ABN AMRO Visie op Transport & Logistiek

visie op

transport en logistiek

Sectorupdate 2012 ▶▶ Interview ▶▶ Trends & ontwikkelingen ▶▶ Sectorvisie

Visie op transport en logistiek

Geachte relatie, Voor u ligt Visie op Sectoren (VOS), de jaarlijkse dwarsdoorsnede van het Nederlandse bedrijfsleven. In VOS worden de actuele stand van zaken en de vooruitzichten van een groot aantal sectoren en branches besproken. Aan de hand van dit rapport kunt u uw onderneming spiegelen aan de trends en actuele branchecijfers, kijken hoe het met de branche van uw toeleveranciers is gesteld en zien wat de verwachtingen van ABN AMRO zijn voor uw eigen branche.

Als bank anno nu publiceren wij VOS ook op onze nieuwe ABN AMRO Market Insights app voor de iPad. Op deze app vindt u tevens onze andere sectorgerelateerde en macro-economische publicaties.

Aan het begin van het jaar werd het Nederlandse bedrijfsleven geconfronteerd met, helaas wederom, een lichte recessie. De impact van deze nieuwe recessie wordt voor een belangrijk deel bepaald door de mate waarin een sector herstel heeft laten zien na de dip in 2009. Precies de reden waarom nu sectoren als bouw, retail, horeca en zakelijke dienstverlening het zwaar hebben.

Het lijkt er op dat mondiaal de economie zich herstelt en dit zal een positieve uitwerking hebben op de Nederlandse export. Ook kan de verwachte daling van de grondstoffenprijzen een positieve bijdrage leveren. In Nederland ligt echter de belangrijkste sleutel tot structureel herstel in handen van de consument. Het consumentenvertrouwen is ongekend laag en gaat waarschijnlijk pas stijgen als de onzekerheden over de Europese schuldencrisis, de eigen woning, pensioenen en de overheidsfinanciĂŤn uit de lucht zijn. Met het onlangs door een aantal politieke partijen gesloten akkoord wordt er geprobeerd om het overheidstekort terug te dringen. Hoe de maatregelen zullen uitpakken op de economie, het consumentenvertrouwen en bijvoorbeeld de sector transport en logistiek is op moment van schrijven van deze publicatie nog onduidelijk.

De snel veranderende wereld vraagt om een nieuwe aanpak. De transport en logistiek sector heeft een sterke behoefte aan meer bedrijven met een eigen identiteit. Sector banker Bart Banning spreekt hierover met Peter van Vliet en Xander van der Veeke, die beiden bij logistiek bedrijf Stubbe B.V. werken. Gedurfde keuzes hebben dit bedrijf een nieuwe positie gegeven als professionele partner van hun opdrachtgevers. Maatwerk en kwaliteit worden gedragen door teamwork. Aandacht voor iedere medewerker is dan ook mede de sleutel tot het succes van Stubbe. Hiermee vormt het een solide basis voor de toekomst.

Hopelijk stimuleert deze publicatie u om met ABN AMRO en uw collega-ondernemers van gedachten te wisselen over de uitdagingen voor uw bedrijf en uw sector in Nederland. Wij denken graag met u mee en zijn u graag van dienst. Namens alle collega’s van ABN AMRO wens ik u en uw bedrijf alle succes toe!

Met vriendelijke groet,

Joop Wijn

Lid Raad van Bestuur ABN AMRO

1

2

Visie op transport en logistiek Sectorupdate 2012

Visie op transport en logistiek

4 6 10 12 14 16 18 20 22

visie op Nederland interview binnenvaart expediteurs goederenvervoer over de weg goederenvervoer over spoor opslag leeswijzer colofon

3

4

visie op Nederland

Nederlandse economie krabbelt in 2012 weer op Vorig jaar is de economische groei sterk vertraagd en belandde de economie in een recessie die in het begin van 2012 nog voortduurde. Er zijn echter aanwijzingen dat de economie in het tweede halfjaar weer groei zal vertonen – waarschijnlijk dankzij een aantrekkende uitvoer. De consumptieve bestedingen dalen naar verwachting opnieuw.

In 2011 groeide de economie met 1,2%. Ten opzichte van de groei

gemiddelde jaargroei toch op 3,8% is uitgekomen, is dan ook gro-

in 2010 (+1,7%) leek de afzwakking beperkt, maar achter die 1,2%

tendeels toe te schrijven aan het stevige groeitempo tegen het eind

gaat een forse afkoeling van de economie schuil in de loop van het

van 2010.

jaar. In het eerste kwartaal van 2011 steeg het bruto binnenlands product (bbp) nog met 0,75% ten opzichte van de voorgaande peri-

De forse afkoeling bij de uitvoer komt grotendeels, of zelfs hele-

ode. In de daaropvolgende kwartalen viel dat cijfer steeds lager uit.

maal, op het conto van de afzetmarkten. Driekwart van de goede-

In het derde en vierde kwartaal was zelfs sprake van krimp (respec-

renuitvoer blijft in de EU en daarvan blijft het overgrote deel binnen

tievelijk -0,4 en -0,6% kwartaal-op-kwartaal). Deze ontwikkeling stak

de eurozone (krap 59% van de totale goederenuitvoer). De totale

ongunstig af bij die van de eurozone als geheel. In het derde kwar-

goedereninvoer van de eurozone is zelfs nog wat meer terug-

taal kromp de Nederlandse economie al, terwijl de eurozone-econo-

gevallen dan de Nederlandse uitvoer. We zien hier de gevolgen van

mie nog een plus liet optekenen en in het slotkwartaal van 2011 viel

diverse groeivertragende factoren. Denk aan de hoge olieprijzen

het groeicijfer (-0,6%) opnieuw lager uit dan dat voor de eurozone

begin 2011, bezuinigingen door overheden en de grote onrust als

als geheel (-0,3%). Jaar-op-jaar viel de groei van het bbp terug van

gevolg van de staatsschuldencrisis in de eurozone. Met name die

+2,2% in het begin van het jaar naar -0,2% in het laatste kwartaal.

laatste factor heeft het vertrouwen in de economie in de tweede helft van het afgelopen jaar stevig doen slinken.

Afzwakking groei economie voorbij?

6

120

3

105

De economie van de eurozone is naar verwachting in het eerste kwartaal van 2012 opnieuw gekrompen. Dat kan worden afgeleid

% 0

90

-3

75

-6

60

uit de begin april beschikbare indicatoren. ABN AMRO verwacht dat de eurozone-economie in het tweede kwartaal stabiliseert, om vanaf het midden van het jaar weer wat te gaan groeien. Dit bescheiden herstel kan vooral worden toegeschreven aan de opleving van de wereldhandel. De binnenlandse bestedingen in de eurozone

1991

1993

1995

1997

1999

2001

2003

2005

2007

2009

2011

bbp (% j-o-j; l.as) Economisch-sentimentindicator (r.as)

Bron: Thomson Reuters Datastream

Uitvoergroei sterk vertraagd, maar eerste lichtpuntjes zichtbaar

staan echter onder druk van bezuinigingsmaatregelen. Duitsland lijkt hierop overigens een uitzondering te vormen.

De laatste Nederlandse uitvoercijfers lijken (al) wat minder ongunstig. In de jaar-op-jaarvergelijking zagen we eind vorig jaar en begin dit jaar weer enige stijging van het groeicijfer. Ook de indicatie van de inkoopmanagersindex (PMI) is beter: de deelindex voor de exportorders lag in januari en vooral in februari boven de 50, dat is het

Kijken we naar het verloop van de verschillende bestedingscompo-

niveau dat het verschil markeert tussen krimp en groei. Hoewel we

nenten, dan valt op dat de uitvoer (de kurk waar de economie op

in maart weer een daling zagen, bleef deze deel-PMI in die maand

drijft) in de loop van het jaar per saldo niet is toegenomen (0,0%

nog duidelijk boven de 50.

j-o-j in vierde kwartaal). Na bescheiden kwartaal-op-kwartaal-plussen in het eerste halfjaar, was daarna sprake van minnen. Dat de

Visie op Nederland

Uitvoergroei lijkt dal gepasseerd

Bedrijven die overwegend op de binnenlandse markt georiënteerd

PMI >50 wijst op groei; <50 – krimp

zijn (zie ook hieronder), zullen het in 2012 in doorsnee moeilijker

20

70

10

60

% 0

50

-10

40

-20

30

hebben dan bedrijven die meer exportgericht zijn.

