FEITEN & CIJFERS Over stemrecht en verkiezingen

STEM BUS

KIESRECHT EN VERKIEZINGEN

In 2019 vierden we honderd jaar algemeen kiesrecht voor mannen én vrouwen in Nederland. Wat is de ontwikkeling van ons kiesrecht? En met de aanstaande Tweede Kamerverkiezingen op 17 maart; wat zijn interessante weetjes rondom de Tweede Kamerverkiezingen van de afgelopen jaren? De feiten en cijfers op een rij.

ONTWIKKELING KIESRECHT

Sinds 1848 is Nederland een constitutionele monarchie en waarborgt de grondwet dat de leden van de Tweede Kamer gekozen worden door de bevolking. Onder ‘bevolking’ werd in die tijd wel een andere groep bedoeld dan tegenwoordig. Kiesrecht was vrij beperkt en gold alleen voor mannen die een bepaald bedrag aan belasting per jaar betaalden: censuskiesrecht. Door het censuskiesrecht kwam het erop neer dat alleen de gegoede burgerij kiesrecht had en de wensen van de arbeiders van ondergeschoven belang waren.

Bij de invoering van het algemene kiesrecht in 1919 was de leeftijdsgrens 25 jaar.

• 12 december 1917: na protest van de arbeiders werd een grondwetswijziging doorgevoerd, die het kiesrecht voor alle mannen garandeerde. • September 1918: initiatiefwet tot instelling van actief kiesrecht voor vrouwen, de 'Wet Marchant'. • 28 september 1919: onder druk van revolutionaire bewegingen werd deze wet aangenomen. Vanaf deze datum heeft Nederland algemeen kiesrecht voor mannen en vrouwen. • 15 mei 1920: Elise Spauwen-Schrijnemakers was de eerste vrouw in Nederland die gebruik maakte van haar actieve stemrecht. Bij de gemeenteraadsverkiezingen van Gronsveld bracht zij als eerste vrouw haar stem uit.

STEMGERECHTIGDE LEEFTIJD

1946 de minimum leeftijd voor het actieve kiesrecht werd verlaagd van 25 naar 23 jaar 1965 er kwam een verdere verlaging naar 21 jaar. 1972 de leeftijd werd verder verlaagd naar de huidige minimumleeftijd van 18 jaar. 1983 ook het passieve kiesrecht (het recht om gekozen te worden) werd verlaagd naar 18 jaar.

LEUK OM TE WETEN

• Vanaf 1917 was iedereen verplicht om zich te melden bij een kiesbureau, de zogenaamde opkomstplicht. Dat betekent niet dat je ook verplicht was om te stemmen. Een blanco stem of niks invullen was ook toegestaan. Omdat naleving ervan steeds moeilijker werd en de plicht op den duur strijdig werd gevonden met de mondigheid van de kiezers, werd deze in 1970 afgeschaft.

• Sinds de afschaffing van de opkomstplicht is de opkomst sterk gedaald.

• In 2002 was de LPF (Lijst Pim Fortuyn) de grote winnaar van de verkiezingen met een recordwinst van 26 zetels. Als nieuwkomer was dit extra bijzonder. Bovendien werd lijsttrekker Fortuyn negen dagen voor de verkiezingen vermoord. • In 2017 was de PVDA de grote verliezer van de verkiezingen met een recordverlies van 29 zetels.

• De regeringscoalitie verliest haast altijd zetels, waarbij de tweede of de kleinere partijen in een coalitie vaak de hardste klappen krijgen. Zo verloor het kabinet Rutte in 2017 37 zetels. Alleen het kabinet-Den Uyl in 1977 en het kabinet-Kok I in 1998 hebben als coalitie winst geboekt.

• Met zijn tien jaar is Mark Rutte één van de langstzittende premiers van Nederland. Het record staat op naam van Ruud Lubbers (bijna twaalf jaar).

• Willem Drees wordt gezien als de beste premier die Nederland ooit heeft gehad. Ruud Lubbers staat op de tweede plek.