Jaarverslag 2018
2018, topjaar volle agenda met evenementen resulteert in hoogste bedrijfsresultaat ooit
Strategie 2022 vastgesteld focus: versterken van core-business en balans maatschappelijke kosten/baten
Visie 2030
plannen gepresenteerd voor verstedelijking convention centre en verbetering logistiek
Amsterdam Drone Week
nieuw eigen evenement gelanceerd
Noord/Zuidlijn nieuwe Amsterdamse metrolijn reduceert afstand stadscentrum tot enkele minuten
Foto op de cover: AIDS conference 2018, juli 2018
Disclaimer: indien in dit jaarverslag wordt gesproken over ‘RAI Amsterdam', ‘wij’, ‘de onderneming’ of vergelijkbare aanduidingen, dan wordt daarmee RAI Holding B.V. bedoeld zoals toegelicht in paragraaf ’Corporate governance‘. Onderdelen van dit jaarverslag bevatten vooruitzichten op de toekomst. Deze onderdelen kunnen – zonder beperking – verwachtingen bevatten over toekomstige gerealiseerde en ongerealiseerde resultaten, rendementen, uitkeringen, overheidsmaatregelen, de invloed van andere regulerende maatregelen op de activiteiten van RAI Amsterdam, dochterondernemingen en macro-economische trends en de prestaties van RAI Amsterdam daarin. Dergelijke uitspraken worden voorafgegaan door, gevolgd door of bevatten woorden als ‘gelooft’, ‘verwacht’, ‘prognosticeert’, ‘meent’, ‘anticipeert’ of vergelijkbare uitdrukkingen. Deze toekomstgerichte uitspraken zijn gebaseerd op de huidige aannames over toekomstige activiteiten en zijn onderhevig aan bekende en onbekende factoren en andere onzekerheden waarvan vele buiten de invloedssfeer van RAI Amsterdam, waardoor toekomstige, feitelijke resultaten materieel kunnen afwijken van deze verwachtingen.
Met het oog op Titel 9, Boek 2 BW maakt de in de hoofdstukken ‘In Vogelvlucht' 'Governance en Risicomanagement', ’Over onze verslaggeving’ en 'Bijlagen' weergegeven informatie onderdeel uit van het hoofdstuk ‘Verslag van de directie’. Om presentatieredenen wordt deze informatie niet in dit hoofdstuk herhaald.
Inhoudsopgave . . . . . . . 1. In vogelvlucht
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
. 4.
.
.
.
.
.
. . . Profiel
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
. 5.
.
.
.
.
.
. . . . . Kerncijfers
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.11.
.
.
.
.
.
. . . . . Voorwoord
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.14.
.
.
.
.
.
. . . . . . . Overzicht 2018
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.16.
.
.
.
.
.
. . . . . . . . . . . . . Wereldstad op menselijk formaat
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.20.
.
.
.
.
.
. . . . . . . . Welkom bij de RAI!
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.22.
.
.
.
.
.
. . . . . . . . . . . . Samenstelling RvC en directie
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.26.
.
.
.
.
.
. . . . . . . . . . . 2. Verslag van de directie . . . . . . Evenementen
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
. 28.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.29.
.
.
.
.
.
. . . . . . . Dienstverlening
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.41.
.
.
.
.
.
. . . . . Faciliteiten
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.49.
.
.
.
.
.
. . . . Strategie
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.66.
.
.
.
.
.
. . . . . . . . . . Personeel en organisatie
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.72.
.
.
.
.
.
. . . . . . Vooruitzichten
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.80.
.
.
.
.
.
. . . . . . . . . . . . . . . 3. Governance en risicomanagement
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
. 82.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
. . . . . . . . . Corporate governance
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.83.
.
.
.
.
.
. . . . . . . . Risicomanagement
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.88.
.
.
.
.
.
. . . . . . . . . . . . . . . . . . 4. Bericht van de Raad van Commissarissen
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
. 94.
.
.
.
.
.
. . . . . . . 2018, een topjaar
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.95.
.
.
.
.
.
. . . . . . . . Verslag over 2018
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.96.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
. 104 . .
.
.
.
.
.
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1.1. Geconsolideerde balans (v贸贸r voorstel resultaatbestemming)
.
.
.
.
.
.
. 105 . .
.
.
.
.
.
. . . . . . . . . . . . . . . . . . 2.1. Geconsolideerde winst- en verliesrekening
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
. 107 . .
.
.
.
.
.
. . . . . . . . . . . . . . . 3.1. Geconsolideerd kasstroomoverzicht
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
. 108 . .
.
.
.
.
.
. . . . . . . . . . . . . . . . . . Geconsolideerd overzicht van het totaalresultaat
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
. 109 . .
.
.
.
.
.
. . . . . . . . . Algemene toelichting
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
. 110 . .
.
.
.
.
.
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Toelichting op de geconsolideerde balans per 31 december 2018
.
.
.
.
.
.
. 116 . .
.
.
.
.
.
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Toelichting op de geconsolideerde winst- en verliesrekening 2018
.
.
.
.
.
.
. 123 . .
.
.
.
.
.
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4.1. Enkelvoudige balans (v贸贸r voorstel resultaatbestemming)
.
.
.
.
.
.
.
. 127 . .
.
.
.
.
.
. . . . . . . . . . . . . . . . 5.1. Enkelvoudige winst- en verliesrekening
.
.
.
.
.
.
.
.
. 128 . .
.
.
.
.
.
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Toelichting op de enkelvoudige balans per 31 december 2018
.
.
.
.
.
.
.
. 129 . .
.
.
.
.
.
. . . . . . . . . . . . Voorstel resultaatbestemming
. . . . . . . 5. Jaarrekening
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
. 132 . .
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
. 134 . .
.
.
.
.
.
. . . . . . . . . . . . . . . Resultaatbestemming volgens statuten
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
. 135 . .
.
.
.
.
.
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . Controleverklaring van de onafhankelijke accountant
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
. 136 . .
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
. 140 . .
.
.
.
.
.
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . Stakeholderdialoog, materialiteit en verslaglegging
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
. 141 . .
.
.
.
.
.
. . . . . GRI-tabel
. . . . . . . . . 6. Overige gegevens
.
.
. . . . . . . . . . . 7. Over onze verslaggeving
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
. 143 . .
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
. 148 . .
.
.
.
.
.
. . . . . . . . . . . . . . . . . . Personalia management en Ondernemingsraad
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
. 149 . .
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
. 150 . .
.
.
.
.
.
. . . . . 8. Bijlage
. . . . . 9. Colofon
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
#01
In vogelvlucht
4
Profiel
BEURS- EN CONGRESORGANISATIE
RAI Amsterdam is een internationale beurs- en congresorganisatie. In het RAI Amsterdam Convention Centre, aan het Europaplein in Amsterdam, ontvangen we jaarlijks zo’n 1,6 miljoen bezoekers (dit aantal fluctueert over de jaren). Zij bezoeken publieks- of vakbeurzen, congressen, voorstellingen of andere evenementen. RAI Amsterdam verhuurt haar locatie en faciliteiten aan organisers: de eigenaren/organisatoren van evenementen. De RAI faciliteert voor hen het evenement. Daarnaast heeft RAI Amsterdam een eigen portfolio aan evenementen ontwikkeld. Deze publieks- en vakbeurzen en congressen organiseert de RAI ook zelf; in het Amsterdam Convention Centre, maar ook in andere beurs- en congresgebouwen in het buitenland.
Evenementen In het RAI Amsterdam Convention Centre De afgelopen decennia is met name het portfolio aan internationale evenementen stevig gegroeid. Belangrijke, sectorspecifieke vakbeurzen en -congressen werden groter en internationaler. Zij zien de voordelen van Amsterdam als locatie voor een kort meerdaags verblijf. Momenteel zijn het grotendeels deze internationale evenementen die in de RAI plaatsvinden. Internationale evenementen zullen de komende jaren ook de motor zijn voor duurzame groei. > Verslag van de directie > Evenementen 2018
Money 20/20
5
Eigen evenementen in binnen- en buitenland De RAI heeft een portfolio met eigen evenementen die door onszelf in het RAI Amsterdam Convention Centre en/of elders -buiten Europa in andere congresgebouwen- worden georganiseerd. Onze sectoren (respectievelijk beurstitels) zijn: professionele schoonmaak (INTERCLEAN), remanufacturing (ReMaTec), verkeerstechnologie (Intertraffic), de maritieme sector (METSTRADE, Superyacht en IBEX), watertechnologie (Aquatech), tuinbouw (GreenTech) en Unmanned Aerial Systems/Urban Air Mobility (het nieuwe Amsterdam Drone Week). Ook heeft de RAI eigen nationale evenementen. De meeste titels zijn publieksevenementen, zoals de Huishoudbeurs, de Negenmaandenbeurs en de Hiswa. Daarnaast zijn er vakbeurzen zoals de Horecava, een vakbeurs voor de Nederlandse horecasector. Alles bij elkaar bezit de RAI een mooi gespreid portfolio aan eigen titels. De evenementen in Amsterdam zorgen voor omzet in het convention centre. De evenementen in het buitenland zorgen voor bescherming van ons marktaandeel. > Verslag van de directie > Evenementen 2018
Stimuleren economie, complementair aan de stad
In Amsterdam en in de regio stimuleert de RAI de economie. Hotels, restaurants, musea,
vervoerders, toeleveranciers en de luchthaven profiteren van de exposanten en bezoekers die de stad aandoen vanwege (veelal internationale) beurzen, congressen en evenementen. Zakelijke bezoekers met een kort, meerdaags verblijf zijn ook goed voor stad en regio. Door hun verblijf overdag op beurs of congres borgen zij dat onze stad in balans blijft, terwijl zij als gevolg van hun verblijf bijdragen aan onze lokale economie. > Verslag van de directie > regionale impact
MVO is verankerd in ons denken en handelen Maatschappelijk verantwoord ondernemen (MVO) vormt een integraal onderdeel van de strategie van RAI Amsterdam. MVO is zelfs ingebed in onze missie: de RAI wil de duurzame ontwikkeling van mensen, markten en onze maatschappij stimuleren. Daarbij handelen we met aandacht voor onze ecologische en sociale omgeving. We werken continu aan het verduurzamen van onze bedrijfsprocessen en werken waar mogelijk met lokale leveranciers. We helpen organisatoren hun evenement duurzaam en verantwoord te organiseren. Op eigen evenementen stimuleren we duurzame innovaties en dragen zo bij aan de vernieuwing en verduurzaming in diverse sectoren. > Verslag van de directie > Strategie
6
Onze kracht De stad Amsterdam: een compacte metropool Amsterdam is een wereldstad op menselijk formaat. De grachten, de rijke historie, de musea en theaters, de gezellige terrasjes... De vrijheid die Amsterdam biedt en de tolerante mentaliteit van ‘leven en laten leven’ is uniek. Het is de combinatie die Amsterdam wereldwijde aantrekkingskracht geeft. > In vogelvlucht > Wereldstad op menselijk formaat
Onze medewerkers: een warm welkom bij de RAI RAI-medewerkers zijn trots dat zij door hun jarenlange ervaring en expertise een breed scala aan services en diensten kunnen bieden die een gastvrije ontvangst garanderen. Het is de professionaliteit van medewerkers die er voor zorgt dat de meest uiteenlopende wensen naar tevredenheid kunnen worden vervuld.
Bij RAI Amsterdam werken 423 medewerkers (392 FTE). De vaste groep flexibel inzetbare krachten bestaat uit zo'n 300 terugkerende flexkrachten. RAI Amsterdam zet op jaarbasis in totaal zo'n 4.200 flexkrachten in. Het geeft energie om in teamverband evenementen neer te zetten en tussendoor snel te schakelen in de voorbereiding naar het volgende evenement. Dit maakt werken bij RAI uitdagend en iedere dag anders. > Verslag van de directie > Personeel en organisatie
Multifunctioneel gebouwencomplex: centraal gelegen, innovatief en duurzaam Het RAI Amsterdam Convention Centre is een innovatief gebouwencomplex. We zijn continu gericht op verdere verduurzaming van de gebouwen en de evenementen die er plaatsvinden. In het convention centre worden jaarlijks gemiddeld ruim 400 evenementen georganiseerd.
De kracht van het RAI Amsterdam Convention Centre is de multifunctionaliteit van het gebouw waardoor snel en flexibel kan worden gewisseld tussen de meest uiteenlopende combinaties van gebruik.
Het convention centre is gelegen aan de rand van de binnenstad, direct aan de ring A10, het treinen metrostation Amsterdam RAI en het metrostation Europaplein. In zo'n 10 minuten reistijd staan bezoekers niet alleen in de centrale hal op luchthaven Schiphol, maar ook midden in het centrum van de hoofdstad. > Verslag van de directie > Faciliteiten
7
Onze aandeelhouders De houdstermaatschappij binnen RAI Amsterdam is RAI Holding B.V. Deze heeft twee aandeelhouders: RAI Vereniging en Gemeente Amsterdam.
RAI Vereniging houdt 75 procent van de aandelen. RAI Vereniging is een branchevereniging en behartigt de belangen van 700 fabrikanten en importeurs van personenauto’s en vrachtauto's, aanhangwagens en opleggers, carrosserieën en speciale voertuigen, motorfietsen en scooters, brom- en snorfietsen en fietsen. Ook de leveranciers van onderdelen en van garage-uitrusting zijn bij RAI Vereniging aangesloten. De betrokkenheid van RAI Vereniging bij RAI Amsterdam voert ver terug in de tijd. De rijwielindustrie startte in 1893 met het organiseren van een jaarlijkse beurs in Amsterdam. Enkele jaren, nadat ook de auto-industrie deelnam, ontstond de naam RAI, naar ‘Rijwiel en Automobiel Industrie’.
De overige 25 procent van de aandelen is in handen van de Gemeente Amsterdam. De deelname van de Gemeente Amsterdam dateert van 1956 en heeft een economische achtergrond. In 2016 heeft de Gemeente Amsterdam besloten te starten met een proces tot verkoop van het gemeentelijk belang.
8
9
Kerncijfers 399
in Amsterdam
ganisers Or
8,2
E
Klanttevredenheid
osanten xp
zoekers Be
7,5
7,8
405
6
evenementen
in buitenland
18
voorstellingen
281
35
71
overige evenementen
nationale internationale evenementen evenementen
1,7 mln
in Amsterdam
109.000
in het buitenland
1,8 mln
65%
bezoekers
383
werknemers
buitenlandse exposanten
groene elektriciteit
ewerker ed
€
omzet
€
15,5 mln / 10,2%
s
M
(FTE)
152,3 mln
bedrijfsresultaat
81% ˜°˛˙
Energie stadsverwarming gas ˙˜ˆ
˛°ˆ
˜°˛˝
˜°˛˙
98,2 mln
groepsvermogen
210,8 mln balanstotaal
46,6%
stadsverwarming
solvabiliteit
10
Kerncijfers Kwaliteit
Klanttevredenheid Score (van 1 tot 10) voor tevredenheid over het RAI Amsterdam Convention Centre
2018
2017
2016
2015
2014
Organisers (evenementen door derden)
8,2
8,1
8,2
7,7
7,8
Exposanten (eigen evenementen)
7,5
7,3
7,8
7,5
7,6
Bezoekers (eigen evenementen)
7,8
7,5
7,8
7,3
7,6
Medewerkertevredenheid Percentage met de scores 4 ('eens') en 5 ('zeer eens') op een vijfpuntsschaal voor algehele tevredenheid. Tweejaarlijks onderzoek.
2018
2017
2016
2015
81%
-
91%
-
nb
Medewerkertevredenheid
2014
Kwantiteit
Bezoekers Aantallen x 1.000
2018
2017
2016
2015
Internationale evenementen
616
372
330
471
451
Nationale evenementen
725
734
1.048
672
652
21
37
40
62
80
353
281
327
313
198 1.381
Voorstellingen Overige evenementen Totaal in Amsterdam
2014
1.715
1.425
1.745
1.518
Elders in Nederland
‑
-
7
-
-
Elders in Buitenland
109
96
83
64
67
Totaal buiten Amsterdam
109
96
90
64
67
1.824
1.520
1.835
1.582
1.448
2018
2017
2016
2015
2014
20.769
17.786
18.464
15.816
18.649
65%
63%
63%
60%
63%
Totaal
Exposanten Aantal
Exposanten Waarvan uit buitenland
11
Organisatoren Aantal
2018
Externe organisatoren RAI Amsterdam Totaal
2017
2016
2015
2014
387
421
458
434
521
18
22
19
24
23
405
443
477
458
544
2018
2017
2016
2015
2014
Evenementen Aantallen
Internationale evenementen
65
64
52
41
54
Nationale evenementen
35
29
34
43
43
Voorstellingen
18
48
35
39
55
Overige evenementen
281
293
350
325
383
Totaal in Amsterdam
399
434
471
448
535
Elders in Nederland
‑
-
-
1
1
Elders in buitenland
6
9
6
9
8
Totaal buiten Amsterdam
6
9
6
10
9
405
443
477
458
544
2018
2017
2016
2015
2014
Totaal
Personeel In dienst bij groep, gemiddeld
383
376
371
375
384
100%
100%
100%
100%
100%
2018
2017
2016
2015
2014
75.085
69.572
68.110
67.961
61.416
6.613
3.034
6.645
43.475
58.557
57.395
61.452
47.990
20.546
12.442
‑
-
-
-
308
139.093
134.058
122.745
131.983
132.722
1.697
1.482
1.665
1.491
1.409
Ingekocht percentage groene elektriciteit
100%
100%
100%
100%
100%
CO2-uitstoot RAI Amsterdam (ton)
2.128
2.043
nb
5.929
6.345
64.631
62.336
55.765
66.084
50.253
Medewerkers, FTE Waarvan in Nederland
Natuurlijke bronnen Energie: verbruikt en opgewekt. CO2-uitstoot: betreft scope 1 en 2.
Elektraverbruik (GJ) Gasverbruik (GJ) Stadsverwarming (GJ) Energieverbruik uit warmtekrachtkoppeling (GJ) Totaal energieverbruik (GJ) Waarvan opgewekt uit eigen zonnepanelen (GJ)
Waterverbruik (m3)
12
Financieel
Omzet en resultaat x â‚Ź 1 miljoen
2018
2017
2016
2015
Accommodatieverhuur
29,5
23,8
19,8
18,1
22,3
Beurzen en evenementen
39,9
29,1
50,2
56,9
47,5
Catering
20,9
18,0
14,5
15,5
15,1
Hotelcommissies
3,4
2,8
2,6
3,3
3,4
Parkeren
6,5
5,7
5,0
5,9
4,5
Facility services
19,6
17,1
26,1
24,3
24,8
Inrichting
17,8
12,9
Gebouwgebonden verhuur
11,2
10,4
3,5
2,4
2,0
2,1
2,1
152,3
122,2
120,2
126,2
119,7
Uitbesteed werk
60,7
46,0
47,1
58,6
45,4
Lonen en salarissen, incl. sociale en pensioenlasten
32,2
29,8
29,0
27,8
29,2
Afschrijvingen
14,9
14,5
15,0
13,8
14,3
Overige bedrijfskosten
29,0
22,3
19,7
17,0
17,2
136,8
112,6
110,8
117,2
106,1
30,4
24,0
24,4
22,7
28,0
Overige Omzet
Bedrijfskosten EBITDA Bedrijfsresultaat Als % omzet Nettoresultaat
2014
15,5
9,6
9,4
8,9
13,7
10,2%
7,9%
7,9%
7,1%
11,4%
9,9
5,3
5,0
4,2
9,3
*De cijfers 2017 zijn aangepast ten opzichte van eerdere publicatie. Zie hiervoor de toelichting in de geconsolideerde jaarrekening
Balans Groepsvermogen en balanstotaal x â‚Ź 1 miljoen
2018
2017
2016
2015
2014
Groepsvermogen
98,2
90,4
87,9
86,7
84,7
Balanstotaal
210,8
208,3
205,9
201,8
198,0
Solvabiliteit
46,6%
43,4%
42,7%
43,0%
42,8%
13
Voorwoord
welkom bij de RAI!
Dank voor uw belangstelling in onze onderneming en jaarresultaten. In onze terugblik nemen we u graag mee naar 2018, een absoluut topjaar voor onze organisatie.
beste bedrijfsresultaat in
Bottom line heeft de RAI in 2018 het beste resultaat in zijn bestaan behaald. Het bedrijfsresultaat
historie
bedroeg â‚Ź 15,5 miljoen op een omzet van meer dan â‚Ź 150 miljoen. Meer dan 1,8 miljoen mensen bezochten ons convention centre of onze buitenlandse evenementen. De klanttevredenheid steeg, ondanks het drukke jaar, nog iets uit boven het niveau van 2017. Van de medewerkers is 81% (zeer) tevreden. Helaas is dit aandeel gedaald ten opzichte van twee jaar eerder, toen het nog 91% bedroeg. De structuurwijziging in onze organisatie en de drukte in 2018 eisen hier hun tol. Wij zien dit als een belangrijk aandachtspunt en gaan hiermee in 2019 aan de slag.
groot en klein, mondiaal en lokaal
65 internationale en 35 nationale evenementen mochten we verwelkomen. Van convention centrevullende tot kleinere evenementen. Beurzen, congressen, feesten, vergaderingen, theatervoorstellingen... alle soorten en maten kwamen voor in onze goed gevulde jaarkalender.
eigen titels succesvol
Onze eigen evenementen Interclean, Intertraffic en METSTRADE waren, net als de meeste andere eigen titels, wederom een succes. In het buitenland organiseerden wij onder andere Aquatech China, waar we 80.000 bezoekers mochten verwelkomen.
Nieuw in de RAI
Nieuwe evenementen waren er ook. Zo openden we de deuren voor AIDS2018, de 22ste editie van het grootste congres ter wereld op het gebied van gezondheid. Ook mochten we Money20/20 verwelkomen, de Europese editie van een event dat zich richt op betalingsverkeer, fintech en financiĂŤle dienstverlening. En lanceerden we zelf de Amsterdam Drone Week, samen met de Europese luchtvaartorganisatie EASA. Door de komst van deze titel heeft Amsterdam zich als Drone City kunnen profileren.
ISE naar groter convention centre
Het succes van al dit goede nieuws heeft ook zijn keerzijde: in 2018 heeft ISE bekend gemaakt dat zij -ondanks hun grote tevredenheid- met ingang van editie 2021 gaan uitwijken naar een grotere locatie. Het evenement wil kansen benutten om verder te groeien en is hierdoor helaas niet meer in de RAI te plaatsen.
tragisch ongeval
In oktober is een 23-jarige collega van een van onze partners, tijdens de afbouw van een evenement, als gevolg van een val overleden. Dit incident heeft ons allen diep geraakt.
14
strategie: versterken core business en maatschappelijke balans
In 2017 en 2018 hebben medewerkers en management de strategie herijkt. Deze is nu vastgesteld tot en met 2022. De hoofdpunten in onze aanpak zijn het versterken van de core business en het creĂŤren van een optimale balans tussen maatschappelijke kosten en baten. Belangrijke pijlers in de strategie zijn de ontwikkeling van een sterk portfolio met evenementen, het optimaal benutten van data & digitalisering en het realiseren van een multifunctionele gebiedsontwikkeling. Dat zal bijdragen aan innovatieve oplossingen voor klanten en het moderniseren en verduurzamen van onze gebouwen en infrastructuur. Een verdere pijler is het versterken van onze lerende organisatie.
verdere verbetering veiligheid
Er is veel tijd geĂŻnvesteerd in het verder verbeteren van de safety & security, door zowel diverse afdelingen van de RAI alsook de Omgevingsdienst Noordzeekanaalgebied en de Brandweer Amsterdam-Amstelland. Wij hebben goede stappen gezet en gaan hier in 2019 mee verder.
de RAI en de stad, een geslaagde combinatie
Als we het oordeel van onze klanten beluisteren en de bezoekersaantallen beschouwen, dan is onze propositie in het verslagjaar wederom bewezen. De stad Amsterdam, de centrale, binnenstedelijke ligging van het RAI Amsterdam Convention Centre en onze goede reputatie op het gebied van gastvrijheid zorgden ook in 2018 voor een aangenaam en zakelijk succesvol verblijf.
rentmeesterschap voor de stad
Onze kracht danken we in belangrijke mate aan onze stad. Voor onze bezoekers zijn wij de stad: onze hostesses en hosts ontvangen bezoekers in maar ook namens Amsterdam. Met vele andere ondernemers werken we hierin samen, dag in dag uit. Samen maken we ook keuzes die impact hebben op de stad. Ook voor deze consequenties voelen wij ons verantwoordelijk; van het rentmeesterschap voor de stad zijn wij ons zeer bewust.
maatschappelijke waarde
Het is dan ook begrijpelijk dat de RAI naast economische waarde ook maatschappelijke waarde wil creĂŤren. Voor onze leveranciers en partners, voor onze omwonenden en voor de regio Amsterdam. En voor de wereld, in bepaalde duurzame ontwikkelingsdoelen. Hieraan dragen we bij door duurzame innovatie te stimuleren, overal waar enigszins mogelijk.
vastgoedontwikkelingen: verbeteren integratie en infrastructuur
duurzame groei en ontwikkeling
Onze ruimtelijke visie RAI 2030, waar we in het verslagjaar hard aan hebben gewerkt, geeft onze maatschappelijke ambitie goed weer. Het plan zorgt nadrukkelijk voor een betere integratie van het RAI-complex in de omgeving en verbetert onze infrastructuur.
We zijn trots op deze toekomstvisie, niet in de laatste plaats omdat deze ons helpt ons verhaal te vertellen. Het maakt concreet waar het ons echt om gaat, in al zijn facetten: een onlosmakelijke rol vervullen voor de stad en bijdragen aan de duurzame groei en ontwikkeling van mensen, markten en onze omgeving.
Amsterdam, 26 maart 2019
RAI Holding B.V., Paul Riemens, CEO Maurits van der Sluis, COO
15
Kernpunten Horecava
Events
Maar liefst driekwart van de bezoekers gaf aan Horecava vernieuwender te vinden
Galadiner Michelin 3 sterren
TERUG Musical Awards Gala na 15 jaar weer terug in het RAI Theater
Convention centre
Aquatech China Bezoekersaantal overstijgt Amsterdamse editie
NIEUW RAI Event Amsterdakpean Aviation Safety
Lancering It’s UP, by Intertraffic, startup
Beacons en Way finding
Eerste Event Industry Hackathon
16
De 22ste editie van het grootste congres ter wereld op het gebied van gezondheid
Amsterdams Sportgala
Amsterdams Winterparadijs
Grootste aaneengesloten, tijdelijke paviljoen van Nederland op voorterrein RAI
Bemoedigende eerste resultaten
AIDS2018
Workshop ‘Anatomy of the Waste Bin’ tijdens Interclean Bezoekers ontleden afvalstroom
50 internationale hackers innoveren evenementenbranche
RAI publiceert Insights Customer Journey voor exposanten
Visie,2030 gepresenteerd
Innovation
Bouw hotel vordert, eerste ruimtes ingericht
Verdere verbetering veiligheid in samenwerking met Omgevingsdienst en brandweer
Forum Complex vernieuwd, incl. E-zalen
Inbreiding / verdichting vergroot oppervlak RAI, verbetering logistiek en verblijfsklimaat, ontwikkeling nieuw stadsdeel
ISE maakt bekend RAI na 2020 te verlaten Jaren van succesvolle groei maken event nu te groot voor locatie RAI Amsterdam
Cateringpunten HAL1 vernieuwd
Parkfoyer vernieuwd
Noodlottig ongeval tijdens afbouw
Nieuwe trappen verbeteren bezoekersstroom bij entree C
Voorbereiding verbouwing HAL5
17
Strategie, financieel & IT
Nieuwe managementrapportage, in aansluiting bij nieuw organisatiemodel
Strategie 2019-2022 voortzetting van herijkte strategie
Organisatie en medewerkers
Inrichting nieuwe CRM-kernsystemen
Klanttevredenheid blijft op peil, ondanks druk jaar
Medewerkerstevredenheid, gedaald, aandachtspunt
Verzuim 0,7% gestegen maar nog steeds laag
Evaluatie Eventproces
Cultuur & structuurprogramma We Are ON
Ruim 200 verbeterpunten geïdentifi eerd, lerende organisatie
18
Naar volgende fase: overdracht naar organisatie
Virtual reality en augmented reality helpen eventontwikkeling en sales
Beste bedrijfsresultaat in bestaansgeschiedenis: €15,5 mln (omzet €152,3 mln)
Korte zomer wegens drukke event-agenda Onderhoud dit jaar ‘tussen de bedrijven door’
Aanpassing Safety & Security organisatie En start complianceofficer
Stad en omgeving
Nog dichter bij het centrum, door de Noord/Zuidlijn
Green Business Club Zuidas ondertekent Green Deal Zero Emission Stadslogistiek
RAI start sponsoring Apollo basketbalteam
Eigen RAIbufferterrein Westpoort geopend, vrachtverkeer op afroep naar RAI
Inzamelingsactie voedselbank Amsterdam Zuid
19
Deelname WeMakeTheCity Ontwikkeling van de stad
Logistieke proef verkeersstromen tijdens METS-trade ontlast omgeving
Uitsluitend duurzame taxi’s op dag van de Duurzaamheid Vanaf nu: fast lane geeft bij alle grote events voorrang aan duurzame taxi’s
Stof van kleding keukenpersoneel gemaakt voor hergebruik
Wereldstad op menselijk formaat ‌ in Amsterdam
Historisch centrum uitnodigend voor internationale bezoekers
De Nederlandse hoofdstad is beroemd om zijn unieke grachten. De 17e-eeuwse grachtengordel is in 2010 opgenomen in de UNESCO-Werelderfgoedlijst. De vrije cultuur en open sfeer van Amsterdam zijn uitnodigend voor internationale bezoekers.
Amsterdam Centrum
Compacte stad, alles dichtbij afstand van het beursgebouw tot het hart van centrum slechts vier kilometer
Een belangrijk voordeel voor internationale bezoekers is dat de stad veel compacter is dan andere Europese steden. Met slechts vier kilometer is de afstand van het beursgebouw tot het hart van het centrum zeer gering waardoor bezoekers hun zakelijke reis efficiĂŤnt kunnen combineren met een aangenaam, binnenstedelijk verblijf.
de Noord/Zuidlijn voert reizigers in minder dan 10 minuten met de metro van de RAI naar het centrum
20
‌ naar Amsterdam Vanuit mondiaal perspectief is het RAI Amsterdam Convention Centre zeer goed bereikbaar.
Meer dan 320 rechtstreekse vluchten knooppunt van vervoersnetwerken
Amsterdam Schiphol Airport staat bekend om zijn kwaliteit en goede bereikbaarheid. Met rechtstreekse bestemmingen die door meer dan honderd luchtvaartmaatschappijen worden aangevlogen, vormt Schiphol een knooppunt van vervoersnetwerken. Schiphol biedt bijna 5.000 directe vluchten per week en is hiermee de grootste Europese luchthaven. Met 71 miljoen passagiers in 2018 is Schiphol de derde luchthaven van Europa.
Schiphol, derde luchthaven van Europa
Korte afstand van luchthaven tot RAI Amsterdam slechts 10 km
De afstand van de landingsbaan op Amsterdam Schiphol Airport tot het RAI Amsterdam Convention Centre is slechts 10 km. Vanaf het in de luchthaven gelegen treinstation, kunnen bezoekers gebruik maken van een rechtstreekse, frequente treinverbinding. Eenmaal vertrokken met het openbaar vervoer, staan zij binnen 10 minuten op het station Amsterdam RAI.
in 10 minuten van luchthaven naar de RAI
21
Welkom bij de RAI! Organiseren Internationaal • Ontwikkeling en exploitatie van 15 internationale vak- of publieksbeurzen; • Wereldmarktleider met 5 titels/merken vanuit Amsterdam; • Spin-offs van de 'moedermerken' in Mexico, China, Indonesië, Turkije en Verenigde Staten; • Internationaal netwerk van kantoren en agenten.
Intertraffic China
Nationaal • Ontwikkeling en exploitatie van circa 10 nationale vak- en publieksbeurzen in Amsterdam; • Grootste (betaalde) publieksevenementen van Nederland in portfolio.
de Huishoudbeurs
22
Faciliteren Organiser Services • Aanbieden van kennis en netwerk in relatie tot Nederland, Amsterdam en de RAI; • Solutions op IT-, hotelaccommodatie, catering, logistiek, audiovisueel en mediaterrein; • Exhibition management; advies en begeleiding; • Bezoekers/exposanten-registratiesystemen; • Vergunninghouder van diverse evenementsgebonden vergunningen.
Organiser Services
Exhibitor Services • Webshop met producten en diensten gericht op exposanten. Integratie in website van evenementenorganisator; • Balie voor last-minute bestellingen; • Uitgebreid assortiment: standbouw, meeting rooms, lounges, ICT en meer; • Exposantencatering, flexibel inzetbaar.
Exhibitor Services
23
Visitor Services • Hotel Service verzorgt bemiddeling in meer dan 174.500 hotelreserveringen per jaar, kamers gegarandeerd beschikbaar voor grote evenementen; • Speciale voorwaarden voor vluchten via partner KLM; • Parking, garderobe en andere bezoekersdiensten; • Verschillende vormen van visitor catering: variëteit aan bars, lounges, restaurants en concessionairs; van buffet tot à la carte en take away gelegenheden; • Bemiddeling in transfers, excursies, auto- en fietsverhuur, boottochten en meer.
