EXPERTINTERVIEW

Hoogleraar Burgerschap en Humanisering Evelien Tonkens

“Iedereen kan een nuttige bijdrage leveren aan de samenleving”

De sportvereniging, scholen, jeugdwerk, dorpsfeesten … er zijn een heleboel zaken in onze samenleving die we belangrijk vinden, maar waarvoor we soms niet willen of kunnen betalen. Door vrijwilligerswerk kunnen we hier toch aan bijdragen. Evelien Tonkens is hoogleraar en onderzoeksdirecteur aan de Universiteit voor Humanistiek en houdt zich bezig met burgerschap. Zij ziet de waarde van vrijwilligerswerk op samenlevings- en op individueel niveau: “Hoe meer uren vrijwilligers draaien, hoe hoger ze scoren op ‘well-being’.”

TEKST MARIJE REMMELINK FOTO’S WERRY CRONE

WAT VERSTAAN WE ONDER VRIJWILLIGERSWERK? “Vrijwilligerswerk is werk dat iemand onbetaald en vrijwillig doet. Het werk is vaak in het algemeen belang of in een bepaald maatschappelijk belang, heeft geen winstoogmerk en kost de arbeidsmarkt geen banen. Het vrijwillige aspect is dat je zelf kiest dat je het doet, en wat je doet.” WAT IS HET GROTE VERSCHIL TUSSEN EEN BETAALDE BAAN EN VRIJWILLIGERSWERK? “Vrijwilligerswerk doe je omdat je als burger iets wilt bijdragen aan de samenleving. Die bijdrage is op je eigen idealen gebaseerd en je vindt het dus belangrijk om te doen. Hopelijk doe of deed je ook werk dat je belangrijk vindt, maar vaak is

“Er zijn veel dingen die we niet willen of kunnen betalen, maar die wel belangrijk zijn”

het niet je grote ideaal. Daarbij hoef je bij vrijwilligerswerk de overweging wat het oplevert niet te maken. Dat is bij een betaalde baan wel zo: daarbij is wat je verdient juist een hele belangrijke factor. Er zijn veel dingen die we niet willen of kunnen betalen, maar die wel belangrijk zijn. Door vrijwilligerswerk kun je daaraan bijdragen.”

EN HOE ZIT HET MET MANTELZORG, IS DAT VRIJWILLIGERSWERK? “Nee. Vrijwilligerswerk is een publieke georganiseerde aangelegenheid. Mantelzorg is binnen de eigen familie of soms iets daarbuiten, bijvoorbeeld bij de buren of goede vrienden. Maar mantelzorg is nooit in groot, publiek verband georganiseerd, en daarom geen vrijwilligerswerk.”

KUNNEN WE ALS SAMENLEVING ZONDER VRIJWILLIGERS? “Nee, absoluut niet. Zonder vrijwilligers zou het publieke leven enorm verarmen. In een samenleving heb je namelijk niet alleen een overheid en burgers, maar ook een maatschappelijk middenveld: organisaties die er niet primair zijn om de economie te dienen, maar mensen uitdrukking laten geven aan wat ze samen belangrijk vinden. Het is effectiever om dat samen te doen dan in je eentje.”

HOE BELANGRIJK IS HET WERK VOOR VRIJWILLIGERS ZELF? “Uit onderzoek is gebleken dat vrijwilligers hoger scoren op ‘well-being’ (gezondheid, positieve stemming) dan mensen die geen vrijwilligerswerk doen. Hoe meer uren ze daaraan besteden, hoe meer dat zo is. Het optimum is echter honderd uur per jaar (twee tot drie uur per week), daarna stijgt het niet meer.” HOEVEEL UREN BESTEDEN NEDERLANDERS GEMIDDELD AAN VRIJWILLIGERSWERK? “Bijna de helft van de Nederlanders doet minstens een keer per jaar vrijwillig iets voor een organisatie of vereniging. Ruim een derde heeft ooit in zijn leven vrijwilligerswerk gedaan. De meeste vrijwilligers zetten zich in voor sportverenigingen, scholen, jeugdverenigingen, levensbeschouwelijke organisaties en in de verzorging en verpleging.”

WIE DOET HET MEESTE VRIJWILLIGERSWERK? “Mensen in de leeftijd van 35 tot 45 en 55 tot 65 doen het meeste vrijwilligerswerk. We zien daarnaast dat mannen en vrouwen ongeveer even vaak worden ingezet als vrijwilliger, maar dat mannen er gemiddeld meer uren aan besteden. Mannen doen vaak vrijwilligerswerk op een sportclub, vrouwen vaak in de zorg. Bijna alle zorgvrijwilligers zijn vrouwen.”

