ΤΑΣΕΙΣ 2013 by DIGITAL PUBLISHING

ΔΙΕΞΟΔΟΙ ΕΚΔΟΣΗ

ΤΟΥ

ΕΤΗΣΙΑ ΕΚΔΟΣΗ

ΠΕΡΙΟΔΙΚΟΥ

•

ΜΑΪΟΣ

2013

•

30o

ΕΤΟΣ

ISSN 1105-252X

ΤΑΣΕΙΣ 2013

ΕΤΗΣΙΑ

∆ Ι Ε Ξ Ο ∆ Ο Ι & Α Ν Α Π Τ ΥAΞ νΗα π τ y ξ η

Π. ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΔΗΣ • Κ. ΑΖΑΡΙΑΔΗΣ • Μ. ΙΑΚΩΒΙΔΗΣ • Τ. ΓΙΑΝΝΙΤΣΗΣ • Κ. ΜΠΟΤΟΠΟΥΛΟΣ • Μ. ΧΑΛΙΑΣΟΣ • Θ. ΒΕΡΕΜΗΣ Π. ΓΚΟΓΚΑΣ, • Β. ΠΛΑΚΑΝΔΑΡΑΣ • Γ. ΘΑΝΑΣΟΥΛΗΣ • Α. ΣΥΓΓΡΟΣ • Α. ΑΝΔΡΕΑΔΗΣ • Ν. ΠΕΝΤΖΟΣ • Α.ΜΠΑΡΤΖΩΚΑΣ Π. ΠΑΠΑΣΤΑΥΡΟΥ • Ν. ΤΡΑΥΛΟΣ • Π. ΑΒΡΑΜΙΔΗΣ • Ν. ΚΟΝΣΟΛΑΣ • Δ. ΜΑΡΔΑΣ • Α. ΛΙΒΙΕΡΑΤΟΣ • Ρ. ΦΑΚΙΟΛΑΣ • Ν. ΧΑΡΑΛΑΜΠΙΔΗΣ

Τ Α Σ Ε Ι Σ 2013 Π Ε Ρ Ι Ε Χ Ο Μ Ε Ν Α

★

ΣΕΛ. 12

ΣΕΛ. 44

ΣΕΛ. 20

10 / ΑΠΟ ΤΗΝ ΕΚΔΟΣΗ 12 / ΤΑΣΕΙΣ Πολιτική- Τα όρια της λιτότητας // Πολιτική – Ευρώπη, μετά την κρίση // Κεφαλαιαγορές – Οπτική σε 360 μοίρες // Τράπεζες – Νέα εποχή μεγαλύτερων υποχρεώσεων – Προς μικρότερες κερδοφορίες – Ισχυρότερες και λιγότερο δανεισμένες – Μετρητά για ασφάλεια Από το Επιτελείο των ΤΑΣΕΩΝ

ΟΙ ΠΡΟΒΛΕΨΕΙΣ & Η ΔΥΝΑΜΙΚΗ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ Διεισδυτική µατιά στην Ελληνική Οικονοµία Από το Επιτελείο των ΤΑΣΕΩΝ

30 | ΣΕ ΑΝΑΖΗΤΗΣΗ ΤΗΣ ΑΝΑΚΑΜΨΗΣ 32 | Επενδύσεις και κατανάλωση ΔΙΕΞΟΔΟΣ ΟΙ ΕΠΕΝΔΥΣΕΙΣ

34 | Παραγωγή ΜΕΓΕΘΥΝΣΗ ΠΟΤΕ;

36 | Εξωτερικές συναλλαγές ΟΡΑΤΟ ΤΟ ΠΛΕΟΝΑΣΜΑ

38 | Χρηµατοπιστωτικός τοµέας ΣΕ ΝΕΑ ΕΠΟΧΗ

ΣΕΛ. 54

51 | ΧΩΡΕΣ ΧΑΜΗΛΟΥ ΚΟΣΤΟΥΣ 52 | ΧΡΗΜΑΤΙΣΤΗΡΙΑ ΚΑΙ FAST TRADING 54 | Ο ΓΥΡΟΣ ΤΟΥ ΚΟΣΜΟΥ ΓΙΑ ΠΕΤΡΕΛΑΙΟ ΚΑΙ ΦΥΣΙΚΟ ΑΕΡΙΟ

56 | FINE TUNING ΓΙΑ ΤΙΣ ΚΕΝΤΡΙΚΕΣ ΤΡΑΠΕΖΕΣ 58 | ΟΙ ΑΡΙΘΜΟΙ ΚΑΙ ΟΙ ΤΑΣΕΙΣ ΤΗΣ ΠΑΓΚΟΣΜΙΑΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ

40 | Δηµόσια οικονοµικά ΣΕ ΝΕΕΣ ΒΑΣΕΙΣ

ΟΙ ΠΡΟΒΛΕΨΕΙΣ & Η ΔΥΝΑΜΙΚΗ ΤΗΣ ΠΑΓΚΟΣΜΙΑΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ Διεισδυτική µατιά στην Παγκόσµια Οικονοµία Από το Επιτελείο των ΤΑΣΕΩΝ

ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΙΣΜΟΙ ΚΑΙ ΤΑΣΕΙΣ

70 | ΔΙΚΑΙΟΣΥΝΗ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΝΑΠΤΥΞΗ

Από τον Παύλο Ελευθεριάδη, University Lecturer στη Νομική Σχολή και Fellow στο Mansfield College του Πανεπιστημίου της Οξφόρδης

74 | ΑΝΑΚΑΜΨΗ ΠΟΤΕ;

Από τον Κώστα Αζαριάδη, Καθηγητή Οικονομικής, Πανεπιστήμιο Ουάσινγκτον Σαιντ Λούις

78 | ΜΕΤΑΡΡΥΘΜΙΖΟΝΤΑΣ ΤΗ ΜΕΤΑΡΡΥΘΜΙΣΤΙΚΗ ΑΤΖΕΝΤΑ

Από τον Μιχαήλ Γ. Ιακωβίδη, Καθηγητή, έδρα Sir Donald Gordon για την επιχειρηματικότητα και την Καινοτομία, London Business School

84 | ΑΝΤΑΓΩΝΙΣΤΙΚΟΤΗΤΑ, ΕΞΑΓΩΓΕΣ ΚΑΙ ΑΝΑΚΑΜΨΗ

Από τον Τάσο Γιαννίτση, ομότιμο καθηγητή του Πανεπιστηµίου Αθηνών

Τ Α Σ Ε Ι Σ 2013 Π Ε Ρ Ι Ε Χ Ο Μ Ε Ν Α

★

90 | ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ΚΑΙ ΚΕΦΑΛΑΙΑΓΟΡΕΣ ΣΕ ΕΠΟΧΗ ΜΕΤΑΒΑΣΗΣ

Από τον Κώστα Μποτόπουλο, Πρόεδρο της Επιτροπής Κεφαλαιαγοράς

92 | ΜΕΙΩΣΕΙΣ ΜΙΣΘΩΝ ΚΑΙ ΑΝΤΑΓΩΝΙΣΤΙΚΟΤΗΤΑ

Από τον Μιχάλη Χαλιάσο, Καθηγητή του Πανεπιστημίου Goethe της Φραγκφούρτης, Διευθυντή του Center for Financial Studies

96 | ΤΑ ΔΙΔΑΓΜΑΤΑ ΤΗΣ ΚΡΙΣΗΣ

Από τον Θάνο Βερέµη, αντιπρόεδρο του ΕΛΙΑΜΕΠ ΣΕΛ. 49

100 | ΕΠΙΣΤΗΜΗ ΚΑΙ ΕΡΕΥΝΑ - ΤΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΣΥΓΚΡΙΤΙΚΟ

ΣΕΛ. 60

ΠΛΕΟΝΕΚΤΗΜΑ

Από τους Περικλή Γκόγκα, Επίκουρο Καθηγητή του Δημοκρίτειου Πανεπιστημίου Θράκης και Βασίλειο Πλακανδάρα, υποψήφιο διδάκτορα

104 | ΑΝΟΙΚΤΑ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΑ, ΛΙΓΟΤΕΡΗ ΔΙΑΦΘΟΡΑ ΚΑΙ ΠΛΟΥΣΙΟΤΕΡΟΙ ΕΡΓΑΖΟΜΕΝΟΙ

Από τον Γιάννη Θανασούλη, λέκτορα, Economics Department, University of Oxford

108 | ΕΠΕΝΔΥΣΕΙΣ - ΜΟΝΑΔΙΚΗ ΣΥΝΤΑΓΗ ΓΙΑ ΕΞΟΔΟ ΑΠΟ ΤΗΝ ΥΦΕΣΗ

Από τον Αριστοµένη Συγγρό, πρόεδρο του Invest in Greece

112 | ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ: ΝΑ ΑΞΙΟΠΟΙΗΣΟΥΜΕ ΤΟ ΔΥΝΑΜΙΚΟ ΜΑΣ Από τον Ανδρέα Ανδρεάδη, πρόεδρο του ΣΕΤΕ

116 | ΝΕΑ ΠΟΡΕΙΑ ΜΕ ΥΠΟΣΤΗΡΙΞΗ ΤΗΣ ΠΑΡΑΓΩΓΙΚΗΣ ΒΑΣΗΣ ΤΗΣ ΧΩΡΑΣ

Από τον Νικόλαο Πέντζο, πρόεδρο του ΣΒΒΕ

120 | ΑΝΑΠΤΥΞΙΑΚΕΣ ΠΡΟΚΛΗΣΕΙΣ ΣΤΗ ΝΟΤΙΟΑΝΑΤΟΛΙΚΗ ΕΥΡΩΠΗ

Από τον Αντώνη Μ. Μπαρτζώκα, Αναπληρωτή Διευθυντή, European Bank for Reconstruction and Development

124 | ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗ ΚΑΙ MANAGEMENT ΣΤΗ ΜΑΧΗ

ΣΕΛ. 56

Την έκδοση πλαισιώνουν φωτογραφίες της Αθηνάς Κατσάμπα από τη συλλογή της «Γραμμή Παραγωγής - Στιγμές της σύγχρονης ελληνικής βιομηχανίας» η οποία παρουσιάστηκε στη Γκαλερί Σκουφά τον Σεπτέμβριο του 2012. Η Αθηνά Κατσάμπα έχει σπουδάσει φωτογραφία στο πανεπιστήμιο Central St.Martins του Λονδίνου, έχει συμμετάσχει σε πολλές ομαδικές εκθέσεις, ενώ η «Γραμμή Παραγωγής» είναι η δεύτερη ατομική της έκθεση.

ΤΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ

Από τον Παναγιώτη Παπασταύρου, Μηχανολόγο- ηλεκτρολόγο µηχανικό, µε θητεία προέδρου και δ.σ. σε πολυεθνικές και µεγάλες επιχειρήσεις και στον ΟΠΕ

128 | ΒΑΣΙΛΕΙΑ ΙΙΙ: ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΣΤΗΝ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΚΑΙ ΤΙΣ ΤΡΑΠΕΖΕΣ

Από τους Νικόλαο Γ. Τραυλό, καθηγητή χρηματοοικονομικής και πρύτανη του ALBA Graduate Business School και Παναγιώτη Κ. Αβραμίδη, επίκουρο καθηγητή χρηματοοικονομικής

134 | ΧΩΡΟΘΕΤΗΣΗ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ - ΕΝΑ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΠΡΟΒΛΗΜΑ

Από τον καθηγητή καθηγητή Νίκο Κόνσολα, Επίτιμο Πρόεδρο του Ινστιτούτου Περιφερειακής Ανάπτυξης

142 | ΦΟΡΟΙ - ΑΠΟ ΤΟΝ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗ ΣΤΟ 1204 ΚΑΙ ΣΗΜΕΡΑ

Από τον Δημήτρη Μάρδα, Καθηγητή Τμήματος Οικονομικών Επιστημών του ΑΠΘ

146 | Ο ΥΣΤΕΡΟΣ ΚΑΠΙΤΑΛΙΣΜΟΣ Από τον Αντώνη Λιβιεράτο

152 | ΓΙΑ ΤΗ ΣΤΑΘΕΡΟΠΟΙΗΣΗ ΚΑΙ ΤΗΝ ΑΝΑΠΤΥΞΗ Από το Ροσέτο Φακιολά, ομότιμο καθηγητή του ΕΜΠ

158 | ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ – ΜΕΡΟΣ ΤΗΣ ΛΥΣΗΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΞΟΔΟ ΑΠΟ ΤΗΝ ΚΡΙΣΗ

Από τον Νίκο Χαραλαμπίδη, Γενικό Διευθυντή του Ελληνικού Γραφείου της Greenpeace

ΤΑΣΕΙΣ

ΕΤΗΣΙΑ ΕΚΔΟΣΗ, ΜΕ ΤΗ ΣΥΝΕΡΓΑΣΙΑ ΤΟΥ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟΥ ΕΠΙΛΟΓΗ

ΜΑΪΟΣ 2013

ΙΔΙΟΚΤΗΣΙΑ ALLMEDIA ΜΕΣΑ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΣ Α.Ε. Κάνιγγος 2, 106 77 ΑΘΗΝΑ, τηλ.: 210 - 6401850 Εκδοτης συμβουλοσ εκδοσησ Δ/ΝΣΗ ΔΙΑΦΗΜΙΣΗΣ εμπορικο τμημα

χρηστοσ Παπαϊωαννου ΕΥΑΓΓΕΛΙΑ ΠΑΠΑΪΩΑΝΝΟΥ ΜΑΡΙΝΑ ΠΑΠΑΪΩΑΝΝΟΥ ΦΛΩΡΑ ΛΕΝΟΥ

© Τα δημοσιευόμενα άρθρα, στατιστικές σειρές, πίνακες και διαγράμματα αποτελούν ιδιοκτησία της έκδοσης. Απαγορεύεται η καθ’ οιονδήποτε τρόπο αναπαραγωγή, αναδημοσίευση ή αναφορά μέρους ή συνόλου των περιεχομένων χωρίς την έγγραφη άδεια του εκδότη.

Τιμή πώλησης: €25

10 ★

ΤΑΣΕΙΣ | 2013

A Π Ο Τ η ν ε κ δ οσ η

Η ΕλλΑδα που αλλΑζει

Ελλάδα έχει κάνει σημαντικά βήματα, η θέση της στην ευρωζώνη πλέον δεν αμφισβητείται. Αυτό δείχνει η βελτίωση του κλίματος για τη χώρα, στις διεθνείς αγορές. Ωστόσο, δεν θα πρέπει να παραβλέπεται ότι οι χρηματαγορές κινούνται πάντα πιο γρήγορα από την πραγματική οικονομία, προεξοφλώντας ενίοτε βελτιώσεις ή επιδεινώσεις. Αυτό άλλωστε, τονίζουν επανειλημμένα τα στελέχη του ΔΝΤ, όταν προτρέπουν τους Ευρωπαίους ηγέτες παράλληλα με τη μείωση των ελλειμμάτων στα δημόσια οικονομικά τους, να εστιάσουν στην τόνωση της πραγματικής οικονομίας. Αυτό σχύει πολύ περισσότερο για την Ελλάδα, όπου σήμερα, η πρόκληση είναι η αναθέρμανση της οικονομίας/αγοράς. Σε μια οικονομία με χαμηλή συμμετοχή των εξαγωγών, όπως η ελληνική, η τόνωση από το εξωτερικό δεν αναμένεται σημαντική, πόσο μάλλον σε περιβάλλον επιβράδυνσης στην Ευρώπη. Ωστόσο, σήμερα η ανάκαμψη δεν μπορεί να στηριχθεί παρά μόνο στην τόνωση της εξωστρέφειας και των επενδύσεων που θα ενισχύσουν την πλευρά της προσφοράς, αφού περιθώρια από την πλευρά της ζήτησης, μετά και τις γενικευμένες μειώσεις των μισθών που ακολούθησαν τη μείωση του κατώτατου μισθού και τη λήξη των κλαδικών συμβάσεων αλλά και τη μεγάλη αύξηση της φορολογικής επιβάρυνσης των πολιτών, δεν υπάρχουν. Σε αυτό καθοριστική είναι η ουσιαστική προώθηση των μέτρων βελτίωσης του επιχειρηματικού περιβάλλοντος (μεταξύ των οποίων και η εξάλειψη των μεγάλων καθυστερήσεων στην απονομή της δικαιοσύνης, παράγοντας καθοριστικός για την προσέλ-

κυση επενδύσεων) και η διαχείριση των κεφαλαίων του ΕΣΠΑ, με διαφάνεια, ταχύτητα και απλοποίηση των σχετικών διαδικασιών. Χαρακτηριστική είναι η πρόταση του προέδρου του ΣΕΒ για μεταφορά της διαχείρισης στις τράπεζες προς τον σκοπό αυτό. Το χρηματοδοτικό πρόγραμμα της Ελλάδας ολοκληρώνεται στα τέλη του 2014, οπότε και θα πρέπει να είμαστε σε θέση να αντλήσουμε κεφάλαια από τις αγορές, όπως κάνουν η Ιρλανδία και η Πορτογαλία. Το πρόγραμμα αγοράς κρατικών ομολόγων που ανακοίνωσε πέρυσι η ΕΚΤ (ΟΜΤ), για στήριξη των ομολόγων των χωρών που αντιμετωπίζουν υψηλό κόστος δανεισμού από τις αγορές, δεν αφορά τις χώρες που βρίσκονται ήδη σε ευρωπαϊκό πρόγραμμα στήριξης, δηλαδή δεν αφορά την Ελλάδα. Ίσως και εδώ πρέπει να αλλάξει η ευρωπαϊκή στρατηγική, αλλωστε και η Κριστίν Λαγκάρντ πρόσφατα υποστήριξε ότι και οι χώρες αυτές θα έπρεπε να στηριχθούν (με τις ΟΜΤ) στην πρώτη τους έξοδο στις αγορές, ώστε να δανειστούν με χαμηλότερα επιτόκια. Το τίμημα της υπερχρέωσης και της πλαστής ευμάρειας των ετών πριν το 2008 είναι μεγάλο: το κατά κεφαλή αεπ των Ελλήνων φέτος υποχωρεί στο 66% του μέσου όρου της ΕΕ των15 (πριν τη διεύρυνση). Αυτό είναι το χαμηλότερο στην ευρωζώνη, χαμηλότερο ακόμη και από των νέων μελών, της Εσθονίας, της Σλοβενίας και της Σλοβακίας αλλά και της Πορτογαλίας. Επίσης, το διαθέσιμο εισόδημα των νοικοκυριών έχει υποχωρήσει στα επίπεδα του 2004. Η Ελλάδα αλλάζει, με ανατροπές σε όλα τα επίπεδα, από το Δημόσιο ως τα πανεπιστήμια. Η βάσιμη προοπτική είναι ότι με τις δικές της ενέργειες αλλά και ρεαλιστική πολιτική εκ μέρους της Ευρώπης, η ανάκαμψη θα είναι σύντομα ορατή.

ΤΑΣΕΙΣ | 2013

11 ★

12 ★

ΤΑΣΕΙΣ | 2013

Πολιτική

ΤΑΣΕΙΣ

Ευρωζώνη

Τα όρια

της λιτότητας Αν η ύφεση δεν αναστραφεί, η πολιτική της συντονισμένης λιτότητας θα τεθεί σε δοκιμασία.

πολιτική αυστηρής δημοσιονομικής λιτότητας, υπέρμαχος της οποίας είναι κυρίως η Γερμανία, βρίσκει πλέον όλο και λιγότερους υποστηρικτές στους κόλπους της ΕΕ. Οδήγησε σε ύφεση τις μεγάλες οικονομίες (πλην της Γερμανίας) αλλά και τις χώρες της περιφέρειας (πλην της Ιρλανδίας) με συνέπεια άνοδο της ανεργίας (δεν αφορά τη Γερμανία) και του ποσοστού των φτωχών στον πληθυσμό. Ήδη η Γαλλία και η Ολλανδία ανακοίνωσαν ότι δεν θα πετύχουν να μειώσουν το δημόσιο έλλειμμα κάτω από το 3% του αεπ στο χρονοδιάγραμμα που είχε τεθεί, δηλαδή το 2013. Η Γαλλία, είναι ο βασικός υπέρμαχος μιας πολιτικής με έμφαση στη στήριξη της πραγματικής οικονομίας, χωρίς ωστόσο να έχει διατυπώσει μια συγκριμένη πρόταση, ενώ με τη στάση της συντάσσονται η Ισπανία και η Ιταλία. Και αυτό γιατί διαπιστώνουν ότι οι επιπτώσεις της λιτότητας στην κατανάλωση συνεπάγονται ύφεση που αντιστρατεύεται τον στόχο της δημοσιονομικής προσαρμογής. Πχ, η Ισπανία είδε τις προβλέψεις για τα φορολογικά έσοδα να μην επιτυγχάνονται λόγω της μείωσης της κατανάλωσης και της καταβαράθρωσης της αγοράς ακίνητων και, παρά τις περικοπές δαπανών, το έλλειμμά της προ-

βλέπεται το 2014 να αυξηθεί στα επίπεδα του 2012, αφού φέτος θα είναι σε ύφεση με οριακή μόνο ανάπτυξη να προβλέπεται για το 2014. Στην Ιταλία, ο νέος πρωθυπουργός δηλώνει ότι αναστέλλει την εφαρμογή της φορολόγησης στην πρώτη κατοικία και επανεξετάζει την πολιτική της ώστε να θεσπιστούν μέτρα που θα τονώσουν την οικονομία, με τη σιγουριά βέβαια του χαμηλού πλέον δημόσιου ελλείμματος. Άλλωστε, σχετικά πρόσφατα ο επικεφαλής της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, Ζοζέ Μανουέλ Μπαρόζο, δήλωσε ότι τα μέτρα λιτότητας έφτασαν στα όρια τους. Στο περιβάλλον αυτό η Γερμανία, καθοριστική στη λήψη αποφάσεων σε ευρωπαϊκό επίπεδο, αποτελεί την εξαίρεση. Με ισοσκελισμένο προϋπολογισμό, μειούμενο δημόσιο χρέος ως προς το ΑΕΠ, το οποίο, όπως τονίζει στις πρόσφατες προβλέψεις της η ΕΕ, οφείλεται στην ανάπτυξη της που προβλέπεται υψηλότερη το 2014, επιμένει ότι η ασφαλέστερη οδός ανάπτυξης για όλες τις χώρες είναι οι μεταρρυθμίσεις και η μείωση των δημοσίων ελλειμμάτων. Σε προηγούμενες εκθέσεις του το ΔΝΤ τόνιζε εμφατικά ότι η μείωση των ελλειμμάτων των ελλειμματικών χωρών δεν μπορεί παρά να συμβαδίζει με μείωση των πλεονασμάτων των πλεονασματικών, οι οποίες θα πρέπει να ενισχύσουν τη ζήτηση στις οικο-

νομίες τους. Η Γερμανία έχει το υψηλότερο πλεόνασμα στις συναλλαγές της με το εξωτερικό, πάνω από 6% του ΑΕΠ της (αναλογικά υψηλότερο και από της Κίνας,). Εξ αρχής αντίθετη στο να τεθούν στο στόχαστρο των ευρωπαϊκών οργάνων όχι μόνο τα υπερβολικά ελλείμματα αλλά και τα πλεονάσματα, ως ενδεικτικά μιας πολιτικής που είναι αντίθετη με το γενικό συμφέρον, ακολουθεί την επιτυχημένη γι’ αυτή συνταγή της. Πχ. η Γαλλία και το Βέλγιο υποστηρίζουν ότι οι χαμηλές μισθολογικές αυξήσεις στη χώρα δεν δικαιολογούνται με βάση τις υψηλές εξαγωγές της και η χώρα έχει τα περιθώρια τόνωσης της εγχώριας ζήτησης ώστε οι Γερμανοί να καταναλώνουν περισσότερα (και εισαγόμενα), κάτι άλλωστε που συστήνει και το ΔΝΤ. Πλην όμως αν συνεχιστεί η ύφεση στους Ευρωπαίους εταίρους της, θα αισθανθεί τις επιπτώσεις στις εξαγωγές της. Το επόμενο διάστημα, αν ύφεση διατηρηθεί, η συνταγή της λιτότητας –καθώς η χαλαρή νομισματική πολιτική της ΕΚΤ δεν φθάνει στις χώρες που την έχουν περισσότερο ανάγκη εξαιτίας και των προβλημάτων των τραπεζών της περιφέρειας- θα τεθεί σε νέο τεστ αντοχής. Ίσως αυτό αποτελέσει και τον καταλύτη αλλαγής προς μια πραγματική οικονομική ένωση. ❖

ΤΑΣΕΙΣ | 2013

13 ★

ΤΑΣΕΙΣ | 2013

Πολιτική

★

Ευρώπη

ΤΑΣΕΙΣ ΤΑΣΕΙΣ

Μετά την κρίση Η εμπιστοσύνη των αγορών στην ευρωπαϊκή οικονομία αποκαθίσταται. Ωστόσο, ένα άλλο έλλειμμα εμπιστοσύνης αναδεικνύεται: των Ευρωπαίων πολιτών στον θεσμικό ρόλο της ΕΕ.

ι αγορές δείχνουν εμπιστοσύνη στα ομόλογα της ευρωζώνης, μετά τις πρωτοβουλίες της ΕΚΤ, η οποία αφού είδε την καταστροφή προ των πυλών, ανακοίνωσε πέρυσι ότι θα παρεμβαίνει -υπό όρους- για να στηρίξει τα ομόλογα των χωρών που αντιμετωπίζουν δυσβάστακτο κόστος δανεισμού από αυτές. Και μόνο ως πρόθεση –ότι θα δρα όπως οι άλλες μεγάλες κεντρικές τράπεζες- απομάκρυνε το στοιχείο της κερδοσκοπίας και καθησύχασε τους επενδυτές, δεν άφησε την κρίση να γίνει υπαρξιακή, όπως ανέφερε προσφατα ο πρόεδρός της, Μάριο Ντράγκι. Το κόστος δανεισμού της Ιταλίας και της Ισπανίας υποχώρησε αλλά και των χωρών σε ευρωπαϊκά προγράμματα στήριξης, της Ιρλανδίας και της Πορτογαλίας, που τελευταία μπόρεσαν να δανειστούν από τις αγορές με ανεκτά επιτόκια. Σήμερα, οι αποδόσεις των χωρών με την ανώτατη αξιολόγηση, της Γερμανίας, της Αυστρίας και της Φινλανδίας, έχουν υποχωρήσει σε ιστορικά χαμηλά, 1,7% κατά μέσο όρο. Της Γερμανίας μάλιστα έχει

υποχωρήσει στο 1,3%, εξέλιξη από την οποία έχει ωφεληθεί αναχρηματοδοτώντας με πολύ χαμηλό κόστος το χρέος της και εξοικονομώντας πολύ μεγάλα ποσά. Χαρακτηριστικό είναι ότι είναι χαμηλότερες και από των αμερικανικών ομολόγων, παρά τις μεγάλες αγορές ομολόγων από την αμερικανική κεντρική τράπεζα. Συνεπώς οι αγορές έχουν δώσει το σήμα ότι περισσότερο χρέος είναι ανεκτό, είναι διατεθειμένες να το χρηματοδοτήσουν. Έτσι η πίεση στις κυβερνήσεις για γρήγορη μείωση των δημοσίων ελλειμμάτων και του χρέους υποχωρεί, κάτι που γίνεται αισθητό από τις ανακοινώσεις αρκετών ευρωπαϊκών κυβερνήσεων ότι θα χρειαστούν περισσότερο χρόνο για να πετύχουν τους στόχους για ισοσκελισμένο προϋπολογισμό. Σήμερα επωμίζονται το υψηλό πολιτικό κόστος της ύφεσης που προκάλεσε η κρίση χρέους και η απότομη αναδίπλωση του κράτους που ακολούθησε. Σύμφωνα με τον ΟΟΣΑ η εισοδηματική ανισότητα στις χώρες της ευρωπαϊκής περιφέρειας διευρύνθηκε έντονα, που σημαίνει ότι το κόστος της

μείωσης των δημοσίων ελλειμμάτων κατανέμεται άνισα. Αυτό αποτέλεσε πηγή των αντιδράσεων των πολιτών στις μεγάλες της περιοχής, Ιταλία και Ισπανία, αλλά και προβληματισμού σε ευρωπαϊκό επίπεδο αφού για να εφαρμοστούν οι πολιτικές λιτότητας και μείωσης των δημοσίων ελλειμμάτων απαιτείται μια ελάχιστη κοινωνική αποδοχή. Χαρακτηριστικό είναι σε όλες σχεδόν τις χώρες από το 2009 οι κυβερνήσεις έχουν αλλάξει πλην της Γερμανίας (όπου τον Σεπτέμβριο θα κριθεί η παραμονή της καγκελαρίου Μέρκελ στην εξουσία), της Αυστρίας και του Λουξεμβούργου, χώρες με χαμηλή ανεργία και οικονομία που γρήγορα ξεπέρασε τις επιπτώσεις της κρίσης. Το αποτέλεσμα ήταν και η μεγάλη υποχώρηση της εμπιστοσύνης των Ευρωπαίων στον θεσμικό ρόλο της ΕΕ, καθώς στις 6 μεγάλες χώρες της, σύμφωνα με το ευρωβαρόμετρο, βρίσκεται σε ιστορικά χαμηλά επίπεδα. Η αποκατάσταση της είναι η επόμενη μεγάλη πρόκληση για την ΕΕ, καθώς μετά την κρίση χρέους (ιδιωτικού και δημόσιου) που ξεκίνησε το 2009, θεσμών, πολιτικής και διαδικασίας λήψης αποφάσεων, δημιουργείται το υπόβαθρο μιας κρίσης δημοκρατικής νομιμοποίησης. ❖

Μακροπροθεσμη οπτικη Σε μια πιο μακροπρόθεσμη οπτική ενδιαφέρον έχουν οι επισημάνσεις του ΟΟΣΑ. Σύμφωνα με αυτές, η ανάπτυξη των αναδυόμενων οικονομιών θα υποχωρήσει ως το 2020 στο 5% από πάνω από 7% τη προηγούμενη δεκαετία. Μπορεί το βιοτικό τους επίπεδο, ιδίως της Κίνας και της Ινδίας, να μην ξεπεράσει το 60% του επίπεδου των ανεπτυγμένων χωρών τις επόμενες 4 δεκαετίες, ωστόσο εκεί βρίσκεται ο καταναλωτής που θα αποτελέσει την κινητήριο δύναμη της παγκόσμιας ανάπτυξης. Όπως εκτιμά ο ΟΗΕ, ως το 2015, 370 εκατ. πολίτες παγκοσμίως θα μετακινηθούν στις πόλεις. Από αυτούς τα 2/3 αφορούν στην Ασία. Ο πληθυσμός αυτός είναι νέος, φτωχότερος μεν από των ανεπτυγμένων χωρών αλλά δυνητική πηγή ζήτησης για τις εταιρείες του παγκόσμιου χωριού. Άλλωστε ο ΟΟΣΑ εκτιμά ότι σε ισοτιμίες αγοραστικής δύναμης, η Κίνα έχει ήδη ξεπεράσει σε μέγεθος οικονομίας την ευρωζώνη, και σε λίγα χρόνια θα ξεπεράσει και τις ΗΠΑ. Μάλιστα, ως το 2025, μαζί με την Ινδία θα ξεπερνούν αθροιστικό το συνολικό αεπ των μεγάλων χωρών που απαρτίζουν το G7.

ΤΑΣΕΙΣ | 2013

15 ★

Η ελληνική οικονομία, σήμερα περισσότερο από ποτέ, έχει ανάγκη από σύγχρονες, εξωστρεφείς επιχειρήσεις, που δρουν δυναμικά στο παγκόσμιο γίγνεσθαι. Οι Έλληνες επιχειρηματίες, διαθέτουν τις ιδέες και το επιχειρηματικό πνεύμα που χρειάζεται, για να επεκταθούν εκτός συνόρων. Για τον ασφαλή όμως « γύρο» στις αγορές του κόσμου, χρειάζονται πολύτιμοι και αξιόπιστοι σύμμαχοι. Ο Οργανισμός Ασφάλισης Εξαγωγικών Πιστώσεων [ΟΑΕΠ] που εποπτεύεται από το Yπουργείο Ανάπτυξης, Ανταγωνιστικότητας, Υποδομών, Μεταφορών και Δικτύων, είναι ο μόνος ελληνικός ασφαλιστικός οργανισμός, που προσφέρει ασφάλιση σε όλο τον κόσμο, ακόμα και σε χώρες «υψηλού ρίσκου». Καλύπτει τον εμπορικό και πολιτικό κίνδυνο - σε ποσοστό έως 95% - για εξαγωγές, επενδύσεις και εκτέλεση τεχνικών έργων, με ανταγωνιστικό ασφάλιστρο και την εγγύηση του Ελληνικού Δημοσίου. Για αυτό, σχεδιάζοντας τα επόμενα επιχειρηματικά σας σχέδια στο εξωτερικό, επικοινωνήστε με τον ΟΑΕΠ και ενημερωθείτε για τα προγράμματα ασφάλισης που ελαχιστοποιούν το δικό σας ρίσκο.

2310 548718.

ΤΑ Σ ΕΙ Σ | 2 0 1 3

Κοινωνικη υπευθυνοτητα επι τω εργω | GLAXOSMITHKLINE ΕΛΛΑΔΟΣ

ΤΑΣΕΙΣ

★

H GlaxoSmithKline Ελλάδας με ιδιαίτερη ευαισθησία στηρίζει και ενισχύει ευάλωτες κοινωνικά ομάδες παιδιών και εφήβων, που πάσχουν από σοβαρές ασθένειες, ενώ από το 2009 στηρίζει το Σύλλογο «Φλόγα» με συνολική υποστήριξη 800.000 ευρώ για το πρόγραμμα Κατ’Οίκον Νοσηλείας.

ο προγράμμα Κατ’Οίκον Νοσηλείας για παιδιά με νεοπλασίες στην Αττική, υλοποιείται από τον Ιούνιο του 2009 σε συνεργασία με το σύλλογο Φλόγα και τα δύο παιδιατρικά νοσοκομεία στην Αθήνα «Π. & Α. Κυριακού» και «Αγία Σοφία». Έως σήμερα έχουν πραγματοποιηθεί 13,105 επισκέψεις σε όλη την Αττική, εξυπηρετώντας όλα ανεξαιρέτως τα παιδιά με νεοπλασίες που πληρούν τα κριτήρια για νοσηλεία στο σπίτι και συνολικά έχουν εξυπηρετηθεί 413 παιδιά βελτιώνοντας σημαντικά την ποιότητα ζωής των ιδίων και των οικογενειών τους. Παράλληλα, εκτιμάται ότι το πρόγραμμα έχει αποφέρει μείωση έως και 40% στις επισκέψεις στα εξωτερικά ιατρεία των παιδιατρικών νοσοκομείων, μειώνοντας σημαντικά τον χρόνο αναμονής για τα παιδιά που χρήζουν νοσοκομειακής περίθαλψης, καθώς και την ποιότητα αυτής. Στο πλαίσιο του προγράμματος, έξι νοσηλευτές διενεργούν καθημερινά επισκέψεις στα σπίτια των παιδιών για τους σκοπούς της νοσηλευτικής τους φροντίδας. «Πριν από 3,5 χρόνια δεσμευτήκαμε να υποστηρίξουμε το Σύλλογο ΦΛΟΓΑ για τα παιδιά με νεοπλασίες, με την υλο-

ποίηση του πρωτοποριακού για τα ελληνικά δεδομένα προγράμματος Κατ’Οίκον Νοσηλείας. Σήμερα, γνωρίζουμε την πραγματική αξία που προσφέρει το πρόγραμμα στην καθημερινότητα και ποιότητα ζωής των παιδιών και των οικογενειών τους και η δέσμευσή μας παραμένει έμπρακτη και ουσιαστική για τη συνέχιση του προγράμματος. Στην GlaxoSmithKline, αισθανόμαστε υπερήφανοι που συνεισφέρουμε σε αυτό το τόσο αξιόλογο κοινωνικό έργο για παιδιά που το έχουν ανάγκη» ανέφερε η διευθύντρια δημοσίων υποθέσεων της GSK Ελλάδας, Λένα Λυμπεροπούλου. «Οι καθημερινές επισκέψεις των παιδιών στο νοσοκομείο εξοντώνουν ψυχικά, οικονομικά και σωματικά τις οικογένειες. Η «Κατ’Οίκον Νοσηλεία», πρόγραμμα πρωτοποριακό και πολυδάπανο και για τα Ευρωπαικά δεδομένα, έρχεται να δώσει ανάσα στα παιδιά με καρκίνο και τους γονείς τους. Η GSK από την πρώτη στιγμή που ανέλαβε το πρόγραμμα βρίσκεται δίπλα στη ΦΛΟΓΑ για να καλύπτει άμεσα κάθε ανάγκη, έτσι ώστε κανένα παιδί να μην στερηθεί τις άριστες υπηρεσίες νοσηλείας και υποστήριξης που απλόχερα του παρέχονται» σημειώνει η Πρόεδρος της Φλόγας, Μαρία Τρυφωνίδη.

Παρουσιαση

| 2013

17 ★

Εταιρική

Κοινωνική

Ευθύνη Η GSK αποτελεί ιδρυτικό μέλος και τον μεγαλύτερο χορηγό του προγράμματος της θεραπευτικής κοινότητας Barretstown στην Ιρλανδία, όπου φιλοξενούνται παιδιά ηλικίας από 7 έως 17 ετών που πάσχουν από καρκίνο και άλλες σοβαρές ασθένειες. Η GSK Ελλάδας, από το 1999 υποστηρίζει το ετήσιο 10ήμερο θεραπευτικό ταξίδι για τα παιδιά του Ιδρύματος Φλόγα

Είναι σύλλογος γονιών παιδιών με νεοπλασματική ασθένεια και διοικείται από τους ίδιους τους γονείς των παιδιών που νοσούν από καρκίνο. Πολλοί γονείς, πολλά χρόνια, έδωσαν το χρόνο και την αγάπη τους, έδωσαν και εξακολουθούν να δίνουν την ψυχή τους στον αγώνα για καλύτερη ιατρική, ψυχική και κοινωνική φροντίδα των παιδιών της Φλόγας. 30 χρόνια μετά την ίδρυση της, η Φλόγα αγκαλιάζει χιλιάδες οικογένειες σε όλη τη χώρα και έχει εκπροσώπους με πλούσια δράση στις μεγαλύτερες πόλεις, όπως ο Βόλος, η Ηγουμενίτσα, η Κέρκυρα, τα Ιωάννινα, η Πάτρα, η Πρέβεζα κ.ά. Η ΦΛΟΓΑ προσφέρει: • Αλληλεγγύη σε όσους κτυπά ο κεραυνός • Ενημέρωση σε όλους • Δυνατότητα κοινωνικής προσφοράς σε πολίτες και οργανισμούς. Η ΦΛΟΓΑ αγωνίζεται: • Για τα δικαιώματα των παιδιών στη ζωή και την υγεία • Την ποιότητα ζωής τους μέσα και έξω από τα νοσοκομεία • Για να καθιερωθούν θεσμοί που να σέβονται τον αγώνα και την αξιοπρέπεια των παιδιών και των οικογενειών τους.

τη διάρκεια της διαμονής τους, τα παιδιά έχουν την ευκαιρία να ασχοληθούν με δραστηριότητες, εγκεκριμένες από ψυχολόγους, βοηθώντας τα να ενισχύσουν την αυτο-εκτίμηση και αυτοπεποίθησή τους καθώς και να επανακτήσουν τη χαμένη παιδικότητά τους. Το 2012, η GSK υποστήριξε το ταξίδι 35 παιδιών στο Barretstown Camp, ενώ μέχρι σήμερα περισσότερα από 210 παιδιά του Ιδρύματος Φλόγα έχουν συμμετάσχει.

Δημιουργική παρουσίαση: AllmediaCreative

Φλόγα

στο Barretstown Camp. Κατά

ΤΑΣΕΙΣ | 2013

Κεφαλαιαγορές

ΤΑΣΕΙΣ ΤΑΣΕΙΣ

★

Οπτική σε 360 μοίρες

Σε τράπεζες, χρηματιστήρια, τη ροή κεφαλαίων, τις πρακτικές tax planing και τη μεσοπρόθεσμη προοπτική στην παγκόσμια ροή κεφαλαίων.

κυπριακή κρίση, ήταν η πρώτη φορά που μεγάλοι καταθέτες των τραπεζών σε πρόβλημα υπέστησαν απώλειες. Μπορεί η περίπτωση της Κύπρου να είχε ιδιαιτερότητες, όπως η μεγάλη συμμετοχή ξένων καταθετών και το ότι η χώρα δεν διέθετε τα χαρακτηριστικά εκείνα που καθιστούν έναν υπερμεγέθη τραπεζικό τομέα βιώσιμο για τη χώρα: χαμηλό δημόσιο έλλειμμα, υψηλή κεφαλαιακή επάρκεια των τραπεζών και ενεργητικό που μπορεί να απορροφήσει ζημιές. Ωστόσο -σήμερα που συζητούνται οι ευρωπαϊκές ρυθμίσεις για τη συνολική μεταχείριση των μεγάλων καταθετών των τραπεζών που θα βρεθούν σε πρόβλημα- μια άλλη παράμετρος αναδεικνύεται: εκείνη της παροχής μεγαλύτερης και ομοιογενούς δημόσιας πληροφόρησης από τις τράπεζες, καθώς πλέον εύλογα θα πρέπει να αναμένεται ότι το γενικό κοινό θα πρέπει ανά πάσα στιγμή να έχει όλες τις πληροφορίες που έχουν και οι επενδυτές αφού πλέον θα αντιμετωπίζονται ως τέτοιοι. Αυτό θα αποτελέσει σημαντική εξέλιξη προς μεγαλύτερη διαφάνεια. Στα χρηματιστήρια, η ρευστότητα που διοχετεύουν στο χρηματοοικονομικό σύστημα η αμερικανική και η ιαπωνική κεντρική τράπεζα συντηρούν την άνοδο στα χρηματιστήρια. Στην Ιαπωνία οι τιμές των μετοχών καταγράφουν άνοδο 45% από την αρχή του χρόνου ενώ στην Αμερική οι δείκτες βρίσκονται σε ιστορικά υψηλά.

Στην τελευταία, πάντως, ο επικεφαλής της κεντρικής τράπεζας δηλώνει ότι η άνοδος των τιμών στο χρηματιστήριο αντανακλά τα υψηλά κέρδη των εταιρειών. Παράπλευρη επίσης επίπτωση, αφενός οι θεσμικοί λόγω των χαμηλών αποδόσεων των ομολόγων στρέφονται σε ακίνητα, παράδειγμα το νορβηγικό κρατικό fund όπως και του Κατάρ. Αφετέρου, και άλλες κεντρικές τράπεζες απαντούν στα εξαιρετικά χαμηλά επιτόκια τους αλλά και στην τελευταία μείωση του επιτοκίου της ΕΚΤ στο 0,5%, με μειώσεις των επιτοκίων τους -ενώ η Δανία έχει προχωρήσει ένα βήμα πιο μακριά έχοντας θεσπίσει αρνητικό επιτόκια αποδοχής καταθέσεων από τις εμπορικές τράπεζες-για να αποτρέψουν ανατίμηση των νομισμάτων τους. Στο περιβάλλον αυτό η τιμή του χρυσού υποχωρεί, απόρροια των εκροών από ETF ενώ η ζήτηση των λιανικών επενδυτών αυξάνεται και οι κεντρικές τράπεζες συνεχίζουν να αγοράζουν χρυσό, 105 τόνους το 1ο τρίμηνο φέτος. Σε ευρωπαϊκό επίπεδο αλλά και παγκόσμιο στο προσκήνιο βρίσκεται η μάχη κατά της φοροδιαφυγής. Στο πιο πρόσφατο ευρωπαϊκό συμβούλιο υπουργών εκτός από τα αποτελεσματικά βήματα για καταπολέμηση της φοροδιαφυγής και φοροαποφυγής τονίζεται η ανάγκη αντιμετώπισης του επιθετικού tax planning, δηλαδή των μεθόδων τεχνικής ελαχιστο-

ποίησης της φορολογικής επιβάρυνσης. Αυτό θα επηρεάζει τις μεγάλες τράπεζες, που θα αναγκαστούν να περιορίσουν τα tax planning units που εξυπηρετούν τους μεγάλους πελάτες τους. Όσον αφορά τη μεσοπρόθεσμη οπτική για τις κεφαλαιαγορές, σύμφωνα με πρόσφατη μελέτη της Παγκόσμιας Τράπεζας, η συμμετοχή των αναπτυσσόμενων χωρών στην παγκόσμια αποταμίευση και τις επενδύσεις θα συνεχίσει αυξανόμενη, από 45% σήμερα σε 62% το 2030. Στην Κίνα θα αναλογεί το 30% των επενδύσεων ετησίως με 40% στις ανεπτυγμένες χώρες ενώ οι άλλες της ομάδας BRIC θα επενδύουν αθροιστικά περισσότερο από τις ΗΠΑ. Οι διασυνοριακές ροές κεφαλαίων θα αυξηθούν και η ολοκλήρωση των χρηματαγορών θα ενισχυθεί ακόμη περισσότερο. Πράγμα που σημαίνει ότι η τάση των τραπεζών να περιοριστούν εντός των εθνικών τους συνόρων μετά τη χρηματοπιστωτική κρίση θα αναστραφεί, με τους αυστηρότερους όμως κανόνες που υιοθετούνται τώρα. Παράδειγμα η Αμερική, που επιβάλλει στις θυγατρικές των ευρωπαϊκών τραπεζών να αυξήσουν τα κεφάλαιά τους αφού δεν θα λαμβάνονται πλέον υπόψη τα κεφάλαια της μητρικής, καθώς διαπίστωσε ότι αντλούσαν ρευστότητα στη διάρκεια της κρίσης από τη Fed. Γιατί οι τράπεζες λειτουργούν διεθνώς αλλά χρεοκοπούν τοπικά, όπως είπε κάποτε ο διοικητής της Τράπεζας της Αγγλίας, Μέρβυν Κινγκ. ❖

ΤΑΣΕΙΣ | 2013

19 ★

ΤΑΣΕΙΣ | 2013

Τρ ά π ε ζ ε ς

ΤΑΣΕΙΣ

★

Νέα εποχή μεγαλύτερων υποχρεώσεων Γιατί μια έκδοση ασχολείται σε αυτή την έκταση με τις τράπεζες; Μα γιατί τίποτα δεν μπορεί να κινηθεί στην οικονομία χωρίς αυτές. Η μετατροπή βραχυπρόθεσμων υποχρεώσεων (καταθέσεις, αποταμιεύσεις) σε μακροπρόθεσμο ενεργητικό (δάνεια) είναι που κινεί την οικονομία. Από αυτή την άποψη, στην ανίχνευση των τάσεων του μέλλοντος δεν θα μπορούσε να λείπει ο κόσμος των τραπεζιτών και των εποπτών τους.

ο περιβάλλον για τις τράπεζες έχει βελτιωθεί, άλλωστε αυτό δείχνει η άνοδος των τιμών των μετοχών τους παγκοσμίως και στην Ευρώπη, όπου εντοπίζονται μεγάλες αδυναμίες. Και ενώ προχωρούν τα βήματα για την τραπεζική ένωση στην Ευρώπη, ο κίνδυνος είναι να μην συμπληρωθεί με κοινή εγγύηση καταθέσεων, κάτι που θα διατηρήσει ένα σύστημα ευάλωτο σε νέες κρίσεις. Για όλες, ευρωπαϊκές και μη, οι νέες και υψηλότερες υποχρεώσεις κεφαλαίων και ρευστότητας, ανεβάζουν τον πήχη ασφάλειας για την αγορά και τις υποχρεώνουν σε πιο συντηρητική διαχείριση.

ΤΑΣΕΙΣ | 2013

21 ★

Στην ευρωζώνη οι διαδικασίες για τη δημιουργία της τραπεζικής ένωσης προχωρούν, με πρώτο βήμα την κοινή τραπεζική εποπτεία των μεγαλύτερων τραπεζών από την ΕΚΤ (150-200 στις οποίες αναλογεί το 80% της αγοράς αλλά και τις 3 μεγαλύτερες κάθε χώρας) που θα καταστεί λειτουργική από τα μέσα του 2014. Σε δεύτερο στάδιο θα δημιουργηθεί ο κοινός μηχανισμός εκκαθάρισης (και αναδιάρθρωσης) τραπεζών, δηλαδή θα θεσπιστούν κανόνες που θα ισχύουν σε ολόκληρη την ευρωζώνη -και πιθανώς στην ΕΕ- με τους οποίους οι μέτοχοι και οι πιστωτές τους θα υφίστανται ζημιές σε περίπτωση κατάρρευσης της τράπεζας χωρίς αυτές να μεταφέρονται στον φορολογούμενο αλλά και θα προλαμβάνονται απειλές για τα συστήματα πληρωμών στην Ευρώπη που προκύπτουν από τη μεγάλη διασυνοριακή παρουσία τους. Θα υπάρχει ένα κοινό ταμείο, που θα χρηματοδοτείται από εισφορές των τραπεζών, το οποίο θα συμπληρώνει τα απαιτούμενα κεφάλαια για την εκκαθάριση -εφόσον αυτά υπερβαίνουν τις ζημιές που υπέστησαν οι μέτοχοι και πιστωτές (και πιθανώς οι ανασφάλιστοι καταθέτες άνω των 100 χιλ. ευρώ) των τραπεζών. Αν και πάλι τα κεφάλαια δεν επαρκούν τότε θα παρεμβαίνει ο ΕΣΜ. Ωστόσο, εμπόδιο στο σχέδιο αποτελούν οι αντιδράσεις της Γερμανίας, η οποία υποστηρίζει ότι για τον κοινό μηχανισμό εκκαθάρισης απαιτείται αλλαγή της Ευρωπαϊκής Συνθήκης. Και ενώ οι διαδικασίες για την κοινή τραπεζική εποπτεία των μεγάλων τραπεζών προχωρούν, ζητήματα παραμένουν εκκρεμή. Συγκεκριμένα ακόμη αναζητούνται οι κοινοί κανόνες που

θα έχουν εφαρμογή στις χώρες που θα μετέχουν σε αυτή αλλά και στις υπόλοιπες που επιλέγουν να μη συμμετέχουν -τη Βρετανία, την Πολωνία, την Τσεχία και άλλες. Οι κοινοί κανόνες διαμορφώνονται στην Ευρωπαϊκή Τραπεζική Αρχή, όπου η διελκυστίνδα σήμερα αφορά στο σύστημα λήψης αποφάσεων, ώστε να μην έχουν αυξημένο ειδικό βάρος οι χώρες της ευρωζώνης, επιβάλλοντας ρυθμίσεις που θα αφορούν και εκείνες που δεν συμμετέχουν στην τραπεζική ένωση. Ωστόσο αυτό αφορά και τις διεθνείς διεργασίες γενικά. Συγκεκριμένα, ο πρώην κεντρικός τραπεζίτης της Γερμανίας και τώρα επικεφαλής της UBS, Άξελ Βέμπερ, στο φόρουμ του Νταβός δήλωσε ότι αυτό που χρειάζεται είναι ένα σύστημα κανόνων που θα ισχύει παγκοσμίως, κάτι που δεν βλέπει να προωθείται. Επίσης, το ίδιο αφορά και τη δημόσια πληροφόρηση που παρέχουν οι τράπεζες για τα οικονομικά τους, η οποία δεν είναι ομοιόμορφη, ώστε πολλοί είναι εκείνοι που θεωρούν ότι υπάρχει αδιαφάνεια, που συντηρεί τους κινδύνους στο παγκόσμιο σύστημα. Σύμφωνα με πρόσφατη μελέτη της ΕΚΤ, η υποχρέωση παροχής μεγαλύτερης δημόσιας πληροφόρησης από τις τράπεζες θα διευκόλυνε την απεξάρτηση από τους οίκους αξιολόγησης (συνήθως έχουν πρόσβαση σε προνομιακή πληροφόρηση και στο παρελθόν αρκετές φορές οδηγήθηκαν σε μεροληπτική ευνοϊκή αξιολόγηση τίτλων των τραπεζών για να λαμβάνουν πρόσθετες εργασίες από αυτές) ώστε να είναι δυνατή η αξιολόγηση από όλους. Το κοινό σύστημα κανόνων είναι που θα αποκαταστήσει τη διαφάνεια και θα αποτρέψει την

επανεμφάνιση χρηματοπιστωτικών κρίσεων, τουλάχιστον τόσο έντονων όσο η πρόσφατη. Όσον αφορά την ευρωζώνη, το ΔΝΤ τονίζει ότι είναι αναγκαία η όσο το δυνατό ταχύτερη ενεργοποίηση της δυνατότητας ανακεφαλαιοποίησης των αδύναμων τραπεζικών συστημάτων από τον Ευρωπαϊκό Μηχανισμό Σταθερότητας (για την οποία πρέπει να προηγηθεί η κοινή εποπτεία), ώστε να σπάσει ο φαύλος κύκλος κρατικού χρέους και τραπεζών, όπου προβλήματα του κράτους υπονομεύουν τη θέση των τραπεζών που έχουν επενδύσει σε κρατικά ομόλογα και στη συνέχεια η κρατική στήριξη των τραπεζών υπονομεύει τα οικονομικά του κράτους σε έναν ανατροφοδοτούμενο φαύλο κύκλο. Όπως τονίζει, η κοινή εποπτεία, αν δεν συμπληρωθεί άμεσα με τον κοινό μηχανισμό εκκαθάρισης αλλά και την κοινή εγγύηση καταθέσεων (που ακόμα δεν συζητείται, αλλά θα απέτρεπε τη φυγή κεφαλαίων από χώρες σε πρόβλημα, που επιδεινώνει την κατάσταση) δεν αρκεί για τη διάρρηξή του. Η τραπεζική ένωση θα είναι ελλιπής, και το σύστημα θα παραμείνει ευάλωτο σε κρίσεις. Τι ελπίζεται να κερδηθεί άμεσα με την κοινή εποπτεία; Ένας κοινός επόπτης απαλλαγμένος από εθνικές παραμέτρους, δεν θα επιτρέπει τη συγκέντρωση κινδύνων σε τραπεζικά συστήματα, όπως η μεγάλη έκθεση στην αγορά ακινήτων των ισπανικών και των ιρλανδικών τραπεζών –για τις τελευταίες και υπερανάπτυξη, σε σχέση με το μέγεθος της οικονομίας, με τεράστια μόχλευση- ή των κυπριακών με τεράστια έκθεσή τους στην Ελλάδα. ❖

ΤΑΣΕΙΣ | 2013

Τρ ά π ε ζ ε ς

Ευρωπαϊκες τραπεζες

ΤΑΣΕΙΣ

★

Αν α διπλ ωνονται μ ε τα τ η ν κ ρ ι σ η

Ευρωπαϊκες τραπεζες

Προς μικρότερες κερδοφορίες και άνοδο του πιστωτικού κινδύνου

ο ευρωπαϊκό τραπεζικό τοπίο παρά τη βελτίωση του κλίματος, μετά τις μαζικές χορηγήσεις ρευστότητας από την ΕΚΤ, διατηρεί το βασικό χαρακτηριστικό των τελευταίων ετών της κρίσης. Συγκεκριμένα, τον διαχωρισμό στον ισχυρό πυρήνα του Βορρά, όπου οι τράπεζες συνεχίζουν να δανείζουν, όπου η ρευστότητα της ΕΚΤ αντλήθηκε περισσότερο για λόγους ασφάλειας και αντιμετώπιση της αβεβαιότητας, και την περιφέρεια όπου τα δημοσιονομικά προβλήματα του κράτους τις

έχει οδηγήσει σε αδυναμία άντλησης κεφαλαίων από τις αγορές. Κοινή πρόκληση για όλες, σύμφωνα με την Ευρωπαϊκή Τραπεζική Αρχή (ΕΒΑ), θα αποτελέσει η επίπτωση της οικονομικής επιβράδυνσης ή και ύφεσης στους ισολογισμούς τους. Και αυτό γιατί για όλες αυξάνεται ο πιστωτικός κίνδυνος και οι προβλέψεις για επισφάλειες (στις χώρες σε κρίση αυξάνονται τα δάνεια σε καθυστέρηση ενώ το ποσοστό παραμένει σταθερό στις υπόλοιπες) και μαζί με τη χαμηλή ζήτηση δανείων σε συνδυασμό με τα αυστηρότερα κριτήρια χορηγή-

Απόρροια της κρίσης η τάση οι μεγάλες ευρωπαϊκές τράπεζες να επικεντρωθούν στις εθνικές αγορές τους, απαλλασσόμενες από δραστηριότητες που θεωρούν σήμερα υψηλότερου κινδύνου σε σχέση με το προφίλ που θέλουν να χτίσουν. Αυτό οδηγεί σε τμηματοποίηση της αγοράς, κάτι που θα αποτελούσε πλήγμα στην ενιαία αγορά. Επίσης, αποτέλεσμα και της ακριβότερης χρηματοδότησης τους από τις αγορές, μειώνουν την παρουσία τους στην παγκόσμια αγορά, trade finance, project finance κλπ. Επιπλέον, στηρίζονται τώρα περισσότερο στις καταθέσεις για τη χρηματοδότηση των εργασιών τους, ανταγωνιζόμενες άλλες τοποθετήσεις (αμοιβαία κλπ) που σημαίνει υψηλότερο κόστος για τις τράπεζες αφού προσφέρουν υψηλότερη απόδοση στους καταθέτες.

σεων, οδηγούνται σε χαμηλότερες εργασίες και κερδοφορία. Στο ίδιο αποτέλεσμα οδηγούν η χαμηλότερη ζήτηση για άλλες υπηρεσίες (π.χ. private banking) και τα χαμηλότερα περιθώρια λόγω του υψηλότερου κόστους άντλησης κεφαλαίων το οποίο δεν αντισταθμίζεται από υψηλότερα επιτόκια χορηγήσεων λόγω της μειωμένης ζήτησης αλλά και των ιστορικά χαμηλών επιτοκίων της κεντρικής τράπεζας. Στα θετικά, οι τραπεζικές μετοχές ανακάμπτουν το τελευταίο εξάμηνο, έν-

ΤΑΣΕΙΣ | 2013

23 ★

ΤΑΣΕΙΣ | 2013

Τρ ά π ε ζ ε ς

ΤΑΣΕΙΣ

★

δειξη αποκατάστασης ως ένα βαθμό της εμπιστοσύνης των αγορών στον τραπεζικό τομέα της ευρωζώνης. Χαρακτηριστικό είναι ότι στη διάρκεια του 2012 η χρηματιστηριακή αξία των τραπεζικών μετοχών αυξήθηκε κατά 19% στα 402 δισ. ευρώ από 339 δισ. το 2011, με τις νέες εκδόσεις να είναι μόνο κατά μέσο όρο 1,4 δισ. μηνιαίως ώστε ο κύριος όγκος της αύξησης να προέρχεται από άνοδο των αποτιμήσεων. Αρκετές ήταν οι τράπεζες που μπόρεσαν, παράλληλα με την άντληση κεφαλαίων από την ΕΚΤ, να χρηματοδοτηθούν από την αγορά, ακόμα και σε

χώρες όπου το κράτος έχει αποκλειστεί από τις αγορές, όπως ορισμένες μεγάλες ελληνικές. Ωστόσο, η εικόνα είναι εύθραυστη, η ΕΒΑ τονίζει ότι θα πρέπει να απεξαρτηθούν από τη ρευστότητα της ΕΚΤ και να στηριχθούν σταδιακά σε άλλες πηγές χρηματοδότησης (ανησυχεί για την αύξηση του ισολογισμού της ΕΚΤ, σε αντίθεση με την αμερικανική και την ιαπωνική κεντρική τράπεζα που δηλώνουν ότι θα συνεχίσουν την ποσοτική χαλάρωση όσο χρειαστεί για την εδραίωση της ανάκαμψης της οικονομίας). Σημειώνεται ότι τα 3ετή δάνεια που χορήγησε η ΕΚΤ (με τις LTRO) θα πρέ-

πει να εξοφληθούν το αργότερο ως το 2015, που σημαίνει ότι ως τότε θα πρέπει να έχουν εξασφαλίσει τη πλήρη χρηματοδότησή τους από τις αγορές. Βέβαια αρκετές ήταν εκείνες –μεγάλες και ισχυρότερες- που ήδη επέστρεψαν νωρίτερα τα ποσά στην ΕΚΤ, ένδειξη ότι έχουν μικρότερη αβεβαιότητα για τη δυνατότητα χρηματοδότησής τους από τις αγορές. Τελικά όμως όλα θα εξαρτηθούν από τις εξελίξεις. Παράδειγμα εξάρτησης από την ΕΚΤ: οι ισπανικές τράπεζες έχουν αντλήσει ποσά που αναλογούν στο 25% του αεπ της χώρας από 4% πριν από την κρίση, και οι ελληνικές σχεδόν το 50%. ❖

ΤΑΣΕΙΣ | 2013

25 ★

Ισχυρότερες και λιγότερο «δανεισμένες» τράπεζες

Μετρητά για ασφάλεια Άμεσα ρευστοποιήσιμα στοιχεία για να καλύψουν τις ανάγκες ενός μήνα θα πρέπει πλέον να διατηρούν οι τράπεζες. Οι τραπεζίτες ζήτησαν και πέτυχαν σε αυτά πλέον να μπορούν –με το σχετικό κούρεμα- να περιλαμβάνουν εκτός από τα κρατικά και εταιρικά ομόλογα.

Πριν από την κρίση οι εργασίες των τραπεζών της ευρωζώνης αναλογούσαν σε 30 φορές τα ίδια κεφάλαιά τους. Σήμερα είναι –αναγκαστικά- πιο συντηρητικές, ο λόγος έχει περιοριστεί σε 23. Όσον αφορά την κεφαλαιακή τους θέση, οι ευρωπαϊκές τράπεζες στη διαδικασία κάλυψης του δείκτη κεφαλαιακής επάρκειας (κύρια βασικά ίδια κεφάλαια, κυρίως μετοχικό και υψηλής ποιότητας κεφάλαια που απορροφούν ζημιές, προς το σταθμισμένο ως προς τον κίνδυνο ενεργητικό) 9% που θέτει η ΕΒΑ, έχουν προχωρήσει σε σημαντικές αυξήσεις κεφαλαίου. Σημειώνεται ότι χώρες όπως η Ελβετία και η Βρετανία έχουν θέσει υψηλότερα το ελάχιστο όριο του δείκτη, στο 13% και 10% αντίστοιχα (για την πρώτη ο επικεφαλής της UBS, Άξελ Βέμπερ, το χαρακτηρίζει αλπικό) με στόχο να ισχυροποιήσουν τα τραπεζικά τους συστήματα ώστε να αντιμετωπίσουν μια πιθανή νέα κρίση (που πολλοί είναι εκείνη που υποστηρίζουν ότι είναι αναπόφευκτη στον καπιταλισμό). Οι αυξήσεις κεφαλαίου έφτασαν τα 200 δισ. ευρώ (μαζί με τις κρατικές ενισχύσεις). Μάλιστα οι 27 από τις μεγάλες τράπεζες από τις οποίες η ΕΒΑ ζήτησε να αυξήσουν τα κεφάλαιά τους κατά 79 δισ. ευρώ, τελικά υπερκάλυψαν τις απαιτήσεις με 116 δισ. Ωστόσο, οι απαιτήσεις είναι μεγάλες. Σύμφωνα με εκτιμήσεις της ΕΚΤ για να καλύψουν τους ελάχιστους δείκτες κεφαλαιακής επάρκειας μεσοπρόθεσμα (8% της Βασιλείας ΙΙΙ και ενώ η ΕΒΑ θέτει 9%), οι 41 μεγαλύτερες χρειάζονται επιπλέον 50 δισ. Αν μάλιστα ληφθεί υπόψη το μαξιλάρι ασφάλειας 2,5% για τις παγκοσμίως συστημικά σημαντικές και με σημαντικές διεθνείς δραστηριό-

τητες ώστε να φθάσει το 10,5%, τα απαιτούμενα νέα κεφάλαια φθάνουν τα 348 δισ. ευρώ ως το 2019. Συνεπώς θα πρέπει να αποδυθούν σε αγώνα δρόμου για να προσελκύσουν κεφάλαια από τους μετόχους αλλά και νέους επενδυτές. Παράλληλα, οι αυξήσεις κεφαλαίου οδήγησαν σε σημαντική απομόχλευση των ευρωπαϊκών τραπεζών (η ενίσχυση της κεφαλαιακής επάρκειας με πωλήσεις ενεργητικού ήταν σχετικά περιορισμένη, εκτός φυσικά από τις χώρες της περιφέρειας όπου τα προβλήματα των τραπεζών είναι μεγάλα και οι οποίες αναγκάστηκαν να πωλήσουν θυγατρικές τους). Ο δείκτης μόχλευσης, δηλαδή ο λόγος του μη σταθμισμένου ως προς τον κίνδυνο ενεργητικού προς τα ίδια κεφάλαια – με άλλα λόγια πόσες φορές μεγαλύτερες είναι οι δραστηριότητές τους, δάνεια, trading κλπ, από τα ίδια κεφάλαιά τους, τις οποίες και χρηματοδοτούν με τις καταθέσεις αλλά και «δανειζόμενες» από τη χρηματαγορά- από 33 το 2008 υποχώρησε σε 23 το 2012 για τις ευρωπαϊκές συνολικά και από 30 σε 23 για τις τράπεζες της ευρωζώνης. ❖

Μεγαλύτερες υποχρεώσεις ρευστότητας θέτει η Επιτροπή της Βασιλείας για όλες τις τράπεζες, πλέον θα πρέπει να διατηρούν άμεσα ρευστοποιήσιμα στοιχεία που να καλύπτουν πλήρως τις ανάγκες τους σε ρευστό για διάστημα 30 ημερών. Βέβαια η επιτροπή έδωσε μια ανάσα στις τράπεζες, ιδίως στο τωρινό περιβάλλον στενότητας ρευστότητας, διευρύνοντας το φάσμα τίτλων που μπορούν να περιλαμβάνουν στα υψηλής ποιότητας ρευστοποιήσιμα στοιχεία και παρατείνοντας το χρονοδιάγραμμα πλήρους εφαρμογής κατά 4 χρόνια από το 2015 στο 2019. Στα άμεσα ρευστοποιήσιμα στοιχεία θα μπορούν να περιλαμβάνουν (εκτός από μετρητά, καταθέσεις στην κεντρική τράπεζα, κρατικούς τίτλους και εγγυημένους από το κράτος, κεντρικές τράπεζες κλπ) υψηλής ποιότητας εταιρικά ομολόγα αξιολόγησης από ΑΑΑ ως ΒΒΒ, μετοχές με κούρεμα όμως της αξίας τους 50% αλλά και τιτλοποιημένα στεγαστικά αξιολόγησης τουλάχιστον ΑΑ με κούρεμα της αξίας τους 25%. Ικανοποίησε έτσι τους τραπεζίτες, που υποστήριζαν ότι αν δεν περιλαμβάνονταν οι τοποθετήσεις, οι τράπεζες θα έπρεπε να προχωρήσουν σε μεγαλύτερες τοποθετήσεις σε κρατικά ομόλογα και τίτλους με κρατική εγγύηση, κάτι που θα σήμαινε μεγαλύτερο εναγκαλισμό τραπεζών – κρατών, κάτι που συσσωρεύει ανατροφοδοτούμενους κινδύνους. Σήμερα, ενώ συνολικά οι 200 μεγαλύτερες τράπεζες παγκοσμίως έχουν δείκτη ρευστότητας 125%, σύμφωνα με τους τωρινούς υπολογισμούς, περίπου το 1/4 έχουν δείκτη χαμηλότερο του 100%, που απαιτεί η Βασιλεία ΙΙΙ. ❖

ΤΑΣΕΙΣ | 2013

★

Ο όμιλος Atradius ανακοινώνει κέρδη €156,2εκ. με αύξηση εσόδων της τάξης του 3% Ο όμιλος Atradius παρέχει υπηρεσίες ασφάλισης εμπορικών πιστώσεων και είσπραξης επισφαλών απαιτήσεων παγκοσμίως. Με παρουσία σε 45 χώρες μέσω των 160 υποκαταστημάτων του, κατέχει το 31% του παγκόσμιου μεριδίου αγοράς στον κλάδο ασφάλισης πιστώσεων. H Atradius έχει πρόσβαση στα οικονομικά στοιχεία 100 εκατομμυρίων επιχειρήσεων σε όλο τον κόσμο, τα προϊόντα του συνεισφέρουν στην ανάπτυξη των επιχειρήσεων προστατεύοντας τες απ’ τους κινδύνους που σχετίζονται με τις πωλήσεις επί πιστώσει.

όμιλος Atradius, κατέχοντας ηγετική θέση στη παγκόσμια αγορά της ασφάλισης πιστώσεων, είσπραξης επισφαλών απαιτήσεων και bonding, ανακοίνωσε κερδοφόρα αποτελέσματα προ φόρων ύψους € 156,2 εκ. για το οικονομικό έτος 2012, συνοδευόμενα από αύξηση του κύκλου εργασιών κατά 3%, ύψους € 1.601,6 εκ. Στα αποτελέσματα αυτά αντικατοπτρίζεται η θετική παρουσία της Atradius κατά τη δύσκολη οικονομική περίοδο που διέπει την Ευρώπη. Τα έσοδα αυξήθηκαν με πρωταρχικό παράγοντα την έμφαση που δίνει η Atradius στη βέλτιστη παροχή υπηρεσιών προς τους πελάτες της.

Σημαντική αύξηση εσόδων για τους κλάδους των Global, της Ασίας, του Bonding και της είσπραξης επισφαλών απαιτήσεων Στο σύνολο της η αύξηση εσόδων προήλθε πρωτίστως από την αύξηση των ασφαλισμένων πωλήσεων των υφιστάμενων πελατών αλλά και από την αύξηση των νεοσύστατων

λογαριασμών. Αθροιστικά τα καταστήματα της Ασίας και του Global αντιπροσωπεύουν το 23% της αύξησης των εσόδων. Αναλογικά στην Ασία η αύξηση έφτασε στο 18,6% και στο Global to 8.1% κατά το 2012. Στον τομέα ασφάλισης τα έσοδα αυξήθηκαν κατά 5% στις περισσότερες αγορές, και στην Ισπανία και την Πορτογαλία η μελετημένη μείωση των εσόδων είχε θετικότατο αντίκτυπο στα αποτελέσματα χρήσης. Τα έσοδα απ’ την υπηρεσία bonding αυξήθηκαν κατά 10,1% σε €93,6εκ. με αξιοσημείωτη πορεία στις περισσότερες αγορές που η Atradius δραστηριοποιείται. Το εισόδημα απ’ τις υπηρεσίες παρουσίασε αύξηση της τάξης του 11,4% κατά το 2012 με την υπηρεσία είσπραξης επισφαλών απαιτήσεων να ηγείται της προσπάθειας παράγωντας 11,1% αύξηση εσόδων, κάτι που εξηγείται απ’ την κατά 15% αύξηση των αναθέσεων είσπραξης και της αύξησης των ασφαλισμένων ποσών προς αποζημίωση. Λοιπά έσοδα προερχόμενα από υπηρεσίες αυξήθηκαν κατά 13%. Ο τομέας αντασφάλισης σημείωσε αύξηση εσόδων κατά 2,1%, ποσοστό το οποίο προ φόρων παρουσίαζε τριπλάσιο μέγεθος.

27 π α ρ ο υ σιασ η | ο μ ι λ ο σ a t r a d i u s

Η αύξηση της έκθεσης στον κίνδυνο και το ποσοστό ζημιών παραμένουν υπό έλεγχο Παρά την αστάθεια που χαρακτηρίζει τις οικονομικές συνθήκες σε παγκόσμια κλίμακα το gross claims ratio της Atradius παρέμεινε σταθερό σημειώνοντας μια μικρή αύξηση στο 51,2% από 49,7% που ήταν κατά το 2011. Σε συνδυασμό με την αύξηση κατά 4,4% της συνολικής έκθεσης της στον κίνδυνο που πλέον ανέρχεται σε €468,4δις. η εταιρία έχει κατορθώσει με μεγάλη επιτυχία να διευρύνει την κάλυψη που διαθέτει στους πελάτες της διατηρώντας παράλληλα υψηλές προδιαγραφές οικονομικής ανάλυσης με κύριο γνώμονα τη σύνεση στην ανάληψη του κινδύνου. Ο Isidoro Unda, πρόεδρος και CEO δήλωσε: «Κατά το 2012 παρατηρήθηκαν σημαντικές διαφοροποιήσεις στις οικονομικές συνθήκες από χώρα σε χώρα. Με τα ποσοστά περιστατικών αφερεγγυότητας να παρουσιάζουν αύξηση στην πλειονότητα των αγορών που δραστηριοποιούμαστε η παρουσία μας σε παγκόσμια κλίμακα έδωσε τη δυνατότητα στους πελάτες μας να επιδιώξουν εκ του ασφαλούς τις ευκαιρίες αύξησης των πωλήσεων τους ανά την υφήλιο. Η εμπιστοσύνη τους και η ικανοποίηση τους απ’ την προστασία που τους παρέχουμε αναγνωρίζεται απ’ τη συνεχή και πολυετή συνεργασία μας».

Σταθερές αξιολογήσεις τονίζουν την οικονομική ευρωστία και τη σταθερή απόδοση

★

Οικονομικοί Δείκτες • Κέρδη προ φόρων στα €156,2εκ. με την καθαρή θέση να ανέρχεται σε €117,3εκ. • Εισόδημα αυξήθηκε κατά 3% • Ίδια κεφάλαια αυξήθηκαν σε € 1.196,8εκ. από €1.130,1εκ. το 2011 δυνατότητα να κάνουν τη βέλτιστη δυνατή διαχείριση της ρευστότητας τους.

Οι προοπτικές του 2013 Ο Isidoro Unda καταλήγει: «Οι αγχώδεις οικονομικές συνθήκες που επικρατούν στις αγορές που δραστηριοποιούμαστε παραμένουν έντονες ειδικά στις Ευρωπαϊκές χώρες που διέπονται από αστάθεια. Εμείς προχωρούμε με πάγια στρατηγική μας την υποστήριξη των πελατών μας όπου αυτοί δραστηριοποιούνται αξιοποιώντας τις ευκαιρίες στις αναπτυσσόμενες αγορές. Συνεχής στόχος μας η παροχή των βέλτιστων υπηρεσιών στους πελάτες μας υποστηρίζοντας τις προσπάθειες τους για αύξηση εσόδων προστατεύοντας πάντα τις εισπρακτέες απαιτήσεις τους».

Βέλτιστη παροχή υπηρεσιών Η παροχή υπηρεσιών ήταν και παραμένει στο επίκεντρο της προσοχής στην Atradius. Κατά το 2012 έλαβαν χώρα πλειάδα βελτιώσεων τόσο σε προϊόντα όσο και σε υπηρεσίες προκειμένου να ικανοποιηθούν περαιτέρω οι πελάτες μας. Για παράδειγμα, η υπηρεσία μας μέσω διαδικτύου «early cost assessment» παρέχει στους πελάτες μας την ενημέρωση αναφορικά με τον υπολογισμό της δικής τους συμμετοχής στα έξοδα επανείσπραξης δίνοντας τους τη

Δημιουργική παρουσίαση: AllmediaCreative

Τα ίδια κεφάλαια αυξήθηκαν κατά € 66,7εκ. σε € 1.196,8 εκ. το 2012 κάτι που οφείλεται κατά κύριο λόγο στα μεταφερόμενα κέρδη. Η βελτίωση αυτή προέρχεται κυρίως απ’ τα καθαρά κέρδη για το έτος αντισταθμισμένα μερικώς απ’ την απόδοση μερισμάτων. Η οικονομική σταθερότητα της Atradius επιβεβαιώνεται και αναγνωρίζεται και απ’ τους οίκους αξιολόγησης και συγκεκριμένα απ’ την A.M Best που της προσέδωσε την αξιολόγηση «Α» (εξαιρετική) και την αξιολόγηση Α3 που της προσέδωσε πρόσφατα η Moody’s. Και οι δυο αξιολογήσεις παρέχουν σαφή εικόνα της οικονομικής ευρωστίας της Atradius.