Catering, Visitor Services
Certificeringen RAI Amsterdam beschikt over de volgende certificeringen:
Erkend congresbedrijf 5-hamers AIPC Gold EarthCheck Gold Green Key Gold ITs (Integrale Toegankelijkheidsstandaard) ISO-9001 (Kwaliteitsmanagement) ISO-14001 (Milieumanagement) ISO-20121 (Event sustainability) UN Global Compact Milieubarometer OHSAS-18001 (Arbo en veiligheid) BREEAM-Excellent certificering (voor bouw van Amtrium) Erkend leerbedrijf (Samenwerkingsorganisatie Beroepsonderwijs - Bedrijfsleven)
24
Uitgelicht: virtual- en augmentend reality Als onderdeel van onze innovatiefocus is de RAI in 2018 begonnen met het ontwikkelen van nieuwe virtual reality (VR) & augmented reality (AR) diensten voor onze drie commerciële doelgroepen (bezoekers, exposanten en organisatoren). We geloven dat deze diensten voor onze klanten in de toekomst heel waardevol zijn.
Waarom VR? De persoon met VR-bril bevindt zich in een digitale omgeving. Door middel van VR beantwoorden we vragen zoals “Wat kan er in de RAI dan allemaal?” en “Hoe ziet dat er uit?”. Op dit moment ontwikkelen we verschillende VR-diensten: • • •
Het virtueel testen van de gepersonaliseerde indeling van een evenement om zo vroegtijdig een optimale indeling te realiseren. Op deze manier kunnen we nieuwe features en opstellingen testen om de waarde van een hal nog beter te benutten; De verschillende typen basisopstellingen die mogelijk zijn, kunnen we visualiseren in 3D. Vanuit deze dienst kunnen we organisatoren binnen 15 minuten laten ervaren welke mogelijkheden er allemaal zijn; Visuele ondersteuning bieden aan de bouw en verbouw van het convention centre. De RAI blijft steeds vernieuwen in hallen, zalen en buitenruimtes. VR kan vooraf precies laten zien hoe het er uit komt te zien en verschillende alternatief testen bij gebruikers.
Waarom AR? AR is een techniek waarbij een digitale laag wordt geprojecteerd op het echte beeld van de omgeving. Met de camera van bijvoorbeeld je telefoon toon je de omgeving in je beeldscherm en hier overheen projecteert de applicatie 3D-objecten in een natuurgetrouwe positie. Uit algemeen onderzoek blijkt dat een prospect, die een AR-ervaring heeft met een product, 30% meer bereid is dit product te kopen. Omdat we met deze techniek onzekerheid kunnen wegnemen, heeft deze techniek vooral in de e-commerce en de inrichting van evenementen een grote potentie. Op dit moment ontwikkelen we verschillende AR-diensten: • Verschillende pakketten met uniforme stands kunnen op ware grote, maar ook op schaal, worden geprojecteerd in een ruimte. Met deze dienst kunnen we antwoord geven op de vragen “Is mijn stand wel groot genoeg?”, “Wil ik ander meubilair of is het standaard pakket de beste e e k uz ?”; • Een andere optie is het aanbieden van AR op de stand van exposanten zodat zij de ruimte die zij beschikbaar hebben beter kunnen benutten. Door middel van de AR-dienst kunnen zij potentiële klanten producten laten zien die niet fysiek maar digitaal op de beurs worden geëxposeerd. In 2018 heeft de RAI al diverse verschillende ruimten in VR in kaart gebracht: hal 1 (de Europa hal), hal 4 (in het Amtrium) en hal 5.
25
Samenstelling RvC en directie Raad van Commissarissen De Raad van Commissarissen bestaat formatief uit vijf leden. Één positie is vacant. Het betreft de commissaris op voordracht van de Gemeente Amsterdam.
R.H. (Roelf) de Boer (1949), voorzitter. Tevens voorzitter selectie- en benoemingscommissie en lid remuneratiecommissie benoemd 23 april 2015 in eerste zittingstermijn tot 23 april 2019. Voorzitter per 24 april 2015
Man, Nederlandse nationaliteit. Overige commissariaten: voorzitter RvC De Beijer Groep B.V., Voorzitter RvC Value8 N.V., voorzitter RvC Verbrugge Terminals B.V. Eigenaar Rodrik Consultants B.V.
J.W.Th. (John) van der Steen (1954), vice-voorzitter en voorzitter auditcommissie benoemd 7 april 2011,
Man, Nederlandse nationaliteit. Overige commissariaten:
verlengde zittingstermijn tot 7
voorzitter RvC BinckBank N.V., voorzitter RvC Princess
april 2021. Vicevoorzitter per
Sportsgear & Traveller B.V. Nevenfuncties: bestuurslid van de
2014
Stichting Donateurs van het Koninklijk Concertgebouw Orkest, Lid Bestuur Stadhold Insurances S.A., Bestuurslid vereniging AEGON. Eigenaar Ansteen Holding B.V.
Mevr. A.M.H. (Annemarie) Macnack-van Gaal (1962), Lid auditcommissie benoemd 15 september 2015
Vrouw, Nederlandse nationaliteit. Columnist De Telegraaf.
in eerste zittingstermijn tot 15
Overige commissariaten: lid RvC Pathé Theatres B.V., lid RvC
september 2019
Value8 N.V. Nevenfuncties: lid Curatorium VNO-NCW, lid van de raad van advies Dienst Uitvoering Onderwijs (DUO), bestuurslid Start Foundation, lid comité van aanbeveling Stichting het Vergeten Kind, ambassadeur SOS Kinderdorpen.
Mevr. W.C.M. (Mariëlle) de Macker (1967), voorzitter remuneratiecommissie en lid selectie- en benoemingscommissie benoemd 17 maart 2017 in
Vrouw, Nederlandse nationaliteit. Nevenfuncties: bestuurslid
eerste zittingstermijn tot 17
stichting Talent naar de Top, lid Raad van Advies Transformation
maart 2021
Forums.
26
Directie De statutaire directie bestaat uit twee personen.
Dr. Ir. P. (Paul) Riemens, CEO benoemd per 7 april 2016 in
Man, Nederlandse nationaliteit. Aandachtsgebieden: Finance,
eerste termijn tot april 2020
HR, ICT, Legal, Hospitality en Venue. Nevenfuncties: lid RvC Twynstra Gudde, voorzitter RvT St. Jansdal ziekenhuis, voorzitter Jumping Amsterdam, lid ComitĂŠ van Aanbeveling stichting Hoogvliegers.
M. (Maurits) van der Sluis, COO benoemd per 7 april 2016 in eerste termijn tot april 2020
Man, Nederlandse nationaliteit. Aandachtsgebieden: Marketing & Digital, Commercial, Clients en Operations. Nevenfuncties: voorzitter van The Leading Centers of Europe, penningmeester Stichting Voorfinanciering- en Garantie Fonds, vice-voorzitter Nederlandse Ski Vereniging, president EMECA (European Major Exhibition Center Association), bestuurslid Stichting Vrienden Stadsarchief Amsterdam.
27
#02
Verslag van de directie
28
Evenementen
1,8 MILJOEN BEZOEKERS RAI Amsterdam realiseerde in 2018 405 evenementen (2017: 443 evenementen), die samen ruim 1,8 miljoen bezoekers trokken (2017: 1,6 miljoen bezoekers).
VAN INTERNATIONALE VAKBEURS TOT GEZELLIGE THEATERAVOND Een breed scala aan inspirerende evenementen vond plaats, zowel voor professionals als consumenten.
6 EVENEMENTEN IN HET BUITENLAND Succesvolle eigen beurstitels exporteert de RAI ook naar andere continenten. In 2018 vonden 6 events plaats in het buitenland (2017: 9 events).
STIMULEREN DUURZAME ONTWIKKELING Bij het faciliteren van beurzen, stimuleert de RAI duurzame ontwikkeling. Daarbij handelen we met aandacht voor onze ecologische en sociale omgeving. Bij het organiseren van beurzen leggen we bovendien bijzondere nadruk op duurzame content. Hiermee stimuleren we duurzame innovatie en dragen bij aan de Sustainable Development Goals.
faciliteren en/of organiseren
Vanuit de locatie waar de evenementen plaatsvonden en de rol die RAI Amsterdam vervulde bij deze evenementen, zijn verschillende categorieĂŤn te onderscheiden:
388 evenementen (2017: 421 evenementen) werden door organisers georganiseerd in het convention centre in Amsterdam; hier vervulde de RAI Amsterdam een faciliterende rol. Deze evenementen waren samen goed voor 1.294.000 bezoekers (2017: 1.124.000 bezoekers); 11 evenementen (2017: 13 evenementen) werden door de RAI zelf georganiseerd in het convention centre in Amsterdam; hier vervulde de RAI een organiserende en faciliterende rol. Op deze evenementen verwelkomde RAI Amsterdam circa 421.000 bezoekers (2017: 375.000 bezoekers); De overige 6 evenementen (2017: 9 evenementen) werden door de RAI in het buitenland georganiseerd; hier vervulde RAI Amsterdam alleen een organiserende rol. Op deze evenementen werden circa 109.000 bezoekers (2017: 126.000 bezoekers) verwelkomd.
29
Evenementen Aantal
2018
In
Elders
Totaal
Amsterdam
Vakbeurs
40
6
46
Publieksevenement
34
34
Congres
45
45
Theater
18
18
Overig
262
262
399
6
405
In
Elders
Totaal
Vakbeurs
564
109
673
Publieksevenement
796
796
Congres
231
231
Theater
21
21
Overig
Bezoekers x 1.000
2018
Amsterdam
102
102
1.715
109
1.824
30
Evenementen in Amsterdam
In onderstaande tabel hebben we -per type evenement- een selectie van evenementen weergegeven. Op de websites vindt u meer informatie over de betreffende evenementen.
Vakbeurzen in RAI Amsterdam In het RAI Amsterdam Convention Centre. Betreft een selectie. maand
Titel
sector / gebied
website
jan
Horecava 2018
Horeca
https://www.horecava.nl/
jan
Wine Professional 2018
Wijn
http://www.wine-professional.nl/
jan
MODEFABRIEK JANUARI 2018
Mode, kleding
https://www.modefabriek.nl/en/
feb
ISE 2018
Audiovisuele systemen
https://www.iseurope.org/
mrt
Intertraffic Amsterdam 2018
Mobiliteit & Verkeerstechnologie
https://www.intertraffic.com/
apr
Building Holland 2018
Bouw
https://www.buildingholland.nl/
apr
In-cosmetics 2018
Cosmetica
https://www.in-cosmetics.com/visit/
mei
Interclean Amsterdam 2018
Schoonmaaksector
https://www.intercleanshow.com/nl/
mei
PLMA 2018
Productie, private label
https://www.plmainternational.com/
jun
Money 20/20 Europe 2018
Fintech
https://europe.money2020.com/money2020-europe-2019
jun
PROVADA 2018
Vastgoed
https://www.provada.nl/
jun
GreenTech 2018
Horticulture
https://www.greentech.nl/
jun
World of Coffee 2018
Koffieproductie en consumptie
https://www.worldofcoffee.org
jul
MODEFABRIEK JULI 2018
Mode, kleding
https://www.modefabriek.nl/en/
sept
IBC 2018
Media, entertainment & technlogie
https://www.ibc.org/
sept
Euro Attractions Show 2018
Entertainmentparken
http://www.iaapa.org/expos/euro-attractions-show/home
okt
Offshore Energy 2018
Energie
https://www.offshore-energy.biz/
nov
METSTRADE 2018
Scheepsuitrusting
https://www.metstrade.com/
nov
Amsterdam Drone Week 2018
Drones / luchtvaart
https://www.amsterdamdroneweek.com/
Horecava 2018 De 62ste editie van de Horecava heeft haar thema ‘Proef de Toekomst’ meer dan waargemaakt. Maar liefst driekwart van de bezoekers gaf aan de Horecava vernieuwender te vinden ten opzichte van de vorige editie. De Horecava stond bol van nieuwe initiatieven waaronder toekomsttrends in het Innovation & TrendLAB, meerdere pop-up restaurants, nieuwe wedstrijden en de extra Fast Casual On the Move hal. Deze laatste speelde in op de veranderende consumentenvraag naar gemaksconcepten. Maar liefst tweederde van de bezoekers bezocht deze hal. Driekwart van de bezoekers gaf aan naar de beurs te zijn gekomen voor nieuwe producten, diensten en technologieën. De Horecava is inmiddels zo omvangrijk dat meerdaags bezoek aan te raden is. Twee keer zoveel bezoekers bezochten de beurs dan ook meerdere dagen.
Tijdens Horecava 2018 vonden de volgende activiteiten plaats:
Partnership met de Vegetarische restaurantweek die jaarlijks in maart wordt gehouden. RAI Amsterdam riep bezoekers, chefs en horecaondernemers op hier aan mee te doen en heeft extra aandacht gevraagd voor vegetarische recepten; Partnership met Stichting Verantwoorde Voeding Basisonderwijs: op de beurs zijn handtekeningen verzameld voor een petitie waarin hiervoor aandacht wordt gevraagd bij de
31
overheid. Op de beurs was ook een persconferentie waarbij een parlementariër en hoogleraar aanwezig waren; Innovation & TrendLAB: één van de thema’s was ‘circulariteit’. Door diverse sprekers op het seminar (onder andere Jan Terlouw) werd aandacht gevraagd voor duurzame oplossingen. Op het lab zelf waren diverse circulaire bedrijven en toepassingen zichtbaar, bijvoorbeeld cradle to cradle-bedrijfskleding, apparatuur om bereid voedsel langer te bewaren, waste reduction (onder andere La Place), Wormenhotel (biologische decomposteeroplossingen) en vergroenting van de stad (eigen stadtuinen voor horecaondernemers); Advieslab: diverse adviseurs gaven ondernemers advies over duurzame oplossingen (energie, water, foodwaste, etc.); Innovation Award: winnaar in de duurzame categorie werd een nieuw schoonmaakmiddel dat zonder chemicaliën en door middel van natuurlijke mineralen schoonmaakt; Diverse duurzame paviljoens waren op de beurs te vinden: - veggie- & fruitmarkt: stimuleren gebruik groenten; - Van Bron tot Bord in NL: top chefs demonstreerden bereiding van culinaire gerechten met lokale seizoensproducten uit de regio.
Intertraffic 2018 Intertraffic Amsterdam 2018, ’s werelds meest toonaangevende vakevenement voor infrastructuur, verkeersmanagement, slimme mobiliteit, veiligheid en parkeren, vond plaats in maart. De beurs trok ruim 32.000 bezoekers. Een nieuw onderdeel op de beurs was ITSUP. Een belangrijk aandeel van de innovatie in internationale smart mobility komt van startups. ITSUP is een evenement tijdens Intertraffic, waar startups hun ideeën kunnen presenteren aan een grote groep bedrijven en specialisten uit de sector. In Amsterdam verschenen 46 startups op het podium. Ook tijdens Intertraffic China vond een ITSUP plaats.
ITSUP, Intertraffic 2018
Interclean 2018 Deze beurs vond plaats in dertien hallen en was met meer dan 800 exposanten de meest volledige beurs op het gebied van professionele schoonmaak. Hier vonden professionals de producten die gebruik maken van de laatste ontwikkelingen op het gebied van techniek en innovatie. Daarnaast
32
waren er uitgebreide, branchespecifieke seminars op meerdere podia, sub-events, demonstraties van producten en gespecialiseerde schoonmaakvaardigheden en werd de Interclean Amsterdam Innovation Award uitgereikt.
Anatomie van de vuilniszak ZeroWaste Foundation ontwikkelde een concept voor Interclean waarin bedrijven worden meegenomen op ‘expeditie’ in hun transitie naar een circulaire manier van produceren. Bewustwording, kennisontwikkeling en gedragsverandering zijn sleutelwoorden. De ‘anatomie van de vuilniszak’ blijkt bij de start een zeer aansprekende formule (zie onder). Bij de expeditie naar zero waste ligt de focus op vier samenhangende onderwerpen: mensen, logistiek, techniek en grondstoffen. Per onderwerp worden processen en gedrag doorgelicht, doelen gesteld en concrete maatregelen geformuleerd.
Anatomie van de vuilniszak De zerowaste-expeditie startte met een interactieve workshop waar een vuilniszak of container met een normale, representatieve hoeveelheid (veilig) bedrijfsafval werd geanalyseerd. Daarbij werden de mogelijkheden om uit restafval waardevolle grondstoffen te sorteren uitvoerig besproken. Deze ‘anatomie van de vuilniszak’ vormt een opstap voor een vervolgtraject binnen een bedrijf over gewoontegedrag, doelen en aanpak op weg naar een zerowaste-situatie en waardecreatie.
ISE Voor Integrated Systems Europe (ISE), de grootste vakbeurs ter wereld op het gebied van audiovisuele middelen, moest de RAI zich voorbereiden op haar maximale capaciteit. Op het voorterrein is 9.000 m2 extra beursoppervlakte bijgebouwd in de vorm van tijdelijke paviljoens. Aangevuld met nog eens 2.650 m2 aan tijdelijke paviljoens op het congresplein had ISE in februari 15 hallen tot haar beschikking.
In juli 2018 heeft av-vakbeurs ISE bekend gemaakt dat zij in 2019 en 2020 in RAI Amsterdam blijft en in 2021 naar een andere Europese stad verhuist om haar explosieve groei te kunnen accommoderen. ISE zegt hierover: "De RAI en Amsterdam hebben ons een fantastisch podium geboden, waren geweldige partners en hebben bijgedragen aan het succes van de beurs. De toenemende vraag van exposanten en groei van het aantal bezoekers, in combinatie met de beschikbare vloeroppervlakte, deed ons beseffen dat verdere groei van het evenement – ondanks al onze inspanningen- niet kon worden opgelost door in de RAI te blijven". De RAI betreurt de keuze van ISE, maar we hebben begrip voor de beslissing. We hebben samen in vijftien jaar een prachtig en zeer succesvol evenement opgebouwd. Voor ISE is het natuurlijk goed dat zij kunnen blijven groeien. We gaan samen van de 2019- en 2020-edities in RAI Amsterdam prachtige evenementen maken.
Succesvolle introductie: Amsterdam Drone Week Professionals uit 28 Europese landen die zich bezighouden met technologie, toepassingen en regelgeving van drones kwamen in november samen tijdens de Amsterdam Drone Week. Dit
33
nieuwe, door RAI Amsterdam ontwikkelde evenement, is een samenwerking tussen European Aviation Safety Agency (EASA, de Europese organisatie voor veiligheid in de luchtvaart) en RAI Amsterdam. Ook het ministerie van Infrastructuur is partner. In 2019 is er Europese regelgeving op komst voor de onbemande luchtvaartuigen. Voor sectoren als defensie, politie, gezondheidszorg, logistiek en transport is sluitende regelgeving een voorwaarde om de nieuwe dronetoepassingen ook daadwerkelijk te kunnen gaan benutten. De drone-industrie is enorm in ontwikkeling en Amsterdam Drone Week gaat de discussie, innovatie en contacten faciliteren.
Amsterdam Drone Week
Publieksevenementen in RAI Amsterdam In het RAI Amsterdam Convention Centre. Betreft een selectie. maand
Titel
sector / gebied
website
feb
Huishoudbeurs 2018
Huis & thuis
https://www.huishoudbeurs.nl/
feb
Negenmaandenbeurs 2018
Zwangerschap & kind
https://www.negenmaandenbeurs.nl/
mrt
HISWA Amsterdam Boat Show 2018
Watersport
https://www.hiswarai.nl/
apr
International Amsterdam Motor Show 2018
Auto's
https://www.amsterdammotorshow.com/
apr
KunstRAI 2018
Kunst
http://www.kunstrai.nl/
apr
Kingsland Festival 2018
Festival
https://kingslandfestival.nl/
sept
Comic Con Europe 2018
Entertainment rond comics
http://www.comiccon-europe.com/nl/amsterdam/
okt
In de Wolken Festival 2018
Ouder en kind
https://www.indewolkenfestival.nl/2018/
okt
vt wonen&design beurs 2018
Wonen, interieur & design
https://www.vtwonen.nl/wonen-design-beurs/
okt
Martin Garrix Concert
Concert
https://martingarrix.com/
nov
PAN Amsterdam 2018
Kunst
http://www.pan.nl/
dec
Masters of LXRY 2018
Luxeproducten
https://lxry.nl/
dec
Hond 2018
Hond / huisdier
https://hond-event.nl/
dec
Valhalla 2018
Festival
https://www.valhallafestival.nl/
dec
Amsterdam Winterparadijs
Kerstevent
https://www.hetamsterdamsewinterparadijs.nl/
Meer duurzame nieuwe producten op de Huishoudbeurs en Negenmaandenbeurs De Huishoudbeurs en de daaraan gekoppelde Negenmaandenbeurs, in februari in RAI Amsterdam, boden ook voor de duurzame consument veel interessante nieuwtjes. Van bamboe luiers tot natuurlijke deodorant en van een groenteplein tot fashion met een verhaal: voor ieder was
34
er van alles te beleven. Verspilling is taboe: overgebleven producten werden opgehaald en gedoneerd via Zending over Grenzen. De vele bezoekers van beide beurzen kunnen samen een groot effect hebben op een schoner milieu.
Met Stibat, stichting lege batterijen, werkt de beursorganisatie sinds 2012 samen. Bezoekers worden opgeroepen om tijdens de beurs hun lege batterijen in te leveren. Tijdens de afgelopen vier Huishoudbeursedities zijn in totaal 650.000 batterijen ingeleverd.
De Huishoudbeurs app was te downloaden in de Google Play Store en Apple Store. Alle benodigde informatie voor een leuke beursdag staat in deze app, zoals het programma en de plattegrond. Daarnaast konden bezoekers wekelijks tot aan het begin van de beurs 'krassen' en kans maken op cadeaus. Gebruikers die pushberichten aan hadden gezet, kregen vanzelf een melding op de telefoon om te starten met krassen.
Ouders willen het allerbeste voor hun kind – en natuurlijk wil je dat je kind opgroeit in een schone en gezonde wereld. Daarom zijn er ook op de Negenmaandenbeurs vele duurzame producten te vinden, die zijn samengebracht op de Puur Baby Plaza.
Huishoudbeurs 2018
HISWA Amsterdam Boat Show Meer bezoekers en grote koopbereidheid op HISWA 2018 In maart 2018 is het watersportseizoen van start gegaan tijdens de vernieuwde HISWA Amsterdam Boat Show. Circa 37.500 bezoekers, 7% meer dan tijdens de vorige editie, kwamen informeren, oriĂŤnteren, proberen en kopen. Uit een peiling onder exposanten blijkt dat er goed verkocht is. Ook de Funsports Xperience, die deze editie tweemaal zo groot was als vorig jaar, was een succes. 80% van de bezoekers was enthousiast over de nieuwe HISWA-koers.
Masters of LXRY Voor het eerst in de geschiedenis van de RAI opende een sterrenrestaurant op de beursvloer: M21. Gedurende vier avonden werd door in totaal tien topchefs, die samen 21 Michelinsterren
35
dragen, voor bezoekers aan de Masters of LXRY gekookt.
Congressen In het RAI Amsterdam Convention Centre. Betreft een selectie. maand
Titel
sector / gebied
website
jun
Annual European Congress of Rheumatology -
Reumatologie / gezondheid
https://www.congress.eular.org/
EULAR 2018 jun
EUROPERIO 9
Periodontologie / gezondheid
https://www.efp.org/europerio/
jul
22nd International AIDS Conference (AIDS 2018)
aids / gezondheid
https://www.aids2018.org/
aug
World Dog Show 2018
Hond / huisdier
https://wds2018.com/nl/
sept
ECI
Immunologie / gezondheid
https://www.eci2018.org/home/
AIDS 2018 In juli vond AIDS 2018 in de RAI plaats, de 22ste editie van het grootste congres ter wereld op het gebied van gezondheid. Wetenschappers, beleidsmakers, activisten en politici kwamen naar Amsterdam om te praten over oplossingen om de wereldwijde aidsepidemie in te dammen.
Zo werden 18.000 bezoekers voor het congres, waaronder artsen, onderzoekers, activisten en HIV- patiĂŤnten uit 180 landen, in de RAI ontvangen. Tienduizenden bezoekers kwamen voor Global Village, 35.000 hotelovernachtingen werden er geboekt en 500 sessies, workshops en activiteiten vonden plaats, begeleid door 800 vrijwilligers, prominente sprekers en internationale ambassadeurs. Er vonden diverse side events in Amsterdam plaats, er liep een grote publicitaire campagne in de stad en op Schiphol waren circa 800 journalisten uit binnen- en buitenland aanwezig. Onder andere Prins Harry, Charlize Theron, Prinses Mabel, Bill Clinton en Elton John namen deel aan AIDS 2018.
AIDS Congres 2018
36
Voorstellingen Evenementen in RAI-theater, in het RAI Amsterdam Convention Centre. Betreft een selectie.
maand
Titel
apr
Chippendales! Best.Night.Ever Tour
jun
Dan & Phil
jul
Lucia Marthas Institute for Performing Arts Eindvoorstellingen 2018
jul
Markiplier
sept
Trailer Park Boys
okt
Michael Jackson - THRILLER LIVE
okt
Jacksepticeye
dec
Concert Ebi
Na 15 jaar is het Musical Awards Gala weer terug in het RAI Theater In 2018 is overeengekomen dat op woensdag 23 januari 2019 de 18e editie van het Musical Awards Gala plaatsvindt in het RAI Theater. Dit evenement heeft inmiddels plaatsgevonden. Tijdens deze groots opgezette liveshow werden de prestigieuze Awards voor Nederlands voornaamste musicalsterren en beste producties uitgereikt.
Overige evenementen in Amsterdam Naast voornoemde categorieën, vonden diverse andere evenementen plaats in het RAI Amsterdam Convention Centre.
Jumping Amsterdam In januari 2018 vond de 59e editie plaats van Jumping Amsterdam. Het evenement was een groot succes en had diverse geheel uitverkochte dagdelen. Daarom is voor het evenement in 2019, dat inmiddels heeft plaatsgevonden, een extra hal ingezet. De publieks- en standhoudercapaciteit is hierdoor met 4.000 m² uitgebreid. Het promodorp is met 700 m² uitgebreid. Op die manier is er voor onze bezoekers een gevarieerder aanbod aan standhouders, dat uiteenloopt van ruitersport tot sieraden en van de nieuwste modellen paardenauto’s tot bruidsmode. Met de verhoging van de capaciteit van de publiekstribune kunnen we meer bezoekers verwelkomen. Ook de programmering is aangepast, onder andere door de terugkeer van de Wereldbeker springen.
Amsterdams Sportgala In december vond het gala plaats van topsport Amsterdam. In de Ballroom van de RAI werden de Fanny's uitgereikt aan de beste Sportvrouw, Sportman, Talent, Coach en Sportploeg van Amsterdam. Tevens kreeg de vereniging met het beste sportaanbod voor mindervaliden en chronisch zieken de Amsterdamse Pluim uitgereikt.
DNA-Gala Ter ere van het 105-jarig bestaan van het Antoni van Leeuwenhoek ziekenhuis vond een tweede editie van het DNA-gala plaats, een groots gala voor 1.000 genodigden met als streven een bedrag
37
bijeen te brengen voor het onderzoek naar immuuntherapie. Tijdens de avond konden genodigden genieten van een diner dat werd afgewisseld met optredens van verschillende bekende artiesten. Een exclusieve veiling vond plaats, evenals een loterij. Na afloop was er een exclusieve after-party. De opbrengst voor het goede doel bedroeg maar liefst € 919.530, één van de hoogste opbrengsten aller tijden voor een benefietavond.
DNA-Gala
InnovationLAB Innovatie staat in de top 3 als belangrijkste bezoekreden van een beurs. Om aan deze behoefte te voldoen heeft RAI Amsterdam in 2015 het InnovationLAB in het leven geroepen; een plek waar ideeën, innovaties en nieuws tastbaar worden op de beursvloer en online. Het InnovationLAB van RAI Amsterdam is een samenwerking met externe partners TNO, 3TU Federatie en Accenture Innovation Awards.
Met een rijk en interessant platform als het InnovationLAB stimuleert RAI Amsterdam haar exposanten om hun innovaties toonbaarder te maken op de beurs. Daarnaast biedt het InnovationLAB kenniscentra, onderzoeksinstituten en innovatiepartijen een platform om hun innovaties naar de markt te brengen en daarmee de beurzen van RAI Amsterdam te verrijken. Het InnovationLAB is een platform waar bezoekers (online en fysiek) zien en ervaren wat de innovaties in hun markt zijn. Bovendien kan het medium beurs zich met dit platform onderscheiden en profileren op dit belangrijke onderwerp. In het InnovationLAB geeft de RAI duurzaamheid een prominente plek zodat sectoren en markten worden gestimuleerd om duurzaam te werken en innoveren.
Hoe stimuleren de eigen evenementen van de RAI de duurzame groei en ontwikkeling van mensen, markten en onze omgeving? RAI Amsterdam streeft er naar dat alle eigen evenementen gekoppeld zijn aan Sustainable Development Goals. Door op elke beurs de maatschappelijke uitdagingen uit de desbetreffende sector/community te agenderen, stimuleren we de duurzame groei van mensen, markten en onze
38
omgeving.
Bijdrage aan Sustainable Development Goals (SDGs) De Sustainable Development Goals (SDGs) of Duurzame Ontwikkelingsdoelen moeten een eind maken aan armoede, ongelijkheid en klimaatverandering in 2030.
De bedrijfsvoering van de RAI draagt met name bij aan de zes Sustainable Development Goals zoals weergegeven in de tabel in de paragraaf strategie. Daarnaast dragen de eigen RAIevenementen, afhankelijk van de sectoren waarin ze actief zijn, bij aan specifieke SDGs.
Aquatech China Op sommige plekken in de wereld wordt water een probleem; in de meeste is het dat al. De ene keer gaat het om te weinig, de andere keer om te veel of vervuild water. Aquatech Global Events bestaat uit een serie vakbeurzen in binnen- en buitenland (Amsterdam, China en Mexico) waar de wereldwijde waterindustrie bij elkaar komt om deze problematiek gezamenlijk het hoofd te bieden. Het beursprogramma biedt een compleet overzicht van de meest recente ontwikkelingen op het gebied van drinkwater, afvalwater en proceswater. Aquatech richt zich op professionals werkzaam op alle terreinen van de waterindustrie en brengt beleidsmakers, specialisten, wetenschappers, het bedrijfsleven en andere belanghebbenden bij elkaar.
Aquatech China is onderdeel van Aquatech Global Events. Ook het Aziatische beursprogramma biedt een compleet overzicht van de meest recente ontwikkelingen op het gebied van (afval)waterbehandeling, transport & opslag, procescontrole & automatisering en Point of Use. De beurs in China trok circa 80.000 bezoekers. Ruim 1.200 exposanten namen deel.
Evenementen in het buitenland
Van vakbeurzen die in Amsterdam plaatsvinden, organiseert RAI ook soortgelijke varianten in het buitenland.
RAI-evenementen in het buitenland Beurstitel
Bezoekers
Aquatech China
80.000
Aquatech Mexico
5.844
IBEX
4.300
Intertraffic IndonesiĂŤ
3.830
Intertraffic Mexico
3.302
12.000
109.276
WaterEx Beijing totaal
39
Hartverwarmend Amsterdam
Kwadijk
Amsterdamse Ossenworst van Hesseling
Beemster
Purmerend
appelazijn en basilicumolijfolie van Abma’s de meest bijzondere paddenstoelen van Mycophilia
Amsterdam
kalfsvlees van Waterlants Weelde
Amsterdam
noord
wekelijks ingrediënten warme lunch Bosshardt huis
Jordaan
likeur en jenever van Van Wees
Amsterdam
centrum
Osdorp
duurzame en seizoensgebonden vis van Jan van As
homemade ketchup van Stadskwekerij Osdorp Amsterdam
centrum
verse pasta van Al Dente, dé pastafabriek van Amsterdam
NieuwVennep
kaas van Kees & Elly van Wees
kruiden, eetbare bloemen en vruchten uit de verticale kas
Haarlemmermeer
RAI Amsterdam
Amtrium
biologisch fruit van De Olmenhorst
Passie voor duurzaam cateren met mooie en pure ingrediënten Muiden
Amsterdamse
bos
geitenkaas van Ridammerhoeve
40
rondeel eieren
Dienstverlening
ORGANISER, EXHIBITOR & VISITOR SERVICES RAI Amsterdam biedt gerichte services voor, tijdens en na evenementen, voor klanten en bezoekers. Door de jarenlange ervaring kan de RAI zeer goed inspelen op de meest uiteenlopende wensen.
FOOD & BEVERAGE Diverse restaurants en cateringpunten en tal van mogelijkheden tot catering op de beursvloer staan garant voor een aangenaam verblijf. Het culinaire team van de RAI is ondernemend en heeft een drive om lokaal en duurzaam te werken.
BEMIDDELING IN ACCOMMODATIE Met bemiddeling in hotelreserveringen borgt de RAI capaciteit en beschikbaarheid tijdens grote evenementen.
EVENT INDUSTRY HACKATHON RAI Amsterdam organiseerde in oktober de eerste Event Industry Hackathon met 50 internationale hackers.
Organiser Services knowhow, services en diensten om het evenement goed te laten verlopen
RAI Amsterdam biedt know how en diverse services en diensten om het evenement van een organisator zo goed en duurzaam mogelijk te laten verlopen. De specialisten van RAI Amsterdam adviseren en begeleiden organisatoren bij de voorbereiding van het evenement of de inrichting van de beursvloer. Door het inzetten van kennis en netwerken kunnen de mogelijkheden van Nederland, de stad Amsterdam en RAI Amsterdam optimaal benut worden voor het succes van het evenement. Daarnaast worden diverse solutions op IT-, registratie-, logistiek, audiovisueel en media-terrein aangeboden. Samen met de klant bekijken onze medewerkers de mogelijkheden om voor de klant het maximale rendement te bereiken.
Exhibitor Services breed pakket aan diensten voor exposanten voor, tijdens en na de beurs
RAI Amsterdam Exhibitor Services ondersteunt exposanten bij hun voorbereidingen om de beursdeelname tot een succes te maken. Via een webwinkel kunnen de exposanten producten en diensten voor de stand bestellen: uniforme standbouw, hostess service, meubilair, catering, bloemen & planten, telecommunicatie & ICT, parkeerkaarten en standschoonmaak. Met preferred suppliers zijn contracten gesloten voor de uniforme standbouw. De webwinkel biedt diverse duurzame keuzes en alternatieven.
