπου δανειστήκαμε τη μουσειοσκευή για το ψωμί.

41

Φυσικό Περιβάλλον και Αλληλεπίδραση  Μετατροπή στερεού (φρούτα, γιαούρτι) σε υδαρή κατάσταση (smoothie)  Διατήρηση της ποσότητας του υγρού (γάλα, νερό) σε διαφορετικά ποτήρια  Διαλυτότητα νερού, γάλακτος  Εξάσκηση της αίσθησης της γεύσης και της αφής στην αναγνώριση οσπρίων και αντικειμένων της μουσειοσκευής με κλειστά μάτια  Μεταβολή της ύλης: το αλεύρι με το νερό γίνονται ζυμάρι  Εξέλιξη τρόπου παρασκευής ψωμιού: σύγκριση με το περιεχόμενο των σχετικών μουσειοσκευών και των μηχανημάτων στο αρτοποιείο της γειτονιάς Παιδί και Δημιουργία – Έκφραση-Εικαστικά      

Κατασκευή κούκλας – φρούτου για το κουκλοθέατρο Κατασκευή καπέλου για τους μάγειρες Διακόσμηση της ταμπέλας του αρτοποιείου Κατασκευή πήλινης αυγοθήκης Κατασκευή ψωμιού με πηλό για το αρτοποιείο Δημιουργία αυτοσχέδιας σφραγίδας για το ψωμί μας (βλ. φωτ. 3)

Φωτ. 3: Τα παιδιά δημιουργούν αυτοσχέδιες σφραγίδες για το ψωμί που ζύμωσαν

Κατασκευή διατροφικής πυραμίδας με την τεχνική του κολάζ

42

 Δημιουργία σκηνικών και μάσκας για τη Χριστουγεννιάτικη γιορτή  Σχεδίαση των ψαριών που έχουμε «αφαιρέσει» από τον πίνακα «Ο ψαράς της Θήρας» Δραματική τέχνη  Δραματοποίηση: «Ο Πρίγκιπας Λεμόνης», Σακελλαρίδης (1998), «Μάκης Ενζυμάκης και η μάχη στο στομάχι», Ράσελμαν (1996), «Το πιο γλυκό ψωμί», Άσμπγιορνσεν (2001).  Κουκλοθέατρο από τα παιδιά με θέμα τα φρούτα και θεατρική παράσταση για τα Χριστούγεννα με θέμα την Ελληνική υγιεινή διατροφή  Συμβολικό παιχνίδι στο αρτοποιείο της τάξης μας: πελάτες-πωλητές (βλ. φωτ. 4)

Φωτ. 4: Παιδιά‐πελάτες ψωνίζουν από το αρτοποιείο της τάξης

Φυσική αγωγή  Παραδοσιακός χορός: «Μήλο μου κόκκινο»  Χορογραφία: «Ο χορός των μπιζελιών»  Σκυταλοδρομία με αυγό σε κουτάλι Μουσική  Τραγούδια: «Ο Πρίγκιπας Λεμόνης», «Εννέα μελισσούλες», «Στου καιρού τη ζυγαριά (Τρέχει … Τρέχει … το νερό)» Παιδί και Πληροφορική  Εγγραφή σε CD των τραγουδιών που επιλέξαμε να χορεύουμε και να τραγουδάμε  Χρήση Διαδικτύου για συλλογή πληροφοριών  Δημιουργία power point με φωτογραφίες από τις δράσεις μας

43

Σχολείο και κοινότητα Προκειμένου να φέρουμε το Νηπιαγωγείο σε επαφή με το ευρύτερο κοινωνικό σύνολο, κατά τη διάρκεια του προγράμματος συνεργαστήκαμε με τους παρακάτω φορείς και πρόσωπα:  Συνεργασία με το Κέντρο Λαογραφίας Μηλεών Πηλίου  Συνεργασία με το Παιδικό Μουσείο  Συνεργασία με την ομάδα εκπαιδευτικών προγραμμάτων «Δρω»  Συνεργασία με επαγγελματία μελισσοκόμο  Συνεργασία με επαγγελματία σεφ  Συνεργασία με το αρτοποιείο της γειτονιάς μας  Συνεργασία με γονείς  Συνεργασία με ομάδα θεάτρου και παρακολούθηση παράστασης στο νηπιαγωγείο  Συνεργασία με επαγγελματία κουκλοπαίχτρια και παρουσίαση παράστασης Πραγματοποιήσαμε τις παρακάτω επισκέψεις  Επίσκεψη στις εγκαταστάσεις της ομάδας «Δρω» και συμμετοχή στο πρόγραμμα για το μέλι  Επίσκεψη στο αρτοποιείο και παρακολούθηση των σύγχρονων μέσων παρασκευής ψωμιού Υποδεχθήκαμε τους παρακάτω επισκέπτες  Μουσειοσκευή του ψωμιού από το Κέντρο Λαογραφίας Μηλεών Πηλίου  Μουσειοσκευή για το γάλα από το Παιδικό Μουσείο  Μουσειοσκευή για το μέλι από το 1ο Νηπιαγωγείο Βούλας  Μελισσοκόμος με πλούσιο εποπτικό υλικό: αφίσες, εξοπλισμό και στολή  Γιαγιά μαθήτριας μας έμαθε να φτιάχνουμε νόστιμο και υγιεινό ρυζόγαλο  Πατέρας σεφ μας ετοίμασε πίτσα με λαχανικά  Μητέρα που ζύμωσε μαζί μας ελιόψωμα  Κουκλοπαίχτρια παρουσίασε παράσταση με γιγαντόκουκλες σχετική με τα φρούτα και τα λαχανικά  Θίασος παιδικού θεάτρου που παρουσίασε τη διαδραστική παράσταση «το κλειδάκι της καρδιάς» (βασισμένο στο παραμύθι το πιο γλυκό ψωμί)  Μητέρα που ετοίμασε και κέρασε όλους τους μαθητές και τους γονείς παραδοσιακούς φουρνιστούς …γίγαντες

4. Αξιολόγηση Η αξιολόγηση πραγματοποιήθηκε παράλληλα με την υλοποίηση του προγράμματος παρατηρώντας αλλαγές στις διατροφικές συνήθειες των παιδιών. Στο σχολείο, στο δεκατιανό, παραμερίστηκαν τα συσκευασμένα προϊόντα και αντικαταστάθηκαν με υγιεινές γεύσεις. Στην παρεούλα έλεγαν με ενθουσιασμό ότι το απόγευμα έφαγαν φρουτοσαλάτα/γιαούρτι με φρούτα/ ψωμί με μέλι ή ήπιαν φρέσκο χυμό και όχι …του κουτιού. Ό,τι δοκίμαζαν στο Νηπιαγωγείο το ζητούσαν και από τους γονείς τους στο σπίτι. Οι γονείς έβλεπαν με ενθουσιασμό τις καινούργιες διατροφικές συνήθειες των παιδιών τους. Την τελευταία εβδομάδα πριν το κλείσιμο του σχολείου για τα Χριστούγεννα και αφού είχε προηγηθεί η γιορτή που περιλάμβανε ελληνικά παραδοσιακά φαγητά, αναρτήσαμε πίνακα διπλής εισόδου με προτεινόμενα παραδοσιακά γεύματα ανά εβδομάδα. Η ανταπόκριση των παιδιών ήταν μέτρια και το επιχείρημά τους ήταν ότι «η μαμά δεν πρόλαβε να ετοιμάσει το συγκεκριμένο φαγητό» - επιχείρημα σεβαστό μιας και τα φαγητά ήταν σπανακόρυζο, γιουβαρλάκια, φακές… (βλ. φωτ. 5).

44

Φωτ. 5: Τα παιδιά σημειώνουν τις εβδομαδιαίες προτιμήσεις τους σε παραδοσιακά φαγητά Το πρόγραμμα προσεγγίσθηκε με ενθουσιασμό και ενδιαφέρον από τις νηπιαγωγούς και αυτό μας βοήθησε να το επεξεργαστούμε με ζήλο και με τα παιδιά. Οι δράσεις ήταν πάντα βιωματικές και το σχολείο μας σε όλη τη διάρκεια ανοικτό σε επικοινωνία με διαφορετικούς φορείς και πρόσωπα.

ΣΧΕΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Άσμπγιορνσεν Π. Κρ.  Μόε Γ., (2001), Η ιστορία ενός καλοψημένου τηγανόψωμου, Αθήνα: Πατάκη Γαροφαλάκη Μ., (1998), Φαντασία και αυτενέργεια, Αθήνα: Ποταμός Ζαραμπούκα Σ., (1996), Ο ωραίος Δαρείος, Αθήνα: Πατάκη «Κτήμα και κήπος» περιοδικό, (Μάιος-Ιούνιος 2013), άρθρο Μελισσοκομία, τεύχος 9 Μασσαβέτας Γ., (1996), Των οσπρίων η γιορτή, Αθήνα: Πατάκη Μουσειοσκευές για το ψωμί (Κέντρο Λαογραφίας Μηλεών, Πηλίου), για το γάλα (Παιδικό Μουσείο), για το μέλι (1ο Νηπιαγωγείο Βούλας) Ράσελμαν Α., (1996), Ο Μάκης Ενζυμάκης και η μάχη στο στομάχι, Αθήνα: Άμμος Σακελλαρίδης Γ., (1998), Ο πρίγκιπας Λεμόνης και η όμορφη Κρεμμύδω, Αθήνα: 45

Ελληνικά Γράμματα Τερκεσίδου Α., (2006), Ο Σάκης Γαλατάκης σε επικίνδυνη αποστολή, Αθήνα: Διάπλαση «Το λαλουσάκι» περιοδικό, (Ιανουάριος 1994), Ο τσοπάνης που νέρωνε το γάλα, τεύχος 46, Αθήνα: Μουσείο Ελληνικής Τέχνης «Το λαλουσάκι» περιοδικό, (Οκτώβριος 1993), Ο πετεινός και η κότα, τεύχος 43, Αθήνα: Μουσείο Ελληνικής Τέχνης Μουσειοσκευές για το ψωμί (Κέντρο Λαογραφίας Μηλεών, Πηλίου), για το γάλα (Παιδικό Μουσείο), για το μέλι (1ο Νηπιαγωγείο Βούλας)

ΔΙΑΔΙΚΤΥΑΚΕΣ ΠΑΡΑΠΟΜΠΕΣ  Ο πίνακας του Θεόφιλου «Το Μέγαν Αρτοποιείον» http://ebooks.edu.gr/modules/ebook/show.php/DSDIM-C105/702/4636,20982/

 «Τραγουδάκια του Φωτούλη», ποίημα για το αυγό του Γιάννη Ρίτσου, ψηφιακό σχολείο http://ebooks.edu.gr/modules/ebook/show.php/DSDIM-F113/323/2171,7930/

 Παιδαγωγικό Ινστιτούτο, Περιήγηση στην τέχνη «Ο ψαράς της Θήρας» http://www.pi-schools.gr/lessons/aesthetics/eikastika/afises/index.php?id=3&v=2  Τραγούδι « ο χορός των μπιζελιών», Λιλιπούπολη https://www.youtube.com/watch?v=L-XwrAjHODM  Τραγούδι «φρούτα-φρουτ» https://www.youtube.com/watch?v=BgZX9xBK7vk  Ψηφιακή Παιδεία : Κidepedia διατροφή, τόμος 17  Πίνακας «Η υπηρέτρια που χύνει το γάλα» ή «Η Γαλατού» του Βερμέερ

http://texni-zoi.blogspot.gr/2015/02/vermeer.html

46

Μ΄ ΕΝΑ ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΤΡΑΓΟΥΔΙ… ΠΑΙΖΩ, ΜΑΘΑΙΝΩ, ΔΗΜΙΟΥΡΓΩ, ΣΥΜΜΕΤΕΧΩ ΜΕ ΟΛΕΣ ΜΟΥ ΤΙΣ ΑΙΣΘΗΣΕΙΣ! Ανδρικοπούλου Ελένη, Νηπιαγωγός elandrnip@yahoo.gr

Περίληψη: Τα δημοτικά τραγούδια είναι ένα είδος γραπτού και προφορικού λόγου, πλούσιο σε ερεθίσματα για αισθητική καλλιέργεια και διαθεματική προσέγγιση στην προσχολική εκπαίδευση. Στη συγκεκριμένη διδακτική πρακτική, πέντε παραδοσιακά τραγούδια γίνονται αφορμή για ποικίλες δράσεις στην τάξη και τον κήπο του σχολείου. Λέξεις κλειδιά: Δημοτικό τραγούδι, μπαχαρικά, αρωματικά φυτά, αισθήσεις

Εισαγωγή Τα ελληνικά δημοτικά τραγούδια ως λογοτεχνικό είδος δημιουργήθηκαν από την προφορική παράδοση, από την ανάγκη δηλαδή των ανθρώπων να εκφράσουν το συναίσθημά τους, τα ιδανικά, τους πόνους και τις χαρές τους καθώς και τις εντυπώσεις και τις σκέψεις τους, μέσα από την ευκολομνημόνευτη ποίηση (https://el.wikipedia.org).

