W SPOŁECZEŃSTWACH POSTTOTALITARNYCH

KSZTAŁTOWANIE OBYWATELSTWA EUROPEJSKIEGO W SPOŁECZEŃSTWACH POSTTOTALITARNYCH

Refleksje po 15 latach od rozszerzenia Unii Europejskiej

Jak obywatele Unii Europejskiej rozumieją jej historię i różnorodność? Jaka jest świadomość Europejczyków na temat wspólnej pamięci, historii i wartości oraz celu Unii, jakim jest promowanie pokoju? Jak odnoszą się oni do głównych historycznych punktów zwrotnych wnajnowszej historii Europy po 2004 roku, w kontekście 15 lat od rozszerzenia Unii na Europę Środkową iWschodnią? Jakie formy przybiera aktywizacja społeczeństwa obywatelskiego w reżimach posttotalitarnych? Czy

realizowanego dzięki wsparciu programu „Europa dla obywateli” w ramach Komponentu 1. Pamięć o przeszłości Europy. „Europa dla obywateli” to program Unii Europejskiej kierowany do jednostek samorządu terytorialnego, organizacji pozarządowych, instytucji edukacyjnych, kulturalnych i badawczych wspomagający realizację projektów związanych ztematyką obywatelstwa europejskiego, inicjatyw iwspółczesnym. Głównym celem projektu, lokalnych, zaangażowania społecznego realizowanego przez UJ wraz z Università i demokratycznego oraz pamięci europej- degli Studi dell’Aquilla we Włoszech, Uniskiej. verzita Mateja Bela w Bańskiej Bystrzycy Założeniem projektu „shareEU”, koor- na Słowacji oraz Świętokrzyskim Centrum dynowanego przez dr Elżbietę Mach z Za- Doskonalenia Nauczycieli i Powiatem kładu Polityki iKultury Krajów Śródziem- Kieleckim, było stworzenie ponadnaronomorskich Instytutu Studiów Europej- dowej debaty i refleksji na temat działań skich Uniwersytetu Jagiellońskiego, było edukacyjnych i społecznych związanych przyczynienie się do lepszego zrozumienia z kształtowaniem obywatelstwa europejznamy ślady pamięci historii europejskiej demokratycznych procesów społecznych skiego w społeczeństwach posttotalitarw naszych miastach i regionach? O czym zachodzących w Unii Europejskiej, za- nych, pamięci historycznej, świadomości chcemy pamiętać, aco chcemy zapomnieć? równo w wymiarze historycznym, jak dziedzictwa kulturowego, europejskiej Te i inne pytania dotyczące tożsamości i wspólnych szeroko pojętej zintegrowa- wartości europejskich oraz nej edukacji obywatelskiej rozumienie różnych podejść związanej zUnią Europejską do wspólnych wydarzeń stanowiły podstawę mię- historycznych iich skutków. dzynarodowego projektu Międzynarodowy zespół badawczego „shareEU” za- badawczy, w skład którego tytułowanego Kształtowanie weszli przedstawiciele pięobywatelstwa europejskiego ciu instytucji ztrzech krajów w społeczeństwach post- europejskich, w celu werytotalitarnych. Refleksje po fikacji wstępnych założeń 15 latach od rozszerzenia projektu podjął się przeproUnii Europejskiej (Shaping of the European Citizenship in the Post-totalitarian Societies. Reflectionsafter 15 Years of EU Enlargement; Microsoft Teams wadzania wspólnych badań terenowych pod postacią ankiet iwywiadów, atakże organizacji seminariów, debat, konferencji oraz warsztatów 609162-CITIZ-1-2019-1-PLCITIZ-REMEM, strona interMiędzynarodowa konferencja naukowa Kształtowanie obywatelstwa europejskiego w społeczeństwach posttotalitarnych. Refleksje po 15 latach od rozszerzenia Unii Europejskiej, która kończyła projekt „shareEU”; w górnym rzędzie od lewej: Paola Rizzi, i szkoleń (także prowadzonych metodą kaskadową), netowa projektu: https://sha- Grzegorz Pożarlik, Andrea Natalini, w dolnym rzędzie od lewej: Ivana Pondelikova, których uczestnikami byli reeu.europeistyka.uj.edu.pl), Jana Pecnikova, Elżbieta Mach; 22 stycznia 2021 nauczyciele, uczniowie, dy-