41
Eerste Event Industry Hackathon In oktober organiseerde RAI Amsterdam een evenement waar 50 hackers, verdeeld over acht teams, in 24 uur tot een oplossing moesten komen met betrekking tot vier gekozen uitdagingen die spelen in de evenementenbranche. De meest prangende vraagstukken op het gebied van duurzaamheid, matchmaking, beleving en eventmanagement werden tijdens deze dag opgelost door een team van experts, wetenschappers, studenten en professionals uit diverse vakgebieden. Elke uitdaging werd door twee teams ‘gehackt’ en de oplossingen werden aan de jury gepitcht. De oplossingen en ideeën worden gedeeld binnen de internationale en nationale evenementenbranche.
Impressie van de Event Industry Hackathon
RAI Insights #2: De customer journey voor exposanten kennisdeling gericht op vergroten van succes beursdeelname
Hoe kunnen organisaties ervoor zorgen dat ze het maximale halen uit hun beursdeelname? RAI Amsterdam onderzocht de customer journey van exposanten en geeft tips voor elke fase van deze klantreis. Dit rapport is het tweede RAI Insights rapport dat de customer journey beschrijft. Deelnemers aan beurzen of andere evenementen kunnen met deze kennis de impact van hun merk tijdens evenementen vergroten. Organisatoren kunnen hun deelnemers nog beter ondersteunen.
In het rapport worden de volgende vijf fasen van de klantreis van een exposant beschreven: • Oriëntatie: nemen we deel aan een beurs, met welke doelstellingen en hoe?; • Voorbereiding: van deelnameconcept tot uitnodigingen; • Tot aan de beurs: het fysieke vervoer en de opbouw; • Tijdens de beurs: ontmoetingen, fysiek en digitaal; • Na de beurs: een goede follow-up van de contacten en het meten van resultaten.
Per fase bevat het rapport specifieke tips voor exposanten.
42
Elk jaar onderzoekt RAI Amsterdam een thema dat wordt gepubliceerd in het RAI Insights rapport. In de periode 2017-2019 vormen de rapporten een customer journey-trilogie. In 2017 stond de customer journey van de evenementbezoeker centraal, in 2018 is dat de exposant en begin 2019 wordt onderzoek gepubliceerd naar de klantreis van de organisator. Met deze kennis wil RAI Amsterdam bijdragen aan de verdere professionalisering van het evenementenvak, voor en door alle betrokken partijen.
de cover van het rapport met RAI-insights
impressie: fase van de customer journey, de klantreis
Visitor Services de bezoekersbeleving centraal
Onder visitor services vallen de diensten die RAI Amsterdam aanbiedt om de bezoekersbeleving te maximaliseren. Zo regelen we hotelaccommodatie en vervoer, parkeren, courtesy lounge (help desk, werk- en ontmoetingsplekken etc.) en visitor catering.
43
Food & beverage food & beverage: door de RAI of in samenwerking met derden
Voor alle evenementen vormt levering van food & beverage een belangrijke pijler. RAI Amsterdam organiseert dit zelfstandig of in samenwerking met externe gespecialiseerde partijen. In alle gevallen voert RAI Amsterdam de regie over de kwaliteit en uitvoering.
catering
horecaconcept
Vijf convention-restaurants, twee permanente restaurants Het RAI Amsterdam Convention Centre heeft vijf restaurants tot haar beschikking: Grand Café, First Floor Restaurant, Holland Restaurant, Café Amsterdam en het Amtrium-restaurant. Deze restaurants zijn geopend al naar gelang er een evenement of congres plaatsvindt. Verder zijn er twee restaurants in het convention centre gevestigd die door derden worden geëxploiteerd: THE ROAST ROOM en Strandzuid. Naast de restaurants zijn er in ieder complex diverse cateringpunten die tijdens beurzen en congressen in gebruik worden genomen door onder andere La Place, Sushi Time, Catering Creators en diverse andere concepten.
44
Basement Chefs De Basement Chefs: dit is de naam van het culinaire keukenteam van de RAI. De teamleden opereren vanuit het centrum van ondergrondse tunnels en kelders, waar zich de keukens van RAI Amsterdam bevinden. Van galadiner tot congres of beurs – de RAI heeft de mogelijkheden, logistieke slagkracht én de flexibiliteit om van ieder evenement een culinair succes te maken. Tijdens grote evenementen zijn er soms meer dan honderd koks in onze keukens actief.
Hartverwarmend Amsterdam RAI Amsterdam heeft met het project ‘Hartverwarmend Amsterdam’ in de keukens een bewuste keuze gemaakt voor het werken met regionale producten en voor het verwijderen van kwetsbare ingrediënten uit het assortiment. De producten hebben een meerwaarde voor de regio groot Amsterdam of de maatschappij in het algemeen. Zorgboerderijen, voor dagbesteding of educatie, kleine lokale boerderijen, stadskassen en kaasboerderijen uit de regio zijn behalve leveranciers ook een belangrijke inspiratiebron.
Op deze manier kunnen wij kwetsbare producenten in onze verstedelijkte regio ondersteunen en biedt het ons de mogelijkheid om gebruik te maken van niet alledaagse producten. Door de route en afstand tussen productie en consumptie zo beperkt mogelijk te houden, besparen we bovendien CO2-emissies.
Uitgelicht: Warme lunch bij het Bosshardt huis Vanaf donderdag 14 juni verzorgen de Basement Chefs elke week de ingrediënten voor de warme lunch van 50 gasten in het Bosshardt huis van het Leger des Heils in Amsterdam Noord. Elke donderdag is de lunch gratis en probeert het huis eenzame mensen, ouderen en mensen met extra behoeftes samen aan tafel te krijgen. Zo zorgt de RAI voor een mooie tweede bestemming voor prima producten uit onze keukens.
Duurzaam alternatief RAI Amsterdam hecht een groot belang aan uitbreiding van elke productgroep met een duurzaam alternatief en uiteindelijk aanbod van standaardproducten die duurzaam zijn. Het aanbod van een duurzaam alternatief varieert van meubilair, tapijt, verlichting, planten, modulaire standbouw tot food & beverage. Voor bezoekers is de catering op de beursvloer belangrijk. Deze wordt niet in zijn geheel door RAI Amsterdam zelf verzorgd; voor een gedeelte cateren onderaannemers. Daarom gaat RAI Amsterdam, naast de innovatie in onze eigen keuken, de dialoog met deze leveranciers aan over verdere verduurzaming. Dit heeft er toe geleid dat ook elke concessiehouder waar mogelijk als standaard een biologisch product aanbiedt in zijn assortiment, bij elke beurs waarop de betreffende cateraar actief is.
De Basement Chefs zijn fan van duurzame producten en dragen dat uit waar en wanneer ze kunnen.
45
Uitgelicht: Duurzame koksbuizen Tijdens Horecava 2019 zijn de nieuwe koksbuizen geĂŻntroduceerd. De stof van deze nieuwe koksbuizen is uniek, omdat deze is ontworpen voor hergebruik. De oude kleding wordt dus niet weggegooid, maar dient als grondstof voor nieuwe kleding. De nieuwe lijn van kokskleding is ontworpen door Persu en ontwikkeld door Dutch-awearness, actief in de transitie van een lineaire naar circulaire economie op het gebied van kleding.
Gold level of the EPCAS Food Waste Initiative In september 2018 heeft RAI Amsterdam 'the Gold level of the EPCAS Food Waste Initiative' behaald, voor de diverse activiteiten die binnen de RAI ondernomen worden om voedselverspilling tegen te gaan, waaronder de volgende:
RAI Amsterdam heeft meegedaan aan een onderzoek van Wastewatchers om te monitoren wat er aan bestelde lunchartikelen overblijft, om op basis van deze inzichten mogelijk het aanbod aan te passen of hier anderszins uit te leren; Zodra een organisator ervoor openstaat, kunnen we het cateringaanbod gaandeweg wijzigen zodat er minder overblijft. Zo creĂŤerde de Basement chefs een streetfood assortiment tijdens een groot particulier evenement en tijdens Money20/20; Onze afdeling Visitor Catering heeft een duurzame foodbox ontwikkeld, een manier om verspilling te voorkomen, door mensen de mogelijkheid te geven hun eten of left-overs mee te nemen; De Basement chefs hebben ook een samenwerking met In-Stock. De organisatie koopt overgebleven artikelen van een supermarkt in, zodat deze in de RAI kunnen worden verbruikt; RAI Amsterdam doneert met regelmaat producten aan de Voedselbank; Iedere donderdag verzorgt de RAI een gratis driegangenlunch voor het Leger des Heils Amsterdam-Noord. Voor rond de 50 personen per keer worden gerechten samengesteld van een reststroom van evenementencatering in de RAI. Het betreft bereide maaltijden die bij de RAI overblijven (deze maaltijden kunnen niet naar de Voedselbank). Zo krijgt overgebleven voedsel, dat uiteraard binnen de strikte normen van voedselkwaliteit valt, een nieuwe sociale bestemming; GFT-afval (voedselafval) dat in de RAI achterblijft, gaat in een swill-tank en wordt zo
46
omgezet tot biogas. Dit biogas wordt weer teruggeleverd aan de RAI, in de vorm van opgewekt vermogen; De productie van RAI Ketchup. De Basement chefs werden enkele jaren geleden gebeld door een tomatenkwekerij met de vraag of ze een nieuwe bestemming vonden voor de overgebleven tomaten van de destijds in problemen verkerende La Place-restaurantketen. Inmiddels is er al zo'n 2.500 liter aan Basement Chefs ketchup geproduceerd.
Hotel Services voldoen aan eisen van internationale organisers
Het naar Amsterdam halen van grote internationale evenementen is sterk afhankelijk van de beschikbaarheid van voldoende hotelkamers tegen aantrekkelijke prijzen. Door de groei in de afgelopen jaren van het aanbod naar 40.000 kamers ĂŠn goede samenwerking met hotels en Amsterdam Airport Schiphol, kan aan deze eis van internationale organisers steeds beter worden voldaan.
bemiddeling in meer dan
RAI Hotel Services is de grootste accommodatiebemiddelaar in Amsterdam en omgeving en
174.500 overnachtingen
verzorgt bemiddeling in hotelreserveringen voor bezoekers van (meestal internationale) evenementen. In 2018 werden ruim 36.600 reserveringen verwerkt, goed voor meer dan 174.500 overnachtingen (2017: 141.500). Op de website van Hotel Services vermeldt de RAI onder andere de duurzaamheidslabels die de hotels bezitten, zodat dit criterium onder de aandacht wordt gebracht bij de selectie en boeking.
'I Amsterdam Approved' kwaliteitslabel
RAI Hotel Services werkt alleen samen met hotels die het ‘I Amsterdam Approved’ kwaliteitslabel dragen. Dit label wordt door amsterdam&partners (het voormalige Amsterdam Marketing) verleend aan hotels die aan bepaalde kwaliteitseisen voldoen en meewerken om beschikbare kamers te reserveren voor een vaste prijs voor organisatoren, bezoekers en exposanten tijdens grote stadsbrede evenementen.
47
Duurzame venue
Groene Stroom
LED en T
Energiezuinige verlichting
Mos sedum dak Swill tank
.
Compost en biogas
zonnepanelen
˜°˛ ton
elektrische laadplekken
Elektrisch afvalvervoer Natuurlijke rooken warmteafvoer
ijzer
papier
glas
tapijt
hout
swill
Ambitie
recycling = zero waste &
Waterloze urinoirs
De Basement Chefs Lokaal, gezond en verantwoorde catering
Daglicht regeling
Centrale elektrische koeling
Het Amtrium
energiereductie
BREEAM-NL Excellent gebouw
Warmte Kracht Koppeling
City Farm
Kruiden, eetbare bloemen, vruchten uit eigen kas. Bijdrage aan klimaatbeheersing en luchtbevochtiging.
P+R locatie
Aanwezigheidsdetectie
Fietsenstalling
Stadsverwarming reductie gasverbruik met > ˜ in jaar
Warmte Koude Opslag in de grond
Interne logistiek rijdt elektrisch Taxi Electric en TCA
Roltrappen
met bewegingssensoren
RAI Amsterdam
stimuleert de economie
Alle hoofdentrees zijn voorzien van draaideuren optimale klimaatbeheersing
Social return
Focus op gezondheid, ontwikkeling en duurzame inzetbaarheid
aanpak jeugdwerkeloosheid RAI erkend leerbedrijf
medewerkers 48
Faciliteiten
RAI Amsterdam Convention Centre
In 2018 is bewezen: het RAI Amsterdam Convention Centre is 'build for purpose'. Er vonden uitzonderlijk veel activiteiten plaats en de venue heeft prima gefunctioneerd.
In de ontwikkeling van het convention centre vormt duurzaamheid een belangrijk uitgangspunt. Jaarlijks wordt geĂŻnvesteerd in het verder verduurzamen van de gebouwen, producten en diensten.
Faciliteiten RAI Amsterdam Convention Centre In de volgende tabel is weergegeven welke faciliteiten het convention centre biedt.
Faciliteiten RAI Amsterdam Convention Centre Eigenschap
Faciliteiten
Totaal oppervlak
112.600 m2
Congrescentra
3 onderling verbonden congreslocaties
Hallen
12 onderling verbonden hallen, uitbreidbaar met twee semi-permanente hallen
Zalen
2 auditoria, een grote ballroom met 2.000 zitplaatsen. In totaal 70 congres- en vergaderzalen. Accommodatie voor 10 tot 10.000 personen per zaal
Foyers en lounges
multifunctionele ruimtes voor exposities, feesten en partijen
Ingangen
9 afzonderlijke ingangen: een eigen entree voor ieder evenement
Restaurants en bars
9 restaurants, bars en lounges. Van buffet tot Ă la carte
Parkeergarages
capaciteit van 4.000 plaatsen op eigen terrein
Haven
eigen haven met directe verbinding met de Amsterdamse grachten
Treinstation
met naam Amsterdam RAI, direct naast het RAI Amsterdam Convention Centre
Twee metrostations
Station Amsterdam RAI verbindt met de metrolijn die een ring vormt rond de stad. Het nieuwe station Europaplein ligt 50m van de entree van de RAI en verbindt de RAI met het centrum.
49
het 23 hectare grote terrein
RAI Amsterdam Convention Centre met op de voorgrond de Europahal
Uitbreidingen & verbouwingen, opgeleverd in 2018 Ondanks de drukte is er verbouwd, vernieuwd en geĂŻnvesteerd in de duurzaamheid en kwaliteit van de venue. Onder andere de volgende vernieuwingen vonden plaats:
Forum Complex vernieuwd losse zalen kunnen worden geschakeld
In het Forum Complex zijn in verschillende fases de zalen E103 t/m E108 verbouwd. Door het plaatsen van vijf schuifwanden zijn de zalen los van elkaar te gebruiken maar kunnen ook worden samengevoegd tot een of meerdere grote zalen. De hoge zalen hebben een volledig uit glas bestaande buitengevel gekregen. Verduistering mogelijk met behulp van verduisterende of zonwerende screens.
50
nieuwe zalen in Forum Complex
oktober 2018 opgeleverd
Ook is zaal E101 in het Forum Complex verbouwd. Twee voormalige ruimten zijn samengevoegd tot een grote ruimte met direct toegang tot de technische cabine en tolkencabines van de Forumzaal. In deze zaal is geen daglicht aanwezig maar door het installeren van een uniek daglichtsimulatie-systeem in het plafond is het een aangename verblijfsruimte geworden.
Park Foyer vernieuwd augustus 2018 opgeleverd
De vernieuwde Park Foyer heeft een open en multifunctioneel karakter gekregen. Door de extra doorgangen (7 meter breed) naar hal 8 en een verplaatsbare wand tussen de Park Foyer en de publieke ruimte op de eerste verdieping is deze ruimte te gebruiken als uitbreiding van de halcapaciteit maar ook geschikt voor presentaties of diners. Hiermee heeft de RAI 6.000 m2 extra ruimte voor evenementen ter beschikking gekregen.
Park Foyer
Cateringpunten Hal 1 vernieuwd september 2018 opgeleverd
In hal 1 zijn onze vaste cateringpunten vernieuwd. Voldoende gezellige, goede zitruimte en een gevarieerd aanbod zorgen voor een netwerk- of rustmoment tijdens uw bezoek aan de RAI. Bezoekers kunnen hier terecht voor een sandwich, gezonde smoothie of vers gebakken pizza.
51
cateringpunten
Trappen entree C uitgebreid oktober 2018 opgeleverd
Om een veilige omgeving te blijven garanderen voor onze bezoekers is er bij entree C een extra trap geplaatst naast de al aanwezige trap en roltrappen. Door het plaatsen van deze trap verbeteren wij de doorstroom van bezoekers richting hal 10, 11 en 12 en kunnen wij op de begane grond zorgen voor een snelle toegangscontrole.
entree C
Luchtbehandelingskasten in hal 5 vernieuwd De luchtbehandelingskasten in hal 5 zijn geheel vernieuwd. De oude kasten hadden energielabel C, de nieuwe hebben energielabel A. De verwachte reductie in energieverbruik bedraagt meer dan 30%.
Verkeer, bereikbaarheid en parkeren
Parkeerplaatsen 4.000 parkeerplaatsen
De RAI telt 4.000 parkeerplaatsen op eigen terrein. Het concentreren van parkeerplaatsen op eigen terrein versterkt de positie van RAI Amsterdam door grotere klanttevredenheid, het bevordert een vlotte doorstroming en vermindert de overlast voor de omgeving.
52
Door het concept van betalen op kenteken hoeven geen kaartjes te worden getrokken. Hiermee is de hoeveelheid gebruikte parkeerkaarten met 50% gereduceerd en wordt de doorstroming op piekmomenten bevorderd, waardoor wegen minder snel worden belast.
In het verslagjaar is de grondslag voor het parkeertarief gewijzigd. Voorheen werd gewerkt met dagtarieven, waardoor voor een kort verblijf toch een hele dag werd berekend. In 2018 is omgeschakeld naar uurtarieven. Dit heeft geleid tot een hogere tevredenheid. Mede door toename van het bezoekersaantal steeg de totale parkeeropbrengst met 14% naar â‚Ź 6,5 miljoen.
Noord/Zuidlijn nieuwe metrolijn geopend
De Noord/Zuidlijn is de in 2018 geopende lijn van de Amsterdamse metro. De lijn loopt van station Zuid (op loopafstand van de RAI), via een nieuw metrostation Europaplein dat pal voor de entree van de RAI ligt, onder het centrum van Amsterdam en het IJ door, tot in Noord. Met deze verbinding staan RAI-bezoekers vanuit de entree in het convention centre in minder dan 10 minuten in het centrum of op het centraal station. De metro rijdt bovendien hoogfrequent.
metrostation Europaplein, geopend in 2018
P&R-parkeren P+R locatie RAI draagt bij aan bereikbaarheid binnenstad
RAI Amsterdam is een P+R locatie voor de gemeente Amsterdam. Op dagen dat er geen of weinig evenementenverkeer is, kunnen automobilisten hun auto parkeren in de parkeergarages van RAI Amsterdam. Dit draagt bij aan het verminderen van de verkeersdruk in de binnenstad. In 2017 is de 100.000ste P+R parkeerder verwelkomd, eind 2018 stond de teller op ruim 221.000 voertuigen. In het verslagjaar hebben ruim 73.500 auto's van onze P&R-diensten gebruik gemaakt.
De ingebruikname van de Noord/Zuidlijn heeft de populariteit van de P+R-locatie 'RAI' doen toenemen. De deur-tot-deur reistijd via parkeervoorziening RAI en OV is voor grote delen van de binnenstad korter dan de reistijd met de auto. De P&R-route via RAI Amsterdam biedt tijdsvoordeel ten opzichte van het doorrijden richting bestemming in de binnenstad. Van januari tot en met juli bedroeg het gemiddelde 4.200 parkeerders, vanaf augustus (opening Noord/Zuidlijn: eind juli) bedroeg het gemiddelde met 8.800 parkeerders per maand meer dan het dubbele. Hoewel P&R-
53
parkeren wegens evenementen niet iedere dag beschikbaar is, komt deze 8.800 auto's per maand over 30 dagen gemiddeld genomen toch neer op een reductie van de parkeerdruk van 300 auto's per dag in de binnenstad.
December was de drukste maand met 12.100 P&R-parkeerders. We verwachten dat de toestroom in 2019 verder zal vergroten door het bekend worden van dit effectieve en duurzame alternatief om Amsterdam te bereiken.
Acties mobiliteit, beperking verkeersoverlast
bekijk de video over mobiliteit op en rond het RAI-terrein
Om de overlast van autoverkeer rondom het RAI Amsterdam Convention Centre te beperken, voert RAI Amsterdam onder andere de volgende activiteiten uit:
Proactief OV-gebruik stimuleren. RAI Amsterdam biedt klanten alternatief vervoer aan voor de auto. Door middel van het aanbieden van combideals met beurstoegang en vervoer, in samenwerking met de openbaar vervoerders NS en GVB, krijgen bezoekers korting en wordt een gemakkelijke oplossing aangereikt; Inzet buurtposten op drukke dagen; Samenwerken met NS, GVB en Taxicentrale Amsterdam; Het faciliteren van elektrisch vervoer. RAI Amsterdam heeft inmiddels 38 laadplekken voor elektrische auto's; Bij beurzen waarbij een drukke op- en/of afbouw is te verwachten, wordt een extern terrein van 15.000 m2 in Westpoort (buiten de ring van Amsterdam) als bufferplaats ingericht. Dit houdt in dat het op- en/of afbouwverkeer vanaf de omliggende wegen wordt verwezen naar het externe bufferterrein. Daar wordt het verkeer geregistreerd en mag dan op afroep doorrijden naar RAI Amsterdam. Deze regeling zorgt voor aanzienlijk betere spreiding van vrachtverkeer rondom de RAI. Op het bufferterrein is plaats voor 90 vrachtauto's; Inzet Mokum Maritiem, het afvaltransport vindt gedeeltelijk over het water plaats. Het afvalvervoer is zo een milieuvriendelijk alternatief voor vrachtverkeer. Hiermee dringen we vervoer over de weg terug, verminderen we de transportbewegingen rondom de RAI en helpen we de luchtkwaliteit en geluidshinder in de binnenstad te verbeteren. Het schip vaart tweemaal per week. Per vol schip – de inzameling van retourvracht meegerekend – worden tien tot twaalf stadsvrachtwagens bespaard.
54
In 2018 zijn daarnaast de volgende acties uitgevoerd met als doel de mobiliteit in en rond de RAI te verbeteren:
Er is een logistiek plan gemaakt, waarvan een aantal pilots al is uitgevoerd, en er is een langetermijnvisie ontwikkeld; Er is gebruik gemaakt van externe opslagdepots; de RAI heeft één vast bufferterrein in Westpoort aangelegd en in gebruik genomen, om zoekverkeer rond de RAI te voorkomen en de toestroom goed af te kunnen stemmen; Er is een proefproject gedaan tijdens METSTRADE, voor nadere ontwikkeling van duurzame beurslogistiek, samen met onze logistieke partner. Tijdens de op- en afbouw van METSTRADE, ’s werelds grootste vakbeurs voor de internationale pleziervaartindustrie, bood DB Schenker exposanten de mogelijkheid goederen af te leveren bij een overslagfaciliteit buiten Amsterdam. De goederen werden gegroepeerd en in een milieuvriendelijke Scania LNG-truck van en naar de RAI vervoerd. Hier werden goederen met elektrische heftrucks gelost; We hebben onderzoek gedaan naar innovaties / nieuwe vormen van logistiek, met minder overlast voor de omgeving; Een (klein) evenement is bij wijze van proef uitsluitend met elektrische taxi's bediend. Nietelektrische taxi's waren deze dag (De dag van de Duurzaamheid) niet toegestaan; Tijdens enkele grote evenementen is een separate rij (een 'fast lane') geopend, uitsluitend voor elektrische taxi's. Zo bevorderen we de overstap naar elektrisch vervoer omdat elektrisch aangedreven taxi's sneller klanten kunnen bereiken. De experimentele fase met de fast lane is in 2018 afgesloten en in 2019 zullen alle grote evenementen (waarvoor taxirijen worden gevormd) een fast lane krijgen; In 2018 zijn proeven gedaan met drie elektrische heftrucks. Technisch werken zij prima, maar de autonomie in combinatie met de logisitieke inzet is nog een aandachtspunt. In 2019 willen we bepalen of we elektrische heftrucks gaan verplichten of op een bepaalde wijze gaan stimuleren; In 2018 hebben we proeven gedaan met het wassen van auto's zonder water. Hierbij hebben we mensen met afstand tot de arbeidsmarkt de gelegenheid geboden ervaring op te doen in de RAI-organisatie; Het aantal 'Hello Bike'-fietsen bij de RAI is verder uitgebreid. Hello Bike is een deelfietsprogramma; Tijdens het jaarlijkse CEO-ontbijt van Green Business Club (GBC) Zuidas tekende GBC Zuidas de Green Deal Zero Emission Stadslogistiek (ZES). De 25 aanwezige CEO’s zetten de handtekening om hun steun aan deze deal te bevestigen. GBC Zuidas en haar participanten dragen hierin bij aan de ambitie van Amsterdam Economic Board om stadslogistiek in de metropoolregie Amsterdam in 2025 emissievrij te hebben; Tot slot is er gewerkt aan de opzet van een Mobility portal waarin de mobiliteit op en rond het RAI-terrein wordt gecoördineerd. In 2019 verwachten we de eerste tests te kunnen doen met deze in ontwikkeling zijnde applicatie.
55
OV-deals Met het aanbieden van OV-deals, stimuleert de RAI het gebruik van het openbaar vervoer. Hiermee willen we de drukte rond de RAI tijdens grote evenementen zoveel mogelijk beperken en reduceren we CO2-emissies.
OV-deals Percentage bezoekers met OV-deal ten opzichte van totaal aantal bezoekers
Aantal bezoekers
Huidige
Editie -1
Editie -2
editie
(vorige)
(voor-vorige)
Huishoudbeurs
6%
5%
5%
HISWA
4%
5%
9%
Horecava
16%
19%
23%
METSTRADE
40%
41%
39%
Intertraffic
30%
31%
19%
Interclean
26%
29%
14%
GreenTech
25%
35%
13%
Totaal
21%
24%
17%
Marketing, Digital & Informatie- en communicatietechnologie hoogwaardige Marketing en IT
Hoogwaardige Marketing & IT-faciliteiten vormen een steeds belangrijker voorwaarde voor het succes van een evenement en een adequate bedrijfsvoering. De snelle groei van virtuele toepassingen op en rond de beursvloer en de behoefte van exposanten, bezoekers en eigen medewerkers om 24/7 ‘connected’ te zijn, vragen om continue aandacht. RAI Amsterdam geeft dan ook prioriteit aan het vernieuwen en doorontwikkelen van haar Marketing & IT-diensten en dienstverlening. De kernwoorden hiervoor zijn data, marketing automation, connectiviteit en indoornavigatie.
In 2018 heeft de RAI onder andere de IT-architectuur opnieuw gedefinieerd waarbij wordt gewerkt vanuit een 360 graden klantperspectief (customer centric databases). Ook is gewerkt aan de bedrijfsbrede implementatie van een nieuw CRM-systeem, waarvan de go live wordt verwacht in het eerste kwartaal van 2019. De wayfinding is verbeterd en goede resultaten zijn bereikt met beacons die voor positiebepaling op de beursvloer zorgen en communiceren met smartphones van bezoekers die een hiervoor ontwikkelde app gebruiken. De processen met betrekking tot de webwinkel voor exposanten zijn geoptimaliseerd en getest tijdens het evenement METSTRADE. De webcare is geprofessionaliseerd, waarbij sneller en dieper in de community wordt geacteerd. Er is onder andere getest met een live chat op RAI.NL om hier ervaringen mee op te doen. De RAI heeft een white label app ontwikkeld met functionaliteiten die gebruikt worden voor de eigen beurzen en ook aangeboden kunnen worden aan organisers/derden. Tot slot zijn stappen gezet op het gebied van virtual en augmented reality, zie de volgende paragraaf.
De Europese privacy-wetgeving (AVG/GDPR) is op 25 mei ingegaan. Hieraan ging een intern communicatie- en awarenessprogramma vooraf.
56
Safety & Security
breed beleidsterrein, veel in geĂŻnvesteerd in het verslagjaar
Safety & Security is een breed beleidsterrein. Cybercriminaliteit, fraude en terrorisme zijn de laatste jaren steeds complexer geworden. Deze nieuwe dreigingen kunnen organisaties niet alleen oplossen. Dat vraagt om een gecombineerde, integrale aanpak met politie, justitie en defensie, in samenwerking met overheidsinstellingen en bedrijven.
Een aantal jaar geleden was de focus van de RAI op het gebied van safety & security met name gericht op de veiligheid en beveiliging van het pand. Maar door diverse gebeurtenissen de afgelopen tijd in Europa is het veiligheidsbewustzijn gegroeid. In de RAI zijn veel mensen bij elkaar, daarom hebben we het beleid aangepast. Nu werken we intensiever samen met publieke partijen. Zo zijn er veiligheidsafspraken gemaakt met politie, hulpdiensten en de meldkamer, het stadsdeel, bedrijven op de Zuidas, openbaar vervoer en de adviseurs van de Burgemeester van Amsterdam.
Enkele voorbeelden van andere activiteiten die in 2018 plaatsvonden om de safety & security verder te verbeteren, zijn:
Brandveiligheid: geplande investeringen zijn naar voren gehaald en in 2018 al deels gerealiseerd. Zo is de brandmeldinstallatie uitgebreid naar alle hallen en zijn de brandmeldcentrales voor 50% vervangen, extra noodtrappen geplaatst, extra vluchtdeuren gemaakt en veel acties uitgevoerd om de compartimentering te optimaliseren. In 2019 zal de RAI de fase van inspectie en certificering doorlopen voor onder andere de rookwarmteafvoeren, de brandmeldinstallatie en de automatische ontruimingsinstallatie; Safety & Security-documentatie: de feitelijke vastlegging van actie- en controlelijsten in alle fasen van evenementen is verder verbeterd; Er zijn 17 dreigingen op het gebied van Safety & Security benoemd, uitgeschreven en voorzien van integrale mitigerende maatregelen. Aan de hand van deze dreigingen wordt het Safety & Security-beleid verder ontwikkeld; Camera's houden ons pand in de gaten en de software helpt ons mensen te herkennen. Wanneer er iets in de RAI gebeurt, kunnen we informatie snel delen met bijvoorbeeld de politie, het openbaar vervoer en Schiphol; Op het vakgebied van Safety & Security is beleid & ontwikkeling en operatie voortaan gesplitst waardoor er twee afdelingen zijn die -ieder vanuit hun verantwoordelijkheid- werken aan veiligheid.
Duurzame inzet van natuurlijke bronnen Energieverbruik en CO2-emissie bewust omgaan met energie
Het totale energieverbruik in het convention centre is in 2018 toegenomen tot 141 TJ (terajoule), waar dit in 2017 134 TJ bedroeg. Dit is een stijging van 5% die wordt veroorzaakt door de stijging van activiteiten in de RAI. Ter vergelijking: in 2018 zijn er 20% meer bezoekers in de RAI geweest
57
dan het voorgaande jaar.
Als onze klanten energie willen verbruiken, leveren wij dat graag. In die zin kunnen we het totale verbruik niet beïnvloeden. Wel kunnen we zorgen dat alle faciliteiten aanwezig zijn om organisatoren en exposanten zo duurzaam mogelijk te faciliteren. De volgende zaken droegen bij aan een laag energieverbruik in 2018:
Voor het koelen van onze gebouwen zijn we sinds 2014 gefaseerd overgestapt van gasabsorptiemachines naar elektrisch koelen. Aardgas is niet meer nodig om te koelen. Het koelingsproces verloopt hierdoor minimaal achtmaal efficiënter dan voorheen; We bieden onze klanten een duurzaam en energiezuinig assortiment aan producten, zoals bijvoorbeeld LED-verlichting; We gaan sluipverbruik tegen met slimme meters en aanwezigheidssensoren; We bieden daarnaast dag- en nachtaansluitingen aan, waarmee stands niet meer aangesloten hoeven te worden op continustroom. ’s Avonds, na afloop van een beurs, wordt de stroom uitgeschakeld, behalve voor de exposanten die nachtstroom hebben besteld. Dit scheelt aanzienlijk in sluipverbruik op stands en is niet alleen gunstig voor het milieu, maar het levert ook kostenvoordelen op voor de exposant; In 2018 heeft de RAI een externe energie-audit laten uitvoeren. Wij willen hiermee inzicht krijgen in mogelijkheden op het gebied van efficiencyverbetering binnen de inrichting en het gebruik. Het doel van de energie-audit is om alle maatregelen met een terugverdientijd van vijf jaar of minder in kaart te brengen. De grootverbruikers zoals boilers, compressoren, koelmachines, warmtepompen, verlichting, computerapparatuur, PV-cellen en de WKO zijn hiermee geanalyseerd. Uit het onderzoek gekomen acties zijn onder andere de continuering van de centralisatie van koel- en vriescellen (1.200 kg CO2-reductie / jaar), vervangen van centrale persluchtopstelling door mobiele (700 kg CO2-reductie / jaar) en het verbeteren van kierafdichtingen, afschakelen van ventilatoren indien de deur van de koelcel opent en vervangen van laad- en losdeuren door speedgates (samen circa 600 kg CO2-reductie / jaar). Een nader onderzoekspunt met een significant potentieel voordeel is warmteterugwinning uit geventileerde lucht; De RAI monitort de verbruiksgegevens continu met specifieke software en houdt de energiegegevens nauwkeurig bij; Aardgas wordt slechts nog incidenteel gebruikt voor ruimteverwarming. Aardgas wordt ingezet voor voeding van de WKK en voor de boilers (in beide situaties: enkele dagen per jaar tijdens piekbelasting).
