IERLAND ONTDEKT VA NAF HET WITTE DOEK
Schilderachtig uitzicht over het beroemde Luggala Estate, verborgen tussen Sally Gap en Roundwood, waar films zijn opgenomen als Cracks, Braveheart, King Arthur en Casino Royale. 48 GRANDE GENIETEN
“HET ÉCHTE HOLLYWOOD LIGT IN COUNTY WICKLOW”
GRANDE GENIETEN 49
Op de filmset.
Vele veldslagen speelden zich af over uitgestrekte, geelgroene heuvels, omringd door ruige rotsformaties, meren en bossen. Voor de camera weliswaar. De Ierse Wicklow Mountains, de authentieke landhuizen, de fraaie kustlijn en het levendige Dublin vormen samen de ideale setting voor historische epossen, kostuumdrama’s en series. “Ierland ademt film, in vele opzichten.” TEKST EN FOTOGRAFIE ANGELIQUE VAN OS
“Ik, koning Hendrik VIII, ben niet alleen het hoofd van Engeland. Ik sta boven de katholieke kerk. Ik heb alleen met God te maken en trouw met wie ik wil!” Acteur Jonathan Rhys Meyers, gehuld in een prachtig zwart kostuum met opzienbare juwelen, speelt zijn rol als hoofdpersonage van de serie The Tudors met verve. Het beeld van de machtige en onberekenbare vorst en zijn protesterende dienaars is bijna tastbaar in Christ Church Cathedral (elfde eeuw), die niet in Engeland, maar in hartje Dublin ligt. De prachtige mozaïekvloer, het houten koor en de hoge glas-inloodramen waren te zien in diverse scènes in de populaire tv-serie over macht, lust en liefde. In de crypten vind je een aantal kostuums uit het eerste seizoen, zoals de rode mantel van kardinaal Wolsey (vertolkt door Sam Neill). De Ierse hoofdstad en haar ‘tuin’, de aangrenzende County Wicklow, worden ook wel het Europese Hollywood genoemd vanwege de honderden films en tv-series die er door de jaren zijn opgenomen. Sinds het voorjaar van 2012 heeft Dublin zelfs zijn eigen wandeltocht langs diverse filmlocaties, zoals deze kathedraal. Een initiatief van Naoise Barry, hoofd van de Irish Film Board. In samenwerking met lokale producers promoot Barry in het buitenland Ierse filmlocaties om externe producties, zoals The Tudors of Ripper Street, naar zijn thuishaven te halen, maar ook grote Hollywoodproducties zoals Braveheart, Michael Collins en recente titels als Albert Nobbs, The Guard, Haywire, Perfect Sense en Neil Jordans laatste vampierfilm, Byzantium. Er lopen ook samenwerkingen met de BBC, met documentairemakers en animators. Barry adviseert over en assisteert bij specifieke locaties, waarbij hij locatiemanagers, acteurs, crewleden en producenten aanbeveelt. Waarom is Ierland zo’n geschikte setting? “Dublin is een compacte stad met victoriaanse en gregoriaanse historische bouwstijlen, maar evenzeer pakhuizen die vergelijkbaar zijn met bijvoorbeeld Brooklyn. De stad ligt bovendien op korte afstand van Wicklow County, met zijn uitgestrekte landschappen en de kust, en er zijn twee grote filmstudio’s om de hoek. Ashford Studio is in het voorjaar van 2012 geopend. Ierland ademt film, in vele opzichten”, aldus Barry.