ΤΑΣΕΙΣ | 2013

29 ★

ΟΙ ΠΡΟΒΛΕΨΕΙΣ ΚΑΙ Η ΔΥΝΑΜΙΚΗ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ

ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ

ΧΟΡΗΓΟΣ ΕΝΟΤΗΤΑΣ | ΕΘΝΙΚΗ ΤΡΑΠΕΖΑ

30 ★

ΤΑΣΕΙΣ | 2013

ΟΙ ΠΡΟΒΛΕΨΕΙΣ ΚΑΙ Η ΔΥΝΑΜΙΚΗ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ

Σε αναζήτηση

της ανάκαμψης Με την εικόνα της χώρας στο εξωτερικό να βελτιώνεται, το στοίχημα της δημοσιονομικής προσαρμογής θα κριθεί πλέον από τις εξελίξεις στην πραγματική οικονομία, όπου θα πρέπει να εστιάσει η οικονομική πολιτική.

ν θέλει κάποιος να περιγράψει συνοπτικά τις εξελίξεις στην ελληνική οικονομία θα αντιμετωπίσει ένα δίλλημα. Από τη μια πλευρά η σταδιακή αποκατάσταση της εμπιστοσύνης των αγορών στην Ελλάδα είναι εμφανής. Η υποχώρηση των αποδόσεων των ελληνικών κρατικών ομολόγων, η επιτυχής άντληση κεφαλαίων από τις αγορές από μεγάλες ελληνικές επιχειρήσεις, το θετικό κλίμα στην πιο πρόσφατη σύνοδο του Eurogroup για την Ελλάδα, σίγουρα αποτελούν επιβεβαίωση ότι η χώρα κινείται προς τη σωστή κατεύθυνση. Από την πλευρά της πραγματικής οικονομίας όμως η εικόνα είναι διαφορετική. Με την ανεργία στο 27% του εργατικού δυναμικού, με πρόβλεψη ότι θα παραμείνει στο επίπεδο αυτό και το 2014, με την ανεργία των νέων στο 64%, αλλά και τις επενδύσεις σε υποχώρηση για 6ο συνεχόμενο έτος, ο κίνδυνος απαξίωσης του ανθρώπινου και φυσικού κεφαλαίου της χώρας είναι μεγάλος. Συνεπώς , καθώς τα δημόσια οικονομικά, με μεγάλες δυσκολίες και κόστος για τους πολίτες μπαίνουν σε τροχιά ομαλοποίησης, η έμφαση πρέπει να δοθεί στα μέτρα βελτίωσης της ανταγωνιστικότητας της οικονομίας, πέραν των μειώσε-

ων των μισθών που επέβαλλε η πολιτική της εσωτερικής υποτίμησης, της οποίας η αποτελεσματικότητα είναι αμφισβητήσιμη. Άλλωστε, σύμφωνα με τη Eurostat, το ωριαίο κόστος εργασίας στην Ελλάδα είναι πλέον το 3ο χαμηλότερο στην ευρωζώνη. Καθοριστική ως προς αυτό είναι η βελτίωση του επιχειρηματικού προβάλλοντος, που πέρα από την ευκολία ίδρυσης μιας επιχείρησης αφορά και τις διαδικασίες αδειοδότησης λειτουργίας ,όπου ειδικά στο περιβαλλοντικό πεδίο παραμένουν χρονοβόρες και γραφειοκρατικές. Ο τομέας αυτός πρεπει να αποτελέσει προτεραιότητα της κυβέρνησης, παράλληλα με την όσο το δυνατόν μεγαλύτερη αξιοποίηση των ευρωπαϊκών χρηματοδοτικών εργαλείων ώστε να έλθουν κεφάλαια στην ελληνική οικονομία. Μπορεί η ζήτηση δανείων να είναι χαμηλή και οι τράπεζες να είναι φειδωλές στις χορηγήσεις τους, ωστόσο με την ανακεφαλαιοποίηση τους σταδιακά το κλίμα μπορεί να αλλάξει. Με συγκεκριμένα βήματα οι προσδοκίες των επιχειρήσεων –που σήμερα είναι χαμηλές εξαιτίας και των χαμηλών προοπτικών για τη ζήτηση- θα βελτιωθούν, όπως και οι προοπτικές απασχόλησης. Αυτό θα αποτελέσει και το ασφαλέστερο βήμα για την έξοδο από την ύφεση και την επιστροφή

σε πορεία ανάκαμψης. Η τρόικα των δανειστών μας προβλέπει σταθεροποίηση της οικονομίας σα τέλη του 2013, οπότε θα ανακοπεί η πορεία υποχώρησης με οριακή βελτίωση από το 2014, όποτε και θα ξεκινήσει η ανάκαμψη. Ωστόσο, υπάρχουν σημαντικές αβεβαιότητες. Για παράδειγμα, το μεσοπρόθεσμο πρόγραμμα του υπουργείου Οικονομικών προβλέπει μείωση της ιδιωτικής κατανάλωσης φέτος 7,7% και λίγο χαμηλότερη η ΕΕ κ το ΔΝΤ. Ωστόσο, για το 2012 οι προβλέψεις τους αποδείχτηκαν αισιόδοξες, οι Έλληνες, υπερφορολογημένοι οι συνεπείς και με μειωμένα τα εισοδήματα τους, αναδιπλώθηκαν δραστικά, η ιδιωτική κατανάλωση μειώθηκε 9%. Το ΙΟΒΕ προβλέπει ανάλογη μείωση και φέτος, που σημαίνει χαμηλότερα από τις προβλέψεις έσοδα από έμμεσους φόρους και πιέσεις στα δημόσια οικονομικά ενώ η νέα υποχώρηση της εσωτερικής ζήτησης θα έχει δυσμενείς επιπτώσεις στην παραγωγή. Επίσης, αβεβαιότητα δημιουργούν οι εξελίξεις στην Κύπρο, τον 4ο μεγαλύτερο πελάτη για τις ελληνικές εξαγωγές. Συνεπώς το στοίχημα θα κριθεί στην πραγματική οικονομία, η βελτίωση της οποίας στο εξής θα στηρίξει και τη διατηρήσιμη βελτίωση των δημοσίων οικονομικών. ❖

Τυπογραφειο Χαιδεμενοσ φωτογραφιεσ αθηνα κατσαμπα

τασεισ | 2 0 1 3

Το προφιλ της οικονομιας 31 ★

ΤΑΣΕΙΣ

★

ΤΑΣΕΙΣ | 2013

ΟΙ ΠΡΟΒΛΕΨΕΙΣ ΚΑΙ Η ΔΥΝΑΜΙΚΗ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ

Ε Π Ε ΝΔΥ Σ Ε Ι Σ & Κ ΑΤΑ ΝΑ Λ Ω Σ Η

η Διέξοδος στις επενδύσεις

Η μείωση της κατανάλωσης παρασύρει την οικονομία σε ύφεση. Ωστόσο ήταν αναπόφευκτη, αρκεί να αναφερθεί ότι πριν την κρίση, το 2008, η κατά κεφαλή κατανάλωση στην Ελλάδα ήταν υψηλότερη από της Γερμανίας και της Γαλλίας. Συνεπώς το στοίχημα της ανάκαμψης θα κριθεί στις επενδύσεις.

ταν η ιδιωτική κατανάλωση, τα 3/4 του αεπ, υποχωρεί επόμενο είναι η οικονομία να βυθίζεται στην ύφεση. Η μείωσή της, ως ένα βαθμό, είναι αναγκαία για τη μείωση του ελλείμματος στις εξωτερικές συναλλαγές της χώρας και την εξισορρόπηση της οικονομίας. Χαρακτηριστικό είναι ότι το ελληνικό ποσοστό είναι το υψηλότερο στην ΕΕ, με αμέσως επόμενο το 61% της Ιταλίας και 58% σε Γαλλία, Γερμανία και μέσο όρο στην ευρωζώνη. Άλλωστε η μείωση του ελλείμματος του εμπορικού ισοζυγίου ήταν αποτέλεσμα της μείωσης της ζήτησης για εισαγόμενα προϊόντα. Η μεγάλη και απότομη μείωση της ζήτησης, που προκαλεί η μείωση των εισοδημάτων και η αύξηση της φορολογικής

επιβάρυνσης των πολιτών, ωστόσο συνεπάγεται δυσκολίες επανεκκίνησης της οικονομίας και δυσχέρειες στην επίτευξη των στόχων μείωσης του δημόσιου ελλείμματος, όπως δείχνουν οι κατώτερες των στόχων εισπράξεις έμμεσων φόρων. Αρκεί να αναφερθεί ότι το ΔΝΤ πέρυσι προέβλεπε ότι η ιδιωτική κατανάλωση το 2012 θα μειωνόταν 5,7%. Τελικά η μείωση έφθασε το 9%, αφού οι παράγοντες που αναφέρθηκαν, μαζί με την εκτόξευση της ανεργίας, την αβεβαιότητα για τις προοπτικές της απασχόλησης και των εισοδημάτων και την αύξηση του σχετικού βάρους του χρέους των νοικοκυριών στα μειωμένα τους εισοδήματα, οδήγησαν σε μεγαλύτερη αναδίπλωση των καταναλωτών. Σήμερα η κατά κεφαλή κατανάλωση των Ελλήνων, σε ισοτιμίες αγοραστικής δύναμης, είναι 87% του μέσου ευρωπα-

ϊκού όρου της ΕΕ-15 (των χωρών μελών πριν τη διεύρυνση του 2004), η χαμηλότερη μετά της Πορτογαλίας. Θα πρέπει όμως να αναφερθεί ότι πριν από την κρίση, το 2008, ήταν ελαφρώς υψηλότερη από της Γερμανίας και αρκετά υψηλότερη από της Γαλλίας και της Ιταλίας, χωρών κατά πολύ πλουσιότερων της Ελλάδος. Συνεπώς η προσαρμογή ήταν αναπόφευκτη. Όμως δεν παύει να υπάρχει θέμα όταν η προσαρμογή είναι απότομη και η κατάρρευση της ζήτησης δεν επιτρέπει την ανάκαμψη της οικονομίας. Η ενίσχυση από το εξωτερικό δεν μπορεί να αντισταθμίσει τις απώλειες στην εσωτερική αγορά από τη μείωση των εισοδημάτων (και με την πολιτική της εσωτερικής υποτίμησης), αφού οι εξαγωγές έχουν ακόμα μικρή συμμετοχή στο αεπ (9% χωρίς το πετρέλαιο), η οποία κατά

τασεισ | 2 0 1 3

33 ★

το ΔΝΤ δεν αναμένεται να αυξηθεί σημαντικά το επόμενο διάστημα. Το εισόδημα των νοικοκυριών σε επίπεδο οικονομίας υποχώρησε 10% το 2012 σε επίπεδα λίγο χαμηλότερα από του 2005 και η αποταμίευση τους από θετική την τριετία 2010-2012 είναι αρνητική. Επόμενο ήταν η συνεχής υποχώρηση των λιανικών πωλήσεων από το 2009 που διατηρείται με διψήφιο και υψηλότερο ποσοστό και το 2013 (-14%), με συνέπεια την κρίση στο εμπόριο. Η ιδιωτική κατανάλωση προβλέπεται να υποχωρεί και το 2014, οπότε και θα ξεκινήσει η οριακή της ανάκαμψη. Όσον αφορά τη δημόσια κατανάλωση, υποχωρεί από το 2010, ωστόσο το Δημόσιο δυσκολεύεται να πετύχει τους στόχους. Ενώ το μεσοπρόθεσμο πρόγραμμα προέβλεπε μείωση 6,2% το 2012, τελικά η μείωση ήταν μόλις 4,2%. Η διαδικασία προσαρμογής είναι δύσκολη, πέρα από τις σπατάλες, τώρα πρέπει να αγγίξει και τον σκληρό πυρήνα. Αυτό που θα κάνει την αλλαγή είναι η μεταρρύθμιση της λειτουργίας του, αφού ως ποσοστό του αεπ δεν ήταν υψηλό για τα ευρωπαϊκά δεδομένα, όμως η σπατάλη και η κακοδιαχείριση του παρελθόντος συνεπάγονταν χαμηλές υπηρεσίες στον πολίτη και εντελώς αναποτελεσματικό κοινωνικό κράτος. Ο άλλος άξονας της δαπάνης της οικονομίας, οι επενδύσεις, υποχωρεί για 6ο συνεχόμενο έτος. Η υποχώρηση

των επενδύσεων δεν επιτρέπει εφησυχασμό, υπονομεύει την παραγωγική βάση της χώρας, τον εκσυγχρονισμό της και τελικά την αναπτυξιακή της προοπτική. Οι επιχειρηματικές επενδύσεις έχουν υποχωρήσει στα χαμηλότερα επίπεδα από το 2000, στα 15 δισ. ευρώ το 2012, καθώς η ύφεση στην οικονομία που περιορίζει τις προοπτικές ζήτησης και η στενότητα χρηματοδότησης οδηγούν σε αναβολή επενδυτικών σχεδίων και αποθαρρύνουν τα νέα. Επίσης η συνεχής περικοπή των δαπανών δημοσίων επενδύσεων, για να επιτευχθούν οι στόχοι για το έλλειμμα αλλά και λόγω αδυναμίας καταβολής της εθνικής συμμετοχής στα συγχρηματοδοτούμενα,

επίσης επιβαρύνει, πόσο μάλλον που οι δημόσιες επενδύσεις έχουν ισχυρά πολλαπλασιαστικά αποτελέσματα. Τα μέτρα για τη βελτίωση του επιχειρηματικού περιβάλλοντος , όπως η απλοποίηση των διαδικασιών ίδρυσης επιχειρήσεων αλλά και η πρόθεση -μέχρι στιγμής- συντόμευσης της δαιδαλώδους διαδικασίας αδειοδότησης, αναμένεται να βελτιώσουν το κλίμα. Ωστόσο, παραμένουν τα προβλήματα στις διαδικασίες περιβαλλοντικής αδειοδότησης, παράγοντας κρίσιμος για τις επενδύσεις, αφού προηγείται των άλλων κατηγοριών αδειοδότησης. Όπως επισημαίνει ο ΣΕΒ, η πολυπλοκότητα, οι μεγάλοι πραγματικοί χρόνοι εφαρμογής, η έλλειψη τυποποίησης και πρότυπων κανόνων, δημιουργούν αβεβαιότητα στις επιχειρήσεις και στους επενδυτές, με τις διαδικασίες σε ορισμένες περιπτώσεις να φτάνουν τα 3 χρόνια. Το διοικητικό βάρος είναι υψηλό και επιβαρύνει περισσότερο τις ΜΜΕ. Όσον αφορά τις αποκρατικοποιήσεις –αξιοποίηση περιφερειακών αεροδρομίων, λιμένων (παραχώρηση δικαιώματος χρήσης, λειτουργίας, εκμετάλλευσης), ιδιωτικοποίηση της Τραινοσε (όπου υπάρχει γαλλικό και κινεζικό ενδιαφέρον), έκταση Ελληνικού κ.α., με την πολλαπλασιαστική τους επίδραση θα βελτιώσουν το κλίμα στην οικονομία ώστε να ενθαρρυνθούν περαιτέρω οι επενδύσεις. ❖

ΤΑΣΕΙΣ | 2013

ΟΙ ΠΡΟΒΛΕΨΕΙΣ ΚΑΙ Η ΔΥΝΑΜΙΚΗ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ

Π Α ΡΑ Γ Ω Γ Η

ΤΑΣΕΙΣ

★

Αναζητώντας

τη μεγέθυνση Η Ελλάδα βρίσκεται για 6ο έτος σε ύφεση, στη διάρκεια της οποίας θα έχει χάσει το ¼ του προϊόντος της . Το 2013 προβλέπεται ηπιότερη, μάλιστα η ΕΕ και το ΔΝΤ προβλέπουν ότι το έτος αυτό θα είναι το τελευταίο της ύφεσης και από το επόμενο θα αρχίσει η σταθεροποίηση, με οριακή ανάπτυξη, η οποία θα επιταχυνθεί τα επόμενα χρόνια. Το θέμα είναι να ενισχυθούν οι θετικές ενδείξεις που υπάρχουν.

ι προβλέψεις πάντα περικλείουν σημαντικό βαθμό αβεβαιότητας. Χαρακτηριστικό είναι ότι το ΙΟΒΕ προβλέπει βαθύτερη ύφεση από τους διεθνείς οργανισμούς, 4,6%, για φέτος. Από τη μια πλευρά υπάρχουν ορισμένες θετικές ενδείξεις, για την εξέλιξη της παραγωγής της ελληνικής οικονομίας το επόμενο διάστημα: Η υποχώρηση της παραγωγής της ελληνικής βιομηχανίας εξασθενεί, μετά από μείωση 9% το 2011 και 4% το 2012, η μείωση του δείκτη παραγωγής περιορίζεται σε μόλις 0,8% το 1ο δίμηνο του 2013. Βέβαια, αν συνυπολογιστεί και η μείωση στον κλάδο ηλεκτρισμού και ορυχείων λατομείων η μείωση φτάνει το 4%, ωστόσο θετική είναι η τάση σταθεροποίησης στη μεταποίηση. Θετική εξέλιξη είναι η σιδηροδρομική σύνδεση του Θριασίου με το λιμάνι του

Πειραιά, που σηματοδοτεί την ανάδειξη του λιμανιού σε διαμετακομιστικό κέντρο –κάτι άλλωστε που επιβεβαιώνει η πρόσφατη συμφωνία της διαχειρίστριας του προβλήτα ΙΙ Cosco με την HP για πύλη εισόδου στην Ευρώπη των προϊόντων που κατασκευάζει στην Ασία. H άνοδος των υποστηρικτικών δραστηριοτήτων logistics θα λειτουργήσει θετικά για την οικονομία. Επίσης, η επανεκκίνηση της κατασκευής των μεγάλων αυτοκινητοδρόμων θα τονώσει τις τοπικές οικονομίες. Όσον αφορά την επιτάχυνση του ΕΣΠΑ είναι φυσικά θετική, ωστόσο πρόβλημα παραμένει η χρηματοδότηση της ιδιωτικής συμμετοχής στα έργα, σε περιβάλλον στενότητας τραπεζικών δανείων. Από την άλλη πλευρά υπάρχει πληθώρα παραγόντων που λειτουργούν ανασταλτικά. Αφενός, η στενότητα τραπεζικής χρηματοδότησης για τις επιχειρήσεις, ιδίως τις μικρομεσαίες, αλλά και

η περιορισμένη ζήτηση δανείων λόγω της αβεβαιότητας για τις προοπτικές της ζήτησης, περιορίζουν τις παραγωγικές δυνατότητες. Εδώ, η προγραμματιζόμενη διάθεση στις ΜΜΕ 2 δισ. ευρώ από το ΕΣΠΑ για κεφάλαιο κίνησης και άλλα δάνεια θα λειτουργήσει θετικά. Αφετέρου, η πολύ μεγάλη άνοδος της ανεργίας και η μεγάλη μείωση των εισοδημάτων (μισθοί και συντάξεις) περιορίζουν τη ζήτηση, πολύ περισσότερο από τις προβλέψεις της τρόικας, και συνεπώς τις προοπτικές ανάκαμψης ακόμα και σε μια ελλειμματική οικονομία όπως η ελληνική. Στην ίδια κατεύθυνση λειτουργεί και η χαμηλότερη ζήτηση στις ευρωπαϊκές αγορές που αποτελούν την κύρια αγορά για τα ελληνικά προϊόντα αλλά και η ύφεση στην Κύπρο, τον 4ο πελάτη των ελληνικών προϊόντων. Χαρακτηριστικό είναι ότι οι παραγγελίες της βιομηχανίας υποχώρησαν 8% το

τασεισ | 2 0 1 3

35 ★

κή, κατά 23%, ήταν η μείωση και στους Αμερικανούς, που είναι ομάδα αποδοτική αφού οι δαπάνες τους είναι μεγαλύτερες από των Ευρωπαίων. Ωστόσο, για φέτος η προοπτική είναι θετική όπως φαίνεται από τις προκρατήσεις και παράγοντες της αγοράς εκτιμούν ότι ο στόχος των 17 εκατ. αφίξεων (όσο το 2007) είναι εφικτός. Χαρακτηριστικό των επιπτώσεων της μείωσης της ζήτησης στις υπηρεσίες είναι το διάγραμμα όπου φαίνεται η μείωση του κύκλου εργασιών το 2012 σε όλους τους επιμέρους κλάδους με εξαίρεση τις νομικές-λογιστικές δραστηριότητες, η ζήτηση των οποίων φαίνεται ότι αυξάνεται σε περιόδους οιονεί κρίσης. 2012, αμηλότερες ήταν και οι παραγγελίες από το εξωτερικό, όμως φαίνεται να σταθεροποιούνται τους πρώτους μήνες του 2013. Οσον αφορά τους κλάδους της οικονομίας το 2012, τα στοιχεία των εθνικών λογαριασμών δείχνουν γενικευμένη μείωση της παραγωγής, στον αγροτικό τομέα, τη βιομηχανία, τις κατασκευές και τις υπηρεσίες. Η ακ. προστιθέμενη αξία του αγροτικού τομέα υποχώρησε για 2ο συνεχόμενο έτος και τα εισοδήματα του τομέα μειώθηκαν 5%. Η παραγωγή της βιομηχανίας μειώθηκε 1,7% και το εισόδημα του τομέα 18%. Στις κατασκευές, το παραγόμενο εισόδημα μειώνεται ραγδαία, κατά 33% το 2012 μετά από μείωση 29% το 2011 και η προστιθέμενη αξία του κλάδου 16%. Εντεινόμενη είναι η μείωση στις υπηρεσίες, η προστιθέμενη αξία μειώθηκε σχεδόν 7%, με μεγαλύτερη την υποχώρηση σε μεταφορές, εμπόριο, ξενοδοχεία κατά 13% ενώ στις τράπεζες-ασφάλειες καταγράφεται μείση 9% η παραγωγή και το εισόδημα. Πολύ μεγάλη, για τρίτο συνεχόμενο έτος ήταν η μείωση στον τουρισμό, ο

κύκλος εργασιών των υπηρεσιών εστίασης-ξενοδοχείων μειώθηκε 17% το 2012. Στον εσωτερικό τουρισμό επέδρασαν αρνητικά οι παράγοντες που αναφέρθηκαν ήδη αλλά και η υψηλή τιμή της βενζίνης. Όσον αφορά τον εισερχόμενο τουρισμό, οι αφίξεις ήταν μειωμένες 5,5% το 2012 στα 15,5 εκατ. Η αβεβαιότητα για τις εξελίξεις στην Ελλάδα και την παραμονή της στο ευρώ επηρέασαν αρνητικά, με συνέπεια να έλθουν σχεδόν 1 εκατ. λιγότεροι τουρίστες από την Ευρώπη ενώ σημαντι-

Στα θετικά, όπως δείχνουν οι έρευνες συγκυρίας του ΙΟΒΕ η απαισιοδοξία στη βιομηχανία και τους καταναλωτές αμβλύνεται. Καθοριστική για τις μελλοντικές εξελίξεις θα είναι η αξιολόγηση της προόδου της ελληνικής οικονομίας από την τρόικα το φθινόπωρο και τα δημοσιονομικά μέτρα για διετία 201415, εφόσον περιορίσουν περαιτέρω τα εισοδήματα ο κίνδυνος συνέχισης της ύφεσης είναι υπαρκτός. ❖

ΤΑΣΕΙΣ | 2013

ΟΙ ΠΡΟΒΛΕΨΕΙΣ ΚΑΙ Η ΔΥΝΑΜΙΚΗ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ

ΤΑΣΕΙΣ

★

ΕΞΩΤΕΡΙΚ ΕΣ ΣΥΝΑ Λ Λ Α ΓΕΣ

Ορατό πλεόνασμα Καθώς οι Έλληνες περιορίζουν τη ζήτηση εισαγόμενων και ταξιδεύουν λιγότερο στο εξωτερικό, ενώ οι εξαγωγές αυξάνονται και ανακάμπτει ο τουρισμός, η χώρα μπορεί σε μια διετία να δει πλεόνασμα στο ισοζύγιο αγαθών και υπηρεσιών. Το εμπορικό έλλειμμα πλέον δεν θα εξαφανίζει το πλεόνασμα του τουρισμού και της ναυτιλίας.

ξάγουμε περισσότερα, εισάγουμε λιγότερα και το έλλειμμα του εμπορικού ισοζυγίου περιορίζεται. Οι εξωτερικές συναλλαγές είναι ο τομέας με αναμφισβήτητη βελτίωση. Αντίστοιχα περιορίζεται και το έλλειμμα των τρεχουσών συναλλαγών, με συνέπεια να περιορίζεται η αφαίμαξη εισοδήματος προς το εξωτερικό και να δημιουργούνται οι βάσεις για ανάκαμψη. Το έλλειμμα του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών, που δίνει το τελικό αποτέλεσμα των συναλλαγών με το εξωτερικό, σε αγαθά, υπηρεσίες, εισοδήματα και μεταβιβάσεις, μειώθηκε για 4ο συνεχόμενο χρόνο το 2012, ενώ ο περιορισμός του ανοίγματος συνεχίζεται και τους πρώτους μήνες του 2013. Έτσι, περιορίστηκε από 10% του αεπ

το 2011 σε 3% το 2012. Αν μάλιστα συνυπολογιστούν και οι κεφαλαιακές μεταβιβάσεις της ΕΕ, το έλλειμμα περιορίστηκε από 9% του αεπ σε μόλις 1,7%, το χαμηλότερο επίπεδο από το 1992 οπότε και ξεκίνησε η συνεχής άνοδος ως το 2008, για να ανακοπεί με την έλευση της κρίσης. Θα πρέπει εδώ να αναφερθεί ότι στη βελτίωση συνέβαλλε μεν η άνοδος των εξαγωγών αλλά ο κύριος όγκος της προέρχεται από τη μεγάλη μείωση των εισαγωγών λόγω της ύφεσης, της μείωσης των εισοδημάτων που περιόρισε δραστικά τη ζήτηση εισαγόμενων και των δυσκολιών των Ελλήνων παραγωγών να χρηματοδοτήσουν την εισαγωγή εισροών, δεδομένου ότι το εισαγωγικό περιεχόμενο των ελληνικών εισαγωγών είναι υψηλό. Συγκεκριμένα, οι εισπράξεις από εξαγωγές αυξήθηκαν 3,8%, ρυθμός κατά πολύ

χαμηλότερος του 18% που καταγράφηκε το 2011 λόγω της επιβράδυνσης της παγκόσμιας οικονομίας, και ιδίως της Ευρώπης, που αποτελεί τον κύριο πελάτη των ελληνικών προϊόντων. Από την άλλη πλευρά, οι σχεδόν διπλάσιες σε όγκο πληρωμές για εισαγωγές μειώθηκαν με πολύ μεγαλύτερο ρυθμό 15%. Έτσι, μαζί με τα καύσιμα και τα πλοία, το έλλειμμα του εμπορικού ισοζυγίου περιορίστηκε σε 10% του αεπ από 13% το 2011. Μάλιστα το ΔΝΤ προβλέπει συνεχιζόμενη μείωση, ωστόσο όχι σημαντική, στο 8% του αεπ περίπου ως το 2016. Αντίστοιχα, λόγω της ύφεσης οι Έλληνες περιόρισαν δραστικά, κατά 18%, τις ταξιδιωτικές τους δαπάνες στο εξωτερικό, τάση που συνεχίζεται και φέτος, περιορίζοντας τις απώλειες στο ισοζύγιο υπηρεσιών, αφού το 2012 δεν ήταν καλό έτος για τον ελληνικό τουρισμό,

τασεισ | 2 0 1 3

37 ★

ξηθήκαν το 2012, όμως κατά κύριο λόγο αφορούν μόνο την αύξηση της συμμετοχής της Crédit Agricole στο μετοχικό κεφάλαιο της Εμπορικής Τράπεζας, κάτι που ισχύει και πάλι για τη μικρή άνοδο και το 1ο δίμηνο του 2013. Οσον αφορά τώρα το εξωτερικό χρέος της χώρας, λόγω των δανείων από τον Μηχανισμό Στήριξης και το ΔΝΤ, αυξήθηκε στα τέλη του 2012 στα 437 δισ. ευρώ ή 226% του αεπ της χώρας. Από το χρέος αυτό το 148% του αεπ αφορά το Δημόσιο. Ωστόσο, καλύτερη εικόνα των υποχρεώσεων της χώρας δίνει η διεθνής επενδυτική θέση, που λαμβάνει υπόψη όχι μόνο τις υποχρεώσεις αλλά και τις απαιτήσεις της χώρας από το εξωτερικό. Το αποτέλεσμα δείχνει ότι η χώρα χρωστά στο εξωτερικό περισσότερο από το σύνολο του ετησίως παραγόμενου αεπ της, 114%. Ωστόσο, και η παρακολούθηση του εξωτερικού χρέους έχει σημασία, αφού δείχνει τον βαθμό ευαισθησίας της χώρας σε μεταβολές συνθηκών, εξωτερικών αλλά και εσωτερικών που μεταβάλλουν τη στάση των πιστωτών έναντι της Ελλάδας, υψηλό χρέος συνεπάγεται υψηλή ευαισθησία. λόγω της αβεβαιότητας για την παραμονή της Ελλάδας στο ευρώ και τις αρνητικές εικόνες που ταξίδεψαν στο εξωτερικό από διαδηλώσεις κλπ. Ωστόσο, όσον αφορά τον τουρισμό, οι ενδείξεις για φέτος είναι ενθαρρυντικές, ήδη το 1ο δίμηνο του 21013 οι τουριστικές εισπράξεις αυξάνονται. Αρνητική εξέλιξη είναι η εντεινόμενη μείωση των ναυτιλιακών εισπράξεων, 6% το 2012 και 12% το 1ο δίμηνο φέτος, μεγαλύτερη πηγή εσόδων για τη χώρα από τον τουρισμό. Στα θετικά, η μείωση των πληρωμών τόκων σε κρατικά ομολόγα σε κατοίκους του εξωτερικού, κατά 57% σε 5 δισ. ευρώ περίπου, λόγω του PSI και του προγράμματος επαναγοράς ομολόγων στα τέλη του 2012, που πλέον εξοικονομούν για το ισοζύγιο πόρους

όσους με 2% του αεπ ετησίως. Όσον αφορά τώρα το χρηματοοικονομικό ισοζύγιο, που αντικρίζει το άνοιγμα του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών, σημαντική εξέλιξη είναι η μεγάλη εκροή στις επενδύσεις χαρτοφυλακίου που καταγράφηκε το 2012, συνολικά 100 δισ. ευρώ, καθώς αυξηθήκαν οι τοποθετήσεις Ελλήνων σε τίτλους του εξωτερικού -ομόλογα, παράγωγα και μετοχές- ενώ οι ξένοι έφυγαν από τους ελληνικούς κρατικούς τίτλους. Σχεδόν ισόποση ήταν η εισροή κεφαλαίων στη χώρα, 109 δισ. ευρώ από τα δάνεια της κυβέρνησης από τον EFSF και το ΔΝΤ. Σχετικά με τις ξένες επενδύσεις, αυ-

Συνοπτικά πάντως, και παρά την αρνητική εικόνα που δίνει η υψηλή ελλειμματικότητα της χώρας, αν οι προσπάθειες εστιασθούν στην ενθάρρυνση της επιχειρηματικότητας μαζί με την απλοποίηση του διοικητικού βάρους για τις εξαγωγές που δρομολογείται, το οποίο επιβάρυνε τις εξαγωγικές επιχειρήσεις, περιορίζοντας τις δυνατότητες των ΜΜΕ, αλλά και η συντόμευση της επιστροφής ΦΠΑ, μπορούν να ενισχύσουν τη σαφή τάση ενίσχυσης των ελληνικών εξαγωγών. Αυτό θα αποτελέσει το πιο σημαντικό σήμα για την ανάκαμψη της οικονομίας αφού δεν υπάρχουν περιθώρια ενίσχυσης της εσωτερικής ζήτησης. ❖

ΤΑΣΕΙΣ | 2013

ΟΙ ΠΡΟΒΛΕΨΕΙΣ ΚΑΙ Η ΔΥΝΑΜΙΚΗ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ

ΤΑΣΕΙΣ

★

Χ Ρ Η Μ ΑΤ ΟΠ Ι Σ Τ Ω Τ Ι ΚΟΣ Τ ΟΜ Ε Α Σ

Αναζητώντας τη νέα εποχή

Με τη διαδικασία ανακεφαλαιοποίησης των ελληνικών τραπεζών σε εξέλιξη, η εικόνα σταδιακά βελτιώνεται, οι καταθέσεις επιστρέφουν στο σύστημα και εν μέρει οι τράπεζες ανακτούν την πρόσβαση στις διεθνείς αγορές χρήματος. Σημείο προβληματισμού η άνοδος των μη εξυπηρετούμενων δανείων που προκαλεί η ύφεση.

ε περίοδο στρατηγικής αναδιάρθρωσης βρίσκεται το ελληνικό τραπεζικό σύστημα, την οποία πυροδοτεί η διαδικασία ανακεφαλαιοποίησης για την αποκατάσταση των τεράστιων ζημιών (23 δισ. ευρώ) που υπέστησαν οι μεγάλες ελληνικές τράπεζες από την απομείωση (κατά 74% περίπου) της αξίας των ελληνικών κρατικών ομολόγων που διακρατούσαν στα χαρτοφυλάκια τους αλλά και της χαμηλής αποτίμησης των νέων ομολόγων που αντικατέστησαν τα παλιά και της συμμετοχής τους στο πρόγραμμα επαναγοράς ομολόγων από το οποία στερήθηκαν και μελλοντικά έσοδα. Οι 4 συστημικοί όμιλοι που συγκροτούνται, της Εθνικής, της Πειραιώς (μετά την απόκτηση της ΑΤΕ, της Γενικής, της Millenium και των υποκαταστημάτων της Κύπρου στην Ελλάδα), της Alpha (μετά την απόκτηση της Εμπορικής) και της Eurobank (με την αβεβαιότητα

της συγχώνευσης με την Εθνική μετά τις καθυστερημένες ενστάσεις της τρόικας, της οποίας μέτοχος του 85% είναι πλέον η Εθνική) θα διαδραματίσουν τον καθοριστικό ρόλο στη χρηματοδότηση της ελληνικής οικονομίας και την επιστροφή στην ανάκαμψη. Στη διαδικασία ανακεφαλαιοποίησης έχουν επιδοθεί σε αγώνα δρόμου για την κάλυψη του 10% της ιδιωτικής συμμετοχής στις αυξήσεις κεφαλαίου ώστε να διατηρηθεί το μάνατζμεντ στους ιδιώτες μετόχους. Το υπόλοιπο θα καλυφθεί από το Ταμείο Χρηματοπιστωτικής Σταθερότητας (ήδη έχει καταβάλλει τη μεταβατική χρηματοδότηση ώστε οι δείκτες κεφαλαιακής επάρκειας να καλύπτουν τα όρια της ΕΒΑ), το οποίο έχει τα απαραίτητα κεφάλαια από το ευρωπαϊκά δάνεια και θα αποκτήσει δικαιώματα μειοψηφίας. Σημειώνεται ότι και στους 4 συστημικούς πόλους το ΤΧΣ, μετά τις αυξήσεις κεφαλαίου, θα έχει συμμετοχή της τάξης του 85%, την οποία στην πορεία μιας πεντα-

ετίας και όταν η κατάσταση ομαλοποιηθεί θα πωλήσει στον ιδιωτικό τομέα, ώστε να μην υπάρξει επιβάρυνση των φορολογουμένων από τη στήριξη των τραπεζών. Φυσικά, αυτά καθώς η εικόνα θα βελτιώνεται και το ενδιαφέρον ξένων επενδυτών θα ενισχύεται. Άλλωστε έχει ήδη εκδηλωθεί για τις αυξήσεις κεφαλαίου. Όσον αφορά τις πρόσφατες εξελίξεις, η εξάρτηση των ελληνικών τραπεζών από το ευρωσυστημα (130 δισ. ευρώ το 2012) υποχωρεί καθώς αναστρέφεται η πτωτική πορεία των καταθέσεων και αποκαθίσταται η εμπιστοσύνη στην οικονομία. Το εξάμηνο ως τον Μάρτιο 2013 επέστρεψαν στις τράπεζες 17 δισ. ευρώ, περιορίζοντας τις απώλειες από το 2009 σε 65 δισ. ευρώ. Σημειώνεται ότι οι τράπεζες ως τον Σεπτέμβριο 2012 μετρούσαν απώλειες 82 δισ. ευρώ, το 1/3 της καταθετικής τους βάσης, καθώς η αβεβαιότητα για την παραμονή της χώρας στο ευρώ συνεπαγόταν φυγή κεφαλαίων και ενώ η ύφεση και η μείωση των εισο-

τασεισ | 2 0 1 3

39 ★

δημάτων περιόριζε τις δυνατότητες αποταμίευσης. Σύμφωνα με τις προβλέψεις του ΔΝΤ, η μείωση των καταθέσεων προβλέπεται για φέτος στο 2% περίπου με άνοδο από το επόμενο έτος. Επίσης, στα θετικά η ανάκτηση εν μέρει της πρόσβασης των μεγάλων τραπεζών στις διεθνείς χρηματαγορές για αντληση ρευστότητας. Ο αποκλεισμός από τις αγορές και η μείωση των καταθέσεων οδήγησαν, μαζί με την ύφεση, στην επιβράδυνση και τελικά τη μείωση της χρηματοδότησης της οικονομίας. Η ζήτηση δανείων υποχωρεί σε περιβάλλον ύφεσης, που εντείνει την αβεβαιότητα των δανειοληπτών, ιδιωτών και επιχειρήσεων, για τις δυνατότητές τους εξυπηρέτησης των δανειακών τους υποχρεώσεων. Από την πλευρά της προσφοράς, εκτός από τους περιορισμούς της ρευστότητας και κεφαλαίων (που θέτουν οι δείκτες κεφαλαιακής επάρκειας), οι τράπεζες εφαρμόζουν αυστηρότερα κριτήρια χορηγήσεων που σημαίνει υψηλότερα ποσοστά απόρριψης αιτήσεων χρηματοδότησης. Σύμφωνα με τις προβλέψεις του ΔΝΤ ανάκαμψη της χρηματοδότησης θα υπάρξει από το 2014. Στις προκλήσεις για το τραπεζικό σύστημα, η μείωση της εξάρτησης για ρευστότητα από το ευρωσύστημα αλλά και το υψηλό κόστος των καταθέσεων, με υψηλά επιτόκια στην προσπάθεια των τραπεζών να αντιμετωπίσουν πιέσεις ρευστότητας αλλά και της μεγαλύτερης έμφασης στην καταθετική τους βάση (το τελευταίο ισχύει και για τις μεγάλες ευρωπαϊκές τράπεζες). Στη διαδικασία περιορισμού των εξόδων τους περιορίζουν κ το δίκτυο καταστημάτων τους κάτι στο οποίο συνηγορούν και οι διαδικασίες συγχωνεύσεων ενώ το αποτελέσματα τους επιβαρύνονται και από την άνοδο των προβλέψεων για επισφάλειες. Χαρακτηριστικό είναι ότι τα δάνεια σε καθυστέρηση έχουν αυξηθεί σχεδόν στο ¼ των συνολικών. ❖

ΤΑΣΕΙΣ

★

ΤΑΣΕΙΣ | 2013

ΟΙ ΠΡΟΒΛΕΨΕΙΣ ΚΑΙ Η ΔΥΝΑΜΙΚΗ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ

ΔΗΜΟΣΙ Α ΟΙΚΟΝΟΜΙΚ Α

Σε νέες βάσεις

Μετά από μια δεκαετία, η Ελλάδα φέτος θα ισοσκελίσει και πάλι τα δημόσια οικονομικά της, θα δαπανά –χωρίς τους τόκους- όσα εισπράττει. Η εξέλιξη αυτή, που πραγματοποιείται με εξαιρετικά επώδυνα μέτρα για τους πολίτες, θα αποτελέσει τη βάση για να αντιμετωπιστεί το άλλο μεγάλο πρόβλημα, του υπέρογκου, ακόμα και μετά το PSI, δημόσιου χρέους.

ι εξελίξεις στα δημοσιονομικό πεδίο αποτελούν καθοριστικό παράγοντα για την πορεία της ελληνικής οικονομίας. Αφενός η επιτυχής εφαρμογή του προγράμματος μείωσης του δημοσίου ελλείμματος αποτελεί προαπαιτούμενο για τη συνέχιση της χρηματοδότησης της χώρας από τους Ευρωπαίους εταίρους μας (τον ΕFSF), περίπου με 25 δισ. ευρώ για το 2013, η οποία είναι αναγκαία για την πληρωμή των τόκων του δημοσίου χρέους αλλά και των χρεολυσίων αφού, εφόσον όλα εξελιχθούν ομαλά, τα εκτός τόκων δημόσια οικονομικά προβλέπονται ισοσκελισμένα. Τα χρεολύσια ανέρχονται σε 27 δισ. ευρώ και στο επίπεδο αυτό κατά μέσο όρο προβλέπονται ετησίως ως το 2016, αφορούν δε ιδιώτες πιστωτές, ομόλογα στην κατοχή της ΕΚΤ και δάνεια του ΔΝΤ δεδομένου ότι η αποπληρωμή των δανείων του EFSF έχει μετατεθεί για μετά το 2022. Αφετέρου, τα μέτρα που έχουν ληφθεί, 9,5 δισ. ευρώ για το 2013 από τα οποία τα 7,4

αφορούν περικοπές δαπανών -συντάξεων, μισθών, επιδομάτων- αλλά και η μεγάλη αύξηση της φορολογικής επιβάρυνσης των πολιτών, θα έχουν σημαντική επίπτωση στη ζήτηση και συνεπώς στην οικονομική δραστηριότητα και τα φορολογικά έσοδα. Το 2012 έκλεισε με το δημόσιο έλλειμμα στο 10% του αεπ. Αν δεν συνυπολογιστεί το κόστος στήριξης των τραπεζών περιορίζεται σε 6%. Χωρίς τους τόκους του δημοσίου χρέους (πρωτογενές έλλειμμα) αλλά μετά τη στήριξη των τραπεζών αναλογεί στο 4,8% του αεπ. Το 2013 η απόσταση που πρέπει να καλυφθεί είναι μεγάλη, το πρωτογενές έλλειμμα πρέπει να εξαλειφθεί και από το 2014 να έχουμε πλεονάσματα. Μέχρι στιγμής οι επιδόσεις στη μείωση των ελλειμμάτων το 2013 είναι καλύτερες των προβλέψεων. Ωστόσο, θα πρέπει να αναφερθεί ότι τα φορολογικά έσοδα (έμμεσοι φόροι), λόγω της ύφεσης είναι χαμηλότερα του στόχου, κάτι που αντισταθμίζει η κυβέρνηση με παρακράτηση, μεγαλύτερη από των φόρων, των επιστροφών φόρων.

Επίσης οι δημόσιες επενδύσεις κινούνται στο 50% περίπου του στόχου. Από την πλευρά των δαπανών, τα μέτρα που έχουν ληφθεί συνεπάγονται τήρηση των στόχων με έναν, ωστόσο, αστάθμητο παράγοντα: τα ασφαλιστικά ταμεία, τα έσοδα των οποίων υποχωρούν λόγω της μείωσης της απασχόλησης και των αμοιβών και της καθυστέρησης της πληρωμής των εισφορών λόγω της ύφεσης. Έτσι, θα αυξηθούν οι ανάγκες επιχορήγησης από τον κρατικό προϋπολογισμό, με συνέπεια την επιβάρυνση του ελλείμματος. Χαρακτηριστικό είναι ότι η μείωση των εσόδων του μεγαλυτέρου ασφαλιστικού φορέα, του ΙΚΑ, κινείται φέτος στο 15% ενώ στον προϋπολογισμό προβλεπόταν μείωση 7% και ενώ η επιχορήγηση των ασφαλιστικών ταμείων –μετά και τις απώλειες 12 δισ. ευρώ λόγω του PSI- είναι μειωμένη κατά 26% το 2013. Στα θετικά, η εξαφάνιση των παράνομων συντάξεων, με την εφαρμογή του συστήματος «ΑΡΙΑΔΝΗ», από το οποίο εξοικονομούνται ετησίως 478 εκ. ευρώ, και ο εξορθολογισμός των δαπανών υγείας,

τασεισ | 2 0 1 3

41 ★

ων οικονομικών, συρρικνούμενο αεπ αυξάνει το βάρος του χρέους και δεν επιτρέπει την ανάκαμψη των φορολογικών εσόδων.

που έχουν μειωθεί περισσότερο από 4 δισ. ευρώ ετησίως από το 2009. Οι στόχοι που έχουν τεθεί είναι ιδιαίτερα φιλόδοξοι. Η κυβέρνηση επιθυμεί την επίτευξη ακόμα μεγαλύτερων πρωτογενών πλεονασμάτων τη διετία 2013-2014 ώστε να μειωθεί το δημοσιονομικό κενό της επόμενης διετίας, περίπου 2,5 δισ. ευρώ, και να μην απαιτηθεί η λήψη νέων μέτρων που θα επιβαρύνουν την οικονομία. Χαρακτηριστικό είναι ότι για να επιτύχουν οι στόχοι του Μνημονίου με την ΕΕ και το ΔΝΤ, για πρωτογενές πλεόνασμα 3% και 4,5% του αεπ τη διετία 2015-2016, το δημοσιονομικό κενό είναι μεγαλύτερο, 3,9 δισ. ευρώ. Σημειώνεται ότι η φορολογική επιβάρυνση των συνεπών φορολογουμένων στην Ελλάδα είναι ήδη υψηλή, άλλωστε η Τράπεζα της Ελλάδος έχει τονίσει την ανάγκη ελάφρυνσης όταν οι συνθήκες το επιτρέψουν, ιδίως όταν αντιμετωπιστεί αποτελεσματικά η φοροδιαφυγή. Χαρακτηριστικά είναι τα στοιχεία του ΟΟΣΑ: Η Ελλάδα με 43%, έχει την υψηλότερη φορολογική επιβάρυνση (μαζί με τις ασφαλιστικές εισφορές) μετά τη Γαλλία (με 34% στη Γερμανία), μεταξύ όλων

των ανεπτυγμένων χωρών στην περίπτωση μιας οικογένειας με δυο παιδιά όπου εργάζεται ο ένας γονέας αμειβόμενος με τον μέσο μισθό. Η ενίσχυση της αναπτυξιακής προοπτικής της οικονομίας θα αποτελέσει πλέον την οδό για τη βελτίωση των δημόσι-

Όσον αφορά το χρέος, η μείωση των επιτοκίων των δανείων της τρόικας, η μεταφορά των κερδών των κεντρικών τραπεζών του ευρωσυστήματος στην Ελλάδα, η επιμήκυνση των δανείων από τον EFSF και η επαναγορά κρατικών ομολόγων στα τέλη του 2012 βελτίωσαν τις προοπτικές βιωσιμότητας. Από τα μέτρα αυτά το χρέος θα υποχωρήσει κατά 16% του αεπ ως το 2020. Το ΔΝΤ πάντως εκτιμά ότι θα απαιτηθεί κάποιος συνδυασμός «κουρέματος» των δανείων του EFSF, μηδενικά επιτόκια στα δάνεια του ΔΝΤ και χαμηλότερα επιτόκια του EFSF για να υποχωρήσει το δημόσιο χρέος στο 124% του αεπ το 2020 και κάτω από το 120% το 2022, επίπεδα που θεωρούνται βιώσιμα. Οι Ευρωπαίοι εταίροι μας (με καθοριστική τη Γερμανία) αφήνουν ανοικτό αυτό το ενδεχόμενο, εφόσον πετύχουμε τον στόχο για πλεονασματική κρατική διαχείριση. ❖

42 ★

ΤΑ ΣΕΙΣ | 2012

ΟΙ ΠΡ ΟΒΛΕ ΨΕΙΣ & Η ΔΥ ΝΑΜΙΚΗ ΤΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ Σ

ΤΑΣΕΙΣ | 2013

43 ★

ΟΙ ΠΡΟΒΛΕΨΕΙΣ ΚΑΙ Η ΔΥΝΑΜΙΚΗ ΤΗΣ ΠΑΓΚΟΣΜΙΑΣ

ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ

44 ★

ΤΑΣΕΙΣ | 2013

ΟΙ ΠΡΟΒΛΕΨΕΙΣ ΚΑΙ Η ΔΥΝΑΜΙΚΗ ΤΗΣ ΠΑΓΚΟΣΜΙΑΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ

Πλοήγηση σε ταξίδι αναζήτησης Για την οικονομία, την πολιτική και την κοινωνία Σήμερα, οι διεθνείς οργανισμοί υποστηρίζουν ότι οι κίνδυνοι για την παγκόσμια οικονομία έχουν υποχωρήσει. Ωστόσο, η σταθεροποίηση είναι ακόμα σε αναζήτηση, οι πολιτικές ισορροπίες είναι σε εξέλιξη, και αυτό που είναι σίγουρο είναι ότι η κρίση έφερε ανατροπές. Ποιά είναι τα μεγάλα θέματα του πλανήτη το 2013 και θα μας απασχολήσουν τα επόμενα χρόνια; Και ποια έχουν τη δυναμική ανατροπών, αλλάζοντας τα δεδομένα που ισχύουν σήμερα;

Πόλεμος

νομισμάτων Το Ιαπωνικό πείραμα και πώς μπορεί να αλλάξει τα δεδομένα στο παγκόσμιο σκηνικό.

| 2013

45 ★

ολύς λόγος γίνεται σήμερα για τις ισοτιμίες, και πώς οι κυβερνήσεις τις επηρεάζουν στοχεύοντας στην ενίσχυση των οικονομιών τους. Υποστηρίζεται πως η χορήγηση ρευστότητας στην οικονομία, μέσω της ποσοτικής χαλάρωσης των κεντρικών τραπεζών, δεν τονώνει επαρκώς τη δραστηριότητα αφού επιχειρήσεις, τράπεζες και νοικοκυριά μειώνουν τον δανεισμό τους, δηλαδή προχωρούν όλοι σε απομόχλευση. Τι απομένει πλέον ως όπλο στη φαρέτρα των κεντρικών τραπεζιτών; Η ισοτιμία του νομίσματος. Η διαχωριστική γραμμή μεταξύ του ορίου όπου μια χώρα προασπίζεται τα συμφέροντά της και της πολιτικής τύπου «beggar thy neighbor», όπου στην ουσία επιχειρείται μετατόπιση της παγκόσμιας ζήτησης και των κεφαλαίων προς αυτή σε βάρος άλλων χωρών είναι λεπτή. Ας δούμε πώς έχουν τα πράγματα σήμερα.

Η Αμερική συνεχίζει την ποσοτική χαλάρωση, η κεντρική τράπεζα αυξάνει τις αγορές ομολόγων και άλλων τίτλων ώστε να διοχετεύει νέα ρευστότητα 85 δισ. δολ. κάθε μήνα στην αγορά. Το ίδιο πράττει και η Ιαπωνία, η πρώτη διδάξασα των μη συμβατικών μέτρων από την κεντρική τράπεζα στις αρχές της δεκαετίας του 2000. Σήμερα όμως πειραματίζεται με μια τεραστίων διαστάσεων παρέμβαση: ως το 2015 η κεντρική τράπεζα σκοπεύει να διπλασιάσει τις αγορές κρατικών ομολόγων κυρίως αλλά και άλλων τίτλων (74 δισ. δολ. κάθε μήνα) ώστε να διπλασιάσει την ποσότητα του χρήματος στην αγορά. Με τα μέτρα αυτά ο ισολογισμός της κεντρικής τράπεζας θα αυξηθεί από 28% του αεπ το 2012 στο πρωτοφανές 50%. Η Αμερική στόχο έχει τη στήριξη της οικονομίας αλλά συγχρόνως αποτρέπει την ενίσχυση του δολαρίου, που πάντα αποτελεί καταφύγιο ασφάλειας των επενδυτών, που θα μπορούσε να πλήξει την οικονομία της. Η Ιαπωνία στοχεύει αφενός στην έξοδο από τον αποπληθωρισμό και στην υποχώρηση της ισοτιμίας του γεν (το ισχυρό

Μάριο Ντράγκι

Μπεν Μπερνάνκε

Haruhiko Kuroda

Zhou Xiaochuan

γεν το 2012 επέτεινε την υποχώρηση των τιμών στο εσωτερικό), η ενίσχυση του οποίου πλήττει τις εξαγωγές της. Αφετέρου να πιέσει πτωτικά τα μακροπρόθεσμα επιτόκια, (στόχος και της Αμερικής με τις αγορές κρατικών ομολόγων) ώστε να πεισθούν οι Ιάπωνες να καταναλώσουν και να επενδύσουν περισσότερο και να ανακάμψει η οικονομία.

Στο παιχνίδι και η Κίνα Οι επιπτώσεις της Ιαπωνικής κίνησης έχουν ευρύτερη σημασία σε παγκόσμια κλίμακα. Αν πετύχει την αποκλιμάκωση της ισοτιμίας του γεν, (είχε ενισχυθεί κατά 47% την πενταετία ως το 2012 αλλά υποχωρεί 15% από τις αρχές του 2013) μετά την αναγγελία των προθέσεών του πρωθυπουργού Shinzo Abe για μεγάλης κλίμακας ποσοτική χαλάρωση, η Κίνα δεν θα μείνει απαθής. Θα έχει μικρότερο κίνητρο να επιτρέψει ανατίμηση του νομίσματος της, και μιας και το γουάν αποτελεί τον τρίτο πόλο του παγκόσμιου συστήματος - μαζί με το δολάριο και το ευρώ, αφού μέσω του ειδικού βάρους της στην οικονομία της ΝΑ Ασίας επηρεάζει την ισοτιμία των νομισμάτων της περιοχής- θα υπάρξει μια νέα φάση στον πόλεμο νομισμάτων. Σε αυτή οι δυο πόλοι (δολάριο και γουάν) πιέζουν πτωτικά την ισοτιμία, οδηγώντας αναγκαστικά σε ισχυροποίηση του ευρώ παρά τα προβλήματα της ευρωζώνης. Ο Κινέζος υπουργός Εμπορίου, Chen Deming, έχει δηλώσει άλλωστε ότι υπερβολική «έκδοση» νέου νομίσματος στις

Αν πετυχει

η Ιαπωνία την αποκλιμάκωση της ισοτιμίας του γεν, η Κίνα δεν θα μείνει απαθής. Θα υπάρξει μια νέα φάση στον πόλεμο νομισμάτων όπου οι δυο πόλοι, δολάριο και γουάν, πιέζουν πτωτικά την ισοτιμία, οδηγώντας αναγκαστικά σε ισχυροποίηση του ευρώ.

ανεπτυγμένες χώρες θα έχει σημαντικές αρνητικές επιπτώσεις στις αναδυόμενες. Η Κίνα ήδη παίρνει τα μέτρα της. Ενώ πέρυσι διεύρυνε το περιθώριο διακύμανσής του νομίσματός της έναντι του δολαρίου, επιτρέποντας ανατίμηση, τους τελευταίους μήνες το εύρος της διακύμανσης υποχωρεί. Αυτό συμβαίνει παρά τις μεγαλύτερες εισροές κεφαλαίων, ένδειξη ότι η κεντρική τράπεζα παρεμβαίνει στην αγορά συναλλάγματος για να αποτρέψει ανατίμηση του κινεζικού νομίσματος που θα έπληττε τις εξαγωγές της αλλά και θα

ΤΑΣΕΙΣ | 2013

ΟΙ ΠΡΟΒΛΕΨΕΙΣ ΚΑΙ Η ΔΥΝΑΜΙΚΗ ΤΗΣ ΠΑΓΚΟΣΜΙΑΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ

ΤΑΣΕΙΣ

★

Μετa την

κατάργηση του κανόνα χρυσού από τη Βρετανία το 1931, η χώρα μπόρεσε να κάνει τις εξαγωγές της πιο ανταγωνιστικές έχοντας ελευθερία κινήσεων στην ισοτιμία της λίρας. Σαράντα χρόνια αργότερα, ο Αμερικανός πρόεδρος Νίξον, αναστέλλοντας τη μετατρεψιμότητα του δολαρίου, πέτυχε το ίδιο.

μείωνε την εγχώρια αξία των 3,4 τρισ. δολ. συναλλαγματικών αποθεμάτων της.

Ένας «πόλεμος» που δεν είναι καινούργιος

Μέχρι πότε θα αντέξει η ευρωπαϊκή οικονομία το ισχυρό ευρώ, παραμένει αναπάντητο, καθώς από τις μεγάλες οικονομίες της πλεονασματική είναι πλέον μόνο η Γερμανία. Το δόγμα του ισχυρού ευρώ, απαίτηση εξαρχής της Γερμανίας, θα τεθεί σε δοκιμασία καθώς η ανεργία στην Ευρώπη είναι σχεδόν διπλάσια της Αμερικής. Άλλωστε σε αυτό εστίαζε η επιφυλακτικότητα της Βρετανίας για συμμετοχή στο κοινό νόμισμα. Εξ’ άλλου πρόσφατα ο υπουργός Οικονομικών τη Γαλλίας, Πιερ Μοσκοβισί, διατύπωσε την άποψη ότι το ευρώ έχει μεν σταθεροποιηθεί αλλά ενδεχομένως σε υπερβολικά υψηλά επίπεδα. Σημειώνεται ότι η Γαλλία, από πλεονασματική χώρα, με το ευρώ έγινε ελλειμματική.

Ο πόλεμος νομισμάτων φυσικά δεν είναι κάτι νέο. Μετά την κατάργηση του κανόνα χρυσού από τη Βρετανία το 1931, η χώρα μπόρεσε να κάνει τις εξαγωγές της πιο ανταγωνιστικές έχοντας ελευθερία κινήσεων στην ισοτιμία της λίρας. Σαράντα χρόνια αργότερα, ο Αμερικανός πρόεδρος Νίξον, αναστέλλοντας τη μετατρεψιμότητα του δολαρίου, πέτυχε το ίδιο. Ο Αμερικανός κεντρικός τραπεζίτης, Μπεν Μπερνάνκε, στη σύνοδο του G8, δήλωσε ότι η Αµερική χρησιµοποιεί εργαλεία εσωτερικής πολιτικής για να προωθήσει εσωτερικά θέµατα –δηλαδή κάθε χώρα κάνει ότι μπορεί για την οικονομία της- άποψη µε την οποία συμφώνησαν οι υπόλοιποι. Έτσι, φραστικά έκλεισε το θέµα της ιαπωνικής «υποτίµησης», ωστόσο στην ουσία παραμένει ανοικτό. ❖

| 2013

47 ★

Πληθωρισμός

Πόσο αντέχει η οικονομία το 2%; Υψηλότερος πληθωρισμός για την ανάκαμψη; Ο στόχος 2%,που θεωρείται ότι διασφαλίζει τη σταθερότητα, ίσως σήμερα να μην επιτρέπει την αναθέρμανση της οικονομίας. Οι κεντρικοί τραπεζίτες σε αναζήτηση, αφού έχουν εξαντλήσει το οπλοστάσιό τους.

ερίπου δυο χρόνια πριν, ο επικεφαλής οικονομολόγος του ΔΝΤ, Ολιβιέ Μπλανσάρ, είχε υποστηρίξει ότι η υιοθέτηση υψηλότερου στόχου για τον πληθωρισμό -πχ 4% αντί του 2% που θεωρείται ότι διασφαλίζει τη σταθερότηταγια συγκεκριμένο χρονικό ορίζοντα θα συνέβαλλε στην αναχαίτιση της ύφεσης ή/και της επιβράδυνσης στις ανεπτυγμένες οικονομίες. Φυσικά και οι απόψεις του απορρίφθηκαν μετ’ επαίνων, αφού θα υπονόμευαν στα μάτια του κοινού την αξιοπιστία της κεντρικής τράπεζας στη διασφάλιση της σταθερότητας των τιμών. Σήμερα, σιγά σιγά διαφαίνεται ότι η στάση των κεντρικών τραπεζιτών –πλην του Ευρωπαίου Μάριο Ντράγκι- γίνεται πιο ευέλικτη. Η κεντρική τράπεζα της Ιαπωνίας ανεβάζει τον στόχο της από το 1% στο 2% για να αντιμετωπίσει τη συνεχιζόμενη μείωση των τιμών, η Fed δηλώνει ότι θα συνεχίσει την ποσοτική χαλάρωση και θα «ανεχθεί» πληθωρισμό

2,5% έως ότου μειωθεί η ανεργία στο 6,5%. Καθώς σε όλες σχεδόν τις χώρες ακολουθείται συσταλτική δημοσιονομική πολιτική, οι κεντρικοί τραπεζίτες φέρουν το βάρος αναθέρμανσης της οικονομίας. Διαπιστώνουν όμως ότι σε περιβάλλον σχεδόν μηδενικών επιτοκίων των κεντρικών τραπεζών και ήδη χαμηλού κόστους δανεισμού (εκτός από τις οικονομίες σε κρίση) το κόστος μείωσης των δημοσιονομικών ελλειμμάτων σε όρους οικονομικής δραστηριότητας είναι μεγαλύτερο αφού έχουν εξαντλήσει το όπλο των επιτοκίων, η μείωση των οποίων θα μπορούσε να λειτουργήσει θετικά για την οικονομία. Έτσι, με την ποσοτική χαλάρωση διοχετεύουν «εν δυνάμει» πληθωριστικό χρήμα στην αγορά. Ο νέος κυβερνήτης της Τράπεζας της Αγγλίας, Μαρκ Κάρνεϊ, που αναλαμβάνει τον Ιούλιο, υποστήριξε ότι σε τέτοιο περιβάλλον ίσως είναι πιο αποτελεσματικός ο στόχος για την άνοδο του ονομαστικού αεπ, π.χ. 4%, που εμμέσως υποδηλώνει και στόχο για τον πληθωρισμό. Πιο πρό-

σφατα και ο επικεφαλής οικονομολόγος της Παγκόσμιας Τράπεζας, Kaushik Basu, συνέστησε προσωρινά υψηλότερο στόχο για τον πληθωρισμό στις ανεπτυγμένες οικονομίες, κάτι που θα έδινε μεγαλύτερα περιθώρια ελιγμών στις κεντρικές τράπεζες, ώστε η παγκόσμια οικονομία να ξεφύγει από τη στασιμότητα. Παραδέχτηκε ότι ο «ελεγχόμενος» πληθωρισμός είναι δύσκολη υπόθεση, η κατάσταση μπορεί να «ξεφύγει», ωστόσο αποτελεί τρόπο εξισορρόπησης μέρους του χρέους, δημόσιου και ιδιωτικού. (Παράδειγμα η περίπτωση της Ελλάδας, με εσωτερική υποτίμηση και αρνητικό πληθωρισμό, το βάρος του δημοσίου χρέους αυξάνεται.) Αυτό ισχύει και για την περίπτωση της Ιαπωνίας: με στόχο για τον πληθωρισμό 2% και το νόμισμα να υποχωρεί, ίσως οι επενδυτές –Ιάπωνες και ξένοι- να μην θεωρούν πια ελκυστικές τις επενδύσεις στα ομόλογά της. Θα έχει πρόβλημα στη χρηματοδότηση του χρέους της. Αν αναγκαστεί τότε να «τυπώσει» ακόμη περισσότερο νέο χρήμα, ο πληθωρισμός μπορεί να ξεφύγει. ❖

48 ★

ΤΑΣΕΙΣ | 2013

ΟΙ ΠΡΟΒΛΕΨΕΙΣ ΚΑΙ Η ΔΥΝΑΜΙΚΗ ΤΗΣ ΠΑΓΚΟΣΜΙΑΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ

Το αμερικανικό χρέος

από μια άλλη οπτική Όταν τα δημόσια οικονομικά επηρεάζουν τις ισορροπίες δυνάμεων.

Αμερική έχει υψηλό δημόσιο χρέος, φέτος εκτιμάται σε 108% του αεπ της. Φυσικά, η ισχυρή της οικονομία και το καθεστώς του αποθεματικού νομίσματος, επιτρέπουν την άνετη χρηματοδότησή του, αφού πάντα υπάρχουν πρόθυμοι αγοραστές, ιδίως ξένοι. Η Κίνα μάλιστα είναι ο μεγαλύτερος ξένος επενδυτής σε κρατικά χαρτιά. Σήμερα, οι αμυντικές δαπάνες της είναι περίπου το 20% του προϋπολογισμού ή 4% του αεπ της χώρας. Αν δεν ελέγξει το χρέος και αναγκαστεί να περικόψει τις αμυντικές δαπάνες, πιθανότατα η ηγετική της θέση στην παγκόσμια σκακιέρα να υποχωρήσει. Οι αμυντικές της δαπά-

νες αναλογούν σε 40% των παγκόσμιων και σήμερα είναι τετραπλάσιες της αμέσως επόμενης στην κατάταξη Κίνας, από εξαπλάσιες το 2008 πριν από τη χρηματοπιστωτική κρίση. Το 2012 αυξήθηκαν οριακά στα 682 δισ. δολ. με περίπου 166 δισ. της Κίνας, σύμφωνα με το Stockholm International Peace Research Institute. Αν μάλιστα η Κίνα συνεχίσει να αυξάνει τις δαπάνες της με διψήφιο ποσοστό (12% ετησίως κατά μέσο όρο την τελευταία δεκαετία) την επόμενη δεκαετία θα έχει προσεγγίσει το ύψος των αμερικανικών δαπανών. Ήδη οι περικοπές ομοσπονδιακών δαπανών έχουν αγγίξει το Πεντάγωνο. Η ελκυστικότητα των αμερικανικών

κρατικών ομολόγων, εκτός του πλεονεκτήματος του αποθεματικού νομίσματος και μιας αγοράς με υψηλή ρευστότητα, αναμφίβολα συνδέεται και με το status της υπερδύναμης που απολαμβάνει. Από αυτή την άποψη αυτή, η αντιμετώπιση των αυξανόμενων δαπανών στις ομοσπονδιακές δαπάνες (Medicaid, Medicare και άλλες) πέραν της σημασίας τους για τη βιωσιμότητα των αμερικανικών δημόσιων οικονομικών έχουν και γεωστρατηγική σημασία. Αυτή δεν αφορά μεν τις μικρές χώρες αλλά έχει σημασία για την εξέλιξη της ισορροπίας δυνάμεων με την ανερχόμενη περιοχή της ΝΑ Ασίας. ❖

| 2013

49 ★

EΕ χωρίς τη

Βρετανία; Μπορεί να διαμηνύει στην ΕΕ ότι η συμμετοχή της δεν είναι δεδομένη, ωστόσο μάλλον επιδιώκει να ενισχύσει τη διαπραγματευτική της φαρέτρα καθώς το City του Λονδίνου αντιμετωπίζει εν δυνάμει απειλή από τις ευρωπαϊκές οδηγίες.

Βρετανία εξαρχής υπερασπιζόταν τη ιδέα της ΕΕ ως μιας ένωσης κρατών όπου αυτά διατηρούν αυτονομία στην πολιτική τους. Η στάση αυτή ήταν αντίθετη με των άλλων χωρών, που έστω και απρόθυμα, υποστήριζαν τη μεγαλύτερη ευρωπαϊκή ολοκλήρωση, ιδίως μετά την κρίση κρατικού χρέους. Αναγνωρίζεται πλέον ότι το ευρώ μπορεί να επιβιώσει μόνο αν υπάρχουν οι μηχανισμοί για κοινή δημοσιονομική και οικονομική πολιτική που θα εφαρμόζονται αλλά και θα περιλαμβάνουν δημοσιονομικές μεταβιβάσεις από τις πλουσιότερες χώρες στις αδύναμες και σε κρίση. Το τελευταίο δεν το δέχονται οι πλεονασματικές χώρες της ευρωζώνης, ωστόσο αναπόδραστα θα τεθεί στο τραπέζι των συζητήσεων. Αυτά προϋποθέτουν τη δημιουργία κοινών δομών διακυβέρνησης, όπως η τραπεζική ένωση που τώρα δημιουργείται, όπου περισσότερες εθνικές εξουσίες εκχωρούνται σε υπερεθνικά όργανα. Η εκχώρηση περισσότερων αρμοδιοτήτων όμως θορυβεί τους Βρετανούς και ώθησε τον πρωθυπουργό Κάμερον να αναγγείλει ότι η συμμετοχή της χώρας στην ΕΕ θα

τεθεί στην κρίση των Βρετανών με δημοψήφισμα το 2017. Το πιθανότερο είναι αυτό να είναι ένα ισχυρό χαρτί σε διαπραγματεύσεις με την ΕΕ, ώστε να εξασφαλίσει μεγαλύτερη δυνατότητα επιλογής για συμμετοχή ή μη σε συγκεκριμένες πολιτικές της ΕΕ, αλλά και να προλάβει την κυριαρχία της ευρωζώνης στις αποφάσεις της ΕΕ που θα αφορούν και τις εκτός ευρώ χώρες. Η Βρετανία ωφελείται από τη συμμετοχή στην κοινή αγορά ωστόσο τα προωθούμενα μέτρα για τις χρηματαγορές απειλούν τη θέση του Λονδίνου ως το μεγαλύτερο χρηματοοικονομικό κέντρο στην Ευρώπη και το 2ο στον κόσμο μετά τη Νέα Υόρκη – θεωρεί ότι στοχεύουν στη μεταφορά εργασιών στο Παρίσι και τη Φραγκφούρτη. Πρώτον, ο φόρος χρηματοπιστωτικών συναλλαγών στην ΕΕ θα καταστήσει το trading στο City του Λονδίνου πιο ακριβό (ήδη έχει προσφύγει στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο). Δεύτερον, η πρόθεση της ΕΚΤ (υποστηρίζεται από τις Γερμανία και Γαλλία), το κέντρο εκκαθάρισης των τίτλων σε ευρώ (ομόλογα, παράγωγα) να βρίσκεται στην ευρωζώνη (π.χ. στη Φραγκφούρτη), εφόσον πραγματοποιηθεί θα αφαιρέσει εργασίες από το City, που συγκεντρώνει σήμερα τον μεγαλύ-

τερο όγκο συναλλαγών. Τρίτον, στην ίδια κατεύθυνση θα λειτουργήσει η ευρωπαϊκή οδηγία για τις εναλλακτικές μορφές επενδύσεων: θα αποτελέσει κίνητρο φυγής των hedge funds και εταιρειών ιδιωτικών συμμετοχών σε άλλα χρηματοοικονομικά κέντρα για να αποφύγουν την αυστηρότερη οδηγία. Στο δεύτερο, οι επιπτώσεις για το City, εντός ή εκτός ΕΕ, θα είναι οι ίδιες, κάτι που δεν ισχύει για το πρώτο και το τρίτο. Από την πλευρά των εταίρων της στην ΕΕ, το ενδεχόμενο παραχωρήσεων προς τη Βρετανία είναι το πιθανότερο. Η αποχώρησή της θα ήταν ένα ακόμη πλήγμα στην ευρωπαϊκή ιδέα αλλά, κυρίως, θα ενίσχυε ακόμη περισσότερο την ηγετική θέση της Γερμανίας (αυτός ήταν και ο λόγος που η τότε πρωθυπουργός Θάτσερ ήταν αντίθετη στην επανένωση της Γερμανίας το 1990). Ήδη, η Βρετανία έχει δηλώσει ότι η συναίνεσή της στην αλλαγή της Ευρωπαϊκής Συνθήκης, που η Γερμανία υποστηρίζει ότι απαιτείται για να προχωρήσει ο κοινός μηχανισμός εκκαθάρισης/αναδιάρθρωσης των τραπεζών, θα συνοδεύεται από «τίμημα». ❖

50 ★

ΤΑΣΕΙΣ | 2013

ΟΙ ΠΡΟΒΛΕΨΕΙΣ ΚΑΙ Η ΔΥΝΑΜΙΚΗ ΤΗΣ ΠΑΓΚΟΣΜΙΑΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ

Αμοιβές ανώτατων στελεχών & ισχύς

των μετόχων

ο Ευρωκοινοβούλιο προωθεί τον περιορισμό των μπόνους των τραπεζικών στελεχών. Πλέον δεν θα μπορούν να υπερβαίνουν τον βασικό μισθό ή το 2πλασιό του με σύμφωνη γνώμη της πλειοψηφίας των μετόχων, και θα καταβάλλονται σε ορίζοντα τριετίας ώστε να μην ενθαρρύνονται πρακτικές που στοχεύουν σε βραχυχρόνιο κέρδος σε βάρος της απόδοσης μεσοπρόθεσμα. Το Λονδίνο μάταια πάλεψε να αποτρέψει τη σχετική απόφαση του Συμβουλίου Υπουργών της ΕΕ, θεωρεί ότι θα χάσει στελέχη -καθώς αυτό θα αφορά και τις θυγατρικές βρετανικών τραπεζών, πχ στη Νέα Υόρκη όπου οι αμοιβές είναι πολύ μεγάλες- που θα οδηγηθούν σε άλλα χρηματοοικονομικά κέντρα, τη Νέα Υόρκη, το Χονγκ Κονγκ κλπ. Ωστόσο δεν θα πάνε στην Ελβετία, τη χώρα των δημοψηφισμάτων για τα πάντα, όπου και εκεί με δημοψήφισμα

Τέλος στις αστρονομικές αμοιβές για τα υψηλόβαθμα στελέχη του χρηματοοικονομικού τομέα, «δια χειρός» Ευρωκοινοβουλίου αλλά και των Ελβετών. οι πολίτες αποφάσισαν ότι οι μέτοχοι θα έχουν δεσμευτική ψήφο για το συνολικό πακέτο αμοιβών των ανωτάτων στελεχών και του μάνατζμεντ των εισηγμένων στο χρηματιστήριο εταιρειών. Δηλαδή θα τεθεί τέλος στις αστρονομικές αμοιβές, μπόνους και αποζημιώσεις αποχώρησης. Η μη συμμόρφωση συνεπάγεται ποινικές ευθύνες. Μπορεί αυτό να φαίνεται έλασσον, ως τάση όμως σηματοδοτεί τη μετατόπιση του βάρους από το διοικητικό συμβούλιο στους μετόχους, οι οποίοι αποκτούν μεγαλύτερο έλεγχο. Οι πρόσφατες περιπτώσεις εταιρειών όπου, παρά τις ζημιές, οι επικεφαλής αποχωρούσαν με παχυλά πακέτα αποζημιώσεων αλλά και οι πολύ υψηλές αμοιβές σε περίοδο που οι μέτοχοι υφίστανται ζημιές, προκάλεσαν ισχυρές αντιδρά-

σεις στην κοινή γνώμη της χώρας. Μετά την εξέλιξη αυτή, θα υπάρξει αλλαγή και στον τρόπο πρόσληψης των ανώτατων στελεχών αφού σήμερα τα ανώτατα στελέχη προσλαμβάνονται με πολυετή συμβόλαια. Μέχρι πρότινος, η ψήφος των μετόχων ήταν δεσμευτική μόνο στην Ολλανδία, τη Νορβηγία και τη Σουηδία. Eξάλλου, η πρόθεση του Γάλλου προέδρου Ολλάντ να φορολογήσει τα κέρδη των διαχειριστών hedge fund με 45% από 35%, καθώς πλέον θα θεωρούνται εισόδημα και όχι κεφαλαιακά κέρδη (carried interest), πιθανόν να προκαλέσει φυγή μάνατζερ. Επιπλέον, σκοπεύει να θεσπίσει διατάξεις ανάλογες με τις ελβετικές. Επίσης, το Ευρωκοινοβούλιο επέκτεινε το μέτρο και στα στελέχη του ευρύτερου χρηματοοικονομικού τομέα, fund managers κλπ, των οποίων το μπόνους δεν θα μπορεί να υπερβαίνει σε ύψος τον μισθό και σημαντικό μέρος του θα δίνεται σε μορφή μεριδίων στο fund που διαχειρίζεται ο συγκεκριμένος μάνατζερ. ❖

| 2013

51 ★

Χώρες χαμηλού κόστους

Το κόστος παραγωγής στην Κίνα αυξάνεται, αποτέλεσμα της ανόδου των αμοιβών. Μπορεί η απόσταση από τα επίπεδα των ανεπτυγμένων χωρών να είναι μεγάλη, ωστόσο αποτελεί ένα πρώτο βήμα για τη μείωση των ανισορροπιών του κόσμου.