47

Το δημοτικό τραγούδι μπορεί να αξιοποιηθεί στη βιωματική διδασκαλία ως κείμενο, ως ποίημα γιατί είναι ένα σύστημα έκφρασης και επικοινωνίας που συνδυάζει τη φιλολογική με την ανθρωπολογική προσέγγιση (Σηφάκης, 1988).

Αυτός ο θησαυρός της λαϊκής παράδοσης συγκινεί γιατί εκφράζει τα συναισθήματα της ανθρώπινης ψυχής σε όλες τις εκδηλώσεις της ζωής ακόμα και χρησιμοποιώντας γνωστά φυτά σε παρομοιώσεις, μεταμορφώσεις και μεταφορές (Ξηροτύρης, 1986). Το παραδοσιακό τραγούδι , όπως όλα τα στοιχεία της λαϊκής δημιουργίας, ασκεί τη μαγεία του στη φαντασία των παιδιών. Έτσι η ανάδυση του ενδιαφέροντος από τα παιδιά για το συγκεκριμένο θέμα ήταν ένα σχετικό τραγούδι που η νηπιαγωγός τραγουδούσε στον κήπο, κοντά στο παρτέρι με τα βότανα, κρατώντας και μυρίζοντας ένα κλαδάκι δενδρολίβανο. Από τον τεράστιο πλούτο των στίχων των παραδοσιακών μας τραγουδιών αντλήθηκε υλικό για δραστηριότητες με τα παιδιά, οι οποίες είναι συμβατές με το ΑΠΣ και το ΔΕΠΣ του Νηπιαγωγείου και με τις αρχές και τους στόχους του Νέου Σχολείου, προωθώντας τη βιωματική δράση, την κριτική σκέψη και ανάλυση και τη δημιουργικότητα. Η μέθοδος project ευνοεί τέτοιου είδους διδασκαλία , γιατί υλοποιείται με δεδομένα επικοινωνιακής σχέσης παιδιών και εκπαιδευτικού, με ισότιμες ανταλλαγές απόψεων, ιδεών, διερευνήσεων και υπεύθυνων ενεργειών (Χρυσαφίδης, 1998). Συγκεκριμένα, τα παιδιά αξιοποιώντας πέντε παραδοσιακά τραγούδια που οι στίχοι τους αναφέρονται σε αρωματικά φυτά και μπαχαρικά, επικοινωνούν με το σώμα, την κίνηση, το λόγο, τη φωνή και τις δημιουργίες τους και εμπλέκονται σε ερευνητικές διεργασίες.

Τα τραγούδια που επεξεργάστηκαν είναι:     

«Βασιλικός θα γίνω» «Σγουρέ βασιλικέ μου» «Δενδρολίβανος» «Στης Πάργας τον ανήφορο» «Κανελόριζα»

Τα αρωματικά φυτά και μπαχαρικά που προσεγγίστηκαν από τα παιδιά είναι: βασιλικός, μαντζουράνα, δεντρολίβανο, κανέλα, γαρίφαλο.

1. Μεθοδολογία - project - ερωτήσεις-απαντήσεις - διδασκαλία μέσα από πηγές - εργασία σε ομάδες και συζήτηση στην ολομέλεια - ενεργητική ακρόαση - παρατήρηση και ανάλυση 48

- εκπαίδευση μέσα από τις Τέχνες - χρήση ΤΠΕ - συνεργασία με τους γονείς - παιχνίδι

2. Δραστηριότητες Παιδί και Γλώσσα

2.1.

Στόχοι: - Να μάθουν να εκτιμούν μουσικά ακούσματα ώστε: α) να συνηθίζουν στην κριτική ακρόαση εκτιμώντας την ερμηνεία και τους στίχους ενός τραγουδιού, β) να κατακτήσουν τη γλώσσα και να ενεργοποιηθεί η σκέψη, η μνήμη και η ψυχή τους.

- Να γνωρίσουν την κοινωνική πρακτική που αντιπροσωπεύουν τα λόγια των τραγουδιών και να διαισθανθούν το κοινωνικό πλαίσιο μέσα στο οποίο παράχθηκαν.

- Να εμπλουτίσουν το λόγο τους. 

Σχολιάζουν και αναλύουν τα τραγούδια: ποιο είναι το θέμα τους, βρίσκουν κοινά στοιχεία μεταξύ των τραγουδιών, πως περιγράφονται οι κοπέλες, πώς ζούσαν τότε, τι σκέφτονταν και τι φορούσαν.



   

Γράφουν τα υλικά μιας απλής συνταγής για κουλουράκια με κανέλα και γαρίφαλο σε μεγάλο χαρτόνι, για να την εκτελέσουν στη συνέχεια. Πλάθοντας τα κουλουράκια, τραγουδούν για να πετύχουν: «αχ στης Πάργας τον ανήφορο κανέλα και γαρίφαλο, αχ με γέλασαν δυο Παργανιές κοντούλες και μελαχρινές…». Αφού γευτούν το γλυκό, όποιος θέλει μπορεί να γράψει τη συνταγή ατομικά, για να την πάρει στο σπίτι. Καλούνται οι γονείς να φτιάξουν στο σχολείο μαζί με τα παιδιά κι άλλες συνταγές με τα μπαχαρικά που γνώρισαν. Χρησιμοποιούν συγκεκριμένες λέξεις για να περιγράψουν τη γεύση του γλυκού και του φαγητού που δοκίμασαν και την μυρωδιά των αρωματικών φυτών και μπαχαρικών που μύρισαν. Βρίσκουν και καταγράφουν σχετικές σύνθετες λέξεις: κανελόριζα, σταυρολούλουδο, μοσχοκάρφι, μαυρομάτα, γαριφαλέλαιο… «Παρά η μάνα της κανέλα τη φωνάζει, κανελόριζα…» λέει το τραγούδι, βρίσκουν και καταγράφουν κι άλλα γυναικεία ονόματα από φυτά: Λεμονιά, Γαρυφαλλιά, Τριανταφυλλιά, Μαργαρίτα… Τα παιδιά γίνονται στιχουργοί δουλεύοντας σε ομάδες τις ιδέες τους, τις παρουσιάζουν στη συνέχεια στην ολομέλεια, ψηφίζουν και καταλήγουν στο παρακάτω ποίημα: «Βότανα και μπαχαρικά σας αγαπώ πολύ με όλες τις αισθήσεις μου σας νιώθω στη στιγμή. Σας αγγίζω, σας μυρίζω σας παρατηρώ κι όταν έχω όρεξη σας βάζω στο φαγητό. Σας θαυμάζω στην αυλή στα γλαστράκια, στο παρτέρι κι όταν έχω κέφι σας ακούω στα τραγούδια και χορεύω, κρατώντας τους φίλους απ΄ το χέρι!»

49

 Ανακαλύπτουν κι άλλα είδη παραδοσιακών κειμένων, με ανάλογο θέμα, όπως: «Ταξίματα» από την Κύπρο (Νικολάου, 2000) Μοσχοκάρφι τζαι κανέλα, δκιάλεξε μου μια κοπέλα, από τούτην ως ετούτην, η καλύτερή εν τούτη.

2.2.

Παιδί και Μαθηματικά

Στόχοι: - Να παρατηρούν, να ανακαλύπτουν ιδιότητες, να διακρίνουν ποσότητες, μεγέθη, ομοιότητες και διαφορές.

- Να απαριθμούν και να επεξεργάζονται δεδομένα. 

Μετά την επεξεργασία και εκμάθηση όλων των τραγουδιών, μπορούν τα παιδιά να βρουν και να απαριθμήσουν πόσα συνολικά τραγούδια γνώρισαν, σε πόσα από αυτά



  

αναφέρεται ο βασιλικός, σε πόσα η κανέλα, πόσα χορεύονται σε νησιά, πόσα στην ηπειρωτική Ελλάδα και πόσα στα παράλια. Παίζουν ένα διασκεδαστικό παιχνίδι ακρόασης, όπου καλούνται καθώς ακούν το κάθε τραγούδι να μετρούν πόσες φορές ακούγεται η λέξη- κλειδί. Για παράδειγμα, πόσες φορές ακούγεται η λέξη «κανελόριζα» ή η λέξη «βασιλικός» στα σχετικά τραγούδια. Μπορούμε να μετρήσουμε τις προτιμήσεις μας σε σχέση με τις μυρωδιές: να ψηφίσουμε και να γράψουμε σε πίνακα αναφοράς πόσοι προτιμούν το βασιλικό, πόσοι το δενδρολίβανο και πόσοι τη μαντζουράνα και αντίστοιχα τα μπαχαρικά. Καταγράφουν πόσα είδη βοτάνων υπάρχουν στον κήπο, γνωστά από τους στίχους των τραγουδιών. Συγκρίνουν τα είδη μπαχαρικών και βοτάνων μεταξύ τους παρατηρώντας το πλάτος, το μήκος, το μέγεθος, το σχήμα και το χρώμα τους.

2.3.

Παιδί και περιβάλλον

Στόχοι: - Να παρατηρούν όσα υπάρχουν στη φύση, επιστρατεύοντας όλες τις αισθήσεις, γνωρίζοντας παράλληλα στοιχεία της ελληνικής παράδοσης.   50





Τα παιδιά περιεργάζονται, παρατηρούν, ερευνούν, μελετούν, ρωτούν, σκέφτονται, καταγράφουν και συγκεντρώνουν υλικό κατά τις δραστηριότητες γνωριμίας με τα συγκεκριμένα φυτά και μπαχαρικά, μέσα στην τάξη και τον κήπο του σχολείου. Φυσικές Επιστήμες- πειράματα με τα φυτά: Άλλα γλαστράκια τα ποτίζουν τακτικά, άλλα πολύ κι άλλα καθόλου. Κάποια τα βάζουν στον ήλιο και κάποια δεν έχουν φως. Παρατηρούν τι γίνεται και καταγράφουν αναλόγως. Άλλωστε, το λέει και το τραγούδι που έμαθαν «Καμένε δεντρολίβανε κανείς νερό δε σου΄ βαλε. Κανείς δε σου΄ βαλε νερό κι ήρθα και σ΄ έβρηκα ξερό. Και σ΄ άφησαν να μαραθείς, απάνω π΄ άρχισες ν΄ ανθείς. Σε φίλο σ΄ άφησα πιστό, μα σ΄ άφησε απότιστο. Κι οι κοπελιές στη γειτονιά, σου φέρθηκαν με απονιά.» Εντοπίζουν στο χάρτη της Ελλάδας τα μέρη στα οποία χορεύονται και τραγουδιούνται οι συγκεκριμένοι σκοποί, βάζοντας ένα σημάδι. Για καλύτερη εμπέδωση παίζουν ένα παιχνίδι: ακούν αποσπάσματα των τραγουδιών με διαφορετικές εναλλαγές. Κάθε φορά που ακούγεται ένα από τα πέντε τραγούδια, σηκώνεται ένα παιδί και δείχνει στο χάρτη το αντίστοιχο μέρος, αν δεν το βρει τα άλλα παιδιά βοηθούν. Όταν ο σκοπός αλλάζει και ακούγεται άλλο τραγούδι, σηκώνεται άλλο παιδί. Παίζουν όσο διατηρείται αμείωτο το ενδιαφέρον τους. Παιχνίδια με τις αισθήσεις:

Γεύση: Συνεργάζονται για να φτιάξουν κουλουράκια, τα δοκιμάζουν και λένε τη γνώμη τους για τη γεύση. Αισθάνονται την κανέλα και το γαρίφαλο που έβαλαν; Καλείται ένας γονιός να έρθει να βοηθήσει στο μαγείρεμα μακαρονάδας με σάλτσα βασιλικού και τρώνε όλοι μαζί. Σε ποιον άρεσε η γεύση και το άρωμα του βασιλικού στο φαγητό; Όσφρηση: α) Αφού έχουν δει, αγγίξει, παίξει και μάθει τα συγκεκριμένα αρωματικά, κλείνουν τα μάτια τους με μαντήλι, επιλέγεται κάποιο φυτό ή μπαχαρικό και σκύβουν για να μυρίσουν μαντεύοντας ποιο είναι. β) Καθώς ψήνονται τα κουλουράκια και το φαγητό οι μυρωδιές είναι έντονες, τους «σπάνε» τη μύτη και περιμένουν με χαρά να τα γευτούν.