50 GRANDE GENIETEN
Openbare filmset Wie de meeste ‘titels’ op de wandelroute heeft gezien, krijgt het gevoel over een heel grote filmset te wandelen. De sfeer van de films leeft en je kijkt met andere ogen, intenser en alerter, naar de Dublinse architectuur en het uitbundige straatleven. De veelal hoekige roodstenen pakhuizen rond Parnell Street en hartje centrum – O’Connell Street, met zijn brede lange lanen – lijken inderdaad veel op New Yorkse wijken als Brooklyn en Low East Village. Alleen het linksrijdende verkeer klopt niet. Hier werd Jim Sheridans familiedrama In America (2002) deels opgenomen. Richting College Street verandert het straatbeeld: negentiende- en twintigste-eeuwse architectuur maakt plaats voor invloeden uit de renaissance. De imposante romaans aandoende façade van Ierlands oudste universiteit (1592), Trinity College, pronkt aan de horizon. Het is echter niets vergeleken met het enorme complex dat daarachter verscholen ligt. Het vormde de prachtige setting voor Educating Rita (1983), met Michael Caine en Julie Walters in de hoofdrol. Caine (dr. Frank Bryant) had een kantoor bij de historische sociëteit, dat weinig veranderd is sinds de opnames. Een halfuurtje rondstruinen langs de meterslange collegezalen is zo voorbij – neem vooral een kijkje in de fraaie bibliotheek met hoge kabinetten en het beroemde geïllustreerde manuscript The Book of Kells. Vanaf Dame Street, richting Liffey-rivier, wordt het toeristischer. De beroemde uitgaansbuurt Temple Bar, met haar vele winkels en markten, behoeft weinig introductie. Een aantal groezelige, gekleurde smalle straatjes en typische gregoriaanse huizen komen terug in het wat zeemzoete, maar vermakelijke Far & Away (1992). De Ierse immigranten Joseph (Tom Cruise) en Shannon (Nicole Kidman) gaan op zoek naar het geluk in het veelbelovende Manhattan van de negentiende eeuw, dat het contrast toont tussen arm en rijk en succes en tegenslag. Een gevecht met blote vuisten voor een opzwepend publiek, zoals Cruise ondergaat in de film, zul je hier niet snel meer zien. Een pintje drinken en naar livemuziek luisteren is nu de standaard. Dublin is een echte muziekstad, ook een centraal thema in de lowbudgetfilm Once (2007) van de Ierse regisseur John
Scene uit kostuumdrama bij spiegelvijver van Kilruddery.
›
Scene Braveheart.
Scene uit The Tudors met Jonathan Rhys Meyers.
kostuums uit de serie The Tudors, met links de mantel van kardinaal Wolsey (Sam Neill). GRANDE GENIETEN 51
Carney, zelf ooit lid van de band The Frames. De productie werd onverwacht een grote hit en won met de titelsong, Falling Slowly, een Oscar. Once werd bijna volledig opgenomen in Dublin en in de speciaalzaak Walton’s World of Music. Vlak voor sluitingstijd is het rustig in de winkel, tussen de harpen, keyboards, drumstellen, bassen, cello’s en ontelbare gitaren. “Er komen regelmatig toeristen langs; vooral Aziaten maken soms in grote groepen snapshots”, vertelt een medewerker. “Het heeft ons meer bekendheid opgeleverd en het stimuleert de verkoop. Sommige mensen gaan achter een piano zitten en spelen Falling Slowly, alsof ze het moment uit de film willen herbeleven.” De cirkel is rond bij de laatste stop, Christ Church Cathedral. De pracht en praal van The Tudors vormt een mooie afsluiter. De Dublin Filmtrail vergt vooraf wat huiswerk, maar voegt een extra dimensie toe aan de beleving van de stad.
Geliefd Kilruddery
De ruim drie meter hoge blauwe keuken van de luggala lodge. 52 GRANDE GENIETEN
Hetzelfde geldt voor een bezoek aan Kilruddery House & Gardens, een van de best bewaarde Ierse ‘Elizabethan-revival’ huizen (1618). Begin twintigste eeuw werd het landhuis opnieuw ingericht door binnenhuisarchitect Richard Morrison. Het ligt op slechts 25 kilometer van de hoofdstad in Bray. Een geliefde filmlocatie, die ook toegankelijk is voor bezoekers. Het links rijden, het drukke verkeer en de storm met harde regenval onderweg werken allerminst ontspannend. Eindelijk duikt de herkenbare lange oprijlaan op. Het landgoed met zijn sierlijke taupeachtige façade ligt er wat verloren bij door het grauwe, onstuimige weer. Aan een klein zijdeurtje wacht de vrolijke Lord Anthony Ardee, die het toerisme op het landgoed coördineert. Ardee zag al aardig wat cinemaproducties voorbijkomen, telkens een hele