αθώς οι μισθοί στην Κίνα αυξάνονται, με τις επιχειρήσεις να δυσκολεύονται να προσελκύσουν νέο δυναμικό στα τρέχοντα επίπεδα μισθών, αρκετές είναι οι επιχειρήσεις, ξένες και κινεζικές, που μεταναστεύουν σε φθηνότερες χώρες της περιοχής, όπως για παράδειγμα η Καμπότζη -όπου το επίπεδο των μισθών είναι στο 1/3 του αντίστοιχου στην Κίνα- το Βιετνάμ, το Μπαγκλαντές κ. α. Βέβαια η κυρίαρχη θέση της Κίνας στην παγκόσμια παραγωγική μηχανή δεν απειλείται, αφενός λόγω του μεγέθους της αγοράς της αλλά και της υψηλής παραγωγικότητας, των υποδομών και της ισχυρής εφοδιαστικής της αλυσίδας, πλεονεκτήματα που δεν υπάρχουν στις άλλες χώρες. Ωστόσο, καθώς παραγωγή μεταφέρεται σε άλλες φθηνότερου εργατικού κόστους χώρες και εκεί οι μισθοί σταδιακά θα αυξηθούν, ώστε οι δυτικοί καταναλωτές να προμηθεύονται στο μέλλον ακριβότερα τα προϊόντα παραγωγής της ΝΑ Ασίας.

Η Κίνα σήμερα είναι ο μεγαλύτερος προμηθευτής της ΕΕ, με 290 δισ. ευρώ εξαγωγές το 2012 στη γηραιά ήπειρο και το ίδιο ισχύει και για τις ΗΠΑ με εξαγωγές 425 δισ. δολ. Οι εργαζόμενοί της δουλεύουν κατά μέσο όρο 2,2 χιλ. ώρες ετησίως, έναντι 1,4 χιλ. στη Γαλλία και τη Γερμανία, 1,6 στη Βρετανία, 1,8 στις ΗΠΑ. Η απουσία, στην ουσία κοινωνικής ασφάλισης -αφού το ποσοστό των συντάξεων στο αεπ είναι μόλις 2,8% και οι δαπάνες κοινωνικής προστασίας μόλις 10% με 28% κατά μέσο όρο στις χώρες του ΟΟΣΑ- συνεπάγεται υπερβολικά υψηλό ποσοστό αποταμίευσης των νοικοκυριών και χαμηλή κατανάλωση. Καθώς η νέα γενιά εσωτερικών μεταναστών είναι καλύτερα εκπαιδευμένη (οι εσωτερικοί μετανάστες αποτελούν το 40% της απασχόλησης) και η κυβέρνηση της χώρας παίρνει μέτρα για την εξασφάλιση σε αυτούς ίσων δικαιωμάτων με τους μόνιμους κατοίκους των περιοχών όπου εργάζονται, αλλά και όλο και λιγότεροι μεταναστεύουν στα τρέχοντα επίπεδα μισθών, οι μισθοί αναπόφευκτα θα κινηθούν ανοδικά.

Αναμφισβήτητα η υψηλή παραγωγικότητα και η καινοτομία αλλά και η απόσταση που χωρίζει το επίπεδο των αμοιβών από εκείνο των ανεπτυγμένων χωρών θα οδηγούν και στο μέλλον σε εξαιρετικά ανταγωνιστική παραγωγή. Όμως η άνοδος των αμοιβών, μαζί με ρυθμίσεις για περιβαλλοντική προστασία σε μια οικονομία όπου το βιοτικό επίπεδο ανέρχεται, θα αυξήσουν το κόστος παραγωγής καθιστώντας τα προϊόντα της ακριβότερα και αποδυναμώνοντας το πλεονέκτημα κόστους για την εγκατάσταση επιχειρήσεων που στοχεύουν σε εξαγωγές (ιδίως όταν δεν αφορούν μεγάλης κλίμακας τυποποιημένη παραγωγή). Καθώς όλοι οι διεθνείς οργανισμοί συνιστούν στην κινεζική ηγεσία να στοχεύει πλέον στην ενίσχυση της κατανάλωσης (το ποσοστό κατανάλωσης στο αεπ είναι εξαιρετικά χαμηλό, μόλις 35%) για τη διατηρήσιμη ανάπτυξη της χώρας και την ευημερία των κατοίκων της, η κινεζική κυβέρνηση κινείται προς αυτή την κατεύθυνση. Το μερικό rebalancing της παγκόσμιας οικονομίας θα συντελεστεί (και) μέσω των ανερχόμενων αμοιβών στις χώρες χαμηλού εργατικού κόστους. ❖

ΤΑΣΕΙΣ | 2013

ΟΙ ΠΡΟΒΛΕΨΕΙΣ ΚΑΙ Η ΔΥΝΑΜΙΚΗ ΤΗΣ ΠΑΓΚΟΣΜΙΑΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ

ΤΑΣΕΙΣ

★

Χρηματιστήρια και

fast trading Ο

ι επενδυτικές στρατηγικές των hedge funds -και άλλων συναφών εταιρειών- βασίζονται σε αλγόριθμους για την τοποθέτηση μεγάλου όγκου εντολών στα χρηματιστήρια. Οι εντολές ενεργοποιούνται με συγκεκριμένη ένδειξη/γεγονός στην αγορά. Η πρακτική αυτή σε αρκετές περιπτώσεις αποτελεί συμπεριφορά αγέλης, όταν όλοι οι παίκτες αυτομάτως ενεργοποιούν εκατομμύρια εντολών σε χιλιοστά του δευτερολέπτου. Από πολλούς αυτό θεωρείτο ότι περικλείει κινδύνους, αφού λειτουργεί ως ενισχυτής της υποχώρησης ή της ανόδου, η οποία έτσι είναι πολύ μεγαλύτερη από ότι θα δικαιολογούσε ένα συγκεκριμένο

Τι συμβαίνει όταν εκατομμύρια εντολές ενεργοποιούνται με αλγόριθμους σε χιλιοστά του δευτερολέπτου; Η πανίσχυρη SEC βάζει όρια στο financial engineering. γεγονός. Τώρα η αμερικανική Securities and Exchange Commission διαπιστώνει μια άλλη πρακτική, που διέφευγε της εποπτείας της: την τοποθέτηση τεράστιου όγκου εντολών από παίκτες της αγοράς (με αυτούς τους αλγόριθμους), τις οποίες στη συνέχεια ακύρωναν, με προφανή στόχο να συμπαρασύρουν άλλους επενδυτές σε συναλλαγές που ωφελούν τους πρώτους, σε μια ξεκάθαρη περίπτωση χειραγώγησης της αγοράς. Βάζει, λοιπόν, στο μικροσκόπιό της

τις πρακτικές αυτές, καθώς θεωρεί ότι ξεπέρασαν την εποπτεία, με στόχο να πατάξει τη χειραγώγηση που βλάπτει τους μικρούς επενδυτές και αποτελεί εστία αποσταθεροποίησης της αγοράς. Ωστόσο, η κίνησή της αυτή έχει ευρύτερες επιπτώσεις στον κόσμο των χρηματιστηρίων. Αλλάζει τα δεδομένα θέτοντας όρια στο financial engineering, με το οποίο επενδυτικές στρατηγικές βασίζονται στην αξιοποίηση της τεχνολογίας για την αποκόμιση κερδών –με τη δυνατότητα που παρέχει το fast trading, δηλαδή η δυνατότητα εκατ. εντολών σε ελάχιστο χρόνο- και όχι στα θεμελιώδη δεδομένα των εταιρειών και της αγοράς. Γίνεται έτσι ένα ακόμη βήμα στον εξορθολογισμό της αγοράς. ❖

C o c a C o l a 3 E παρουσιαση | 2 0 1 3

53 ★

Επενδύσεις ύψους 160 εκατ. ευρώ πραγματοποίησε την τελευταία διετία στην ελληνική αγορά η CocaCola Τρία Έψιλον, η οποία διατηρεί σταθερή και σημαντική συμμετοχή στα κρατικά έσοδα, η ενίσχυση των οποίων σήμερα αποτελεί ζωτικής σημασίας ζητούμενο για την οικονομία της χώρας μας.

Δυναμικά

Coca-Cola Τρία Έψιλον γεννήθηκε στην Ελλάδα το 1969 και προσφέρει εδώ και 44 χρόνια μια σειρά προϊόντων από ελληνικά χέρια σε 11 περίπου εκατομύρια καταναλωτές. Σήμερα δραστηριοποιείται με παραγωγικές μονάδες πανελλαδικά, όπου παράγει το 98% των προϊόντων που διακινεί στην Ελληνική αγορά. Μέσα στη δύσκολη οικονομική συγκυρία που όλοι μας βιώνουμε η εταιρεία συνεχίζει την πορεία της στην ελληνική αγορά με το ίδιο σθένος, με σκοπό να προσθέτει διαρκώς αξία στους καταναλωτές, πελάτες, εργαζόμενους και προμηθευτές της και να συμβάλλει ουσιαστικά στην ελληνική οικονομία και στις τοπικές κοινωνίες όπου δραστηριοποείται. Αποτελεί σημαντικό προμηθευτή για τα 120.000 περίπου καταστήματα, εστιατόρια, super markets και άλλες εταιρείες που πουλούν τα προϊόντα της, προτιμητέα επιλογή για τους Έλληνες καταναλωτές αλλά και σημαντικό πελάτη για περισσότερους από 4.500 προμηθευτές σε ολόκληρη την Ελλάδα. Τοποθετώντας τα εργοστάσια εμφιαλώσεως της ανά την Ελλάδα, προσφέρει στην ελληνική περιφέρεια ουσιαστικά κίνητρα ανάπτυξης. Επιπλέον, σε ένα περιβάλλον ανταγωνιστικό, απαιτητικό και συνεχώς εξελισσόμενο όπως το σημερινό, αποτελεί σημαντικό άμεσο εργοδότη για περίπου 2.000 εργαζομένους ενώ συνεχίζει να αποτελεί ένα σημαντικό εργοδότη για την ελληνική αγορά. Σημειώνεται πως η λειτουργία της εταιρίας την τελευταία τριετία δημιούργησε περισσό-

τερες από 42.000 θέσεις εργασίας στην ελληνική αγορά, μέγεθος που αποκτά μεγαλύτερη σημασία στην τρέχουσα συγκυρία, κατά την οποία η, ήδη υψηλή, ανεργία κλιμακώνεται. Η Coca-Cola Τρία Έψιλον προσφέρει περισσότερα από 250 διαφορετικά προϊόντα και συσκευασίες που παράγονται από ελληνικά χέρια. Η εταιρεία παράγει, διανέμει και εμπορεύεται προϊόντα της The Coca-Cola Company, (Coca-Cola, Sprite, Fanta, Powerade, Burn) και η ποικιλία συμπληρώνεται και με τα δικά της προϊόντα, στα οποία περιλαμβάνονται οι χυμοί Amita και Frulite, το εμφιαλωμένο νερό ΑΥΡΑ καθώς και προϊόντα σε συνεργασία με τη The Coca-Cola Company καθώς και με άλλες εταιρίες, όπως είναι ο έτοιμος προς πόση καφές illy cafe, τα mixers Tuborg, το τσάι Nestea και τα ενεργειακά ποτά Monster. Με την εξαγορά της Τσακίρης ΑΒΕΕ το 2003, η εταιρία εισχώρησε δυναμικά και στην αγορά των snacks πατάτας με τα πατατάκια Τσακίρης. Επενδύει στην ελληνική αγορά, καινοτομεί και προσφέρει νέες προτάσεις στον καταναλωτή. Τα ισχυρά αντισώματα που εμφανίζει στην κρίση καθώς και το ουσιαστικό της ενδιαφέρον για τον καταναλωτή, αποδεικνύονται από την πρωτοβουλία της φέτος, να μειώσει τις τιμές των οικογενειακών της συσκευασιών. Για το 2013 έχει εστιάσει το ενδιαφέρον της σε νέες προιόντικές προτάσεις, ειδικότερα στα προϊόντα χυμού καθώς και σε ενίσχυση της επένδυσης της σε προωθητικές ενέργειες, με άμεσο όφελος του έλληνα καταναλωτή. Επιπλέον από τις αρχές της νέας χρονιάς, επένδυσε για τη δημιουργία μιας νέας πρωτο-

ποριακής συσκευασίας για τα προϊόντα χυμού. Η νέα, εντυπωσιακή και άκρως καινοτόμα συσκευασία έχει ήδη κάνει την εμφάνισή της σε επιλεγμένους κωδικούς γεύσεων των αγαπημένων χυμών Amita, Amita Motion και Frulite, παρουσιάζοντας την εξέλιξη στην ευκολία για κατανάλωση με την τεχνογνωσία DreamCap. Η συγκεκριμένη τεχνογνωσία, που παράγεται στην Ελλάδα και φέρει την πιστοποίηση του Forest Stewardship Council (FSC), είναι σε αποκλειστικότητα για τα επόμενα 2 χρόνια στους ατομικούς χυμούς Amita, Amita Motion και Frulite, εξασφαλίζοντας, με τον καλύτερο τρόπο, ότι η γεύση των χυμών και όλα τα θρεπτικά συστατικά παραμένουν αναλλοίωτα χωρίς την προσθήκη συντηρητικών. Παράλληλα, ιδιαίτερη βαρύτητα δίνεται από την εταιρεία, στο "αποτύπωμά" της στην κοινωνία και το περιβάλλον. Με κινητήριο μοχλό την ίδια τη φιλοσοφία αναφορικά με την κοινωνική υπευθυνότητα της, η εταιρεία έχει τοποθετήσει πολύ υψηλά στην πυραμίδα των προτεραιοτήτων της την υπεύθυνη λειτουργία και τον σεβασμό προς τον πολίτη και καταναλωτή των προϊόντων της. Η εταιρεία επιδιώκει να δροσίζει όχι μόνο τους καταναλωτές των προϊόντων της αλλά και τον πλανήτη, προσπαθεί να στηρίζει την κοινωνία, προσφέρει στην αγορά όχι μόνο απόλαυση αλλά και χαμόγελα και τέλος αναγνωρίζει ότι οι άνθρωποί της αποτελούν τη δύναμή της.

Δημιουργική παρουσίαση: AllmediaCreative

στην κοινωνία & την ανάπτυξη

54 ★

ΤΑΣΕΙΣ | 2013

ΟΙ ΠΡΟΒΛΕΨΕΙΣ ΚΑΙ Η ΔΥΝΑΜΙΚΗ ΤΗΣ ΠΑΓΚΟΣΜΙΑΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ

Ένας γύρος του κόσμου

σε αναζήτηση

πετρελαίου & φυσικού αερίου Οι ενεργειακές ανάγκες των αναδυόμενων χωρών αυξάνονται αλλά και οι ανεπτυγμένες αναζητούν νέες πηγές που θα τους εξασφαλίσουν ενεργειακή ασφάλεια. Η αναζήτηση όμως νέων αποθεμάτων πετρελαίου και φυσικού αερίου και η εκμετάλλευσή τους είναι πλέον ακριβότερη υπόθεση, οι έρευνες φθάνουν σε απομακρυσμένες και δυσκολότερα προσβάσιμες περιοχές, μακράν του εύκολου πετρελαίου π.χ. της Σ. Αραβίας και των άλλων χωρών της Μ. Ανατολής. Δεν αποκλείεται στο μέλλον και η Ιαπωνία να έχει το δικό της φυσικό αέριο!

| 2013

55 ★

παγκόσμιος ενεργειακός χάρτης αλλάζει, καθώς η αμερικανική ήπειρος αναδεικνύεται -με την αξιοποίηση των αποθεμάτων σε σχιστολιθικά πετρώματα με την τεχνολογία fracking στις ΗΠΑ, τις ασφαλτικές άμμους στον Καναδά, και την ανακάλυψη μεγάλων κοιτασμάτων στα ανοιχτά της Βραζιλίας (pre salt reserves)- σε μεγάλο παραγωγό. Σύμφωνα με εκτιμήσεις του Διεθνούς Οργανισμού Ενέργειας, οι ΗΠΑ - σήμερα ο τρίτος μεγαλύτερος παραγωγός πετρελαίου με 8,8% της παγκόσμιας παραγωγής και ο μεγαλύτερος καταναλωτής με 21% αλλά και ο δεύτερος μεγαλύτερος παραγωγός φυσικού αερίου- το 2020 θα είναι ο μεγαλύτερος παραγωγός πετρελαίου στον κόσμο, ξεπερνώντας τη Σαουδική Αραβία και, σε περίπου 20 χρόνια, θα είναι ενεργειακά αυτάρκης. Μαζί με τον Καναδά, ως το 2030 η Β. Αμερική θα είναι καθαρός εξαγωγέας πετρελαίου. Μάλιστα, υπάρχουν σχέδια, τα οποία μέχρι στιγμής δεν έχει εγκρίνει ο πρόεδρος Ομπάμα, για την κατασκευή αγωγού μεταφοράς πετρελαίου από τις ασφαλτικές άμμους του Καναδά στον κόλπο του Μεξικού (Keystone XL) ενισχύοντας τη διαθεσιμότητα πετρελαίου. Το σχέδιο συναντά αντιδράσεις περιβαλλοντικών οργανώσεων. Τι σημαίνουν όλα αυτά; Μείωση της σημασίας των πηγών υδρογονανθράκων της Μέσης Ανατολής στη γεωστρατηγική σκακιέρα και στροφή της διάθεσης της παραγωγής της Μ. Ανατολής προς την Ασία. Στην Ιαπωνία ελπίδες για νέα ενεργειακή πηγή -μετά τη σταδιακή αποδέ-

σμευση από την πυρηνική ενεργεία σε ορίζοντα 30ετίας που προγραμματίζει η κυβέρνηση- δημιουργεί η ανακάλυψη, στις ανατολικές ακτές της, υποθαλάσσιων κοιτασμάτων (300 μέτρα κάτω από τον βυθό) ένυδρου μεθανίου (fire ice), το οποίο έχει ως και διπλάσια περιεκτικότητα σε άνθρακα (φυσικό αέριο) από άλλες πηγές ορυκτών καυσίμων. Φυσικά οι τεχνικές δυσκολίες- αλλά και οι κίνδυνοι, μεταξύ των οποίων και περιβαλλοντικοί- είναι μεγάλες. Όμως το ίδιο ίσχυε πριν 10 περίπου χρόνια και για την άντληση πετρελαίου και φυσικού αερίου από σχιστολιθικά πετρώματα και σήμερα στην Αμερική είναι ήδη εμπορεύσιμα. Για την Ιαπωνία θα αποτελέσει την πρώτη εγχώρια πηγή υδρογονανθράκων σε μια χώρα που καλύπτει τις ανάγκες της εξολοκλήρου με εισαγωγές και απεξάρτηση σταδιακά από εισαγωγές. Στη Μέση Ανατολή, το δυναμικό του ημιαυτόνομου Κουρδιστάν προσελκύει το ενδιαφέρον των μεγάλων πετρελαϊκών εταιρειών. Παρά τις εντάσεις με την κυβέρνηση της χώρας, στη διανομή των εσόδων από το πετρέλαιο, το δυναμικό δεν θα μείνει ανεκμετάλλευτο. Άλλωστε και η συνολική παραγωγή του Ιράκ –με τα τρίτα μεγαλύτερα συμβατικά αποθέματα στον κόσμο- αυξάνεται, ο ΔΟΕ προβλέπει ότι ως το 2035 μπορεί να είναι ο δεύτερος μεγαλύτερος εξαγωγέας μετά τη Σαουδική Αραβία. Η Ρωσία, η δεύτερη με-

γαλύτερη πετρελαιοπαραγωγός χώρα μετά τη Σαουδική Αραβία , με 10,3 εκατ. βαρέλια ημερησίως ή 12,8% της παγκόσμιας παραγωγής έναντι 11,2 ε.β.η ή 13%) και ο μεγαλύτερος παραγωγός και εξαγωγέας φυσικού αερίου, σχεδιάζει την αξιοποίηση των μη συμβατικών κοιτασμάτων πετρελαίου στη Δυτική Σιβηρία (κοίτασμα Bazhenov), κατά το αμερικανικό παράδειγμα. Εκεί προσβλέπουν οι μεγάλες ρωσικές εταιρίες μεταξύ των οποίων και η Gazprom. Βέβαια το κόστος είναι υψηλό, παράγοντας σημαντικός. Άλλωστε η τελευταία μαζί με τους συνεταίρους της στο project, πάγωσε προσωρινά την εκμετάλλευση του κοιτάσματος φυσικού αερίου Shtokman στη θάλασσα Μπάρεντς, λόγω υψηλού κόστους (και των υψηλών φόρων που επιβάλλει η κυβέρνηση) το οποίο δεν καλύπτει η χαμηλότερη ζήτηση στις αγορές στόχους, μεταξύ των οποίων και η Αμερική που πλέον καλύπτεται με το δικό της σχιστολιθικό αέριο. Ωστόσο, η κρατική πετρελαϊκή Rosneft έχει υπογράψει συμβόλαια για έρευνες υδρογονανθράκων στην παγωμένη Αρκτική θάλασσα με τις Eni, ExxonMobil και Statoil, επενδύσεις δαπανηρές και μακροπρόθεσμης απόδοσης, με προϋπόθεση για την τελευταία η πρόοδος της τεχνολογίας και/ή υψηλότερες τιμές πετρελαίου. Στην Αφρική, χώρες όπως η Γκάνα, η Μοζαμβίκη, η Τανζανία και η Κένυα ανακαλύπτουν κοιτάσματα υδρογονανθράκων, που προσελκύουν την προσοχή δυτικών αλλά και κινεζικών εταιρειών για εκμετάλλευση. ❖

56 ★

ΤΑΣΕΙΣ | 2013

ΟΙ ΠΡΟΒΛΕΨΕΙΣ ΚΑΙ Η ΔΥΝΑΜΙΚΗ ΤΗΣ ΠΑΓΚΟΣΜΙΑΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ

Fine tuning

Σήμερα οι κεντρικοί τραπεζίτες διοχετεύουν ρευστότητα στην οικονομία ελπίζοντας στην ανάκαμψή της. Ίσως όμως όταν αυτή έλθει, η τωρινή άσκηση ισορροπίας να μετατραπεί σε κάτι ακόμα δυσκολότερο.

ο ΔΝΤ συνιστά στις ανεπτυγμένες οικονομίες να συνεχίσουν τη χαλαρή νομισματική πολιτική, σχεδόν μηδενικά επιτόκια και ποσοτική χαλάρωση, και στην ΕΚΤ να μειώσει το επιτόκιο του ευρώ, πράγμα που έκανε μειώνοντάς το 0,5%. Τι θα γίνει όμως όταν έλθει η ανάκαμψη ή αν ο πληθωρισμός «ξεφύγει»; Υπάρχουν κίνδυνοι σήμερα για τις αναπτυσσόμενες αλλά και τις ίδιες. Και η αποφυγή τους είναι σήμερα μέλημα των κεντρικών τραπεζών αλλά και των κυβερνήσεών τους, με δημοσιονομική πολιτική που δεν είναι υπερβολικά περιοριστική άμεσα αλλά έχει μεσοπρόθεσμη στόχευση ώστε να μην πέφτει το βάρος στήριξης της οικονομίας στις πρώτες. Ας αρχίσουμε από τις αναπτυσσόμενες/αναδυόμενες χώρες. Οι ανησυχίες τους εστιάζουν στο ότι τα χαμηλά επιτόκια και η ποσοτική χαλάρωση δημιουργούν μεγάλη ρευστότητα, η οποία στην αναζήτηση υψηλότερων

αποδόσεων στρέφεται σε αυτές, οδηγώντας σε υπερθέρμανση τις αγορές τους (ακίνητα, μετοχές κλπ), σε υψηλή πιστωτική επέκταση (άφθονα κεφάλαια προσφέρονται στις τράπεζές τους ενώ ο δανεισμός σε ξένο νόμισμα έχει αυξηθεί 50% την τελευταία 5ετια) και σε ανάληψη μεγαλύτερων κινδύνων. Μια απότομη μεταστροφή, πχ άνοδος των επιτοκίων ή περιορισμός της ποσοτικής χαλάρωσης στις ανεπτυγμένες θα οδηγήσει σε έξοδο θερμών κεφαλαίων, που θα τις παρασύρει σε ύφεση και θα δημιουργήσει προβλήματα στις τράπεζες. Πώς προλαμβάνονται οι κίνδυνοι; Η Κριστίν Λαγκάρντ, του ΔΝΤ, σε πρόσφατη ομιλία της αφού τόνισε χαρακτηριστικά «ότι έρχεται, φεύγει», αφενός καθησύχασε ότι μέχρι στιγμής τα κεφάλαια έλκονται από τη συνετή (μετά την εμπειρία κρίσεων του παρελθόντος) πολιτική των αναδυόμενων της Ασίας και της Λατινικής Αμερικής. Ωστόσο, τόνισε επίσης ότι θα πρέπει να χτίσουν την άμυνά τους, με μείωση των ελλειμμάτων τους (που αυξήθηκαν στην κρίση) ώστε να μην εξαρτώνται

από εξωτερικό δανεισμό και με αυστηρή τραπεζική εποπτεία που περιορίζει την μεγάλη άνοδο των δανείων. (Και αν θεωρεί πολύ υψηλή των άνοδο των δανείων με ρυθμό 13% στη Λ. Αμερική, τι θα έλεγε άραγε για την άνοδο των δανείων ως και 30% στην Ελλάδα πριν την κρίση;)

Ασκήσεις ετοιμότητας σε αναζήτηση ισορροπίας Αυτά για τις αναπτυσσόμενες, που ως ένα βαθμό μπορούν να τα ελέγξουν. Τα πράγματα όμως είναι τελικά πιο περίπλοκα για εκείνες που εφαρμόζουν την πολιτική ποσοτικής χαλάρωσης, δηλαδή τις κεντρικές τράπεζες που τυπώνουν (κυρίως ηλεκτρονικό) χρήμα, αυξάνοντας τον ισολογισμό τους, για να τονώσουν τις οικονομίες τους. Προς το παρόν, η χρονική παράτασή της περικλείει κινδύνους: Πρώτον, περιορίζει τα εισοδήματα από αποταμίευση, ιδίως για τις ασφαλιστικές εταιρείες και τα συνταξιοδοτικά ταμεία. Δεύτερον, οδηγεί σε υποτίµηση κινδύνων

| 2013

57 ★

(φθηνό και άφθονο χρήµα) από τους Βρετανίας, που έχουν αγοράσει μεγάοργανισμούς αυτούς στην αναζήτηση λο όγκο μακροπρόθεσμων ομολόγων, υψηλότερων αποδόσεων αλλά και γεκαι όχι στην ΕΚΤ , της οποίας ο ισολονικά από τους παίκτες της αγοράς, που γισμός αυξήθηκε λόγω των πράξεων στρέφονται σε τοποθετήσεις υψηλότεαναχρηματοδότησης των τραπεζών που ρου κινδύνου. Τρίτον, μπορεί να οδηγήωριμάζουν κανονικά (μάλιστα οι τράσει στη δημιουργία συνθηκών φούσκας πεζες επέστρεψαν νωρίτερα σχεδόν το στις αγορές ακινήτων (ήδη η κεντρική 50% που άντλησαν με τις 3ετείς). Αν τράπεζα της Γερμανίας παρακολουπρέπει να απορροφήσουν ρευστότητα θεί την άνοδο των τιμών στις μεγάλες από την οικονομία, εκτός από αύξηση πόλεις) αλλά και άλλων περιουσιακών του επιτοκίου αποδοχής καταθέσεων στοιχείων. Στο μέλλον τώρα, τι θα συμ(αμφίβολης αποτελεσματικότητας) θα βεί αν ο πληθωρισμός αυξάνεται, αρκεπρέπει να πουλήσουν τους τίτλους που τά πάνω από το 2% καθώς η οικονομία έχουν αγοράσει. Αυτό όμως μπορεί να ανακάμπτει; Ή αν ο στόχος σταθερότητας τιμών (δηλαδή η αποφυγή του αποπληθω2008 ρισμού) αντιστρατεύεται τον στόχο της χρηματοπιστωτι15,7 Federal Reserve κής σταθερότητας (κίνδυνοι 24,6 Τράπεζα της Ιαπωνίας από τη μεγάλη αύξηση του

αποσταθεροποιήσει την αγορά. Το δίλημμα που θα αντιμετωπίσουν θα είναι μεταξύ ανεπιθύμητου πληθωρισμού (με αργή απόσυρση της ρευστότητας ώστε να μην αποσταθεροποιηθεί η αγορά) και αποσταθεροποίησης των χρηματοοικονομικών αγορών (με γρήγορη αποπληθωριστική απόσυρση). Μπορεί αυτά να φαίνονται σήμερα μακρινά ενδεχόμενα, αφού σε Αμερική, Βρετανία, Ιαπωνία και Ευρωζώνη ο πληθωρισμός είναι κάτω του στόχου αλλά όχι απίθανα. Ένα είναι βέβαιο: οι κεντρικοί τραπεζίτες σήμερα είναι σε κατάσταση συναγερμού που μάλλον θα διατηρηθεί. Δεν αποκλείεται στο μέλλον, μάλιστα, να δού2012 με τις κεντρικές τράπεζες να εκδίδουν δικά τους ομόλογα 18,1 -για να απορροφήσουν τη 31,4 ρευστότητα που πλέον δεν θα χρειάζεται η αγορά- κάτι 26,7 που σήμερα δεν επιτρέπεται από το καταστατικό των με32,1 γάλων. Άλλωστε αυτό συνιστά και το ΔΝΤ. ❖

Ισολογισμοι κεντρικών τραπεζών % αεπ

ισολογισμού τους με τις αγορές ομολόγων κλπ); Το ΔΝΤ εστιάζει περισσότερο στις κεντρικές τράπεζες της Αμερικής, της Ιαπωνίας και της

Τράπεζα της Αγγλίας

16,5

Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα

22,1

Πηγή:ΔΝΤ

58 ★

ΤΑ ΣΕΙΣ | 2012

ΟΙ ΠΡ ΟΒΛΕ ΨΕΙΣ & Η ΔΥ ΝΑΜΙΚΗ ΤΗΣ ΠΑΓ ΚΟΣΜΙΑ Σ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ Σ

ΜατιΕΣ στον κOσμο

ΤΑ ΣΕΙΣ | 2012

59 ★

οι αριθμοI και οι τAσεις σε Eναν κOσμο που Oλα κρIνονται απO την εμπιστοσYνη

Πηγή: ΔΝΤ Απρίλιος 2013, Εurostat, ΕΚΤ *Καθαρό αποτέλεσμα απαιτήσεων από και υποχρεώσεων προς το εξωτερικό, απεικονιζει την πραγματική θέση της χώρας, κάτι που δεν αντανακλούν τα στοιχεία του εξωτερικού χρέους **Οι προβλέψεις για το δημόσιο έλλειμμα τη διετία 2013-2014 πριν από την εκτόξευση του ελλείμματος του 2012 από 6% του αεπ σε 10% ως αποτέλεσμα της στήριξης των τραπεζών

60 ★

ΤΑΣΕΙΣ | 2013

ΟΙ ΠΡΟΒΛΕΨΕΙΣ ΚΑΙ Η ΔΥΝΑΜΙΚΗ ΤΗΣ ΠΑΓΚΟΣΜΙΑΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ

Γερμανία

Το ευρωπαϊκό στοίχημα

Είναι ο μεγαλύτερος εξαγωγέας κεφαλαίων στον κόσμο, η μόνη χώρα που έχει πλεόνασμα με την Κίνα. Μένει να αναγνωρίσει ότι προς το συμφέρον όλων είναι μια ευρωπαϊκή Γερμανία και όχι μια γερμανική Ευρώπη.

Γερμανία είναι η μόνη από τις μεγάλες χώρες της ευρωζώνης με θετικό ρυθμό ανάπτυξης φέτος. Με πληθυσμό 80 εκατ., μόλις 1,2% του παγκόσμιου, παράγει 3,8% του παγκόσμιου προϊόντος . Το ισχυρό της σημείο είναι οι εξαγωγές: 8% των παγκόσμιων. Η παγκόσμια επιβράδυνση δεν την επηρέασε, το εμπορικό της πλεόνασμα αυξήθηκε στο ιστορικό υψηλό των 188 δισ. ευρώ το 2012, και το πλεόνασμα των συνολικών συναλλαγών της με το εξωτερικό έφθασε το 7% του αεπ της ή 238 δισ. δολ., το υψηλότερο στον κόσμο με επόμενο της Κίνας, 214 δισ. ή 2,6%. Το 2013 προβλέπεται ότι θα υποχωρήσει ελαφρά δίνοντας τα πρωτεία στη δεύτερη. Με ευρεία βάση μικρομεσαίων εξαγωγικών επιχειρήσεων -μαζί με τις μεγάλεςεξάγει στην παγκόσμια αγορά. Είναι άλλωστε η μόνη χώρα με πλεόνασμα στις εμπορικές συναλλαγές της με την Κίνα. Σημαντικές είναι οι επιδόσεις της αυτοκινητοβιομηχανίας της, με σχεδόν το 50%των παραγομένων στη Δ. Ευρώπη. Έτσι είναι ο μεγαλύτερος εξαγωγέας κεφαλαίων στον κόσμο, με 15% των συνολικών, με 2η την Κίνα με 13% και 3η τη Σαουδική Αραβία με 11%. Μαζί με την Ολλανδία και την Αυστρία, επίσης πλεονασματικές αλλά κατά πολύ μικρότερου ειδικού βάρους, υποστηρίζουν τη συνέχιση της πολιτικής αυστηρής λιτότητας στην ευρωζώνη, παρά τη γενικευμένη ύφεση. Η καγκελάριος Μέρκελ υποστηρίζει ότι

ανάπτυξη (των χωρών σε κρίση) με αύξηση του χρέους δεν είναι βιώσιμη, κάθετα αντίθετη στη μεγαλύτερη βοήθεια προς αυτές. Είναι ο μεγαλύτερος συνεισφορέας στα πακέτα διάσωσης σε απόλυτα μεγέθη και για τον λόγο αυτό υπαγορεύει και την ακολουθούμενη πολιτική. Ωστόσο, το βάρος στον Γερμανό φορολογούμενο δεν είναι τόσο μεγάλο όσο το παρουσιάζει: αν ληφθεί ως ποσοστό του αεπ –που δείχνει αναλογικά την επιβάρυνση κάθε χώρας- το χρέος της από τον λόγο αυτό αυξήθηκε 2,1% του αεπ, όσο και της Γαλλίας και λιγότερο από της Ιταλίας ( 2,4%). Ωστόσο, το προβάλλει, ενόψει και των εκλογών του Σεπτεμβρίου όπου θα έχει να αντιμετωπίσει τον σοσιαλδημοκράτη Στάινμπρουκ. Και οι δυο είναι αντίθετοι με την απευθείας αναξεφαλαιοποίηση των τραπεζών από τον Ευρωπαϊκό Μηχανισμό Σταθερότητας και αγνοούν τις γαλλικές απόψεις περί ισχυρού ευρώ που πλήττει τις εξαγωγές. Το ΔΝΤ συνιστά, ως τρόπο διευκόλυνσης της επανεκκίνησης της ευρωπαϊκής οικονομίας αλλά και διόρθωσης των παγκόσμιων ανισορροπιών, στη μεν Γερμανία να επενδύει περισσότερο και στην Κίνα να καταναλώνει περισσότερο, ώστε να μειωθούν τα πλεονάσματα τους που αναγκαστικά αντικατοπτρίζονται στα ελλείμματα των άλλων. Άλλοι πάλι υποστηρίζουν ότι θα πρέπει να επιτρέψει υψηλότερο πληθωρισμό στην οικονομία της, ώστε να αυξηθούν οι μισθοί και οι Γερμανοί να καταναλώνουν περισσότερο εγχώρια αλλά και εισαγόμενα ή και να αξιοποιήσει τα περιθώρια που έχει (ισοσκελισμένος προϋπολογισμός και

μειούμενο δημόσιο χρέος) για μείωση των έμμεσων φόρων. Παρά τον πλούτο της χώρας, η ανισότητα είναι υψηλή. Σύμφωνα με τα στοιχεία της Bundesbank, στο πλουσιότερο 10% των νοικοκυριών αναλογεί 59% του συνολικού πλούτου. Το διάμεσο εισόδημα των νοικοκυριών (δηλαδή το επίπεδο πάνω και κάτω από το οποίο το πλήθος των νοικοκυριών είναι ίσο) είναι μόλις 68 χιλ. ευρώ, και τα 3/4 των νοικοκυριών έχουν πλούτο χαμηλότερο του μέσου. Όπως αναφέρει το επίπεδα αυτά είναι χαμηλότερα από των άλλων μεγάλων χωρών της Ευρώπης. Η πρόκληση σήμερα για τη Γερμανία , καθώς τα προβλήματα της Ελλάδας, της Ισπανίας ή της Ιρλανδίας φαίνονται μακρινά για το Βερολίνο που ευημερεί – είναι να αναγνωρίσει ότι τα προβλήματα είναι κοινά. Οι Γερμανοί καταναλωτές είναι λιγότερο δανεισμένοι από τους Γάλλους ή τους Νότιους, όμως οι τράπεζες της αποκόμισαν κέρδη από τα υψηλότερα επιτόκια με τα οποία οι τράπεζες τους δάνειζαν τον Νότο. Μπορεί με τα δάνεια της στον ΕΣΜ να βοήθησε να σωθεί η ευρωζώνη, ωστόσο θα πρέπει να αποδεχθεί ότι η προσαρμογή αναγκαστικά πρέπει να είναι συμμετρική. Για να μειωθούν τα ελλείμματα του Νότου πρέπει να μειωθούν και τα πλεονάσματα του Βορρά, αναγνωρίζοντας ότι προς το συμφέρον όλων είναι μια ευρωπαϊκή Γερμανία και όχι μια γερμανική Ευρώπη. ❖

| 2013

61 ★

Γαλλία

Προσγείωση στην πραγματικότητα Ο Γάλλος πρόεδρος προεκλογικά υποσχόταν ότι θα θέσει τέλος στις πολιτικές λιτότητας. Φυσικά, τα δεδομένα δεν του το επέτρεψαν και η γαλλική φωνή δεν είναι πια τόσο δυνατή.

Γάλλος πρόεδρος, Φρανσουά Ολλάντ -και ενώ η οικονομία της χώρας του, η δεύτερη μεγαλύτερη της ευρωζώνης μετά τη Γερμανία, βρίσκεται σε ύφεση για πρώτη φορά μετα το 2009- πρέπει να προχωρήσει σε περικοπές δαπανών 60 δισ. ευρώ σε ορίζοντα 5ετίας ώστε να ισοσκελίσει τον προϋπολογισμό ως το 2017 και να σταματήσει η άνοδος του δημοσίου χρέους. Ο στόχος για δημόσιο έλλειμμα μικρότερο του 3% του αεπ μετατίθεται συνεχώς, σήμερα για το 2014. Το πιθανότερο είναι οι αντίθετοι άνεμοι της ύφεσης να μην επιτρέψουν την επίτευξή του. Μάλιστα η πρόβλεψη για οριακή ύφεση φέτος ίσως αποδειχθεί αισιόδοξη καθώς η ανεργία αυξάνεται. Στα θετικά η μείωση του εξωτερικού ελλείμματος, της άλλοτε πλεονασματικής χώρας, καθώς η χαμηλότερη ζήτηση περιορίζει τις εισαγωγές. Σε μια αλλαγή σκηνικού από τον προκάτοχό του, Νικολά Σαρκοζί, οπότε

ο γαλλογερμανικός άξονας επηρέαζε και καθόριζε τις εξελίξεις σε ευρωπαϊκό επίπεδο, σήμερα η φωνή του Γάλλου προέδρου και της χώρας είναι μικρότερης έντασης στα ευρωπαϊκά δρώμενα, ενισχύοντας τη Γερμανία. Η χώρα είναι ιδιαίτερα επιφυλακτική στην εκχώρηση εξουσιών στην ΕΕ για έλεγχο του κρατικού προϋπολογισμού (ένθερμος υποστηρικτής είναι η Γερμανία), θεωρεί ότι είναι παραβίαση της εθνικής κυριαρχίας. Η προτάσεις του Φρανσουά Ολλάντ, υποστηρικτή προεκλογικά των ευρωομόλογου, για δαπάνες σε υποδομές σε ευρωπαϊκό επίπεδο, αντιμετωπίζονται αρνητικά από τη Γερμανία. Σήμερα υποστηρίζει τη χαλάρωση των πολιτικών λιτότητας σε ευρωπαϊκό επίπεδο, με περισσότερο χρόνο στις χώρες για να μειώσουν τα ελλείμματα τους. Έχει τον μεγαλύτερο τραπεζικό τομέα της ευρωζώνης, ωστόσο σε λογικά κατά τα ευρωπαϊκά δεδομένα επίπεδα, περίπου 3

φορές το αεπ της χώρας. Η κρίση κρατικού χρέους και η έκθεση στις χώρες του ευρωπαϊκού Νότου δεν τον άφησε αλώβητο, παρά την ισχυρή κεφαλαιακή θέση των τραπεζών, οι τιμές των μετοχών των μεγάλων έχουν υποχωρήσει κάτω από τη λογιστική αξία. Οι τράπεζές της δεν κινδυνεύουν από διόρθωση στις τιμές των ακινήτων αφού το ισχυρό σύστημα κοινωνικής ασφάλισης, μεταξύ άλλων, απέτρεψε τις επισφάλειες. Παρά την οικονομική δυσπραγία, η χώρα με την παρέμβαση της στο Μάλι, μετά από πρόσκληση της κυβέρνησης της αφρικανικής χώρας για αντιμετώπιση των Ισλαμιστών ανταρτών και την αποτροπή εξάπλωσής τους στην Αφρική, ενίσχυσε το γεωπολιτικό προφίλ της. ❖

62 ★

ΤΑΣΕΙΣ | 2013

ΟΙ ΠΡΟΒΛΕΨΕΙΣ ΚΑΙ Η ΔΥΝΑΜΙΚΗ ΤΗΣ ΠΑΓΚΟΣΜΙΑΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ

ΤΑΣΕΙΣ

Ιταλία

Πόσο αποτελεσματική

η λιτότητα;

Ενώ επανακάμπτει σε ύφεση, κρίσιμη θα αποδειχθεί η αποδοχή της λιτότητας από τους ψηφοφόρους.

ετά από δυο περίπου μήνες από τις εκλογές του Φεβρουαρίου, τα κόμματα συμφώνησαν στο πρόσωπο του κεντροαριστερού Ενρίκο Λέττα, για τη θέση του πρωθυπουργού. Μετά το ηχηρό μήνυμα διαμαρτυρίας των ψηφοφόρων στην αύξηση των φόρων (με επιβολή φόρου περιουσίας και στην πρώτη κατοικία μεταξύ άλλων που κόστισαν πολιτικά στον απελθόντα Μάριο Μόντι) και τις περικοπές επιδομάτων και άλλων δημοσιών δαπανών, αλλά και στα μέτρα απελευθέρωσης της αγοράς εργασίας, η νέα κυβέρνηση έχει δύσκολο έργο μπροστά της. Και αυτό γιατί ενώ τα δημόσια οικονομικά βελτιώνονται, κίνδυνος παραμένει το υψηλό δημόσιο χρέος των 2 τρισ. ευρώ ή 131% του αεπ της χώρας αλλά και η αποδοχή της πολιτικής λιτότητας από την κοινωνία. Πέτυχε να μειώσει το δημόσιο έλλειμμα στο 3% του αεπ και προβλέπεται χαμηλότερο

φέτος ενώ το ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών από ελλειμματικό πλέον εμφανίζει πλεόνασμα, αποτέλεσμα και της ανόδου των εξαγωγών. Η περίπτωση της είναι χαρακτηριστική των επιπτώσεων της μετάδοσης της κρίσης χρέους: με σχετικά χαμηλό συγκριτικά για τα τότε δεδομένα δημόσιο έλλειμμα το 2011 (3,9% του αεπ), οι ανησυχίες που δημιούργησε η γερμανογαλλική συμφωνία για συμμετοχή των πιστωτών ομολογιούχων στη διάσωση μιας χώρας, «εξαφάνισε» την ασφάλεια των κρατικών ομολόγων. Η εκτόξευση του κόστους δανεισμού της –δηλαδή της αναχρηματοδότησης του χρέους τηςδημιούργησε τριγμούς στα θεμέλια της ευρωζώνης αφού το τεράστιο δημόσιο χρέος της δεν θα μπορούσε να καλύψει κανένας μηχανισμός στήριξης. Αυτή ήταν και η αιτία που ο Ευρωπαίος κεντρικός τραπεζίτης, παρά την αντίθεση της Γερμανίας- ανακοίνωσε ότι σε περίπτωση ανάγκης -νέας ανόδου του κόστους δανεισμού- η ΕΚΤ θα προ-

χωρούσε σε απεριόριστες αγορές κρατικών ομολόγων. Από αυτή την άποψη η ιταλική κρίση αποτέλεσε τον καταλύτη αλλαγών στην ευρωζώνη. Μένει να αποδειχθεί αν μια ισχυρή χώρα, όπως η Ιταλία, αποτελέσει τον καταλύτη αλλαγών και στην ευρωπαϊκή πολιτική προσαρμογής. Δηλαδή αν θα γίνει αντιληπτό ότι ναι μεν πρέπει να υπάρχουν πρόθυμοι δανειστές για να αναχρηματοδοτούν το χρέος και να καλύπτουν τα ελλείμματα, ωστόσο η συνεκτική πολιτική σε επίπεδο ευρωζώνης μπορεί να κάνει τη μετάβαση σε χαμηλότερο δανεισμό πιο ομαλή και αποδεκτή από την κοινωνία. Σήμερα οι χορηγήσεις δανείων υποχωρούν, οι επισφάλειες και οι χρεοκοπίες επιχειρήσεων αυξάνονται καθώς η οικονομία βρίσκεται για δεύτερο χρόνο σε ύφεση (μετά τη σύντομη το 2009), και παρά την επιστροφή κεφαλαίων στη χώρα, η κεντρική τράπεζα αναφέρει ότι ο χειρισμός της κυπριακής κρίσης είχε επιπτώσεις στις μετοχές και τα cds των τραπεζών. ❖

| 2013

63 ★

Ισπανία

Ο κίνδυνος μιας χαμένης γενιάς

Με την ανεργία στο 27%, η πρόκληση για τη χώρα είναι πώς θα αποφύγει τον κίνδυνο μιας χαμένης γενιάς.

ε το ποσοστό ανεργίας στο 27% και 56% στους νέους, με περίπου 600 χιλ. νέους να θεωρούνται ήδη μακροχρόνια άνεργοι -καθώς η κατάρρευση της αγοράς ακινήτων μετά την προ κρίσης αλματώδη κατασκευαστική δραστηριότητα και η πολιτική δραστικής δημοσιονομικής λιτότητας βυθίζουν τη χώρα στην ύφεσηο κίνδυνος περιθωριοποίησης μιας γενιάς είναι υπαρκτός. Η διαφορά με το παρελθόν, καθώς η χώρα έχει εμπειρία υψηλής ανεργίας με το ποσοστό στο 24% και πριν 20 χρόνια, είναι το βάρος του χρέους που έχουν πλέον οι άνεργοι καθώς το φθηνό χρήμα που συνόδευε το ευρώ έχει δημιουργήσει υποχρεώσεις που δεν είναι δυνατό να εξυπηρετηθούν. Η μεγάλη έκθεση των τραπεζών σε εταιρείες real estate οδήγησε και στα προβλήματα τους και τη στήριξη τους με

ευρωπαϊκά κεφάλαια 40 δισ. ευρώ χωρίς η χώρα να υπογράψει μνημόνιο. Το πρόβλημα αφορά τις μικρότερες και κρατικοποιημένες περιφερειακές και όχι τις μεγάλες που δεν αντιμετωπίζουν πρόβλημα κεφαλαιακής επάρκειας. Η κυβέρνηση προχώρησε σε μέτρα απελευθέρωσης της αγοράς εργασίας –χαμηλότερη αποζημίωση απόλυσης και δυνατότητα των επιχειρήσεων να μην συμμετέχουν σε συλλογικές συμβάσεις. Στόχος ήταν να διευκολυνθούν οι προσλήψεις νέων αφού η υψηλή προστασία των εργαζομένων με συμβόλαια αόριστου χρόνου ωθούσε τους εργοδότες σε προσλήψεις νέων με συμβόλαια προσωρινής και μερικής απασχόλησης ακόμα και πριν από την κρίση. Με υψηλό δημόσιο έλλειμμα αλλά δημόσιο χρέος πολύ χαμηλότερο από των μνημονιακών χωρών –Ελλάδα, Ιρλανδία και Πορτογαλία- άντεξε στις ευρωπαϊκές πιέσεις για υπογραφή μνημονίου,

του οποίου όμως τις συνταγές εφαρμόζει ο πρωθυπουργός Μαριάνο Ραχόι. Όπως και στην περίπτωση της Ελλάδας, η ύφεση και η μείωση της δραστηριότητας και των τιμών στην αγορά ακινήτων είχαν ως συνέπεια τη δυσκολία επίτευξης των στόχων για το δημόσιο έλλειμμα, η μείωση του οποίου κάτω από το 3% του αεπ μετατίθεται για το 2016. Στα θετικά οι εξαγωγές της αυξάνονται και πλέον το εξωτερικό της ισοζύγιο γίνεται πλεονασματικό. Και εκεί, όπως στις άλλες χώρες του ευρωπαϊκού Νότου, η χαλαρή νομισματική πολιτική της ΕΚΤ δεν φθάνει στην πραγματική οικονομία, οι χορηγήσεις (και η ζήτηση) δανείων υποχωρούν. Χαρακτηριστικό των πιέσεων που αντιμετώπισε είναι η φυγή κεφαλαίων 166 δισ. ευρώ από το 2009 (παρατηρείται μικρή επιστροφή τους τελευταίους μήνες) κάτι που δεν συνέβη στην Ιταλία, όπου οι καταθέσεις αυξήθηκαν σημαντικά, κατά 256 δισ. ευρώ. ❖

64 ★

ΤΑΣΕΙΣ | 2013

ΟΙ ΠΡΟΒΛΕΨΕΙΣ ΚΑΙ Η ΔΥΝΑΜΙΚΗ ΤΗΣ ΠΑΓΚΟΣΜΙΑΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ

Ιρλανδία & Πορτογαλία

Οι δυο άλλες –εκτός της Ελλάδας- μνημονιακές χώρες φαίνεται ότι δειλά δειλά ξανακερδίζουν την εμπιστοσύνη των αγορών. Η πρώτη βγαίνει από την ύφεση, η δεύτερη παραμένει, με κοινό χαρακτηριστικό την υψηλή ανεργία.

Ιρλανδία είναι, μέχρι στιγμής, η μόνη χώρα στην οποία το μνημόνιο με τους δανειστές της, την ευρωζώνη, το ΔΝΤ και την ΕΚΤ, οδήγησε σε θετικά αποτελέσματα μετά τη διάρρηξη της φούσκας των ακινήτων που δημιούργησε η υπερβολική μόχλευση τραπεζών, πολιτών και επιχειρήσεων. Από το 2011 έχει επιστρέψει σε οριακά θετική ανάπτυξη, χωρίς ωστόσο να έχει ανακτήσει τις απώλειες της προηγούμενης διετίας. Η απώλειες από την κρίση σε όρους αεπ είναι συνολικά μόλις 8% σε σύγκριση με το 25% της Ελλάδας. Η ανεργία έχει αυξηθεί, στο 15% σήμερα, με την απασχόληση να έχει μειωθεί 15% από το 2008. Στα ιδιαίτερα αρνητικά, σχεδόν το 60% των ανέργων είναι μακροχρόνια άνεργοι, οι τιμές των ακινήτων έχουν υποχωρήσει κατά 50% και το κόστος της στήριξης του τραπεζικού συστήματος έφθασε το 40% του αεπ και συνολικά, μαζί με τα ελλείμματα του προϋπολογισμού (που αυξήθηκαν λόγω της ύφεσης) το δημόσιο χρέος από 25% του αεπ πριν την κρίση σήμερα έχει φθάσει το

120% του αεπ .Σήμερα η κυβέρνηση έχει προγραμματίσει νέα μέτρα ύψους 5% του αεπ. Αυτά σε ένα υπερδανεισμένο πληθυσμό, όπου το χρέος των νοικοκυριών είναι 208% του αεπ και 1 στα 4 δάνεια είναι επισφαλές. Προχωρεί σε αυστηρά μέτρα αναδιάρθρωσης των δανείων (που φθάνουν στο σημείο να ορίζουν κατανομή των δαπανών του νοικοκυριού που υπόκειται σε ρύθμιση) και, μετά την Ιταλία, επιβάλλει και αυτή νέα φορολόγηση των ακινήτων. Τα εταιρικά δάνεια φθάνουν το 291% του αεπ (για μέτρο σύγκρισης είναι 75% στην Ελλάδα) αλλά ως προς την κεφαλαιοποίησή τους είναι 135% (237% στην Ελλαδα). Στα θετικά, πρόσφατα επέστρεψε στις αγορές με πρόθυμους επενδυτές στα κρατικά της ομόλογα. Στην Πορτογαλία η εικόνα είναι διαφορετική. Για 2ο έτος σε ύφεση, με την ανεργία στο 19% του εργατικού δυναμικού, αγωνίζεται, όπως και η Ελλάδα, να μειώσει το δημόσιο έλλειμμα. Με περικοπές δαπανών και αύξηση των φόρων φέτος θα είναι αρκετά χαμηλότερο από το ελληνικό, περίπου 5% του αεπ και της δόθηκε

παράταση ως το 2015 για να το μειώσει κάτω από το 3%, αφού η τρόικα αναγνώρισε τους κινδύνους από μια επιδείνωση της οικονομίας, στην οποία συνηγορεί η υψηλότερη των προβλέψεων άνοδος της ανεργίας. Είναι αποφασιστική, μόλις το συνταγματικό δικαστήριο έκρινε αντισυνταγματικές ορισμένες περικοπές (επιδόματα δημοσίων υπαλλήλων κλπ) η κυβέρνηση ανακοίνωσε ότι θα ληφθούν αντισταθμιστικά μέτρα. Κι αυτή, όπως η Ιρλανδία, μπόρεσε να αντλήσει κεφάλαια από τις αγορές, μετά από 2 χρόνια αποκλεισμού της, στις αρχές του 2013, οπότε σχεδόν το σύνολο των ομολόγων αγοράστηκε από ξένους επενδυτές, κάτι απόμακρο για την Ελλάδα. Μάλιστα η Κριστίν Λαγκάρντ, του ΔΝΤ, μιλώντας στο Δουβλίνο πρόσφατα, είπε ότι αν οι χώρες που έχουν λάβει βοήθεια εφαρμόζουν πιστά το πρόγραμμά τους, θα έπρεπε να στηριχθούν στην έξοδο τους στις αγορές. Υπονόησε έτσι ότι οι αγορές κρατικών ομολόγων από την ΕΚΤ θα έπρεπε να αφορούν και αυτές και όχι μόνο τις χώρες δεν είναι σε πρόγραμμα βοήθειας αλλά αντιμετωπίζουν υψηλά επιτόκια στις αγορές. ❖

| 2013

65 ★

Ην. Βασίλειο Μια χώρα όπου το ΔΝΤ συνιστά χαλάρωση της πολιτικής δημοσιονομικής λιτότητας και αυτή αρνείται!

ε την οικονομία σε στασιμότητα και την ανεργία 3 μονάδες ψηλότερα από πριν από την κρίση, σήμερα στο 8%, προχωρεί σε σημαντική ποσοτική χαλάρωση για να τονώσει την οικονομία. Εξαρχής, αντίθετος στη ευρωπαϊκή διακυβερνητική συμφωνία για ισοσκελισμένους προϋπολογισμούς, ο πρωθυπουργός Κάμερον ωστόσο παίρνει μέτρα για περαιτέρω μείωση του δημόσιου ελλείμματος μεσοπρόθεσμα, που σήμερα είναι περίπου 7%. Και παρά την άνοδο του δημοσίου χρέους -ως το 2014 θα έχει αυξηθεί στο 97% του αεπ από 52% πριν τη χρηματοπιστωτική κρίση- η επικεφαλής του ΔΝΤ, Κριστίν Λαγκάρντ, προτρέπει την κυβέρνηση να επιβραδύνει τη μείωση του ελλείμματος ώστε να είναι μικρότερες οι επιπτώσεις στην πραγματική οικονομία και να δώσει έμφαση στην ανάπτυξη. Όπως τονίζει, πριν δύο χρόνια ο διεθνής οργανισμός ενώ είχε επικροτήσει την πολιτική μείωσης του ελλείμματος, είχε τονίσει ότι αν η οικονομία εξασθενεί (όπως τώρα) θα πρέπει να χαλαρώσει τη λιτότητα (δεδομένου ότι η χώρα δεν αντιμετώπισε ποτέ την πίεση των αγορών στη χρηματοδότηση της, άρα έχει περιθώρια). Σε ανοικτή διαφωνία με το ΔΝΤ, περικόπτει κοινωνικές και άλλες δαπάνες. Σε μια κίνηση ενίσχυσης των επιχειρήσεων, μειώνει τον συντελεστή φορολογίας τους στο ανταγωνιστικό 21% και μαζί με τον υπουργό Οικονομικών, Τζωρτζ Όσμπορν, δημιούργησε το πρόγραμμα funding for lending, με το οποίο η κεντρική

τράπεζα παρέχει φθηνή χρηματοδότηση στις τράπεζες υπό τον όρο ότι αυτή θα οδηγηθεί σε δάνεια προς τις επιχειρήσεις και τα νοικοκυριά (χωρίς επιβάρυνση των δεικτών κεφαλαιακής τους επάρκειας, η υποχρεωτική ενίσχυση των οποίων δρούσε ανασταλτικά σε νέες χορηγήσεις). Όμως, το πρόγραμμα μέχρι στιγμής δεν έχει αποδώσει παρά μόνο στην αγορά ακινήτων, όπου οι τιμές υποχωρούν για 2ο συνεχόμενο έτος. Τα δάνεια των επιχειρήσεων μειώνονται με ρυθμό 5% και των ιδιωτών αυξάνονται μόλις 0,7%. Η στασιμότητα της οικονομίας συνεπάγεται μείωση της ζήτησης δανείων από τις μικρομεσαίες επιχειρήσεις, η τόνωση των οποίων ήταν ο κύριος στόχος του προγράμματος. Από την άποψη αυτή, η θέση του ΔΝΤ έχει ισχυρή βάση, οι ΜΜΕ χρειάζονται άλλου είδους ενίσχυση –πχ κίνητρα προσλήψεων κλπ. Εξάλλου, οι βρετανικές τράπεζες δεν αντιμετωπίζουν πρόβλημα, ήδη έχουν πρόσβαση σε φθηνά κεφάλαια από την αγορά, ώστε το πρόγραμμα να μην κάνει ιδιαίτερη διαφορά. Επίσης μείωσε τον ανώτατο φορολογικό συντελεστή φυσικών προσώπων σε 45% από 50% και σχεδιάζει τη μείωση του κατώτατου από 20% σε 10%. Μπορεί να έχασε την αξιολόγηση ΑΑΑ από τον οίκο Fitch, ωστόσο δεν έχει πρόβλημα, παραμένει ο μεγαλύτερος εισαγωγέας κεφαλαίων στον κόσμο με 7% των συνολικών μετά τις ΗΠΑ. Ήταν ο κύριος υποστηρικτής –μαζί με τη Σουηδία, την Ολλανδία και λιγότερο τη Γερμανία- της μείωσης του προϋπολογισμού της ΕΕ. ❖

66 ★

ΤΑΣΕΙΣ | 2013

ΟΙ ΠΡΟΒΛΕΨΕΙΣ ΚΑΙ Η ΔΥΝΑΜΙΚΗ ΤΗΣ ΠΑΓΚΟΣΜΙΑΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ

ΗΠΑ

Σταθερή ανάκαμψη

α πράγματα εξελίσσονται καλά για τον πρόεδρο Ομπάμα και τη χώρα του. Ο ρυθμός ανάπτυξης αυξήθηκε στο 2,5% το 1ο τρίμηνο φέτος, καθώς οι Αμερικανοί καταναλωτές δαπανούν περισσότερα και αυξάνονται οι επενδύσεις ακόμα και σε κατοικίες, στις τελευταίες ωστόσο παραμένουν σε πολύ χαμηλά επίπεδα, των οποίων οι τιμές ανακάμπτουν ελαφρά. Σημειώνεται ότι ο ρυθμός το 4ο τρίμηνο του 2012 ήταν μόλις 0,4%. Η κεντρική τράπεζα της χώρας, ωστόσο, διαβλέποντας αβεβαιότητα για τη διατηρησιμότητα της ανάκαμψης έσπευσε να διαβεβαιώσει ότι θα συνεχίσει, με την πολιτική της να πιέζει προς τα κάτω τα επιτόκια και να διοχετεύει ρευστότητα στην οικονομία. Όμως, με τα επιτόκια των στεγαστικών δανείων ήδη σε ιστορικά χαμηλά είναι αμφίβολο αν μπορεί να κινητοποιήσει ζήτηση στεγαστικών δανείων και ενώ οι τράπεζες εφαρμόζουν αυστηρότερα κριτήρια αξιολόγησης των δανειοληπτών, κάτι που ισχύει και για τις μικρομεσαίες επιχειρήσεις που κυρίως εξαρτώνται από τις τράπεζες για χρηματοδότηση (οι μεγάλες αντλούν κεφάλαια από τις κεφαλαιαγορές σε πολύ μεγαλύτερο βαθμό από ότι στην Ευρώπη). Παίρνει μέτρα για ανάσχεση των

Ο πρόεδρος Ομπάμα αυξάνει την φορολογία των πλουσιότερων πολιτών και αναζητά ισορροπίες στο Κογκρέσο για να μειώσει, χωρίς τριγμούς στην οικονομία, το δημόσιο έλλειμμα. κατασχέσεων πρώτης κατοικιών, μάλιστα η Fed επανεξετάζει εκείνες της περιόδου 2009-10 για τυχόν ζημιά των δανειοληπτών από καταχρηστική συμπεριφορά των τραπεζών. Στα θετικά, η σταθερή ανάκαμψη των καταναλωτικών δανείων. Το ΔΝΤ προβλέπει ανάπτυξη 2% για φέτος και υψηλότερη το 2014, παρά τη μείωση του δημόσιου ελλείμματος, δηλαδή την αφαίρεση πόρων από την οικονομία, περίπου 2% του αεπ, με περικοπές δαπανών και αύξηση των φόρων στους πλουσιότερους Αμερικανούς (με εισόδημα άνω των 250 χιλ. δολ., και ελαφρύνσεις για τα χαμηλά εισοδήματα). Στα σχέδια του προέδρου Ομπάμα είναι επίσης η υψηλότερη φορολόγηση των ακόμα υψηλότερων εισοδημάτων, αφού οι διαχειριστές των hedge funds κλπ θα υπόκεινται στους υψηλότερους συντελεστές φορολογίας εισοδήματος. Οι αμοιβές τους δεν θα θεωρούνται πλέον κεφαλαιακά κέρδη που φορολογούντο με πολύ χαμηλότερο συντελεστή (15%). Με τα σχέδια του το έλλειμμα θα υποχωρήσει στο 2,8% του αεπ ως το 2016. Η πρόσφατη συμφωνία στο Κογκρέσο απέτρεψε τη στάση πληρωμών, καθώς οι Ρεπουμπλικάνοι δεν δέχονταν την άνοδο του χρέους πάνω από τα 16,4 τρισ. δολ,

αντικατέστησε τις νομοθετημένες προ διετίας αυτόματες οριζόντιες περικοπές δαπανών (που θα έπλητταν ιδίως την κοινωνική ασφάλιση για τους ηλικιωμένους και τους φτωχούς) με μέτρα που θα εφαρμοστούν από τον Σεπτέμβριο. Ο κίνδυνος είναι, αν τα δυο μεγάλα κόμματα δεν συμφωνήσουν σε μεσοπρόθεσμο σχέδιο βραδύτερης μείωσης του ομοσπονδιακού ελλείμματος, να επανέλθουν με συνέπειες στην οικονομία που θα γίνουν αισθητές και στον υπόλοιπο κόσμο. Οι τράπεζές της είναι ισχυρές κεφαλαιακά, καθώς με την έναρξη της κρίσης (2008), τα μέτρα της κυβέρνησης αποκατέστησαν σύντομα την σταθερότητα (στις αυξήσεις κεφαλαίου υπήρξε εγγύηση του υπουργείου Οικονομικών που θα παρενέβαινε κάτω από συγκεκριμένο επίπεδο τιμής). Μπορεί να έχασε την αξιολόγηση ΑΑΑ από τη Standard & Poor’s, ωστόσο δεν αντιμετωπίζει πρόβλημα, τα ομόλογά της είναι σταθερό καταφύγιο ασφάλειας (και ρευστότητας) των επενδυτών. Ενδεικτικό της ελκυστικότητας της, φυσικά είναι ότι είναι ο μεγαλύτερος εισαγωγέας κεφαλαίων στον κόσμο, με 37% των συνολικών και σχεδόν τα μισά κρατικά της ομόλογα διακρατούνται από ξένους επενδυτές, με μεγαλύτερο την Κίνα. ❖

| 2013

67 ★

Κίνα

Σε αναζήτηση νέας ισορροπίας Ο μεγαλύτερος προμηθευτής Ευρώπης και Αμερικής, κορυφαία ναυτιλιακή δύναμη ως το 2030, αναζητά νέες ισορροπίες στην οικονομία της.

ροβλέπεται ότι το 2013 θα έχει ξεπεράσει την Ευρώπη στην παραγωγή αυτοκινήτων, με σχεδόν 20 εκατ. έναντι 18 εκατ. της Ευρώπης. Περίπου το 17% των μεταποιημένων προϊόντων που πωλούνται στην αμερικανική αγορά βγαίνουν από τα εργοστάσιά της. Είναι ο μεγαλύτερος προμηθευτής της ευρωζώνης, της ΕΕ και των ΗΠΑ. Το εμπορικό της ισοζύγιο με την ΕΕ έχει πλεόνασμα 146 δισ. ευρώ και με τις ΗΠΑ έφθασε το 2012 στο ύψος ρεκόρ των 315 δισ. δολ. Μάλιστα, το συνολικό εμπορικό της πλεόνασμα αυξήθηκε 50% στα 231 δισ. δισ. δολ το 2012, μετά από 3 έτη υποχώρησης, αφού στρέφεται περισσότερο στη ΝΑ Ασία και λιγότερο στην Ευρώπη και την Αμερική όπου η ζήτηση επιβραδύνει. Στρέφεται πλέον και στην Αφρική για εξασφάλιση ενεργειακών πόρων και πρώτων υλών για την τροφοδότηση της τεράστιας παραγωγικής της μηχανής. Πρόσφατα ο πρόεδρος της κεντρικής τράπεζας της Νιγηρίας, επέκρινε την πολιτική της στην ήπειρο, αφού εισάγει από αυτήν πρώτες ύλες και εξάγει μεταποιημένα προϊόντα, κατι που αποτελεί την «ουσία της αποικιοκρατίας» και δεν βοηθά την ανάπτυξη της Αφρικής. Σε απάντηση ο

νέος Κινέζος πρόεδρος, Xi Jinping, που θα ηγείται της τεράστιας χώρας την επόμενη δεκαετία, υποσχέθηκε επενδύσεις και νέα δάνεια για τις αφρικανικές χώρες. Το δίλλημα για τον Κινέζο πρόεδρο είναι αν θα επιλέξει να περιορίσει τη χρηματοδότηση της οικονομίας για να αποτρέψει τους πληθωριστικούς κινδύνους που εγκυμονεί η υψηλή άνοδος των δανείων (16%) και φούσκα στην αγορά ακινήτων (οι τιμές αυξανονται με ρυθμό 11% στις μεγάλες πόλεις) ή θα πάρει μέτρα για στήριξη της οικονομίας που, για τα δικά της μέτρα πάντα, επιβραδύνει (ο ρυθμός ανάπτυξης 7,7% το 1ο τρίμηνο φέτος είναι χαμηλότερος του 10% των προηγούμενων ετών). Από το 2008 το χρέος των τοπικών κυβερνήσεων, πόλεων κλπ, έχει αυξηθεί ταχύτατα καθώς η κυβέρνηση ενθάρρυνε την κατασκευή έργων υποδομής για να τονωθεί η οικονομία. Οι τοπικές κυβερνήσεις άντλησαν κεφάλαια με οχήματα ειδικού σκοπό που εκδίδουν ομόλογα. Αυτό οδήγησε σε αλματώδη άνοδο της εξωτραπεζικής χρηματοδότησης, δηλαδή του σκιώδους τραπεζικού τομέα που έχει αυξηθεί κατά 40% τα τελευταία 5 χρόνια, και το ΔΝΤ προειδοποιεί για την ανάγκη αυστηρής εποπτείας για να μην δημιουργηθούν

φούσκες που θα βλάψουν την οικονομία. Πρόσφατα την υποβάθμισε ο οίκος Fitch. Τα κέρδη των επιχειρήσεων αυξάνονται φέτος με ρυθμό 12% και η χώρα αναδεικνύεται σε κορυφαία ναυτιλιακή δύναμη. Σύμφωνα με έρευνα των Lloyd’s, με τη μεγάλη αύξηση του εμπορικού της στόλου, ως το 2030 θα διεκδικήσει τα πρωτεία στην παγκόσμια κατάταξη από τον ελληνόκτητο στόλο. Διακηρυγμένος στόχος της κινεζικής ηγεσίας είναι να μειωθεί η εξάρτηση της οικονομίας από τις εξαγωγές και να δοθεί έμφαση στην τόνωση της κατανάλωσης. Προς αυτή την κατεύθυνση λειτουργεί η άνοδος των αμοιβών κυρίως των εσωτερικών μεταναστών που προκαλεί η άνοδος της ζήτησης εργασίας. Η Κίνα έχει ένα από τα υψηλότερα ποσοστά αποταμίευσης στον κόσμο, κάτι στο οποίο λειτουργεί η πολύ περιορισμένη κοινωνική ασφάλιση, με τη συνολική ετήσια αποταμίευση στα 4 τρισ. δολ, ποσό μεγαλύτερο από το μέγεθος της γερμανικής οικονομίας. Αυτό θα μειώσει και τα εξωτερικά της πλεονάσματα, κάτι που η Κριστίν Λαγκάρντ, του ΔΝΤ, περιγράφει ότι «είναι προς τη σωστή κατεύθυνση για μια οικονομία που μαζί με την ηγετική της θέση υιοθετεί και υπεύθυνη στάση». Ωστόσο, τα συναλλαγματικά της διαθέσιμα αυξάνονται και πάλι, έχουν φθάσει τα 3,4 τρισ. καθώς οι εισροές κεφαλαίων στην οικονομία συνεχίζονται. Με 20% του παγκόσμιου πληθυσμού σήμερα, η πολιτική του ενός παιδιού ανά ζευγάρι θα έχει επιπτώσεις, το 2060 θα έχει περιοριστεί σε 13%. ❖

Το πρώτο κατάστημα Trollbeads στην Ελλάδα βρίσκεται στο κέντρο της Αθήνας

ΝΕΟ ΚΑΤΑΣΤΗΜΑ! ΒΑΛΑΩΡΙΤΟΥ 9, ΑΘΗΝΑ τηλ. 2130 249440 www.trollbeads.gr

Τ Α Σ Ε Ι Σ | 2 0 1 32

69 69 ★

ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΙΣΜΟΙ KAI ΤΑΣΕΙΣ

ΤΑΣΕΙΣ | 2013

ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΙΣΜΟΙ & ΤΑΣΕΙΣ | ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ

ΤΑΣΕΙΣ

★

Δικαιοσύνη

για την Ανάπτυξη

Δημοκρατική ισότητα σημαίνει ισότητα ευκαιριών αλλά ανισότητα στην επιτυχία, θα ε π ι τ y χ ο υ ν o σ ο ι α ξ i ζ ο υ ν . Όμως αυτό προϋποθέτει την ύπαρξη ενός συστήματος δίκαιου και ανοικτού ανταγωνισμού. Για να βγούμε από την κρίση, πρέπει να ξαναβάλουμε τη δ ι κ α ι ο σ y ν η και την ι σ o τ η τ α στο πολιτικό μας λεξιλόγιο, να διαγράψουμε τον προστατευτισμό, τα πελατειακά κόμματα, τον νεποτισμό και τη διαφθορά. Οι αλλαγές που απαιτούνται είναι τεράστιες. Η βασική τους ιδέα όμως είναι εξαιρετικά απλή.

Απo τον Παyλο Ελευθεριaδη, University Lecturer στη Νομική Σχολή και Fellow στο Mansfield College του Πανεπιστημiου της Οξφoρδης

Π α υ λοσ Ε λε υ θ ερια δ ησ | 2 0 1 3

71 ★

Ελλάδα το 1981 εντάχθηκε στην ΕΟΚ. Από το 1992 είναι μέρος της εσωτερικής αγοράς, δηλαδή είναι ανοικτή στα προϊόντα, υπηρεσίες και κεφάλαια όλων των ευρωπαϊκών χωρών, ενώ οι εργαζόμενοι μετακινούνται ελεύθερα. Όλο της το εμπόριο, είτε με χώρες της Ευρώπης είτε με τρίτες χώρες, υπόκειται στους κανόνες του δικαίου της ΕΕ. Από το 2001 είναι μέλος του ευρώ. Η οικονομία μας είναι εκ των πραγμάτων εντελώς διεθνοποιημένη, αφού η εισαγωγή προϊόντων από όλο τον κόσμο και υπηρεσιών από την ΕΕ είναι σχεδόν απολύτως ελεύθερη. Δυστυχώς η κρίση έδειξε ότι η οικονομία μας είναι μερικώς διεθνοποιημένη: αγοράζουμε και δανειζόμαστε από το εξωτερικό, αλλά πουλάμε κυρίως στο εσωτερικό. Το δημοσιονομικό μας έλλειμμα συμβαδίζει με ένα τεράστιο έλλειμμα ανταγωνιστικότητας, που εκδηλώθηκε ως τεράστιο έλλειμμα τρεχουσών συναλλαγών. Είναι προφανές ότι χάσαμε την ευκαιρία της ένταξης στην ΕΕ. Πώς φτάσαμε σε αυτή την αποτυχία; Η απάντηση που δίνουν οι οικονομολόγοι είναι ότι υπήρξαν λάθος κίνητρα. Από την εποχή του 1981, το κράτος άρχισε να μοιράζει επιδοτήσεις και δημόσιες συμβάσεις με κομματικά κριτήρια. Ήταν πιο επικερδές να συναλλάσσεσαι με τους μεγαλομεσάζοντες του δημοσίου παρά με την αβεβαιότητα του εξωτερικού. Τα προϊόντα μας δεν ήταν έτσι ανταγωνιστικά. Όπως έχει δείξει ο Αρίστος Δοξιάδης, η οικονομία μας βασίστηκε στην παραγωγή επαρκών προϊόντων που αγόραζε το κράτος, όχι στην παραγωγή εξαιρετικών προϊόντων που αγόραζαν οι διεθνείς αγορές. Ταυτόχρονα η εσωτερική αγορά δεν έχει πραγματικό ανταγωνισμό. Όπως δείχνουν οι έρευνες της Επιτροπής Ανταγωνισμού, οι εναρμονισμένες πρακτικές είναι σύνηθες φαινόμενο. Στα δημόσια έργα ο προστατευτισμός είναι σχεδόν θεσμοθετημένος. Στις προμήθειες της υγείας, υπάρχουν ενδείξεις τεραστίων σκανδάλων, που δεν έχουν ερευνηθεί αποτελεσματικά.