Ακοή: α) Αποξηραίνουν βασιλικό, μαντζουράνα, δενδρολίβανο και παρατηρούν τη διαφορά στον ήχο τους (φρέσκα – ξερά), καθώς τα αγγίζουν. β) Χρησιμοποιούν ξύλα κανέλας ως κρουστά και συνοδεύουν τα τραγούδια τους χτυπώντας στο ρυθμό. Όραση: Παρατηρούν τα φυτά και τα μπαχαρικά και βρίσκουν τις διαφορές και τις λεπτομέρειες στα χρώματα, τα σχήματα και τα μεγέθη. Αφή: α) Πιάνουν τα φύλλα κάθε φυτού, τα χαϊδεύουν και αισθάνονται τη διαφορά στο μέγεθος και την υφή τους. Βάζουν μαντήλι στα μάτια και προσπαθούν μόνο με την αφή να καταλάβουν ποιο από τα τρία φυτά είναι. Το ίδιο κάνουν με την κανέλα και το γαρίφαλο. β) Αγγίζουν τα φρέσκα φυτά και τα αποξηραμένα και αισθάνονται τη διαφορά.

2.4. Παιδί – Έκφραση και δημιουργία Στόχοι: - Να χρησιμοποιούν το σώμα τους, για να μάθουν να εκφράζονται, να επικοινωνούν, να εκφράζουν τις απόψεις τους καλλιτεχνικά με ποικίλα εκφραστικά μέσα (σώμα, κίνηση, λόγος, φωνή).

- Να ψυχαγωγηθούν ατομικά και ομαδικά.

51

- Να εκλεπτύνουν την ακοή τους, ακούγοντας προσεκτικά.  



Μουσική ακρόαση των τραγουδιών: απολαμβάνουν σταδιακά το κάθε τραγούδι, μαθαίνουν τους στίχους, διακρίνουν τις διαφορετικές μουσικές και ρυθμούς, λένε τι αισθάνονται καθώς τα ακούνε. Χορός: Στη φάση αυτή ο στόχος δεν είναι να μάθουν τα παιδιά να χορεύουν σωστά όλους τους χορούς, αλλά μέσα από το παιχνίδι να έρθουν σε επαφή με τα βασικά βήματα, τις δομημένες μετακινήσεις στο χώρο, τις αλλαγές κατεύθυνσης, τις παύσεις και κυρίως να νιώσουν τους διαφορετικούς ρυθμούς μεταξύ των ακουσμάτων (Μπελισά & Ιμπερτί, 2004). Αφού γνωρίσουν καλά αυτούς τους χορούς, παίζουν και το παιχνίδι των γρήγορων εναλλαγών: έχουν οριστεί από πριν τα ζευγάρια, ακούγονται αποσπάσματα από τα τραγούδια και καλούνται να χορεύουν σε κύκλο, όταν χρειάζεται και γρήγορα να γίνονται ζευγάρια, όταν ο σκοπός αλλάζει. Για μεγαλύτερο βαθμό δυσκολίας: όποιος δεν είναι γρήγορος στο να βρει το ζευγάρι του, όταν ο σκοπός αλλάζει και ξεχνιέται στον κύκλο, θα κάθεται κάτω. Ποιοι θα μείνουν ως το τέλος; Κατασκευές: α) Με ξύλα κανέλας: στολίζουμε βαζάκια και τα κάνουμε κηροπήγια, φτιάχνουμε καραβάκια και σταυρούς (βλέπε φωτ. 3).

β) Με γαρίφαλα (μοσχοκάρφια): τα μπήγουμε σε πορτοκάλια σε διάφορους σχηματισμούς και φτιάχνουμε αρωματικά χώρου (βλέπε φωτ. 2). γ) Βασιλικός: φυτεύουμε βασιλικούς σε γλαστράκια, τα στολίζουμε και τα προσφέρουμε στα αγαπημένα μας πρόσωπα (βλέπε φωτ.1) δ) Δενδρολίβανο: ξεραίνουμε τα φύλλα του ανάμεσα σε στυπόχαρτα και μετά γεμίζουμε με αυτά ένα μπολ, ώστε να φτιάξουμε αρωματικό χώρου.

Φωτ. 1: Γλαστράκια με βασιλικούς 52

Φωτ. 2: Πορτοκάλι με μοσχοκάρφια

Φωτ. 3: Κατασκευές με ξύλα κανέλας

53

2.5. Παιδί και Πληροφορική Στόχος: - Να εξοικειωθούν με τη χρήση των νέων τεχνολογιών και την ψηφιακή πρόσληψη πληροφοριών.   

Τα παιδιά αξιοποιούν τον υπολογιστή βρίσκοντας στο διαδίκτυο οπτικοακουστικό υλικό σχετικό με τα τραγούδια και τα σχετικά φυτά, στα οποία αυτά αναφέρονται. Παρατηρούν χορευτικά συγκροτήματα να χορεύουν αυτούς τους σκοπούς και σχολιάζουν, συγκρίνουν και εκφράζουν τις απόψεις τους για την κίνηση και τις φορεσιές. Χρησιμοποιούν τη φωτογραφική μηχανή για συγκέντρωση και καταγραφή υλικού και το cd player για τις ακροάσεις και τα μουσικά παιχνίδια.

3. Αξιολόγηση Η διδακτική πρακτική με αφορμή τα δημοτικά τραγούδια και η αναφορά αυτών σε μυρωδικά του κήπου ήταν επιτυχής ως προς την επίτευξη των στόχων που τέθηκαν και ως προς το μεγάλο ενδιαφέρον των παιδιών. Τα παιδιά σε όλη τη διάρκεια του σχολικού έτους, ενδιαφέρονταν να ανακαλύπτουν μυρωδιές και λέξεις σχετικές στο σχολείο και το σπίτι. Έφεραν κι άλλα είδη μπαχαρικών που οδήγησαν σε «μαγειρικές» δράσεις με τους γονείς και θέλησαν να φυτέψουν κι άλλα είδη βοτάνων στον κήπο, έτσι έγιναν και γεωπόνοι με τη βοήθεια ενός γονέα. Έκαναν έργα ζωγραφικής με θέμα τα φυτά που επεξεργάστηκαν και

χόρεψαν τους χορούς που έμαθαν, ετοιμάζοντας γιορτή για τους γονείς τους. Έγιναν και τα ίδια δημιουργοί περνώντας από τη μια τέχνη στην άλλη (Μουσική, Χορός, Λογοτεχνία, Εικαστικά) και χάρηκαν μέσα από το παιχνίδι και την ενεργή δράση. Δημιουργήθηκαν οι προϋποθέσεις για συμμετοχή όλων των παιδιών σε όλες τις δραστηριότητες και οικοδομήθηκαν γνώσεις με βιωματικό τρόπο.

4. Καταληκτικές επισημάνσεις Είναι ποικιλοτρόπως δημιουργικό να έρχονται τα παιδιά κοντά στη φύση και τις ομορφιές της, ξεκινώντας από τους στίχους των δημοτικών μας τραγουδιών, μέσα από την απλή καθημερινή επαφή και εμπειρία. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΕΣ ΑΝΑΦΟΡΕΣ Δαφέρμου Χ., Κουλούρη Π. & Μπασαγιάννη Ε., (2007), Οδηγός Νηπιαγωγού, Αθήνα: ΟΕΔΒ. Ξηροτύρη Ζ., (1986), Το δημοτικό τραγούδι στις εκδηλώσεις του λαού, Αθήνα: Σύλλογος Καστανιωτών Φθιώτιδας. Μπελισά Ι. & Ιμπερτί Ν., (2004), Ο χορός στο Νηπιαγωγείο, Αθήνα: Άγκυρα. Νικολάου Χ., (2000), Κυπριακά παραδοσιακά παιχνίδια, Σύγχρονο Νηπιαγωγείο, Τεύχος 54

18. Νικολάου Χ., (2000), Κυπριακά παραδοσιακά παιχνίδια, Σύγχρονο Νηπιαγωγείο, Τεύχος 18. Σέργη Γ., (2014), Νεράιδες και ξωτικά στα βότανα της Πάρου, Αθήνα: γραφικές τέχνες Κίνητρο. Σηφάκης Γ. Μ., (1998), Για μια ποιητική του ελληνικού δημοτικού τραγουδιού, Ηράκλειο: Πανεπιστημιακές εκδόσεις Κρήτης. ΥΠΕΠΘ, (2002), Διαθεματικό Ενιαίο Πλαίσιο Προγραμμάτων Σπουδών για το Νηπιαγωγείο, Αθήνα: Παιδαγωγικό Ινστιτούτο. Χορτιάτη Θ., (2000), Ανθολογία Παιδικής Ποίησης, Αθήνα: Νέα Σύνορα-Α.Α. Λιβάνη. Χρυσαφίδης Κ., (1998), Βιωματική-Επικοινωνιακή Διδασκαλία, Αθήνα: Gutenberg. ΔΙΚΤΥΟΓΡΑΦΙΑ https://el.wikipedia.org https://www.google .gr https://www.youtube.com

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ Ενδιαφέρουσες γνώσεις αναφοράς που καταγράψαμε: Βασιλικός: Χρησιμοποιείται στην κηπουρική, αρωματοποιία, ζαχαροπλαστική, μαγειρική και ως θεραπευτικό υλικό. Οι χριστιανοί τον θεωρούν ευλογημένο φυτό, καθώς η Ιερά Παράδοση αναφέρει ότι η Αγία Ελένη ανακάλυψε τον Τίμιο Σταυρό από το άρωμα του βασιλικού που φύτρωσε στο μέρος όπου ήταν θαμμένος. Γι΄ αυτό ονομάζεται και σταυρολούλουδο. Πολτοποιημένα φύλλα του χρησιμοποιούνται για τη θεραπεία τσιμπημάτων από φίδια και έντομα. Συνιστάται επίσης στις ημικρανίες, τους πονοκεφάλους και τη ναυτία. Το τσάι από βασιλικό βοηθάει στην πέψη και το εκχύλισμά του δρα ευεργετικά στη στοματίτιδα και τον επιχείλιο έρπητα. Μαντζουράνα: Σύμφωνα με ένα μύθο, πρωτοφυτεύτηκε στον Όλυμπο από τη θεά Αφροδίτη, η οποία της χάρισε το υπέροχο άρωμα, για να την απολαμβάνουν θεοί και άνθρωποι. Χρησιμοποιείται στη μαγειρική, τη σαπωνοποιία και την αρωματοποιία. Έχει θεραπευτικές ιδιότητες: στην επούλωση τραυμάτων, δήγματα εντόμων, πονοκέφαλο, δυσκοιλιότητα, δυσπεψία, κρυολόγημα καθώς και σε πόνους μυών και αρθρώσεων (Σέργη, 2014).

