Alicja Maślak-Maciejewska – O KOBIETACH ŻYDOWSKICH

Anna Brzyska na cmentarzu żydowskim w Brzesku

Paulina Miś-Wiewióra

dza narusza przyjęte umowy społeczne, już istniejące. [...] Bo jeżeli będziecie, to nawet się nie obejrzycie, jak na was, na waszych potomków, jakieś Auschwitz nagle spadnie z nieba – mówił Marian Turski.

Anna Brzyska jest działaczką społeczną, zaangażowaną wprzywracanie pamięci oprzedwojennej żydowskiej społeczności Brzeska.

Wszystko zaczęło się 1 listopada 2014, kiedy to przyjechaliśmy razem z mężem do Brzeska odwiedzić rodzinne groby. Wtedy też po raz pierwszy pojawiliśmy się na cmentarzu żydowskim przy ul. Czarnowiejskiej. Robił bardzo smutne wrażenie – większość terenu była porośnięta krzakami, za którymi nie można było nawet zobaczyć nagrobków, więc postanowiliśmy coś z tym zrobić. Wiosną 2015 roku wraz z dziećmi i przyjaciółmi zaczęliśmy porządkowanie tego miejsca. Jednak po kilku takich akcjach zrozumieliśmy, że zależy nam na czymś większym niż tylko dbanie o opuszczony cmentarz. Przed wojną Żydzi stanowili ponad połowę mieszkańców Brzeska; prawie wszyscy zostali zamordowani. Zdecydowaliśmy się spróbować przywrócić miastu część jego historii, która została zapomniana – wspomina laureatka.

Anna Brzyska nawiązała współpracę z władzami miasta, Miejskim Ośrodkiem Kultury i szkołami. To dzięki jej staraniom od 2015 roku w Brzesku odbywają się Marsze Pamięci w rocznicę zagłady tamtejszego getta. W 2018 roku wzięła w nim udział ambasador Izraela w Polsce Anna Azari. Laureatka założyła stowarzyszenie Pamięć iDialog. Wspólna Historia, a kolejnymi projektami były: stworzenie Księgi Pamięci Żydów z Brzeska i powiatu brzeskiego, która obecnie liczy prawie 2900 nazwisk, oraz przygotowanie dokumentacji cmentarza żydowskiego – zinwentaryzowano 849 macew. W lesie nieopodal Poręby Spytkowskiej odsłonięto pomnik postawiony na grobie żydowskiej rodziny zamordowanej tam podczas wojny, symbolizujący wszystkich Żydów zgładzonych na terenie powiatu. Stworzono także wystawę stałą w muzeum regionalnym, poświęconą przedwojennej żydowskiej społeczności Brzeska. Od 2017 roku, pod patronatem burmistrza, organizowany jest konkurs skierowany do uczniów lokalnych szkół pod nazwą „Znamy wasze imiona”, którego celem jest odtworzenie historii poszczególnych żydowskich rodzin. Jest to niezwykłe doświadczenie: widzieć, jak miasto odzyskuje część swojej historii, młodzież uczy się zrozumienia i szacunku do innych kultur i buduje relacje z rówieśnikami ponad podziałami, a potomkowie brzeskich Żydów odzyskują swoje korzenie – mówi Anna Brzyska. Ufamy, że pamięć o wspólnej, polsko-żydowskiej historii naszego regionu pomoże zbudować teraźniejszość i przyszłość oparte na otwartości, wzajemnym szacunku i dialogu.

Anna Wojnar

O KOBIETACH ŻYDOWSKICH

Kobieta żydowska – nowe badania i perspektywy badawcze – to tytuł konferencji, jaka odbyła się w dniach 26–28 kwietnia 2021. Przedsięwzięcie zostało zorganizowane przez Polskie Towarzystwo Studiów Żydowskich we współpracy z wieloma instytucjami, w tym z jednostkami działającymi na Uniwersytecie Jagiellońskim – Instytutem Judaistyki oraz Ośrodkiem Studiów nad Historią i Kulturą Żydów Krakowskich. Z uwagi na sytuację epidemiczną konferencja odbyła się zdalnie na platformie ZOOM, udostępnionej przez Polską Akademię Umiejętności, a nie, jak pierwotnie planowano, w Krakowie, w siedzibie Instytutu Judaistyki i innych instytucji na Kazimierzu.

Podczas konferencji wygłoszono ponad 50 referatów, które zgrupowano w 14 sesjach tematycznych. Dotyczyły one, między innymi, Żydówek wprzestrzeni prywatnej, publicznej, w życiu społecznym i religijnym, przemian mentalności i obyczajowości, działalności badaczek, publicystek i artystek, a także obrazu kobiety w literaturze. Większość referatów odnosiła się do XIX wieku i dwudziestolecia międzywojennego, pojedyncze do okresu powojennego. Po jednej sesji poświęcono kobietom

w okresie nowożytnym i w okresie Holokaustu. Geograficznie wystąpienia dotyczyły przede wszystkim ziem polskich. Wśród perspektyw badawczych najsilniej reprezentowane były badania historyczne oraz literaturoznawcze.