happening voor hem en zijn staf. De filmindustrie levert veel werkgelegenheid op in de omgeving. Zelf helpt Ardee regelmatig achter de schermen en hij ondersteunt de locatiemanager. “Wist je dat veel jonge mannen in de regio een lange wilde baard lieten groeien, in de hoop een (figuranten)rol voor het tweede seizoen van de serie Vikings te verzilveren?” Lokale arbeiders ondersteunen regelmatig bij de bouw van decors en sets, die soms lange tijd in de tuinen achterblijven. Dat geldt ook voor ander materiaal, zoals 200 ton zandstrand gebruikt voor de serie Camelot, nu in hergebruik als zandpit voor zomergasten. Soms worden huishoudelijke accessoires geleend. “Ken je de scène uit Far & Away waarin Tom Cruise naakt op het bed ligt met enkel een cakeblik op zijn mannelijkheid? Dat is mijn grootmoeders cakeblik! Elke keer wanneer ze ons cake aanbood, moesten we aan die scène denken. Hilarisch.” Ardee hoopt in de toekomst een officiële filmroute te ontwikkelen, maar wie een beetje ondernemend is, herkent snel genoeg de locaties van het witte doek. De kans is klein, maar het is mogelijk dat er toevallig opnames aan de gang zijn tijdens de bezoekuren in het hoogseizoen. “Een
aantal slagveldscènes uit The Tudors en Camelot konden gasten volgen vanuit de tuin. De sexy scènes nemen regisseurs na sluitingstijd op”, weet Ardee. Tijdens de opnames is het behoorlijk druk op het terrein: een team van zo’n driehonderd man (acteurs, technici, crew- en cateringmensen) is aanwezig. “De studio waar de meeste scènes worden ingeblikt, ligt hier slechts een kilometer vandaan. Op locatie filmen is duur, dus het team blijft slechts een paar dagen hier. Op die tijd moet het allemaal gebeuren.”
Aardig tuintje Vanwege het onstuimige weer haalt Ardee laarzen, paraplu’s en regenjassen tevoorschijn. De zijingang komt uit bij een negentiende-eeuws gedeelte met een lage taxushaag, omringd door rozen en lavendelstruiken met een fontein in het midden. Daarachter ligt de fraaie oranjerie, herkenbaar uit Becoming Jane. Om wat te schuilen haast Ardee zich naar De Wildernis, het stukje bos waar een plaggenhutje staat dat gebruikt werd in Ella Enchanted. Het is te slecht weer om de middentuin te bezoeken. We moeten dan maar aannemen dat je er hagen, rozen, graspartijen en fonteinen vindt en dat hij is omringd door lindebomen en beuken. “Het ontwerp van de tuin dateert uit de zeventiende eeuw en is daarmee het laatste en oudste nog overgebleven exemplaar in Ierland”, schreeuwt Ardee tegen de wind in. De tuin heeft de omvang van een park, zodat er grote getallen mensen ontvangen konden worden. Landschapsarchitect Bonet, een leerling van Le Notre, tekende in 1682 het ontwerp. Ardee loopt verder in de richting van de ‘Mirois d’eaux’, oftewel spiegelvijvers, die vele malen in beeld werden gebracht in kostuumdrama’s. Zelfs bij slecht weer zijn de identieke kanalen van ruim 187 meter een plaatje. Ardee zoekt beschutting in de oranjerie, die grenst aan de vijverpartij. De glazen koepel, marmeren vloer en Italiaanse sculpturen van allegorieën uit de negentiende eeuw verbeelden direct de romantische scènes van vorsten en adel tijdens chique feestjes. De zaal werd ontworpen en gebouwd door William Burn (1852) in de stijl van het Engelse Crystal Palace. Richard Turner bouwde de koepel. Tegenover de oranjerie ligt het theehuis, waar in de zomer dagelijks thee, verse cake en soep geserveerd worden. De heer des huizes besluit om verder te gaan met een krakkemikkige jeep om de rest van het terrein te verkennen. Na tien minuten rijden langs kronkelige weggetjes en bospaden stopt hij bij een open veld en een pittoreske cottage, die onder andere te zien is in P.S., I Love You. Hier zijn de eerste heuvels van de Wicklow Mountains al zichtbaar. Kilruddery is verder een grote speeltuin voor gezinnen met jonge kinderen. Het aanbod: een boerderij, picknickmiddagen, openluchtconcerten, het iconische Silent Movie Festival dat Ardee samen met zijn vrouw organiseert, evenals theatervoorstellingen in het oudste nationale openluchttheater. GRANDE GENIETEN 53
›
De Christ Church Catherdral was een belangrijk decor van de serie The Tudors. 54 GRANDE GENIETEN
GRANDE GENIETEN 55
Uitzonderlijk landgoed
De slingerachtige wegen rond Hollywood liggen er verlaten, maar sprookjesachtig bij.