55

Δενδρολίβανο: Λέγεται ότι ήταν δώρο της Αφροδίτης στους ανθρώπους και γι΄αυτό θεωρείται σύμβολο της ομορφιάς και της νεότητας. Το χρησιμοποιούσαν ως θυμίαμα στους βωμούς. Στην αρχαία Αίγυπτο το έβαζαν στους τάφους, για να μεταφέρει το άρωμά του και στον κόσμο των ψυχών, αλλά και ως συντηρητικό στις μούμιες. Στην αρχαία Ελλάδα οι μαθητές το τοποθετούσαν στο κεφάλι, για να ενισχύουν τη μνήμη τους. Σύμφωνα με θρησκευτικές λαϊκές παραδόσεις, ζει 33 χρόνια, όσα και τα χρόνια του Χριστού. Λέγεται επίσης ότι τα άνθη του πήραν το χρώμα τους όταν η Παναγία άπλωσε κάποτε τον χιτώνα της πάνω του. Στο μεσαίωνα πίστευαν ότι φυτρώνει μόνο στην αυλή των δίκαιων ανθρώπων και ότι προστατεύει από τα μάγια. Σήμερα, θεωρείται ότι φέρνει τύχη. Είναι αποτρεπτικό των σκορπιών και των φιδιών και χρησιμοποιείται για την παρασκευή εντομοκτόνων. Το αιθέριο έλαιο χρησιμοποιείται στην αρωματοποιία, τη σαπωνοποιία και την κοσμετολογία. Χρησιμοποιείται ευρέως στη μαγειρική για το ξεχωριστό άρωμά του (Σέργη, 2014). Κανέλα: Είναι ένα από τα αρχαιότερα μπαχαρικά που βρίσκεται στο εσωτερικό του φλοιού αρκετών δέντρων και χρησιμοποιείται στη μαγειρική και ζαχαροπλαστική ως καρύκευμα και αρωματικό υλικό. Είναι επίσης, δημοφιλές άρτυμα σε πολλά αλκοολούχα ποτά και αφεψήματα. Έχει θεραπευτικές ιδιότητες καθώς βοηθάει στη χώνεψη και δρα αντιμικροβιακά, διουρητικά, αντιεπιληπτικά, και εφιδρωτικά. Διατροφικά, αποτελεί εξαιρετική πηγή μαγγανίου, συστατικό που σχετίζεται με την ενέργεια και τον μεταβολισμό του οργανισμού. Γαρίφαλο: Είναι μπαχαρικό που βρίσκεται στους αρωματικούς ανθοφόρους οφθαλμούς (μπουμπούκια) αειθαλούς δέντρου και χρησιμοποιείται στη μαγειρική, τη ζαχαροπλαστική και στα ροφήματα για να δώσει άρωμα. Το αιθέριο έλαιό του (γαριφαλέλαιο) χρησιμοποιείται στην οδοντιατρική. Μπορεί να βοηθήσει και ως απωθητικό των μυρμηγκιών. Μπορούμε να κάνουμε με τα γαρίφαλα άρωμα πομάδας (μπάλα ή διάτρητο δοχείο από μυρωδάτες ουσίες, όπως βότανα και μπαχαρικά, τοποθετημένο σε ντουλάπα,

συρτάρι ή δωμάτιο για αρωματικό χώρου), όταν συνδυάζεται με πορτοκάλι. Στη Βικτωριανή Αγγλία όταν δωριζόταν μια τέτοια πομάδα δήλωνε τη «ζεστασιά του συναισθήματος». Σχετικά ποιήματα: Τα παρακάτω ποιήματα, (Χορτιάτη, 2000), συνδέουν τη σύγχρονη ποίηση με τους στίχους των δημοτικών τραγουδιών και προτείνονται για περαιτέρω επεξεργασία. Η Μυρτώ λέει:

56

Μόλις ο καιρός μου φέρει το χρυσό το καλοκαίρι για την εξοχή θα τρέξω κι όπως θέλω εγώ θα παίξω. Θα βρω χώμα να το σπείρω περιβόλι γύρω γύρω μες τις ευωδιές να μένω την ψυχή του ν΄ ανασαίνω, με τα δέντρα να μιλάω με πουλιά θα τραγουδάω θα΄χω κότες, γάτες, σκύλους χίλιες συντροφιές και φίλους στα χορτάρια θα χορεύω λουλουδάκια θα μαζεύω μαργαρίτες, ανεμώνες χίλιες ζωγραφιές κι εικόνες. Η Μυρτώ λέει: Στη γωνιά μες το σαλόνι τόσα χρόνια μες τη σκόνη νάιλον λουλούδια στημένα άχαρα κοκαλωμένα δε βαριούνται, πάντα ίδια, παριστάνουν τα στολίδια. Δεν τα θέλω και τ΄ αρπάζω τα πετώ από το βάζο και βασιλικό φυτεύω με χαρά γύρω χορεύω (μάνα μ΄, σγουρός βασιλικός πλατύφυλλος και δροσερός). Γέμισε ευωδιά τριγύρω μαντζουράνα πάω να σπείρω ομορφιά, δροσιά, ζωντάνια φυλλαράκια και φιντάνια τρυφερά ξεπεταρούδια, έχω ζωντανά λουλούδια!

ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΟ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΑΚΟ ΥΛΙΚΟ ΓΙΑ ΤΑ ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΑ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΑ

Μπουντούρης Ηλίας Λαογράφος, Ερευνητής, Σύμβουλος Πολιτιστικής Διαχείρισης, Αρθρογράφος www.boudouris.com.gr contact@boudouris.com.gr

Περίληψη: Η έρευνα, η καταγραφή και η ανάδειξη των Παραδοσιακών Επαγγελμάτων, συνιστούσε πάντα ένα ενδιαφέρον αντικείμενο εργασίας μελετητών και λαογράφων. Η μετάδοση δε αυτής της ιδιαίτερης γνώσης, με τρόπο που να παράγει αξιοποιήσιμο εφόδιο για το παιδί, αποτελεί μία πρόκληση για τον παιδαγωγό. Μεγάλη βοήθεια ασφαλώς, παρέχει στον παιδαγωγό η κατανόηση της πολιτισμικής αξίας του θέματος. Λέξεις κλειδιά: επαγγέλματα, καταμερισμός, εξέλιξη, υπηρεσίες, εξοπλισμός, παραγωγή ειδών πρώτης ανάγκης, διάδοση ειδήσεων, αφηγήματα

Εισαγωγή

57

Από την εμφάνιση του Homo sapiens μέχρι και σήμερα, ο άνθρωπος δεν σταμάτησε να κατασκευάζει εργαλεία ώστε να εξυπηρετούνται οι ανάγκες του καλύτερα.Στις πρώτες μικρές κοινωνίες, οι άνθρωποι έκαναν μόνοι τους όλες τις εργασίες που θα διευκόλυναν τη διαβίωσή τους. Κατασκεύαζε ο καθένας τα δικά του όπλα για το κυνήγι, επεξεργάζονταν τα ενδύματά τους, τα σύνεργα για τη συλλογή και φύλαξη της τροφής τους, ακόμα και τα σκεύη που χρησιμοποιούσαν για να μαγειρεύουν και για να τρώνε. Ο μόχθος ήταν μεγάλος, οι εργασίες πολλές, οι στιγμές ξεκούρασης ελάχιστες και η καθημερινότητα ήταν ένας συνεχής αγώνας επιβίωσης. Στην διάρκεια των ετών ωστόσο, ορισμένοι αποδείχθηκαν περισσότερο ταλαντούχοι σε κάποιους τομείς. Όταν αυτό έγινε αντιληπτό, αξιοποίησαν τις δικές τους υπηρεσίες σε αντάλλαγμα είτε με άλλες υπηρεσίες είτε ακόμη και με αγαθά, αργότερα δε και με χρήματα. Έτσι δειλά δειλά ξεκίνησε ο καταμερισμός των εργασιών και γεννήθηκαν τα πρώτα επαγγέλματα, τα οποία πολλές φορές περνούσαν από γενιά σε γενιά (Πλούταρχος, 1ος αιώνας μ. Χ.). Με την παρακάτω 1η ενότητα αφηγημάτων, επιδιώκουμε να αναδείξουμε επαγγέλματα παλιά και ξεχασμένα ή επαγγέλματα που σήμερα έχουν εξελιχθεί κάπως διαφορετικά... Όπως συμπεραίνουμε από δοκίμια μεγάλων λαογράφων μας (Πολίτης, 1904), ο κάθε επαγγελματίας, με την καθημερινή αγωνία, τις αντίρροπες προσδοκίες, τις ευέλικτες και, πολλές φορές, χωρίς άλλη επιλογή προσαρμοζόμενες υπηρεσίες αλλά και τον αυθεντικό εξοπλισμό του, διαμορφώνει μία προστιθέμενη αξία στις μικρές κοινωνίες. Όλοι δε, ήταν εξίσου απαραίτητοι για την ισορροπία, τόσο την οικονομική όσο και την κοινωνική (Κουκουλές, 1949). Από εκείνους που φρόντιζαν για την παραγωγή των ειδών πρώτης ανάγκης, όπως ο Γεωργός, ο Κτηνοτρόφος, ο Μυλωνάς ή ο Λιοτριβιάρης, μέχρι και επαγγελματίες όπως είναι ο Καστανάς, ο Νερουλάς, ο Καφετζής, ο Λούστρος ή ο Μπαρμπέρης, που προσέφεραν την αναγκαία πάντα κοινωνική συναναστροφή και την απαραίτητη ανταλλαγή πληροφοριών. Αξιόλογο ρόλο παίζουν βέβαια, σύμφωνα και με τον Μέγα (1952) και οι τότε τεχνίτες, χωρίς τη συμβολή των οποίων ο υλικός πολιτισμός θα είχε μείνει πιο πίσω, όπως είναι ο Μαραγκός, η Υφάντρα, ο Σιδεράς, ο Πεταλωτής, καθώς επίσης ο Τσαγκάρης, ο Ράπτης και άλλοι. Σε αυτήν την ενότητα, θα αναφερθούμε επίσης στον Παγωτατζή, στον Λατερνατζή και στον Παγοπώλη. Κάθε επάγγελμα (Λουκάτος, 1978) προσδίδει την δική του πινελιά στον τότε κοινωνικό καμβά...

Αξίζει λοιπόν, όχι μόνο να διασωθεί και να διαδοθεί η σπουδαιότητα των παλιών επαγγελμάτων, αλλά και να συνθέσουμε ξεχωριστά την ιδιαίτερη μορφή του κάθε επαγγελματία. Αυτό γίνεται με τρόπο αφηγηματικό και σε διευρυμένους ιστορικά χρόνους, ώστε ο παιδαγωγός, να αντιληφθεί την πολιτισμική σημασία αυτών χωρίς να «ξοδευτεί» στην πολυεπίπεδη σημειολογία τους. Έτσι, έχοντας κατακτήσει αυτή την ιδιαίτερη γνώση, μπορεί να την μεταδώσει με τρόπο που να παράγει αξιοποιήσιμο εφόδιο για τον μαθητή. Ο, μουσειακός πια, εξοπλισμός των επαγγελματιών που ζωντανεύει στις περιγραφές, επιδιώκει να τοποθετήσει ένα μικρό λιθαράκι στην ανάδειξη και αναγνώρισή τους. Σημασία, τέλος, έχει δοθεί στα βαπτιστικά ονόματα των παραδοσιακών επαγγελματιών, ονόματα που κάποτε συνηθίζονταν στα διάφορα μέρη της Ελλάδας, ονόματα που πλέον δεν δίνονται εύκολα σε παιδιά και, κινδυνεύουν να χαθούν.