Konferencja miała charakter przeglądowy i przekrojowy – jej celem było zaprezentowanie najnowszych badań poświęconych kobietom żydowskim, ale też zachęcenie do dyskusji o metodologii i kierunkach dalszych studiów. Problematyka ta jest obecna na gruncie polskiej judaistyki od kilkunastu lat, a niniejsza konferencja, największa dotąd jej poświęcona, pokazała, że badania znacznie się rozwinęły w ostatnich latach. Pogłębienie refleksji było zresztą widoczne już w samych referatach – częściej skupiających się na kobiecym doświadczeniu niż na „motywie kobiety”, co było typową perspektywą w starszych badaniach. Dalsze podążanie w tym kierunku, szersze uwzględnienie kobiecych głosów i perspektywy, pozwalające na zmianę optyki w badaniach judaistycznych jako takich, było zresztą jednym z ważniejszych postulatów badawczych, który kilkakrotnie wybrzmiał podczas obrad. To poszerzenie perspektywy wymaga nie tylko zmiany schematów myślenia, ale też sięgania po nowe, często nieoczywiste, źródła oraz nowego odczytania źródeł już funkcjonujących w obiegu naukowym. Jest to niełatwe i, jak zauważała prof. Anna Michałowska-Mycielska podczas panelu podsumowującego obrady, trud iduży nakład czasu poświęcony na poszukiwania źródłowe są wręcz zwornikiem łączącym projekty dotyczące Żydówek: Męska historia przychodzi łatwo, w women studies – ślad się urywa.

Duże zainteresowanie konferencją pozwoliło tematyce kobiecej przynajmniej na częściowe wyjście z peryferyjności. Rzecz jasna, konferencja, mimo dużej skali, nie pozwoliła na poruszenie wszystkich wątków podejmowanych w badaniach ostatnich lat. Wśród obszarów wymienionych w zaproszeniu na konferencję, ale słabo reprezentowanych podczas obrad jest chociażby działalność polityczna kobiet, ich życie religijne, atakże studia nad kategorią „męskości” i jej relacji do „kobiecości”. Potrzebę dalszych badań iich popularyzacji pokazuje już samo duże zainteresowanie konferencją, nie tylko wświecie akademickim, ale też wśród szerszej publiczności. Poszczególne panele gromadziły 80–100 słuchaczy, a w szczytowym momencie w obradach brało udział 119 osób.

W konferencji uczestniczyli badacze reprezentujący liczne polskie ośrodki akademickie i badawcze: Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie, Uniwersytet Warszawski, Uniwersytet Rzeszowski, Uniwersytet Pedagogiczny w Krakowie, Katolicki Uniwersytet Lubelski, Polską Akademię Nauk, Uniwersytet Papieski im. Jana Pawła II w Krakowie, Uniwersytet Łódzki. Na konferencji gościli ponadto badacze zagraniczni zUniwersytetu Bar Ilan, University of Maryland (College Park, USA), Columbia University, Simon-Dubnow-Institut w Lipsku. Podczas konferencji wyraźnie zaznaczył się udział badaczy z Uniwersytetu Jagiellońskiego. Reprezentowali oni przede wszystkim Instytut Judaistyki UJ (w konferencji wzięło czynny udział, jako prelegenci iprowadzący sesje, aż 10 spośród 15 pracowników naukowo-dydaktycznych tej jednostki, liczna była też reprezentacja doktorantów i absolwentów, a wśród słuchaczy także studentów), ale również Instytut Historii, Wydział Polonistyki, Instytut Filologii Germańskiej, Instytut Orientalistyki. Artykuły bazujące na wystąpieniach konferencyjnych opublikowane zostaną w numerach tematycznych periodyku PTSŻ „Studia Judaica. Półrocznik”. Część wystąpień konferencyjnych dostępna będzie ponadto w formie nagrań na stronach internetowych Polskiej Akademii Umiejętności. Do współorganizatorów wydarzenia, poza już wspomnianymi, należały także: Polskie Towarzystwo Studiów Jidyszystycznych, Żydowski Instytut Historyczny, Wydział Historii Uniwersytetu Warszawskiego, Centrum im. Anielewicza na Wydziale Historii UW, Pracownia Kultury iHistorii Żydów UMCS wLublinie, Kolegium Nauk Humanistycznych/Instytut Historii na Uniwersytecie Rzeszowskim oraz Katedra Judaistyki im. Tadeusza Taubego na Uniwersytecie Wrocławskim.

Konferencja została dofinansowana z programu „Doskonała nauka” Ministerstwa Edukacji i Nauki.

Fragment plakatu promującego konferencję

Kobieta żydowska

nowe badania i perspektywy badawcze konferencja on-line

26-28 kwietnia 2021

Rejestracja konferencja.PTSZ@pau.krakow.pl Dofinansowano z programu „Doskonała nauka" Ministra Edukacji i Nauki

Alicja Maślak-Maciejewska

Zakład Historii Żydów, Instytut Judaistyki oraz Ośrodek Studiów nad Historią i Kulturą Żydów Krakowskich UJ