Huizenmarkt zit vast De huizenmarkt zit in het slop en er is weinig vertrouwen dat de situatie spoedig verbetert. De marktindicator van Vereniging Eigen Huis bereikte in maart een nieuw dieptepunt. Het gebrek aan vertrouwen draagt bij aan de verwachting dat de huizenprijzen verder

2001

2002

2003

2004

2005

2006

2007

2008

2009

2010

2011

2012

zullen dalen. Deze verwachting wordt verder gevoed door de ontwikkeling van het transactievolume. Het teleurstellend lage aantal

Uitvoer goederen (% j-o-j; l.as) PMI exportorders (index; r.as)

transacties in de eerste maanden van het jaar laat zien dat de huizenmarkt volledig is verkrampt. Dit lage aantal woningtransacties

Bron: CBS, Markit NEVI

Binnenlandse bestedingen onder druk

valt deels terug te voeren op de minder ruimhartige verstrekking van hypotheken. De beperkingen op de leencapaciteit vanuit de regelge-

De zwakke stee van de Nederlandse economie is de particuliere

ving, zoals de strengere Gedragscode Hypothecaire Financieringen,

consumptie. Deze is al vier kwartalen achtereen gekrompen met

de verlaagde Nibud-woonquote en de internationaal aangescherpte

als dieptepunt een terugval van 0,9% kwartaal-op-kwartaal eind

kredietvoorwaarden van banken, zijn verantwoordelijk voor een

2011. Daarmee lag de consumptie op het laagste niveau sinds eind

minder ruimhartige kredietverlening. Daarnaast speelt de discussie

2003! Gemiddeld kromp de consumptie vorig jaar met 1%. Dat is

over de toekomst van de hypotheekrenteaftrek. ABN AMRO houdt

beduidend meer dan de daling van het reëel beschikbaar inkomen

er rekening mee dat de huizenmarkt voorlopig vast blijft zitten.

met bijna een half procent. Factoren die verantwoordelijk zijn voor

Hoewel de beperkte omvang van de woningvoorraad een prijsval

deze sterkere daling van de consumptie, zijn het vermogensverlies

helpt voorkomen, dient rekening te worden gehouden met een ver-

op de aandelen- en de huizenmarkt en het sterk gedaalde consu-

dere daling van de huizenprijzen. We schatten dat de huizenprijzen

mentenvertrouwen. Dat vertrouwen stond vorig jaar ook elders in

dit jaar met 5% dalen. Ook het aantal transacties blijft laag.

de eurozone onder druk vanwege de staatsschuldencrisis, maar in ons land speelden nog meer factoren. Zo was er onzekerheid over de hoogte van de pensioenen vanwege de gedaalde, en te lage,

Inflatie

dekkingsgraden van pensioenfondsen. Verder is er het hete hangij-

De inflatie liep in 2011 geleidelijk op van 2% in het begin van het

zer van de hypotheekrenteaftrek. Ten slotte wijzen we op de extra

jaar naar een piek van 2,7% in september. De toename van het

bezuinigingen. Omdat het begrotingstekort in 2013 flink te hoog

prijsstijgingstempo was het gevolg van onder meer hogere arbeids-

dreigt uit te vallen, moet fors extra worden bezuinigd. Ook dat kan

kosten en energieprijzen. Daarna viel het cijfer wat terug naar 2,5%

van invloed zijn op de stemming van de consument.

in de eerste drie maanden van 2012. Gemiddeld kwam de inflatie in

In 2012 neemt de koopkracht opnieuw af: door bezuinigingsmaatre-

2011 uit op 2,3%.

gelen én omdat de brutoloonstijging (al is deze iets hoger dan in 2011) weer achterblijft bij de inflatie. Alles overziend, gaan we ervan

In de loop van 2012 kan het inflatietempo verder afnemen. Deze

uit dat de consumptie dit jaar opnieuw krimp zal vertonen.

verwachting baseert ABN AMRO op de aanname dat de olieprijzen verder dalen, aangezien het risico van een escalatie in het

Hoewel we voor het tweede halfjaar – vooral dankzij de voorzichtig

Midden-Oosten is afgenomen. Echter, door de aangekondigde

aantrekkende uitvoer – weer wat economische groei verwachten,

BTW-verhoging kan in het vierde kwartaal de inflatie een sprong

zal het bbp dit jaar (gemiddeld) toch duidelijk dalen. Maar voor 2013

maken.

wordt weer een positief cijfer voorzien.

Risico’s

Particuliere consumptie daalt verder 3

De risico’s voor het scenario van ABN AMRO liggen vooral aan de

2

‘onderkant’. In ons scenario gaan wij ervan uit dat de Europese be-

1

leidsmakers erin slagen de staatsschuldencrisis verder te bedwin-

%0

gen, maar dit is verre van zeker. Een nieuwe escalatie van de

-1

staatsschuldencrisis in de eurozone is niet ondenkbaar. Verder

-2 -3

zouden de olieprijzen kunnen stijgen. De economische groei zou in 2005

2006

2007

Reëel beschikbaar inkomen

2008

2009

Particuliere consumptie

Bron: CBS, ABN AMRO Economisch Bureau

2010

2011

2012

beide gevallen worden gedrukt; en de inflatie valt - bij stijgende olieprijzen - hoger uit. Ook bestaat het risico dat de situatie op de huizenmarkt verder verslechtert.

5

6

Links: Xander van der Veeke, manager kwaliteit, arbo, veiligheid en milieu bij Stubbe logistiek in Gouda.

Midden: Peter van Vliet, directeur van Stubbe logistiek. Rechts: Bart Banning, sector banker Transport en Logistiek ABN AMRO.

Directeur Peter van Vliet:

‘HRM is een rode draad bij Stubbe logistiek’ De vroeg cyclische transport- en logistieksector was in de eerste twee kwartalen van 2011 aan de beterende hand. Dat sloeg de laatste twee kwartalen om, vooral door de eurocrisis. Hoe kun je je onderscheiden in deze uitdagende tijden? Door klanten te ontzorgen? Door partnerships aan te gaan? Wat altijd verstandig is, in goede en in magere tijden: investeren in de mensen die voor je werken. Blijkt uit het ABN AMROrapport Logistieke arbeidsmarkt, úw uitdaging! Het blijkt ook uit de ervaringen van Stubbe BV, een logistieke dienstverlener in Gouda. Peter van Vliet, Xander van der Veeke en Bart Banning geven hun visie. Van Vliet is directeur van Stubbe logistiek, Van der Veeke is bij dat bedrijf verantwoordelijk manager voor kwaliteit, arbo, veiligheid en milieu. Banning is sector banker Transport en Logistiek ABN AMRO.

Interview

1990 Was voor Stubbe logistiek in Gouda het jaar van de

beeld, die vloeistoffen uit China importeren, halffabricaten voor

waarheid. Het bedrijf draaide goed, de vloot vrachtwagens zag

shampoo of schoonmaakmiddelen of zo. Als ze nog geen

er perfect uit. Maar vraag de huidige directeur Peter van Vliet en

eindklant hebben gevonden, moeten ze vooruit invoerrechten

manager Xander van der Veeke hoe het Stubbe was vergaan als

betalen. Althans: als de vloeistoffen niet in een douanedepot zijn

in dat jaar de nieuwe eigenaar, Rinus Snel, niet was begonnen

opgeslagen. Bij ons bijvoorbeeld. Een mooie dienstverlening die

de strategie aan te passen, en ze antwoorden eensgezind: ‘Dan

goed loopt.’

hadden we tot 2003, 2004 bestaan. Niet langer. Daarna was het

Bij Stubbe werken zo’n 25 mensen; directie, management

einde oefening geweest.’ Reden? Stubbe verzorgde het

(KAVM en Techniek), administratie, chauffeurs, cleaners,

transport voor één klant. Peter van Vliet: ‘Rinus Snel zette de

planners, tap- en terreinmedewerkers. Xander van der Veeke is

eerste stappen die ertoe leidden dat Stubbe naast transport en

belast met Human Resource Management (HRM).

vervoer, nu allerlei andere belangrijke logistieke diensten levert aan zijn klanten. Het totale ontzorgen, daar gaat het om. Anno

Van der Veeke: ‘We doen alle werving zelf en zoeken mensen

2012 komt 20% van de omzet van transport. De rest van de

met veel verantwoordelijkheidsgevoel, een sterke drive en een

omzet is logistieke dienstverlening. Het aantal klanten is fors

niet-lullen-maar-poetsen-instelling. Maar vooral mensen die in

gegroeid.’

een team willen werken. Wat dat inhoudt? Dat ze elkaars minpunten kunnen accepteren én compenseren. Dat versterkt

‘Het is traditie om mensen mee te laten denken’

een team enorm en levert synergie. Niemand is perfect en maakt nooit fouten. Alleen: dezelfde fout nog eens maken, is een gemiste kans. Met een bedrijfscultuur waarin mensen fouten minder kwalijk genomen worden, zijn ze sneller bereid die ook toe te geven. En werk je aan een continue verbetering.’