1. Το Ελαιουργείο του Φανούρη (βλέπε φωτ. 1)

58

Φωτ. 1 (φωτ. αρχ. Η. Μπουντούρη, από μουσειακή γωνιά που δημιούργησε σε Super Market της Αθήνας - 2009) Μόλις μπήκε, πήρε μια βαθιά ανάσα.. Η μυρωδιά, αυτή η γνώριμη μυρωδιά της ελιάς, σχεδόν σου έκαιγε τα ρουθούνια. Πήρε κι άλλη μια ανάσα, πιο βαθιά, να την χορτάσει. Κοίταξε γύρω. Όλα ήταν όπως τα άφησε πέρισυ. Το αλώνι, τα λιθάρια, το πιεστήριο, τα στοιβαγμένα σακιά.. Κάθε Νοέμβρη, άστραφτε ολόκληρος ο Φανούρης. Μπορεί να το είχε πάρεργο μα, σαν Λιοτριβιάρης, καμάρωνε πολύ. Και πώς να μην καμαρώνει.. Αφού ήταν αυτός, που αξιοποιούσε τον καρπό του ιερού ετούτου δέντρου. «Οι Αθηναίοι θεωρούσαν την ελιά, δώρο της θεάς Αθηνάς στην πόλη», του είπε με στόμφο ο δάσκαλος μια φορά, σαν ήρθε κι εκείνος στο ελαιοτριβείο του Φανούρη να βγάλει το λάδι του. «Κατά τον Παυσανία άλλωστε,

η δεύτερη ήμερος ελαία φύτρωσε στην Ακαδημία Πλάτωνος και γι’ αυτό παιδί μου, η περιοχή ονομάζεται Ελαιών. Η ελιά βέβαια, ήταν γνωστή στους αρχαίους Έλληνες από το 4000 π.Χ., κατάλαβες Φανούρη πόσο σπουδαία εργασία κάνεις..;»

59

Έτριξε πίσω του η βαριά πόρτα καθώς την έκλεισε, οι βοηθοί ήδη συμμάζευαν, σε λίγο θα έφερναν τις πρώτες ελιές από τον ελαιώνα, έπρεπε να καθαρίσουν τα πιθάρια, να λαδώσουν την πρέσα, να ταΐσουν τα βόδια που θα τραβούσαν τα σχοινιά. Ήταν καλή η χρονιά εφέτος, έγερναν οι κλάρες από το βάρος. Πολύτιμο το ελαιόδεντρο, σκέφτηκε, τίποτα από αυτό δεν πάει χαμένο. Ο καρπός γίνεται λάδι, τα φύλλα και τα κλαδιά τροφή για τα ζώα και ο κορμός, χρησιμοποιείται στην επιπλοποιία και στην ξυλογλυπτική ή και για καύση. Όσο για την συγκομιδή της ελιάς, ε αυτή, δεν ήταν δα και τόσο δύσκολη. Σε κάποιες περιοχές, τις συλλέγουν με το χέρι, σε κάποιες άλλες, συνήθως στη δυτική Ελλάδα και στο Ιόνιο, στρώνουν τα ελαιόπανα και τις αφήνουν να πέσουν μόνες τους ενώ αλλού, τις ρίχνουν κάτω με ραβδιά ή με χτένια. Ύστερα, ο καρπός της ελιάς πρέπει να μεταφερθεί στο ελαιοτριβείο μέσα σε 2 μέρες. Μα να, ο πρώτοι καλλιεργητές έφτασαν κιόλας! Το λιοτρίβι ήταν σχεδόν έτοιμο, βγήκε ο Φανούρης να τους καλωσορίσει. Ξεφόρτωναν εκείνοι τα γαϊδουράκια, τα σακιά ξεχείλιζαν από ώριμες ελιές. Έβαλαν στα ζώα να φάνε και, με γέλια και πειράγματα, μπήκαν μέσα. Οι βοηθοί στον ελαιόμυλο, έπιασαν αμέσως δουλειά. Οι πρώτοι άδειασαν τις ελιές στο πέτρινο αλώνι. Ένας γέροντας, έζεψε το βόδι που θα γύριζε τις μυλόπετρες για να σπάσει ο καρπός. Κάποιοι άλλοι, έπαιρναν με σέσουλες τον μαλακό πολτό από το αλώνι, σβέλτα γέμιζαν σε λεπτές στρώσεις τα τρίχινα σακιά και τα χτύπαγαν με ένα πλατύ ξύλο για να πάει παντού ο πολτός. Ο πιο επιδέξιος, μετέφερε και έστρωνε τα γεμάτα σακιά κάτω από το βαρύ πιεστήριο. Για να πατήσει όμως αυτό, έπρεπε να γυρίσει μία τεράστια βίδα. Έτσι, ο γέροντας, έζεψε και το δεύτερο βόδι. Κατεβαίνοντας αργά η πρέσα, τα παιδιά του Φανούρη έφερναν ζεστό νερό από το καζάνι και έριχναν επάνω στα σακιά χωρίς να χασομερούν λεπτό. Για να εξαχθεί το λάδι, ο πολτός έπρεπε οπωσδήποτε να μαλακώσει κι άλλο. «Άντε κουνηθείτε», φώναζε ο Φανούρης, «παλιότερα συνέθλιβαν τον καρπό σε ληνούς, σε επικλινείς πέτρινες πλάκες δηλαδή. Στην Κρήτη μάλιστα, τοποθετούσαν τις ελιές σε ένα λάκκο και ξέρετε τι έκαναν; τις έβρεχαν με βραστό νερό για δύο ημέρες και στη συνέχεια, πατούσαν τις ελιές επάνω στον ληνό φορώντας ξυλοπάπουτσα, κι εσείς κουραστήκατε κιόλας;» συνέχισε βραχνά ο Φανούρης, προσπαθώντας να ενθαρρύνει τους βοηθούς του. «Άντε, συνεχίστε και σε λίγο θα δούμε το πρωτόλαδο να βγαίνει!»

Και ναι, αυτό και έγινε.. Το λάδι άρχισε να ρέει , στην αρχή δειλά, μα ύστερα με βιάση, να ρέει χωρίς σταματημό, διάφανο και λαμπερό.. Στον μικρό νταβά, πάνω στο τραπέζι, ήταν το ζυμωτό ψωμί κομμένο σε φέτες. Εκείνος ο γέροντας, πήρε μία φέτα, την πέρασε γρήγορα κάτω από το λάδι που έρεε, την έφερε στο στόμα, δοκίμασε. Κούνησε σιωπηλά το κεφάλι, ικανοποιημένος. Ύστερα, με τα ροζιασμένα χέρια, κέρασε τους υπόλοιπους. Ιεροτελεστία απαραίτητη για να συνεχιστεί η λαδιά. Και λίγο πιο πέρα, όσο έλαμπε το λάδι καθώς το χάιδευε το φως του παραθύρου, άλλο τόσο ίσως και περισσότερο έλαμπε το βλέμμα του Φανούρη. Από σεβασμό προς αυτήν. Όταν από τότε, σαν πάγκυφος ελαία, συμβόλιζε την ψυχή μιας πόλης. Όταν, σαν ιερός κότινος, συμβόλιζε την τιμητική διάκριση σε αθλητικούς και καλλιτεχνικούς αγώνες. Όταν, σαν δώρο των θεών, θα συμβολίζει αιώνια, την ειρήνη επί της γης…

2. Ο Νικήτας ο Καστανάς (βλέπε φωτ. 2) 60

Φωτ. 2 (φωτ. αρχ. Η. Μπουντούρη, από μουσειακή γωνιά που δημιούργησε στο Πολιτιστικό Πάρκο, στην Αθήνα - 2007) Απίθανη όσο και αξέχαστη η φιγούρα του Καστανά. Φιγούρα σταθερά χαραγμένη στη μνήμη μας.

Βροχή έπιασε; στο πόστο του εκείνος. Είναι μέρα, ή μήπως νύχτα; Ο Νικήτας πάλι στο πόστο του.. Χιονίζει ή έχει ξεροβόρι; κι όμως ακόμα είναι εκεί ..! Και πού..; όχι μέσα σε κάποιο γραφείο, όχι, μα σε κάποιο πεζοδρόμιο που θεωρείται πέρασμα… Κάθε μερόνυχτο του χειμώνα... Και το καλοκαίρι, στην ίδια θέση θα τον βρείτε με την πραμάτεια του, όμως με άλλο επάγγελμα αυτή τη φορά. Ίσως καλαμπόκια, ίσως φιστίκια και πασατέμπο, ποιος να ξέρει.. Εντάξει, εντάξει Καστανά. Υπάρχεις ακόμη και σήμερα. Το ξέρω, όμως να… Περνώντας προχτές από την παλιά μου γειτονιά, θέλησα να πω μια καλημέρα σε εκείνον τον Καστανά που φώναζα κι εγώ από παιδί με το μικρό του όνομα, μα δεν τον βρήκα.. Κάποιοι μόνο περαστικοί. Και κάτι κουβέντιαζαν για πρόοδο και εξέλιξη καθώς φόρτωναν τη Φουφού του για …παλιοσίδερα.

61

3. Ο Λαυρέντης ο Νερουλάς (βλέπε φωτ. 3)

Φωτ. 3 (φωτ. αρχ. Η. Μπουντούρη, από Νερουλά στη Μύκονο - 1983) Θεωρούμε σε τέτοιο βαθμό δεδομένα κάποια αγαθά, που ούτε μας πάει στο μυαλό πως, ίσως κάποτε,

να μην ήταν καθόλου εύκολο να αποκτηθούν.. Κι όμως... Εκτός από τα λιγοστά μεγάλα αστικά κέντρα τα οποία και παλιότερα υδροδοτούντο επαρκώς,(κάποιες μάλιστα περιοχές είχαν αναπτύξει θαυμάσια για την εποχή δίκτυα υδροδότησης, αρκετές χιλιάδες χρόνια πρωτύτερα)η υπόλοιπη χώρα κουβαλούσε το πόσιμο νερό με το ..κανάτι! Κι αν υπήρχε κοντά κάποια πηγή, είχε καλώς. Αν όχι, όπως συνέβαινε κυρίως σε πολλά νησιά αλλά και σε πάρα πολλά χωριά της χερσαίας Ελλάδας, τότε τι γινόταν..; Πώς μαγείρευαν και πώς έπιναν νερό οι άνθρωποι; Ο Νερουλάς λοιπόν, με το πανάρχαιο αυτό επάγγελμα, είχε αναλάβει τον επικερδή μα πολύ δύσκολο ρόλο της μεταφοράς του πόσιμου νερού με ασκούς ή κανάτια, τα οποία κουβαλούσαν γαϊδουράκια, σπανίως μουλάρια και καμιά φορά ο ίδιος ο Λαυρέντης, έχοντας ισορροπήσει ένα μακρύ ραβδί στην πλάτη…

4. Το Καφεζυθοπαντοπωλείο του Σαράντη (βλέπε φωτ. 4)

62

Φωτ. 4 (φωτ. αρχ. Η. Μπουντούρη, από μουσειακή γωνιά που δημιούργησε σε café της Αθήνας - 2011) 16ος αιώνας. Οθωμανική αυτοκρατορία, την περίοδο του Σουλεϊμάν Α’. Στην Κωνσταντινούπολη, την περίοδο της μεγάλης οικοδόμησης και της μεγάλης δόξας. Εκεί άνοιξε το πρώτο του καφενείο ο Σαράντης. Στη Μεγάλη Οδό του Πέραν, στον Γαλατά. Στην αρχή ήταν αλλιώς. Πλούσιος διάκοσμος, άνετα καθίσματα, σμυρναίικοι μανέδες και χαλαρή διάθεση, με ροφήματα χωρίς αλκοόλ, σερμπέτια (πολύ γλυκά ποτά), γλυκά σιροπιαστά και καφέ με τσιμπούκι ή ναργιλέ, σε Οθωμανούς προύχοντες, σε πλούσιους έμπορους και σε «Μπεηλέρ» (Πρίγκιπες), όπως αποκαλούσαν τους επίσημους ξένους επισκέπτες που διέμεναν τριγύρω. Μετά στη Θεσσαλονίκη, στου Βαρδάρη, 17ος αιώνας. Μαζί με εκατοντάδες ακόμη καφετζήδες, στην άνθιση του επαγγέλματος, με ανάλογη πολυτέλεια και τις ίδιες υπηρεσίες μα με διευρυμένο πελατολόγιο, ποιητές, μουσικούς, γελωτοποιούς, μίμους, ρήτορες, κομψευόμενους & αργόσχολους.