Alle stroom die in de RAI wordt verbruikt, is groene stroom en heeft geen CO2-footprint. De RAI ontvangt certificaten van Centriq waarop afboeking van duurzame stroom bij energieleverancier NUON (Vattenfall) wordt bevestigd.
zonnedak levert circa 1.700
RAI heeft 1.806 zonnepanelen in gebruik. Op het dak van hal 8 liggen 1.632 panelen. Deze hal
GJ energie
meet 12.000 m² en ruim 60% van dit dakoppervlak is voorzien van panelen. Dit is de maximale belasting op basis van constructie en gebruik van de hal. Op het Amtrium-gebouw liggen 174 zonnepanelen. De zonnepanelen hebben in 2018 ruim 1.697 GJ geproduceerd (2017: 1.482 GJ).
58
In 2016 is overeengekomen dat ten behoeve van hotel nhow Amsterdam RAI 2.500 zonnepanelen worden geplaatst op het Hollandcomplex van RAI Amsterdam. Met deze uitbreiding is in het najaar van 2018 een start gemaakt en eind 2018 was de helft al geĂŻnstalleerd. Bij dagtekening van dit jaarverslag zijn inmiddels alle panelen aangebracht. Het zijn er 2.164 geworden omdat de capaciteit per paneel inmiddels is gestegen. De installatie zal in het voorjaar van 2019 in gebruik worden genomen. Omdat deze energie ter beschikking wordt gesteld aan het RAI-hotel zal deze toevoeging geen effect op de CO2-footprint van de RAI hebben.
zonnedak
Gasverbruik Het gasverbruik is de afgelopen jaren zeer fors gedaald tot een verbruik in 2018 van slechts 11% ten opzichte van 2013. Vanaf dit moment is de RAI in toenemende mate overgeschakeld op duurzamere stadsverwarming. De NUON-leiding voor stadswarmte biedt een capaciteit van maximaal 18 MWh waardoor de RAI in de toekomst zelfs volledig over kan stappen op stadswarmte.
CO2-footprint De verschuiving van gas naar stadswarmte heeft een zeer forse reductie van onze CO2-footprint tot gevolg. Stadswarmte is een duurzamere energiebron dan aardgas. De restwarmte die vrij komt bij industriĂŤle processen, het opwekken van energie en/of afvalscheiding, wordt via het stadsnet benut. Als gevolg hiervan daalt de CO2-footprint fors.
CO2-footprint x 1 ton. RAI Amsterdam Convention Centre
2018
2017
2016
2015
2.128
2.043
nb
5.929
6.345
CO2-uitstoot
59
2014
Waterverbruik In 2018 verbruikte RAI Amsterdam 64.631 m3 water. In 2017 bedroeg dit nog 62.336 m3. Het betreft een stijging van 4%. Het bezoekersaantal steeg 20%.
Waterverbruik x 1 m3
2018
Waterverbruik
afvalmanagement: 'best in
2017
2016
2015
2014
64.631
62.336
55.765
66.084
50.253
Afvalmanagement
class', zero waste
Afval is een van de speerpunten binnen het MVO-beleid van RAI Amsterdam. We willen met ons afvalmanagement behoren tot ‘worlds best class’ binnen de congres- en evenementenindustrie.
zero waste: 100% recycling.
Samen met afvalverwerkingspartner Renewi streeft RAI Amsterdam naar 100% afvalrecycling.
62% afvalscheiding aan de
Zero waste is het uitgangspunt. Afval zien we als materiaal, op zoek naar een nieuwe bestemming.
bron
We proberen materialen dan ook zoveel mogelijk te recyclen tot nieuwe eindproducten en spannen ons in om deze producten weer zelf opnieuw te gebruiken. Hierbij betrekken wij de hele keten om zoveel mogelijk mensen te inspireren om afval te reduceren, hergebruiken en te recyclen.
Er is sprake van zero landfill en dus 100% recycling omdat alle materialen of zijn hergebruikt of voor energieopwekking zijn gebruikt. Er bleek wel een groter percentage incinerated waste dan dat wij wisten, dit was 23%. Het wordt gecreëerd door de moeilijke afzetmarkt van bijvoorbeeld hout en bouwafval. Ook de natte fractie van de pellet wordt verbrand. We kunnen door de steeds veranderende afzetmarkt niet met zekerheid zeggen dat de percentages ook voor 2018 gelden.
De afvalscheiding op het RAI-terrein bedroeg 62% (2017: eveneens 62%).
Hergebruik van de afgevoerde IT-materialen en terugwinning van de daarin aanwezige grondstoffen gebeurt volgens de afval hiërarchie van de 'Ladder van Lansink'. Dat wil zeggen dat onze prioriteiten voor hergebruik als volgt gesteld zijn:
1. Hergebruik van het product als compleet apparaat; 2. Een onderdeel wordt gebruikt voor een ander apparaat; 3. Terugwinnen van grondstoffen; 4. Verbranden met terugwinning van thermische energie; 5. Storten / verbranden.
In 2018 is 0,5 ton IT-afval op deze wijze afgevoerd. RAI heeft hiervoor een milieucertificaat gekregen van WEEELABEX Certificering, dat werkt volgens het milieumanagementsysteem ISO 14001. RAI voldoet aan de EU-recycling-doelstellingen. Er wordt geen computerafval geëxporteerd naar derdewereldlanden.
60
Afvalvolume x 1 ton
2018
2017
2016
2015
2014
hout
1.464
1.074
929
722
684
tapijt
342
284
257
275
239
papier
260
250
235
213
230
plastic
2
‑??
‑??
‑??
‑??
146
151
119
133
109
4
16
67
‑??
‑??
ijzer
31
40
30
21
10
glas
77
73
104
71
50
849
744
573
377
131
2
6
7
7
2
rest
1.977
1.583
1.701
1.785
1.706
Totaal
5.154
4.221
4.022
3.604
3.161
swill gft
bouw & sloop overig specialistisch afval
Stadsjuttenwandeling met duurzaam tintje In samenwerking met onze afvalpartner organiseerden wij stadswandelingen in de buurt van de RAI. Deskundige gidsen van Gilde Amsterdam gaven de rondleiding, samen met studenten. Tijdens de tocht werd zwerfafval verzameld. Bij terugkomst in de RAI werd de inhoud van de jute zakken gesorteerd en kregen deelnemers een certificaat.
Podium GreenTech InnovationLab van gerecycled papier/karton In het verslagjaar hebben we geëxperimenteerd met bouwmaterialen van papier en karton. Het podium van het InnovationLab voor Greentech was van deze bouwmaterialen gemaakt.
Koffiebekerproject De RAI heeft met ingang van december 2018 een bestemming gevonden voor de gebruikte papieren koffiebekers, circa 1.400 kg per maand. Hiervan worden papieren handdoekjes gemaakt voor de keukenbrigade.
Geluid vier geluidsontheffingen RAImilieuvergunning
Geluidsoverlast proberen we zoveel mogelijk te voorkomen door gebruik te maken van een zogenaamde akoestische RAI-geluidskaart. RAI Amsterdam kan hiermee voorspellen of er een
aangevraagd, zorgvuldige
geluidsontheffing aangevraagd moet worden. Dat mag maximaal vier keer per jaar. Hiermee
bewaking van geluidsnorm
bewaakt de RAI de norm en kunnen tevens tijdig preventieve maatregelen worden getroffen.
De geluidskaart is in 2018 acht keer gebruikt. Voor vier (muziek)evenementen was het noodzakelijk om een geluidsontheffing aan te vragen. Er zijn 23 (2017: eveneens 23) klachten binnengekomen in verband met de vier evenementen waarvoor er een geluidsontheffing was aangevraagd. Alle overige evenementen konden binnen de geluidsnormen van de RAI-milieuvergunning uitgevoerd worden.
61
In totaal ontving de RAI 30 geluidsklachten in 2018. Deze klachten werden gemeld bij de RAI, de Omgevingsdienst of het stadsdeel Zuid.
RAI verspreidde brieven naar 20.000 huishoudens in de buurt om hen te informeren over vergunningen voor Valhalla en Winterparadijs.
Uitbreiding Hal 5
start 2018 – oplevering gepland in 2020
Om aan de wensen van onze stakeholders tegemoet te komen is RAI Amsterdam altijd op zoek naar mogelijkheden om het gebouw te upgraden. In 2018 zijn er concrete plannen gepresenteerd om Hal 5 te verbouwen. Deze hal is gebouwd in 1961 en ligt in het Europacomplex aan de zijde van de Wielingenstraat. De ruimte kan gebruikt worden als zelfstandige hal maar ook in combinatie met de omliggende hallen.
Hal 5 wordt met 30 meter verlengd en krijgt er hierdoor circa 4.000 m2 aan multifunctionele expositieruimte bij. Door de nieuwe glazen gevel krijgt de hal een moderne en open uitstraling naar de nabijgelegen woonwijk. De belangrijkste entree voor Hal 5 wordt de hoofdentree van het Amtrium, Entree L. Hierdoor nemen de bezoekersstromen aan de Wielingenstraat af. Bij de uitvoering worden diverse geluidswerende maatregelen getroffen. Ook komt er een groenstrook voor een duidelijke afscheiding met de straat. Een gedeelte van de pui van de huidige hal wordt hergebruikt. Van de te kappen bomen worden zitbankjes gemaakt die zullen worden geplaatst op de buitenterreinen.
In 2018 vond onder andere een bewonersbijeenkomst plaats waarop de plannen zijn gepresenteerd.
Impressie van ontwikkeling Hal 5
62
On site hotel bouw congreshotel vordert
Al jaren heeft RAI Amsterdam de wens op eigen terrein een 4-sterrenhotel aan te kunnen bieden aan de (internationale) congresgangers en beursbezoekers. Met de ontwikkeling en realisatie van het nhow Amsterdam RAI hotel wordt deze wens werkelijkheid. Een hotel op de RAI-locatie met 650 kamers en parkeergelegenheid voor circa 200 auto’s is een strategische aanvulling op de kernactiviteit van RAI Amsterdam. Het inspelen op de behoefte van de markt, waarbij de organisatoren van het evenement en de belangrijkste exposanten, sprekers en bezoekers in hetzelfde nabijgelegen hotel verblijven (‘headquarter hotel’), versterkt de internationale positie van RAI Amsterdam.
Eind oktober 2016 zijn de bouwwerkzaamheden officieel gestart. Eind 2017 was de kelder van het hotel klaar en zijn de damwanden uit de grond verwijderd. In 2018 ging het hotel de hoogte in.
De wereldberoemde architect Rem Koolhaas (OMA) tekende voor het ontwerp. Het hotel heeft een fenomenale skybar op 90 meter hoogte en is een landmark voor Amsterdam.
De ontwikkelaars COD en Being Development hebben het nhow Amsterdam RAI hotel verkocht aan belegger AXA Investment Managers – Real Assets. Het hotel wordt voor het grootste deel gehuurd door NH Hotel Group en de horeca-unit op de begane grond door een horeca-exploitant. Voor de parkeergarage is een 20-jarige huurovereenkomst gesloten met de RAI; wij zullen de parkeerfaciliteiten exploiteren.
Het hotel is gelegen in de driehoek tussen het RAI-complex, de Europaboulevard en de A10. Deze locatie is zeer gunstig vanwege de nabijheid van station Amsterdam RAI (met een snelle verbinding naar onder andere Schiphol), de metrostations en de onmiddellijke op- en afrit van de A10.
Vrijdag 8 februari 2019 heeft het nhow Amsterdam RAI hotel het hoogste punt van 91 meter bereikt. Dit heugelijke moment werd gevierd door een spectaculaire ‘mapping projection’ show op het hotel in het bijzijn van bouwpartners en genodigden. De opening staat gepland voor het eerste kwartaal van 2020.
nhow Amsterdam RAI hotel, impressie
63
RAI Visie 2030: Bouwen aan de toekomst
De RAI is in januari 2018 gestart met de ontwikkeling van een nieuwe ruimtelijke visie in het plan RAI Visie 2030. Met dit plan wil de RAI onder andere de volgende doelen realiseren:
anticiperen op de verwachte toekomstige groei van grote evenementen. Doordat de RAI gefaseerd kan inbreiden, neemt het volume van het beursoppervlak toe; het verbeteren van de verblijfskwaliteit rond de plint (begane grond buitencontouren) van de RAI; het verbeteren van de duurzaamheid met betrekking tot het organiseren en faciliteren van evenementen waaronder het reduceren van overlast van logistieke bewegingen rond de RAI, met name in de periode van op- en afbouw van grote beurzen. Door de aan- en afvoer en logistieke processen te optimaliseren, zorgt het vrachtverkeer voor minder overlast.
Betekenis voor stad en maatschappij RAI Amsterdam wil een bijdrage leveren aan de welvaart van Amsterdam en omgeving en aan de maatschappij als geheel. Natuurlijk zorgen de evenementen voor omzet in de stad, maar ook op andere fronten wil RAI Amsterdam zich inzetten. Door het aantrekken van lokale leveranciers en het bieden van kansen aan mensen met afstand tot de arbeidsmarkt. Door het beperken van de impact van grote evenementen op het dagelijks leven in de stad, daar waar mogelijk. Door een actieve dialoog te voeren met onze stakeholders. Zo willen we borgen dat RAI Amsterdam een gewaardeerde bijdrage blijft leveren aan de samenleving, ieder jaar opnieuw.
64
Afvalmanagement €
€
Adviesrol van de RAI
helpt afval te besparen van organisatoren en exposanten
Milieucontroleurs
helpen afval reduceren bij op- en afbouw
stand
stand
stand
leverancier
organisatoren
Voedselafval uit de keuken
˝46 ton
hout 29°
Afvalscheiding evenementen
tapijt 7°
papier 5°
swill 3°
Swill tank
ijzer 1°
glas 1°
bouw & sloop
˝6°
gescheiden afval op eigen terrein
levert nieuwe grondstof in de vorm van compost en biogas
62%
in 2018 62% in 2017
Elektrisch afvalvervoer door de gracht ˝ vaart = ˜ vrachtwagenritten
Ambitie: 100% recycling = zero waste & 0% landfill
38% restafval wordt gefilterd en verwerkt bij Renewi tot ecopower en andere producten
65
Strategie
MISSIE RAI Amsterdam heeft in 2018 de herijkte strategie geformuleerd voor de periode 2019-2022. In het traject zijn de missie/ambitie en de strategie opnieuw uitgewerkt.
STRATEGIE De strategie is gericht op het versterken van de core business en het in balans brengen van de maatschappelijke baten en lasten. De strategie kent zes pijlers. Voor elk kalenderjaar tot en met 2022 zijn aandachtspunten en doelen benoemd.
ONS MERK De RAI Roadmap geeft richting: aan ons merk en aan de implementatie van de strategie.
Missie drijfveer: Inspiring people
RAI Amsterdam wil bijdragen aan de duurzame groei en ontwikkeling van mensen, markten en onze omgeving. RAI Amsterdam geeft invulling aan deze missie door
hoogwaardige evenementen te organiseren en faciliteren, waarmee we mensen en communities samenbrengen, verbinden en inspireren; een ideale, aantrekkelijke ontmoetingsplaats voor iedereen te zijn; duurzaam te werken en zowel economische als maatschappelijke waarde te creĂŤren. Kort gezegd, 'inspiring people'.
Strategie versterken core business &
De strategische doelstellingen helpen de ambitie van RAI Amsterdam te behalen. Tot 2022 zijn dit:
maatschappelijke balans
Het versterken van onze core-business, door groei te realiseren in evenementen en communities. We versterken onze toekomstbestendigheid door in te spelen op de veranderende klantbehoefte en in te zetten op een nog betere flexibiliteit en grip op kosten; Het creĂŤren van een optimale balans in maatschappelijke kosten & baten, waardoor onze maatschappelijke waarde wordt vergroot. Wij integreren maatschappelijk verantwoord ondernemen (MVO) in onze bedrijfsvoering, zijn continu in interactie met onze stakeholders, zijn waardevol en onmisbaar voor Amsterdam en leveren een (voor onze bedrijfsomvang relatief) stevige bijdrage aan de wereldwijde ontwikkeldoelen (Sustainable Development Goals).
66
Zes pijlers zijn erop gericht deze doelstelling te bereiken. Klantsolutions We willen onze klanten nog beter van dienst zijn. Daarom bouwen we ons assortiment van services uit.
Portfolio-ontwikkeling Wij werken aan het ontwikkelen, doorontwikkelen, kopen en werven van (nieuwe) titels. We focussen op business-to-business evenementen, zowel in Amsterdam als in het buitenland.
Data & digitalisering We benutten technologische ontwikkelingen om waarde te creĂŤren voor onze klanten en om efficiĂŤ er te werken. We ontwikkelen hiermee ook nieuwe businessmodellen.
Multifunctionele gebiedsontwikkeling We zijn een ontmoetingsplek voor iedereen. Op onze unieke locatie in Amsterdam willen we zakelijke en spontane ontmoetingen ruime baan geven. RAI Amsterdam moet een aantrekkelijke omgeving zijn, voor, tijdens en na evenementen.
Gebouw & Infrastructuur We bieden een toegankelijke en veilige plek voor waardevolle ontmoetingen. We vergroten het aantal m2 zaaloppervlak binnen de mogelijkheden. We verbeteren de logistieke en het verkeersmanagement fors. De locatie is geheel toegerust voor business & vrije tijd.
Lerende organisatie We dagen onszelf uit continue slimmer te gaan werken en bouwen aan een optimaal werkklimaat voor onze medewerkers.
67
Verantwoord Ondernemen negatieve impact verkleinen, maatschappelijke waarde vergroten
Maatschappelijk verantwoord ondernemen (MVO) vormt een integraal onderdeel van de strategie van RAI Amsterdam. MVO is zelfs ingebed in onze missie: de RAI wil de duurzame ontwikkeling van mensen, markten en onze maatschappij stimuleren.
Elke dag werken wij samen met onder andere klanten en leveranciers aan het integreren van MVO in onze bedrijfsvoering. We zijn trots dat vele activiteiten een maatschappelijke bijdrage leveren maar realiseren ons ook dat onze bedrijfsvoering natuurlijke resources verbruikt, ruimte inneemt, geluid produceert en op een andere wijze belastend is voor de maatschappij.
In een continu dialoog met onze stakeholders werken wij aan een door de maatschappij ervaren verantwoorde bedrijfsvoering. Dit doen wij door:
De negatieve maatschappelijke impact van onze business zo veel mogelijk te verkleinen/neutraliseren. We willen een duurzame verantwoorde omgeving creĂŤren waarin waardevolle ontmoetingen nu en in de toekomst (kunnen blijven) plaatsvinden. Zo werken we bijvoorbeeld continu aan het verduurzamen van onze faciliteiten, producten, diensten en bedrijfsprocessen en zijn we gefocust op reductie en sturing van logistieke bewegingen rond de RAI. Ook helpen we bijvoorbeeld organisatoren hun evenement in de RAI duurzaam en verantwoord te organiseren. De maatschappelijke waarde van de business te vergroten, daar waar mogelijk. We zetten ons actief in voor de ontwikkeling en groei van de mensen en communities waar onze business mee in aanraking komt. Zo stimuleren wij bijvoorbeeld de lokale economie omdat we bezoekers aantrekken die in de stad en regio verblijven. We werken waar mogelijk met lokale leveranciers. En stimuleren een veilige leer-, werk- en leefomgeving. Met de evenementen die wij organiseren willen wij ook actief duurzame groei en ontwikkeling van de sector waar desbetreffende beurs in opereert stimuleren, door op de beursvloer extra aandacht te geven aan maatschappelijke uitdagingen. Ook werken wij actief aan het organiseren dan wel faciliteren van betekenisvolle ontmoetingen die bijdragen aan de groei en ontwikkeling van (kwetsbare groepen in) de samenleving, met speciale aandacht voor de regio groot Amsterdam.
68
Sustainable Development Goals (SDGs) Wereldwijde doelen van de Verenigde Naties
SDG
RAI-strategie
8 Werk en economische groei
We stimuleren business en creëren spinoff door groei van onze core business
9 Industrie, innovatie en
Onze evenementen en bedrijfsvoering vormen een platform voor industrie, innovatie en
infrastructuur
infrastructuur
11 Duurzame steden en
We creëren waarde voor de stad Amsterdam
gemeenschappen 12 Verantwoorde consumptie
Als early adopter van proven technology/ processen bouwen wij mee aan een circulaire economie en klimaatactie
13 Klimaatactie
Idem 12
17 Partnerschappen
De ontmoetingen in de RAI dragen bij aan partnerschappen om de doelstellingen te bereiken
Merkwaarden
RAI Amsterdam kent zes merkwaarden. Hieronder lichten we ze één voor één toe.
Gastvrij de RAI is er voor iedereen
Bij RAI Amsterdam word je persoonlijk, professioneel en vooral gastvrij ontvangen. De deuren staan voor je open, wie je ook bent en wat je ook drijft. RAI Amsterdam is er voor iedereen. Kom je naar ons Convention Centre in Amsterdam, of naar onze evenementen elders in de wereld? Of ben je fysiek niet aanwezig en neem je virtueel deel? Bij RAI Amsterdam voel je je welkom!
Klantgericht dienstverlenend, bieden totaaloplossing
RAI Amsterdam begrijpt wie je bent en wat je nodig hebt. Problemen worden je zo veel mogelijk uit handen genomen. Of je nu organisator, exposant of bezoeker bent: voor je het vraagt, weten we waarschijnlijk al welke wensen je hebt. We bieden dan ook graag onze totaaloplossingen aan. We denken mee, denken vooruit en zijn er op gericht om je van dienst te zijn zodat jij je geholpen voelt.
Innovatief aanzetten tot duurzame innovatie
RAI Amsterdam is een platform voor innovatie en creativiteit. Met onze concepten, producten en diensten brengt RAI Amsterdam je op ideeën: in een moderne en innovatieve omgeving versterken we de beleving en ervaring van je fysiek of virtueel bezoek. We zijn grensverleggend en kunnen op grote schaal innoveren omdat onze toepassingen meestal generiek inzetbaar zijn. Dat biedt je voorsprong.
Ondernemend juiste condities creëren voor succes
De kwaliteit van de locatie, concepten, producten, faciliteiten, service en mensen zorgt ervoor dat je bij RAI Amsterdam alle elementen vindt voor succes. Je kunt rekenen op de meest ondernemende partij die de ervaring in huis heeft om voor elke klant de juiste condities te creëren voor een maximale toegevoegde waarde. RAI is gericht op het verzilveren van kansen, denkt als partner met je mee en draagt bij aan je succes.
69
Professioneel afspraak is afspraak
RAI Amsterdam weet als geen ander dat de kwaliteit van een evenement afhankelijk is van goede voorbereiding en het nakomen van afspraken. Onze doelen zijn ambitieus maar haalbaar. Prognoses en toezeggingen zijn gericht op een betrouwbare realisatie ervan. We managen verwachtingen zorgvuldig en bieden je zekerheid.
Betrokken verbonden met onze samenleving
RAI Amsterdam staat midden in de samenleving, is duurzaam betrokken en neemt haar verantwoordelijkheid voor mens, stad en wereld. De passie en emotionele betrokkenheid van onze medewerkers en alle andere stakeholders zijn bepalend voor ons succes. Daarom zorgen we dat iedereen zich gehoord, betrokken en verbonden voelt.
“Our driving force: 'inspiring people'� start of charity initiative
RAI Foundation Onder de werknaam RAI Foundation heeft de RAI eind 2018 stappen gezet om haar maatschappelijke betrokkenheid te vergroten. Voortkomend uit de belofte van de RAI gericht op het stimuleren van betekenisvolle ontmoetingen, duurzame groei en de ontwikkeling van mensen, markten en onze omgeving, willen wij ons actief gaan inzetten voor de groei en ontwikkeling van (kwetsbare groepen in) de samenleving. We zullen betekenisvolle ontmoetingen faciliteren dan wel organiseren, waarbij wij vrijwillig expertise, menskracht, faciliteiten en/of netwerken inzetten voor de lokale samenleving. Speciale aandacht gaat hierbij uit naar de regio groot Amsterdam.
70
Personeel en organisatie
CULTUUR- EN STRUCTUURWIJZIGING RAI-management en -medewerkers hebben de afgelopen twee jaar een intensief cultuur- en structuurtraject doorlopen. De divisiestructuur is verlaten: de gehele organisatie is heringericht in vijf bedrijfsonderdelen (Marketing & Digital, Commerce, Clients, Venue en Operations) en ondersteunende afdelingen (zoals HR, ICT en Finance) die samenwerken rondom drie hoofdprocessen (event, innovatie en besturing). Alle leidinggevenden van de RAI hebben een intensief leiderschapstraject gevolgd en zijn getraind in vaardigheden.
DRUKTE 2018, IN COMBINATIE MET STRUCTUURWIJZIGING, ZICHTBAAR IN MEDEWERKERSTEVREDENHEID De medewerkerstevredenheid ligt op 81%. Het ziekteverzuim is gestegen naar 3,2%. Relatief gezien zijn deze cijfers goed, maar absoluut zien we een terugval ten opzichte van eerdere jaren.
MAATSCHAPPELIJK VERANTWOORD EN DUURZAAM HR-BELEID De RAI voert een maatschappelijk verantwoord en duurzaam HR-beleid gericht op welzijn, vitaliteit en levensstijl van medewerkers.
STRATEGISCHE PERSONEELSPLANNING In 2018 heeft de RAI een onderzoek gedaan naar strategische personeelsplanning. Het project wordt in 2019 afgerond.
Onze medewerkers 'voor mensen, door mensen'
De RAI is een bedrijf 'voor mensen, door mensen'. Onze medewerkers zijn het gezicht van RAI en fungeren als gastvrouw en gastheer tijdens evenementen. Door medewerkers verantwoordelijkheden te geven, ze te faciliteren in hun taken en door hun talenten te verbinden, is de RAI in staat haar organisatiedoelstellingen te realiseren.
Medewerkerstevredenheid algemene medewerkerstevredenheid 81%
De medewerkerstevredenheid is een cruciale graadmeter en een instrument voor continu verbetering in onze organisatie. Grootschalige meting van de medewerkerstevredenheid vindt tweejaarlijks plaats, voor de laatste keer eind 2018. Doelstelling van het onderzoek is de beleving van medewerkers en hun suggesties ter verbetering in kaart te brengen. Met deze input kunnen we sturen op vergroting van de tevredenheid, betrokkenheid en bevlogenheid van medewerkers.
In 2016 scoorde RAI met een 91% zeer hoog. In 2018 was de algemene tevredenheid onder het personeel afgenomen tot 81%. De waardering voor de direct leidinggevende bleef gelijk. De meeste andere scores daalden licht, waaronder de tevredenheid over de werkzaamheden, de
72
werkomstandigheden, de ontwikkelmogelijkheden en de organisatie. Het extreem drukke jaar is hier waarschijnlijk mede debet aan.
Meerjarig cultuurtraject & structuurwijziging organisatie cultuur- en structuurverandering gaan hand in hand
Rond de zomer van 2016 is RAI gestart met een meerjarig veranderingsproces met betrekking tot de organisatie. Om op lange termijn succesvol te blijven en in voldoende mate te kunnen innoveren, was een wijziging van de cultuur gewenst. Ook waren er een aantal verbetermogelijkheden in processen om knelpunten op te lossen. Om dit te bereiken, is een structuurwijziging ingezet. In het uitgestippelde proces gaan cultuur en structuur hand in hand.
divisiestructuur verlaten
In 2017 was de RAI nog georganiseerd in een divisiestructuur, met de twee divisies RAI Exhibitions en RAI Convention Centre. Het nieuwe managementteam heeft in 2017, gezamenlijk met de RAImedewerkers, gewerkt aan de omvorming van de divisiestructuur naar één bedrijf met een procesgerichte organisatie.
drie kernprocessen vormen de rode draad
Elk nieuw organisatieonderdeel heeft een eigen verantwoordelijkheid met betrekking tot de drie kernprocessen van de RAI:
EVENT
Events zijn leidend in alles wat wij doen; Elke afdeling levert een bijdrage (direct of indirect) aan events; De organisatie en de taken worden zo ingericht dat afdelingsbelangen ondergeschikt zijn aan het eventproces; RAI werkt met één uniform eventproces, ongeacht of het om derden of eigen evenementen gaat.
INNOVATIE
Innovatie is een verantwoordelijkheid van de business; De focus verschuift naar vernieuwend in plaats van (alleen) verbeterend; Het verhogen van de waarde van de ontmoeting staat centraal; Innovatiespecialisten ondersteunen de business en jagen het proces aan; We richten ons op kort-cyclische stappen door kleine projecten te starten; We werken 'outside in' door externe kennis naar binnen te halen. Hiervoor bouwen we ons innovatie-ecosysteem verder uit.
BESTURING ( incl. new business, HR, IT, etc.)
New business zorgt voor het vullen en managen van de pijplijn aan nieuwe initiatieven. De RAI zet hierbij in op een open samenwerking met derde partijen; Het 'new business'-proces wordt bestuurd en gerealiseerd door ‘tafels’ waaraan afdelingen en experts samen keuzes maken en resultaten samenbrengen;
73
Portfolio management, Revenue management en Capacity management werken op tactisch niveau. Portfolio management coördineert het eventportfolio, Revenue management optimaliseert omzet en Capacity management voorkomt knelpunten; RAI-diensten moet zorgen voor efficiënte en kwalitatief goede afhandeling van de vraag; Kosten van RAI-diensten worden naar evenement doorbelast (vast en variabel); We gebruiken een uniforme rapportagestructuur voor alle evenementen.
structuurwijziging, consequenties
Geheel 2017 is gewerkt aan de vertaling van deze uitgangspunten naar een structuurwijziging. Rond de jaarwisseling 2017/2018 werden de wijzigingen voor de meeste medewerkers concreet en werden de meeste proceswijzigingen doorgevoerd.
overstap naar eventproces
Op 1 februari 2018 ging RAI in de nieuwe organisatiesamenstelling van start. Voor alle evenementen die binnen drie maanden na deze datum plaatsvonden, werd de nieuwe procesorganisatie nog niet toegepast.
De herindeling van de organisatie ging ook gepaard met tal van interne verhuizingen. Deze vonden plaats in februari 2018. Hieraan voorafgaand vond aanpassing plaats van het Elicium (verdieping 6-9) en het Amtrium (verdieping 3-4).
veel activiteiten als gevolg van cultuur- en
In 2018 zijn veel activiteiten uitgevoerd, voortkomend uit het interne veranderprogramma 'We are on'. Onder andere de volgende gebeurtenissen stonden op de agenda:
structuurprogramma
Change Leadership (teamsessies voor leidinggevenden); Fishbowl-sessies (open gesprekken met medewerkers); Leaderdays; Diverse brainstorms; Activatie van de seven habits: de gewoonten van de RAI-medewerker die symbool staan voor de gewenste cultuur en het gewenste gedrag.
In 2018 is een strategie-activatieprogramma voorbereid, genaamd 'Museum van de toekomst'. De RAI heeft in een ruimte een museum van de toekomst ingericht waar teams en afdelingen samen worden gestimuleerd de dialoog aan te gaan over de vastgestelde strategie. Het museum is in februari 2019 geopend.
evaluatie proces event-tafel
In 2018 is de event-tafel, een belangrijke schakel in het nieuwe proces, geëvalueerd. Rond de event-tafel komen alle bij een event betrokken functionarissen samen. Dit proces zorgt ervoor dat meer mensen vroegtijdig betrokken zijn bij keuzes, hun expertise kunnen inbrengen in innovatie van het event en de vertaling kunnen maken van besluiten die aan de event-tafel worden genomen naar hun eigen afdelingen. In de evaluatie kwamen meer dan 250 aanbevelingen naar boven; punten om verder te verbeteren. Eén van de strategische pijlers van de RAI voor de periode tot en met 2022 is het zijn van een lerende organisatie. Daarom zullen er meer evaluaties plaatsvinden en zal ook het benoemen wat er nog niet goed gaat in de samenwerking worden verankerd.
74
Ontwikkeling en inrichting compliance-functie inrichting compliance-functie,
Eind 2018 is de RAI gestart met inrichting van de compliance-functie.
eind 2018 gestart
RAI Amsterdam stelt zich ten doel te voldoen aan alle voor de organisatie van toepassing zijnde wettelijke- en vergunningstechnische eisen en richtlijnen. Ook wil zij zich houden aan en werken volgens de normen en richtlijnen waarvan de RAI-organisatie zelf besloten heeft dat zij daaraan wil voldoen. De RAI streeft ernaar de risico’s van non-compliance zoveel mogelijk te minimaliseren en hanteert een zeer lage tolerantie op dit gebied.
Om hier aan te kunnen voldoen richt RAI een compliance-managementsysteem in. Bij de inrichting van dit systeem laat de RAI zich zo veel mogelijk leiden door de uitgangspunten en principes zoals deze zijn vastgelegd in de ISO 19600-standaard voor compliance management. Belangrijke uitgangspunten zijn:
Een doelgerichte, gestructureerde aanpak in een continu proces; Een afgebakende scope en een op risico-analyse gebaseerde prioritering binnen de context van de specifieke kenmerken van de RAI-organisatie; Een duidelijke verdeling en toedeling van taken en verantwoordelijkheden, met een leidende en betrokken rol voor het topmanagement; Een cyclisch proces dat de RAI in staat stelt een lerende organisatie te zijn; Aandacht voor cultuur en gedrag aansluitend op de kernwaarden en de 'seven habits'gedachte; Transparantie over de compliance-aanpak en de wijze waarop wordt omgegaan met noncompliance.