Het sterrengastenboek van Hunters Hotel staat vol met krabbels en notities van beroemde acteurs en regisseurs.
De volgende filmspot is lastiger te bereiken en is slechts toegankelijk voor de happy few. Luggala Estate ligt verscholen tussen het schilderachtige Sally Gap en Roundwood, aan de voet van de Wicklow Mountains. Er is geen hond te bekennen op de stille landweggetjes, alleen een ijzeren hek met de boodschap ‘privéterrein, verboden toegang’. Een telefoontje met de beheerder leert ons dat het de ingang is, die via een steil dalend kronkelpaadje langs bospartijen en een enorm meer uitkomt bij de witte gotische Luggala Lodge (1787-1805). Reeën lopen in de uitgestrekte tuin, omringd door metershoge rotspartijen en bos. De excentrieke eigenaar Garech Browne (1939) is een van de laatste erfgenamen van de beroemde Guinnessfamilie. Zijn moeder kreeg het optrekje in 1937 als huwelijksgeschenk van haar ouders. Het huis is al even intrigerend als de groene en weidse omgeving: de ruim drie meter hoge blauwe keuken vol serviezen is een plaatje, evenals de vele slaapvertrekken die klassiek Iers zijn ingericht, met zijden behang, gedrapeerde gordijnen, antiek meubilair en vol met waardevolle schilderijen. Er is een prachtige bibliotheek met 15.000 boeken, de haard knettert in de woonkamer, waar Browne veelal naar muziek luistert en poëzie leest. Overal liggen boeken en paperassen. Browne richtte in 1959 het platenlabel Claddagh Records op en werkte onder andere met de Ierse folkgroep Clannad. Zelf speelde hij bij The Chieftains. De contacten met de filmwereld kwamen vooral door zijn vriendschap met regisseur en acteur John Houston, die bij zijn ouders over de vloer kwam. “Ik heb in mijn leven veel bijzondere mensen ontmoet. Van filmsterren tot schrijvers en kunstenaars. Luggala is een uitzonderlijk landgoed, maar voor mij blijft het heel normaal. Ik ontvang graag gasten. Het is belangrijk om de boel draaiende te houden en haar schoonheid door te geven.” De omgeving en het ‘Guinness lake’ dat voor de lodge ligt, zijn te zien in de serie The Tudors en in films als Cracks, Braveheart, King Arthur, Casino Royale en Excalibur, geregisseerd door buurman John Boorman. Browne verhuurt de lodge als luxevakantieverblijf en had in het verleden sterren als Michael Jackson en Anjelica Huston te gast.
Sterrengastenboek
De enige echte Hollywood in, met op de achtergrond de beroemde letters die de Ieren hebben 'geleend' van de Amerikanen. 56 GRANDE GENIETEN
Een stuk zuidelijker, in de omgeving van Rathnew, ligt Hunters Hotel. Het is een van de oudste (uit 1650!) hotels in Ierland en bevindt zich nog altijd in zeer goede staat. Het interieur is klassiek ingericht, met uitzicht op de bloemrijke en romantische tuin. Ook de (prijzige) keuken is goed. De koetsiersherberg kwam in 1825 in handen van de voormalige butler John Hunter, de betovergrootvader van de huidige eigenaar, Tom Gelletie. Die heeft weinig veranderd aan de sfeer en inrichting, enerzijds om de familietraditie te behouden, anderzijds omdat er nog zo weinig authentieke hotels overblijven. Dat laatste element is waarschijnlijk de reden waarom de locatie diverse filmster-
ren aantrekt. Ze genieten van de rust en privacy. In de hal hangt een foto van de bekroonde acteur Daniel Day Lewis en regisseur Steven Spielberg. “Lewis woont vlakbij en had een afspraak met Spielberg. Kijk, Spielberg heeft zelfs het gastenboek ondertekend: ‘Voor de familie Gelletie, geweldige accommodatie, met een fantastische familiegeschiedenis. Ik heb genoten van de Guinness en het eten deed me aan thuis denken.’ Leuk toch?” Gelletie bladert verder door het boek, dat stamt uit 1895. De band met cinema gaat terug naar de jaren 1940, met krabbels van komieken Oliver Hardy en Barry Fitzgerald. “We hebben ook popsterren te gast gehad, zoals Paul Simon, Liza Minnelli en Brian Ferry. Liam Neeson is ook enkele keren geweest. Het hotel zelf was het decor in de familiefilm Black Beauty en The Irish RM. Het is prettig dat beroemdheden ons bezoeken, maar het is geen must. Iedereen is welkom.”