Ως και τον 18ο αιώνα. Ύστερα τα χρόνια δυσκόλεψαν για τον Σαράντη, Το ..σαλπάρισμα από τον κόλπο της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, επεφύλασσε μεγάλες φουρτούνες. Πήγε το καφενείο του σε ελεύθερα κεφαλοχώρια όμως οι συνθήκες είχαν αλλάξει. Το μόλις συσταθέν ελληνικό κράτος ήταν θεόπτωχο, ποιος να πιει τον καφέ του έξω, παραλίγο να κλείσει ο Σαράντης. Αναγκάστηκε να ελιχθεί, να βρει και άλλη δουλειά, συνήθως στα χωράφια ή ό,τι έβρισκε, όπως όλοι τότε. Και το Καφενείο, σαν πάρεργο το είχε. Και ούτε είχε πια την ίδια πολυτέλεια, δυο τραπέζια όλα κι όλα, πέντε καρέκλες, λίγα μπακίρια.

63

Έτσι κάπως, επιβίωσε ως τις αρχές του 20ού αιώνα. Οπότε και πήρε την απόφαση να ανοίξει το Καφενείο του σε κάποιο αστικό κέντρο. Καλύτερα στην Αθήνα, είπε. Τα χρόνια του Μεσοπόλεμου τον ευνόησαν τον Σαράντη. Η πόλη άνθισε πρόσκαιρα, οι δουλειές όλων πήγαιναν καλύτερα, οι αστοί διανοούμενοι, καλλιτέχνες, πολιτικοί και διάφοροι γαμπρίζοντες, διαμόρφωναν τη νέα τάξη, χρειάζονταν περιβάλλον για να επικοινωνήσουν τις δεξιότητές τους. Το Καφενείο ήταν το ιδανικό. Για πρώτη φορά ξεκίνησε να υποδέχεται και γυναίκες, το γραμμόφωνο έπαιζε ευρωπαϊκή μουσική, η αισθητική του χώρου βελτιώθηκε, επιτέλους, λίγη από τη δόξα του παρελθόντος. Αλλά αυτό κράτησε λίγο. Αμέσως μετά, πόλεμος, αναταραχή, ανασφάλεια, πάλι ανατροπές, πολλοί Καφετζήδες έκλεισαν. Η μεταπολεμική περίοδος, βρήκε τον Σαράντη όρθιο, αλλά πνιγμένο σε ράφια και σε σακιά γεμάτα με λογιών – λογιών πραμάτεια. Από Καφετζής, είχε γίνει Καφεζυθοπαντοπώλης, τι να κάνει, σε μία περίοδο που όλα τα καταστήματα πουλούσαν τα πάντα. Και τι δεν διέθετε ο Σαράντης. Ζάχαρη, καφέ, τσάι, χαλβά, ρύζι, όσπρια, καπνιστές ρέγγες, παστές σαρδέλες, μπακαλιάρο, ταραμά, μπαχαρικά, ελιές, ρετσίνα και ούζο, μέχρι και καπνό, τσιγάρα, σπίρτα, καρβουνάκια για το καντήλι, τα περισσότερα χύμα και κονσέρβες, πολλές κονσέρβες, αφού ρεύμα δεν υπήρχε και το ψυγείο, αν είχε, λειτουργούσε με πάγο. Και σχεδόν όλα, τα πουλούσε βερεσέ, γράφοντας και σβήνοντας συνεχώς στο τεφτέρι νούμερα, που τόσες φορές είχαν τεθεί υπό ..αμφισβήτηση. Στις μεγάλες φούριες, είχε και μπακαλόγατο, έναν σβέλτο νεαρό που μετέφερε τα ψώνια στο σπίτι της νοικοκυράς

και γέμιζε με αυτά το καλάθι της που κρεμόταν από το σχοινί.

64

Κάποια μεσημέρια μάλιστα, το μαγαζί μετατρεπόταν σε μπακαλοταβέρνα, κλείνοντας τις πόρτες για τους πελάτες των τροφίμων. Εκεί σύχναζαν λίγοι και εκλεκτοί, που ήξεραν να εκτιμήσουν την βαρελίσια ρετσίνα, που ο Σαράντης την συνόδευε με ελιές, παχύ τυρί, λακέρδα και ρέγγα αυγομένη, ενίοτε δε και με ένα κρεμμύδι, τσακισμένο ανδρικά, με το χέρι. Οι μερακλήδες πάλι, ιδιαίτερη προτίμηση έδειχναν στο κορν-μπηφ με τα αυγά και σίγουρα, προς το τέλος, στον πολυδιαφημισμένο χαλβά του μαγαζιού που πάνω του έριχναν λίγη κανέλα και λεμόνι. Την υπόλοιπη μέρα, γινόταν πάλι Καφετζής. Άνοιγε το μαγαζί πριν ξημερώσει, φρεσκάριζε τα κάρβουνα στην «αχλιά» ή «χόβολη», γέμιζε τον «καράμπαμπα», το μεγάλο μπακιρένιο σκεύος στο οποίο διατηρούσε το νερό ζεστό, τακτοποιούσε όμορφα τα σύνεργά του, μπρίκια, μεζούρες και αναδευτήρια και, πάνω στο «τεζάχι», τον ξύλινο πάγκο του, φούλαρε τη γυάλινη φιάλη που παρήγαγε τη σόδα και ετοίμαζε τον μεζέ για το «καραφάκι» ή το «μισοκαλίκι», δηλαδή τη μισή οκά με το κρασί, τη ρακή ή το ούζο. Τέλος, έκανε έναν έλεγχο, να σιγουρευτεί αν λειτουργούσε ακόμη εκείνη η θαυματουργή συσκευή που πρώτα σε εκείνον τοποθέτησαν και που την είχαν ονομάσει «τηλέφωνο». Έτσι κύλησαν τα χρόνια για τον Σαράντη, ως την δεκαετία του ’70, άντε και μέχρι τις αρχές του ’80. Με κοινωνικές περιπέτειες, με πλήθος από πολιτικές απογοητεύσεις και με το μαγαζί του ανοιχτό για ατελείωτες συζητήσεις και ονειροπολήσεις για κόμματα, ποδόσφαιρο, αγαπητικιές και ανεκπλήρωτες υποσχέσεις. Δύσκολοι καιροί μα πώς αλλιώς, συνεχώς προσαρμοζόταν, οι δουλειές ήταν λιγοστές. Ύστερα, ήρθαν οι καφετέριες, τράβηξαν όλον τον κόσμο, μαζεύτηκε ο Σαράντης. Ούτε σαν παντοπωλείο κατάφερε να σταθεί, το ένα super market ξεφύτρωσε μετά το άλλο. Σήμερα, όπου έμεινε ανοιχτός περιμένοντας την πολυπόθητη σύνταξη, αναπολεί τις πόλκες, τις μαζούρκες και τις καντάδες με τις οποίες καλωσόριζε παλιότερα ο φωνόγραφος τους δεκάδες θαμώνες του, σερβίροντας πια, έναν «γλυκύ βραστό» και έναν «ναι και όχι» στα δύο τελευταία γεροντάκια που ξέμειναν στο μαγαζί του..

5. Ο Ζαφείρης ο Λούστρος (βλέπε φωτ. 5)

Φωτ. 5 (φωτ. αρχ. Η. Μπουντούρη, από μουσειακή γωνιά που δημιούργησε στο Πολιτιστικό Πάρκο, στην Αθήνα - 2005) Ο Λούστρος, κλασική και συνυφασμένη φιγούρα των 2 προηγούμενων αιώνων, φρόντιζε για ένα βιαστικό, ορθοστατικό, μα πολύ περιποιημένο γυάλισμα των ανδρικών μόνο υποδημάτων αλλά και για την …απαραίτητη διακίνηση των διάφορων πληροφοριών καθώς και των αθλητικών, φυσικά των κοινωνικών και οπωσδήποτε των πολιτικών νέων της ημέρας.

65

Ο Ζαφείρης, με την περίσσεια ευγένεια και τα διάφορα ταχυδακτυλουργικά, έστηνε το μικρό του κασελάκι στα πιο πολυσύχναστα σημεία της Αθήνας (Ζάππειο, Σύνταγμα, Πάρκο Ευαγγελισμού και αλλού) και βέβαια, στα κεντρικά περάσματα και τις πλατείες όλων σχεδόν των Ελλαδικών αστικών κέντρων. Στις πλατείες μάλιστα κάθονταν 3-4 Λούστροι αντάμα, όπου ο καθένας είχε τη δική του αφοσιωμένη πελατεία. Εκεί, τα βερνίκια, οι βούρτσες, τα πολυχρησιμοποιημένα πανιά για το γυάλισμα, τα χαρτονάκια, ναι, μάλιστα, τα χαρτονάκια από τα πακέτα των τσιγάρων για την προστασία της κάλτσας, μα επίσης οι κουβέντες και οι ετερόκλητες ιδέες, έπαιρναν φωτιά..! Έκαναν τη δουλειά τους πολύ γρήγορα και έπαιρναν ελάχιστα χρήματα. Το γυάλισμα των παπουτσιών, βλέπετε, ήταν ανάγκη, οι άνθρωποι δεν είχαν πολλά ζευγάρια παπούτσια και με το γυάλισμα τα διατηρούσαν περισσότερο για μια καθαρή και σωστή εμφάνιση. Όταν πάλι εργάζονταν πολλοί Λούστροι μαζί, οι πελάτες μιλούσαν μεταξύ τους. Έμοιαζε, λένε οι παλιοί, σαν ένα μικρό υπαίθριο καφενείο. Σήμερα, το επάγγελμα έχει κυριολεκτικά χαθεί... Εντόπισα τον Ζαφείρη μαζί με άλλους δύο, γέροντες πια, Λούστρους, στα Ιωάννινα οι οποίοι, μάλλον για να ροκανίσουν τον ..εναπομείναντα χρόνο, «στήνουν» πού και πού απέναντι από το ρολόι της πόλης. Επίσης, άλλους τρεις τέσσερις τελευταίους, στις κεντρικές πλατείες της Ξάνθης και της Κομοτηνής…

6. Το Μπαρμπέρικο του Θύμιου (βλέπε φωτ. 6)

Φωτ. 6 (φωτ. αρχ. Η. Μπουντούρη, από μουσειακή γωνιά που δημιούργησε σε Μουσείο, σε χωριό της Θεσσαλονίκης - 2001)

66

Με το λαβομάνο για το ζεστό νερό, τις φαλτσέτες, τα δέρματα που ακόνιζαν τα ξυράφια ,τις βούρτσες, τα πινέλα της εποχής, τις κομψές χτένες, τα ψαλίδια για κούρεμα, για αραίωμα μα και για ίσιωμα, τις χειροκίνητες κουρευτικές μηχανές για τον σβέρκο, τους περίτεχνους καθρέπτες, τα φίνα δοχεία για το ταλκ, την, πάντα καλά κρυμμένη, καραμπογιά, τις λογιών λογιών χύμα κολόνιες για κάθε γούστο αλλά και τις βεντούζες και τις βδέλες- μιας και ο ..καθώς πρέπει Μπαρμπέρης έχει μάλλον χρέος να είναι και λίγο από ..γιατρός -όλα τοποθετημένα κατά πώς βόλευε σε έναν πανέμορφο σκαλιστό μαρμάρινο πάγκο- άλλωστε εκείνα τα χρόνια η αισθητική περίσσευε -ο οποίος συνήθως είχε βρύση και εσωτερική δεξαμενή για νερό! Ο Θύμιος επίσης, για να μην χρονοτριβεί, είχε άλλα τόσα σύνεργα και σε μία δερμάτινη, υφασμάτινη ή ξύλινη βαλιτσούλα, αφού συχνά πυκνά, ο πάντα βολικός Μπαρμπέρης εξυπηρετούσε τους πελάτες του κατ΄ οίκον. Όλα αυτά, μαζί με τις σκαλιστές ξύλινες περιστρεφόμενες καρέκλες του μεσοπολέμου, συνθέτουν ένα σκηνικό μιας άλλης πια εποχής.