Van 1 naar 300 klanten

Geen valse hoop, recht door zee

‘Your liquid logistic partner’ is de slogan op de tankwagens van

Bart Banning: ‘Hoe reageerde het personeel toen de crisis in

Stubbe. Van Vliet: ‘Die dienstverlening is tankopslag. In land-

2008 begon?’

tanks, in mobiele tanks, in containers, in vaten van 200 liter en

Van Vliet: ‘Loyaal, ook al zijn we er niet zonder kleerscheuren

in industriële bulkcontainers van 1.000 liter. In september 2010

vanaf gekomen. Zeker in 2008 was het bij ons heftig. De

hebben we 8 grote tanks laten neerzetten met een gezamenlijke

fijnchemie was het eerste aan de beurt. We hadden een hele

netto capaciteit van meer dan 1,5 miljoen liter. We vervoeren en

grote terugval in volume van alle dienstverlening. Gelijk in de

doen de opslag van plantaardige oliën en dierlijke vetten. Die

beginfase hebben we heel snel duidelijkheid gecreëerd. We

worden niet gebruikt voor levensmiddelen, maar voor half-

hebben toen tijdelijke contracten niet verlengd. Twee van hen

fabricaten waarmee bouwmaterialen, kunststoffen en cosmetica-

hebben we weer kunnen aannemen toen de business weer

en farmacieproducten gemaakt worden. Voor opslag in tanks

aantrok.’

hadden we in 2003, toen we de plannen aan het maken waren, niet één klant. En nu hebben we in totaal, inclusief transport,

Van der Veeke: ‘Iedereen die hier met een tijdelijk contract

300 klanten.’

werkt, weet vanaf de eerste dag wat de situatie is. We wekken geen valse hoop, zijn recht door zee. Tijdelijke mensen krijgen

Van Vliet: ‘80% Van de halffabricaten die we opslaan, betreft

overigens wél gerichte opleidingen.’

oliën en vetten die stollen als ze in omgevingstemperatuur worden opgeslagen. Wil je die uit de tank krijgen, dan moet je ze

Banning: ‘Ook als je weet dat ze over één jaar misschien niet

eerst door verwarming vloeibaar maken. De stollingsgraad is

meer bij jullie werken?’

telkens anders, dus de benodigde temperatuur ook.’

Van der Veeke: ‘Ja, want dat motiveert mensen. We vragen in functioneringsgesprekken aan iedereen: heb je behoefte aan

Teamwork is essentieel

ontwikkeling? Er is één iemand die dat bepaalt, en dat ben je zelf. Hoe graag wil je?’

Xander van der Veeke: ‘We hebben 22 stoomplaatsen en we kunnen ook verwarmen met warm water, want soms geeft stoom inbranding van producten. Stroom en een oven zijn ook

Ruimte voor opleidingen

een optie. Verder zijn we een door de douane erkend douane-

Voor mensen-mens Xander van der Veeke gaat het erom dat

depot, waarmee we klanten van dienst zijn. Handelaren bijvoor-

werknemers bij Stubbe lekker in hun vel zitten. Van der Veeke:

7

8

‘Dan hebben ze meer zin in hun werk, zijn ze gemotiveerd en

Afstraffen of praten

functioneren ze optimaal. Ook ruimte voor opleidingen helpt. Als

Van der Veeke: ‘Wij proberen een prettige werksfeer te creëren,

mensen te horen krijgen: dit doe je niet goed, dát doe je niet

en persoonlijke aandacht te geven. En ook empatisch te

goed, of niemand luistert naar ze, maar ze moeten wél alsmaar

luisteren. Ik maakte eens mee dat een terreinmedewerker

doorwerken, dan lopen ze echt minder gemotiveerd rond. En

verbaal agressief tekeer ging tegen een chauffeur. Dan kun je

scoren ze een 6. Wij streven naar een 9 of 10. Dat vormt de

denken: afstraffen dat gedrag, of je kunt praten, gewoon met

cultuur van ons bedrijf.’

een bak koffie. Hoe is het met je? Er bleek van alles aan de hand. Hij kreeg de ruimte van het management en de naaste

Banning: ‘Ik zie veel bedrijven, en ik vind het bijzonder om te

collega’s, die hem op de werkvloer een beetje in de gaten

zien dat een klein bedrijf in deze sector de mens op deze manier

hielden. Dat heeft goed uitgepakt. Ik ben ervan overtuigd dat

centraal stelt. Ja, het zal vaak in theorie beleden worden,

onderlinge acceptatie de basis is voor succes.’

vooruitstrevend Human Resource Management. Maar het wordt alleen in praktijk gebracht als de ‘man in charge’ laat zien dat hij

Banning: ‘Naar aanleiding van het ABN AMRO-rapport over de logistieke arbeidsmarkt, heb ik contact gehad met een ervaren

‘Onderlinge acceptatie is de basis voor succes’

en gewaardeerde relatie uit het vak. En hij las wat we hadden gemaakt, gaf complimenten, maar zei ook: ‘Ik mis het woord empathie in het rapport.’ Hij miste dat begrip wel vaker, in de wereld van de logistiek die steeds zakelijker wordt. Waar op iedere cent gelet moet worden en waar je nog wel eens hoort:

het belangrijk vindt. Pas dan kan het ook echt een cultuur

ieder uur gespendeerd aan een functioneringsgesprek, had

worden. Hoe organiseer je dit? Dat het ook feitelijk een soort

beter aan operationeel werk kunnen worden besteed. Naar onze

vanzelfsprekende rode draad binnen je onderneming wordt?’

mening is dat onterecht.’

v.l.n.r.: Bart Banning, Xander van der Veeke en Peter van Vliet.

Interview

Lijstje met actiepunten

een school voor moeilijk lerende jongeren. Laatst hadden we

Van der Veeke: ‘Wij houden functioneringsgesprekken in de tijd

een functioneringsgesprek met hem. Xander had al wat

van de baas. Kun je dat gesprek meteen terugverhalen op een

opleidingsmogelijkheden uitgeprint. ’Waar denk je over drie jaar

factuurtje naar een klant? Nee! Maar de motivatie en de

te zijn? Kijk hier eens naar, en als je een keuze gemaakt hebt,

efficiëntie die je daardoor bereikt, betaalt uit. En dat merk je ook

laat het ons maar weten. Realiseer je, dat als je deze papieren in

als ze een gesprek hebben gehad. Ze vinden het leuk om te

je zak hebt, dat je ook kunt doorstromen naar een groter bedrijf.

praten over hun werk, hun toekomst.’

Daar ondersteunen we je in.’ Als we dat niet zouden doen, dan houden we persoonlijke ontwikkeling van mensen tegen.’

Van Vliet: ‘Mensen krijgen twee weken voor het gesprek een

Van Vliet: ‘Het is ook al lang een traditie in dit bedrijf om mensen

lijst met open vragen waar ze vast over na kunnen denken. Het

mee te laten denken. Bij de aanschaf van nieuwe vrachtwagens

is geen standaard functioneringsgesprek waarin wij vertellen

bijvoorbeeld, maken we een voorselectie van drie wagens die

hoe flexibel we iemand vinden, en wat zijn kwaliteit is.

budgettair ongeveer gelijk uitpakken. En vragen dan de chauffeur:

Het gaat over hun ontwikkeling en ontplooiing binnen het bedrijf.

‘Waar wil jij nu de komende jaren in rijden?’ Als hij zijn keuze zelf

En daar rolt automatisch een lijstje met actiepunten uit, dat we

kan maken, is hij veel gemotiveerder. Bij aanschaf van nieuwe

gezamenlijk uitvoeren.’

installaties betrekken we het personeel ook.’

‘Sterke drive en een niet-lullen-maarpoetsen-instelling’

Nu kun je oogsten Banning: ‘Merken jullie nou dat in zwaardere tijden, zoals nu, de loyaliteit van jullie mensen groter is dan bij andere bedrijven? Dat er minder gemopperd wordt?’