Beroemd dorp Om het ‘echte’ Hollywoodgevoel te krijgen is een autoritje van ruim anderhalf uur naar het noordwesten nodig, langs de schilderachtige Wicklow Gap en het nationale park. De weggetjes zijn hier steiler, de bochten scherper. Het landschap verandert van vlak naar heuvelachtig en is omgeven door robuuste rotsblokken, kleine watervallen en bossen. De Braveheart Drive, een route van ruim tachtig kilometer dwars door de Wicklow Mountains, loopt hier ook langs. Na zo’n tien à vijftien kilometer verschijnt het bordje ‘Hollywood’. Bij de lokale pub, de Hollywood Inn (1790), wachten locals John Glennon en Kevin Traynor. “Welkom in het échte Hollywood. Dat ligt hier, in County Wicklow”, zegt hobbyhistoricus Glennon met een zwaar Iers accent. “Veel toeristen zijn verbaasd over de geschiedenis. De verklaring? De heilige St.-Kevin, die leefde in de zesde eeuw, was een monnik die een klooster stichtte in de bossen van Glendalough. Hij doorkruiste dit gebied, verbleef er enige tijd en daarom noemde de bevolking het Holy Wood, en later Hollywood, naar de heilige die naar het bos vertrok. Rond 1880 emigreerde de local Matthew Guirke naar Los Angeles. Hij was zakenman en eigenaar van een buitenwijk die hij vernoemde naar zijn thuishaven: Hollywood. Er zijn veel verhalen over de oorsprong van de naam, ons plaatsje bestaat het langste en er zijn bewijzen dat Guirke daar geleefd heeft. Zijn achterachterneef, Jim Guirke (1919-2003), was hier een begrip. Het zal wel waar zijn.” Hoe dan ook, Hollywood vormt een begeerde filmlocatie. Het dorp, dat slechts 150 inwoners telt, is een hechte gemeenschap. De omgeving heeft een weids aanzicht en authentieke uitstraling. Mede daarom is het uitermate geschikt voor negentiende-eeuwse epische drama’s zoals Michael Collins van Neil Jordan, met Liam Neeson en Julia Roberts, en Dancing at Lughnasa, met Meryl Streep. Het dorp stond in rep en roer tijdens de grote producties halverwege de jaren 1990, en later tijdens Reign of Fire en King Arthur (2004). Boer Kevin Traynor was een GRANDE GENIETEN 57
van de vele figuranten uit het dorp die een rol kregen in Michael Collins. “Ik werd letterlijk van straat geplukt om te figureren. Ik zit in een dansscène, maar blijf gelukkig op de achtergrond. Ik moest zelfs een das dragen, die had ik nog nooit om gehad. We moesten ons omkleden in een dubbeldekker en ik herkende mijn dorpsgenoten nauwelijks in die traditionele klederdracht. Zelf hebben we er nu een traditie van gemaakt: we organiseren een jaarlijkse ‘fair’ waarbij het hele dorp teruggaat in de tijd.” De filmindustrie bracht Hollywood werkgelegenheid en trekt nog altijd toeristen aan. Glennon: “Het is jammer dat toeristen niet wat verder de omgeving verkennen, gaan wandelen of vragen naar de verhalen. Nu fotograferen ze voornamelijk de plaatsnaam en beroemde letters op de heuvel. De letters hebben we van de Amerikanen geleend.”
Sprookjesachtig landschap
Fraai uitkijk vanaf de Oranjerie naar de rozentuin van Kilruddery, een van de meest geliefde filmspots van Ierland.
Het straatbeeld van Dublin doet veelal denken aan Brooklyn, vandaar dat het regelmatig gebruikt wordt als New Yorkse 'stand-in'.
