Emilia Król – TRZECIA LINIA BADAWCZA W SYNCHROTRONIE GOTOWA DO BADAŃ

TRZECIA LINIA BADAWCZA W SYNCHROTRONIE GOTOWA DO BADAŃ

Światło synchrotronowe pojawiło się po raz pierwszy na próbce umieszczonej w stacji końcowej linii eksperymentalnej PHELIX. Ten sukces stanowi zwieńczenie trzech lat ciężkiej pracy: projektowania, kompletowania i dostrajania do wiązki synchrotronowej jej komponentów. Instalacja linii rozpoczęła się w połowie 2018 roku. W marcu 2020 zostały dostarczone ostatnie elementy. Natomiast 18 września 2020 naukowi opiekunowie linii w osobach dr inż. Magdaleny Szczepanik-Ciby oraz Tomasza Sobola uzyskali gotowość do przeprowadzania próbnych badań z wiązką synchrotronową.

Pierwsze pomiary testujące możliwości analizatora związką na stacji końcowej PHELIX zostały wykonane na próbce złota w obecności specjalisty z firmy SPECS dr. Roberta Reichelta. W wyniku badania materiału kalibracyjnego zebrano, między innymi, widmo XPS Au4f. Dodatkowo przeprowadzono pomiar kątowo-rozdziel-

Trzecia linia badawcza PHELIX w krakowskim synchrotronie

czej spektroskopii i pomiary spinowo-rozdzielcze.

Linia ta będzie wykorzystywała miękkie promieniowanie rentgenowskie. Jej stacja badawcza umożliwi szeroki zakres badań spektroskopowych iabsorpcyjnych, charakteryzujących się różną czułością powierzchniową. Oprócz zbierania standardowych wysokorozdzielczych widm, pozwoli, na przykład, na mapowanie struktury pasmowej w trzech wymiarach oraz na detekcję spinu elektronów wtrzech wymiarach. Użytkownicy będą zatem mogli prowadzić badania nowych materiałów, cienkich warstw i wielowarstw, katalizatorów i biomateriałów, badania powierzchni materiałów litych, stanów powierzchniowych spolaryzowanych spinowo oraz zachodzących na powierzchni reakcji chemicznych.

UMOWA NA DOSTAWĘ DRUGIEGO KRIOMIKROSKOPU DO BADAŃ

PRZEMYSŁOWYCH – PODPISANA

Podpisana została umowa z wykonawcą – firmą Labsoft, na dostawę mikroskopu elektronowego do badań przemysłowych. Kilka miesięcy temu na ten cel Narodowe Centrum Promieniowania Synchrotronowego SOLARIS otrzymało dofinansowanie unijne w ramach konkursu organizowanego przez Ośrodek Przetwarzania Informacji. Mikroskop GLACIOS będzie częścią Narodowego Centrum Kriomikroskopii Elektronowej, która powstaje pod dachem SOLARIS, a którego sercem jest już kriomikroskop elektronowy Titan Krios G3i. Drugi mikroskop będzie uzupełniał ofertę SOLARIS, która wtym przypadku będzie skierowana do firm zainteresowanych wykorzystaniem techniki kriomikroskopii elektronowej w swoich badaniach. Ta technologia staje się obecnie najważniejszą stosowaną w biologii strukturalnej, a wyniki uzyskiwane w trakcie pomiarów ułatwiają zrozumienie mechanizmów komórkowych chorób człowieka, projektowanie nowych leków oraz ulepszanie już istniejących. Technika ta jest również z powodzeniem stosowana w nanotechnologii i innych dziedzinach nauki.

Po tym jak mikroskop zostanie przywieziony do SOLARIS, nastąpi jego instalacja oraz testy SAT (Site Acceptance Test), które obejmują testy optyczne, aby wykazać osiągnięcie wymaganej rozdzielczości (bez próbki) i ogólnej jakości

Emilia Król

Pomiary na linii badawczej PEEM/XAS

danych (zpróbką). Koszt zakupu aparatury naukowo-badawczej wraz z doposażeniem laboratorium preparatyki próbek, przestrzenią dyskową do gromadzenia danych, jednostką obliczeniową do analizy danych oraz uzupełniającą strukturą IT wraz z oprogramowaniem – to łącznie 11 milionów złotych.

Dofinansowanie jest realizowane w ramach projektu POIR, działanie 4.2. „Rozwój nowoczesnej infrastruktury badawczej sektora nauki”, którego celem jest wsparcie wybranych projektów dużej, strategicznej infrastruktury badawczej, o charakterze ogólnokrajowym lub międzynarodowym, znajdujących się na Polskiej Mapie Drogowej Infrastruktury Badawczej oraz zapewnienie skutecznego dostępu do tej infrastruktury dla przedsiębiorców i innych zainteresowanych podmiotów. Rolę instytucji wdrażającej pełni Ośrodek Przetwarzania Informacji – Państwowy Instytut Badawczy.

CORAZ WIĘKSZE ZAINTERESOWANIE LINIAMI SYNCHROTRONU –

PODSUMOWANIE SZÓSTEGO NABORU

W szóstym naborze do Centrum SOLARIS wpłynęły 63 wnioski o czas badawczy, które złożyli naukowcy zarówno zPolski, jak izzagranicy. 34 grupy aplikowały o czas na trzech liniach badawczych synchrotronu, natomiast na kriomikroskop wpłynęło 29 wniosków. Największą popularnością w tym naborze cieszyła się linia PEEM/XAS – aż 19 aplikacji. Na linię UARPES złożono dziewięć wniosków, na uruchomioną niedawno linię PHELIX wpłynęło już sześć zgłoszeń. Większość to wnioski z polskich uczelni i instytucji badawczych, natomiast aż 15 znich pochodzi głównie z europejskich ośrodków naukowych, między innymi Sorbonne Université, Saint Petersburg State University, Helmholtz Zentrum Berlin, University of Tartu, Paul Scherrer Institute, University of Linz, Karlstad University czy Vinca Institute for Nuclear Sciences Serbia oraz wielu innych. – To dość duży wzrost zagranicznych aplikacji w porównaniu z poprzednimi latami. Cieszymy się, że użytkownicy nam zaufali pomimo pandemicznej sytuacji, związanej z niepewnością przemieszczania się komunikacją lotniczą – zauważa Alicja Górkiewicz, kierownik Biura Obsługi Użytkownika w Centrum SOLARIS. Planowane eksperymenty na liniach badawczych zakwalifikowane zostały do następujących dziedzin nauki: fizyka, nauka o materiałach, chemia, nauki o życiu i biotechnologia, inżynieria i technologia. Natomiast badania na mikroskopie Cryo-EM to przede wszystkim biologia oraz chemia.

Wszystkie aplikacje zostaną teraz ocenione pod względem technicznym (czy zaplanowane eksperymenty mogą być przeprowadzone przy wykorzystaniu dostępnej infrastruktury) oraz pod względem bezpieczeństwa zadeklarowanych próbek. Decydująca będzie ocena merytoryczna, obejmująca takie kryteria jak nowatorski zakres badań, sprecyzowane hipotezy naukowe, jasno określona metodologia i wcześniejsze osiągnięcia naukowe wnioskujących. Ocena merytoryczna zostanie przeprowadzona przez międzynarodową komisję.

Eksperymenty z tego naboru będą realizowane od marca 2021.

Emilia Król

Narodowe Centrum Promieniowania Synchrotronowego SOLARIS