Mobiliteitsonderzoek mobiliteitsonderzoek onder medewerkers
In het kader van het woon-werkverkeer en de mobiliteitsissues rondom de Zuidas is een klein onderzoek verricht naar de vervoersvoorkeuren van RAI-medewerkers. 17 medewerkers die met auto en/of OV naar kantoor komen, namen deel. Ruim 450 reizen werden gemonitord. De snelheid, het comfort en de flexibiliteit bleken de belangrijkste argumenten. Het belangrijkste voordeel van het reizen met het OV is het ontspannen kunnen reizen. De voorkeur gaat uit naar de auto en op drukke dagen naar het OV. De RAI gebruikt de resultaten als input voor het toekomstige mobiliteitsbeleid.
Training en opleiding uitgebreid trainings- en
Op basis van de constateringen en verbetervoorstellen vanuit de werkvloer is een uitgebreid
opleidingsplan ingezet
trainings- en opleidingsplan ingezet. In 2018 hebben medewerkers en leidinggevenden deelgenomen aan functie- en/of discipline-specifieke opleidingen. Ook werd een simulatiespel ingezet, gericht op het eventproces. Hierin werd een aantal situaties in het nieuwe eventproces doorgenomen. In 2018 vond verder een basiscursus FinanciĂŤn plaats, gericht op het
75
besturingsproces, en een Innovation Bootcamp, gericht op het innovatieproces. Daarnaast waren er onder andere workshops Agile en LEAN en diverse inspiratiesessies, gericht op het innovatieen het 'new business'-proces.
Vitaliteit initiëren, faciliteren en promoten van vitaliteitsacties
RAI Amsterdam wil de vitaliteit van haar medewerkers helpen bevorderen, zodat onze medewerkers fit, energiek en vitaal werken. Het vitaliteitprogramma zorgt voor het initiëren, faciliteren en promoten van vitaliteitacties bij medewerkers. Onder de noemer RAI Vitaal worden tools, workshops en acties aangeboden die medewerkers helpen op het gebied van gezondheid en fitheid, stress- en verzuimpreventie, werkplezier & werk/privé-balans.
In 2018 zijn onder andere trainingen gegeven op het gebied van vitaliteitsthema’s zoals slaap, bewegen, voeding en ontspanning. Ook is sport ingezet en wordt drie keer per week les gegeven in Bootcamp, Kickboxen en HIIT-training. In 2018 is gewerkt op basis van de resultaten van de Vitaliteitsscan en het Periodiek Medisch Onderzoek die in 2016 en 2017 zijn gehouden onder de medewerkers van RAI Amsterdam.
Diversiteit divers samengestelde teams.
De RAI streeft ernaar diversiteit te bereiken in de samenstelling van de afdelingen (qua leeftijd,
Doelstelling charter Talent
ervaring, sekse en competenties). RAI Amsterdam is ervan overtuigd dat divers samengestelde
naar de Top ruim gehaald
teams ook een positieve invloed hebben op de resultaten. RAI Amsterdam kent met 56% vrouwen en 44% mannen een evenwichtig personeelsbestand. De doelstelling op het gebied van m/vdiversiteit, zoals onderschreven in de charter Talent naar de Top, is ruim gehaald: het aandeel vrouwen in het beleidsteam en het tweede echelon leidinggevenden bedraagt 41%.
76
Personele samenstelling Hieronder zijn enkele dwarsdoorsnedes gepresenteerd met betrekking tot de medewerkerspopulatie.
Personeel Stand ultimo jaar
MEDEWERKERS
2018
2017
Man
193
49%
181
44%
Vrouw
230
59%
228
56%
Totaal
423
108%
409
100%
FTE
Man
190,0
48%
178,2
47%
Vrouw
202,0
52%
197,9
53%
Totaal
392,0
100%
376,1
100%
2018
2017
NAAR LEEFTIJD
1%
2%
26 t/m 35
25%
26%
36 t/m 45
32%
34%
46 t/m 55
28%
24%
56+
14%
13%
100%
100%
Personeel, leeftijdsopbouw Percentage / FTE (stand ultimo jaar)
t/m 25
Totaal
77
Personeel, naar aandachtsgebied Percentage / FTE (stand ultimo jaar)
2018
2017
NAAR AANDACHTSGEBIEDEN
Commercieel
48%
53%
Operationeel
39%
35%
Financieel/staf
13%
12%
100%
100%
Totaal
Strategische personeelsplanning verdere verbetering en
In 2018 heeft de RAI gewerkt aan het verder verbeteren van strategische personeelsplanning. De
inbedding in HR- en
doelstelling van het project is het implementeren van een adequaat werkende en praktische
afdelingsprocessen
methodiek die geĂŻntegreerd kan worden in de reguliere HR- en afdelingsprocessen. Er zijn uitgangspunten benoemd en er vond een training en een gap- en knelpuntenanalyse plaats. De uitkomsten van het project, waaronder het strategische personeelsplan, worden in 2019 verwacht.
Ziekteverzuim 3,2%
In het verslagjaar bedroeg het ziekteverzuim 3,2%. Een goede score, die echter helaas is gestegen ten opzichte van onze zeer goede score van 2,5% in 2017. We zijn hiermee weer terug op het niveau van 2015. De drukte in de organisatie rond evenementen, in combinatie met de structuuren cultuurwijziging, zal in deze stijging ongetwijfeld een aandeel hebben.
Ziekteverzuim Percentage
2018
2017
2016
2015
3,2%
2,5%
2,9%
3,2%
3,4%
Totaal
2014
Maatschappelijke betrokkenheid meer kansen voor jeugdwerklozen en mensen met afstand tot de arbeidsmarkt
Het HR-beleid met betrekking tot maatschappelijke betrokkenheid vindt onder meer zijn weerslag in het streven naar het creĂŤren van meer social return voor de stad Amsterdam. In het verslagjaar heeft RAI Amsterdam haar medewerking verleend aan diverse belangrijke initiatieven gericht op het bieden van meer kansen voor jeugdwerklozen (Werkakkoord in het kader van Aanpak Jeugdwerkloosheid) en voor mensen met een afstand tot de arbeidsmarkt.
kansen vergroten voor jongeren
RAI Amsterdam neemt sinds 2015 deel aan het Werkakkoord Jongeren. We helpen kansen voor jongeren te vergroten door onder andere het volgende te bieden:
78
Inzet en training van circa 4.200 flexkrachten: zij nemen bijvoorbeeld deel aan horecatrainingen of behalen een diploma voor verkeersregelaar; Rondleidingen: jaarlijks bezoeken circa 300 studenten van verschillende opleidingen de RAI waarmee jongeren zich een beeld kunnen vormen van een mogelijke werkomgeving; 90 stageplaatsen: via het interne stagebureau worden stagiaires van HBO- en MBO-niveau en in de vormen BBL, BOL en Duaal geplaatst. De stagiaires ontvangen training, bijvoorbeeld op de gebieden solliciteren, personal branding, time management en Officevaardigheden. RAI organiseert de RAI Discovery bij start van de stage, een introductiedag waarin het hele bedrijf wordt bezocht. Later gedurende hun stage kunnen de stagiaires deelnemen aan OntdekkingsRAIs waarbij ze een dag meewerken bij andere afdelingen, zodat ze kennis opdoen en vaardigheden ontwikkelen.
goede doelen
De maatschappelijke betrokkenheid van RAI Amsterdam en haar medewerkers blijkt ook uit de diverse goede doelen die zij steunen.
Uitgelicht: Event Operations Management helpt de Voedselbank Op 24 mei stond het ‘afdelings-uitje’ van Event Operations Management geheel in teken van de Voedselbank. Op de Lutmastraat, op steenworp afstand van de RAI, bevindt zich een groot uitgiftepunt waar zo’n 150 cliënten wekelijks een pakket ophalen. De afdeling heeft een wensenlijst van de Voedselbank ruimhartig weten in te willigen. Van voedsel tot koelkasten: met voorraad en materialen die het RAI-team heeft weten te verzamelen, kan de Voedselbank vooruit.
Overleg met RAI Ondernemingsraad veelvuldig en constructief overleg
In 2018 heeft net zoals voorgaande jaren veelvuldig en constructief overleg plaatsgevonden met de Ondernemingsraad. In het overleg ging het, naast de structuurwijziging van de organisatie en het cultuurprogramma dat is gevolgd, over diverse onderwerpen zoals de financiële resultaten, de bouwontwikkelingen, instemmingsaanvragen, innovatie, new business en arbeidsvoorwaarden. Naast dit formele overleg is het overleg in een aantal subcommissies voortgezet, zoals de HRM Commissie, de Financiële Commissie, de Arbeidsomstandighedencommissie, de Arbeidsvoorwaardencommissie, de Pensioencommissie en de Flexcommissie.
79
Vooruitzichten Markt, evenementen Internationale, zakelijke beurzen en congressen vertonen een duidelijke groei. De revitalisatie en ontwikkeling van nationale publieksevenementen blijft een uitdaging, alhoewel in 2018 ook hier goede resultaten zijn geboekt. Per saldo zijn de langetermijnvooruitzichten voor RAI Amsterdam positief te noemen. Voor 2019 zijn de verwachtingen echter gematigd, zeker in vergelijking met het topjaar 2018. In de meerjarenprognose is hiermee rekening gehouden en de RAI verwacht conform meerjarenprognose te kunnen presteren.
De RAI heeft een gevulde portefeuille aan evenementen. Wel hebben we de uitdaging om vanaf 2021 de toegevoegde waarde te compenseren van de ISE (Integrated Systems Europe; die de RAI na editie 2020 zal verlaten). Mede daarom is het ontwikkelen en binnenhalen van nieuwe evenementen een speerpunt.
Terwijl de nationale evenementen stabiliseren, lijkt alles erop dat internationale evenementen hun groei zullen vasthouden. Duurzame innovaties zullen een steeds belangrijker onderdeel vormen in de content van evenementen. De RAI zal sterker inzetten op de bijdrage van evenementen aan de Sustainable Development Goals, de ontwikkeldoelen van de Verenigde Naties.
Implementatie strategie Voor 2019 staan de volgende activiteiten op onze agenda:
Portfolio-ontwikkeling: het organiseren van de sales in verdere aansluiting op onze klantbehoefte, het opstarten van ĂŠĂŠn of meerdere kantoren in het buitenland, het optimaliseren van onze jaaragenda en versterken van de evenementencommunicatie buiten de periode van de evenementen; Klantsolutions: het ontwikkelen van meer services en updaten van ons assortiment op basis van de customer journey-onderzoeken en het ontwikkelen van een nieuwe visie en een strategisch plan op het gebied van standbouw; Digitalisering: het vertalen van dataproducten naar commerciĂŤle proposities zoals matchmaking en oplossingen voor leadgeneratie; Multifunctionele gebiedsinrichting: het afronden van ons plan 2030 voor gebiedsinrichting, het experimenteren met tijdelijke functies in de plint (benedenverdieping buitenzijde) van het convention centre en het verder inrichten van gebiedscommunicatie; Lerende organisatie: het implementeren van een nieuwe fase in strategische personeelsplanning, het ontwikkelen van een visie op flexibel inzetbare krachten en het verder werken aan het borgen van onze cultuurwaarden; Gebouw en infrastructuur: het samen met de gemeente Amsterdam en de Zuidasorganisatie verder ontwikkelen van de visie op infrastructuur, het realiseren van de verbouwing van hal 5, het verder integreren van fysieke en digitale safety & security en het uitwerken van een innovatief logistiek concept voor de toekomst en inzetten van externe logistieke hubs voor spreiding van vrachtverkeer.
80
Ontwikkelingen in directe omgeving De afbouw van het congreshotel nhow Amsterdam RAI zal zichtbaar vorderen en de buitenruimte zal worden ingericht. Het bouwgebied zal tegen het eind van 2019 veranderen in een hoogwaardige stedelijke omgeving.
Organisatie In 2019 zal de programmatische aanpak van het cultuur- en structuurtraject verder worden vormgegeven door de leidinggevenden.
Tot slot Zoals in het voorwoord al werd benoemd, dankt de directie alle stakeholders voor hun inzet en betrokkenheid.
Een bijzonder woord van dank gaat uit naar de medewerkers. Zij hebben enorme commerciĂŤle en operationele prestaties geleverd en hebben daarnaast aan de strategie, cultuur en structuur gewerkt. We zien er naar uit om in 2019 verder te bouwen met onze teams en hebben, naast het behalen van de beoogde resultaten, als doel de medewerkerstevredenheid weer op ons peil van 2016 te brengen.
Amsterdam, 26 maart 2019
Directie RAI Holding B.V, P. (Paul) Riemens, CEO M. (Maurits) van der Sluis, COO
De directie verklaart dat bij het opstellen van de jaarrekening wordt uitgegaan van de veronderstelling dat de continuĂŻteit van de onderneming is gewaarborgd.
81
#03
Governance en risicomanagement
82
Corporate governance
RAI HOLDING B.V. RAI Holding B.V. is een besloten vennootschap naar Nederlands recht.
BASIS Onze governance is gebaseerd op Boek 2 van het Burgerlijk Wetboek, de statuten, diverse interne reglementen en de corporate governancecode 2016.
STRUCTUUR RAI Holding B.V. kent in haar governancestructuur een algemene vergadering, RvC, directie en Ondernemingsraad.
Juridische structuur RAI Holding B.V. en haar groepsmaatschappijen
RAI Holding B.V. is een houdstermaatschappij. In de jaarrekening is weergegeven welke vennootschappen tot RAI Holding B.V. behoren. Indien in dit jaarverslag ‘RAI Amsterdam’ wordt genoemd, wordt verwezen naar RAI Holding B.V. en al haar groepsmaatschappijen. Groepsmaatschappijen zijn deelnemingen waarin RAI Holding B.V. beleidsbepalende invloed heeft.
Statuten De meest recente statuten van RAI Holding B.V. dateren van 18 juli 2008. De laatste statuten van dochtervennootschap RAI Amsterdam B.V. dateren van 2 juni 2015.
Corporate Governance code code onderschreven
De directie en de RvC onderschrijven de Nederlandse Corporate Governancecode 2016. De directie en de RvC passen de daarin opgenomen principes en ‘best practice’-bepalingen toe, voor zover deze op RAI Holding B.V. van toepassing kunnen worden verklaard.
‘leg uit’
In enkele gevallen zijn de principes en ‘best practice’-bepalingen niet van toepassing omdat RAI Holding B.V. niet beursgenoteerd is en slechts twee aandeelhouders heeft. De volgende aanbevelingen uit de Code worden om deze reden niet of niet geheel gevolgd:
bepaling 2.8.3 (openbare mededeling standpunt bij overnamesituatie); principe 4.2 (Informatieverschaffing en voorlichting aan de algemene vergadering).
83
Governance Raad van Commissarissen RvC-reglement geeft uitvoering aan Nederlandse Corporate Governance Code
In december 2017 is het reglement van de RvC en haar commissies hernieuwd vastgesteld. In het reglement wordt op twee manieren verwezen naar hoofdstukken, principes en bepalingen uit de Corporate Governance Code 2016. Op de eerste plaats wordt een groot deel van de code onderdeel gemaakt van het reglement zelf. Op de tweede plaats staat in het reglement dat de RvC en directie de Corporate Governance Code onderschrijven. Door hoofdstukken, principes en bepalingen onderdeel te laten zijn van het reglement, heeft de code niet alleen achteraf (in de verantwoording) zijn werking maar ook vanuit de door reglementen bepaalde bevoegdheden. Het RvC-reglement staat gepubliceerd op de website van RAI Amsterdam (www.rai.nl).
Taak houden van toezicht en vervullen van werkgevers- en adviesrol
De taak van de RvC is het houden van toezicht op het beleid van de directie en de algemene gang van zaken bij de RAI en de met haar verbonden onderneming(en). Naast het houden van toezicht vervult de RvC de werkgeversrol. Deze rol bestaat uit het zijn van werkgever voor de directie en het volgen van beloningsverhoudingen en de cultuur in de organisatie. Ook heeft de RvC een adviesrol, van waaruit de directie met raad terzijde wordt gestaan. De RvC richt zich bij de vervulling van haar taak naar het belang van de RAI en de verbonden onderneming(en) en weegt de belangen van bij de vennootschap betrokkenen af. De RvC is zelf verantwoordelijk voor de kwaliteit van zijn functioneren.
Omvang en samenstelling vijf personen, maximaal twee termijnen van vier jaar
De RvC bestaat bij voorkeur uit vijf leden. Omdat de aandeelhouder Gemeente Amsterdam kenbaar heeft gemaakt haar aandelen te willen verkopen, is invulling van de vacature van commissaris met voorkeursrecht van deze aandeelhouder aangehouden en heeft de RvC in het verslagjaar met vier commissarissen gefunctioneerd.
profielschets regelt samenstelling
De profielschets heeft betrekking op de samenstelling van de RvC. De RvC bespreekt deze profielschets bij iedere wijziging met de Algemene Vergadering en de Ondernemingsraad. De profielschets staat gepubliceerd op de website van RAI Amsterdam (www.rai.nl; bijlage bij reglement RvC).
borging van onafhankelijk en
De RvC is zodanig samengesteld dat de leden ten opzichte van elkaar, het bestuur en welk
kritisch opereren
deelbelang dan ook onafhankelijk en kritisch kunnen opereren, in overeenstemming met de governancecode. Elke commissaris dient geschikt te zijn om de hoofdlijnen van het totale beleid te beoordelen. De commissarissen beschikken gezamenlijk over de specifieke deskundigheid en de hiertoe beschreven competenties die noodzakelijk zijn voor de vervulling van hun taak. De RvC streeft ernaar dat zij is samengesteld op zodanige wijze dat de continuïteit is gewaarborgd alsmede dat zij naar leeftijd, ervaring en man/vrouwverhouding, evenwichtig is samengesteld.
Commissies drie commissies ingesteld
Omdat de RvC in haar volledige samenstelling uit meer dan vier leden bestaat, zijn – conform het reglement – drie kerncommissies ingesteld, te weten: een auditcommissie, een remuneratiecommissie en een selectie- en benoemingscommissie. De commissies worden door de
84
RvC ingesteld en samengesteld. De (gehele) RvC blijft verantwoordelijk voor besluiten, ook als deze zijn voorbereid door één van de commissies. De reglementen van de commissies zijn gepubliceerd op de website van RAI Amsterdam (www.rai.nl; bijlage bij reglement RvC). De deelname van commissarissen aan commissies (personele samenstelling van de commissies) is weergegeven in het hoofdstuk In vogelvlucht in de paragraaf Samenstelling RvC en directie.
Rooster van aftreden Commissarissen worden benoemd voor een periode van vier jaar waarna zij kunnnen worden herbenoemd voor een periode van vier jaar. Na acht jaar kunnen commissarissen maximaal twee keer worden herbenoemd voor een benoemingstermijn van twee jaar. Herbenoeming na acht jaar moet worden gemotiveerd in het verslag van de RvC.
Het rooster van aftreden is hieronder weergegeven en staat gepubliceerd op de website van RAI Amsterdam (www.rai.nl).
Rooster van aftreden Maximum is drie termijnen (4+4+2+2)
Naam
Datum 1e benoeming
Huidige
Aankomend voorstel tot
termijn
aftreden of (her)benoeming: de 1e Algemene Vergadering na:
R.H (Roelf) de Boer
23.04.2015
1e
23.04.2019
W.C.M. (Mariëlle) de Macker
17.03.2017
1e
17.03.2021
A.M.H. (Annemarie) Macnack - van Gaal
15.09.2015
1e
15.09.2019
J.W.Th. (John) van der Steen
07.04.2011
3e
07.04.2021
Opleiding nieuwe commissarissen doorlopen een introductieprogramma
Elk lid van de RvC volgt na benoeming een door RAI Amsterdam samengesteld en gefinancierd introductieprogramma, waarin aandacht wordt besteed aan: algemene financiële en juridische zaken, de financiële verslaggeving door de vennootschap, specifieke aspecten die eigen zijn aan RAI Amsterdam en de ondernemingsactiviteiten en de verantwoordelijkheden van de leden van de RvC.
vaststelling benodigde aanvullende educatie
Tevens vindt eenmaal per jaar overleg plaats over eventueel tijdens de benoemingsperiode van commissarissen gewenste/benodigde (aanvullende) educatie.
Aandelen, opties, leningen geen persoonlijke leningen en/of garanties aan commissarissen verstrekt
Aan een commissaris zijn geen aandelen en/of opties of vergelijkbare rechten tot het verkrijgen van aandelen in het kapitaal van de vennootschap toegekend. Er zijn geen persoonlijke leningen en/of garanties aan commissarissen verstrekt.
Bezoldigingsbeleid & bezoldiging in verslagjaar weergegeven in jaarrekening en remuneratierapport
De bezoldiging is weergegeven in de jaarrekening, in de paragraaf 'toelichting op de geconsolideerde jaarrekening'. Aan aandeelhouders is een remuneratierapport beschikbaar gesteld. Hierin is het remuneratiebeleid weergegeven en vindt verantwoording plaats over de toepassing hiervan in het verslagjaar.
85
Governance directie Het reglement van de directie is laatstelijk gewijzigd op 25 juni 2014. Dit reglement is opgesteld op grond van artikel 13 lid 3 van de statuten van de vennootschap en dient ter aanvulling op de regels en voorschriften die op de directie van toepassing zijn op grond van Nederlands recht of de statuten van de vennootschap. De taak van de directie, alsmede zijn werkwijze, zijn opgenomen in het reglement. Het directiereglement staat gepubliceerd op de website van RAI Amsterdam (www.rai.nl).
Aandelen, opties, leningen geen aandelen, opties, leningen of garanties verstrekt
Aan een directielid zijn geen aandelen en/of opties of vergelijkbare rechten tot het verkrijgen van aandelen in het kapitaal van de vennootschap toegekend. Er zijn geen persoonlijke leningen en/of garanties verstrekt.
Bezoldigingsbeleid & bezoldiging in verslagjaar Ook de bezoldiging van de directie is weergegeven in de jaarrekening, in de paragraaf 'toelichting op de geconsolideerde jaarrekening' en in het remuneratierapport.
Managementstructuur De statutaire directie vormt samen met zeven titulaire directeuren en drie business support managers het beleidsteam. In onderstaand organogram is het beleidsteam weergegeven, waarbij de statutaire directie en directors in rood zijn weergegeven en de business support managers in grijs.
Governance medewerkers Gedragscode normen die worden gesteld
RAI Amsterdam is zich bewust van haar maatschappelijke rol en de daaruit voortvloeiende verantwoordelijkheden tegenover alle partijen. Het handelen van RAI Amsterdam en haar medewerkers is gestoeld op de door RAI Amsterdam geformuleerde kernwaarden en business principes. In de gedragscode wordt duidelijkheid gegeven door het beschrijven van de normen die worden gesteld met betrekking tot het doen en laten van iedereen die namens RAI
86
Amsterdam naar buiten treedt. De instructie die de gedragscode geeft is onvoorwaardelijk en wordt niet beĂŻnvloed door financiĂŤle doelstellingen. De gedragscode is in werking getreden op 1 september 2006 en staat gepubliceerd op de website van RAI Amsterdam (www.rai.nl).
Klokkenluidersregeling procedure tot vermelden van
In het klokkenluidersreglement is vastgelegd hoe medewerkers vermoedens van misstanden
vermoedens van misstanden
kunnen melden bij hun werkgever. In de regeling wordt de procedure beschreven die de werkgever zal volgen en is bepaald dat de werknemer die met in achtneming van de bepalingen te goeder trouw een vermoeden van misstanden meldt, hierdoor op geen enkele wijze in zijn of haar positie wordt benadeeld als gevolg van het melden daarvan. Het klokkenluidersreglement is in werking getreden op 1 september 2006 en staat gepubliceerd op de website van RAI Amsterdam (www.rai.nl).
87
Risicomanagement
RISICOANALYSE EN CONTROLE RAI Amsterdam voert minimaal jaarlijks een risicoanalyse uit, benoemd mitigerende maatregelen en onderscheidt strategische, financiële / administratieve en operationele risico’s.
Risico’s strategische risico’s
Strategische risico’s zijn verbonden aan gebeurtenissen die de positie van de onderneming structureel kunnen ondermijnen.
Dertien strategische risico’s zijn onderkend: S-1 exploitatierisico: het wegvallen van een grote eigen titel S-2 marktontwikkeling: de verhuurbaarheid aan derden S-3 het verkeer: de bereikbaarheid van RAI Amsterdam (stad Amsterdam, Schiphol) S-4 exploitatierisico: het wegvallen van een grote titel van derden S-5 security: de beveiliging tegen terrorisme S-6 marktontwikkeling: de afname van de omvang van eigen concepten door online businessmodellen S-7 [in verband met concurrentieoverwegingen wordt dit risico niet genoemd] S-8 wegvallen outbound sales agenten S-9 marktontwikkeling: beperking groei eigen beurzen S-10 marktontwikkeling: exposanten gebruiken andere kanalen in de toekomst om hun doelgroep te bereiken S-11 [in verband met concurrentieoverwegingen wordt dit risico niet genoemd] S-12 Licence to operate: RAI kan de maatschappelijke baten en lasten niet structureel in evenwicht brengen S-13 [in verband met concurrentieoverwegingen wordt dit risico niet genoemd]
De eerste vijf strategische risico's zijn niet gewijzigd ten opzichte van 2016. De tweede vijf risico's zijn in 2017 toegevoegd als strategisch risico. De laatste drie risico's zijn in 2018 toegevoegd.
financiële / administratieve risico’s
Financiële / administratieve risico’s zijn verbonden aan de ontwikkelingen op de financiële markten en het financieel en administratief management.
De volgende elf financiële/administratieve risico’s zijn onderscheiden: F-1 financieringsrisico (inclusief niet voldoen aan bankconvenanten) F-2 renterisico F-3 valutarisico F-4 debiteurenrisico
88
F-5 administratieve organisatie: integriteit, beschikbaarheid, controleerbaarheid automatische gegevensverwerking en -opslag F-6 financial control F-7 risico contante geldstromen F-8 potentieel bovenmatige onkostenvergoeding (fiscaal) F-9 boekhoudkundige fraude F-10 inzake buitenlandse activiteiten: wet- & regelgeving afwijkend van Nederlandse F-11 Belastingplan 2019
De eerste tien financiële/administratieve risico’s zijn ongewijzigd ten opzichte van 2016. Het laatste risico is in 2018 toegevoegd.
operationele risico’s
Operationele risico’s zijn direct verbonden aan de bedrijfsactiviteiten.
Op het operationele vlak worden negentien risico’s gevolgd: O-1 het veilig werken in hallen O-2 het bouwrisico: de niet door vergunningen gedekte constructierisico’s die kunnen ontstaan bij het neerzetten van tijdelijke installaties en opstallen O-3 grootschalig gezondheidsrisico (Legionella) O-4 schadelijke stoffen O-5 hygiëne en voedsel O-6 productaansprakelijkheid eigen diensten O-7 crowd control (bijv. bij brand) O-8 uitval van voor een evenement essentiële installaties (koeling, verwarming, stroom etc.) O-9 uitvallen operationeel ICT-systemen eigen organisatie (administratie, operatiën) O-10 uitvallen event-net voor exposanten O-11 de eisen van derde partijen aan de IT-infrastructuur van RAI Amsterdam alsmede van publieke diensten bij RAI Amsterdam stijgen mogelijk sneller dan RAI Amsterdam kan moderniseren c.q. uitbreiden O-12 organisatoren, exposanten en/of bezoekers gebruiken de (openbare) infrastructuur anders dan verwacht kon worden, met grote storingen als gevolg O-13 privacy schendingen door verkeerd gebruik data O-14 dataontvreemding door hackers O-15 asbestproblematiek in oud gebouw O-16 ontwikkelingen in de markt en wensen vanuit de organisatie gaan sneller dan de IT infrastructuur bij kan houden O-17 terugvallende opbrengsten uit connectiviteitsdienstverlening O-18 imagobeschadiging (gaat viral via social media) O-19 door schaarste op de arbeidsmarkt onvoldoende in staat om voldoende en kwalitatief personeel en flexibel inzetbare krachten te werven
In 2018 is het risico landelijke staking vervallen. Het risico O-19 is toegevoegd.
89
Methodiek van risicobeoordeling huidige kans en huidig gevolg
Bij de beoordeling van de actualiteit van de risico’s voor RAI Amsterdam worden zowel de huidige kans op het voordoen van een mogelijke gebeurtenis alsook het huidige gevolg (gemeten in geld) dat deze gebeurtenis voor RAI Amsterdam heeft, betrokken.
De combinatie huidige kans en huidig gevolg bepaalt of het actuele risiconiveau als laag, medium
beoordeling impact risico
of hoog wordt beoordeeld. In de beoordeling wordt expliciet rekening gehouden met de vigerende controles en maatregelen/acties die genomen zijn om het bedoeld risico te mitigeren. De bepaling van kans en gevolg zijn weergegeven in de matrixtabel. De letters in de matrix geven het type risico aan waarbij S staat voor strategische risico’s, O voor operationele en F voor financiële risico’s. De bijbehorende nummers verwijzen naar de risico’s zoals hierboven staan vermeld. De gebruikte kleuren staan voor: laag risiconiveau (blauw), medium risiconiveau (grijs) en hoog risiconiveau (rood).
Risicomatrix Kans en gevolg bepalen niveau van risico
Kans (%) >90%: zeer groot
S-4
75-90%: groot
50-75%: gematigd
F-3 O-6
F-8 O-16
25-50%: klein
F-4 O-1 O-5
O-10 O-13 O-14
< 25%: zeer klein
F-5 F-7
F-6 O-2
O-3 O-4
zeer gering < € 250.000
gering € 250.000 € 500.000
S-3 F-10 O-15 O-17 S-6 F-9
S-9 O-18 S-8 F-1 F-2
gering/groot € 5 0 0. 0 0 0 € 1.000.000
F-11 O-19
S-12 S-13
S-7 S-11
S-5 S-10
S-1 S-2 O-8 O-10 O-11
O-7
groot zeer groot € 1.000.000 - > € 2.500.000 € 2.500.000 Gevolg (€)
risico-tolerantie
Gelet op de gewenste financiële weerbaarheid van de organisatie hanteert de RAI een maximale financiële risicotolerantie van € 10 miljoen. Mocht een dergelijke impact zich voordoen, dan heeft RAI Amsterdam voldoende buffers om een dergelijk gevolg te dempen.
risicomanagement-systeem
De risicomanagementaanpak is in 2018 niet gewijzigd ten opzichte van 2017.
versterking van het risico- en
Eind 2018 heeft RAI Amsterdam een start gemaakt met een verdere versterking van het risico- en
compliance management
compliance management. RAI Amsterdam wil daartoe een cyclisch raamwerk opzetten gebaseerd op de ISO 31000- en ISO 19600-uitgangspunten en richtlijnen voor risico- en compliance
90
management. Dit stelt de RAI in staat nog doelgerichter de kwaliteit van haar processen te verbeteren en een lerende organisatie te zijn. Een risk- en compliance functie is gecreëerd om hieraan richting te geven.
De matrix maakt duidelijk dat negen risico's, waarvan zeven strategische, één financiële en één operationele, het predicaat hoog risico krijgen. Het betreffen: S-4 (exploitatierisico: het wegvallen van een grote titel van derden) S-5 (de beveiliging tegen terrorisme) S-7 [in verband met concurrentieoverwegingen wordt dit risico niet genoemd] S-10 marktontwikkeling: exposanten gebruiken andere kanalen in de toekomst om hun doelgroep te bereiken S-11 [in verband met concurrentieoverwegingen wordt dit risico niet genoemd] S-12 Licence to operate: RAI kan de maatschappelijke baten en lasten niet structureel in evenwicht brengen S-13 [in verband met concurrentieoverwegingen wordt dit risico niet genoemd] F-11 Belastingplan 2019 O-19 door schaarste op de arbeidsmarkt onvoldoende in staat om voldoende en kwalitatief personeel en flexibel inzetbare krachten te werven
Besproken met de Raad van Commissarissen De risico’s, de interne risicobeheersings- en controlesystemen en de uitgevoerde en geplande acties zijn besproken in de septembervergadering van de RvC.
Werking van interne risicobeheersings- en controlesystemen In het navolgende is weergegeven welke controles en acties zijn uitgevoerd met betrekking tot de vier grootste risico’s voor wat betreft de impact op RAI Amsterdam.
beperken exploitatierisico titels derden
S-4 (exploitatierisico: het wegvallen van een grote titel van derden) Om te voorkomen dat een door derden georganiseerd(e) grote beurs of groot congres wegvalt (kans zeer groot; inmiddels geschied, gevolg zeer groot), wordt het relatiebeheer van de Aaccounts op directieniveau ingevuld. Waar mogelijk worden ook langetermijncontracten afgesloten. Om het effect van het wegvallen van een grote titel van derden op het resultaat van RAI Amsterdam in te dammen wordt prioriteit in tijd en geld gegeven aan het werven van alternatieve beurzen en congressen voor de toekomst.
calamiteiten
S-5 (de beveiliging tegen terrorisme) Binnen RAI Amsterdam is een Safety & Security Board actief die processen monitort en waar nodig maatregelen bijstelt inzake bescherming tegen een calamiteit.
S-10 marktontwikkeling: exposanten gebruiken andere kanalen in de toekomst om hun doelgroep te bereiken Dit risico wordt gemitigeerd door innovatie en productontwikkeling te intensiveren. De RAI wil zowel nieuwe kanalen integreren en verbinden met beurstitels als deze zelf autonoom ontwikkelen als alternatief om communities te bereiken en ook langs deze weg mensen te inspireren.
91
S-12 Licence to operate: RAI kan de maatschappelijke baten en lasten niet structureel in evenwicht brengen Dit risico wordt gemitigeerd door in de nieuwe strategie t/m 2022 het in balans brengen van de maatschappelijke baten en lasten als één van de twee kernpunten centraal te stellen.
F-11 Belastingplan 2019 RAI voert een actief lobbybeleid en zet waar mogelijk mitigerende maatregelen in.