Πώς ξεκίνησε το πρόβλημα Η Ελλάδα έχει γίνει μια εξαιρετικά άδικη κοινωνία. Στη χώρα μας έχει επικρατήσει μια νοοτροπία διάχυτης αρπακτικότητας, όπου το μεγάλο ψάρι τρώει το μικρό σε κάθε επίπεδο της δημόσιας ή ιδιωτικής ζωής. Τη νοοτροπία αυτή εισήγαγαν τα πολιτικά κόμματα. Η αρχή της περιόδου αυτής, κατά τη γνώμη μου, τοποθετείται την ημέρα που ο τότε πρωθυπουργός, Ανδρέας Παπανδρέου, είπε ενώπιον του υπουργικού συμβουλίου για τον πρόεδρο της ΔΕΗ: «είπαμε να κάνει ένα δωράκι στον εαυτό του, αλλά όχι και 500 εκατομμύρια». Με τη φράση αυτή το πολιτικό σύστημα άλλαξε. Ξεκίνησε μια περίοδος μεγάλου κυνισμού και δυσπιστίας όπου η διαφθορά θεωρήθηκε αναγκαίο στοιχείο της πολιτικής. Αμέσως μετά ξέσπασε το σκάνδαλο Κοσκωτά που ενέπλεξε ολόκληρη την κορυφή της κυβέρνησης της εποχής. Τότε αποκαλύφθηκε η δωροδοκία του αντιπροέδρου της κυβερνήσεως, Μένιου Κουτσόγιωργα, με δύο εκατομμύρια δολάρια με αντάλλαγμα τη συγκάλυψη του σκανδάλου. Δυστυχώς η υπόθεση για πολιτικούς λόγους δεν ερευνήθηκε επαρκώς. Η αποτυχία του Ειδικού Δικαστηρίου –όχι μόνο νομική αλλά και πολιτική, αφού δεν ενέπνευσε την εμπιστοσύνη που θα έπρεπε– είχε την αντίθετη συνέπεια από αυτή που ο θεσμός προσδοκούσε. Αντί να αποθαρρύνει τη διαφθορά, την ενθάρρυνε, αφού άφησε μια εικόνα ανικανότητας της δικαιοσύνης. Την ίδια περίοδο η ολοκλήρωση της εσωτερικής αγοράς φέρνει κολοσσιαία ποσά στην Ελλάδα από την ΕΕ προς διανομή από το πολιτικό σύστημα με τις γνωστές μεθόδους. Την ίδια ακριβώς περίοδο ξεκινά η λεγόμενη «ελεύθερη τηλεόραση» που στην πραγματικότητα είναι η πειρατική αρπαγή των συχνοτήτων από μεγάλους εκδότες και επιχειρηματίες, με την ανοχή όλων των κομμάτων. Θυμίζω ότι οι εθνικές «άδειες» τηλεόρασης είναι δήθεν προσωρινές από το 1993. Ο λαϊκισμός και η ανηθικότητα της τηλεόρασης γίνονται αναπόσπαστο κομμάτι της ελληνικής πολιτικής ζωής, μέχρι και σήμερα. Είναι γνωστό ότι οι δημοσιογραφικές εκπομπές των περισσοτέ-

Τρεις σχεδον

δεκαετίες πριν, ξεκίνησε στην Ελλάδα μια περίοδος μεγάλου κυνισμού και δυσπιστίας όπου η διαφθορά θεωρήθηκε αναγκαίο στοιχείο της πολιτικής.

ΤΑΣΕΙΣ | 2013

ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΙΣΜΟΙ & ΤΑΣΕΙΣ | ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ

ΤΑΣΕΙΣ

★

ρων καναλιών κατευθύνονται από τους ιδιοκτήτες τους. Οι επενδύσεις τους στην ποιότητα, αμελητέες. Ο πολιτικός κόσμος μιλά αόριστα για «διαπλοκή» και την καταγγέλλει αλλά την αφήνει ανέγγιχτη.

Το δικαιωμα

σε αξιώματα, τιμές ή κέρδη το έχουμε όλοι. Αλλά αυτό είναι μόνο δικαίωμα στην ισότητα ευκαιριών. Τα αξιώματα και τις τιμές θα τις κερδίσουν όσοι τις αξίζουν: «δοτήρ» είναι η «αξιότης».

Πιστεύω ότι από την περίοδο αυτή η Ελλάδα πέρασε σε ένα νέο στάδιο αρπακτικού παρασιτισμού που διαρκεί μέχρι σήμερα. Η Ελλάδα γνώρισε μεγάλη ανάπτυξη, έγινε πιο πλούσια, αλλά δεν έγινε πιο ανοικτή ή πιο δίκαιη. Αντιθέτως, η οικονομία μας έγινε πιο κλειστή, πιο άδικη και πιο αναποτελεσματική. Σήμερα οι βασικοί μας θεσμοί, η υγεία, η δικαιοσύνη, η αστυνομία είναι διαλυμένοι και τα ΜΜΕ αναξιόπιστα. Τα συνδικάτα είναι μηχανισμοί εξυπηρετήσεων. Οι διαφορές μας με την Ευρώπη γιγαντιαίες – αφού οι συγγενείς με εμάς χώρες συνέχισαν να εμπλουτίζονται με νέες τεχνολογίες και δημοκρατικές λύσεις ενώ εμείς καθηλωθήκαμε στη στασιμότητα. Τα πρώην μεγάλα πολιτικά κόμματα έχουν βυθιστεί στην αναξιοπιστία που γεννά η διαφθορά. Στην κοινωνία μας κυριαρχεί ένας διάχυτος αμοραλισμός και μια διαρκώς απειλητική επιθετικότητα. Δημαγωγοί σήμερα εκμεταλλεύονται την απελπισία του κόσμου μοιράζοντας υποσχέσεις και μαζεύοντας ψήφους και τιμές. Παραδόξως, μετά την κατάρρευση ζούμε τον θρίαμβο της νοοτροπίας της χρεοκοπίας.

Πώς θα έρθει η αλλαγή Το κλειδί για την αναστροφή του κλίματος αυτού είναι, κατά τη γνώμη μου, η αποκατάσταση της εμπιστοσύνης στην ουσιαστική δικαιοσύνη. Δεν χρειάζεται να ανακαλύψουμε τον τροχό. Πρέπει να ξαναγυρίσουμε στον δημοκρατικό χαρακτήρα της κοινωνίας μας. Το πρώτο μας Σύνταγμα της Επιδαύρου του 1822 γράφει: «Όλοι οι Έλληνες, εις όλα τα αξιώματα και τιμάς έχουν το αυτό δικαίωμα • δοτήρ δε τούτων μόνη η αξιότης εκάστου». Η πυκνή αυτή διατύπωση δηλώνει μια κοινή ευρωπαϊκή αρχή. Το δικαίωμα σε αξιώματα, τιμές ή κέρδη το έχουμε όλοι. Αλλά αυτό είναι μόνο δικαίωμα στην ισότητα ευκαιριών. Τα αξιώματα και τις τιμές θα τις κερδίσουν όσοι τις αξίζουν: «δοτήρ» είναι η «αξιότης». Για να τις αξίζουν θα πρέπει

να υπάρχει ένα σύστημα δίκαιου και ανοικτού ανταγωνισμού, όπου η εργατικότητα και επινοητικότητα θα αξιολογούνται και θα επιβραβεύονται. Αυτό είναι το νόημα της δημοκρατικής ισότητας. Η αποκατάσταση του κράτους δικαίου στη χώρα μας και η προστασία της πραγματικής ισότητας είναι προϋπόθεση για την έξοδο από την οικονομική κρίση. Οι θεσμοί διαπλάθουν την οικονομία. Η δικαιοσύνη και η οικονομική πρόοδος πάνε μαζί. Το πρόσφατο βιβλίο των Daron Acemoglu και James Robinson, Why Nations Fail: The Origins of Power, Prosperity and Poverty (2012) δείχνει με λεπτομερή τρόπο ότι οι πιο πετυχημένες οικονομίες σε Ευρώπη, Αμερική, Ιαπωνία και πιο πρόσφατα σε Νότια Κορέα, Βραζιλία, Ινδία και αλλού ήταν ακριβώς ανοικτές και πλουραλιστικές κοινωνίες, οι οποίες έδωσαν ίσες ευκαιρίες σε όλους και ιδίως τους φτωχότερους και άνοιξαν τον δρόμο στην τεχνολογική πρόοδο. Με σκληρή δουλειά και προγραμματισμό οι καλύτεροι από αυτούς κέρδισαν στη μάχη του οικονομικού ανταγωνισμού και προκάλεσαν τη δημιουργική καταστροφή θεσμών και εταιριών που οι ιδέες τους ξεπεράστηκαν. Η ισότητα ευκαιριών σημαίνει ανισότητα στην επιτυχία. Στην Ευρώπη –αλλά και σε μικρότερο βαθμό και στην Αμερική και Ιαπωνία– η ευνομούμενη αγορά συνοδεύτηκε από θεσμούς κοινωνικής προστασίας που με διάφορες στοχευμένες κοινωνικές παροχές προστάτευσαν τους χαμένους της «δημιουργικής καταστροφής» που προκάλεσαν οι αλλαγές αλλά και όλους τους αδυνάτους. Η πρόοδος των ευρωπαϊκών θεσμών μετά τον πόλεμο δείχνει έναν νέο πιο κοινωνικά δίκαιο δρόμο για την ισότητα αλλά και πιο παραγωγικό. Είναι η ανοικτή οικονομία και κοινωνία που δίνει ίσες ευκαιρίες σε όλους, και προστατεύει χωρίς να θυσιάζει τον δυναμισμό του νέου. Οι ανοικτοί ευρωπαϊκοί θεσμοί βασίζονται στο κράτος δικαίου και τη δημοκρατική και πλουραλιστική διαβούλευση για τα δημόσια πράγματα. Η λογική είναι απλή. Καθώς το ισχυρό κράτος δικαίου προστατεύει τα δικαιώματα στην ιδιοκτησία -ένα-

Π α υ λοσ Ε λε υ θ ερια δ ησ | 2 0 1 3

73 ★

ντι τόσο του κράτους όσο και αδίστακτων ιδιωτών και ομάδων– ενθαρρύνει τη μακροπρόθεσμη επένδυση σε νέες τεχνολογίες και την καινοτομία. Αντίθετα, η αρπακτικότητα ενός αυταρχικού και απρόβλεπτου πολιτικού συστήματος αποθαρρύνει την υγιή επιχειρηματικότητα και διώχνει τις επενδύσεις, εγχώριες και ξένες. Σήμερα η φιλοευρωπαϊκή πολιτική σημαίνει ακριβώς αυτήν τη στήριξη της αρχής της ισότητας ευκαιριών με παράλληλη κοινωνική προστασία. Αυτό σημαίνει ότι η έξοδος από την κρίση δεν θα γίνει με ημίμετρα. Δεν αρκεί η μείωση του κράτους ή η αύξηση των κρατικών επενδύσεων. Οι αλλαγές πρέπει να στοχεύουν σε ολόκληρο το κοινωνικό συμβόλαιο: πρέπει να πάμε από την αρπακτικότητα στη δικαιοσύνη. Δεν είναι τόσο ριζοσπαστικό όσο ακούγεται. Η χώρα μας είναι ιστορικά μια χώρα θεμε-

λιωμένη στην ισότητα όλων των πολιτών της, κάτω από δημοκρατικούς νόμους. Δυστυχώς οι αρχές αυτές έχουν καταπατηθεί από τη φαυλότητα. Τα παλαιά πολιτικά κόμματα, το ΠαΣοΚ, η Νέα Δημοκρατία και ο Σύριζα πρόδωσαν τις ιδέες αυτές, καλλιέργησαν τον λαϊκισμό και τη δημαγωγία, επέτρεψαν το ρουσφέτι και τη διαφθορά και αδράνησαν στην εξάπλωση της διαφθοράς σε ολόκληρη την ελληνική κοινωνία. Τα άτομα που συνδέθηκαν με τις πρακτικές αυτές δεν θα μπορέσουν ποτέ να εμπνεύσουν ένα νέο συμβόλαιο κοινωνικής δικαιοσύνης. Το στοίχημα της εξόδου από την κρίση βρίσκεται συνεπώς τόσο στον χώρο των ιδεών όσο και στο πεδίο της πολιτικής οργάνωσης. Χωρίς ανανέωση του κομματικού μας συστήματος, δεν θα βγούμε από την κρίση. Για την ανανέωση αυτή χρειάζονται επαναστατικές αλλαγές με την είσοδο εντελώς νέων προσώπων, νέων ιδεών και νέων διαδι-

κασιών κομματικής οργάνωσης. Αυτό θα γίνει είτε με τη ριζική αλλαγή των υπαρχόντων κομμάτων, είτε με την ίδρυση νέων. Η έξοδος από την κρίση περνά από την ισχύ της ιδέας της δικαιοσύνης. Η αίσθηση της κοινωνικής αδικίας ήταν πάντα η πιο γνήσια δύναμη αλλαγής και δυναμισμού. Εδώ βρίσκεται το κλειδί της αλλαγής της χώρας μας. Για να βγούμε από την κρίση πρέπει να παραμερίσουμε τη νοοτροπία της χρεοκοπίας, να ξαναβάλουμε τη δικαιοσύνη και την ισότητα στο πολιτικό μας λεξιλόγιο και να σχεδιάσουμε το κτίσιμο μιας δίκαιης διεθνοποιημένης οικονομίας και κοινωνίας, χωρίς προστατευτισμό, χωρίς πελατειακά κόμματα, χωρίς νεποτισμό και χωρίς διαφθορά. Οι αλλαγές που απαιτούνται γι αυτό είναι τεράστιες. Η βασική τους ιδέα όμως είναι εξαιρετικά απλή. ❖

Η αποκατασταση

του κράτους δικαίου στη χώρα μας και η προστασία της πραγματικής ισότητας είναι προϋπόθεση για την έξοδο από την οικονομική κρίση. Οι θεσμοί διαπλάθουν την οικονομία.

74 ★

ΤΑΣΕΙΣ | 2013

ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΙΣΜΟΙ & ΤΑΣΕΙΣ | ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ

Α ΝΑ Κ Α ΜΨΗ ΠOΤΕ;

Η ΣΥΝΤΑΓΗ ΤΗΣ

ΕΠΙΤΥΧΙΑΣ

Εδώ και 200 χρόνια, o ΑΝΤΑΜ Σ μ ι θ , περιέγραφε τη συνταγή της επιτυχίας μιας οικονομίας: « Ε ι ρ Η νη , χ αμη λ ο Ι φ Ο ρ ο ι , ανε κ τ Η ε φ α ρ μ ο γ Η τ ω ν νΟμ ω ν » . Κάποια στοιχεία από το τρίπτυχο του Σμιθ εφάρμοσε και η Ελλάδα κατά τις δεκαετίες 1950-1970, για να τα εγκαταλείψει στη συνέχεια. Αν όμως δεν αλλάξουμε, αν η μεταπολιτευτική πορεία συνεχίσει για λίγα ακόμα χρόνια - με δ ημ ο σ ι ο ν ο μ ι κ Η λ ι τΟτητα ή χ ω ρ Ις - η χώρα οδηγείται μαθηματικά σε βαθειά υπανάπτυξη.

Απο τον Κωστα Αζαριαδη, Καθηγητη Οικονομικης, Πανεπιστημιο Ουασινγκτον Σαιντ Λουις

Κ ω στασ Α ζ αρια δ ησ | 2 0 1 3

75 ★

ο 2013 βρίσκει τη χώρα στον έκτο χρόνο μιας πρωτοφανούς οικονομικής καθίζησης χωρίς ορατή διέξοδο. Η εθνική οικονομία συνεχίζει την ελεύθερη πτώση της που στο τέλος του έτους θα έχει συρρικνώσει τα πραγματικά εισοδήματα κατά 23% σε μια εξαετία, με την ανεργία να εκτοξεύεται στο 30%, τον παραγωγικό πλούτο να φθίνει και το βιοτικό επίπεδο να βυθίζεται στο 70% του μέσου όρου της Ευρωπαϊκής Ένωσης από το 94% που ήταν το 2007.

Στο ζοφερό αυτό τοπίο, πολλοί ζουν με την ελπίδα μιας σχεδόν αυτόματης ανάκαμψης που θα ξεκινήσει το 2014 όταν θα έχουν ολοκληρωθεί τα μνημονικά μέτρα δημοσιονομικής προσαρμογής και μηδενιστεί το πρωτογενές έλλειμμα του κράτους. Ευελπιστεί η κοινή γνώμη πως τα χειρότερα πέρασαν και η εθνική οικονομία, αργά ή γρήγορα, θα βελτιωθεί αυτόβουλα και θα αναπληρώσει τις απώλειες της τελευταίας εξαετίας. Εκεί ποντάρει η πολιτική ηγεσία της χώρας που έχει στρέψει όλη την προσοχή της στην ανεύρεση φόρων και

ΤΑΣΕΙΣ | 2013

ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΙΣΜΟΙ & ΤΑΣΕΙΣ | ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ

ΤΑΣΕΙΣ

★

Μήπως η βαθεια

κρίση είναι το πρώτο στάδιο μονιμότερης στροφής από τον πλούτο των αμέσως προηγούμενων δεκαετιών στην ιστορική φτώχεια των Βαλκανίων; Είναι το μέλλον της χώρας παρόμοιο με της Ιταλίας ή με της Αλβανίας;

δανείων για να πληρωθούν μισθοί και συντάξεις του επόμενου μήνα. Εκεί ποντάρουν οι συντεχνίες που αγωνίζονται πεισματικά, και μέχρι στιγμής αποτελεσματικά, να προστατέψουν τα προνόμιά τους στην εργασία, στην παροχή υπηρεσιών και στο εμπόριο. Σε αυτό φαίνεται να ελπίζουν και μεγάλα στρώματα, αν όχι η πλειοψηφία, του ελληνικού λαού που ευαγγελίζονται μια γρήγορη «πολιτική» λύση των προβλημάτων τους χωρίς τη μακρόπνοη λιτότητα που απαιτούν από τη χώρα τα Μνημόνια και μακριά από τις ριζικές μεταρρυθμίσεις που συνιστούν, σχεδόν ομόφωνα, οι ειδικοί. Επίκειται λοιπόν κάποια, έστω και αργή, αναστροφή της οικονομίας από τον επόμενο χρόνο προς την προ του 2008 κατάσταση; Ή μήπως είναι η βαθειά κρίση το πρώτο στάδιο μονιμότερης στροφής από τον πλούτο των αμέσως προηγούμενων δεκαετιών στην ιστορική φτώχεια των Βαλκανίων; Είναι το μέλλον της χώρας παρόμοιο με της Ιταλίας ή με της Αλβανίας; Θα επιστρέψουν οι χαμηλόμισθοι και συνταξιούχοι στα χίλια ευρώ τον μήνα ή θα κατρακυλήσουν οι αμοιβές στα διακόσια με τριακόσια ευρώ που έπαιρναν οι παππούδες τους πριν πενήντα χρόνια; Η οικονομική επιστήμη περιγράφει σαφέστατα τη συνταγή της επιτυχημένης ανάπτυξης της οποίας η ουσία δεν περιορίζεται στη δημοσιονομική λιτότητα όπου και εστιάζονται οι προσπάθειες των ελληνικών κυβερνήσεων από το 2009. Η συνταγή της επιτυχίας κυρίως απαιτεί την εύρυθμη λειτουργία αγορών και θεσμών όπως αυτή συνοψίζεται στο γνωστό τρίπτυχο του Σκώτου φιλόσοφου Άνταμ Σμιθ «ειρήνη, χαμηλοί φόροι, ανεκτή εφαρμογή των νόμων». Το ρητό αυτό εφαρμόστηκε κατά γράμμα σε όλες τις αναπτυγμένες χώρες του κόσμου. Σήμερα δοκιμάζεται, με κάποιες ατέλειες και αρκετή επιτυχία, από τρεις γείτονες — Βουλγαρία, Ρουμανία, Τουρκία.

Η αποτυχημένη ελληνική πρακτική Κάποια στοιχεία από το τρίπτυχο του Σμιθ εφάρμοσε και η Ελλάδα κατά τις δεκαετίες 1950-1970, την ίδια ώρα που η συνταγή του απορρίπτονταν παντελώς από τις υπόλοιπες Βαλκανικές χώρες που παραδόθηκαν στον κρατισμό από το 1945 μέχρι το 1990. Το αποτέλεσμα είναι πασίγνωστο. Η Ελλάδα, παραδοσιακά η δεύτερη φτωχότερη χώρα της Βαλκανικής, ξεπέρασε σε πλούτο όλη τη χερσόνησο, προσελκύοντας μετανάστες από τους γείτονες και παραπέρα. Με τη Μεταπολίτευση όμως, η χώρα εγκατέλειψε σταδιακά τη συνταγή της επιτυχίας, και την περιφρόνησε ολοκληρωτικά την τελευταία δεκαετία. Ο κρατικός τομέας γιγαντώθηκε, και μαζί του η διαφθορά. Η κοινωνική αρμονία θυσιάστηκε στον βωμό ασήμαντων κλαδικών απαιτήσεων. Η ριζική αλλαγή πλεύσης της χώρας σε καίρια ζητήματα εσωτερικής ειρήνης, φόρων και λειτουργίας των θεσμών φαίνεται επιγραμματικά από τα στοιχεία της Διεθνούς Τράπεζας, του Διεθνούς Οικονομικού Βήματος και της Διεθνούς Διαφάνειας. Τα πολιτικά κόμματα και τα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης έχουν αναδειχθεί σε παγκόσμιους πρωταθλητές διαφθοράς, η διαφθορά των κομμάτων παίρνει την τρίτη θέση ανάμεσα σε 69 χώρες για τις οποίες υπάρχουν στοιχεία, ενώ τα ελληνικά ΜΜΕ είναι πρωταθλητές. Στην έκδοση αδειών, ισχύ συμβολαίων, προστασία των επενδυτών και λειτουργία των αγορών η Ελλάδα βρίσκεται σήμερα στο κατώτερο 25% της υδρογείου. Ο τόπος είναι σήμερα τελευταίος σε ανταγωνιστικότητα ανάμεσα σε δέκα βαλκανικές χώρες, από πρώτος που ήταν το 2006. Η Διεθνής Διαφάνεια μας πληροφορεί πως 9 Αφρικανικές χώρες είχαν το 2012 χρηστότερη δημόσια διοίκηση από την Ελλάδα.

Κ ω στασ Α ζ αρια δ ησ | 2 0 1 3

77 ★

Βιάζονται λοιπόν όσοι προσδοκούν σε σύντομη έξοδο από την κρίση. Οι ιδιωτικές επενδύσεις εξαφανίστηκαν, τα οδικά δίκτυα μένουν στάσιμα, οι παραδοσιακές «βαριές βιομηχανίες» του τόπου οπισθοχωρούν. Η ναυτιλία μαστίζεται από τη διεθνή κρίση εμπορίου. Η τουριστική αξιοποίηση των απαράμιλλων φυσικών και πολιτιστικών πλεονεκτημάτων του τόπου αναιρείται από την απουσία κοινωνικής αρμονίας, τις σοβαρές και επιτεινόμενες ελλείψεις στις υποδομές, καθώς και από την ατελή επαγγελματική κατάρτιση του εργατικού δυναμικού. Μεγάλη η ακτογραμμή της χώρας, πολλά τα νησιά, λίγες οι κρουαζιέρες. Οι επιστήμονες που εξέτασαν την άρρωστη οικονομία του τόπου ομόφωνα συμβουλεύουν ριζικές αλλαγές στον τρόπο ζωής της, με συνταγές που προσαρμόζουν στην εποχή μας το ρητό «ειρήνη, χαμηλοί φόροι, ανεκτή εφαρμογή των νόμων». Οι συμβουλές αυτές μένουν προς το παρόν χωρίς ανταπόκριση. Η χώρα εμμένει

στην πορεία αυτοκαταστροφής που ξεκίνησε την 21 Απριλίου 1967 και ολοκληρώνεται με την Μεταπολίτευση. Εμβληματικά στοιχεία της πορείας αυτής είναι οι τριανταπέντε χιλιάδες απεργίες και τα εκατόν εβδομήντα πέντε χιλιάδες νομοθετήματα τα τελευταία τριάντα χρόνια, η καταστροφική φορολογία του ιδιωτικού τομέα για να συντηρηθεί το αδηφάγο δημόσιο, και το σύννεφο διαφθοράς που κοντεύει να σκεπάσει την υδρόγειο. Πότε θα τελειώσει η κρίση; Ελπίζουν μάταια όσοι πιστεύουν ακόμα σε μια θαυματουργή και ανώδυνη «πολιτική» λύση της κρίσης χωρίς περισσότερη δουλειά, χωρίς εξοβελισμό της διαφθοράς, χωρίς καμία από τις ριζικές αλλαγές που συνιστούν όλοι οι ειδικοί. Αν η μεταπολιτευτική πορεία συνεχίσει για λίγα ακόμα χρόνια -με δημοσιονομική λιτότητα ή χωρίς- η χώρα οδηγείται μαθηματικά σε βαθειά υπανάπτυξη. ❖

Στην εκδοση αδειών,

ισχύ συμβολαίων, προστασία των επενδυτών και λειτουργία των αγορών η Ελλάδα βρίσκεται σήμερα στο κατώτερο 25% της υδρογείου. Ο τόπος είναι σήμερα τελευταίος σε ανταγωνιστικότητα ανάμεσα σε δέκα βαλκανικές χώρες, από πρώτος που ήταν το 2006.

ΤΑΣΕΙΣ | 2013

ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΙΣΜΟΙ & ΤΑΣΕΙΣ | ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ

ΤΑΣΕΙΣ

★

Μεταρρυθμίζοντας τη μεταρρυθμιστική

ατζέντα

Ο χρόνος πιέζει. Η ΕΕ χάνει ολοένα και περισσότερο την αποδοχή της από τους Ευρωπαίους πολίτες. Η Ελλάδα έχει εγκλωβιστεί σε ένα φαύλο καθοδικό κύκλο, από ελ λ ειψη πρα γμ ατικων μετα ρρυθμισεων –από ελληνική απροθυμία αλλά και από ανεπάρκειες της ευρωπαϊκής τεχνικής βοήθειας-, την α προθυ μη ευ ρωπα ϊκη στηριξη, την αμφίρροπη στάση της Γερμανίας και την κόπωση των Ευρωπαίων με το ελληνικό ζήτημα. Έτσι, το όραμα του ευρώ παραμένει μια καινοτομία που λειτουργεί μόνο σε ευνοϊκές οικονομικές συνθήκες. Και όμως, υπάρχει η δυνατότητα για μια διαφορετική λύση, εφόσον η ΕΕ υιοθετήσει μια νέα μεταρρυθμιστική ατζέντα, μετατρέποντας την οικονομική σε μια ενωση χρηστ ης δια κ υβερν ησης.

Απο τον Μιχαηλ Γ. Ιακωβιδη, Καθηγητη, εδρα Sir Donald Gordon για την επιχειρηματικοτητα & την Καινοτομια, London Business School

Μ ι χ αηλ Γ . Ι α κ ω βι δ ησ | 2 0 1 3

79 ★

ταν η παλίρροια φεύγει, σημείωσε με την αφορμή τη χρηματοπιστωτική κρίση του 2008 ο Warren Buffet, μπορεί κανείς να διαπιστώσει ποιός κολυμπούσε γυμνός. Όπως διαπιστώσαμε, μετά τη δίνη του 2008, ποιες εταιρείες και τράπεζες είχαν στέρεες βάσεις και ποιες δεν είχαν τη δυνατότητα ούτε να σταθούν στα πόδια τους, έτσι βλέπουμε, το 2013, ποια κράτη έχουν βιώσιμο αναπτυξιακό και επιχειρηματικό μοντέλο και ποια όχι. Η χρηματοοικονομική κρίση ήταν εξ άλλου και η αφορμή να αναγνωρίσουμε το ένοχο μυστικό ότι η λειτουργία της οικονομίας των περισσότερων δυτικών κρατών, και δη οι κοινωνικές παροχές δεν ήταν βιώσιμες, εφόσον στηρίζονταν στην υποθήκευση των επόμενων γενεών μέσω του δανεισμού. Η πλαστή ευμάρεια, την οποία δανειστήκαμε από τα παιδιά και τα εγγόνια μας, άρχισε να εκλείπει από το 2009 και μετά. Η κρίση (τόσο στον χρηματοοικονομικό τομέα, όσο και στα δημόσια οικονομικά) ανέδειξε επίσης, με τον οδυνηρότερο τρόπο, τις καταστατικές αδυναμίες της ευρωζώνης. Δυστυχώς, το Ευρώ ήταν ένα πολιτικό όραμα που δεν είχε τον απαραίτητο θεσμικό σχεδιασμό που απαιτείται για μια βιώσιμη οικονομική ένωση. Ήταν μια καινοτομία που μπορούσε να λειτουργεί μόνον υπό ευνοϊκές οικονομικές συνθήκες. Με την έλευση της κρίσης μάλιστα, οι Ευρωπαίοι ηγέτες έδειξαν μια αξιοσημείωτη έλλειψη ηγεσίας, προτιμώντας να κερδίσουν χρόνο παρά να προβούν στις αναγκαίες θεσμικές αλλαγές. Εστιάστηκαν στη βραχυπρόθεσμη αντιμετώπιση των συμπτωμάτων της κρίσης στις χώρες που αντιμετώπιζαν τα μεγαλύτερα προβλήματα (όπως η Ελλάδα), αντί να αντιμετωπίσουν τα αίτια που αποτελούσαν το υπόβαθρο της ευρωπαϊκής δυσπραγίας. Οι Ευρωπαίοι ηγέτες δρούσαν και δρουν ακόμη πυροσβεστικά, μεταθέτοντας στο μέλλον την όποια απόφαση για μηχανισμούς που αξιόπιστα θα μπορούσαν να αντιμετωπίσουν

τα σημαντικά προβλήματα, και δη στο θεσμικό επίπεδο. Η Ελλάδα αποτελεί χαρακτηριστικό παράδειγμα: μια χώρα που απέκτησε πρόσβαση σε φθηνές πιστώσεις μετά την είσοδό της στο ευρώ, και της επιτράπηκε να ξοδεύει και να είναι αναποτελεσματική για υπερβολικά μεγάλο διάστημα, με τα ευρωπαϊκά όργανα αλλά και τους οίκους αξιολόγησης, που παρακολουθούσαν το χρέος της, να είναι ανεπαρκείς στο έργο τους. Η κατανάλωση ενισχύθηκε με δάνεια και η συρρίκνωση της παραγωγής με εισαγωγές, και οι Έλληνες έζησαν και εθίστηκαν σε μια πλαστή ανάπτυξη. Αναπόφευκτα, η αχαλίνωτη υπερβολή έλαβε δραματικό τέλος όταν τελείωσαν τα δανεικά, και οι χειρισμοί τόσο από την Ελλάδα όσο και από την Ευρώπη δεν βοήθησαν. Στο επακόλουθο της παγκόσμιας χρηματοπιστωτικής κρίσης, και σε ένα χρηματοοικονομικό περιβάλλον γεμάτο προκλήσεις, η νέα –τότε- ελληνική κυβέρνηση έσπειρε τον πανικό στις αγορές, ανακοινώνοντας με περηφάνια ότι η πραγματικότητα στην Ελλάδα ήταν ακόμα πιο ανησυχητική από ότι εκτιμούσαν οι αναλυτές ή έδειχναν τα επίσημα στοιχεία. Ακολούθησε πανικός. Αποκλεισμένη από τις αγορές, η Ελλάδα το 2010 άρχισε να δανείζεται από την ΕΕ, το ΔΝΤ και την ΕΚΤ (την τρόικα). Το μεγαλύτερο μέρος των δανείων, όμως, κατευθύνθηκε στην αποπληρωμή των ιδιωτών πιστωτών, προστατεύοντας βολικά τις (κυρίως γαλλικές και γερμανικές) τράπεζες και, επίσης, επιτρέποντας στα hedge funds, που είχαν αγοράσει ελληνικά κρατικά ομόλογα σε πολύ χαμηλή τιμή, να αποκομίσουν εντυπωσιακά κέρδη. Δύο χρόνια αργότερα, η ΕΚΤ (η οποία υπό την ηγεσία του Ζαν Κλωντ Τρισέ, ήταν αντίθετη σε μια αναδιάρθρωση του ελληνικού χρέους) έκανε στροφή 180 μοιρών και, σε διάστημα ημερών μόνο, συμφώνησε σε κούρεμα υψηλότερο του 50% στο χρέος που κατείχαν ιδιώτες. Από την πλευρά του δημοσίου χρέους, το κούρεμα ήρθε πολύ αργά. Στα δυο και πλέον έτη διεθνούς

Με την Eλευση

της κρίσης, οι Ευρωπαίοι ηγέτες έδειξαν μια αξιοσημείωτη έλλειψη ηγεσίας, προτιμώντας να κερδίσουν χρόνο παρά να προβούν στις αναγκαίες θεσμικές αλλαγές.

ΤΑΣΕΙΣ | 2013

ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΙΣΜΟΙ & ΤΑΣΕΙΣ | ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ

ΤΑΣΕΙΣ

★

Το μεγαλYτερο

μέρος των δανείων κατευθύνθηκε στην αποπληρωμή των ιδιωτών πιστωτών, προστατεύοντας βολικά τις (κυρίως γαλλικές και γερμανικές) τράπεζες και, επίσης, επιτρέποντας στα hedge funds, που είχαν αγοράσει ελληνικά κρατικά ομόλογα σε πολύ χαμηλή τιμή, να αποκομίσουν εντυπωσιακά κέρδη.

δανεισμού από την τρόικα, μεγάλο τμήμα από το χρέος (που βρισκόταν στην κατοχή ιδιωτών) είχε ήδη εξοφληθεί, και αντικατασταθεί με δάνεια από την τρόικα. Δυστυχώς, τα δάνεια της τρόικας (που κατ’ ουσίαν είναι δάνεια άλλων κρατών και των φορολογούμενών τους, και όχι ιδιωτών ή τραπεζών) δεν είναι δυνατόν, νομικά, να αναδιαρθρωθούν. Έτσι το κούρεμα (που σύντομα θα έπαιρνε μαζί του και τη Λαϊκή Τράπεζα της Κύπρου, και τελικώς την Κύπρο ολόκληρη) δεν μπόρεσε να ελαφρύνει αρκετά το δανειακό βάρος. Συνεπώς, το ελληνικό χρέος παραμένει μη βιώσιμο και σήμερα διακρατείται, στο μεγαλύτερο μέρος του, από τους Ευρωπαίους φορολογούμενους. Και ενώ το χρέος της τρόικας, αναπόδραστα, κάποια στιγμή θα πρέπει να αναδιαρθρωθεί, η ελληνική οικονομία συρρικνώνεται ραγδαία – σε επίπεδα ανάλογα της Μεγάλης Ύφεσης στις ΗΠΑ του μεσοπολέμου.

Το οικονομικό έγκλημα της γενιάς μας Τι θα έπρεπε να γίνει σήμερα, αν σκεφτούμε το πρόβλημα από Ευρωπαϊκής πλευράς; Η απάντηση είναι, παραδόξως, αρκετά σαφής. Το χρέος της Ελλάδας υποχωρεί, αλλά η υποχώρηση του ελληνικού ΑΕΠ (αποτέλεσμα των ακραίων μέτρων λιτότητας, της έλλειψης διαρθρωτικών αλλαγών και απουσίας επενδύσεων) είναι τόσο μεγάλη, ώστε ο λόγος του χρέους προς το ΑΕΠ επιδεινώνεται. Ένα κούρεμα του χρέους που κατέχουν οι επίσημοι πιστωτές, καίτοι καινοφανές για ανεπτυγμένη χώρα, θα κατεύναζε τις πιθανές ανησυχίες των επενδυτών για τη σταθερότητα της Ελλάδας. Και κυρίως, πρόοδος στις μεταρρυθμίσεις θα μπορούσε να ανακόψει τον φαύλο κύκλο της ύφεσης. Εν τούτοις, οι ηγέτες των βόρειων χωρών ενδιαφέρονται περισσότερο για τις εγχώριες πολιτικές τους παρά για την προοπτική να αναστρέψουν την κατάσταση στην Ελλάδα ή να μειώσουν την αβεβαιότητα για το εγχείρημα του ευρώ. Οι Έλληνες δε πολιτικοί αναλίσκονται σε θεάματα εσωτερικής κατανάλωσης, αφήνοντας τα διαρθρωτικά κακώς κείμενα κατά μέρος. Ακόμη και τα θεσμικά όργανα της

Μ ι χ αηλ Γ . Ι α κ ω βι δ ησ | 2 0 1 3

81 ★

Ευρώπης επιδεικνύουν αξιοσημείωτη απροθυμία να αντιμετωπίσουν τις αιτίες του προβλήματος. Και εδώ βρίσκεται το μεγαλύτερο οικονομικό έγκλημα της γενιάς μας: η αδυναμία υιοθέτησης μια γνήσιας μεταρρυθμιστικής ατζέντας, προς όφελος της πλειοψηφίας. Αυτό που δημιούργησε το ελληνικό πρόβλημα ήταν ο φουσκωμένος δημόσιος τομέας, και η στρέβλωση που δημιουργεί στην ιδιωτική πρωτοβουλία. Το Δημόσιο ήταν και παραμένει μεγάλο και αναποτελεσματικό. Ακόμη σημαντικότερο, το Δημόσιο καταπνίγει την ιδιωτική επιχειρηματικότητα ή, χειρότερα ακόμη, τη μετασχηματίζει σε διαφθορά. Το πολιτικό σύστημα στην Ελλάδα έχει εκθρέψει τη διαφθορά και την κακοδιαχείριση και τα εύκολα δάνεια (με τη συμμετοχή στο ευρώ) επέτρεψαν στους Έλληνες να συσσωρεύσουν χρέος και αδιέξοδες πρακτικές. Δημιούργησε επίσης μια νέα γενιά Ελλήνων ολιγαρχών που πλούτισαν εντυπωσιακά εκμεταλλευόμενοι δημόσιες προμήθειες. Θεωρητικά, αυτά είναι τα διαρθρωτικά ζητήματα που κλήθηκε να αντιμετωπίσει το πανταχόθεν βαλλόμενο Μνημόνιο Συνεργασίας. Με αυτό δεσμεύονταν τα κόμματα όχι μόνον να αποπληρώσουν χρέη, αλλά και να διορθώσουν τις διαρθρωτικές ακαμψίες, τον προστατευτισμό, τις σκληρώσεις και την αναποτελεσματικότητα του κρατικού μηχανισμού. Το τί έγινε είναι γνωστό. Το μνημόνιο είχε λάθη στη σύλληψή του, ήταν υπερβολικά αισιόδοξο, αγνόησε την πραγματικότητα της οικονομίας και εφαρμόστηκε ελλιπώς. Εστίαζε στα συμπτώματα (μείωση των δημοσιονομικών ανισορροπιών) και όχι στις αιτίες (διόρθωση των διαχειριστικών και διοικητικών προβλημάτων του Δημοσίου). Ο πέλεκυς έπεσε στις δαπάνες αλλά η διοίκηση δεν άλλαξε. Η τεχνική βοήθεια που προσέφερε η ΕΕ δινόταν από μεσαία τεχνοκρατικά στελέχη που μιλούσαν ελληνικά, και όχι «διαχειριστές αλλαγής» (change managers) με σαφή αποστολή και δυνατότητα να προβούν στις πρακτικές αλλαγές που απαιτούνται. Επίσης, οι συνιστώσες της τρόικας (ομάδα ερ-

γασίας της ΕΕ, η ΕΚΤ και το ΔΝΤ) αντιμετώπιζαν (και αντιμετωπίζουν ακόμη) ζητήματα συντονισμού, δημιουργώντας έτσι συγκρούσεις και επικάλυψη έργου, καθυστερώντας τη διαδικασία αλλαγής.

Απo την

πλευρά του δημοσίου χρέους, το κούρεμα ήρθε πολύ αργά. Στα δυο και πλέον έτη διεθνούς δανεισμού από την τρόικα, μεγάλο τμήμα από το χρέος (που βρισκόταν στην κατοχή ιδιωτών) είχε ήδη εξοφληθεί, και αντικατασταθεί με δάνεια από την τρόικα. Δυστυχώς, τα δάνεια της τρόικας δεν είναι δυνατόν, νομικά, να αναδιαρθρωθούν. Έτσι το κούρεμα (που σύντομα θα έπαιρνε μαζί του και τη Λαϊκή Τράπεζα της Κύπρου, και τελικώς την Κύπρο ολόκληρη) δεν μπόρεσε να ελαφρύνει αρκετά το δανειακό βάρος.

Η έλλειψη πραγματικών μεταρρυθμίσεων στην Ελλάδα, η απρόθυμη στήριξη της ΕΕ και η αμφίρροπη στάση της Γερμανίας, καθώς και η κόπωση στην Ευρώπη αναφορικά με το Ελληνικό ζήτημα έχουν προστεθεί στα καταστατικά και θεσμικά προβλήματα της ΕΕ. Καθώς το μέλλον της Ελλάδας θεωρείται αβέβαιο, και καθώς οι εσωτερικές πολιτικές κορώνες φοβίζουν τους επενδυτές όσο και η ενδεχόμενη εγκατάλειψη της Ελλάδας από την ΕΕ, οι επενδύσεις σταμάτησαν. Σε δημοσκόπηση των οικονομικών διευθυντών, που διενήργησε το προηγούμενο καλοκαίρι η BDO, η Ελλάδα θεωρείται πιο επικίνδυνη χώρα για επενδύσεις ακόμα και από τη Συρία ή τη Λιβύη – κάτι που φυσικά δεν ανταποκρίνεται στην εικόνα που αποκομίζει κανείς από έναν περίπατο στην Αθήνα, τη Δαμασκό ή την Τρίπολη. Αυτή η ακραία αβεβαιότητα αποτρέπει τις επενδύσεις και παγώνει την κατανάλωση, παρά την πρόοδο των τελευταίων μηνών. Χωρίς ρευστότητα, η οικονομία συνεχίζει να βρίσκεται σε καθοδική πορεία. Συνεπώς, δεν πρέπει να εκπλήσσει ότι το πολιτικό σκηνικό στην Ελλάδα επιδεινώνεται, με εξοργισμένους πολίτες να ψηφίζουν ακραία κόμματα, ελπίζοντας στην αλλαγή.

Η Ελλάδα σε συμπληγάδες Η Ελλάδα, με την εσωτερική υποτίμηση, μπορεί να ανέκτησε ανταγωνιστικότητα σε βαθμό μεγαλύτερο από κάθε άλλη χώρα της Ευρώπης, όμως τώρα βρίσκεται σε ένα ανατροφοδοτούμενο φαύλο κύκλο. Παρά τις εξαγγελίες, λίγα γίνονται στην πράξη για να βοηθήσουν τη χώρα να βελτιώσει τη διοίκησή της και να επιτρέψει να αναπτυχθεί η επιχειρηματικότητα. Η έμφαση της τρόικας και της ομάδας δράσης της ΕΕ είναι σε οργανογράμματα, όχι στο πώς λειτουργούν τα νοσούντα τμήματα του ελληνικού Δημοσίου. Και όσοι έχουν να αντιμετωπίσουν την πρόκληση της

ΤΑΣΕΙΣ | 2013

ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΙΣΜΟΙ & ΤΑΣΕΙΣ | ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ

ΤΑΣΕΙΣ

★

Η τεχνικH βοHθεια

που προσέφερε η ΕΕ δινόταν από μεσαία τεχνοκρατικά στελέχη που μιλούσαν ελληνικά, και όχι «διαχειριστές αλλαγής» (change managers) με σαφή αποστολή και δυνατότητα να προβούν στις πρακτικές αλλαγές που απαιτούνται.

αλλαγής του δημόσιου τομέα, ακόμη και εάν έχουν όρεξη δουλειάς, ήθος και ικανότητες, δεν έχουν ακόμη τα στοιχειώδη εργαλεία οργανωτικής αλλαγής: Τη δυνατότητα προσλήψεων και απολύσεων, τη δυνατότητα αυξήσεων και μειώσεων, τη δυνατότητα αναδιάρθρωσης των δημοσίων οργανισμών των οποίων προΐστανται. Όσο για τις πρακτικές αλλά και τους ανθρώπους που δημιούργησαν τα προβλήματα αυτά, μένουν αλώβητοι. Ο υπουργός Διοικητικής Μεταρρύθμισης κοντά χρόνο δεν έχει καταφέρει να βρει και να απολύσει καταδικασμένους επίορκους. Περιμένουμε να γίνει ένα θαύμα από όσους είναι στο Δημόσιο και θέλουν να επιτύχουν την αλλαγή. Δεν είναι άρα περίεργο ότι δεν έχει γίνει ακόμη ουσιαστική πρόοδος στην αντιμετώπιση της φοροδιαφυγής, ούτε ότι το περίπλοκο και άκαμπτο ρυθμιστικό καθεστώς αποτρέπει τις επενδύσεις. Παρά τις μελέτες για τα γενεσιουργά αίτια του ελληνικού προβλήματος (μεταξύ των οποίων η εις βάθος ανάλυση της Δημόσιας Διοίκησης από τον ΟΟΣΑ, η μελέτη της McKinsey για τη δυνητική μεσοπρόθεσμη στρατηγική της χώρας και η τρέχουσα έρευνα της Παγκόσμιας Τράπεζας για την ανταγωνιστικότητα) οι διαρθρωτικές αλλαγές έχουν μείνει στα λόγια. Μια κυνική ανάγνωση της πραγματικότητας θα ήταν ότι αυτό βολεύει το πολιτικό σύστημα. Αφήνει χώρο για την αναποτελεσματικότητα και την αποκόμιση προσόδων εις βάρος του κράτους να συνεχίζουν ανεμπόδιστες, και επιτρέπει στο πολιτικό σύστημα να συνεχίζει να χρηματοδοτεί την ύπαρξή του. Η ΕΕ έτσι φαίνεται να χάνει την ευκαιρία να αποκτήσει πραγματική αξία και νομιμοποίηση στα μάτια των απογοητευμένων Ευρωπαίων πολιτών, με τη δημιουργία μιας ένωσης χρηστής διοίκησης.

Από την Οικονομική στην Ένωση Χρηστής Διοίκησης Τους τελευταίους μήνες έγινε σαφής η ανάγκη να αλλάξει η ευρωζώνη. Η πιθανότητα όμως να γίνει η ευρωζώνη μια σωστή δημοσιονομική ένωση προσκόπτει σε ακανθώδη θέματα εθνικής

κυριαρχίας, δημοσιονομικών μεταβιβάσεων και στη δημιουργία των πολιτικών μηχανισμών που θα διαχειρίζονται μεγάλης κλίμακας αναδιανομή των ευρωπαϊκών φορολογικών εσόδων και εγγυήσεων. Και όμως, υπάρχει η δυνατότητα για μια διαφορετική λύση, εφοσον η ΕΕ επικεντρωθεί ουσιαστικά στη μεταφορά των καλύτερων πρακτικών από καλές διοικήσεις σε αυτές με χαμηλότερες επιδόσεις. Αυτό θα αντιμετώπιζε τα γενεσιουργά αίτια της αναποτελεσματικότητας σε πολλές χώρες του Ευρωπαϊκού Νότου, χωρίς να επιβάλλει βάρη στους φορολογούμενους των Βόρειων χωρών για την υποστήριξη του Νότου. Αυτό που χρειαζόμαστε είναι αποτελεσματικούς διαχειριστές αλλαγής με τη θέληση, τις ικανότητες και την εντολή να αντιμετωπίσουν τα βαθύτερα προβλήματα. Μια τέτοια μεταστροφή δεν θα βοηθούσε μόνον την ελληνική κρίση, μιας και τα διαρθρωτικά προβλήματα συναντούνται σε όλο τον Ευρωπαϊκό Νότο. Στην Ισπανία, όπου η τοπική αυτοδιοίκηση εμπλέχθηκε στη λειτουργία των μικρότερων τραπεζών (Cajas de Ahorros), τα προβληματικά δάνεια σωρεύτηκαν, μιας και οι πολιτικοί χρησιμοποιούσαν την επιρροή τους για να χρηματοδοτηθούν τεράστια οικοδομικά συμπλέγματα. Τα ίδια προβλήματα βρίσκονται πίσω από τη σταδιακή οικονομική υποχώρηση της Ιταλίας, την οποία προσπάθησε να αντιμετωπίσει η κυβέρνηση Μόντι. Επίσης, στον διοικητικό μηχανισμό των χωρών του πρώην ανατολικού μπλοκ της Ευρώπης είναι ακόμα αισθητό το DNA της προσοδοθηρίας, του παντοδύναμου κράτους και η συνακόλουθη διαφθορά. Από την άλλη πλευρά, χώρες του Ευρωπαϊκού Βορρά, από τη Σκανδιναβία έως την Αγγλία, έχουν σαφώς αποτελεσματικότερη διοίκηση. Η δημιουργία των δομών που θα επέτρεπαν στον Βορρά να βελτιώσει τη λειτουργία του Νότου θα μπορούσε να αποτελέσει τη νέα αποστολή της ΕΕ, η οποία χάνει ολοένα και περισσότερο την αποδοχή της από τους Ευρωπαίους πολίτες. Η μετάβαση στην ένωση χρηστής διοίκησης και διακυβέρνησης φυσικά θα ήταν δύσκολη, ιδίως για τους πολιτικούς

Μ ι χ αηλ Γ . Ι α κ ω βι δ ησ | 2 0 1 3

83 ★

και τις διοικήσεις που βρίσκονται στην καρδιά του προβλήματος. Ενώ, π.χ., η ελληνική κυβέρνηση και ο πρωθυπουργός έχουν δείξει αναπάντεχο ρεαλισμό όσον αφορά τα δημοσιονομικά, παραμένουν λιγότερο ένθερμοι ως προς την αλλαγή των αναποτελεσματικών κυβερνητικών δομών. Ούτως ή άλλως, δεν διαθέτουν τις δεξιότητες και το ανθρώπινο δυναμικό για να την προωθήσουν ή το θάρρος για παρέμβουν στο Δημόσιο. Είναι ευκολότερο γι αυτούς να επιτείνουν τη λιτότητα παρά να διακινδυνεύσουν να ενοχλήσουν κατεστημένα συμφέροντα ή να θέσουν τέλος στην απλοχεριά προς τους αρεστούς της κρατικής μηχανής και τα συντεχνιακά γρανάζια του πολιτικού συστήματος, τους συνδικαλιστές που προστατεύουν τα συμφέροντα τους, ή τους νέους ολιγάρχες που προστατεύουν τη θέση τους στην ελληνική αγορά.

Τα κόμματα της αντιπολίτευσης συμπλέουν όλο και περισσότερο με τα συμφέροντα όσων θέλουν να διατηρήσουν αυτήν την κατάσταση, και τα ΜΜΕ δεν βοηθούν στην παροχή αξιόπιστης ενημέρωσης. Από Ευρωπαϊκής πλευράς, η σημαντική κόπωση με το «Ελληνικό πρόβλημα» και οι δυσκολίες της εφαρμογής των μεταρρυθμίσεων, όσο και η έλλειψη των πρακτικών δεξιοτήτων στη διαχείριση οργανισμών που νοσούν, περιορίζουν τη δυνατότητα πραγματικής αλλαγής. Ο χρόνος πιέζει. Χωρίς μια σημαντική στροφή στη μεταρρυθμιστική ατζέντα, χωρίς μιαν αλλαγή τόσο στην Ελλάδα όσο και στην ΕΕ, θα είναι δύσκολο να δούμε νέες επενδύσεις και αύξηση της παραγωγικότητας και του ανταγωνισμού. Το στοίχημα είναι καθαρά διαρθρωτικό και η επιτυχία θα κριθεί στην εφαρμογή. ❖

ΕIναι ευκολOτερο

γι αυτούς να επιτείνουν την λιτότητα παρά να διακινδυνεύσουν να ενοχλήσουν κατεστημένα συμφέροντα ή να θέσουν τέλος στην απλοχεριά προς τους αρεστούς της κρατικής μηχανής και τα συντεχνιακά γρανάζια του πολιτικού συστήματος.

ΤΑΣΕΙΣ | 2013

ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΙΣΜΟΙ & ΤΑΣΕΙΣ | ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ

ΤΑΣΕΙΣ

★

Εργοστασιο ετεμ φωτογραφιa αθηνα κατσαμπα

Τ ασοσ Γ ια ν ν ιτσησ | 2 0 1 3

85 ★

Ανταγωνιστικότητα,

εξαγωγές

και ανάκαμψη Στην Ελλάδα η κρίση δεν ήταν διπλή, δημοσιονομική και ρευστότητας, αλλά τετραπλή: κριση α ν τα γωνιστικοτ ητα ς κ α ι δια κ υβερν ησης, με την τελευταία να αφορά και την ευρωζώνη. Οι πολιτικές επιλογές που έγιναν μετατόπιζαν πολύ μεγαλύτερο βάρος προσαρμογής, από όσο θα μπορούσε να είναι, στις αμοιβές των εργαζόμενων. Τα μέτρα ήταν εξαιρετικά οδυνηρά αλλά με περιορισμένη επίπτωση στην ανταγωνιστικότητα αφού το έλλειμμα στο ισοζύγιο προϊόντων και υπηρεσιών μηδενίζεται, ωστόσο αυτό είναι αποτέλεσμα της κατάρρευσης των εισαγωγών λόγω της μείωσης της ζήτησης και της αδυναμίας χρηματοδότησης των εισαγωγών. Η βελτίωση των εξαγωγών δεν είναι –και δεν θα μπορούσε να είναι– επαρκής για οδηγήσει στην ανάκαμψη όσο παραβλέπουμε το άλλο κρίσιμο μέρος της ανταγωνιστικότητας, το «τι πα ρα γου με κ α ι τι πουλ α με».

Απο τον Τασο Γιαννιτση, Ομοτιμο καθηγητη του Πανεπιστημιου Αθηνων

ΤΑΣΕΙΣ | 2013

ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΙΣΜΟΙ & ΤΑΣΕΙΣ | ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ

στημα –η πραγματική οικονομία– στο σύνολό του. Όμως, τελικά, η κρίση δεν ήταν τριπλή, αλλά τετραπλή. Πίσω από τις τρεις μορφές που προαναφέρθηκαν υπήρξε και κρίση διακυβέρνησης της οικονομίας -στα δύο χρόνια που προηγήθηκαν από το ξέσπασμα της κρίσης και στα χρόνια που ακολούθησαν την κρίση. Η κρίση διακυβέρνησης μάλιστα δεν αφορούσε μόνο τη χώρα. Χαρακτήρισε και την ευρωζώνη, καθώς η αδυναμία σωστής εκτίμησης και αντιμετώπισης δεν επέτρεψαν έναν πιο έγκαιρο περιορισμό της σε μικρότερα πλαίσια. Η κρίση διακυβέρνησης και η κρίση ανταγωνιστικότητας έκαναν τις άλλες δυο πιο βαθιές, υπονόμευσαν τις προοπτικές ανάκαμψης και τη σταθεροποίηση και έβαζαν φραγμούς στο πώς θα μπορούσε να γίνει εφικτή η εξυπηρέτηση του χρέους και να αποτραπεί το μέγεθος των περικοπών και της προσαρμογής που επιβλήθηκαν στα τελευταία τρία χρόνια.

ΤΑΣΕΙΣ

★

Εργοστασιο ετεμ φωτογραφια αθηνα κατσαμπα

Ελλάδα πέρασε σε συνθήκες βαθιάς κρίσης κατ’ αρχάς εξ αιτίας των τεράστιων δημοσιονομικών ελλειμμάτων και του ογκώδους χρέους που εκτινάχθηκαν την περίοδο 2007-2009. Από ένα σημείο και μετά, το μέγεθος αυτών των ανισορροπιών ήταν (και στην πορεία έγινε) τόσο μεγάλο, ώστε τίποτα δεν μπορούσε

να αποτρέψει την κατάρρευση. Η δημοσιονομική κρίση έπληξε το τραπεζικό και το χρηματοοικονομικό σύστημα, δημιούργησε μια κρίση ρευστότητας που με τη σειρά της οδήγησε στην αφερεγγυότητα, για να φτάσει λίγο αργότερα στη χρεοκοπία. Στη διαδικασία αυτή φάνηκε όμως ότι η κρίση δεν ήταν διπλή. Εκτός από το Δημόσιο και τον τραπεζικό τομέα, σε κρίση με τη μορφή της σοβαρής επιδείνωσης της ανταγωνιστικότητας βρέθηκε και το παραγωγικό σύ-

Έτσι, από την αρχή του προγράμματος η αποκατάσταση της ανταγωνιστικότητας της χώρας αποτέλεσε παράλληλο κεντρικό στόχο της πολιτικής αντίληψης που εκφραζόταν μέσα στα μέτρα του Μνημονίου, κυρίως με τις περικοπές μισθών, συντάξεων, τις αλλαγές στις εργασιακές σχέσεις, αλλά και την επιστροφή σε συνθήκες δημοσιονομικής ισορροπίας. Ωστόσο, από την άλλη πλευρά η σημαντικότατη περικοπή των δημόσιων επενδύσεων, οι μικρότερες ή μεγαλύτερες κοινωνικές εντάσεις

Ε ξ α γ ω γ ε ς-Ε ισ α γ ω γ ε ς α γαθ ω ν κ α ι τ ου ρισ τ ικ ω ν υ πηρεσι ω ν κ α ι δ ε ικ τ ε ς α ν τα γ ω νισ τ ικο τ η τα ς * (ποσ α δ ισε κ . ε υ ρ ω ) 2005

2006

2007

2008

2009

2010

2011

2012

Εξαγωγες αγαθων**

10,3

11,6

12,1

14,0

11,5

11,3

13,3

13,9

Εισαγωγες αγαθων**

30,5

34,7

38,9

41,1

31,3

27,4

26,1

22,2

Ισοζ ύγιο

-20,2

-23,1

-26,8

-27,2

-19,8

-16,0

-12,8

-8,3

εσοδα απο ταξιδιωτικες υπηρεσιες

10,7

11,6

11,3

11,6

10,4

9,6

10,5

10,0

Δαπανες για ταξιδιωτικες υπηρεσιες

2,5

2,4

2,5

2,7

2,4

2,2

2,3

1,8

Δεικτης ανταγωνιστικοτητας για αγαθα

-0,495

-0,499

-0,525

-0,493

-0,463

-0,416

-0,325

-0,230

Δεικτης ανταγωνιστικοτητας για αγαθα & υπηρεσιες

-0,222

-0,233

-0,278

-0,263

-0,212

-0,172

-0,088

-0,002

* Δείκτες ανταγωνιστικότητας Balassa. Τιμή μηδέν σημαίνει απόλυτη ισορροπία εισαγωγών και εξαγωγών. Έλλειμμα εκφράζεται με αρνητικό πρόσημο, πλεόνασμα με θετικό. ** Δεν περιλαμβάνονται εισαγωγές-εξαγωγές πετρελαιοειδών και πλοίων. Συνεπώς, οι δείκτες ανταγωνιστικότητας δείχνουν μια ευνοϊκότερη εικόνα. Πηγή: Εκθέσεις Τράπεζας της Ελλάδος.

Τ ασοσ Γ ια ν ν ιτσησ | 2 0 1 3

87 ★

Ο αρνητισμοσ

για αλλαγές στο Κράτος, στις συναλλαγές και τη διαφθορά ή σε επιμέρους αγορές, π.χ. στην ενέργεια, στις μεταφορές, σε διάφορες υπηρεσίες, που όλα επηρεάζουν το κόστος παραγωγής και την ανταγωνιστικότητα, όπως και η αδυναμία του πολιτικού μάνατζμεντ να εμπνεύσει εμπιστοσύνη, ακύρωναν την επιδίωξη ανάκτησης της χαμένης ανταγωνιστικότητας.

που σημειώθηκαν όλο αυτό το διάστημα, η απουσία αλλαγών σε καίρια στοιχεία λειτουργίας της οικονομίας, η απώλεια εμπιστοσύνης στο πολιτικό σύστημα ως αποτέλεσμα παλινωδιών και αστοχιών, λειτουργούσαν προς την αντίθετη κατεύθυνση. Οι εισπράξεις από τον τουρισμό π.χ. στον πίνακα, είναι μια ένδειξη, ότι το κόστος των διαφόρων κινητοποιήσεων το 2009 ήταν γύρω στο 1 δισεκ. ευρώ ή περίπου μισή μονάδα του ΑΕΠ ή ένα πολλαπλάσιο των εισοδημάτων που περικόπηκαν. Ο αρνητισμός για αλλαγές στο Κράτος, στις συναλλαγές και τη διαφθορά ή σε επιμέρους αγορές, π.χ. στην ενέργεια, στις μεταφορές, σε διάφορες υπηρεσίες, που όλα επηρεάζουν το κόστος παραγωγής και την ανταγωνιστικότητα, όπως και η αδυναμία του πολιτικού μάνατζμεντ να εμπνεύσει εμπιστοσύνη, ακύρωναν την επιδίωξη ανάκτησης της χαμένης ανταγωνιστικότητας. Στην πράξη, οι πολιτικές επιλογές που έγιναν μετατόπιζαν πολύ μεγαλύτερο βάρος προσαρμογής, από όσο θα μπορούσε να είναι, στις αμοιβές των εργαζόμενων. Σε μια οικονομία στην οποία η ισχυρή δημοσιονομική προσαρμογή οδήγησε σε δραστική μείωση της ζήτησης, σε ύφεση και συρρίκνωση της εσωτερικής αγοράς, η επέκταση στη διεθνή αγορά μέσω των εξαγωγών θεωρήθηκε ότι θα μπορούσε

να αντισταθμίσει, εν μέρει βέβαια, την εσωτερική ύφεση. Η ανάγκη ενίσχυσης της ανταγωνιστικότητας είναι κρίσιμη όχι μόνο για το σήμερα, αλλά και για να αμβλυνθεί η ύφεση, η ανεργία, η μείωση των εισοδημάτων και να ξεφύγει η οικονομία από τον κύκλο «δημοσιονομική προσαρμογή-ύφεση-μεγαλύτερη δημοσιονομική προσαρμογή-πρόσθετη ύφεση» κλπ. Είναι επίσης κρίσιμη γιατί έτσι κι αλλιώς η έξοδος από την κρίση στα επόμενα χρόνια περνάει μέσα από την αύξηση της παραγωγής και γιατί μια μεγαλύτερη ανάκαμψη της παγκόσμιας οικονομίας θα προσφέρει μια ευκαιρία αύξησης της ελληνικής παραγωγής, η οποία για να αξιοποιηθεί, αναγκαστικά προϋποθέτει αυξημένη ανταγωνιστικότητα. Χωρίς τον όρο αυτό, η Ελλάδα ούτε σε αξιόλογες αναπτυξιακές επιδόσεις μπορεί να ελπίζει, ενώ θα βλέπει τις διεθνείς οικονομικές εξελίξεις να βελτιώνονται, χωρίς η ίδια να μπορεί να επωφεληθεί από αυτές. Η εικόνα για τις εξαγωγές, το ισοζύγιο και την ανταγωνιστικότητα της οικονομίας, όπως αποτυπώνεται στον πίνακα είναι εξαιρετικά αισιόδοξη. Κατ’ αρχάς το έλλειμμα στο εμπορικό ισοζύγιο φαίνεται να μειώνεται το 2012 γύρω στα 9 δισεκ. ευρώ, δηλαδή πολύ χαμηλότερα από όλα τα προηγούμενα χρόνια και ιδίως τα χρόνια αιχμής 2006-8. Αν μάλιστα λάβει κανείς υπ’ όψη το έλλειμμα στο ισοζύγιο προϊόντων και τουρισμού το 2012, αυτό μηδενίζεται, κάτι που είναι ιστορικό αποτέλεσμα για την ελληνική οικονομία. Επιπλέον, οι δύο δείκτες ανταγωνιστικότητας που χρησιμοποιήσαμε, δείχνουν μια θεαματική βελτίωση τόσο για τα προϊόντα από μόνα τους, όσο και για τα προϊόντα και τις τουριστικές υπηρεσίες μαζί.

Πρόκειται για μια παγιδευμένη πολιτική, όχι για τους λόγους που πολλοί αναφέρουν, αλλά γιατί στην ουσία οι εξαγωγές μας σήμερα δεν έχουν προοπτικές μιας σημαντικής δυναμικής, παρά τις μειώσεις του κόστους εργασίας.

ΤΑΣΕΙΣ | 2013

ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΙΣΜΟΙ & ΤΑΣΕΙΣ | ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ

Πόσο ουσιαστική είναι η βελτίωση;

ΤΑΣΕΙΣ

★

Το σημερινό

παραγωγικό πρότυπο της χώρας για προϊόντα και υπηρεσίες δέχεται εντονότατο ανταγωνισμό από χώρες χαμηλού κόστους, με αποτέλεσμα να υπάρχει μια συνεχής και ισχυρή πίεση στις αμοιβές εργασίας. Χωρίς έναν σοβαρό μετασχηματισμό ούτε η εξωστρέφεια της οικονομίας μπορεί να βελτιωθεί σημαντικά, ούτε οι αμοιβές εργασίας να ξεφύγουν προς τα επάνω σε σημαντικό βαθμό. Και τα δύο θα αυξομειώνονται γύρω από τον σημερινό τους άξονα, με εξαιρετικά αρνητικά αποτελέσματα.

Ωστόσο αν δει κανείς τους παράγοντες αυτού του εξαιρετικού αποτελέσματος, θα διαπιστώσει ότι αυτό δεν οφείλεται σε κάποια ιδιαίτερα σημαντική αύξηση των εξαγωγών. Η συμβολή τους στο αποτέλεσμα ήταν εξαιρετικά ισχνή. Η βελτίωση οφείλεται στη θεαματική μείωση των εισαγωγών, λόγω, κυρίως, της μεγάλης μείωσης των εισοδημάτων, της καταβαράθρωσης των εισαγόμενων κεφαλαιουχικών αγαθών για επενδύσεις (οι επενδύσεις ως ποσοστό του ΑΕΠ μειώθηκαν από 23% περίπου το 2007-8 στο 14,5% περίπου το 2011-2012) και της τεράστιας συρρίκνωσης της χρηματοδότησης εισαγωγών από το εξωτερικό λόγω έλλειψης εμπιστοσύνης. Οι διαπιστώσεις αυτές επιτρέπουν το συμπέρασμα ή την υπόθεση, ότι ενώ τα μέτρα για την ανταγωνιστικότητα ήσαν εξαιρετικά οδυνηρά, η επίδρασή τους μέχρι τώρα στην ανταγωνιστικότητα των εξαγωγών είναι μεν ορατή, αλλά όχι τέτοια που να ασκήσει σημαντική επίδραση στην ανάκαμψη. Γιατί αυτή η αδύναμη σχέση; Γιατί παραβλέπεται το άλλο κρίσιμο μέγεθος της ανταγωνιστικότητας, που είναι «τι παράγουμε, τι πουλάμε»; Πολιτικές του τύπου που ακολουθήθηκαν μπορούν να βελτιώσουν για λίγο διάστημα την ανταγωνιστικότητα του στενού φάσματος εξαγωγών που πραγματοποιούμε, όχι όμως το βασικό πρόβλημα της ανταγωνιστικότητας της οικονομίας συνολικότερα και του ελλείμματος του ισοζυγίου πληρωμών ειδικότερα. Πρόκειται για μια παγιδευμένη πολιτική, όχι για τους λόγους που πολλοί αναφέρουν, αλλά γιατί στην ουσία οι εξαγωγές μας σήμερα δεν έχουν προοπτικές μιας σημαντικής δυναμικής, παρά τις μειώσεις του κόστους εργασίας. Βέβαια, χωρίς αυτές, η παραγωγή και η απασχόληση θα ήσαν σε ακόμα χαμηλότερα επίπεδα απ ότι σήμερα. Η πραγματικότητα συνεπώς είναι πιο σύνθετη και μια βελτίωση της ανταγωνιστικότητας μέσα από τέτοιες πολιτικές θέτει στο τραπέζι μια σειρά από δύσκολα αναπτυξιακά ζητήματα, από τα οποία θα επισημάνω τα εξής:

Πρώτον, με τα σημερινά διαρθρωτικά χαρακτηριστικά η αύξηση των εξαγωγών που μπορεί να επιτευχθεί θα είναι περιορισμένη και η συμβολή της στην ανάκαμψη αδύναμη, για δύο λόγους. Ο πρώτος είναι ότι οι εξαγωγές έχουν χαμηλή συμμετοχή στο ΑΕΠ της χώρας. Η Ελλάδα έχει σχέση εξαγωγών αγαθών και (τουριστικών) υπηρεσιών/ ΑΕΠ γύρω στο 12%, που είναι η χαμηλότερη στην Ευρωπαϊκή Ένωση (μέσος όρος περίπου 40%). Με τις εξαγωγές στο επίπεδο αυτό, μια αύξησή τους κατά 20% θα οδηγήσει σε μια αύξηση το ΑΕΠ κατά 2,2 ποσοστιαίες μονάδες, ενώ αν η Ελλάδα είχε τον βαθμό εξωστρέφειας της ΕΕ θα σημείωνε αύξηση του ΑΕΠ κατά 8 ποσοστιαίες μονάδες. Επίσης, οι ελληνικές εξαγωγές ενσωματώνουν σε μεγάλο βαθμό εισαγόμενες εισροές. Με εξαίρεση τα αγροτικά, τα αγροτο-βιομηχανικά προϊόντα, και τις πρώτες ύλες, που αντιπροσωπεύουν το 51% των συνολικών εξαγωγών, τα υπόλοιπα βιομηχανικά προϊόντα έχουν εισαγόμενες ενδιάμεσες εισροές που μπορεί να φτάνουν και 50%-60%. Ακόμα και οι τουριστικές υπηρεσίες έχουν αρκετές εισαγόμενες εισροές, ανάλογα με το είδος και την ποιότητά τους. Αυτό σημαίνει, ότι αφ’ ενός μια εξαγωγική επέκταση θα συνοδεύεται αναγκαστικά και από μια εισαγωγική επέκταση και αφ’ ετέρου ότι η καθαρή συμβολή των εξαγωγών στην αύξηση του ΑΕΠ θα είναι σημαντικά χαμηλότερη από το 2% (ίσως το μισό). Δεύτερον, μια ουσιαστικότερη συμβολή των εξαγωγών στην ανάκαμψη απαιτεί αλλαγές στο είδος των προϊόντων και υπηρεσιών που προσφέρουμε ως χώρα. Πόσο μπορεί η πολιτική περικοπών των αμοιβών εργασίας να επηρεάσει θετικά το σημερινό φάσμα εξαγωγών της χώρας; Σε πόσο παραπάνω από το επίπεδο των 12-14 δισεκ. ευρώ μπορεί να οδηγήσει μια αύξηση του σημερινού φάσματος εξαγωγών; Σε 10%; Σε 20%; Παραπάνω; Ήδη οι εξαγωγές το 2011 σημείωσαν μια αύξηση περίπου 15% σε σχέση με το 2009, που όμως είναι ασήμαντα καλύτερη σε σχέση με άλλες χρονιές του πρόσφατου παρελθόντος. Είναι εμφανές ότι υπάρχει ένα

Τ ασοσ Γ ια ν ν ιτσησ | 2 0 1 3

89 ★

φράγμα στην εξαγωγική επέκταση που προκύπτει από την ίδια τη φύση των εξαγωγών (και της παραγωγής), και του οποίου η υπέρβαση προϋποθέτει σημαντικά διαφορετικές παραγωγικές δομές. Το σημερινό παραγωγικό πρότυπο της χώρας για προϊόντα και υπηρεσίες δέχεται εντονότατο ανταγωνισμό από χώρες χαμηλού κόστους, με αποτέλεσμα να υπάρχει μια συνεχής και ισχυρή πίεση στις αμοιβές εργασίας. Χωρίς έναν σοβαρό μετασχηματισμό ούτε η εξωστρέφεια της οικονομίας μπορεί να βελτιωθεί σημαντικά, ούτε οι αμοιβές εργασίας να ξεφύγουν προς τα επάνω σε σημαντικό βαθμό. Και τα δύο θα αυξομειώνονται γύρω από τον σημερινό τους άξονα, με εξαιρετικά αρνητικά αποτελέσματα. Ένας τέτοιος μετασχηματισμός βεβαίως δεν είναι απλός. Απαιτεί αρκετό χρόνο και στοχευμένες στρατηγικές. Δεν αποτελεί απάντηση στο σημερινό πρόβλημα της ανάκαμψης. Ωστόσο, αποτελεί απάντηση στο ζητούμενο να μην μένει η οικονομία μακροχρόνια παγιδευμένη σε χαμηλά επίπεδα παραγωγής, ανάπτυξης και ευημερίας. Αν δεν ξεκινήσει, δεν είναι το σήμερα που θα επηρεαστεί. Θα επηρεαστεί όμως το αύριο της χώρας και των εργαζόμενων.

Το «δια ταύτα» Η Ελλάδα έχει σημαντικά χαμηλότερο βαθμό εξωστρέφειας από όλες τις χώρες της ΕΕ, και αυτό είναι μια σοβαρή αδυναμία για την οικονομία. Από πλευράς εξαγωγών συνεπώς, η συμβολή στην έξοδο από την κρίση θα είναι πολύ πιο αργή απ’ ότι αν η χώρα είχε μεγαλύτερη δυνατότητα επέκτασης στις διεθνείς αγορές. Η χώρα θα αδυνατεί να επωφεληθεί από τη διεθνή ανάκαμψη, την ώρα που οι ανταγωνιστικές εντάσεις στην παγκόσμια οικονομία μεγεθύνονται. Για τον λόγο αυτό και ανεξάρτητα από τον ρόλο της εξωστρέφειας για την κρίση, είναι κρίσιμο θέμα η ελληνική παραγωγή να αναπροσανατολιστεί σε πολύ μεγαλύτερο βαθμό προς τις διεθνείς αγορές. Αυτό οδηγεί στο ερώτημα, αν οι σημερινές δομές της οικονομί-

Εργοστασιο κλωσται πεταλουδασ φωτογραφιa αθηνα κατσαμπα

ας κάνουν μια τέτοια στροφή εφικτή. Για παράδειγμα, πόσο εξωστρεφής μπορεί να γίνει μια οικονομία, όταν οι μεγαλύτερες ή πολύ μεγάλες επιχειρήσεις της είναι τόσο λίγες σε αριθμό και μικρές σε μέγεθος; Πόσο ανταγωνιστικές μπορεί να είναι οι τυπικές ελληνικές μικρομεσαίες εξαγωγικές επιχειρήσεις απέναντι στον ανταγωνισμό από την Ασία, τα Βαλκάνια ή την Ανατολική Ευρώπη ή άλλες χώρες; Πόσο όγκο εξαγωγών μπορεί να υλοποιήσει ακόμα και η πιο ανταγωνιστική τυπική ελληνική εξαγωγική επιχείρηση που θέλει να διεισδύσει σε μια μεγάλη αγορά; Οι σημερινές δομές δεν μπορούν να οδηγήσουν σε πιο σοβαρές αλλαγές στην εξωστρέφεια και τη διεθνή ανταγωνιστικότητα της χώρας. Τι αλλαγές θα απαιτούνταν, με ποια εργαλεία, τι ικανότητες υπάρχουν που θα υλοποιούσαν τέτοιες αλλαγές (επιχειρηματίες, εργατικό δυναμικό, πολιτικές και κοινωνικές δυνάμεις, υποδομές, θεσμοί, αντιλήψεις και συμπεριφορές κ.α.) είναι ερωτήματα που δεν μπορεί να απαντηθούν στα στενά όρια αυτής της προσέγγισης. ❖

Η Ελλαδα εχει

σχέση εξαγωγών αγαθών και (τουριστικών) υπηρεσιών/ΑΕΠ γύρω στο 12%, που είναι η χαμηλότερη στην ΕE (μ.ό. περίπου 40%). Με τις εξαγωγές στο επίπεδο αυτό, αύξησή τους κατά 20% θα οδηγήσει σε μια αύξηση το ΑΕΠ κατά 2,2% ενώ αν η Ελλάδα είχε τον βαθμό εξωστρέφειας της ΕΕ θα σημείωνε αύξηση του ΑΕΠ κατά 8%.