58 GRANDE GENIETEN
Iemand met veel filmkennis, die de omgeving op haar duimpje kent, is Vibeke Delahunt, van oorsprong Nederlandse. Ze woont al jaren in Ierland en werkt voor de County Wicklow Film Commission. Ze is de contactpersoon voor locatiemanagers en bracht een Movie Map uit. Wat zijn volgens haar interessante hotspots? “Vlak bij Kilruddery House ligt het gezellige plaatsje Enniskerry, waar de Powerscourt House & Gardens te bezoeken zijn. Dat is ook een beroemde filmlocatie. Het huis is heel statig, de tuin doet een beetje denken aan Versailles. Het ligt op de Excalibur Route. Zuidelijker ligt Avoca, een groenrijke heuvelachtige omgeving waar je mooi kunt wandelen en oude mijnen kunt bezoeken. Hier is de beroemde BBCserie Ballykissangel (1996-2001) opgenomen en daarover worden dagelijks rondleidingen gegeven, door bijvoorbeeld Tony Kelly, die ook veel wandeltochten begeleidt.” Verder is Delahunt vooral enthousiast over de Wicklow Mountains, Sally & Wicklow Gap, Glendalough, Glenmalure en Kippure Estate. Bij de laatstgenoemde werden gevechtsscènes opgenomen van Braveheart. “Ik ontvang nog altijd e-mails van Amerikanen die speciaal naar Ierland komen om de opnamelocaties van Braveheart te zien.” De ruige natuur, bossen, rotsen, valleien en meren, het trekt aan. Rond de afgelegen vallei Glenmalure zijn vele wandelroutes. Een intensieve dagtocht loopt van de vallei naar het beroemde Glendalough, waar St.-Kevin zijn klooster vestigde. Anno 2014 trekken de ruïnes en beroemde toren nog altijd vele bezoekers en pelgrims. De oranje route is een must, die start vanaf het informatiecentrum. De weg loopt zigzaggend omhoog door het bos en heeft een sprookjesachtig uitzicht over de kloostervestiging en het enorme ‘upper lake’. Vooral de rust, de uitgestrekte vlakten en de adembenemende vergezichten waar soms nauwelijks een levende ziel te bekennen valt, maken Wicklow zo eigenzinnig. Net als in de film…
IERLAND PRAKTISCH ERHEEN Aer Lingus vliegt van Schiphol naar Dublin in anderhalf uur. Prijzen kun je checken op www.aerlingus.com. Naar Dublin varen met de veerboot is ook mogelijk vanaf Rotterdam of Zeebrugge. Een auto kun je huren bij Dan Dooley Rentals, tel. +353 6253103, www.dooleycarrentals.com. LOGEREN Dublin Voor vertrek naar het platteland is Mespil Hotel een praktische locatie, aan de rand van de stad. Mespil Road 4, tel.+ 353 1488 4600, www.mespilhotel.com. Wicklow Hunters Hotel, Newrath Bridge, Rathnew, www.hunters.ie. Luggala Estate, Sally Gap, www.luggala.net: de Luggala Lodge telt zes tweepersoonskamers (prijs op aanvraag), twee aparte cottages voor 4 à 5 personen (450-500 euro per week) en het landhuis Clohogue (3.500 euro per week voor maximaal 8 personen). TE DOEN Kilruddery House & Gardens Bray, Co. Wicklow, info@dynamicspr.ie, www.killruddery.com. Meer informatie over openingstijden en prijzen vind je op de website. Je kunt ook een filmrondleiding reserveren. In het winkeltje zijn films te koop die op Kilruddery zijn opgenomen. The Hollywood Inn www.thehollywoodinn.ie Avoca Tours Begeleidende filmroutes. Tel. +353 8685 92320, www.avocatours.com County Wicklow Film Commission Station Road, Wicklow. Tel. +353 404 20257, www.wicklowfilmcommission.com Wicklow County Tourism Tel. + 353 404 20070, www.visitwicklow.ie Irish Filmboard & Movie Trail www.irishfilmboard.ie www.madeinireland.irishfilmboard.ie MEER INFO www.ireland.nl MET DANK AAN Iers Verkeersbureau, Failte Ireland, Irish Film Board, Wicklow County Tourism, County Wicklow Film Commission, Aer Lingus en alle betrokkenen.
GRANDE GENIETEN 59