O-19 Door schaarste op de arbeidsmarkt onvoldoende in staat om voldoende en kwalitatief personeel en flexibel inzetbare krachten te werven Strategische personeelsplanning gaat meer inzicht bieden. De volgende maatregelen worden onderzocht: beleid ontwikkelen, partnerships zoeken, afdeling versterken en/of anders inrichten.
koersrisico
Er is geen sprake van koersrisico aangezien door RAI Holding B.V. geen beursgenoteerde aandelen gehouden worden.
liquiditeitsrisico’s
Liquiditeitsrisico is het risico dat men over onvoldoende middelen beschikt om aan de directe verplichtingen te voldoen. Door het actief volgen van de cash flow en het opstellen van een meerjaren forecast waarbij de cash flow wordt beoordeeld en daarmee de beschikbare liquiditeit wordt geforecast, is het liquiditeitsrisico beperkt. Indien het liquiditeitsrisico toeneemt, heeft RAI Holding B.V. maatregelen gealloceerd die direct leiden tot beperking van de uitgaven.
onzekerheden in de mogelijkheden om financiering aan te trekken
De huidige financieringsovereenkomst heeft een looptijd tot en met 2020. De onzekerheid in de mogelijkheden om financiering aan te trekken wordt gemitigeerd door een actieve relatie met de vreemd vermogenverschaffers te onderhouden, een bewezen track record van het behalen van de overeengekomen ratio’s in stand te houden en het hebben van een heldere strategie. De huidige financieringsovereenkomst, die een looptijd heeft tot en met 2020, zal ruim voordat deze afloopt, worden opgevolgd.
risico's financiële instrumenten
De risico's met betrekking tot de financiële instrumenten zijn toegelicht in de jaarrekening, in de toelichting op de geconsolideerde balans.
mededingingsregels
RAI Amsterdam heeft een Tenderboard die alle inkoopcontracten boven een bepaald drempelbedrag toetst op regelgeving en waar nodig of wenselijk aanbesteedt.
intern vergunningen-office
RAI Amsterdam is vergunninghouder van diverse evenementsgebonden vergunningen en certificeringen. Door een unieke samenwerking met de Gemeente Amsterdam heeft RAI Amsterdam als eerste private onderneming in Nederland de bevoegdheid zelf op een aantal terreinen evenementgebonden vergunningen te reguleren en handhaven. Om compliance met wetgeving te borgen, heeft RAI Amsterdam een intern vergunningen-office dat belast is met de uitvoering van het beleid en de verstrekking en handhaving van vergunningen.
92
belastingwetgeving
RAI Amsterdam maakt voor de diverse belastingwetgeving gebruik van adviseurs, deels gelieerd aan de accountant en deels niet gelieerd, die RAI Amsterdam beoordelen op de wijze van verwerken van de belastingwetgeving. De twee voor RAI Amsterdam belangrijkste belastingen zijn de BTW en de vennootschapsbelasting.
93
#04
Bericht van de Raad van Commissarissen
94
2018, een topjaar
Geachte stakeholder van de RAI, beste lezer,
'2018 is het jaar waarin de RAI het beste resultaat in zijn bestaan heeft gerealiseerd'. Met deze zin opent het voorwoord van de directie. Vanuit onze rol als raad van commissarissen willen we dit punt graag nogmaals onder uw aandacht brengen. Want wij kunnen u vertellen: dit resultaat is niet vanzelf bereikt. De medewerkers en directie hebben in 2018 een uitzonderlijke hoeveelheid evenementen weten te organiseren en faciliteren. De terugkerende evenementen hebben nagenoeg allemaal groei laten zien. De klanttevredenheid was uitstekend. De traditionele voor evenementen rustige zomerperiode was in 2018 wel heel erg kort en het gebruikelijke onderhoud is 'tussen de bedrijven door' uitgevoerd. De organisatie heeft enorm veel werk verzet. Dat verdient een groot compliment.
Wat we hieruit eveneens kunnen concluderen, is dat in 2018 meer dan ooit is bewezen dat de RAI en de stad Amsterdam samen toegevoegde waarde bieden. De RAI en de stad: een combinatie die door organisers, exposanten en bezoekers als zeer aantrekkelijk wordt ervaren. Zowel internationaal als nationaal.
Bijzonder is dat de organisatie in 2018 ook plannen gemaakt en geconcretiseerd heeft waarin de toegevoegde waarde voor juist de stad en haar inwoners zelf meer centraal is komen te staan. Onder andere de toekomstvisie 2030 is hiervan het levende bewijs. In deze visie vormt het versterken van de verbinding met de stad een belangrijk uitgangspunt. De RvC moedigt deze ontwikkeling aan. Op lange termijn kan de RAI internationaal nog zo succesvol zijn; zonder overtuigende toegevoegde waarde voor de Amsterdammers zelf is er geen sprake van een goede balans.
Wat niet direct voor iedereen zichtbaar was: onder de motorkap van de RAI-organisatie zelf vonden ook tal van verbeteringen plaats. Buiten de drukte van de evenementen heeft de organisatie de energie gevonden om verder te bouwen aan het eind 2016 gestarte structuur- en cultuurtraject. In de zomer is de herijking van de strategie afgerond met de vaststelling van de strategie voor de komende planperiode.
Kortom: 2018 was een exceptioneel jaar. In de context van deze successen moeten we overigens wel behoedzaam blijven. Zo zal de omzet in 2019 volgens de meest recente prognose weer gewoon op het oorspronkelijk uitgestippelde pad liggen.
De RvC ziet de toekomst met vertrouwen tegemoet.
Mede namens mijn collega-commissarissen,
Roelf de Boer, voorzitter
95
Verslag over 2018 Hierbij biedt de Raad van Commissarissen (RvC) het jaarverslag van RAI Holding B.V. aan.
De directie heeft het jaarverslag opgesteld. In dit jaarverslag is de jaarrekening over 2018 opgenomen. Deloitte Accountants B.V. heeft de jaarrekening gecontroleerd en voorzien van een controleverklaring.
Onze toezichthoudende rol
Als RvC zijn wij onder andere verantwoordelijk voor het interne toezicht op de directie en op de algemene gang van zaken in de onderneming. Hieraan geven wij onder andere invulling door het monitoren van de realisatie van de beoogde resultaten.
De RvC maakt gebruik van een tweetal door de directie aangeleverde voortgangsrapportages: het resultaat Year to Date (YTD) en de aandeelhoudersrapportage. De bespreking van deze rapportages vormt een vast agendapunt van zowel de auditcommissie als van de voltallige RvC. Met de aandeelhoudersrapportage worden -naast financiĂŤle rapportages- ook de niet-financiĂŤle doelstellingen gevolgd. Naast het volgen van rapportages, geeft de directie iedere RvCvergadering een business update. Hierin worden de belangrijkste gebeurtenissen met betrekking tot klant, markt en evenementen behandeld.
In 2018 heeft de RvC de volgende onderwerpen besproken. Daarbij is aangegeven of deze besluiten voorbereidend zijn behandeld in de RvC-commissies, waarbij AC staat voor de auditcommissie, SC voor de selectie- en benoemingscommissie en RC voor de remuneratiecommissie.
Strategie
Aan de hand van diverse updates heeft de directie de RvC meegenomen in het proces waarin de visie en strategie over de planperiode t/m 2018 is verlengd naar de volgende planperiode. In de zomer heeft de RvC de ondernemingsstrategie 2019-2022 goedgekeurd (AC); Veiligheid
De RvC heeft met de directie gesproken over de wijze waarop de security van de RAI op een integrale manier aangepakt wordt, waarbij er zowel wordt gekeken naar fysieke als virtuele beveiliging (AC); De RAI heeft veel geĂŻnvesteerd om de veiligheid van het RAI-complex zowel op gebied van safety als security verder te verbeteren. Het proces is door de RvC gevolgd. De RvC is tevreden met de resultaten die in 2018 zijn bereikt en onderschrijft de absolute aandacht voor en prioritering van veiligheid (AC); Tijdens afbouw van een beurs is een werknemer, van het bedrijf dat door een preferred
96
supplier van de RAI is ingehuurd, van 1,5 m hoogte van een ladder gevallen. De werknemer is als gevolg van ernstig hersenletsel overleden. De RvC heeft dit noodlottig ongeval met de directie besproken, evenals de impact die de gebeurtenis op de medewerkers en betrokkenen had en de onderzoeken die hierop volgden (AC); De RvC besprak de ontwikkelingen rond de Bubbledeck-vloeren in het Amtrium. Deze prefab-vloerplaten kunnen mogelijk onvoldoende hechten, zo bleek in 2017 uit landelijk onderzoek. Het interne RAI-onderzoek is inmiddels afgerond (AC); De RvC besprak de claim die is ontvangen van medewerkers van een firma die in 2016 bij een asbest-incident waren betrokken (AC). Business
Iedere vergadering gaf de directie een update waarin titels, commerciĂŤle ontwikkelingen, acquisities en dergelijke werden besproken. Ook is in 2018 gesproken over de buitenlandse netwerkactiviteiten. Innovaties waaronder wayfinding, matchmaking en lead generation kwamen in de updates aan de orde. Financieel
De omzet- en kostenontwikkeling zijn grondig doorgenomen. De omzet lag in 2018 duidelijk boven de contourennota; 2019 ligt weer in lijn met de lange termijn-prognose (AC); De begroting 2019 is behandeld. Deze is vastgesteld, waarbij het totaalbedrag lager ligt dan in 2018 (AC); Met de directie is van gedachte gewisseld over het dividendbeleid vanaf 2019, mede in relatie tot de beoogde vervreemding van de aandelen van gemeente Amsterdam. In 2019 zal het dividendbeleid worden geconcretiseerd (AC); De budgetteringsprecisie is geĂŤvalueerd. Besproken is de ambitie versus de voorzichtigheid om tot budgetten te komen en het te volgen beleid hierin (AC); Het Belastingplan 2018 kwam aan de orde, waarbij met name is gesproken over de afschrijving van gebouwen in relatie tot de WOZ-waarde en de invloed hiervan op de begroting (AC); De directie deed verslag over gesprekken met de gemeente over de WOZ-aanslag (AC); De debiteurenlijst en het debiteurenbeleid en de ontwikkelingen in de standen en maatregelen die de directie treft, zijn behandeld (AC); Een nieuwe managementrapportage is doorgenomen. De rapportage sluit beter aan op het nieuwe organisatiemodel. Ook is de ontwikkeling van een nieuw financieel woordenboek behandeld (AC); Er is vastgesteld dat de uitkeringstest en balanstoets zijn opgesteld (AC); Er vond een vooruitblik plaats met betrekking tot financiering. In 2020 komt er een herfinanciering aan. De RvC heeft onder andere de timing hiervan besproken (AC). Risicomanagement
RAI Amsterdam beschikt over systemen voor risicoanalyse en -controle en informeert de RvC via de auditcommissie periodiek over ontwikkelingen inzake risicoâ&#x20AC;&#x2122;s. Ook worden door de directie bij alle onderwerpen waarbij een besluit van de RvC wordt gevraagd, de
97
risicoaspecten van het betreffende onderwerp expliciet vermeld. De auditcommissie heeft de RvC aangegeven dat de directie de risicoâ&#x20AC;&#x2122;s goed heeft ingeschaald. De RvC kan zich vinden in de vermelde risicokansen alsook in de ingeschatte gevolgen. In het hoofdstuk 'Governance en Risicomanagement' geeft de directie een toelichting op de risicoanalyse (AC); De RvC heeft met de directie gesproken over het laten tekenen van een 'In control'statement door beleidsteamleden. Het verzoek tot tekenen van een 'in control'-statement heeft geleid tot uitvoeren van een compliance audit en opzetten van een compliance stuurgroep. Dit proces zal op termijn leiden tot een 'in control'-statement (AC); Aan het aangekondigde vertrek van ISE vanaf 2021 en de impact hiervan op de RAI is een hele RvC-vergadering gewijd; De mogelijkheden en maatregelen tegen fraude, fishing en ongerechtigde betalingen zijn besproken. Ook het wachtwoordbeleid kwam hierbij aan de orde (AC). Governance en Compliance
De Corporate governance in het algemeen en het reglement van de auditcommissie is geĂŤvalueerd en ongewijzigd gebleven (AC); De Algemene verordening gegevensbescherming (AVG) is behandeld, evenals de maatregelen die de RAI heeft getroffen om aan deze wetgeving te voldoen (AC); Het tenderproces voor aanstelling van de nieuwe accountant is besproken. Dit heeft inmiddels geleid tot het aantrekken van Deloitte (AC).
Onze adviserende/klankbordrol In de adviesrol treedt de RvC op als sparringpartner voor de directie. Diverse onderwerpen zijn zowel binnen de RvC als met de directie besproken en van adviezen en commentaar voorzien.
Een terugkomend onderwerp van advies was de voortgang in de beoogde vervreemding van aandelen door de Gemeente Amsterdam en de positie, belangen en betrokkenheid van de onderneming hierbij.
Onze werkgeversrol Vanuit de werkgeversrol heeft de RvC de volgende onderwerpen besproken:
Directie
In maart 2019 vonden de evaluatiegesprekken van de twee directieleden over verslagjaar 2018 plaats (RC); De RvC heeft een remuneratierapport 2018 voor de aandeelhouders opgesteld, waarin zowel het remuneratiebeleid als de implementatie hiervan in het verslagjaar is toegelicht (RC).
98
Organisatie
De FTE-ontwikkeling is doorgenomen, mede in relatie tot de lagere begroting in 2019 (SC); Het proces en de uitkomsten van strategische personeelsplanning zijn met de directie doorgenomen (SC); De voortgang van het structuur- en cultuurtraject is behandeld, waaronder de evaluatie van het eventproces en de overdracht van de procesleiding van een extern bureau naar de eigen organisatie (SC); De analyse van het beloningsbeleid man/vrouw is besproken. De beloning voor man en vrouw is RAI-breed niet geheel gelijk. Het verschil wordt verklaard door de duur van de dienstbetrekking en functieperiodieken waarin de medewerkers zijn ingeschaald. De RvC blijft de verhouding volgen en is tevreden over de wijze waarop dit onderwerp in beeld is gebracht (SC); De vitaliteitscijfers en de ontwikkelingen ter bevordering van vitaliteit zijn doorgenomen (SC); De vacature van HR Manager is behandeld, inclusief het proces van werving (SC); De directie heeft de RvC geĂŻnformeerd over het personeelsfeest, inclusief de wijze waarop de afsluiting van de eerste fase van het cultuur- en structuurtraject hier onderdeel van zal zijn (SC). RvC
De voorbereiding en uitvoering van de jaarlijkse RvC-evaluatie is besproken. De uitkomsten van deze evaluatie zijn doorgenomen met de opsteller van het evaluatierapport (SC); De RvC heeft een benchmarkonderzoek laten doen naar de bezoldiging. Het onderzoek is uitgevoerd door FocusOrange. Conform de aanbevelingen heeft de RvC besloten de algemene vergadering voor te stellen de remuneratie van de voorzitter te verhogen. De Algemene vergadering heeft aangegeven hier in de vergadering van maart of april 2019 op terug te komen.
Algemene vergadering De algemene vergadering kwam op 10 april 2018 bijeen en behandelde onder meer de volgende punten:
het jaarverslag 2017; de vaststelling van het dividend 2017; het jaarplan 2018 (inclusief begroting); de aandeelhoudersrapportage; het proces van vervreemding van de aandelen van Gemeente Amsterdam; de benoeming van de nieuwe accountant; de voortgang in het cultuur- en structuurtraject; de stand van zaken in het dossier Bubbledeck-vloeren (zie eerder in dit verslag van de RvC); de nieuwbouwplannen van de RAI in het kader van de visie 2030; het sponsorbeleid.
99
De algemene vergadering verleende decharge aan de RvC voor het toezicht en aan de directie voor het gevoerde beleid. Bij de algemene vergadering was de RvC en directie voltallig aanwezig.
Over de RvC Samenstelling RvC en commissies De RvC bestaat formatief uit vijf leden en telde op 1 januari 2018 vier leden. De benoeming van een commissaris op voordracht van aandeelhouder Gemeente Amsterdam is aangehouden in verband met de beoogde verkoop van aandelen door de gemeente. Er vonden in 2018 geen mutaties in de RvC plaats. De persoonlijke gegevens van de leden, inclusief hun lidmaatschap van de RvC-commissies, zijn vermeld in het hoofdstuk 'In vogelvlucht', in de paragraaf â&#x20AC;&#x2DC;Samenstelling RvC en directieâ&#x20AC;&#x2122;. In de samenstelling van de auditcommissie, remuneratiecommissie en selectieen benoemingscommissie vonden in 2018 geen mutaties plaats. De RvC heeft in het verslagjaar besloten de heer John van der Steen in april 2019 voor te dragen voor herbenoeming voor een periode van twee jaar. Hoewel zijn tweede termijn van vier jaar er op zit, wil de RvC conform statuten en reglement voorstellen voor twee jaar te herbenoemen, onder andere wegens zijn kennis van langlopende dossiers, waaronder het proces van vervreemding van aandelen door de gemeente Amsterdam.
Vrijwaring Alle commissarissen en directieleden zijn gevrijwaard door de onderneming.
Overleg RvC en commissies In 2018 heeft de RvC vier maal een reguliere vergadering gehouden. Bij alle vergaderingen waren alle commissarissen, statutaire directieleden, de financieel directeur en de secretaris van de vennootschap aanwezig. Naast de reguliere vergaderingen is een benen-op-tafel-sessie georganiseerd bij een commissaris thuis en vond een vergadering plaats die geheel was gewijd aan het aangekondigde vertrek van ISE. Ook alle leden van de commissies waren bij iedere commissievergadering aanwezig. Het aanwezigheidspercentage bedroeg voor iedere commissaris derhalve 100 procent. Voorafgaand aan de reguliere vergaderingen vindt in de regel ook een vooroverleg van de commissarissen plaats. Daarnaast hebben leden van de RvC waar nodig ook buiten de vergaderingen onderling contact.
Buiten de eerder genoemde vergaderingen met de directie heeft de RvC ook in beslotenheid vergaderd. Tijdens deze vergaderingen zijn onder meer de vervreemding van aandelen, de visie en strategie en de gebruiksmelding aan de orde geweest.
De voorzitter van de RvC en de CEO zijn in het verslagjaar regelmatig bij elkaar geweest voor voortgangsgesprekken.
De leden van de RvC hebben separaat gedurende het jaar enkele RAI-evenementen bezocht, onder andere om zich te laten informeren over de operatie en over ontwikkelingen.
100
De auditcommissie bereidt besluitvorming van de RvC voor en adviseert de RvC en de statutaire directie onder meer over haar bevindingen op het gebied van financiën, interne risicobeheersingsen controlesystemen, risicoanalyse, toepassingen van informatietechnologie (IT) en de werkzaamheden en aanbevelingen van de accountant. De auditcommissie vergaderde in het verslagjaar in totaal vijf maal, waarvan één keer telefonisch. De commissieleden, de CEO en financieel directeur waren bij alle vergaderingen aanwezig. Ook de COO was bij het merendeel van de vergaderingen present. Het conceptverslag van de auditcommissie vormde een vast agendapunt in iedere eerstvolgende vergadering van de RvC. Daarin werd de RvC telkens geadviseerd over de door haar te nemen en door de auditcommissie voorbereide besluiten. De voorzitter van de auditcommissie en de financieel directeur zijn in het verslagjaar regelmatig bij elkaar geweest voor voortgangsgesprekken.
Tot de taak van de remuneratiecommissie behoort het doen van een voorstel aan de RvC en voorbereiden van verantwoording betreffende het te voeren bezoldigingsbeleid en de vaststelling van de daadwerkelijke bezoldiging van de leden van de statutaire directie. De remuneratiecommissie heeft vier keer vergaderd.
Tot de taak van de selectie- en benoemingscommissie behoort het opstellen van selectiecriteria en benoemingsprocedures inzake commissarissen en directieleden, het ten minste eenmaal per jaar beoordelen van de omvang en samenstelling van de RvC en de statutaire directie van de vennootschap en het doen van voorstellen betreffende profielschets van de RvC, het ten minste eenmaal per jaar beoordelen van het functioneren van individuele commissarissen en directieleden en hierover rapporteren aan de RvC, het doen van voorstellen voor (her)benoemingen en het toezicht houden op het beleid van de directie inzake selectiecriteria en benoemingsprocedures voor het hoger management. De selectie- en benoemingscommissie heeft vier keer vergaderd.
Aanbieding jaarverslag en jaarrekening 2018 De auditcommissie heeft de jaarrekening en het jaarverslag uitvoerig besproken met de directie en de externe accountant Deloitte. Vervolgens heeft de RvC het jaarverslag met de directie besproken.
De RvC stemt in met de jaarrekening en met het voorstel van de directie om een dividend van € 2,356 miljoen inclusief dividendbelasting over het verslagjaar toe te kennen en de resterende winst toe te voegen aan de ‘onverdeelde winst’ in het eigen vermogen. Het dividend is vastgesteld conform het dividendbeleid 2013-2018 dat op de algemene vergadering van 17 april 2014 is vastgesteld.
Op 16 april 2019 zal de jaarrekening 2018 tijdens de algemene vergadering ter vaststelling worden voorgelegd. De RvC stelt voor dat de jaarrekening wordt vastgesteld, dat aan de directie decharge wordt verleend voor het gevoerde beleid en dat aan de RvC decharge wordt verleend voor het gehouden toezicht.
101
Tot slot Zoals uit het voorwoord bij dit verslag blijkt, dankt de RvC de medewerkers en directie voor hun inzet in 2018. Daarnaast dankt de raad alle stakeholders voor hun betrokkenheid.
Amsterdam, 26 maart 2019
Raad van Commissarissen RAI Holding B.V.
R.H. (Roelf) de Boer, voorzitter J.W.Th. (John) van der Steen, vice-voorzitter W.C.M. (MariĂŤlle) de Macker A.M.H. (Annemarie) Macnack - van Gaal
102
103
#05
Jaarrekening
104
1.1. Geconsolideerde balans (vóór voorstel resultaatbestemming) Geconsolideerde balans, activa Bedragen x € 1.000
Ref.
ACTIVA
Vaste activa
Immateriële vaste activa
1.1.1.
8.507
8.464
Materiële vaste activa
1.1.2.
166.811
165.653
Financiële vaste activa
1.1.3.
1.134
1.134
176.452
175.251
Vlottende activa
Voorraden
365
469
Vorderingen
1.1.4.
27.787
27.086
Effecten
41
41
Liquide middelen
6.114
5.473
34.307
33.069
210.759
208.320
105
2018
2017
Geconsolideerde balans, passiva Vóór voorstel resultaatbestemming, bedragen x € 1.000
Ref.
LIABILITIES
Shareholder equity
1.1.5.
Subscribed capital
2.730
2.730
Share premium
22.006
22.006
Statutory translation differences
‑262
‑397
Other reserves
63.789
60.834
Unappropriated profits
9.905
5.271
98.168
90.444
Provisions
1.1.6.
Deferred taxes
161
180
Other provisions
1.305
1.457
1.466
1.637
Debts
Long-term liabilities
1.1.7.
51.423
55.603
Short-term liabilities
1.1.8.
59.702
60.636
210.759
208.320
106
2018
2017
2.1. Geconsolideerde winst- en verliesrekening Geconsolideerde winst- en verliesrekening Bedragen x € 1.000
Ref.
Netto-omzet
2.1.1.
Som der bedrijfsopbrengsten
Kosten uitbesteed werk en andere externe kosten
2.1.2.
Lonen en salarissen
2.1.3.
Sociale lasten
Pensioenlasten
Afschrijving op immateriële en materiële vaste
2018
2017
152.335
122.151
152.335
122.151
60.722
45.968
25.207
24.306
3.516
3.338
3.474
2.196
2.1.4.
14.868
14.470
2.1.5.
29.023
22.305
activa Overige bedrijfskosten (inclusief overige personeelskosten)
Som der bedrijfskosten
136.810
112.583
Bedrijfsresultaat
15.525
9.568
Rentebaten en soortgelijke opbrengsten
‑
284
Rentelasten en soortgelijke kosten
‑2.524
‑2.572
Som der financiële baten en lasten
2.1.6.
‑2.524
‑2.288
Resultaat uit gewone bedrijfsuitoefening vóór
13.001
7.280
2.1.7.
‑3.096
‑2.009
Resultaat na belastingen
9.905
5.271
belastingen Belastingen op resultaat uit gewone bedrijfsuitoefening
107
3.1. Geconsolideerd kasstroomoverzicht Geconsolideerd kasstroomoverzicht Bedragen x € 1.000
2018
2017
Kasstroom uit operationele activiteiten
Bedijfsresultaat
15.525
9.568
Aanpassingen voor:
Afschrijving op immateriële en materiële vaste
14.868
14.470
Mutaties in voorzieningen
‑171
‑404
14.697
14.066
Mutaties in voorraden en vorderingen
‑597
‑4.603
Mutaties in kortlopende schulden (exclusief
‑4.080
7.387
‑4.677
2.784
Betaalde interest
‑1.864
‑1.939
Betaalde belastingen resultaat uit gewone
‑1.536
‑2.062
‑3.400
‑4.001
Totale kasstroom uit operationele activiteiten
22.145
22.417
Kasstroom uit investeringsactiviteiten
Investering in materiële vaste activa
‑14.481
‑7.765
Investering in immateriële vaste activa
‑1.354
‑530
Desinvestering in financiële vaste activa
‑
‑
Totale kasstroom uit investeringsactiviteiten
‑15.835
‑8.295
Kasstroom uit financieringsactiviteiten
Dividenduitkering
‑2.316
‑2.953
Mutatie schulden aan kredietinstellingen
‑3.353
‑6.423
Aflossing langlopende leningen in boekjaar
‑15
Totale kasstroom uit financieringsactiviteiten
‑5.669
‑9.391
Mutatie geldmiddelen
641
4.731
Geldmiddelen per 1 januari
5.473
742
Geldmiddelen per 31 december
6.114
5.473
activa
bankkrediet)
bedrijfsuitoefening
108
Geconsolideerd overzicht van het totaalresultaat Geconsolideerd overzicht van het totaalresultaat Bedragen x € 1.000
Ref.
2018
2017
Geconsolideerd netto-resultaat na belastingen
9.905
5.271
toekomend aan de rechtspersoon
Omrekeningsverschillen buitenlandse deelnemingen
135
‑397
Totaal van de rechtstreekse mutaties in het eigen
135
‑397
Totaalresultaat van de rechtspersoon
10.040
4.874
vermogen van de rechtspersoon als onderdeel van het groepsvermogen
109
Algemene toelichting RAI Holding B.V. is statutair gevestigd te Amsterdam (Europaplein 24), Kamer van Koophandel nummer 33093880. Het boekjaar van de vennootschap loopt van 1 januari tot en met 31 december.
Activiteiten RAI Holding B.V. is een holdingmaatschappij. De belangrijkste activiteiten van de RAI zijn zowel gericht op het accommoderen van de eigen evenementen, als het beschikbaar stellen van de faciliteiten aan derden ten behoeve van beurzen, congressen, corporate events, theaterproducties en niche events.
Continuïteit Deze jaarrekening is opgesteld uitgaande van de continuïteitsveronderstelling.
Algemene waarderingsgrondslagen De jaarrekening is opgesteld in overeenstemming met in Nederland algemeen aanvaarde grondslagen voor financiële verslaggeving en voldoet aan de wettelijke bepalingen inzake de jaarrekening zoals opgenomen in Titel 9 Boek 2 BW. De gehanteerde grondslagen voor waardering van activa en passiva zijn gedurende het huidige en vorige jaar consistent toegepast. De grondslagen voor waardering en resultaatbepaling hebben betrekking op zowel de geconsolideerde als de vennootschappelijke jaarrekening.
Aandeelhoudersstructuur De RAI Vereniging heeft een 75% belang in RAI Holding B.V. De resterende 25% van de aandelen is in handen van de Gemeente Amsterdam.
Consolidatiegrondslagen Geconsolideerd worden de financiële gegevens van RAI Holding B.V. en al haar groepsmaatschappijen. Groepsmaatschappijen zijn deelnemingen waarin RAI Holding B.V. beleidsbepalende invloed op het beleid heeft. De overige deelnemingen worden niet geconsolideerd.
De financiële gegevens van gedurende het verslagjaar verkregen ondernemingen worden geconsolideerd vanaf het moment dat RAI Holding B.V. beslissende invloed heeft verkregen op het beleid van die ondernemingen tot aan het moment van beëindiging daarvan. Onderlinge transacties tussen vennootschappen die worden geconsolideerd worden geëlimineerd.
De vennootschap bezit 100% van de aandelen in de volgende deelnemingen: RAI Amsterdam B.V., Amsterdam; Arfora B.V., Amsterdam.
110
In deze deelnemingen zijn de resultaten verwerkt van de volgende indirecte deelnemingen (100%): RAI Solar Energy B.V., Amsterdam; RAI USA, Inc., Delaware; Rui Ang Exhibition and Convention Co., Ltd., Shanghai; RAI TURKEY ULUSLARARASI FUARCILIK VE GOSTERI HIZMETLERI ITHALAT IHRACAT TICARET LIMITED SIRKETI, Istanbul. De vennootschap in Turkije is in 2016 opgericht. Daarnaast is het resultaat verwerkt van de volgende indirecte deelneming (50%): IBEX LLC, Maine USA.
12 juli 2018 is Amsterdam RAI Catering B.V. geliquideerd. Deze entiteit heeft in de afgelopen jaren geen omzet en kosten gerealiseerd. De activa en passiva van Amsterdam RAI Catering B.V. waren nihil.
Functionele valuta De posten in de jaarrekening van de groepsmaatschappijen worden gewaardeerd met inachtneming van de valuta van de economische omgeving waarin de groepsmaatschappij haar bedrijfsactiviteiten voornamelijk uitoefent (de functionele valuta). De geconsolideerde jaarrekening is opgesteld in euroâ&#x20AC;&#x2122;s; dit is zowel de functionele als de presentatievaluta van RAI Holding B.V.
Transacties, vorderingen en schulden Transacties in vreemde valuta gedurende de verslagperiode zijn in de jaarrekening verwerkt tegen de koers op transactiedatum.
Monetaire activa en passiva in vreemde valuta worden omgerekend in de functionele valuta tegen de koers per balansdatum. De uit de afwikkeling en omrekening voortvloeiende koersverschillen komen ten gunste of ten laste van de winst- en verliesrekening, tenzij hedgeaccounting wordt toegepast.
Niet-monetaire activa die volgens de verkrijgingsprijs worden gewaardeerd in een vreemde valuta worden omgerekend tegen de wisselkoers op de transactiedatum.
Niet-monetaire activa die volgens de actuele waarde worden gewaardeerd in een vreemde valuta worden omgerekend tegen de wisselkoers op het moment waarop de actuele waarde werd bepaald.
Omrekeningsverschillen bij intragroepsleningen op lange termijn die feitelijk een uitbreiding of inkrimping van de netto-investering van buitenlandse deelnemingen zijn, worden rechtstreeks ten gunste of ten laste van het eigen vermogen gebracht in de wettelijke reserve omrekeningsverschillen.
Indien leningen in vreemde valuta zijn aangegaan om de netto-investering in een buitenlandse deelneming te financieren of af te dekken, worden de koersverschillen die uit de lening voortvloeien in de wettelijke reserve omrekeningsverschillen verwerkt voor zover de lening effectief is als dekking van de koersverschillen op de netto-investering in de buitenlandse deelneming.
De activa en passiva van in de consolidatie opgenomen deelnemingen met een functionele valuta anders dan de presentatievaluta, worden omgerekend tegen de koers per balansdatum. De baten en lasten worden omgerekend tegen de wisselkoers op transactiedatum. De hieruit resulterende omrekeningsverschillen worden rechtstreeks ten gunste of ten laste van het eigen vermogen gebracht in de wettelijke reserve omrekeningsverschillen.
111
Gebruik van schattingen Bij het opstellen van de jaarrekening dient de leiding van RAI Holding B.V. overeenkomstig algemeen aanvaarde grondslagen voor de financiële verslaggeving bepaalde schattingen en veronderstellingen te doen die mede bepalend zijn voor de opgenomen bedragen. De feitelijke resultaten kunnen van deze schattingen afwijken.
De schattingen en onderliggende veronderstellingen worden voortdurend beoordeeld. Herzieningen van schattingen worden opgenomen in de periode waarin de schatting wordt herzien en in toekomstige perioden waarvoor de herziening gevolgen heeft.
Financiële instrumenten Onder financiële instrumenten worden zowel de primaire financiële instrumenten, zoals vorderingen en schulden, als de financiële derivaten verstaan. Voor de grondslagen van de primaire financiële instrumenten wordt verwezen naar de toelichting per balanspost.
RAI Holding B.V. past hedge-accounting toe op basis van documentatie per individuele hedgerelatie en documenteert de wijze waarop de hedgerelaties passen in de doelstellingen van het risicobeheer, de hedgestrategie en de verwachting aangaande de effectiviteit van de hedge.
Het effectieve deel van financiële derivaten die zijn toegewezen voor kostprijshedge-accounting, wordt tegen kostprijs gewaardeerd en het ineffectieve deel wordt tegen reële waarde gewaardeerd. De waardeveranderingen van de reële waarde van het ineffectieve deel worden direct in de winst- en verliesrekening verwerkt.
Grondslagen voor de waardering van activa en passiva De waardering van activa en passiva geschiedt, voor zover bij de afzonderlijke posten in de toelichting niet anders is vermeld, tegen nominale waarde.
Immateriële vaste activa Extern verworven beurstitels (betaalde goodwill) zijn gewaardeerd op kostprijs of lagere marktwaarde en worden afgeschreven over de economische levensduur, die wordt verondersteld maximaal 20 jaar te zijn.
Voor beurstitel IBEX wordt de economische levensduur verondersteld op maximaal 15 jaar.