7. Ο όρθιος Αργαλειός της κυρά Μερόπης (βλέπε φωτ. 7)

67

Φωτ. 7 (φωτ. αρχ. Η. Μπουντούρη, από μουσειακή γωνιά που δημιούργησε στο Πολιτιστικό Πάρκο - 2005) Στη νεώτερη Ελλάδα είναι ελάχιστα γνωστός ο όρθιος, αφού μέχρι και πριν από 30 - 40 χρόνια χρησιμοποιείτο, κυρίως στην περιφέρεια, ο καθιστός Αργαλειός και στα πιο φτωχά χωριά, ο Αργαλειός «του λάκκου». Στην αρχαία όμως Ελλάδα, σχεδόν όλα τα υφαντά υφαίνονταν στον όρθιο Αργαλειό. Ο βασιλιάς Αλέξανδρος διέδωσε την τέχνη της ύφανσης σε όλες τις κατακτημένες περιοχές της Ασίας, με αποτέλεσμα μέχρι και σήμερα σε πολλές χώρες(Τουρκία, Ιράν, Ιράκ, Συρία, Αφγανιστάν, Ινδία και αλλού),να βρίσκει κανείς θαυμάσια υφαντά όρθιου Αργαλειού. Αντιθέτως στην Ελλάδα, με τον κατά καιρούς ερχομό διάφορων φυλών, έκανε την εμφάνισή του ο καθιστός Αργαλειός ο οποίος κατάφερε και επικράτησε, γεννώντας βέβαια κι αυτός εξαιρετικά υφαντά. Σήμερα, ο Αργαλειός της κυρά Μερόπης, έχει καεί σε κάποιο επαρχιακό τζάκι, θυσιαζόμενος και αυτός στον βωμό της «προόδου» αν και ορισμένοι βρίσκονται ακόμη σε κάποιο υπόγειο κρυμμένοι, παροπλισμένοι και σαρακοφαγωμένοι, αδυνατώντας να μας φανερώσουν τον τεράστιο ιστορικό και λαογραφικό τους πλούτο..

8. Ο Κοσμάς στο παλιό Σιδηρουργείο (βλέπε φωτ. 8)

Φωτ. 8 (φωτ. αρχ. Η. Μπουντούρη, από ζωγραφικό έργο - 2015)

68

Το καμίνι, οι λαβίδες, το αμόνι, το σφυρί, το φυσερό και φυσικά τα… δυνατά χέρια, ήταν τα μοναδικά σύνεργα που διέθετε ο Κοσμάς ο Σιδεράς, από τη γέννηση αυτού του χρησιμότατου επαγγέλματος και για αρκετές ακόμα χιλιετίες. Και τι δεν έφτιαχνε όμως με αυτά τα λιγοστά σύνεργα..Από πρωτόγονα όπλα για το κυνήγι των ζώων και για τη συνεχή αντιμετώπιση των εχθρών του, παγίδες και κάποια χρηστικά σκεύη πριν από χιλιάδες χρόνια, μέχρι τα πλέον απαραίτητα καθημερινά αντικείμενα πριν από 30 - 40 χρόνια: Πυροστιές, ψαλίδια, κλαδευτήρια, σφυριά, καρφιά, τανάλιες, υνιά όλων των ειδών για όργωμα, μασιές για το τζάκι, τσεκούρια, τσάπες, μάνταλα από εσωτερικές πόρτες (ζεμπερέκια), φτυάρια, λαιμαριές για τα ζώα, δικράνια, αξίνες, εργαλεία για τη νοικοκυρά και το σπίτι, κάγκελα περίτεχνα, παράθυρα και πόρτες αλλά και πέταλα και κουδούνια για τα ζωντανά, ήταν ένα πολύ μικρό μέρος των κατασκευών που πέρναγαν από τη φωτιά και το αμόνι του Κοσμά. Το επάγγελμα του Σιδερά εξακολουθεί βέβαια να υπάρχει όμως, από τότε που άνθισε η βιομηχανία, έχουν αλλάξει πολλά...

9. Ο κυρ Ανέστης ο Τσαγκάρης (βλέπε φωτ. 9)

Φωτ. 9 (φωτ. αρχ. Η. Μπουντούρη, από μουσειακή γωνιά που δημιούργησε σε κατάστημα υποδημάτων της Αθήνας - 2014)

69

Πάντα σκυφτός πάνω από τον πάγκο του ο κυρ Ανέστης..Με σύμμαχο τα γυαλάκια του και το φως του παραθύρου - αν ήταν τυχερός και το εργαστήρι του ήταν προσήλιο -αλλιώς με το αδύναμο φως της λάμπας του, κατάφερε ήσυχα και ταπεινά, να «ποδέσει» γενιές και γενιές..Τα σύνεργα που είχε στη διάθεσή του; Το πολύμορφο «αμόνι», πάνω στο οποίο δούλευε το δέρμα με το «πισταρόσφυρο» για να «στανιάρει»,τα «κατσαπρόκια», που άνοιγαν τρύπες στο «πετσί» ώστε να μπει η πρόκα χωρίς να το πληγώσει, η «φιλετιέρα», που προστάτευε το τακούνι από τη «φαλτσέτα» όταν αυτή έκοβε το δέρμα, η «ξυλοράσπα», που λίμαρε τις μύτες από τις ξυλόπροκες στο εσωτερικό του παπουτσιού, το «φλόγιστρο», με τη φλόγα του οποίου έλιωνε το κερί για το γυάλισμα του παπουτσιού, μα και σιγούρευε τα τελειώματα των κόμπων μετά το ράψιμο ή διόρθωνε το σχήμα των εργαλείων του, η «μακινέτα», που χρησίμευε για το άλειμμα της σόλας με κερί, το «λαμπούγιο», που βοηθούσε στο άπλωμα του κεριού για το ομοιόμορφο γυάλισμα του τακουνιού, ο «γάντζος», που έβγαζε πιο εύκολα το «καλαπόδι» από το επιδιορθωμένο πλέον παπούτσι, «τανάλιες», απλές ή της «πόντας» για το μοντάρισμα, «σουβλιά», «σακοράφες», κερωμένοι σπάγκοι, ακόνια και οπωσδήποτε ο «μπαρμπαλιάς», το όρθιο μονό αμόνι, αν ήθελε ο κυρ Ανέστης (ήθελε δεν ήθελε τι να έκανε) να επιδιορθώσει παπούτσια και εκτός εργαστηρίου. Ο Τσαγκάρης σαν επάγγελμα έχει πάψει πια να υπάρχει. Τουλάχιστον με τη μορφή αυτή.

10. Το Ραφείο της Θεώνης (βλέπε φωτ. 10)

Φωτ. 10 (φωτ. αρχ. Η. Μπουντούρη, από σκηνογραφία που δημιούργησε για θεατρικό έργο 1998)

70

Το επάγγελμα του Ράπτη, παλιό και μισοξεχασμένο, δεν έχει βέβαια εκλείψει εντελώς όμως δε γνωρίζει πια και τις μεγαλύτερες δόξες του..Πατρόν, ψαλίδια, ο πήχης σε διάφορα σχήματα, σίδερα με κάρβουνα ή τα πρώτα ηλεκτρικά, σαπουνάκια για το σημάδι, κλωστές, κουμπιά αμέτρητα, ραδιόφωνο άλλης εποχής (γιατί κάπως έπρεπε να περνά η ώρα)ενώ παίζει μουσική στα «μεσαία» ίσως και στα «βραχέα», ραπτομηχανές, βελόνες, καρφίτσες και μεζούρες, συνέθεταν τη μακρινή εικόνα από το Ραφείο της Θεώνης, ενίοτε και «εμποροραφείο» αν υπήρχε και εμπορικό πνεύμα. Η Θεώνη προμηθευόταν τα υφάσματα από τον υφασματοπώλη - γυρολόγο που περνούσε με το κάρο ή, αργότερα, με το τρίκυκλο. Δουλειές με… φούντες έκανε ο «ελληνοράπτης», που έραβε τις φορεσιές που αποτελούντο από φουστανέλα, γιλέκο, ζωνάρια κλπ, ο «καποράπτης», που λεγόταν και «τερζής», που έραβε από τραγόμαλλο τα βαριά ρούχα των χωρικών και αργότερα βέβαια, ο «φραγκοράπτης», που έραβε τα ..φράγκικα, τα ευρωπαϊκά δηλαδή ρούχα. Όλα αυτά πριν το «pret a porter» εμφανιστεί και γίνει αποδεκτό πολύ δειλά και καχύποπτα την μεταπολεμική περίοδο,αλλά τελικά, εισβάλει σα σίφουνας τα τελευταία 40 χρόνια…

11. Ο Ευτύχης ο Παγωτατζής (βλέπε φωτ. 11)

Φωτ. 11 (φωτ. αρχ. Η. Μπουντούρη, από μουσειακή γωνιά που δημιούργησε σε ζαχαροπλαστείο των Ιωαννίνων - 2010)

71

Ε λοιπόν, μέχρι πριν από κάποια χρόνια, όλοι μπορούσαν να προμηθευτούν παγωτό μόνο από τον Ευτύχη. Κάθε πρωί αυτός, τι έκανε, λέτε; Γέμιζε το καροτσάκι του με μεγάλες κολώνες πάγου και γύριζε τις συνοικίες καλώντας τα παιδιά να αγοράσουν λαχταριστό παγωτό. Και τι χαρά ήταν αυτή, να βλέπει την ευτυχία στα μάτια των παιδιών όταν έπαιρναν στα χέρια τους το πολυπόθητο χωνάκι. Φιστίκι, φράουλα, βανίλια, σοκολάτα.. Μα, αυτό που πολύ αγαπούσε ο Ευτύχης, ήταν το καροτσάκι του.. Πώς το φρόντιζε, το ζωγράφιζε με όμορφα σχέδια και του μιλούσε με αγάπη στις ατελείωτες ώρες της δουλειάς. Σήμερα, που όλοι πια μπορούμε να εξασφαλίσουμε ένα παγωτό από το διπλανό περίπτερο, το επάγγελμα του Παγωτατζή έχει οριστικά εξαφανιστεί...

12. Η Λατέρνα του Κλεάνθη (βλέπε φωτ. 12)

Φωτ. 12 (φωτ. αρχ. Η. Μπουντούρη - 2003)

72

Κάθε αυγή, σαν ξυπνούσε, σε αυτήν έριχνε το πρώτο βλέμμα.. Την καμάρωνε για λίγο, την άγγιζε, της μιλούσε τρυφερά.. Την πόναγε την Λατέρνα του ο Κλεάνθης.. Μοναδικό του βιός, κληρονομιά από τον πατέρα, που και σε αυτόν έφτασε από τον δικό του πατέρα, πριν φύγουν τότε από την Μικρή Ασία.. Από εκείνον έμαθε και την ιστορία της Λατέρνας. Πού υπήρχε ελληνισμός και δεν υπήρχαν Λατέρνες, του έλεγε ο παππούς.. Στην Πόλη, στην Αλεξάνδρεια, στο Κάιρο, στο Βουκουρέστι, στην Σμύρνη και αργότερα στην Θεσσαλονίκη, στην Αθήνα, στον Πειραιά.. Μπορεί να λένε ότι παρόμοια μουσικά όργανα υπήρχαν από την αρχαιότητα ή ότι τα χρόνια του Μεσαίωνα και της Αναγέννησης υπήρξε μία σημαντική εξέλιξη στην κατασκευή της, όμως οι πρώτες απόπειρες για να φτιαχτεί ελληνική Λατέρνα, έγιναν στην Κωνσταντινούπολη, από τον Έλληνα Ιωσήφ Αρμάο και τον Ιταλό Jugepe Turconi. Και πότε; Μετά το 1855, τότε που ο ελληνισμός στην Πόλη, διένυε την χρυσή του εποχή.. Και μετά, εξαπλώθηκε σε όλα τα αστικά κέντρα και μεσουράνησε για πόσα χρόνια.. Μα δεν υπήρχε πλουσιόσπιτο τότε, που να μην είχε την δική του Λατέρνα. Τι γιορτές, τι χοροί, τι γάμοι.. Τι καντάδες, τι βαλς, τι μαζούρκες, τι τανγκό και πόλκες και ύστερα, τι δημοτικά, τι σμυρναίικα, τι ρεμπέτικα.. Τότε που βέβαια, δεν υπήρχε ακόμη ούτε γραμμόφωνο, ούτε ραδιόφωνο. Και πόσοι τεχνίτες δεν καταπιάστηκαν ύστερα με την οργανοποιία ή με το «σταμπάρισμα» ή «κάρφωμα» των τραγουδιών στην κάθε Λατέρνα. Καρμέλλο, Μπρίντιζι, Τριπολιτσιώτης, Γεωργίου, Πολύκαρπος, Ντικράν, Παπανδρέου, Ευθυμίου, Αλή Μπέη, Φωτίου.. Για να μην πούμε για όσους δημιουργούσαν ή πουλούσαν στολίδια για Λατέρνες. Χάντρες, εικόνες, κεντήματα με παραστάσεις συνήθως από μάχες