Banning: ‘Het zijn prima voorbeelden van hoe jullie met

Van Vliet: ‘We hebben een tijdje overcapaciteit gehad, en we

personeel omgaan. En het vraagt om nieuw ondernemerschap

hadden daarom werktijdverkorting aangevraagd. Dat doe je niet

om dit thema op deze wijze in je onderneming vorm te geven.

uit weelde. We hebben iedereen snel uitgelegd wat de achter-

Het is echt een investering in de toekomst. Mensen die je boeit

grond daarvan was. We moesten samen de lasten even dragen.

en bindt, door bijvoorbeeld ook actief opleidingen en cursussen

En dat is voor een chauffeur die gewend is veel uren te maken,

aan te bieden, zoals jullie doen, die blijven ook langer bij je.’

niet fijn. Maar nu het frappante: we hebben geen gebruik gemaakt van de werktijdverkorting. We hebben drie maanden

Eigen verantwoordelijkheid

het werk onderling verdeeld en het loon aangevuld, zodat iedereen toch aan het basissalaris kwam. Dat je mensen daar

Van Vliet: ‘We hebben hier een jongen werken, nu een

loyaal aan meewerken, heeft te maken met het draagvlak dat je

gewaardeerde operator. Hij is begonnen als stagiair, komend van

hebt. Je hebt gezaaid, nu kun je oogsten.’

9

10

binnenvaart

Omzet binnenvaart stabiel in 2012

Overcapaciteit blijft probleem in binnenvaartbranche

Maasvlakte II zal binnenvaart een impuls geven

Branchebeschrijving De binnenvaart omvat het vervoer van goederen over de binnen-

grootte en het bereik van het achterland hangen samen met het

wateren. De grootste segmenten zijn de containervaart, droge

stroomgebied van rivieren als de Maas en de Rijn. Het overgrote deel

bulkvaart, tankvaart en sleep- en duwvaart. Het goederenvervoer gaat

van de binnenvaart is internationaal vervoer.

vooral vanuit de Noordzeehavens naar het achterland en terug. De

ABN AMRO omzetv

Trends en ontwikkelingen In 2011 lijkt de binnenvaart het met een omzetstijging van 11,5% goed

binnenvaart op tegen de flexibiliteit van het wegtransport. Maasvlakte II

gedaan te hebben. Een groot gedeelte van deze relatief hoge stijging

zal een impuls geven aan de binnenvaart, maar ook hier geldt dat een

was echter te danken aan de laagwaterstandtoeslagen in het begin van

goede infrastructuur nodig is om congestie en wachttijden te vermin-

2011. In de tweede helft van 2011 steeg de omzet met lagere groei-

deren. Verder moet de binnenvaart haar arbeidsbestand verjongen. Net

percentages verder. De binnenvaart is goed gepositioneerd om haar

als bij andere modaliteiten wordt er richting Oost-Europa gekeken om

concurrentiepositie ten opzichte van andere modaliteiten te verbeteren.

het gat dat de vergrijzing achter laat, op te vullen. Het blijkt moeilijk

Wel zal er aan een aantal voorwaarden moeten worden voldaan. Zo is

jongeren te interesseren voor het vak, terwijl de toekomst van de

de infrastructuur een belangrijke factor in de ontwikkeling van de

binnenvaart juist gebaat is bij nieuwe aanwas. Vooral jongeren met een

binnenvaart als modaliteit. Een fijnmazig netwerk met strategisch

bedrijfseconomische opleiding kunnen het ondernemerschap meer

geplaatste overslaglocaties kan ervoor zorgen dat verladers eerder voor

vorm geven in deze branche.

de binnenvaart kiezen dan voor het wegvervoer. Alleen dan kan de

Onze visie ABN AMRO verwacht dat de omzet van de binnenvaart in 2012 niet

druk en zorgt ervoor dat een aantal binnenvaartschippers onder kost-

tot nauwelijks zal groeien. Het wordt een moeilijk jaar, maar vooral

prijs moet varen. Daarnaast verwacht ABN AMRO dat in 2012 de

kleinere vervoerders hebben in het verleden bewezen moeilijke tijden

brandstofprijzen op een relatief hoog niveau blijven. Dit maakt de

door te kunnen komen door hun flexibele kostenstructuur. De bouw-

manoeuvreerruimte nog kleiner.

gerelateerde vrachtvervoerders zullen het zwaar krijgen in 2012, van-

Dat dit geen houdbare situatie is wordt branchebreed erkend, maar

wege een daling van de bouwproductie. De overcapaciteit draagt bij

de lage organisatiegraad in de branche verhindert de schippers hun

aan het moeilijke jaar. Met name in de tankvaart. Veel schippers

marktmacht in de keten te versterken. De positieve ontwikkelingen

hebben tijdens de hoogtijdagen een voorschot genomen op de uit-

die nu gaande zijn op dit gebied geven vertrouwen voor de toekomst.

fasering in 2018 van enkelwandige tankers door nieuwe en bovendien

Verder versterken de innovaties die al plaats vinden, met name op het

grotere, dubbelwandige tankers in gebruik te nemen. Daardoor is er

gebied van zuiniger en minder belastende brandstofmotoren, de duur-

nu een overcapaciteit in deze deelmarkt. Dit leidt tot een hevige prijs-

zaamheidpropositie van de binnenvaart.

Kerngegevens

Websites

Aantal bedrijven: circa 3.030

www.cbrb.nl www.bureauvoorlichtingbinnenvaart.nl www.schuttevaer.nl www.ivr.nl

Aantal binnenvaartschepen Nederland: 5.730 Aantal binnenvaartschepen West-Europa: 11.700 Aantal dubbelwandige tankers in West-Europa: 825

ABN AMRO omzetverwachting 2012: 0%

binnenvaart

Omzet binnenvaart stabiel in 2012

Bron: CBS

▶▶ In 2012 wordt een stabilisatie van de goederenoverslag verwacht in zowel de Rotterdamse als de Amsterdamse haven.

20 15

▶▶ De Duitse economie groeit licht in 2012 en de rest van de eurozone

10

begin van het jaar door de toegenomen wereldhandel. ▶▶ ABN AMRO verwacht dat de vrachtvolumes in 2012 licht groeien, maar de omzet door de lage tarieven stabiel blijft.

Groei in % j-o-j

herstelt zich licht in de tweede helft van 2012, na een dip in het

5 0 -5 -10 -15 -20 2008

2009

2010

2011

Samengaan van brancheorganisaties komt dichterbij

▶▶ De binnenvaart is een sterk gefragmenteerde branche, met veel verwachting 2012: 0% man-vrouw bedrijven.

Bron: CBS

>10 werkzame personen 5-10 werkzame personen

▶▶ Deze fragmentatie weerhoudt de branche van effectieve maatregelen die juist in economisch slechte tijden nodig zijn. In dit kader

9%

3%

1 werkzame persoon

24%

3-5 werkzame personen

wordt het samengaan van brancheorganisaties toegejuicht door

16%

ABN AMRO.

48% 2 werkzame personen

Nederlandse binnenvaart het grootst

Bron: IVR

▶▶ Mede dankzij de Rotterdamse haven, die een belangrijke aanjager

Zwitserland1%

is voor de binnenvaartvolumes, heeft Nederland de grootste

Frankrijk

België

binnenvaartvloot van Europa.

13%

16%

▶▶ Door Maasvlakte II kan de Nederlandse binnenvaart verder groeien.

Hiervoor is het belangrijk dat niet alleen de infrastructuur op orde

21%

is, maar ook een goede communicatie bestaat tussen de verschillende partijen om alles soepel te laten verlopen.

Duitsland

49% Nederland

Containerisatie zet door

Bron: CBS, ABN AMRO Sector Research

▶▶ De binnenvaart vervoert veel bulkgoederen. Hiertoe behoren ertsen, kolen, bouwmaterialen en agrarische producten, zoals

Voedingsmiddelen Overige goederen

meststoffen en veevoer.

17%

▶▶ De containerisatie van de binnenvaart zet door en een gedeelte

11%

21%

daarvan vervangt het bulkvervoer.Door technische innovaties

22%

kunnen steeds meer soorten vracht per binnenschip vervoerd worden, waardoor het marktaandeel van de binnenvaart zal groeien.

Overige grondstoffen

29% Bouwmaterialen

Metaal en chemie

11

12

expediteurs

Omzet expediteurs nog niet op pre-crisisniveau

Omzet 2012 vertoont kleine plus door spurt in tweede halfjaar

Duurzaamheid en kostenefficiency gaan hand in hand

Branchebeschrijving Expediteurs ondersteunen verladers bij de regie van hun internationale

nationale en internationale regelgeving, douaneformaliteiten en verze-

logistieke processen en de uitvoering van hun goederenstromen. Dit

keringen. Steeds meer expediteurs bieden daarnaast nevendiensten

houdt in dat zij zorg dragen voor de keuze van de vervoersvorm en de

aan, zoals warehousing en opslag. Sommige expediteurs beschikken

afhandeling van de administratieve formaliteiten, zoals de naleving van

ook over eigen transportmiddelen.

