Paulina Miś-Wiewióra
Anna Brzyska na cmentarzu żydowskim w Brzesku
dza narusza przyjęte umowy społeczne, już istniejące. [...] Bo jeżeli będziecie, to nawet się nie obejrzycie, jak na was, na waszych potomków, jakieś Auschwitz nagle spadnie z nieba – mówił Marian Turski. Anna Brzyska jest działaczką społeczną, zaangażowaną w przywracanie pamięci o przedwojennej żydowskiej społeczności Brzeska. Wszystko zaczęło się 1 listopada 2014, kiedy to przyjechaliśmy razem z mężem do Brzeska odwiedzić rodzinne groby. Wtedy też po raz pierwszy pojawiliśmy się na cmentarzu żydowskim przy ul. Czarnowiejskiej. Robił bardzo smutne wrażenie – większość terenu była porośnięta krzakami, za którymi nie można było nawet zobaczyć nagrobków, więc
postanowiliśmy coś z tym zrobić. Wiosną 2015 roku wraz z dziećmi i przyjaciółmi zaczęliśmy porządkowanie tego miejsca. Jednak po kilku takich akcjach zrozumieliśmy, że zależy nam na czymś większym niż tylko dbanie o opuszczony cmentarz. Przed wojną Żydzi stanowili ponad połowę mieszkańców Brzeska; prawie wszyscy zostali zamordowani. Zdecydowaliśmy się spróbować przywrócić miastu część jego historii, która została zapomniana – wspomina laureatka. Anna Brzyska nawiązała współpracę z władzami miasta, Miejskim Ośrodkiem Kultury i szkołami. To dzięki jej staraniom od 2015 roku w Brzesku odbywają się Marsze Pamięci w rocznicę zagłady tamtejszego getta. W 2018 roku wzięła
w nim udział ambasador Izraela w Polsce Anna Azari. Laureatka założyła stowarzyszenie Pamięć i Dialog. Wspólna Historia, a kolejnymi projektami były: stworzenie Księgi Pamięci Żydów z Brzeska i powiatu brzeskiego, która obecnie liczy prawie 2900 nazwisk, oraz przygotowanie dokumentacji cmentarza żydowskiego – zinwentaryzowano 849 macew. W lesie nieopodal Poręby Spytkowskiej odsłonięto pomnik postawiony na grobie żydowskiej rodziny zamordowanej tam podczas wojny, symbolizujący wszystkich Żydów zgładzonych na terenie powiatu. Stworzono także wystawę stałą w muzeum regionalnym, poświęconą przedwojennej żydowskiej społeczności Brzeska. Od 2017 roku, pod patronatem burmistrza, organizowany jest konkurs skierowany do uczniów lokalnych szkół pod nazwą „Znamy wasze imiona”, którego celem jest odtworzenie historii poszczególnych żydowskich rodzin. Jest to niezwykłe doświadczenie: widzieć, jak miasto odzyskuje część swojej historii, młodzież uczy się zrozumienia i szacunku do innych kultur i buduje relacje z rówieśnikami ponad podziałami, a potomkowie brzeskich Żydów odzyskują swoje korzenie – mówi Anna Brzyska. Ufamy, że pamięć o wspólnej, polsko-żydowskiej historii naszego regionu pomoże zbudować teraźniejszość i przyszłość oparte na otwartości, wzajemnym szacunku i dialogu.
Anna Wojnar
O KOBIETACH ŻYDOWSKICH K
obieta żydowska – nowe badania i perspektywy badawcze – to tytuł konferencji, jaka odbyła się w dniach 26–28 kwietnia 2021. Przedsięwzięcie zostało zorganizowane przez Polskie Towarzystwo Studiów Żydowskich we współpracy z wieloma instytucjami, w tym z jednostkami działającymi na Uniwersytecie Jagiellońskim – Instytutem Judaistyki oraz Ośrodkiem Studiów nad
82
ALMA MATER nr 224
Historią i Kulturą Żydów Krakowskich. Z uwagi na sytuację epidemiczną konferencja odbyła się zdalnie na platformie ZOOM, udostępnionej przez Polską Akademię Umiejętności, a nie, jak pierwotnie planowano, w Krakowie, w siedzibie Instytutu Judaistyki i innych instytucji na Kazimierzu. Podczas konferencji wygłoszono ponad 50 referatów, które zgrupowano w 14 ses-
jach tematycznych. Dotyczyły one, między innymi, Żydówek w przestrzeni prywatnej, publicznej, w życiu społecznym i religijnym, przemian mentalności i obyczajowości, działalności badaczek, publicystek i artystek, a także obrazu kobiety w literaturze. Większość referatów odnosiła się do XIX wieku i dwudziestolecia międzywojennego, pojedyncze do okresu powojennego. Po jednej sesji poświęcono kobietom