Software wordt gewaardeerd tegen historische kostprijs en wordt afgeschreven over de economische levensduur die wordt verondersteld maximaal 10 jaar te zijn. Exploitatierechten zijn gewaardeerd tegen verkrijgingprijs en jaarlijks wordt hierop afgeschreven, gebaseerd op de duur van het recht.
Materiële vaste activa Materiële vaste activa zijn gewaardeerd tegen verkrijgingprijs, verminderd met een lineaire afschrijving gebaseerd op de economische levensduur en verminderd met eventuele bijzondere waardeverminderingen.
112
Onderhoudskosten voor gebouwen in eigendom worden direct ten laste van het resultaat verantwoord, dan wel geactiveerd en afgeschreven indien de activeringscriteria dit toestaan. Bij het bepalen van de afschrijving wordt rekening gehouden met een restwaarde. Deze restwaarde wordt in alle gevallen geacht nihil te zijn.
Financiële vaste activa Deelnemingen waarbij invloed van betekenis wordt uitgeoefend op het zakelijke en financiële beleid worden gewaardeerd tegen de netto vermogenswaarde, bepaald op basis van de waarderingsgrondslagen van RAI Holding B.V. Deelnemingen waarbij geen invloed van betekenis wordt uitgeoefend, worden gewaardeerd tegen verkrijgingprijs of lagere actuele waarde. De vorderingen op en leningen aan deelnemingen alsmede de overige vorderingen worden bij eerste verwerking opgenomen tegen de reële waarde en vervolgens gewaardeerd tegen de geamortiseerde kostprijs, onder aftrek van noodzakelijk geachte voorzieningen.
Bijzondere waardeverminderingen vaste activa Jaarlijks wordt beoordeeld of er aanwijzingen zijn dat immateriële, materiële en financiële vaste activa aan bijzondere waardeverminderingen onderhevig zijn. Van een bijzondere waardevermindering is sprake als de boekwaarde van het actief hoger is dan de realiseerbare waarde ervan. In geval van bijzondere waardevermindering wordt het betreffende actief afgewaardeerd tot de realiseerbare waarde. Het verlies wordt direct als last verwerkt in de winst- en verliesrekening.
Vorderingen De vorderingen worden bij eerste verwerking opgenomen tegen de reële waarde en vervolgens gewaardeerd tegen de geamortiseerde kostprijs, welke gelijk is aan de nominale waarde, onder aftrek van de noodzakelijk geachte voorzieningen voor het risico van oninbaarheid. Deze voorzieningen worden bepaald op basis van individuele beoordeling van de vorderingen.
De vorderingen hebben, tenzij anders vermeld, een verwachte looptijd van maximaal één jaar.
Voorraden De voorraden betreffen voornamelijk food & beverage producten en de waardering ervan geschiedt tegen verkrijgingprijs, voor zover nodig onder aftrek van een voorziening voor incourantheid.
Effecten Effecten zijn gewaardeerd tegen de verkrijgingprijs of lagere marktwaarde per balansdatum. Als marktwaarde geldt in principe de beurswaarde. Indien de verkoop op korte termijn zal plaatsvinden, geldt als marktwaarde de directe opbrengstwaarde.
Liquide middelen De liquide middelen staan ter vrije beschikking van de vennootschap.
Voorzieningen Voorzieningen worden opgenomen voor alle in rechte afdwingbare dan wel feitelijke verplichtingen als gevolg van een gebeurtenis vóór balansdatum en waarvan het waarschijnlijk is dat voor de afwikkeling van die verplichtingen een uitstroom van middelen nodig is en de omvang daarvan betrouwbaar kan worden geschat.
Er wordt een voorziening voor jubileumuitkeringen opgenomen op basis van de per balansdatum geldende jubileumregeling, rekening houdend met blijfkans, toekomstige loonkostenontwikkeling en disconteringsvoet.
113
Voor bonusregelingen en winstdelingen op basis van de relevante prestatieregelingen wordt een verplichting opgenomen. De verplichting wordt verantwoord onder de kortlopende schulden.
Pensioenregeling De onderneming heeft twee actieve pensioenregelingen voor haar werknemers. Voor medewerkers die voor 1 januari 2013 in dienst zijn getreden is een pensioenregeling getroffen die kwalificeert als een toegezegd-pensioenregeling, waarbij de toegezegde pensioenuitkeringen gebaseerd zijn op middelloon. Deze pensioenregeling is ondergebracht bij een pensioenverzekeraar en wordt in de jaarrekening verwerkt als toegezegde-bijdrageregeling, aangezien de verplichtingen uit hoofde van de uitvoering van deze pensioenregeling geheel herverzekerd zijn.
Voor medewerkers die vanaf 1 januari 2013 in dienst zijn getreden dan wel vrijwillig zijn overgestapt naar de nieuwe pensioenregeling, is een beschikbare premieregeling getroffen met het karakter van een premieovereenkomst. De verplichtingen van de onderneming gaan niet verder dan het betalen van een jaarlijkse bijdrage aan de verzekeringsmaatschappij. De in de toekomst te betalen bijdragen zullen mede afhankelijk zijn van de ontwikkeling van de arbeidsvoorwaarden en van de rendementen die de verzekeringsmaatschappij behaalt op de belegde bijdragen.
Langlopende schulden Onder de langlopende schulden worden schulden opgenomen met een resterende looptijd van meer dan één jaar. De schulden worden bij eerste verwerking opgenomen tegen de reële waarde en vervolgens gewaardeerd tegen de geamortiseerde kostprijs.
Kortlopende schulden De kortlopende schulden worden bij eerste verwerking gewaardeerd tegen reële waarde, daarna tegen geamortiseerde kostprijs en hebben een verwachte looptijd van maximaal één jaar. Voor bonusregelingen en winstdelingen op basis van de relevante prestatieregelingen wordt een verplichting opgenomen. Daarnaast wordt een verplichting opgenomen voor contractuele afspraken, die gemaakt zijn met de medewerkers.
(Latente) vennootschapsbelasting Tijdelijke verschillen tussen commerciële en fiscale winstbepaling worden tegen nominale waarde in de balans opgenomen als latent te vorderen respectievelijk verschuldigde vennootschapsbelasting. Latent te vorderen vennootschapsbelasting uit hoofde van compensabele verliezen wordt, voor zover het redelijkerwijs te verwachten valt dat deze realiseerbaar wordt, gewaardeerd tegen het per balansdatum bekende toekomstige belastingtarief.
RAI Holding B.V. staat aan het hoofd van een fiscale eenheid voor de vennootschapsbelasting waarin ook de volgende ondernemingen zijn opgenomen: RAI Amsterdam B.V., RAI Solar Energy B.V. en Arfora B.V.
Grondslagen voor resultaatbepaling Verantwoording van opbrengsten De bepaling van het resultaat geschiedt volgens een stelsel gebaseerd op historische kostprijs. De omzetverantwoording geldt voor alle categorieën zoals gespecificeerd onder 2.1.1. De netto-omzet omvat de opbrengsten uit levering van goederen en diensten zoals gespecificeerd onder 2.1.1. onder aftrek van kortingen en dergelijke en van over de omzet geheven belastingen. Opbrengsten en kosten worden toegerekend aan de periode waarin de prestatie wordt verricht. Voor beurzen en tentoonstellingen betreft dit de periode waarin het evenement plaatsvindt. Winstneming vindt ook pas op dat moment plaats. Verliezen en risico’s die hun oorsprong vinden voor het einde van het boekjaar, worden verwerkt indien en voor zover deze voor het opmaken van de jaarrekening bekend zijn geworden.
114
Voor deelnemingen waar beslissende invloed op kan worden uitgeoefend, vindt proportionele consolidatie plaats van de opbrengsten en kosten. Voor deelnemingen waar geen beslissende invloed op kan worden uitgeoefend, wordt het aan RAI Holding B.V. toekomende resultaat meegenomen.
Kosten uitbesteed werk Onder kosten uitbesteed werk en andere externe kosten wordt verstaan de aan de omzet toe te rekenen directe en indirecte kosten, waaronder inkoopkosten van verkochte cateringvoorraad.
Afschrijvingen De afschrijvingen op materiële vaste activa zijn lineair berekend en gebaseerd op de verwachte economische levensduur.
De gehanteerde afschrijvingspercentages liggen tussen de 2% en 20%. De afschrijvingen van de immateriële vaste activa zijn gerelateerd aan de aanschafwaarde en liggen tussen de 5% en 20%. Geen rekening wordt gehouden met een eventuele restwaarde van materiële en/of immateriële vaste activa.
Financiële baten en lasten De financiële baten en lasten betreffen de aan de periode toe te rekenen koersverschillen, rentebaten en -lasten.
Resultaat deelneming Het resultaat op deelnemingen betreft het aandeel van de vennootschap in het resultaat van de op netto-vermogenswaarde gewaardeerde deelnemingen. Als resultaat van deelnemingen wordt opgenomen het aan de vennootschap toekomende aandeel in het resultaat van deze deelnemingen.
Vennootschapsbelasting De belastingen worden berekend over het commerciële resultaat vóór belastingen, rekening houdend met fiscale faciliteiten. Bij de bepaling wordt rekening gehouden met de mutatie in de voorziening voor latente vennootschapsbelasting.
Continu wordt beoordeeld of de financiële verslaglegging in het kader van nieuwe fiscale wetgeving of maatregelen moet of kan worden aangepast.
Kasstroomoverzicht Het kasstroomoverzicht is opgesteld volgens de indirecte methode. De geldmiddelen in het kasstroomoverzicht bestaan uit liquide middelen.
Vergelijkende cijfers Ten behoeve van de inzichtelijkheid en vergelijkbaarheid zijn de vergelijkende cijfers over 2017 aangepast. De aanpassing heeft betrekking op rubricering van een aantal posten in de winst- en verliesrekening. De wijzigingen hebben geen gevolgen voor de balans.
De wijzigingen betreffen een herrubricering van de kosten uitbesteed werk en andere externe kosten naar de omzet toe voor een bedrag van € 1,1 miljoen en een herrubricering van de kosten uitbesteed werk en andere externe kosten naar de overige bedrijfskosten (inclusief overige personeelskosten) voor een bedrag van € 3,8 miljoen.
115
Toelichting op de geconsolideerde balans per 31 december 2018 1.1.1. Immateriële vaste activa
Immateriële vaste activa Bedragen x € 1.000
Beurstitels
Software
Overige
Werken in
Totaal
6.199
9.025
1.684
398
17.306
Gereedgekomen werk in uitvoering
-
102
-
‑102
‑
Aanschaffingen
‑
476
‑
878
1.354
263
‑
‑
‑
263
‑
‑716
‑
‑
‑716
6.462
8.887
1.684
1.174
18.207
962
6.652
1.228
‑
8.842
391
1.005
53
‑
1.449
28
-
-
-
28
‑
‑619
‑
-
‑619
1.381
7.038
1.281
‑
9.700
5.237
2.373
456
398
8.464
5.081
1.849
403
1.174
8.507
uitvoering Aanschaffingswaarde per 1-1-2018
Omrekenverschillen Desinvesteringen Aanschaffingswaarde per 31-12-2018 Afschrijvingen en waardeverminderingen per 1-12018 Afschrijvingen Omrekenverschillen Desinvesteringen Afschrijvingen en waardeverminderingen per 31-122018 Boekwaarde per 1-1-2018 Boekwaarde per 31-12-2018
Investeringen in beurstitels (betaalde goodwill) worden in maximaal 20 jaar afgeschreven. Jaarlijks wordt een impairment test uitgevoerd op in het verleden extern geworven titels. Software wordt afgeschreven in een periode van maximaal 10 jaar, te rekenen vanaf het moment van ingebruikneming.
De categorie ‘Overige’ betreft met name het gebruiksrecht van een lounge in de Amsterdam ArenA. Deze rechten worden afgeschreven tot het jaar 2026. Desinvesteringen hebben betrekking op activa die buiten gebruik zijn gesteld. De werken in uitvoering betreft investeringen in software van projecten die nog niet in gebruik zijn genomen.
116
1.1.2. Materiële vaste activa
Materiële vaste activa Bedragen x € 1.000
Gebouwen,
Inventaris
Werken in
installaties en
Totaal
uitvoering
terreinen Aanschaffingswaarde per 1-1-2018
335.615
29.071
5.051
369.737
Investeringen
1.003
566
12.912
14.481
Gereedgekomen werk in uitvoering
3.267
107
‑3.374
‑
Desinvesteringen Aanschaffingswaarde per 31-12-2018 Afschrijvingen en waardeverminderingen per 1-1-2018 Afschrijvingen Desinvesteringen Afschrijvingen en waardeverminderingen per 31-12-2018 Boekwaarde per 1-1-2018 Boekwaarde per 31-12-2018
‑530
‑760
‑
‑1.290
339.355
28.984
14.589
382.928
180.688
23.396
‑
204.084
11.190
2.132
‑
13.322
‑530
‑759
‑
‑1.289
191.348
24.769
‑
216.117
154.927
5.675
5.051
165.653
148.007
4.215
14.589
166.811
Gebouwen en terreinen worden afgeschreven in 50 jaar, het congrescentrum in 20 jaar en installaties in 10 tot 20 jaar. De overige vaste activa worden afgeschreven in 5 tot 20 jaar.
In 2017 is de erfpachtovereenkomst vernieuwd met terugwerkende kracht vanaf 1 november 2016. De afgekochte erfpacht tot en met 2066 bedraagt € 3.157.434 (2017: € 3.223.443). Desinvesteringen hebben betrekking op activa die buiten gebruik zijn gesteld. De afgekochte erfpacht wordt afgeschreven over de gehele canonperiode tot en met 2066.
1.1.3. Financiële vaste activa
Financiële vaste activa Bedragen x € 1.000
Totaal
1.134
Overige mutaties
‑
1.134
Stand per 1-1-2018
Stand per 31-12-2018
De financiële vaste activa betreft een kapitaalbelang in Stadion Amsterdam C.V. van 1/9 deel van het commanditair kapitaal. De waardering van dit kapitaalbelang wordt gewaardeerd op verkrijgingprijs of lagere actuele waarde.
117
1.1.4. Vlottende activa, vorderingen
Vlottende activa, vorderingen Bedragen x € 1.000
2018
2017
17.567
15.839
Handelsvorderingen Voorziening voor dubieuze debiteuren
‑1.707
‑1.280
15.860
14.559
5.762
4.449
Overige vorderingen
‑
384
6.165
7.694
27.787
27.086
Vorderingen op aandeelhouders Overlopende activa
De handelsvorderingen bestaan onder andere uit vorderingen voor toekomstige evenementen voor een bedrag van € 7.657.252 (2017: € 9.687.487).
De overige vorderingen bestaan onder andere uit nog te factureren bedragen van € 2.814.695 (2017: € 3.700.756).
De overlopende activa betreft onder andere vooruitbetaalde kosten van € 898.059 (2017: € 1.004.825) en gemaakte personeelskosten en overige kosten voor toekomstige beurzen voor een bedrag van € 5.286.222 (2017: € 5.833.054).
1.1.5. Groepsvermogen
Voor een toelichting op de mutaties in het eigen vermogen gedurende 2018 en 2017 wordt verwezen naar de toelichting op de vennootschappelijke jaarrekening van RAI Holding B.V. (zie 4.1.2.).
1.1.6. Voorzieningen
Voorzieningen Bedragen x € 1.000
Belasting-
Overig
Totaal
Stand per 1-1-2018
180
1.457
1.637
Dotatie
209
538
747
‑228
‑690
‑918
latentie
Onttrekking Stand per 31-12-2018
161
1.305
1.466
De passieve belastinglatentie heeft betrekking op verschillen tussen commerciële en fiscale waardering.
118
De overige voorzieningen bestaan grotendeels uit: de jubileavoorziening en overige personeel gerelateerde voorzieningen. Bovenstaande voorzieningen hebben een overwegend langlopend karakter.
1.1.7. Langlopende schulden
Langlopende schulden Bedragen x € 1.000
2018
2017
Leningen Deutsche Bank AG
22.000
24.000
Lening Coöperatieve Rabobank Amsterdam U.A.
22.000
24.000
224
239
Lening Triodos Bank Lening Klimaatfonds Amsterdam
100
100
7.099
7.264
51.423
55.603
Som start
Aflossing in
Restsom
boekjaar
boekjaar
Lening Deutsche Bank AG
26.000
2.000
24.000
Lening Coöperatieve Rabobank Amsterdam U.A.
26.000
2.000
24.000
Lening Triodos Bank
253
15
238
Lening Klimaatfonds Amsterdam
100
‑
100
Overige schulden
Overzicht langlopende leningen Per 31 december 2018, bedragen x € 1.000
Overige schulden
8.043
165
7.878
60.396
4.180
56.216
Af: Kortlopend gedeelte langlopende schulden
4.793
4.793
55.603
51.423
In 2013 is een kredietovereenkomst overeengekomen met de Deutsche Bank AG en de Coöperatieve Rabobank Amsterdam U.A. Deze kredietovereenkomst bestaat naast rekening-couranten van € 30 miljoen uit een tweetal leningen van in totaal € 48 miljoen (50% Deutsche Bank AG en 50% Coöperatieve Rabobank Amsterdam U.A.) tot en met 2020.
In 2016 is een aanvullende kredietfaciliteit overeengekomen met de Deutsche Bank AG en de Coöperatieve Rabobank Amsterdam U.A. Deze kredietovereenkomst bestaat uit een rekening-courant van US$ 6,7 miljoen bij de Coöperatieve Rabobank Amsterdam U.A. Hierbij is overeengekomen dat de rekening-courant van de Coöperatieve Rabobank Amsterdam U.A. met € 3 miljoen wordt verminderd en de rekening-courant van de Deutsche Bank AG met € 3 miljoen wordt vermeerderd. Op deze wijze zijn beide banken voor 50% kredietgever. De rekening-courant van US$ heeft een looptijd tot en met 2020 en wordt per halfjaar verlaagd met US$ 831.250 ingaande 1 juli 2018.
De rente op de leningen bedraagt Euribor + 1,70%.
119
In 2013 is een renteswap contract afgesloten. Op grond van deze renteswap betaalt RAI Holding B.V. een rentepercentage van 1,54% over een bedrag van € 40 miljoen.
Als zekerheid voor de langlopende schulden en de rekening-courant zijn de bedrijfspanden aan het Europaplein bezwaard met hypotheek.
In 2014 is een kredietovereenkomst gesloten met Triodos Bank ten behoeve van de financiering van zonnepanelen. De kredietovereenkomst bestaat uit een lening van € 0,29 miljoen en heeft een looptijd tot en met 1 januari 2034. Aflossing vindt plaats per kwartaal in 79 termijnen ingaande 1 juli 2014. Het rentepercentage bedraagt 3,5% op jaarbasis voor de periode tot 17 januari 2026.
In 2014 is een kredietovereenkomst gesloten met het Amsterdams Investeringsfonds van de Gemeente Amsterdam ten behoeve van de financiering van zonnepanelen. De kredietovereenkomst bestaat uit een lening van € 0,1 miljoen en heeft een looptijd tot en met 5 maart 2029. Aflossing vindt plaats uiterlijk op 5 maart 2029 en het rentepercentage bedraagt 0%.
De overige langlopende schulden betreffen een in 1988 van de Gemeente Amsterdam ontvangen afkoopsom inzake de exploitatieverliezen van het Congrescentrum over de periode tot 2038. De afkoopsom wordt opgerent tegen een rentepercentage van 7,46%. Deze afkoopsom heeft een overwegend langlopend karakter. De vrijval vindt plaats ten gunste van de bedrijfskosten. De jaarlijkse oprenting vindt plaats ten laste van de financiële baten en lasten.
Van het totaal aan langlopende schulden heeft € 6,6 miljoen een looptijd van langer dan 5 jaar.
1.1.8. Kortlopende schulden
Kortlopende schulden Bedragen x € 1.000
2018
2017
Schulden aan kredietinstellingen
4.604
3.777
Kortlopend gedeelte langlopende leningen
4.793
4.793
22.380
25.134
Schulden aan leveranciers
5.219
4.459
Vennootschapsbelasting
1.724
175
Overige belastingen en premies sociale
1.523
1.732
Vooruitgefactureerde bedragen
verzekeringen Overlopende passiva
19.459
20.566
59.702
60.636
De overlopende passiva bestaat grotendeels uit nog te ontvangen facturen voor gemaakte kosten voor een bedrag van € 12.933.134 (2017: € 9.447.463) en overlopende passiva met betrekking tot personeel voor een bedrag van € 4.806.567 (2017: € 3.658.216).
120
Niet in de balans opgenomen rechten en verplichtingen
1. In 2017 is overeenstemming bereikt tussen COD/Being Development en de RAI over een huurovereenkomst voor de parkeergarage van het NHOW Hotel. De huurovereenkomst gaat in ten tijde van de oplevering van de parkeergarage in 2020 en heeft een looptijd van 20 jaar. De aanvangshuurprijs bedraagt € 650.000 per jaar en wordt jaarlijks geïndexeerd. De totale contractuele verplichting bedraagt € 13.000.000. Op basis van de verwachte oplevering van de parkeergarage vervalt € 0 binnen één jaar, een bedrag van € 2.437.500 vervalt binnen 5 jaar. Het overige deel heeft betrekking op de periode 2024 tot en met 2039 (2017: geen). 2. Er zijn geen bankgaranties afgegeven (2017: geen). 3. Er zijn operational leaseverplichtingen voor 36 (2017: 38) auto’s aangegaan. Ultimo het boekjaar bedragen de totale contractuele verplichtingen € 602.540 (2017: € 955.680), waarvan € 241.478 binnen één jaar vervalt. Het overige deel vervalt binnen 5 jaar. 4. In het jaar 2018 zijn voor totaal € 582.592 (2017: € 569.671) aan leasebetalingen gedaan. 5. In 2017 is overeenstemming bereikt met de Gemeente Amsterdam, afdeling Erfpacht en Uitgifte Grond en Ontwikkeling over een vervroegde wijziging van de erfpachtovereenkomst. Deze nieuwe overeenkomst heeft een looptijd van 50 jaar tot en met 30 oktober 2066. Het aanwezige deel van de geactiveerde afgekochte erfpacht per 1 november 2016 wordt over de nieuwe erfpachtperiode van 50 jaar afgeschreven. De totale verplichting inzake erfpacht (tot en met 2066) bedraagt € 12.716.823 waarvan een bedrag van € 259.526 binnen één jaar vervalt, een bedrag van € 1.297.631 vervalt binnen 5 jaar. Het overige deel heeft betrekking op de periode 2024 tot en met 2066. De verschuldigde bedragen worden jaarlijks geïndexeerd. 6. RAI Holding B.V. staat aan het hoofd van een fiscale eenheid voor de vennootschapsbelasting en omzetbelasting waarin ook de volgende ondernemingen zijn opgenomen: RAI Amsterdam B.V., RAI Solar Energy B.V. en Arfora B.V. Iedere vennootschap is hoofdelijk aansprakelijk voor de schulden van de fiscale eenheid.
Financiële instrumenten
De met financiële instrumenten verbonden risico’s zijn onderstaand toegelicht.
Kredietrisico Om het kredietrisico te beheersen wordt de blootstelling aan kredietrisico’s voortdurend bewaakt en opgevolgd. Ultimo boekjaar is geen sprake van belangrijke concentratie van kredietrisico’s. Kredietrisico’s hebben betrekking op debiteuren en overige kortlopende vorderingen. Ter zake zijn toereikende voorzieningen opgenomen.
Valutarisico Er is geen sprake van grote valutarisico’s aangezien de operationele kasstromen en financieringsactiviteiten overwegend in euro’s plaatsvinden.
Er is een rekeningcourantverhouding met de Coöperatieve Rabobank Amsterdam U.A. voor een maximaal bedrag van US$ 6,7 miljoen. Voor het opgenomen bedrag loopt de onderneming een koersrisico.
121
Renterisico Renterisico’s betreffen hoofdzakelijk de voor lange termijn afgesloten langlopende leningen. RAI Amsterdam B.V. heeft renteswap contracten afgesloten in verband met het afdekken van de renterisico’s. Om de rentepercentages te fixeren zijn in 2013 renteswap contracten afgesloten voor de periode tot en met 2020 voor een bedrag ultimo boekjaar 2018 van € 40 miljoen. RAI Amsterdam B.V. betaalt een rentepercentage van 1,54% over de renteswap van de Deutsche Bank AG/Coöperatieve Rabobank Amsterdam U.A. Over de schulden aan kredietinstellingen wordt een variabele rente betaald van 3 maand Euribor plus een individuele opslag. De middels renteswaps afgedekte bedragen zijn kleiner of gelijk aan de uitstaande hoofdsom van de leningen Deutsche Bank AG/Coöperatieve Rabobank Amsterdam U.A. De renteswaps hebben per 31 december 2018 een reële waarde van € 1.180.692 negatief (2017: € 1.801.264 negatief). De nominale waarde loopt gedurende de resterende looptijd van de renteswaps (tot en met 2020) af naar nihil.
122
Toelichting op de geconsolideerde winst- en verliesrekening 2018 2.1.1. Omzet
Omzet Bedragen x â&#x201A;Ź 1.000
2018
2017
Naar geografische gebieden
147.572
115.584
4.763
6.567
152.335
122.151
Naar activiteiten
Accommodatieverhuur
29.473
23.761
Beurzen en evenementen
39.909
29.109
Catering
20.864
17.931
Hotelcommissies
3.432
2.743
Parkeren
6.554
5.735
Nederland Overige landen
Facility Services
19.603
17.112
Inrichting
17.781
12.898
Gebouwgebonden verhuur
11.239
10.465
3.480
2.397
Overige
152.335
122.151
123
2.1.2. Kosten uitbesteed werk en andere externe kosten
Kosten uitbesteed werk en andere externe kosten Bedragen x € 1.000
2018
2017
4.091
5.088
Accommodatie Catering
9.922
8.257
14.039
5.427
Marketingkosten
2.223
3.702
Organisatiekosten
2.007
1.194
Inhuurkosten
Kosten Safety & security
4.018
1.711
Facility
19.919
16.355
Overig
4.503
4.234
60.722
45.968
2.1.3. Personeelskosten
De bezoldiging (inclusief secundaire arbeidsvoorwaarden) van bestuurders (2) bedroeg € 749.173 (in 2017: € 716.323).
De bezoldiging van commissarissen (4) bedroeg € 99.744 (in 2017: € 92.713, gemiddeld 4).
Gemiddeld aantal personeelsleden In FTE, werkzaam bij de groep
2018
2017
383
376
2018
2017
NAAR AANDACHTSGEBIEDEN
Commercieel
48%
53%
Operationeel
39%
35%
Financieel/staf
13%
12%
100%
100%
In Nederland
Personeel, naar aandachtsgebied Percentage / FTE (stand ultimo jaar)
Totaal
2.1.4. Afschrijving op immateriële en materiële vaste activa De afschrijving op immateriële en materiële vaste activa bestaat voor € 13,9 miljoen uit reguliere afschrijvingen en voor € 1,0 miljoen uit boekverlies op gedesinvesteerde materiële vaste activa.
124
2.1.5. Overige bedrijfskosten
Overige bedrijfskosten Bedragen x € 1.000
2018
2017
Advieskosten
1.387
1.236
Automatisering
4.443
4.357
Bureaukosten
1.472
799
Gebouw en Huisvesting
6.099
5.404
Marketing
1.660
1.478
Overige kosten
2.581
1.376
Onderhoud
4.452
3.940
Tijdelijk personeel
3.500
1.725
Overige personeelskosten
2.895
1.572
Reis- en representatiekosten
534
418
29.023
22.305
Accountantskosten Het ingevolge artikel 382a Boek 2 BW in het boekjaar ten laste van de vennootschap gekomen honorarium van Deloitte Accountants B.V. bedraagt € 125.000 (2017 BDO Audit & Assurance: € 103.399). Hiervan heeft € 125.000 (2017 BDO Audit & Assurance: € 100.000) betrekking op de jaarrekeningcontrole en € 0 op overige controle-opdrachten.
2.1.6. Rentebaten/-lasten en soortgelijke opbrengsten/kosten
Rentebaten/-lasten en soortgelijke opbrengsten/kosten Bedragen x € 1.000
2018
2017
‑
284
‑2.524
‑2.572
Rentebaten en soortgelijke opbrengsten Rentelasten en soortgelijke kosten Rentelasten en soortgelijke kosten in de winst- en
‑2.524
‑2.288
verliesrekening
De rentelasten en soortgelijke kosten bestaan voor € 2.475.630 uit verschuldigde rente en voor € 48.548 uit kosten koersresultaat.
125
2.1.7. Belastingen
Belastingen Bedragen x € 1.000
2018
2017
‑20
‑352
Latente vennootschapsbelasting Acute vennootschapsbelasting huidig boekjaar
3.115
2.317
Vennootschapsbelasting voorgaande jaren
‑
44
3.096
2.009
Belastinglast in de winst- en verliesrekening
De effectieve belastingdruk over 2018 bedraagt 25,3% (2017: 27,6%) en ligt daarmee in lijn met het algemeen geldende belastingtarief in Nederland.
126
4.1. Enkelvoudige balans (vóór voorstel resultaatbestemming) Enkelvoudige balans Vóór voorstel resultaatbestemming, bedragen x € 1.000
ACTIVA
ref.
2018
2017
Vaste activa
Financiële vaste activa
4.1.1.
Vorderingen op groepsmaatschappijen
4.1.3.
90.380
80.340
7.964
11.367
98.344
91.707
PASSIVA
Eigen vermogen
4.1.2.
Geplaatst kapitaal
2.730
2.730
Agioreserves
22.006
22.006
Wettelijke reserve koersverschillen
‑262
‑397
Overige reserves
63.789
60.834
Onverdeelde winst
9.905
5.271
98.168
90.444
Schulden
Schulden aan kredietinstellingen
176
1.263
Schulden aan groepsmaatschappijen
4.1.3.
‑
‑
98.344
91.707
127
5.1. Enkelvoudige winst- en verliesrekening Enkelvoudige winst- en verliesrekening Bedragen x € 1.000
2018
2017
Enkelvoudig resultaat na belastingen
‑
‑
9.905
5.271
9.905
5.271
Resultaat deelnemingen na belastingen Nettoresultaat
De vennootschappelijke winst- en verliesrekening is opgesteld met inachtneming van artikel 402 Boek 2 BW.
De financiële gegevens van RAI Holding B.V. zijn in de geconsolideerde jaarrekening verwerkt. Derhalve vermeldt de winst- en verliesrekening van RAI Holding B.V. conform artikel 402 Titel 9 BW slechts het aandeel in de winst na belasting van ondernemingen waarin wordt deelgenomen en het overige resultaat na belasting.
128
Toelichting op de enkelvoudige balans per 31 december 2018 4.1.1. Financiële vaste activa
Financiële vaste activa Bedragen x € 1.000
Deelnemingen in
groepsmaatschappijen Stand per 1-1-2018 Wettelijke reserve koersverschillen
80.340
135
‑
9.905
90.380
Overige mutaties Resultaat Stand per 31-12-2018
De vennootschap bezit 100% (tenzij anders vermeld) van de aandelen in de volgende belangrijkste deelnemingen: RAI Amsterdam B.V., Amsterdam; Arfora B.V., Amsterdam.
In deze deelnemingen zijn de resultaten verwerkt van de volgende indirecte deelnemingen (100%): RAI Solar Energy B.V., Amsterdam; RAI USA, Inc., Delaware; Rui Ang Exhibition and Convention Co., Ltd., Shanghai en RAI TURKEY ULUSLARARASI FUARCILIK VE GOSTERI HIZMETLERI ITHALAT IHRACAT TICARET LIMITED SIRKETI, Istanbul.
129
4.1.2. Eigen vermogen
Eigen vermogen Bedragen x € 1.000
Aandelen-
Agio-
Wettelijke
Overige
Onver-
kapitaal
reserve
reserve
reserves
deelde
koers-
Totaal
winst
verschillen
2.730
22.006
‑
58.070
5.048
87.854
Resultaatbestemming
‑
‑
‑
5.048
‑5.048
‑
Wettelijke reserve koersverschillen
‑
‑
‑397
‑
‑
‑397
Resultaat boekjaar
‑
‑
‑
‑
5.271
5.271
Dividend
‑
‑
‑
‑2.284
‑
‑2.284
Stand per 1-1-2017
Stand per 31-12-2017
2.730
22.006
‑397
60.834
5.271
90.444
2.730
22.006
‑397
60.834
5.271
90.444
Resultaatbestemming
‑
‑
‑
5.271
‑5.271
‑
Wettelijke reserve koersverschillen
‑
‑
135
‑
‑
135
Resultaat boekjaar
‑
‑
‑
‑
9.905
9.905
Dividend
‑
‑
‑
‑2.316
‑
‑2.316
Stand per 1-1-2018
Stand per 31-12-2018
2.730
22.006
‑262
63.789
9.905
98.168
Het maatschappelijk kapitaal bedraagt € 13.650.000, verdeeld in 225.000 gewone aandelen A en 75.000 gewone aandelen B, elk nominaal groot € 45,50. Hiervan zijn geplaatst en volgestort 45.000 aandelen A en 15.000 aandelen B.
130
4.1.3. Vorderingen op groepsmaatschappijen
Vorderingen op groepsmaatschappijen Bedragen x € 1.000
Vorderingen op
Stand per 1-1-2018
11.367
Dividend uitkering
‑2.316
‑
‑1.087
7.964
groepsmaatschappijen
Dividend Overige mutaties Stand per 31-12-2018
Het vastgestelde dividend wordt via de dochtermaatschappij RAI Amsterdam B.V. uitgekeerd naar de aandeelhouders en aan RAI Holding in rekening gebracht via een rekening courant verhouding. Op vorderingen op groepsmaatschappijen wordt geen rente berekend.
Personeel
De vennootschap heeft in 2018, evenals in 2017, geen personeel in dienst gehad.