Trends en ontwikkelingen De mondiale expeditiemarkt heeft zich in 2011 verder hersteld na de val

rijkere component. Een aantal van deze eisen veroorzaakt druk op de

in 2009. Vooral in het begin van 2011 lieten wereldwijd de expediteurs

winstmarges. Daarnaast zijn het afgelopen jaar de transportkosten ge-

een omzet- en winstgroei zien. In Nederland heeft de expeditiemarkt

stegen. De brandstofkosten, maar ook hogere volumes en een vermin-

zich minder snel hersteld. Het pre-crisisniveau is nog niet gehaald. De

dering van de overcapaciteit lagen hieraan ten grondslag. De expedi-

expeditiemarkt in Nederland is afhankelijk van de ontwikkelingen in

teurs hebben deze hogere transportkosten door moeten berekenen

Europa en door de schuldencrisis is de economische groei hier achter-

naar de klant, om hun winstmarges op peil te houden. Verladers probe-

gebleven ten opzichte van andere landen. Expediteurs zijn over het alge-

ren zo veel mogelijk hun betalingstermijnen op te rekken, waardoor

meen flexibeler dan transporteurs en kunnen schokken in de conjunc-

werkkapitaalbeheer belangrijk blijft. Ondanks de krappe marges zal de

tuur beter opvangen. De druk om flexibel en ‘asset-light’ te opereren is

ondernemer toch financiële ruimte moeten creëren om te investeren in

de afgelopen jaren toegenomen. Niet alleen moeten de expediteurs

IT-oplossingen voor een efficiëntere bedrijfsvoering. Dit is noodzakelijk

flexibeler en efficiënter werken, ook snelheid wordt een steeds belang-

voor een verbetering van toekomstige rendementen.

Onze visie Het komende jaar verwacht ABN AMRO dat er pas in de tweede helft

om de concurrentie voor te blijven. Door de complexe logistieke

van 2012 een lichte groei geboekt gaat worden. De consumenten-

processen transparant te maken kan efficiency bereikt worden, waar

bestedingen in Europa liggen laag, maar de wereldhandel zal in de

zowel de expediteur als de klant van kan profiteren. Daarnaast speelt

tweede helft aantrekken. ABN AMRO verwacht per saldo een lichte

duurzaamheid een grote rol. De klant verwacht steeds meer op het

groei van de omzet. Maar de winstgevendheid blijft een punt van

gebied van duurzaamheid van zowel de transporteur als de expediteur.

aandacht. Op de langere termijn zijn de vooruitzichten voor de expedi-

De expediteur moet hierin een voortrekkersrol spelen. Kosten-

teurs gunstig. De complexe logistieke processen vragen om een

efficiency en duurzaamheid kunnen hand in hand gaan. Zo zijn de shift

kundige ketenregisseur, waardoor investeren in het opleiden van

naar duurzamere transportalternatieven en de bundeling van goede-

personeel steeds belangrijker wordt. De expediteurs die zich hebben

renstromen om lege kilometers te voorkomen, tevens kostenreduce-

gespecialiseerd in een nichemarkt, bewijzen hun toegevoegde waarde

rende maatregelen.

makkelijker. Innovatie en kostenefficiency blijven belangrijke thema’s

Kerngegevens

Websites

Aantal expediteurs: 2.335

www.fenex.nl www.evo.nl www.fiata.com www.tln.nl

Percentage eenmanszaken: 40%

ABN AMRO omzetverwachting 2012: +1%

expediteurs

Lichte omzetgroei in 2012

Bron: CBS

▶▶ De omzet van de expediteursbranche heeft zich de afgelopen

160

twee jaar flink hersteld, na een forse daling in 2009. Toch bevindt

140

de omzet zich, na een stijging van 5,5% in 2011, nog steeds onder

120

het niveau van voor de crisis.

100

25% 20% 15% 10% 5%

80

▶▶ ABN AMRO verwacht een lichte groei van de omzet in 2012. Door

0% -5%

60

het aantrekken van de wereldhandel, trekken vooral in de tweede

-10%

40

helft van 2012 de volumes en daarmee ook de omzet aan.

-15%

20

-20%

Index omzet (l.a.)

2012 -1

2011 -1

2010 -1

2008-1

2009-1

-25% 2007-1

0

Omzetgroei (r.a.)

Druk op marges door transportkosten

Bron: CBS, ABN AMRO Sector Research

▶▶ Een groot gedeelte van de kosten betreft de inkoop van transport,

Afschrijvingen

die onder kosten van de omzet valt. De tarieven van het transport

2%

Arbeidskosten

zijn gestegen, waardoor druk ontstond op de marges.

17%

▶▶ De expediteur is de spil in het logistieke proces, maar steeds vaker

Bedrijfsresultaat

wordt expeditie ook als nevenactiviteit gedaan door een transport-

4%

bedrijf of haalt een expediteur transportdiensten in huis. Deze Overige kosten

branchevervaging maakt het lastig om een herkenbaar beeld van

65%

12%

Kosten van de omzet

de kostenstructuur te geven.

Goederenoverslag Schiphol nog niet op pre-crisis niveau ▶▶ Internationaal gezien betreft ongeveer de helft van het expeditie-

Bron: Schiphol, Havenbedrijf Rotterdam

1,7

volume luchtvracht en de andere helft zeevracht. De haven van

450

1,6

400

Rotterdam heeft de overslag van goederen in 2009 flink zien dalen, 1,5

maar zat na een jaar weer op pre-crisisniveau.

350

▶▶ De overslag van goederen via Schiphol is ook na een lichte stijging

1,4

in 2011, nog niet op pré-crisis niveau. In 2011 is de overslag min of

1,3 250

1,2 1,1

200 2000

2001

2002

Cargo Schiphol (l.a.)

2003

2004

2005

2006

2007

2008

2009

2010

Bron: CBS

▶▶ Het sentiment van de sector was in 2011 erg wisselend. Het was

-20 -30 -40

2012 januari

2011 augustus

-50 2011 maart

nog geen verbetering zagen.

0 -10

2010 oktober

▶▶ De eerste maanden van 2012 gaven de ondernemers aan dat zij

10

2010 mei

het sentiment duidelijk om.

20 Saldo antwoorden in %

moment dat de omvang van de schuldencrisis vorm kreeg, sloeg

2011

Goederenoverslag Rotterdamse Haven (r.a.)

Ondernemers negatief over 2011 overwegend positief in de eerste helft van 2011, maar op het

x miljoen ton

x miljoen ton

meer stabiel gebleven.

300

13

14

goederenvervoer over de weg

Goederenvervoer over de weg met 6% gegroeid in 2011

Omzetgroei daalt met circa 1% in 2012

Rendement onder druk door hoge concurrentie en hoog niveau brandstofkosten

Branchebeschrijving Het beroepsgoederenvervoer over de weg omvat het vervoer van

het met de binnenvaart en het spoorvervoer. Vanwege de flexibiliteit

goederen tegen betaling voor derden, exclusief verhuisvervoer. In het

heeft het wegvervoer ook hier een hoog marktaandeel. De branche

binnenlands vervoer – voornamelijk fijndistributie - heeft het wegver-

bestaat uit een relatief klein aantal grote, en zeer veel kleine bedrijven

voer een dominante positie. In het internationale vervoer concurreert

en kent een grote diversiteit in deelmarkten.