WORDT VRIJWILLIGERSWERK OVER HET ALGEMEEN GEDAAN DOOR MENSEN MET VEEL TIJD? “Nee, niet per se. Gepensioneerden doen veel vrijwilligerswerk, maar de grootste groep is ouders met schoolgaande kinderen. Die hebben het vaak juist hartstikke druk. Zij doen wel vaak vrijwilligerswerk dat maar matig vrijwillig is en vaak van ze wordt verwacht, op een sportclub of school bijvoorbeeld. Dat lijkt eigenlijk meer op mantelzorg, dan heb je niet zoveel te kiezen, omdat iets toch moet gebeuren. Wat je ook ziet, is dat theoretisch opgeleiden vaker vrijwilligerswerk doen dan praktisch opgeleiden en mensen die (al lange tijd) geen baan hebben. Die laatste groep

“Zonder vrijwilligers zou het publieke leven enorm verarmen”

heeft namelijk minder maatschappelijk vertrouwen. Het idee dat op de arbeidsmarkt niemand op ze zit te wachten is niet bepaald motiverend. Dat is zonde, want iedereen kan een nuttige bijdrage leveren aan de samenleving.”

IS VRIJWILLIGERSWERK DE LAATSTE JAREN VERANDERD? “Ja, er wordt steeds meer van vrijwilligers verwacht, ze krijgen zwaardere taken en meer verantwoordelijkheid. Met name in de zorg wordt zwaar op vrijwilligers geleund. Daar is zo’n groot personeelstekort, dat kan niet met betaald werk worden opgelost, dus zet men in op mantelzorg en vrijwilligers. Het hele idee is dat wij met z’n allen minder van de overheid mogen verwachten en meer van elkaar.”

VINDT U DAT EEN GOEDE ONTWIKKELING? “Niet helemaal. Ik vind dat er soms teveel wordt gevraagd van vrijwilligers en dat ze ingezet worden als overheidsinstrument. Maar als ze voor de overheid belangrijke dingen moeten doen, vind ik eigenlijk dat de overheid ervoor moet zorgen dat die dingen gebeuren. Ook omdat continuïteit dan belangrijk is, en dat voor vrijwilligers niet noodzakelijk is. Vrijwilligerswerk moet iets zijn dat mensen doen vanuit hun eigen idealen. In sommige landen heeft de overheid met vrijwilligersorganisaties afgesproken dat zij zich niet met hen bemoeien. Ik vind dat een goede zaak. De Nederlandse overheid is geneigd zich te bemoeien met vrijwilligersorganisaties. Dat ondermijnt het vrijwillige karakter.”

HOE VINDEN ONZE LEDEN VRIJWILLIGERSWERK DAT BIJ ZE PAST? “De eerste manier is om na te gaan wat je idealen zijn en naar een organisatie gaan die daarbij past. Je kunt je ook aanmelden bij een vrijwilligerscentrale, daar hebben ze van alles in de aanbieding.”

EVELIEN

TONKENS

Evelien Tonkens is hoogleraar Burgerschap en Humanisering van de Publieke Sector en onderzoeksdirecteur van de Graduate School van de Universiteit voor Humanistiek in Utrecht. Voordat ze aan de UHV begon, was ze gedurende negen jaar bijzonder hoogleraar actief burgerschap aan de Universiteit van Amsterdam. Eerder werkte ze aan de universiteiten van Nijmegen en Groningen en diverse onderzoeksinstituten, was ze woordvoerder Volksgezondheid, Welzijn en Emancipatie voor GroenLinks in de Tweede Kamer en vaste columnist van de Volkskrant. Ook was ze toezichthouder in de zorg, bij GGZ instellingen en een ziekenhuis. Ze schreef een groot aantal artikelen en boeken over veranderende idealen en praktijken van burgerschap en de publieke sector.

ANBO

Ook voor ANBO zijn vrijwilligers onmisbaar. We hebben diverse vrijwilligersrollen. Lijkt het u leuk om vrijwilliger te worden? Meld u dan nu aan. Wij ontvangen graag een korte motivatiebrief en uw cv. U kunt deze sturen naar vrijwilliger@anbo.nl ten name van mevrouw M. Bloks (Adviseur P&O/vrijwilligerscoördinator). Voor meer informatie over de functie kunt u contact opnemen met ANBO via:

vrijwilliger@anbo.nl