ΤΑΣΕΙΣ | 2013

ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΙΣΜΟΙ & ΤΑΣΕΙΣ | ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ

ΤΑΣΕΙΣ

★

Ελληνική οικονομία και κεφαλαιαγορές

στην εποχή

της μετάβασης Μπορεί η αβεβαιότητα για την ελληνική οικονομία να έχει υποχωρήσει, ωστόσο η ύφεση και η εκτόξευση της ανεργίας αποτελούν σχεδόν ε γ γ ε ν η π ρ ο β λ η μ α τ α της ασκούμενης πολιτικής, με την απουσία πιστωτικής επέκτασης να απομακρύνει την ανάκαμψη και σημαντικά μειωμένη κερδοφορία των εισηγμένων εταιριών. Για την Ελλάδα, το 2013 είναι έτος μετάβασης και δοκιμασίας σε πολλές πλευρές. Το δείγμα γραφής θα κρίνει την πορεία μας, αφού η κλεψύδρα δεν φτάνει μέχρι το 2014.

ν αρχή ην τα δεδομένα –ειδικά για τις κεφαλαιαγορές που επηρεάζονται σε καθοριστικό βαθμό από το μακρο-οικονομικό περιβάλλον. Έχουμε και λέμε λοιπόν, για να μπορούμε να καταλάβουμε πού οδηγεί και πού ρεαλιστικά θα θέλαμε να μας πάει το 2013: Το επίπεδο αβεβαιότητας της ελληνικής οικονομίας έχει σαφώς μειωθεί, όμως δεν λείπουν οι πιθανότητες «ατυχήματος». Βέβαια αυτό έχει μετατοπιστεί από το πεδίο της εξόδου από το ευρώ ή της χρεοκοπίας της χώρας στη δυνητική εμπλοκή των μεταρρυθμίσεων ή της εν γένει συμμόρφω-

σης στο πρόγραμμα. Και από τον ευρωπαϊκό χώρο, που μάλλον θα βρίσκεται σε ένα είδος ανήσυχης ηρεμίας, τουλάχιστον ως τον Σεπτέμβριο και τις γερμανικές εκλογές, στο ελληνικό πολιτικό και κοινωνικό τοπίο, όπου η ένταση δεν χαμηλώνει. Έχουμε κάθε λόγο να χτίσουμε πάνω στην αργή αλλά σταθερή επιστροφή της αξιοπιστίας, που αντανακλάται στην πιστοληπτική αξιολόγηση της χώρας και την αλλαγή στάσης των Ευρωπαίων εταίρων, και να αποφύγουμε βίαιες αναταράξεις από εξωγενή αίτια. Από πλευράς οικονομικής προοπτικής, με δεδομένο ότι βρισκόμαστε στο έκτο έτος ύφεσης και ότι το ΑΕΠ συρρι-

Απο τον Κωστα Μποτοπουλο, Προεδρο της Επιτροπης Κεφαλαιαγορας

κνώθηκε κατά περίπου 7% το 2012, φτάνοντας σε σωρευτική μείωση 10%-11% κατά την περίοδο 2012-2013 (έναντι εκτιμηθείσας μείωσης 4% -5% στο πρόγραμμα δημοσιονομικής προσαρμογής), ο δρόμος για την ανάκαμψη φαντάζει μακρύς. Η αδυναμία ανάπτυξης λόγω συνέχισης της ύφεσης και η εκτόξευση της ανεργίας αποτελούν τεράστια, αλλά και σχεδόν εγγενή της ασκούμενης πολιτικής, προβλήματα. Θετικά ωστόσο σημάδια συνιστούν η βελτίωση του ισοζυγίου συναλλαγών, η μείωση (με αντίστοιχες θυσίες) του κόστους εργασίας, η κινητοποίηση, τουλάχιστον σε επίπεδο ενδιαφέροντος, του διεθνούς επενδυτικού παράγοντα –που

Κ ω στασ Μ ποτοπο υ λοσ | 2 0 1 3

91 ★

αφορά σε μεγάλο βαθμό και τον χώρο του Χρηματιστηρίου. Στον τραπεζικό τομέα, η έλλειψη ρευστότητας και η αναζήτηση των σχημάτων της επόμενης μέρας αποτελούν προβλήματα και συγχρόνως στοιχήματα. Η σημασία της ανακεφαλαιοποίησης των τραπεζών είναι πρωταρχική. Ακόμα, πάντως, και επιτυχής ολοκλήρωση αυτής της διαδικασίας δεν θα σημάνει παρά αρχή της προσπάθειας, καθώς πρέπει να ακολουθήσει άρδευση της πραγματικής οικονομίας και βελτίωση του επιχειρηματικού και εμπορικού κλίματος. Χωρίς πιστωτική επέκταση προς τη πραγματική οικονομία, η προοπτική ανάκαμψης της οικονομικής δραστηριότητας, της απασχόλησης και της δημοσιονομικής εξυγίανσης θα εξακολουθεί να είναι ζοφερή. Η μείωση των οικονομικών υποχρεώσεων του κράτους έναντι του ιδιωτικού τομέα είναι επίσης ζωτικής σημασίας για την ομαλοποίηση του συστήματος πληρωμών και τη σταθεροποίηση της οικονομικής δραστηριότητας. Το επερχόμενο νέο ευρωπαϊκό πλαίσιο εποπτείας τραπεζών απαιτεί προσαρμογές αλλά δίνει και ευκαιρία βελτιώσεων. Στο Χρηματιστήριο, η συρρίκνωση της οικονομίας έχει μειώσει σημαντικά την εταιρική κερδοφορία τόσο των εταιριών του χρηματοπιστωτικού τομέα όσο και των εταιριών των άλλων τομέων επιχειρηματικής δραστηριότητας. Η πτώση της κερδοφορίας των επιχειρήσεων ήταν τόσο μεγάλη, ώστε ένα υψηλό ποσοστό μετοχών που διακινούνται στο ελληνικό χρηματιστήριο έχει ήδη μετακινηθεί σε τμήματα αγοράς του ΧΑ με περιορισμένη εμπορικότητα, δεδομένου ότι οι εκδότριες εταιρίες δεν πληρούν πλέον τις τυπικές προϋποθέσεις και απαιτήσεις συνεχούς διαπραγμάτευσης. Το ξεκαθάρισμα του «ταμπλό» και η σταθεροποίηση πάνω από τον ψυχολογικό δείκτη των χιλίων μονάδων θα πρέπει να αποτελέσουν την αρχή μιας πορείας με κύρια χαρακτηριστικά την εξυγίανση, την εξωστρέφεια, την παραγωγικότητα και την αλλαγή νοοτροπίας: το ελληνικό Χρηματιστήριο πρέπει να ξαναγίνει πρωταρχικά μέθοδος άντλησης κεφαλαίων από τις πιο υγιείς επιχειρήσεις

επ’ ωφελεία του συνόλου της οικονομίας. Οι νέοι δείκτες που έχουν ήδη εισαχθεί και τα νέα επενδυτικά εργαλεία που βρίσκονται αυτή τη στιγμή στη Βουλή μπορούν να δώσουν μια πρώτη ώθηση.

Χωρις πιστωτικη Στο επίπεδο αρμοδιότητάς μου, θεωρώ ότι αρκετά πράγματα γίνονται και αρκετά ακόμα μπορούν και πρέπει να γίνουν, και μάλιστα άμεσα: βελτίωση του νομοθετικού πλαισίου, ουσιαστική εφαρμογή των αρχών της εταιρικής διακυβέρνησης, ξεκαθάρισμα τόσο των εισηγμένων όσο και των χρηματιστηριακών εταιριών, χρησιμοποίηση του ΧΑ για τις αποκρατικοποιήσεις, συνέχιση των διμερών και διεθνών συνεργασιών, εμπέδωση μιας αίσθησης προστασίας του επενδυτικού κοινού και απονομής δικαιοσύνης από την Επιτροπή Κεφαλαιαγοράς. Τα τρία «κύματα» νομοθετικών αλλαγών (συμπεριλαμβανομένης της ορθής φορολογικής μεταχείρισης του χώρου με αντικατάσταση του φόρου υπεραξίας από έναν ενιαίο φόρο επί των χρηματοπιστωτικών συναλλαγών), η συμμετοχή στη διαδικασία ανακεφαλαιοποίησης των τραπεζών και η δημιουργία συνθηκών προσέλκυσης επενδυτών και κεφαλαίων, από την Ελλάδα και το εξωτερικό, μπορούν να θεωρηθούν ως η διακηρυγμένη φιλοδοξία προσφοράς της Επιτροπής Κεφαλαιαγοράς στη μεταβατική αυτή φάση αντιμετώπισης της κρίσης. Το 2013 είναι, γενικώς, έτος μετάβασης: χωρίς προγραμματισμένες εκλογικές αναμετρήσεις, με «κλειδωμένη» την, υπό όρους πάντα, ευρωπαϊκή βοήθεια, με ένα πρώτο μικρό «μαξιλαράκι» λόγω της αργής αλλά σταθερής επιστροφής καταθέσεων, της έναρξης της ανακεφαλοποίησης και της βελτίωσης της διεθνούς εικόνας της χώρας μας. Αλλά και με συνέχιση των πολιτικών λιτότητας, της κοινωνικής δυσπραγίας, της αδυναμίας ανάπτυξης. Η αναγκαία τόλμη για εμπροσθοβαρή μέτρα, για ουσιαστικές μεταρρυθμίσεις, για αρχή διάρρηξης του φαύλου κύκλου -αρχή που απαιτεί προεχόντως δύο πράγματα: ανάκτηση πολιτικής πρωτοβουλίας και εξοικονόμηση πόρων μέσω αυξημένης παραγωγικότητας και όχι αποκλειστικά μέσω περικοπών- συγκρούεται με

επέκταση προς τη πραγματική οικονομία, η προοπτική ανάκαμψης της οικονομικής δραστηριότητας, της απασχόλησης και της δημοσιονομικής εξυγίανσης θα εξακολουθεί να είναι ζοφερή. Η μείωση των οικονομικών υποχρεώσεων του κράτους έναντι του ιδιωτικού τομέα είναι επίσης ζωτικής σημασίας για την ομαλοποίηση του συστήματος πληρωμών και τη σταθεροποίηση της οικονομικής δραστηριότητας. εμφανείς και αφανείς αντιστάσεις, σε πολιτικό, οικονομικό και κοινωνικό επίπεδο. Βασικοί θεσμοί, με πρώτον το ίδιο το Κράτος, και θεμελιώδεις έννοιες, με βασική εκείνη της ατομικής και συλλογικής ευθύνης, θα δοκιμαστούν εκ των πραγμάτων και θα δούμε εάν θα γεμίσουν με νέο περιεχόμενο. Σε στενότερο επίπεδο, κρίσιμα δείγματα γραφής θα αποτελέσουν η διατήρηση της αυτονομίας του τραπεζικού συστήματος, η αλλαγή του φορολογικού κανόνα, τα πρώτα μέτρα εξισορρόπησης των κοινωνικών αδικιών, η επιστροφή της εμπιστοσύνης στο Χρηματιστήριο. Τίποτα δεν έχει κριθεί. Αλλά η κλεψύδρα, το έχουμε πια όλοι αντιληφθεί, δεν φτάνει μέχρι το 2014. ❖

92 ★

ΤΑΣΕΙΣ | 2013

ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΙΣΜΟΙ & ΤΑΣΕΙΣ | ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ

Μειώσεις Mισθών &

ανταγωνιστικότητα Αν η μείωση των μισθών ήταν κίνητρο προσέλκυσης επενδύσεων, τότε γιατί δεν ήρθαν ήδη; Χ ω ρ ι ς ε υ ρ υ τ α τ ε ς μ ε τ α ρ ρ υ θ μ ι σ ε ι ς σ τ η δ η μ ο σ ι α δ ι ο ι κ η σ η , τα εργασιακά και τη δικαιοσύνη, οι επενδυτές, Έλληνες και ξένοι, δεν θα έλθουν. Αντίθετα, ο αναπροσανατολισμός της πολιτικής της ΕΕ, από την έμφαση στη μείωση των αμοιβών - π ο υ ο δ η γ ο υ ν σ τ η ν α φ α ι μ α ξ η τ ης Ε λ λ α δ α ς α πο το κ α λυ τ ερ ο επιχ ειρη μ ατ ικο κ α ι ε π ι σ τ η μ ο ν ι κ ο δ υ ν α μ ι κ ο τ η ς - στην κάλυψη της απόστασης από τις καλύτερες πρακτικές στην εκπαίδευση, την προώθηση της επιχειρηματικότητας και την ενθάρρυνση της έρευνας και καινοτομίας, θα προωθούσε την ανάπτυξη και τη βιωσιμότητα του δημοσίου χρέους.

Τυπογραφειο Χαιδεμενοσ φωτογραφια αθηνα κατσαμπα

Μ ι χ αλησ Χαλιασοσ | 2 0 1 3

93 ★

Απο τον Μιχαλη Χαλιασο, Καθηγητη του Πανεπιστημιου Goethe της Φραγκφουρτης, Διευθυντη του Center for Financial Studies

προώθηση της ανταγωνιστικότητας στη διεθνή αγορά αγαθών και υπηρεσιών, ιδιαίτερα στις δημοσιονομικά προβληματικές χώρες, αποτελεί στόχο της Ευρωπαϊκής Ένωσης και προϋπόθεση για τη βιωσιμότητα και μακροπρόθεσμη αποπληρωμή του δημοσίου χρέους. Εκ πρώτης όψεως, οι μαζικές οριζόντιες μειώσεις μισθών φαίνεται να προωθούν την ανταγωνιστικότητα, μέσω μείωσης του κόστους εργασίας ανά μονάδα προϊόντος, και να μειώνουν το δημοσιονομικό έλλειμμα, μέσω μείωσης των δαπανών του Δημοσίου. Με μια δεύτερη ματιά, όμως, οι οριζόντιες μειώσεις μισθών έχουν προχωρήσει στην Ελλάδα πολύ περισσότερο από όσο χρειαζόταν, προσφέροντας άλλοθι έναντι της Τρόικας για μεταρρυθμίσεις που ακόμη δεν εφαρμόστηκαν αλλά υποσκάπτοντας την ανταγωνιστικότητα και τη δυνατότητα μείωσης του χρέους μέσω βιώσιμης οικονομικής ανάπτυξης. Αναπτύσσεται στο εξωτερικό η άποψη ότι η προώθηση της ανταγωνιστικότητας ταυτίζεται με τη μείωση της τιμής των ελληνικών προϊόντων. Το εργασιακό κόστος παραγωγής ανά μονάδα προϊόντος έχει τους μισθούς στον αριθ-

Η ανταγωνιστικοτητα

ως προς το επίπεδο τιμών εξακολουθεί να είναι μικρότερη από το 1999. Με βάση όμως τον σχετικά μικρό ρόλο των εγχώριων τιμών παραγωγής λόγω περιορισμένης παραγωγικής βάσης, πολλών εισαγωγών και έμμεσων φόρων, αυτό δείχνει περισσότερο το πόσο μη ανταγωνιστική είναι η Ελλάδα ως τόπος εγκατάστασης ενός νοικοκυριού και λιγότερο το πόσο ανταγωνιστική είναι η παραγωγική μας οικονομία.

94 ★

ΤΑΣΕΙΣ | 2013

ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΙΣΜΟΙ & ΤΑΣΕΙΣ | ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ

Οι οριζοντιες

Διάγραμμα 1 Μεταβολή Εναρμονισμένου Δείκτη Ανταγωνιστικότητας ΕΚΤ από πρώτο τρίμηνο 1999 Χώρες της Ευρωζώνης, με βάση το Μοναδιαίο Κόστος Εργασίας Σε τρία τρίμηνα: 2009:4, 2011:4, 2012:2 Πηγή: Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα, Statistical Data Warehouse

μητή και την παραγωγικότητα στον παρονομαστή. Με βάση τη μεγάλη καθυστέρηση και απροθυμία για σημαντικές μεταρρυθμίσεις στην Ελλάδα, που θα αύξαναν την παραγωγικότητα, οι ξένοι προωθούν και αποδέχονται τις δραστικές μειώσεις μισθών ως μέτρο αύξησης ανταγωνιστικότητας και μείωσης δαπανών. Το αλλεπάλληλο, όμως, των μειώσεων είναι δύσκολο να αποδοθεί σε αποκατάσταση της ανταγωνιστικότητας. Με βάση το μοναδιαίο κόστος εργασίας η Ελλάδα ήταν, στα μέσα του 2012, μια από τρεις μόνο χώρες της ευρωζώνης που αύξησαν την ανταγωνιστικότητά τους σε σχέση με το 1999 και υπολειπόταν μόνο της Γερμανίας σε μέγεθος αύξησης. Μάλιστα, στα τέλη του 2011, ήταν ήδη στο μέσο της Ευρωζώνης, χωρίς τις μειώσεις μισθών του 2012. (Στο διάγραμμα 1, φαίνεται η μεταβολή ανταγωνιστικότητας από το πρώτο τρίμηνο του 1999, για κάθε χώρα της Ευρωζώνης, σε τρείς χρονικές στιγμές: το τελευταίο τρίμηνο του 2009, οπότε και ξέσπασε η κρίση, το τελευταίο του 2011 και το δεύτερο τρίμηνο του 2012).

Υπάρχουν οφέλη; Η γνώμη των δανειστών επηρεάζεται επίσης από το ότι η ανταγωνιστικότητα ως προς το επίπεδο τιμών (Δείκτης Τιμών Καταναλωτή: ΔΤΚ) εξακολουθεί να είναι μικρότερη από το 1999 και στο μέσο της Ευρωζώνης ως προς το μέγεθος μεταβολής. Με βάση όμως τον σχετικά μικρό ρόλο των εγχώριων τιμών παραγωγής στον ΔΤΚ λόγω περιορισμένης παραγωγικής βάσης, πολλών εισαγωγών και έμμεσων φόρων, αυτό δείχνει περισσότερο το πόσο μη ανταγωνιστική είναι η Ελλάδα ως τόπος εγκατάστασης ενός νοικοκυριού και λιγότερο το πόσο ανταγωνιστική είναι η παραγωγική μας οικονομία. Οι μεγάλες οριζόντιες μειώσεις μισθών πλήττουν την παραγωγικότητα και τις δυνατότητες δημιουργίας ευρείας και δυναμικής βάσης παραγωγής με καινοτομία και εξαγωγική προοπτική. Οριζόντιες μειώσεις μισθών οδηγούν σε μείωση της αναμενόμενης παραγωγικότητας, επειδή αποχωρούν οι καλύτεροι, αποθαρρύνεται η παραγωγική εργασία των υπολοίπων και

μειώσεις μισθών έχουν προχωρήσει στην Ελλάδα πολύ περισσότερο από όσο χρειαζόταν, προσφέροντας άλλοθι έναντι της Τρόικας για μεταρρυθμίσεις που ακόμη δεν εφαρμόστηκαν αλλά και υποσκάπτοντας την ανταγωνιστικότητα και τη δυνατότητα μείωσης του χρέους μέσω βιώσιμης οικονομικής ανάπτυξης. δυσχεραίνεται η προσέλκυση αξιόλογων νέων. Η μαζική μετανάστευση νέων και πεπειραμένων στελεχών της Ελλάδας στο εξωτερικό είναι αποτέλεσμα όχι μόνο της ανεργίας αλλά και του επιπέδου των αμοιβών και θα συνεχίζεται όσο οι οικονομικές προοπτικές είναι περιορισμένες. Η καινοτομία, η εφευρετικότητα, η πρωτότυπη σκέψη και η ποιοτική εργασία διακρίνουν άτομα που τα διεκδικεί και το εξωτερικό, σε μια ολοένα πιο διεθνοποιημένη αγορά εργασίας. Μήπως η μείωση των μισθών θα φέρει ξένες εταιρείες ή θα επαναπατρίσει ελληνικές; Αν ναι, τότε γιατί δεν ήρθαν ήδη; Πέραν του μισθού, σημαντικούς παράγοντες αποτελούν η ευκολία ίδρυσης και λειτουργίας επιχειρήσεων, η προστασία των επενδυτών, η διαφθορά του δημοσίου τομέα και οι εργασιακές σχέσεις. Η Ελλάδα βρίσκεται στην 78η θέση ως προς τον (αναθεωρημένο) δείκτη ευκολίας στη λειτουργία επιχειρήσεων της Παγκόσμιας Τράπεζας, στην 146η για ίδρυση επιχειρήσεων και στην 117η για προστασία επενδυτών. Στην κατάταξη θεωρούμενης διαφθοράς της Διεθνούς Διαφάνειας, η

Μ ι χ αλησ Χαλιασοσ | 2 0 1 3

95 ★

Ελλάδα βρίσκεται στην 94η θέση, ισόβαθμη με το Τζιμπουτί, την Κολομβία και τη Σενεγάλη. Χωρίς ευρύτατες μεταρρυθμίσεις στη δημόσια διοίκηση, τα εργασιακά και τη δικαιοσύνη, οι επενδυτές, Έλληνες και ξένοι, δεν θα έλθουν. Η αύξηση της ελληνικής ανταγωνιστικότητας απαιτεί προσέλκυση δυναμικών επιχειρήσεων και παραγωγικών εργαζομένων. Η σύνδεση μισθών με την παραγωγικότητα, η καλύτερη εκπαίδευση, πανεπιστημιακή και τεχνική, η ουσιαστική προώθηση της επιχειρηματικότητας και η ενθάρρυνση της έρευνας και καινοτομίας πρέπει να υποκαταστήσουν τις επιδρομές στους μισθούς ως μέσα βελτίωσης της ανταγωνιστικότητας. Για παράδειγμα, οι δαπάνες για έρευνα και ανάπτυξη ήταν κυρίως δημόσιες και γύρω στο 0.5% του ΑΕΠ πριν την κρίση. Ο μέσος όρος στην ΕΕ των 27 το 2009 ήταν 2% και περίπου τα 2/3 του προέρχονταν από επιχειρήσεις. Ο αναπροσανατολισμός της πολιτικής της Ευρωπαϊκής Ένωσης προς κά-

Διάγραμμα 1

Παραγωγικότητα Εργατικού Δυναμικού (με βάση τον εργαζόμενο) Πηγή: Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα, Statistical Data Warehouse

λυψη των αποστάσεων σε αυτούς τους τομείς μπορεί να προωθήσει την ανάπτυξη και τη βιωσιμότητα του δημοσίου χρέους, σε αντίθεση με την εμμονή σε

Τυπογραφειο Χαιδεμενοσ φωτογραφια αθηνα κατσαμπα

οριζόντιες μειώσεις μισθών που οδηγούν στην αφαίμαξη της Ελλάδας από το καλύτερο επιχειρηματικό και επιστημονικό δυναμικό που διαθέτει. ❖

ΤΑΣΕΙΣ | 2013

ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΙΣΜΟΙ & ΤΑΣΕΙΣ | ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ

ΤΑΣΕΙΣ

★

Σήμερα αναρωτιόμαστε για μια ακόμα φορά, ποιοί είμαστε, τί μας έχει απομείνει από το παρελθόν μας και κ υ ρ ι ω ς , π ο υ π α μ ε . Καθώς η οικονομική άνεση μετέτρεψε τους Έλληνες σε μαλθακούς καταναλωτές, η ελπίδα είναι ότι η διαπαιδαγώγηση της τωρινής ανέχειας ίσως καταστήσει την ε π ο μ ε ν η γ ε ν ι α π ιο λ ι τ οδ ι α ι τ η α λ λ α κ α ι π ι ο ε φ ε υ ρ ε τ ι κ η , μακριά από τα πρότυπα των ευνοημένων της δεύτερης και τρίτης μεταπολεμικής γενιάς –για τους οποίους η εχθρότητα για τους νόμους και την πολιτική συναίνεση έγινε ένα είδος ιδεολογικής ορθοδοξίας.

Θ α ν οσ Μ . Β ερεμησ | 2 0 1 3

97 ★

Απο τον Θανο Μ. Βερεμη, Αντιπροεδρο του ΕΛΙΑΜΕΠ

Τα Διδάγματα της Κρίσης

την Ελλάδα η κατακερματισμένη κοινωνία υπήρξε ο πραγματικός εχθρός εντός των τειχών. Μισεί το κράτος δικαίου και αντιτίθεται σε οποιονδήποτε καταναγκασμό που περιορίζει την αυθαιρεσία. Αν ο παραδοσιακός μπαμπάς, ήταν ο βιοπαλαιστής με αυστηρή αλλά συνεπή διεύθυνση του οίκου του, ο νέος γονεύς είναι συχνά καταχρεωμένος καταναλωτής που δεν προσφέρει στους δικούς του πρότυπο συμπεριφοράς. Τα παιδιά με τη σειρά τους συχνά αντιγράφουν την παραβατικότητα των γονέων και όσα είναι αποσυνάγωγα του συστήματος, προσπαθούν να το πολεμήσουν με βανδαλισμούς. Χαρακτηριστικό παράδειγμα της σύγχυσης η οποία επικρατεί είναι η επανάληψη αντιαυταρχι-

κών συνθημάτων που προέρχονται από άλλες παρωχημένες εποχές.[1] Η ήττα της Ν.Δ. η οποία υποσχόταν στους ψηφοφόρους δάκρυα και θυσίες στις εκλογές της 4ης Οκτωβρίου 2009, ήταν αναμενόμενη. Όμως, η στάση των νικητών του ΠΑΣΟΚ δεν ήταν. Ο νέος πρωθυπουργός, Γιώργος Παπανδρέου είχε δηλώσει προεκλογικά ότι «χρήματα υπάρχουν», βρέθηκε όμως σταδιακά αντιμέτωπος με το ελληνικό χρέος σε όλο του το μεγαλείο. Στην κακή δημοσιονομική διαχείριση της Ν.Δ. ερχόταν να προστεθεί η βραδύτατη αφύπνιση της νέας κυβέρνησης. Το Center for European Reform (CER) αποτιμούσε με μελανά χρώματα την πορεία της Ελλάδας στην ΕΕ και τη δεκαετία στην Ευρωζώνη.[2] «Η χώρα καθυστερεί στην υιοθέτηση νέων τεχνολογιών, βρα-

δυπορεί στην εκπαιδευτική πολιτική, εφαρμόζει ένα ρυθμιστικό σύστημα που είναι δυσμενέστερο από αλλού για την επιχειρηματικότητα και διατηρεί εμπόδια στις αγορές προϊόντων». [3] Ο διπλασιασμός του δημοσιονομικού ελλείμματος, από 6% σε 12,7% που ανακάλυψε η κυβέρνηση Παπανδρέου, απέδειξε την αναξιοπιστία των δημοσίων στατιστικών. Από τα μέσα Νοεμβρίου 2009 τα επιτόκια στα ξένα δάνεια άρχισαν την ανοδική τους πορεία χωρίς επιστροφή. Από τις 11 Μαρτίου 2010 η ΕΕ δήλωνε πλέον τη συμπαράστασή της στη χειμαζόμενη Ελλάδα. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, αμάθητη σε τέτοια προβλήματα της Ευρωζώνης κάλεσε σε βοήθεια το έμπειρο Διεθνές Νομισματικό Ταμείο.[4] Η χρηματοπιστωτική κρίση και η έλλειψη ανταγωνι-

ΤΑΣΕΙΣ | 2013

ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΙΣΜΟΙ & ΤΑΣΕΙΣ | ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ

ΤΑΣΕΙΣ

★

Πολλοι από τους νέους αυτους ελληνες,

που δεν γνώρισαν από τις οικογένειές τους παρά μόνο τη διαπαιδαγώγηση της ανέχειας, πέρασαν στα παιδιά τους την αυταρέσκεια του γρήγορου πλουτισμού και την περιφρόνηση για οποιοδήποτε εμπόδιο θέτει η νομιμότητα στην ασυδοσία. στικότητας, αποκάλυψαν τη χρεοκοπία του ελληνικού πολιτικού προσωπικού, της κοινωνικής συγκρότησης καθώς και το έλλειμμα της αρετής μας. Οι πολιτικοί ηγέτες οι οποίοι θα έπρεπε να είχαν επωφεληθεί από τις εκσυγχρονιστικές ευκαιρίες της δεκαετίας του ‘80 και της εισόδου στην ΕΟΚ, μας εξέτρεψαν τότε σε βίο τριφηλό, χτισμένο πάνω σε δάνεια. Η εικονική εκείνη ευημερία κατέστησε τους περισσότερους Έλληνες αμέριμνους καταναλωτές αγαθών, χωρίς σκέψη για τη βελτίωση της ελληνικής ανταγωνιστικότητας. Όταν η Ελλάδα έγινε δεκτή στην Ευρωζώνη η πολιτική της θα έπρεπε να στραφεί κυρίως προς την ενίσχυση της ανταγωνιστικότητας των προϊόντων και των υπηρεσιών της αφού είχε απολέσει πια τη δυνατότητα υποτίμησης του νομίσματος. Όμως το ισοζύγιο διεθνών συναλλαγών της χώρας επιδεινώθηκε και η οικονομία κάλυπτε τα ελλείμματα της με χαμηλότοκους αρχικά δανεισμούς από το εξωτερικό. Όπως επισημαίνει ο δημοσιογράφος Μπάμπης Παπαδημητρίου, σε χώρα 10,8 εκατομμυρίων κατοίκων, μόνο 3,2 εκατομμύρια φροντίζουν για να πληρωθούν οι ανάγκες όλων των άλλων, συνταξιούχων, ανέργων, παιδιών και αναπήρων.[5] Σε αυτό τον μικρό αριθμό πέφτει και όλο το βάρος της εξυπηρέτησης των δανείων. Η ένταξη στην ΟΝΕ η οποία μείωσε το κόστος δανεισμού, συνοδεύτηκε από αύξηση του δημόσιου τομέα, των μισθών και των παροχών κατανάλωσης που χειροτέρεψε το εμπορικό μας ισοζύγιο. Παράλληλα, «το κόστος του κρατικοδίαιτου συνδικαλισμού στις μεγάλες ΔΕΚΟ, πέρασε στην παραγωγική διαδικασία, στις τιμές και εντέλει, στον τρόπο ζωής και από εκεί

σε ολόκληρο το σύστημα αμοιβών».[6]

Ελληνική μοναξιά στην κρίση Όσο η διεθνής κατάσταση ήταν ευνοϊκή και τα επιτόκια δανεισμού χαμηλά, τα δάνεια και η κατανάλωση βοηθούσαν την οικονομική ανάπτυξη και συνεπώς την εξυπηρέτηση των χρεών. Η διεθνής χρηματοπιστωτική κρίση του 2008 έκανε την ελληνική φούσκα να σκάσει και μαζί και η εικονική μας ανάπτυξη.[7] Σε λίγα χρόνια η εικόνα άλλαξε ριζικά. Τα επιτόκια (ή spreads) απογειώθηκαν και η ταμειακή ανεπάρκεια της χώρας έγινε αισθητή. Την άνοιξη πλέον του 2010 η κυβέρνηση Γ. Παπανδρέου αδυνατούσε να αναχρηματοδοτήσει τα ληξιπρόθεσμα χρέη της και τα τρέχοντα ελλείμματα. Η στάση πληρωμών θα αποτελούσε άτακτη χρεοκοπία, έτσι η χώρα κατέφυγε στη συνδρομή της ΕΕ και του ΔΝΤ. Παρά τα όσα λέγονται για τα ελλείμματα του Ευρωπαϊκού Νότου, η μοναξιά μας στην κρίση είναι φανερή από τα επιτόκια των ομολόγων των χωρών που βρίσκονται σε σχετική, αλλά όχι ίσου μεγέθους κατάσταση με μας. Το επιτόκιο της Ιταλίας (12 Φεβρουαρίου 2012) ήταν 5,47%, της Ισπανίας 5,19%, ενώ της Ελλάδας έφτασε το 32,53%. Τα ελλείμματα της Ελλάδας στον δημόσιο προϋπολογισμό και στο ισοζύγιο διεθνούς εμπορίου είναι πιο απαιτητικά. Το πρώτο μπορεί να αντιμετωπιστεί με μείωση των δαπανών και αύξηση των φόρων, ενώ το δεύτερο με μείωση μισθών και αύξηση της παραγωγικότητας.[8] Η Ευρωζώνη αποφάσισε το ενιαίο νόμισμα πριν δημιουργήσει έναν ισχυρό κεντρικό προϋπολογισμό και το αντί-

στοιχο της ομοσπονδιακής αποθεματικής τράπεζας των ΗΠΑ, ώστε να είναι σε θέση να αντιμετωπίσει κρίσεις σαν την ελληνική. Όπως φαίνεται από τις ευρωπαϊκές αντιδράσεις στο ελληνικό πρόβλημα η ευρωζώνη μάθαινε το μάθημα της διάσωσης καθοδόν. Μολονότι το πρώτο Μνημόνιο (Ιούνιος 2011) δεν προσέφερε δανεισμό αναλόγου ύψους με τις ελληνικές ανάγκες, επέβαλε μέτρα περιστολής των κρατικών δαπανών που θα μείωναν τα δημοσιονομικά ελλείμματα. Η δέσμευση της ελληνικής κυβέρνησης έναντι των δανειστών της είχε ως εξής: 1) Να εκλογικεύσει το ρυθμιστικό σύστημα απελευθερώνοντας την αγορά ενέργειας, αναδιαρθρώνοντας τον ΟΣΕ, ενσωματώνοντας κοινοτικές οδηγίες στο εθνικό δίκαιο, μειώνοντας τη γραφειοκρατία, ανοίγοντας τα κλειστά επαγγέλματα. 2) Να μεταρρυθμίσει τη Δημόσια Διοίκηση, εφαρμόζοντας την κοινοτική νομοθεσία στις δημόσιες προμήθειες και αλλού, να καθιερώσει μηχανισμούς ανεξάρτητης αξιολόγησης ατόμων και υπηρεσιών ακόμα και με μείωση του δημόσιου τομέα. 3) Να αναμορφώσει τις εργασιακές σχέσεις στον ιδιωτικό τομέα. 4)Να αλλάξει τις δομές του ασφαλιστικού συστήματος με σκοπό να βελτιωθούν οι δημοσιονομικές προοπτικές της χώρας. [9] Αν εξαιρέσει κανείς το ασφαλιστικό, η κυβέρνηση του ΠΑΣΟΚ συνέχισε την εξοντωτική φορολογική επιδρομή στα ευάλωτα οικονομικά στρώματα και εβράδυνε σε όλα τα παραπάνω μέτρα. Ωστόσο η «εσωτερική» υποτίμηση με τη μείωση των μισθών οδήγησε σε βελτίωση κάποιων δεικτών εξαγωγών. Απέχουμε ωστόσο από την δημιουργία πρωτογενών πλεονασμάτων που θα επιτρέψουν την αποπληρωμή του χρέους μας.[10] Η κυβέρνηση Λουκά Παπαδήμου, που σχηματίστηκε με την περιπετειώδη στήριξη ΠΑΣΟΚ, Ν.Δ. και ΛΑΟΣ, οδήγησε τη χώρα με επιτυχία στη διαπραγ-

Θ α ν οσ Μ . Β ερεμησ | 2 0 1 3

99 ★

μάτευση με τους δανειστές μας για το κούρεμα του χρέους των 355 δισ. ευρώ κατά 107 δισ. Στη θέση των δανειστών μας μπήκαν οι φορολογούμενοι Ευρωπαίοι οι οποίοι μας δανείζουν 130 δισ. ευρώ επιπλέον των 110 δισ. που έχουν ήδη εγκρίνει (συνολικά 240 δισ. ευρώ). [11] Οι απαιτήσεις των λαών-δανειστών μας δεν διαφέρουν από αυτές που αναφέραμε παραπάνω. Θα καταφέρουμε άραγε να ανταποκριθούμε στις προσδοκίες τους αλλά κυρίως στις ελπίδες των επιγενομένων ότι η Ελλάδα θα επανέλθει σε μια ομαλότερη τροχιά, πάντα μέσα στην Ευρωζώνη και την ΕΕ.; Μια Ελλάδα με χρηστές πολιτικές ηγεσίες, κράτος δικαίου και κοινωνία πολιτών και όχι αρματολών είναι τα διακυβεύματα του 2013.

Κρατούσα νοοτροπία και κριτική μιας γενιάς Όσοι από εμάς γεννήθηκαν τα τελευταία χρόνια του πολέμου και ήταν μικροί για να θυμούνται τον εμφύλιο, έζησαν την πιο καλή περίοδο της ευρωπαϊκής ιστορίας. Δεκαετίες ανασυγκρότησης, ανάπτυξης, ευκαιριών, ελπίδας και τέλος υλικής ευμάρειας. Η οικονομική άνεση που προπολεμικά περιοριζόταν σε μερικές δεκάδες οικογενειών, διαχύθηκε σε ευρύτερα κοινωνικά στρώματα ώστε τα διαμερίσματα και μετά τα αυτοκίνητα και τα ταξίδια στο εξωτερικό για ψώνια, να γίνουν κοινός τόπος. Από λαός σκληραγωγημένος στις κακουχίες και την ξενιτιά, οι Έλληνες μεταμορφώθηκαν σταδιακά σε μαλθακούς καταναλωτές. Και πολλοί από τους νέους αυτούς Έλληνες που δεν γνώρισαν από τις οικογένειές τους παρά μόνο τη διαπαιδαγώγηση της ανέχειας, πέρασαν στα παιδιά τους την αυταρέσκεια του γρήγορου πλουτισμού και την περιφρόνηση για οποιοδήποτε εμπόδιο θέτει η νομιμότητα στην ασυδοσία. Όταν οι απαγορεύσεις της αστικής κοινωνίας και η ηθική του στυλοβάτη της οικογένειας έχασαν την αξιοπιστία τους, οι πρώτοι που το κατάλαβαν ήταν τα παιδιά. Έτσι για τους ευνοημένους γόνους της δεύτερης και της τρίτης μεταπολεμικής γενεάς, η εχθρότητα για τους νόμους και την πολιτική συναίνεση έγινε

ένα είδος ιδεολογικής ορθοδοξίας. Η μετάλλαξη των αστών συνέπεσε και με την κακή συνείδηση δεξιών γόνων για την κακομεταχείριση της αριστεράς. Καθώς μάλιστα οι αριστεροί κυριαρχούν μεταπολεμικά στον κόσμο της διανόησης, η αποκατάσταση τους έγινε ένα ακόμα στοιχείο της νέας ορθοδοξίας. Δυστυχώς η μεταπολιτευτική αριστερά αποτέλεσε πρόσθετο σύμπτωμα της συμβατικής μας σκέψης. Όχι μόνο δεν κομίζει τίποτα σχετικό με τα σημερινά μας προβλήματα αλλά αναμασάει τις πιο ξεπερασμένες ιδέες της επαναστατικής αυταρχικότητας. Μέσα στα τέσσερα τελευταία χρόνια μεταμορφωθήκαμε σε κοινωνία με 1.300.000 συμπολίτες χωρίς κανένα εισόδημα, αριθμός υπερδιπλάσιος από εκείνον του 2007 (Κ. Καλλίτσης, 13/01/13). Αναρωτιόμαστε για μια ακόμα φορά στη νεότερη ιστορία μας, ποιοί είμαστε, τί μας έχει απομείνει από το παρελθόν μας και κυρίως, πού πάμε. Η Ευρωπαϊκή Ένωση υπήρξε μια σταθερή για μας αξία και γι’ αυτό στη σημερινή καταχνιά παραμένει ένας φάρος προσανατολισμού. Δεν υπόσχεται όμως η ΕΕ επιστροφή στις μέρες των χαμηλότοκων δανείων που χρηματοδοτούσαν τις καταναλωτικές μας συνήθειες. Η διαπαιδαγώγηση της ανέχειας ίσως καταστήσει την επόμενη γενιά πιο λιτοδίαιτη και λιγότερο απαιτητική, αλλά και πιο εφευρετική. Στο μεταξύ τα προϊόντα της προβληματικής διαπαιδαγώγησης εισέρχονται ήδη στην πολιτική. Διεκδικητικοί, συχνά ανεπάγγελτοι, μεγαλωμένοι χωρίς γνώση του κόσμου που μας περιβάλλει. Ποιοί θα αντικαταστήσουν άραγε την προβληματική ηγεσία της σήμερον; Αισιοδοξία προκαλεί το γεγονός ότι ο νόμος Διαμαντοπούλου αρχίζει να αποδίδει εξαιρετικά Διοικητικά Συμβούλια για τα ΑΕΙ και ΤΕΙ. Εξέχοντες Έλληνες της διασποράς προθυμοποιούνται να υπηρετήσουν την πατρίδα. Θα χρειαστούν ωστόσο αρκετά χρόνια ώσπου το σωτήριο αυτό μέτρο αρχίσει να αποδίδει καρπούς. Στο μεταξύ κάποιοι αριστείς της επιστήμης θα πρέπει να εγκαταλείψουν τον εφησυχασμό και τη βολή τους για να ασχοληθούν με τα κοινά. ❖

[1] Θ. Βερέμης, «Οι χειρότεροι είναι γεμάτοι ηχηρό πάθος…», Καθημερινή, 18 Ιανουαρίου 2009. [2] Από το βιβλίο του Π. Καζάκου, Από τον ατελή εκσυγχρονισμό στην κρίση, Αθήνα, Πατάκης, 2010, σ. 176, CER, The Lisbon Scorecard VII, Will Globalization leave Europe stranded?, London, Feb. 2007. [3] Στο ίδιο. [4] Καζάκος, σ. 188-225. [5] «Δύο ερωτήσεις για τις εκλογές», Καθημερινή, 18 Μαρτίου 2012. [6] Γιώργου Κύρτσου, «Γιατί αυξάνεται η ανεργία», City Press, 1 Φεβρουαρίου 2012. [7] Μπάμπης Παπαδημητρίου, «Τρεις δεκαετίες χαμένες», Καθημερινή, 15 Ιανουαρίου 2012. [8] Δ. Βαγιανού, Γιάννη Ιωαννίδη και Μιχάλη Χαλιάσου, «Τί μας λείπει;», Καθημερινή, 12 Φεβρουαρίου 2012. [9] Π. Καζάκος, Μετά το Μνημόνιο, Παπαζήσης, 2011, σ. 82. Βλ. επίσης Γιάννης Βούλγαρης, Η μοιραία πενταετία. Η πολιτική της αδράνειας 20042009, Πόλις, 2011, ιδιαίτερα σελίδες 395-399. [10] Στο ίδιο, σ. 139-149. Για μια έξοχη ανάλυση της ιστορίας του χρέους μας βλ. Πάσχου Μανδραβέλη, «Η οικονομική ομοιοπαθητική», Καθημερινή, 29 Ιανουαρίου 2012. Στο άρθρο του «Χρέος μας να αντέξουμε» (Καθημερινή, 29 Ιανουαρίου 2012) ο Νίκος Κωνσταντάρας μιλάει με αισιοδοξία για την πτώση του ελλείμματος της γενικής κυβέρνησης από το 2009 έως σήμερα. [11] Κώστα Καλλίτση, «Υπάρχει κίνδυνος να χάσουμε το στοίχημα», Καθημερινή, 26 Φεβρουαρίου 2012.

οσο η διεθνής

κατάσταση ήταν ευνοϊκή και τα επιτόκια δανεισμού χαμηλά, τα δάνεια και η κατανάλωση βοηθούσαν την οικονομική ανάπτυξη και συνεπώς την εξυπηρέτηση των χρεών. Η διεθνής χρηματοπιστωτική κρίση του 2008 έκανε την ελληνική φούσκα να σκάσει και μαζί και η εικονική μας ανάπτυξη.

100

ΤΑΣΕΙΣ | 2013

ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΙΣΜΟΙ & ΤΑΣΕΙΣ | ΔΥΝΑΜΙΚΟ ΕΡΕΥΝΑΣ

ΤΑΣΕΙΣ

★

Επιστήμη και Έρευνα

Eλληνικό

συγ κριτι κό πλεονέκτημα

Η Ελλάδα, παρά την αντίθετη γενική αντίληψη, π α ρα γ ε ι σ η μ α ν τ ι κ ο ε ρ ε υ ν η τ ι κ ο ε ρ γ ο . Αναλογικά με τα ποσά που δαπανώνται για έρευνα και ανάπτυξη, η παραγωγικότητα της εγχώριας έρευνας -όπως μετράται με τη συμμετοχή της στο καλύτερο 1% των δημοσιεύσεων με βάση της ευτεροαναφορές- είναι υψηλότερη από άλλων προηγμένων χωρών. Ωστόσο, δεν προσελκύει ξένες επενδύσεις στην έρευνα και βρίσκεται στις τελευταίες θέσεις στην ΕΕ στην απορρόφηση κονδυλίων έρευνας στη βιομηχανία. Η αντιμετώπιση των παραγόντων που δρουν ανασχετικά στην αξιοποίηση της εγχώριας έρευνας α π ο τ ε λ ε ι ε ν α α κ ο μ α σ τ ο ι χ η μ α γ ι α τ η χ ω ρα .

Π ερι κ λησ Γ κ ογ κ ασ , Β ασιλειοσ Π λα κ α ν δ αρασ | 2 0 1 3

101 ★

το πλαίσιο της δύσκολης κατάστασης που βρίσκεται η χώρα εδώ και τρία χρόνια, επικρατεί μια συνολική αμφισβήτηση και ένα γενικότερο κλίμα απαισιοδοξίας και απαξίωσης των θεσμών. Η περίφημη ανάπτυξη καθυστερεί και οι ενέργειες που σχεδιάζονται και υλοποιούνται έχουν καθαρά αντιπαραγωγικό χαρακτήρα. Μέσα στο γενικότερο αυτό αρνητικό κλίμα και παρά την πενιχρή χρηματοδότηση συγκριτικά με τους αντίστοιχους του εξωτερικού, έχουν μπει στο στόχαστρο και τα πανεπιστημιακά ιδρύματα της χώρας καθώς και οι ερευνητικοί φορείς, οι οποίοι συνεχίζουν αγόγγυστα να παράγουν σημαντικότατο επιστημονικό έργο. Με αφορμή την πρόσφατη δημοσίευση του εγκυρότατου επιστημονικού περιοδικού Nature, αν επικεντρωθούμε στους αριθμούς που απεικονίζουν αντικειμενικά την αλήθεια πέρα από προκαταλήψεις και ιδεοληψίες διαφαίνεται ποιο είναι πραγματικά το συγκριτικό πλεονέκτημα της χώρας. Παρά το γεγονός ότι η Ελλάδα βρίσκεται στην 38η θέση παγκοσμίως από πλευράς χρηματοδότησης της έρευνας και ανάπτυξης (αξιοποιώντας σε αυτή μόλις το 0,6% του ΑΕΠ της) οι ερευνητές μας δημοσίευσαν το 2012 (μέσα στην κρίση) 9.840 άρθρα σε διεθνή επιστημονικά περιοδικά, οδηγώντας τη χώρα μας στην 19η θέση παγκοσμίως στην κατάταξη από πλευράς ερευνητικού έργου. Επίσης η Ελλάδα κατατάσσεται στην 13η θέση με 1,13% των συνολικών δημοσιεύσεων όσον αφορά το καλύτερο 1% των δημοσιεύσεων για το 2012 με βάση τις ετεροαναφορές τους. Δηλαδή η Ελλάδα προηγείται ερευνητικά άλλων προηγμένων χωρών όπως η Ιταλία, ο Καναδάς, η Ισπανία και η Γαλλία. Θα πρέπει να σημειωθεί

Απο τους: Περικλη Γκογκα, Επικουρο Καθηγητη του Δημοκριτειου Πανεπιστημιου Θρακης

Η σχετικη

παραγωγικότητα της Ελλάδας στην έρευνα είναι 4 φορές μεγαλύτερη από της Γαλλίας και 2,6, 2,2 και 2,1 φορές μεγαλύτερη από του Καναδά, της Ιταλίας και της Ισπανίας αντίστοιχα! ότι ο Καναδάς δαπάνησε μόνο για το 2011 το 1,8% του ΑΕΠ του στην έρευνα, η Ιταλία το 1,1%, η Γαλλία το 1,9% και η Ισπανία το 1,3%. Αναφερόμενοι στα ποσά που δαπανήθηκαν, η Ελλάδα δαπάνησε μόλις 1,7 δισ. δολ., έναντι 24,3 δισ., 19 δισ., 42,2 δισ. και 17,2 δισ. αντίστοιχα! Προκύπτει επομένως ότι οι χώρες αυτές δαπάνησαν για την έρευνα από 10 έως 25 φορές περισσότερα χρήματα από την Ελλάδα. Όπως βλέπουμε και στον παρακάτω πίνακα, για κάθε κορυφαία δημοσίευση ο Καναδάς δαπάνησε 475 χιλ. δολ., η Ιταλία 392 χιλ., η Γαλλία 736 χιλ., η Ισπανία 382 χιλ. και η Ελλάδα μόλις 183 χιλ. Σύμφωνα με την τελευταία στήλη του πίνακα,η σχετική παραγωγικότητα της Ελλάδας στην έρευνα είναι 4,02 φορές μεγαλύτερη από της Γαλλίας και 2,60, 2,15 και 2,09 φορές μεγαλύτερη από του Καναδά, της Ιταλίας και της Ισπανίας αντίστοιχα! Παρατηρούμε ότι οι ΗΠΑ έχουν την πρώτη θέση στην έρευνα με 311.975 δημοσιεύσεις και ποσοστό 1,9% στο καλύτερο 1% των δημοσιεύσεων με δεύτερη την Αγγλία με 86.544 δημοσιεύσεις και 1,4% στο κορυφαίο 1%.

Βασιλειο Πλακανδαρα, υποψηφιο διδακτορα του Δημοκριτειου Πανεπιστημιου Θρακης

Ποσοστο στο Δημοσιευσεις 1% καλυτερων

Θεση

Χωρα

Ελβετία

21796

1.91

Δανία

12376

1.77

Ολλανδία

30616

1.66

Βέλγιο

16442

1.63

Αυστρία

11132

1.52

Ην. Βασίλειο

86544

1.44

Νορβηγία

9456

1.33

Τσεχία

8400

1.32

Φινλανδία

9368

1.28

Σουηδία

19421

1.22

Γερμανία

83216

1.21

ΗΠΑ

311975

1.19

Ελλάδα

9281

1.13

Ιταλία

48353

1.10

Καναδάς

51107

1.09

Ισπανία

44935

1.01

Γαλλία

57320

0.99

Αργεντινή

6866

0.94

Ιρλανδία

6238

0.91

Πορτογαλία

1068

0.86

Πολωνία

17602

0.79

Ρωσία

22340

0.52

Βραζιλία

29924

0.43

102

ΤΑΣΕΙΣ

★

ΤΑΣΕΙΣ | 2013

ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΙΣΜΟΙ & ΤΑΣΕΙΣ | ΔΥΝΑΜΙΚΟ ΕΡΕΥΝΑΣ

Δισ. δολαρια Α ναλογια Δημοσιευσεις για ερευνα με Ελλαδα

$ ανα

Σχετικη

δημοσιευση

Παραγωγικοτητα

Καναδας

24,3

14,29

51.107

475.473

2,60

Ιταλια

19,0

11,18

48.353

392.943

2,15

Γαλλια

42,2

24,82

57.320

736.217

4.02

Ισπανια

17,2

10,12

44.935

382.775

2,09

Ελλαδα

1,7

1,00

9.281

183.169

1,00

Αναλογικά όμως οι παραπάνω χώρες μόνο για το 2011 δαπάνησαν 405,3 δισ. δολ. και 38,2 δισ. αντίστοιχα. Με βάση τον αριθμό δημοσιεύσεων σε ευρωπαϊκή κλίμακα η Ελλάδα είναι 12η, ενώ κατατάσσεται στην 10η θέση στο 1% των κορυφαίων δημοσιεύσεων. Η αξία των Ελλήνων ερευνητών ενισχύεται και από την αναγνώριση που λαμβάνουν στο εξωτερικό. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι το κορυφαίο αμερικανικό πανεπιστήμιο ΜΙΤ, όπου διδάσκουν 20 Έλληνες καθηγητές σε σύνολο 900, δηλαδή σε ποσοστό 2,2%. Το ποσοστό του ελληνικού πληθυσμού παγκοσμίως είναι μόλις 0,16% πράγμα που σημαίνει ότι οι Έλληνες καθηγητές έχουν 14 φορές μεγαλύτερη αντιπροσώπευση στο ΜΙΤ από αυτή που αναλογεί πληθυσμιακά. Σύμφωνα με τα στοιχεία του Γεωπονικού Πανεπιστημίου Αθηνών, 1,086 Έλληνες επιστήμονες είναι καθηγητές σε χώρες με ιδιαίτερη ερευνητική δράση. Συγκεκριμένα, 761 Έλληνες είναι καθηγητές σε πανεπιστήμια των ΗΠΑ, 135 στο Ηνωμένο Βασίλειο, 33 στη Γερμανία και 32 στον Καναδά. Όπως αναφέρεται στην «Έκθεση για την καινοτομία την Ευρώπη για το 2011» της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, στην Ελλάδα υπάρχουν μόλις 4.2 ερευνητές ανά 100 εργαζομένους με τον ευρωπαϊκό μέσο να είναι 6,3. Ωστόσο η παραγωγή δημοσιεύσεων ανταγωνίζεται τον ευρωπαϊκό μέσο (438 δημοσιεύσεις και 491 αντίστοιχα), με τον αριθμό δημοσιεύσεων που ανήκουν στο πρώτο 10% των ετεροαναφορών να ξεπερνούν σημαντικά τον ευρωπαϊκό μέσο όρο. Η επιστημονική έρευνα αποτελεί χωρίς αμφιβολία το μέσο για να ξεφύγει η χώρα μας από την κρίση. Πολλά έχουν ακουστεί για τη «βαριά βιομηχανία» του τουρισμού και της γεωργίας. Ταυτόχρονα όμως, οι αριθμοί δείχνουν ότι η επιστημονική

ενας πολυ μικρος

αριθμός ερευνητών υποστηριζόμενος από ελάχιστη χρηματοδότηση για υποδομές, έρευνα και ανάπτυξη, διατηρεί την επιστημονική δραστηριότητα στην Ελλάδα σε πολύ υψηλό επίπεδο, κατατάσσοντάς την στην πρώτη 20άδα παγκοσμίως. έρευνα στην Ελλάδα είναι εξαιρετικά παραγωγική. Ωστόσο, τόσο η κατάταξη της Ελλάδας στις τελευταίες θέσεις ανάμεσα στις χώρες της ΕΕ στην απορρόφηση κονδυλίων έρευνας στη βιομηχανία, όσο και η διαρκής αύξηση του ρυθμού μετακίνησης Ελλήνων ερευνητών στο εξωτερικό (76% έναντι 56% του ευρωπαϊκού μέσου) οδηγούν σε διαρκή εξασθένιση της εγχώριας έρευνας. Το γεγονός ότι κατά το διάστημα 1975-2011, οι επιχειρήσεις που επενδύουν στην έρευνα και ανάπτυξη τριπλασιάστηκαν, αποδεικνύει το πόσο σημαντική είναι η έρευνα στην προσέλκυση ξένων άμεσων επενδύσεων. Ενδιαφέρον παρουσιάζει η γεωγραφική συγκέντρωση των 200 πρώτων πανεπιστημίων παγκοσμίως. Η κατάταξη βασίζεται στον αριθμό των βραβευμένων

με Νόμπελ ακαδημαϊκών κάθε πανεπιστημίου, το συνολικό έργο σε δημοσιεύσεις και στα κεφάλαια που προσελκύουν για έρευνα και ανάπτυξη. Όπως είναι αναμενόμενο τα πανεπιστήμια με την υψηλότερη βαθμολογία συγκεντρώνονται στις αναπτυγμένες χώρες δηλαδή, ΗΠΑ, Ευρώπης, Κίνα, Ιαπωνία και Αυστραλία. Η πρόσφατη έρευνα του οργανισμού Global Innovation 1.000 που δημοσιεύτηκε στο περιοδικό Focus καταλήγει στην αύξηση των κονδυλίων που διαθέτουν οι μεγαλύτερες επιχειρήσεις παγκοσμίως στην έρευνα και την ανάπτυξη. Ωστόσο εξαιρετικό ενδιαφέρον παρουσιάζει η παγκόσμια διασπορά των κέντρων όπου γίνεται η έρευνα. Στην ίδια έκθεση παρουσιάζεται μια τάση συγκέντρωσης των ερευνητικών κέντρων πλησίον των αξιολογότερων πανεπιστημιακών κέντρων, ώστε να εξασφαλιστεί η εγγύτητα στη διάχυση της γνώσης που παράγεται από τα πανεπιστήμια προς τα ερευνητικά κέντρα και αντίστροφα, καθώς και η προσέλκυση μελών της ακαδημαϊκής κοινότητας για τη συνέχιση του έργου τους στον ιδιωτικό τομέα. Συχνό άλλωστε είναι το φαινόμενο της δημιουργίας ιδιωτικών ερευνητικών κέντρων εντός των πανεπιστημίων, με χαρακτηριστικό παράδειγμα το Machine Learning Research Center της Microsoft εντός του αγγλικού πανεπιστημίου Cambridge. Παρά την κρίση οι κορυφαίες εταιρίες παγκοσμίως εξακολουθούν να επενδύουν στην έρευνα. Οι ΗΠΑ πλεονεκτούν από πλευράς κεφαλαίων στην έρευνα έναντι της Ευρωπαϊκής Ένωσης με 178,4 δισ. ευρώ έναντι 144,6 δισ. Οι εταιρίες που αφιερώνουν σημαντικά κεφάλαια στην έρευνα είναι κυρίως αυτές που δραστηριοποιούνται σε υψηλή τεχνολογία, όπως πληροφορία και επικοινωνίες, με την κινεζική Huawei (48% των επενδύσεων της), τις αμερικανικές Apple (36%) και STMicroelectronics (35%), ενώ από τον χώρο της αυτοκινητοβιομηχανίας η γερμανική BMW (22%) και η Γαλλική Renault (19%). Η έρευνα

Π ερι κ λησ Γ κ ογ κ ασ , Β ασιλειοσ Π λα κ α ν δ αρασ | 2 0 1 3

103 ★

Συχνο ειναι το

με βάση την ιδιωτική χρηματοδότηση στην ΕΕ αποτελεί το 1/3 της συνολικής έρευνας στην ΕΕ. Πρόσφατη έρευνα της Ευρωπαϊκής Επιτροπής υπογραμμίζει ότι οι αμερικανικές επιχειρήσεις δαπανούν δέκα φορές περισσότερα κονδύλια σε σχέση με την Κίνα και την Ινδία μαζί!

Επιτυχίες και αδυναμίες της Ελλάδας Χαρακτηριστικές περιπτώσεις ελληνικών πρωτοβουλιών που βρίσκονται στην αιχμή της έρευνας αποτελούν το εργαστήριο πάνω στην ελληνικής σχεδίασης και κατασκευής ασύμμετρη τριγωνική θαλάσσια πλατφόρμα «Βερενίκη». Το εργαστήριο εντάσσεται στο γενικότερο πρόγραμμα «Νέστωρ» του ομώνυμου Ινστιτούτου για την κατασκευή ενός υποθαλάσσιου τηλεσκοπίου γιγαντιαίων διαστάσεων παρατήρησης των μικροσωματιδίων νετρίνο. Η όλη σύλληψη και εφαρμογή για την κατασκευή της πλατφόρμας στην Πύλο βασίζεται σε Έλληνες ερευνητές του ΕΜΠ και στη χρηματοδότηση από το ευρωπαϊκό πρόγραμμα «τηλεσκόπιο τετραγωνικού χιλιομέτρου» συνολικού ύψους 250 εκατ. ευρώ. Στον ιδιωτικό

τομέα, η ελληνική εταιρεία ΓΕΡΜΑΝΟΣSUNLIGHT με έδρα την Ξάνθη, αποτελεί πρωτοπόρο στην κατασκευή συσσωρευτών υποβρυχίων, καθώς κατατάσσεται στην πρώτη τριάδα παγκοσμίως και αποτελεί αποκλειστικό προμηθευτή των γερμανικών ναυπηγείων HDW, του μεγαλύτερου παγκοσμίως ναυπηγού συμβατικών υποβρυχίων. Με ετήσιο όγκο συναλλαγών 110 εκατ. ευρώ, η ΓΕΡΜΑΝΟΣ-SUNLIGHT αποτελεί μια εύρωστη εξαγωγική επιχείρηση που απασχολεί σημαντικό αριθμό εξειδικευμένου επιστημονικού και μη προσωπικού. Ωστόσο παρά τα σημαντικά χρηματικά κονδύλια που διακινούνται στον χώρο της έρευνας και ανάπτυξης, η Ελλάδα επιμένει να μην αποτελεί πόλο έλξης ξένων επενδύσεων στην έρευνα, περιοριζόμενη σε ατομικές εξαιρέσεις που δεν επαρκούν για να προσελκύσουν το διεθνές ενδιαφέρον. Έρευνα του τμήματος Διεθνών Οικονομικών Σχέσεων και Ανάπτυξης του Δημοκρίτειου Πανεπιστημίου Θράκης σε δείγμα μεγάλων επιχειρήσεων του εξωτερικού που δεν δραστηριοποιούνται στην Ελλάδα καταλήγει ότι οι παράγοντες που αξιολογούνται για τη λήψη μιας θετικής απόφασης υλοποίησης μιας επένδυσης

φαινόμενο της δημιουργίας ιδιωτικών ερευνητικών κέντρων εντός των πανεπιστημίων, με χαρακτηριστικό παράδειγμα το Machine Learning Research Center της Microsoft εντός του αγγλικού πανεπιστημίου Cambridge.

με σειρά σπουδαιότητας είναι α) το σταθερό πολιτικό περιβάλλον, β) η ύπαρξη ενός αξιοκρατικού πλαισίου φορολόγησης και γ) το εγχώριο επίπεδο έρευνας και ανάπτυξης. Συνοψίζοντας, παρά την πενιχρή χρηματοδότηση και το αρνητικό κλίμα, το επιστημονικό δυναμικό της Ελλάδας εξακολουθεί να εργάζεται σκληρά και αποτελεσματικά παράγοντας σημαντικά ερευνητικά επιτεύγματα που κατατάσσουν την Ελλάδα ανάμεσα στα κορυφαία ερευνητικά έθνη. Το γεγονός της ευρείας αποδοχής των Ελλήνων επιστημόνων στο εξωτερικό και η κατάταξη σε υψηλές θέσεις των εργασιών με βάση την επίδρασή τους στην προώθηση της γνώσης επιβεβαιώνουν τη διεθνή σημαντικότητα της εγχώριας έρευνας. Απομένει η μεταστροφή του εγχώριου κλίματος ώστε να αξιοποιηθεί το άριστο εγχώριο ανθρώπινο δυναμικό, να καταστεί η χώρα μας πόλος έλξης ερευνητικού ενδιαφέροντος και να ανασχεθεί το αρνητικό επενδυτικό κλίμα. ❖

10 4

ΤΑΣΕΙΣ | 2013

ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΙΣΜΟΙ & ΤΑΣΕΙΣ | ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ

ΤΑΣΕΙΣ

★

Ανοι κ τ ά Ε π αγ γέ λμ ατ α

Λιγότερη διαφθορά και

πλουσιότεροι

εργαζόμενοι

Γ ι Α ν ν ησ Θ α ν ασο Υ λησ | 2 0 1 3

10 5 ★

Το άνοιγμα των κλειστών επαγγελμάτων και οι ελεύθερες αγορές αντιμετωπίζονται στην Ελλάδα μ ε σ κ ε π τ ι κ ι σ μ Ο , ιδίως μεταξύ των εργαζόμενων και των οικονομικά ασθενέστερων. Ο φόβος είναι ότι θα οδηγήσουν σε χ α μ η λ Ο τε ρ ο υ ς μ ι σ θ οΥς κ α ι μ εΙ ω σ η τ ω ν θ Ε σ ε ω ν ε ρ γ α σ Ι α ς στην προσπάθεια των επιχειρήσεων να αντιμετωπίσουν τον ανταγωνισμό της αγοράς. Όμως, ο ανταγωνισμός και η ελεύθερη είσοδος στην αγορά είναι που θα κτυπήσουν τα καρτέλ και τη διαφθορά, με τελικό αποτέλεσμα προβλεψιμότητα για τις επιχειρήσεις, π ε ρ ι σ σ Ο τε ρ ες ε π ε ν δΥ σ ε ι ς κ α ι θ Ε σ ε ι ς ε ρ γα σ Ι α ς κ α ι π λ ο υ σ ι Ο τε ρ ο υ ς ε ρ γ α ζ Ο μ ε ν ο υ ς αφού οι μισθοί τους θα αγοράζουν περισσότερα προϊόντα υψηλότερης ποιότητας.

Ελλάδα έχει διανύσει πολύ δρόμο στο άνοιγμα των κλειστών επαγγελμάτων και στην προσπάθεια να απελευθερώσει τις αγορές της. Ο πρόεδρος του Συμβουλίου της ΕΕ, Herman Van Rompuy σχολίασε ότι η Ελλάδα είχε ήδη ανοίξει 150 κλειστά επαγγέλματα. Οι σχετικοί νόμοι έχουν περάσει παρά τις ενάντιες απεργίες και διαδηλώσεις. Ωστόσο, η επικεφαλής του ΔΝΤ, Κριστίν Λαγκάρντ, δηλώνει ότι πολλοί από τους σχετικούς νόμους δεν έχουν εφαρμοστεί και πολλά επαγγέλματα παραμένουν κλειστά. Το άνοιγμα των κλειστών επαγγελμάτων και οι ελεύθερες αγορές οδηγούν σε

δύο σημαντικότατα οφέλη. Οδηγούν σε μείωση της διαφθοράς και κάνουν όλους, και ιδιαίτερα τους εργαζόμενους, πλουσιότερους. Αυτά τα πλεονεκτήματα μπορούν να επιτευχθούν χωρίς αλλαγή της εργατικής νομοθεσίας και χωρίς η θέση των εργαζόμενων να εξασθενίσει. Ωστόσο, τα επιχειρήματα για το άνοιγμα των κλειστών επαγγελμάτων και την απελευθέρωση των αγορών δεν έχουν κερδίσει έδαφος στην Ελλάδα, ιδίως ανάμεσα τους εργαζόμενους και τους οικονομικά ασθενέστερους. Αν κάποιος εργάζεται σε μια εταιρεία σε ένα κλειστό επάγγελμα, για παράδειγμα σε ένα φαρμακείο ή σε μια δικηγορική εταιρεία, τότε η προοπτική του ανταγωνισμού φαί-

ΑπΟ τον ΓιΑννη ΘανασοΥλη, λΕκτορα, Economics Department, University of Oxford.

νεται πολύ απειλητική. Ο πρώτος φόβος θα ήταν ότι εκείνοι που εργάζονται σε αυτό το επάγγελμα θα δουν τους μισθούς τους να περικόπτονται. Για τους χαμηλόμισθους οποιαδήποτε περαιτέρω μείωση του μισθού τους θα ήταν παρωδία. Ο δεύτερος φόβος των εργαζόμενων σε ένα κλειστό επάγγελμα θα ήταν ότι ο ανταγωνισμός θα αναγκάσει την επιχείρησή τους να απολύσει προσωπικό για να μειώσει το κόστος της. Έτσι, τα οφέλη του ανταγωνισμού θα κερδηθούν πιέζοντας ακόμα πιο χαμηλά το ήδη χαμηλό βιοτικό επίπεδο των φτωχότερων. Οι φόβοι αυτοί συγχέουν το άνοιγμα των κλειστών επαγγελμάτων με τις αλλαγές της εργατικής νομοθεσίας και την

10 6

ΤΑΣΕΙΣ | 2013

ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΙΣΜΟΙ & ΤΑΣΕΙΣ | ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ

ΤΑΣΕΙΣ

★

Οι επιχειρήσεις

έχουν χάσει εργαζόμενους, και πληρώνουν αυτούς που παραμένουν λιγότερο, όμως ακόμα, οι τιμές αυξάνονται. Τα μεγαλύτερα περιθώρια κέρδους που έχουν οι επιχειρήσεις πηγαίνουν στους ιδιοκτήτες. Ο ανταγωνισμός θα μειώσει αυτό το περιθώριο κέρδους.

απελευθέρωση της αγοράς εργασίας. Η πιο σημαντική προϋπόθεση για να αποδοθούν στην οικονομία τα οφέλη του ανταγωνισμού είναι να ισχύουν οι ίδιοι κανόνες για όλες τις επιχειρήσεις. Τα δικαιώματα των εργαζομένων δεν χρειάζεται να αποδυναμωθούν περαιτέρω και δεν χρειάζεται να γίνει ευκολότερο για τις εταιρίες να απολύουν προσωπικό, για να αρχίσουν να ρέουν τα σημαντικότατα οφέλη από τον ανταγωνισμό και το άνοιγμα των κλειστών επαγγελμάτων.

Η διαφθορά και οι δωροδοκίες ξεφυτρώνουν όταν μια μικρή ομάδα ανθρώπων έχουν επανειλημμένες επιχειρηματικές σχέσεις. Σε μικρές ομάδες, οι επαναλαμβανόμενες δοσοληψίες οδηγούν σε κλίμα εμπιστοσύνης και πίστης μεταξύ τους. Ας πάρουμε το ακόλουθο υποθετικό παράδειγμα. Ας υποθέσουμε ότι επαγγελματικοί περιορισμοί ή προνομιακή πρόσβαση συνεπάγονται ότι μόνο τοπικοί δικηγόροι ή τοπικοί ορκωτοί εκτιμητές είναι σε θέση να εκπροσωπούν έναν πελάτη σε μια το-

πική αρχή. (Η συγκεκριμένη υποθετική υπηρεσία δεν έχει ιδιαίτερη σημασία, το αποτέλεσμα είναι γενικό.) Οι ίδιες λίγες τοπικές επιχειρήσεις θα έχουν επανειλημμένες δοσοληψίες με τους ίδιους λίγους τοπικούς κρατικούς υπαλλήλους. Πολλά από τα εμπλεκόμενα άτομα αναμφίβολα θα είναι απόλυτα έντιμοι. Ωστόσο, κάποιοι θα αντιληφθούν ότι θα μπορούσαν όλοι τους να επωφεληθούν από την αύξηση των τιμών ή από την μη τήρηση των ρυθμιστικών κανόνων. Οι συνθήκες

Γ ι Α ν ν ησ Θ α ν ασο Υ λησ | 2 0 1 3

10 7 ★

είναι ώριμες για τη δημιουργία ενός καρτέλ. Είναι ένα καρτέλ ιδιωτικών επιχειρήσεων και κρατικών λειτουργών όπου όλοι γνωρίζουν ότι η συμπεριφορά τους κρατά ψηλά τις τιμές για τους καταναλωτές. Οι κρατικοί λειτουργοί δεν θα χρεώνουν βέβαια τους καταναλωτές απευθείας. Θα παίρνουν τις πληρωμές τους από τις επιχειρήσεις. Οι πληρωμές αυτές είναι οι δωροδοκίες. Το καρτέλ είναι η διαφθορά.