Trends en ontwikkelingen Het afgelopen jaar is de omzet van de branche goederenvervoer over

modaliteiten, ondervindt het Nederlandse wegtransporteurs

de weg met 6% gestegen. Het eerste kwartaal begon goed met een

concurrentie uit Oost-Europa. Steeds meer Nederlandse klanten

stijging van ruim 11% (j-o-j), waarna de omzetgroei afkalfde en in het

maken gebruik van Oost-Europese chauffeurs voor het internationale

vierde kwartaal nog net positief eindigde. Het goederenvervoer over

vervoer van hun goederen. Vooral de prijs speelt hier een grote rol.

de weg heeft het grootste marktaandeel in de ‘modal split’. Een aantal

Een brede diversiteit aan dienstverlening biedt uitkomst voor de

ontwikkelingen is van invloed op dit marktaandeel. Zo is het streven

Nederlandse transporteur. Maar ook door in te spelen op ontwikke-

- op Europees, maar ook op nationaal niveau - naar duurzaamheid een

lingen als duurzaamheid en door innovatief om te springen met de

reden voor verladers om eerder voor de modaliteit spoor of binnen-

resources kan de branche haar concurrentiepositie behouden. De

vaart te kiezen voor het vervoer van goederen. Hieraan gekoppeld is

sterke opkomst van online aankopen biedt interessante kansen voor

de internalisering van externe kosten, wat een heikel punt blijft voor

vervoer van deur tot deur.

de wegtransportondernemers. Naast de concurrentie van andere

Onze visie ABN AMRO verwacht dat ook 2012 een dynamisch jaar zal worden,

lastig om te investeren in IT-oplossingen, die voor een efficiëntere en

met een negatieve omzetgroei aan het begin van het jaar en een licht

effectievere bedrijfsvoering zorgen, waardoor het rendement juist

positieve groei aan het einde van 2012. Door de stabiele Duitse

weer verbeterd kan worden. Daarnaast heeft het wegvervoer te

economie, doet vooral het internationale wegvervoer het goed. Het

maken met een aantal arbeidsgerelateerde uitdagingen. Niet alleen de

binnenlands vervoer laat een diverser beeld zien. Met een dalende

vergrijzing van het arbeidsbestand is een punt van zorg, ook de inzet

bouwproductie aan de ene kant en licht stijgende volumes bij de

van goedkopere krachten uit Oost-Europa is een heikel punt waar de

supermarkten aan de andere kant. Een belangrijk punt blijft de

branche mee te maken heeft. Het is belangrijk om als ondernemer

winstgevendheid van de wegtransportondernemers. Door de hoge

goed in te spelen op de dynamiek die een veranderend arbeids-

concurrentie, de overcapaciteit en de relatief hoge brandstofprijzen

bestand met zich meebrengt. Een goed opgeleid team van mede-

staan de marges flink onder druk. Vooral kleine transportbedrijven

werkers is cruciaal om te zorgen voor onderscheidend vermogen in

hebben moeite hun rendement op peil te houden. Hierdoor blijkt het

deze scherp concurrerende markt.

Kerngegevens

Websites

Totaal aantal beladen kilometers (mln km): 14.749

www.tln.nl www.niwo.nl www.nea.nl

Totaal vervoerd gewicht (1.000 ton): 622.558 Aantal bedrijven wegtransport: 8.840

ABN AMRO omzetverwachting 2012: -1%

goederenvervoer over de weg

Omzet groei wegvervoer stagneert in 2012

Bron: CBS

▶▶ Na een dip in 2009 is de omzet van het goederenvervoer over de

10%

weg in 2010 en 2011 flink gestegen. De pre-crisisniveaus zijn 5%

gestegen brandstofprijzen ieder kwartaal gestegen. Het rendement

-10%

-15%

bleef echter achter.

Omzetontwikkeling

Marges onder druk door hoge brandstofprijzen

2011 -1

kleine min. ▶▶ De tarieven zijn in 2011, mede door de opwaartse druk van de

-5%

2010 -1

stijgen in de laatste helft. Per saldo komt de omzet uit op een

0%

2009-1

de weg na een daling in de eerste helft van 2012, weer licht zal

2008-1

▶▶ ABN AMRO verwacht dat de omzet van het goederenvervoer over

% groei

echter nog niet bereikt.

Tarieven

Bron: CBS, ABN AMRO Sector Research

▶▶ Brandstofkosten zijn een belangrijke kostenpost. ABN AMRO www.tln.nl verwacht dat de olieprijs in 2012 licht zal dalen, maar op een www.niwo.nl www.nea.nl relatief hoog niveau zal blijven hangen.

Bedrijfsresultaat Afschrijvingen

3%

7%

▶▶ Het hoge prijsniveau zorgt voor druk op de marges. In 2011 zijn relatief veel bedrijven failliet gegaan, vooral kleine ondernemingen in de sector hebben het zwaar.

29% Totale overige kosten

Inkoopwaarde omzet

30%

▶▶ Ook in 2012 zal het lastig blijken het rendement op peil te houden.

31% Arbeidskosten

Bouwproductie daalt in 2012

Bron: CBS, ABN AMRO Sector Research

▶▶ Een belangrijke sector voor het wegtransport is de bouw. De bouwproductie daalt in 2012 met 3,5%. Als gevolg daarvan zullen de bouwgerelateerde vrachtvolumes afnemen.

Voedingsmiddelen

Overige goederen

▶▶ Voor overige goederen is de detailhandel een belangrijke sector.

27%

35%

ABN AMRO verwacht dat de volumes van supermarkten in 2011 een groei en de de non-food detailhandel een daling zal laten zien.

6% Overige grondstoffen

15% 17%

Metaal en chemie

Bouwmaterialen

Investeringen op relatief laag niveau ▶▶ Sinds de crisis liggen de investeringen op een relatief laag niveau. ▶▶ Met 4.372 verkochte vrachtauto’s in 2011 is het investeringsniveau met 4% gestegen ten opzichte van 2010. ▶▶ Veel investeringen zijn vervangingsinvesteringen of uitgestelde investeringen geweest. Dit is een gunstige ontwikkeling met betrekking tot het terugdringen van de overcapaciteit.

Bron: CBS 2.500

1,5

2.000

1,0

1.500

0,5

1.000

0,0

500

0 2001

-0,5

2003 Aantal (l.as)

2005

2007 J-o-j verandering (r.as)

2009

2011

-1,0

15

16

goederenvervoer over spoor

Volumegroei eind 2011 afgevlakt

Omzet groeit met circa 2% in 2012

Langetermijnvooruitzichten gunstig door duurzaamheidpropositie spoor

Branchebeschrijving Op de markt van goederenvervoer over spoor zijn verschillende

alleen met intermodale transportmiddelen (containers, wissellaad-

soorten spelers actief. Spoorvervoerders gebruiken eigen locomotieven.

bakken, opleggers, trailers). De Nederlandse markt kent een beperkt

Railoperators kopen voor eigen rekening en risico capaciteit in bij de

aantal spelers in het spoorvervoer.

spoorvervoerders om goederen per spoor te vervoeren. Zij werken

Trends en ontwikkelingen In 2011 zorgde meer ijzererts- en steenkoolvracht richting Duitsland

tarieven zijn nodig voor de Betuwelijn om rendabel te kunnen

voor een lichte groei van de bulkvolumes. Het containervervoer heeft

opereren, maar die hogere tarieven drukken op de toch al dunne

zich minder goed hersteld, waardoor ook de omzet is achtergebleven.

marges van de vervoerders. Vervoerders over het spoor moeten dan

In dit segment is nog sprake van overcapaciteit, wat ervoor zorgde dat

ook methoden vinden om hun marges op peil te houden. Een

de groei minder stijl was dan in 2010. De vrachtniveaus die de sector

efficiĂŤntere routering van goederen, waardoor het aantal lege wagons

kende voor de crisis zijn nog niet bereikt. De tarieven van het

wordt geminimaliseerd, zou een oplossing kunnen. De komende jaren

goederenvervoer over het spoor zijn onder andere afhankelijk van de

verwacht ABN AMRO dat, met het sluiten van de kolenmijnen in

infrastructurele kosten. Een belangrijke partij die invloed heeft op deze

Duitsland, de bulkstromen verder toenemen. De containerstromen

kosten is de exploitant van de Betuwelijn. Met een sterke stijging van

krijgen door het openen van Maasvlakte II, waarbij een belangrijk

het aantal treinen dat haar goederen over de Betuwelijn vervoert,

percentage van de containers via spoor vervoerd zal worden, een

heeft zij in 2011 een substantieel marktaandeel verworven. Hogere

impuls.

Onze visie Hoewel de verwachtingen voor de eurozone licht negatief zijn, ver-

van deze modaliteit veilig. Een nadeel van het spoorvervoer is dat het

wacht ABN AMRO dat de economie van Duitsland stabiel zal blijven.

spoornet de fijnmazigheid van het wegennet mist, maar synchro-

Vooral de consumentenuitgaven houden de economie in Duitsland op

modaal vervoer kan hiervoor een oplossing zijn. Spoorvervoer vergt

de been. Aangezien de spoorvervoerders een zeer groot gedeelte van

een andere manier van denken. Dit kan verladers ervan weerhouden

de goederen over de grens naar Duitsland vervoeren, groeit de spoor-

voor spoor te kiezen. Een goede afstemming en communicatie tussen

vracht dus in 2012 verder. Het spoorvervoer is dan ook goed gepositio-

de verschillende modaliteiten, afnemers en verladers kan er voor

neerd om de komende jaren marktaandeel te winnen van andere ver-

zorgen dat spoor eerder als strategische modaliteit wordt ingezet.Het

voersmodaliteiten. Het gebruik van het spoor om goederen te

goederenvervoer over spoor leent zich voor steeds meer bestemmin-

vervoeren heeft een aantal voordelen ten opzichte van andere modali-

gen en steeds meer soorten lading, zoals bloemen en planten. Door

teiten: snelheid, vervoer van grote volumes en duurzaamheid. Ontwik-

deze diversificatie van lading is het spoor op de lange termijn minder

kelingen die op deze succesfactoren inspringen stellen de toekomst

afhankelijk van conjunctuurschommelingen in een bepaalde sector.