Niet in de balans opgenomen rechten en verplichtingen
Voor de deelnemingen RAI Amsterdam B.V., Amsterdam RAI Catering B.V. (tot liquidatie 12 juli 2018) en RAI Solar Energy B.V. zijn aansprakelijkheidsverklaringen ex artikel 403 Boek 2 BW afgegeven.
Amsterdam, 26 maart 2019
Directie RAI Holding B.V.
P. (Paul) Riemens, CEO M. (Maurits) van der Sluis, COO
Raad van Commissarissen RAI Holding B.V.
R.H. (Roelf) de Boer, voorzitter J.W.Th. (John) van der Steen, vice-voorzitter W.C.M. (Mariëlle) de Macker A.M.H. (Annemarie) Macnack - van Gaal
131
Voorstel resultaatbestemming Voorstel resultaatbestemming
De Algemene vergadering van Aandeelhouders wordt voorgesteld om over het jaar 2018 een dividend uit te keren van â&#x201A;Ź 2,356 miljoen. Het resultaat na belasting over 2018 is opgenomen in de post onverdeelde winst in het eigen vermogen.
Gebeurtenissen na balansdatum
Geen.
132
133
#06
Overige gegevens
134
Resultaatbestemming volgens statuten In artikel 24 van de statuten van de vennootschap staat het volgende opgenomen betreffende de resultaatbestemming.
Artikel 24.
1. De vennootschap kan naast enige andere reserves een algemene reserve, een agioreserve A, een agioreserve B, een dividendreserve A en een dividendreserve B in haar boeken aanhouden. Tot deze reserves zijn respectievelijk gerechtigd de houders van aandelen A en aandelen B en wel naar rato van het aantal en soort aandelen dat zij bezitten. 2. Storting op aandelen A en aandelen B, die de nominale waarde van die aandelen overtreft, wordt toegevoegd aan de desbetreffende agioreserve. 3. Onverminderd het hierna in dit artikel bepaalde, staat de uitkeerbare winst ter vrije beschikking van de algemene vergadering voor uitkering van dividend, reservering of zodanige andere doeleinden binnen het doel van de vennootschap als de algemene vergadering zal besluiten. 4. De algemene vergadering kan besluiten, zulks met voorafgaande goedkeuring van de vergadering van houders van aandelen van de desbetreffende soort, op aandelen van die soort geen winst uit te keren, maar het desbetreffende deel van de winst te reserveren en toe te voegen aan de dividendreserve A respectievelijk B. Een uitkering ten laste van de dividendreserve A respectievelijk B kan alleen worden gedaan aan de houders van aandelen van de desbetreffende soort, zulks na een daartoe strekkend besluit van de algemene vergadering genomen met voorafgaande goedkeuring van de vergadering van houders van aandelen van de desbetreffende soort. 5. Onverminderd het elders in dit artikel bepaalde, zullen indien de algemene vergadering besluit winst te reserveren of dividend uit te keren ten aanzien van alle aandelen, ongeacht de soort, gelijke bedragen aan winst worden gereserveerd of dividenden worden uitgekeerd. 6. De vennootschap kan aan aandeelhouders en andere gerechtigden tot de voor uitkering vatbare winst slechts uitkeringen doen voorzover het eigen vermogen groter is dan het gestorte en opgevraagde deel van het kapitaal vermeerderd met de reserves die krachtens de wet of de statuten moeten worden aangehouden. Bij de berekening van de winstverdeling tellen de aandelen die de vennootschap in haar kapitaal houdt niet mede. 7. Uitkering van winst geschiedt na de vaststelling en de goedkeuring van de jaarrekening waaruit blijkt dat zij geoorloofd is. 8. De algemene vergadering is, met inachtneming van het bepaalde in het zevende lid, bevoegd tot uitkering van ĂŠĂŠn of meer interimdividenden te besluiten. 9. Tenzij de algemene vergadering een ander tijdstip vaststelt zijn dividenden onmiddellijk betaalbaar na vaststelling. 10. De vordering tot uitbetaling van dividend verjaart door verloop van vijf jaren.
135
Controleverklaring van de onafhankelijke accountant Aan: de aandeelhouders en de raad van commissarissen van RAI Holding B.V. Verklaring over de in het jaarverslag opgenomen jaarrekening 2018
Ons oordeel Wij hebben de jaarrekening 2018 van RAI Holding B.V. te Amsterdam gecontroleerd.
Naar ons oordeel geeft de in dit jaarverslag opgenomen jaarrekening een getrouw beeld van de grootte en de samenstelling van het vermogen van RAI Holding B.V. op 31 december 2018 en van het resultaat over 2018 in overeenstemming met Titel 9 Boek 2 BW.
De jaarrekening bestaat uit:
1. De geconsolideerde en enkelvoudige balans per 31 december 2018; 2. De geconsolideerde en enkelvoudige winst-en-verliesrekening over 2018; 3. De toelichting met een overzicht van de gehanteerde grondslagen voor financiĂŤle verslaggeving en andere toelichtingen.
De basis voor ons oordeel Wij hebben onze controle uitgevoerd volgens het Nederlands recht, waaronder ook de Nederlandse controlestandaarden vallen. Onze verantwoordelijkheden op grond hiervan zijn beschreven in de sectie "Onze verantwoordelijkheden voor de controle van de jaarrekening".
Wij zijn onafhankelijk van RAI Holding B.V. zoals vereist in de Europese verordening betreffende specifieke eisen voor de wettelijke controles van financiĂŤle overzichten van organisaties van openbaar belang, de Wet toezicht accountantsorganisaties (Wta), de Verordening inzake de onafhankelijkheid van accountants bij assurance-opdrachten (ViO) en andere voor de opdracht relevante onafhankelijkheidsregels in Nederland. Verder hebben wij voldaan aan de Verordening gedrags- en beroepsregels accountants (VGBA).
Wij vinden dat de door ons verkregen controle-informatie voldoende en geschikt is als basis voor ons oordeel.
Verklaring over de in het jaarverslag opgenomen andere informatie
Naast de jaarrekening en onze controleverklaring daarbij, omvat het jaarverslag andere informatie, die bestaat uit:
In vogelvlucht; Verslag van de directie; Governance en risicomanagement; Bericht van de Raad van Commissarissen; De overige gegevens.
Op grond van onderstaande werkzaamheden zijn wij van mening dat de andere informatie:
136
met de jaarrekening verenigbaar is en geen materiële afwijkingen bevat; alle informatie bevat die op grond van titel 9 Boek 2 BW is vereist.
Wij hebben de andere informatie gelezen en hebben op basis van onze kennis en ons begrip, verkregen vanuit de jaarrekeningcontrole of anderszins, overwogen of de andere informatie materiële afwijkingen bevat.
Met onze werkzaamheden hebben wij voldaan aan de vereisten in Titel 9 Boek 2 BW en de Nederlandse Standaard 720. Deze werkzaamheden hebben niet dezelfde diepgang als onze controlewerkzaamheden bij de jaarrekening.
De directie is verantwoordelijk voor het opstellen van de andere informatie, waaronder het bestuursverslag en de overige gegevens, in overeenstemming met Titel 9 Boek 2 BW.
Beschrijving van verantwoordelijkheden met betrekking tot de jaarrekening
Verantwoordelijkheden van de directie en de raad van commissarissen voor de jaarrekening De directie is verantwoordelijk voor het opmaken en getrouw weergeven van de jaarrekening in overeenstemming met Titel 9 Boek 2 BW. In dit kader is de directie verantwoordelijk voor een zodanige interne beheersing die de directie noodzakelijk acht om het opmaken van de jaarrekening mogelijk te maken zonder afwijkingen van materieel belang als gevolg van fouten of fraude.
Bij het opmaken van de jaarrekening moet de directie afwegen of de vennootschap in staat is om haar werkzaamheden in continuïteit voort te zetten. Op grond van genoemd verslaggevingsstelsel moet de directie de jaarrekening opmaken op basis van de continuïteitsveronderstelling, tenzij de directie het voornemen heeft om de vennootschap te liquideren of de bedrijfsactiviteiten te beëindigen of als beëindiging het enige realistische alternatief is.
De directie moet gebeurtenissen en omstandigheden waardoor gerede twijfel zou kunnen bestaan of de vennootschap haar bedrijfsactiviteiten in continuïteit kan voortzetten, toelichten in de jaarrekening.
De raad van commissarissen is verantwoordelijk voor het uitoefenen van toezicht op het proces van financiële verslaggeving van de vennootschap.
Onze verantwoordelijkheden voor de controle van de jaarrekening Onze verantwoordelijkheid is het zodanig plannen en uitvoeren van een controleopdracht dat wij daarmee voldoende en geschikte controle-informatie verkrijgen voor het door ons af te geven oordeel.
Onze controle is uitgevoerd met een hoge mate maar geen absolute mate van zekerheid, waardoor het mogelijk is dat wij tijdens onze controle niet alle materiële fouten en fraude ontdekken.
Afwijkingen kunnen ontstaan als gevolg van fraude of fouten en zijn materieel indien redelijkerwijs kan worden verwacht dat deze, afzonderlijk of gezamenlijk, van invloed kunnen zijn op de economische beslissingen die gebruikers op basis van deze jaarrekening nemen. De materialiteit beïnvloedt de aard, timing en omvang van onze controlewerkzaamheden en de evaluatie van het effect van onderkende afwijkingen op ons oordeel.
137
Wij hebben deze accountantscontrole professioneel kritisch uitgevoerd en hebben waar relevant professionele oordeelsvorming toegepast in overeenstemming met de Nederlandse controlestandaarden, ethische voorschriften en de onafhankelijkheidseisen. Onze controle bestond onder andere uit:
Het identificeren en inschatten van de risico's dat de jaarrekening afwijkingen van materieel belang bevat als gevolg van fouten of fraude, het in reactie op deze risico's bepalen en uitvoeren van controlewerkzaamheden en het verkrijgen van controle-informatie die voldoende en geschikt is als basis voor ons oordeel. Bij fraude is het risico dat een afwijking van materieel belang niet ontdekt wordt groter dan bij fouten. Bij fraude kan sprake zijn van samenspanning, valsheid in geschrifte, het opzettelijk nalaten transacties vast te leggen, het opzettelijk verkeerd voorstellen van zaken of het doorbreken van de interne beheersing. Het verkrijgen van inzicht in de interne beheersing die relevant is voor de controle met als doel controlewerkzaamheden te selecteren die passend zijn in de omstandigheden. Deze werkzaamheden hebben niet als doel om een oordeel uit te spreken over de effectiviteit van de interne beheersing van de vennootschap. Het evalueren van de geschiktheid van de gebruikte grondslagen voor financiële verslaggeving en het evalueren van de redelijkheid van schattingen door de directie en de toelichtingen die daarover in de jaarrekening staan. Het vaststellen dat de door de directie gehanteerde continuïteitsveronderstelling aanvaardbaar is. Tevens het op basis van de verkregen controle-informatie vaststellen of er gebeurtenissen en omstandigheden zijn waardoor gerede twijfel zou kunnen bestaan of de vennootschap haar bedrijfsactiviteiten in continuïteit kan voortzetten. Als wij concluderen dat er een onzekerheid van materieel belang bestaat, zijn wij verplicht om aandacht in onze controleverklaring te vestigen op de relevante gerelateerde toelichtingen in de jaarrekening. Als de toelichtingen inadequaat zijn, moeten wij onze verklaring aanpassen. Onze conclusies zijn gebaseerd op de controle-informatie die verkregen is tot de datum van onze controleverklaring. Toekomstige gebeurtenissen of omstandigheden kunnen er echter toe leiden dat een vennootschap haar continuïteit niet langer kan handhaven. Het evalueren van de presentatie, structuur en inhoud van de jaarrekening en de daarin opgenomen toelichtingen. Het evalueren of de jaarrekening een getrouw beeld geeft van de onderliggende transacties en gebeurtenissen.
Gegeven onze eindverantwoordelijkheid voor het oordeel zijn wij verantwoordelijk voor de aansturing van, het toezicht op en de uitvoering van de groepscontrole. In dit kader hebben wij de aard en omvang bepaald van de uit te voeren werkzaamheden voor de groepsonderdelen. Bepalend hierbij zijn de omvang en/of het risicoprofiel van de groepsonderdelen of de activiteiten. Op grond hiervan hebben wij de groepsonderdelen geselecteerd waarbij een controle of beoordeling van de volledige financiële informatie of specifieke posten noodzakelijk was.
Wij communiceren met de raad van commissarissen onder andere over de geplande reikwijdte en timing van de controle en over de significante bevindingen die uit onze controle naar voren zijn gekomen, waaronder eventuele significante tekortkomingen in de interne beheersing. In dit kader geven wij ook een verklaring aan het auditcomité op grond van artikel 11 van de Europese verordening betreffende specifieke eisen voor de wettelijke controles van financiële overzichten van organisaties van openbaar belang. De in die aanvullende verklaring verstrekte informatie is consistent met ons oordeel in deze controleverklaring.
Wij bevestigen aan de raad van commissarissen dat wij de relevante ethische voorschriften over onafhankelijkheid hebben nageleefd. Wij communiceren ook met de raad over alle relaties en andere zaken die redelijkerwijs onze onafhankelijkheid kunnen beïnvloeden en over de daarmee verband houdende maatregelen om onze onafhankelijkheid te waarborgen.
Amsterdam, 26 maart 2019
Deloitte Accountants B.V. C.A.M. Renne RA
138
#07
Over onze verslaggeving
140
Stakeholderdialoog, materialiteit en verslaglegging Om inzicht te krijgen in de voor stakeholders belangrijke thema's, gaat RAI Amsterdam periodiek in overleg met haar stakeholders. In onderstaand overzicht is opgenomen op welke wijze en met welke frequentie RAI Amsterdam structureel dialoog voert.
Dialoog met stakeholders Stakeholdergroep Interne stakeholders, aandeelhouders, klanten,
Dialoogvorm
Frequentie
Onderwerp
Uitgebreide stakeholderconsultatie
1x per ca. 3 jaar
Toetsen beleid
leveranciers
2016
Klanten Bezoekers
Enquêtes
Na afloop beurs
Klanttevredenheid
Social media
Continu
Activiteiten m.b.t. de RAI, bereikbaarheid
Omwonenden Leveranciers
Programmeringsoverleg
3-4x per jaar
Inspiratie- en feedback-sessies
Regelmatig
Activiteiten in en rondom de RAI Duurzame inkoop, uitvoering werkzaamheden en werkomgeving
Medewerkers
Medewerkers-
1x per 2 jaar
Medewerkertevredenheid
Regelmatig
Bereikbaarheid RAI rondom
tevredenheidsonderzoek Vervoersbedrijven (o.a. NS, GVB)
Overleg
evenementen
De uitgebreide stakeholderconsultatie en materialiteitsbepaling zijn in 2016 uitgevoerd. De scope was destijds maatschappelijk verantwoord ondernemen. Hierbij zijn drie fasen doorlopen: stakeholdermapping; stakeholderconsultatie (interne en externe interviews en enquêtes) en analyse en rapportage.
MVO-thema's De meest genoemde onderwerpen door geconsulteerde stakeholders zijn: afval en energie, medewerkers, ketenverantwoordelijkheid, mobiliteit, maatschappelijke betrokkenheid en veiligheid. Ook zijn genoemd evenement content, dat door interne stakeholders bovendien als zeer belangrijk is getypeerd. Deze onderwerpen zijn het meest materieel en vormen de basis voor de MVOverslaglegging, die per jaarverslag 2017 is geïntegreerd met de financiële verslaggeving.
Materialiteit In de volgende figuur is de materialiteitsmatrix weergegeven. Hierin zijn de MVO-thema's weergegeven naar relatief belang volgens stakeholders en volgens RAI Amsterdam.
141
Verslaglegging Dit verslag is opgesteld volgens de richtlijnen versie 4.0 (G4) van het Global Reporting Initiative – toepassingsniveau ‘core’. De GRI-richtlijnen zijn te vinden op www.globalreporting.org.
142
GRI-tabel Deel 1 GRI code
GRI G4 Richtlijnen informatie
Toelichting / verwijzing
Strategie en analyse
G4-1
Een verklaring van de Raad van Bestuur over relevantie van duurzame
jaarverslag2018.rai.nl/verslag-van-de-directie/strategie
ontwikkeling voor de organisatie en haar strategie
Organisatieprofiel
G4-3
Naam van de organisatie
RAI Amsterdam B.V.
G4-4
Voornaamste merken, producten en/of diensten en events
jaarverslag2018.rai.nl/in-vogelvlucht/profiel
G4-5
Locatie van het hoofdkantoor van de organisatie
RAI Amsterdam
Europaplein
ML 1078 GZ Amsterdam
G4-6
Het aantal landen waar de organisatie actief is (met relevantie voor de
RAI Amsterdam is in enkele landen actief.
duurzaamheidkwesties) G4-7
Eigendomsstructuur en de rechtsvorm
jaarverslag2018.rai.nl/in-vogelvlucht/profiel
G4-8
Afzetmarkten (geografische verdeling, sectoren en soorten klanten)
jaarverslag2018.rai.nl/in-vogelvlucht/profiel
G4-9
Omvang van de verslaggevende organisatie
jaarverslag2018.rai.nl/in-vogelvlucht/profiel
jaarverslag2018.rai.nl/in-vogelvlucht/kerncijfers
G4-10
Personeelsbestand naar type werk, arbeidsovereenkomst en regio
jaarverslag2018.rai.nl/verslag-van-de-directie/personeel-enorganisatie
G4-11
Percentage medewerkers dat onder een collectieve
RAI Amsterdam heeft een eigen arbeidsvoorwaardenpakket
arbeidsovereenkomst valt
en valt niet onder een collectieve CAO.
G4-12
Beschrijving van de (bevoorradings)keten
-
G4-13
Significante veranderingen tijdens de verslagperiode wat betreft omvang, Er hebben geen significante veranderingen plaatsgevonden structuur of eigendom
tijdens de verslagperiode betreffende omvang, structuur of eigendom.
G4-14
Toelichting over de toepassing van het voorzorgsprincipe door de
-
verslaggevende organisatie G4-15
Extern ontwikkelde economische, milieugerelateerde en sociale
jaarverslag2018.rai.nl/in-vogelvlucht/welkom-bij-de-rai
handvesten, principes of andere initiatieven die de organisatie onderschrijft G4-16
Lidmaatschap van verenigingen
Niet opgenomen
G4-17
Een lijst van alle entiteiten opgenomen in de geconsolideerde
jaarverslag2018.rai.nl/jaarrekening
jaarrekening van de organisatie G4-18
Proces voor het bepalen van de inhoud van het verslag
jaarverslag2018.rai.nl/over-onze-verslaggeving
G4-19
Materiële onderwerpen
jaarverslag2018.rai.nl/over-onze-verslaggeving
G4-20
Afbakening per materieel onderwerp binnen de organisatie
jaarverslag2018.rai.nl/over-onze-verslaggeving
G4-21
Afbakening per materieel onderwerp buiten de organisatie
jaarverslag2018.rai.nl/over-onze-verslaggeving
G4-22
Uitleg over de gevolgen van eventuele herformulering van eerder
nvt
verstrekte informatie G4-23
Significante veranderingen ten opzichte van vorige verslagperiodes
nvt
G4-24
Lijst van groepen belanghebbenden die de organisatie heeft betrokken
jaarverslag2018.rai.nl/over-onze-verslaggeving
G4-25
Basis voor inventarisatie en selectie van stakeholders
jaarverslag2018.rai.nl/over-onze-verslaggeving
G4-26
Benadering van het betrekken van stakeholders, waaronder de
jaarverslag2018.rai.nl/over-onze-verslaggeving
frequentie van contacten per type en groep belanghebbenden G4-27
Reactie organisatie op de voornaamste onderwerpen en vraagstukken
-
naar voren gekomen in contact met stakeholders, onder meer via haar verslaggeving
Verslagprofiel
G4-28
Verslagperiode waarop de verstrekte informatie betrekking heeft
1 januari – 31 december 2018
143
G4-29
Datum van het meest recente verslag
03/26/2019
G4-30
Verslaggeving cyclus
Jaarlijks
G4-31
Contactpunt voor vragen over het verslag of de inhoud ervan
Afdeling Corporate Communicatie via corcom@rai.nl
GRI-inhoudsopgave
G4-32
De gekozen ‘in accordance’ optie
Core
G4-33
Beleid en huidige praktijk met betrekking tot het betrekken van externe
RAI Amsterdam heeft de MVO-aspecten niet extern laten
assurance van het verslag
verifiëren door een accountant
Bestuur, verplichtingen en betrokkenheid
G4-34
De bestuursstructuur van de organisatie, met inbegrip van commissies
jaarverslag2018.rai.nl/in-vogelvlucht/samenstelling-rvc-en-
die vallen onder het hoogste bestuurslichaam
directie
jaarverslag2018.rai.nl/verslag-van-de-directie
G4-35
Proces voor het delegeren van bevoegdheden voor economische,
jaarverslag2018.rai.nl/over-onze-verslaggeving
milieugerelateerde en sociale onderwerpen G4-36
Uitvoerende rollen/posities voor economische, milieugerelateerde en
jaarverslag2018.rai.nl/over-onze-verslaggeving
sociale onderwerpen G4-37
Mechanismen die aandeelhouders en medewerkers de gelegenheid
jaarverslag2018.rai.nl/over-onze-verslaggeving
geven om aanbevelingen te doen aan of medezeggenschap uit te oefenen op het hoogste bestuurslichaam over economische, milieugerelateerde en sociale onderwerpen G4-38
Vermeld het aantal onafhankelijke en/of niet leidinggevende leden van
0
het hoogste bestuurslichaam G4-39
Voorzitter van het hoogste bestuurslichaam
CEO
G4-41
Processen waarmee het hoogste bestuurslichaam, waarborgt dat
jaarverslag2018.rai.nl/governance-en-
strijdige belangen worden vermeden
risicomanagement/risicomanagement
Rol van het hoogste bestuurslichaam in de ontwikkeling, goedkeuring en
Uiteindelijke hoogste goedkeuring vindt plaats door de
vernieuwen van de missie, visie, doelen en strategie in relatie tot
directie. De directie wordt hierin ondersteund door het
economische, milieugerelateerde en sociale onderwerpen
beleidsteam en de MVO-Board
Maatregelen die zijn genomen om de kennis van het hoogste
-
G4-42
G4-43
bestuurslichaam over economische, milieugerelateerde en sociale onderwerpen te verbeteren G4-44
Processen voor het evalueren van de eigen prestaties van het hoogste
jaarverslag2018.rai.nl/governance-en-
bestuurslichaam, in het bijzonder betreffende economische,
risicomanagement/risicomanagement
milieugerelateerde en sociale impact, kansen en risico’s G4-45
G4-46
Procedures van het hoogste bestuurslichaam voor het overzien van
jaarverslag2018.rai.nl/governance-en-
economische, milieugerelateerde en sociale impact, kansen en risico’s
risicomanagement/risicomanagement
De rol van het hoogste bestuurslichaam in het herzien van de effectiviteit
jaarverslag2018.rai.nl/governance-en-
van de risicomanagementprocessen op het gebied van economische,
risicomanagement/risicomanagement
milieugerelateerde en sociale onderwerpen G4-47
Frequentie waarmee het hoogste bestuurslichaam de economische,
Maandelijks
milieugerelateerde en sociale kansen, risico’s en impact herziet G4-48
Hoogste commissie of rol/positie dat het maatschappelijk jaarverslag
jaarverslag2018.rai.nl/governance-en-
nakijkt en goedkeurt en verzekert dat alle materiele aspecten zijn
risicomanagement/risicomanagement
vermeld G4-49
G4-50
Proces voor het communiceren van kritieke problemen naar het hoogste
jaarverslag2018.rai.nl/governance-en-
bestuurslichaam
risicomanagement/risicomanagement
De aard en het aantal kritieke problemen dat is gecommuniceerd naar
-
het hoogste bestuurslichaam en de manier waarop deze zijn afgehandeld G4-51
De manier waarop het beloningsbeleid van voor het hoogste
Remuneratierapport op RAI.NL
bestuurslichaam, topmanagers en leidinggevenden (inclusief vertrekregelingen) en de prestaties van de organisatie (inclusief sociale en milieugerelateerde prestaties) zijn gekoppeld G4-52
Het proces voor het bepalen van vergoedingen
Remuneratierapport op RAI.NL
144
G4-53
De manier waarop de mening van medewerkers en aandeelhouders
jaarverslag2018.rai.nl/over-onze-verslaggeving
wordt gezicht en meegenomen op het gebied van vergoedingen
Ethiek en Integriteit
G4-56
Intern ontwikkelde missie- of beginselverklaringen, gedragscodes en
jaarverslag2018.rai.nl/verslag-van-de-directie/strategie
uitgangspunten die van belang zijn voor de economische, milieugerelateerde en sociale prestaties
Deel 2 GRI code
GRI G4 Richtlijnen informatie
Toelichting / verwijzing
Economie
Informatie over de managementbenadering
Het jaarverslag en hierin geïntegreerd duurzaamheidsverslag van RAI Amsterdam beschrijft de aanpak van economische en financiële prestaties
G4-EC1
Directe economische waarden die zijn gegenereerd en
jaarverslag2018.rai.nl/verslag-van-de-directie
gedistribueerd G4-EC8
Significante indirecte economische impact, inclusief het gevolg
jaarverslag2018.rai.nl/verslag-van-de-directie
van die impact
Inkoop
-
Informatie over de managementbenadering
-
EO9
Type- en duurzaamheidsprestaties van inkoop
-
EO1
Directe economische impact en waarde creatie als resultaat
-
van duurzame initiatieven
Milieu
Informatie over de managementbenadering
We proberen de impact op het milieu zo veel mogelijk te reduceren. Om een systematische aanpak in onze bedrijfsvoering te garanderen, passen we een milieumanagementsysteem toe op basis van internationale richtlijnen en normen. In onze strategie en BBSC zijn doelstellingen vastgelegd
Energie
Informatie over de managementbenadering
We zetten in op de reductie van het gebruik van fossiele brandstoffen en het eigen energieverbruik.
G4-EN3
Energieverbruik binnen de organisatie
G4-EN6
Reductie energieverbruik
jaarverslag2018.rai.nl/verslag-van-dedirectie/faciliteiten jaarverslag2018.rai.nl/verslag-van-dedirectie/faciliteiten
Luchtemissies, afvalwater en afvalstoffen
Informatie over de managementbenadering
Afval is een van de speerpunten binnen het RAI MVO-beleid. We willen met ons afvalmanagement behoren tot ‘ worlds best class’ binnen de congresen evenementenindustrie
G4-EN15
Directe uitstoot broeikasgassen (GHG) scope 1
jaarverslag2018.rai.nl/verslag-van-dedirectie/faciliteiten
G4-EN16
Indirecte uitstoot broeikasgassen (GHG) scope 2
jaarverslag2018.rai.nl/verslag-van-dedirectie/faciliteiten
145
G4-EN19
Reductie uitstoot broeikasgassen (GHG)
jaarverslag2018.rai.nl/verslag-van-de-
G4-EN23
Totaalgewicht afval naar type en verwijderingsmethode
directie/faciliteiten jaarverslag2018.rai.nl/verslag-van-dedirectie/faciliteiten
Vervoer
Informatie over de managementbenadering
Het RAI Amsterdam Convention Centre heeft in 2018 1,7 miljoen bezoekers ontvangen en heeft tal van maatregelen getroffen om de overlast voor de omgeving en de uitstoot van CO2 met betrekking tot bezoekersvervoer te reduceren.
EO2
Manieren van vervoer door bezoekers als percentage van het
jaarverslag2018.rai.nl/verslag-van-de-
totaal transport, en initiatieven om duurzame alternatieven voor
directie/faciliteiten
vervoer te stimuleren
Sociaal
Informatie over de managementbenadering
Bij het vergroten van welzijn richten we ons op het creĂŤren van maatschappelijke meerwaarde voor zowel interne als externe stakeholders. RAI Amsterdam verbindt sinds 1893 mensen en staat midden in de maatschappij.
jaarverslag2018.rai.nl/verslag-van-de-
Arbeidsomstandigheden en volwaardig werk
Informatie over de managementbenadering
RAI Amsterdam wil als werkgever actief en
directie/strategie
zichtbaar bijdragen aan het welzijn en welbevinden van huidige en toekomstige medewerkers. Daarom voeren we een duurzaam HR-beleid gericht op welzijn, vitaliteit en levensstijl. En investeren we als werkgever in de lokale samenleving. LA1
Totale personeelsbestand naar type werk,
jaarverslag2018.rai.nl/in-vogelvlucht/kerncijfers
arbeidsovereenkomst en regio
jaarverslag2018.rai.nl/verslag-van-de-
Gezondheid en veiligheid
Informatie over de managementbenadering
RAI Amsterdam wil met specifiek beleid gericht op
directie/personeel-en-organisatie
gezondheid, veiligheid en vitaliteit zorgen voor duurzame inzetbaarheid van medewerkers LA4
Minimale opzegtermijn(en) in verband met operationele
Deze indicator is in Nederland wettelijk geregeld
veranderingen, inclusief de specificatie in collectieve overeenkomsten LA6 LA8
Letsel-, beroepsziekte-, uitvaldagen- en verzuimcijfers en het
jaarverslag2018.rai.nl/verslag-van-de-
aantal werkgerelateerde sterfgevallen per regio en geslacht
directie/personeel-en-organisatie
Gezondheid en veiligheidsonderwerpen vastgelegd in formele
RAI Amsterdam heeft in het Convenant voor
overeenkomsten met vakbonden
schoonmaak- en glazenwasserijbranche afspraken vastgelegd over goede arbeidsomstandigheden voor de medewerkers
LA11
LA12
Percentage medewerkers dat regelmatig wordt ingelicht
Alle medewerkers hebben jaarlijks een evaluatie-
omtrent prestatie- en loopbaanontwikkeling per geslacht en
en beoordelingsgesprek waarin de persoonlijke
medewerkerscategorie
prestaties en loopbaanontwikkeling aan bod komen
Samenstelling van bestuurslichamen en onderverdeling van
jaarverslag2018.rai.nl/in-vogelvlucht/samenstelling-
medewerkers naar geslacht, leeftijdsgroep en minderheid
rvc-en-directie
(diversiteit)
146
Gelijke beloning voor vrouwen en mannen
LA13
Verhouding van basissalarissen en beloning van vrouwen en
RAI Amsterdam werkt met vaste salarisschalen
mannen per medewerkerscategorie, per significante
waar geen onderscheid gemaakt wordt tussen
bedrijfslocatie
vrouwen en mannen
Lokale communities (maatschappij)
Informatie over de managementbenadering
Bij het vergroten van welzijn richten we ons op het creëren van maatschappelijke meerwaarde voor zowel interne als externe stakeholders. RAI Amsterdam verbindt sinds 1893 mensen en staat midden in de maatschappij.
G4-S01
Geïmplementeerde lokale maatschappelijke betrokkenheid
jaarverslag2018.rai.nl/verslag-van-de-
programma’s, impact assessments en
directie/strategie
ontwikkelingsprogramma’s
jaarverslag2018.rai.nl/verslag-van-de-
Toetsen toeleveranciers op impact op maatschappij
Informatie over de managementbenadering
De RAI kiest waar mogelijk voor locale leveranciers
G4-S09
Percentage van nieuwe leveranciers die worden getoetst op
directie/evenementen
en eerlijke producten niet beschikbaar
het gebruik van criteria met betrekking tot maatschappelijke impact
Gezondheid en veiligheid van klanten/bezoekers
Informatie over de managementbenadering
In het Handboek Veilig Werken staan de
G4-PR1
Percentage van significante product- en dienstencategorieën
veiligheidsregels en procedures omschreven. jaarverslag2018.rai.nl/verslag-van-dedirectie/faciliteiten N.v.t.
waarvoor gezondheid- en veiligheidsaspecten verbeterd moet worden EO7
Aantallen en typen verwondingen, (dodelijke) slachtoffers en incidenten voor bezoekers en andere relevante stakeholders
147
jaarverslag2018.rai.nl/in-vogelvlucht/voorwoord
#08
Bijlage
148
Personalia management en Ondernemingsraad Stand per ultimo 2018
Management RAI Amsterdam Naam
Functie
Paul Riemens
CEO
Maurits van der Sluis
COO
Jan van den Bosch
Director Venue
Jules Broex
Director Operations
Eline Deijs
Director Marketing & Digital
Bas Dalm
Director Commerce
Bart van der Heijden
Director Clients
Martin van Nierop
Director Hospitality & Executive relations
Menno Roodenburg
Director Finance
Bret Baas
Manager IT
Pauline Bottema-Sanders
General counsel & Company secretary
Bianca van den Oever
Manager HR
Ondernemingsraad RAI Amsterdam Naam
Functie
Edo Kayser
voorzitter
Kees van Gastel
vice-voorzitter
Jorn Bom
Jean-Paul ten Kleij
Robin van Os
Hugo Rosenberg
Rocco Stokvis
Pamela Peetoom
Jolanda Visser
Paulien van Waegeningh
Suzanne van Vliet
149
Colofon Uitgave van RAI Amsterdam, Corporate Communicatie
Concept en realisatie Toebosch Consult
Fotografie OTTI Fotografie Julie Blik Fotografie Ad Bogaard Fotografie MRPEREZIDENT Fotografie Bastiaan Aalbersberg
Druk Mullervisual Communication
Website Ontwikkeld in Kirra Jaarverslag
Contact RAI Amsterdam ontvangt graag uw reactie op het jaarverslag via corcom@rai.nl
Copyright De in dit jaarverslag opgenomen informatie mag worden overgenomen onder de bronvermelding â&#x20AC;&#x2DC;Jaarverslag RAI Holding B.V. 2018â&#x20AC;&#x2122;.
150
151
RAI Amsterdam Europaplein 1078 GZ Amsterdam Postbus 77777 1070 MS Amsterdam Tel. +31 20 549 12 12 Fax +31 20 646 44 69 www.rai.nl
152