73

και βέβαια, σχεδόν πάντα στο κέντρο, η εικόνα της Μαρίας της Πενταγιώτισσας ή της Ρόζας Εσκενάζυ. Όμως, κάποια στιγμή, στα χρόνια του μεσοπολέμου, εμφανίζεται το γραμμόφωνο.. Και ύστερα, το ραδιόφωνο.. Και ήταν και εκείνος ο νόμος του Πάγκαλου το 1925.. Τότε, που στην Εφημερίδα της Κυβερνήσεως, δημοσιεύθηκε αστυνομική διάταξη που απαγόρευε το παίξιμο της Λατέρνας «εις τα κέντρα της πρωτευούσης», μπροστά από τα ξενοδοχεία και τα καφενεία. Και τους επέτρεπε να παίζουν μόνο στις γειτονιές.. Και αργότερα, η δικτατορία του Μεταξά, που καταδίωξε και τους τελευταίους Λατερνατζήδες. Σαν ανθρώπους του υποκόσμου, τι άλλο, γιατί έπαιζαν ρεμπέτικα.. Και η Λατέρνα αποσύρεται.. Και πια, κρύβεται, σε υπόγεια και αποθήκες.. Σκύβει το κεφάλι, τι να πρωτοθυμηθεί ο Κλεάνθης… Μα να, πριν λίγα χρόνια, μετά τον εμφύλιο, γυρίστηκαν δύο ταινίες του Φιλοποίμενος Φίνου. «Λατέρνα, φτώχεια και φιλότιμο» το 1955 και «Λατέρνα, φτώχεια και γαρύφαλλο» το 1957. Και οι δύο, σε σενάριο και σκηνοθεσία του Αλέκου Σακελάριου. Με Αυλωνίτη, Φωτόπουλο, Αλεξανδράκη, Καρέζη. Και την μουσική, αχ αυτή την μουσική, γράφει ο Μάνος Χατζιδάκις, ενώ στον κύλινδρο της Λατέρνας, την «χτυπάει» ο Νίκος Αρμάος. Και ο κόσμος, ο κόσμος ενθουσιάζεται. Και θέλουν όλοι, μία Λατέρνα στο σαλόνι τους. Και οι μεγάλοι, ο Θεοδωράκης, ο Ξαρχάκος, ο Πλέσσας, την αξιοποιούν πάλι και γράφουν σπουδαία τραγούδια που περιέχουν τον ήχο της. Και την ακούμε και σε ταινίες, σε soundtracks. «Ποτέ την Κυριακή», «Τα κόκκινα φανάρια», «Απόδραση στην Αθήνα».. Χαμογελούσε τώρα ο Κλεάνθης.. Όμως η ώρα πέρασε. Σειρά είχε σήμερα το Θησείο, Μοναστηράκι, πλατεία Ασωμάτων, πλατεία Αβησσυνίας, Ψυρρή.. Και το βράδυ ένας γάμος, στο ζυθεστιατόριον «η Αίγλη», στο Ζάππειο. Σηκώθηκε ο Κλεάνθης. Της ρίχνει ένα ακόμη βλέμμα, σκέτο χάδι.. Δένει πιο σφιχτά μια σειρά από κόκκινες χάντρες, σκουπίζει την σκόνη από μία τελευταία φωτογραφία, σκουπίζει την σκόνη και από το καπέλο του, το φοράει, το ισιώνει, κοιτάζει για λίγο τον χωμάτινο δρόμο μπροστά του, και ξεκινάει…

13. Ο Μηνάς ο Παγοπώλης (βλέπε φωτ. 13)

Φωτ. 13 (φωτ. αρχ. Η. Μπουντούρη - 1982)

74

Πλησίαζε να ξημερώσει. Στο κεφαλόσκαλο η παγοκολόνα, έλιωνε αργά. Τι κι αν είχε χτυπήσει ο Μηνάς το μπρούτζινο κουδούνι.. Η νοικοκυρά δεν είχε ξυπνήσει, ήταν πολύ πρωί ακόμη. Ο πλανόδιος Παγοπώλης όμως βιαζόταν, είχε πάγο να παραδώσει. Ίσιωσε την ποδιά, ανέβηκε στην τρίκυκλη μοτοσυκλέτα, έφυγε. Μόλις δυο σπίτια πιο κάτω, σταμάτησε. Φόρεσε πάλι τα γάντια. Ξεκρέμασε τον γάντζο και με το πριόνι έκοψε ακόμη ένα μεγάλο κομμάτι πάγου. Ανέβηκε στην πόρτα, το άφησε, χτύπησε το κουδούνι, κατέβηκε. Κρέμασε τον γάντζο, χαμογέλασε. Του άρεσε η δουλειά του. Ήταν από τους πιο παλιούς Παγοπώλες ο Μηνάς. Εδώ και χρόνια κάθε ημέρα, από τον Απρίλιο ως τον Οκτώβριο, αξημέρωτα ακόμη, φόρτωνε στο τρίκυκλο κολόνες πάγου από το παγοποιείο του Φιξ, στα Πατήσια. Νερό, αλάτι και αμμωνία. Αυτά τα τρία υλικά χρειάζονταν για να παρασκευαστεί ο πάγος. Ειδικά καλούπια δέχονταν το νερό, το οποίο κατάφερνε να ψυχθεί με την εξωτερική βοήθεια της αμμωνίας και του αλατιού. Μόλις ψύχονταν, ο Μηνάς, γέμιζε με παγοκολόνες την καρότσα του. Τις σκέπαζε με πανιά, σακιά, λινάτσες ή καμιά φορά με άχυρο και, για να μην προλάβουν να λιώσουν, ξεκινούσε σβέλτα την διανομή. Η μέρα πήρε να φωτίσει, οι νοικοκυρές, σιγά σιγά ξύπνησαν. Έπιαναν το κομμάτι πάγου με ένα βρεγμένο πανί και το τοποθετούσαν σε ειδικό χώρο στο επάνω μέρος του ψυγείου. Τα ψυγεία τότε ήταν ξύλινα, κάποιες φορές μάλιστα, αληθινά έργα τέχνης

και το εσωτερικό τους είχε επενδυθεί με λαμαρίνες. Και είχαν δύο πόρτες, μία πάνω μία κάτω. Το επάνω μέρος περιείχε μία δεξαμενή που κατέληγε σε μία βρύση, την γέμιζαν οι γυναίκες και έτσι, είχαν ως το βράδυ νερό κρύο. Ανοίγοντας την κάτω πόρτα, υπήρχαν ράφια, όπου βόλευαν τα τρόφιμα. Όπως έλιωνε ο πάγος, έψυχε τις εσωτερικές λαμαρίνες και έτσι, τα τρόφιμα διατηρούνταν κρύα. Στο κάτω κάτω μέρος, υπήρχε μικρό συρτάρι να μαζεύει τα κρύα νερά που έτρεχαν. Την επόμενη μέρα, περίμεναν πάλι τον Παγοπώλη.. Ο Μηνάς ο Παγοπώλης, για τον πάγο που μοίραζε όλη την εβδομάδα, πληρωνόταν κάθε Κυριακή. Οι γυναίκες δε, όταν τον έβλεπαν από μακριά, κάτι μουρμούριζαν και χαζογελούσαν. Τον αποκαλούσαν μεταξύ τους και ..Μπουζιτζή, μάλλον από την τούρκικη λέξη «buz» που σημαίνει «πάγος». Την πιο μεγάλη κατανάλωση, του την έκαναν τα καφενεία, τα ζαχαροπλαστεία και φυσικά τα ιχθυοπωλεία. Σιγά σιγά όμως, χρόνο με τον χρόνο, τα παλιά ξύλινα ψυγεία αντικαταστάθηκαν από τα καινούρια ηλεκτρικά. Πίτσος στην αρχή, Izola, Kelvinator λίγο αργότερα.. Ο Μηνάς δεν το έβαλε κάτω. Είχε και την χειμωνιάτικη δουλειά, με το τρίκυκλο, πουλούσε ξύλα, κάρβουνα..

75

Σήμερα πια, όλα έχουν αλλάξει.. Το Παγοποιείο του Φιξ, ανοιχτό από το 1903, έκλεισε οριστικά το 1983. Στην αρχή είπαν, πως είναι αντιπροσωπευτικό δείγμα της νεότερης βιομηχανικής αρχιτεκτονικής. Θα το διατηρούσαν είπαν, θα το ανακαίνιζαν, θα το μετέτρεπαν σε χώρο πολιτισμού. Δεν τα κατάφεραν, κανείς δεν ενδιαφέρθηκε. Εδώ και λίγα χρόνια μάλιστα, το κατεδάφισαν. Καθάρισαν αμέσως και το οικόπεδο.. Και τα ξύλινα ψυγεία, ξήλωσαν το τουλπάνι από τις βρύσες (που χρησίμευε σαν …φίλτρο) και τα πήραν οι παλιατζήδες. Ούτε ο Μηνάς ο Παγοπώλης περνάει για διανομή το ξημέρωμα. Το μόνο που τον θυμίζει πια, σε όσα παλιά αρχοντικά στέκουν όρθια, είναι το σημάδι που άφησε ο πάγος σαν έσταζε αργά στην μαρμάρινη σκάλα…

14. Επίλογος Τα περισσότερα από αυτά τα επαγγέλματα, πια δεν υπάρχουν. Αυτό βέβαια δεν είναι απαραίτητα κακό. Την ευκολία, έστω τη φαινομενική, την αγαπάμε όλοι. Όμως, γνωρίζοντάς τα, καταλαβαίνουμε πόσο βοήθησαν στην όποια εθνογραφική, ιστορική και λαογραφική εξέλιξη του πολιτισμού μας. ΣΧΕΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Αικατερινίδης Γ., (1979), Νεοελληνικές αιματηρές θυσίες

Αρχιγένης Δ., (1981), Η ζωή στη Σμύρνη Καιροφύλλας Ι., (1993), Η Αθήνα στη δεκαετία του ’50, Αθήνα, Φιλιππότης Κουκουλές Φ., (1949), Βυζαντινών βίος και πολιτισμός Λαγογιάννη-Γεωργακαράκου Μ. – Αρχαιολόγος, Διευθύντρια Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου Λουκάτος Δ., (1978), Εισαγωγή στην Ελληνική Λαογραφία, Αθήνα, Φιλιππότης Μέγας Γ., (1952), Επετηρίδα του Λαογραφικού Αρχείου (νυν Κέντρου) Ακαδημίας Αθηνών Όμηρος, (8ος αιώνας π.Χ.), Ιλιάδα Πετρόπουλος Η., (1990), Ο τούρκικος καφές εν Ελλάδι, Αθήνα, Νεφέλη Πλούταρχος, (1ος αιώνας μ. Χ.), Βίοι παράλληλοι Πολίτης Ν., (1904), Παραδόσεις μέρος β’ Τσιαμούλης Χ., (1998), Ρωμιοί συνθέτες της Πόλης, Δόμος Φαίδρος Γ., (1881), Περί του σμυρναίικου μανέ, Σμύρνη

76

77