Kerngegevens

Websites

Aantal spoorvervoerders: 16

www.railcargo.nl www.railforum.nl www.nea.nl www.keyrail.nl

Aantal intermodale railoperators: 17 Aantal railexpediteurs: 11

ABN AMRO omzetverwachting 2012: +2%

goederenvervoer over spoor

Lichte groei in 2012

Bron: Rail Cargo, ABN AMRO Sector Research

▶▶ Ongeveer 80% van het vrachtvolume heeft een internationale

50 45

bestemming. Duitsland is hierin het belangrijkste land.

40

▶▶ Na een dip in vrachtvolume in 2009 vond in 2010 een sterke groei

35

plaats. In 2011 is er weliswaar groei geweest, maar het groeitempo

30 25

lag flink lager dan in 2010. De groei in 2011 vond voornamelijk in

20

het eerste halfjaar plaats. spoor in 2012 zal toenemen met 2%

10 Tonnen

▶▶ ABN AMRO verwacht dat de omzet van het goederenvervoer over

15

5 0 2001 2002 Nationaal

2003 2004 Internationaal

2005

2006

2007

2008

Maasvlakte II zal voor impuls zorgen goederenvervoer over spoor

2009

2010

2011r

Bron: CBS, ABN AMRO

▶▶ De meeste containers komen Nederland in en gaan Nederland uit via zeevaart. Als we deze modaliteit buiten beschouwing laten, blijkt dat het wegvervoer het grootste marktaandeel binnen het

Binnenvaart

29%

containervervoer heeft. ▶▶ Met 846 ton TEU die via het spoor Nederland inkomt en uitgaat,

Wegvervoer

49%

heeft het goederenvervoer over spoor het kleinste aandeel in inter-

22%

modaal vervoer. Met de komst van Maasvlakte II zal dit aandeel waarschijnlijk vergroten.

Spoorvervoer

Aantal treinen over de Betuweroute gestegen ▶▶ Na een haperende start van de Betuwelijn in 2009 is het aantal

Bron: Keyrail

7.000

treinen de laatste jaren toegenomen. De elektrificatie van de

6.000

havenspoorlijn heeft hier een rol in gespeeld.

5.000

▶▶ De aansluiting van de Betuwelijn op het Duitse net blijft belangrijk

4.000

voor de toekomstige groei van het gebruik.

3.000 2.000 1.000 0

2009-1

2009-2

2009-3

2009-4

2010-1

2010-2

2010-3

CO2-uitstoot bij spoorvervoer het laagst 70

kosten ligt bij het goederenvervoer over het spoor erg laag. Met de

60

ontwikkeling van geluidsarme treinen kunnen de externe kosten

50

nog verder omlaag gebracht worden.

40

▶▶ Het terugbrengen van geluid bij goederentreinen kan daarnaast

67,1

30 x kg per 100 tonkm

Nederland. Deze treinen kunnen namelijk ook ’s nachts rijden.

2011-1

2011-2

Bron: De Ingenieur

▶▶ Niet alleen de CO2-uitstoot, maar ook het totaal aan externe

voor verlichting zorgen op het relatief drukbezette spoornet van

2010-4

20

15,8

10 2,9

3,4

0 Trein

Binnenschip

Vrachtwagen

Vliegtuig

17

18

opslag

Omzet opslagbedrijven in 2011 opnieuw gestegen

Verschil in tarieven tussen oudere en moderne faciliteiten blijft bestaan

Opslagbedrijven in grondstoffen zien groei in 2012

Branchebeschrijving Opslagbedrijven zijn traditioneel ingedeeld in tankopslag, koel- en

hankelijk van de ontwikkelingen in de verschillende deelsegmenten in

vrieshuizen, self-storage, algemene opslag en distributiecentra (dc’s)

Nederland, zoals supermarkten, agrifood en de non-food retail.

voor logistieke dienstverleners. De prestaties van deze branche zijn af-

Trends en ontwikkelingen Na een sterke stijging van de vraag naar logistiek vastgoed in 2010,

een tweedeling, waarbij er een neerwaartse druk op de huurprijzen

was de stijging in 2011 minder sterk. Door het steeds complexer

ontstaat bij oudere en een opwaartse prijsdruk bij de moderne,

worden van vervoersstromen en de wens van leveranciers en

nieuwere faciliteiten. Investeerders zijn na de crisis voorzichtiger

afnemers om efficiënt en effectief met werkkapitaal om te gaan, kent

geworden. Nieuwbouw is daardoor schaars. Tijdens de hoogtijdagen is

de opslagbranche kansen maar ook uitdagingen. De verwachtingen

er namelijk veel geïnvesteerd in opslaglocaties en deze kwamen op de

van de klant nemen toe: flexibiliteit, lagere kosten en snelheid worden

markt op het moment dat de crisis toesloeg en de vervoersstromen

steeds belangrijker. Om deze redenen zijn dan ook voornamelijk de

terugvielen. Dit had een daling van de tarieven als gevolg. Voor de

moderne faciliteiten in trek. Veel oudere faciliteiten kampen nog

opslag van olie speelt de hubfunctie van Rotterdam in de mondiale

steeds met leegstand. Deze faciliteiten, die vaak hogere onderhouds-

oliehandel een grote rol. De verwachte groei van de aanvoer van olie

en energiekosten hebben, worden voor veel logistieke operaties

en gas speelt een belangrijke rol in de nieuwbouw en uitbreiding van

minder geschikt bevonden. De branche heeft hierdoor te maken met

opslagfaciliteiten in deze deelmarkt.

Onze visie De Europese schuldencrisis en onzekerheid bij consumenten hebben

inkopen om strategische voorraden aan te leggen. Op een geheel

er voor gezorgd dat medio 2011 de klad is gekomen in de omzetgroei

ander vlak zijn de groei in internetverkopen en het opzetten van

van de opslagbranche. ABN AMRO verwacht dat deze afvlakking

logistieke knooppunten, zoals de Dryport Emmen Coevorden, trends

doorzet tot medio 2012 om daarna, geholpen door een stuwende

waar de opslagbranche mee te maken krijgt. Om te kunnen profiteren

wereldhandel, weer te groeien. ABN AMRO verwacht per saldo een

van deze trends, moet naar hoogwaardige oplossingen gezocht

groei van de omzet in de opslagbranche in 2012. De tweedeling van de

worden. Om klanten goed te kunnen blijven bedienen moeten de

sector blijft bestaan, waardoor de oudere faciliteiten last blijven

bedrijven inspelen op de wensen van de klant, zoals duurzamere

houden van overcapaciteit en lage tarieven. De vraag naar opslag-

logistieke oplossingen. Compactere opslagfaciliteiten, lager

ruimte voor grondstoffen groeit. ABN AMRO verwacht dat de prijs van

energieverbruik en technologisering van de faciliteiten spelen in op

grondstoffen in 2012 afneemt. Een aantal spelers gaat dan meer

duurzaamheid en leveren ook efficiëntieslagen op.

Kerngegevens

Websites

Aantal bedrijven: 635

www.cbre.com www.ndl.nl www.dtz.nl

Totale beschikbare opslagruimte: ca. 1,8 mln m2 Totale bezette opslagruimte: ca. 800.000 m2

ABN AMRO omzetverwachting 2012: +2%

opslag

Tarieven aangetrokken door daling leegstand ▶▶ De leegstand is in 2011 gedaald, waardoor de tarieven aantrokken.

150

▶▶ Er is een groot verschil in tarifering tussen oudere en meer moder-

140

ne faciliteiten. Bij de oudere faciliteiten bestaat veel overcapaciteit,

130

met lage tarieven tot gevolg. Faciliteiten op A-locaties kunnen

120

meer vragen dan faciliteiten op B-locaties. Daarnaast zijn de tarie-

110 Index (2006=100)

ven afhankelijk van wat er opgeslagen wordt.

Bron: CBS

100 90 80

2007- 1

2008- 1

2009- 1

Resultaat van branche staat onder druk 1.400

stuk gestegen, na de klap in 2009. Voor de komende periode blijft

1.200

het resultaat van bedrijven onder druk staan.