σίας στην Ελλάδα τώρα έχει φτάσει σε επίπεδα που είδαμε το 2005, και είναι 30% κάτω από τα υψηλά του επίπεδα του 2009. Έτσι, το κόστος της εργασίας έχει μειωθεί δραματικά. Η μείωση αυτή δεν έχει, ωστόσο, οδηγήσει σε χαμηλότερες τιμές. Ο πληθωρισμός στην Ελλάδα από το 2009 είναι πάνω από 10% αθροιστικά. Έτσι, οι τιμές έχουν αυξηθεί κατά 10% ενώ το κόστος εργασίας κατά την ίδια περίοδο έχει μειωθεί κατά Ο ανταγωνισμός και η ελεύθερη εί30%. Αν οι επιχειρήσεις είχαν κρατήσει σοδος για καινούριες επιχειρήσεις είναι τους εργαζόμενούς τους, οι αυξήσεις Ωστόσο, οι πιο φτωχοί της κοινωνίας ο πιο εύκολος τρόπος να σπάσει το καρτων τιμών θα μπορούσαν να εξηγηθούν μπορεί να ανησυχούν ότι, καθώς αυξάνετέλ. Ας υποθέσουμε ότι, στο παραπάως μια προσπάθεια των επιχειρήσεων ται ο ανταγωνισμός, και καθώς τα κέρδη νω παράδειγμα, εταιρείες από μακρινά να διατηρήσουν υψηλά έσοδα για να από τη διαφθορά φεύγουν, οι μισθοί τους μέρη της Ελλάδας ή ακόμα και από το πληρώσουν τους μισθούς, ακόμα και θα πιεστούν προς τα κάτω. Δεν θα προεξωτερικό, σε ανταγωνισμό τις τοπικές, όταν η ζήτηση υποχωρεί. Αλλά οι επιχεισπαθήσουν οι ανταγωνιζόμενες επιχειρήπροσφέρουν τις συγκεκριμένες ρήσεις δεν έχουν υπηρεσίες. Αυτές οι νέες επικρατήσει εργαζόχειρήσεις δεν θα έχουν τις γνωμενους. Η ανεργία ριμίες με τους τοπικούς κραστην Ελλάδα ήταν τικούς υπαλλήλους. Αλλά θα Η διαφθορα και οι δωροδοκίες ξεφυτρωνουν 10% το 2009. Από γνωρίζουν πώς πρέπει η αγορά τότε έχει αυξηθεί όταν μια μικρή ομάδα ανθρώπων έχουν σε πάνω από 25%. να λειτουργεί. Εάν η μεταχείρισή τους δεν ήταν η ίδια με αυεπανειλημμένες επιχειρηματικές σχέσεις. Έτσι το κόστος της τήν των τοπικών επιχειρήσεων, Σε μικρές ομάδες, οι επαναλαμβανόμενες εργασίας δεν είναι θα διαμαρτυρηθούν. Εφόσον τα το κυρίως κόστος δοσοληψίες οδηγούν σε κλίμα εμπιστοσύνης που αντιμετωπίκυρίως έσοδά τους θα προέρχονται από αλλού, δεν θα είναι και πίστης μεταξύ τους. ζουν οι επιχειρήευάλωτες σε τοπικά αντίποινα. σεις. Οι επιχειρήΟι επιχειρήσεις που ανταγωσεις έχουν χάσει νίζονται γνωρίζουν καλά αν οι εργαζόμενους, και αντίπαλοί τους έχουν ένα αθέμιτο πλεοπληρώνουν αυτούς που παραμένουν σεις να μειώσουν το κόστος τους; Δεν θα νέκτημα. Με το άνοιγμα των αγορών και λιγότερο, όμως ακόμα οι τιμές αυξάσημαίνει αυτό ότι οι εργαζόμενοι κινδυτην ενθάρρυνση του ανταγωνισμού, οι νονται. Τα μεγαλύτερα περιθώρια κέρνεύουν να χάσουν τη δουλειά τους; ίδιες οι επιχειρήσεις θα διαμαρτύρονται δους που έχουν οι επιχειρήσεις πηγαίόταν βλέπουν τη διαφθορά. Και θα τη νουν στους ιδιοκτήτες. Ο ανταγωνισμός Αντιμέτωπες με πιο έντονο ανταγωνιβλέπουν πιο εύκολα από ότι οι πολίτες. θα μειώσει αυτό το περιθώριο κέρδους. σμό, οι επιχειρήσεις θα προσπαθήσουν να Αυτό θα σπάσει το καρτέλ. Οι τοπικές παρέχουν τις υπηρεσίες τους πιο αποδοεπιχειρήσεις δεν θα είναι σε θέση να Ο ανταγωνισμός θα πλήξει τα κέρδη τικά και με χαμηλότερο κόστος. Οι μισθοί, κρατήσουν τις τιμές τους ψηλά. Τοπιπου πηγαίνουν στους ιδιοκτήτες. Οι ερόμως, των εργαζόμενων είναι οι ίδιοι για κοί κρατικοί λειτουργοί δεν θα είναι σε γαζόμενοι θα δουν μείωση στις τιμές των όλες τις επιχειρήσεις, καθορίζονται από θέση να προσφέρουν ειδική μεταχείριπροϊόντων που αγοράζουν και λιγότερη την αγορά, και -ούτως ή άλλως- αποτεση στους γνωστούς τους. διαφθορά. Η προβλεψιμότητα και η λιγόλούν μικρό μέρος του κόστους. Ο αντατερη διαφθορά θα οδηγήσουν σε περισγωνισμός θα μειώσει το κέρδος που προΗ χρήση του ανταγωνισμού για το σότερες επενδύσεις και περισσότερες ορίζεται για τον ιδιοκτήτη. Δεν θα μειώσει σπάσιμο καρτέλ και τη μείωση της διαθέσεις εργασίας. Οι εργαζόμενοι θα είτους μισθούς των χαμηλόμισθων. φθοράς είναι προς το όφελος όλων των ναι πιο πλούσιοι - οι μισθοί τους θα αγοΌταν μειώνονται οι μισθοί καταναλωτών. Σκληρότερος ανταγωράζουν περισσότερα προϊόντα υψηλότεαλλά όχι οι τιμές νισμός, σημαίνει φυσικά, χαμηλότερες ρης ποιότητας. Κανόνες που περιορίζουν Τα τελευταία χρόνια έχουμε δει μια τιμές. Αλλά ο ανταγωνισμός δεν είναι τον ανταγωνισμό σε ένα επάγγελμα σε διαρκή έφοδο από την ελληνική κυβέρμόνο στις τιμές, είναι και στην ποιότητα μια μικρή ομάδα ή μια μικρή γεωγραφική νηση στους μισθούς. Το κόστος εργατων υπηρεσιών, τη φιλικότητα, την άνεπεριοχή πρέπει να καταργηθούν. ❖ ση και την αξιοπιστία. Η απουσία της διαφθοράς κάνει τις αγορές προβλέψιμες: οι επιχειρήσεις και οι καταναλωτές μπορούν με μεγαλύτερη ακρίβεια να υπολογίζουν το κόστος των υπηρεσιών που χρειάζονται. Η Ελλάδα αντιμετωπίζει δυσκολίες στην προσέλκυση επενδύσεων. Η μείωση και η προβλεψιμότητα του κόστους δεν μπορούν παρά να ενθαρρύνουν ελληνικές και ξένες επιχειρήσεις να επενδύσουν στην Ελλάδα.

10 8

ΤΑΣΕΙΣ | 2013

ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ΤΗΣ ΔΡΑΣΗΣ | ΚΡΙΣΗ ΚΑΙ ΑΝΑΠΤΥΞΗ

ΤΑΣΕΙΣ

★

Επενδύσεις

Μοναδική συνταγή

για την έξοδο από την ύφεση

ΑπΟ τον ΑριστομΕνη (Αρι) Μ. ΣυγγρΟ, πρΟεδρο του Invest in Greece

Η ισχυρότερη έκφραση κοινωνικής δικαιοσύνης είναι η δ η μ ι ο υ ρ γ Ι α σ υ ν θ η κ Ω ν ε υ η μ ε ρ Ι α ς με τη δημιουργία νέων και μόνιμων θέσεων εργασίας ως αποτέλεσμα του επιχειρείν με κανόνες και προοπτική και των επενδύσεων χωρίς μικρά γράμματα και υποσημειώσεις. Κανείς δεν επιλέγει να επενδύσει σε χώρες όπου το φορολογικό πλαίσιο μοιάζει με «κ ι ν ο Υ μ ε ν η Α μ μ ο » και η απόδοση δικαιοσύνης καθυστερεί. Η Ελλάδα έχει δρόμο να διανύσει, ωστόσο μπορεί να αποδείξει ότι έχει τις ικανότητες, τις μοναδικές δυνατότητες και κυρίως την πολιτική βούληση να αλλάξει.

Α ριστομ Ε νη Σ ( Α ρι Σ ) Μ . Σ υ γ γ ρ Ο Σ | 2 0 1 3

10 9 ★

χεδόν τρία χρόνια από την είσοδο της Ελλάδας στο μονοπάτι της δημοσιονομικής διόρθωσης, η δημόσια συζήτηση ακόμα αναζητά το ορθό ή μη της συνταγής και αγνοεί το βασικότερο στοιχείο: τον ρόλο των επενδύσεων. Γιατί οι επενδύσεις, εάν συνδυαστούν με τις απαραίτητες διαρθρωτικές αλλαγές, ενίσχυση της πρόσβασης στη ρευστότητα και ταχεία λειτουργία της δικαιοσύνης, τότε αποτελούν τη δυναμική ώθηση προς τα εμπρός. Η πραγματικότητα για την Ελλάδα σήμερα είναι συγκρατημένης αισιοδοξίας: με σταθερή τρικομματική κυβέρνηση, συγκεκριμένη στρατηγική και ξεκάθαρες θέσεις για μια Ελλάδα ισχυρή και ισότιμη στην Ευρώπη, και με τους Ευρωπαίους εταίρους πεπεισμένους, επιτέλους, ότι η χώρα λαμβάνει όλα εκείνα τα αναγκαία μέτρα που θα οδηγήσουν στην ανάπτυξη, και με τη λήψη των συμφωνημένων κεφαλαίων, για πρώτη φορά μετά το 2009 όλοι αισθάνονται και επισημαίνουν ότι «στην Ελλάδα κάτι αλλάζει». Οι επενδύσεις δεν είναι αποκλειστικά και μόνο αριθμοί και οικονομικά μεγέθη, είναι και αυτό. Πέραν των αριθμών είναι κλίμα, είναι ψυχολογία, είναι οι άνθρωποι, οι θέσεις εργασίας. Ίσως τώρα περισσότερο από ποτέ, είναι κατανοητό στην κοινωνία ότι η ύφεση σε συνδυασμό με τις -αναγκαίες- περικοπές πρέπει να συνοδευτούν με σωστό μείγμα δημιουργίας νέου εθνικού προϊόντος, δημιουργία νέου εθνικού εισοδήματος και νέων θέσεων εργασίας. Το τελευταίο, οι θέσεις εργασίας απαιτούνται περισσότερο τώρα που η ανεργία στερεί την αγορά από σημαντικό, ικανό και με εξαιρετικές γνώσεις ανθρώπινο δυναμικό. Οι επενδύσεις, όταν έρθουν, θα είναι η επιβράβευση για όλες τις θυσίες που έχει κάνει ο Ελληνικός λαός και θα μας οδηγήσουν σε μια άλλη κοινωνία με ευημερία και κυρίως με κοινωνική δικαιοσύνη για όλους.

Πώς θα έρθουν οι επενδύσεις Οι επενδύσεις απαιτούν και δυναμικές και δομικές αλλαγές. Αλλαγές

που αναδομούν αγκυλώσεις δεκαετιών και ενδεχομένως ιδεασμούς που κάποτε «αντέχαμε» ως κοινωνία αλλά και ως οικονομία, που τώρα όμως λειτουργούν «τοξικά» και ως τροχοπέδη στο νέο ξεκίνημα της χώρας. Οι αλλαγές δεν σημαίνουν ακύρωση κατακτήσεων αλλά εξορθολογισμό στη βάση ότι όσο πιο ανοικτή, πιο φιλική και πιο ευέλικτη γίνεται μια οικονομία τόσο πιο εύκολες είναι οι επενδύσεις. Και επενδύσεις δεν νοούνται μόνο οι μεγάλες σε μέγεθος και με μεγέθη αλλά και η εκκίνηση της νεανικής επιχειρηματικότητας, των μικρομεσαίων επιχειρήσεων και της καινοτομίας. Μια χώρα προσελκύει επενδύσεις όταν το επιχειρηματικό περιβάλλον και οι προσφερόμενες υπηρεσίες αλλά και οι εξασφαλίσεις από τη μεριά του κράτους είναι υψηλού επιπέδου και απαντούν στις ανάγκες των επενδυτών και της οικονομίας. Όταν ο Σπύρος Μαρκεζίνης δημιούργησε τον περίφημο νόμο 2687 του 1953 («περί επενδύσεως και προστασίας κεφαλαίων εξωτερικού») ο οποίος και βρίσκεται ακόμα σε ισχύ, έβαλε τα θεμέλια για τη δημιουργία μιας σειράς από επενδύσεις (εργοστάσια, ξενοδοχεία, αύξηση του νηολογίου κλπ) με ξένα κεφάλαια που συνέβαλλαν σε μεγάλο βαθμό στην αναστύλωση της ελληνικής οικονομίας μετά τα ταραγμένα χρόνια της δεκαετίας του 40. Οι επενδυτές πίστεψαν αλλά κυρίως ακούμπησαν σε αυτή τη νομοθεσία και δημιούργησαν νέες επιχειρήσεις με μέλλον και χιλιάδες θέσεις εργασίας. Συγχρόνως, μπαίνει στην τελική ευθεία και η ανακεφαλαιοποίηση των ελληνικών τραπεζικών ιδρυμάτων. Η ανακεφαλοποίηση σε συνδυασμό με τη διαδικασία αναμόρφωσης της τραπεζικής αγοράς αλλά και της ισχυροποίησης του θεσμικού πλαισίου εποπτείας δημιουργεί ευνοϊκές συνθήκες για να ξεκινήσει η ενίσχυση της ρευστότητας της αγοράς. Άλλωστε, επενδύσεις χωρίς ρευστότητα δεν υφίστανται. Η ανακεφαλαιοποίηση όμως δεν είναι αρκετή. Θα χρειαστεί να λειτουργήσει και το νέο αναπτυξιακό ταμείο που ήδη σχεδιάζεται και θα συμβάλλει τόσο στην αύξηση της ανταγωνιστικότητας όσο και στη

Για πολλΑ χρΟνια

ανεχτήκαμε ως κοινωνία το δικαίωμα στην φοροδιαφυγή με το άλλοθι «του κακού κράτους». Σαθρό άλλοθι καθώς και η φοροδιαφυγή και η εισφοροδιαφυγή λειτουργούν εις βάρος μας, εις βάρος της κοινωνίας, των έντιμων εργαζόμενων, των έντιμων επιχειρήσεων.

11 0 ★

ΤΑΣΕΙΣ | 2013

ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ΤΗΣ ΔΡΑΣΗΣ | ΚΡΙΣΗ ΚΑΙ ΑΝΑΠΤΥΞΗ

ρευστότητα της αγοράς

Οι επενδΥσεις

απαιτούν και δυναμικές και δομικές αλλαγές. Αλλαγές που αναδομούν αγκυλώσεις δεκαετιών και ενδεχομένως ιδεασμούς που κάποτε «αντέχαμε» ως κοινωνία αλλά και ως οικονομία, που τώρα όμως λειτουργούν «τοξικά» και ως τροχοπέδη στο νέο ξεκίνημα της χώρας.

Η ρευστότητα ενισχύεται και από την κυβερνητική δέσμευση για αποπληρωμή των ληξιπρόθεσμων οφειλών του κράτους προς τους ιδιώτες. Τούτο αποκαθιστά τον δείκτη «οικονομικής δικαιοσύνης και φερεγγυότητας» της Πολιτείας και ταυτοχρόνως δίνει το σήμα ότι η κατάσταση αλλάζει. Και αλλάζει και με το νέο Φορολογικό Πλαίσιο που αποσκοπεί στην κοινωνική δικαιοσύνη και την καταπολέμηση της μάστιγας της φοροδιαφυγής. Σύμφωνα με τους αναλυτές, εάν η Ελλάδα μπορούσε να πατάξει τη φοροδιαφυγή και την εισφοροδιαφυγή, θα

απελευθερωνόταν από μεγάλο βάρος της κρίσης και θα αποδέσμευε κεφάλαια για την ανάπτυξη. Για πολλά χρόνια ανεχτήκαμε ως κοινωνία το δικαίωμα στην φοροδιαφυγή με το άλλοθι «του κακού κράτους». Σαθρό άλλοθι καθώς και η φοροδιαφυγή και η εισφοροδιαφυγή λειτουργούν εις βάρος μας, εις βάρος της κοινωνίας, των έντιμων εργαζόμενων, των έντιμων επιχειρήσεων. Η φορολογική δικαιοσύνη με απλούς, ξεκάθαρους και σύγχρονους κανόνες αποτελεί αίτημα και ζητούμενο για την προσέλκυση επενδύσεων. Κανείς δεν επιλέγει να επενδύσει σε μια χώρα που η φορολογία είναι εργαλείο μικροπολιτικής, έχει ασάφειες και δημιουργεί φαινόμενα άδικης διαχείρισης. Κανείς δεν επιλέγει να επενδύσει σε χώρες που το φορολογικό πλαίσιο μοιάζει με «κινούμενη άμμο». Με την ίδια λογική, κανείς δεν επιλέγει να επενδύσει σε μία χώρα που η απόδοση δικαιοσύνης καθυστερεί και δημιουργεί μία εκ των πραγμάτων πίεση καθυστέρησης σε επενδυτικά πλάνα και άρα προσθέτει κόστη. Ήδη γίνονται προσπάθειες να ξεπεραστούν τα προβλήματα και με τη βοήθεια της εκλογίκευσης του νομικού πλαισίου αλλά και τη βοήθεια της τεχνολογίας. Υπάρχει πολύς δρόμος να διανύσουμε ακόμα. Συνοψίζοντας, αξίζει να σημειωθεί ότι τίποτα από όλα τα παραπάνω μπορεί από μόνο του, ή και συνολικά να βοηθήσει εάν δεν αλλάξει και η νοοτροπία κάποιων για τον ρόλο των επενδύσεων. Η «δαιμονοποίηση του επιχειρείν» προκαλεί αρνητικά αντανακλαστικά που δεν βοηθούν την κοινωνία. Στην Ελλάδα, μπορούμε να είμαστε υπερήφανοι ότι έχουμε και τους κανόνες, και το περιβάλλον και το ανθρώπινο δυναμικό για να ένα δίκαιο επιχειρείν. Η Ελληνική Πολιτεία δια των πιο επισήμων εκπροσώπων έχει διακηρύξει ότι θα βγει από αυτή την παγκόσμια κρίση πιο δυνατή, διαφορετική, σύγχρονη απαλλαγμένη από τα φαντάσματα του παρελθόντος.

Α ριστομ Ε νη Σ ( Α ρι Σ ) Μ . Σ υ γ γ ρ Ο Σ | 2 0 1 3

11 1 ★

Η Ελλάδα μπορεί να αποδείξει ότι έχει τις ικανότητες, τις μοναδικές δυνατότητες και κυρίως την πολιτική βούληση να αλλάξει στο όνομα των θυσιών που κάνουν όλα αυτά τα χρόνια οι πολίτες. Στο όνομα της κοινωνίας που υποφέρει και αποτελεί τον βασικό αρωγό της προσπάθειας εξόδου από την κρίση. Στο όνομα της νεολαίας που επιθυμεί να δημιουργεί, να προσφέρει τα ταλέντα της στην αγορά, να μείνει και να δημιουργήσει στη χώρα της. Στο όνομα της ευημερίας των πολλών σε αντίθεση με την ευκολία των λίγων σε βάρος του συνόλου της κοινωνίας. Άλλωστε, η καλύτερη και ισχυρότερη έκφραση κοινωνικής δικαιοσύνης είναι η δημιουργία συνθηκών ευημερίας με τη δημιουργία νέων και μόνιμων θέσεων εργασίας ως αποτέλεσμα του επιχειρειν με κανόνες και προοπτική και των επενδύσεων χωρίς μικρά γράμματα και υποσημειώσεις. ❖

προσελκύει επενδύσεις όταν το επιχειρηματικό περιβάλλον και οι προσφερόμενες υπηρεσίες αλλά και οι εξασφαλίσεις από τη μεριά του κράτους είναι υψηλού επιπέδου και απαντούν στις ανάγκες των επενδυτών και της οικονομίας. Μια χΩρα

11 2

ΤΑΣΕΙΣ | 2013

ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ΤΗΣ ΔΡΑΣΗΣ | ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ

★

Να αξιοποιήσουμε

το δυναμικό μας Οι ενδείξεις για τις εξελίξεις φέτος στον τουρισμό είναι ενθαρρυντικές, με μόνο αρνητικό σημείο τον συνεδριακό τουρισμό, την τ ο υ ρ ι σ τ ι κ η ε ι κ ο ν α της Αθήνας και της Θεσσαλονίκης. Είναι εξαιρετικά σημαντικό να προχωρήσουν μια σειρά παρεμβάσεων μεγάλης σημασίας – Όπως τ α χ Υ τ ε ρ η Ε κ δ ο σ η β Ι ζ α ς , μείωση φπα στην εστίαση, την ακτοπλοΐα και το συνολικό τουριστικό προϊόν, ολοκλήρωση του χωροταξικού πλαισίου, σταθεροί και ελκυστικοί φορολογικοί συντελεστές κ.α. Αν όλα αυτά προχωρήσουν, είναι βέβαιο ότι πολύ σύντομα ο ελληνικός τουρισμός μπορεί να φτάσει στα 20 εκατ. διεθνείς αφίξεις, προσφέροντας συνολικά επιπλέον 3 μονάδες κάθε χρόνο στο αεπ της χώρας και δεκάδες χιλιάδες ν Ε ε ς θΕ σ ε ι ς ε ρ γ α σ Ι α ς .

διαίτερα αισιόδοξα είναι τα μηνύματα που λαμβάνουμε για το 2013 από τις περισσότερες αγορές του εξωτερικού. Ήδη, οι παραδοσιακές αγορές της Βρετανίας, της Γερμανίας και της Γαλλίας έχουν δείξει σαφή θετική μεταστροφή. Η βρετανική αγορά είναι παραδοσιακά η πρώτη από τις βασικές αγορές που ξεκινά από νωρίς τον προγραμματισμό και τις προκρατήσεις. Στην αγορά αυτή καταγράφεται αύξηση της τάξης του 20% σε ένα δείγμα 600.000 επισκεπτών, οι οποίοι ήδη έχουν κλείσει τις διακοπές τους για το 2013

στη χώρα μας. Στη γερμανική, τη γαλλική και τη σκανδιναβική αγορά υπάρχει επίσης σημαντική αύξηση των προκρατήσεων της τάξης του 15%, ενώ στις αναπτυσσόμενες αγορές, όπως οι Ρωσία, Ουκρανία, Ισραήλ, Τουρκία κλπ, αν και είναι νωρίς, διαπιστώνεται βελτίωση της ζήτησης και αύξηση των οργανωμένων πτήσεων, σημαντικά ανώτερη του 20%. Ερωτηματικά παρουσιάζουν οι αγορές της Ιταλίας, της Ισπανίας και της Βουλγαρίας, όπου η οικονομική κρίση δεν θα επιτρέψει αυξητικές τάσεις προς τη χώρα μας. Συνολικά, πάνω από 1 εκατ. περισσό-

Απο τον Ανδρεα Ανδρεαδη, προεδρο του Συνδεσμου Ελληνικων Τουριστικων Επιχειρησεων, ΣΕΤΕ

Α νδρεασ Α νδρεαδησ | 2 0 1 3

11 3 ★

τερες αεροπορικές θέσεις έχουν προγραμματισθεί για τη χώρα μας το 2013, σε σχέση με το 2012. Τέλος, τα μηνύματα που λαμβάνουμε μέχρι στιγμής και από την ΙΤΒ είναι ιδιαίτερα ενθαρρυντικά. Υπάρχει επίσης αυξημένο ενδιαφέρον για τον θαλάσσιο τουρισμό και για την κρουαζιέρα, με μόνο αρνητικό σημείο τον εισερχόμενο συνεδριακό τουρισμό, την τουριστική εικόνα της Αθήνας και της Θεσσαλονίκης, όπου πρέπει να γίνουν ακόμη μεγάλες προσπάθειες. Εμφανίζονται μεν τάσεις σταθεροποίησης και μικρής βελτίωσης από τα εξαιρετικά χαμηλά επίπεδα του 2012, μακράν όμως, από την αντίστοιχη εικόνα του παραθεριστικού τουρισμού. Προβληματικός παραμένει και ο εσωτερικός τουρισμός, ο οποίος βρίσκεται στα επίπεδα του 50% (1,5 δισ. ευρώ) σε σχέση με το 2008 (3 δισ. ευρώ), με τάσεις περαιτέρω μικρής μείωσης το 2013. Όλα τα παραπάνω, μας κάνουν αισιόδοξους για την επίτευξη ή ακόμη και την υπέρβαση των στόχων του 2013 για 1 εκατ. επιπλέον αφίξεις, δηλαδή 17 εκατ.

και για 11 δισ. ευρώ σε άμεσα έσοδα. Παρατηρούμε μια σαφή πλέον μεταστροφή της διεθνούς κοινής γνώμης υπέρ της χώρας μας. Η βελτίωση του διεθνούς κλίματος για την Ελλάδα πρέπει να διαφυλαχθεί ως κόρη οφθαλμού και γι’ αυτό είναι απαραίτητο να υλοποιήσουμε με συνέπεια όλες τις δεσμεύσεις που έχουμε αναλάβει ως χώρα τους επόμενους μήνες. Η ανησυχία σχετικά με την παραμονή της χώρας στο ευρώ έχει ουσιαστικά λήξει και τα 16 εκατ. επισκεπτών που ήρθαν στην Ελλάδα το 2012, διαπίστωσαν ότι οι ελληνικοί προορισμοί παρέμειναν ασφαλείς και όμορφοι, προσφέροντας την καλύτερη από ποτέ σχέση ποιότητας-τιμής στις υπηρεσίες τους.

Πώς πρέπει να προχωρήσουμε Παράλληλα, είναι εξαιρετικά σημαντικό να προχωρήσουν άμεσα μία σειρά αποφάσεων μεγάλης αναπτυξιακής σημασίας για τον ελληνικό τουρισμό, όπως η ταχύτερη, εντός 24 ωρών, έκδοση θεωρήσεων βίζας Σένγκεν και η χορήγηση σε ελάχιστο ποσοστό 30% θεωρήσεων πολλαπλών εισόδων.

Παρατηρουμε

μια σαφή πλέον μεταστροφή της διεθνούς κοινής γνώμης υπέρ της χώρας μας. Η βελτίωση του διεθνούς κλίματος για την Ελλάδα πρέπει να διαφυλαχθεί ως κόρη οφθαλμού και γι’ αυτό είναι απαραίτητο να υλοποιήσουμε με συνέπεια όλες τις δεσμεύσεις που έχουμε αναλάβει ως χώρα τους επόμενους μήνες.

11 4

ΤΑΣΕΙΣ | 2013

ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ΤΗΣ ΔΡΑΣΗΣ | ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ

ΤΑΣΕΙΣ

★

Πρεπει να

ολοκληρωθεί το νέο ειδικό χωροταξικό πλαίσιο για τον τουρισμό επανεξετάζοντας κρίσιμα θέματα, όπως τα βελτιωμένα πολεοδομικά κίνητρα σε τουριστικές επενδύσεις αιχμής και υψηλής ποιότητας με αντίστοιχα αντικίνητρα σε νέα τουριστική δόμηση χαμηλών κατηγοριών και απόδοσης, όπως και το κρίσιμο θέμα της απόστασης των τουριστικών υποδομών από τον αιγιαλό.

Επίσης, η μείωση του ΦΠΑ στην εστίαση στο 13%, για την οποία γνωρίζουμε ότι γίνεται συντονισμένη προσπάθεια από την κυβέρνηση προς την τρόικα ενώ σε αμέσως επόμενο στάδιο πρέπει να προχωρήσει η μείωση του ΦΠΑ στην ακτοπλοΐα, όπως και στο συνολικό τουριστικό πακέτο στο 6,5%. Ακόμη, πρέπει να ολοκληρωθεί το νέο ειδικό χωροταξικό πλαίσιο για τον τουρισμό επανεξετάζοντας κρίσιμα θέματα, όπως τα βελτιωμένα πολεοδομικά κίνητρα σε τουριστικές επενδύσεις αιχμής και υψηλής ποιότητας με αντίστοιχα αντικίνητρα σε νέα τουριστική δόμηση χαμηλών κατηγοριών και απόδοσης, όπως και το κρίσιμο θέμα της απόστασης των τουριστικών υποδομών από τον αιγιαλό. Απόλυτα αναγκαία είναι και η ταχεία ενεργοποίηση του επενδυτικού νόμου που ήδη βρίσκεται σε διαβούλευση, όπου έχουν γίνει σημαντικές βελτιώσεις, με διαδικασίες λιγότερο γραφειοκρατικές και περισσότερο φιλοεπενδυτικές και αποτελεσματικές, ενώ έχουν συμπεριληφθεί και άλλες τουριστικές δραστηριότητες. Πολύ θετικά αναμένεται να συμβάλλει η έναρξη λειτουργίας της Marketing Greece A.E., της οποίας τα αναγκαία κεφάλαια συγκεντρώθηκαν ήδη και ξεκινά η λειτουργία της. Η Marketing Greece A.E. σε στενή συνεργασία με τον ΕΟΤ και το Υπουργείο Τουρισμού θα συμβάλλει στην αποτελεσματικότερη προώθηση του ελληνικού τουριστικού προϊόντος, μέσω της ανάπτυξης και εφαρμογής προγραμμάτων προβολής και διαφήμισης, διεθνώς, αλλά και στο εσωτερικό. Η εταιρεία, μεταξύ άλλων, θα δημιουργήσει ένα παγκοσμίου επι-

πέδου website, θα αναπτύξει δίκτυο social media και γραφείων δημοσίων σχέσεων στις βασικές χώρες στόχους, θα εφαρμόσει προγράμματα προώθησης επιμέρους τουριστικών περιοχών και τουριστικών προϊόντων, θα έχει συμβουλευτικό ρόλο στην ανάπτυξη ενός πλήρους συστήματος branding της χώρας και των περιοχών της, θα σχεδιάσει και θα υποστηρίξει στρατηγικά σχέδια δημιουργίας και προβολής τουριστικών προϊόντων ανά προορισμό, προγράμματα διαχείρισης κρίσεων, και co-marketing ενεργειών και θα συμβάλλει εν γένει στη βελτιστοποίηση της εμπορικής διαχείρισης του ελληνικού τουριστικού προϊόντος και τη γενικότερη εικόνα της χώρας. Τέλος, μεγάλης σημασίας είναι οι πρωτοβουλίες των υπουργείων Εργασίας και Τουρισμού για την ενίσχυση της απασχόλησης, της εκπαίδευσης και της ποιότητας, μέσα από στοχευμένα προγράμματα τουριστικής κατάρτισης, ιδιαίτερα για νέους εργαζόμενους και επαγγελματίες. Σε αυτή την κατεύθυνση και σε συνέχεια της πρόσφατης επίσημης ανακήρυξης του ΣΕΤΕ ως ισότιμου Κοινωνικού Εταίρου, προχωρούμε και στη σύσταση του Ινστιτούτου ΣΕΤΕ (ΙΝΣΕΤΕ). Βασικός στόχος του ΙΝΣΕΤΕ θα είναι να συμβάλλει με τεκμηριωμένες παρεμβάσεις στην προώθηση των δημόσιων και ιδιωτικών πολιτικών ενίσχυσης, εκσυγχρονισμού και αναβάθμισης του ελληνικού τουριστικού τομέα καθώς και κάθε άλλου τομέα παροχής υπηρεσιών που συνδέεται άμεσα ή έμμεσα με αυτόν. Ήδη, εργαζόμαστε σε συνεργασία με τα υπουργεία Εργασίας και Τουρισμού για την κατάρτιση σχεδίων άμε-

Α νδρεασ Α νδρεαδησ | 2 0 1 3

11 5 ★

σης εφαρμογής για την κατάρτιση και την ένταξη χιλιάδων νέων ανέργων στον τουρισμό, από τη φετινή τουριστική περίοδο.

Δυναμικό υπάρχει Με βάση τη μελέτη της McKinsey «Greece 10 years ahead», για να συνεισφέρει ο τουρισμός σχεδόν το 40% της μελλοντικής ανάπτυξης της χώρας την επόμενη δεκαετία, πρέπει να γίνονται ετήσιες επενδύσεις ύψους 2,5 δισ. ευρώ. Η άποψη του ΣΕΤΕ είναι ότι το ποσό αυτό είναι απολύτως εφικτό και πιθανόν υποτιμημένο. Ήδη, τα πρώτα 11 σημαντικά νέα επενδυτικά σχέδια, είναι σε επίπεδο αδειοδοτήσεων από τους αρμόδιους φορείς. Παράλληλα, σημαντική ώθηση αναμένεται να δώσει η επιτάχυνση του προγράμματος αποκρατικοποιήσεων από το ΤΑΙΠΕΔ, αλλά και η πώληση ή μίσθωση αδρανών τουριστικών ακινήτων από τις τράπεζες. Μεγάλης σημασίας είναι η παραχώρηση του management στρατηγικών υποδομών όπως τα περιφερειακά αεροδρόμια και λιμάνια, το οποίο θα δώσει μεγάλη ώθηση και στην αναβάθμιση του παρεχόμενου τουριστικού προϊόντος, αλλά και η επιτάχυνση στην υλοποίηση σειράς υποστηρικτικών προς τον τουρισμό επενδύσεων και διαρθρωτικών μεταρρυθμίσεων. Είναι προφανές ότι απαιτείται η κατάρτιση μέσα στους επόμενους 2-3 μήνες ενός συνολικού στρατηγικού αναπτυξιακού σχεδίου. Το σχέδιο αυτό πρέπει να περιλαμβάνει λεπτομερείς και εξειδικευμένους στόχους, ιεραρχήσεις προτεραιοτήτων, μέσα πολιτικής και πρωτοβουλίες, χρονοδιαγράμματα και κατανομή ευθυνών. Στόχος

πρέπει να είναι η μεταφορά χρηματοοικονομικών πόρων από τον δημόσιο τομέα στον ιδιωτικό, από τους μη εμπορεύσιμους κλάδους της οικονομίας στους διεθνώς εμπορεύσιμους, από την ιδιωτική και δημόσια κατανάλωση στις ιδιωτικές και δημόσιες επενδύσεις και στις εξωστρεφείς οικονομικές δραστηριότητες, από τις εγχώριες μη ανταγωνιστικές υπηρεσίες, στον τουρισμό, τη βιομηχανία, τον αγροτικό τομέα και τις καινοτόμες εξαγωγικές επιχειρήσεις. Επιπρόσθετα με όλα τα παραπάνω όμως, απαιτούνται πρωτοβουλίες για να αποκατασταθούν το συντομότερο δυνατόν συνθήκες υγιούς ρευστότητας στην αγορά, να μειωθεί το απαγορευτικό σήμερα κόστος χρήματος και να διαμορφωθεί ένα ολοκληρωμένο πλαίσιο μακροχρόνιας ρύθμισης των δανείων των βιώσιμων και ανταγωνιστικών επιχειρήσεων, ιδιαίτερα σε στρατηγικούς εξωστρεφείς τομείς όπως ο τουρισμός. Να ολοκληρωθεί τέλος ένα δίκαιο, αποτελεσματικό και αναπτυξιακό φορολογικό πλαίσιο, με σταθερούς και ελκυστικούς φορολογικούς συντελεστές για μία τουλάχιστον πενταετία καθώς και να προχωρήσει η άμεση και ολική πληρωμή των χρεών που έχει το δημόσιο προς επιχειρήσεις και νοικοκυριά. Εάν τα παραπάνω προχωρήσουν, είναι βέβαιο ότι ο ελληνικός τουρισμός μπορεί, σε ορίζοντα 2-3 ετών, να φτάσει στα 20 εκατ. διεθνείς αφίξεις, προσφέροντας συνολικά επιπλέον 3 μονάδες κάθε χρόνο στο ΑΕΠ της χώρας και δεκάδες χιλιάδες νέες θέσεις εργασίας. ❖

Η Marketing

Greece θα δημιουργήσει ένα παγκοσμίου επιπέδου website, θα αναπτύξει δίκτυο social media και γραφείων δημοσίων σχέσεων στις βασικές χώρες στόχους, θα έχει συμβουλευτικό ρόλο στην ανάπτυξη ενός πλήρους συστήματος branding της χώρας και των περιοχών της, και θα συμβάλλει εν γένει στη βελτιστοποίηση της εμπορικής διαχείρισης του ελληνικού τουριστικού προϊόντος και της γενικότερης εικόνας της χώρας.

11 6 ★

ΤΑΣΕΙΣ | 2013

ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ΤΗΣ ΔΡΑΣΗΣ | ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΑ

Νέ α Πο ρε ία

με έμπρακτη

υποστήριξη της παραγωγικής βάσης

της χώρας

Ν ικ Ο λ αοσ Π Ε ντ ζ οσ | 2 0 1 3

11 7 ★

ΑπΟ τον ΝικΟλαο ΠΕντζο, ΠροΕδρο toυ ΣυνδΕσμου ΒιομηχανιΩν ΒορεΙου ΕλλΑδος (Σ.Β.Β.Ε.)

Προτεραιότητα σήμερα είναι η σ ω τ η ρ Ι α τ η ς π ρα γ μ α τ ι κ Ης ο ι κ ο ν ο μ Ι α ς . Καθυστερήσεις στην επιστροφή ΦΠΑ, κωλυσιεργία στον συμψηφισμό των οφειλών των επιχειρήσεων προς το κράτος με τις οφειλές του κράτους προς τις επιχειρήσεις και μεγάλες οφειλές του κράτους προς αυτές είναι μερικά μόνο δείγματα κρατικής τροχοπέδης στην επιχειρηματικότητα όπως και οι μ ε τ α ρ ρ υ θ μ ι σ τ ι κ Ες π α ρ ε μ β Α σ ε ις για τη βελτίωση του επιχειρηματικού περιβάλλοντος που μένουν ως διακηρύξεις προθέσεων. Μόνο αν η πολιτεία αγκαλιάσει την προσπάθεια των επιχειρήσεων για επιβίωση, μπορούμε να ελπίζουμε σε ανάπτυξη και προοπτική. Eργοστασιο Sans Rival φωτογραφια αθηνα κατσαμπα

11 8 ★

ΤΑΣΕΙΣ | 2013

ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ΤΗΣ ΔΡΑΣΗΣ | ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΑ

ΠρΕπει να

μιλήσουμε για την πραγματική οικονομία και να μην παρασυρθούμε σε θεωρητικές οικονομικές αναζητήσεις για τα μακροοικονομικά στοιχεία της χώρας, που μπορεί να βελτιωθούν ίσως το 2020…

Εργοστασιο Σπηλιοπουλοσ φωτογραφια αθηνα κατσαμπα

ρισκόμαστε, ίσως, στην πιο κρίσιμη στιγμή για τη χώρα μας και την εθνική οικονομία και είναι κρίσιμη διότι μέχρι σήμερα δεν έχουμε διαπιστώσει τη θεσμοθέτηση μέτρων ανάπτυξης προς την πραγματική οικονομία, την προσέλκυση και την υλοποίηση επενδύσεων, τη μείωση της ανεργίας, τη γραφειοκρατία που διέπει την επιχειρηματικότητα και άλλα τόσα κρίσιμα θέματα για τη βιωσιμότητα της χώρας μας. Σε μια χρονική περίοδο κατά την οποία η πλέον συγκρατημένη διαπίστωση για την πτώση του κύκλου εργασιών μας είναι 40% σε σχέση με πέρυσι, όπου, θυμίζω και πέρυσι σε σχέση με πρόπερσι είχαμε ανάλογη πτώση, όπου πλέον οι επιχειρήσεις μας έχουν αναγκασθεί να μειώσουν το προσωπικό τους, δηλαδή να

χάσουν ένα πολύτιμο περιουσιακό τους στοιχείο που είναι η πολυετής γνώση και τεχνογνωσία τους, πρέπει να μιλήσουμε για την πραγματική οικονομία και να μην παρασυρθούμε σε θεωρητικές οικονομικές αναζητήσεις για τα μακροοικονομικά στοιχεία της χώρας, που μπορεί να βελτιωθούν ίσως το 2020… Πρέπει οπωσδήποτε να συνειδητοποιήσουμε ότι εξ’ αιτίας της οικονομικής κρίσης η χώρα μας έχει να διαχειρισθεί μια πραγματικά ιστορική πρόκληση στις αρχές του 21ου αιώνα. Όλα όσα συνηθίσαμε τα προηγούμενα χρόνια να θεωρούμε δεδομένα πρέπει να τα ξεχάσουμε. Και μιλάω για, δήθεν, μοντέλα ανάπτυξης, για πολιτικές ενίσχυσης της εγχώριας επιχειρηματικότητας, γενικά για μια νοοτροπία που ουσιαστικά δεν έβλεπε, και ως εκ τούτου δεν δεχόταν να διαχειρισθεί τη σκληρή πραγματικότητα.

Μονίμως, μιλούσαμε για τα ανταγωνιστικά μας πλεονεκτήματα, τόσο ως χώρα, όσο και ως παραγωγική βάση. Πότε αλήθεια τα αξιοποιήσαμε με τη δέουσα σοβαρότητα; Η απάντηση είναι γνωστή σε όλους. Πότε ακούσαμε τις φωνές εκείνων που μας έλεγαν ότι η χώρα μας οδηγείται στην καταστροφή; Μάλλον τους λοιδορούσαμε, θεωρώντας ότι η ανάπτυξη θα είναι μόνιμη και συνεχής. Πότε συζητήσαμε, έστω και για λίγο, τον απογαλακτισμό από ένα κράτος που δεν άκουγε τίποτε, από έναν δημόσιο τομέα που ήταν κυρίαρχος στα πάντα; Από την επιχειρηματική δραστηριότητα, μέχρι, πολλές φορές, και στην κοινωνική ζωή. Δυστυχώς αυτά έχουν παρέλθει ανεπιστρεπτί. Και το μήνυμα, για όλους μας, κράτος, επιχειρηματίες, πολίτες, είναι ένα: θα πρέπει, επιτέλους, να σοβαρευ-

Ν ικ Ο λ αοσ Π Ε ντ ζ οσ | 2 0 1 3

11 9 ★

τούμε. Και δυστυχώς για όλους μας η προσαρμογή στη σοβαρότητα θα πρέπει να γίνει ταχύτατα. Για χρόνια, ο Σύνδεσμος Βιομηχανιών Βορείου Ελλάδος, αλλά και σύσσωμος ο επιχειρηματικός κόσμος της χώρας, ζητά να γίνουν πράξη μεταρρυθμιστικές παρεμβάσεις, όπως: 1. η απλούστευση, και, κυρίως, η κωδικοποίηση της νομοθεσίας που αφορά την επιχειρηματικότητα, 2. η δημιουργία ενός πραγματικά ξεκάθαρου και ελκυστικού για τις επενδύσεις περιβάλλοντος, 3. η θεσμοθέτηση, αλλά, κυρίως, η διατήρηση για πολλά χρόνια, ενός φορολογικού συστήματος που θα είναι όσο το δυνατόν πιο δίκαιο για επιχειρήσεις και πολίτες, με αναπτυξιακό χαρακτήρα και όχι φοροεισπρακτικό, 4. η καθιέρωση του χωροταξικού πλαισίου για τη χώρα, που θα απλοποιεί τα πράγματα και δεν θα τα κάνει περισσότερο δύσκολα, και, 5. (ίσως πάνω απ΄ όλα) ο εκσυγχρονισμός και ο περιορισμός του κράτους στη διαχείριση των απολύτως απαραίτητων για όλους μας. Η διάχυτη απογοήτευση, και, κυρίως, η απουσία ελπίδας για το μέλλον, έχει αποτυπωθεί σε πρόσφατη έρευνα γνώμης του Συνδέσμου μας για την οικονομική κρίση και τις επιπτώσεις της στην περιφερειακή βιομηχανία. Το κύριο συμπέρασμα της έρευνας γνώμης είναι η γενίκευση του φαινομένου της πιστωτικής ασφυξίας από την έλλειψη ρευστότητας για τις επιχειρήσεις της Βόρειας Ελλάδος, η καθημερινή ένταση των προβλημάτων, η δραματική πτώση του κύκλου εργασιών, το μηδενικό πλέον περιθώριο κέρδους, η αύξηση του κόστους δανεισμού, ενώ οι γενικότερες περικοπές που αφορούν το κόστος λειτουργίας προβάλλουν ως η πλέον πρόσφορη απόφαση για την επιβίωση των μεταποιητικών επιχειρήσεων. Δυστυχώς, η οικονομική κατάσταση των επιχειρήσεων προμηνύει ότι το αμέσως ερχόμενο διάστημα, θα οδηγήσει, με βεβαιότητα, πολλές επιχειρήσεις στη χρεοκοπία. Το πλέον όμως αξιοσημείωτο εύρημα είναι αυτό για την προτεραιοποίηση των προτάσεων από τις επιχειρήσεις

για την αντιμετώπιση της οικονομικής κρίσης. Δόθηκαν σε όσους συμμετείχαν στην έρευνα δέκα (10) παράγοντες – δυνητικές προτάσεις αντιμετώπισης της οικονομικής κρίσης, και ζητήθηκε από τις επιχειρήσεις να τους τοποθετήσουν σε σειρά προτεραιότητας / σημαντικότητας, για την αντιμετώπιση της κρίσης. Η ενίσχυση της ρευστότητας των επιχειρήσεων, η πληρωμή των οφειλών του κράτους προς τις επιχειρήσεις, η μείωση των συντελεστών φορολογίας εισοδήματος, και η πάταξη της διαφθοράς στον δημόσιο τομέα, καταλαμβάνουν τις τέσσερις (4) πρώτες θέσεις, ενώ η προκήρυξη των προγραμμάτων του ΕΣΠΑ, η αντιμετώπιση της φοροδιαφυγής και οι αποκρατικοποιήσεις καταλαμβάνουν τις θέσεις 7,8 και 9 αντίστοιχα όπως και το 2009. Στον ΣΒΒΕ πιστεύουμε ότι η ανάπτυξη της οικονομίας και η επιβίωση των επιχειρήσεων, δεν μπορεί να είναι μια απλή κυβερνητική επιλογή ούτε και προσπάθεια επίτευξης συγκεκριμένων ποσοτικών στόχων. Το παρελθόν μας έχει διδάξει ότι τέτοιου είδους πολιτικές παρεμβάσεις έχουν αποτύχει. Ως εκ τούτου, θα πρέπει να δούμε πως μπορούμε να σώσουμε την πραγματική οικονομία. • Γιατί, για παράδειγμα, η επιστροφή του ΦΠΑ των εξαγωγικών επιχειρήσεων που είναι ζήτημα κορυφαίο και θεμελιώδες για την αλλαγή του μοντέλου ανάπτυξης σε εξωστρεφές, διαρκώς μετατίθεται στις καλένδες; Χωρίς εξωστρεφείς επιχειρήσεις πώς θα μπορέσουμε επιτέλους να αποπληρώσουμε, κάποτε, το χρέος της χώρας; • Γιατί, επίσης, η διαρκής κωλυσιεργία και η μη λήψη απόφασης στον συμψηφισμό των οφειλών των επιχειρήσεων προς το κράτος, με τις οφειλές του κράτους προς τις επιχειρήσεις και στον ευρύτερο δημόσιο τομέα, που αγγίζει πλέον το όριο της πρόκλησης και αποτελεί ουσιαστικά απόφαση καταδικαστική για το μέλλον των ελληνικών επιχειρήσεων; • Γιατί δεν πληρώνονται οι οφειλές του δημοσίου ή μέρος αυτών όταν έχει στερέψει η αγορά από ρευστότητα; Άρα, αυτό που χρειαζόμαστε τελικά είναι η αποφασιστικότητα στη λήψη μέ-

ΑυτΟ που

χρειαζόμαστε τελικά είναι η αποφασιστικότητα στη λήψη μέτρων και μεταρρυθμιστικών αποφάσεων, που δεν θα υπολογίζουν το πολιτικό κόστος, αλλά θα εξυπηρετούν το συμφέρον των πολιτών και της επιχειρηματικότητας, δημιουργώντας πραγματικές προοπτικές για την πραγματική οικονομία.

τρων και μεταρρυθμιστικών αποφάσεων, που δεν θα υπολογίζουν το πολιτικό κόστος, αλλά θα εξυπηρετούν το συμφέρον των πολιτών και της επιχειρηματικότητας, δημιουργώντας πραγματικές προοπτικές για την πραγματική οικονομία, κι αυτό είναι για τον ΣΒΒΕ το κύριο ζητούμενο από την Κυβέρνηση. Μόνο μέσα από πρακτικές και άμεσα υλοποιήσιμες προτάσεις μπορεί να έρθει η ανάπτυξη και να ενισχυθεί ο ιδιωτικός τομέας της οικονομίας, και, κυρίως, η παραγωγική βάση της χώρας. Αν πραγματικά η πολιτεία αγκαλιάσει την προσπάθεια των επιχειρήσεων για επιβίωση, για την ενίσχυση της μεταποίησης και την ανάπτυξη της εξαγωγικής δραστηριότητας με μετρήσιμα αποτελέσματα, αν αλλάξει η φιλοσοφία που μας λείπει δηλαδή, τότε πιστεύω ότι μπορούμε να ελπίζουμε σε επιβίωση, ανάπτυξη και προοπτική. ❖

12 0

ΤΑΣΕΙΣ

★

ΤΑΣΕΙΣ | 2013

ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΙΣΜΟΙ & ΤΑΣΕΙΣ | ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ

Α ΝΑΠΤ ΥΞΙΑ Κ ΕΣ ΠΡΟΚ Λ ΗΣΕΙΣ

ΣΤΗ ΝΟΤΙΟΑΝΑΤΟΛΙΚΗ

ΕΥΡΩΠΗ

Τα Βαλκάνια, δέκα χρόνια πριν, θεωρείτο βέβαιο ότι αποτελούν ν e α ο ι κ ο ν ο μ ι κ η ε ν δ ο χ ω ρ α για τις ελληνικές επιχειρήσεις. Από τότε πολλά έχουν αλλάξει. Σήμερα, το περιβάλλον είναι αρνητικό για τις επενδύσεις στις υπηρεσίες και εκείνες με μεγάλη εξάρτηση από εξωτερικό δανεισμό. Νέα ευνοϊκά δεδομένα, αντίθετα, έχουν δημιουργηθεί για τις επενδύσεις που συνδέονται με την επιτάχυνση της διαδικασίας οικονομικής ολοκλήρωσης και τις διασυνοριακές επενδύσεις καθώς οι διεθνείς οικονομικοί οργανισμοί (ΕΙΒ, IFC, EBRD) και η Ευρωπαϊκή Ένωση ενισχύουν την παρουσία τους στην περιοχή και δίνουν έμφαση στη χρηματοδότηση επενδύσεων στους τομείς της ενέργειας και των μεταφορών.

Α ν τ ω ν ης Μ παρτ ζ ω κ ας | 2 0 1 3

12 1 ★

Από τον Αντωνη Μ. Μπαρτζωκα, Αναπληρωτ ή Διευθυντ ή, European Bank for Reconstruction and Development

ίναι γενική η παραδοχή ότι η πρόσφατη διεθνής οικονομική κρίση αντιμετωπίστηκε με επιτυχία στην ανατολική Ευρώπη και στις χώρες της πρώην Σοβιετικής Ένωσης. Η συντονισμένη παρέμβαση των διεθνών οικονομικών οργανισμών σε συνδυασμό με τα διαθέσιμα περιθώρια δημοσιονομικής και συναλλαγματικής προσαρμογής απέτρεψαν την κατάρρευση του εμπορίου και διευκόλυναν τη συντεταγμένη απομόχλευση των ευρωπαϊκών τραπεζικών ομίλων που είχαν πρωτοστατήσει στην πιστωτική επέκταση και τη γρήγορη εμβάθυνση των χρηματοπιστωτικών συναλλαγών στις εν λόγω χώρες. Όμως, η οικονομική προσαρμογή

στο διεθνές περιβάλλον μετά την κρίση δεν χαρακτηρίζεται από την ίδια επιτυχία. Επιπρόσθετα, οι χώρες αυτές εμφανίζονται να σημειώνουν αποκλίνουσες επιδόσεις οικονομικής μεγέθυνσης. Μέχρι πρόσφατα, η γειτνίαση με την Ευρωπαϊκή Ένωση τροφοδοτούσε μια γρήγορη διαδικασία οικονομικής σύγκλισης και οι αγορές προεξοφλούσαν τη συνεχιζόμενη βελτίωση του βιοτικού επιπέδου των οικονομιών αυτών. Η οικονομική κρίση αποσταθεροποίησε αυτή τη θεμελιώδη παραδοχή για τις προοπτικές οικονομικής ανάπτυξης των χωρών αυτών όταν η Ευρωπαϊκή Ένωση εισήλθε σε μια περίοδο αβεβαιότητας ως προς την εξυπηρέτηση του δημοσίου χρέους, την προώθηση ριζικών ανακατατάξεων στις αγορές κεφαλαίων και την προοπτική οικονο-

μικής ύφεσης. Η μείωση της εξωτερικής ζήτησης, σε συνδυασμό με την οικονομική αστάθεια και την απότομη διακοπή της εισροής κεφαλαίων, είχαν ως αποτέλεσμα μια αναιμική διαδικασία οικονομικής ανάκαμψης στις χώρες της πρώην ανατολικής Ευρώπης, ιδιαίτερα όταν το μέγεθος της εσωτερικής αγοράς ήταν μικρό και η έκθεση στα προβλήματα της Ευρωζώνης ήταν συγκριτικά μεγαλύτερη. Ειδικότερα, στις χώρες της Νοτιοανατολικής Ευρώπης οι αναπτυξιακές προκλήσεις μετά την κρίση είναι μεγαλύτερες και προκύπτουν ως αποτέλεσμα εξωτερικών αλλά και εσωτερικών παραγόντων. Το ενδιαφέρον της οικονομικής ειδησιογραφίας έχει επικεντρωθεί σχεδόν αποκλειστικά στους

12 2

ΤΑΣΕΙΣ | 2013

ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΙΣΜΟΙ & ΤΑΣΕΙΣ | ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ

ΤΑΣΕΙΣ

★

Η αβεβαιοτητα

αυξάνει το κόστος χρήματος και τις απαιτήσεις για εμπράγματες εγγυήσεις. Οι επιχειρήσεις δεν μπορούν να ανταποκριθούν διότι έχουν συσσωρεύσει δανειακές υποχρεώσεις και διαθέτουν υπερτιμημένα περιουσιακά στοιχεία, με αποτέλεσμα να αυξάνονται τα μη εξυπηρετούμενα δάνεια και να συρρικνώνεται η επενδυτική δραστηριότητα.

μηχανισμούς μεταβίβασης αρνητικών επιπτώσεων από την αστάθεια και την οικονομική ύφεση στις μεσογειακές χώρες της Ευρωζώνης. Πράγματι, οι οικονομίες της Νοτιοανατολικής Ευρώπης εμφανίζουν τις ασθενέστερες επιδόσεις οικονομικής ανάκαμψης μετά την κρίση και τη μεγαλύτερη μείωση στην εισροή ξένων επενδύσεων. Όμως, οι εξελίξεις αυτές είναι συνδυαστικό αποτέλεσμα πολλών παραγόντων και δεν μπορούν να αποδοθούν μονομερώς στην οικονομική ύφεση γειτονικών χωρών.

Γιατί ασθενής ανάκαμψη Από την αξιολόγηση των οικονομικών δεδομένων αναφορικά με τις προοπτικές οικονομικής ανάπτυξης των Βαλκανίων, σε συνδυασμό με διαπιστώσεις σχετικών ερευνών, προκύπτουν τα ακόλουθα συμπεράσματα. Πρώτο, το περιορισμένο μέγεθος της εσωτερικής αγοράς σε συνδυασμό με τη στασιμότητα και τις αγκυλώσεις στη διαδικασία εμβάθυνσης της βαλκανικής οικονομικής ολοκλήρωσης λειτουργούν ανασταλτικά στην προσπάθεια των επιχειρήσεων να εξασφαλίσουν νέες αγορές. Δεύτερο, η αβεβαιότητα αυξάνει το κόστος χρήματος και τις απαιτήσεις για

εμπράγματες εγγυήσεις. Στις συνθήκες αυτές, οι επιχειρήσεις δεν μπορούν να ανταποκριθούν διότι έχουν συσσωρεύσει δανειακές υποχρεώσεις και διαθέτουν υπερτιμημένα περιουσιακά στοιχεία, με αποτέλεσμα να αυξάνονται τα μη εξυπηρετούμενα δάνεια και να συρρικνώνεται η επενδυτική δραστηριότητα του ιδιωτικού τομέα. Τρίτο, στα Δυτικά Βαλκάνια, η οικονομική πρόοδος και οι προοπτικές αύξησης της εισροής κεφαλαίων από το εξωτερικό είναι συνυφασμένες με την ενταξιακή προοπτική των χωρών αυτών στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Η διαδικασία αυτή δεν έχει σημειώσει σημαντική πρόοδο τα τελευταία χρόνια, λόγω της μη εκπλήρωσης βασικών πολιτικών προϋποθέσεων, με αποτέλεσμα να αυξάνει η αβεβαιότητα κατά την αξιολόγηση επενδυτικών αποφάσεων. Τέταρτο, στις χώρες που έχουν ενταχθεί στην Ευρωπαϊκή Ένωση (Βουλγαρία, Ρουμανία) η αξιοποίηση των κοινοτικών πόρων εμφανίζει χαμηλή απορροφητικότητα και οι άμεσες επενδύσεις έχουν υποχωρήσει σε εξαιρετικά χαμηλά επίπεδα, μετά τη σημαντική ροή επενδύσεων κατά την υλοποίηση εκτεταμένων ιδιωτικοποιήσεων. Πέμπτο, η διαδικασία οικονομικής αναδιάρθρωσης με τη στή-

Α ν τ ω ν ης Μ παρτ ζ ω κ ας | 2 0 1 3

12 3 ★

ριξη της γρήγορης πιστωτικής επέκτασης στα Βαλκάνια προσανατολίστηκε στις μη εμπορεύσιμες υπηρεσίες και στα ακίνητα. Η επιλογή αυτή έχει εκ των πραγμάτων μειωμένη ανθεκτικότητα σε συνθήκες γενικότερης οικονομικής αστάθειας και μειωμένης εσωτερικής ζήτησης με αποτέλεσμα σήμερα να αποτελεί σοβαρό ανασταλτικό παράγοντα στη διαδικασία οικονομικής ανάκαμψης. Έκτο, η θεσμοθέτηση διαρθρωτικών αλλαγών και θεσμικών εγγυήσεων για τη βελτίωση του επιχειρηματικού περιβάλλοντος έγιναν με μεγάλη ταχύτητα αλλά η εφαρμογή τους στην πράξη, η μείωση των προσόδων της γραφειοκρατίας, η προβλεψιμότητα αναφορικά με τις εφαρμοζόμενες πολιτικές (π.χ. για τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας) και ο περιορισμός της παραοικονομίας δεν έχουν σημειώσει ουσιαστική πρόοδο, με αποτέλεσμα να επιβαρύνουν δυσανάλογα το διοικητικό κόστος των άμεσων ξένων επενδύσεων.

Οι θετικοί παράγοντες Παράλληλα, η σχετική ανθεκτικότητα που έχουν επιδείξει τα Βαλκάνια μετά τη διεθνή οικονομική κρίση και το γεγονός ότι απέφυγαν την επάνοδο στην οικονομική ύφεση αποδίδεται στους ακόλουθους παράγοντες. Το χαμηλό επίπεδο οικονομικής ανάπτυξης αυτών των χωρών, σε συνδυασμό με την ποιότητα και το σχετικό κόστος των εισροών της παραγωγικής διαδικασίας, δημιουργεί πολλές αναπτυξιακές ευκαιρίες για νέες παραγωγικές δραστηριότητες. Παράλληλα, η υψηλή ροπή προς αποταμίευση των νοικοκυριών και των επιχειρήσεων και τα χαμηλά επίπεδα δημοσίου χρέους παρέχουν τη δυνατότητα διαμόρφωσης μια σημαντικής δεξαμενής κεφαλαίων προς επενδυτική μόχλευση, αν εξασφαλισθούν οι θεσμικές προϋποθέσεις για την υλοποίηση επενδυτικών σχεδίων από τον ιδιωτικό τομέα. Επιπρόσθετα, οι διεθνείς οικονομικοί οργανισμοί (ΕΙΒ, IFC, EBRD) και η Ευρωπαϊκή Ένωση ενισχύουν την παρουσία τους στην περιοχή και προσανατολίζονται στη χρηματοδότηση εργαλείων πολιτικής που να βελτιώνουν την ποιότητα των επενδυτικών αποφάσεων και να επιταχύνουν την

οικονομική ολοκλήρωση, με έμφαση στους τομείς της ενέργειας και των μεταφορών. Οι παράγοντες αυτοί οδηγούν τους οικονομικούς αναλυτές στην πρόβλεψη ότι μεσοπρόθεσμα δεν μπορούμε να αναμένουμε ότι τα Βαλκάνια θα επανέλθουν σε επιδόσεις γρήγορης οικονομικής σύγκλισης με την Ευρωπαϊκή Ένωση αλλά σε μια σταδιακή σταθεροποίηση των οικονομιών και σε ρυθμούς μεγέθυνσης της τάξεως του 2-3%.

Ευκαιρίες για τις επιχειρήσεις Τα δεδομένα αυτά θα πρέπει να συνεκτιμηθούν για την αξιολόγηση των προοπτικών της παρουσίας των ελληνικών επιχειρήσεων στα Βαλκάνια. Τα τελευταία δέκα χρόνια οι ελληνικές επιχειρήσεις και τράπεζες επένδυσαν σε 5 Βαλκανικές χώρες (Αλβανία, Βουλγαρία, Ρουμανία, Σερβία, FYROM), καλύπτοντας μεγάλο εύρος βιομηχανικών κλάδων και μη εμπορεύσιμων υπηρεσιών. Η διαφοροποίηση των προοπτικών οικονομικής ανάπτυξης στα Βαλκάνια δημιουργεί αρνητικές προϋποθέσεις για τη βιωσιμότητα επενδύσεων στον χώρο των υπηρεσιών και θέτει υπό αμφισβήτηση την κερδοφορία επενδύσεων με μεγάλη εξάρτηση από εξωτερικό δανεισμό. Αντίθετα, δημιουργεί νέα δεδομένα για τις επενδύσεις που αναμένεται να εξασφαλίσουν οικονομικά οφέλη από την επιτάχυνση της διαδικασίας οικονομικής ολοκλήρωσης, τις διασυνοριακές επενδύσεις και την προώθηση των κλάδων αυξανόμενης οικονομικής απόδοσης που ενσωματώνουν υψηλής ειδίκευσης ανθρώπινο κεφάλαιο. Πριν δέκα χρόνια, είχε επικρατήσει η βεβαιότητα ότι τα Βαλκάνια θα αποτελούσαν τη νέα οικονομική ενδοχώρα για τις ελληνικές επιχειρήσεις. Σήμερα, στο νέο περιβάλλον που διαμορφώνεται μετά την κρίση, επιβάλλεται μια ρεαλιστική αποτίμηση της βιωσιμότητας και των πραγματικών ευκαιριών κερδοφορίας των υφιστάμενων επενδύσεων σε συνδυασμό με τα δυνητικά αποτελέσματα οικονομικής διάχυσης που μπορούν να προκύψουν από τη διαδικασία οικονομικής ολοκλήρωσης στην ευρύτερη περιοχή. ❖

Η θεσμοθετηση

διαρθρωτικών αλλαγών και θεσμικών εγγυήσεων για τη βελτίωση του επιχειρηματικού περιβάλλοντος έγιναν με μεγάλη ταχύτητα αλλά η εφαρμογή τους στην πράξη, η μείωση των προσόδων της γραφειοκρατίας, η προβλεψιμότητα αναφορικά με τις εφαρμοζόμενες πολιτικές (π.χ. για τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας) και ο περιορισμός της παραοικονομίας δεν έχουν σημειώσει ουσιαστική πρόοδο, με αποτέλεσμα να επιβαρύνουν δυσανάλογα το διοικητικό κόστος των άμεσων ξένων επενδύσεων.

12 4

ΤΑΣΕΙΣ

★

ΤΑΣΕΙΣ | 2013

ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΙΣΜΟΙ & ΤΑΣΕΙΣ | ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ

Στρατηγική και management

στη μάχη

της ανάπτυξης Η Ελλάδα υπέγραψε το τελευταίο μνημόνιο για να πάρει το ο ξ υ γ Ο ν ο τ ω ν δ α ν ε Ι ω ν . Δεν θα βγούμε όμως από την κρίση-και την αναπαραγωγή της λιτότητας και της ύφεσης που συνεπάγονται οι συνεχείς περικοπές μισθών και συντάξεων-αν δεν μάθουμε να αναπνέουμε μόνοι μας. Θα το πετύχουμε αν χαράξουμε συγκεκριμένη στρατηγική, που δεν απαιτεί τόσο κεφάλαια όσο πολιτική βούληση για τη δ ρ α σ τ ι κ Η α ν τ ι μ ε τ Ω πιση των εγγενΩν προβλ ημ Ατ ω ν που εμποδίζουν την ανάκαμψη.

Απο τον Παναγιωτη Ι.Παπασταυρου, μηχανολογο- ηλεκτρολογο μηχανικο του ΕΜΠ, με θητεια προεδρου & διευθυνοντος συμβουλου σε πολυεθνικες και μεγαλες ελληνικες επιχειρησεις και στον Ελληνικο Οργανισμο Εξωτερικου Εμποριου

Π α ν α γ ι ω της Π απαστα υ ρο υ | 2 0 1 3

12 5 ★

Με μια Αλλη

γραφειοκρατία και νομοθεσία, ο τόπος θα μπορούσε να γίνει ελκυστικός για τον ξένο επενδυτή, εύφορος για τις ελληνικές επιχειρήσεις, πρόσφορος για καινούριες παραγωγικές προσπάθειες και δουλειές.

ο θεμελιώδες πρόβλημα που παρατείνει τον φαύλο κύκλο της κρίσης, την ύφεση και την ανεργία, δεν είναι η έλλειψη ρευστότητας και πόρων. Αυτό είναι το επακόλουθο, όχι η αιτία. Η ρίζα του προβλήματος είναι τα μύρια όσα εμπόδια που παραμένουν και παρεμβάλλονται σε σχέση με τις επενδύσεις και την έναρξη λειτουργίας επιχειρήσεων, καθώς και η έλλειψη στρατηγικής σε επιλεγμένους αναπτυξιακούς τομείς. Δεν πάσχουμε από έλλειψη χρημάτων, αλλά από έλλειμμα πολιτικής... Πόρους διαθέτει η χώρα μας, εν αφθονία, όπως διαθέτει και δυναμικούς επιχειρηματίες και ικανό στελεχιακό και εργατικό δυναμικό. Το ζητούμενο είναι η δημιουργία ενός σύγχρονου πλαισίου για την ανάπτυξη της επιχειρηματικότητας, με την άρση των γραφειοκρατικών/νομοθετικών εμποδίων και την αποτελεσματική εξυπηρέτηση από τη δημόσια διοίκηση. Η θέσπιση των κανόνων ενός ανταγωνιστικού αλλά ανοικτού περιβάλλοντος, που να επιτρέψει στους Έλληνες επιχειρηματίες να ξεδιπλώσουν τις δυνάμεις τους και να μας εκπλήξουν. Η απομάκρυνση, στην παρούσα φάση, του φάσματος μιας εξόδου από το ευρώ λειτουργεί θετικά για την οικονομία. Αλλά επιτάσσει τη δραστική βελτίωση της παρα-

γωγικότητας και της ανταγωνιστικότητας της χώρας. Είναι προφανές ότι απαιτείται περαιτέρω περιορισμός των (κρατικών) δαπανών. Πλην όμως, ανάπτυξη μπορεί να προέλθει από την προστιθέμενη αξία που μόνο οι σύγχρονες επιχειρήσεις με το ανθρώπινο δυναμικό τους είναι σε θέση να προσφέρουν. Επιχειρηματικότητα και επενδύσεις είναι η απάντηση στη συνεχιζόμενη διολίσθηση του βιοτικού μας επιπέδου. Η υπογραφή του πρόσφατου πακέτου μέτρων ήταν απαραίτητη για να αποκατασταθεί η αξιοπιστία της χώρας και να διασφαλισθεί η εκταμίευση της τελευταίας δόσης-μαμούθ από τους εταίρους μας. Αλλά η άλλη όψη του νομίσματος είναι ότι αυτό επετεύχθη κυρίως με νέες περικοπές μισθών και συντάξεων και νέους φόρους -με αναπαραγωγή της λιτότητας και επιδείνωση της ύφεσης. Δίκαια η κοινωνία βαρυγκωμά και αναρωτιέται πού πάμε. Επ’ αυτού, η συνταγή της τρόικας είναι ότι η μείωση του χρέους σε αποδεκτά επίπεδα και η αποκατάσταση της δημοσιονομικής πειθαρχίας προλειαίνει το έδαφος για να έρθει η ανάκαμψη και η ανάπτυξη. Οι αντίπαλοι αυτής της συνταγής αντιτείνουν ότι το μόνο που αναπτύσσεται με την επιβαλλόμενη λιτότητα είναι η ανεργία, ενώ η συνεχής συρρίκνωση του ΑΕΠ δημιουργεί ένα φαύλο καθοδικό κύκλο.

12 6

ΤΑΣΕΙΣ | 2013

ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΙΣΜΟΙ & ΤΑΣΕΙΣ | ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ

ΤΑΣΕΙΣ

★

Στην πράξη, ωστόσο, η Ελλάδα δεν είχε άλλη επιλογή, εκεί που είχαν φθάσει τα πράγματα, από το να πάρει τα δημοσιονομικά μέτρα που προέκριναν οι εταίροι μας προκειμένου να εξασφαλίσει το οξυγόνο των δανείων. Δεν θα βγούμε όμως από την κρίση αν δεν καταφέρουμε ν’ αναπνέουμε μόνοι μας! Αν δεν αντιμετωπίσουμε δραστικά τα εγγενή προβλήματα που εμποδίζουν την ανάκαμψη, με τις δικές μας επιλογές και τις δικές μας δυνάμεις. Δεν είναι έργο της τρόικας να φροντίσει το αναπτυξιακό μας μέλλον, είναι ευθύνη δική μας. Πώς περιμένουμε να ξανανοίξει ο δρόμος προς την ανάπτυξη αν δεν προσδιορίσουμε στρατηγικά τις προτεραιότητες και τις δράσεις; Ενδεικτικά: 1.Τομείς αναπτυξιακής αιχμής: προσδιορισμός των τομέων που θα συμβάλουν άμεσα και καθοριστικά στην ανάπτυξη, προσελκύοντας επενδύσεις και ευνοώντας τις εξαγωγές, με βάση τα συγκριτικά πλεονεκτήματα της χώρας. 2.Ανταγωνιστικότητα: έλλειμμα ανταγωνιστικότητας των ελληνικών

Δεν εΙναι Εργο της

τρόικας να φροντίσει το αναπτυξιακό μας μέλλον, είναι ευθύνη δική μας. Πώς περιμένουμε να ξανανοίξει ο δρόμος προς την ανάπτυξη αν δεν προσδιορίσουμε στρατηγικά τις προτεραιότητες και τις δράσεις;

επιχειρήσεων στην ουσία δεν υφίσταται, αν αναλογιστεί κανείς τα όσα έχουν επιτύχει μέσα σε ένα τόσο αντίξοο για την επιχειρηματικότητα περιβάλλον. Εξάλλου, διεθνείς οργανισμοί μετρούν την ανταγωνιστικότητα των χωρών με βάση συγκεκριμένα κριτήρια, έτσι ώστε είναι σαφές τι πρέπει να κάνει το κράτος για να ενθαρρύνει την ανάπτυξη της επιχειρηματικότητας. 3.Στρατηγική: Απαιτείται μακρόπνοη οπτική και ριζικές τομές εκεί όπου νοσούν οι καταστάσεις. Δύο παραδείγματα άνευ σχολίων: Η Τουρκία διαθέτει και υλοποιεί στρατηγικό σχέδιο ανάπτυξης για τον Τουρισμό 2007-2023! Στη Νέα Ζηλανδία ο αγροτικός τομέας έγινε, από παθητικός, ανταγωνιστικός με εντυπωσιακά αποτελέσματα μόλις σταμάτησαν τις επιδοτήσεις 4.Στελέχωση: Τοποθέτηση στη διοίκηση των κρατικών οργανισμών και φορέων ικανών μάνατζερ από την ιεραρχία ή από την αγορά, με συγκεκριμένο πλάνο και

Π α ν α γ ι ω της Π απαστα υ ρο υ | 2 0 1 3

12 7 ★

μετρήσιμα κριτήρια απόδοσης έργου. 5. Αποτελεσματικότητα Δημόσιας Διοίκησης: Καθορισμός σε κάθε οργανισμό και υπηρεσία της αποστολής, του στόχου και του συστήματος μέτρησης του αποτελέσματος. Αυτή είναι η βάση αναμόρφωσης της δημόσιας διοίκησης, σύμφωνα με τα πρότυπα που εφαρμόζουν τα τελευταία 30 χρόνια τα πιο προηγμένα κράτη. 6.Ενίσχυση μικρομεσαίων επιχειρήσεων: Είναι βασική προϋπόθεση για να μειωθεί η ανεργία. Οδηγός υπάρχει, είναι το Small Business Act που εκπόνησε και συνιστά η ΕΕ. Οι λύσεις θα αποδειχθούν πολύ πιο απλές και τα αποτελέσματα πιο άμεσα σε σχέση με τη μέχρι σήμερα εμπειρία, αν δεχθούμε ότι:

Ρόλος της κυβέρνησης ως προς την ανάπτυξη είναι να οργανώνει σωστά τον δημόσιο τομέα και να προσδιορίζει το πλαίσιο λειτουργίας του. Η Γαλλία, για παράδειγμα, εφαρμόζει από το 2001 το σύστημα LOLF (Lois Organique Relative aux Lois des Finances) που αποτελεί το «σύνταγμα» για τον παραγωγικό τομέα του κράτους. Για την πλήρη εφαρμογή του απαιτήθηκαν 4 χρόνια. Η προσπάθεια αναμόρφωσης της δημόσιας διοίκησης προϋποθέτει την τοποθέτηση επαγγελματιών του management, οι οποίοι να αναλάβουν το όλο έργο της αναδιοργάνωσης και αποτελεσματικής λειτουργίας του Δημοσίου μαζί με τους εξωτερικούς συμβούλους. Επ’ αυτού υπάρχουν μέχρι και working manuals που αποτυπώνουν την εμπειρία διαφόρων κρατών.

Αν όλα αυτά - που δεν απαιτούν τόσο χρήματα, όσο ισχυρή πολιτική βούληση - είχαν γίνει από τον πρώτο χρόνο της κρίσης, σήμερα η ανάκαμψη θα ήταν ήδη προ των πυλών και στη χώρα θα επικρατούσε κλίμα αισιοδοξίας. Επενδυτικό ενδιαφέρον από το εξωτερικό υπάρχει, άλλωστε, ακόμα και με τις σημερινές αποθαρρυντικές συνθήκες. Με μια άλλη γραφειοκρατία και νομοθεσία, ο τόπος θα μπορούσε να γίνει ελκυστικός για τον ξένο επενδυτή, εύφορος για τις ελληνικές επιχειρήσεις, πρόσφορος για καινούριες παραγωγικές προσπάθειες και δουλειές. Ο σημερινός πρωθυπουργός, αφού κέρδισε την πρώτη μεγάλη μάχη των δανείων εκπροσωπώντας μια τρικομματική κυβέρνηση που αποδεικνύεται ανθεκτική, έχει τώρα να διεξαγάγει τον πόλεμο της ανάπτυξης. Μόνο με λύσεις ξεκάθαρες και άμεσα εφαρμόσιμες θα τον κερδίσει! ❖

12 8

ΤΑΣΕΙΣ | 2013

ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΙΣΜΟΙ & ΤΑΣΕΙΣ | ΤΡΑΠΕΖΕΣ

ΤΑΣΕΙΣ

★

Βασιλεία ΙΙΙ

Επιπτώσεις στην Ανάπτυξη και στο

Τραπεζικό Σύστημα

Οι νέες ρυθμίσεις που επιβάλλει η Βασιλεία ΙΙΙ στις τράπεζες στοχεύουν στην εξουδετέρωση των μηχανισμών μετάδοσης μιας κρίσης: Περισσότερα κεφάλαια, αποθέματα ρευστότητας και όρια στις εκτός ισολογισμού δραστηριότητες θα καταστήσουν τις τράπεζες ανθεκτικότερες, προστατεύοντας την οικονομία από α π Ο τ ο μ η π τ Ω σ η σ τ ις χ ρ η μ α τ α γ ο ρ Ε ς . Οι ρυθμίσεις αυτές, αφενός θα επηρεάσουν πτωτικά τον ρυθμό ανάπτυξης αλλά και θα αλλάξουν το επιχειρηματικό μοντέλο των τραπεζών. Οι επενδυτές θα επιβάλλουν μεγαλύτερη πειθαρχία, οι τράπεζες θα μειώσουν την έκθεσή τους στον κίνδυνο και για τη χρηματοδότησή τους θα στραφούν περισσότερο στις καταθέσεις και λιγότερο πλέον στον βραχυπρόθεσμο δανεισμό.

Π α ν α γ ι ω τησ Κ . Α βραμι δ ησ , Νικολαοσ Γ . Τ ρα υ λοσ | 2 0 1 3

12 9 ★

ΑπΟ τους ΝικΟλαο Γ. ΤραυλΟ* και ΠαναγιΩτη Κ. ΑβραμΙδη**

* Kαθηγητής χρηματοοικονομικής, κάτοχος της έδρας στη χρηματοοικονομική «Καίτη Κυριακοπούλου» και πρύτανης του ALBA Graduate Business School at The American College of Greece. ** Έκτακτος επίκουρος καθηγητής χρηματοοικονομικής και ποσοτικών μεθόδων και ακαδημαϊκός διευθυντής του μεταπτυχιακού προγράμματος MSc in Risk Management στο ALBA Graduate Business School at The American College of Greece.