Prof. Zdzisław Mach podczas międzynarodowej konferencji Europa nacjonalistów. Nacjonalizmy europejskie w perspektywie historycznej i porównawczej w Auditorium Maximum UJ, na której prezentowany był poster „shareEU”; 24–25 października 2020

rektorzy szkół, przedstawiciele organizacji pozarządowych (NGO), przedstawiciele samorządów lokalnych oraz naukowcy. Pomimo znacznych trudności organizacyjnych związanych z pandemią koronawirusa, zespołowi udało się przeprowadzić i opracować ponad 300 ankiet iponad 50 wywiadów, zawartych w krajowych i międzynarodowych raportach, trzy sylabusy kursów akademickich związanych z tematyką projektu, 30 scenariuszy zajęć edukacyjnych i innych materiałów dydaktycznych użytecznych dla różnych typów placówek, a także opis gry miejskiej związanej z pamięcią historyczną ważnych wydarzeń europejskich. Zorganizowane zostały również konferencja otwierająca oraz dwudniowa międzynarodowa konferencja naukowa zamykająca projekt, a także ponad 20 lokalnych warsztatów, debat i seminariów. Rezultatem projektu jest również ponad 300 osób wyszkolonych metodą kaskadową. Do udziału w projekcie zostało zaangażowanych około 30 wolontariuszy pomagających w odbywających się warsztatach, webinariach, spotkaniach motywacyjnych iinspirujących. Wtrakcie trwania projektu (1 października 2019 – 31 marca 2021) zgromadzono dodatkowo dokumenty związane z przemianami, jakie zaszły przez 15 lat od rozszerzenia UE. Zpowodu pandemii upublicznione są one jedynie on-line pod postacią wystawy prac w szkołach województwa świętokrzyskiego. Wyprodukowano i upowszechniono również gadżety promocyjne oznaczone symbolami UE, programu „Europa dla obywateli” oraz znakiem akronimu projektu „shareEU”. W procesie wydawniczym jest także końcowa publikacja naukowa związana z tematyką projektu. Osiągnięcie zało-

żonych celów i rezultatów, ale również wypracowanie nowych standardów badań wobliczu globalnej pandemii, było możliwe dzięki kompleksowym działaniom oraz wiedzy idoświadczeniu ekspertów, atakże zakrojonej na szeroką skalę efektywnej współpracy międzynarodowej i organizacji pracy.

Kluczowym elementem projektu „shareEU” było zbadanie procesów edukacyjnych wobec pamięci historycznej oraz przemian wspołeczeństwach posttotalitarnych. Analiza treści programów ipodręczników szkolnych oraz pracy nauczycieli, w kontekście budowania społeczeństwa obywatelskiego, pokazały, jakie elementy pamięci historycznej są eksponowane, a których brakuje, jakie wartości są promowane i czy pomagają one budować wspólną odpowiedzialność za przyszłość Europy. Edukacyjny aspekt projektu jest niezwykle ważny wobliczu pojawiających

się wEuropie sił nacjonalistycznych, antydemokratycznych iantyeuropejskich. Jest on niezbędny dla zachowania porządku społecznego i dobrobytu społeczeństw europejskich.

Frederico Benvinda oraz Soraia Milene Cervalho, goście z Portugalii uczestniczący w konferencji Europa nacjonalistów. Nacjonalizmy europejskie w perspektywie historycznej i porównawczej

Małgorzata Fijał

Instytut Studiów Europejskich UJ

Jak w skali od 1–5 ocenia Pan/Pani członkostwo swojego kraju w UE [1 zdecydowanie negatywnie, 2 negatywnie, 3 tak sobie, 4 pozytywnie, 5 zdecydowanie pozytywnie]

107 odpowiedzi

Diagram w raporcie zespołu badawczego Uniwersytetu Jagiellońskiego opracowany w ramach programu Kształtowanie obywatelstwa europejskiego w społeczeństwach posttotalitarnych. Refleksje po 15 latach od rozszerzenia Unii Europejskiej, na podstawie ankiety skierowanej do liderów opinii działających w polu edukacji