1.000

▶▶ Veel klanten proberen zoveel mogelijk flexibel te blijven. Ze gaan

800 Bedrijfsresultaat (in mln EUR)

waar veel draait om langetermijninvesteringen is dit een uitdaging.

2011- 1

Bron: CBS, ABN AMRO Sector Research

▶▶ Het bedrijfsresultaat van de opslagbranche is in 2010 weer een

daardoor minder snel langetermijncontracten aan. In een branche

2010- 1

Tankopslag Overige opslag

Totaal opslag Koel- en vriesopslag

600 400 200 0 2000

2001

2002

2003

2004

2005

2006

2007

Afname risicoprofiel van investeringen

2008

2009

2010

Bron: CB Richard Ellis

▶▶ De investeringen zijn de afgelopen jaren flink teruggelopen. Veel

800

investeerders zijn voorzichtiger geworden, doordat men zekerheid

700

wil hebben over de opname van een nieuwe faciliteit. Het risico-

600

profiel van de investeringen die wel worden gedaan is daarmee

500

afgenomen.

400 300

x 1 mln EUR

200 100 0 2001

2002

2003

2004

2005

2006

2007

Overslag Rotterdamse haven weer op niveau ▶▶ Net als de hele logistieke sector is ook de opslagbranche afhankelijk van de goederenstromen die de haven van Rotterdam in- en uitgaan. De overslag van de Rotterdamse haven was na een daling in 2009, na een jaar alweer op pre-crisisniveau. Voor 2012 wordt verwacht dat de overslag stabiliseert.

2008

2009

2010

Bron: Port of Rotterdam

250.000

200.000

150.000

100.000

overslag stabiel blijven.

In duizend Mt

▶▶ In 2011 kende de overslag een stabilisatie. Ook in 2012 zal de 50.000

0 2005

2006

Massagoed droog

2007 Massagoed nat

2008

2009 Containers

2010 Stukgoed

2011

19

20

leeswijzer

Deze leeswijzer geeft u inzicht in de opbouw van de brancheanalyses en geeft bovendien een verklaring van enkele veel gebruikte termen.

De tweede pagina van de brancheanalyse

De brancheanalyses bestaan uit twee volledige pagina’s. Op de

Op de tweede pagina van de brancheanalyse staan vier

eerste pagina staan achtereenvolgens de volgende onderdelen:

verschillende figuren. In de balk boven de figuren staat de titel van de figuur in het betreffende blok, inclusief een bronvermelding. In

De eerste pagina van de brancheanalyse

veel gevallen heeft ABN AMRO Sector Research eigen bewerkingen en ramingen gemaakt met behulp van de gegevens van de genoemde dataleverancier. Indien een dergelijke bewerking heeft plaatsgevonden, dan staat dit vermeld in de balk.

▶▶ Drie bullets

De figuren op pagina 2 hebben betrekking op economische

De drie bullets bovenaan de pagina geven de kern van de analyse

ontwikkelingen. Onderwerpen die hier onder andere kunnen

weer. In drie korte zinnen wordt een kernachtige samenvatting

worden behandeld zijn: omzetontwikkeling, kostenontwikkeling,

van de brancheanalyse weergegeven.

exploitatiebeeld, exportontwikkeling, aantal bedrijven, werkgelegenheid, marktaandelen, en dergelijke.

▶▶ Het blok ‘Branchebeschrijving’ Het blok ‘Branchebeschrijving’ geeft een beknopte omschrijving en definitie van de branche. De belangrijkste karakteristieken van de branche worden hierin beschreven.

Waar staan de letters ‘r’ en ‘v’ voor in de figuren?

▶▶ Het blok ‘Trends en ontwikkelingen’

In de figuren treft u regelmatig een letter ‘r’ of ‘v’ achter het

Het blok ‘Trends en ontwikkelingen’ gaat in op de huidige

jaartal aan. In deze gevallen staat de ‘r’ voor een raming (op basis

ontwikkelingen in de branche. De tijdspanne van dit blok ligt in

van beschikbare gegevens t/m bijvoorbeeld november 2011 is een

veel gevallen tussen maart 2011 en maart 2012. In dit blok wordt

inschatting gemaakt voor de rest van het jaar). De ‘v’ staat voor

in sommige gevallen ook enkele jaren teruggekeken om de

voorspelling en betreft de verwachting van de betreffende sector

huidige ontwikkelingen en trends beter te kunnen begrijpen.

econoom van ABN AMRO Sector Research.

▶▶ Het blok ‘Onze visie’ Het blok ‘Onze visie’ geeft de visie over de branche weer van de sector economen van ABN AMRO Sector Research. De analyse heeft betrekking op het huidige jaar (2012) en in sommige gevallen het komende jaar (2013). ▶▶ Het blok ‘Kerngegevens’ Het blok ‘Kerngegevens’ geeft een overzicht van de meest relevante (economische) indicatoren die kenmerkend zijn voor de branche. De gegevens hebben betrekking op 2011, tenzij anders vermeld. Bij het zoeken naar de gegevens voor dit blok is gebruik gemaakt van een veelheid van bronnen. Er is vooral gebruik gemaakt van de gegevens van het CBS, maar tevens zijn andere bronnen geraadpleegd, zoals brancheorganisaties, onderzoek- en adviesbureaus, kranten, tijdschriften, internet en overheidsinstanties (waaronder product- en bedrijfschappen, ministeries).

leeswijzer

Veel gebruikte termen, inclusief definities Tot slot van deze leeswijzer een opsomming van enkele veel gebruikte termen in deze publicatie, inclusief de definitie volgens ABN AMRO. ▶▶ Definitie ZZP ZZP staat voor ‘Zelfstandigen Zonder Personeel’. Ondernemers die geen personeel in dienst hebben. Het begrip verwijst ook naar de term ‘freelancer’. ▶▶ Definitie MKB MKB staat voor Midden- en KleinBedrijf. In deze publicatie hanteren we als definitie voor MKB de volgende veel gebruikte tabel: Categorie onderneming

Werknemers

Jaaromzet

of jaarlijks

balanstotaal middelgroot

< 250

≤ € 50 mln.

≤ € 43 mln.

klein

< 50

≤ € 10 mln.

≤ € 10 mln.

micro

< 10

≤ € 2 mln.

≤ € 2 mln.

▶▶ Definitie FTE FTE staat voor ‘full-time-equivalent’. Eén fte staat voor een volledige werkweek van 38 uur. ▶▶ Definitie BBP Bruto Binnenlands Product is de totale waarde van alle in een land geproduceerde goederen en diensten in een bepaalde periode.

21

22

colofon

De Visie Op Transport en Logistiek is een uitgave van ABN AMRO. Het rapport is geschreven door ABN AMRO Sector Research op verzoek van ABN AMRO Sector Advisory.

Disclaimer De in deze publicatie neergelegde opvattingen zijn gebaseerd op door ABN AMRO betrouwbaar geachte gegevens en informatie, die op zorgvuldige wijze in onze analyses en prognoses zijn verwerkt. Noch ABN AMRO, noch functionarissen van de bank kunnen aansprakelijk

Sectoranalyse Nadia Menkveld (nadia.menkveld@nl.abnamro.com) Senior Sector Econoom ABN AMRO Sector Research

worden gesteld voor in deze publicatie eventueel aanwezige onjuistheden. De weergegeven opvattingen en prognoses houden niet meer in dan onze eigen visie en kunnen zonder nadere aankondiging worden gewijzigd. Š ABN AMRO, mei 2012

Macro economische analyse Nico Klene (nico.klene@nl.abnamro.com) Senior Econoom ABN AMRO Economisch Bureau

Interview Joep Auwerda Journalist/tekstschrijver

Fotografie interview Ron Offermans

Commercieel contact Bart Banning (020-3436487) Sector Banker Transport en Logistiek ABN AMRO Sector Advisory

Distributie Website: www.abnamro.nl/transportenlogistiek Telefoon: 0900-0024 (lE 0,10 per minuut)

Deze publicatie is alleen bedoeld voor eigen gebruik. Het gebruik van tekstdelen en/of cijfers is toegestaan mits de bron duidelijk wordt vermeld. Verveelvoudiging en/of openbaarmaking van deze publicatie is niet toegestaan, behalve indien hiervoor schriftelijk toestemming is gekregen van ABN AMRO. Teksten zijn afgesloten op 27 april 2012.

AA 6593 D Š 05-12

0900 - 0024 (E 0,10 per minuut) abnamro.nl/sectoren