τον απόηχο της διάσωσης του τραπεζικού συστήματος στη διάρκεια της παγκόσμιας χρηματοπιστωτικής κρίσης, η Επιτροπή της Βασιλείας προχώρησε στην αναπροσαρμογή του ρυθμιστικού πλαισίου των τραπεζικών οργανισμών. Οι προτάσεις του νέου συμφώνου (Βασιλεία ΙΙΙ) αλλά και οι λοιπές πρωτοβουλίες ρύθμισης των αγορών εστιάζουν στα προβλήματα που αντιμετώπισε πρόσφατα το χρηματοπιστωτικό σύστημα και τα οποία οδήγησαν στη βίαιη αναδιάταξή του.

Κ ω στασ Α ζ αρια δ ησ | 2 0 1 3

12 9 ★

13 0

ΤΑΣΕΙΣ | 2013

ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΙΣΜΟΙ & ΤΑΣΕΙΣ | ΤΡΑΠΕΖΕΣ

ΤΑΣΕΙΣ

★

Οι επενδυτΕς

αναμένεται να επιβάλουν μεγαλύτερη πειθαρχία στις τράπεζες δεδομένου ότι θα αναλάβουν και μεγαλύτερο κίνδυνο λόγω της αύξησης της συμμετοχής τους στη χρηματοδότηση.

Το ΔΝΤ σημειώνει ότι παρά το γεγονός ότι η κρίση ξεκίνησε σε μια αναλογικά μικρή αγορά (η αξία του χρέους των τιτλοποιημένων ενυπόθηκων δανείων μειωμένης εξασφάλισης έφτανε τα 900 δισ. δολ. το 2007, ήτοι μόλις το 7% της συνολικής αξίας του χρέους), εντούτοις μεταδόθηκε στο σύνολο του χρηματοπιστωτικού συστήματος μέσω συγκεκριμένων μηχανισμών. Ο βασικότερος μηχανισμός είναι βέβαια οι άμεσες αλληλεξαρτήσεις μεταξύ των ισολογισμών των τραπεζών. Ωστόσο, με μια δεύτερη ανάγνωση των γεγονότων προκύπτει ότι η κρίση θα είχε μεταδοθεί και στις υπόλοιπες τράπεζες ακόμα και εάν όλα τα τοξικά στοιχεία ενεργητικού βρίσκονταν στον ισολογισμό μιας και μόνο τράπεζας.

με το ενεργητικό της και θα πρέπει να αναπροσαρμόσει αντίστοιχα το παθητικό της, σύμφωνα με τους κανόνες κεφαλαιακής επάρκειας. Αυτό σημαίνει ότι έχει δυο επιλογές: την αύξηση των ιδίων κεφαλαίων ή τη συρρίκνωση του ενεργητικού. Για λόγους προστασίας των μετόχων από την καταστροφή του κεφαλαίου τους προς όφελος των υπολοίπων δανειστών, η τράπεζα θα επιλέξει τη συρρίκνωση του ενεργητικού της, με συνέπεια (α) την πιστωτική συρρίκνωση και (β) την πτώση των τιμών των αξιών. Μέσα λοιπόν από τους δυο αυτούς μηχανισμούς, προκαλείται η μετάδοση της κρίσης στην πραγματική οικονομία και στις χρηματαγορές αντιστοίχως, και τελικά και στο υπόλοιπο τραπεζικό σύστημα.

Για να γίνει σαφές το παραπάνω συμπέρασμα, ας υποθέσουμε ότι μια τράπεζα μεγάλου μεγέθους έχει πρόβλημα

Το παραπάνω παράδειγμα αναδεικνύει δυο έννοιες που έχουν συζητηθεί πολύ τον τελευταίο καιρό και απασχολούν τις αρμό-

Π α ν α γ ι ω τησ Κ . Α βραμι δ ησ , Νικολαοσ Γ . Τ ρα υ λοσ | 2 0 1 3

13 1 ★

διες αρχές. Η πρώτη αφορά την κυκλικότητα του εποπτικού πλαισίου, το γεγονός δηλαδή ότι κατά τη διάρκεια της ύφεσης οι κεφαλαιακές ανάγκες των τραπεζών αυξάνονται οδηγώντας τις τράπεζες στη συρρίκνωση του ισολογισμού τους επιβαρύνοντας με αυτό τον τρόπο περαιτέρω την οικονομική δραστηριότητα. Η δεύτερη είναι η συστημικότητα μιας τράπεζας, δεδομένου ότι όσο μεγαλύτερο το μέγεθος του ισολογισμού, τόσο πιο έντονα θα είναι τα φαινόμενα μετάδοσης της κρίσης.

Αλλαγές στο Εποπτικό Πλαίσιο Οι αποφάσεις των εποπτικών αρχών για την ενίσχυση της σταθερότητας του χρηματοπιστωτικού συστήματος, προσβλέπουν κατά κύριο λόγο στην εξουδετέρωση των μηχανισμών μετάδοσης. Συγκεκριμένα, οι αλλαγές που προτείνονται στη Βασιλεία ΙΙΙ κινούνται σε τέσ-

σερις άξονες.

(α) Κεφαλαιακή Επάρκεια Οι ρυθμίσεις στοχεύουν στη βελτίωση της κεφαλαιακής επάρκειας των τραπεζών ποσοτικά (περισσότερα κεφάλαια) αλλά και ποιοτικά (μεγαλύτερη ευελιξία). Έτσι, με τις κυοφορούμενες αλλαγές τα συνολικά εποπτικά κεφάλαια θα αυξηθούν στο 10.5% του σταθμισμένου ενεργητικού. Παράλληλα, η ρύθμιση για το ύψος του μετοχικού κεφαλαίου στο 7% του ενεργητικού (από 2% σήμερα) και οι αυστηρότεροι κανόνες αναγνώρισης εποπτικών κεφαλαίων προσβλέπουν στη βελτίωση της ικανότητας των κεφαλαίων να απορροφούν τις ζημιές (loss absorption). Τέλος, με στόχο την άμβλυνση του φαινομένου της κυκλικότητας, εισάγεται η έννοια του κυκλικού εποπτικού κεφαλαίου. Εν προκειμένου, τα τραπεζικά

Μελeτες

συμβουλευτικών εταιρειών υπολογίζουν ότι η εφαρμογή της Βασιλείας ΙΙΙ θα έχει ως αποτέλεσμα τη μείωση της απόδοσης κεφαλαίου κατά 3.5% λόγω κεφαλαιακών αναγκών και κατά 0.8% εξαιτίας των κανόνων της ρευστότητας.

13 2

ΤΑΣΕΙΣ | 2013

ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΙΣΜΟΙ & ΤΑΣΕΙΣ | ΤΡΑΠΕΖΕΣ

ιδρύματα θα επιβαρύνονται με πρόσθετα κεφάλαια ύψους έως το 2.5% του ενεργητικού κατά τη διάρκεια της ανοδικής φάσης του οικονομικού κύκλου. Τα κεφάλαια αυτά θα τα χρησιμοποιούν ως μαξιλάρι κατά τη διάρκεια συρρίκνωσης της οικονομικής δραστηριότητας. Με τις ενέργειες αυτές, οι εποπτικές αρχές ευελπιστούν ότι θα θέσουν υπό έλεγχο τον μηχανισμό διάδοσης της κρίσης μέσω της πιστωτικής συρρίκνωσης.

ΤΑΣΕΙΣ

★

(β) Ρευστότητα

Το νΕο πλαiσιο

εισάγει αυστηρότερους όρους οι οποίοι μειώνουν το κίνητρο για εξωχρηματιστηριακές συμφωνίες και ελαχιστοποιούν την πιθανότητα εμφάνισης εποπτικού arbitrage, δηλαδή τη μεταφορά ενεργητικού εκτός ισολογισμού με σκοπό τη μείωση των αναγκών σε εποπτικά κεφάλαια.

Η οικονομική κρίση του 2008 έφερε στην επιφάνεια τον κίνδυνο της ρευστότητας, ο οποίος είχε περάσει απαρατήρητος από τις προηγούμενες αναθεωρήσεις του εποπτικού πλαισίου. Η υιοθέτηση του δείκτη ρευστότητας (Liquidity Coverage Ratio) διασφαλίζει ότι η τράπεζα έχει επαρκή άμεσα ρευστοποιήσιμα στοιχεία ενεργητικού ώστε να καλύψει τις εκροές κεφαλαίων για ένα περίπου μήνα σε ένα πιθανό σενάριο κρίσης. Αντίστοιχα, ο δείκτης σταθερής χρηματοδότησης (Net Stable Funding Ratio) εξετάζει τη μακροπρόθεσμη χρηματοδοτική δομή της τράπεζας. Ο απώτερος στόχος των παραπάνω κριτηρίων είναι να εξουδετερωθεί ο έτερος μηχανισμός μετάδοσης, δηλαδή η πτώση τιμών στις χρηματαγορές εξαιτίας των μαζικών πωλήσεων αξιόγραφων (fire sales). Οι δείκτες ρευστότητας έχουν βαρύνουσα σημασία για τις τράπεζες διότι επηρεάζουν τη βασική λειτουργία τους ως μετασχηματιστές ληκτικότητας. Ο όρος αυτός περιγράφει την ικανότητα των τραπεζικών οργανισμών να δημιουργούν μακροπρόθεσμα δάνεια μέσα από βραχυπρόθεσμες χρηματοδοτήσεις (καταθέσεις). Για τον λόγο αυτό, οι τράπεζες ζήτησαν και πέτυχαν τη χαλάρωση των αρχικών όρων διασφαλίζοντας ως έναν βαθμό το υφιστάμενο μοντέλο λειτουργίας τους.

(γ) Δραστηριότητες εκτός ισολογισμού Λαμβάνοντας υπόψη το μέγεθος των εκτός ισολογισμού τοποθετήσεων σε προϊόντα τιτλοποίησης και σε χρηματοοικονομικά παράγωγα αλλά και των εγγυή-

σεων, γίνεται αντιληπτό ότι η σταθερότητα του χρηματοπιστωτικού συστήματος περνάει μέσα από τη ρύθμιση των δραστηριοτήτων αυτών. Πράγματι, το νέο πλαίσιο εισάγει αυστηρότερους όρους οι οποίοι μειώνουν το κίνητρο για εξωχρηματιστηριακές συμφωνίες και ελαχιστοποιούν την πιθανότητα εμφάνισης εποπτικού arbitrage, δηλαδή τη μεταφορά ενεργητικού εκτός ισολογισμού με σκοπό τη μείωση των αναγκών σε εποπτικά κεφάλαια. Επιπλέον, η θέσπιση του δείκτη οικονομικής μόχλευσης, ο οποίος θα περιλαμβάνει και τα στοιχεία εκτός ισολογισμού, θα θέσει ένα ανώτατο λογιστικό όριο στις δραστηριότητες των τραπεζών. Ο δείκτης μόχλευσης δεν θα λαμβάνει υπόψη τις εκτιμήσεις κινδύνου για τα χαρτοφυλάκια χορηγήσεων και επενδύσεων (όπως κάνει ο δείκτης κεφαλαιακής επάρκειας σταθμίζοντας το ενεργητικό), περιορίζοντας κατ’ αυτόν τον τρόπο την πιθανότητα υποεκτίμησης των κινδύνων.

(δ) Παρακολούθηση συστημικού κινδύνου Οι μηχανισμοί μετάδοσης της κρίσης καθιστούν σαφές ότι όσο μεγαλύτερος ο ισολογισμός της τράπεζας τόσο πιο αισθητές θα είναι και οι επιπτώσεις της πιστωτικής συρρίκνωσης και της πτώσης των τιμών. Επομένως, φαντάζει λογική η πρόταση της Βασιλείας ΙΙΙ για πρόσθετες κεφαλαιακές απαιτήσεις για τις συστημικές τράπεζες (Systemically Important Financial Institutions) ανάλογα με τη συνεισφορά τους στον συνολικό κίνδυνο. Θα πρέπει να σημειωθεί ότι ο τρόπος υπολογισμού των κεφαλαιακών επιβαρύνσεων για την ώρα προσκρούει στην αδυναμία μέτρησης του λεγόμενου συστημικού κινδύνου. Ενδιαφέρουσες ιδέες που χρησιμοποιούν δεδομένα από τις αγορές κεφαλαίων και τις αγορές παραγώγων έχουν δει το φώς της δημοσιότητας, ωστόσο η πολυπλοκότητα των μηχανισμών και η μεταβλητότητα των τιμών στις οποίες βασίζονται οι προβλέψεις τις καθιστά πρακτικά ανεφάρμοστες.

Π α ν α γ ι ω τησ Κ . Α βραμι δ ησ , Νικολαοσ Γ . Τ ρα υ λοσ | 2 0 1 3

13 3 ★

Επιπτώσεις της Βασιλείας ΙΙΙ Αναμφίβολα, οι αλλαγές στο εποπτικό πλαίσιο των τραπεζών θα έχουν επιπτώσεις στην οικονομική δραστηριότητα αλλά και στο επιχειρηματικό μοντέλο των τραπεζών. Συγκεκριμένα, οι πρόσθετες εποπτικές επιβαρύνσεις αυξάνουν το κόστος χρηματοδότησης επηρεάζοντας αρνητικά τους ρυθμούς ανάπτυξης των οικονομιών. Τα ευρήματα της έρευνας της Τράπεζας Διεθνών Διακανονισμών αλλά και του ΟΟΣΑ έδειξαν 0.09% κατά μέσο όρο μείωση στον ετήσιο ρυθμό ανάπτυξης για κάθε 100 μονάδες βάσης αύξησης του δείκτη ιδίων κεφαλαίων και επιπλέον μείωση 0.15% για κάθε 50% ποσοστιαία αύξηση του δείκτη ρευστότητας. Πρακτικά αυτό σημαίνει ότι η εφαρμογή όλων των παραπάνω μέτρων θα μειώσει τον ετήσιο ρυθμό ανάπτυξης περίπου κατά 0.7%. Πέραν των απαιτήσεων σε κεφάλαια και ρευστότητα, η αναμενόμενη μείωση των τιτλοποιήσεων θα επιφέρει αύξηση κατά μέσο όρο 34 μονάδες βάσης στο κόστος χρηματοδότησης της λιανικής τραπεζικής . Η αύξηση αυτή μεταφράζεται σε επιπλέον μείωση 0.1% της οικονομικής δραστηριότητας. Ωστόσο οι νέες ρυθμίσεις θα έχουν και θετικό αντίκτυπο εξαιτίας της μείωσης της μεταβλητότητας της οικονομικής δραστηριότητας. Εκτιμάται ότι κάθε 100 μονάδες βάσης αύξηση του δείκτη ιδίων κεφαλαίων, μειώνει τη μεταβλητότητα του ρυθμού ανάπτυξης κατά 1%, ενώ αντίστοιχο είναι και το αποτέλεσμα των δεικτών ρευστότητας. Στο σημείο αυτό θα πρέπει να σημειώσουμε ότι οι προβλέψεις αυτές στηρίζονται σε ιστορικά δεδομένα και σε δυναμικά μοντέλα και επομένως εμπεριέχουν έναν υπολογίσιμο βαθμό αβεβαιότητας. Δίνουν ωστόσο μια αίσθηση των επιπτώσεων στις αναπτυξιακές προοπτικές των οικονομιών. Επιπλέον, στους παραπάνω υπολογισμούς δεν έχουν ληφθεί υπόψη τα οφέλη από την αποφυγή συστημικών κρίσεων, όπως η χρηματοπιστωτική κρίση του 2008 η οποία κόστισε περίπου το 2% της παγκόσμιας οικονομίας και περίπου το 3.7% των οικονομιών των χωρών του ΟΟΣΑ.

Ανάλογης σημασίας ωστόσο είναι και οι επιπτώσεις του νέου ρυθμιστικού πλαισίου στο επιχειρηματικό μοντέλο των τραπεζών. Μελέτες συμβουλευτικών εταιρειών υπολογίζουν ότι η εφαρμογή της Βασιλείας ΙΙΙ θα έχει ως αποτέλεσμα τη μείωση της απόδοσης κεφαλαίου (ROE) κατά 3.5% λόγω κεφαλαιακών αναγκών και κατά 0.8% εξαιτίας των κανόνων της ρευστότητας. Οι επενδυτές αναμένεται να επιβάλουν μεγαλύτερη πειθαρχία στις τράπεζες δεδομένου ότι θα αναλάβουν και μεγαλύτερο κίνδυνο λόγω της αύξησης της συμμετοχής τους στη χρηματοδότηση. Τέλος, οι τράπεζες εκτιμάται ότι θα μειώσουν την έκθεσή τους σε υψηλού κινδύνου πελάτες και προϊόντα, και θα περιορίσουν τη χορήγηση εγγυήσεων με αρνητικές συνέπειες για το παγκόσμιο εμπόριο. Αντίστοιχα, στην πλευρά του παθητικού των τραπεζών, αναμένεται ζήτηση για καταθέσεις αλλά και μεσοπρόθεσμες πηγές χρηματοδότησης λόγω των περιορισμών στη ρευστότητα. Αναμφίβολα, οι επικείμενες αλλαγές θα έχουν σημαντικές επιπτώσεις στη δομή και τη λειτουργία του χρηματοπιστωτικού τομέα και επομένως η εφαρμογή τους προϋποθέτει μια εύλογη περίοδο προσαρμογής. Δεδομένης της ισχνής οικονομικής ανάπτυξης στην Ευρώπη και σε λιγότερο βαθμό στις ΗΠΑ, η Επιτροπή της Βασιλείας έχει αποφασίσει τη σταδιακή υιοθέτηση του πλαισίου μέχρι το 2019, θέτοντας ταυτόχρονα συγκεκριμένα ορόσημα με σκοπό την παρακολούθηση της προσαρμογής. Επιπλέον, η έννοια του συστημικού κινδύνου περιλαμβάνει και το λεγόμενο «σκιώδες τραπεζικό σύστημα» (shadow banking system). Επομένως η εφαρμογή εποπτικού πλαισίου σε μη τραπεζικούς χρηματοπιστωτικούς οργανισμούς κρίνεται επιβεβλημένη. Σε διαφορετική περίπτωση οι τράπεζες θα κληθούν να αντιμετωπίσουν αθέμιτο ανταγωνισμό ο οποίος θα συρρικνώσει το εποπτευόμενο τραπεζικό σύστημα, προς όφελος του ανεξέλεγκτου μη τραπεζικού συστήματος. Μια τέτοια εξέλιξη επί της ουσίας θα ακύρωνε την προσπάθεια για την ενίσχυση της σταθερότητας του χρηματοπιστωτικού τομέα. ❖

Η εφαρμογΗ του

εποπτικού πλαισίου σε μη τραπεζικούς χρηματοπιστωτικούς οργανισμούς (shadow banking system) κρίνεται επιβεβλημένη. Σε διαφορετική περίπτωση, οι τράπεζες θα κληθούν να αντιμετωπίσουν αθέμιτο ανταγωνισμό ο οποίος θα συρρικνώσει το εποπτευόμενο τραπεζικό σύστημα, προς όφελος του ανεξέλεγκτου μη τραπεζικού.

13 4 ★

ΤΑΣΕΙΣ | 2013

ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΙΣΜΟΙ & ΤΑΣΕΙΣ | ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ

ΧΩΡΟΘΕΤΗΣΗ ΤΩΝ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ

ΕΝΑ ΕΛΛΗΝΙΚΟ

ΠΡΟΒΛΗΜΑ Το θεσμικό πλαίσιο για τη χωροθέτηση των επιχειρήσεων στην Ελλάδα με τις αλλεπάλληλες και επικαλυπτόμενες αδειοδοτικές διαδικασίες είναι τόσο πολύπλοκο, που προκαλεί ανασφάλεια δικαίου. Το πρόβλημα δεν είναι δυνατό να αντιμετωπισθεί χωρίς την ένταξή του σε ένα εθνικό οικονομικό και κοινωνικό πρόγραμμα, το οποίο θα υλοποιεί το αναζητούμενο «ν ε ο π ρ ο τ υ π ο α ν α π τ υ ξ η ς ». Μέχρι σήμερα αναλωνόμαστε σε «ε κ θ εσε ι ς ι δ ε ω ν ». Είναι όμως καιρός να αντιμετωπισθεί με σοβαρότητα, δεδομένου ότι οι θετικές επιδράσεις του ή οι αρνητικές επιπτώσεις του θα σφραγίσουν το μέλλον της χώρας. Υπάρχει εξάλλου ένα καλό παράδειγμα προς μίμηση: το ερευνητικό πρόγραμμα για την ανταγωνιστικότητα της αμερικανικής οικονομίας «U.S. Competitiveness Project» στο Πανεπιστήμιο του Harvard.

την περίοδο αυτή που η συζήτηση για την ανάκαμψη της οικονομικής δραστηριότητας βρίσκεται στο επίκεντρο του πολιτικού ανταγωνισμού και του έντονου ενδιαφέροντος των φορέων των παραγωγικών τάξεων, αναδεικνύεται, σε ολόκληρο το φάσμα των συνιστωσών του, το χωροθετικό πρόβλημα των επιχειρήσεων. Η πολυνομία που υπάρχει, η γραφειοκρατία που αντιστέκεται και η πολιτική ηγεσία που διστάζει αποτελούν τα αίτια που τροφοδοτούν και αυξάνουν την οξύτητα με την οποία παρουσιάζεται το πρόβλημα στην Ελλάδα. Στο άρθρο αυτό δεν είναι δυνατόν, ούτε και σκόπιμο άλλωστε, να αναφερθούμε στις θεωρίες χωροθέτησης των οικονομικών δραστηριοτήτων. Μπορούμε όμως να συνοψίσουμε το συμπέρασμα που προκύπτει από την επίδραση των

παραγόντων που επηρεάζουν τη θεωρητική ανάλυση των οικονομικών συγκεντρώσεων (επιχειρήσεων) στον χώρο. Συγκεκριμένα, ο άριστος τόπος εγκατάστασης μιας επιχείρησης από τη μικροοικονομική άποψη μπορεί να μην συγκεντρώνει τα πλεονεκτήματα εκείνα που να τον καθιστούν άριστο και από την κοινωνική και μακροοικονομική άποψη. Η επιχείρηση υπολογίζει, στη διαδικασία λήψης της απόφασης χωροθέτησης, το ιδιωτικό κόστος που καταβάλλει η ίδια και το κοινωνικό κόστος (υποδομές κ.ά.) που καταβάλλεται από το κοινωνικό σύνολο. Έτσι, οι τοποθεσίες που έχουν πρόσθετα πλεονεκτήματα από εξωτερικές οικονομίες συγκεντρώνουν την προτίμηση των επιχειρήσεων. Στην απόφαση όμως επιλογής τόπου εγκατάστασης το δημόσιο ασκεί επεμβατική πολιτική με την οποία προσπαθεί να συμβιβάσει το κοινωνικά επιθυμητό με τις ανάγκες των επιχειρήσεων. Για την επίτευξη του σκοπού αυτού

Ν ι κ οσ Κονσολασ | 2 0 1 3

13 5 ★

το κράτος ελέγχει την κατανομή των οικονομικών δραστηριοτήτων με μέτρα απαγόρευσης ή με κίνητρα ενθάρρυνσης που μειώνουν το ιδιωτικό κόστος, στα οποία περιλαμβάνονται κυρίως επιδοτήσεις και φορολογικές απαλλαγές καθώς και οργανωμένοι χώροι υποδοχής επιχειρηματικών δραστηριοτήτων Στις επόμενες ενότητες του άρθρου αυτού θα αναλύσουμε συνοπτικά την τυπολογία των εδαφικών ζωνών εγκατάστασης επιχειρήσεων (χωροθετικά πρότυπα) όπως αυτή διαμορφώνεται διεθνώς και στη χώρα μας καθώς και τις κατηγορίες οικονομικών κινήτρων που εφαρμόζονται. Η ανάλυση αυτή θα μας επιτρέψει να διατυπώσουμε ορισμένες προτάσεις που μπορεί να συμβάλουν στην αντιμετώπιση του χωροθετικού προβλήματος των επιχειρήσεων στην παρούσα συγκυρία.

ΤΥΠΟΛΟΓΙΑ ΤΩΝ ΖΩΝΩΝ Στην πρακτική άσκηση της οικονομικής πολιτικής στις διάφορες χώρες υιοθετήθηκαν ποικίλης μορφής χωροθετικά πρότυπα που συνθέτουν τη σύγχρονη τυπολογία των Ζωνών:

⇝ Βιομηχανικές Περιοχές. Εφοδιάζονται με όλα τα δίκτυα υποδομής και παρέχουν πρόσθετες υπηρεσίες και κίνητρα. Εκτός από βιομηχανικά γήπεδα μπορεί να περιλαμβάνουν και συγκρότημα Τυποποιημένων Βιοτεχνικών Κτιρίων. ⇝ Επιχειρηματικά Πάρκα και Πάρκα Πολλαπλών Χρήσεων. Τα δίκτυα υποδομής που διαθέτουν μπορούν να υποδεχθούν μεταποιητικές επιχειρήσεις και επιχειρήσεις παροχής υπηρεσιών καθώς και Γραφεία. ⇝ Τεχνοπόλεις και Τεχνολογικά Πάρκα. Εγκαθίστανται σε αυτά επιχειρήσεις υψηλής τεχνολογίας και ερευνητικά κέντρα. Προωθούν καινοτομικές δραστηριότητες και προσελκύουν εργατικό δυναμικό υψηλής εξειδίκευσης σε δυναμικούς κλάδους. ⇝

Συστάδες (clusters). Συγκεντρώνουν δίκτυα επιχειρήσεων, οργανισμών και φορέων σε ένα συγκεκριμένο οικονομικό κλάδο με στόχο την αύξηση της παραγωγικότητας και της ανταγωνιστικότητας.

⇝ Εμπορευματικά Κέντρα. Διαθέτουν αποθηκευτικούς χώρους και δραστηριότητες σχετικές με τη μεταφορά, διαχείριση και διανομή των προϊόντων. ⇝ Οικοβιομηχανικά Πάρκα. Πρόκειται για κοινότητα επιχειρήσεων που αναζητά τη μέγιστη περιβαλλοντική και οικονομική απόδοση. ⇝ Ελεύθερες Ζώνες. Στην κλασσική μορφή των «Ζωνών Ελευθέρου Εμπορίου και Βιομηχανίας» εισάγονται ελεύθερα (χωρίς δασμούς) πρώτες ύλες και ημικατεργασμένα προϊόντα για να χρησιμοποιηθούν στην παραγωγή αγαθών, που επανεξάγονται χωρίς τοπικές ή άλλες επιβαρύνσεις. Στην κατηγορία αυτή εντάσσονται ορισμένοι τύποι Ελευθέρων Ζωνών, οι οποίοι σύμφωνα με τη Μελέτη FIAS 2008 (σελ.3, 10 και 11) των International Finance Corporation (IFC), Multilateral Guarantee Agency (MIGA) και World Bank (IBRD) με τίτλο “Special Economics Zones”, συγκροτούν την ενιαία κατηγορία των «Ειδικών Οικονομικών Ζωνών». Οι τύποι αυτοί είναι οι εξής: ⇒ Ελεύθερες Ζώνες Εμπορίου. Ταυτίζονται με την κλασσική μορφή που αναφέρθηκε προηγουμένως. ⇒ Ελεύθερη Ζώνη Εξαγωγικού Προσανατολισμού. Αποτελεί τμήμα μιας Βιομηχανικής Περιοχής, στο οποίο εγκαθίστανται επιχειρήσεις που τα προϊόντα τους εξάγονται στο εξωτερικό.

ΑπΟ τον καθηγητΗ Νικο Κονσολα, ΕπΙτιμο Προεδρο του ΙνστιτοΥτου Περιφερειακης Αναπτυξης

Οι βασικοΙ σκοποΙ

των ΕΟΖ είναι πέντε: αύξηση της απασχόλησης, ανάπτυξη των εξαγωγών, προσέλκυση ξένων επενδύσεων, περιφερειακή ανάπτυξη και χρησιμοποίηση τοπικών πρώτων υλών.

⇒ Ελεύθερη Ζώνη Αναζωογόνησης Υποβαθμισμένων Περιοχών. Δημιουργούνται σε αστικές και αγροτικές περιοχές και επιτελούν τον σκοπό τους με την παροχή οικονομικών κινήτρων. ⇒ Ελεύθερη Ζώνη Λιμένων. Υποδέχεται ευρύ φάσμα δραστηριοτήτων, περιλαμβανομένων τουριστικών εγκαταστάσεων, κατοικιών, εμπορικών καταστημάτων κ.ά. Εντός της Ζώνης ισχύουν διάφορα κίνητρα και προνόμια. ⇒ Μεμονωμένο Εργοστάσιο. Απολαμβάνει των προνομίων Ελεύθερης Ζώνης.

Τυπογραφειο Χαιδεμενοσ φωτογραφια αθηνα κατσαμπα

13 6 ★

ΤΑΣΕΙΣ | 2013

ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΙΣΜΟΙ & ΤΑΣΕΙΣ | ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ

⇒ Εξειδικευμένη Ελεύθερη Ζώνη. Τον χαρακτηρισμό αυτό μπορούν να πάρουν Τεχνολογικά Πάρκα, Αποθηκευτικά Κέντρα, Πετροχημικά Συγκροτήματα, Πάρκα Αεροδρομίων, Πάρκα Χρηματοοικονομικών Υπηρεσιών κ.ά. Όπως προκύπτει από την παραπάνω κατηγοριοποίηση των Ελευθέρων Ζωνών, οι «Ειδικές Οικονομικές Ζώνες» (ΕΟΖ), διαθέτουν χαρακτηριστικά Επιχειρηματικών και Βιομηχανικών Περιοχών και Πάρκων και ταυτόχρονα χαρακτηριστικά «Ελεύθερης Ζώνης Εμπορίου και Βιομηχανίας», όπως προσδιορίζεται στη θεωρία του Διεθνούς Εμπορίου.

ΕΙΔΙΚΕΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΕΣ ΖΩΝΕΣ Ο φορολογικΟς

συντελεστής για τις επιχειρήσεις στην Πολωνία είναι 19%. Για τις επιχειρήσεις εντός ΕΟΖ μπορεί να μειωθεί μέχρι 70% για δύο χρόνια. Στη Γαλλία, οι αστικές ΕΟΖ είναι εκτάσεις οριοθετημένες θεσμικά, στις οποίες οι επιχειρήσεις που εγκαθίστανται απολαμβάνουν για πέντε συνεχή χρόνια μειώσεις στη φορολογία και τις εργοδοτικές εισφορές.

Η συχνή αναφορά της έννοιας της ΕΟΖ στα ΜΜΕ της χώρας μας και η σχετική μνεία που γίνεται στην πολιτική σκηνή, μας υποχρεώνει να ασχοληθούμε εκτενέστερα με το θέμα. Οι ΕΟΖ αποτελούν σημαντικό μέσο της οικονομικής και της αναπτυξιακής πολιτικής κατά κύριο λόγο στις αναπτυσσόμενες χώρες. Στις περισσότερες από αυτές οι ΕΟΖ συνδυάζονται και με άλλα αναπτυξιακά μέτρα διαρθρωμένα σε ένα μεσοπρόθεσμο πρόγραμμα περιφερειακής ή εθνικής εμβέλειας. Οι βασικοί σκοποί τους είναι πέντε: αύξηση της απασχόλησης, ανάπτυξη των εξαγωγών, προσέλκυση ξένων επενδύσεων, περιφερειακή ανάπτυξη και χρησιμοποίηση τοπικών πρώτων υλών. Παράλληλα, λαμβάνονται μέτρα προστασίας του περιβάλλοντος, μείωσης της γραφειοκρατίας και δημιουργίας των απαραίτητων εξωτερικών συνδετήριων υποδομών και δικτύων με τα αντίστοιχα έργα εντός της ΕΟΖ. Είναι γεγονός ότι ο θεσμός των ΕΟΖ υφίσταται έντονη κριτική η οποία επικεντρώνει κυρίως στα εξής σημεία: -Εγκαθίστανται δραστηριότητες χαμηλής προστιθέμενης αξίας, δεδομένου ότι πρόκειται κυρίως για συναρμολόγηση προϊόντων και επεξεργασία υλικών, που απαιτούν ανειδίκευτο εργατικό δυναμικό.

-Εμποδίζουν απαραίτητες μεταρρυθμίσεις στη χώρα και φαλκιδεύουν βασικά εργατικά δικαιώματα. -Προσελκύουν επιχειρήσεις του μεταποιητικού τομέα που πολλές φορές είναι μεγάλης όχλησης, με συνέπεια την επιβάρυνση του περιβάλλοντος και τη δημιουργία δυσμενών συνθηκών για την υγεία και την ασφάλεια των εργαζόμενων. Ο αντίλογος που αναπτύσσεται προτείνει αυστηρότερη πολιτική εισδοχής των επιχειρήσεων στις ΕΟΖ, εφαρμογή των ρυθμίσεων που προβλέπει το Διεθνές Γραφείο Εργασίας (ILO) για τις συνθήκες εργασίας, αυστηρότερη επίβλεψη του κράτους στη λειτουργία των ΕΟΖ και επιβολή πλαισίου ενεργειών αναβάθμισης του εργατικού δυναμικού και προώθησης καινοτομιών. Η εφαρμογή των ρυθμίσεων αυτών επαφίεται ασφαλώς στις εποπτικές Αρχές και στις αρμοδιότητες που έχουν για την επιβολή τους. Όσον αφορά στο θέμα του κόστους εργασίας είναι γεγονός ότι σε ορισμένες περιπτώσεις η αμοιβή της εργασίας στις ΕΟΖ είναι υψηλότερη από εκείνη που ισχύει για αντίστοιχη απασχόληση εκτός ΕΟΖ. Το καθεστώς κινήτρων στις ΕΟΖ παρουσιάζει μεγάλη ποικιλία κατά περίπτωση. Τα συνήθη κίνητρα που έχουν καθιερωθεί σε διάφορες χώρες είναι αδασμολόγητες εισαγωγές εξοπλισμού και πρώτων υλών, μειωμένοι φορολογικοί συντελεστές για ορισμένο χρονικό διάστημα, μειωμένη φορολογία ακίνητης περιουσίας, ελαστικότερη εργατική νομοθεσία, ελεύθερη διακίνηση κεφαλαίων, ελεύθερη εξαγωγή κερδών, επιδότηση μεταφορικού κόστους, επιδότηση επιτοκίου και εργατικού κόστους, ειδικό θεσμικό καθεστώς αδειοδοτήσεων και επίλυσης δικαστικών διαφορών κ.ά. Η διοίκηση της ΕΟΖ ασκείται κυρίως από νομικό πρόσωπο ιδιωτικού δικαίου με βασικό μέτοχο το Δημόσιο, τον Δήμο ή την Περιφέρεια, στην αρχική τουλάχιστον φάση δημιουργίας της ΕΟΖ, και μεταγενέστερα από νομικό πρόσωπο με κύριο μέτοχο τις εγκαταστημένες επιχειρήσεις. Σε ορισμένες χώρες υπάρχουν

Ν ι κ οσ Κονσολασ | 2 0 1 3

13 7 ★

Τυπογραφειο Χαιδεμενοσ φωτογραφια αθηνα κατσαμπα

και ιδιωτικές ΕΟΖ. Η διοίκηση φροντίζει να διεκπεραιώνει όλα τα θέματα που συνδέονται με την εύρυθμη λειτουργία της ΕΟΖ και παράλληλα μεριμνά για την προσέλκυση νέων επιχειρήσεων και την ανάπτυξη συνεργασιών και υπεργολαβιών μεταξύ των επιχειρήσεων της ΕΟΖ. Η δημιουργία ΕΟΖ στις χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης απαιτεί τη λήψη ειδικών νομοθετικών μέτρων σε εθνικό επίπεδο και ειδικές ρυθμίσεις, οι οποίες πρέπει να συνάδουν με την κείμενη Κοινοτική νομοθεσία για τον ανταγωνισμό και τη διακίνηση των συντελεστών της παραγωγής. Η έγκριση από τα αρμόδια όργανα της Ένωσης στηρίζεται στη «Γενική Ρύθμιση Εξαιρέσεων» (General Block Exemption Regulation), η οποία αποτελεί ένα ευέλικτο μέσο (instrument) που εφαρμόζεται ad hoc

οσον αφορΑ

στο θέμα του κόστους εργασίας είναι γεγονός ότι σε ορισμένες περιπτώσεις η αμοιβή της εργασίας στις ΕΟΖ είναι υψηλότερη από εκείνη που ισχύει για αντίστοιχη απασχόληση εκτός ΕΟΖ.

σε συγκεκριμένες «υποζώνες μη επαρκώς αξιοποιημένων εκτάσεων» που βρίσκονται σε καθυστερημένες περιοχές με σχετικά καλή προοπτική ανάπτυξης. Επίσης, προκειμένου να παρακαμφθούν οι ρυθμίσεις του «Χάρτη Επιτρεπομένων Περιφερειακών Ενισχύσεων» μπορεί να γίνει επίκληση της ανάγκης «άρσης σοβαρής διαταραχής στην οικονομία του κράτους-μέλους». Μία ακόμη περίπτωση δημιουργίας ΕΟΖ σε κοινοτικό έδαφος είναι να τεθεί υπό καθεστώς «μεταποίησης υπό τελωνειακό έλεγχο». Οι Ελεύθερες Τελωνειακές Ζώνες, που δεν επιτρέπουν την εγκατάσταση μεταποιητικών δραστηριοτήτων είναι αρκετές στις χώρες της Κοινότητας. Σε αυτές επιτρέπονται μόνο δραστηριότητες αποθήκευσης και συσκευασίας. Ήδη όμως υπάρχουν στον Κοινοτικό χώρο ΕΟΖ στις οποίες εγκαθίστανται βιομηχανικές

13 8 ★

ΤΑΣΕΙΣ | 2013

ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΙΣΜΟΙ & ΤΑΣΕΙΣ | ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ

μονάδες οικιακού εξοπλισμού, προϊόντων υψηλής τεχνολογίας, προϊόντων μετάλλου και ξύλου καθώς επίσης και μονάδες με έμφαση στην ένταση εργασίας. Οι υφιστάμενες ΕΟΖ στην Πολωνία εντάσσονται στο γενικότερο πλαίσιο προσέλκυσης επενδύσεων και παρέχουν κίνητρα για τις επιχειρήσεις που εγκαθίστανται εντός ΕΟΖ τα οποία είναι ενισχυμένα έναντι εκείνων που ισχύουν για την εγκατάσταση επιχειρήσεων εκτός ΕΟΖ. Ενδεικτικά αναφέρουμε ότι ο φορολογικός συντελεστής για τις επιχειρήσεις στην Πολωνία είναι 19%. Για τις επιχειρήσεις εντός ΕΟΖ μπορεί να μειωθεί μέχρι 70% για δύο χρόνια. Στη Γαλλία, εξάλλου, οι αστικές ΕΟΖ είναι εκτάσεις οριοθετημένες θεσμικά, στις οποίες οι επιχειρήσεις που εγκαθίστανται απολαμβάνουν για πέντε συνεχή χρόνια μειώσεις στη φορολογία και τις εργοδοτικές εισφορές, προκειμένου να ενισχυθεί η απασχόληση σε προβληματικές περιοχές με πάνω από 10.000 κατοίκους. Στην Ουγγαρία υπάρχουν επίσης ΕΟΖ σε συνοριακές περιοχές, που προσφέρουν στις επιχειρήσεις κίνητρα περισσότερο ελκυστικά από εκείνα που ισχύουν στο εσωτερικό της χώρας. Για το ζήτημα της θεσμοθέτησης των ΕΟΖ στη χώρα μας θα αναφερθούμε στην ενότητα των προτάσεων στο τέλος του άρθρου αυτού.

ΧΩΡΟΤΑΞΙΚΟΣ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ Το θεσμικό πλαίσιο για τη χωροθέτηση των επιχειρήσεων στην Ελλάδα είναι τόσο πολύπλοκο, που προκαλεί ανασφάλεια δικαίου και καθιερώνει αλλεπάλληλες και επικαλυπτόμενες αδειοδοτικές διαδικασίες. Τα θεσμοθετημένα «παράθυρα» της ισχύουσας νομοθεσίας επιτρέπουν την άναρχη ανάπτυξη των παραγωγικών και των αστικών δραστηριοτήτων. Η συχνότητα των συγκρούσεων που προκύπτουν είναι μεγάλη και τα δικαστήρια (κυρίως το Συμβούλιο της Επικρατείας) καλούνται να εφαρμόσουν και να ερμηνεύσουν πολλές φορές αντικρουόμενες, ασαφείς και γενικές διατάξεις με σκοπό να μην διακοπεί η παραγωγική διαδικασία, αλλά και να προστατευθεί το περιβάλλον.

Εκτός όμως από τη γραφειοκρατία, η οποία προκαλεί τεράστιες καθυστερήσεις στην πραγματοποίηση επενδυτικών πρωτοβουλιών ή και ματαιώσεις, υπάρχουν και οι ειρηνικές ή και βίαιες αντιστάσεις των «τοπικών κοινωνιών», οι οποίες υποκινούνται κυρίως από τα πολιτικά κόμματα, για να επιτύχουν βραχυχρόνια και αμφισβητούμενα οφέλη. Θα ήταν παράλειψη να μην αναφερθούν, επίσης, οι αντιδράσεις οικολογικών και περιβαλλοντικών οργανώσεων, οι οποίες σε ορισμένες μεμονωμένες περιπτώσεις επιδεικνύουν ιδιαίτερα καταδιωκτικό ζήλο, ιδίως όταν πρόκειται για μεγάλες επενδύσεις στον τουριστικό κλάδο και την αξιοποίηση του ορυκτού πλούτου. Η συμβολή τους, αντίθετα, μπορεί να είναι πολύ εποικοδομητική εάν συνεργάζονται με τις αρμόδιες Υπηρεσίες ή υποδεικνύουν στους επενδυτές μέτρα που προστατεύουν το περιβάλλον και ταυτόχρονα δεν εμποδίζουν τον σχεδιασμό και την πραγματοποίηση σημαντικών επενδυτικών σχεδίων, που προωθούν την οικονομική και περιφερειακή ανάπτυξη της χώρας. Οι μέχρι τώρα προσπάθειες του κράτους να οργανώσει τις παραγωγικές και άλλες δραστηριότητες σε συγκεκριμένους υποδοχείς με στόχο να δημιουργηθούν κοινές υποδομές, οικονομίες κλίμακας, συνεργασίες, συνέργειες κ.ά. δεν έχουν το κοινωνικά επιθυμητό αποτέλεσμα. Κάθε υπουργείο ακολουθεί διαφορετικές διαδικασίες και χρησιμοποιεί διαφορετικά μέσα για να οργανώσει τον κλάδο της αρμοδιότητάς του. Χαρακτηριστικό είναι ότι στο Υπουργείο Ανάπτυξης εφαρμόζονται διαφορετικά κριτήρια και διαδικασίες από διαφορετικές οργανωτικές του μονάδες για τα Επιχειρηματικά Πάρκα, τις Θερμοκοιτίδες και τα Τεχνολογικά Πάρκα. Το ΥΠΕΚΑ (Υπουργείο Περιβάλλοντος) έχει δημιουργήσει το χωροταξικό – πολεοδομικό μέσο ‘ΠΟΑΠΔ’, αλλά και το ‘ΠΕΡΠΟ’, τα οποία μπορεί να χρησιμοποιηθούν για την οργάνωση της βιομηχανικής και άλλων δραστηριοτήτων στο χώρο. Ειδικά, το ΄ΠΟΑΠΔ’ είναι ιδιαίτερα «ανταγωνιστικό» έναντι των Βιομηχανικών και Επιχειρηματικών Περιοχών και

Πάρκων. Παράλληλα, το ΥΠΕΚΑ έχει θεσμοθετήσει τις ‘ΠΟΤΑ’ για τον τουρισμό και τις ‘ΠΟΑΥ’ για τις υδατοκαλλιέργειες. Το Υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης διαθέτει δικά του χωροθετικά μέσα για τις γεωργικές και κτηνοτροφικές δραστηριότητες και το Υπουργείο Οικονομικών χωροθετεί τις Ελεύθερες Ζώνες. Ατυχώς, η κατάσταση αυτή δεν βελτιώθηκε από την εφαρμογή του Ν. 2742/1999, σύμφωνα με τον οποίο θεσμοθετήθηκαν το 2008 το «Γενικό Πλαίσιο Χωροταξικού Σχεδιασμού» και τα «Ειδικά Πλαίσια» για τη Βιομηχανία, τον Τουρισμό και τον Παράκτιο Χώρο και τα Νησιά. Ήδη, πολλές από τις ρυθμίσεις που προβλέπονται στα Ειδικά Πλαίσια τελούν υπό αναθεώρηση. Παρά την αναμφισβήτητη χρησιμότητα των «Πλαισίων» αυτών, πρέπει να παρατηρήσουμε ότι βασικές ρυθμίσεις που περιλαμβάνουν, προκειμένου να συγκεκριμενοποιηθούν απαιτούνται συστάσεις Επιτροπών, εκπόνηση σχεδίων, προσδιορισμός αρμοδιοτήτων διαφόρων φορέων και υπηρεσιών και καθορισμός λεπτομερών διαδικασιών. (Για πληρέστερη ενημέρωση στα θέματα του Χωροταξικού Σχεδιασμού βλ. άρθρα του γράφοντος στις ΤΑΣΕΙΣ 2008 (σελ. 136-143) και 2011 (σελ.124131) καθώς και Ν. Κόνσολας και Ε. Κυριαζόπουλος, «Τα Πρότυπα Χωρικής Συγκέντρωσης της Βιομηχανίας και η Εφαρμογή τους στην Ελλάδα», στον τόμο προς τιμήν του Καθηγητή Παύλου Λουκάκη, Πάντειο Πανεπιστήμιο – Εκδόσεις Gutenberg, 2011, σελ. 416- 443).

ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΙΚΑ ΠΑΡΚΑ Τα Επιχειρηματικά Πάρκα, όπως ορίζονται από την ισχύουσα νομοθεσία (Ν. 3982/2011) αποτελούν στην πραγματικότητα μετεξέλιξη του θεσμού των Βιομηχανικών Περιοχών (Ν. 4458/1965 και Ν. 742/1977). Πρέπει να σημειωθεί εδώ ότι το πολύ σημαντικό αναπτυξιακό έργο των Βιομηχανικών Περιοχών (ΒΙ. ΠΕ), το οποίο αποτέλεσε τμήμα της βιομηχανικής πολιτικής της χώρας κατά τις δεκαετίες ΄60 - ΄80 επιτέλεσε τους

Ν ι κ οσ Κονσολασ | 2 0 1 3

13 9 ★

σκοπούς του με επιτυχία. Συνέβαλε στη δημιουργία νέων βιομηχανικών επιχειρήσεων, τη μετεγκατάσταση υφιστάμενων, την αύξηση της απασχόλησης, την προστασία του περιβάλλοντος και την ισόρροπη κατανομή των αποτελεσμάτων της βιομηχανικής ανάπτυξης στις περιφέρειες της χώρας. Σκόπιμο όμως είναι να επισημανθεί ότι το εκτεταμένο δίκτυο των 30 ΒΙ.ΠΕ δεν απέτρεψε τη δημιουργία άτυπων συγκεντρώσεων βιομηχανικών εγκαταστάσεων κοντά στα μεγάλα αστικά κέντρα ή κατά μήκος των εθνικών οδών, με ιδιαίτερα δυσμενείς συνέπειες για το περιβάλλον και τη δυνατότητα ενεργοποίησης οικονομιών συγκέντρωσης. Ο Ν. 3982/2011 ακολουθεί δυστυχώς τη «φλύαρη» διάρθρωση του προγενέστερου αναποτελεσματικού και ανεφάρμοστου Ν. 2545/1997. Με βάση το Νόμο του 1997 οριοθετήθηκε σημαντικός αριθμός νέων Βιομηχανικών και Επιχειρηματικών Πάρκων, τοπικής κυρίως εμβέλειας, τα περισσότερα από τα οποία δεν υλοποιήθηκαν. Βασικοί λόγοι αποτυχίας του νόμου ήταν οι ατέρμονες γραφειοκρατικές διαδικασίες, η ανεπάρκεια των απαιτούμενων κεφαλαίων και η έλλειψη τεχνογνωσίας των εμπλεκόμενων αυτοδιοικητικών κυρίως φορέων (βλ. ΤΑΣΕΙΣ 2011, σελ. 130). Η αποτελεσματική εφαρμογή του νέου Ν. 3982/2011 θα κριθεί στο μέλλον. Σύμφωνα με τον ισχύοντα νόμο του 2011 προβλέπονται διάφοροι τύποι Επιχειρηματικών Πάρκων, με κριτήρια της κατηγοριοποίησής τους τον βαθμό όχλησης και το είδος των χωροθετούμενων δραστηριοτήτων του δευτερογενούς και του τριτογενούς τομέα. Οι προβλεπόμενοι τύποι πάρκων ανταποκρίνονται στα θεσμοθετημένα χαρακτηριστικά των «Υποδοχέων Γενικού Χαρακτήρα» που ορίζονται στο Ειδικό Χωροταξικό Πλαίσιο για τη Βιομηχανία. Η ίδρυση Επιχειρηματικού Πάρκου γίνεται κυρίως από ένα φορέα (Ανώνυμη Εταιρεία), στον οποίο μπορεί να μετέχουν φυσικά και νομικά πρόσωπα του ιδιωτικού τομέα και νομικά πρόσωπα δημόσιου ή ιδιωτικού δικαίου, ελεγχόμενα από

ΤΟ ΚΑΘΕΣΤΩΣ ΤΩΝ ΚΙΝΗΤΡΩΝ Οι μεχρι τωρα

προσπάθειες του κράτους να οργανώσει τις παραγωγικές και άλλες δραστηριότητες σε συγκεκριμένους υποδοχείς με στόχο να δημιουργηθούν κοινές υποδομές, οικονομίες κλίμακας, συνεργασίες, συνέργειες κ.ά. δεν έχουν το κοινωνικά επιθυμητό αποτέλεσμα. Κάθε υπουργείο ακολουθεί διαφορετικές διαδικασίες και χρησιμοποιεί διαφορετικά μέσα για να οργανώσει τον κλάδο της αρμοδιότητάς του. φορείς του ευρύτερου δημόσιου τομέα. Η δημιουργία ενός Πάρκου της μορφής αυτής θεωρείται παραγωγική επένδυση και απολαύει των σχετικών ενισχύσεων. Παράλληλα, με το θεσμοθετημένο πλαίσιο δημιουργίας Επιχειρηματικών Πάρκων εφαρμόζονται στη χώρα μας και οι Κοινοτικοί Κανονισμοί 2913/92 και 2454/93 για την ίδρυση και λειτουργία «Ελεύθερων Τελωνειακών Ζωνών», στις οποίες προσδιορίζονται η επιβαλλόμενη επιτήρηση εισόδου και εξόδου εμπορευμάτων και οι δασμολογικές ρυθμίσεις. Επιπλέον, εντός των Ελεύθερων Ζωνών επιτρέπεται κατά περίπτωση η άσκηση όλων των δραστηριοτήτων «βιομηχανικής ή εμπορικής φύσης ή παροχής υπηρεσιών».

Ο πυρήνας των προβλημάτων, τα οποία προκύπτουν από την καθιέρωση ή μη ΕΟΖ στην Ελλάδα, συντίθεται από το είδος και τη χρονική διάρκεια των κινήτρων που θα δοθούν στις επιχειρήσεις οι οποίες θα εγκατασταθούν σε αυτές. Στην ουσία το «ειδικό καθεστώς» περιλαμβάνει: ευχερέστερη αδειοδότηση, οικονομικά κίνητρα, αμοιβές προσωπικού και συνθήκες εργασίας, δασμολογικές και περιβαλλοντικές ρυθμίσεις και ταχύτερη και σαφέστερη αντιμετώπιση δικαστικών διαφορών. Ήδη όμως στη χώρα μας ισχύει ένα ολοκληρωμένο πλέγμα κινήτρων, το οποίο συνδέεται άμεσα και με την προσέλκυση ξένων επενδύσεων, που μπορεί σε σημαντικό βαθμό να ικανοποιήσει, με ορισμένες τροποποιήσεις και συμπληρώσεις, το αίτημα κυρίως ξένων επενδυτών για την καθιέρωση «ειδικού καθεστώτος ΕΟΖ» και στην Ελλάδα. Πολύ συνοπτικά θα αναφερθούμε παρακάτω στα κίνητρα εγκατάστασης επιχειρήσεων στις Βιομηχανικές Περιοχές και στα κίνητρα που καθιερώνει ο νόμος για τα Επιχειρηματικά Πάρκα καθώς και στα αντίστοιχα του Αναπτυξιακού νόμου. Στις υφιστάμενες Βιομηχανικές Περιοχές που διαχειρίζεται η ΕΤΒΑ-ΒΙΠΕ (μετοχική σύνθεση: Τράπεζα Πειραιώς 65% και Ελληνικό Δημόσιο 35%) διατίθενται βιομηχανικά γήπεδα στις επιχειρήσεις, για τις οποίες προβλέπεται η παροχή ορισμένων κινήτρων, όπως και για εκείνες που εγκαθίστανται σε Επιχειρηματικά Πάρκα: • Ευνοϊκοί όροι δόμησης σε σχέση με την εκτός σχεδίου δόμηση (ο συντελεστής κάλυψης είναι 70% (έναντι 30% στα εκτός σχεδίου) και δόμησης 1,6 (έναντι 0,9), ενώ απαγορεύθηκαν οι πολεοδομικές παρεκκλίσεις για εγκατάσταση βιομηχανιών σε εκτός σχεδίου περιοχές. • Δεν απαιτείται άδεια εγκατάστασης. • Δεν απαιτείται Προκαταρκτική Πε-

14 0 ★

ΤΑΣΕΙΣ | 2013

ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΙΣΜΟΙ & ΤΑΣΕΙΣ | ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ

ριβαλλοντική Εκτίμηση και Αξιολόγηση (το πρώτο στάδιο της Μελέτης Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων δηλαδή). • Για επιχειρήσεις χαμηλής όχλησης δεν απαιτείται Μελέτη Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων. • Για την έκδοση περιβαλλοντικών όρων απαιτείται μόνο η γνωμοδότηση του φορέα του Επιχειρηματικού Πάρκου ή ΒΙΠΕ και κανενός άλλου εμπλεκόμενου φορέα.

Νόμο ποσοστού, και επιδότηση δαπανών μετεγκατάστασης επιχείρησης (50%). Στο δεύτερο μέρος του Ν. 3982/11 προβλέπεται απλοποίηση της αδειοδότησης μεταποιητικών δραστηριοτήτων. Στο άρθρο 50 του ίδιου νόμου ορίζεται ότι στα Επιχειρηματικά Πάρκα ή σε τμήματα αυτών μπορεί να συνιστώνται Ελεύθερες Ζώνες ή να αναγνωρίζονται Ελεύθερες και Τελωνειακές Αποθήκες. Η ίδρυση και οργάνωση Επιχειρηματικών Πάρκων, σύμφωνα με το επόμενο άρθρο 51, θεωρείται παραγωγική

κίνητρα τα οποία ισχύουν για τις επιχειρήσεις που εγκαθίστανται στα Επιχειρηματικά Πάρκα. Το γενικότερο πλαίσιο των οικονομικών κινήτρων που ισχύουν στη χώρα μας για την πραγματοποίηση επενδυτικών σχεδίων περιλαμβάνεται στο Ν. 3908/11, όπου στο άρθρο 3 προσδιορίζονται οι ενισχυόμενες δαπάνες, στο άρθρο 4 τα είδη των ενισχύσεων (φορολογική απαλλαγή, επιχορήγηση, επιδότηση χρηματοδοτικής μίσθωσης) και στο άρθρο 5 τα ποσοστά των περιφερειακών ενισχύσεων. Συγκεκριμένα, η χώρα υποδιαιρείται, με κριτήριο το επίπεδο ανάπτυξης, σε τρεις Ζώνες Κινήτρων (Α,Β,Γ) και αναλόγως με το μέγεθος της επιχείρησης και τον νομό στον οποίο εγκαθίσταται το ποσοστό ενίσχυσης κυμαίνεται από 15-50%.

ΤΙ ΜΠΟΡΕΙ ΝΑ ΓΙΝΕΙ

Τυπογραφειο Χαιδεμενοσ φωτογραφια αθηνα κατσαμπα

• Δεν απαιτείται άδεια διάθεσης αποβλήτων για την έκδοση περιβαλλοντικών όρων. • Η άδεια λειτουργίας εκδίδεται σε 20 ημέρες μετά από εισήγηση του φορέα του Πάρκου. • Η δικαιοπραξία αγοράς-μεταβίβασης του γηπέδου δεν επιβαρύνεται με επιβολή φόρου. • Χορηγούνται πριμοδοτήσεις 5% πλέον του ισχύοντος στον Αναπτυξιακό

επένδυση και μπορεί να επιχορηγείται από το Πρόγραμμα Δημοσίων Επενδύσεων σε εφαρμογή των διατάξεων των Ν. 3614/07 και Ν. 3908/11. Στις παραγράφους 6 έως 9 του άρθρου αυτού προσδιορίζονται οι μελέτες και τα έργα υποδομής το κόστος των οποίων χαρακτηρίζεται ως επιλέξιμη δαπάνη καθώς επίσης το κατώτατο όριο της ιδίας συμμετοχής του φορέα ανάπτυξης του Επιχειρηματικού Πάρκου. Ειδικότερα, το άρθρο 62 του Ν. 3982/11 αναφέρεται στα

Από την ανάλυση που προηγήθηκε μπορούμε να καταλήξουμε σε ορισμένα χρήσιμα συμπεράσματα και να διατυπώσουμε συγκεκριμένες προτάσεις για την αντιμετώπιση του χωροθετικού προβλήματος των επιχειρήσεων: 1. Χωρίς καθυστέρηση είναι απόλυτη ανάγκη να κωδικοποιηθεί η ισχύουσα νομοθεσία για τη χωροθέτηση των επιχειρήσεων και τα κίνητρα που ισχύουν και για τους τρεις κλάδους της οικονομικής δραστηριότητας, σε εθνικό και περιφερειακό επίπεδο. 2. Να εκπονηθεί από ανεξάρτητο ερευνητικό φορέα μελέτη η οποία, σε πολύ σύντομο χρονικό διάστημα, θα αξιολογήσει το καθεστώς που ισχύει στις χώρες της Ευρωζώνης και της Ευρωπαϊκής Ένωσης για τις βασικές παραμέτρους που συνθέτουν το πρόβλημα, δηλαδή: αδειοδοτήσεις, οικονομικά κίνητρα, συνθήκες εργασίας, δασμολογικές ρυθμίσεις, περιβαλλοντικοί περιορισμοί και δικαιοδοσίες των Δικαστηρίων όλων των βαθμίδων. Τα συμπεράσματα της μελέτης αυτής στη συνέχεια πρέπει να προσαρμοστούν στις επικρατούσες θεσμικές και οικονομικές συνθήκες στη χώρα μας. Μόνον έτσι θα διαμορφωθεί ένα νέο, σύγχρονο και με χαρακτηριστικά αντοχής στον χρόνο χωροθετικό και οργανωτικό πλαίσιο και θα περιορισθούν στο ελάχιστο οι ευκαιριακές ρυθμίσεις. 3. Το πλαίσιο αυτό θα καταργήσει τη σύγχυση που επικρατεί σήμερα σχετικά με τις αρμοδιότητες πολλών Υπουργείων και

Ν ι κ οσ Κονσολασ | 2 0 1 3

14 1 ★

με τη δυνητική χρήση διαφόρων επικαλυπτόμενων «εργαλείων», που επιβάλλουν διαφορετικές ρυθμίσεις για θέματα χωροταξίας, πολεοδομίας, οργάνωσης χώρων, κινήτρων κ.ά. Η εξειδίκευση των χρήσεων, ο καθορισμός κινήτρων και ο σαφής προσδιορισμός των αρμοδιοτήτων πρέπει να είναι οι κύριοι άξονες του πλαισίου αυτού. 4. Τα θεσμοθετημένα μέσα, δηλαδή τα Επιχειρηματικά Πάρκα (και Περιοχές) και οι Ελεύθερες Ζώνες (Τελωνειακές) μπορούν να καλύψουν πλήρως κάθε μορφής ειδικές ρυθμίσεις προσέλκυσης επενδύσεων, χωρίς την προσφυγή σε αμφιλεγόμενες παραχωρήσεις που ισχύουν σε αναπτυσσόμενες κυρίως χώρες. Προϋπόθεση βεβαίως παραμένει η πλήρης αξιοποίηση όλων των δυνατοτήτων που προσφέρει το υφιστάμενο Κοινοτικό θεσμικό πλαίσιο για τη βελτίωση των όρων προσέλκυσης κεφαλαίων και πραγμάτωσης επενδυτικών σχεδίων. Στη στρατηγική αυτή πρέπει να ενταχθεί και το πρόβλημα τύπου και ουσίας των Ειδικών Οικονομικών Ζωνών. Οι υφιστάμενοι τύποι υποδοχέων επιχειρήσεων στη χώρα μας υπερκαλύπτουν τα χωροθετικά χαρακτηριστικά των ΕΟΖ και επομένως το πρόβλημα εντοπίζεται ουσιαστικά μόνο στις κατά καιρούς προβαλλόμενες απαιτήσεις των ξένων κυρίως επενδυτών, οι οποίες ασφαλώς πρέπει να προσαρμοσθούν στο θεσμικό καθεστώς που ισχύει ή να αντιμετωπισθούν ad hoc από το Ελληνικό Δημόσιο. 5. Ένα χωροθετικό μέσο το οποίο είναι απαραίτητο να χρησιμοποιηθεί κατά την περίοδο αυτή της οικονομικής κρίσης είναι τα Τυποποιημένα Βιοτεχνικά Κτίρια εντός Επιχειρηματικών Πάρκων ή υπό μορφή Συγκροτημάτων σε ειδικά επιλεγμένους χώρους. (βλ. σχετικά Ι. Κόνσολας, «Τυποποιημένα βιοτεχνικά κτίρια. Τεχνικά χαρακτηριστικά και μεθοδολογία τυποποίησης», Τεχνικά Χρονικά 1995, τεύχος 15, σελ. 31-45). Για τον σκοπό αυτό πρέπει να καταρτισθεί ένα αναπτυξιακό πρόγραμμα το οποίο να καλύψει ένα σημαντικό αριθμό μικρών και μεσαίων πόλεων σε ολόκληρη τη χώρα. Η χρηματοδότηση του προγράμματος πρέπει να προέλθει από το ΕΣΠΑ 2007-2013 και από τις διαθέσιμες πιστώσεις της νέας προγραμματικής περιόδου 2014-2020. Φορέας του

προγράμματος, λόγω αρμοδιότητας και εμπειρίας, μπορεί να είναι η ΕΤΒΑ-ΒΙΠΕ Α.Ε. συνεργαζόμενη με τοπικούς φορείς. Οι εξειδικευμένες μελέτες κατά περιοχή θα επιτρέψουν να προσδιορισθούν ο αριθμός και η τυπολογία των κτιρίων καθώς και οι απαιτούμενες υποδομές και χώροι κοινών εξυπηρετήσεων. Στα κτίρια αυτά θα εγκατασταθούν κυρίως μικρού ή και μεσαίου μεγέθους μεταποιητικές επιχειρήσεις, οι οποίες θα ενισχύσουν σημαντικά την αύξηση της απασχόλησης, θα αξιοποιήσουν τοπικούς πόρους και θα εφαρμόσουν καινοτομίες, όπου αυτό επιβάλλεται ή προκύπτει από ερευ-

Το εκτεταμενο

δίκτυο των 30 ΒΙ.ΠΕ δεν απέτρεψε τη δημιουργία άτυπων συγκεντρώσεων βιομηχανικών εγκαταστάσεων κοντά στα μεγάλα αστικά κέντρα ή κατά μήκος των εθνικών οδών, με ιδιαίτερα δυσμενείς συνέπειες για το περιβάλλον και τη δυνατότητα ενεργοποίησης οικονομιών συγκέντρωσης. νητικές διαδικασίες συνεργαζόμενων επιστημονικών φορέων. Το απαιτούμενο διαθέσιμο κεφάλαιο από την επιχείρηση περιορίζεται στο ελάχιστο γιατί αυτή θα καταβάλλει κατά μήνα ενοίκιο για το κτίριο και θα χρηματοδοτείται από τις τράπεζες με χαμηλότερο από το καθιερωμένο επιτόκιο για την προμήθεια του εξοπλισμού ή τον εκσυγχρονισμό του,

αν πρόκειται για μετεγκατάσταση και επέκταση υφιστάμενης ήδη επιχείρησης. Στη δέσμη των κινήτρων που θα εγγυάται το πρόγραμμα πρέπει να περιλαμβάνεται παροχή ενισχύσεων για κοινές προμήθειες, συμβουλευτικές υπηρεσίες, προώθηση των πωλήσεων των παραγόμενων προϊόντων και κατάρτιση του προσωπικού. Σκόπιμο, τέλος, είναι το πρόγραμμα αυτό να αποτελέσει στην πραγματικότητα τμήμα ενός ευρύτερου προγράμματος ενδογενούς (τοπικής) ανάπτυξης. 6. Το πρόβλημα της χωροθέτησης των επιχειρήσεων δεν είναι δυνατόν να αντιμετωπισθεί χωρίς την ένταξή του σε ένα εθνικό οικονομικό και κοινωνικό πρόγραμμα, με κλαδική και χωρική διάσταση, το οποίο θα υλοποιεί το αναζητούμενο «νέο πρότυπο ανάπτυξης», που προς το παρόν δεν διαφαίνεται στον πολιτικό ορίζοντα. Οι συνιστώσες πάντως του προτύπου αυτού προσδιορίζονται από την αξιοποίηση των ανταγωνιστικών πλεονεκτημάτων της χώρας και τον θεσμικό μετασχηματισμό της κοινωνικής της οργάνωσης προς την κατεύθυνση της αποκέντρωσης και αυτοδιοίκησης. Οι εκθέσεις ιδεών, που εμφανίζονται κατά καιρούς υπό μορφή «μελετών», από διάφορους δημόσιους και ιδιωτικούς φορείς, στερούνται δυστυχώς αξιόπιστων ποσοτικών αναλύσεων, διαπιστώσεων ερευνών πεδίου και χρήσης σύγχρονων μεθόδων προβλέψεων, οι οποίες απαιτούν υψηλή εξειδίκευση, κατάλληλα τεχνολογικά μέσα συγκέντρωσης, αποθήκευσης και επεξεργασίας στατιστικών πληροφοριών (πολυπεριφερειακό- πολυκλαδικό υπόδειγμα) και αρκετό χρονικό διάστημα για να καταλήξουν σε ικανοποιητικό αποτέλεσμα. Είναι καιρός να αντιμετωπισθεί με τη δέουσα σοβαρότητα το θέμα του προτύπου ανάπτυξης, δεδομένου ότι οι θετικές επιδράσεις του ή οι αρνητικές επιπτώσεις του θα σφραγίσουν το μέλλον της χώρας. Ένα καλό παράδειγμα προς μίμηση είναι το ερευνητικό πρόγραμμα που διεξάγεται αυτό το χρονικό διάστημα για την ανταγωνιστικότητα της Αμερικανικής οικονομίας με τίτλο “U.S. Competitiveness Project” στο Πανεπιστήμιο του Harvard, υπό την διεύθυνση του καθηγητή M. Porter. ❖

14 2

ΤΑΣΕΙΣ | 2013

ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΙΣΜΟΙ & ΤΑΣΕΙΣ | Οικονομικη ιστορια

ΤΑΣΕΙΣ

★

Φόροι

Από τον Αριστοτέλη

στο 1204 και σήμερα

Δ ημητρησ Μ αρδασ | 2 0 1 3

14 3 ★

Απο τον Δημητρη Μαρδα, Καθηγητη Τμηματος Οικονομικων Επιστημων του ΑΠΘ

Σε περίοδο υπέρμετρης αύξησης της φορολογικής του επιβάρυνσης, ο Ελ λ η ν α ς πολίτης παραμένει απαθής στις εξελίξεις. Μήπως όμως υπάρχει μια λεπτή κόκκινη διαχωριστική γραμμή, ανάμεσα στην ανοχή και την ε ξ Ε γ ε ρ σ η , η οποία αν ξεπεραστεί, πχ με την επιβολή νέων μέτρων, το σύστημα αρχίζει να λειτουργεί διαφορετικά;

14 4 ★

ΤΑΣΕΙΣ | 2013

ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΙΣΜΟΙ & ΤΑΣΕΙΣ | Οικονομικη ιστορια

Αριστοτέλης, στα Πολιτικά του, γράφει: «Επιδίωξη της τυραννίας είναι να πτωχεύσουν οι πολίτες, αφ’ ενός για να συντηρείται με τα χρήματά τους, η φρουρά του καθεστώτος και αφ’ ετέρου για να είναι απασχολημένοι, οι πολίτες, και να μην τους μένει χρόνος για επιβουλές. Σε αυτό, το αποτέλεσμα, αποβλέπει τόσο η επιβολή μεγάλων φόρων, όσο και η απορρόφηση των περιουσιών των πολιτών…» Δε γνωρίζουμε αν η τρόικα ή οι δικοί μας πολιτικοί μελέτησαν τις απόψεις του Αριστοτέλη, αλλά, από ότι φαίνεται, είναι γνήσιοι εκφραστές τέτοιων προσεγγίσεων!

Ποσοι θυμουνται

ότι την Κωνσταντινούπολη τη «χάρισαν» οι ηγέτες της στους φραγκολατίνους ηγεμόνες της Δύσης το 1204; Και το σημαντικότερο, πώς φθάσαμε σε εκείνο το σημείο ή, πιο συγκεκριμένα, πώς η τότε οικονομική πολιτική έπαιξε τον ρόλο του Δούρειου Ίππου, «ανοίγοντας» την Πόλη στους Σταυροφόρους;

Πράγματι, από το 2009 έως το 2012, οι Έλληνες πολίτες –καθώς είναι άκρως απασχολημένοι με τα μέτρα της φορολογικής πολιτικής που εφαρμόζονται– παραμένουν σιωπηροί, προς έκπληξη ακόμη και των συμμάχων μας. Παρόλο που ο δείκτης της ανεργίας, στην Ελλάδα, θεωρείται υψηλότερος από εκείνον της Μεγάλης Κρίσης στις ΗΠΑ, του 1930, μια εντυπωσιακή ηρεμία επικρατεί για τρία, σχεδόν, χρόνια σε όλη τη χώρα. Πλην κάποιων εξάρσεων πράξεων βίας και διαδηλώσεων, συχνά για το θεαθήναι, οι βαριά φορολογούμενοι Έλληνες, αγχωμένοι και κλεισμένοι στο καβούκι τους –καθώς η επιβίωσή τους προέχει– τρώνε ότι λίπος τους απέμεινε, επιβεβαιώνοντας την ορθότητα της ανωτέρω ρήσης του Αριστοτέλη.

Το ερώτημα όμως που αιωρείται είναι το ακόλουθο: Μέχρι πότε, οι θέσεις του Σταγειρίτη φιλοσόφου, θα εκφράζουν τον πραγματικό κόσμο της οικονομίας; Μέχρι πότε, οι πολίτες της χώρας θα δείχνουν ανοχή στους κυβερνώντες, τροϊκανούς και μη; Μήπως υπάρχει μια λεπτή κόκκινη διαχωριστική γραμμή, ανάμεσα στην ανοχή και την εξέγερση, που όταν ξεπεραστεί, λόγω των πολλών επαχθών φορολογικών ρυθμίσεων, το σύστημα αρχίζει να λειτουργεί διαφορετικά; Μήπως τότε, λοιπόν, οι πολίτες -καθώς φτάνουν στην «τελευταία τού κα-

κού τη σκάλα»- παύουν να είναι απλά απασχολημένοι με το πώς θα πληρώσουν τους φόρους και θα εκραγούν, αγνοώντας τις όποιες επιπτώσεις;

Παραδείγματα από το παρελθόν Την απάντηση στο ερώτημα αυτό δίνει η Δ΄ Σταυροφορία και τα όσα προηγήθηκαν αυτής. Αναλυτικότερα, πόσοι μιλούν άραγε, σήμερα, –εκτός από κάποιους εκπροσώπους της διανόησης και κάποιους χριστιανούς ζηλωτές– για την καταστροφή της Ρωμιοσύνης από τους Φράγκους, πριν από περίπου 800 χρόνια; Πόσοι συνειδητοποιούν αυτό που, πολύ καλά, οι φίλοι μας -οι νεοοθωμανοί και μη- γνωρίζουν; Ότι, δηλαδή, την Πόλη τούς την παρέδωσαν σαν …έτοιμη από καιρό οι ομόδοξοι και σύμμαχοι μας Δυτικοί; Από την άλλη πλευρά, πόσοι θυμούνται ότι την Κωνσταντινούπολη τη «χάρισαν» οι ηγέτες της στους φραγκολατίνους ηγεμόνες της Δύσης το 1204; Και το σημαντικότερο, πώς φθάσαμε σε εκείνο το σημείο ή, πιο συγκεκριμένα, πώς η τότε οικονομική πολιτική έπαιξε τον ρόλο του Δούρειου Ίππου, «ανοίγοντας» την Πόλη στους Σταυροφόρους; Δεν είναι η πρώτη φορά που η Ελλάδα προδίδεται από τους «δικούς της». Θα περίμενε όμως κανείς, από μορφωμένους πολιτικούς άνδρες να θυμούνται το όνομα και τον ρόλο του Αλέξιου Δ΄ Αγγέλου. Αυτός, προκειμένου να αποκαταστήσει τον πατέρα του, Ισαάκιο Β΄, στον θρόνο του Βυζαντίου δεν δίστασε να συμφωνήσει, το 1203, με τον τυφλωμένο από τους Ρωμιούς Δόγη της Βενετίας, Δάνδολο, στην παράδοση της Βασιλεύουσας των Πόλεων στους Σταυροφόρους. Οι ξένοι, μετά από αυτή την εξέλιξη, τηρώντας τις υποσχέσεις τους απέναντι στον Αλέξιο Άγγελο Δ΄, φθάνουν στην Κωνσταντινούπολη. Ο σφετεριστής αυτοκράτορας Αλέξιος Άγγελος Γ,΄ παίρνοντας υπό μάλης το Ταμείο του Κράτους

Δ ημητρησ Μ αρδασ | 2 0 1 3

14 5 ★

διαφεύγει στη Θράκη. Ο θιγμένος αυτοκράτορας, Ισαάκιος Β΄, καταλαμβάνει τον πολυπόθητο θρόνο, με τους Φράγκους να εγγυώνται έξω από τα τείχη της Πόλης τον νόμο και την τάξη, ενώ ο υιός του, Αλέξιος Άγγελος Δ΄ γίνεται συναυτοκράτορας. Θα μπορούσε κάποιος να ισχυρισθεί –με κάπως μεγαλύτερη δόση τακτ και χωρίς να έχει πάρει υπό μάλης το ταμείο ο πρωθυπουργός– ότι έτσι αποχώρησε, από την ηγεσία της χώρας, η κυβέρνηση Κώστα Καραμανλή και εμφανίστηκε η κυβέρνηση Γιώργου Παπανδρέου. Η τελευταία, έχαιρε της πλήρους υποστήριξης, τεχνικής και ηθικής, των συμμάχων της στην ΕΕ. Ίσως όμως, κάποτε, φθάσουμε να αναρωτηθούμε το εξής –όσο υπερβολικό και να ηχεί εκ πρώτης όψεως– αν όλα στραβώσουν: Οι προσπάθειες των υπουργών Οικονομικών της περιόδου αυτής, σε τι πραγματικά διαφέρουν από τη συναλλαγή του Αλέξιου Δ΄ με τον Δάνδολο; Και, όπως ο Αλέξιος Δ΄ έπρεπε να επικυρώσει, με χρυσόβουλα, τις υποχρεώσεις που είχε αναλάβει απέναντι στους φραγκολατίνους της εποχής εκείνης, έτσι και σήμερα, η πολιτική ηγεσία της χώρας έπρεπε με μνημόνια συνεργασίας να στηρίξει τα συμπεφωνημένα με τους απογόνους των τότε κατακτητών. Από το σημείο, όμως, αυτό και μετά είναι που οι ιστορικοί συνειρμοί αρχίζουν και αποκτούν ιδιαίτερο ενδιαφέρον. Αναλυτικότερα, η επιβολή βαριάς φορολογίας και η ληστρική στάση των Σταυροφόρων τότε, ώθησε τον λαό σε επανάσταση. Ο ειλικρινής συνεργάτης του Δάνδολου, ο Αλέξιος Δ΄, έχασε -κατά τη διάρκεια της εξέγερσης- μαζί με το στέμμα και την ίδια του την ζωή. Αυτό το γεγονός, από τη μία, έκανε τούς συμμάχους του, Σταυροφόρους, να επέμβουν - ορίζοντας δική τους κυβέρνηση, το 1204, στην Πόλη και να δημιουργήσουν, από την άλλη, τις αναγκαίες συνθήκες για την τελική της πτώση, από τους Τούρκους, το 1453.

Η εικόνα σήμερα Δεδομένου ότι, σήμερα, ο ελληνικός λαός, αν και βαθιά οργισμένος δεν επαναστατεί - είτε γιατί ασπάζεται τις προαναφερθείσες απόψεις του Αριστοτέλη είτε γιατί φοβάται μην χάσει τα όσα, λιγοστά, εναπομείναντα προνόμια έχει ακόμη, είτε γιατί έχει γίνει «σοφότερος» και αντιμετωπίζει με μεγαλύτερη στωικότητα την κατάντια του- η πορεία της χώρας δεν είναι ορατή. Όπως άδηλη είναι και η αντίδραση των Ευρωπαίων συμμάχων μας, σε περίπτωση που οι Έλληνες κυβερνώντες αποδειχθούν αφερέγγυοι στις δεσμεύσεις τους. Και μετά από όλα όσα ζούμε, όλοι, ευχόμαστε να συνετιστούν οι κυβερνώντες μας, έτσι ώστε να μην φθάσουμε στο δυσδιάκριτο εκείνο σημείο όπου θα αναρωτιόμαστε κατά πόσο παραμένουμε πολύ κοντά, αλλά κάτω από τη λεπτή κόκκινη γραμμή, ακολουθώντας τον Αριστοτέλη, ή κατά πόσο την ξεπεράσαμε -κατά ένα χιλιοστό- οδηγούμενοι σε περιπέτειες όμοιες της πρώτης Άλωσης της Πόλης. Αν συμβεί το δεύτερο, τότε θα εμφανιστεί, κάποτε, ένας άλλος ιστορικός, που, όπως ο Παπαρρηγόπουλος μιλούσε για την «ολέθρια των Αγγέλων γενεά», θα κάνει λόγο για την «ολέθρια, της νέας των Αγγέλων, γενεά»!. ❖

Ποσοι

συνειδητοποιούν αυτό που, πολύ καλά, οι φίλοι μας -οι νεοοθωμανοί και μη- γνωρίζουν; Ότι, δηλαδή, την Πόλη τούς την παρέδωσαν σαν … έτοιμη από καιρό οι ομόδοξοι και σύμμαχοί μας Δυτικοί;

146

ΤΑΣΕΙΣ | 2013

ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΙΣΜΟΙ & ΤΑΣΕΙΣ | ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ

ΤΑΣΕΙΣ

★

Ο Ύστερος

Καπιταλισμός

Ένα αγωνιώδες ερώτημα πλανάται στις κοινωνίες των Ανεπτυγμένων χωρών, κυρίως της Δύσης. Τι συμβαίνει στο ο ι κ ο ν ο μ ι κ Ο τ ο υ ς ο ι κ ο δΟ μ η μ α ώστε να φαίνεται, και σε πολλές περιπτώσεις και να είναι, ετοιμόρροπο ή τουλάχιστον απορρυθμισμένο; Ειδικά μάλιστα στην περίπτωση των χωρών του Ευρωπαϊκού Νότου, όπου η δοκιμασία της οικονομίας δημιουργεί κινδύνους για την κοινωνική συνοχή;

Απο τον Αντωνη Λιβιερατο

Α ν τ ω ν ησ Λ ιβιερατοσ | 2 0 1 3

147 ★

α βαθύτερα αίτια θα μπορούσαν να ταξινομηθούν, σε δυο μεγάλα φαινόμενα, σχετικά πρόσφατα. Το πρώτο περιλαμβάνει τις διαδικασίες αποβολής από την οικονομική διαδικασία των ηθικών αξιών. Το δεύτερο περιλαμβάνει την εισβολή στην οικονομία των μαθηματικών, της πληροφορικής, της στατιστικής, της σύγχρονης τεχνολογίας κ.ο.κ. Αναφερόμενος στο πρώτο σύνολο θα επαναλάβει όσα ο συγγραφέας του προλόγου, επίκουρος καθηγητής του ΑΠΘ, κ. Δουράκης, γράφει στην πρόσφατη επανέκδοση του μνημειώδους ποιήματος του Άνταμ Σμιθ «Έρευνα για τη φύση και τις αιτίες του Πλούτου των Εθνών» (Εκδόσεις Ελληνικά Γράμματα για το ΒΗΜΑ) … «Ο Άνταμ Σμιθ είναι πρώτα απ’ όλα φιλόσοφος και μετά οικονομολόγος». Για τον Σμιθ η πολιτική οικονομία είναι παρακλάδι της ηθικής φιλοσοφίας του Σκωτικού Διαφωτισμού τον οποίο διακονεί. Μια δειγματοληψία από τους όρους που χρησιμοποιεί ο Σμιθ επαληθεύει του λόγου το αληθές: Καθήκον, Σωφροσύνη, Μέτρον, Αλληλεγγύη και άλλες ομόηχες προκειμένου να εκφράσει τις Αρχές που επρέσβευεν. Ο Άνταμ Σμιθ προφήτης του Φιλελεύθερου Δόγματος στην οικονομία εισήγαγε την ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ στην οικονομική διαδικασία, όμως αυτό ποτέ δεν εσήμανε ελευθεριότητα ηθών, εθίμων, συνηθειών…. Η οικονομία του Σμιθ, με τα δεδομένα της εποχής πάντα, είναι από τη φύση της ανθρώπινη ως προς τα μεγέθη της και το ηθικό περιβάλλον, ίσως γιατί ο κόσμος παρέμενε ευσεβής αφενός αλλά και η ενέργεια δεν έχει ακόμη υπεισέλθει στην παραγωγική διαδικασία. Έτσι η οικονομία είναι απλούστερη, διαφανέστερη και, ας το πούμε, εντιμότερη. Έκτοτε βέβαια, προεκτάσεις, προσθήκες κανόνων λειτουργίας και άλλα νόθευσαν τον φιλελευθερισμό του Σμιθ, την απλότητα και την κομψότητα της θεωρίας, διαμορφώνοντας ένα πολύπλοκο πλαίσιο λειτουργίας για να φτάσουμε στη σημερινή σύγχυση. Η οποία, εντελώς πρόσφατα, για τον ιστορικό χρόνο, επιτείνεται με την «ει-

σβολή» νέων κανόνων συμπεριφοράς στην οικονομική διαδικασία, με μεθόδους εξαρτημένες από τα μαθηματικά και τις παράπλευρες επιστήμες της πληροφορικής, της στατιστικής και άλλες όπως οι επιστήμες της επικοινωνίας (όσο είναι επιστήμες οι τελευταίες). Τα μαθηματικά και οι συγγενείς επιστήμες ελκύουν όχι μόνο τους λάτρεις τους αλλά και άλλους, γιατί είναι μια γλώσσα ασφαλούς επικοινωνίας. Το τελευταίο είναι πάγιος «πόθος» των οικονομολόγων που έχουν ανάγκη διατύπωσης της οικονομικής θεωρίας και την παρακολούθηση της οικονομικής δραστηριότητας. Η εισβολή αυτή άλλαξε πολλά πράγματα στην οικονομία τόσο ως προς τη θεωρία όσο και τις εφαρμογές της, όχι πάντα προς το καλύτερο. Σε τελευταία ανάλυση η οικονομία δεν είναι αφηρημένη διαδικασία, λειτουργεί σε άμεση σχέση με τα πάθη των ανθρώπων οι οποίοι προσέρχονται στη λειτουργία της συνοδευόμενοι από τα αρχέγονα ένστικτα των δρώντων. Και τα τελευταία δεν φαίνεται να αλλάζουν ανά τους αιώνες όπως πχ η απληστία ή η επιδίωξη του εύκολου και γρήγορου πλουτισμού. Με τη βαθμιαία, μάλιστα, υποχώρηση έως ενίοτε και εξαφάνιση ηθικών κανόνων γίνονται άγρια.

Η διαδικασία της εξέλιξης Η υποχώρηση κατά ένα βήμα του χρόνου στον ώριμο καπιταλισμό, την προηγούμενη δηλαδή φάση του καπιταλισμού, μπορεί να βοηθήσει στην κατανόηση των εξελίξεων. Χαρακτηριστικός είναι ο ορισμός του Joseph Schumpeter (J. Schumpeter: «Capitalisme, Socialisme et Democratie, le processus de la Destruction Creatrice», Editions Payot, 1963, σ.119) για την απλότητα αλλά και τη συνεκτικότητά του. « Ο καπιταλισμός, ας το επαναλάβουμε, συνίσταται από τη φύση του ως ένας τύπος και μια μέθοδος μεταμόρφωσης της οικονομίας, η οποία δεν είναι ποτέ στατική και δεν θα μπορούσε ποτέ να γίνει. Έτσι, λοιπόν, αυτός ο εξελικτικός χαρακτήρας της καπιταλιστικής διαδικασίας δεν οφείλεται μόνο στο γεγονός ότι η οικονομική ζωή εξελίσσεται σε ένα

πλαίσιο κοινωνικό και φυσικό το οποίο μεταβάλλεται συνεχώς και του οποίου οι μεταλλάξεις διαμορφώνουν τα δεδομένα της οικονομικής δράσης. Αυτή η παράμετρος είναι σημαντική, αλλά τόσο αυτή όσο και οι αλλαγές που προκύπτουν, παρ’ όλο που έχουν σημαντικές επιπτώσεις και δημιουργούν μεταλλάξεις στη βιομηχανία, δεν αποτελούν τις πρωταρχικές δυνάμεις. Ο εξελικτικός χαρακτήρας του καθεστώτος δεν εξαρτάται, κυρίως, από τη σχεδόν αυτόματη αύξηση του πληθυσμού, του κεφαλαίου ή τα καπρίτσια των νομισματι-

εκτοτε βεβαια,

προεκτάσεις, προσθήκες κανόνων λειτουργίας και άλλα, νόθευσαν τον φιλελευθερισμό του Άνταμ Σμιθ, την απλότητα και την κομψότητα της θεωρίας, διαμορφώνοντας ένα πολύπλοκο πλαίσιο λειτουργίας για να φτάσουμε στη σημερινή σύγχυση.

κών συστημάτων, γιατί αυτοί οι παράγοντες συνιστούν μεν συνθήκες αλλαγής, όχι όμως τις πρωταρχικές αιτίες. Στην πραγματικότητα, η θεμελιώδης ώθηση, που αποτελεί την αφετηρία και συντηρεί την κίνηση της καπιταλιστικής μηχανής, κυριαρχείται από τα νέα καταναλωτικά αγαθά, τις νέες μεθόδους παραγωγής και μεταφοράς, τις καινούργιες αγορές, τις καινούργιες μορφές βιομηχανικής οργάνωσης, δηλαδή από εκείνα τα στοιχεία που δημιουργούνται από την καπιταλιστική πρωτοβουλία».

148

ΤΑΣΕΙΣ | 2013

ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΙΣΜΟΙ & ΤΑΣΕΙΣ | ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ

ΤΑΣΕΙΣ

★

Σε τελευταια

ανάλυση η οικονομία δεν είναι αφηρημένη διαδικασία, λειτουργεί σε άμεση σχέση με τα πάθη των ανθρώπων οι οποίοι προσέρχονται στη λειτουργία της συνοδευόμενοι από τα αρχέγονα ένστικτα των δρώντων. Και τα τελευταία δεν φαίνεται να αλλάζουν ανά τους αιώνες, όπως πχ η απληστία ή η επιδίωξη του εύκολου και γρήγορου πλουτισμού.

Και αν η καπιταλιστική πρωτοβουλία βαίνει ασθμαίνουσα; Ο Economist (1218/1/2013) διερωτάται αν διαλύθηκε η μηχανή παραγωγής ιδεών και ανησυχεί με την ιδέα ότι η καινοτομία και οι νέες τεχνολογίες έπαψαν να οδηγούν την ανάπτυξη. Σημειώνει, όμως, ότι το μεν φαινόμενο είναι ορατό αλλά η θεμελιωμένη προβολή

του υστερεί, παρόλο που όλο και περισσότεροι, τόσο μηχανικοί όσο και οικονομολόγοι, συνομολογούν ότι η καθυστέρηση της καινοτομίας δημιουργεί προβλήματα στην άνοδο του ακ. εγχώριου προϊόντος. Είναι χαρακτηριστικό του κειμένου της καλής οικονομικής επιθεώρησης, ότι στο εξώφυλλό της είναι ο Στοχαστής του μεγάλου γλύ-

Α ν τ ω ν ησ Λ ιβιερατοσ | 2 0 1 3

149 ★

πτη Rodin, καθισμένος σε μια σύγχρονη λεκάνη τουαλέτας και ο ισχυρισμός, εντός κειμένου, ότι η «εφεύρεσή» της άλλαξε τη ζωή δισεκατομμυρίων ανθρώπων. Με το εξώφυλλό του ο Economist ξεκαθαρίζει και τι εννοεί με τη λέξη καινοτομία και κλείνει την παρουσίαση τονίζοντας ότι σε τελευταία ανάλυση ο κίνδυνος για τις ανεπτυγμένες κοινωνίες δεν θα είναι ο υποτονικός ρυθμός εφαρμογών της καινοτομίας, αλλά το γεγονός ότι οι θεσμοί τους κατέληξαν να είναι υπέρ το δέον άκαμπτοι για να υποδεχθούν επαναστατικές αλλαγές, πολύ περισσότερο ουσιώδεις από την κατασκευή ιπτάμενων οχημάτων.

Ασύμμετρο βήμα εκπαίδευσης, εργοδοτών και εργαζόμενων Τι συμβαίνει στο περίπλοκο παραγωγικό μοντέλο και δυσλειτουργεί; Η πασίγνωστη και έγκυρη εταιρεία μελετών McKinsey σε μια μελέτη για μια έρευνα αγοράς, όπου έθεσε το θέμα σε 4.500 νέους, 2.700 εργοδότες και 900 εκπαιδευτικούς στις ΗΠΑ, τη Βραζιλία, το Ην. Βασίλειο, τη Γερμανία, στην Τουρκία και αλλού, διαπιστώνει ότι υπάρχει ένα χάσμα ανάμεσα στις ζητούμενες από την αγορά δεξιότητες και εκείνες που προσφέρει η εκπαίδευση. Το χάσμα αυτό, ο

Dominique Barton, δ/ντής της εταιρείας, υπογραμμίζει με έμφαση ότι πρέπει να κλείσει και ότι αν αυτό δεν συμβεί οι συνέπειες θα είναι πολύ δυσάρεστες. Τι εννοεί; Εκεί τον οδηγούν τα συμπεράσματα της έρευνας, σύμφωνα με τα οποία οι εργοδότες κατά το 40% αναφέρουν ότι οι προτιθέμενοι να εργασθούν

δεν διαθέτουν τις αναγκαίες δεξιότητες. Από την άλλη μεριά το 45% όσων έχουν προσληφθεί δηλώνουν ότι εργάζονται γιατί έχουν ανάγκη την εργασία, αλλά θεωρούν την απασχόλησή τους μιαν ενδιάμεση περίοδο κατά την οποία ερευνούν την δυνατότητα να βρουν την εργασία που τους ταιριάζει. (Economist: the world in 2013) Το κύριο συμπέρασμα της έρευνας είναι ότι υπάρχει μια σοβαρή έλλειψη συντονισμού ανάμεσα σε εκπαιδευτικούς, εργοδότες και τους νέους εισερχόμενους στην παραγωγή.

Οι τοτε αρμοδιοι

ξεφορτώθηκαν τους (καλύτερους) άνεργους σπρώχνοντας τους στις τότε βάρβαρες απασχολήσεις όπως πχ ορυχεία. Η νέα διασπορά απέδειξε ότι είχαν φύγει οι αξιολογότεροι, γιατί τα κατάφερε. Όμως δεν επέστρεψε στην πατρίδα.

Ένα πρόβλημα τέτοιου είδους και τέτοιου μεγέθους δεν επιδέχεται απλές λύσεις παρόλο που το 60% των νέων είναι διατεθειμένοι να πληρώσουν περισσότερα προκειμένου να εξασφαλίσουν μια ελκυστική εργασία και το 70% των εργοδοτών να αμείψουν νέους με ταλέντο και δεξιότητες που αρμόζουν στον κλάδο τους.

Ελληνικές αναζητήσεις από το παρελθόν και για το μέλλον Αλλά ας επιστρέψουμε στα καθ’ ημάς. Ακούγεται συνεχώς ότι έχουμε ανάγκη από ανάκαμψη και στη συνέχεια ανάπτυξη…. Λάθος…. Έχουμε ανάγκη

150 ★

ΤΑΣΕΙΣ | 2013

ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΙΣΜΟΙ & ΤΑΣΕΙΣ | ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ

ΤΑΣΕΙΣ

από ανασυγκρότηση της οικονομίας και η κακοφωνία των προτάσεων ή η απουσία τους είναι ολοφάνερη. Χωρίς δισταγμό, ο γράφων φρονεί ότι η εποχή μας έχει σχετικό προηγούμενο, την ανάγκη ανασυγκρότησης της χώρας και της οικονομίας, ειδικότερα την περίοδο 1945-1955. Την περίοδο αυτή έπρεπε να επιλυθούν τα προβλήματα που προέκυψαν από τον πόλεμο, την εχθρική κατοχή και τον εμφύλιο πόλεμο. Ειδικά στην οικονομία ήταν επείγον να αποκτήσουν οι Έλληνες όραμα του μέλλοντος, αλλά και να στοχευθούν τα αναρίθμητα μικρότερα αλλά εξίσου σημαντικά προβλήματα όπως η ανοικοδόμηση, η διατροφή του πληθυσμού, η υγεία και … και … και...

Ήταν φανερό ως απολύτως αναγκαίο να υπάρξει ένα νέο μοντέλο της οικονομίας που θα ταξινομούσε τις προτεραιότητες απαντώντας στο ερώτημα: τι είδους οικονομία θέλουμε; Η σχετική απάντηση μάλλον ήταν τελικά «απόψε αυτοσχεδιάζουμε». Η πρώτη συγκροτημένη πρόταση είχε κιόλας δοθεί πριν από το τέλος της εμπόλεμης περιόδου. Ήταν η πρόταση Μπάτση από την Αριστερά. Ο Μπάτσης, τέκνο ναυάρχου και μέλος της Χρυσής Νεολαίας της εποχής, με τραγική μοίρα στη δίνη του εμφυλίου πολέμου αργότερα, φανταζόταν τη μικρή Ελλάδα ως μέλλουσα βιομηχανική χώρα. Πίστευε και κατήρτισε ένα πρόγραμμα Σταλινικής Οικονομίας, δηλ. μια οικονομία

απολύτως ελεγχόμενη από το (κόμμα) κράτος. Οι εκτιμήσεις του ήταν ότι η Ελλάδα διέθετε ενεργειακούς πόρους, φυσικές πρώτες ύλες και επιπλέον εργατικό δυναμικό ποιότητας. Όλα αυτά θα της επέτρεπαν να «χτίσει» μια ανταγωνιστική θα λέγαμε σήμερα βιομηχανική ανάπτυξη. Η ζωή απέδειξε ότι η Ελλάδα δεν διέθετε επαρκείς προϋποθέσεις για κάτι τέτοιο γιατί, εκτός των άλλων, δεν υπήρχε η δυνατότητα να εξευρεθούν τα αναγκαία κεφάλαια. Η καπιταλιστική αγορά αφενός δεν θα «χάριζε» κεφάλαια σε μια Σταλινική μικρή χώρα και η υπονοούμενη και προσδοκώμενη βοήθεια από την κατεστραμμένη Σοβιετική Ένωση ήταν μια χίμαιρα. Τελικά το μοντέλο Μπάτση αγνοήθηκε παρόλο που υπήρχαν πολλοί οικονομολόγοι της εποχής οι οποίοι συμμερίζονταν ιδέες του προγράμματος Μπάτση. Στις αρχές του 1952, η τότε κυβέρνηση Πλαστήρα ανέθεσε στον Κυριάκο Βαρβαρέσσο τη σύνταξη πλήρους πρότασης ανασυγκρότησης. Ο Βαρβαρέσσος, ένας από τους λίγους τότε γνωστούς διεθνώς οικονομολόγους, ο οποίος υπηρέτησε την ελληνική οικονομία σε όλες τις δυνατές θέσεις, σεβαστός όχι μόνο για την επιστημονική του επάρκεια αλλά και το ήθος του, γρήγορα αντελήφθηκε ότι η τότε πολιτική ελίτ είχε άλλες απόψεις. Έχοντας συμπληρώσει μια περίοδο 1913-1952 παρουσίας, το 1952 ανέλαβε καθήκοντα οικονομικού συμβούλου στην Παγκόσμια Τράπεζα όπου και εργάστηκε μια πενταετία μέχρι την αποδημία του το 1957. Ο ομότιμος καθηγητής του πανεπιστημίου Αθηνών, Πάνος Καζάκος, σε μια ιστορική αναδρομή αυτής της περιόδου, που δημοσιεύτηκε στην Καθημερινή (56/1/2013) προσέφερε μια εξαιρετικής ποιότητας ανασκόπηση των συνθηκών λειτουργίας της οικονομίας και των σχετικών προτάσεων. Ο γράφων θα ανασύρει πληροφορίες από το πόνημα του κ. Καζάκου. Το θέμα της ανασυγκρότησης της ελληνικής οικονομίας έχει στραπατσαριστεί τώρα τελευταία με τις «μάχες» των μνημονίων και τις σχετικές προβολές στα ΜΜΕ, ιδίως την τηλεόραση, με

Α ν τ ω ν ησ Λ ιβιερατοσ | 2 0 1 3

151 ★

«απόψεις» ασχέτων ειδημόνων. Η σύνδεση του παρελθόντος με το μέλλον είναι απαραίτητη γιατί η πρόσφατη πτώση δεν επήλθε αιφνιδίως αλλά σε τελευταία ανάλυση συνδέεται απολύτως με τις αστοχίες του παρελθόντος. Επιστροφή στον κ. Καζάκο. …. « Η έκθεση Βαρβαρέσσου τόνιζε τους κινδύνους από την εκβιομηχάνιση μέσω μεγάλων επενδυτικών σχεδίων και μάλιστα υπό την αιγίδα του κράτους. Φοβόταν ότι τέτοια σχέδια θα δημιουργούσαν μονοπώλια ή/και θα κατέληγαν σε σπατάλη σπάνιων πόρων. Πρότεινε να δοθεί προτεραιότητα στην ανάπτυξη της γεωργίας, της ελαφράς βιομηχανίας, του τουρισμού και της ναυτιλίας. Από στενά οικονομική άποψη, το βασικό του επιχείρημα ήταν ότι τα συγκριτικά πλεονεκτήματα της χώρας βρίσκονταν ακριβώς στη γεωργία και την ελαφρά βιομηχανία, χαρακτηριστικά των οποίων είναι η ένταση εργασίας. Η χώρα διέθετε (τότε) κατά τον γράφοντα φθηνά εργατικά χέρια ενώ αντιθέτως είχε στενότητα διαθεσίμων κεφαλαίων»…. Πέρασαν εξήντα χρόνια και οι ουσιώδεις προτάσεις του Βαρβαρέσσου παραμένουν ρεαλιστικές κατά μεγάλο μέρος. Όμως παραμένουν και οδυνηρά παρόντα τα γνωστά μειονεκτήματα της φυλής των Ελλήνων. Κατά την περίοδο 45-55, η ελευθερία της αγοράς, κακοποιημένη, έχει παραδοθεί στους μεταπράτες. Η επιπολαιότητα και η προχειρότητα χαρακτηρίζει τους πολιτικούς προϊσταμένους και τους πονηρούς από τους γραφειοκράτες του Δημοσίου, ουχί εξ αφελείας. Η εντιμότητα των οποιονδήποτε συναλλαγών είδος εν ανεπαρκεία. Το κυριότερο δε συγκριτικό πλεονέκτημα, τα φθηνά εργατικά χέρια, εξανεμίζεται. Το πρώτο πλήγμα δόθηκε από την ηγέτιδα τάξη όταν επέλεξε ή ανέχθηκε ως λύση για το τότε τραγικό πρόβλημα ανεργίας την εξαγωγή της. Δεν υπήρξε ούτε ένας στοιχειώδης προγραμματισμός παρεμβολής εμποδίων μετανάστευσης και κινήτρων παραμονής. Οι τότε αρμόδιοι ξεφορτώθηκαν

τους (καλύτερους) άνεργους σπρώχνοντας τους στις τότε βάρβαρες απασχολήσεις όπως πχ ορυχεία. Η νέα διασπορά απέδειξε ότι είχαν φύγει οι αξιολογότεροι, γιατί τα κατάφερε. Όμως δεν επέστρεψε στην πατρίδα. Παρ’ όλα αυτά, κουτσά-στραβά, η οικονομία ως σύνολο απογειώθηκε, όμως με αδυναμία πτήσης ως το τέλος της δεκαετίας του ’70. Ειδικότερα η γεωργία στις αρχές της δεκαετίας του ’70 ήταν μια σύγχρονη παραγωγική μηχανή. Πχ. από τις 120 οκάδες (περίπου 150 κιλά) σιτηρά το στρέμμα, με κατάλλη-

Η επΟμενη

περίοδος της κοινής αγροτικής πολιτικής της ΕΕ υπήρξε καταστροφική. Οι Έλληνες αγρότες άλλαξαν δραματικά με τα συστήματα επιδοτήσεων (ποιος ξεχνάει το σύνθημα «όλα τα κιλά όλα τα λεφτά»), φορτώθηκαν αλόγιστα εξοπλισμό και τα αναγκαία μέτρα σχεδιασμού και καθοδήγησης προς τις νέες ανάγκες της αγοράς αγνοήθηκαν ακόμη και όπου υπήρχαν. λες επιλογές σπόρων -σε σχέση με την ποιότητα του εδάφους- έφτασε στα 400 κιλά και σε παραγωγή που επέτρεπε και εξαγωγές. Λειτούργησε επιτυχώς ένα σωστό μίγμα της αφοσίωσης των αγροτών στη γη, της βοήθειας Αμερικανών

γεωπόνων και κυρίως ο αφιλοκερδής ενθουσιασμός των Ελλήνων γεωπόνων, όπως πχ εκείνων που εργάζονταν στη Γεωργική Σολή Θεσσαλονίκης και με τους οποίους είχε την τιμή να συνεργασθεί ο γράφων. Η αμερικανική βοήθεια έπιασε τόπο. Η επόμενη περίοδος της κοινής αγροτικής πολιτικής (Κ.Α.Π.) της ΕΕ υπήρξε καταστροφική. Οι Έλληνες αγρότες άλλαξαν δραματικά με τα συστήματα επιδοτήσεων (ποιος ξεχνάει το σύνθημα «όλα τα κιλά όλα τα λεφτά»), φορτώθηκαν αλόγιστα εξοπλισμό και αγνοήθηκαν τα αναγκαία μέτρα σχεδιασμού και καθοδήγησης προς τις νέες ανάγκες της αγοράς, ακόμη και όπου υπήρχαν. Με το μυαλό στον ορισμό του Schumpeter, ας σημειωθούν μερικές φράσεις. Όλοι γνωρίζουν που χωλαίνει ο τουρισμός αλλά οι «αρμόδιοι» υπνώττουν. Οι ναυτιλλόμενοι είναι ακινητοποιημένοι στην εποχή του Αμπατιέλου και δεν καταφέρνουν να αποκολληθούν από τα φαντάσματα του παρελθόντος. Οι αλλαγές και εδώ είναι δύσκολες αλλά όχι αδύνατες. Λείπουν όμως, παραδείγματος χάριν, ωφέλιμες και σκόπιμες παρεμβάσεις, όχι βέβαια στις αντιδικίες εφοπλιστών-ναυτιλλομένων, αλλά στην εκπαίδευσή τους, στην εξασφάλιση των επαγγελματικών τους δικαιωμάτων και άλλα εφόδια βάσης. Οι νέοι ναυτιλλόμενοι πρέπει να προσέρχονται καλύτερα εξοπλισμένοι στην παραγωγή και δεν είναι παραδεκτό να καταργείται ένα υπουργείο Ναυτιλίας όταν στην πρώτη υπό τον Καποδίστρια ολιγομελή κυβέρνηση υπήρχε μινίστρος Ναυτιλίας. Ο ύστερος καπιταλισμός, η καταστρεπτική χωρίς αξία βιομηχανία του χρήματος, είναι ως θεσμός ο θανάσιμος εναγκαλισμός της έμπνευσης, της δημιουργικότητας και της εντιμότητας. Είναι χρήσιμος μόνο ως υποστηρικτής της οικονομίας όταν αυτή βρίσκεται υπό πίεση, όχι όμως ως η βδέλλα που ρουφά το αίμα. ❖

15 2

ΤΑΣΕΙΣ | 2013

ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΙΣΜΟΙ & ΤΑΣΕΙΣ | ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ

ΤΑΣΕΙΣ

★

Ελληνική οικονομία

Για τη σταθεροποίηση

και την ανάπτυξη

Η Ελλάδα από την αρχή της κρίσης έχει χάσει σχεδόν το 1/4 του αεπ της, με υψηλή ανεργία και ανερχόμενο δημόσιο χρέος παρά το «κουρεμα». Οι κίνδυνοι σήμερα εντοπίζονται στην αυτόματη λήψη διορθωτικών μέτρων που επιβάλει το ΔΝΤ αν δεν επιτευχθούν οι στόχοι για το δημόσιο έλλειμμα. Καθώς η τήρηση των δανειακών μας υποχρεώσεων γίνεται όλο και πιο οδυνηρή, εάν η κοινωνία δεν αντέξει την τελευταία αυτή δοκιμασια, είναι πολύ πιθανό η προσδοκώμενη ευημερία να καθυστερήσει για πολλά ακόμη χρόνια.

Απο τον Ροσeτο Φακιολa, ομoτιμο καθηγητh του ΕΜΠ

ετά από τέσσερα χρόνια δυσμενών εξελίξεων για την ύφεση, το χρέος και την ανεργία, υπάρχουν και καλά νέα για την ελληνική οικονομία: Από τον Δεκέμβριο του 2012 αντιστράφηκε το εχθρικό κλίμα στο εξωτερικό που βασιζόταν στις συνεχιζόμενες πιέσεις της Ελλάδας για νέα δάνεια διογκώνοντας το δημόσιο χρέος στα 360 δισ. ευρώ, 160% περίπου του ΑΕΠ. Η οποία όμως απέφευγε να λάβει αποτελε-

σματικά μέτρα για τη μείωση του δημοσιονομικού ελλείμματος και να εφαρμόσει τις απαιτούμενες μεταρρυθμίσεις για την αυτοδύναμη ανάπτυξη. Όταν από τον Ιούνιο του 2012 άρχισαν να υλοποιούνται τα μέτρα αυτά από την τρικομματική κυβέρνηση ευρέως ιδεολογικού φάσματος, μεταβλήθηκε βαθμιαία και η στάση των ΕΕ/ΔΝΤ που τελικά ενέκριναν την μέχρι τον Μάρτιο του 2013 εκταμίευση 52,4 δισ. ευρώ του πρώτου και δευτέρου δανείου, εφόσον βέβαια τηρούνται οι ανειλημμένες δανειακές

Ρ οσ e τοσ Φ α κ ιολ a σ | 2 0 1 3

15 3 ★

υποχρεώσεις. Δηλώνουν επίσης ότι δεν θα αφήσουν τη χώρα να πτωχεύσει και υπόσχονται κάθε δυνατή περαιτέρω χρηματοδοτική βοήθεια. Τα ποσά που απομένουν προς είσπραξη το 2013 και 2014 ανέρχονται σε 35,8 δισ. ευρώ (Τράπεζα της Ελλάδος, Δεκέμβριος 2012), και μέχρι τα τέλη του 2014 η Ελλάδα θα έχει λάβει συνολικά δανειακή βοήθεια 236,8 δισ. ευρώ, από τα οποία τα 197 δισ. από την ΕΕ. Περιορίστηκαν συνεπώς οι δηλώσεις για αναπόφευκτη χρεοκοπία της χώρας. Ο προϋπολογισμός του 2013 προβλέπει ένα μικρό πρωτογενές πλεόνασμα που, διευρυνόμενο το 2014, θα οδηγήσει στην ανάκαμψη. Από τα πιο πάνω ποσά έχουν ήδη διατεθεί περίπου 1,3 δισ. ευρώ για την εξόφληση μέρους των χρεών στον ΕΟΠΥ, τους υπερχρεωμένους δήμους, την κάλυψη μέρους του οφειλόμενου εφάπαξ υπαλλήλων του δημοσίου και άλλους σκοπούς. Τονίζεται όμως σε κάθε ευκαιρία η ανάγκη για μεγάλη φειδώ και σε εκταμιεύσεις για παραγωγικούς σκοπούς με υψηλή προστιθεμένη αξία και καταγραφόμενη απασχόληση. Η ΕΚΤ προεξοφλεί πάλι με επιτόκιο 0,75% τα εγγυημένα από το ελληνικό κράτος τραπεζικά ομόλογα, αντί του υπερτετραπλάσιου ‘τιμωρητικού’ της ELA (Emergency Liquidity Assistance) μέσω της ΤτΕ, και η χώρα μπορεί πλέον να ανταποκριθεί στις δανειακές τις υποχρεώσεις για πολλούς μήνες. Να καλύπτει επίσης μεγάλο μέρος των έκτακτων αναγκών του ελληνικού δημοσίου από τη βοήθεια αυτή και όχι από τις τράπεζες μέσω εκδόσεων εντόκων γραμματίων που τις αποστραγγίζουν τη ρευστότητα για τη χρηματοδότηση της οικονομίας. Στα τέλη Ιανουαρίου 2013 οι επιχειρήσεις χαιρέτισαν την άντληση 700 εκ. ευρώ από μια θυγατρική του ΟΤΕ στις αγορές του Λονδίνου και μεγάλες πολυεθνικές επιλέγουν τον Πειραιά ως λιμάνι εκφόρτωσης εμπορευμάτων για ευρωπαϊκές αγορές. Συνεχίζεται η επιστροφή στις τράπεζες των καταθέσεων που είχαν αναληφθεί από το 2009 (επιστροφή 13 δισ. ευρώ από τον Ιούνιο του 2012, εκ των

οποίων 5,8 δισ. το Δεκέμβριο, ανεβάζοντας το σύνολο των καταθέσεων στα 164 δισ. ευρώ). Εκτιμάται ότι οι εξωχώριες καταθέσεις των Ελλήνων πολιτών είναι μεγαλύτερης αξίας από το συνολικό δημόσιο χρέος. Οι ιδιώτες όμως καταναλώνουν τώρα σημαντικό μέρος των αποταμιεύσεών τους για να διατηρήσουν το βιοτικό τους επίπεδο. Και πολλές επιχειρήσεις χρησιμοποιούν τα διαθέσιμα αποθεματικά για την κάλυψη άμεσων λειτουργικών αναγκών. Οι μεγάλες τράπεζες χρειάζονται 28 δισ. ευρώ για ανακεφαλαίωση, εξαιτίας κυρίως των ζημιών από την απομείωση (‘κούρεμα’) του ελληνικού χρέους κατά 110 δισ. ευρώ (2011-2012). Το ποσό αυτό επιδιωκόταν να προέλθει από τον Ευρωπαϊκό Μηχανισμό Σταθερότητας και να μην προσμετρηθεί στις λοιπές δανειακές υποχρεώσεις -όπως έχει εφαρμοστεί στην Ισπανία και επιδιώκεται από την Ιρλανδία (στην Κύπρο επιβλήθηκε το «κούρεμα» των καταθέσεων στην Τράπεζα Κύπρου και η εκκαθάριση της Λαϊκής Τράπεζας)- επιδίωξη όμως που στην περίπτωση της Ελλάδας δεν στέφτηκε με επιτυχία. Έτσι, όμως, ακυρώνεται μεγάλο μέρος της ωφέλειας από την απομείωση. Παρά την πρόσφατη χαλάρωση των κανόνων της Επιτροπής Βασιλείας ΙΙΙ, μεγάλο μέρος του θα απορροφηθεί για την ενίσχυση της κεφαλαιακής τους επάρκειας, περιορίζοντας τις δυνατότητες χρηματοδότησης της οικονομίας. Ελπίζεται εντούτοις ότι η δημιουργία ισχυρότερων πιστωτικών ιδρυμάτων με συγχωνεύσεις που εξελίσσονται ικανοποιητικά θα συμβάλλει στην ανακεφαλαίωση τους με την έκδοση νέων μετοχών. Και ότι θα επιτευχθεί αύξηση των άμεσων ξένων επενδύσεων, αναπληρώνοντας τη μεγάλη μείωση των δημοσίων επενδύσεων κατά 60%-70% τα τελευταία χρόνια.

Τα αρνητικά και τα θετικά Δυστυχώς, το κλείσιμο χιλιάδων βιοτεχνικών και εμπορικών καταστημάτων ήταν αναπόφευκτο. O πολλαπλασιασμός του αριθμού τους από τη δεκαετία 1950 είχε βασιστεί στο πρότυπο ανάπτυξης που έδινε έμφαση στην αύξηση της κατανάλωσης για την τόνωση της οικονομίας

Οι ειδικοι

υποστηρίζουν ότι, από μόνη της, η λιτότητα δεν μπορεί να φέρει την προσδοκώμενη ανάπτυξη. Συμφωνούν επίσης για την ανάγκη εισροής νέων πόρων στην οικονομία, τη μη βιωσιμότητα του δημοσίου χρέους και την προτεραιότητα στην ενίσχυση των πολύ χαμηλών εισοδημάτων.

15 4 ★

ΤΑΣΕΙΣ | 2013

ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΙΣΜΟΙ & ΤΑΣΕΙΣ | ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ

ΤΑΣΕΙΣ

και την ικανοποίηση πιεστικών συνδικαλιστικών αιτημάτων, σε υψηλό βαθμό με δάνειο πλούτο. Η αδύναμη δε αγορά εργασίας οδηγούσε διαφόρων κατηγοριών άτομα να αξιοποιούν τις αποταμιεύσεις τους για να ανοίξουν ένα κατάστημα, προσδοκώντας να εξασφαλίσουν τουλάχιστον την απασχόληση της διαθέσιμης οικογενειακής εργασίας (και υγιείς επιχειρήσεις, ελληνικές και ξένες, αναγκάστηκαν να περιορίσουν τη δραστηριότητά τους εξαιτίας της μείωσης των εισοδημάτων της μεσαίας τάξης, που από τον 19ο αιώνα αναγνωρίζεται ως ο στυλοβάτης του συστήματος της μικτής οικονομίας).

10 δισ. ευρώ, προκαλώντας αλυσιδωτές επιπτώσεις στις εμπορικές συναλλαγές και καταρρακώνοντας την αξιοπιστία του κράτους-αντισυμβαλλόμενου. Οι διευθετήσεις όμως χρεών από κρατικούς οργανισμούς, εφορίες και τράπεζες σε πολίτες που αδυνατούν να ανταποκριθούν εμπρόθεσμα στις οικονομικές τους υποχρεώσεις έχουν οδηγήσει σε δεκά-

δες δισ. ευρώ χρέος, που μεγάλο μέρος του ελπίζεται να εξοφληθεί βαθμιαία με την επίτευξη της προσδοκώμενης ανάκαμψης. Τα ληξιπρόθεσμα χρέη των πολιτών αυξάνονταν κατά 1 δισ. ευρώ τον μήνα το 2012 και τα συνολικά της τελευταίας δεκαετίας υπολογίζονται σε 57 δισ. Νομοθετείται επίσης η είσπραξη από το Δημόσιο των επί εικοσαετία αδρανών

Το σύστημα βασιζόταν και στη μεγάλη φοροδιαφυγή των αυτοαπασχολούμενων και μικρών επιχειρηματιών, η πάταξη της οποίας αποτελεί τώρα κύριο κυβερνητικό μέλημα. Το 2012, 1,3 εκατ. εισοδηματίες και αγρότες δήλωσαν εισόδημα 3,4 δισ. ευρώ. Με βάση όμως τα τεκμήρια διαβίωσης, η εφορία τους καταλόγισε 12 δισ. ευρώ. Τον Ιανουάριο του 2013 η Διεθνής Επιτροπή Διαφάνειας κατέταξε την Ελλάδα στην 4η υψηλότερη θέση, με εκτιμώμενη παραοικονομία 24% του ΑΕΠ, έναντι 15% του μέσου όρου στην ευρωζώνη. Δεν έπαψαν όμως να λειτουργούν στη χώρα οι βασικές υπηρεσίες και να εξάγεται μεγάλο μέρος των παραγόμενων προϊόντων, παρά τις απεργιακές κινητοποιήσεις και τις πολλές δυσκολίες των πολιτών στην καθημερινότητά τους. Αντίθετα από πολλές άλλες χώρες, η εργατική νομοθεσία δεν προβλέπει προσωπικό ασφαλείας στις απεργίες για πολλές βασικές υπηρεσίες. Ούτε την έγκριση με μυστική ψηφοφορία από την πλειοψηφία των μισθωτών του κλάδου για την κήρυξη μιας απεργίας. Κρίνοντας όμως από τα μέτρα που έχουν εξαγγελθεί και αρκετά άρχισαν να εφαρμόζονται, η δημόσια διοίκηση φαίνεται να παρουσιάζει σημεία βελτίωσης, παρότι επιβάλλεται να γίνουν ακόμη πολλά. Το εσωτερικό χρέος του ελληνικού δημοσίου προς τους πιστωτές του, που η κυβέρνηση υπόσχεται να εξοφλήσει εντός του 2013, ανέρχεται σε περίπου

κεφαλαιακή ενίσχυση των τραπεζών επιδιωκόταν να προέλθει από τον Ευρωπαϊκό Μηχανισμό Σταθερότητας και να μην προσμετρηθεί στις λοιπές δανειακές υποχρεώσεις -όπως έχει εφαρμοστεί στην Ισπανία και επιδιώκεται από την Ιρλανδία, επιδίωξη όμως που δεν στέφτηκε με επιτυχία. Έτσι, όμως, ακυρώνεται μεγάλο μέρος της ωφέλειας από την απομείωση της αξίας των ελληνικών κρατικών ομολόγων.

Το ποσο για την

Ρ οσ e τοσ Φ α κ ιολ a σ | 2 0 1 3

15 5 ★

τραπεζικών λογαριασμών (περίπου 3 δισ. ευρώ), και η διάθεση των σχετικών εσόδων για την ενίσχυση ευπαθών κοινωνικών ομάδων. Μετά την εφαρμογή του νόμου για εγκατάσταση διοικητικών συμβουλίων στα ιδρύματα τριτοβάθμιας εκπαίδευσης, συζητείται πρόταση για συγχώνευση 4 ΤΕΙ και 3 ΑΕΙ με άλλα ομοειδή, η κατάργηση 150 τμημάτων, η μείωση των εισακτέων κατά 15.000 και η αναβάθμιση του Διεθνούς Πανεπιστημίου (Σχέδιο Αθηνά, υπουργείου Παιδείας, Ιανουάριος 2013). Εάν εγκριθούν και εφαρμοστούν, τα μέτρα αυτά θα αναβαθμίσουν το σύνολο της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης και θα συμβάλλουν επίσης στην εξοικονόμηση πόρων. Με 0,3% το Δεκέμβριο του 2012, ο πληθωρισμός βρίσκεται κάτω από το μέσο κοινοτικό όρο. Χάρη και στην εσωτερική υποτίμηση που ενισχύει την ανταγωνιστικότητα, αυξάνονται οι εξαγωγές τούς τελευταίους 15 μήνες (ανήλθαν στα 24 δισ. ευρώ το 2012) και μειώνονται οι εισαγωγές, περιορίζοντας το έλλειμμα στο ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών στο 3% του ΑΕΠ το 2012, από 15% το 2008. Στα τέλη του 2013 προβλέπεται να έχει ανακτηθεί το 80% της μείωσης στην ανταγωνιστικότητα της περιόδου 20012009 (ΤτΕ Ιανουάριος 2013). Σε πολλές όμως περιπτώσεις, όπως στο πετρέλαιο θέρμανσης, ο περιορισμός των εισαγωγών (εξαιτίας της μείωσης της ζήτησης που προκάλεσε η αύξηση του ειδικού φόρου κατανάλωσης), πλήττει ιδιαίτερα τα χαμηλότερα εισοδήματα και έχει επίσης σοβαρές περιβαλλοντικές επιπτώσεις. Στα μέσα Δεκεμβρίου 2012 αναβαθμίστηκε από τον οίκο αξιολόγησης Standard & Poors η πιστοληπτική ικανότητα της ελληνικής οικονομίας κατά έξι βαθμίδες στην κατηγορία B-, αυξάνοντας τις δυνατότητες δανεισμού με λογικό επιτόκιο και ενισχύοντας την αυξητική τάση των καταθέσεων στις ελληνικές τράπεζες. Και η έρευνα του ΙΟΒΕ (Ιανουάριος 2013) διαπιστώνει σημαντική βελτίωση του οικονομικού κλίματος. Αναδύονται επίσης δίκτυα αλληλεγγύης μεταξύ των

πολιτών που ανακουφίζουν άτομα χαμηλού εισοδήματος, δίχως όμως να έχουν ακόμα οδηγήσει στη δημιουργία ενός διευρυμένου δικτύου κοινωνικής προστασίας. Μετά από δυσχερείς δημοσιονομικές προσαρμογές πρώτη η Ιρλανδία, προεδρεύουσα χώρα του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου, και στη συνέχεια η Πορτογαλία και η Ισπανία άρχισαν να δανείζονται από τις διεθνείς αγορές με σχετικά χαμηλά υπερεπιτόκια (spreads) 3,2% έως 5%. Επιπλέον, αν και με αργούς ρυθμούς, οι διαπραγματεύσεις για την εμβάθυνση της οικονομικής και νομισματικής ενοποίησης και το νέο πολυετή προϋπολογισμό της ΕΕ συνεχίζονται, προοιωνίζοντας τη μετάβαση σε μια νέα εποχή προς την ολοκλήρωση της ευρωπαϊκής ενοποίησης και την πολιτική Ευρώπη. Διεθνώς παρατηρούνται τάσεις για πιο ορθολογικές ρυθμίσεις των κανόνων του θεσμικού καπιταλισμού, της πιο σύγχρονης μορφής του επικρατούντος οικονομικού συστήματος, ενώ η Ευρώπη έχει απομακρυνθεί από το χείλος της καταστροφής και οι ΗΠΑ δεν έπεσαν στον δημοσιονομικό γκρεμό.

Προκλήσεις που παραμένουν Ο ΟΟΣΑ προβλέπει υποχώρηση της ανόδου του παγκόσμιου αεπ στο 3,4%, από 4,5% περίπου κατά μέσο όρο τα τελευταία χρόνια ενώ οι άνεργοι ξεπερνούν τα 200 εκατ. διεθνώς. Τα 19 εκατ. προέρχονται από την ευρωζώνη, για την οποία το ΔΝΤ προβλέπει αρνητική ανάπτυξη κατά 0,3% το 2013. Από το 2009, τα μέτρα λιτότητας για τη δημοσιονομική προσαρμογή στην Ελλάδα έχουν προκαλέσει σωρευτικά μείωση του ΑΕΠ κατά 24% περίπου, και η ύφεση προβλέπεται να συνεχιστεί με μείωση του αεπ κατά 4,5% το 2013, δίχως να έχει ακόμη ανακοπεί η διόγκωση του χρέους. Αποκαλύπτονται δε συνεχώς νέα σκάνδαλα και δυσλειτουργίες του κρατικού μηχανισμού που εκπλήσσουν ακόμη και τους πιο απαισιόδοξους. Ανησυχία προκαλούν και ορισμένοι όροι των δανειακών συμβάσεων (Μνη-

μονίων). Πρώτον, για την αυτόματη λήψη διορθωτικών μέτρων που θα ενεργοποιούνται με κάθε αστοχία στην εκτέλεση των στόχων του προϋπολογισμού που έχουν συμφωνηθεί. Περιλαμβάνουν δε δεκάδες προαπαιτούμενες δράσεις για την εκταμίευση των επόμενων δόσεων, κυρίως στους τομείς που η Ελλάδα δυσχεραίνεται να ανταποκριθεί: πάταξη της φοροδιαφυγής, αναμόρφωση της δικαιοσύνης, προώθηση των μεταρρυθμίσεων και των αποκρατικοποιήσεων, προσέλκυση ξένων επενδύσεων, επανεκκίνηση των έργων του οδικού δικτύου, εξειδίκευση τους αμέσως επόμενους μήνες μέτρων πολλών δισ. ευρώ για την εκπλήρωση δανειακών υποχρεώσεων κ.ά. Στην εξειδίκευση περιλαμβάνεται και η ψήφιση νέου φορολογικού νόμου που δεν θα έχει κυρίως εισπρακτικό χαρακτήρα, όπως εκείνος του Ιανουαρίου 2013. Στον νέο νόμο προβλέπεται και η μείωση του ΦΠΑ στην εστίαση από 23% στο 13%. Προωθείται δε νομοσχέδιο που θα καταργεί τον ανασταλτικό χαρακτήρα των ποινών για αδικήματα φοροδιαφυγής. Δεύτερον, οι επανειλημμένες αστοχίες στις προβλέψεις του ΔΝΤ για την επίπτωση των δημοσιονομικών μέτρων στην οικονομική δραστηριότητα, ομολογημένες και από τους υπευθύνους του, προκάλεσαν αναίτια εμβάθυνση της ύφεσης που κατέληξε σε μείωση των εσόδων από αυξήσεις των φόρων. Αναφορικά με τις δικές μας ενέργειες, δεν καταγράφεται ακόμη σημαντική πρόοδος στις αποκρατικοποιήσεις, την επανεκκίνηση των οδικών έργων, την εισροή πόρων από το ΕΣΠΑ και την Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων. Παράλληλα, αντίδοτο στη μείωση των εσόδων από φόρο εισοδήματος και έμμεσους φόρους είναι η συνεχιζόμενη αύξηση των φόρων στην ακίνητη περιουσία. Η ιδιοκατοίκηση ανέρχεται στο 82% περίπου των νοικοκυριών συνολικά, εάν εξαιρεθούν οι αλλοδαποί μετανάστες και όσα νεαρά άτομα εγκαταλείπουν την πατρική εστία όταν αποκτήσουν κάποιο σταθερό εισόδημα. Δεκάδες χιλιάδες νοικοκυριά διαθέτουν και εξοχικές κατοικίες, όχι όμως πλέον επαρκή ρευστότητα. Το υψηλό δε κόστος του κοινωνικού κράτους που επι-

15 6

ΤΑΣΕΙΣ | 2013

ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΙΣΜΟΙ & ΤΑΣΕΙΣ | ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ

ΤΑΣΕΙΣ

★

βαρύνεται περαιτέρω με την προϊούσα δημογραφική γήρανση και πολλές καταχρήσεις στο σύστημα κοινωνικής ασφάλισης προκαλεί και μεγάλες ανισότητες εισοδήματος, επιβάλλοντας ακόμη πιο οδυνηρές προσαρμογές.

Θέματα πολιτικής Η ανεργία έχει εκτιναχθεί στο 27% του εργατικού δυναμικού (1, 3 εκατ. άνεργοι), ενώ από το 2009 η απασχόληση έχει μειωθεί, από 4,58 εκ. στα 3,7 εκατ. άτομα, πλήττοντας κυρίως τον ιδιωτικό τομέα. Στον ευρύτερο δημόσιο τομέα περικόπηκαν οι άνω των 12 ετήσιοι μισθοί και οι αποδοχές σε όλες τις βαθμίδες. Η μεγάλη όμως μείωση του αριθμού των υπαλλήλων από 800 χιλ. σε περίπου 550 χιλ. που επιβάλλει το Μνημόνιο επιτυγχάνεται αποκλειστικά από τη διαφορά 1 προς 5 περίπου των νέων προσλήψεων, έναντι των συνταξιοδοτήσεων. Η πολιτική μετατάξεων 2.500 περίπου υπαλλήλων σε πιο χρήσιμες υπηρεσίες προκαλεί θύελλα αντιδράσεων, ενώ το ΔΝΤ απαιτεί την απόλυση ή την τοποθέτηση σε δια-

θεσιμότητα 25 χιλ. υπαλλήλων εντός του 2013 (Έκθεση Ιανουαρίου 2013). Επιμένει επίσης στην κατάργηση των ωριμάνσεων σε όλους τους μισθούς, μέχρις ότου η ανεργία πέσει κάτω από το 10% του εργατικού δυναμικού. Στις συνθήκες αυτές, η αποδημία ατόμων με μεταλυκειακή εκπαίδευση θα ευνοήσει μάλλον τις οικονομικές και κοινωνικές εξελίξεις παρά θα τις ατονήσει. Με την ταχύρρυθμη επέκταση της τριτοβάθμιας και μεταπτυχιακής εκπαίδευσης τα τελευταία 20 χρόνια και τον μεγάλο αριθμό των ανέργων πτυχιούχων (πάνω από 100 χιλ. σε κάθε ένα από τα τελευταία 15 χρόνια), η ελληνική οικονομία δεν φαίνεται να κινδυνεύει από οποιαδήποτε διαρροή ειδικευμένων (brain and skill drain). Η τεχνολογική δε πρόοδος στις μεταφορές και επικοινωνίες και ο πολλαπλασιασμός των πολυεθνικών επιχειρήσεων και επιχειρηματικών ομίλων επιτρέπει τη γρήγορη μετάλλαξη της αποδημίας σε μεταναστευτική επικοινωνία μεταξύ χωρών αποστολής και υποδοχής, με πολλαπλά αμοιβαία οφέλη.

Οι ειδικοί υποστηρίζουν ότι, από μόνη της, η λιτότητα δεν μπορεί να φέρει την προσδοκώμενη ανάπτυξη. Συμφωνούν επίσης για την ανάγκη εισροής νέων πόρων στην οικονομία, τη μη βιωσιμότητα του δημοσίου χρέους και την προτεραιότητα στην ενίσχυση των πολύ χαμηλών εισοδημάτων. Καθεμία όμως από τις διαφορετικές απόψεις τους για την αντιμετώπιση της ύφεσης και του υψηλού δημοσίου χρέους φαίνεται πειστική, με βάση τις ενδείξεις που επισημαίνουν και τις παραδοχές που διατυπώνουν. Υποστηρίζεται π.χ. ότι η μη βιωσιμότητα του χρέους και η ενίσχυση ατόμων χαμηλού εισοδήματος οδηγούν αντίστοιχα σε οικονομικό και κοινωνικό αδιέξοδο και επιβάλλεται να αντιμετωπιστούν άμεσα, με ή δίχως τη συναίνεση των δανειστών μας. Πολλές όμως επιθυμητές λύσεις δεν αποτελούν ελεγχόμενες μεταβλητές της ελληνικής πολιτικής, ενώ οι κύριοι δανειστές των μηχανισμών στήριξης της ΕΕ και το ΔΝΤ, που κατέχουν το σύνολο σχεδόν των ελληνικών ομολόγων έχουν αποδεχθεί τη βιωσιμότητα του χρέους κάθε χώ-

Ρ οσ e τοσ Φ α κ ιολ a σ | 2 0 1 3

15 7 ★

ρας-μέλους και ως δική τους υπόθεση, διερευνώντας ένα ευρύ φάσμα αντιμετώπισης του προβλήματος: επιμήκυνση της εξόφλησης ληξιπρόθεσμων υποχρεώσεων, μείωση επιτοκίων, περιορισμένη απομείωση του χρέους, χαλάρωση των κοινοτικών διατάξεων για πρόστιμα και διεθνείς συμβάσεις, επιτάχυνση έναρξης ευρωπαϊκών έργων στην Ελλάδα κ.ά. Προσπαθούν επίσης να αποφύγουν τις επιπτώσεις μιας δεύτερης μεγάλης απομείωσης των δανείων, που προσκρούει και σε καταστατικές δεσμεύσεις τους. Η προηγούμενη είχε αρνητικές επιπτώσεις στην αξιοπιστία της Ελλάδας και προκάλεσε σοβαρές ζημιές στα ασφαλιστικά ταμεία. Επιπλέον, αναφορικά με τη μείωση των αμοιβών, πριν από κάθε αύξηση των χαμηλών μισθών θα πρέπει να εξασφαλιστεί η κεφαλαιακή επάρκεια των τραπεζών, η τακτοποίηση των συμβατικών, διοικητικών και νομικών εκκρεμοτήτων και η πραγματοποίηση βασικών μεταρρυθμίσεων. Από τις μεταρρυθμίσεις π.χ. που θα περιορίζουν την αδήλωτη απασχόληση θα προκύπτει διεύρυνση της φορολογητέας ύλης και βελτίωση της οικονομικής κατάστασης των ασφαλιστικών ταμείων από τη μείωση των αναγκών για επιδόματα ανεργίας και ενίσχυση των απόρων. Επισημαίνονται ακόμη τα οφέ-

λη από την επιδοτούμενη κατάρτιση των ανέργων σε τεχνικά, ναυτιλιακά και άλλα επαγγέλματα με βιώσιμες προοπτικές, αντί των εισοδηματικών επιδοτήσεων. Παρότι σε κοινωνικές συνθήκες αδύναμων θεσμών απαιτείται ιδιαίτερη σύνεση για να μην θυσιαστούν και αθώοι, τονίζεται ότι η εναντίωση στα αυστηρά μέτρα πολιτικής και η χωρίς συγκεκριμένες προτάσεις υποστήριξη ανώδυνων λύσεων είναι κομματικά και συνδικαλιστικά αποδοτικές, ιδίως όταν απευθύνονται σε όσους βρίσκονται σε απόγνωση. Το ίδιο ισχύει και για την καταγγελία ενός συστήματος που αξιωματικά θεωρείται ότι προκάλεσε τα σημερινά δεινά, δίχως καμιά ευθύνη για τις ανυποχώρητες μισθολογικές απαιτήσεις που προβάλλονταν στο παρελθόν. Το πιο ασθενές ίσως σημείο είναι ότι οι εύκολες λύσεις προτείνονται από πολιτικές οντότητες που δεν διαθέτουν επαρκή προετοιμασία και τις απαραίτητες πολιτικές συμμαχίες να τις εξασφαλίσουν. Βασίζονται στην παραδοχή ότι οι δανειστές εκτιμούν πως θα χάσουν περισσότερα από μια χρεοκοπία ή έξοδο της Ελλάδας από την ευρωζώνη, και κατά συνέπεια θα σπεύσουν να ικανοποιήσουν βασικά αιτήματα για διαγραφή μεγάλου τμήματος ή και ολόκληρου του χρέους. Ελλοχεύει όμως ο κίνδυνος να οδηγηθούμε σε μια οικονομική κατάρρευση και σε βίαιες κοινωνικές αντιδράσεις, με υψηλό τίμημα για ολόκληρη την κοινωνία. Από την πιο πάνω ανάλυση προκύπτει ότι τα μέτρα που εφαρμόζονται έχουν ήδη συμβάλλει στην εισροή σημαντικών πόρων, δημιουργώντας τις προϋποθέσεις για οικονομική σταθεροποίηση σε σύντομο χρόνο και προώθηση της ανάκαμψης. Η τήρηση όμως των δανειακών υποχρεώσεων γίνεται όλο και πιο οδυνηρή μετά την αυστηρή λιτότητα που προηγήθηκε και συνεχίζεται. Εάν η κοινωνία δεν αντέξει την τελευταία αυτή δοκιμασία, είναι πολύ πιθανό η προσδοκώμενη ευημερία να καθυστερήσει για πολλά ακόμη χρόνια. ❖

Το πιο ασθενες

σημείο είναι ότι οι εύκολες λύσεις προτείνονται από πολιτικές οντότητες που δεν διαθέτουν επαρκή προετοιμασία και τις απαραίτητες πολιτικές συμμαχίες να τις εξασφαλίσουν. Βασίζονται στην παραδοχή ότι οι δανειστές εκτιμούν πως θα χάσουν περισσότερα από μια χρεοκοπία ή έξοδο της Ελλάδας από την ευρωζώνη. Ελλοχεύει όμως ο κίνδυνος να οδηγηθούμε σε μια οικονομική κατάρρευση με υψηλό τίμημα για ολόκληρη την κοινωνία.

15 8

ΤΑΣΕΙΣ

★

ΤΑΣΕΙΣ | 2013

ΠΡΑΣΙΝΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ΚΑΙ ΑΝΑΠΤΥΞΗ | ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ

Περιβάλλον

Μέρος της λύσης για την έξοδο από την κρίση Παρεμβάσεις με περιβαλλοντικό όφελος, όπως οι επενδΥ σεις στ ην ενεργεια κΗ α ναβΑθμιση των κτιρίων, που θα δημιουργήσουν χιλιάδες θέσεις εργασίας στον κατασκευαστικό και βιομηχανικό τομέα, η προώθηση της παραγωγής κτηνοτροφικών φυτών αντί της μεταλλαγμένης σόγιας και η δημιουργία θαλάσσιων προστατευόμενων περιοχών που προσφέρουν ευ κ α ιρΙες του ριστικΗς αξιοποΙησης, μπορούν να αποτελέσουν ρεαλιστικές προτάσεις για την ανάταξη της οικονομίας.

Απο τον Νικο Χαραλαμπιδη, Γενικο Διευθυντη του Ελληνικου Γραφειου της Greenpeace.

Ν ικοσ Χ αρα λ αμπι δ ησ | 2 0 1 3

15 9 ★

16 0

ΤΑΣΕΙΣ | 2013

ΠΡΑΣΙΝΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ΚΑΙ ΑΝΑΠΤΥΞΗ | ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ

ΤΑΣΕΙΣ

★

προς τα Υπουργεία ΠΕΚΑ και Αγροτικής Ανάπτυξης). (4)

Η δημιουργΙα, και η εξασφαλιση,

θέσεων εργασίας με γνώμονα τη βιώσιμη ανάπτυξη προφανώς και πρέπει να αποτελεί την προτεραιότητα της κυβέρνησης μιας και κινδυνεύουμε να πετύχουμε τους αριθμούς αλλά να χάσουμε τους ανθρώπους.

Για ένα τυπικό παράδειγμα λύσης, παρακολουθήστε τον συλλογισμό μας: • Ο συνδυασμός της οικονομικής κρίσης με την αύξηση της τιμής του πετρελαίου θέρμανσης έχει οδηγήσει στην κατακόρυφη μείωση της κατανάλωσής του με δυσμενείς επιπτώσεις στην κοινωνία, αλλά και στην οικονομία, λόγω της μη είσπραξης – τελικά – των προϋπολογισμένων φόρων. • Λόγω της διεύρυνσης της «ενεργειακής φτώχιας», οι πολίτες οδηγούνται στην αναζήτηση φθηνών εναλλακτικών λύσεων για τη θέρμανση χρησιμοποιώντας –κυριολεκτικά– ό,τι καίγεται. Το αποτέλεσμα είναι ανεξέλεγκτα αυξημένες συγκεντρώσεις επικίνδυνων ρύπων στην ατμόσφαιρα με δυσμενείς επιπτώσεις στην υγεία, αλλά και την εθνική οικονομία, λόγω της αντίστοιχης επιβάρυνσης του ευρύτερου συστήματος υγείας.

εποχή δεν αφήνει περιθώρια για επιπλέον διαμαρτυρίες. Κάποιοι από εμάς, αθεράπευτα αισιόδοξοι και με προσήλωση στις λύσεις, δεν σκοπεύουμε να διαμαρτυρηθούμε για τα φορολογικά μέτρα, τη μείωση των μισθών και την ανεργία. Ούτε για την «παράκαμψη» της περιβαλλοντικής νομοθεσίας στο όνομα της προσέλκυσης πολυπόθητων επενδύσεων και για το γεγονός ότι συγκεκριμένες κυβερνητικές επιλογές (1,2) κλείνουν ουσιαστικά μία από τις λίγες δραστηριότητες στη χώρα που εν μέσω κρίσης παρουσίασαν

σημαντική ανάπτυξη (3, αναφέρομαι στις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας). Αντίθετα, θα μιλήσουμε μόνο για λύσεις που αφορούν στην ανάκαμψη της οικονομίας. Η δημιουργία, αλλά και η εξασφάλιση, θέσεων εργασίας με γνώμονα τη βιώσιμη ανάπτυξη προφανώς και πρέπει να αποτελεί την προτεραιότητα της κυβέρνησης μιας και κινδυνεύουμε να πετύχουμε τους αριθμούς αλλά να χάσουμε τους ανθρώπους. Συγκεκριμένες ρεαλιστικές προτάσεις για βιώσιμη ανάπτυξη επεξεργαζόμαστε εδώ και αρκετά χρόνια στη Greenpeace και τις έχουμε υποβάλει επανειλημμένα (κυρίως

• Τα σπίτια μας, τα γραφεία μας (και εδώ συνυπολογίζουμε φυσικά και τα κτίρια του ευρύτερου δημόσιου τομέα) είναι ενεργειακά «σουρωτήρια» -που κοστίζουν ακριβά τόσο στον οικογενειακό, όσο και στον κρατικό προϋπολογισμό- αφού χρειάζονται πολλαπλάσια ενέργεια ανά τετραγωνικό μέτρο για τη θέρμανσή τους, σε σχέση με αντίστοιχα π.χ. στη Δανία ή τη Φιλανδία. Περίπου μισό δισ. ευρώ είναι ετησίως τα χρήματα των φορολογουμένων που κατευθύνονται προς την κάλυψη ενεργειακών δαπανών σε (ενεργειακά) ακατάλληλα κτίρια του ελληνικού Δημοσίου. • Το όποιο επίδομα θέρμανσης εστιάζει περιορισμένα και κυρίως προσωρινά στο σύμπτωμα, ενώ δεν αντιμετωπίζει το πρόβλημα της κατασπατάλησης πόρων, επιτείνοντας έτσι την αιμορραγία της οικονομίας, που κάθε χειμώνα θα επαναλαμβάνεται. • Αντίστοιχο πρόβλημα αναμένουμε και το καλοκαίρι κάθε χρονιάς (δροσισμός των κτιρίων) που -με δεδομένη την αύξηση των τιμολογίων της ΔΕΗ- θα υπάρξουν ανάλογες επιπτώσεις για την κοινωνία και την εθνική οικονομία. Επιπλέον, για την

Ν ικοσ Χ αρα λ αμπι δ ησ | 2 0 1 3

16 1 ★

αποφυγή black out θα απαιτείται η κατασπατάληση κεφαλαίων για εισαγωγή ηλεκτρικής ενέργειας ή λειτουργία ακριβών μονάδων εισαγόμενων ορυκτών καυσίμων. Η κατάσταση μοιάζει αδιέξοδη. Στην πραγματικότητα όμως, αδιέξοδος αποδεικνύεται ο τρόπος με τον οποίο την αντιμετωπίζουν οι κυβερνήσεις διαχρονικά. Ας μιλήσουμε λοιπόν για τη διέξοδο και τη λύση: την ενεργειακή αναβάθμιση του κτιριακού αποθέματος της χώρας! (5)

Ενεργειακές επενδύσεις στα κτίρια Τα έργα εξοικονόμησης ενέργειας σε κτίρια (κατοικίες, εμπορικός και δημόσιος τομέας) μπορούν να αποτελέσουν βασικό πυλώνα επανεκκίνησης της οικονομίας, αφού την εκσυγχρονίζουν και αυξάνουν την ανταγωνιστικότητά της, δημιουργούν βιώσιμες επενδύσεις με δεκάδες χιλιάδες νέες θέσεις εργασίας, μειώνουν τις δημόσιες δαπάνες και φυσικά περιορίζουν τις εισαγωγές πετρελαίου. Αν επιλέγαμε, ως χώρα, να επενδύσουμε στην ενεργειακή αναβάθμιση κατοικιών πόρους αντίστοιχους αυτών που θα κατευθυνθούν στις νέες οδικές αρτηρίες (7 δισ. ευρώ), τα αντίστοιχα οφέλη για την εθνική οικονομία και την κοινωνία θα ήταν πολλαπλάσια και σαφώς πιο διευρυμένα. Πιο συγκεκριμένα:

∗ Περισσότερες από 40.000 θέσεις εργασίας, σε δεκάδες διαφορετικές ειδικότητες του ευρύτερου κατασκευαστικού (μονώσεις, υαλοπίνακες, μηχανικοί κ.α.) και εγχώριου βιομηχανικού

τομέα (ηλιακοί θερμοσίφωνες, λέβητες βιομάζας κ.α.), μοιρασμένες σε όλη τη χώρα, για την περίοδο 2013-2016.

∗ 300.000-500.000

νοικοκυριά, περίπου το 15% του πληθυσμού δηλαδή, που θα έχουν πιο ανθρώπινες συνθήκες διαβίωσης μειώνοντας τον λογαριασμό θέρμανσης και ψύξης κατά 50% ή ισοδύναμα κατά 150 εκατ. ευρώ.

∗ Μείωση εισαγωγών πετρελαίου κατά 100.000-150.000 τόνους ετησίως. ∗ Προστασία του περιβάλλοντος και της δημόσιας υγείας. ∗ Πραγματική και κοινωνικά δίκαιη ανάπτυξη της οικονομίας. Αντί λοιπόν για επίδομα θέρμανσης, προτείνουμε και ζητάμε ένα ευρύ, φιλόδοξο και αποτελεσματικό πρόγραμμα ενεργειακής αναβάθμισης των ελληνικών κτιρίων. Προτείνουμε και ζητάμε να προωθηθούν οι επενδύσεις εκείνες που έχουν τη μέγιστη απόδοση για την οικονομία, την κοινωνία και το περιβάλλον, εξασφαλίζοντας μεγαλύτερη προστιθέμενη αξία. Άλλες παρεμβάσεις Αντίστοιχες προτάσεις έχουν υποβληθεί και σε άλλους τομείς. Αναφέρω χαρακτηριστικά παραδείγματα: - Η προώθηση της παραγωγής ελληνικών κτηνοτροφικών φυτών (6) (αντί της ακριβής και συχνά μεταλλαγμένης σόγιας) εγγυάται αποκεντρωμένη ανάπτυξη, θέσεις εργασίας, απουσία καρτέλ στον έλεγχο

Σημειώσεις-παραπομπές 1. http://www.greenpeace.org/greece/el/news/2012/08/kalinixta_kali_tyxi/ 2. http://www.greenpeace.org/greece/el/news/2012/noemvrios/ektakto-telos/ 3. http://www.helapco.gr/ims/file/news/2012/HELAPCO_Press_Conference_29Nov2012.pdf 4. http://www.greenpeace.org/greece/el/news/2012/ioulios/epistoli-prothypourgosperivallon-anaptyxi/ 5. http://www.greenpeace.org/greece/el/blog/blog_takis_grigoriou/blog/43605/ 6. http://www.greenpeace.org/greece/el/news/2012/oktovrios/fitepse-ti-lisi/ 7. http://www.greenpeace.org/greece/el/news/118508/118523/marine-reserves-report/

ΑντΙ για επΙδομα

θέρμανσης, προτείνουμε ένα ευρύ, φιλόδοξο και αποτελεσματικό πρόγραμμα ενεργειακής αναβάθμισης κτιρίων. Προτείνουμε και ζητάμε να προωθηθούν οι επενδύσεις που έχουν τη μέγιστη απόδοση για την οικονομία, την κοινωνία και το περιβάλλον. παραγωγής και τιμών, αλλά και σημαντική βελτίωση στο αρνητικό αγροτικό ισοζύγιο. Η διεθνής αύξηση των τιμών ζωοτροφών (και η επακόλουθη κρίση στην ελληνική αγορά), καθιστούν άλλωστε την προτεινόμενη στροφή σε ντόπια κτηνοτροφικά φυτά επιτακτική. - Η δημιουργία ενός δικτύου εκτεταμένων προστατευόμενων θαλάσσιων περιοχών (θαλάσσια καταφύγια), όπως αυτή που προτείνει η Greenpeace σε συνεργασία με τους επαγγελματίες παράκτιους ψαράδες στις Βόρειες Κυκλάδες, (7) εγγυώνται την αναζωογόνηση της θαλάσσιας ζωής και τη βιωσιμότητα του επαγγέλματος δεκάδων χιλιάδων ψαράδων σε ολόκληρη τη χώρα, ενώ προσφέρουν επιπλέον σημαντικές ευκαιρίες για ανταγωνιστική τουριστική αξιοποίηση (καταδυτικός τουρισμός, κοκ). Το ενδιαφέρον και η προσοχή μας ας στραφεί επιτέλους σε λύσεις που εξασφαλίζουν αποκεντρωμένη και κοινωνικά δίκαιη ανάταξη της χώρας και απέχουν από προσεγγίσεις και επιλογές του παρελθόντος που συνέβαλαν στα σημερινά αδιέξοδα. Κάτι τέτοιο δεν είναι αντίθετο ούτε με τις συμφωνίες του Μνημονίου ούτε με τις επιταγές της τρόικας, ενώ επηρεάζει θετικά τους στόχους της βελτίωσης του εμπορικού ισοζυγίου της χώρας. Περιμένουμε να πρυτανεύσει η φωνή της λογικής έναντι του πανικού που σήμερα φαίνεται να κυριαρχεί στη λήψη αποφάσεων. ❖

16 2

ΤΑΣΕΙΣ

★

ΤΑΣΕΙΣ | 2013

ΠΡΑΣΙΝΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ΚΑΙ ΑΝΑΠΤΥΞΗ | ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ

ΔΙΕΞΟΔΟΙ

Aναπτyξη ∆ΙΕΞΟ∆ΟΙ & ΑΝΑΠΤ ΥΞΗ Ε Κ ΔΟ Σ Η

ΤΟΥ

ΠΕΡΙΟΔΙ Κ ΟΥ

•

ΜΑΪΟΣ

2013

•

30o

ΕΤΟ Σ

ISSN 1105-252X

ΤΑΣΕΙΣ 2013

ΕΤΗ Σ Ι Α

ΕΤΗΣΙΑ ΕΚΔΟΣΗ

Α. ΑνδρεΑδηΣ • Κ. ΑζαριΑδηΣ • Α. ΜπαρτζΩκαΣ • Κ. ΜποτΟπουλοΣ • Ρ. ΦακιολΑΣ • Π. ΕλευθεριΑδηΣ • Τ. ΓιαννΙτσηΣ • Π. ΓκΟγκαΣ Β. ΠλακανδΑραΣ • Μ. ΧαλιΑσοΣ • Μ. ΙακωβΙδηΣ • Ν. ΚΟνσολαΣ • Α. ΛιβιερΑτοΣ • Δ. ΜΑρδαΣ • Π. ΠαπασταΥρου • Ν. ΠΕντζοΣ Α. ΣυγγρΟΣ • Γ. ΘανασοΥληΣ • Θ. ΒερΕμηΣ • Ν. ΧαραλαμπΙδηΣ